\id LUK - Bukiyip (Central Dialect "Mountain Arapesh") NT [ape] -Papua New Guinea 1994 (web version -2013) June, July 1 Jo Ann’ \h LUK \toc1 God Ananin Yopinyi Balan Luk Nenyemoluli \toc2 Luk \toc3 Luk \mt1 GOD ANANIN YOPINYI BALAN LUK NENYEMOLULI \ip Banenyi balan umu Luk \ip 1:1-4 Nyalik uli balan \ip 1:5–2:52 Jon nenek baptaisumech uli natoglu ali Maria kwololi Jisas \ip 3:1-20 Jon nenek baptisumech uli nagabemanu yah Jisas \ip 3:21–4:12 Jisas nenek baptais ali Satan nanaki nechakamanu umu nunek yowenyi \ip 4:13–9:50 Jisas nanak provins Galili naklipech God ananin balan ali nagabe agasudak sach uli elpech \ip 9:51–19:27 Jisas natukemaguk provins Galili ali natanamu nanak Jerusalem naklipech God ananin balan \ip 19:28–23:56 Jisas nanak Jerusalem naklipech yopinyi balan, wakuli echech Juda echechim nebemi henekumanu balan ali hanu henek nyilumanu lowag kruse nagak \ip 24:1-53 Jisas wata naitak ali nekech moul ananich disaipel \c 1 \s1 Luk Nowemu Enyudak Balan Nyanamu Tiofilas \p \v 1 O Tiofilas, likuk wolobaichi elpech chechakomech chowemu balan umu chanatimaguk echudak douk God nohul Jisas nenekech chatoglu olokohun umu apak uli. \v 2 Echech chowemu balan umu echudak douk echebuk elpech susubati chatulich echechis nabes ali chakli-popomech uli. Echudak chaklipapaluli elpech douk chenek moulamu chaklipech God ananin balan uli. \v 3 Ali chokubul ati yek yape yasolikech yenek putipatimu bawogenyumu balan umu gani bawagas enyen nyaitak nyanakumali. Namudak ali yek chopuk yakli wosik umu inyemu duldul enyudak balan kobi douk susubuati nyaitak nyanakimu ali inek salimumen nyunamogu nyak yopiyopinyali alman Tiofilas. \v 4 Yek yenek namudak umu nyak eke nyudukemen kalbu enyudak balan douk likuk chenek skulumenyu enyi, douk nyanubu adulin atin. \s1 God Ananin Ensel Nyaklipu Sekaraia Umu Eke Nulali Ananu Nuganinu \p \v 5 Ababuk nyultab Herot nape king umu provins Judia abali, ananu alman chohwalanamu Sekaraia uli chopuk nape. Anan douk ananu pris. Ali anan douk nanaki anudak lain pris douk chohwalam umu Abaisa uli. Ali ananik almatok douk chohwalok umu Ilisabet. Okwok chopuk douk kwaitak apudak Eron ananip awilop uli. \v 6 Ali God natulich umu, echudak biech douk chanubu chape duldul. Echech chanubu chagipechen cheyaten Diginali naklipech enyi balan nyanu lo seiwak nakaguk Moses enyi. \v 7 Ali echech douk batowich wakech. Umu moneken, Ilisabet kipik. Ali echech biech douk chanubu jugwahech. \p \v 8-9 Aliga ali anah nyumnah douk Sekaraia nanu ananinu lain amam pris amamih nyumneh umu hunek moul numun God ananitu nebetali wilpat umu hatoglu. Ali amam henek enech echudak hagipech enyudak amamin pasin umu hudukemech umu eke meinali pris nulik nuwich nunek ofamu echudak nuku God. Ali ahabuk nyumnah, Sekaraia nenek win umu nuwich Diginali ananitu nebetali wilpat umu nuweh echudak chanubu cheih kalbalulimu nunek ofa nuku God. Amam henek namudak ali anan nawich numun Diginali ananitu nebetali wilpat. Ali Sekaraia neyotu numun nape noweh echudak nenek ofamech noku God ali God nape natulunu. \v 10 Ali ababuk nyultab nawich noweh echudak abali, chanatimaguk elpech chenek lotumu God uli chowachabal chape aduk chape chenek beten. \v 11 Ali enen Diginali ananin ensel nyatoglomanu ali natulin. Enyen nyonokwalmu nyeyotu aninyumu enyudak alta douk amam pris hape howemu echudak cheih kalbaluli henek ofamech hoku God ulimu. \v 12 Douk Sekaraia natulin ali anan loguh hwonechlukanu ali nanubu elgeinu. \v 13 Wakuli enyudak ensel nyaklipanu nyakli, “Sekaraia, nyak kobi elgeinyu. God douk anemnek nyakin beten ali nyakik almatok Ilisabet eke kulomenyali ananu nuganinu. Ali nyak imas nyubukumanu yeul Jon. \v 14 Ali nyakihw apahw eke hwulu kalbu ali eke nyunehilau nyulikuk. Wolobaichi elpech chopuk eke chunehilau ababuk nyultab okwok kunalali abali. \v 15 Ali agundak Diginali nutulunamu, anan eke nunubu nupe nebenali alman. Anan eke kobi nuwak wainibal abal blunu anabal dodogowibali, wak. Anan eke wata nulu apahw ali God ananin Michin eke nyuwichanu ali nyunubu nyupenyunu chukninu. \v 16 Anan eke wata nulawali wolobaichi elpech echech Isrel chutukemaguk enenyi enen yowenyi ali wata chutanamalimu God echechinu Diginali. \v 17 Anan eke dodogowinu atunu kobi douk profet Ilaiga umu. Ali chopuk, anan eke nulau Ilaija ananin pasin. Ali anan eke nulik ali Diginali eke nugikuk. Anan eke nublanu ahlim amamip ulkwip ali amam eke wata ulkwip punosuh amamich batowich. Ali eke nublanu chechegeik balan atin uli echechip ulkwip ali eke wata chulau yopichi elpech echechin tinytin. Ali anan eke nugakamu Diginali ananich elpech umu chukenyuk agabus yowenyi ali chunek redi chupe chutimu Diginalimu nunaki nugakomech umu.” \p \v 18 Ali Sekaraia naklipu enyudak ensel nakli, “Yek douk ajugwaiwe ali yekik almatok chopuk douk ajugwaik. Ali yek eke idukemech malmu ali dakio ikli enyudak balan douk adulin?” \p \v 19 Ali ensel wata nyaklipanu nyakli, “Yek Gabriel douk yeyotuwi God napemali. Anan douk nokoge yanamali inenyu wiyagwleh ali iklipenyu enyudak yopinyi balan. \v 20 Wakuli nyak douk wo nyunek bilip umu yekin balan e. Douk namudak ali nyakitu yokwatu eke tichuk tupe namudak ati. Nyak eke kobi nyiyagwleh ati aliga ahudak nyumnah God nakliah umu enyudak yek yaklipenyamen uli balan nyutoglu adulin ahi.” \p \v 21 Ali ababuk nyultab ensel nyape nyaklipanu balan abali, echudak almam almagou chape aduk uli chape chobeyogunmanu. Echech chakli moneken nyatoglomanu ali anan dakio nape loubomu gani numun wilpat. \v 22 Aliga douk natogloli ali nabilak umu nakli nunech niyagwleh wakuli nabilak wak. Douk namudak ali echech chadukemech chakli ati anan eke natik enech echudak gani numun God ananitu nebetali wilpat. Ali nakli nuklipech balan umu, anan noulumech lagul meyoh. \v 23 Aliga douk ananibu nyultab umu nenek moul pris numun wilpat umu batuh ali wata natanamamu ananigu awagu. \v 24 Anan nanak nape anabu nyultab banak badiyuk ali ananik almatok Ilisabet apahwik. Ali kwonobechuk kwape wilpat atutu umu 5-poleib aub. \v 25 Ali kwakli, “Aliga nameitu Diginali anagakame namudak. Anan nowaluweik ablan umu agundak elpech chatiwemu yape kipiwemu.” \s1 Ensel Nyaklipu Maria Umu Okwok Eke Kulali Jisas Umu \p \v 26 Douk Ilisabet apahwik kwape aliga douk baklimu 6-poleib aub umu, God nakagas enen ensel yeulinyumu Gebriel uli nyanamu anabul wabul blape provins Galili uli. Abuldak wabul douk chohwalobul umu Nasaret. \v 27 Enyudak ensel nyalaumokwi balan onok almatok chohwalok umu Maria uli. Okwok douk wata kwunu ananu alman chupe atugu e, wak. Okwok douk chanukok umu ananu alman chohwalanamu Josep uli. Anan douk naitak king Devit ananip awilop uli. \v 28 Enyudak ensel nyanaki nyatoglomok ali nyaklipok nyakli, “Luwahep Maria, nyakin michin anyalu kalbu ali nyenehilau. Diginali nanenyu nape halakati ali nenekumenyu yopinyi.” \v 29 Ali Maria kwomnek enyudak balan ali okok kwanubu ulkum yowem. Okwok wo kwunubu kudukemu bawogenyumu enyudak balan ensel nyaklipokenyi e. \v 30 Ali ensel nyaklipok nyakli, “Maria, nyak kobi elgeinyu, wak. God douk ananehilaumenyu ali eke nunekumenyu yopinyi. \v 31 Mnek! Nyak alman douk wata nyusuh ananu e, wakuli nyak eke apahwinyu ali nyulali ananu nuganinu. Ali nyak imas nyubukumanyu yeul Jisas. \v 32 Ali anan eke nutoglu Nebenali alman. Ali eke chuhwalanu nanubu Nebenali God douk nabouk ihech elpech chanu enechi enech echudak chabihuk uli ananinu Nuganinu. Diginali God eke nunekanu nutoglu King kobi douk ananinu yamenu Devit umu. \v 33 Ali eheh nyumneh anan eke nupe nebenalimu Jekop ananich popech yamech. Anan eke nupe nebenalimu ananich elpech namudak ati eheh nyumneh.” \p \v 34 Ali Maria wata kwaklipu enyudak ensel kwakli, “Enyudak eke nyutoglu malmu? Yek wata isuhw ananu alman e.” \p \v 35 Ali ensel nyaklipok nyakli, “God Ananin Michin eke nyuwichenyu ali nanubu nebenali God ananin pawa eke nyichukolinyu. Douk namudak ali anudak nanubu yopuyopunali nuganinu kamanami nyunalali uli eke chuhwalanu God ananinu Nuganinu. \v 36 Mnek, okudak almatok Ilisabet douk kwanu nyak ipak atup awilop uli douk chakli kwape kipik. Okwok douk kwanubu jugwaik wakuli nameitu okwok douk apahwik. Ali nameitu douk 6-poleib aub badiyok. \v 37 Ali echech douk chanubu wak enech echudak douk God deke nubilak kobi nunekech uli e, wak.” \v 38 Ali Maria kwaklipen kwakli, “Yek yenemanu moul meyoh Diginali uli. Ali anan wasik nunekume enyudak nyutoglu kobi douk nyak nyaklimu.” Ali enyudak ensel nyatukemokuk nyanak. \s1 Maria Kwanak Kwatik Ilisabet \p \v 39 Enyudak ensel nyanok nyeyagwlehuk umu julug, ali kwape aliga douk eneh nyumneh hanak hadiyuk, ali Maria kwanagabe echudak ali wisnabul kwaitak kwaltomu maudenab. Okwok kwanamu anabul wabul douk blape provins Judia uli. \v 40 Okwok kwanak kwataglu kwawich Sekaraia ananitu wilpat ali kwonemok gude Ilisabet. \v 41 Ali douk Ilisabet kwomnek umu agundak Maria kwonemok gudemu, ali batowin nyolu okwokihw apahw uli nyonogwanamu. Ali God ananin Michin nyanubu nyawich Ilisabet ali nyapenyuk chuknik. \v 42 Douk nyawichok ali nyokuhul kweyagwleh nebegali nigu kwakli, “Nyak nyechalakuk wanatimaguk almagou umu agundak God nenekumenyu yopinyimu. Ali chopuk, enyebuk batowin nyak nyinylali uli, God eke nunekumen yopinyi atin. \v 43 Ali enyudak douk nyatoglomemu agundak yekinu Diginali ananik mamakik kwanaki kwatimemu? Yek douk wo nebeweli almatok e. \v 44 Ali banubu abudak nyultab yek yemnek agundak nyak nyeneme gude abali, batowin nyolu yekihw apahw uli nyenehilau ali nyonogwanamu. \v 45 Nyak douk anyenek bilip umu Diginali ananin balan ali nyak douk anyenehilau. Diginali eke nuneken nyutoglu kobi douk likuk anan nakli-penyamaguk!” \s1 Awehw Maria Kweyolub Kwatuk Diginali Ananin Yeul Nyakih Umu \p \v 46 Ali Maria kwakli, “Yek yanubu yenehilau ali yatuk Diginali ananin yeul nyakih. \v 47 Yekin michin douk nyenehilaumu God douk nogakome nalawe yatanamali yape kalbaluli. \v 48 Umu moneken, anan ulkum molome ananiwe yeul wakeli douk yasuh ananin moul uli. Nameitu aliga kwali, chunatimaguk elpech eke chukli yek douk God nagakome ali neneke yenehilau uli. \v 49 Echech eke chukli yenehilaumu enyudak nebenyi yopinyi moul douk Nanubu Nebenali God nenekenyume uli. Ali ananin yeul douk nyanubu duldulin ali yopiyopinyi. \v 50 Anan douk nanubu nenelek echebuk elpech douk chape chakamomu anan chagipech-analuli. Anan eke nunelekech aliga chugakuk ali echechich batowich chugikuk chitaki uli chopuk. Anan eke nunek namudak ati. \v 51 Ali anan dodogowinu nenek moul umu, anan isave nabo echebuk elpech douk chonohlagul ali echechip ulkwip polomu chunek yowenyi uli nahiyahech chalhwas chanak atin atiyuk. \v 52 Anan nechogeik amam king nam habihuk ali natuk yeguh wakechi elpech chalto. \v 53 Ali nekech wolobaichi yopichi echudak echebuk elpech douk chanohwagagun umu echudak uli. Ali elpech douk chatik wolobaichi echudak uli nakagech chanak wis wohis. \v 54 Ananim ulkum douk wata molomu enyudak adulin atinyi balan douk seiwak naklipaguk apakich yamech enyi. Ali nanakimu nugakamu ananich elpech echech Isrel douk chasuh ananin moul uli. \v 55 Ali anan ulkum molomu nunek yopinyimu Ebraham nunu ananich batowich uli popech yamech douk chugikuk chutogloluli ali nenelekech namudak ati eheh nyumneh.” \v 56 Ali Maria kwanu Ilisabet wape biob atunu aub batuh ali wata kwatanamu kwanamu wabul. \s1 Ilisabet Kwalali Jon \p \v 57 Ali nyultab umu Ilisabet kutas abali banak batogloli ali kwatas kwalali alman. \v 58 Ali okwokichi chanu echebuk douk chape halakati uli chemnek umu agundak Diginali nanubu nenekumok yopinyimu ali echech chopuk chanok chenehilau. \v 59 Ali douk aliga 8-poleih nyumneh hadiyanu anudak nuganinu, ali chanamali chutah ananihw yegenyihw. Ali echech chakli chubukumanu yeul Sekaraia douk ananinu aninu nonohwalamu. \v 60 Wakuli ananik mamakik kwakli, “Wak. Ananin yeul eke muhwalanu Jon.” \v 61 Ali echech chaklipok chakli, “Nya, ipak atup awilop umu douk wak ananu alman nunohwalu enyebuk yeul e.” \v 62 Ali echech choulumanu wis ananinu aninu chalikanamu chakli nuklipech umu meinyi yeul anan nakli chuhwalu nuganinamu. \v 63 Ali anan noulumech wis chohuli anatu slet ali nowemu enyudak balan nakli, “Ananin yeul douk Jon.” Ali echech chanatimaguk loguh hwonechlukech chape. \v 64 Ali banubu ababuk nyultab, Sekaraia ananitu yokwatu tanu yaham wata mukalech neyagwleh ali nape natuk God ananin yeul nyakih. \v 65 Ali chanatimaguk elpech chape halakatimu echech uli chanubu elgeich. Ali balan nyalahe nyeyatalub walub douk bletemu maudenab enyebuk provins Judia uli. Ali chanatimaguk chadukemech umu enyudak douk nyatoglamu Sekaraia nanu Ilisabet uli. \v 66 Ali chanatimaguk elpech douk chemnek umu enyudak uli chape ulkwip polomen ali chakli, “Anudak nuganinu nitak yopunamu, anan eke nutoglu manakanu alman?” Umu moneken, echech chadukemech umu Diginali nanonu nape halakati ali ananin pawa douk nyapenyunu. \s1 Balan Douk Sekaraia Neyagwlehen Umu Diginali Eke Nutoglu Nugakama-paluli \p \v 67 Ali God ananin Michin nyawich Jon ananinu aninu Sekaraia nyapenynu chukninu ali neyagwleh God ananin balan kobi douk amam profet heyagwlehen umu. \v 68 Sekaraia nakli, “Apak mutuk Diginali apak Isrel apakinu God ananin yeul nyukih. Anan nanaki nagakamu apak ananipu elpech ali wata nanalawapu mape kalbu. \v 69 Anan natalihumapu ananu dodogowinu atunali alman umu nunolawapu mutanamali mupe kalbaluli. Anudak alman douk naitak Devit douk nasuh God ananin moul uli ananip awilop. \v 70 Kobi douk seiwak ananin Michin nyawich amam yopumi profet ali haklienyuk uli balan nyaklimu. \v 71 Anan nanubu nakli adul umu eke nugakamapu nunolawapu mutukemaguk apakich birua. Ali chopuk eke nugakamapamu nunolawapu mutukemaguk chanatimaguk elpech douk chakapaguk agabus uli. \v 72 Likuk naklipechuk ananin nyanubu adulin atinyi balan kontrak apakich popech yamech umu eke nugakomech. Ali anan douk wata ulkum molomu ananin kontrak douk likuk naklien umu nameitu eke nugipechen ali nugakamu apak umu. \v 73 Anan nalimu iluh naklipanu enen nyanubu adulin atinyi balan apakinu yamenu Ebraham. Ali nameitu douk nakli nunekenyumopu kobi likuk nakli eke nuneken-umapamu. \v 74 Anan nakli nugakamapu nunolawapu mutukemaguk apakich birua umu musuh ananin moul ali kobi elgeipu, wak. \v 75 Anan nagakamapamu nakli apak mupe apudak atap umu, apak munubu mupe ananipu atupu mupe duldul ali anan nupe nutulupu munek ananin moul. \v 76 Ali nyak yekinyu batowin, elpech eke chuhwalenyu Nanubu Nebebenu atunali God ananinyu profet. Nyak eke nyulik nyunak nyuklipu elpech umu chutukemaguk yowenyi chupe duldul ali chupe chutimu Diginali umu nunakimu. \v 77 Nyak eke nyuklipu apak ananipu elpech Isrel ali mudukemech umu anan eke nukwleik enenyi enen yowenyi apak moneken uli, ali wata nunolawapu mutanamali mupe kalbu. \v 78 Apakinu God eke nunek enyudak umu moneken, anan douk nanubu yopuyopunamu apak ali nenelekapu. Ali anan eke nuneki lait douk taglak kobi aun nakihumali gani iluh heven tubihi tuhwopu. \v 79 Atat eke tuglakumali echebuk elpech douk chape yomotokweh ali halakatimu chugak uli ali echech eke wata chunatulugun. Anan eke nugakamapu mugipech ahudak yopuhi yah umu mupe kalbu ali apaluh hlulu kalbamu.” \v 80 Ali douk aliga Jon naitak yopunu ali nanubu dodogowinamu agundak ananim ulkum manosuh God umu. Ali nanak nape wohigunmu elpech wak umu. Anan nape agnabuk aliga ahudak nyumnah natoglu yopugunmu ali echech Isrel chatulunu ali nape naklipech God ananin balan ahi. \c 2 \s1 Maria Kwalali Jisas \r (Matyu 1:18-25) \p \v 1 Ali ababuk nyultab Maria apahwik abali, Sisa Ogastas nenek enen lo nyanamu blanatimaguk walub. Anan nakli chunatimaguk elpech chape ababuk nebebi amnab Rom echechib uli imas chunaki chulau echechiguh yeguh chuguhwemu bumeb. \v 2 Ababuk nyultab douk susubeibu nyultab umu chulau yeguh umu. Ali Sairinias douk nape nebenalimu gavman umu provins Siria. \v 3 Namudak ali chanatimaguk elpech chanamu echechilub nebelubi walub sulisuli atimu chuwemu echechiguh yeguh. Echech chanamu nebelubi walub douk seiwak echechich popech yamech chapenyulubi. \p \v 4 Ali ababuk nyultab, Josep nape wabul Nasaret douk blape provins Galili uli ali naitak nanamu Betlehem douk blape provins Judia uli. Ababul douk seiwak chalali King Devit abuli. Ali Josep douk nanamu Betlehem umu moneken, anan douk naitak apudak King Devit ananip awilop. \v 5 Anan nanu ananik chanukok-umanaluli almatok Maria chanak umu chuwemu echechich yeguh. Ali ababuk nyultab, Maria douk akapahwik. \v 6 Ali echech wata chape Betlehem ali nyultab batoglomu okwok kutas umu. \v 7 Ali okwok kwatas kwalali susubeinu nuganinu. Douk kwonolu ali kwechlehanu luseh kwonolu nolu anas bokis douk cholomech woligun kauhas chagnah umu. Umu moneken, wilpat elpech chechuhatali douk chuknitamu elpech ali wak anagun gnupeik meyoh umu echech chichuh umu e. \s1 Enselahas Chaklipu Heyoh Sipsip Ulimu Jisas \p \v 8 Ali ababuk wab anam heyoh sipsip uli halau amamich sipsip hatoglu aduk abuldak wabul ali hape heyohech. \v 9 Ali enen Diginali ananin ensel nyatoglomom ali Diginali nenek agnabuk amam heyotumu gnanubu gwol gnakusuk. Namudak ali amam hanubu elgeim. \v 10 Wakuli enyudak ensel nyaklipam nyakli, “Ipak kobi elgeipu, wak. Yek yanakumali iklipepu yopinyi balan douk eke nyunek ihech elpech chunubu chunehilau uli. \v 11 Ahudak nyumnah onok almatok kwalali ananu alman. Okwok kwonalali Devit ananibul wabul Betlehem. Anan douk Diginali alman Krais douk God natalihanu nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \v 12 Ali ipak eke putulunu ali pudukemanu namudak. Ipak eke putik ananu nuganinu mamakik kwechlehanu luseh ali kwonolu nolu anas bokis douk cholomech woligun kauhas chagnahasi.” \p \v 13-14 Douk enyudak ensel nyaklipam namudak wakuli ahudak atuh chanubu wolobaichi dodogowichi enselahas chapeli iluh heven uli chonokwalmu chanu enyudak ensel cheyotu. Ali chape chatuk God ananin yeul nyakih. Chakli, “Apak matuk God ananin yeul nyakih. Anan douk nape gani iluh heven uli. Ipak elpech pape atap uli douk isave penek God nenehilau-mepaluli ipakiluh apaluh hlulu kalbu ali punehilau.” \s1 Heyoh Sipsip Uli Hanak Hatik Jisas \p \v 15 Douk enselahas chatukemaguk amudak hape heyoh sipsip uli chatanamu chaltomaguk iluh heven ali amam hanaklipamu hakli, “Apak munamu Betlehem umu mutik enyudak douk nyatogloluli. Enyudak douk Diginali naklipapamenyuk uli.” \p \v 16 Namudak ali wisnabul amam haitak hanak ali hogwatu Maria kwanu Josep ali hatik enyudak batowin chopuk nyalu bogis kauhas chawak woligun asi. \v 17 Douk amam hatulin julug ali haklipech balan douk enselahas chaklipomenyimu enyudak batowin uli. \v 18 Ali chanatimaguk elpech chemnek enyudak balan amam haklipechuk umu ali chakli, “O, malmu malmu namudak.” \v 19 Ali Maria wo ulkum mukokumaguk enyudak nyanatimaguk balan e. Okwok kwape kwonek tinyumen yet. \v 20 Ali amam hape heyoh sipsip uli wata hatanamu hanak. Ali amam henehilaumu God hape hatuk ananin yeul nyakih umu enyudak amam hatulin ali hemneken kobi douk enselahas chaklipomuk umu. \s1 Chobukumanu Yeul Jisas \p \v 21 Ali douk Maria kwalali Jisas ali douk haklimu 8-poleih nyumneh umu, echech chatah ananihw yegenyihw ali chobukumanu yeul Jisas. Enyudak yeul douk Maria wata kwiyotumanu e ali ensel anyaklipokuk umu chinyubuk-umanaluli. \s1 Simion Nanu Ana Chatik Jisas Numun God Ananitu Nebetali Wilpat \p \v 22 Ali Josep nanu Maria chape eneh nyumneh. Echech chape chagipech enyudak lo seiwak God nakaguk Moses enyi nyaklimu. Echech chenek namudak umu God nutulich ali nukli echech douk ayopich. Ali douk ehudak nyumneh hatuhuk ali Josep nanu Maria chalau Jisas chanamu Jerusalem umu chuku Diginalianu. \v 23 Echech chenek namudak kobi douk Diginali ananin lo nyaklimu. Lo nyakli, “Hunatimaguk susubeim nugamim mamaliyu umlali uli imas puku Diginaliam.” \v 24 Ali echech chopuk douk chanak umu chulau echudak umu chuku amam pris hunek ofamech huku Diginali kobi ananin lo nyaklimu. Lo douk nyakli namudak, “Elpech imas chulawali biech almiguh kobi douk nebebi machub umu o biech yanpoleichi almiguh kobi douk chokubi machub umu. Echech chulawechi ali chunek ofamech chicheh chuku yek.” \p \v 25 Ali ababuk nyultab, ananu alman douk chohwalanamu Simion uli nape Jerusalem. Anan nanubu duldulinali alman ali isave nenek lotumu God. Ali anan isave nape natulugunmu alman douk God natalihanu nakaganu nanamali nunolau echech Isrel chupe kalbaluli. Ali Simion, God ananin Michin douk nyawichanu ali nyapenyunu. \v 26 Ali enyen anyonohul nyaklipanamu anan eke kobi kebes nugak ali eke nutik anudak alman Krais. Anudak douk Diginali natalihanu nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \v 27 Namudak ali God ananin Michin nyohul Simion ali nanak nawich numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu. Ali mamechich chawali nuganinu Jisas umu chunekumanu enyudak douk God ananin lo nyaklimu echech imas chuneken-umanaluli. \v 28-29 Ali Simion natulichanu nahwonu ananis wis ali natuk God ananin yeul nyakih nakli, “Diginyali, nyak nyagipech balan douk likuk nyakli adulin atin umu eke ipe aliga itulunamu. Ali nameitu nyak nyukli wasik ali yek yasuh nyakin moul uli yekih apahw hwulu kalbu ali igak. \v 30 Umu moneken, yek yanubu yatulunu yekis nabes anudak nyakinu alman douk nyatalihanu nanamali nunek enyudak moul umu nunolau elpech chupe kalbamu. \v 31 Anan douk neneken chanatimaguk elpech chapemu ali chatulin. \v 32 Ali anan douk kobi anatu lait umu nugilapech yah echebuk douk wo chudukemu God uli e umu chugipechah. Ali eke nunek nyakich elpech echech Isrel chulau nebenyi yeul.” \p \v 33 Ali Jisas ananich mamechich chemnek namudak ali chanasolikagas umu enyudak balan douk Simion naklien umu Jisas uli. \v 34 Ali Simion nasolik God umu nunek yopinyimu Jisas nunu ananich mamechich. Ali naklipu Maria nakli, “Mnek, God anatalih enyudak batowin umu nyunek wolobaichi elpech echech Isrel umu chutukemaguk God chupeik lougun. Ali chopuk, eke nyugakamu wolobaichi chutanamalimu God ali wata nunolawech chutanamali chupe kalbu. Anan eke nupe kobi douk ananu alman douk God nautunamu nunek ananin moul uli. Wakuli wolobaichi elpech eke chutulunu ali chiyagwleh-umanu enenyi enen yowenyi. \v 35 Anan eke nunek namudak umu nunek wolobaichi elpech echechin tinytin douk nyonobechuk nyape echechip ulkwip uli nyunowoleh nyutoglu yopugunmu. Ali nyak Maria, nyakim michin eke nyunubu yowen kobi douk chadukenyu anatu bainat tawich tobleli nyakim ulkum ali nyemnek nebehi nyih umu.” \p \v 36 Ali agnabuk onok almatok kwonek profet uli chopuk kwape. Okwokwin yeul Ana, ali okwokwinu aninu douk chohwalanamu Fanyuel. Echech douk apudak awilopich douk chohwalop umu Asa uli. Ali okwok douk kwanubu jugwaik. Okwok douk kwanu anan chanosupu chape 7-poleich yohwleguh meyoh. \v 37 Ali echech chapegu wakuli anan nagakuk ali okwok kwape meyoh umu, okwok kwape 84-poleich yohwleguh. Ali okwok wo kutukemataguk ati e God ananitu nebetali wilpat. Nyumnah wab kwapemu kwonek lotumu God kwonek beten atin. Enebik umu, okwok kwonek tambumu kakwich ali kwapemu kwonek beten atin. \v 38 Ali banubu ababuk nyultab, okwok chopuk kwanaki halakati ali kwonek tenkyumu God. Ali kwape kwaklipech balan umu anudak nuganinu Jisas chanatimaguk elpech douk chape chobeyagunmu God wata nunaki nukwechih elpech chape Jerusalem uli douk chape chakamomu kipaichi uli chutoglu fri umu. \s1 Josep Nanu Maria Uli Jisas Chatanamu Chanamu Nasaret \p \v 39 Ali douk Josep uli Maria cheneken cheyaten enyudak moul kobi douk Diginali ananin lo nyaklimu chuneken uli, ali echech wata chatanamu chanamu provins Galili. Echech chanamu echechibul wabul Nasaret. \v 40 Ali nuganinu yopunu naitak dodogowinu ali nalau wolobainyi yopinyi save. Ali God nenekumanu yopinyi nanubu nape kalbu. \s1 Jisas Anubacheinu Ali Nanak Nawich Numun God Ananitu Nebetali Wilpat \p \v 41 Ali ihech yohwleguh Jisas ananich mamechich isave chanamu Jerusalem umu agundak Pasovaigun woligun. \v 42 Ali douk aliga Jisas ananich yohwleguh chanak chatoglu 12-poleich ali echech chanamu Jereusalem umu agundak Pasovaigun woligun kobi douk seiwak chape chagimeh umu. \v 43 Ali douk aliga nyumneh chenek agundak woligun umu hatuh ali echech wata chatanamomu wabul. Douk echech chanak, wakuli nuganinu Jisas napeik Jerusalem. Ananich mamechich chopuk wo chudukemech umu agundak anan napemaguk e. \v 44 Echech chakli anan eke nanu echudak enech elpech chanak. Namudak ali echech chanak anah nyumnah chuknih ali echech wata chape chaulimanu. Echech chasolik bawogeich chanu echebuk douk chape atugunmaluli. \v 45 Douk chabilak wak chugwatanu e ali wata chatanamu chanamu Jerusalem umu chulimanu agnabuk. \v 46 Echech chape chaulimanu aliga haklimu 3-poleih nyumneh umu, echech chanak chogwatanu nape numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu. Anan nanu henek skulumech umu lo uli hape ali nape nemnek amamin balan ali nasolikam umu huklipanamu nudukemech. \v 47 Ali amam hanatimaguk hemnekanu ali loguh hwonechlukam umu ananin save nyanu balan anan nebeyenyumom uli. Ali amam hakli anan douk nanubu nadukemech uli. \v 48 Ali ababuk nyultab ananich mamechich chogwatanu abali, echech chanubu loguh hwonechlukech. Ali ananik mamakik kwaklipanu kwakli, “Nuganinu, nyak nyagimeh-umohwomu namudak? Nyakinu aninu nanu yek wanubu michich yowech umu nyak ali wape waulimenyu.” \p \v 49 Ali Jisas nebemech balan nakli, “Ipak pape paulimemu moneken? Ipak eke padukemech waka wak? Yek imas ipe yekinu Aninu ananitu wilpat.” \v 50 Wakuli echech wo chudukemu bawogen umu balan anan naklipech enyi e, wak. \p \v 51 Ali anan wata nanamech chatanamu chanamu Nasaret. Ali eheh nyumneh anan nemnek echechin balan ali nenek enechi enech echech chaklipanamu nunekech uli. Ali ananik mamakik kwonenylu nyolomok boglom enyudak nyanatimaguk balan douk anan neyagwlehen uli. \v 52 Ali Jisas yopunu naitak umu yegenyihw ali chopuk naitak nadukemu enenyi enen yopinyi pasin nyanu save. Ali God nanu elpech chanubu chenehilau-manu. \c 3 \s1 Jon Douk Nenek Baptaisumech Uli Naklipech God Ananin Balan \r (Matyu 3:1-12; Mak 1:2-8; Jon 1:19-28) \p \v 1 Ababuk nyultab Taibirias Sisa nape nebenalimu gavman umu Rom umu 15-poleich yohwleguh abali, Pontias Pailat nape nebenalimu gavman umu provins Judia. Ali Herot nape nebenalimu provins Galili, ali ananinu owaninu Filip nape nebenalimu bien provins, Ituria uli Trakonaitas. Ali Laisenias nape nebenalimu provins Abilini. \v 2 Ali Anas nanu Kaiafas hape hanubu nebemi pris. Ali douk banubu ababuk nyultab, Sekaraia ananinu nuganinu Jon nanak nape wohigunmu elpech wak umu ali God nakanu ananin balan. \v 3 Namudak ali Jon nalahe neyatalub walub blape halakatimu abudak wolub Jodan uli. Ali anan nape naklipech umu chukenyuk agabus yowenyi chutanamu chukanu apaluh God ali chunek baptais. Ali God eke kobi nunohwen umu echechin yowenyi ali nukwleyenyuk. \v 4 Enyudak douk nyatoglu nyagipech enen balan seiwak profet Aisaia nenyemaguk God ananik buk uli nyaklimu. Balan nyakli, “Enen elpen nyape nyohwalu gani wohigunmu elpech wak umu nyakli, ‘Gabemanu yah Diginali. Pugabeyah hupe duldul umu anan nugimah nunakimu. \v 5 Bobigas umu gnunechul gnuneyatak. Ali mauntenab bunu chokugwi nusug imas gnunalak gnubih alagun ati. Henek iwedagwemu yegwih imas hupe duldul. Ali agnabuk douk gnalto gnagluk umu imas gnunalak alagun ati. \v 6 Ali chunatimaguk elpech eke chutik enyudak moul douk God neneken umu nanalawapu matanamali mape kalbamu.’” \p \v 7 Ali wolobaibi lainab elpech chanamali Jon umu nunek baptaisumech. Echech chanaki ali anan naklipech nakli, “Ipak pape kobi wanohwiguhwi iguhw umu. Omuni nyaklipepamu deke pulhwasumaguk agundak douk eke God nyihihichi-namepamu douk eke gnutoglome-paluli? \v 8 Ipak imas punek yopinyi pasin umu pugilapu elpech chutulipu ali chukli adul ipak apekenyuk agabus yowenyi. Ali kobi pupe puneyagwleh pukli Ebraham anan douk ipakinu yamenu ali God eke nutulipu nukli wasik, wak. Yek yaklipepu, God deke nunek abaludak utabal blakus atap uli blutoglu Ebraham ananich batowich. \v 9 Alman nublo lowas uli douk anasuh tameyok nape nenek redimu nutakiagasi gani atap nubaluhigas umu. Ali ihagas lowas douk yopipi chulkwip wo pil agasi e eke nublowagas nuwachagas nyih.” \v 10 Ali chanatimaguk elpech chasolikanu chakli, “Ali apak eke munek malmu?” \p \v 11 Ali anan wata nebemech balan nakli, “Anabuk alman douk nanabuk biog siyatog uli imas nukanu anatu anabuk douk siat wakanali. Ali echebuk elpech chatik kakwich uli imas chiyaisech chubilamu echebuk kakwich wakechi.” \v 12 Ali amam halau takis uli chopuk hanamali nunek baptaisumom. Ali hanaki hasolik Jon hakli, “Nebenyali tisa, apak eke munek moneken?” \p \v 13 Ali anan naklipam nakli, “Pulau takis umu, ipak imas putulichabal duldul utabal kobi douk gavman chaklimu. Ipak kobi punatulich anabal meyoh, wak.” \p \v 14 Ali amam soldia chopuk hanaki ali hasolikanu hakli, “Apak chopuk eke munek moneken?” \p Ali anan naklipam nakli, “Kobi puhwech dudigu enech elpech punatulich utabal o punekumech enen meyaluhin balan enech elpech umu punatulich anabal utabal meyoh, wak. Punosuh abalabuk douk chukepamu moul umu atubal ali pukli julugibal-umepu.” \v 15 Ali elpech echechich michich bul chanakuk ali chape chenek tinytin umu Jon. Echech chakli anan ati eke Krais douk God natalihanu nakaganu nanamali nunalau elpech uli. \v 16 Douk namudak ali Jon naklipu chanatimaguk elpech nakli, “Yek wak. Yek douk yenek baptaisumepu abal meyoh. Wakuli ananu nanubu dodogowinu atunu nechalakuk yek uli eke nugiki. Ali yek douk wo yopuwelimu ikwekchih-umanu nadululuh ananinu su e, wak. Ali anan eke nunek baptaisumepu nukepu God ananin Michin ali eke nyuwich nyupenyipu. Ali enyen eke nyugabeyepu kobi nyih hanuwuk echudak umu. \v 17 Anan eke nunaki kobi ananu alman nasuhwi ananil savol ananis wis umu nunaki niyamaguk tanatimaguk aliguhitamu wit douk talamu ouguhitaluli. Ali ouguhitamu eke nunatalmatu nutabuk wilpat douk nape nobuk wit atali. Ali aliguhwitamu eke nutoweh nyih douk hanu hape namudak ali wo hugak atili e.” \p \v 18 Ali Jon naklipech God ananin yopinyi balan abali, anan naklipech wolobainyi enyudakmali balan chopuk umu nyuhul echechiluh apaluh. \s1 Herot Nenek Kalabus Umu Jon Nape \p \v 19 Wakuli Jon nahu Herot douk nebenalimu gavman umu Galili uli. Anan nahanamu agundak nanatulunu ananinu owaninu ananik almatok Herodias umu. Ali chopuk umu agundak nenek wolobainyi yowenyimu. \v 20 Ali Herot wata chopuk nenek enen nyanubu yowenyimu nenek kalabus umu Jon umu. \s1 Jon Nenek Baptais Umu Jisas \r (Matyu 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21 Douk chanatimaguk elpech chenek baptais chatuh ali Jisas chopuk nenek baptais. Anan nenek baptais julug ali neyotu nape nenek beten ali iluh utagu genek op. \v 22 Ali God ananin Michin nyagluki kobi enyudak almin manyun umu nyabihi nyetemu Jisas. Ali chemnek anagu nigu gani iluh heven ali enyudak elpen nyeyagwlehi uli nyakli, “Nyak douk nyanubu yekinyu Nuganinu. Yek douk ulkum manohwenyu ali yanubu yenehilau-menyu.” \s1 Jisas Ananim Popem Yamen Amamich Yeguh \r (Matyu 1:1-17) \p \v 23 Abudak nyultab Jisas nahul ananin moul nape neneken abali, ananich yohwleguh douk chatoglu 30-poleich. Ali elpech chakli Jisas anan ati eke Josep nanalali uli nuganinu. Wakuli wak. Josep ananinu aninu douk Hilai. \v 24 Ali Hilai ananinu aninu Matat. Matat ananinu aninu Livai. Livai ananinu aninu Melkai. Melkai ananinu aninu Janai. Janai ananinu aninu Josep. \v 25 Ali Josep ananinu aninu Matataias. Matataias ananinu aninu Emos. Emos ananinu aninu Neam. Neam ananinu aninu Eslai. Eslai ananinu aninu Nagai. \v 26 Ali Nagai ananinu aninu Meat. Meat ananinu aninu Matataias. Matataias ananinu aninu Semen. Semen ananinu aninu Josek. Josek ananinu aninu Joda. \v 27 Ali Joda ananinu aninu Joanan. Joanan ananinu aninu Resa. Resa ananinu aninu Serababel. Serababel ananinu aninu Sialtiel. Sialtiel ananinu aninu Nerai. \v 28 Ali Nerai ananinu aninu Melkai. Melkai ananinu aninu Edai. Edai ananinu aninu Kosam. Kosam ananinu aninu Elmadam. Elmadam ananinu aninu Er. \v 29 Ali Er ananinu aninu Josua. Josua ananinu aninu Eliesa. Eliesa ananinu aninu Jorim. Jorim ananinu aninu Matat. Matat ananinu aninu Livai. \v 30 Ali Livai ananinu aninu Simion. Simion ananinu aninu Juda. Juda ananinu aninu Josep. Josep ananinu aninu Jonam. Jonam ananinu aninu Elaiakim. \v 31 Ali Elaiakim ananinu aninu Melia. Melia ananinu aninu Mena. Mena ananinu aninu Matata. Matata ananinu aninu Netan. Netan ananinu aninu Devit \v 32 Ali Devit ananinu aninu Jesi. Jesi ananinu aninu Obet. Obet ananinu aninu Boas. Boas ananinu aninu Salmon. Salmon ananinu aninu Nason. \v 33 Ali Nason ananinu aninu Aminadap. Aminadap ananinu aninu Atmin. Atmin ananinu aninu Anai. Anai ananinu aninu Hesron. Hesron ananinu aninu Peres. Peres ananinu aninu Juda. \v 34 Ali Juda ananinu aninu Jekop. Jekop ananinu aninu Aisak. Aisak ananinu aninu Ebraham. Ebraham ananinu aninu Tira. Tira ananinu aninu Neho. \v 35 Ali Neho ananinu aninu Serak. Serak ananinu aninu Reu. Reu ananinu aninu Pelek. Pelek ananinu aninu Ebe. Ebe ananinu aninu Sela. \v 36 Ali Sela ananinu aninu Kenan. Kenan ananinu aninu Apaksat. Apaksat ananinu aninu Siem. Siem ananinu aninu Noa. Noa ananinu aninu Lamek. \v 37 Ali Lamek ananinu aninu Metusela. Metusela ananinu aninu Inok. Inok ananinu aninu Jaret. Jaret ananinu aninu Mahalalel. Mahalalel ananinu aninu Kenan. \v 38 Ali Kenan ananinu aninu Inos. Inos ananinu aninu Set. Set ananinu aninu Adam. Ali Adam douk God nenekanu. \c 4 \s1 Satan Nechakamu Jisas Umu Nunek Yowenyi \r (Matyu 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1 Ali God ananin Michin nyanubu nyawich Jisas nyapenyunu chukninu ali nagipech enyenyin laik natukemaguk wolub Jodan nanak. Ali God ananin Michin nyalawanu nanamu wohigunmu douk elpech wak umu. \v 2 Anan nanak nape agnabuk ananu aun chukninu 10-poleih nyumneh alagun ali Satan nape nechakamanamu nunek yowenyi. Ali ehebuk nyumneh nanak napemu, anan wo nuwak enech echudak e. Ali douk aliga ehudak nyumneh haklimu hutuh ali takweilubi nyulub blanu. \p \v 3 Ali Satan naklipanu nakli, “Sapos nyak douk God ananinu Nuganinamu, nyak klipu amudak utam mutoglu bret.” \v 4 Ali Jisas naklipanu nakli, “Balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli, ‘Kakwich atich eke kobi chugakamu elpech umu chupe kalbu, wak.’” \p \v 5 Ali Satan wata nalau Jisas naltomu anagun gnetemomu ali ahudak atuh nagilapanu nyanatimaguk kantri nyape apudak atap uli. \v 6 Ali Satan naklipanu nakli, “Yek eke ikenyu enyudak nyunatimaguk kantri nyunu enechi enech yopichi echudak chunu elpech chape enyudak kantri uli. Ali nyak eke nyulau namba umu nyak atinyu nyunek bosumu chunatimaguk enechi enech echudak chunu elpech chape nyanatimaguk enyudak kantri uli. Chanatimaguk echudak echech douk aseiwak yanalawech yenek bosumech. Ali nameitu yek ikli iku enen elpen umu, yek eke iken. \v 7 Ali sapos nameitu nyak nyuduk ohlubus nyunek lotumemu, yek eke ikenyu chunatimaguk echudak.” \p \v 8 Wakuli Jisas wata naklipanu nakli, “Balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli namudak, ‘Nyak nyunek lotumu Diginali nyakinu God ali nyusuh ananin atin moul.’” \p \v 9 Ali Satan wata nalawanamu Jerusalem. Ali nakih nonowemu onok kwanubu kwakihuk uli outuk atudak God ananitu nebetali wilpat ali naklipanu nakli, “Sapos nyak douk God ananinu nuganinamu, nyak nyunatablig nyugluk atap. \v 10 Umu monken, balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli, ‘God eke nuklipech dodogowinyi balan ananich enselahas umu chunaki chugakomenyu. \v 11 Ali echech eke chuhwenyaguk iluh echechis wis ali eke kobi anam utam muwolinyu nyakiluh yaliluh, wak.’” \p \v 12 Wakuli Jisas naklipanu nakli, “Balan nyetemu God ananik buk uli nyakli, ‘Nyak kobi nyichakamu Diginali, nyakinu God.’” \p \v 13 Douk Satan nechakamu Jisas umu hanatimaguk yegwih umu nunek yowenyimu julug ali natukemanaguk nanak. Anan nakli kipaibali nyultab anan adakio wata nichakamanu. \s1 Jisas Nahul Moul Neneken Provins Galili \r (Matyu 4:12-17; Mak 1:14-15) \p \v 14 Ali God ananin Michin nyape Jisas nyenekanu dodogwinu ali anan wata natanamu nanamu provins Galili. Ali balan nyoweyeh nyanak gnanatimaguk enyudak provins umu enyudak Jisas neneken uli. \v 15 Ali anan nenek skulumech numun echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi wilag ali chanatimaguk chatuk ananin yeul nyakih. \s1 Elpech Chape Nasaret Uli Chakanu Agabus Jisas \r (Matyu 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16 Ali Jisas nanamu abuldak wabul Nasaret douk anan wata chokunu napenyubul aliga yopunamu. Ali ahudak nyumnah Sabat echech Juda moul wak chape meyoh ahi hatoglu. Ali anan naitak nanak nawich echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat kobi douk eheh nyumneh Sabat nape nanak umu. Ali anan naitak neyotumu nutalih God ananin balan. \v 17-18 Ali amam hakanu onok buk douk chadalechok ali chowechikok uli. Okwok douk profet Aisaia nenemeyok uli. Ali anan nejikok ali nogwatu enen balan nyakli namudak uli nyakli, “Diginali ananin Michin nyawiche ali nyapenyuwe. Umu moneken, anan natalihemu iklipech ananin yopinyi balan elpech douk chanubu chanahwagagun umu echudak uli. Ali douk nokoge yanamali iklipech enyudak balan, ‘Ipak douk birua chowechikepu pape kalabus uli wata putoglu pupe fri. Ipak nabes sechukepali wata punatulugun. Ali iklipech umu echebuk elpech douk kipaichi chekech hevi uli wata chupe hwalhwal chunehilau. \v 19 Ali chopuk, nekege yanamali iklipech balan umu abudak yopubali nyultab douk Diginali eke wata nugakamu ananich elpech chupe kalbamu.’” \v 20 Ali Jisas natalih enyudak balan umu julug ali wata nowechik buk nakaguk anudak nenek lukautumu lotu uli. Ali anan wata nanak nabih nape. Ali echech chanatimaguk chape numun wilpat uli chatanamu nabes sataku sape anan atunu. \v 21 Ali anan naklipech nakli, “Doumeih enyudak God ananin balan nyetemu ananik buk uli douk adukwechuk pemneke yatalihen uli nyatoglu adulin atin.” \v 22 Ali chanatimaguk chenehilau chatuk ananin yeul. Ali echech chape ulkwip polu panak umu enyudak yopinyi balan anan nakliyenyi. Wakuli echech chakli, “Malmu malmu namudak. Ati anudak alman anan douk wo Josep ananinu nuganinu e?” \p \v 23 Ali Jisas naklipech nakli, “Aduligu atugu. Ipak eke puklipe enyudak chadukemech uli chaklipeyen uli balan pukli, ‘Dokta, nyak nyunagabe nyak yet. Enyudak douk chaklipapamu nyeneken nyatoglu Kapaneam uli chopuk makli nyuneken nyutoglu agundak nyakibul wabul.’” \p \v 24 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Aduligu atugu yek yaklipepu. Eke kobi ananu profet nuklipech balan ananibul wabul ali chumnek ananin balan chuhwen chugipechen, wak. \v 25 Aduligu atugu yek yaklipepu. Seiwak ababuk nyultab Ilaija nape profet abali, wolobaiwali almagou douk almam hagak howobukuk uli wape Isrel. Ali ababuk nyultab echah wak anah hulali e umu 3-poleich yohwleguh ali 6-poleib aub alagun. Ali nebehi nyulbiah hach blanatmaguk walub. \v 26 Wakuli God wak nunek salimumu Ilaija nunak nugakamu onok oudak Isrel douk amam hagak howobukuk uli e, wak. God douk nenek salimumanu nanak nagakamu onok almatok douk anan nagak nokubukuk uli douk kwape kipaibuli wabul chohwalabul umu Sarefat uli otuk. Abuldak wabul Sarefat douk blape provins Saidon. \v 27 Ali douk namudak ati. Ababuk nyultab profet Ilaisa nape apudak atap abali, wolobaimi almam sik lepra gapenyum uli hape Isrel. Ali Ilaisa wo nugakamu ananu umu yopunu e, wak. Wakuli anan nagakamu Neman atunu. Neman douk kipaibi amnabinu chohwalab umu Siria uli.” \p \v 28 Ali chanatimaguk elpech chape numun wilpat uli chemnek enyudak balan ali chanubu nyihihichich umu Jisas. \v 29 Ali echech chaitak chahwanu chalawonu chatoglu aduk abuldak wabul. Abuldak echechibul wabul douk bletemu iluh anatu nukut. Namudak ali chalawonu chanak algasibulmu natagul nyapemu umu chakli chuwachanu nugluk umu nugak. \v 30 Wakuli echech cheyotu ali anan nawichech nanak olokohun ali nanak. \s1 Jisas Nagabe Ananu Sagabu Nyapenyunali Alman \r (Mak 1:21-28) \p \v 31 Ali Jisas nanamu wabul Kapaneam douk blape provins Galili uli. Anan nanak natoglu ali ahudak nyumnah Sabat echech Juda moul wak, chape meyoh ahi hatoglu. Ali anan nape nenek skulumech umu God ananin balan. \v 32 Ali echech chanatimaguk chemnekanu ali loguh hwonechlukech. Umu moneken, anan douk neyagwleh dodogowinu atunu kobi douk chalau nebenyi namba uli cheyagwleh umu. \v 33-34 Ali numun echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat, ananu enen sagabu nyapenyunali alman nape. Ali anan naitak nohwalu nanakliyati nakli, “A! Jisas douk nyanaki wabul Nasaret uli, nyak nyanamali nyunekapu malmu apak? Nyak nyakli nyopu nyichagiyapu, waka? Yek douk yadukemenyu nyak. Nyak douk God ananinyu yopiyopinali alman nyalawali ananin balan uli.” \p \v 35 Wakuli Jisas nahu enyudak sagabu nakli, “Nubu sak ali nyunubu nyutukemaguk anabuk alman nyutogloli.” Ali enyen nyoul anudak alman nabih nakus atap agundak chapemu ali nyatukemanaguk. Ali enyen wo nyunekanaguk eneb eleb e. \v 36 Ali douk chanatimaguk chatik namudak ali loguh hwonechlukech. Ali echech cheneyagwleh chakli, “Enyudak moneken balan? Anudak alman douk kobi ananu dodogowinali nalau nebenyi namba ulimu. Anan douk nanalak umu sagabehas chemnek ananin balan ali chatukemaguk elpech chatoglu chalhwas!” \v 37 Namudak ali balan umu enyudak Jisas neneken uli nyoweyeh nyanak blanatimaguk walub douk blape halakatimu Kapaneam uli. \s1 Jisas Nagabe Pita Ananik Nakwlik Kwanu Wolobaichi Elpech \r (Matyu 8:14-15; Mak 1:29-31) \p \v 38 Ali Jisas natukemaguk atudak echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat nanamu Saimon ananitu wilpat. Ali Saimon ananik nakwlik kwanubu kwagabal kluk kluk kwechuk alas. Douk Jisas nanak ali echech chaklipanamu nunak nugabeyok. \v 39 Ali anan nanak neyotu halakati agundak okwok kwechuh umu ali nahu agudak sig genekok uli. Ali okwok kwanubu yopuk ali kwaitak kwape kwonekumech kakwich. \p \v 40 Ali ababuk nyultab aun nape nabih abali, anagali anagu agudak gach uli elpech echechich bawogeich chalawechumali Jisas umu nugabeyech. Ali anan nowemeyech ananis wis echech atin ati ali chanatimaguk yopich uli atich. \v 41 Sagabehas chopuk chatukemaguk wolobaichi elpech. Ali echudak sagabehas chopuk chohwalaguk nebegun chakli, “Nyak douk God ananinyu nuganinu.” Wakli Jisas nahech ali naklipech umu kobi chiyagwleh enen balan, wak. Umu moneken, echech douk chadukemech chakli anan douk Krais, douk God natalihanu nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \s1 Jisas Nanamu Analub Walub Nenek Moul \r (Matyu 8:16-17; Mak 1:32-34) \p \v 42 Aliga wehluwih aglupil atul ali Jisas naitak natukemaguk Kapaneam nanamu anagun wohigunmu elpech wak umu. Ali echech almam almagou achape chaulimanu. Ali douk aliga chanak chogwatanu ali chakli chusuhw-echanamu anan kobi nutukemechuk nunak. \v 43 Wakuli anan naklipech nakli, “Yek imas inak kipailubi walub chopuk ali iklipech yopinyi balan umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Umu moneken, God douk nokoge yanamali inak iklipu kipaichi chopuk.” \v 44 Ali anan nanak nape naklipech God ananin yopinyi balan ihalub walub enyudak provins Judia. Anan nape naklipech God ananin yopinyi balan numun wilag echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi. \c 5 \s1 Jisas Nohwalu Ananim Susubeim Disaipel Umu Hugipechanu \r (Matyu 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 Anah nyumnah Jisas nanak neyotu buknap enyudak nebenyi raunwara Genesaret ali nape naklipech God ananin balan. Ali wolobaichi elpech chape chenek chalabukuk chanaki halakatimu anan umu chumnek balan anan nape naklipech enyi. \v 2 Ali agnabuk, anan natik amudak hape hatuk yeguh uli amamig biog botog gwakus. Amam hasanukog hakih hogubukuk buknap ali hanak hape hakwlupu umbenab. \v 3 Ali Jisas nalto nakih netemu Saimon ananitu bot. Ali naklipanu nechasatu tanak tolu abal ali nape nenek skulumech God ananin balan echech almam almagou. \p \v 4 Douk naklipech balan julug ali naklipu Saimon nakli, “Nyak nyulau bot tunak olokohunin umu raunwara ali ipak putu ipakib umbenab ali putuk onoguhw yeguh.” \v 5 Ali Saimon naklipanu nakli, “Nebenyali, kwiganikib wab chuknib apak monek nebenyi moul umu mautu umbenab wakuli apak wo kwalowiomi mutuk anap atup yelbup e. Wakuli douk nyak nyakli ali yek eke iyutu umbenab.” \p \v 6 Ali amam hanak hautu umbenab ali hatuk wolobaiguhwi yeguh ali amamib umbenab halakatimu tutukalab ati. \v 7 Ali amabuk douk hanu Pita hape ananitu bot uli hatik namudak ali howaulmu kipaimi amam hanam henechle-paluli douk hape kipaitali bot ulimu hunaki hugakamom. Ali amam hanaki hagakamom hatukoguh hoguhlu amamig biog botog chichuknig ali halakatimu gwuglukuk ati. \p \v 8-10 Ali Saimon douk kipainyi yeul nonohwalu Pita uli nanu Jems uli Jon hanu amudak anam Saimon ananim umu, hatik oguhudak wolobaiguhwi yeguh amam hatukoguh uli ali amam hanubu loguh hwonechlukam ali elgeim. Ali Saimon natik namudak ali nabih noduk ohlubus halakatimu Jisas ali naklipanu nakli, “Diginyali, nyak nyutukemeik ali nyunak! Umu moneken, yek yenek enenyi enen yowenyi uli!” \p Wakuli Jisas naklipanu nakli, “Saimon, nyak kobi elgeinyu. Umu moneken, douk nameitu aliga kwali, nyak eke nyupe nyulau elpech chunaki chugipech yek.” \v 11 Ali amam hanubu hasanuk amamig botog hakih hogubukuk buknap, hatukemaguk chanatimaguk amamich echudak ali hanu Jisas hanak. \s1 Jisas Nagabe Ananu Sig Lepra Gapenyunali \r (Matyu 8:1-4; Mak 1:40-45) \p \v 12 Anah nyumnah Jisas nanak nape anabul wabul ali ananu sik lepra gapenyunali nanaki natoglomonu. Ananihw yegenyihw douk hwanubu chuknihw umu eleb. Ali anan nanak nabih nogwohebil nakus atap ali nasolik Jisas nakli, “Diginyali, nyak nyukli wasik umu, yek yakli nyak nyugabeye.” \v 13 Ali Jisas nonu logul nowemu ananis wis anudak alman ali nakli, “Yek yakli wosik. Nyak nyunubu yopinyu.” Ali ahudak atuh anan nanubu yopunu. \v 14 Ali Jisas naklipanu dodogowinyi balan nakli, “Nyak nyunak ali kobi nyuklipu enech elpech umu agundak yek yagabeyenyamu, wak. Nyak nyunubu nyunamu pris nutulinyu ali nyunak nyunek enyebuk ofamu agundak nyak ayopinyomu kobi douk God ananin lo douk nakaguk Moses enyi nyaklimu. Nyak nyunek namudak ali chunatimaguk elpech eke chutulinyu ali chudukemech chukli nyak douk ayopinyu.” \p \v 15 Wakuli wak, enyudak balan umu agundak Jisas nagabe anudak sig lepra gapenyunalimu nyoweyeh nyanak lougun. Ali wolobaichi elpech chanakimu chumnek Jisas ananin balan. Ali chopuk umu nugabemech echechigu sig douk gapenyich uli. \v 16 Wakuli wihluwehlu anan isave naitak nanak agnabuk elpech wak umu ali nanak nape nenek beten. \s1 Jisas Nagabe Ananu Loguh Aias Chagakanali \r (Matyu 9:1-8; Mak 2:1-12) \p \v 17 Anah nyumnah Jisas nanak nape nenek skulumech umu God ananin balan. Ali agnabuk, anam Farisi hanu anam henek skulumech umu lo uli chopuk hanech hape. Amam douk hanaki sulisuli ilub walub uli. Anam hanaki Jerusalem uli, ali anam hanaki blanatimaguk walub blape enyudak provins Galili uli, ali anam hanaki blanatimaguk walub douk blape Judia uli. Ali ababuk nyultab God nanu Jisas napemu nunek Jisas dodogowinamu nugabe agasudak sachi elpech. \v 18 Ali anam almam hasahi ananu loguh aias chagakanali hanaki. Anan nechuh ananis alas ali amam hanasahumali alas hanakimu hakli hunak huwich hunabuk agnabuk Jisas napemu. \v 19 Wakuli wolobaichi elpech chape ali amam yah wak umu hichalakech huwich umu. Ali amam hanasah halto hakih modupitamu wilpat ali hanikuk enech echudak chetemu modupita-maluli hechebukuk ali anan nalamu alas ali hautunu nagluk. Chanatimaguk elpech chanu Jisas chape lihilih ali amam hautunu nagluk nabih nakus olokohun halakatimu Jisas napemu. \p \v 20 Ali douk Jisas natik namudak umu amam hanubu hakli anan douk nanubu dodogowinamu nugabeyanamu, ali anan naklipu anudak loguh aias chagakanali nakli, “Elpeninu, God wo nunohwen umu nyakin yowenyi e ali enyudak anokwleyenyuk.” \p \v 21 Wakuli amam henek skulumech umu lo uli hanu amam Farisi hape hanasolikagas umu hakli, “Anan douk monokanu alman ali dakio nape nenek tok bilas umu God? Apak madukemech umu God atunu deke kobi nunohwen umu elpechin yowenyi ali nukwleyenyuk.” \p \v 22 Wakuli Jisas anadukemu amamin tinytin ali naklipam nakli, “Ipak ulkwip kobi pulu namudak, wak. \v 23 Enyudak moul douk nyanubu alagun atimu yek iklipu enen elpen umu God eke kobi nunohwen umu enyenyin yowenyi ali nukwleyenyuk umu o iklipen umu nyitak nyunak ali enyen eke nyitak nyunak umu. \v 24 Ali nameitu yek eke igilapepamu yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli douk dodogowiwe. Ali yek douk yeul nyakihe apudak atap umu ikli God eke kobi nunohwen umu elpech cheneken uli yowenyi ali nukwleyenyuk umu. Ali anan naklipu anudak loguh aias chagakanali nakli, “Yek yaklipenyu, nyak kitak hul nyakitu bet nyunohwatu ali nyunamu wilpat!” \p \v 25 Ali ahudak atuh echudak chanatimaguk elpech douk chape lihilih uli chatulunamu naitak nohul ananitu bet nanohwatu ali nape nenehilau natuk God ananin yeul nyakih ali nape nanamu wilpat. \v 26 Ali echech chanatimaguk chanubu loguh hwonechlukech. Ali chopuk, echech elgeich ali chatuk God ananin yeul nyakih chakli, “Doumeih nyumnah apak matik enech sik echudak!” \s1 Jisas Naklipu Livai Umu Nugipechanu \r (Matyu 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Douk enyudak nyanakuk ali Jisas naitak nanak wakuli natik ananu alman yeulinamu Livai douk nape nalau takis uli nape. Anan nape wilpat anan nape nalau takis atali. Ali douk Jisas natulunu ali naklipanu nakli, “Nyak yowi nyugipech yek wunak.” \v 28 Ali Livai nanubu naitak natukemaguk enechi enech ananich echudak ali nanamanu hanak. \p \v 29 Ali douk aliga anabu nyultab ali Livai naitak nenek anagun nebeguni woligun ananitu wilpat umu Jisas. Ali wolobaimi halau takis uli hanu enech meyaluhich elpech chopuk chanak chapemu chunu Livai uli Jisas chuwak agundak woligun. \v 30 Ali anam Farisi hanu anam henek skulumech umu lo uli, douk hanaguk amudak Farisi uli hanech hape. Ali amam hape henekam balan Jisas ananim disaipel ali hasolikam hakli, “Ipak panam pagnah umu woligun amudak halau takis uli hanu echudak chenek enenyi enen yowenyi uli?” \v 31 Wakuli Jisas nakli, “Elpech douk agasudak wak anagas sunekech uli e eke kobi chunamu dokta umu nugabeyech, wak. Echebuk douk agasudak sach uli atich eke chunamu dokta umu nugabeyech. \v 32 Ali yek douk namudak ati kobi douk dokta umu. Yek douk wo inamali ihwalu duldulichi elpech umu chutanamu chukanu apaluh God e, wak. Yek yanamali ihwalu echebuk douk chenek yowenyi ulimu chukenyuk agabus yowenyi ali chutanamu chukanu apaluh God.” \s1 Jisas Naklipech Umu Agundak Chenek Tambumu Kakwich Umu \r (Matyu 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 Ali enech elpech chaklipu Jisas chakli, “Wolabaihi nyumneh Jon ananim disaipel hape henek beten abali, amam henek tambumu amam kobi huwak enech kakwich. Ali amam Farisi amamim disaipel chopuk douk henek namudak ati. Wakuli wolobaihi nyumneh nyakim wo hunek namudak e.” \p \v 34 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ipak pakli ababuk nyultab anudak douk adakio nasuh okwok uli nunu ananichi nupemu, echech deke chunek tambumu kakwich ali chupe meyoh waka? Aduligu atugu deke wak. \v 35 Douk nyultab eke bunakimu chulawanu chunak kipaigunmomu. Ali ababuk nyultab ananichi eke ulkwip pulamu anan ali eke chunek tambumu kakwich chupe meyoh.” \p \v 36 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan alagun nakli, “Deke kobi enen elpen nyukawech anap lupahip anah namuhi lupah ali nyuklapap anah alihi, wak. Enyen nyunek namudak ele, enyen deke nyunek anagun gnugal ahudak namuhi lupah. Ali chopuk, deke nyuklapap ali deke kobi pupe kalbu ahudak alihi lupah, wak.” \p \v 37 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan alagun nakli, “Ali chopuk, deke kobi enen elpen nyinyukul anabal nupoleibal wainibal abal blugluk anap alipi memeip benyip douk chape cholu wainibal abal umu, wak. Enyen nyunek namudak ele, abaludak nupoleibal wainibal abal deke bluplukech apudak alipi benyip ali wain deke nutukwleik atap atugun. Ali apudak benyip deke yowep. \v 38 Ali namudak deke wak. Nupoleibal wainibal abal imas chichalabal namusi atus bechis. \v 39 Ali chopuk, deke kobi enen elpen nyukli nyuwak likukibal wainibal abal blulik ali wata nyukli nyuwak nupoleibal blugikuk, wak. Umu moneken, enyen nyakli abaludak likukibal ababal douk yopubali.” \c 6 \s1 Ahudak Nyumnah Sabat Echech Juda Moul Wak Chape Meyoh Ahi \r (Matyu 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 Anah nyumnah Sabat, Jisas naitak nawich nanak anagu nahabigu douk chau wit agali. Ali ananim disaipel hanak hape hablanuk anatu ulubitu wit ali hape homapohwatu wis umu howolechatu ali hatowah. \v 2 Wakuli amam Farisi hasolikam hakli, “Ipak peneken umu enyudak? Apakin lo douk nyakli apak kobi munek enen moul ahudak nyumnah Sabat!” \p \v 3 Ali Jisas naklipam nakli, “Ipak patalihen balan nyetemu God ananik buk ulimu ababuk nyultab Devit nanu ananim nyulub blam umu waka wak? \v 4 Devit douk nawich God ananitu nebetali wilpat ali nahuli atudak bret douk chenek ofamatu choku God uli. Ali anan nawak anatu ali nakam anatu ananim almam hatowah. Ali chopuk, apakin lo douk nyakli kobi enech meyaluhich elpech chuwak atudak bret wak. Amam pris atum wasik.” \v 5 Ali Jisas wata chopuk naklipam nakli, “Douk yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli douk yanubu Digiwelimu iklipu elpech umu chunek moul ahudak nyumnah Sabat umu.” \s1 Jisas Nagabe Ananu Logul Nyenekanali Ahudak Nyumnah Sabat \r (Matyu 12:9-14; Mak 3:1-6) \p \v 6 Kipaihi nyumnah Sabat, Jisas nanak nawich anatu echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat ali nape nenek skulumech umu God ananin balan. Ali agnabuk ananu alman douk ananin anin logul nyenekanaluli nanaki nanech nape. \v 7 Ali anam henek skulumech umu lo uli hanu amam Farisi hape hatulunu duk Jisas umu hakli kadak nukli nublo enyudak lo umu nugabe anudak logul nyenekanali ahudah nyumnah Sabat umu ali amam hunek kwotumanu. \v 8 Wakuli Jisas anadukemu amamin tinytin ali naklipu anudak logul nyenekanali nakli, “Kitak nayotu agundak umu echudak chunatimaguk chutulinyu.” Ali anan naitak nanak neyotu olokohun. \p \v 9 Ali Jisas naklipam nakli, “Yek yakli isolikepu, apakin lo nyakli apak munek moneken ahudak nyumnah Sabat? Apak munek yopinyi o munek yowenyi? Mugakamu elpech chupe kalbu, waka mech chugak?” \p \v 10 Ali Jisas neyotu natulich atin ati aliga neyatech ali naklipu anudak logul nyenekanali nakli, “Nu nyakin logul.” Ali anan nonu logul ali enyen nyanubu yopin. \v 11 Wakuli amudak henek skulumech umu lo uli hanu amudak Farisi hatik namudak ali amam hanubu nyihihichim umu Jisas. Ali amam yet hape heneyagwleh hakli, “Apak eke munekanu malmu anudak alman?” \s1 Jisas Natalih Ananim 12-poleim Aposel \r (Matyu 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 Ali anah nyumnah Jisas nalto ananu maunten umu nunak nunek beten. Ali agnabuk anan nanak nape nenek beten anab wab chuknib. \v 13 Douk nenek beten aliga gagluk ali nohwalu hanatimaguk ananim disaipel hanak. Ali anan natalih 12-poleim atimu nukagam hunak huklipech ananin balan uli ali nabukumom yeul aposel. \v 14 Anan natalih Saimon, douk Jisas nabukumanu kipainyi yeul Pita uli nanu ananinu owaninu Andru, hanu Jems uli Jon. Amam hanu Filip uli Batolomyu. \v 15 Hanu Matyu nanu Tomas uli kipainali Jems, anan douk Alfias ananinu nuganinu, hanu kipainali Saimon douk natanuh ananu lain chohwalech umu Selot\f + \fr 6:15 \ft Tik Matyu 10:4\f* uli. \v 16 Amam hanu Judas douk kipainali Jems ananinu nuganinu nanu kipainali Judas douk nanaki wabul Kariot uli. Anudak Judas douk eke nugilapu Jisas ananim birua umu Jisas uli. \s1 Jisas Nenek Skulumech Umu God Ananin Balan Ali Nagabe Agasudak Sachi \r (Matyu 4:24-25; Mak 3:7-12) \p \v 17 Douk enyudak nyanakuk ali Jisas nanali ananim disaipel hagluki habih heyotu anagun bukalagunmu ali wolobaichi elpech chanaki. Echech chanaki wolobailubi chokulubi walub douk blape provins Juda uli. Enech chanaki Jerusalem, enech chanaki albudak chokulubi walub douk blape halakatimu yous uli. Albalub douk blape halakatimu albudak biolub nebelubi walub Taia uli Saidon. \v 18 Echech chanakmali chumnek ananin balan ali chopuk umu nugabemech agasudak douk sapenyich uli. Enech douk sagabehas chapenyich ali chenekech chogugakaluli chopuk chanaki ali Jisas nagabeyech. \v 19 Ali chanatimaguk elpech chakli anan douk dodogowinali. Douk namudak ali echech chakli sapos echech chunak chususuhwanu meyoh umu, echech eke wata yopich. Ali echech chanak chasusuhwanu ali echech wata yopich. \s1 Jisas Naklimu Elpech Chunehilawaluli Chunu Elpech Chuleh Uli \r (Matyu 5:1-12) \p \v 20 Ali Jisas natanamu natik ananim disaipel ali naklipam nakli, “Ipak douk nameitu panahwogagun umu echudak uli douk apawich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu! Douk namudak ali ipak douk apenehilau. \v 21 Ali ipak douk nameitu nyulub blaepaluli douk apenehilau. Umu moneken, God eke nukepu kakwich pichah ali wata dugolepu! Ali ipak douk nameitu pape poleh uli douk apenehilau. Umu moneken, anah nyumnah ipak eke wata puneyakas. \v 22 Ali ipak douk elpech chutulipamu agundak pagipech yek Anudak Alman douk aduligeinyi elpen uli ali chunoguglepu chutulipaguk yowes umu, ipak douk apenehilau. \v 23 Ipak imas punehilau pubouk gani ababuk nyultab echech chunekepu namudak umu. Umu moneken, ipakich yopichi echudak douk chakusumepu iluh heven. Seiwak echechich popech yamech chopuk douk chagimehumom namudak ati amam seiwakimi profet. \p \v 24 Wakuli ipak douk nameitu ponokwalmu wolobaichi echudak uli yek yakli mapilipu. Umu monoken, yopichi abudak amnabich echudak ipak penehilaumech uli douk ipak apanalawech nameitu. \v 25 Mapilipu ipak douk nameitu pachah dugalepaluli. Umu monoken, ipak eke wata nyulub blepu. Ali kwali ipak eke punomnek nebehi nyih! Ali mapilipu ipak douk nameitu pape peneyakas uli. Umu monoken, ipakiluh apaluh eke wata yoweluh ali punubu puleh nebegun. Ali kwali ipak eke punomnek nebehi nyih. \v 26 Ali mapilipu ipak douk nameitu chanatimaguk elpech chatuk ipakich yeguh chakli ipak panubu yopipali uli. Ipak imas punenek yologimu hevi douk eke nyutoglo-mepaluli. Kwali ipak eke punomnek nebehi nyih. Umu moneken, seiwak echechich popech yamech douk chanubu chenek namudak ati chatuk amubuk henek lohumech uli profet amamich yeguh chakih.” \s1 Apak Imas Ulkwip Punosuh Apakich Birua \r (Matyu 5:38-48) \p \v 27 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Ali yek yaklipu ipak douk pemnek yekin balan uli. Ipak ulkwip imas punubu punosuh ipakich birua ali punek yopinyimu echebuk douk chutulipaguk yowes uli. \v 28 Ali punek beten umu God umu nunekumech yopinyi echebuk douk chuplahagun-mepamu chukli enen hevi nyutoglome-paluli. Ali punek beten umu God umu nugakamu echebuk douk chepu chuhepaluli. \v 29 Sapos enen elpen nyukli nyubo woblohw nugulihw umu, nyak imas nyutanamu nyuken woblohw chopuk nyohw. Ali sapos enen elpen nyukli nyunatulinyu nyakitu saket umu, nyak nyuken nyakitu siat alagun. \v 30 Ali sapos enech elpech chuhwalepamu pukech enech echudak umu, ipak imas pukechech. Ali chopuk, sapos enen elpen nyutulinyu nyunahul enech echudak umu, nyak kobi wata nyunak nyuhwalen nyunalak nyupemen umu nyubeyech-umenyali, wak. \v 31 Enyebuk pasin douk ipak pakli elpech chuneken umu ipak uli, ipak chopuk imas punek enyebuk atin umu echech. \p \v 32 “Sapos ipak ulkwip punosuh echebuk douk echech ulkwip panosuh ipak uli atich umu, ipak eke omuni nyutuk ipakich yeguh chukih? Aduligu atugu eke wak. Chenek enenyi enen yowenyi uli chopuk isave ulkwip panosuh echebuk douk echech ulkwip panohwech uli atich! \v 33 Ali sapos ipak punek yopinyi pasin umu echebuk douk chenek yopinyi pasin umu ipak uli atich umu, ipak eke omuni nyutuk ipakich yeguh chukih? Aduligu atugu eke wak. Chenek enenyi enen yowenyi uli chopuk isave chenek namudak ati! \v 34 Ali sapos pukech echudak echebuk elpech douk padukemech umu eke wata chubeyech-umepaluli atich umu, ipak eke omuni nyutuk ipakich yeguh chukih? Aduligu atugu eke wak. Chenek enenyi enen yowenyi uli elpech chopuk isave chenek namudak ati! \v 35 Ali namudak wak! Ipak imas ulkwip punosuh ipakich birua ali punek yopinyi pasin umu echech. Ali pukech echudak ali kobi punek tin umu echech wata chubeyech-umepali wak. Ipak punek namudak ali anah nyumnah God eke nunubu nunekumepu wolobainyi yopinyi gani iluh heven. Ali chopuk, ipak eke putoglu nabouk ihechumali echudak chabihuk uli God ananipu batowich. Umu moneken, anan douk yopunamu echebuk douk wo chunek tenkyuma-naluli uli e, chanu echebuk douk chenek yowenyi uli ali nagakamech. \v 36 Ipakinu Aninu isave nenelek echebuk douk chenek yowenyi uli ali nagakamech. Douk namudak ali ipak chopuk imas punek namobuk ati.” \s1 Kobi Punek Skelim Umu Kipaichi \r (Matyu 7:1-5) \p \v 37 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak kobi punek skelim umu kipaichimu, God chopuk eke kobi nunek skelimumepu, wak. Ali ipak kobi pukech enen balan kipaichi pukli echech chenek yowenyimu, God chopuk eke kobi nukepu enen balan nukli ipak penek yowenyi. Ali ipak kobi pusuh yowenyi kipaichi cheneken umu ipak uli ali pukwleyenyuk umu, God eke kobi nunohwen umu ipakin yowenyi ali nukwleyenyuk. \v 38 Ali ipak pukech echudak kipaichimu, God eke wata nukepu enech echudak ipak. Anan eke nugakamepu nukepu chanubu wolobaichi echudak ali eke chunubu chunokwnumepu. Ali makwnich echudak ipak puku kipaichimu, echebuk God eke wata nubeyechumepu namobuk ati.” \p \v 39 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ananu nabes sechukanali deke kobi nugilapanu yah kipainali nabes sechukanali, wak. Sapos anan nugilapanu yah umu, amam biam eke hunak hugoul hugluk anagu bobigu. \v 40 Ali chopuk, deke kobi enen elpen nyanamu skul uli nyukli nyupe nebenyimu enyenyinu tisa, wak. Chunatimaguk eke chiyatak echechin skul iyuh ali echech deke adakio chutoglu kobi douk echechim tisa amimu.” \p \v 41 “Nyak douk wo nyutik abudak nebebi aib douk balu nyakip nabep uli e. Douk namudak ali nyak wata nyatulugun umu agundak gnanubu chokuguni aibigun douk gnalu nyakin elpen enyenyip nabep uli? \v 42 Nyak douk wo nyutik abudak nebebi aib douk balu nyakip nabep uli e. Douk namudak ali nyak eke kobi nyuklipu nyakin elpen umu nyupotimenyuk agundak chokuguni aibigun douk gnalu enyenyip nabep uli, wak. Nyak nyenek loh uli! Susubuati nyak imas nyulik nyupotiyuk abudak nebebi aib douk balu nyakip nabep uli iyuh. Ali nyak deke nyunatulugun kalbu ali adakio nyupotimenyuk agundak chokuguni aibigun douk gnalu nyakin elpen enyenyip nabep uli.” \s1 Yowepi Chulkwip Isave Peil Yowegasi Lowas \r (Matyu 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Yowepi chulkwip eke kobi pil enen yopinyi lowag. Ali yopipi eke kobi pil enen yowenyi, wak. \v 44 Elpech eke chutik chulkwip atip ali eke chudukemech umu enyen douk yopinyi waka yowenyi. Elpech eke kobi chudi enep chulkwip yeulip umu fik uli enen naluhich chatoglen uli lowag, wak. Ali chopuk, eke kobi enech elpech chudi enep wainip chulkwip enen naluhich chatoglen uli lowag, wak. \v 45 Ali elpech chopuk douk namudak ati. Yopinyi elpen douk wolobainyi yopinyi tinytin nyape numun uli isave nyenek yopinyi pasin. Ali yowenyi elpen douk wolobainyi yowenyi tinytin nyape numun enyenyim ulkum uli isave nyenek yowenyi pasin. Umu moneken, elpech isave cheyagwlehi enenyi enen nyape numun echechip ulkwip uli.” \s1 Biam Halak Wilag Uli \r (Matyu 7:24-27) \p \v 46 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak isave pohwale pakli, ‘Digiweli’ wakuli ipak wo pugipech yekin balan e umu moneken? Namudak wak. \v 47 Echebuk elpech douk chunamali yek ali chumnek yekin balan chugipechen uli, echech eke kobi moneken umu? \v 48 Echech douk kobi ananu alman douk naitak nabo bobigas nagluk aliga nabih nasuh bulbudib ali naitak nau ulaluh ali nalak ananitu wilpat uli. Douk nalatu kalbu ali echah halali wolub bau batu wakuli babilak wo butukatu e. \v 49 Wakuli echebuk douk chumnek yekin balan ali kobi chugipechen uli douk kobi anudak alman douk nalak wilpat atap meyoh uli. Anan wo nunu anagas bobigas iyuh ali nu ulaluh ali adakio nulatu e. Ali anan nalatu wakuli echah halali ali wolub bau batukatu ali tatu.” \c 7 \s1 Jisas Nagabe Ananu Nenekumanu Moul Ananu Nebenali Soldia Uli \r (Matyu 8:5-13) \p \v 1 Douk Jisas naklipech enyudak balan neyaten chemneken ali naitak nanamu Kapaneam. \v 2 Ali agnabuk ananu nebenalimu amam soldia uli nape. Anan douk nanaki abuldak wabul Rom. Ali anabuk douk nenekumanu moul uli agudak ganu ali anan halakatimu nugak. Ali anudak nebenali soldia douk ulkum manubu manohwanu. \v 3 Ali anan nemnek umu Jisas nanaki nape Kapaneam umu, ali nakagas anam echech Juda echechim nebemi umu hunak huklipanalimu nunaki nugabe anudak nenekumanu moul uli. \v 4-5 Douk nakagam hanak hatoglamu Jisas ali hanalak heilmanu hakli, “Anudak nebenali soldia douk nanubu yopuyopunali. Douk namudak ali nyak nyunak nyugakamanu. Anan douk ulkum manubu manosuh apak manatimaguk Juda ali anan yet nakapu utabal ali malak apakitu wilpat mape meyagwleh balan atali.” \p \v 6 Ali Jisas naitak nanamom hanak. Douk hanak halakatimu wilpat wakuli anudak soldia naitak nakagas anam ananim elpechim hanak haklipu Jisas hakli, “Diginyali, anudak soldia nakli nyak kobi nyunak ananitu wilpat. Umu moneken, anan douk wo yopunalimu nyak nyunak ananitu wilpat umu e. \v 7 Ali chopuk, anan douk wo yopunalimu nunaki halakatimu nyak ali nutulinyu e. Wakuli anan nakli nyak nyukli balan atin ali anudak nenekumanu moul uli wata yopunu. \v 8 Anan nadukemech umu nyak nyukli balan atin umu, anan eke wata yopunu. Umu moneken, anan douk nape chakamomu ananinu nebenali soldia. Ali anan chopuk douk nape nebenalimu kipaimi soldia. Ali sapos anan nuklipu ananamu nunak umu, anan eke nunak. Ali nuklipu ananamu nunakumali, anan eke nunaki. Ali sapos nuklipu anudak nenemanu moul meyoh uli nukli nek dakichimu, anan eke nunekech.” \p \v 9 Ali Jisas nemnek namudak ali loguh hwonechlukanu ali natanamu naklipu echudak wolobaichi elpech chagimanaluli nakli, “Yek yaklipepu, apak yet Isrel, yek wo itik enen atin elpen nyunek bilip dodogowin atin namudak e!” \v 10 Ali amudak douk nakagam hanak umu huklipu Jisas uli wata hatanamu hanak wilpat ali hatik umu anudak nenek moulamu anudak soldia uli wata yopunu. \s1 Onok Almatok Anan Nagak Nokubukuk Uli Okwokwinu Nuganinu Nagak Ali Jisas Wota Nanahul Naitak Nape \p \v 11 Douk Jisas napegu ali naitak nanamu anabul wabul chohwalabul umu Nen uli. Ali ananim disaipel hanu wolobaichi elpech chopuk chanamanu chanak. \v 12 Douk nanak natoglu Nen wakuli natik umu enech chasahi ananu nagak uli alman chanaki. Anudak alman ananik mamakik douk kwanubu kwalali anan atunu. Ali okwokwinu alman douk anagakuk ali wolobaichi elpech chanamok chanaki. \v 13 Ali douk Diginali Jisas natuluk namudak ali anan nanubu nakli mapilik ali naklipok nakli, “Nyak kobi nyuleh.” \v 14 Ali anan nanak nasuh asudak bokis douk chanalu chanasahumali ali echudak chanasahi uli chatik namudak ali cheyotu. Ali Jisas nakli, “Chokwinali! Kitak, yek yaklipenyu!” \v 15 Wakuli anudak nagak uli nanubu naitak nape neyagwleh ali Jisas naklipu ananik mamakik nakli, “Nyakinu nuganinu anudak.” \v 16 Ali douk chanatimaguk chatik namudak ali echech chanubu elgeich ali chatuk God ananin yeul nyakih ali chakli, “Ananu nebenali profet ananaki nape olokohun umu apak.” Ali chopuk chakli, “God ananakimu nugakamu apak ananipu elpech.” \p \v 17 Ali enyudak balan nyoweyeh nyanak wolobaigunmu enyudak provins Judia gnanu kipailubi walub blape halakati uli chopuk umu enyudak moul Jisas neneken uli. \s1 Jon Nenek Baptaisumech Uli Nakagas Biam Ananim Disaipel Umu Hunak Humnek Jisas \r (Matyu 11:2-19) \p \v 18-19 Douk Jon ananim disaipel haklipu Jon umu enyudak Jisas nape neneken uli ali anan nohwalu biam hanaki ali nakagam hanak. Amam hanak umu husolik Diginali hukli, “Douk God eke nukaganu nunaki uli douk nyak waka, eke mupe mubeyagunmu kipainali?” \v 20 Ali amam hanak hatoglamu Jisas ali hasolikanu hakli, “Jon douk nenek baptaisumech uli nakagahwali ali wanakimu usolikenyamu, ‘Douk God naklimu nukaganu nunaki uli alman douk nyak waka, eke mupe mubeyagunmu kipainali?’” \p \v 21 Ali banubu ababuk nyultab Jisas nagabe wolobaichi agasudak sach uli chanu sagabehas chapenyich uli. Ali chopuk nagabe wolobaichi nabes sechukechi ali echech wata chatulugun. \v 22 Ali Jisas naklipu amudak Jon ananim disaipel nakli, “Ipak wata punak puklipu Jon umu moul douk ipak patulin uli nyunu balan ipak pemneken uli. Nabes sechukechi wata chatulugun, ali echudak douk chape atap atup uli wata chaitak chalahe. Ali yagabe sig lepra gapenyich uli wata yopich, ali aligas sogugakoyechi wata chemnek. Ali yohul chagak uli wata chaitak chape, ali yaklipech God ananin yopinyi balan echebuk douk chanahwagagun umu echudak uli chemneken. \v 23 Ali echebuk elpech douk ulkwip palamu yek ali chasuh yekin balan uli, echech douk achenehilau!” \p \v 24 Ali douk Jon ananim hatanamu hanak ali Jisas nape naklipu echudak wolobaichi elpech umu Jon nakli, “Likuk ipak panak patik Jon gani wohigunmu elpech wak umu, ipak pakli anan douk manakanu alman ali ipak dakio panak patulunu? Pakli anan douk wo dodogowinu kobi douk wolul douk wihun nolul lanak wobul lanak wobul uli waka? \v 25 O panak umu putik moneken? Ipak panak umu putik ananu alman douk nolu dudukeh atih luseh uli? Wak. Chenek dudukeh atih luseh ali chawak yopichi atich kakwich ali chape kalbu ati uli, echebuk douk chape king omi amamig otug wilag. \v 26 Wakuli yek yakli ipak puklipemu ipak panak umu putik moneken? Ipak panak umu putik ananu profet waka? Aduligu atugu anan douk nanubu ananu profet. Ali chopuk, anan douk nechalakuk amudak anam profet. \v 27 Balan douk nyetemu God ananik buk uli douk nyanubu nyaklimu anudak Jon. Ali God douk nakli, ‘Yek eke ikagas ananu nulau yekin balan uli nulik nunak. Anan eke nulik nunak nugabemenyu yah nyak!’” \v 28 Ali Jisas nakli, “Yek yaklipepu, Jon ananin yeul douk nyanubu nyakihuk nyechalakuk chanatimaguk elpech douk chape apudak atap uli echechich yeguh. Wakuli echebuk elpech douk echech yeguh wo chukihech e, wakuli achawich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, echechich yeguh douk chanubu chakihuk chechalakuk Jon ananin yeul.” \p \v 29 Ali douk chanatimaguk elpech chanu amudak halau takis uli chemnek Jisas neyagwlehen uli balan ali echech chape chenehilau. Echech chenehilaumu agundak likuk echech chemnek God ananin balan chagipechen chakli wasik yopinyi balan ali Jon nenek baptaisumech umu. \v 30 Wakuli likuk amam Farisi hanu amudak henek skulumech umu lo uli hemnek God ananin balan ali hokenyuk agabus God ananin laik ali hakli wak umu Jon nunek baptaisumom umu. \v 31 Ali Jisas nakli, “Yek eke igilapepeyech malmu echudak nameiteichi elpech douk chakanaguk agabus God uli. Echech kobi douk omunimu? \v 32 Echech kobi douk chokwichi douk chemnek kipaichi echechin balan ali wo chugipechen ati uli e. Chokwichi isave chanak chape agnabuk douk echech isave chowachabal chapemu ali enech chape chohwalu enech chakli, ‘Apak monehilau ali mape mehepich buan wakuli ipak wo pugakamapu miyalub e! Apak mape madalu daleiluh aweluh douk chadalaluh umu chagak ulimu ali ipak wo puleh e.’ \v 33 Douk likuk Jon nenek baptaisumech uli nanaki ali anan wo nuwak yopichi kakwich chunu wainibal abal e ali ipak wo pumnek ananin balan pugipechen e. Ali ipak pakli, ‘anabuk enen sagabu nyapenyunu ali nogugaku!’ \v 34 Ali nameitu chopuk, yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli yanaki ali yape yawak kakwich uli wainibal abal ali ipak pakli, ‘Tik nani nogoluk nalikuk uli. Anan nawak wolobaibali wainibal abal ali nogugaku. Ali chopuk, nanu amudak halau takis uli hanu echudak chenek enenyi enen yowenyi uli chape!’ \v 35 Wakuli echudak elpech douk chagipech God uli cheneken uli pasin douk nyagilapapamu God ananin tinytin douk yopinyi atin.” \s1 Onok Kwonek Yowenyi Uli Almatok Kwakwlupu Jisas Ananiluh Yaliluh Sanda \p \v 36 Ananu Farisi nohwalu Jisas umu nunak nunanu huwak woligun ananitu wilpat. Ali Jisas naitak nanak natoglu anudak Farisi ananitu wilpat ali nananu hape tebol hape hawak kakwich. \v 37 Ali ablabuk wabul, onok almatok douk kwonek wolobainyi yowenyi uli kwape. Ali okwok kowmnek umu Jisas nanak nanu anudak Farisi hape hawak kakwich umu. Ali okwok kwaitak kwohul anal yopuli botol douk chenekal utabal uli chuknil umu yopinyi sanda uli kwahwal ali kwanak. \v 38 Okwok kwanak kweyotu agabahinamu Jisas halakatimu ananiluh yaliluh ali kwape kowleh. Okwok kwoleh ali abih habih hetemu ananiluh yaliluh ali okwok wata kwaku okwokwim boglom kwape kwanublehuk. Ali okwok kwanaplikaluh iyuh ali adakio kwohluhwumanu enyudak sanda. \p \v 39 Wakuli anudak Farisi douk nohwalu Jisas nanaki uli natik namudak ali anan yet neneyagwleh nakli, “Sapos amudak alman douk nunubu adulinali profet ele, anan deke nudukemok okudak almatok douk kwape kwasusuh-analuli. Ali chopuk, anan deke anudukemech umu okwok douk kwonek yowenyi uli!” \p \v 40 Wakuli Jisas naklipanu nakli, “Saimon, yek yakli iklipenyu enen balan.” \p Ali Saimon nakli, “Wasik tisa, klipe.” \p \v 41 Ali Jisas naklipanu nakli, “Ananu alman nakam anabal utabal biam almam. Ananu nakanu 100 kina, ali ananu nakanu 10 kina atin. \v 42 Ali amudak biam utabal wak umu wata hubeyabal-umanamu ali anan nakli anyunekabal. Ali nyak nyakli meinali deke ulkum munubu munosuh anudak nakam utabal uli?” \v 43 Ali Saimon nakli, “Yek yakli anudak douk nakanu 100 kina uli.” \p Ali Jisas nakli, “Nyak nyakli duldul.” \p \v 44 Ali natanamu natik okudak almatok ali naklipu Saimon nakli, “Nyak nyatuluk okudak almatok? Yek yanaki nyakitu wilpat wakuli nyak wo nyuke anabal abal umu inokwlupu yekikluh yaliluh e. Wakuli okudak kwape kwoleh ali okwokwih abih habih hetemu yekikluh yaliluh ali wata kwaku okwokwim boglom kwape kwanublehuk. \v 45 Ali nyak douk wo nyunaplike e. Wakuli okudak, ababuk nyultab yek yanaki atimu aliga nameitu, okwok kwape kwanaplik yekikluh yaliluh. \v 46 Ali nyak douk wo nyuwayakume anal wel boglom e, wakuli okudak kwakwlupome yaliluh sanda. \v 47 Ohwok ulkum douk manubu manohwe. Namudak ali yek yaklipenyu, God douk awo nunohwen umu enyudak wolobainyi yowenyi likuk okwok kwoneken uli e ali anokwleyenyuk. Echebuk elpech douk chenek gwodin yowenyi ali God wo nunohwen e ali nokwleyenyuk uli, echechip ulkwip eke punosuh God kwalowi ati.” \p \v 48 Ali Jisas naklipu okudak almatok nakli, “God wo nunohwen umu nyakin yowenyi e ali anokwleyenyuk.” \v 49 Wakuli echudak chananu chape chawak kakwich uli echech yet cheneyagwleh chakli, “Anudak anan douk manakanu alman ali dakio nakli God wo nunohwen umu elpech chenekech uli yowenyi ali nokwleyenyuk umu?” \v 50 Wakuli Jisas naklipu okudak almatok nakli, “Nyak nyenek bilip umu God ali anan dakio nanalawenyu nyatanamali nyape kalbu. Namudak ali nyak nyunak ali nyakihw apahw hwulu kalbu.” \c 8 \s1 Onou Almagou Wagipech Jisas \p \v 1 Douk anabu nyultab banakuk ali Jisas naitak nanak analub nebelubi walub blanu analub chokulubi. Anan nanak nape naklipech yopinyi balan umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Ali ananim 12-poleim disaipel chopuk hanamanu hanak. \v 2 Amam hanu onou almagou chopuk douk likuk Jisas nahiyah-umowoguk sagabehas chanu agudak douk gapenyuwaluli chanamanu chanak. Oudak almagou onok douk Maria douk kwanaki wabul Makdala uli. Okwok douk seiwak Jisas nahiyah-umokuk echudak 7-poleich sagabehas chapenyuk uli chatoglu chalhwasuk uli. \v 3 Ali onok douk Joana douk okwokwinu alman nanahwalamu Susa uli. Anan douk nenek moul Herot ananitu wilpat. Owo wanu Susana kwanu wolobaiwali almagou chopuk wagipechanu. Ali owo isave wagakamam nanu ananim disaipel umu wakam anabal owowibal utabal blanu enech kakwich. \s1 Ananu Alman Nowachak Wit Yawihas Uli \r (Matyu 13:1-9; Mak 4:1-9) \p \v 4-5 Douk echech chanak wakuli chanubu wolobaichi elpech chanaki wolobailubi walub uli chape chanakimu chakli chutik Jisas. Douk aliga wolobaichi chanaki cheyotu ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ananu alman nanak nowachak wit anan umu yawihas. Anan nowachatu ali anatu tabih takus yah, ali elpech chalahe chalikwechatu ali almiguh hwabih hwatahul hwatowah. \v 6 Ali anatu tabih takus utabal umu. Ali atat pupuwalatu takih wakuli abal wak anabal e ali alitu. \v 7 Ali anatu tabih taglukuk anap naluh hlataglap uli wichap ali pupuwalatu takih wakuli apudak wichap popakwilatu. \v 8 Ali anatu tabih taglukuk yopubi amnab ali pupuwalatu takih ali wolobaitali teil. Atat 100-poleib ulub beil atutu ati biguhitu wit.” \p Ali douk Jisas nakliyuk namudak ali anan naklipech nakli, “Ipak aligas sapenyipali imas pugamu pumnek yekin balan ali pugipechen!” \s1 Bawogen Umu Balan Umu Agundak Jisas Naklipech Woblen Atin Balan Umu \r (Matyu 13:10-17; Mak 4:10-12) \p \v 9 Douk Jisas nakliyuk enyudak balan ali ananim disaipel hasolikanamu bawogen umu balan umu enyudak woblen balan anan naklien uli. \v 10 Ali Jisas naklipam nakli, “God douk anaklipepu bawogen umu balan umu enyudak nyanabechuk uli balan ipak atipamu elpech chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Wakuli chunatimaguk kipaichi eke wak. Echech eke chumnek woblen atin ali eke chutimu bawogen umu wakuli eke kobi chudukemen. Echech eke chumnek balan wakuli eke kobi chudukemu bawogen umu, wak.” \s1 Jisas Naklipech Umu Bawogen Umu Balan Umu Enyudak Woblen Balan Umu Atudak Ulubitu Wit \r (Matyu 13:18-23; Mak 4:13-20) \p \v 11 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Enyudak woblen balan umu anudak nowachak wit yawihas uli douk nyanak namudak. Atudak wit douk kobi God ananin balan umu. \v 12 Ali atabuk douk tabih takus yah uli douk kobi echebuk elpech douk chemnek God ananin balan, wakuli Satan nanaki natulich nalawoguk enyudak balan douk nyape echechiluh apaluh uli. Anan nenek namudak umu echech kobi chusuh God ananin balan dadag chugipechen ali God wata nunolawech chutanamali chupe kalbu, wak. \v 13 Ali atabuk tabih takus utabalumaluli douk kobi echebuk elpech douk chemnek God ananin balan chenehilaumen wakuli echech chemneken meyoh uli. Echech wo chuhwen dadag e. Echech chenek bilip umu enyudak God ananin balan chakli adulin banabu nyultab meyoh. Wakuli Satan nechakomech umu chunek yowenyi ali echech chatukemaguk God ananin balan ali wata chatanamu chanak chenek yowenyi. \v 14 Ali atabuk douk tabih taglukuk naluh hlatoglopi wichap uli douk kobi echebuk elpech douk chemnek God ananin balan, wakuli echech chapemu chakli chunokwalmu wolobaichi enechi enech echudak uli. Ali echech chenehilaumu echudak enechi enech abudak amnabich atich. Echech douk chenek warimu enenyi enen hevi douk eke nyutoglomech uli ali oub baitak umu chulau wolabaichi enechi enech echudak ali echech chape chagipech nyalik nyapenyich uli yowenyi pasin. Ali echudak chowechik echechip ulkwip ali echech wo chusuh God ananin balan dadag e. Echech chanubu ulkwip pekechumaguk enyudak God ananin yopinyi balan douk echech chemneken uli ali chatukemenyuk. Ali echech wo chunek yopinyi pasin e. \v 15 Ali atabuk douk tabih takus yopubi amnab uli douk kobi echebuk elpech douk chemnek God ananin balan ali chahwen dadag chagipechen uli. Echechiluh apaluh douk hlanubu yopuyopuluh hlape kalbu ali chanubu cheyotu dadag chagipech God ananin balan. Ali echech chenek yopinyi pasin ali chape kobi atudak wit douk wolobaitali ulubitu teil uli.” \s1 Lam Douk Chehemen Chapakwilen Anatu Baket Uli \r (Mak 4:21-25) \p \v 16 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Deke kobi enen elpen nyuhemu enen lam ali nyitak nyupakwilen anatu baket o nyinyiglen chakamu anatu bet, wak. Enyen deke nyuhemen ali nyinyemu chihah umu kadak elpech chuwichumali chutik agundak enyen nyuglak umu. \v 17 Ali chanatimaguk echudak douk nameitu chonobechuk uli eke wata chutoglu yopugunmu. Ali chanatimaguk echudak douk nameitu elpech chechukalich chakus uli eke wata chichlekech chukus yopugunmu. \v 18 Ali ipak punenek yalagi ali pugabe pumnek. Umu moneken, echebuk elpech douk chulau God ananin balan chudukemen kalbaluli, God eke wata nugamu nuklipech enen alagun. Ali echebuk douk wo chudukemu ananin balan uli e, enyebuk gwodin echech chahwen uli eke wata nutulichenyuk.” \s1 Jisas Ananik Mamakik Kwanu Ananim Owahlim \r (Matyu 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Douk Jisas nape naklipech God ananin yopinyi balan echudak wolobaichi elpech, wakuli ananik mamakik kwanu ananim owahlim chanakimu chakli chutulunu. Douk chanaki wakuli wolobaichi elpech cheyotu lihilih ali anan neyotuk olokohun. Ali echech chabilak wo chunak halakatimu anan e. \v 20 Douk namudak ali enech chaklipanu chakli, “Nyakik mamakik kwanu nyakim owahlim chachi chanaki cheyotu aduk. Ali echech chakli nyak nyunak nyutulich.” \v 21 Wakuli Jisas naklipech nakli, “Echebuk douk chemnek God ananin balan chahwen chagipechen uli echech douk kobi yekik mamakik uli yekim owahlim umu.” \s1 Jisas Nahu Nebenali Wihun Nanak Neiluk \r (Matyu 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Anah nyumnah Jisas naklipu ananim disaipel nakli, “Apak munak gani woblahah-inyumu raunwara.” Ali amam haitak halto bot ali hanak. \v 23 Douk hanak yah ali Jisas ulpusinu ali nabih nechuh. Ali nanubu nebenali wihun naluwi ali abal blakih blagluk bot ali atat halakatimu tuglukuk ati. \v 24 Ali ananim disaipel hatik namudak ali hanak habalunu hakli, “Nebenyali, apak ahalakatimu mugak wo!” \p Ali anan naitak nahu anudak wihun uli molub umu chunak chiluk. Ali wihun nanak neiluk ali molub chopuk wo butuk e. \v 25 Ali anan nasolik ananim disaipel nakli, “Ipak wo punek bilip umu yek e umu moneken?” \p Ali amam elgeim ali hape hanasolik-agas umu hakli, “Anudak manakanu alman? Anan nahu wihun uli abal umu chunak chiluk ali echech chopuk chemnekanu ali chanak cheiluk!” \s1 Jisas Nagabe Ananu Sagabehas Chapenyunali \r (Matyu 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Ali Jisas nanu ananim disaipel hanak aliga hanak hatoglu echech Gegesa echech umu. Agagun douk gnape gani woblahahin umu raunwara Galili. \v 27-29 Agnabuk ananu ablabuk wabulinu douk sagabehas chapenyunu ali chenekanu nogugakaluli nape. Wolobaihi nyumneh echudak sagabehas chahwanu dadag anudak alman. Ali loubamu nyultab anan wo nihlu ati e luseh, ali wilpat wo nupe ati e. Ali elpech isave chatulunu wihluwehlu ali chahwanu chape chakwu senab chowechik ananich loguh aias. Echech chowechikanu wakuli anan naplukech abudak senab ali echudak sagabehas chalawonu chanak wohigunmu elpech wak umu. Anan nanak nape hulusigwiluh gani matmat. \p Douk amam hanak hatoglu ali Jisas nabih nakih neyotu buknap ali anudak sagabehas chapenyunali nanaki natoglomanu. Ali natik Jisas ali nohwalu nebegun ali nanak nabih nakus atap halakatimu Jisas ananiluh yaliluh. Ali nohwalu nebegun nakli, “Jisas, Nanubu Nebenali God ananinyu Nuganinu! Nyak nyakli nyuneke malmu yek? Yek yanalak yeilmenyamu yakli nyak kobi nyuneke ilau nebehi nyih.” Anan naklipanu namudak Jisas umu moneken, Jisas douk adukwechuk nahu echudak sagabehas umu chutuke-managuk chutoglu chulhwas. \p \v 30 Ali Jisas nasolikanu nakli, “Nyak nyonohwalu malmu?” Ali anan nakli, “Apak Wolobaipali Sagabehas.” Anan douk nakli namudak umu moneken, wolobaichi sagabehas chawich chapenyunu. \v 31 Ali wolobaihi atih echudak sagabehas chanalak cheilmu Jisas chakli, “Nyak kobi nyukagapu munak mugluk agudak bobigu douk gagal gagluk ali wo gubih giyotu anagun uli e.” \p \v 32 Ali agnabuk anaguh bulguh hweyotuwi halakati anatu nukut. Ali echudak sagabehas chaklipu Jisas umu nukagech chunak chuwich oguhudak bulguh ali anan nakagech chanak. \v 33 Ali echech chataglali anudak nagakali alman chanak chawich oguhudak bulguh. Ali ogwoguh hwatanamu hwalhwas hwanak hwagluk enen natagul ali hwabih hwagluk enyudak raunwara. Ali ogwoguh hwabalah ali hwanatimaguk hwagak hwatuh. \p \v 34 Ali amudak almam douk hape hoku oguhudak bulguh uli hatik namudak ali hasahul hanak haklipu echudak douk chape nebebuli wabul uli, chanu echebuk douk chape halakatimu nahabigas ulimu enyudak douk nyatoglaluli. \v 35 Ali elpech chaitak chanak umu chutik enyudak douk nyatoglaluli. Echech chanak chatoglomu Jisas ali chatik anudak douk sagabehas chatukemanaguk chatoglu chalhwasuk uli nape. Anan wata nalau yopinyi tinytin ali naitak nenenek luseh ali nanak nape halakatimu Jisas ananigas aias. Douk echech chatulunu namudak ali echech chanubu elgeich. \v 36 Ali echebuk elpech douk chatik enyudak Jisas neneken ulimu nagabe anudak sagabehas chapenyun-aluli cheneyagamu echebuk douk chanamali chutik enyudak douk nyatoglaluli. \v 37 Ali chanatimaguk elpech chape Gegesa uli chanubu elgeich ali chaklipu Jisas umu nutukemaguk echechibul wabul nunak. Ali anan naitak nalto bot ali natanamu nanak gani woblahahin umu raunwara. \v 38-39 Ali anudak sagabehas chatukemanaguk chatoglu chalhwas uli naitak nasalik Jisas nanalak neilmanamu nakli nunamanu hunak. Wakuli Jisas naklipanu nakli, “Wak, nyak wata nyutanamu nyunak nyakibul wabul ali nyuklipu nyakichi elpech umu enyudak moul God neneken umu nyak uli.” Ali anudak alman wata natanamu nanamu ananibul wabul ali naklipu chanatimaguk elpech umu agundak Jisas nagabeyanamu. \s1 Jisas Nohul Jairas Ananik Nugawik Kwaitak Kwape Ali Nagabe Onok Kwasusuhw Ananih Luseh Uli \r (Matyu 9:18-26; Mak 5:21-43) \p \v 40 Ali Jisas natanamu nanak aliga nanak natoglu gani woblahahin umu raunwara ali wolobaichi elpech chenehilau-manu. Umu monoken, echech douk akwigani chanaki chape chatulugunmanu. \v 41 Ali Jairas, douk nape nebenalimu echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat uli chopuk nanaki. Anan nanaki ali nabih nakus atap halakatimu Jisas ananiluh yaliluh ali nasolikanu nanalak neilmanamu nunak ananitu wilpat.” \v 42 Umu moneken, ananik otuk meyoh nugawik douk okwokich yohwleguh mamakik kwokwlamali chatoglu 12-poleich uli ahalakatimu kugak. \p Ali Jisas naitak nape nanak yah ali wolobaichi elpech chopuk chanamanu chanak wibul wobul ali anan nolu olokohun. \v 43 Ali agnabuk onok almatok douk butog gwanakok kwape 12-poleich yohwleguh uli chopuk kwanaki. Okwokwibal utabal douk akwowachabal blatuhuk umu kwatal dokta omimu agundak hape hagabeyok umu. Wakuli amam chopuk habilak wo hugabeyok e. Elpen douk wak enen dodogowin umu nyugabeyok e. \v 44 Douk namudak ali okwok kwagimali Jisas kwanaki agabahinamu ali kwasusuh apubih umu ananih lupah ali butog gwanubu tupokologuk. \p \v 45 Wakuli Jisas nasolikech nakli, “Omuni nyanaki nyasusuhweik?” Wakuli echech chanatimaguk chatanamu ali echech atin ati chakli echech wak. Ali Pita nakli, “Nebenyali wolobaichi elpech cheyotu lihilih umu nyak ali echech chanaku chotohlu-enyaguk meyoh.” \p \v 46 Wakuli Jisas nakli, “Wak, yek yadukemech, enen elpen nyasusuhweik. Umu moneken, yek yemnek umu God ananin strong douk anyagabe enen elpen.” \p \v 47 Ali okudak almatok akwadukemech umu anan anadukemech umu agundak anan nagabeyok umu. Ali okwok kluk kluk kwanaki kwabih kwakus halakatimu Jisas ananiluh yaliluh. Ali echudak chanatimaguk elpech cheyotu ali okwok kwaklipanu umu moneken nyenekok ali okwok dakio kwanaki kwasusuhw ananih luseh ali ahudak atuh wata kwanubu yopuk umu. \v 48 Ali Jisas naklipok nakli, “Nugawik, nyak nyenek bilip nyakli yek dodogowiweli ali nyak dakio yopinyu. Douk namudak ali nyak nyunak ali nyakihw apahw hwulu kalbu.” \p \v 49 Ali douk Jisas wata nape neyagwleh ati ali ananu napeli Jairas ananitu wilpat uli nanaki naklipu Jairas nakli, “Jairas, nyakik nugawik akwanubu kwagak. Douk namudak ali nyak kobi nyukanu moul Jisas umu nunaku nyakitu wilpat umu.” \v 50 Wakuli Jisas nemnek namudak ali naklipu Jairas nakli, “Nyak kobi elgeinyu, wak. Nyak nyunek bilip atin ali nyakik nugawik eke wata kwaitak kupe.” \p \v 51 Ali Jisas nanak aliga natoglu Jairas ananitu wilpat ali naklipu Pita nanu Jon uli Jems atum hanu okudak kwagak uli okwokich mamechich atich chanamanu chawich numun. Kipaichi chapeik aduk. \v 52 Ali chanatimaguk chape agnabuk uli chape chelepu okudak kwagak uli almatok. Wakuli Jisas naklipech nakli, “Ipak kobi puleh, okudak wo kugak e. Okwok kwechuhw meyoh!” \p \v 53 Douk anan naklipech namudak wakuli chanatimaguk chadukemech umu okwok douk akwanubu kwagak. Namudak ali echech cheyakasunu. \v 54 Wakuli Jisas nanu ananim 3-poleim disaipel hanu okwokich mamechich chanak chawich numun ali anan nasuh okwokin logul nokuhul ali nakli, “Batowin, nyak kitak!” \v 55 Wakuli michin nyanubu nyakih nyawichok ali ahudak atuh okwok kwanubu kwaitak kwape. Ali Jisas naklipech umu chukok enech kakwich. \v 56 Ali douk okwok kwaitak kwape ali okwokich mamechich chanubu loguhw hwonechlukech. Wakuli Jisas naklipech dodogowinyi balan umu echech kobi chunak chuklipu enech elpech umu agundak anan nohul echechik nugawik kwaitak kwapemu. \c 9 \s1 Jisas Naklipu Ananim Disaipel Umu Enyebuk Moul Douk Eke Amam Hunak Huneken Uli \r (Matyu 10:5-15; Mak 6:7-13) \p \v 1 Ali Jisas nohwalu ananim 12-poleim disaipel hanaki heyotu atugun, ali nakam namba uli pawa umu huhiyahuk sagabehas. Ali chopuk, umu hugabe anagali anagu sik douk gape elpech uli. \v 2 Douk anan naklipam julug ali nakagam hanak umu huklipech yopinyi balan umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu ali hugabe agasudak sachi. \v 3 Ali anan naklipam chopuk nakli, “Ipak punak ahudak yah umu, ipak kobi punosuh enep butip o ichaluh sunu kakwich uli utabal o eneh alagun luseh, wak. \v 4 Ali punak anabul wabul ali ablabuk wabulich elpech chukli wasik umu chukepu anatu wilpat umu pichuh umu, ipak punak pupe atabuk atutu wilpat. Ipak pupe aliga meihi nyumnah pukli putukemaguk ablabuk wabul punak umu, ali ipak adakio putukemataguk. \v 5 Ali sapos punak anabul wabul ali kobi chumnekepu ali kobi chukepu anatu wilpat umu pichuh umu, ipak putukemaguk ablabuk wabul ali punak. Ipak pitak pugudupechuk ipluk kwataku ipakiluh yaliluh uli kwukusuk ablabuk wabul ali punak. Ipak punek namudak umu echech chutulipu ali eke chudukemech umu echech douk achenek yowenyi ali God eke nunekumech nebetali kwot.” \v 6 Ali amam haitak hape haklipech God ananin yopinyi balan hanak atubul ati walub. Ali chopuk, hagabe wolobaichi agusudak sachi elpech. \s1 Herot Nemnek Umu enenyi Enen Jisas Nape Neneken Uli \r (Matyu 14:1-2; Mak 6:14-16) \p \v 7 Ali king Herot douk nape nebenalimu gavman umu provins Galili uli nemnek umu chanatimaguk echudak douk chape chatogluli ali anan nogolu nogolu nape. Umu moneken, anan nemnek umu enech elpech chakli, “Ati Jisas eke Jon douk Nenek Baptaisumech uli. Anan douk nagak wakuli wata naitak nape!” \v 8 Ali enech chakli Ilaija douk seiwak nagak uli anan wata naitak nape. Wakuli enech chakli ananu kipainali seiwakinali profet wata naitak nape. \v 9 Echech douk chakli namudak, wakuli Herot nakli, “Yek ayoble Jon ananik lobik ali anan anagak. Wakuli nameitu anudak meinali douk yek yemnek umu anan nape nenek enenyi enen dodogowinyi moul uli?” Douk namudak ali anan nape nabilak umu nakli nutik Jisas. \s1 Jisas Nokech Kakwich Wolobaichi Elpech Ali Almam Atum Douk 5,000-poleim \r (Matyu 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-13) \p \v 10 Ali Jisas ananim aposel wata hatanamali ali haklipanamu echudak amam henekech uli. Ali anan nalmom ali amam atum haitak hanamu wabul Betsaida. \v 11 Wakuli wolobaichi elpech chemnek umu Jisas nanak nape agnabuk umu, ali echech chagipechanu chanak. Echech chanak chatoglomanu ali anan nenehilaumech umu agundak echech chanak umu. Ali anan nape naklipech balan umu chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Ali chopuk, nagabe echebuk douk agasudak sachi. \p \v 12 Douk echech chape aliga aun nape nabih ali Jisas ananim 12-poleim disaipel hanaki haklipanu hakli, “Nyak anyukagech chunamu walub douk blape halakatimu nahabigas ulimu chunak chunatimu kakwich umu chichah uli. Ali chopuk umu chunatimu wilag umu chichuh umu. Umu moneken, agundak apak mapeik wohigunmu, elpech wak umu.” \p \v 13 Wakuli Jisas naklipam nakli, “Ipak yet pukech enech kakwich.” Ali amam haklipanu hakli, “Apak masuhwi 5-poleitu bret tanu bias yelbus meyoh. Wo nyakli apak munak mutalumechi enech kakwich echudak wolobaichi elpech?” \v 14 Ali almam atum douk 5,000 poleim. Ali almagou uli batowich wo chudalehech e. Ali Jisas naklipu ananim disaipel umu huklipech umu halakatimu 50-poleich chunak chupe sik, ali enech alagun halakatimu 50-poleich chupe sik. Echech chupe namobuk ati chunak.” \v 15 Ali amam haklipech ali chanatimaguk chabih chape atap. \v 16 Douk chabih chape ali Jisas nohul atudak 5-poleitu bret tanu asudak bias yelbus nahwech ali nanigu natik iluh heven. Ali nenek beten nenek tenkyumu God. Douk nenek tenkyumanu julug ali nagwuduk atudak 5-poleitu bret uli yelbus noku ananim disaipel ali amam hape halogech hanak. \v 17 Douk halagech ali chanatimaguk chachah aliga dugolech ali chakusuk uli, amam hatulichech hechluk 12-poleig basketog chichuknig ali hechebuk chakus. \s1 Pita Naklimu Jisas Anan Krais Douk God Natalihanu Nakaganu Nanaki Uli \r (Matyu 16:13-19; Mak 8:27-29) \p \v 18 Anah nyumnah Jisas atunu nape nenek beten. Ali ananim disaipel chopuk hananu hape ali anan nasolikam nakli, “Ipak pemnek elpech chakli yek meiweli?” \p \v 19 Ali amam haklipanu hakli, “Enech chakli nyak douk Jon douk nenek baptaisumech uli, ali enech chakli nyak Ilaija. Ali enech chakli nyak ananu kipainali seiwakinali profet douk seiwak nagak wakuli nameitu wata naitak nape uli.” \p \v 20 Ali anan nasolik amam nakli, “Ali ipak yet pakli malmu? Ipak pakli yek meiweli?” \p Ali Pita naklipanu nakli, “Nyak Krais douk God natalihenyu ali nakagenyu nyanamali nyunalau elpech uli.” \s1 Jisas Naklimu Anan Eke Nugak Wakuli Eke Wata Nitak Nupemu \r (Matyu 16:20-28; Mak 8:30–9:1) \p \v 21 Ali Jisas naklipam dodogowinyi balan ananim disaipel umu kobi hunak huklipu enech elpech umu anan douk Krais umu, wak. \v 22 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli eke imnek nebehi nyih. Ali echech Juda echechim nebemi hunu amam nebemi pris hunu amam henek skulumech umu lo uli eke huke agabus ali huneke anagu anagu. Ali eke che igak ali chunugome ilu iwagu bieh nyumneh. Ali douk huklimu bieh atuh nyumneh umu, God eke wata niyahuli itak ipe.” \p \v 23 Ali naklipu hanatimaguk ananim disaipel nakli, “Sapos enen elpen nyukli nyugipech yek umu, enyen imas nyunubu nyukli wak umu enyen kobi nyugipech enyenyin laik. Ali wihluwehlu enyen imas nyusah enyenyin lowag kruse ali nyugipeche.\f + \fr 9:23 \ft Bawogen umu balan umu elpen nyusah enyenyin lowag kruse nyugipech Jisas umu douk nyakli namudak. Enyen imas nyugipech Jisas ali enyen kobi nyukli wak umu nyusah enenyi enen hevi ali kobi elgein umu kipaichi chen nyugak umu.\f* \v 24 Umu moneken, echebuk elpech douk echechip ulkwip kobi pulomu yek ali chukli chunagabe echechiluh atuluh yegechiweluh ali echech elgeich umu chugak umu, echech eke chunubu chugak chunak chuwichuk. Wakuli echebuk douk echechip ulkwip pulomu yek ali kobi elgeich umu kipaichi chech chugak umu agundak chagipech yek umu, echech eke chupe kalbu eheh nyumneh. \v 25 Sapos ananu alman nunek moul ali nulau chunatimaguk apudak atapichi echudak, wakuli kwali anan nugak ali nunubu nunak nuwichuk umu, chunatimaguk echudak eke chugakamanu malmu? Aduligu atugu eke wak! \v 26 Ali sapos nameitu enen elpen elgein umu kipaichi elpech ali nyukli enyen douk wo yekin disaipel e, ali chopuk nyukenyuk agab yekin balan umu, kwali yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli eke ikli enyebuk elpen douk wo yekin e, wak. Ali ababuk nyultab yek dodogowiwe ali ihiyatiki kobi douk yekinu Aninu nanu ananich yopichi enselahas chahiyatik umu inaki abali, yek eke iklipen ikli enyen douk wo yekin e. \v 27 Aduligu atugu yek yaklipepu, ipak enepu douk nameitu peyotu agundak uli eke kobi kebes pugak ali eke putik abudak nyultab God nupe nebenalimu ananich elpech umu.” \s1 Jisas Ananih Yegenyihw Hleyoloh Hwataglu Anagun Sik Ali Nahiyatik \r (Matyu 17:1-13; Mak 9:2-13) \p \v 28 Douk Jisas nakliyuk enyudak balan ali 8-poleih nyumneh hanak hadiyuk, ali anan nalmu Pita nanu Jon uli Jems hanak halto ananu maunten umu anan nunak nunek beten. \v 29 Ali douk anan nape nenek beten wakuli ananin domanyu nyanubu nyenek senis nyatoglu anagun sik. Ali ananih luseh hanubu hatoglu chagalihwih ali hahiyatik kobi douk utagu bagalogu gahiyatik umu. \v 30 Ali ahudak atuh biam almam hatoglu heyotu hananu hape heyagwleh. Amam douk Moses uli Ilaija. \v 31 Amam chopuk douk hanubu hahiyatik ali heyotu hanu Jisas hape heyagwleh umu agundak eke anan niyatak enyudak moul God nakaganu nanakumali nuneken ulimu nugak Jerusalem umu. \v 32 Ali Pita nanu amudak anam biam douk hape henechle-paluli yobus asahwom dudigu ali hechuh hagak. Wakuli amam wata haitaki hatik agundak Jisas dodogowinu ali nahiyatik umu nanu amudak biam douk hananu heyotu uli. \v 33 Ali douk amudak biam hatukemaguk Jisas hape hanak wakuli Pita naklipu Jisas nakli, “Diginyali, agagun douk kalbamu apak mape agundak umu. Namudak ali apak muwemu biou otuk chomeguhwiyu. Nyak onok ali biowomu Moses uli Ilaija.” Ali agnabuk Pita douk wo nudukemech e, umu eke nuklipanu moneken balan Jisas. Douk namudak ali anan dakio naklipanu namudak Jisas. \p \v 34 Ali douk Pita wata nape neyagwleh ati ali onog olug gwanaki iluh ali abalil lechukalum. Ali Pita nanu amudak biam elgeim umu ogudak olug gwanaki ali abalil lechukalum umu. \v 35 Wakuli anagu nigu gatoglali ogudak olug ali enyudak nyeyagwlehi uli nyakli, “Anabuk douk nanubu yekinu Nuganinu douk yek yanatalih-analuli. Ipak pumnekanu!” \v 36 Ali douk enyen nyeyagwlehi julug ali amam hatik umu Jisas atunu neyotuk. Ali amam wo hiyagwleh hukli enen balan e. Ali ababuk nyultab chopuk, amam wo hunak huklipu enech elpech umu echudak amam hatulich uli e, wak. \s1 Jisas Nagabe Ananu Chokunali Owotu Tonoul Uli \r (Matyu 17:14-21; Mak 9:14-29) \p \v 37 Ali wehluwih amam haitak hatukemaguk anudak maunten hagluki ali wolobaichi elpech chanaki chogwatu Jisas yah. \v 38 Ali ananu alman douk nanu echudak elpech cheyotu uli nohwalu nakli, “Tisa tik, yek yanalak yelimenyamu nyunaki nyutik yekinu nuganinu. Yek douk nanubu anudak atunu nuganinu! \v 39 Anan owotu tapenyunu ali ahudak atuh nohwalu nebegun. Ali atat tatukanu tonoul atap ali alpus sakih sagluk wibulwobul ananitu yokwatu. Atat tape tasaganu ali wo tutukemanaguk tutoglu tunakuk e, wak. \v 40 Ali yek yaklipu nyakim disaipel umu huhiyah-ataguk wakuli amam habilak wak.” \p \v 41 Ali Jisas nakli, “Ipak doumeipali elpech, yek yanepu mape loubamu nyultab ipakilub walub wakuli ipak wo punek bilipume e. Ali ipak pakli yek eke wata inepu mupe eneh alagun nyumneh umu igakamepu namudak atimu isah enenyi enen ipakin hevi waka?” Ali anan naklipu anudak alman nakli, “Nyak lawali nyakinu nuganinu!” \p \v 42 Ali anudak owotu tapenyunali wata nape nanaki ati ali atat tatukanu tonoul atap. Wakuli Jisas nahatu ali tatukemanaguk tatoglu talhwas. Douk Jisas nagabeyanu ali wata naklipu ananinu aninu nakli, “Nyakinu nuganinu anudak.” \v 43 Ali chanatimaguk elpech chatik enyudak dodogowinyi moul God neneken uli ali echech chanubu loguhw hwonechlukech. \s1 Jisas Wota Chopuk Naklimu Agundak Eke Anan Nugak Umu \r (Matyu 17:22-23; Mak 9:30-32) \p Ali echech ulkwip wata pape polomu enyudak Jisas neneken uli ali anan naklipu ananim disaipel nakli, \v 44 “Ipak pugamu pumneken kalbu enyudak balan douk nameitu yakli iklipepeyen uli! Elpech eke chugilapu yekim birua umu yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli ali eke dodogowim atum huhwe hunak huwechike.” \v 45 Ali douk naklipam enyudak balan wakuli amam wo hudukemu bawogen umu e. Bawogen umu balan douk nyanabechukumom ali amam elgeim umu husolikanamu. \s1 Jisas Ananim Henechichilak Umu Meinali Eke Nupe Nebenalimu Amam \r (Matyu 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 Ali amam disaipel hape halpak balan umu amam meinali eke nupe nebenalimu amam. \v 47 Wakuli Jisas douk anadukemu amamip ulkwip polu panak umu ali nasuhi enen batowin nyanaki nyananu nyeyotu. \v 48 Ali anan naklipam nakli, “Sapos enen elpen ulkum mulomu yek ali nyugakamu enyudak batowin umu, enyen douk nyagakamu yek. Ali douk namudak ati, enyebuk elpen nyagakamu yek uli douk nyagakamu anudak douk nakagasi yek yanaki uli chopuk. Ali meinali olokohun umu ipak nameitu peyotu agundak uli yeul nyanubu wakanaluli eke anabuk nupe nebenalimu ipak.” \s1 Echebuk Douk Wo Chunek Biruamu Ipak Uli E Douk Chanaguk Ipak \r (Mak 9:38-40) \p \v 49 Wakuli Jon naklipu Jisas nakli, “Nebenyali, apak matik ananu alman nape nahiyahuk sagabehas umu nyakin yeul ali echech chatoglu chalhwasuk. Wakuli apak maklipanamu anan kobi wata nunek namudak, wak. Umu moneken, anan douk wo nugipech apak uli e. \v 50 Wakuli Jisas nakli, “Ipak kobi puklipanu namudak, wak. Umu moneken, echebuk douk chagakome-paluli douk chanaguk ipak.” \s1 Enech Sameria Chakli Wak Umu Jisas Nunak Echechibul Wabul Umu \p \v 51 Ali douk eheh nyumneh hape hanak halakatimu God wata nulau Jisas nunamu iluh heven umu. Ali Jisas nanubu nakli nunamu Jerusalem, ali anan naitak nanak. \v 52 Anan wata nape nagikuk ali nakagas enech elpech chalau balan chalik. Echech chanak chawich anabul chokubuli wabul douk blape Sameria ulimu chugabemanu echudak umu anan nunak nichuh umu. \v 53 Wakuli elpech chape agnabuk uli chadukemech umu anan eke nunamu Jerusalem umu nunek lotumu God. Douk namudak ali echech chakli wak umu nunak nunech nichuh umu. \v 54 Ali douk ananim disaipel Jems uli Jon hatik namudak ali haklipanu hakli, “Diginyali, nyak nyakli apak muhwalu nyih hugluki iluh heven hunich waka nyakli malmu?” \v 55-56 Wakuli Jisas natanamu naham ali amam wata hanamu kipaibuli wabul. \s1 Elpech Douk Chukli Chugipech Jisas Uli \r (Matyu 8:19-22) \p \v 57 Douk amam hanak yah ali ananu alman naklipu Jisas nakli, “Ihagun nyak nyunak umu, yek eke inamenyu wunak.” \v 58 Ali Jisas naklipanu nakli, “Wanalig nubag isave gwechuh hulusigwiluh. Ali almiguh hwehilau iluh uli isave hwechuh was. Wakuli yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli wilpat wakemu inak ichuh umu. \v 59 Ali Jisas wata chopuk naklipu kipainali nakli, “Nyak yowi nyugipech yek.” \p Douk anan naklipanu namudak ali anudak alman nakli, “Diginyali, yek yakli nyuklipe inak inugamaguk yekinu aninu iyuh ali adakio inaki inamenyu wunak.” \p \v 60 Wakuli Jisas naklipanu nakli, “Nyak bukeyechuk chagak uli, kadak echebuk douk wo chunek bilip umu yek uli e chunak chunugomech. Wakuli nyak nyunak nyuklipech yopinyi balan umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu.” \p \v 61 Ali ananu chopuk nanaki naklipu Jisas nakli, “Diginyali, yek yakli igipechenyu wakuli yek yakli inak ikechuk logul apak atup awilop umu iyuh.” \p \v 62 Wakuli Jisas naklipam nakli, “Douk ananu alman nukli nuhul yekin moul nuneken wakuli anan wata ulkum mulamaguk enechi enech echudak anan natukemechuk ulimu, anan douk wo nunokwnumu nuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu e, wak.” \c 10 \s1 Jisas Nakagas 72-Poleim Almam Hanak Umu Hunek Moul \p \v 1 Douk enyudak nyanakuk ali Diginali wata natalih 72-poleim almam alagun ali nakagam hanak biam biam. Anan nakagam halik hanak ihalub walub douk anan nakli nunakalubi. \v 2 Ali anan naklipam nakli, “Wolobaichi kakwich chasu chape, wakuli elpech chusagunmech uli douk gwodich. Douk namudak ali ipak punek beten umu Diginali douk neglemu agudak nahabigalulimu nukagas wolobaichi elpech umu chunak chusagunmu echudak kakwich. \v 3 Ipak punak, yek eke ikagepu punak kobi douk sipsip douk wo dodogowich uli e, punak olokohun umu wanalig nubag. \v 4 Ali ipak kobi punoluk anas paus douk ipak pape panaluk utabal umu sunu ichaluh uli su. Ali ipak punak wisnabul, ipak kobi piyotu punu enech elpech douk pugwatech yah uli piyagwleh, wak. \p \v 5 Ali douk punak puwich anatu wilpat umu, susubuati ipak imas pulik pukli, ‘Apak makli ipak pape atudak wilpat uli ipakiluh apaluh hlulu kalbu.’ \v 6 Ali sapos ananu yopunali alman nupe atabuk wilpat umu, enyebuk balan ipak paklipaneyen uli eke nyunanu nyupeik. O wak umu, enyebuk yopinyi balan eke wata nyutanamali nyupemu ipak yet. \v 7 Ali ipak pupe atabuk atutu wilpat ali puwak echebuk kakwich uli abal echech chukepeyech uli. Umu moneken, ipak penek God ananin moul ali dakio chatalipu chekepu echebuk kakwich. Ali ipak kobi pupe anatu wilpat ali wata pitak punamu kipaigwi, wak. Ipak punubu pupe atabuk atutu. \v 8 Ali douk punak anabul wabul ali enech elpech chulawepu punamu echechig wilag ali chunek enech kakwich chukepamu, echebuk kakwich ipak imas pichah. \v 9 Ali pugabe agasudak sachi douk chape ablabuk wabul uli. Ali puklipu elpech chape agnabuk uli pukli, ‘Nyultab douk abanaki halakatimu God nupe nebenalimu ipak ananipu elpech umu.’ \v 10-11 Wakuli sapos punak anabul wabul ali elpech chape agnabuk uli chukepaguk agabus umu, ipak punak piyotu yah ali pukli, ‘Okudak ipluk apak malikwechok ipakibul wabul uli okudak wata magudupechok kwakus-umepaguk. Apak monek namudak umu ipak putulupu ali ipak ulkwip pulomu enyudak. Nyultab douk abanaki halakatimu God nupe nebenalimu ananich elpech umu.’ \v 12 Yek yaklipepu, ahabuk nyumnah God nunaki nunemech balan chunatimaguk elpech ahi, elpech douk seiwak chape Sodom uli eke chumnek nebehi nyih kwalowi ati. Wakuli echebuk douk chokepaguk agabus ipak uli eke chunubu chunamnek nebehi nyih!” \s1 Analub Walub Douk Chemnek God Ananin Balan Ali Wo Chuhwen Chugipechen Uli E \r (Matyu 11:20-24) \p \v 13 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Mapilipu ipak elpech pape Korasin blanu Betsaida uli. Ipak eke pumnek nebehi nyih ali eke punubu pupe sisahw! Umu moneken, seiwak sapos ananu alman anunek enen God atunu neneken uli moul gani Taia uli Saidon kobi douk yek yeneken ipakilub walub umu ele, echech deke aseiwak chutukemaguk yowenyi ali chutanamu chukanu apaluh God. Ali echech deke chitak chusak yowehi luseh ali chichlokuh algabus umu chugilapech umu echech douk achekenyuk agabus yowenyi! \v 14 Ali ahabuk nyumnah God nunaki nunemech balan chunatimaguk elpech umu, hevi douk eke nyutoglomu ipak Korasin punu Betsaida uli eke nyunubu nyichalakuk enyebuk douk eke nyutoglomu echebuk douk seiwak chape Taia blanu Saidon uli. \v 15 Ali ipak Kapaneam chopuk, ipak pakli eke God nukli wasik ali nulawepu pulto iluh heven waka? Wak. God eke nuwachepu pugluk chagak uli chanak chapemu!” \p \v 16 Ali Jisas naklipu ananim disaipel nakli, “Echebuk douk chumnek ipak uli douk chemnek yek. Ali echebuk douk chekepu agabus ipak uli douk cheke agabus yek. Ali chuke agabus yek uli douk chakanu agabus anudak douk nakagasi yek yanaki uli.” \s1 Amudak 72-Poleim Almam Wata Hatanamali \p \v 17 Douk amudak 72-poleim almam wata hatanamali ali amam hanubu henehilau. Ali amam hakli, “Diginyali, apak manak mahu sagabehas douk chawich chape elpech uli maklipech umu nyakin yeul ali echech chanahwo-gamapu chatoglu chalhwas.” \v 18 Ali Jisas naklipam nakli, “Adul, yek yatik Satan wo dodogowinu e ali natukemaguk iluh heven nagluki kobi douk utagu bagalagamu. \v 19 Ipak mnek. Yek douk ayekepu namba uli pawa umu pulikwech idulguh uli pupiyagwial chunu nyunatimaguk pawa apakinu birua Satan ananin. Ali ipak eke kobi enech yowechi echudak chunekepu, wak. \v 20 Ali ipak kobi punehilaumu agundak sagabehas chemnek ipakin balan umu, wak. Ipak imas punehilaumu agundak God anowemu ipakich yeguh chetemu iluh heven umu.” \s1 Jisas Nenehilau Ali Nenek Tenkyumu God \r (Matyu 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Ali ababuk nyultab God ananin Michin nyenek Jisas nanubu nenehilau ali nakli, “Yekinyu Aninu, Diginyalimu iluh atap uli! Yek yenehilau ali yatuk nyakin yeul nyakih. Umu moneken, nyak nyobechuk bawogen umu nyakin pasin uli balan umu echudak elpech douk chakli echech chanubu chadukemech ali chalau wolobainyi save uli. Wakuli nyak wata nyagilapu echudak kobi douk chokwichi batowich ulimu. Adul Aninu, nyak douk nyagipech nyakin atin laik ali nyenehilau nyenek namudak.” \p \v 22 Ali anan balan nyeilen nakli, “Yekinu Aninu douk aneke ihechumali echudak. Ali wak enech elpech chudukemu yek ananiwe nuganinu e, wak. Aninu atunu nadukeme. Ali chopuk, wak enech elpech chudukemu Aninu e, wak. Yek ananiwe nuganinu yanu echebuk douk yek yakli igilapech-analuli atupu madukemanu.” \p \v 23 Ali Jisas natanamali natik umu ananim disaipel atum heyotu ali naklipam nakli, “Echebuk elpech douk chatik enyudak moul douk yek yeneken patulin uli, echech douk achenehilau! \v 24 Umu moneken, yek yaklipepu, wolobaimi profet hanu wolobaimi king hakli hutik enyudak moul ipak patulin uli wakuli wak. Amam hakli humnek enyudak balan ipak pemneken uli wakuli wak.” \s1 Ananu Sameria Nagakamu Ananinu Birua Nanaki Jerusalem Uli \p \v 25 Anah nyumnah ananu nenek skulumech umu lo douk seiwak God nakaguk Moses enyi nanak ali nakli nichakamu Jisas. Ali nasolikanu nakli, “Nebenyali tisa, yek eke inek moneken ali eke dakio ipe kalbu eheh nyumneh?” \v 26 Ali Jisas naklipanu nakli, “Nyak nyatik God ananin lo nyaklipenyu malmu? Ali chopuk nyak nyenyanamu malmu?” \v 27 Ali anudak nenek skulumech umu lo uli nakli, “Ipak imas ulkwip punubu punosuh God. Ali ipakiluh apaluh hlunu ipakich michich chunu ipakin tinytin imas chunubu chunosuh Diginali ipakinu God anan atunu ali pukwu nyunatimaguk ipakin strong umu punek ananin moul. Ali chopuk, ipak ulkwip imas punubu punosuh echebuk douk chape halakatimu ipak uli ali pugakamech kobi douk ipak ulkwip panosuh ipak yet umu.” \p \v 28 Ali Jisas nakli, “Nyak nyakli wasik. Nyak eke nyunek namudak ali nyak eke nyupe kalbu eheh nyumneh.” \p \v 29 Wakuli anudak nenek skulumech umu lo uli nakli Jisas nutulunu nuhwalanu duldulinali. Douk namudak ali anan nasolik Jisas nakli, “Ali echudak chape halakatimu yek uli douk meichi?” \p \v 30 Ali Jisas naklipanu enyudak woblen balan nakli, “Ananu alman nape Jerusalem ali naitak naglumu Jeriko. Anan nanak yah ali yowemi almam douk hakwu aluh atuh uli hogwatanu ali hanu henekanu atuhigu ali anan halakatimu nugak. Ali amam hanabuk nakusuk ali hatulunu honowal ananih luseh hanu echudak anan nanohwech uli hanohwech ali hanak. \v 31 Ali ababuk nyultab ananu pris nagimu yah nanak. Anan nanak natulunu wakuli nanubu nechalakanu nanakuk woblahahih umu yah ali nanubu nanak. \v 32 Douk anan nanakuk ali ananu Livai douk nagakamu amam pris uli chopuk nanaki nanak neyotu natulunu ali nanak woblahahih umu yah ali nechalakanu nanak. \v 33 Douk anan nanakuk wakuli ananu Sameria nanak natoglu agundak anan nakus umu. Ali anan natulunu wakuli anan amatog gwanubu gwagak umu anudak Juda. \v 34 Douk namudak ali anan nanak halakatimu anan ali nenyukul wel uli wain ebudak eleb iyuh ali nowechikeb. Douk nowechikumanu eleb julug ali nanahul nonowemu ananin donki ali nalawanu nanak. Anan nalawanamu anatu elpech chanak chape chechuhatali wilpat ali nanak nape nenek lukautumanu. \v 35 Douk hanak hape aliga wehluwih ali anudak Sameria naitak neyak anabal utabal naku anudak neglemu atabuk wilpat uli. Ali naklipanu nakli, ‘Nyak nyupe nyunek lukautumanu. Ali sapos nyak nyukwu anabal nyakibal utabal nyutalumanu enech echudak umu, yek eke itanamali ali ibeyabal-umenyu.’” \p \v 36 Ali Jisas nasolik anudak nenek skulumech umu lo uli nakli, “Nyak nyakli malmamu amudak biam atunu. Meinali nagabe anudak douk hakwu aluh atuh uli hanu hanabukuk uli kobi douk nanagabe echebuk douk chape halakatimu anan ulimu?” \p \v 37 Ali anan nakli, “Anabuk douk natulunu nenelekanaluli.” \p Ali Jisas nakli, “Nyak nyunak ali nyunek namobuk ati.” \s1 Jisas Nanak Natik Mata Uli Maria \p \v 38 Ali Jisas nanu ananim disaipel hanak. Douk hanak hatoglu anabul wabul ali onok almatok douk kwonohwalamu Mata uli kwalmam chanamu okwokwitu wilpat. \v 39 Ali Mata okwokwik owawik douk kwonohwalamu Maria uli kwanaki kwape halakatimu Diginali ananiluh yaliluh ali kwape kwomnek ananin balan. \v 40 Ali Mata otuk kwape kwonek kakwich. Ali okwokwim ulkum molu manak umu echudak douk eke okwok kunekech uli ali okwok nyihihichik. Ali okwok kwanak kwaklipu Jisas kwakli, “Diginyali, yekik owawik kwatukemeik ali yek otuwe yape yenek kakwich. Ali nyak wo ulkum mulomu enyudak ali nyuklipok kunaku kugakome e? Nyak klipok kunaki kugakome!” \p \v 41 Wakuli Diginali nakli, “Mata, nyak ulkum molomu wolobaichi echudak ali nyakihw apahw yowehw. \v 42 Wakuli atin yopinyi pasin nyak wata nyulawen e. Ali Maria douk kwakli kulau enyudak yopinyi pasin. Douk namudak ali eke kobi enech elpech chutulukwenyuk, wak.” \c 11 \s1 Jisas Nenek Skulumu Ananim Disaipel Umu Hunek Beten Umu \r (Matyu 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Anah nyumnah Jisas nanak nape nenek beten anagun. Anan nenek beten julug, ali ananu ananinu disaipel naklipanu nakli, “Diginyali, nyak nyunek skulumapamu munek beten umu kobi douk Jon douk nenek baptaisumech uli nenek skulumu ananim umu.” \v 2 Ali Jisas nakli, “Ipak punek beten umu, ipak pukli namudak. ‘Apakinyu Aninu, apak makli chunatimaguk elpech chutuk nyakin yopinyi yeul nyukih, ali wisnabul nyak nyupe Nebenyalimu wolobaichi elpech. \v 3 Ali nyukapu kakwich umu chunokwnu-mapamu doumeih uli. \v 4 Apak douk wo munohwen umu yowenyi kipaichi cheneken umu apak uli e. Douk namudak ali nyak kobi nyunohwen umu apakin yowenyi ali nyukwleyenyuk. Ali nyak kobi nyukutuwuk Satan umu nichakamapamu munek yowenyi, wak.’” \p \v 5 Ali Jisas naklipu ananim disaipel enyudak woblen balan nakli, “Sapos ipak ananu nunamu ananinu elpenyinu ananitu wilpat olokohunib umu wab ali nukli, ‘Elpenyinu, yek yakli nyuke 3-poleitu bret. \v 6 Umu moneken, ananu yekinu elpenyinu nameitu ati nanaki nataglome ali yek kakwich wak umu ibilamanamu!’ \p \v 7 Wakuli sapos anan nupeli numun wilpat ali nukli, ‘Nyak kobi nyuke moul! Dua amenyalu ali yek yanu batowich amechuh. Ali yek eke kobi itak ikenyu enech echudak, wak!’ \v 8 Ali deke malmu? Yek yaklipepu, anudak wilpatinali deke kobi nukli anan douk ananinu elpenyinu nanaki nasolikanu ali eke dakio nitak nukanu bret, wak. Anan eke nitak nukanali chunatimaguk echudak anan nasolik-anamech uli. Umu moneken, anan eke ulpusinamu numnek ananinu elpeninyu nupe nusolikanamu. \v 9 Douk namudak ali yek yaklipepu, ipak imas punek beten pusolik God umu nukepu echudak ali anan eke nukepeyech. Ipak imas pupe putimech ali eke putulich. Ali ipak imas pupe pubo dua ali God eke nijikenyumepu. \v 10 Umu moneken, echebuk douk chenek beten chasolik God uli, echech isave chalau echudak. Ali echebuk douk chape chatimu echudak uli isave chatulich. Ali echebuk douk chupe chubo dua uli God eke nijikenyumech. \p \v 11 Sapos ipak ananu ananinu nuganinu nusolikanamu nukanu anap yelbup ele, anan deke nitak nukanu enen idul waka? \v 12 O deke nusolikanamu nukanu anab ihlub ali nitak nukanu onok pupiak? Aduligu atugu deke wak. \v 13 Ali ipak douk panubu yowepali adulipu, wakuli ipak douk padukemech umu pukech yopichi echudak ipakich batowich umu. Wakuli apakinu Aninu nape iluh heven uli douk nanubu yopuyopunali ali eke nunubu nukech ananin Michin echebuk douk chunek beten chusolik-analuli.” \s1 Enech Chakli Bielsebul Nyagakamu Jisas Dodogowinu Ali Nahiyahuk Echudak Enech Sagabehas \r (Matyu 12:22-30; Mak 3:20-27) \p \v 14 Ali Jisas nahiyahuk enen sagabu douk wo nyiyagwleh ati uli e. Enyen douk nyape ananu alman ali nyenekanu wo niyagwleh ati e. Douk enyen nyatoglu nyalhwasuk ali anudak alman nanubu nape neyagwleh. Ali wolobaichi elpech loguh hwonechlukech ali chape chanasolikagas umu. \v 15 Wakuli enech chakli, “Anabuk enyudak Bielsebul douk nebenyumali chanatimaguk sagabehas uli nyenekanu dodogowinu ali dakio nahiyahuk echudak enech sagabehas chatoglu chalhwas.” \v 16 Ali enech chakli chichakamanu. Douk namudak ali echech chaklipanamu nunek enen God atunu neneken uli moul umu chudukemech umu anan douk adul God nakaganu nanaki uli. \p \v 17 Wakuli Jisas anadukemu echechip ulkwip polu panak umu ali naklipech nakli, “Enech elpech chape atin kantri uli chunadiyagulmu chunek biab lainab ali echech yet chupe chulpak ele, echech deke kobi dodogowich. Ali anagu nyulgu chukli chunadiyagulmu ali echech yet chupe chulpak ele, echech chopuk deke kobi dodogowich. \v 18 Ali douk namudak ati, sapos Satan ananich chunadiyagulmu ali echech yet chupe chulpak ele, echech deke kobi dodogowich. Yek douk yaklipepu enyudak balan umu moneken? Ipak pakli Bielsebul nyagakome ali yek dakio yahiyahuk echudak enech sagabehas. \v 19 Sapos Bielsebul nyagakome ali dakio yahiyahuk sagabehas umu, ipak pakli malmamu ipakim douk hagipech ipak uli? Amam omuni nyakam strong ali dakio hahiyahuk sagabehas? Ipakim douk ahagilapepamu enyudak balan ipak paklien umu Bielsebul nyagakomemu douk wo adulin e. \v 20 Yek douk God noke strong ali yahiyahuk sagabehas. Douk namudak ali nameitu ipak douk apatik God ananin strong umu agundak anan nape nebenalimu ananich elpech umu. \p \v 21 Ali sapos ananu dodogowinali alman nusuh ananigas bulawas nupe nunek was umu ananitu wilpat umu, ananich echudak eke chukusumanu kalbu. \v 22 Wakuli sapos ananu nunubu dodogowinali nichalakuk anan uli nunaki nunanu hulpak ali nonu ele, anan deke nunatulunu ananigas bulawas douk anan nawogeyagas uli. Ali anan eke nutulunu nukumechi aluh echudak ananich ali nunak niyaisech umu kipaichi elpech. \p \v 23 Echebuk elpech douk wo yekich uli e, douk yekich birua. Ali echebuk douk wo chugakomemu mulawali elpech chunakumali yek uli e, echech douk chapemu chenek yekich elpech chatukemeik chanakuk atin atyiuk.” \s1 Sagabu Wata Nyatanamalimu \r (Matyu 12:43-45) \p \v 24 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Ababuk nyultab enen sagabu nyutukemaguk enen elpen nyutoglu nyunak umu, enyen eke nyunak nyutimu anagun abal wak umu nyunak nyupemali wikap. Ali sapos enyen kobi nyugwatu anagun umu, enyen eke nyukli, ‘Yek wata itanamu inamu yekitu wilpat douk likuk yapenyutali.’ \v 25 Ali enyen wata nyanak ali nyatik umu atudak wilpat achagitatu ali yoputu tape. \v 26 Ali enyen nyanak nyalmali echudak enech 7-poleich yowechi sagabehas douk chanubu yowechi chechalakuk enyen uli. Echech chanaki ali chawich chape atudak wilpat ali likuk enyebuk elpen nyape yobelu kwalowi ati. Wakuli nameitu enyen eke nyunubu nyupe yobelu nyichalakuk likuk nyalik nyapemu.” \s1 Elpech Chagipech God Ananin Balan Uli Douk Achenehilau \r (Matyu 12:38-42; Mak 8:12) \p \v 27 Douk Jisas naklipechuk enyudak balan julug ali onok almatok douk kwanu echudak wolobaichi elpech kweyatu uli kwaklipanu kwakli, “Okwobuk almatok douk kwenyalali ali kwokenyu nyumeb uli okwok douk kwonehilau!” \p \v 28 Wakuli Jisas nakli, “Enyen adul, Okwok kwonehilau. Wakuli echebuk elpech douk chumnek God ananin balan chuhwen chugipechen uli echech douk chanubu chenehilau.” \s1 Enech Chohwalu Jisas Umu Nunek Enen Moul God Atunu Neneken Uli Moul \r (Matyu 12:38-42; Mak 8:12) \p \v 29 Douk enech alagun wolobaichi elpech chanaki chowachabal chape ali Jisas naklipech nakli, “Ipak doumepali elpech douk yowepali! Ipak pakli putik enen moul God atunu neneken uli, wakuli yek eke kobi igilapepu enen, wak. Yek eke igilapepu enyudak Jona ananin atin. \v 30 Seiwak God nakagas Jona nanak Ninive naklipech God ananin balan chape Ninive ulimu chukenyuk agabus yowenyi ali chutanamu chukanu apaluh God. Ali yek chopuk eke iklipepeyen namudak ati. Douk namudak ali yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli eke ipe kobi douk anagu mag umu ipak doumeipali. \v 31 Ali ahabuk nyumnah God nunekumech kwot elpech ahi, kwin douk kwapeli saut uli eke kwitak kunekumepu kwot ipak doumeipali elpech umu yowenyi ipak peneken uli. Umu moneken, okwok kwapeli lougun ali kwanaki kwomnek king Solomon ananin yopinyi save. Wakuli nameitu yek douk yanubu yechalakuk king Solomon uli douk yape agundak. \v 32 Ali ahabuk nyumnah God nunekumech balan elpech ahi, echech chape Ninive uli eke chitak chunekumepu balan ipak doumeipalimu enenyi enen yowenyi ipak pape peneken uli. Umu moneken, echech douk chemnek God ananin balan Jona naklipechenyi ali chekenyuk agabus yowenyi ali wata chakanu apaluh God. Wakuli nameitu yek douk yanubu yechalakuk Jona uli douk yape agundak.” \s1 Apakis Nabes Douk Sape Kobi Douk Lam Umu Apakiluh Yegechiweluh \r (Matyu 5:15; 6:22-23) \p \v 33 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Deke kobi enen elpen nyuhemu enen lam ali nyitak nyubechuken nyinyiglen chakametamu anatu baket, wak. Enyen deke nyuhemen ali nyinyemu chihah umu kadak elpech chuwichumali chutik agundak enyen nyuglak umu. \v 34 Ali ipakis nabes douk sape kobi lam umu ipakiluh yegechiweluh. Douk ipakis nabes sutik yopichi echudak ali ipak ulkwip pulomu yopichimu, ipakiluh yegechiweluh eke hluglak ali hlupe kalbu. Wakuli ipakis nabes sutik yowechi echudak ali ipak ulkwip pulomu yowenyimu, ipakiluh yegechiweluh chopuk eke yomotokwehiluh hlupe sisahw. \v 35 Douk namudak ali ipak imas punenek yologimu ipakis nabes douk sape kobi lam douk nyape numun ipakiluh apaluh uli kobi sutik yowechi ali ipak ulkwip pulomu yowenyi, wak. \v 36 Sapos ipakiluh chukniluh yegechiweluh hluglak, ali kobi anagun yomotokweh-igun umu, ipak eke punubu puglak kobi douk hanu enyudak lam nyohiyati-mepamu.” \s1 Enyudak Yowenyi Pasin Amam Farisi Hanu Amam Henek Skulumech Umu Lo Uli Heneken Uli \r (Matyu 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47) \p \v 37 Douk Jisas neyagwleh julug ali ananu Farisi nohwalanamu nunak nunanu huwak woligun ananitu wilpat. Ali Jisas naitak nanak nape tebol nananu hapemu huwak woligun. \v 38 Douk amam hape hawak woligun wakuli anudak Farisi natik Jisas umu wo nugipech echechin lo umu nunokwlupaguk wis iyuh ali adakio nunosuhw kakwich nichah umu e. Ali anan nanubu loguh hwonechlukanu. \p \v 39 Wakuli Diginali naklipanu nakli, “Ipak Farisi douk pakwlupu adukahich umu pletog uli kas. Wakuli ipak numunipamu douk panubu pabosusih ali chuknipomu enyudak yowenyi pasin umu panalukech echudak kipaichimu nyanu enenyi enen yowenyi pasin. \v 40 Ipak pagakali. God douk nenek numunahich umu echudak chanu adukahich umu chopuk. \v 41 Ipak pukech echudak cholu numun ipakig pletog gwanu kas uli echebuk douk chanahwagagun ulimu pugakamech. Ipak punek namudak ali ipakich echudak eke yopich ali chupe kalbu. \p \v 42 Yek yakli mapilipu ipak Farisi, ipak douk peyais yablou wanu lombo chanu ihagu apigu ali pakanu anagunigamu\f + \fr 11:42 \ft Enyudak balan anagunigamu apigu Tok Pisin douk chakli namba 10 hap.\f* God. Enyudak pasin umu pakanu anagunigamu ipakigu apigu God umu douk wosik. Wakuli ipak wo punek duldulin pasin umu kipaichi e. Ali chopuk, ipak ulkwip wo punosuh God e. Enyen douk wasik umu pakanu echudak God umu. Wakuli ipak imas punek duldulin pasin umu kipaichi chopuk ali ipak ulkwip imas punosuh God alagun. \p \v 43 O panubu mapilipu ipak Farisi, ipak eke punubu pupe sisahw! Umu moneken, ipak panak apak Juda mape meyagwleh balan ogwi wilag umu, ipak pakli punak pupe chakus chalik uli siahas. Ali ipak isave pakli punak wolobaichi chowachabal chapemu umu echech chutulipu ali chunemepu gude. \p \v 44 O panubu mapilipu. Ipak eke punubu pupe sisahw! Umu moneken, elpech wo chudukemu ipakin yowenyi tinytin e, wak. Namudak ali ipak pape kobi douk iwagas matmat douk sanabechuk sape chakamu amnab ulimu. Ali elpech wo chudukemech e ali chape chalahe chihahigas umu.” \p \v 45 Ali ananu nenek skulumech umu lo uli nemmek enyudak balan ali naklipu Jisas nakli, “Nebenyali, nyak nyakli namudak ali nyanubu nyechapakapu dodogowinyi balan apak alagun!” \v 46 Wakuli Jisas nakli, “O panubu mapilipu ipak penek skulumech umu lo uli chopuk! Ipak eke punubu pupe sisahw! Umu moneken, ipak powemeyech nebebusi bugabus wolobaichi elpech chabasusah wakuli ipak wo kwalowi omi pugakamech pubosusah e. \v 47 O panubu mapilipu! Ipak eke punubu pupe sisahw! Umu monken, ipakich bahlohim chabo amam profet hagak ali ipak douk pape penek hulusigwiluh umu chunugamam umu. \v 48 Ipak douk penek namudak ali pagilapu elpech umu ipak pakli wasik umu enyudak yowenyi pasin ipakim bahlohim heneken ulimu habo amam profet hagak umu. Ali ipak pape penek hulusigwiluh umu chunugamam umu. \v 49 Douk namudak ali God nagipech ananin yopinyi tinytin uli save ali nakli, ‘Yek eke ikagasu profet hunu aposel hunakumechu wakuli echech eke chubo anam hugak. Ali anam eke chom ali chunekam anagu anagu.’ \v 50-51 Douk namudak ali ipak doumeipali douk balan nyapenyipamu enyudak yowenyi seiwak ipakim popem yamem hape heneken hanaki uli. Seiwak bawogas umu God nenek apudak atap, amam habo hanatimaguk profet hanaki aliga hataglali nameitu. Enyudak douk seiwak ipakinu yamenu Ken neneken umu nabo ananinu owaninu Abel nagak umu nyanaki aliga ababuk nyultab amam habo Sekaraia nagikuk umu. Sekaraia neyotu olokohun umu alta nyanu God ananitu nebetali wilpat ali amam hanu. Ali ipak peneken uli pasin douk anyagilapu elpech umu ipak douk penehilaumu enyudak ipakim popem yamem heneken uli. Ali God nakli ipak eke pusah sunatimaguk abasudak bugabus ipakim popem yamem amamibus. \p \v 52 O panubu mapilipu ipak penek skulumech umu lo uli. Ipak eke punubu pupe sisahw! Umu moneken, ipak yet wo pukukemu enyudak adulin balan e. Ali chopuk, ipak wo pugakamu echudak almam almagowomu chudukemu enyudak adulin balan e, wak. Douk namudak ali ipak pagahumechuk yah echebuk douk chape chabilak umu chakli chulau yopinyi save uli!” \p \v 53 Ali douk Jisas natukemechuk nanak ali amam henek skulumech umu lo uli hanu amam Farisi hanubu nyihihichim ali hape honeyogeyanu sisahw. Ali amam henek loh umu hakli huhwanamu enen balan ali hape hasolikanu wolobainyi enenyi enen balan umu wolobaichi echudak. \v 54 Amam henek namudak umu hakli humnekanamu nukli enen balan douk wo adulin uli e umu amam hunek kwotumanamen uli. \c 12 \s1 Apak Kobi Munek Loh Umu Kipaichi \r (Matyu 10:26-27) \p \v 1 Douk chanubu wolobaichi elpech chanaki cheyotu chuknigun ali chanubu chenek paspas. Ali Jisas nalik naklipu ananim disaipel nakli, “Ipak pugabe punenek yologimu amam Farisi amamis yis. Yek douk yaklimu enyudak amamin pasin umu henek loh umu. \v 2 Echebuk douk nameitu chechukalich chakus uli, God eke nichlekech chukus yopugunmu ali chunatimaguk eke wata chutulich ali chudukemech. \v 3 Ali echebuk douk ipak peyagwlepech webus uli, God eke wata nuklipu elpech chumnekumech ali wata chudukemech. Ali echebuk douk ipak panowomu aligas panaklipamumech numun wilag uli, God eke wata nuwolehech. Anan eke nuwolehech ali elpech douk cheyotu iluh wilag uli eke chuklipech umu chunatimaguk chumnekumech.” \s1 Apak Imas Elgeipamu God Atunu \r (Matyu 10:28-31) \p \v 4 “Ipak yekipu elpech, yek yaklipepu, ipak kobi elgeipamu echebuk douk eke chubo yegechiweluh atuluh hlugak ali kwali kobi dodogowich umu chunek enech yowechi echudak alagun uli, wak. \v 5 Wakuli yek yakli igilapepu anudak alman douk ipak imas elgeipa-manaluli. Ipak imas punubu elgeipamu God atunu douk eke nepu pugak julug ali kwali chopuk anan douk dadagowinamu wata nukogepu punamu yowebuli wabul hel uli. Aduligu atugu yek yaklipepu, ipak punubu elgeipamu anan! \p \v 6 Ipak padukemech, elpech isave chatal 5-poleich chokwichi almiguh umu 2 toia atin. Wakuli God douk wo ulkum mukanaguk umu enen enyudak chokwinyi almin e. \v 7 Ali ipak God douk anadaleh atubul ati ahilub douk blakih ipakip bogolep uli. Ali anan douk nanubu nadukemepu kalbu. Douk namudak ali ipak kobi elgeipu. God ananim ulkum douk molomu echudak chokwichi almiguh kwalowi ati. Wakuli ipak God douk ulkum manubu manohwepu pechalakuk almiguh. Douk namudak ali anan eke nunubu nunek lukautumepu kalbu.” \s1 Apak Kobi Elgeipamu Muklipech Umu Jisas Ananin Yeul Umu \r (Matyu 10:19-20; 10:32-33; 12:32) \p \v 8 “Yek yaklipepu, sapos enen elpen nyuklipech yopugunmu wolobaichi elpech umu agundak enyen nyape yekin umu, yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli eke iklipech yopugunmu God ananich ensel chapemu umu enyebuk elpen enyenyin yeul. \v 9 Wakuli enyebuk elpen douk nyuklipech yopugunmu nyukli enyen douk wo yekin uli e, yek chopuk eke inekumen namobuk ati enyebuk elpen gani nabesich umu God ananich enselahas. \v 10 Sapos enen elpen nyukli enen yowenyi balan umu yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen ulimu, God wasik eke kobi nunohwen umu enyebuk yowenyi balan enyen nyaklien umu yek uli ali nukwleyenyuk. Wakuli enyebuk elpen douk nyukli enen yowenyi balan umu God ananin Michin uli, God eke nunohwen ali kobi nukwleik enyebuk elpen enyenyin balan enyen nyaklien umu ananin Michin uli. \p \v 11 Ali ababuk nyultab chukli chuhwepu chulawepamu apak Juda mape meyagwleh balan ogwi wilag umu, o echech gavman chunu amudak yeguh hwakiham ulimu agundak ipak pagipech yek umu, ipak kobi elgeipu. Ali chopuk kobi pukli, ‘Kedeke munak mubemech balan malmu? O kedeke munak ali mukli moneken balan?’ Wak. \v 12 Umu moneken, ababuk atubu nyultab ipak pukli piyagwleh umu, God ananin Michin eke nyuklipepu enyebuk balan douk eke ipak puklien uli.” \s1 Woblen Balan Umu Ananu Nebenali Nonokalmu Wolobaichi Echudak Uli \p \v 13 Ananu alman douk nanu echudak wolobaichi elpech cheyotu uli naklipu Jisas nakli, “Nebenyali tisa, yek yakli nyak nyunak nyuklipu yekinu saninu niyaisumohu echudak douk ohwakinu aninu nokwalmech nechebuku-mohwoguk uli.” \p \v 14 Ali Jisas naklipanu nakli, “Wak. Yek douk omuni nyaklipemu inek jas umu ipak ali iyaisumepu echudak ipak biepamu?” \v 15 Ali Jisas wata natanamu naklipu chanatimaguk elpech nakli, “Ipak punenek yologimu ipak kobi piyomech bahas enechi enech echudak. Umu moneken, echebuk douk chonokalmu wolobaichi echudak uli, echechich wolobaichi echudak echech chonokwalmech uli eke kobi chugakomech umu chupe kalbu, wak.” \p \v 16 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ananu nebenali ananigu nahabigu wolobaichi kakwich chasu chape. \v 17 Ali anan ulkum mape molu manak ali anan ulkum makli, ‘Yek wilpat wak anatu e umu inabuk yekich kakwich umu. Douk namudak ali yek eke inek malmu?’ \v 18 Ali anan neneyagwleh nakli, ‘Yek eke ichicheh yekig chubukig wilag ali wata ilak nebegwi otug. Ali yek inabuk echudak kakwich chunu enechi enech yekich echudak alagun. \v 19 Ali yek yet eke ineyagwleh ikli, “Yek wolobaichi echudak chakwusume ali echech eke chunokwnumemu wolobaichi yohwleguh. Douk namudak ali yek eke ipe meyoh ali inehilau ipemu ichah ati!” ’ \p \v 20 Wakuli God naklipanu namudak, ‘Nyak nyagakali! Kehik abudak atub wab nyak eke nyugak ali echudak nyak nyonokwalmech nyenechubukuk uli eke omuni nyuglemech?’” \p \v 21 Ali douk Jisas naklipechuk enyudak balan julug ali wata chopuk nakli, “Echebuk elpech douk echechip ulkwip punubu pulomu chunokwalmu wolobaichi echudak chunechubuk, wakuli echech ulkwip kobi pulomu God uli, God natulich ananis nabes umu, echech kobi douk chanubu meyaluhich echudak wakechi elpech umu. Echech douk chogugaku kobi douk anudak nagakali alman umu.” \s1 Ulkwip Kobi Pulu Punak Ali Apaluh Kobi Yoweluh Umu Echudak \r (Matyu 6:25-34) \p \v 22 Ali Jisas naklipu ananim disaipel nakli, “Yek yaklipepu, ipak apaluh kobi yoweluh umu kakwich ipak pichah uli chunu luseh ipak punenekeh uli, wak. \v 23 Umu moneken, agundak mupe kalbamu douk gnanubu gnechalakuk kakwich ali yegechiweluh douk hlanubu hlechalakuk luseh. \v 24 Ipak putik almiguh. Ogwoguhw douk wo hwunou enech kakwich ali hwusagunmech e, wak. Ali ogwoguhw wo hwunalak onog chubukig wilag e. Wakuli God anan yet nape nokoguh kakwich! Ali ipak douk panubu pechalakuk almiguh. Douk namudak ali anan eke nunubu nunek lukautumepu kalbu! \v 25 Ipak deke meinali apahw hwunubu yowehw umu enechi enech echudak ali anan dakio wata nunek ananih nyumneh hunak lowihi ali nupe loubamu apudak atap? Wak. \v 26 Ali sapos ipak kobi punokwnumu punek enyudak chokwinyi moul umu, ipak douk ulkwip polomu enechi enech echudak umu moneken? \p \v 27 Ipak putik plauahas douk chakih ulah uli. Echech wo chunek enen moul e o wo chunenek eneh luseh umu chihlaluli e, wak. Ali yek yaklipepu, seiwak Solomon douk nanubu yeul nyakihanu ali nokwalmu wolobaichi echudak ali nenenek hanubu yopihi atih luseh. Wakuli ananih luseh douk wak eneh hunubu dudukeh kobi douk echudak plauahas umu e, wak. \v 28 Aduligu atugu, echudak plauahas douk nameitu chape ali kamanih atuh eke chutupech chunak chichehuk nyih uli douk God nawichahlech. Wakuli ipak elpech douk ipakin bilip wo dodogowin uli e douk panubu pechalakuk echudak plauahas. Douk namudak ali ipak imas pudukemech umu God eke nugakamepu nuwichahlepu luseh. \v 29 Ali chopuk, ipakiluh apaluh kobi yoweluh umu echudak eke ipak pichah uli. \v 30 Umu moneken, echebuk douk wo chudukemu God uli e echechip ulkwip douk panubu polomu chanatimu echudakmali atich wihluwehlu. Wakuli ipakinu Aninu douk anadukemech umu echudak ipak tukwahepomech uli. \v 31 Wakuli susubuati ipak imas ulkwip pulomu pulik puwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu ali anan eke adakio nukepu echudak ipak tukwahepomech uli alagun.” \s1 Ipak Pulau Yopichi Echudak Gani Iluh Heven Umu \r (Matyu 6:19-21) \p \v 32 “Ipak elpech kobi douk gwodich sipsip ulimu ipak kobi elgeipu, wak. Umu moneken, ipakinu Aninu ananehilaumu ipak puwich umu agundak ananich elpech chapemu ali pupe nebepali. \v 33 Douk namudak ali ipak pukech ipakich echudak kipachi elpech chutalich chukepu utabal ali piyaisabal umu chanahwagagun umu echudak ulimu pugakamech. Ali agundak ipak pagakamu chanahwagagun uli elpech umu, agagun kobi douk panaluk ipakich echudak asudak paus douk eke kobi yowes ulimu. Umu moneken, agnabuk heven echudak eke kobi chunak chuwichuk ati. Ali amudak hakwu aluh atuh uli eke kobi hunak halakatimu ipakich echudak. Ali tutubich eke kobi chutupech, wak. \v 34 Ipak imas punabuk ipakich yopichi echudak gani iluh heven. Ali wihluwehlu ipakip ulkwip eke pulomu ablabuk wabul douk ipakich echudak chakus abuli atubul.” \s1 Chenek Moulaluli Chenek Redi Chape \r (Matyu 24:42-44) \p \v 35 “Ipak punadalech luseh pihusak baneh ali pulpeheh letog umu pupe punek redimu punek moul. Ali puhemu ipakich lepoguhas ali punek redi pupe pubeyagun umu punek moul. \v 36 Ipak pupe pubeyagun kobi douk echudak chenek moulaluli chenek gibegabe chape chobeyagunmu echechinu nebenalimu. Anan douk nanak natulich umu anagun woligun douk chenekagun umu biech douk adakio chanasupaluli ali anan eke wata nutanamali. Echech chape chobeyagunmu kadak anan nukli nunaki nubo dua, wakuli ahudak atuh echech chitak chijik-agunmanu. \v 37 Ali douk nebenali nunaki ali nutik echudak chenek moula-manaluli chupe chunek redi chunak was umu, echech eke chunubu chunehilau. Ali aduligu atugu yek yaklipepu, nebenali anan yet eke nudalech ananih lupah nuhusak nulpehah let ali eke nuklipech chunak chupe ali anan yet eke nukech kakwich. \v 38 Ali sapos nunaki olokohunib umu o nunaki ababuk nyultab susubeig owotog gwitak umu ali nutulich umu chunek redi chupemu, echech eke chunehilau chulikuk! \p \v 39 Ali ipak ulkwip pulamu enyudak! Sapos wilpatinali nudukemech umu ababuk nyultab nakwu aluh atuh uli eke nunaki nukawech ananitu wilpat nuwich umu ele, anudak wilpatinali deke kobi nukutuwanaguk nichichehatu nuwich, wak. \v 40 Ali ipak chopuk imas punek redi pupe. Umu moneken, yek Anudak Alman douk yataglu aduligeinyi elpen uli eke wata inaki anabu nyultab douk ipak eke pukli yek eke kobi inaki abali.” \s1 Woblen Balan Umu Biam Henek Moulaluli, Ananu Yopunali Ali Ananu Yowenali \r (Matyu 24:45-51) \p \v 41 Wakuli Pita nasolik Jisas nakli, “Diginyali, nyak nyaklipapu enyudak woblen balan apak atupu waka echudak chanatimaguk elpech chopuk?” \v 42 Ali Diginali Jisas nakli, “Meinali nenek moulaluli nunek ananinu nebenali ananin moul kalbaluli, anabuk eke ananinu nebenali nutunamu nune bosumu echudak enech chenekumanu moulaluli ababuk nyultab anan nunakuk anagun umu. Ali anan eke nukech echechich kakwich ababuk nyultab echech chulau kakwich abali. \v 43 Ali douk ananinu nebenali nutanamali ali nutulunamu nuneken kalbu kobi douk anan naklipanaguk umu, anudak nenemanu moul uli eke nunehilau! \v 44 Aduligu atugu yek yaklipepu, ananinu nebenali eke nutulunu namudak ali eke nutunu nupe nebenalimu ihechumali ananich echudak. \v 45 Wakuli sapos anudak nenekumanu moul uli nuneyagwleh nukli, ‘Ah, yekinu nebenali eke kobi nunaki wisnabul.’ Ali anan nitak nupe nubo echudak enech chenek moulaluli. Ali nupe nuwak kakwich uli dodogowibali abal ali nugugaku. \v 46 Ali ananinu nebenali eke wata nutanamali anah nyumnah ababuk nyultab douk anudak nenekumanu moul uli nakli anan eke kobi nutanamali ahi. Anan eke nutanamali nutulunu namudak ali eke nonu nusaganu nupe sisahw ali nukaganu nunak nunu echebuk douk wo chunek bilip umu God uli e chupe. \v 47 Ali anabuk nenekumanu moul uli nudukemech umu ananinu nebenali naklipanamu nunekech uli, wakuli anan kobi nunek redimu nunekech umu, ananinu nebenali eke nunaki ali nonu nebegun. \v 48 Wakuli anabuk douk wo nudukemu ananinu nebenali naklimu anan nunekech uli e, ali anan nunek enen yowenyi moul douk nyanokwnumu nebenali nanamu, nebenali eke nunaki ali nonu chokubul. Ali echebuk elpech douk God nukech wolobainyi yopinyi save uli strong umu chunek moul uli, anan eke nuklipech dodogowinu atunamu chuneken chukukwihen. Ali echebuk douk nukech chunubu wolobaichi echudak umu chunek moul umu, anan eke nuklipech umu chunubu chuneken chukukwihen.” \s1 Jisas Nanakumali Niyais Elpech \r (Matyu 10:34-36) \p \v 49 “Yek douk yanakumali ijigul nyih umu hunu chunatimaguk yowechi echudak douk chape apudak atap uli. Wakuli yek yakli douk sapos ehudak nyih ahunu ele douk deke kalbu. \v 50 Yek eke inamnek nebehi nyih, wakuli yek douk wata imnekeh e. Ali yekihw apahw douk hwanubu yowehw! Umu monken, yek wata imnekeh e. \v 51 Ali ipak pakli yek yanamali inek apudak atapichi elpech chupe atugun waka? Wak. Yek yaklipepu, yek yanamali iyaisech. \v 52 Douk nameitu aliga kwali, 5-poleich atugu nyulgeich eke chitak chunadiyagulmu ali 3-poleich eke chutulichuk yowes biech. Ali echudak biech eke chutulichuk yowes echudak 3-poleich. \v 53 Ali elpech eke chunadiyagulmu. Ahlim eke hutulumuk yowes nugamim ali nugamim chopuk eke hutulumuk yowes ahlim. Ali mamaliyu eke wutuluwaguk yowes owoiyu nugaliyu ali nugaliyu eke wutuluwaguk yowes mamaliyu. Ali nakwleheu eke wutuluwaguk yowes mehiyaliyu ali mehiyaliyu eke wutuluwaguk yowes nakwleheu.” \s1 Enyudak Pasin Umu Mudukemu Nyultab Umu \r (Matyu 16:2-3) \p \v 54 Ali Jisas naklipu echudak almam almagou nakli, “Sapos putik onog olug gwil gwunak gani aun nabih umu, ipak eke pukli echah eke hulali ali eke kobi loubali wakuli ahah eke hunubu hulali.\f + \fr 12:54 \ft Echech Juda echech umu, olug isave gweil aun nabih umu ali echah halu, kipaigunmu wak.\f* \v 55 Ali ipak patik wihun naluwi saut uli nulumali, ipak isave pakli wah eke hutau ali wah isave hatau.\f + \fr 12:55 \ft Echech Juda echech umu, wihun nulu nunaki saut umu, echah eke hulu. Sapos nuluwi kipaigunmomu, echah eke kobi anah hulu.\f* \v 56 Ipak penek loh uli! Ipak patik amnab uli utagu chagimeh chanak umu ali padukemech umu echebuk douk eke chutoglaluli. Wakuli nameitu ipak patik echudak douk chatoglu chanak abudak nyultab uli ali ipak wo pudukemech umu echebuk douk eke chutoglaluli e umu monoken?” \s1 Ipak Punu Echebuk Douk Chakli Chunekumepu Kwot Uli Imas Punagabemu Wisnabul \r (Matyu 5:25-26) \p \v 57 “Ipak yet imas punek skelimumu enenyi enen pasin ali punek yopinyi. \v 58 Sapos nyak nyunu enen elpen douk nyukli nyunekumenyu kwot uli pukli punamu kwot umu, ipak wata pupe punak yah ali ipak imas pugabe ipakin balan nyugak-umepaguk yah. Ipak kobi pugabeyen umu, enyen eke nyulawenyu nyunamu nebenali jas douk nasuh kwotog uli. Ali jas eke nulawenyu nyunamu chusim ali amam eke hunek kalabusumenyu. \v 59 Ali agnabuk yek yaklipenyu, nyak eke kobi nyutoglali wisnabul, wak. Nyak eke nyubouk nyakig nosog nyiyatogwuk ali eke adakio nyutoglali.” \c 13 \s1 Echebuk Elpech Douk Kobi Chukenyuk Agabus Enenyi Enen Yowenyi Pasin Uli Eke Chugak \p \v 1 Ali ababuk nyultab, enech elpech chape agnabuk uli chaklipu Jisas umu agundak nebenalimu gavman uli Pailat nabo enech Galili chagak umu. Anan nach ababuk nyultab echech chape chenek ofamu enechi enech echudak choku God abali. \v 2 Ali Jisas naklipech nakli, “Ipak pakli echech chanubu chechalakuk chanatimaguk elpech chape Galili ulimu chenek enenyi enen yowenyimu ali Pailat dakio nach chagak namudak? \v 3 Wak! Yek yaklipepu, sapos ipak kobi pukenyuk agabus yowenyi ali putanamu pukanu apaluh God umu, ipak punatimaguk eke pugak namobuk ati. \v 4 Ali ipak pakli malmamu echudak 18-poleich elpech douk loutali wilpat tatau wabul Siloam uli tatu tach chagak uli? Ipak pakli echech chanubu chechalakuk chanatimaguk elpech chape Jerusalem ulimu chenek enenyi enen yowenyimu ali echech dakio chagak? \v 5 Wak! Yek yaklipepu, sapos ipak kobi pukenyuk agabus yowenyimu, ipak eke pugak namobuk ati kobi douk echech chape Siloam uli chagak umu.” \s1 Woblen Balan Umu Enen Lowag Douk Chulkwip Wo Pil Atili E \p \v 6 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ananu alman nau enen lowag chohwalen umu fik uli ananumu yawihas douk nau wain umu. Anan nawen nyakih nebenyi ali nanak nape nalpomen wakuli anan wo nutik enep chulkwip pil e. \v 7 Douk natulin namudak ali naklipu anudak nenek moul yawihas uli nakli, ‘Mnek, 3-poleich yohleguhw yek yanaki yape yalpomen wakuli wo itik enep chulkwip pil e. Douk namudak ali yek yakli nyublowenyuk! Umu moneken, enyen nyatau ali nyape nyeyatak gris meyoh.’ \p \v 8 Wakuli anudak nenek moul yawihas uli naklipanu nakli, ‘Nebenyali, nyak kutuwuk nyutau enyudak atin yohwlegul chopuk. Ali yek eke ilak amnab bawogen umu ali ibuk bulmakauhasigu dewag bawogenyumomu enyen nyulau yopusi gris. \v 9 Ali douk kehik kamanin yohwlegul chulkwip pil umu, enyen wosik nyutau. O douk kobi enep pil umu, nyak wosik adakio nyublowenyuk.’” \s1 Anah Nyumnah Sabat Echech Juda Moul Wak Chape Meyoh Ahi Jisas Nagabe Onok Almatok \p \v 10 Anah nyumnah Sabat, Jisas nanak nawich nape naklipech God ananin balan anatu echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat. \v 11 Ali agnabuk onok almatok douk enen sagabu nyapenyuk 18-poleich yohleguh uli kwanech kwape. Okwok enyudak sagabu nyapenyuk ali nyenekok kwechowi ati. Okwok kwabilak wo kwitak kwiyotu dul e, wak. \v 12 Ali Jisas natuluk ali nohwalok kwanaki ali naklipok nakli, “Nyak mnek, yek ayagabeyenyu!” \v 13 Ali anan nowemeyok ananis wis ali ahudak atuh okwok kwanubu kwaitak kweyotu dul. Ali okwok kwonehilau ali kwape kwatuk God ananin yeul nyakih. \v 14 Wakuli anudak nebenalimu atudak wilpat uli nanubu nyihihichi-namu Jisas umu agundak nagabe okudak almatok ahudak nyumnah Sabat umu. Douk namudak ali anan naitak naklipu echudak elpech chape uli nakli, “Eheh douk 6-poleih ati nyumneh umu apak munek moulamu. Ali sapos ipak pukli punakimu anudak alman nugabeyepamu, ipak punaki anah ahudak mouleih nyumnah ali anan nugabeyepu. Ipak kobi punaki ahudak nyumnah Sabat, wak!” \p \v 15 Ali Diginali naklipanu nakli, “Ipak penek loh uli! Ahudak nyumnah Sabat ipak panatimaguk isave pokwechih ipakich bulmakauhas uli donkihas ali palawech panak chawak abal. \v 16 Ali enyen douk wosik umu yek yagabe okudak Ebraham ananik yamek douk Satan nowechikok kwape 18-poleich yohleguhw uli ahudak nyumnah Sabat umu.” \v 17 Ali Jisas ananim birua hanubu ablan nyeilam. Wakuli chanatimaguk elpech chanubu chenehilaumu enyudak yopinyi moul Jisas neneken uli. \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Enen Lowag Douk Chowhalen Umu Mastet Uli Enyenyih Nahw Uli Yis \r (Matyu 13:31-32; Mak 4:30-32) \p \v 18 Ali Jisas nasalikech nakli, “Agundak chuwich umu God nape nebenalimu ananich elpech umu eke kobi moneken umu? Yek eke iklipepu moneken woblen balan umu pudukemech? \v 19 Agagun eke kobi onoh chokuhwi mastetihw nahw douk ananu alman nawohw ananumu yawihas ulimu. Anan nawohw ali hwakih hwonek nebenyi lowag. Ali enyen nyenek yeguhiyu ali almiguh douk hwehilau iluh uli hwakih hwowemu logos yeguhwiyu ali hwotemu.” \s1 Woblen Balan Umu Yis Douk Senek Bret Taitak Nebetali Uli \r (Matyu 13:33) \p \v 20 Ali Jisas wata chopuk naklipech nakli, “Agundak chuwich umu God nape nebenalimu ananich elpech umu eke kobi moneken umu? \v 21 Agagun eke kobi yis umu. Onok almatok kwaitak kwosuhul kwautus umu enen dram plaua ali kwonek blinu blonu aliga yis sawich nyanatimaguk plaua ali seneken nyaitak nebenyi.” \s1 Chokwinyi Dua \r (Matyu 7:13-14; 7:21-23) \p \v 22 Ali Jisas nape nanak wolobailubi nebelubi blanu chokulubi walub. Anan nanak nape nenek skulumech umu God ananin balan ali nape nanak umu nakli nunamu Jerusalem. \v 23-24 Ali agnabuk enen elpen nyasalikanu nyakli, “Diginyali, God eke nunolau atin ati elpech chutanamali chupe kalbu waka?” \p Ali Jisas naklipech nakli, “Ipak imas punubu dodogowipu atipu ali puwich enyudak chokwinyi dua. Yek yaklipepu namudak umu moneken, wolobaichi elpech eke chukli chuwich enyudak chokwinyi dua wakuli echech eke chubila wak. \v 25 Ali ahabuk nyumnah, anudak wilpatinali eke nitak nuwaluk dua ali ipak eke punak piyotu aduk ali eke pupe pubo dua ali pukli namudak. ‘Nebenyali, jikumopogu dua!’ Wakuli anan eke nuklipepali nukli, ‘Yek wo idukemepu e, ipak meilubi walubipu!’ \p \v 26 Ali ipak eke wata puklipanu pukli, ‘Apak douk manenyu mawak woligun ali chopuk, nyak nyanaki nyenek skulumapu nyaklipapu nyakin balan apakilub walub!’ \p \v 27 Wakuli anan eke wata nitak ali nukli, ‘Yek wo idukemu abludak wabul ipak panaki abuli e. Kalemeik ipak penek enenyi enen yowenyi uli!’ \v 28 Ali ipak eke putik apakim yamem Ebraham nunu Aisak uli Jekop hunu amudak hanatimaguk profet hupe agnabuk God ananich elpech chapemu. Wakuli ipak eke chukogepu punak pupeik aduk. Ali ipak eke puleh punokukli punoluwol ali punalkech ipakiluh naluh. \v 29 Ali elpech chape gnanatimaguk apudak atap uli eke chunaki chupe chuwak nebeguni woligun agnabuk God ananich elpech chapemu. \v 30 Ali echebuk elpech douk nameitu yeguh wakechi eke wata yeguh hwukihech. Ali echebuk douk nameitu yeguh hwakihech uli eke wata yeguh wakech.” \s1 Jisas Nelepu Jerusalem \r (Matyu 23:37-39) \p \v 31 Ali banubu ababuk atubu nyultab amam Farisi hanaki ali haklipu Jisas hakli, “Nyak nyunubu nyutukemaguk agundak ali nyunakuk kipaigunmu. Umu moneken, Herot nakli nenyu nyugak.” \p \v 32 Wakuli Jisas naklipam nakli, “Ipak punak puklipatu namudak atabuk wanalitu nubat. Pukli, ‘Mnek, doumeih uli kamanih yek eke ihiyahuk yowechi sagabehas ali chopuk eke igabe agasudak sachi elpech. Ali huklimu bieh atuh nyumneh ahi, yek eke iyatak yekin moul.’ \v 33 Wakuli doumeih hunu kamanih uli biebih, yek eke inak. Umu moneken, echech eke kobi chubo ananu profet nugak anabul kipaibuli wabul, wak. Echech eke chonu nugak Jerusalem atugun. \p \v 34 O ipak elpech pape Jerusalem uli, ipak isave pabo amam profet hagak. Ali chopuk, pakumom utabal amabuk douk God nakagam halaumepogu ananin balan ipak uli! Wolobaihi nyumneh yek yakli ilawepu pupe atugun kobi douk mamakitu owotu techukol atatig nugag atatich abusineguh umu. Wakuli ipak panubu pakli wak! \v 35 Ali mnek, God eke nutukemaguk ipakbul wabul. Ali yek yaklipepu, ipak eke kobi wata putiwe aliga ababuk nyultab douk eke pukli, ‘Apak makli God nunekumanu yopinyi anabuk alman douk nanakimu Diginali ananin yeul uli!’” \c 14 \s1 Jisas Nagabe Ananu Agudak Ganali \p \v 1-2 Anah nyumnah Sabat echech Juda moul wak chape meyoh ahi, Jisas nanak umu nuwak woligun ananu nebenalimu amam Farisi uli ananitu wilpat. Ali agnabuk ananu yegenyih hwaltowanali nape halakatimu Jisas. Douk namudak ali amam hape hatulunu duk umu hakli kadak nukli nugabe anudak alman umu. \v 3 Douk namudak ali Jisas naitak nasalik amudak henek skulumech umu lo uli hanu amam Farisi nakli, “Apakin lo nyakli apak mugabe elpech ahudak nyumnah Sabat waka wak?” \v 4 Wakuli amam wo hukli enen balan. Ali Jisas nasuhwi anudak alman nagabeyanu ali nakaganu nanak. \v 5 Ali nasalik amudak tisa hanu amam Farisi nakli, “Sapos ipak ananu enen ananin batowin o enen bulmakau nyunak nyugluk anagu bobigu abal blolomu ahudak nyumnah Sabat umu ele, anan deke nutuken waka wak? Adul, anan deke nutuken ahudak atuh.” \v 6 Wakuli amam balan wak umu hubeyeynu-manamu. \s1 Apak Kobi Mutuk Apakich Yeguh Chukih \p \v 7-8 Douk Jisas natik amudak almam douk hanakimu agundak woligun uli hanaki, wakuli amam hakli hupe chakus chalik uli atich siahas. Ali anan naklipech enyudak woblen balan nakli, “Sapos enen elpen nyuhwalenyamu nyunamu anagun woligun douk chenekagun umu biech chanasupamu, nyak nyunak ali kobi nyunak nyupe nyulik, wak. Umu moneken, kedeke anudak douk nohwalenyamu nyunamu agundak woligun uli nuhwalu ananu douk ananin yeul nyakihumaguk nyak uli alagun. \v 9 Ali douk namudak umu, anudak douk nohwalepamu punamu ananigun woligun uli eke nunaki ali nukli, ‘Nyak kitak ali nani nunaki nupe agundak.’ Ali nyak eke ablan nyilenyu ali nyunak nyupe nyugikuk. \v 10 Ali namudak douk wak. Sapos enen elpen nyuhwalenyamu nyunamu enyenyigun woligun umu, nyak nyunak ali nyupe nyugikuk. Nyak nyunek namudak ali enyudak elpen douk nyohwalenyamu nyunamu enyenyigun woligun uli eke nyunaki nyuklipenyu nyukli, ‘Elpen, nyak nyunak nyupe nyulik.’ Enyen eke nyuklipenyu namudak ali echebuk enech elpech douk chanakmali agundak woligun uli eke chutulinyu ali chutuk nyakin yeul nyukih. \v 11 Umu moneken, chunatimaguk elpech douk chutuk echechich yeguh chukih chukli echech nebechi uli, God eke wata nunihech chubih. Echebuk douk wo chutuk echechich yeguh uli e, God eke wata nutuk echechich yeguh chukih.” \s1 Apak Imas Munekumech Yopinyi Echebuk Douk Eke Kobi Chunokwnumu Chubeyenyumapu Uli \p \v 12 Ali Jisas naklipu anudak nebenalimu amam Farisi uli douk nohwalanamu nunamu ananigun woligun uli nakli, “Sapos nyak nyukli nyunek anagun woligun umu, nyak kobi nyuhwalu nyakich elpech atich chunu nyakich sachich owachich chunu nyakip awilop punu ipak atubul wabul umu douk chonokwalmu wolobaichi echudak uli atich, wak. Umu moneken, echech eke wata chuhwalenyamu nyunak nyuwak woligun echechig wilag. Ali namudak umu, echech eke chubemenyu nyakich kakwich. \v 13 Ali namudak wak. Sapos nyak nyunek nebeguni woligun umu, nyak imas nyuhwalu echebuk douk chanahwagagun umu echudak uli, chunu yegechiweluh yoweluhichi chunu aias senekechi chunu nabes sechukechi. \v 14 Umu moneken, echudakmali elpech eke kobi chubemenyu agundak woligun nyak nyunek-agunmech uli. Ali God eke nunekumenyu yopinyi. Ali ababuk nyultab echudak yopichi elpech douk likuk chagak chanugomech uli wata chitaki iwagas abalimu, God eke nubemenyu echudak.” \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Nebeguni Woligun \r (Matyu 22:1-10) \p \v 15 Ali ananu alman douk nanam hape hawak woligun uli nemnek namudak ali naklipu Jisas nakli, “Echebuk elpech douk eke chupe chuwak woligun agnabuk God ananich elpech chapemaluli, echech eke chunehilau chulikuk.” \v 16 Wakuli Jisas naklipanu enyudak woblen balan nakli, “Ananu alman nakli nunek anagun nebeguni woligun. Ali anan anohwalu wolobaichi elpech umu chunamu agundak woligun. \v 17 Ali ahudak nyumnah hanakimu nunek agundak woligun umu, ali anan nakagas ananu nenemanu moul ulimu nunak nuklipech chunaki. Ali anan nanak naklipech nakli, ‘Ipak yowi, woligun amonekagun gnakus.’ \p \v 18 Wakuli echudak chanatimaguk atin ati chaitak ali chakli echech eke kobi chunak. Ali susubeinu nakli, ‘Yek yatal anagun yawihas ali yek yakli inak itulugun. Douk namudak ali yek eke kobi inaku.’ \v 19 Ali ananu nakli, ‘Yek yatal 10-poleich bulmakauhas umu chunek moulaluli, ali yek yakli inak ichakamech umu chunek moul. Douk namudak ali yek eke kobi inaku.’ \v 20 Ali ananu nakli, ‘Yek nameitu ati yasuh almatok, douk namudak ali yek eke kobi inaku.’ \p \v 21 Douk amam haklipanu namudak ali anan wata natanomu nanak naklipu ananinu nebenali umu enyudak balan amam haklipanamu. Ali anudak wilpatinali nanubu nyihihichinu ali naklipu anudak nenemanu moulaluli nakli, ‘Nameitu nyunak wisnabul ehudak hunatimaguk nebehi yegwih hunu chokwihi douk hape abludak wabul uli. Ali nyulawali nabes sechukechi chunu chanohwagagun umu echudak uli. Echech chunu echebuk douk yegechiweluh yoweluhichi, chunu aias senekechi ali nyulawech nyunaki yekitu wilpat.’ \p \v 22 Ali anudak nenemanu moulaluli wata nanaki ali nakli, ‘Nebenyali, yek ayagipechen nyakin balan wakuli anagunitamu wilpat watak tape meyoh.’ \v 23 Ali nebenali naklipanu nakli, ‘Nyak nyunak nyugimu nebehi yah ali chopuk nyugimu nalub yawihasilub ali nyulawali elpech chunaki chuwich yekitu wilpat. Umu moneken, yek yakli yekitu wilpat tunubu chuknitu. \v 24 Ali yek yaklipenyu, amabuk almam douk nubuwakih yohwalam umu hunakimu yekigun woligun uli eke kobi wata hunaki huwak anagun yekigun woligun, wak.’” \s1 Elpech Chukli Chugipech Jisas Uli Imas Chunubu Chukanu Echech Yet God \r (Matyu 10:37-38) \p \v 25-26 Douk wolobaichi elpech chanu Jisas chanak ali anan natanamu natulich ali naklipech nakli, “Sapos enen elpen nyukli nyunaki nyugipech yek, wakuli enyen ulkum munubu munosuh enyenyinu aninu uli mamakik, chunu enyenyik almatok kwunu enyenyich batowich, chunu enyenyich sachich owachich chunu enyen yet, wakuli yek enyen ulkum munohwe kwalowi atimu, enyen eke kobi nyunokwnumu nyugipech yek, wak. Enyen nyukli nugipech yek umu, enyen ulkum imas munubu munohwe. \v 27 Ali chopuk, enyebuk elpen douk nyukli nyugipech yek, wakuli enyen kobi nyunek redimu nyusah enyenyin lowag kruse ali nyugak umu, enyen eke kobi nyunokwnumu nyupe yekin disaipel, wak. \p \v 28 Ali sapos ipak enen nyukli nyulak anatu louloutali wilpat ele, susubuati enyen deke nyupe ali ulkum mupe mulomu enyenyibal utabal douk enyen nyanabalubuk uli iyuh. Ababal eke blunokwnumu nyulak atudak wilpat nyiyatatu waka wak? \v 29 Ali douk susubuati enyen ulkum kobi mulu namudak iyuh ali nyitak nyunek simen nyichuhulatu, wakuli enyen kobi nyulatu nyiyatatamu, chunatimaguk elpech eke chutulutu ali chiyakasin, chuneken enenyi enen. \v 30 Echech eke chukli, ‘Enyen nyatahul nyalatu wakuli enyen wo nyulatu niyatatu e!’ \v 31 Ali sapos ananu king nunu 10,000 poleim soldia uli nukli nunak nunu kipainali king douk nanali 20,000 poleim soldia uli hulpak umu, susubuati anan eke nupe ali ulkum mulomu anan nunu ananim soldia eke wosik dodogowim umu hubo anudak ananu king nunu ananim huhiyahom waka wak. \v 32 Sapos anan nunodukemomu anan eke kobi dodogowinamu, ananich birua chunu echechinu king eke wata chupe chunaki lougun ali anan eke nukagas enen nyulau balan uli. Enyen eke nyulau balan nyunak nyuklipu anudak ananu king umu amam hunogabemu hupe atugun ali kobi hulpak. \p \v 33 Ali douk namudak ati, sapos enen elpen kobi nyukechuk agab chunatimaguk enyenyich echudak umu, enyen eke kobi nyunokwnumu nyugipech yek, wak.” \s1 Sol Douk Wo Wichusil Uli E Eke Chuwachaluk \r (Matyu 5:13; Mak 9:50) \p \v 34 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Sol alal douk yopuli. Wakuli sapos alal wata jebiyail umu, apak yah douk wak anah e umu wata munekal wichusil umu. \v 35 Aludakmali sol douk wo yopul umu lunek enen moul e. Apak eke muwacholuk meyoh. Ali ipak aligas sapenyipali imas pumnek enyudak balan!” \c 15 \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Enen Sipsip Nyanak Nyawichuk Umu \r (Matyu 18:12-14) \p \v 1 Anabu nyultab amam halau takis uli hanu amudak anam henek enenyi enen yowenyi uli hanakimu humnek Jisas ananin balan. \v 2 Ali amam Farisi hanu amam henek skulumech umu lo uli hape howimanu lublub Jisas hakli, “Anudak alman nanu amudak henek enenyi enen yowenyi uli hape. Ali chopuk, anan nanam hape hawak woligun!” \p \v 3-4 Ali Jisas naklipam enyudak woblen balan nakli “Sapos ipak ananu nunekech 100-poleich sipsip ali enen nyunak nyuwich ele, anan deke nunek malmu? Anan deke nutukemaguk echudak 99-poleich chiyotuk chupe chuwakuk wichap anagun ali anan deke nunak nupe nutimu enyudak atin sipsip aliga nunak nugwaten. \v 5 Douk nugwaten ali anan eke nunubu nunehilau ali nutuken ninyusah ali wata nutanamu nunak. \v 6 Douk nunak aliga nutoglu wilpat ali anan eke nuhwalu ananich elpech douk chanu anan chape atugunmaluli nukli, ‘Enen yekin sipsip nyanak nyawichuk wakuli yek yatimen aliga yanak yogwaten ali wata yanohwenyi. Douk namudak ali yakli ipak punaki punu yek munehilau!’” \v 7 Douk Jisas nakliyuk namudak ali wata chopuk naklipech nakli, “Ali douk namudak ati yek yaklipepu, chape iluh heven uli eke chunehilau kwalowi atimu echudak 99-poleich elpech douk chakli echech achape kalbu ali moul wakech umu chukenyuk agabus yowenyi ali wata chukanu apaluh God umu. Wakuli atunu alman douk nenek yowenyi uli nukenyuk agab yowenyi ali nutanamu nukanu apahw God umu, chape iluh heven uli eke chunubu chunehilau chulikuk.” \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Utabal Blanak Blawichuk Umu \p \v 8 “O sapos onok almatok kwunoluk 10-poleibal silwaibal utabal ali okwok kwunak kuwimaguk anam ele, okwok deke kwunek malmu? Okwok deke kwitak kuhemu lam ali kugitu okwokwitu wilpat. Ali okwok kupe kutimen aliga wata kugwaten. \v 9 Douk kwugwaten ali okwok eke kuhwalu okwokwich elpech douk chanu okwok chape atugunmaluli kukli, ‘Anam yekim utam manak mawichuk wakuli yek wata yatimom ali yanak yonogatam. Ali yek wata yenehilau ali yakli ipak punaki pune munehilau!’ \p \v 10 Ali yek yaklipepu, douk namudak ati, God nunu ananich enselahas eke chunubu chunehilau chulikuk umu agundak atin elpen meyoh douk nyenek yowenyi uli wata nyukenyuk agab ali nyutanamu nyukanu apahw God umu.” \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Ananu Nuganinu Natukemaguk Ananinu Aninu Nanak Lougun Uli \p \v 11 Ali Jisas balan nyeilen naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ananu alman nomlali biam nugamim. \v 12 Ali chokunali nuganinu naklipu aninu nakli, ‘Aninu, yek yakli wak umu ipe aliga nyak nyugakuk ali ohwak adakio wuneyais echudak nyak nyokwalmech-umohwaguk ulimu, wak. Yek yakli nyiyais-echumohu nameitu!’ Ali aninu naitak neyaisumom ananich echudak ananim biam nugamim. \p \v 13 Ali douk wo loubali e ali chokunali nuganinu nohul ananich echudak nanak nanatal utabal nanohwabal ali nanak nape lougun kipainyi kantri. Anan nanak ali nape nasagu ananibal utabal. Anan nowachabal umu enyebuk yowenyi pasin douk anan nape neneken uli. \v 14 Douk nowachak ananibal utabal aliga neyatabaluk, wakuli takweihi nyulbiah hach enyebuk kantri. Ali anan nanubu nanohwagagun. Anan wo kwalowi omi nunobukuk anabal gwodubal utabal umu nunatal kakwich umu e, wak. \v 15 Douk namudak ali anan nanak nape nenek moulamu ananu ablabuk wabulinu alman. Ali anudak alman nakaganu nanak nape nakamanu ananiguhw bulguhw. \v 16 Ali agnabuk anan nakli nuwak echudak kakwich douk bulguhw hwape hwachah uli. Wakuli wak enen elpen nyukli nyukanu enech kakwich umu nichah uli e, wak. \p \v 17 Ali douk nape ali anan ulkum wata molu manak umu agundak anan nape sisahw umu ali nakli, ‘Chanatimaguk chenek moulamu yekinu aninaluli douk chapemu chawak wolobaichi kakwich. Wakuli yek yape agundak ali yanubu yagak nyulub! \v 18 Douk namudak ali anyunekech, yek wata itanamu inak umu yekin aninu. Ali yek eke iklipanu ikli, “Aninu, yek yenek yowenyimu God nanu nyak. \v 19 Ali nameitu yek wo inubu yopuwelimu nyak nyuhwale nyakiwe nuganinamu, e. Wakuli nyak nyiyasapu ipe chakamamu nyak inekumenyu moul meyoh.” ’ \v 20 Douk anan nakli namudak ali anan naitak nape nanamu ananinu aninu. \p Douk anan wata nape nanaku lougun wakuli ananinu aninu natulunogu ali amatog gwanubu gwagak umu ananinu nuganinu. Ali anan nasahul nanak nesleyanu ali nanoplikanu. \p \v 21 Wakuli anudak nuganinu naklipu aninu nakli, ‘Aninu, yek yenek yowenyimu God nanu nyak. Ali yek douk wo yopuwelimu nyuhwale nyakiwe nuganinamu e, wak.’ \p \v 22 Wakuli aninu nohwalu echudak chenek moulamanaluli nakli, ‘Ipak pulawali yekih susubeih yopuhi louhi lupah punaki puhlamanu ali pulamanu enen ring ananih hah. Ali pulamanu onou su. \v 23 Ali punak pubo nyanyi susubein yopinyi bulmakau ali apak munek nebeguni woligun muwak enyudak bulmakau ali munehilau. \v 24 Umu moneken, yek yakli anudak yekinu nuganinu eke anagak. Wakuli wak, anan wata nape. Yek yakli anan eke ananak nawichuk. Wakuli wak, yek wata yonogwatanu.’ Ali anan naklipech namudak ali echech chanubu chape chenek woligun ali chenehilau. \p \v 25 Douk echech chape chenekagun ali anudak yopunali nuganinu napeli yawihas nanaki ali nemnek umu agundak echech chape cheyalub chenek danis umu. \v 26 Ali anan nohwalu ananu nenek moulaluli nanaki ali nasolikanu nakli, ‘Ipak pape penek moneken?’ \v 27 Ali anan naklipanu nakli, ‘Nyakinu owaninu nanaki ali nyakinu aninu nabo enyudak susubein yopinyi bulmakau ali apak monek woligun. Umu moneken, ananinu chokunali nuganinu douk wo nugak e. Anan wata natanamali.’ \v 28 Ali douk saninu nemnek namudak ali anan nanubu nyihihichinu ali nanubu nakli wak umu nunak nuwich wilpat umu. Douk namudak ali ananinu aninu nanaki ali nenemanu chokwin chokwin umu nunak wilpat. \v 29 Wakuli anan naklipu aninu nakli, ‘Wolobaichi yohleguhw yek yape yenekumenyu nebeben atinyi moul kobi douk ananu nenek moul meyoh umu nyak ulimu. Ali yek wo iganimenyamu nyakin balan ati e. Wakuli nyak wo kwalowi nyuke enen chokwinyi mememu yek inu yekich elpech munenek anagun woligun mugnah ali munehilau e, wak! \v 30 Wakuli anudak nyakinu nuganinu nanak nasagaguk nyakich echudak neyatechuk umu oudak weyotu yegwih uli almagou. Ali nameitu anan wata natanamali ali nyak nyabomanu enyudak susubein yopinyi bulmakau’ \p \v 31 Ali aninu naklipanu nakli, ‘Nya, eheh nyumneh ohwak wape atugun ali yekich echudak douk nyakich. \v 32 Wakuli nameitu apakiluh apaluh imas hlunubu yopuluh ali munehilau ali munek woligun. Umu moneken, anudak nyakinu owaninu apak makli anan eke anagak, wakuli wak. Anan wata nape ali nameitu anan wata natanamali. Ali apak makli anan eke nanak nawichuk, wakuli nameitu apak wata mogwatanu.’” \c 16 \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Nenek Moulaluli Bos Douk Nanubu Nadukemech Uli \p \v 1 Ali Jisas naklipam enyudak woblen balan ananim disaipel nakli, “Ananu nebenali douk neglemu wolobaichi enechi enech echudak uli nape. Ali ananu nenek moulaluli chopuk douk nautunomu nunek bos umu echudak enech chenek moulaluli nape. Ali enech chanaki chaklipu anudak nebenali chakli, ‘Anudak nenemenyu moul uli douk nyenekanamu bos uli nape nasogomenyu nyakich echudak chanu nyakibal utabal.’ \v 2 Ali anudak nebenali nohwalu anudak bos ali nakli, ‘Malmu malmomu enyudak balan yek yemneken umu chakli nyak nyape nyasagome yekich echudak umu? Douk namudak nyak nyunak nyudaleh chunatimaguk echudak nameitu nyak nyahwech uli chunu echebuk douk seiwak nyowachechuk umu nyenek moulamu. Nyak nyudalehech ali nyichemu anap chup ali nyunaki nyugilape. Umu moneken, nyak eke kobi wata nyupe bos, wak.’ \p \v 3 Ali anan neneyagwleh nakli, ‘Yekinu nebenali anaklimu nunek julugumemu moul. Douk namudak ali yek eke inek malmu? Yek wo dodogowiwemu ilak bobigas umu e. Ali chopuk, yek douk ablan umu inak ihwalu kipaichi elpech umu chuke echudak umu. \v 4 Ali nameitu yek yadukemech umu echudak douk eke yek inekech ulimu ababuk nyultab yekinu nebenali nunek julugumemu moul umu, elpech eke wata chulawe inamu echechig wilag.’ \p \v 5 Douk namudak ali anan nohwalu chanatimaguk elpech douk chenek dinaumu ananinu nebenali uli chanaki chatulunu. Ali anan nasolik susubeinu nakli, ‘Nyak nyenek dinaumu makwnich echudak yekinu nebenali ananich?’ \v 6 Ali anan naklipanu nakli, ‘Yek yenek dinaumu 100-poleich drepoguhas wel douk chenekal lowas chohwalagas umu oliv uli.’ \p Ali anudak bos naklipanu nakli, ‘Wisnabul nyunak nyuhul apabuk chup echudak nyak nyenek dinaumech uli chetemomu ali wata nyuwemu 50-poleich ati.’ \v 7 Ali wata chopuk kipainali nanaki natoglomanu ali nasolikanu nakli, ‘Nyak nyenek makwin dinau?’ \p Ali anan naklipanu nakli, ‘Yek yenek dinaumu 100-poleigas begas wit douk chenek plaua umu.’ \p Ali anan naklipanu nakli, ‘Nyak nyunak nyuhul apabuk chup echudak nyak nyenek dinaumech uli chetemomu ali wata nyuwemu 80-poleigas ati.’ \p \v 8 Ali anudak nebenali natuk anudak nenek loh uli bos ananin yeul nyakih. Umu moneken, anan douk nanubu yologinu ali nenenek anah yopuhi yah umu nagakamu amudak almam nabouk amamin dinau nyagakuk umu nenekam henehilau ali kwali amam eke wata hugakamanu. Echudak elpech chagipech apudak atapin pasin ali chakanaguk agabus God uli, echech douk chanubu yologich chadukemech umu chunu kipaichi chakanaguk agabus God uli chunek enenyi enen moul umu. Echech douk chechalakuk God ananich elpech douk chalahe hwolologun-molulimu chenek moul umu.” \p \v 9 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Aduligu atugu yek yaklipepu, ipak imas pukech ipakibal utabal kipaichi elpech umu pugakomech ali punekech chutoglu ipakich elpech. Ipak punek namudak ali kwali ipakibal utabal blutuh umu, ipak eke pugak ali punak pupe kalbu eheh nyumneh gani iluh heven. \p \v 10 Echebuk elpech douk chusuhw gwodich echudak ali chunek lukautumech kalbaluli, echech eke chunokwnumu chusuh wolobaichi echudak chunek lukautumech. Ali echebuk douk chunek chokwinyi moul ali chunek loh umu, echech chunek nebenyi moul umu, echech eke chunek loh namudak ati. \v 11 Ali sapos ipak kobi pugabe punek lukautumu apudak atapibal utabal kalbamu, ipak eke omuni nyukepu yopichi echudak douk chakus iluh heven ulimu punek lukautumech? Aduligu atugu eke wak. \v 12 Ali sapos ipak kobi pugabe pubuk kipaichi echechich echudak umu, ipak eke wata omuni nyukepu ipakich echudak? Aduligu atugu eke wak. \p \v 13 Deke kobi enen elpen nyenek moulaluli nyunek moul umu biam nebemi. Douk enyen nyunek moulomom biam umu, enyen eke nyukli wakuk ananu, ali eke ulkum munosuh ananu. Ali enyen eke nyumnek ananu ananin balan ali ananu eke kobi nyumnekanu. Ali ipak douk wo punokwnumu punek moulamu God nunu utabal alagun e, wak.” \s1 Enen Alagun Jisas Ananin Balan \p \v 14 Douk amam Farisi hemnek namudak ali hape henekanu enenyi enen Jisas. Umu moneken, amamip ulkwip douk panubu panosuh utabal. \v 15 Ali Jisas naklipam nakli, “Ipak pakli punek ipakin yopinyi pasin agundak kipaichi elpech chapemu umu chutulipu ali chuhwalepu duldulipali elpech. Wakuli God douk anadukemu ipakip ulkwip polu panak umu. Echebuk douk elpech chatulich ali oub banubu baitakumech uli, echebuk douk God natulich nakli chanubu yowechi. \p \v 16 Ali enyudak lo seiwak God nokaguk Moses enyi nyanu amam profet haklipech-enyi balan nyape dodogowin aliga nyanak nyatoglomu ababuk nyultab Jon douk nenek baptaisumech uli natoglu napemu. Ali ababuk nyultab banaki aliga nameitu, echech chape chaklipech God ananin yopinyi balan umu agundak God nape nebenali umu ananich elpech umu ihalub walub. Ali chanatimaguk elpech chape chenek nebenyi moul dodogowich atich umu chakli chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. \p \v 17 Iluh atap eke gnunak gnuwichuk. Wakuli enyudak lo douk seiwak God nakaguk Moses enyi eke kobi anagun chokugun meyoh gnunak gnuwichuk, wak.” \s1 Jisas Naklimu Almam Almagou Chunenemu Julug Umu \r (Matyu 5:31-32; 19:9; Mak 10:11-12) \p \v 18 “Sapos ananu alman nunek julug umu ananik almatok ali wata nukli nulau kipaikwimu, anan douk nablo enyudak lo umu chanasupamu. Ali sapos ananu alman nulau onok almatok douk seiwak okwokwinu alman nenek julugumok kwape ulimu, anan douk nablo enyudak lo umu chanasupamu.” \s1 Ananu Nebenali Neglemu Wolobaichi Echudak Uli Nanu Lasaras \p \v 19 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ananu nebenali douk neglemu wolobaichi echudak uli nape. Ali eheh nyumneh anan nenek yopihi atih luseh douk chatalih nebebali utabal uli. Ali anan nape kalbu ali napemu nawak yopichi atich kakwich. \v 20 Ali agnabuk ananu nonohwalamu Lasaras uli douk nanohwogagun umu echudak uli chopuk nape. Anan eleb bapenyunu ali chalawonu nanak nape aduk dua anudak nebenali ananis banis. \v 21 Anan nape agnabuk umu nakli nunatalmu yalugwich kakwich anudak nebenali nunekech chunakuk uli. Ali chopuk, nubag gwanaki gwape gweiluh ananib eleb. \p \v 22 Douk Lasaras nape aligasu wakuli anan nagak ali God ananich enselahas chalawonu nanak nanu Ebraham hape agnabuk douk God ananich elpech chagak chanak chapenyubuli wabul. Ali anudak nebenali chopuk nagak ali chanugomanu. \v 23 Ali anan nanak nape agnabuk chagak uli chanak chapemu. Ali agnabuk, anan nenemnek nebehi nyih ali natulugunu wakuli natik Ebraham nanu Lasaras hapeli lougun. \v 24 Douk namudak ali nohwalu Ebraham nakli, ‘O yamenome Ebraham, nyak nyukli mapiliwe yek ali nyukagas Lasaras nusekuli ananih hah abal ali nunaki nubuwehume yaham. Umu moneken, ehudak nebehi nyih hanue ali yanubu yenemnek nebehi nyih!’ \p \v 25 Wakuli Ebraham naklipanu nakli, ‘O yamenome, nameitu nyak ulkum mulomaguk seiwak. Seiwak nyak nyape nyalahe amnab umu, nyak nyalau chanatimaguk yopichi echudak. Ali Lasaras nalau chanatimaguk yowechi. Ali nameitu abludak wabul ananihw apahw hwolu kalbu ali nenehilau. Wakuli nyak nyapemu nyenemnek nebehi nyih. \v 26 Ali chopuk, olokohun umu apak manu ipak, God nenek anatu nebetali baret tagluk gani atap. Douk namudak ali elpech chupe agundak uli chukli chublowotu chunaku agnabuk ipak papemu, echech eke chubilak wak. Ali elpech chupeli agnabuk uli eke kobi chublowatali chunaki agundak apak mapemu, wak.’ \p \v 27 Wakuli anudak nebenali nakli, ‘Douk namudak ali Ebraham, yek yaklipenyu, nyak nyukagas Lasaras nunamu yekinu aninu ananitu wilpat. \v 28 Anan nunak nuklipu yekim 5-poleim owahlim dodogowinyi balan. Umu moneken, kedeke wosik ati amam chopuk hunaki abludak wabul douk chenemnek nebehi nyih umu.’ \p \v 29 Wakuli Ebraham naklipanu nakli, ‘Amam douk halau okudak buk douk seiwak Moses nanu amam profet howemu God ananin balan nyetemeyokwi. Ali amam eke hutulin hugipechen ali enyen eke nyugakamom.’ \p \v 30 Wakuli anan nakli, ‘Wak, yamenome Ebraham! Enyebuk balan atin eke kobi nyugakamom. Douk enen nyagak uli wata nyitaki iwagu nyunak nyuklipam ele, amam deke hukenyuk agabus yowenyi ali hutanamu hukanu apaluh God.’ \v 31 Ali Ebraham naklipanu nakli, ‘Douk amam kobi humnek Moses nunu amam profet amamin balan huhwen hugipechen umu, enen nyagak uli elpen wata nyitaki iwagu ali nyunak nyuklipamen uli balan chopuk eke kobi humneken ali hukenyuk agabus yowenyi, wak!’” \c 17 \s1 Yowenyi Isave Nyenek Elpech Chatukemaguk Bilip Uli \r (Matyu 18:6-7; 18:21-22; Mak 9:42) \p \v 1 Ali Jisas naklipu ananim disaipel nakli, “Echudak douk eke chunek elpech chunek yowenyi uli eke chutoglu. Wakuli enyebuk elpen douk nyunek kipainyi nyunek yowenyi uli, enyen douk mapilin. \v 2 Sapos enen elpen nyunek enen echudak chokwichi nyunek yowenyimu, enyen douk nyanubu nyenek yowenyi. Ali sapos chuhwen chusoh anam nebemi utam enyenyik lobik ali chuwachen nyugluk yous ele, enyen deke nyupe sisahw kwalowi ati. Wakuli namudak eke wak. Enyen eke nyunubu nyupe sisahw. \v 3 Ali ipak pugamu punenek yologi. Sapos enen Kristen nyukli nyunek enen yowenyimu, ipak puhen. Ali enyen wata nyukenyuk agab yowenyi ali nyutanamu nyukanu apahw God umu, ipak kobi punohwen umu yowenyi enyen nyeneken uli ali pukwleyenyuk. \v 4 Ali sapos enyen nyunekumenyu enen yowenyi aliga nyudaleh hunak hutoglu 7-poleih anah nyumnah, wakuli enyen wata nyunaki 7-poleih nyuklipenyu nyukli enyen anyatukemaguk enyebuk yowenyi enyen nyeneken umu nyak ulimu, nyak kobi nyunohwen umu enyebuk enyenyin yowenyi ali nyukwleyenyuk. \s1 Jisas Naklimu Chunek Bilip Umu \p \v 5 Ali amam aposel haklipu Diginali hakli, “Nyak nyunek apakin bilip nyutoglu dodogowin.” \p \v 6 Ali Diginali wata naklipam nakli “Ipak pugipech God kalbu ali ipakin bilip nyutoglu kwalowi nebenyi kobi douk onohw chokuhwi mastetihw nahw umu ele, ipak deke puklipu enyudak chulkwip peilenyi lowag pukli, ‘Nyunotuk umu nubaluh nyunak nyutau yous ali wata nyukih.’ Ali adul ati, enyen deke nyugipech ipakin balan. \s1 Chenek Moul Meyoh Uli Cheneken Uli Pasin \p \v 7 “Sapos ipak ananu nenemenyu moul meyoh uli nunak nupe nuwol amnab yawihas o nunek lukautumu sipsip. Ali douk nunekuk moul julug ali wata nutanamali ati ali deke wosik nyuklipanamu wisnabul nunaki nupe nuwak woligun waka malmu? \v 8 Aduligu atugu deke wak. Nyak deke nyuklipanu namudak, ‘Kale nasak yopuhi lupah ali nyunak nyunek redimemu yekigun woligun ali nyunaki nyuke ignah. Ali nyak nyupe nyubeyagunmu iwak yekigun iyatogun ali nyak adakio nyuwak nyakigun.’ \v 9 Ali nyak deke nyunek tenkyumu anudak nenemenyu moul meyoh ulimu agundak nagipech nyakin balan umu o deke wak? Ati deke wak. \v 10 Douk namudak ali ipak chopuk imas punek namudak ati. Sapos ipak punek enyebuk moul douk God naklipepamu puneken uli piyaten umu, ipak imas pukli, ‘Apak douk yeguh wakapu mape chakamamu God monek moul meyoh uli. Apak douk monek anan naklipapamu muneken uli atin.’” \s1 Jisas Nagabe 10-poleim Sik Lepra Gapenyum \p \v 11 Ali Jisas nape nanamu Jerusalem. Anan nagimu yah nawich nanak olokohun-inyumu enyudak bien provins Galili uli Sameria. \v 12-13 Ali douk nanak aligas umu nunak nuwich anabul wabul ali 10-poleim almam sik lepra gapenyum uli hanaki hogwatanu. Ali amam wata heyotuwi lougun ali hohwalali nebegun hakli, “Jisas, Nebenyali, nyak nyukli mapilipu apak!” \p \v 14 Ali douk Jisas natulumu ali naklipamu nakli, “Ipak kale punak pugilapom ipakiluh yegechiweluh amam pris.” Ali amam hatanamu hanaku ati, wakuli sik lepra ganubu galhwosuk ali amamiluh yegechiweluh wata yopuluh. \p \v 15 Ali ananu natik umu anan wata yopunu ali anan wata natanamu nanak ali nohwalu nebegun atugun nape natuk God ananin yeul nyakih. \v 16 Ali nanak nabih nogwohebil nakus atap halakatimu Jisas neyotumu ali nenek tenkyumanu. Anudak alman, anan douk ananu echech Sameria. \p \v 17 Ali Jisas natik namudak ali nakli, “Dukwechuk yagabe 10-poleim. Ali amudak anam 9-poleim hapeik agnumu? \v 18 Malmu namudak umu anudak kipaibi amnabinu atunu natanamali nanaki nenek tenkyumu God umu?” \v 19 Ali Jisas naklipanu nakli, “Kitak kale. Nyak nyenek bilip nyakli yek dodogowiweli ali dakio yopinyu.” \s1 Jisas Naklimu Abudak Yopubali Nyultab Douk Eke God Nutoglu Yopugunmu Ali Nugakamapamu \r (Matyu 24:23-28; 24:37-41) \p \v 20 Ali anah nyumnah amam Farisi hasalik Jisas umu eke meibali nyultab agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu gnutoglu. Ali anan nebemom balan nakli, “Anagun eke kobi enech elpech chutulugun chudukemogun kobi douk chatik enech echudak chadukemech umu, wak. \v 21 Eke kobi chukli, ‘Tik, agundak gnatoglu agundak o gani gnatoglu gani.’ Umu moneken, nameitu God douk anape apakinu Nebenali ali anape nagakomepu.” \p \v 22 Ali anan naklipu ananim disaipel nakli, “Nyultab butoglomu, ipak eke punubu oub bitak umu pukli putik anah nyumnah yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli itanamali ipe nebeweli ali ihiyatik ahi. Wakuli ipak eke kobi putuluh. \v 23 Ali elpech eke chuklipepu chukli, ‘Krais anatanamali. Wata tiku, nani nape gani.’ O eke chukli, ‘Anudak nape agundak!’ Wakuli yek yaklipepu. Ipak kobi punak pugipechech, wak. \v 24 Ipak padukemech umu agundak utagu gohiyatik abali. Agag ganubu gohiyatik aun nakihumali aliga ganak gabih aun nabihumu. Ali yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke inek namudak ati ababuk nyultab yek itanamalimu. Chunatimaguk elpech eke tikati. \v 25 Wakuli susubuati yek imas imnek nebehi nyih ali doumeich elpech imas chukeik agabus iyuh. \v 26 Enenyi enen pasin douk cheneken ababuk nyultab Noa nape abali, enyebukmali atin eke chuneken ababuk nyultab halakatimu yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli itanamali abali. \v 27 Chanatimaguk elpech chapemu chawak kakwich uli abal, ali almam almagou chanosupu. Echech chape chenek namudak aliga ahudak nyumnah Noa nawich kolohuk ali abal blabo chanatimaguk elpech blechagi-yechuk. \p \v 28 Ali chopuk, ababuk nyultab Lot nape abali douk chenek namudak ati. Chapemu chawak woligun, chawak abal, chatal echudak, chenek salimumu echudak, chau enechi enech kakwich ali chanalak wilag. \v 29 Ali douk aliga ahudak nyumnah Lot natukemaguk wabul Sodom nanakuk wakuli God nenek nyih uli nyihihichibali utabal salfa chagluki iluh utagu. Echech chagluki kobi douk echah halamali ali chabihi chabo chanatimaguk elpech chagak chatuh. \p \v 30 Ali ababuk nyultab yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli itanamali yopugunmu abali, elpech chopuk eke chugimah namobuk ati. \v 31 Ahabuk nyumnah, elpen nyupe aduk wilpat uli eke kobi wata nyuwich umu nyunahuli enyenyich echudak. Ali enyebuk douk nyeyotu yawihas uli eke kobi wata nyutanamu nyunamu wilpat umu nyunahuli echudak, wak. \v 32 Ipak ulkwip pulomaguk Lot ananik almatok. \v 33 Echebuk elpech douk ulkwip pulomu chukli echech yet chupe kalbu, ali kobi chusuh yekin balan chugipechen uli eke chunak chuwichuk. Wakuli echebuk douk wo ulkwip pulomu echech yet e ali chagipech yek uli eke chupe kalbu.” \v 34 Ali Jisas nakli, “Yek yaklipepu, ababuk wab, biam almam eke hichuh atus alas. Ananu eke inalawanu ali ananu eke nichuhuk. \v 35 Ali biou almagou eke wupe wunek plaua umu wuweh bret umu. Ali onok eke inalawok ali onok eke kupeik. [ \v 36 Ali biam almam eke hiyotu yawihas. Ali ananu eke inalauwanu, ali ananu eke niyotuk.”] \v 37 Ali Jisas ananim disaipel hemnek namudak ali hasalikanu hakli, “Diginyali, enyudak eke nyutoglu agnumu?” \p Ali Jisas neyagwleh naklipam woblen balan nakli, “Agnabuk douk mahich chagak chakus umu, madiyokou isave wanaki wenyaulikeh-agunuk.” \c 18 \s1 Woblen Balan Umu Onok Almatok Kwolepu Jas Nasuh kwotog Ulimu Nugakomok Uli \p \v 1 Ali Jisas naklipu ananim disaipel enyudak woblen balan umu nunek skulumom umu hunek beten wihluwehlu ali kobi hutukemenyuk ati. \v 2 Ali naklipam nakli, “Anabul wabul, ananu jas douk nasuh kwotog uli nape. Anudak jas wo nunatutulunu ati e God. Ali anan wo kwalowi omi nukli mapilich ati e elpech o nunatutulich e. \v 3 Ali ablabuk atubul wabul onok almatok anan nagak nokubukuk uli kwape. Wihluwehlu okwok kwapemu kwanamu anudak jas ali kwaklipanu kwakli, ‘Ananu yekinu birua nenek lohume ali nenek kwotume meyoh. Ali yek yakli nyak nyugakomemu kwot.’ \p \v 4 Ali loubomu nyultab anudak jas nemnek okwokwin balan ali nakli wak umu nugakomok. Wakuli aligasu anan nenek tinytin ali nakli, ‘Aduligu, yek douk wak inatutik God e, o wak kwalowi inatutik elpech ali ikli mapilich ati e. \v 5 Wakuli okudak almatok kwanaki kwowemeye abudak bugab ali anyunekech. Yek eke igakomok umu kwot. Wakumomu, okwok eke kupemu kunaki kunaki ali yek eke kuneke inubu ineilesumok.’” \p \v 6 Ali Diginali naklipam nakli, “Ipak imas pumnek enyudak balan anudak yowenali jas nakliyen uli. \v 7 Ali ipak pakli malmu? Echebuk elpech douk God anonoglahech umu chupe ananich uli chukli chuleh chublamanu nyumnah wab umu nugakamech umu, anan deke kobi nugakamech wisnabul waka? \v 8 Aduligu atugu yek yaklipepu, anan eke nugakamech wisnabul umu enyudak meyoluhin balan. Wakuli ababuk nyultab yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli itanamali abudak amnab abali, ipak pakli yek eke itimu elpech douk chenek bilip umu yek uli o wak?” \s1 Woblen Balan Umu Ananu Farisi Nanu Ananu Nalau Takis Uli \p \v 9-10 Enech elpech douk chakli echech atich douk duldulichi chapemu chenek yopinyi atin uli ali chakli chanatimaguk kipaichi douk yowechi. Douk namudak ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Biam almam haltomu God ananitu nebetali wilpat umu hunek beten. Ananu Farisi ali ananu nalau takis uli. \v 11 Ali Farisi naitak neyotu ali numun ananin tinytin atin nenek beten nakli, ‘God, yek yanubu yenek tenkyumenyu. Umu moneken, yek douk wo kobi chanatimaguk kipaichi elpech douk chenek yowenyi uli e. Enech chakwu olugwih uli. Enech chanosonukeh umu chanak hwaloh uli, ali enech chenek wo duldulin pasin uli e. Ali chopuk, yek douk wo kobi nani yowenali alman nalau takis uli e. \v 12 Ihogu wik, bieh nyumneh yek isave yenek tambumu kakwich ali yape yenek beten atin. Ali ihechumali echudak yek yonogwatech uli, yek isave yeyaisech ali yokenyu anagunich\f + \fr 18:12 \ft Putik futnot Luk 11:42.\f* umu nyak!’ \p \v 13 Wakuli anudak nalau takis uli neyotuk lougun ali wo kwalowi nipuhul nutik iluh heven e, wak. Anan neyotu ali nape naguduk mehekog ali nakli, ‘God, yek yenek enenyi enen yowenyi uli. Nyak nyukli mapiliwe!’” \v 14 Ali Jisas nakli, “Yek yaklipepu. God douk natik anudak nalau takis uli ali nohwalanu duldulinali alman ali anan wata natanamu nanamu ananitu wilpat. Wakuli anudak Farisi wak. Umu moneken, elpech douk chutuk echechich yeguh chukih uli, God eke nech chubihuk. Echebuk douk wo chutuk echechich yeguh chukih uli e, God eke nutuk echechich yeguh chukih.” \s1 Jisas Nenekumech yopinyi Chokwichi Batowich Umu Chupe Kalbu \r (Matyu 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Ali enech elpech chalawali echechich chokwichi batowich umu Jisas umu nuwemeyech wis ali nunekumech yopinyi. Ali douk ananim disaipel hatik namudak ali hahech. \v 16 Wakuli Jisas nohwalu echudak chokwichi chanaki halakatimu anan ali nakli, “Ipak kutuwuk chokwichi chunamali yek. Umu moneken, echech eke chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. \v 17 Echebuk elpech douk chakli wak umu God nupe echechinu nebenali kobi douk batowich chakli wosik umu, echech eke kobi chuwich agundak God ananich elpech chapemu, wak.” \s1 Jisas Nanu Ananu Neglemu Wolobaich Echudak Uli Heyagwleh \r (Matyu 19:16-30; Mak 10:17-31) \p \v 18 Ali ananu echech Juda echechinu nebenali nasalik Jisas nakli, “Yopinyali Tisa! Yek eke inek moneken ali eke dakio inubu ipe kalbu eheh nyumneh?” \p \v 19 Ali Jisas nasolikanu nakli, “Nyak nyohwale yopuwelimu moneken? God atunu douk yopunali. \v 20 Nyak douk nyadukemen enyudak lo douk nyetemu God ananik buk uli. Enyen douk nyakli, ‘Ipak kobi pubo kipachi elpech chugak, kobi punasonukeh umu punak hwaloh, kobi pubo kipaichi elpech, kobi puku aluh, ali kobi punek loh ati. Ali ipak pumnek ipakich mamechich echechin balan ali pugakomech.’” \p \v 21 Ali anudak alman wata naklipu Jisas nakli, “Seiwak yek wata chokuwemu, aliga nameitu, yek yahwen dadag enyudak nyanatimaguk lo ali yagipechen.” \v 22 Ali douk Jisas nemnek namudak ali wata naklipanu nakli, “Nyak douk atin pasin wata nyape, nyak wata nyuneken e. Nyak nyunak nyuhul chunatimaguk nyakich echudak nyuku kipaichi chutalich chukenyu utabal. Ali nyak wata nyiyaisabal umu echudak wakechi elpech. Nyak nyunek namudak ali wolobaichi yopichi echudak eke chukusumenyu iluh heven. Ali douk nyunekuk namudak iyuh ali nyak adakio nyunaki nyugipeche.” \v 23 Wakuli anudak alman nemnek namudak ali anan apahw hwanubu aman. Umu moneken, anan douk nanubu nanabuk wolobaichi echudak. \v 24 Ali Jisas natik umu anan apahw hwanubu yowehw umu ali nakli, “Echebuk elpech douk cheglemu wolobaichi enechi enech echudak uli chukli chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, echech eke chunek hatpolein moul iyuh ali eke adakio chuwich. Wakumomu eke wak. \v 25 Ali enen nebenyi mahin yeulinyumu kamel uli nyukli nyuwich nyil douk lagal umu tret tenenyigul umu, enyen eke nyunek nebenyi moul ali adakio nyuwich. Wakuli echebuk elpech douk chanabuk wolobaichi echudak uli chukli chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, echech eke chunubu chunek nebenyi moul chichalakuk kamel ali adakio chuwich. Wakumomu eke wak.” \p \v 26 Ali echebuk elpech douk chape chemnekanu neyagwleh uli chasalikanu chakli, “Douk namudak ali God eke wata nunolau meichi elpech chutanamali chupe kalbu?” \p \v 27 Ali Jisas wata naklipech nakli, “Echebuk douk elpech chubilak umu chunekech wakuli chubilak wak uli, God anan atunu deke nunekech.” \v 28 Ali Pita nakli, “Tik, apak douk amatukemaguk apakilub walub blanu chanatimaguk echudak ali enyudak manaki magipechenyu.” \p \v 29-30 Ali Jisas naklipam nakli, “Aduligu atugu yek yaklipepu. Amabuk almam douk amamip ulkwip polomu hukli God nupe nebenalimu amam ali dakio hutukemaguk amamilub walub o amamiyu almagou o sachich owachich o mamechich o batowich uli, God eke nunekumom enyudak. Nameitu abudak amnab God eke nukom wolobaichi echudak chichalakuk echebuk douk amam hatukemechuk uli. Ali kwali chopuk, amam eke hupe kalbu eheh nyumneh.” \s1 Henek Bieh Atuh Umu Jisas Naklipech Umu Anan Eke Nugak Ali Wata Nitakimu \r (Matyu 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 31 Ali Jisas nalmu ananim 12-poleim disaipel hanak algas ali naklipam nakli, “Mnek! Nameitu apak eke munamu Jerusalem. Ali nyanatimaguk balan douk seiwak amam profet henyemumaguk umu yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke nyutoglu adulin. \v 32-33 Echech eke chukom yek amudak douk wo hudukemu God uli e. Ali amam eke hulawe hunak hunek tok bilasume, hukwusehe ali eke huneke anagu anagu. Ali amam eke huleye nadululuh ali he igak. Wakuli douk nuklimu bieh atuh nyumneh umu, yek eke wata itaki ipe.” \p \v 34 Ali douk amam disaipel hemnek ananin balan wakuli amam wo hudukemen e. Bawogen umu balan nyobechukumom. Douk namudak ali echudak douk Jisas naklipamumech uli amam wo hudukemech e. \s1 Jisas Nagabe Ananu Nabes Sechukanali Ali Wata Natulugun \r (Matyu 20:29-34; Mak 10:46-52) \p \v 35 Ali Jisas nanak natoglu hakalatimu wabul Jeriko ali ananu nabes sechukanali nape algasih umu yah. Anan isave nape nohwalu elpech umu chukanu utabal. \v 36 Ali douk nemnek umu echudak wolobaichi elpech chanakimu chichalakanu chunak ali anan nasalik enech nakli, “Aipo chenek moneken?” \p \v 37 Ali echech chaklipanu chakli, “Jisas napeli wabul Nasaret uli nanaki.” \p \v 38 Ali anan nemnek namudak ali nohwalu nakli, “Jisas, Devit ananinyu yamenu! Nyak nyukli mapiliwe yek!” \v 39 Ali echudak chaliki uli chahanu chaklipanamu nusak. Wakuli anan nanubu nohwalu nebegun atugun nakli, “Devit ananinyu yamenu! Nyak nyukli mapiliwe yek!” \p \v 40-41 Ali Jisas nemnek namudak ali neyotu ali naklipech nakli, “Aliga laweyanali punaki agundak.” Ali douk chalawanali ali Jisas nasolikanu nakli, “Nyak nyakli inekumenyu moneken?” \p Ali anan naklipu Jisas nakli, “Diginyali, yek yakli inatulugun.” \v 42 Ali Jisas naklipanu nakli, “Tulugun, nyak nyenek bilip nyakli yek dadagoweli ali nyakis nabes dakio yopus.” \v 43 Ali ahudak atuh nabes yopus natulugun ali nanamu Jisas hanak. Ali anan nape nenehilaumu God natuk ananin yeul nyakih. Ali echudak wolobaichi elpech chopuk chatik namudak ali echech chanatimaguk chatuk God ananin yeul nyakih. \c 19 \s1 Jisas Nanamu Sakias Ananitu Wilpat \p \v 1 Ali Jisas nawich nanak abuldak wabul Jeriko ali anan nanak umu nakli nutukem-abuluk nugimu yah nunak. \v 2 Ali ananu alman chohwalanamu Sakias uli nape ablabuk wabul. Anan douk nebenalimu amam halau takis uli. Ali anan douk nanabuk wolobaibali utabal uli. \v 3 Ali Sakias nakli nutik Jisas umu nudukemanamu anan douk meinali. Wakuli wolobaichi elpech chasusumanaguk ali anan wo nutulunu e. Umu moneken, Sakias chopuk douk nanubu bananali alman. Namudak ali anan nabilak umu nutik Jisas wakuli nabilak wak. \v 4 Douk namudak ali anan nasahul nalik ati nanak nalto enen lowag yeulinyumu fik ulimu nakli nutik Jisas. Umu monoken, anan nadukemech umu Jisas eke nunak ahabuk yah. \v 5 Ali douk aliga Jisas nanak natogloli okwobuk outuk ali nepuhul natik iluh ali nakli, “Sakias, bihi wisnabul. Doumeih, yek imas inak ipe nyakitu wilpat.” \p \v 6 Ali Sakias nenek atubu nabihi atap ali nanak nenehilaumu Jisas. Ali amam hanamu Sakias ananitu wilpat. \v 7 Ali douk chanatimaguk elpech chatik namudak ali chape chowimanu lublub Jisas chakli, “Anudak alman nanak nechuh anudak nenek yowenyi atin uli ananitu wilpat.” \p \v 8 Douk amam hanak wilpat ali Sakias naitak neyotu naklipu Diginali nakli, “Diginyali, nyak mneke. Nameitu enechi enech yekich echudak eke iyaisech umu bieh. Woblech eke iku elpech douk chanohwagagun umu enechi enech echudak uli. Ali nubuwakih ikli inek loh umu enen elpen inaluken enech enyenyich echudak meyoh umu, nameitu eke wata ibeyechumen ali eke wata iken enech alagun aliga idaleh umu 4-poleih.” \p \v 9 Ali Jisas naklipanu nakli, “Doumeih, God wata nanalawepu ipak panatimaguk pape atudak wilpat uli patanamali pape kalbu. Umu monken, nyak chopuk douk nyaitak apudak atup awilop Ebraham ananip. \v 10 Ali yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli douk yanamali itimu echebuk elpech douk chanak chawichuk ulimu igakamech inalawech chutanamali chupe kalbu.” \s1 Jisas Naklipech Enen Woblen Balan Umu 10-poleim Henek Moul Uli Halau Utobol Umu \r (Matyu 25:14-30) \p \v 11 Ali ababuk nyultab echech chape chemnek enyudak balan Jisas naklipu Sakias umu, ali Jisas balan nyeilen naklipech enen woblen balan. Umu moneken, anan douk ananaki halakatimu Jerusalem. Ali echech chakli ati abudak nyultab umu God nupe nebenalimu ananich elpech umu eke abutoglu nameitu ati ali Jisas eke nupe echechinu nebenali. \v 12 Ali anan naklipech nakli, “Ananu nebenali alman nakli nunamu anabul lougunibul wabul umu chunekanali king ali eke wata nutanamalimu ananibul wabul. \v 13 Ali halakatimu nunak abali, anan nohwalu ananim 10-poleim almam douk henemanu moul uli hanaki ali nokomuk 20 kina 20 kina amam atunu ati. Ali naklipomuk nakli, ‘Ipak punak punek bisnis sulisuli atimu abaludak utabal yek yekepeyabal uli ali punek profit. Ipak punak pupe punek namudak aliga yek wata itanamali.’ \p \v 14 Wakuli echebuk elpech douk chanu anan chape atub amnab uli chakliwakanu. Douk namudak ali anan nalik ali echech chakagas anam halau balan hagipechanu. Amam hanak ali hakli, echech chakli wak umu anan nupe echechinu king umu. \v 15 Wakuli echech wo chumnekom e ali chenekanu king ali wata natanamali. Anan natanamali ati ali nenekumom balan amabuk henekumanu moul uli douk nokomuk utabal ulimu hunaki hutulunu. Ali nakli nusolikom umu amam atunu ati henek makwnibal profetibal utabal. \v 16 Ali susubeinu natogloli ali nakli, ‘Nebenyali, yek yaku enyudak 20 kina nyak nyekeyenyuk uli yenek bisnis ali profetin douk nyatoglu 200 kina!’ \v 17 Ali anudak king nakli, ‘Nyak yopinyali alman nyeneme moul uli. Nyak nyanubu nyeneken kalbu. Echudak echech douk gwodich meyoh, wakuli nyak isave nyenek lukautumech kalbu. Namudak ali nyak eke iutinyu nyupe nebenyali ali nyunek bosumu 10-poleilub walub.’ \v 18 Ali douk susubeinu nanakuk ali anabuk ananu nanaki nakli, ‘Nebenyali, yek yaku enyudak 20 kina nyak nyekeyenyuk uli yenek bisnis ali profetin douk nyatoglu 100 kina.’ \v 19 Ali king naklipanu nakli, ‘Nyak yautinyamu nyupe nebenyali nyunek bosumu 5-poleilub nebelubi walub.’ \v 20 Ali anudak ananu nenemanu moul uli nanaki nakli, ‘Nebenyali, nyakibal utabal 20 kina enyudak. Yek yechlehen lupahip ali yenyubuk nyakus. \v 21 Umu moneken, nyak douk nyihihichinyu atinyaluli, ali yek yanubu elgeiwemenyu. Enechi enech kipaichi chenechubuk uli, nyak isave nyenechuhul. Nyak wo nyusalik ati e. Ali kakwich kipaichi chanowech uli, nyak isave nyanoulimech.’ \p \v 22 Ali king naklipanu nakli, ‘Nyak nyanubu yowenyali alman nyenekume moul uli. Yek eke ikwu nyakin yet balan yet douk nyak nyakliyen umu yek uli ali inemenyu kwot. Nyak douk nyadukemech umu agundak yek yanubu nyihihichiwe atuwemu. Ali yatulich yonohul echudak kipaichi chechubuk ulimu. Ali yatulich yanosagunmu kakwich kipaichi chanowech ulimu. \v 23 Douk namudak ali nyak wo nyunak nyubalemume ben e? Umu yek wata itanamali ali inak inabaluhul umu, yek ilau anabal profetibal chopuk.’ \p \v 24 Douk namudak ali king naklipu echebuk elpech cheyotu agnabuk uli nakli, ‘Putulunu enyebuk 20 kina ali puku anabuk ananu douk nasuh 200 kina uli.’ \p \v 25 Ali echech chaklipu anudak king chakli, ‘Nebenyali, anan douk wosik anasuh wolobaibali 200 kina.’ \p \v 26 Wakuli anan nakli, ‘Yek yaklipepu, ihech elpech douk chusuh wolobaichi echudak uli eke wata chukech enech alagun. Wakuli echebuk douk echudak wakechi, echebuk gwodich echech chenechubuk uli, echech eke wata chutulichech ali chunubu chupeik meyoh. \v 27 Ali nameitu ipak pulawali echebuk yekich birua douk chakli wak umu yek ipe echechiwe king uli punaki agundak yek yapemu umu itulich ali pech chugak.’” \s1 Jisas Nawich Jerusalem Kobi Douk Ananu King Umu \r (Matyu 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19) \p \v 28 Ali douk Jisas naklipechuk enyudak woblen balan umu julug, ali naitak nalik nape nagimu yah nanamu Jerusalem. \v 29 Douk nanak aliga halakatimu albudak biolub walub Betfasi uli Betani, douk blape halakatimu maunten Oliv uli ali naklipu biam disaipel halik hanak. \v 30 Ali naklipam enyudak balan nakli, “Ipak pulik punak blabli wabul blape gani yah uli. Ipak eke punak puwich ati ali eke putik enen nugan donki douk choleyen naduh ali chenyusah nyeyotu. Enyudak donki douk watak enen elpen nyulaheyen e. Ipak putulin ali pukwechihen pulawen punaki. \v 31 Ali sapos enen elpen nyukli nyusalikepu nyukli, ‘Ipak pokwechihen umu donki?’, ipak puklipech pukli, ‘Diginali nakliyen.’” \p \v 32 Ali amam hanak ali hatik umu echudak anan naklipamumech uli chatoglu kobi douk anan naklimu. \v 33 Ali douk amam hape hokwechik enyudak donki ali cheglemen uli chasolikam chakli, “Ipak pokwechihen umu moneken enyebuk nugan donki?” \v 34 Ali amam haklipech hakli, “Diginali naklien.” \v 35 Amam haklipechuk namudak ali halawen hanamu Jisas. Douk hanak hatoglu ali howemu amamig saketog agabahin umu enyudak nugan donki ali hagakamu Jisas nalto nakih netemu. \v 36 Douk nakih netemu ali enyen nyape nyanak. Ali elpech chape chogalik echechig saketog yah umu chakli chuginohwah. \v 37 Ali anan nanak natoglu agundak yah hanamu maunten Oliv uli, halakatimu Jerusalem. Ali wolobaichi elpech douk chape chagipechanu chasuh ananin balan uli chenehilau ali chape chenek tenkyumu God. Ali chohwalu nebegun atugun chape chatuk ananin yeul nyakih umu nyanatimaguk God atunu neneken uli moul douk Jisas neneken chatulin uli. \v 38 Echech chohwalu chakli, “God nunek yopinyimu anudak King douk nanakumali Diginali ananin yeul uli. God ananihw apahw douk hwanubu yopuhw umu apak elpech! Apak mutuk God ananin yeul nyukih.” \v 39 Ali anam Farisi douk hatanuh echudak wolobaichi elpech uli haklipu Jisas hakli, “Tisa, kwasuhech echudak chasuh nyakin balan chagipechen ulimu chusak.” \v 40 Ali Jisas naklipam nakli, “Yek yaklipepu, echudak chukli chusak ele, utabal ababal yet eke blupe bluhwalu blutuk yekin yeul nyukih.” \s1 Jisas Nelepu Jerusalem \p \v 41 Douk Jisas nanaki halakatimu Jerusalem natulubul ali nape nelepobul. \v 42 Anan nelepobul ali nakli, “Sapos doumeih ipak elpech pape Jerusalem uli pukli pudukemu enyudak pasin douk deke pulawen ali nyunekepu pupe kalbaluli ele, enyen deke kalbu. Wakuli nameitu enyudak pasin nyanabechuk-umepu ali ipak wo pudukemen e. \v 43 Ali mnek, nyumneh eke hutoglu umu ipakich birua chunaki chiyotu chilihi chilihepu ali chunepu pulpak umu. Echech eke chunubu chulak dodogowibuli nabul chulihi chulihepu. \v 44 Ali echech eke chunubu chusitu-soteyepu punu ipakich batowich douk chape numun banis uli. Ali echech eke kobi chukutuk anam utam mutemaguk kipaimi kobi douk chalik chalak banis chabalemomu, wak. Umu moneken, ababuk nyultab God nanamali nakli nugakamepamu, ipak wak putulubu pudukemabu e.” \s1 Jisas Nehiyah Elpech Douk Chenek Bisnis Numun Banis God Ananitu Nebetali Wilpat Tatawomu Uli \r (Matyu 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22) \p \v 45 Ali Jisas nanak nawich numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali nape nehiyah elpech douk chape chenek salim umu echudak gani numun uli. \v 46 Ali anan naklipech nakli, “Balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli namudak. God nakli, ‘Yekitu wilpat douk tapemu chunek beten umu.’ Wakuli ipak pagimehumatu kobi douk chakwu olugwih uli chanaki chape chonobechuk umu.” \p \v 47 Ali wihluwehlu anan nape nenek skulumech umu ananin balan numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu. Ali amam nebemi pris hanu amam douk henek skulumech umu God ananin lo uli hanu amudak anam echech Juda echechim nebemi hakli hubo Jisas nugak. \v 48 Wakuli amam habilak wo hugwatu anah yah umu honu nugak umu e, wak. Umu moneken, chanatimaguk elpech chanubu chakli chumnek nyunatimaguk ananin balan ali echech chakli wak umu chutukemanaguk. \c 20 \s1 Nebemi Hasalik Jisas Umu Omuni Nyakanu Namba Ali Dakio Nenek Enyudak Moul \r (Matyu 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Anah nyumnah, Jisas nape numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali nape nenek skulumech umu yopinyi pasin ali nape naklipech God ananin yopinyi balan. Ali ababuk nyultab, amam nebemi pris hanu amudak henek skulumech umu lo uli hanu amudak anam echech Juda echechim nebemi hanaki hatulunu. \v 2 Ali amam hasalikanu hakli, “Nyak nyalau moneken namba umu nyunek enyudak moul? Ali omuni nyekenyu enyudak namba?” \p \v 3 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Yek chopuk yakli isolikepu enen balan. \v 4 Ipak klipe, Jon douk nenek baptaisumech uli omuni nyakanu enyudak moul ali anan dakio nenek baptaisumech? God naklipanu ali dakio nenek baptaisumech o, enech elpech meyoh?” \p \v 5 Ali amam hemnek ali amam yet ahape heneyagwleh hakli, “Eke muklipanu moneken balan? Kedeke mukli God nakaneyen umu, anan eke wata nusalikapu nukli ‘Douk namudak ali ipak wo punek bilip umu Jon ananin balan e umu moneken?’” \v 6 Ali chopuk, sapos mukli elpech meyoh chakaneyen umu, echudak wolobaichi elpech eke chopu chukumopu utabal. Umu moneken, echech chanubu chakli Jon anan douk ananu adulinu profet.” \v 7 Douk namudak ali amam haklipanu hakli amam wo hudukemech e. \p \v 8 Ali Jisas wata naklipam nakli, “Yek chopuk douk namudak ati. Yek eke kobi iklipepamu omuni nyagakome nyeke namba ali yek dakio yenek enyudak moul umu.” \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Yowemi Almam Henek Moul Nahabigu Douk Chau Wain Agali \r (Matyu 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ananu alman nalib anagu nahabigu ali nau wain. Douk nawanu neyatogu ali naklipu kipaimi almam hanaki henek kontrak henek lukautumagu. Ali chulkwipinu wain nukli olokunu abali, amam hunodi anaguninamu ali anan hudimanu anaguninamu. Ali anan nokomuk nahabigu ali nanamu anabul lougunibul wabul nanak nape loubomu nyultab. \v 10 Douk nape aliga abudak nyultab umu wainip chulkwip olokwip ali chudiyep umu batoglu. Ali anan nakagas ananu alman douk nenemanu moulaluli nanak umu nuklipam hudili enep chulkwip hukanu nuhwepumanali. Douk nanak natoglu wakuli amudak henek moul nahabigaluli haitak hanu ali wata hakaganu nanak wis wohis. \v 11 Douk namudak ali anan wata nakagas kipainali nenemanu moul uli nanak. Anan nanak natoglu ali namudak ati. Amam hanu henekumanu yowenyi ali wata hakaganu nanak wis wohis. \v 12 Ali douk anan natik namudak ali anan wata nakagas ananu alagun nanak. Douk nanak natoglu ali namudak ati. Amam hanu henekanu anagu anagu ali honohul howachanu natoglu adukahigamu nahabigu. \v 13 Ali neglemu nahabigaluli nakli, ‘Douk, namudak ali yek eke inek malmu? Ati ikagas yekinu nuganinu meyoh douk yek ulkum manubu manohwanaluli nunak. Ati anan douk wosik, amam eke humnek ananin balan.’ \v 14 Wakuli henek moul yawihas uli hatulunamu nanaki ali amam hanaklipamu hakli, ‘Anudak alman douk neglemu nahabigaluli ananinu nuganinu. Kwali anan eke nulau anineich enechi enech echudak uli. Douk namudak ali apak amanu nugakuk umu apak munolau agudak nahabigu.” \p \v 15 Ali amam hanak hahwanu, howachanu natoglu aduk agudak nahabigu ali hanu nagak. \p ‘Ali noglemu agudak nohobigaluli eke nunaki nunekam malmu amudak henek moul ananigu nohobigaluli? \v 16 Yek yaklipepu, anan eke nunaki nom hugak ali nuklipu kipaimi hunaki hunek moul ananigu nahabigu.’ \p Ali douk echech elpech chemnek namudak ali chakli, ‘Apak makli wak umu nunek namobuk, wak.’” \p \v 17 Ali Jisas natulich duk ali nasolikech nakli, “Bawogen umu enyudak balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli malmu? Balan douk enyudak. ‘Amudak susubeim utam.\f + \fr 20:17 \ft Tik futnot Matyu 21:42\f* douk halak wilpat uli hakli wakam ali hokwleyomuk uli, amam douk manubu matoglu susubeim dudukam utam.’ \v 18 Ali chunatimaguk elpech douk chugoul chulto amudak utam uli eke chubih plulakelech chunakuk chokugun atugun. Ali sapos amam mubih mubo enen elpen umu, enyebuk elpen eke michaliken nyunubu nyunenemu minyagu.” \v 19 Jisas naklipech enyudak woblen balan ali amam henek skulumech umu lo uli hanu amam nebemi pris hadukemech hakli enyudak woblen balan douk naklien nenyemu amam. Namudak ali banubu ababuk nyultab amam haitak hakli husleyanu wakuli amam elgeimumaguk echech almam almagou. \s1 Hasalik Jisas Umu Chunek Takis Umu Sisa Waka Wak \r (Matyu 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 20 Ali amam hape hatulugunmu anabu yopubali nyultab umu amam hugwatanu anagun ali adakio huwanu. Ali amam hakagasi anam almam hanaki hape hatulunu. Amudak almam douk nebemi hakagam hanaki uli, amam douk henek loh hakli amam adul duldulimi henek yopinyi atin uli. Amam hanaki hatik Jisas umu hunanu hiyagwleh umu hakli humnekanu nukli niyagwleh enen balan douk wo duldulinyi e ali amam huhwanu hulawanamu nebenalimu gavman umu provins Judia uli ali hunemanu kwot. \v 21 Ali amudak henek loh uli hanaki ali haklipu Jisas hakli, “Nebenyali, apak madukemech umu nyak douk wo elgeinyamu enech elpech e. Ali nyak douk wo nyuklipu yeguh hwakihech uli elpech kipainyi balan, ali yeguh wakechi nyuklipechuk kipainyi e, wak. Nyak isave nyaklipech atin balan chanatimaguk elpech. Ali nyak isave nyagipech adulin atin balan ali nyenek skulumech kalbu umu God ananin pasin. \v 22 Douk namudak ali nyak klipapu. Apakin lo douk nyakli malmu? Enyen douk wosik umu munek takis umu nebenalimu gavman uli Sisa waka wak?” \p \v 23-24 Wakuli Jisas douk anadukemech umu agundak amam hakli hunek lohumanamu. Douk namudak ali anan naklipam nakli, “Ipak pugilape anam utam itulum. Enyudak yeul nyanu abalil chetemu amudak utam uli douk omuni enech?” Ali amam hakli, “Sisa ananich wo.” \v 25 Ali anan naklipam nakli, “Douk namudak ali Sisa ananich echudak imas puku Sisa. Ali God ananich puku God.” \p \v 26 Ali amam habilak umu humnekanu niyagwleh enen yowenyi balan agundak wolobaichi elpech chapemu umu hakli hunek kwotumanamen uli wakuli habilak hati wak. Namudak ali amam loguh hwonechlukam umu enyudak balan anan nebeyenyumom uli. Ali amam balan wakam heyotu bleilu. \s1 Amam Sadyusi Hasalik Jisas Umu Chagak Uli Eke Wata Chitakimu \r (Matyu 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27-28 Amam Sadyusi isave hakli chagak uli eke kobi wata chitaki wak. Ali anam amudak Sadyusi hanaki Jisas napemu ali hasolikanu hakli, “Nebenyali tisa, seiwak Moses nowemumapaguk enen balan. Ali balan douk nyakli namudak, ‘Sapos ananu alman nusuh onok almatok ali Okwok kobi kuloguk enech batowich, ali anan nugakuk umu, ananinu owaninu imas nukwaul. Anan nukwaul umu wata chulali batowich umu chugluk sanineigu iwagu.’ \v 29 Ali anabu nyultab, 7-poleim nugamim douk atich mamechich chomlali uli hape. Ali saninu nasuh onok almatok ali batowich wo nulaguk enech e ali nagak. \v 30 Ali douk saninu nagakuk ali nanosuhwanali agab uli nokwaul. Anan nokwaul ali namudak ati. Batowich wak nulaguk enech e ali nagak. \v 31 Douk anan nagakuk ali nanosuhwanali agab anabuk uli nokwaul. Ali namudak ati. Batowich wo nulaguk enech e ali chopuk nagak. Douk namudak ali amudak 7-poleim nugamim hanatimaguk hasuh okudak almatok ali batowich wak ananu nulaguk enen e. Ali amam chopuk hagak hatuh. \v 32 Ali okwok chopuk kwagak kwagikuk. \v 33 Douk namudak ali ababuk nyultab chagak uli wata chitakimu, okudak almatok eke kwitaki ali kupemu meinali? Nyak nyadukemech, susubati hanatimaguk amudak 7-poleim douk nanu hahwak uli atum.” \p \v 34 Ali Jisas naklipam nakli, “Nameitu abudak nyultab, almam almagou isave chanosupu. \v 35 Wakuli echebuk elpech douk God nakli wosik umu wata chitaki iwagas ali chunak chupe iluh heven uli eke kobi chunosupu ati, wak. \v 36 Echech eke chupe kobi douk ananich ensel umu ali eke kobi chugak, wak. Echech achape God ananich batowich. Umu moneken, anan douk wata nechuhul chaitak uli. \v 37 Ali Moses douk nanubu nagilapopu duldul umu chagak uli eke wata chitakimu. Enyudak balan seiwak Moses nenyemu God ananik buk ulimu agundak nyih hanui enen chokwinyi lowag ulimu douk nohwalu Diginali nakli, ‘Diginali anan douk Ebraham nanu Aisak uli Jekop amaminu God.’ \v 38 Douk namudak ali enyudak balan douk nyakli anudak God anan douk wo chagak uli echechinu God e, wak. Anan douk chape uli echechinu God. Anan natulich umu, anan douk nakli echech chanatimaguk douk chape uli atich.” \v 39 Ali amudak anam douk henek skulumech umu God ananin lo hobemanu balan Jisas hakli, “Tisa, nyak nyanubu nyobemom balan kalbu.” \v 40 Ali amam elgeim umu husolikanu enen alagun balan umu. \s1 Jisas Nasalikech Umu Krais Douk Omuni Ananu Yamenu \r (Matyu 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 Aliga ali Jisas naklipam nakli, “Ali elpech isave chakli Devit ananinu yamenu eke nutoglu Krais, douk God natalihanu nakaganu nanamali nunolau elpech ulimu moneken? \v 42-43 God ananik buk douk chohwalok umu Sam uli, Devit yet douk nowemu balan nyetemu namudak nakli, ‘Diginali naklipu yekinu Diginali nakli, “Nyak nyupe agundak onuwemu aliga ibo nyakim birua hubihuk.” ’ \v 44 Ali tik. Devit yet douk nohwalu anudak alman Krais ananinu Diginali. Douk namudak ali Krais eke wata nutoglu Devit ananinu yamenu malmu?” \s1 Henek Skulumech Umu Lo Uli Heneken Uli Yowenyi Pasin \r (Matyu 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54) \p \v 45 Ali chanatimaguk elpech wata chape chemnek Jisas umu agundak neyagwleh umu. Ali anan naklipu ananim disaipel nakli, \v 46 “Ipak pugamu punenek yologimu ipak kobi pugipech amudak henek skulumech umu lo uli amamim yowenyi pasin. Amam hanubu henehilaumu hakli hupemu hulu lowihi ati luseh ali hupe hulahemu elpech chutulum ali chukli amam yopumi nebemi almam. Ali chopuk, hakli hulahe hunak agnabuk elpech isave chowachabal chapemu, umu chutulum ali chunemom gude. Ali hanak echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi wilag umu, amam hakli hunak hupe chakus chalik uli siahas abudak nyultab chenek lotu abali. Ali chenek nebeguni woligun umu, amam hakli hunak hupe chakus chalik uli siahas. \v 47 Ali amam isave hanak hawich almam hagak howobukuk uli almagou owowig wilag ali hatulu honohul owowich echudak. Ali henek beten hasalik God umu, amam henek loulounyi meyoluhin beten umu elpech chutulum. Wakuli kwali God eke nubemom amamin yowenyi ali eke nunekam humnek nebehi nyih.” \c 21 \s1 Kwahwagagun Uli Almatok Kwonek Ofa Utabal Kwoku God \r (Mak 12:41-44) \p \v 1 Douk Jisas nepuhul natulich ali natik elpech douk chanabuk wolobaichi echudak uli chape chenek ofa. Echech chautu utabal blagluk bogis sakus numun God ananitu nebetali wilpat uli. \v 2 Ali anan natik onok utabal wakokwi almatok douk anan nagak nokubukuk uli. Okwok umu kwanaki ali kwonek ofa kwautuk biabal chokubali utabal blagluk asudak bokis. \v 3 Ali Jisas natuluk namudak ali nakli, “Aduligu atugu yek yaklipepu. Okudak anan nagak nokubukuk uli douk kwanubu utabal wakok. Wakuli okwok kwanaki kwautu wolobaibali utabal kwechalakuk echudak chanatimaguk. \v 4 Echudak chanatimaguk elpech, douk wolobaibali utabal blakusumechuk ali chasuhwi gwodubal meyoh chanaki chenek ofa. Wakuli okudak almatok kwanubu utabal wakok. Wakuli gwodubal okwok kwanabalubuk umu kunatal echudak umu douk kwanaki kwonek ofa kweyatabal kwoku God.” \s1 Jisas Naklimu Eke Kipaichi Chunaki Chutolkeh God Ananitu Nebetali Wilpat Umu \r (Matyu 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Anam Jisas ananim disaipel hatik God ananitu nebetali wilpat ali hape heneyagwleh hakli, “Atudak wilpat douk tanubu dudukatu. Atat douk chakwu dudukabal atubal utabal chalatu. Ali chopuk, chaginohwatu chakwu yopiyopichi echudak douk elpech chanaki chape choku God umu.” Ali Jisas nemnekam ali nakli, \v 6 “Chanatimaguk echudak nameitu ipak patulich uli, anabu nyultab eke kobi wata anam utom mutemu dadag kipaimi kobi douk nameitu patulubal umu, wak. Blunatimaguk eke blubih blukus atap atugun.” \s1 Jisas Nakli Eke Enenyi Enen Hevi Nyutoglu \r (Matyu 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7 Ali amam hasalikanu hakli, “Tisa, eke meibali nyultab enyebuk nyak nyaklien uli nyutoglu? Ali eke moneken nyulik nyutoglomu mutulin ali mudukemech umu enyudak hevi douk ahalakatimu nyutoglu?” \p \v 8 Ali Jisas nakli, “Ipak pugamu punenek yologimu kobi anam almam hunaki hunek lohumepu ali hunekepu pugipech amamin balan, wak. Wolobaimi almam eke hunaki sulisuli ibu nyultab. Ananu eke nunaki nukli, ‘Yek Krais douk God natalihe ali nakage yanaki uli.’ Ali anam eke huklipepu hukli nyultab douk ahalakatimu butoglu. Wakuli ipak kobi pumnek amamin balan ali punak pugipecham, wak. \v 9 Ipak eke pumnek balan umu wanohw hwutoglu kipailubi lougunilub walub umu, o chupe chune-chichilak chulpak umu agundak chukli wak nebemimu hupe echechim nebemimu, ipak pumnek ali kobi elgeipu, wak. Echudak eke chulik chutoglu. Wakuli hugikuk uli nyumnah eke kobi kebes hutoglu.” \p \v 10 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Enen kantri eke chitak chunu kipainyi kantri chulpak. Ananu king nunu ananinu lain eke chitak chunu kipainali king nunu ananich chulpak. \v 11 Nebekwi enyik eke kutuk. Ali eke nebehi nyulbiah hech. Ali yowechi echudak eke chutoglu chunek anagali anagu agudak gubo elpech. Echech eke chutoglu sulisuli ilub walub. Ali ipak eke putik enech sik echudak chutoglu iluh utagu ali eke elgeipu. \p \v 12 Wakuli ababuk nyultab echudak kobi kebes chutoglu abali, kipaichi elpech eke chulik chunaki chuhwepu chunekepu anagu anagu. Echech eke chulawepu piyotumu kwotog numun echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi wilag ali eke chuwechikepu punak punek kalabus pupe. Ali echech eke chukegepu punak piyotu agundak amam king hunu nebemumali gavman uli hapemu. Echech eke chunekepu namudak umu moneken, ipak douk pagipech yek ali paklipech yekin balan. \v 13 Ali ababuk nyultab echech chunekepu namobuk umu, ababuk douk yopubali nyultab umu puklipech yekin yopinyi balan umu. \v 14 Douk namudak ali ipak kobi elgeipu pukli kedeke pubeyenyumech malmu echechin balan, wak. \v 15 Umu moneken, yek yet eke igakomepu ikepu balan douk eke ipak piyagwlehen uli nyunu yopinyi tinytin. Ali ipakich birua eke chubilak kobi chichogeik o chubouk enyudak yekin balan douk yagilapepeyen uli nyubihuk, wak. \v 16 Ipakich mamechich o sachich uli owachich o atus awilos umu o enech ipakichi elpech eke chugilapu ipakich birua umu agnabuk ipak papemu ali eke chunak chuhwepu chulawepu chunak chunek kwotumepu. Ali enepu eke chunubu chepu pugak. \v 17 Chunatimaguk elpech eke chunubu chukliwakepu ali chukepaguk agabus. Umu moneken, ipak douk panubu yekipu elpech douk pagipech yek uli. \v 18 Wakuli God eke nunek lukautumepu pupe kalbu ali eke kobi anabul atubul ahibul blatoglu ipakigas balagas uli blunak bluwichuk, wak. \v 19 Ali sapos ipak pugipech yekin balan ali piyotu dadag umu, ipak eke pupe kalbu eheh nyumneh.” \s1 Jisas Naklimu Eke Chuwol Nebebuli Wabul Jerusalem Umu \r (Matyu 24:15-21; Mak 13:14-19) \p \v 20 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Ali ababuk nyultab putik ami chunaki chiyotu chulihi-chulih abuldak wabul Jerusalem abali, ipak eke pudukemech pukli nyultab douk ahalakatimu butoglomu chuwolubul umu. \v 21 Ali ababuk nyultab, elpech chape provins Judia uli imas chulhwas chultomu mauntenab chunak chupeik. Ali echebuk douk chape numun Jerusalem uli imas chutukemabuluk. Ali echebuk douk chapeli kipailubi walub blapeli halakatimu Jerusalem uli kobi wata chunaki chuwich Jerusalem, wak. \v 22 Ababuk douk God ananibu nyultab umu nubemech yowenyi echudak elpech douk chapemu chenek enenyi enen yowenyi uli. Enyudak eke nyutoglomu nyunek nyanatimaguk balan nyetemu God ananik Buk uli douk nyaklimu enyudak eke nyutoglomu Jerusalem uli nyutoglu adulin atin. \v 23 Ali mapiliyu apaluhiwali almagou wunu owobuk douk wusuh cheil chabah uli batowich ehebuk nyumneh uli. Nyanubu nebenyi hevi eke nyutoglu abudak amnab. God eke nunubu nyihihichinu ali eke nunubu nunekumech nebetali kwot echech Isrel. \v 24 Enech eke chubleyech bainatog, ali enech eke chuwechikech chulawech chunamu nyunatimaguk kantri. Ali echudak elpech douk wo Juda uli e eke chichobul chupe nebechimu abuldak wabul Jerusalem. Echech eke chupemu aliga echechibu nyultab God natalihabomech umu chupe nebechumali bunak butuh.” \s1 Nebenyi Hevi Nyutoglu Nyunakuk Ali Yek Anudak Alman Douk Yatoglu Aduligeinyi Elpen Uli Eke Adakio Itaglu \r (Matyu 24:29-31; Mak 13:24-27) \p \v 25 Ali Jisas balan nyeilen nakli, “Enenyi enen eke nyutoglomu wabinu nunu nyumnahinu aub uli unib. Chanatimaguk elpech chape abudak amnab uli eke chumnek umu agundak yous yoweg ali nebebi molub butuk umu. Ali echech eke elgeich ali echechiluh apaluh eke hlunubu yoweluh. \v 26 Wolobaichi elpech eke chutik enyudak douk anyaklimu nyutoglu abudak amnab uli ali echech eke chunubu elgeich. Ali echech eke nabes sunonugeyech ali chubih chugoul chukus atap kobi douk chagak ulimu. Umu moneken enechi enech chape iluh utagaluli chunu aub uli unib eke guldugolech ali chunotuki. \p \v 27 Ali ababuk nyultab eke adakio chutik yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli ilali onog olug inaki. Yek eke inubu ihiyatiki ali dodogowiwe otuwe inaki. \p \v 28 Ali echudak chupe chutoglu abali, ipak pitak piyotu ali pipuhul putulugun. Umu moneken, ababuk nyultab God nakli wata nutalipu ali nukwachihepamu yowenyi ipak pape peneken uli ali nulawepu putanamali pupe kalbamu douk abanaki halakati.” \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Lowog Yeulin Umu Fik Ulimu Chutulin Ali Chudukemu Nyultab \r (Matyu 24:32-35; Mak 13:28-31) \p \v 29 Ali Jisas naklipech enyudak woblen balan nakli, “Ipak punek tin umu enyudak lowag yeulin umu fik nyanu kipaigasi lowas. \v 30 Abudak nyultab putik umu agagas asupe sunaleh abali, ipak eke pudukemech pukli wah hutau abali nyultab douk ahalakatimu butoglu. \v 31 Ali douk eke namudak ati. Ababuk nyultab ipak putik enyudak nyanatimaguk hevi douk dukwechuk yaklipepamen uli nyupe nyutoglomu, ipak eke pudukemech umu abudak yopubali nyultab douk God eke nupe nebenalimu ipak ananipu elpech umu douk ahalakatimu butoglu. \p \v 32 Ali aduligu atugu yek yaklipepu. Doumeichi elpech eke kobi kebes chugak chutuh ali enyudak nyunatimaguk hevi douk yek yaklipepamen uli eke nyutoglu. \v 33 Chunatimaguk echudak chape iluh utagaluli chunu utagu agag yet, gunu chunatimaguk chape abudak amnab uli chunu amnab chopuk eke chunubu bulkwolech chunak chuwichuk. Wakuli yekin balan eke nyunubu nyupe eheh nyumneh.” \s1 Jisas Naklipu Ananim Disaipel Umu Hunek Yologi Hupe Hubeyogunmu Ahudak Nyumnah Hutoglomu \p \v 34 Ali Jisas balan nyeilen naklipam nakli, “Ipak imas punenek yologi. Kedeke wosik ati ipak pupemu puwak wolobaigun atugun woligun o puwak dodogowibali abal pugugaku ali pupemu punek warimu enechi enech apudak atapich atich. Sapos ipak pupemu punek enyudakmali atin umu, ahudak yek itanamali ahi nyumnah eke hutoglomepu ahudak atuh kobi enen mahin wo nyudukemech e ali ahudak atuh nyeil naduh ali loguh hwonechluken umu. \v 35 Ahudak nyumnah eke hutoglomu chanatimaguk elpech chape abudak amnab uli. \v 36 Namudak ali wihluwehlu ipak imas punek was pupe. Ipak punek beten pusalik God wihluwehlumu nugakamepu ali abudak yowebali nyultab bukli butoglomu, ipak wosik eke piyotu dodogowipu aliga punak putoglu piyotu agundak yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli itoglu ipemu.” \p \v 37 Ali ehebuk nyumneh Jisas nape numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali nape nenek skulumech ananin balan. Ali webus abali, anan isave naltomu maunten Oliv ali nanak nechuh agnabuk. \v 38 Ali chanatimaguk elpech isave chaitak agliguh atuguh chanamu God ananitu nebetali wilpat tatawomu umu chumnek ananin balan. \c 22 \s1 Judas Nanu Nebemi Habo Balan Nyakus Atugun Umu Nugilapam Jisas Hunak Huhwanamu \r (Matyu 26:1-5; 26:14-16; Mak 14:1-2; 14:10-11; Jon 11:45-53) \p \v 1 Ahudak nyumnah echech Juda chunek agundak nebeguni Pasovaigun\f + \fr 22:1 \ft Tik futnot Matyu 26:17\f* woligun douk chawak bret douk chotoweh wo titak nebetali uli e douk ahanaki halakati. \v 2 Ali amam nebemi pris hanu amudak anam douk henek skulumech umu lo uli hape hatimu anah yah umu hakli hubo Jisas nugak umu. Umu moneken, amam elgeim umu hakli kedeke huneken yopugunmu ali almam almagou chom. \p \v 3 Ali Satan nawich Judas douk nanaki wabul Kariot uli. Anan douk ananamu amudak Jisas ananim 12-poleim disaipel. \v 4 Douk Satan nawichanu ali nanak nanu amam nebemi pris hanu amam henek wasumu God ananitu nebetali wilpat uli amamim nebemi heyagwleh umu huwechik Jisas umu. Ali anan naklipam nakli wosik umu nugilapam umu Jisas nanak napemu ali amam hunak huhwanu huwechikanu. \v 5 Ali douk hemnek namudak ali amam hanubu henehilau halikuk. Ali amam habo balan umu hakli eke hukanu anabal utabal. \v 6 Ali Judas nakli wosik umu hukanu utabal umu ali anan anape natulugunmu anabu yopubali nyultab umu nugilapam Jisas hunak huhwanamu. Anan nape natulugun umu nakli nutik kobi enech elpech chunanu chupe ali anan nunak nuklipam hunaki huhwanu hulawanu hunak. \s1 Biam Jisas Ananin Disaipel Henek Redi Umu Pasovaigun Woligun \r (Matyu 26:17-25; Mak 14:12-21; Jon 13:21-30) \p \v 7 Aliga ali ahudak nyumnah hanak hatoglolimu chuwak bret douk chotoweh wo titak nebetali uli e. Ali ahabuk nyumnah, echech isave chabo nugach sipsip umu chichah ababuk nyultab chunek agundak nebeguni Pasovaigun woligun umu. \v 8 Ali Jisas naklipu Pita uli Jon enyudak balan ali nakagam hanak. Nakli, “Ipak punak ali punek redimu agundak Pasovaigun woligun umu apak mugnah uli.” \p \v 9 Ali amam wata hasolikanu hakli, “Nyak nyakli wunak wunek redimogun agnumu?” \p \v 10 Ali anan naklipam nakli, “Ipak mnek! Ipak eke punak puwich ati wabul ali ananu alman nasahi anap abal bloleyopi malup uli eke nugwatepu. Ali pugipechanu punak puwich atabuk wilpat anan nunak nuwichatali. \v 11 Ipak puwich ali puklipu atabuk wilpatinali pukli, ‘Apakinu Nebenali Tisa nakli amudak rum douk elpech chape chechuh omi douk eke anan nunu apak ananipu disaipel muwak Pasovaigun woligun umu douk omumu?’ \v 12 Ali anan eke nugilapepu anam nebemi iluhim rum douk echudak chape chawak woligunechi chakusomi. Ali ipak pulto pukih pupe punek redimapamu woligun.” \p \v 13 Ali douk hanak ali hatik umu enyudak nyatoglu kobi douk dukwechuk Jisas naklipam umu. Ali amam henek redimu Pasovaigun woligun. \s1 Jisas Nakam Bret Uli Wainibal Abal Ananim Disaipel Hachah \r (Matyu 26:26-30; Mak 14:22-26; 1 Korin 11:23-25) \p \v 14 Douk aliga abudak nyultab umu huwak woligun abali batoglu, ali Jisas nanu ananim aposel hanaki hape halihi halih tebol. \p \v 15 Amam hape ali anan naklipam nakli, “Yek yanubu oub baitak umu inepu muwak agundak Pasovaigun woligun iyuh ali adakio ilau nebehi nyih. \v 16 Aduligu atugu yek yaklipepu. Yek eke kobi wata iwak anagun agundakmali Pasovaigun woligun, wak. Yek eke ipe namudak aliga wata inepu muwak aduligeigun Pasovaigun woligun agnabuk God ananich elpech chapemu.” \p \v 17 Ali Jisas nohuli anap kap wainibal abal bloleyapi nenek beten nenek tenkyumu God ali naklipam nakli, “Suh kap ali ipak punatimaguk pubalah punoblowabal ati. \v 18 Yek yaklipepu, nameitu aliga kwali, yek eke kobi wata iwak anabal abaludakmali wainibal abal, wak. Yek eke ipe namudak aliga ababuk nyultab douk eke God nupe nebenalimu ananich elpech umu butoglu.” \p \v 19 Ali wata nohuli bret nenek beten nenek tenkyumu God ali nagwudukatu nakam. Ali naklipam nakli, “Atudak bret douk yekihw yegenyihw. [Yek yekepeyohw umu igakomepu. Ali ipak pupe punek namudak umu ipak ulkwip wata pulomu yek.” \p \v 20 Ali douk amam hawak bret heyatatu ali wata nenek namudak ati. Anan nohuli kap wainibal abal blolomu nakam ali naklipam nakli, “Abaludak wainibal abal ababal douk yekig butog douk eke che ali gutukwlemu gwugakamu ipak elpech uli. Ogudak butog douk gwonek enyudak God ananin nupolein adulin atinyi balan kontrak nyatoglu dodogowin.] \v 21 Wakuli tik. Anudak alman douk eke nugilapu yekich birua ali chuhwe chulawe uli douk anudak nane wape wawak woligun enyudak tebol. \v 22 Yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke che igak kobi douk seiwak God anaklimu eke chugimahumemu. Ali anabuk douk nugilapu yekich birua umu yek uli, anan douk yanubu yakli mapilinu. Umu moneken, enen nyanubu nebenyi hevi eke nyutoglomanu.” \p \v 23 Ali douk Jisas naklipam namudak ali amam hape hanasalimamu eke meinali nuneken enyudak. \s1 Amam Disaipel Heyagwleh Halpok Balan Umu Meinali Eke Nupe Nebenalimu Amam \p \v 24 Ali amam disaipel hohul enen balan ali hape halpoken umu hakli amam yet eke meinali nunubu nyape amaminu nebenali. \v 25 Ali Jisas naklipam nakli, “Amam king hape abudak amnab uli douk hanubu dodogowim atum hanalak hapemu elpech umu chunek enech echudak, ali echech isave chemnek amamin balan ali chenekech. Ali amabuk douk hape echechim nebemi uli, elpech isave chohwalam chakli, yopumi hagakamech uli. \v 26 Wakuli ipak kobi punek namudak, wak. Ipak meinali alman nukli niyotu nulikepaluli, anan imas nunubu nupe kobi douk ananu nape nugikuk yeul wakanalimu. Ali anabuk douk nukli nupe ipakinu nebenali uli, anan imas nunubu nupe kobi douk ananu yeul wakanu nenek moul meyoh umu kipaichi ulimu. \v 27 Ipak pakli meinali alman douk nape nebenalimu ipak panatimaguk? Anabuk douk nape tebol nawak woligun uli o anudak douk noluhumanu woligun uli? Adul, nebenali douk anudak nape tebol nawak woligun uli. Wakuli yek douk yanepu mape ali yagimeh kobi douk anudak noluhumanu woligun uli ali yenek moul umu yagakamu ipak. \v 28 Ali abudak nyultab hevi nyatoglu nyechakome abali, ipak douk pane huluk ali wo putukemeik e. \v 29 Ali yekinu Aninu douk noke namba umu ipe nebewelimu elpech. Ali douk namudak ati. Yek douk yekepu namba umu ipak pupe nebepalimu punek bosumu enech elpech. \v 30 Yek douk yenekepu namudak umu pune mupe yekin tebol muwak woligun uli abal agnabuk yekich elpech chapemu. Ali ipak eke putemu dudukech siahas kobi douk amam king atum hapenyich uli. Ali ipak eke pupe nebepali pusuh kwotog umu asudak 12-poleis awilas echech Isrel.” \s1 Jisas Nakli Pita Eke Nukli Anan Wo Nudukemu Jisas E \r (Matyu 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38) \p \v 31 Ali Jisas nakli, “Saimon, Saimon! Nyak mnek! God anaklipanu wosik Satan umu nichakamu ipak punatimaguk umu puneyais umu putukemaguk bilip kobi douk cheyomaguk ouguhitu wit umu. \v 32 Wakuli Saimon, yek ayenek beten yasalik God umu nugakamenyamu kobi nyutukemaguk nyakin bilip umu yek, wak. Ali ababuk nyultab nyutanamu nyugipech yek abali, nyak wata nyugakamu nyakim sahlim owahlim douk hagipech yek ulimu hiyotu dadag.” \p \v 33 Ali Pita wata naklipu Jisas nakli, “Diginyali, yek ayenek redimu inenyu wune kalabus ali chopuk yaklimu inenyu wugak ati.” \p \v 34 Ali Jisas naklipanu nakli, “Pita, kehikib wab, owotu eke kobi kebes tiyagwleh ali nyak eke anyunekuk loh bieh atuh nyukli nyak wak nyudukemu yek e.” \s1 Jisas Naklipu Ananim Umu Hunosuh Begas Sunu Bainatog Uli Paus Hanaluk Utabal Umu \p \v 35 Ali Jisas wata naklipam nakli, “Likuk yek yekegepu panak penek moul umu, ipak wo punosuh begas uli su wunu paus panaluk utabal umu e. Ali ababuk nyultab ipak panak meyoh umu, ipak tukwahepamu enech echudak waka wak?” \p Ali amam haklipanu hakli, “Wak, apak wo tukwahapamu enech echudak e.” \p \v 36 Ali anan naklipam nakli, “Wakuli nameitu, anabuk douk nanaluk utabal anas paus uli o nanabuk anagu beg uli imas nunohwech. Ali meinali douk bainat wakanali imas nunek salimumu ananitu saket ali nunatal anatu bainat. \p \v 37 Umu moneken, balan douk chenyemu nyaklimu yek ali nyetemu God ananik buk uli imas nyutoglu adulin. Balan enyudak, ‘Anan douk chonowanuhuk yowemi henek yowenyi uli.’ \p Adul, enyudak balan douk nyaklimu yek uli nameitu douk nyape nyatoglu adulin.” \p \v 38 Ali amam disaipel haklipanu hakli, “Diginyali, tiki. Apak douk masuh biog bainatog.” \p Ali anan naklipam nakli, “Julug.” \s1 Jisas Nakih Nenek Beten Maunten Oliv \r (Matyu 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 Ali Jisas natukemaguk Jerusalem natoglu naltomu maunten Oliv kobi douk wihluwehlu anan nape nanak umu. Ali ananim disaipel hagipechanu hanak. \v 40 Ali douk anan nanak natoglu ali naklipam nakli, “Ipak imas punek beten umu ababuk nyultab traim nyutoglo-mepamu, ipak kobi punek yowenyi.” \p \v 41 Douk naklipamuk namudak ali natukemamuk nanak kwalowi lougun. Lougun umu douk kobi elpech chuwachak anam utam munak mubih umu. Douk nanak ali nabih noduk ohlubus nape nenek beten nakli, \v 42 “Aninu, sapos nyukli wosik umu, nyak kobi nyukutuk enyudak hevi nyutoglome, wak. Wakuli yek yakli wak umu nyugipech yekin laik, wak. Nyak nyugipech nyakin atin laik.” \v 43 [Ali enen ensel nyapeli iluh heven uli nyabihi nyatoglomanu ali nyagakamanu nyenekanu dodogowinu. \v 44 Ali ananin michin nyanubu yowen ali nanubu dodogowinu atunu nape nenek beten nechalakuk dukwechuk nalik neneken umu. Ali beyotog gweyohol-unaluli gwau gwagluk atap kobi douk butog gwakihi gwau gwagluk umu.] \p \v 45 Douk nenek beten julug ali naitak nanak umu nutik ananim disaipel. Ali nanakumogu, anan natulum umu amam hechuh hagak. Amamich michich chanubu yowech umu enyudak douk eke nyutogloluli ali amam wo dodogowim e ali hechuh. \v 46 Ali anan nanak nasolikam nakli, “Ipak pechuh umu moneken? Kitak ali punek beten umu ababuk nyultab traim nyutoglo-mepamu, ipak kobi punek yowenyi.” \s1 Judas Naliki Jisas Ananim Birua Hanaki Hasuh Jisas Halawanu Hanak \r (Matyu 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-11) \p \v 47 Ali douk Jisas wata nyape neyagwleh ati, wakuli Judas, ananamu amudak 12-poleim disaipel naliki wolobaimi almam hanak hatogloli. Ali Judas nanaki halakatimu Jisas umu nakli nunoplikanu. \v 48 Wakuli Jisas naklipanu nakli, “Judas, douk nyak nyagilapech yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli yekich biruamu agundak nyanaki nyanaplikemu, waka?” \p \v 49 Ali Jisas ananim disaipel douk hananu heyotu uli hatik umu enyudak douk Jisas ananim birua hakli huneken-umanaluli ali amam hasolikanu hakli, “Diginyali, nyak nyakli malmu, apak mukumom apakig bainatog waka?” \p \v 50 Ali ananu amam disaipel natupak ananu nenek moulamu nanubu nebenali pris uli ananih anuh atah ali hanubu tukalah. \p \v 51 Wakuli Jisas nakli, “Julugin enyebukmali pasin.” Ali nasuh anudak alman ananih atah hatakamu ali ahah wata yopuh. \p \v 52 Ali Jisas nasalik amam nebemi pris hanu amam henek wasumu God ananitu nebetali wilpat uli amamim nebemi hanu echech Juda echechim nebemi douk hanamali huhwanu hulawanu uli. Anan nasolikam nakli, “Ipak pakli yek onowe yoweweli alman douk yenek onohw wanohw uli o, yakwu aluh ulimu pasuhi bainatog uli lowas umu punaki puhwe pulawemu? \v 53 Eheh nyumneh yek yanepu mape numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu wakuli ipak wak kwalowi puklimu puwemeye ipakis wis puhwe e. Wakuli nameitu abudak nyultab douk banubu ipakibu nyultab umu Satan nupe yomotokweh atih ali dodogowinu atunamu nubo yek ibihuk umu.” \s1 Pita Nakli Anan Wak Nudukemu Jisas E \r (Matyu 26:57-58; 26:69-75; Mak 14:53-54; 14:66-72; Jon 18:12-18; 18:25-27) \p \v 54 Douk Jisas neyagwleh umu julug ali hahwanu halawanu hanak hawich nanubu nebenali pris ananitu wilpat. Ali Pita nagikuk ati nape nagipecham nanak. \v 55 Ali agnabuk anam almam hejigul nyih olokohunis umu banis douk chenekas salihi salih nanubu nebenali pris ananitu wilpat tatawomu. Ali amam hanak hanopemu nyih hape atugun ali Pita chopuk nanak nanopemeh. \p \v 56 Ali onok kwonek moul agnabuk uli kwanaki kwatulunamu napemu nyih ali kwatulunu duk kwakli, “Anabuk alman chopuk douk nanu Jisas uli.” \p \v 57 Wakuli Pita nenek loh nakli, anan wo nudukemanu e Jisas. \p \v 58 Ali douk chapegu wo loubali e ali ananu alman wata natulunu ali nakli, “Nyak chopuk douk nyatanuh Jisas ananim uli.” \p Wakuli Pita nakli, anan wak. \p \v 59 Ali chape aliga loubamu nyultab halakatimu 1 aua banakuk, ali kipainali neyagwlehi nebegun nakli, “Aduligu, atugu. Anudak alman douk nanu Jisas uli. Umu moneken, anan chopuk douk napeli provins Galili uli.” \p \v 60 Wakuli Pita nakli, “Nya, balan nyak nyeyagwlehen uli, yek wak idukemen e.” Ali Pita wata nape neyagwleh ati ali owotu teyagwleh. \v 61 Ali douk owotu teyagwleh ali Diginali natanamali natulunali duk Pita. Ali Pita wata ulkum molomaguk enyudak balan nabatik Diginali nakli-paneyenyi. Balan enyudak, “Owotu eke kobi kebes tiyagwleh ali nyak eke anyunekuk loh bieh atuh nyukli, nyak wo nyudukemu yek e.” \v 62 Ali Pita ulkum molomu enyudak balan ali natoglu aduk ali neleh chukeich chanu. \s1 Amam Soldia Henekanu Enenyi Enen Jisas Ali Hanu \r (Matyu 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63 Ali amabuk douk heyotu henek was umu Jisas uli henekanu enenyi enen heyakasunu ali hanu. \v 64 Ali amam howechik ananis nabes anap lupahip ali hasalikanu hakli, “Nyak klipapu kobi amam profet umu, nameitu douk omuni nyanyu?” \v 65 Ali amam henek tok bilasumanu ali hape heyagwlehumanu wolobainyi enenyi enen yowenyi balan chopuk. \s1 Halau Jisas Umu Echech Juda Echechim Nebemi Kansol Umu Humnek Ananin Balan \r (Matyu 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24) \p \v 66 Douk gagluk ali echech Juda echechim nebemi hanu nebemi pris hanu amudak anam henek skulumech umu lo uli hanaki hape atugun. Ali echech chalawali Jisas chanaki agundak amam hapemu. \v 67 Ali amam hasolikanu hakli, “Nyak klipapu, anudak alman Krais douk God naklimu nutalihanu nukaganu nunamali nunolau elpech uli douk nyak?” \p Ali anan naklipam nakli, “Sapos iklipepamu, ipak eke kobi punek bilip umu yekin balan. \v 68 Ali sapos yek isolikepu enen balan ele, ipak deke kobi pubeyenyume. \v 69 Wakuli nameitu aliga kwali, yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke ipe anunamu nanubu dodogowinu atunali God.” \p \v 70 Ali hanatimaguk hasolikanu hakli, “Namudak ali nyak douk nyanubu God ananinyu Nuganinu?” \p Ali anan naklipam nakli, “Ipak pakli duldul. Yek douk kobi ipak paklimu.” \p \v 71 Ali amam heneyagwleh hakli, “Apak kobi wata mulimu enen alagun balan. Balan douk enyudak amemneken anan yet nakliyen.” \c 23 \s1 Nebemi Henek Kwot Umu Jisas Umu Pailat Douk Nape Nebenalimu Gavman Umu Judia Uli \r (Matyu 27:1-2; 27:11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Douk amam hemnek Jisas ananin balan umu julug ali amam hanatimaguk haitak halawanu hanamu Pailat douk nape nebenalimu gavman uli. \v 2 Ali hanak hape henek loh henemanu balan hakli anan nape nohul elpech umu chunu gavman chulpak. Ali chopuk hakli anan nakli echech kobi chunek takis umu nanubu nebenalimu gavman uli Sisa. Ali chopuk hakli anan nakli anan douk Krais, ananu king douk God natalihanu nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \p \v 3 Ali Pailat nasolikanu nakli, “Nyak douk echech Juda echechinu king?” \p Ali Jisas naklipanu nakli, “Adul, yek douk kobi nyak nyaklimu.” \p \v 4 Ali Pailat wata naklipu amam nebemi pris hanu echudak wolobaichi elpech nakli, “Yek wak igwatu enen yowenyi anan neneken uli e.” \p \v 5 Wakuli amam dodogowim atum hakli, “Anan nenek skulumech enen balan echech almam almagou ali nohul echechiluh apaluh umu chunu gavman chulpak. Enyudak douk nenyuhuli provins Galili ali nanak ihalub walub apak Isrel apakilub. Ali nameitu douk enyudak nyanak nyatogloli agundak.” \p \v 6 Ali Pailat nemnek enyudak balan ali nasolikech nakli, “Anudak alman Jisas anan douk ananu echech Galili?” \p \v 7 Ali douk Pailat nemnek umu chakli Jisas anan douk napeli provins Galili douk Herot nape nebenalimu, ali anan nakaganu nanamu Herot. Ababuk nyultab Herot chopuk douk nanak nape Jerusalem. \s1 Herot Douk Nape Nebenalimu Provins Galili Uli Nemnek Jisas Ananitu Kwot \p \v 8 Ali Herot douk nanubu nenehilau ababuk nyultab anan natik Jisas umu. Umu moneken, anan nemnek balan umu agundak chape chakliyanamu ali loubomu nyultab anan nape natulugun umu nakli nutulunu. Anan nakli nutulunamu nunek enen God atunu neneken uli moul. \v 9 Douk namudak ali Herot nasolikanu wolobainyi balan Jisas. Wakuli Jisas wak kwalowi nubemanu enen balan e, wak. \v 10 Ali amam nebemi pris hanu amam henek skulumech umu lo uli hanak heyotu halakati ali dodogowim atum hape henemanu dodogowin atinyi balan. \v 11 Ali Herot nanu ananim soldia hape henekanu enenyi enen Jisas. Amam henek tok bilasumanu ali hanak hohuli anah dudukoh lupah douk nebemi atum henekeh uli ali hanaki hohusakumanu. Ali wata hakaganu nanamu Pailat. \v 12 Ali likuk Herot nanu Pailat isave henenemu birua. Wakuli hanubu ahabuk nyumnah Pailat nakagas Jisas nanamu Herot ahi, amam wata hanagabemu hape atugun. \s1 Pailat Nakli Hunek Nyilumu Jisas Nil Lowag Kruse \r (Matyu 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39–19:16) \p \v 13 Ali Pailat nohwalu nebemi pris hanu amam nebemimu echech Juda uli hanu echudak wolobaichi almam almagou chanaki. \v 14 Ali anan naklipech nakli, “Ipak palawali anudak alman umu yek ali pakli anan nohul elpech umu chunu gavman chulpak. Ali nameitu ipak douk pape ali yek yape yasalikanamu enyudak balan. Wakuli yek douk wak igwatu enen yowenyi anan neneken uli e. Yek yatik umu enyudak ipak penek kwotumanamen uli anan douk wo nuneken e. \v 15 Ali Herot chopuk douk wo nugwatu enen yowenyi Jisas neneken uli e. Ali anan wata nakaganu natanamalimu apak. Ali mnek. Anudak alman douk wo nunek enen yowenyimu eke monu nugakumen uli e, wak. \v 16 Douk namudak ali yek eke iklipam huleyanu enech echudak meyoh ali wata ikwechihanu nunak fri.” \p \v 17 [Ababuk nyultab echech douk chagipech enyudak pasin. Ihech yohleguh ahudak nyumnah hutoglomu chunek Pasovaigun woligun umu, Pailat imas nukwechih-umechi ananu nenek kalabus uli nutoglomechi nupe fri.] \p \v 18 Ali chanatimaguk elpech chanalamu chohwalu chakli, “Boweyanu nugak! Ali nyukwechih-umapali Barabas!” \p \v 19 Anudak alman Barabas douk nenek kalabus napemu agundak nohul onohw wanohw Jerusalem hwatik gavman ali nabo enech elpech chagak umu. \p \v 20 Ali Pailat nakli nukwechih Jisas nunak fri ali anan wata nagabe nasalikech. \v 21 Wakuli echech chohwalu chakli, “Ne nyilimanu lowag kruse. Ne nyilimanu lowag kruse.” \p \v 22 Ali Pailat wata chopuk naklipech anah alagun henekeh bieh atuh umu nakli, “Anan nenek moneken yowenyimu apak monu nugakumenyi? Yek wo igwatu enen yowenyimu eke monu nugakumenyi uli e. Douk namudak ali yek eke iklipam huleyanu enech echudak meyoh ali ikwechihanu nunak.” \v 23 Wakuli echech chape chohwalu nebegun atugun umu chakli chunek nyilumu Jisas umu lowag kruse ali chonu nugak. Echech chohwalu aliga ali echechin balan nyabouk Pailat ananin nyabihuk. \v 24 Namudak ali Pailat nakli wosik umu chubo Jisas nugak kobi douk echech chaklimu. \v 25 Ali nokwechih-umech Barabas nanak fri. Anan douk nenek kalabus umu agundak nanu gavman chalpak, ali nabo enech elpech chagak umu. Ali douk Pailat nokwechih-umechi anabuk echech chakli-analuli nanak ali nekech Jisas umu chugimeh-umanu kobi douk echech chaklimu. \s1 Halau Jisas Hanak Umu Hunek Nyilumanu Lowag Kruse \r (Matyu 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27) \p \v 26 Douk Pailat nekech Jisas nolu echechis wis ali amam soldia halawanu hanak. Amam hanak yah ali hogwatu Saimon douk nanaki wabul Sairini uli nanakumali nuwich Jerusalem. Ali amam hahwanu howemu lowag kruse ananih eleh ali hanalakumanu nenyusah nagimu Jisas. \p \v 27 Ali wolobaichi elpech chagipech Jisas chanak. Onou almagou chopuk wanamech chanak ali owo wape wolepanu. Owo woleh wanakukli wanaluwal. \p \v 28 Ali Jisas natanamu naklipou nakli, “Ipak almagou pape Jerusalem uli, ipak kobi pulepe yek, wak. Ipak pulepu ipakich batowich chunu ipak yet. \v 29 Umu moneken, nyultab eke butoglu ali ababuk nyultab elpech eke chukli, \q1 ‘Kupihewali almagou wanu owobuk douk wata wulu enech batowich uli e wanu owobuk douk wo wusuh enech batowich wukech nyumeb uli e owo wanatimaguk douk awonehilau.’ \p \v 30 Ali banubu ababuk nyultab, elpech eke chuklipu mauntenab chukli, ‘Kitak putugwalekehi putu pultowopali.’ Ali eke chuklipu nusug chukli, ‘Putugwalekehi pubihi pultowopu umu pubechukapu.’ \v 31 Yek douk wak inek enen yowenyi e, wakuli nameitu echech chakli chubo yek douk yape kobi naminyi lowag ulimu. Ali ipak douk pape kobi alinyi lowag ulimu agundak penek yowenyimu eke chugimehumepu malmu malmu? Echech eke chunekumepu yowenyi ali chunubu chijahepu.” \v 32 Ali amam soldia halau Jisas nanu biam henek yowenyi uli hanak umu hom hugak. \p \v 33 Ali echech chanak chatoglu agundak douk gnape kobi elpenyim boglom umu. Ali agagun douk chohwalagun, “Elpenyim Boglom.” Ali agnabuk, amam henek nyilumu Jisas umu lowag kruse. Ali amudak biam henek yowenyi uli, ananu chenek nyilumanu neil wobul anunamu Jisas ali ananu neil wobul alganomu. \v 34 Ali Jisas nakli, “Aninu! Nyak kobi nyunohwen umu enyudak yowenyi echech cheneken umu yek uli ali nyukwleyenyuk. Enyudak chenekenyume uli douk wo chudukemen e.” Ali amam soldia habilak satu\f + \fr 23:34 \ft Enyudak pilai satu, enyen douk echech Rom echechin pasin umu chubilak chunek win umu echudak umu. Tik Aposel 1:26\f* umu heneyais ananih luseh. \p \v 35 Ali elpech cheyotu chape chatulunu ali echech Juda echechim nebemi hape henek tok bilasumanu ali heyakasunu. Ali hakli, “Anan douk nagakamu kipaichi. Ali sapos anan douk Krais douk God natalihanu nanamali nunolau elpech ulimu, anan wata nugakamu anan yet.” \p \v 36 Ali amam soldia chopuk hanak halakati ali henek tok bilasumanu ali hakanu anabal nubutibali abal. \v 37 Ali haklipanu hakli, “Sapos adul nyak douk Juda echechinyu king umu, nameitu nyugakamu nyak yet.” \p \v 38 Ali amam howemu enen balan ali hakih hechopen chichah lowag kruse Jisas neil umu. Balan enyudak, “Anudak alman douk echech Juda echechinu king.” \p \v 39 Ali ananamu amudak biam yowemi almam douk heil wibulwabul uli, nenek tok bilas umu Jisas nakli, “Nyak douk Krais, douk God natalihenyu nakagenyu nyanamali nyunalau elpech uli? Namudak umu nyak lau gakomu nyak yet ali nyugakomu ohwak chopuk!” \p \v 40 Wakuli anudak ananu neil wobul uli nahanu nakli, “Apak manatimaguk douk meil otuh naduh. Apak douk chapomu eke mugak uli atupu. Ali nyak elgeinyamu God waka wak? \v 41 Ohwak douk wosik chahu wanonuluh yowenyi ohwak woneken uli. Wakuli anudak alman wak nunek enen yowenyi e, wak.” \p \v 42 Ali anan naklipu Jisas nakli, “Jisas, nyak ulkum mulome ababuk nyultab nyak nyupe nebenyalimu nyakich elpech umu.” \p \v 43 Ali Jisas naklipanu nakli, “Aduligu yek yaklipenyu. Doumeih nyak eke nyune wupe dudukabul wabul heven.” \s1 Jisas Nagak \r (Matyu 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30) \p \v 44 Douk aun nakihi aliga 12-kilok wah wo hutau e ali wab babihi. Ali blanatimaguk echech Juda echechilub walub blanubu yomotokweh tugtuguk. Agagun yomotokweh-igun gnape namobuk aliga wabigun 3-kilok ali wah wata hatau ali hwalalagun. \v 45 Ali lupah\f + \fr 23:45 \ft Tik Futnot Matyu 27:51\f* douk chahaul numun God ananitu nebetali wilpat uli tukalah umu bieh. \v 46 Douk enyudak nyanakuk ali Jisas nohwalu nebegun nakli, “Aninu. Yek yekenyu yekin michin nyalu nyakis wis.” Douk nakliyuk namudak ali anan nanubu nagak. \p \v 47 Ali anudak nebenali soldia douk nenek bosumu 100-poleim soldia uli natik namudak ali natuk God ananin yeul nyakih. Ali nakli, “Aduligu. Anudak alman douk yopunali.” \p \v 48 Ali chanatimaguk elpech douk chanakimu chutik enyudak uli chatik namudak ali echechiluh apaluh hlanubu yoweluh umu chabo Jisas nagak umu. Ali echech chadiyaluhuk otuh ati ali chanamu echechilub walub. \v 49 Ali wolobaichi Jisas ananichumu chanu onou almagou douk wagipechi Jisas gani provins Galili wanaki uli, cheyotu kwalowi lougun ali chape chatik enyudak douk chape cheneken umu Jisas uli. \s1 Chanugomu Jisas Umu \r (Matyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42) \p \v 50 Ali ananu alman douk chohwalanamu Josep uli nape. Anan douk yopunali duldulinali alman. Anan douk nanaki echech Juda echechibul wabul chohwalobul umu Arimatia uli. Ali anan douk ananu kansol douk natanuh echech Juda echechim nebemi uli. \v 51 Ali enyudak balan amudak nebemi heyagwlehen umu hakli hubo Jisas nugak umu, anan douk wo nunom nuhwen e. Anan nakli wak. Ali anan isave nape nobeyogunmu abudak nyultab douk eke God nupe nebenalimu ananich elpech umu. \v 52 Ali anudak alman Josep nanak Pailat napemu ali nasolikanamu nunak nuble Jisas nunak nunugomanu. \p \v 53 Ali douk Pailat nakli wosik ali anan nanak noble Jisas nabihi atap ali nechlehanu anah yopuhi chogalihwihi lupah. Ali nanahul nanak nawich onohw hulupihw douk chalagun chenekech onok bulbuduk uli ali nawich nanabukuk agnabuk. Ohwudak hulupihw douk wata chunugamu enen nyagak uli elpen e, wak. \v 54 Ali ahabuk nyumnah echech douk chape chenek redimu echudak umu wehluwih ahudak nyumnah Sabat hutoglu ali echech moul eke wak chupe meyoh. \p \v 55 Ali almagou douk wanu Jisas chapeli Galili chanaki uli wagipech Josep wanak ali watikuk ohwudak hulupihw anan nanak nobukuk Jisas umu. Ali chopuk watik agundak Jisas ananim boglom uli ayas chakus umu. \v 56 Ali owo watanamu wanamu wabul wanak wonek redimu ananu marasin nanu yopuli wel leih kalbaluli. Owo wonek redimal umu wakli wunak wulayok Jisas ananihw yegenyihw. Douk wonek redimu echudak umu julug ali ahudak nyumnah Sabat hatoglu. Ali owo wonek malolo kobi douk God ananin lo nyaklimu. \c 24 \s1 Jisas Wota Naitak Nape \r (Matyu 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10) \p \v 1 Ali susubeih nyumnah\f + \fr 24:1 \ft Tik futnot Matyu 28:1.\f* umu wik, wata gugamu gugluk e, oudak almagou wasuh aludak wel leih kalbaluli douk nubuwakihih wonek redimal uli wanamu ohwudak hulupihw douk Josep nanugomu Jisas umu. \v 2 Douk owo wanak watoglu ali watik umu amudak utam douk chagah hulupihw Jisas nakus umu douk amatihanu manak makusuk algas. \v 3 Douk namudak ali owo wanak wawich. Douk wawich wakuli owo wo wutik Diginali Jisas nukus numun e, wak. \v 4 Ali owo weyotu namobuk wape wonek tinytin. Ali ahudak atuh biam almam heneki hanubu hahiyatik uli luseh uli hanaki heyotu agnabuk owo weyotumu. \v 5 Ali owo watik namudak ali owo wanubu elgeiyu ali woulemu watik atap. Ali amudak biam almam hasalikou hakli, “Ipak panaki patimu anudak douk wata naitak nape uli agundak chanugomu chagak ulimu moneken? \v 6 Agundak wak ananu nukus e. Anan douk anaitak nape. Ipak punek tin umu enyudak balan douk nubuwakih wata nape Galili ali naklipe-pamaguk. \v 7 Balan douk enyudak, ‘yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke chugilapu henek yowenyi uli almam huhwe hunek nyilume lowag kruse ali igak. Ali huklimu bieh atuh nyumneh umu, yek eke wata itaki ipe.’” \p \v 8 Douk amam haklipou namudak ali owo wata ulkwip polomaguk enyudak balan nubuwakih Jisas naklipechuk umu. \v 9 Ali owo watukemaguk matmat hulupihw hwapemu ali wanak waklipu ananim 11-poleim disaipel hanu chanatimaguk chapeik ulimu enyudak nyanatimaguk owo watulin uli. \v 10 Ali almagou douk wanak waklipu amam aposel umu enyudak owo watulin uli douk oudak. Maria, douk kwanaki wabul Makdala uli kwanu Joana uli Jems ananik mamakik douk chopuk kwonohwalomu Maria uli. Oudak biou otuk wanu onou almagou alagun. \v 11 Wakuli amam aposel hemnek ali hakli enyudak owo waklipam enyi balan douk meyoluhin chagakali cheyagwlehen uli. Amam wo hunek bilipumou e. \v 12 [Wakuli Pita naitak nasahul nanamu matmat agundak hulupihw hwapemu. Anan nanak natoglu ali nogolpomu natiku numun ali natiku ehudak chogalihwihi luseh atih hakusuk. Ali anan wata natanamu nanamu wilpat ali nape nenek tinytin nanak umu enyudak nyatogloluli.] \s1 Biam Almam Hatik Jisas Yah Douk Hanamu Wabul Emeas Uli \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Ali ahabuk atuh nyumnah, biam hanamu anabul wabul yeulibulmu Emeas. Lougun umu agundak chupe Jerusalem chunamu Emeas umu douk halakatimu 11 kilomita. \v 14 Douk amam hanak ali hape heneyagwleh hanak umu enyudak nyanatimaguk douk nyatogloluli. \v 15 Amam heneyagwleh ali chopuk henek tinytin hape hanosolik-agasumu hanak. Ali Jisas anan yet nanaki halakati ali nanamom hanak atuh. \v 16 Ali amam hatulunu wakuli amam wo hudukemanu hukli anan douk Jisas e, wak. \p \v 17 Ali anan nasolikam nakli, “Ipak pape panak ali pape peyagwleh umu moneken?” \p Douk anan nasolikam namudak ali amam hanubu heyotu. Ali amamiluh apaluh hlanubu yoweluh ali amamigas yamagas sanubu sotuhiyahi. \p \v 18 Ali ananu chohwalanamu Kliopas uli nasolikanu nakli, “Wolobaichi kipailubi walubich douk nameitu chanaki chape Jerusalem uli chadukemen enyudak douk nubuwakihih nyumnah nyatoglu Jerusalem uli. Ati douk eke nyanubu nyak atinyu nyape Jerusalem uli wak nyudukemu enyudak douk nubuwakih nyatogloluli e?” \p \v 19 Ali Jisas nasolikanu nakli, “Moneken nyatoglu.” \p Ali amam haklipanu hakli, “Enyudak cheneken umu Jisas douk nanaki wabul Nasaret uli. Anudak Jisas anan douk ananu profet. Ali chanatimaguk elpech chanu God chatulunamu, anan douk nanubu dodogowinu atunali alman. Anan isave nenek God atunu neneken uli moul. Ali anan dodogowinu atunu naklipech yopinyi atin balan. \v 20 Ali apakim nebemi pris hanu amudak anam apakim nebemimu apakin kansol uli hokechanu nolu gavman echechis wis ali amam nebemimu gavman uli habo balan umu honu nugak. Ali anan douk ahenek nyilumanu lowag kruse ali hanu nagak. \v 21 Wakuli apak douk amonek bilip makli alman douk God natalihanu nakaganu nanamali nukwechih apak Isrel umu mupe fri uli douk eke anan. Ali balan douk wak enyudak atin e, wak. Enyudak douk nyatoglu nubuwakihih nyumnah. Ali doumeih douk henek bieh atuh umu. \v 22-23 Ali dukwechuk onou almagou douk wanapu masuh ananin balan magipechen uli wonekapu loguh hwonechluk-apamu agundak aglupil atul wanamu matmat hulupihw hwapemu wakuli wak wutulunu nukus numun hulupihw umu e. Ali owo wata watanamali ali waklipapu wakli owo wanubu watik enech enselahas ali chaklipowali chakli Jisas anaitak nape. \p \v 24 Ali anam apakim almam haitak hanamu matmat hulupihw hwapemu ali hatik umu oudak almagou waklienyi balan douk adulin. Ali namudak ati, amam chopuk wak hutulunu nukus e, wak.” \p \v 25 Ali Jisas naklipam nakli, “Ipak ati tinytin wak enen nyupenyipu e. Ipak balagas sechuk ali ipakip ulkwip wak wisnabul pulomu enyudak nyanatimaguk balan douk seiwak amam profet haklienyuk uli ali punek bilipumen pukli adulin e. \v 26 Ipak eke padukemech waka wak? Krais douk God natalihanu nakaganu nanamali nunolau elpech uli imas chonu nulau nebehi nyih nugak iyuh ali God adakio nunubu nutuk ananin yeul nyukih.” \p \v 27 Ali Jisas nenek stat Moses nenyemaguk nyetemu God ananik buk uli balan nape naklipam aliga neyaten ali naklipam umu hanatimaguk profet henyemaguk uli. Anan nape nawalmom bawogos umu hudukemech umu enyudak nyanatimaguk balan nyetemu God ananik buk uli douk nyaklimu anan yet. \p \v 28 Ali douk naklipam nanak ali halakatimu hunak hutoglu abuldak wabul douk amam hakli hunakabuli, ali anan loh nanubu nagimu yah nanak. \v 29 Wakuli amam hanalak hapemanamu nunom hupe ali haklipanu hakli, “Nyak yowi nyunohu mupe agundak. Aun douk ahalakatimu nubihuk ali ahalakatimu wab.” Ali anan nanak nawich nanam hape. \p \v 30 Douk hape ali amam hapemu hakli huwak woligun ali anan naitak nanam hape halihi-halih tebol. Ali nohul bret nenek beten nenek tenkyumu God ali nagwudukatu nakam. \v 31 Ali banubu ababuk nyultab amam hatulunu ali wata hadukemanu. Wakuli anan bulkwolonu ali amam wata hutulunu e. \p \v 32 Ali amam hanaklipamu hakli, “Dukwechuk magimu yah manakumali anan douk naklipohwali balan nyetemu God ananik buk uli. Ali anan douk nanubu nawolmohu bawogenyumu balan. Ali ababuk nyultab ohwakich michich douk chanubu chanobilakuk anagun sik ali ohwak wonehilau.” \p \v 33 Douk amam heneyagwleh namudak umu julug ali banubu ababuk nyultab amam wata haitak hatanamu hanamu Jerusalem. Amam hanak hatoglu ali hogwatu amudak 11-poleim disaipel hanu echudak enech chagipech Jisas uli chowachabal chape. \v 34 Ali echech chaklipam chakli, “Aduligu atugu. Diginali wata naitak. Anan douk natoglomu Saimon ali natulunu.” \p \v 35 Ali amam biam chopuk, heneyogomech umu enyudak nyatoglomom yah uli nyanu agundak anan nagwuduk bret nokom ali amam adakio hohulanu yomagu hadukemanamu. \s1 Jisas Natoglomu Ananim Disaipel Hatulunu \r (Matyu 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23) \p \v 36 [Ali douk amam wata hape haklipech enyudak balan ati ali ahudak atuh Diginali anan yet nanakwalmu neyotu agundak echech chapemu. Ali naklipech nakli, “Yek yakli God nunekepu ipakiluh apaluh hlulu kalbu.”] \p \v 37 Wakuli echech loguh hwonechlukech ali chanubu elgeich. Umu moneken, echech chenek tin chakli ati echech eke chatik enen sagabu. \p \v 38 Wakuli anan nasolikech nakli, “Ipak elgeipu ali loguh hwonechluk-epamu moneken? Ali ipak pasuh bien tinytin umu moneken? \v 39 Tiki yekigas ayas uli loguh. Enyudak douk yek yet Jisas. Ipak punaki pususuhwe ipakis wis ali pichakome ali ipak eke pudukemech. Sagabehas biguh uli yebug wak enech chupenyich e. Wakuli yek douk patiwe yebug uli biguh chape.” \p \v 40 Douk anan nakli enyudak ali nagilapech ananis wis uli ayas. \v 41 Ali echech chatulunu ali chanubu chenehilau wakuli chopuk, echech loguh hwonechlukech. Wakuli echech wo chunubu chunek bilip chukli anan douk nanubu Jisas e, wak. \p Douk namudak ali anan nasolikech nakli, “Ipak pobuk enech kakwich agundak waka wak?” \v 42 Ali echech chohuli anap woblap hanup uli yelbup chakanu. \v 43 Ali anan natulichop ali napah echechis nabes. \p \v 44 Ali anan naklipech nakli, “Likuk yek wata yanepu mape ali yaklipepaguk yakli, nyanatimaguk balan douk henyemu God ananik buk nyaklimu yek uli imas nyutoglu adulin atin. Enyudak balan enen douk nyape Moses nenyemaguk uli God ananin lo. Ali enen nyape amam profet henyemaguk uli, ali enen nyape buk chohwalok umu Sam uli.” \p \v 45 Ali anan nagakamech nohul echechin tinytin umu hudukemen kalbu bawogenyumu balan nyetemu God ananik buk uli. \v 46 Ali naklipech, nakli, “Balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli Krais douk God natalihanu nakaganu nanamali nunolau elpech uli imas numnek nebehi nyih ali chonu nugak. Ali douk huklimu bieh atuh nyumneh umu, anan eke wata nitak nupe. \v 47 Ali umu Jisas ananin yeul, echech eke chunek stat Jerusalem chupe chuklipech yopinyi balan ihech elpech aliga chunak chiyatak ihab lainab elpech chape apudak atap uli. Echech eke chuklipech umu Jisas ananin yeul umu chukenyuk agabus yowenyi ali chutanamu chukanu apaluh God ali anan eke kobi nunohwen umu echechin yowenyi ali nukwleyenyuk. \v 48 Ali ipak eke puklipech balan umu echudak douk patulich chatogloluli. \v 49 Ali ipak mnek. Enyudak douk seiwak yekinu Aninu nakli adulin atin balan umu eke nukepeyen uli douk enyudak eke nameitu ikogen nyubihi nyuwichepu. Wakuli ipak pupe agundak Jerusalem aliga pulau enyudak strong nyanaki iluh heven uli nyubihi nyuwichepu dodogowipu iyuh.” \s1 God Wata Nalau Jisas Naltomu Iluh Heven \r (Mak 16:19-20; Aposel 1:9-12) \p \v 50 Ali anan nalawech chatukemaguk Jerusalem chanak aliga chatoglu wabul Betani. Douk chanak chatoglu ali anan nohul loguh naklipech yopinyi balan umu God nunekumech yopinyi. \v 51 Ali douk anan wata nape naklipech ati ali God wata nalawanu natukemechuk naltomu iluh heven. \v 52 Ali echech cheyotu chenek lotumanu agnabuk umu julug ali wata chatanamu chanamu Jerusalem. Ali echech chanubu chenehilau chalikuk. \v 53 Ali chapemu chatuk God ananin yeul nyakih namudak ati gani numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu.