\id JHN - Bukiyip (Central Dialect "Mountain Arapesh") NT [ape] -Papua New Guinea 1994 (web version -2013) \h JON \toc1 Jon Nenyemoluli God Ananin Yopinyi Balan \toc2 Jon \toc3 Jo \mt1 JON NENYEMOLULI GOD ANANIN YOPINYI BALAN \imt1 Banenyi balan umu Jon \ip 1:1-18 Jisas Krais kipainyi yeul balan natoglu elpen \ip 1:19-51 Jon nenek baptaisumech uli naklipech balan umu Jisas nanakumali. Ali Jisas nalik nanak nohwalu ananim 4-poleim disaipel \ip 2:1–12:50 Jisas naklipech God ananin balan ali nenek 7-polein God atunu neneken uli moul wolobaichi chatulin \ip 13:1–19:42 Jisas nanak Jerusalem naklipech God ananin balan ali echech chenek kwotumanu ali chenek nyilimanu lowag kruse nagak \ip 20:1-35 Jisas wata naitak ali natoglomu ananich disaipel chatulunu. \ip 21:1-25 Jisas nanak provins Galili ali natoglomu ananim 7-poleim disaipel hatulunu \c 1 \s1 Jisas Krais Anan Douk Bawogos Umu Agundak Chunubu Chupe Ali Kobi Wata Chugak Umu \p \v 1 Seiwak God watak nunek apudak atap e ali anudak Alman chohwalanamu Balan uli douk anape. Nanu God hape. Ali Anan douk nanubu God. \v 2 Seiwak wata bawogos umu Anan nanu God hape. \v 3 God wo nunek enen enyudak anan atunu e, wak meyoh. God nakwu anudak alman Balan nenek ihechumali enechi enech echudak. \v 4 Anan douk nanubu bawogos umu agundak elpech chunubu chupe ali kobi wata chugak umu. Chopuk anan douk kobi anatu taglak uli lait umu tuglak ali elpech chunatulugun umu. \v 5 Atudak lait douk isave taglak agundak yomotokweh umu. Ali yomotokweh eke hubilak kobi hubuwehatu, wak. \p \v 6 God nakagasi ananu nalawali ananin balan uli alman nanaki. Ananin yeul douk Jon. \v 7 Anan douk nanamali nuklipu elpech umu atudak lait. Umu chunatimaguk chumnek naklipech enyi balan ali chusuh anudak alman nape kobi laitumali ananin balan dadag chugipechen. \v 8 Anan Jon douk wo atudak lait e, wak. Wakuli Jon douk nanamali nuklipech balan umu anudak alman nape kobi laitumali. \v 9 Anudak alman douk nape kobi tanubu taglak uli laitumali douk nanamali atap umu nugakamu ihech elpech chudukemu God. \p \v 10 Seiwak God nakwu anudak alman Balan nenek apudak atap ali douk nanaki napenyup. Wakuli apudak atapichi elpech douk wo chutulunu ali chudukemanamu agundak anan douk nanubu monakanu alman umu e, wak. \v 11 Nanubu nanamali ananibul wabul, wakuli ananichi douk chokanaguk agabus chakli wakanu. \v 12 Wakuli enech douk chemnekanu ali chasuh ananin balan dadag chagipechen. Namudak ali echech douk nekech namba umu chutoglu God ananich batowich. \v 13 Wak chutoglu God ananich batowich meyoh umu mamechichig butog o echechin laik meyoh o enech chuklipech ali dakio chutoglu God ananich batowich e, wak meyoh. God anan yet nanaglahech ali chatoglu ananich batowich. \p \v 14 Anudak alman chohwalanamu Balan uli douk nalau elpenyihw yegenyihw ali nanaki nanapu mape. Apak douk amatik umu agundak anan nanubu dodogowinu atunu ali yeul nyakihanamu. God anan douk atunu nuganinu meyoh ali douk nagakomonu dodogowinu yeul nyakihanu ali nakaganu nanaki. Enyudak pasin umu chenelek elpech chagakomech meyoh umu nyanu cheyagwleh adulin atin balan umu douk nyanubu nyape anan. \v 15 Ali Jon douk naklipech umu anudak alman. Naklipech namudak. Nakli, “Alman likuk yaklipepu-manu uli douk anudak. Douk yaklipepu namudak. Yakli, ‘Anudak alman nugimali yek uli douk nanubu nebenali. Yek chokuweli meyoh. Umu moneken, yek wata chiyalali e ali anan douk aseiwak nape.’” \p \v 16 Anan douk nanubu yopuyopunali duldulinu alman ali nanubu nagakamapu meyoh. Ali wihluwehlu douk napemu nenekumapu yopinyi apak manatimaguk. \v 17 Seiwak God douk nakanali lo Moses nanaki naklipechen. Wakuli God nakagas Jisas Krais nanaki nagakamapu meyoh ali naklipapu adulin atinyi balan. \v 18 Wak kwalowi enen elpen nyutik God e, wak meyoh. Wakuli anudak ananinu Nuganinu douk nanubu nape huluk umu Aninu God uli, anan atunu natik God. Natulunu ali douk naklipapumanu. Namudak ali apak dakio madukemanu. \s1 Jon Nenek Baptaisumech Uli Naklipech Yopinyi Balan \r (Matyu 3:1-12; Mak 1:7-8; Luk 3:15-17) \p \v 19 Echech Juda echechim nebemi hakagas anam pris hanu anam apudak awilop Livai hatukemaguk Jerusalem ali hanak hatik Jon. Hanak ali hasolikanu hakli, “Nyak meinyali?” \v 20 Jon nemnek ali wo nuklimu nubechukumom balan ali kobi nuklipam e, wak. Nanubu nowoleh-enyumom. Naklipam enyi balan douk enyudak. Nakli, “Yek wo Krais e, anudak douk God naklimu eke nutalihanu ali nukaganu nunamali nunolau elpech uli e, wak.” \p \v 21 Ali hasolikanu hakli, “Namudak ali nyak douk meinyali? Nyak Ilaija, waka?” \p Ali naklipam nakli, “Wak, yek douk wo Ilaija e.” Ali wata hasalikanu hakli, “Nyak douk ati anudak profet douk mape matimanamu eke nutogloluli, waka?” \p Ali nebemom balan nakli, “Wak.” \p \v 22 Namudak ali hasolikanu hakli, “Namudak ali klipapu. Nyak douk meinyali? Umu apak wata musuh enen balan mutanamu muklipu amudak nebemi douk hakagapu manamali musolikenyu uli. Klipapu, nyak nyakli nyak douk nyanubu meinyali alman?” \v 23 Ali Jon naklipam nakli, “Yek anudak alman douk seiwak profet Aisaia nenyemaguk uli balan nyakliyanali. Balan Enyudak. ‘Enen elpen nyape nyohwalu gani wohigunmu elpech wak umu ali nyakli, “Gapech yah hupe duldul umu Diginali nugimoh nunakimu.” ’” \v 24 Amudak almam douk hanaki hasolik Jon enyudak balan uli douk amam Farisi hakagam hanaki hasolikanu. \v 25 Ali hasolikanu hakli, “Nyak douk nyakli nyak wak Krais e o Ilaija o anudak nebenali profet e, wak. Namudak ali omuni nyaklipenyu ali dakio nyenek baptaisumu elpech?” \p \v 26 Ali Jon wata naklipam nakli, “Yek yenek baptaisumech abal meyoh. Ali agundak nameitu ananu alman douk nanepu peyotu. Ipak douk wo pudukemanu e, wak. \v 27 Anan douk nagimali yek uli. Ali yek douk wo yopuwelimu ikwechihumanu nadululuh ananinyu su e, wak.” \p \v 28 Jon douk neyagwleh enyudak balan wabul Betani. Ababul douk blape gani woblahahibamu wolub Jodan douk anan nape nenek baptaisumech umu. \s1 Jisas Anan Douk Kobi God Ananin Nugan Sipsip Umu \p \v 29 Wehluwih ali Jon natik Jisas nanakimu nutulunu. Ali Jon naklipech nakli, “Tik anudak alman. Anan douk kobi God ananin nugan sipsip umu. Anan douk nanamali nutal yowenyi manatimaguk mape apudak atap uli moneken ali God eke kobi nunohwen nupe, wak. \v 30 Alman anudak douk yaklipepumanu uli. Douk yaklipepumanu yakli, ‘Ananu nagimali yek uli alman douk nanubu nebenali. Yek wak chokuweli meyoh. Umu moneken, yek douk watak chiyalali e ali anan douk seiwak nalik nape. \v 31 Yek yet douk wo idukemech umu anan nanubu meinali alman umu e, wak. Wakuli yek douk yanaki yenek baptaisumech umu inouh nutoglu yopugunmu ali ipak Isrel putulunu pudukemanu.’” \p \v 32 Ali Jon naklipech enyudak balan umu chudukemu Jisas umu. Naklipech nakli, “Yek yatik God ananin Michin nyagluki iluh heven kobi enyudak almin manyun umu nyabihi nyape Jisas. \v 33 Yek yet douk wo idukemech umu alman douk God natalihanu ali nakaganu nanakili douk anan umu e, wak. Wakuli God douk nenek salimume yanamali inek baptaisumech uli naklipe nakli, ‘Eke nyutik yekin Michin nyibihi nyupe ananu alman ali nyuwichanu. Ali anabuk alman douk eke nukech yekin Michin nyuwich wolobaichi elpech ali nyupenyich.’ \v 34 Yek douk ayatik enyudak nyatoglu ali douk yaklipepu. Anan douk adul nanubu God ananinu Nuganinu.” \s1 Susubati Jisas Nalau 4-Poleim Disaipel Umu \p \v 35 Wehluwih ali Jon nanu biam ananim disaipel heyotu wolub Jodan. \v 36 Heyotu ali Jon natik umu Jisas nanakumali nichalak nunak. Ali nakli, “Tik anudak alman. Anan douk God ananin nugan sipsip.” \p \v 37 Douk ananim biam disaipel hemnekanu nakli namudak ali hanamu Jisas hanak. \v 38 Jisas natanamu natulum umu hagimanu hanak ali nasolikam nakli, “Pape paulimu moneken?” Ali amam wata hasolikanu hakli, “Rabai, nyak nyape agnumu?” Muwanamu enyudak balan Rabai umu douk nyakli Nebenyali Tisa. \v 39 Ali naklipam nakli, “Yowi puname munak ali putik agundak yek yapemu.” Ali hanamanu hanak hatik agundak napemu. Hatulugun ali hanubu hananu hape agnabuk ahabuk nyumnah. Umu moneken agagun douk ayawabigun 4 klok uli. \p \v 40 Amudak biam douk hemnek Jon ali hagipech Jisas hanak uli, ananu douk Andru. Anan douk Saimon Pita ananinu owaninu. \v 41 Ali Andru nenek wisnabul nanak naulimu ananinu saninu Saimon. Nanak nogwatanu ali naklipanu nakli, “Apak amogwatanu Mesaia.” Muwanamu enyudak balan Mesaia umu douk nyakli Krais, anudak douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \p \v 42 Ali Andru nalau Saimon umu Jisas. Jisas natulunu ali nakli, “Nyak Saimon. Nyak douk Jon ananinu nuganinu. Kamanami douk eke wata chuhwalenyu Sifas.” Bawogenyumu balan umu echudak yeguh Sifas uli Pita douk chakli atin. Chakli Bulbuduk. \s1 Jisas Nalau Filip Nanu Nataniel \p \v 43 Wehluwih ali Jisas nakli nunamu enyudak provins Galili. Nanak douk nogwatu Filip ali naklipanu nakli, “Yowi nyugipech yek.” \v 44 Filip nanu Andru uli Pita douk hanaki atubul wabul Betsaida. \v 45 Douk Filip nanak nogwatu Nataniel ali naklipanu nakli, “Anudak alman douk Moses nowemu balan okudak lo nyetemeyok uli buk nyanu enyudak enen amam profet henyemaguk ali hakliyuk umu eke nunakili douk amogwatanu. Anan douk Josep ananinu nuganinu chohwalanamu Jisas uli. Anan douk nanaki wabul Nasaret.” \p \v 46 Ali Nataniel nasolik Filip nakli, “Nyak nyakli deke wosik enech yopichi echudak chutoglu abuldak wabul Nasaret? Ati wak.” Ali Filip naklipanu nakli, “Orait, yowi wunak ali eke nyutulunu.” \p \v 47 Douk Jisas natik Nataniel nanakimu nutulunu ali neyagwleh-umanu enyudak balan. Nakli, “Anudak alman nape Isrel uli, anan douk ananu yopunali alman. Lohwotuhwin balan douk wo niyagwlehen ati e, wak.” \v 48 Ali Nataniel nasolik Jisas nakli, “Nyak nyadukeme malmu?” \p Ali Jisas naklipanu nakli, “Filip watak nunaku nuhwalenyu e, ali yek douk ayatulinyu nyape chukamenyumu lowag fik.” \v 49 Ali Nataniel nakli, “Nebenyali Tisa, nyak douk God ananinyu Nuganinu. Nyanubu apak Isrel apakinyu King.” \v 50 Ali Jisas wata naklipu Nataniel nakli, “Ati nyak nyenek bilip umu yek umu douk eke nyenek bilip umu agundak yaklipenyamu yatulinyu nyape chukamenyumu lowag umu, waka? Yaklipenyu, kamanami eke nyutik enenyi enen God atunu neneken uli moul. Eke ineken nyichalakuk enyudak uli.” \v 51 Ali Jisas wata naklipam nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Kamanami ipak eke putik utagu tukalagu gunak giyotuk tiki tokon ali eke putik iluh heven. Eke putik God ananich ensel chunek luto bih chunamali yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli.” \c 2 \s1 Biech Elpech Chanasupu Ali Jisas Nenek Aduligeibal Abal Blatoglu Wainibal \p \v 1 Bieh nyumneh hanak hadiyuk ali hakli bieh atuh umu, biech elpech chanasupu abuldak wabul Kana. Abuldak wabul Kana douk blape enyudak provins Galili. Ali Jisas ananik mamakik douk kwanak kwatulich. \v 2 Jisas nanu ananipu disaipel douk chopuk chohwalopu ali manak matulich umu agundak echudak biech elpech chanasupamu. \v 3 Douk aliga chawak wainibal abal cheyatabal ali Jisas ananik mamakik kwaklipu Jisas kwakli, “Wainibal abal douk chabalah cheyatabal.” \v 4 Ali Jisas naklipok nakli, “Nya, kobi nyuklipemu inek enech echudak, wak. Yekibu nyultab umu inek enyudakmali moul umu douk watak bunaki e, watak.” \p \v 5 Ali ananik mamakik kwaklipu echudak douk chenek moulomu woligun uli kwakli, “Anan nuklipepamu punek moneken umu, ipak imas puneken.” \p \v 6 Atabuk wilpat douk chobuk 6-poleis nebesi utabalis malus sakus. Chosubuk sakus umu abal blulu ali echech Juda chugipech enen echechin pasin ali chune chaulik umu. Asudak malus atup ati douk deke wolobaibali abal 100 lita bluleyos. \p \v 7 Ali Jisas naklipu echudak douk chenek moul uli nakli, “Pichalu abal asudak malus.” Naklipech ali chenyukwlabal blagluk aliga sanubu chichuknis ati. \p \v 8 Ali naklipech nakli, “Aliga pulu anabal pulawabal umu nebenalimu agundak woligun uli.” Namudak ali chagi anabal chalawobal-umanu. \v 9 Chalawobal ali nechakamabal, abaludak abal douk Jisas nenekabal blatoglu wainibal uli. Ali anan douk wo nudukemech e umu abaludak wainibal abal blanaki meigunimu e, wak. Wakuli echudak douk chenek moul ali cholu anabal chanak chokanaluli douk chadukemech. Namudak ali nebenalimu agundak woligun uli nohwalu anudak nasuh okwok uli nanaki. \v 10 Nanaki ali naklipanu nakli, “Iham almam douk isave hagimoh namudak. Susubati eke hulik hulawali nanubu yopunali wain chunowoh nulik ati. Chuwak yopunali aligas umu chumnek ali anudak ananu douk wo nunubu yopunu uli e eke adakio hunahuli chunowoh nugikuk. Wakuli nyak nyobukuk nanubu yopunali wain nakusuk aliga nameitu adakio nyanahuli.” \p \v 11 Ali enyudak douk nyanubu susubein dodogowinyi moul mirakel douk Jisas neneken uli. Neneken abuldak wabul Kana douk blape enyudak provins Galili uli. Neneken ali nagilapech umu agundak anan douk nanubu dodogowinu atunamu. Ali ananipu disaipel matulin monek bilip makli anan douk God ananinu Nuganinu. \p \v 12 Douk chenek enyudak umu julug ali Jisas naglumu Kapaneam. Nanu ananik mamakik kwanu ananim owahlim uli apak ananipu disaipel. Mabih ali mape agnabuk eneh nyumneh. \s1 Jisas Nawich God Ananitu wilpat Ali Nehiyah Chenek Salimumu Enechi Enech Echudak Uli Chatoglu Aduk \r (Matyu 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46) \p \v 13 Nyultab ahalakatimu butoglu umu echech Juda eke chunek agundak nebeguni woligun Pasova umu. Ali Jisas naltomu Jerusalem. \v 14 Nalto ali nanak nawich banis atudak God ananitu nebetali wilpat tatawamu. Nawich ali nogwatu almam hape henek bisnis henek salim umu kauhas chanu sipsip uli almiguh douk hwape kobi machubiguh-umali. Ali chopuk natik almam hape halihihalih tebolahas hape henek senis umu mani. \v 15 Natik namudak ali nohul analuh nadululuh nelehaluh hlatoglu kobi anagas metegas umu ali nakwu agasudak metegas nape nahiyah hanatimaguk almam hanu sipsip uli kauhas chatogloguk aduk umu agundak God ananitu wilpat tatawomu. Nablanumom tebolahas amudak henek senis umu manili\f + \fr 2:15 \ft Tik futnot umu Matyu 21:12\f* ali nasitusatamom mani nyanakuk atin atiyuk. \v 16 Ali nanalak umu amudak henek salim umu almiguh uli umu hutogloguk aduk. Nakli, “Laweyoguh toglomoguk agundak. Kobi punek yekinu Anineitu wilpat tutoglu kobi enen stua umu, wak.” \p \v 17 Ali ananipu disaipel wata ulkwip polomu enen balan nyetemu God ananik buk uli. Balan douk nyakli namudak. “Yek ulkum manubu molomu nyakitu wilpat ali yanubu yenek nebenyi moul yagapechatu tape kalbu.” \p \v 18 Echech Juda echechim nebemi hatik enyudak ali haklipanu hakli, “Nyak nyunubu nyunek enen God atunu neneken uli moul nyutoglu. Nyuneken umu apak mutulin ali mudukemech mukli nyak douk adul God nekenyu namba ali dakio nyanaki nyenek enyudak agundak numun ananitu wilpat.” \p \v 19 Jisas nemnek ali wata naklipam nakli, “Ipak pichicheh atudak God ananitu nebetali wilpat ali yek eke wata itahul ilatu iyatatu umu bieh atuh nyumneh meyoh.” \p \v 20 Namudak ali amam wata hasolikanu hakli, “Douk nyakli deke wata nyutahul nyulatu nyiyatatu bieh atuh nyumneh meyoh? Atudak wilpat douk chalatu wolobaichi 46-poleich yohwleguh ali adakio chalatu cheyatatu.” \p \v 21 Wakuli Jisas naklimu chichichehatu uli wilpat douk naklien nenyemu ananihw yegenyihw. \v 22 Namudak ali abudak nyultab chanu nagak ali God wata nanahuli iwagu umu batoglu, ali apak ananipu disaipel adakio ulkwip polomu enyudak balan likuk anan nakliyenyuk uli. Ali adakio monek bilip makli Jisas neyagwlehen uli balan nyanu enyudak nyetemu God ananik buk uli douk adulin atin. \s1 Jisas Douk Anadukemu Ihech Elpech Echechin Tinytin \p \v 23 Ehudak nyumneh douk chenek agundak woligun Pasova abali, Jisas douk nape Jerusalem. Nape ali nenek wolobainyi God atunu neneken uli moul douk elpech chatulin ali wolobaichi chasuh ananin balan chagipechen. \v 24 Douk Jisas natulich namudak umu agundak chasuh ananin balan dadag umu ali wo nunubu nunek bilip umu echech douk chanubu chasuh ananin balan e, wak. Umu moneken, anan douk nadukemu ihech elpech echechin tinytin nyolu nyanak umu. \v 25 Anan douk eke kobi enen elpen nyuklipanu adakio nudukemu echechin pasin o echechin tinytin, wak. Anan douk ananubu nadukemu echechin pasin nyanu echechin tinytin. \c 3 \s1 Jisas Nanu Nikodimas Heyagwleh Balan \p \v 1 Ananu alman chohwalanamu Nikodimas uli douk nape. Anan douk ananu Farisi ali ananu nebenalimu echechin kansol. \v 2 Anab wab, anudak alman Nikodimas nanak natik Jisas ali naklipanu nakli, “Nebenyali Tisa, apak madukemech umu nyak douk enenyu tisa, douk God naklipenyomu nyunaki nyunek skul umu apak ananin balan uli. Enyudak God atunu neneken uli moul douk nyak nyape nyeneken uli, apak deke kobi enen elpen nyuneken, wak. Sapos God nugakamu enen elpen ele, enyen douk wosik deke nyuneken.” \p \v 3 Ali Jisas wata naklipanu nakli, “Aduligu atugu yaklipenyu, sapos enen elpen kobi wata nyutoglu nupolein umu, enyen eke kobi nyuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, wak.” \v 4 Ali Nikodimas wata chopuk nasolikanu nakli, “Enen jugwainyi elpen deke wata nyutoglu nupolein malmu? Ati enyen wosik deke wata nyuwich enyenyik mamakikwih apahw umu wata kwinylali anah alagun ali adakio nyutoglu nupolein, waka?” \p \v 5 Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Aduligu atugu yaklipenyu. Sapos elpech kobi chutoglu nupoleich umu agundak chunek baptais abal ali chulau God ananin Michin nyunekech chutoglu nupoleich umu, echech eke kobi chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, wak. \v 6 Elpech douk chalali batowich ali chanubu chatoglu elpech meyoh. Wakuli elpech douk God ananin Michin nyuwich nyupenyich uli, echech douk chanubu chatoglu God ananich batowich. \v 7 Namudak ali nyak kobi loguh hwunechluk-enyamu agundak yaklipenyamu ihepu elpech imas putoglu nupoleipu anah alagun umu, wak. \v 8 Wihun nulumu, anan douk eke nulu nunak agnabuk douk anan nukli nulu nunak umu. Nulumu douk eke nyumnekanu, wakuli agundak naitakumali o nulu nunak umu, nyak douk wo nyudukemagun e, wak. Ali ihech elpech douk God ananin Michin nyunekech chatoglu nupoleichili douk namudak ati.” \p \v 9 Ali Nikodimas wata nasolik Jisas nakli, “Enyudak deke nyutoglu malmu?” \v 10 Ali Jisas naklipanu nakli, “Malmu namudak? Nyak douk enenyu echech Isrel echechinyu tisa, wakuli enyudak yaklipenyamu douk wo nyudukemen e? \v 11 Adul ati yaklipenyu. Apak douk meyagwleh umu echudak madukemech uli ali maklipepu balan umu echudak matulich uli. Wakuli ipak douk pokenyuk agabus enyudak apakin balan. \v 12 Yek yaklipepu balan umu echudak chatoglu apudak atap uli ali ipak douk wo punek bilip umu yekin balan e, wak. Namudak ali sapos ikli iklipepamu iluh hevenich echudak ele, ipak douk eke kobi pusuh yekin balan pukli adulin, wak. \v 13 Wak kwalowi enen elpen nyultomu iluh heven e, wak. Wakuli douk yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli otuwe yatukemaguk iluh heven yagluki. \v 14 Seiwak Moses nahau enen lowag agundak wohigunmu douk elpech wak umu. Ali nowaul enen idul douk neneken brasinu ain uli nyataul. Ali douk eke namudak ati. Yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke chutuke chiyowaul itaul enen lowag. \v 15 Umu chunatimaguk elpech douk chusuh yekin balan chugipechen uli, echech douk eke chupe kalbu eheh nyumneh.” \p \v 16 God anan douk atunu Nuganinu meyoh. Wakuli anan nanubu ulkum manosuh chanatimaguk apudak atapichi elpech ali nakaganu nanakimu echech. Nanakumali echebuk chusuh ananin balan dadag uli, echech eke kobi chunak chuwichuk, wak. Wakuli eke chunubu chupe kalbu eheh nyumneh. \v 17 God wo nukagasi ananinu Nuganinu nunamali apudak atap umu nunemech balan elpech kobi jas umu e, wak. Wakuli anan douk nakaganu nanamali nunolawech chutanamali chupe kalbu. \v 18 Echebuk douk chusuh ananin balan chugipechen uli, God eke kobi nunekumech balan ali nuklimu echech eke chulau nebehi nyih, wak. Wakuli echebuk douk wo chusuh ananin balan chugipechen uli e, God douk anenekumech balan ali eke chulau nebehi nyih. Umu moneken, echech douk wo chunek bilip umu anudak God ananinu atunu Nuganinu e, wak. \v 19 Bawogenyumu balan umu agundak God eke nunemech balan umu douk namudak. Alman nape kobi laitumali douk ananaki apudak atap naglak, wakuli elpech echechip ulkwip panubu panosuh enenyi enen yowenyi douk nyape kobi yomotokweh umu. Lait chakli wakatu. Umu moneken, echech douk chapemu chenek yowenyi atin uli. \v 20 Ihech elpech douk chapemu chenek yowenyili, echech douk chenek biruamu anudak alman douk nape kobi laitumali. Echech douk chakli wak umu echechin yowenyi nyutoglu yopugunmu ali chunatimaguk tikuk ati, chakli wak. Namudak ali echech douk elgeich umu chunamali anudak alman douk nape kobi laitumali. \v 21 Wakuli echebuk douk chenek aduligein atin pasin uli, echech douk chanamali anudak alman kobi laitumali. Chanakimu elpech chutik enyudak yopinyi moul douk God naklimu echech chuneken ali douk anagakomech cheneken uli. \s1 Enen Alagun Balan Douk Jon Naklipechen Umu Jisas Umu \p \v 22 Douk enyudak nyanakuk ali Jisas nanu ananim disaipel hanamu enyudak provins Judia. Hanak hape agnabuk ali hape henek baptaisumech. \v 23 Jon douk chopuk nape nenek baptaisumech abuldak wabul Ainon. Ababul douk blape halakatimu Salim ali wolobaibali abal blalu agnabuk. Namudak ali elpech chanaki nape nenek baptaisumech. \v 24 Ali ababuk nyultab, Herot douk watak nuwechik Jon nupe haus kalabus e, watak. \p \v 25 Ali anam Jon ananim umu disaipel hanu ananu alman echech Juda hape halpak balan umu agundak echech Juda chagipech echechin lo ali chechlokuh abal umu chakli God nutulich nuhwalech yopichi umu. \v 26 Ali amam disaipel hanamali Jon ali haklipanu hakli, “Nebenyali Tisa, anudak alman douk likuk nanu nyak pape gani woblahahibamu wolub Jordan ali douk nyaklipopo-monu uli, nameitu douk nape nenek baptaisumech. Ali chanatimaguk elpech douk chanamu anan atunu.” \v 27 Jon nemnek ali nebemom balan nakli, “Sapos God nape iluh heven uli nukli kobi nuken moul enen elpen umu, enyen meyoh eke kobi nyuhul enyudak moul nyuneken, wak. \v 28 Ipak douk apemneken enyudak balan likuk yaklien uli. Douk yakli, ‘Yek douk wo anudak alman douk God naklimu nutalihanu ali nukaganu nunamali nunolau elpech uli e, wak. Wakuli yek douk God natalihe ali nekege yaliki. Anudak alman douk eke nigiki.’ \v 29 Ali sapos ananu alman nusuh ananik almatok umu, okudak almatok douk akwataglu ananik. Anudak nasuh okwok uli ananinamu elpenyinu nukli nunmek umu agundak nasuh okwok uli niyagwleh abali, anan douk eke nunubu nunehilau nulikuk. Ali yek douk namudak ati kobi anudak elpenyinamu. Nameitu yek douk yemnek Jisas ananin balan ali yanubu yenehilau yalikuk. \v 30 Anan yeul imas nyunubu nyukihanu ali yekin imas nyunubu nyubih.” \p \v 31 Jisas douk napeli iluh heven nanakili, anan douk nanubu nebenalimu ihechumali enechi enech echudak. Apudak atapichi elpech douk chadukemu apudak atapinyi ali cheyagwlepu apudak atapichi echudak. Ali anan napeli iluh heven nanakili, douk nanubu nebenali nechalakuk ihech elpech nach chabihuk. \v 32 Anan douk isave naklipapamu echudak natulich uli ali naklipapu nemnekenyuk uli balan. Naklipapu, wakuli wak enech elpech chumnek ananin balan ali chuhwen chugipechen e, wak. \v 33 Echebuk douk chemnek ananin balan chahwen chagipechen uli, echech chakli God naklienyi balan douk adulin atin. \v 34 Anudak alman God nakaganu nanakili, anan douk nanaki naklipu elpech God ananin balan. Umu moneken, God nanubu nakanu ananin Michin nyawich nyapenyunu chukninu ali nyagakamanu nenek enyudak. \v 35 Aninu God douk nanubu ulkum manosuh ananinu Nuganinu ali anakanu ihechumali echudak ali anan nape nebenalimech. \v 36 Echebuk douk chumnek anudak Nuganinu ananin balan chuhwen chugipechen uli, echech eke chupe kalbu eheh nyumneh. Wakuli echebuk douk chukanaguk agabus Nuganinu kobi chugipech ananin balan uli, echech eke kobi chupe eheh nyumneh, wak. Wakuli God eke nyihihichi-namu echech ali eke chumnek nebehi nyih eheh nyumneh. \c 4 \s1 Jisas Nanu Onok Almatok Echech Sameria Cheyagwleh Balan \p \v 1 Aliga ali amam Farisi ahemnek umu chakli Jisas nechalakuk Jon nenek baptais umu wolobaichi elpech ali nasonukech chagipech anan. \v 2 Wakuli Jisas anan yet douk wo nunek baptais umu enech elpech e, wak. Ananipu disaipel atupu monek baptaisumech. \v 3 Douk Jisas nemnek umu amam Farisi hemnek enyudak ali wata chopuk natukemaguk Judia natanomu nanamu enyudak enen provins Galili. \p \v 4 Ali ahudak yah hanamu Galili uli douk hawich hanak enyudak enen provins Sameria. Ali anan douk nagimah nanak. \v 5 Nanak aliga nanak natoglu anabul wabul chohwalabulmu Saika. Ababul douk blape enyudak provins Sameria ali blapeli halakatimu abudak chokubi amnab seiwak Jekop noku ananinu nuganinu Josep umu. \v 6 Ali Jekop ananigu bobigu douk seiwak nunugomu chape cholu abal umu douk golu agnabuk. Hanaki ahudak louhi yah ali Jisas aulpusinu. Ababuk nyultab douk anyumnah toul ali Jisas nanak nape algasigamu agudak abal bloleyagali bobigu. \p \v 7 Nape douk onok echech Sameria kwanakumali kulu abal ali naklipok nakli, “Chuke anabal abal ibalah.” \v 8 Ananipu disaipel douk amanak mawich abuldak wabul Saika umu mutali anagun mugnah uli woligun. \v 9 Ali okudak almatok kwaklipanu kwakli, “Nyak douk enenyu Juda ali yek douk Sameria. Nyak deke kobi nyusolikemu ikenyu abal nyubalah, wak.” Okwok kwakli namudak umu moneken, echech Juda chanu echech Sameria douk wo chunechlepomu enenyi enen o chuwak woligun atuluh ati yauleluh e, wak. \v 10 Ali Jisas nebemok balan namudak. Nakli, “Nyak nyukli nyudukemu yopichi echudak douk God naklimu nukenyeyech meyoh ulile, nyak deke nyusolikemu ikenyu yopubali abal douk elpech chulawabal ali blunekech chupe kalbu eheh nyumneh uli.” \v 11 Kwomnek namudak ali kwaklipanu kwakli, “Nebenyali, nyak douk baket wakenyamu nyunalu abal umu. Ali chopuk agudak abaligu bobigu douk gani atap meyoh. Ali abaludak abal douk elpech chubalah chupe kalbu eheh nyumneh umu eke nyubalulali agnumu? \v 12 Apakinu yamenu Jekop nanumapaguk agudak abaligu bobigu apak. Anan nanu ananich batowich chabalahagu. Chabalulamu ananich kauhas uli sipsip chabalah. Ali nyak douk nyakli nyak nebenyali nyechalakuk Jekop, waka?” \p \v 13 Ali Jisas nebemok balan nakli, “Echebuk elpech douk chuwak agudak bobigeibal abal uli, echech eke wata abal blugahogech. \v 14 Wakuli meichi echebuk douk chulau abal yek ikechabal uli, echech eke kobi wata abal blugahogech chopuk, wak. Abaludak abal yek ikechabal uli, ababal eke blutoglu blukih blupe namudak echechigun numun ali eke blunekech chunubu chupe kalbu eheh nyumneh.” \p \v 15 Okudak almatok kwomnek namudak ali kwaklipanu kwakli, “Nebenyali, nyak nyuke abalabuk nyakliyabal uli abal. Nyuke umu abal kobi wata blugahoge ali ipemu inaki agundak ibalulu, wak.” \p \v 16 Ali Jisas naklipok nakli, “Kale hwalu nyakinu alaminu ali wata punaki agundak.” \p \v 17 Kwomnek ali kwaklipanu kwakli, “Yek alaminu wak ananu e.” \p Ali Jisas naklipok nakli, “Enyebuk douk adul wo, umu nyakli nyak alaminu wakenyamu. \v 18 Umu moneken, likuk nyak douk nyasuh 5-poleim almam. Ali anabuk nameitu nyananu pape uli, anan douk wak nyakinu adulinu alaminu e, wak. Nyakin balan douk nyanubu adulin.” \p \v 19 Ali okudak almatok kwaklipanu kwakli, “Nebenyali alman, yek yadukemech umu nyak douk enenyu profet, douk God nagilapenyu balan umu nyuklipu elpechen uli. \v 20 Apakich popech yamech echech Sameria douk chenek lotumu God anudak maunten. Wakuli ipak Juda isave pakli agundak elpech imas chunak chunek lotumu God umu douk gnape Jerusalem atugun.” \p \v 21 Ali Jisas naklipok nakli, “Nya, nyusuh yekin balan nyukli adulin. Nyultab eke butoglu, umu eke kobi punek lotumu Aninu God anudak maunten o Jerusalem umu. \v 22 Ipak Sameria douk wo punubu pudukemu anudak douk penek lotumanaluli e, wak. Apak Juda douk madukemanu anudak monek lotumanaluli. Umu moneken, moul douk God neneken umu nunolau elpech chutanamali chupe kalbamu douk neneken nyaitak apak Juda. \v 23 Nyultab eke butoglu, ali douk abudak abatoglu, umu elpech douk chunek lotumu Aninaluli eke chukli adulin atin chulau ananin Michin enyenyin strong ali chunek lotumonu. Echech eke chunek lotumonu duldul kobi anan nanubu napemu. Elpech douk Aninu natimech umu chunek lotumonu uli douk echudakmali. \v 24 God anan douk yegenihw wak. Anan douk Michin atin. Namudak ali elpech chukli chunek lotumu anan uli, echech michich imas chulau God ananin Michin enyenyin strong ali chugipech adulin atinyi balan ali chunek lotumonu.” \p \v 25 Okudak almatok kwomnek ali kwaklipanu kwakli, “Yadukemech umu Mesaia eke nunaki. Anudak alman Krais douk God natalihanu ali eke nukaganu nunamali nunolau elpech uli. Abudak nyultab anan nutoglomu, anan eke nuklipapamu ihechumali enechi enech echudak mudukemech.” \p \v 26 Ali Jisas wata naklipok nakli, “Anabuk alman douk yanubu yek wo. Enyudak douk yanenyu wape weyagwleh uli.” \p \v 27 Douk nowolehumok balan wakuli apak ananipu disaipel wata manak matogloli. Ali loguh hwanubu hwonechlukapu umu agundak matulunu nanu onok almatok chape cheyagwleh balan umu. Matulunu, wakuli wak ananu nusolik okudak almatok nukli, “Nyanaki agundak umu moneken?” o nusolik Jisas nukli, “Nyanu okwobuk almatok pape peyagwleh balan umu moneken?” Wo musolikech e. \p \v 28 Ali okudak almatok kwobukuk baket douk kwakli kulu abal umu ali wata kwatanamomu wabul. Kwanak ali kwaklipu almam almagou kwakli, \v 29 “Yowi munak putik anudak alman douk naklipemu ihechumali echudak likuk yape yenekech uli. Ati anan douk eke Krais waka meinali?” \v 30 Namudak ali chatukemaguk wabul chanak umu chutik Jisas. \p \v 31 Ali ababuk nyultab, apak ananipu disaipel douk mape manalak umu Jisas makli, “Nebenyali Tisa, suh enech echudak kakwich kak.” \v 32 Nemnek ali naklipapu nakli, “Yek yachah uli kakwich douk wo pudukemech e, wak.” \p \v 33 Namudak ali apak ananipu disaipel amape manasasalimu makli, “Ati dukwechuk eke enen elpen nyalaumanali anagun woligun nagnah, waka?” \p \v 34 Ali Jisas naklipapu nakli, “Yekich kakwich douk echudak: Igipech anudak douk nekege yanakili ananin balan ali iyatak enyudak moul douk nekeyen umu ineken uli.” \p \v 35 “Ipak douk isave pakliyen enyudak balan: Pakli, ‘Nubatib aub chopuk butuh ali kakwich eke yopich.’ Yaklipepu, ipak pugamu putulugun. Kakwich douk achasu chape nahabigas umu chunasagunmu. \v 36 Alman nusagunmu chasoluli kakwich uli, anan eke nulau pe ali nulimech nichubuk atugun umu chukus kalbu eheh nyumneh. Nenek namudak umu anudak nau kakwich uli nunu anudak natimech uli eke hunubu hunehilau hulikuk. \v 37 Enyudak enen balan isave cheyagwlehen uli douk adulin balan. Balan Enyudak. ‘Ananu alman nau kakwich ali kipainali nasagunmech.’ \v 38 Yek yakagepu panak umu pusagunmu kakwich nahabigu douk likuk ipak wo punek moul umu e, wak. Kipaimi henekuk moul ali ipak puwich pusagunmu kakwich douk hawechagu uli halik henekuk nebenyi moul umu.” \p \v 39 Wolobaichi Sameria chape Saika uli douk chasuh Jisas ananin balan chagipechen. Umu moneken, echech douk chemnek okudak almatok kwakli, “Anan naklipemu ihechumali likuk yape yenekech uli echudak.” \v 40 Douk namudak ali echech Sameria chanaki agundak Jisas napemu ali dodogowich atich chaklipanamu nunech chupe. Namudak ali nanech nape bieh nyumneh ablabuk wabul. \v 41 Wolobaichi elpech chemnek ananin balan chakli adulin ali chahwen chagipechen. \p \v 42 Ali chaklipu okudak almatok chakli, “Apak douk wo mumnek nyakin balan atin ali dakio munek bilipumanu e, wak. Apak yet memnek ananin balan ali madukemech makli anan douk anudak alman douk eke nugakamu ihapu mape apudak atap uli elpech ali wata nunolawapu mutanamu mupe kalbaluli.” \s1 Jisas Nagapech Ananu Nenek Moul Umu Gavman Uli Ananinu Nuganinu Ali Yopunu \p \v 43 Douk nape ablabuk wabul bieh nyumneh umu julug ali natukemabuluk nanamu provins Galili. \v 44 Likuk Jisas anan yet nakliyen enyudak balan nakli, “Ananu profet, ananibul wabul douk wo chumneken ati e ananin balan chukli anan nebenali e, wak.” \p \v 45 Namudak ali abudak nyultab nanak natoglu Galili abali, echech Galili chanubu chenehilau-manu umu agundak nanak umu. Umu moneken, abudak nyultab chenek agundak nebeguni woligun Pasova Jerusalem abali, echech douk chanak ali chatik ihenyumali anan neneken uli nebenyi moul mirakel. \p \v 46 Ali wata nanak natoglu abuldak wabul Kana. Ababul douk blape enyudak provins Galili. Abuldak wabul douk nubuwakih nowanamu abal meyoh blatoglu wainibal uli. Ali ababuk nyultab, ananu nenek moul umu gavman uli ananinu nuganinu douk agudak ganu nape wabul Kapaneam. \v 47 Douk anudak alman nemnek umu Jisas natukemaguk Judia nanamali Galili ali nanak nasolikanamu nunamanu hunamu Kapaneam ali nugapech ananinu nuganinu umu yopunu. Anan douk agudak ganu ali halakatimu nakli nugak. \p \v 48 Ali Jisas naklipanu nakli, “Sapos ipak putiwemu kobi inek enenyi enen God atunu neneken uli moul umu, ipak eke kobi punek bilipume, wak.” \v 49 Anudak nenek moul umu gavman uli nemnek ali naklipu Jisas nakli, “Nebenyali alman, yowi wunak wisnabul. Kedeke yekinu nuganinu nugak.” \v 50 Ali Jisas naklipanu nakli, “Kale. Nyakinu nuganinu eke kobi nugak, wak.” Anudak alman nasuh Jisas ananin balan nakli adulin ali nanak. \p \v 51 Nape nanak yah ali ananim henemanu moul uli hanaki hogwatanu. Ali haklipanu hakli, “Nyakinu nuganinu ayopunu. Eke kobi nugak, wak.” \v 52 Ali nasolikam umu banubu meibali nyultab douk ananinu nuganinu wata yopunamu. Ali haklipanu hakli, “Agudak galhwosuk nabatik wabigun 1 klok aun patolanu abali.” \p \v 53 Namudak ali aninu wata nadukemech umu, nabatik douk banubu ababuk hakliyabali nyultab Jisas naklipanu nakli, “Kale, nyakinu nuganinu eke kobi nugak, wak.” Namudak ali anan nanu chanatimaguk chape ananitu wilpat uli chasuh Jisas ananin balan chagipechen. \v 54 Jisas douk anatukemaguk Judia nanaki nape Galili. Ali enyudakmali God atunu neneken uli moul douk nenek enyudak ali nyatoglu bien. \c 5 \s1 Jisas Nagabe Ananu Agudak Genekanali Gani Nebegali Wayag Betesda \p \v 1 Enyudak nyanakuk ali anah nebehi nyumnah douk echech Juda chape chenek lotu ali chenek nebeguni woligun umu hatoglu. Ali Jisas naitak nanamu Jerusalem umu nutulich umu agundak woligun. \v 2 Ali agnabuk Jerusalem, enen nebenyi dua chohwalen umu Sipsip Echechin Nebenyi Dua uli douk nyape asudak banis douk chenekas chalihi chalih Jerusalem uli. Ali halakatimu enyudak dua, anagu nebegali wayag galu. Enyudak ganagain balan Arameik chohwalagamu douk chakli Betesda. Ali halakatimu agudak wayag douk anatu nebetali wilpat tatau ali chalak 5-poleiluh yadogwiluh. \v 3 Ali wolobaichi agasudak senekechi elpech chanaki chape chechuh ahludak yadogwiluh. Enech nabes sechukechi, enech ayas senekech ali chalahe sisahw uli chanu echudak douk loguh ayas chagakech uli chanaki chape. [Echech chape chobeyagun umu abal blubilak umu. \v 4 Umu moneken, anabu nyultab Diginali ananin ensel isave nyabih nyagluk abal ali nyenek abal hichihicho blalu. Ali douk abal blubilak julug ali meinyi agudak genekenyi elpen nyulik nyitak nyugluk agudak wayag uli, enyen douk eke wata yopin.] \p \v 5 Ali agnabuk, ananu aiyas sagak nape namudak umu 38-poleich yohwleguh uli douk nape onoh yadohw douk hwotau halakatimu agudak wayag uli. \v 6 Douk Jisas natik anudak aiyas sagakanali nechuh ali nadukemech umu anan douk aiyas sagak nape loubomu nyultab. Ali Jisas nasolikanu nakli, “Nyak nyakli wata yopinyu, waka?” \p \v 7 Ali anan naklipanu nakli, “Nebenyali, ababuk nyultab abal blabilak abali, yek douk elpen wakemu nyiyahul nyunak nyutuwe wayag uli. Yek yet yakli inak igluk wakuli kipaichi chenek wisnabul chechalake chalik chanak chagluk.” \p \v 8 Ali Jisas naklipanu nakli, “Nyak kitak nohul nyakis alas nyunohwas ali nyunak.” \v 9 Ali ahudak atuh anudak alman yopunu ali naitak nohul ananis alas nahwas nanak. \p Ali ahudak nyumnah Jisas nagabe anudak aiyas sagakanalimu douk Sabat. \v 10 Douk namudak ali echech Juda echechim nebemi haklipu anudak douk Jisas nagabeyanu uli hakli, “Apakin lo seiwak God nakaguk Moses umu douk nyakli, ahudak nyumnah Sabat douk kobi munek enen moul wak, mupe meyoh. Ali nyak douk kobi nyusuh nyakis alas nyulahe, wak.” \p \v 11 Wakuli anan naklipam nakli, “Anudak neneke yopuwe uli douk naklipemu itak ihul yekis alas inohwas ali inak.” \p \v 12 Ali amam hasolikanu hakli, “Meinali alman naklipenyamu nyunohul nyakis alas nyunohwas ali nyunak?” \p \v 13 Wakuli anudak alman douk Jisas nagabeyanu yopunu uli douk wo nudukemu Jisas e, wak. Umu moneken, wolobaichi elpech chape agnabuk ali Jisas douk ananakuk. \v 14 Aliga douk anabu nyultab banakuk ali Jisas wata nogwatanu numun banis agundak God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali naklipanu nakli, “Tik, nyak douk ayopinyu. Nyunak ali kobi wata nyukli nyunek enen yowenyi alagun, wak. Kedeke enen nyanubu nebenyi hevi nyutoglomenyu.” \v 15 Ali anudak alman nanak naklipu echech Juda echechim nebemi umu anudak nagabeyanu uli douk Jisas. \v 16 Douk namudak ali amam hape henekanu anagu anagu Jisas. Umu moneken, anan douk nagabe anudak alman ahudak nyumnah Sabat. \v 17 Wakuli Jisas naklipam nakli, “Yekinu Aninu douk nenek ananin moul nape namudak hanatimaguk nyumneh. Namudak ali yek chopuk yape yeneken namudak ati.” \p \v 18 Douk Jisas nakli namudak ali amam nebemi Juda hanubu hakli honu nugak. Umu moneken, anan douk wo nublo enyudak lo umu kobi chunek enen moul ahudak nyumnah Sabat umu atin e, wak. Anan nakli God douk nanubu ananinu Aninu. Ali douk namudak umu, anan nakli nunek anan yet nunubu nutoglu alagun atimu God. \s1 God Ananinu Nuganinu Anan Nanubu Dodogowinu Atunamu Nunek Moul \p \v 19 Ali Jisas nebemech balan nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Yek God ananiwe Nuganinu, yek yet eke kobi inek enech echudak wak. Yek eke inek echudak douk yek yatik yekinu Aninu nenekech uli atich. Echebuk douk Aninu nenekech uli, yek chopuk eke inekech. \v 20 Aninu ananim ulkum douk manubu manosuh yek ali anan nagilape chanatimaguk echudak anan nape nenekech uli. Anan eke nugilape inek enen douk nyechalakuk enyudak douk Aninu anagilape yeneken uli. Ineken ali ipak eke putulin loguh hwunechlukepu. \v 21 Aninu isave nohul chagak uli nolukech yapis ali wata chaitak chape. Ali douk namudak ati. Yek ananiwe nuganinu chopuk eke ihul echebuk yek ikli ichuhul uli. Ichuhul ilukwech yapis ali wata chitak chupe. \v 22 Ali Aninu anan yet eke kobi nusuh enen elpen enyenyitu kwot, wak. Enyudak moul umu nusuh kwotog umu douk anoku yeken. \v 23 Anan douk nenek namudak umu chunatimaguk elpech eke chutuk yekin yeul nyukih kobi chatuk yekinu Aninu ananin yeul umu. Ali enyebuk elpen douk wo nyutuk yek ananiwe nuganinu yekin yeul uli e, enyen douk wo nyutuk yekinu Aninu ananin yeul e, douk nakagasi yek yanakili, wak. \p \v 24 Aduligu atugu yaklipepu. Echebuk elpech douk chumnek yekin balan ali chugipech anudak douk nekege yanaki ulimu, echech eke chupe kalbu eheh nyumneh. Ali echech eke kobi chiyotumu atudak God ananitu nebetali kwot, wak. Echech douk achatukemaguk agundak chagak umu ali eke chupe kalbu eheh nyumneh. \v 25 Aduligu atugu yaklipepu. Nyultab douk eke butoglu, ali douk abatoglu, umu chagak uli eke chumneki yek God ananiwe Nuganinu yekigu nigamu. Ali echebuk douk chumneke ali chugipeche uli, echech eke chitak chupe kalbu ali kobi wata chugak, wak. \v 26 Aninu douk nanubu bawagas umu agundak elpech chupe kalbu ali kobi wata chugak umu. Ali douk namudak ati. Anan nenek yek yatoglu bawagas umu agundak elpech chupe kalbu ali kobi wata chugak atimu. \v 27 Ali God douk aneke enyudak namba umu isuh elpech echechig kwotog umu. Umu moneken, yek douk Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli. \p \v 28-29 Ali ipak loguh kobi hwunechluk-epamu enyudak umu chagak uli eke wata chitakumali. Nyultab douk abape banaki, umu elpech douk seiwak chagak ali chanugomech cholu iwagas uli eke chumneki yekigu nigu ali eke wata chitak chultowi echechigas iwagas umu. Ali echebuk douk chenek yopinyi pasin uli eke chitak chupe kalbu ali kobi wata chugak, wak. Echebuk douk chenek enenyi enen yowenyili eke chitaki chunak chiyotumu nebetali kwot ali chulau nebehi nyih.” \s1 Enech Elpech Chowoleh Bawogenyumu Balan Umu Jisas \p \v 30 Ali Jisas nakli, “Yek yet eke kobi inek enech echudak umu yekin tinytin, wak. Yek yagipech yekinu Aninu naklipeyen uli balan ali yenek skel umu elpech. Namudak ali yasuh kwotog umu, yek douk yanubu yenek skel umu echechin balan duldul. Umu moneken, yek wo igipech yekin tinytin ali inek enyudak moul e, wak. Yek yagipech anudak douk nekege yanakili ananin balan ali yenek enyudak moul anan naklimu yek ineken uli. \p \v 31 Douk yek yet ikli iklipech umu yek yet ele, enyudak yekin yeyagwlehen uli balan eke kobi chuhwen chukli adulin, wak. \v 32 Wakuli douk ananu nagakome nape naklipech umu yek. Ali yek yadukemech umu, enyudak balan anan naklien umu yek uli douk adulin atin. \p \v 33 “Seiwak ipak pakagas anam halau balan uli hanak hasolik Jon ali anan naklipepu adulin atin balan umu yek. \v 34 Ali yek douk wo iklimu enech elpech chuklipech yekin balan kipaichimu chudukemech umu yek meiweli e, wak. Yek yakli enyudak balan umu yakli God wata nunolawepu putanamu pupe kalbu. \v 35 Jon anan nape kobi lam douk hanin ali nyaglak umu elpech umu. Ali ipakiluh apaluh douk yopuluh ali penehilaumu ananitu lait douk taglak abudak banabu nyultab uli. \p \v 36 Wakuli enyudak moul yek yeneken uli douk nyanubu nyechalakuk enyudak balan douk Jon naklien umu yek uli. Enyudak moul douk God nekeyen umu ineken iyaten ali douk enyudak yape yeneken uli, enyen meyoh eke nyugilapu elpech ali chudukemech umu yek douk Aninu God nekegeli ali dakio yanaki. \v 37 Ali yekinu Aninu douk nakagasi yek yanakili, anan yet douk naklipepu bawogenyumu balan umu yek. Ipak douk wo pumnek ananitu yokwatu niyagwleh anagun e, wak. Ali chopuk ipak douk wo putulunu e. \v 38 Ananin balan chopuk douk wo nyupe ipakiluh apaluh e, wak. Umu moneken, ipak douk wo punek bilip umu yek douk Anan nekege yanakili e. \v 39 Ipak pakli enyudak balan nyetemu God ananik buk uli eke nyunekepu pupe kalbu eheh nyumneh! Douk namudak ali ipak pape patalih wolobainyi balan nyetemu okudak buk uli, ali penek tinyumen umu pakli pulau save. Enyudak nyetemu buk uli balan douk nyaklimu yek! \v 40 Wakuli ipak panubu pakli wak umu punakumali yek, umu pupe kalbu. \p \v 41 Ali yek yakli wak umu elpech chutuk yekin yeul, wak. \v 42 Wakuli yek yadukemepamu, ipakip ulkwip douk wo punosuh God e, wak. \v 43 Yek douk yanakimu yekinu Aninu ananin yeul, ali ipak douk wo puke apaluh pukli pumnek yekin balan e, wak. Wakuli sapos ananu alman meyoh nunaki nuklipepamu ananin yet yeul ele, ipakiluh apaluh deke yopuluh ali eke adakio pumnek ananin balan. \v 44 Ipak ulkwip polomu pakli ipak yet punotuk ipakich yeguh chukih. Wo kwalowi pichakomech umu punek enen pasin umu pukli anudak nanubu atunali God meyoh nutuk ipakich yeguh chukih e, wak. Douk namudak ali ipak eke pusuh yekin balan pugipechen malmu? Aduligu atugu eke wak. \v 45 Ali ipak douk kobi punek tin pukli yek eke inekumepu kwotog umu yekinu Aninu God, wak. Alman nunekumepu kwotog uli douk anudak ipak pakli eke nugakamepu uli. Anan douk Moses. \v 46 Ali sapos ipak punek bilip umu Moses ananin balan ele, ipak deke punek bilip umu yekin chopuk. Umu moneken, Moses nenyemaguk uli balan douk nyaklimu yek. \v 47 Ipak douk wo punek bilip umu enyudak balan seiwak Moses nenyemaguk uli e, wak. Namudak ali ipak eke punek bilip umu yekin balan malmu? Eke wak.” \c 6 \s1 Jisas Nakech Woligun Wolobaichi Elpech Almam Atum Umu Chadalehom Hatoglu 5,000 \r (Matyu 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17) \p \v 1 Ali anabu nyultab banakuk, ali Jisas nablo nanamu gani woblahah enyudak nebenyi raunwara Galili. Enyudak enen yeul douk chohwalen umu Taibirias. \v 2 Ali chanubu wolobaichi elpech chagipechanu. Umu moneken, echech douk chatik enyudak God atunu neneken uli moul douk anan neneken umu nagabe agudak genekechi elpech yopich umu. \v 3 Jisas nanak nalto anatu nukut ali nakih nanu ananim disaipel hape agnabuk. \v 4 Ali ababuk nyultab umu echech Juda chunek agundak nebeguni woligun Pasova umu douk ahalakatimu eke butoglu. \p \v 5 Jisas natulugun neyatagun wakuli natik umu chanubu wolobaichi elpech chape chanamanali. Ali nasolik Filip nakli, “Filip, eke munak mutal anatu bret agnumu, umu echudak chunatimaguk elpech eke chutawah uli?” \v 6 Jisas nasolikanu enyudak balan umu nakli nichakamanu. Anan douk anadukemech umu enyudak douk eke nuneken uli. \p \v 7 Ali Filip nebemanu balan nakli, “Sapos apak muwachak wolobaibali utabal 200 kina mutal anatu bret ele, atabuk bret eke kobi tunokwnumu echudak chunatimaguk elpech umu kwalowi chuwak anagun muduk ati wak. Eke kobi tunokwnu.” \p \v 8 Ali anudak ananu Jisas ananinamu disaipel Andru douk nanu Saimon Pita amam sanyowan uli nakli, \v 9 “Ananu chokunali neyotu agundak uli douk noluk bias chokusi yelbus sanu 5-poleitu chokutali balitu bret. Ali echebuk douk chopuk eke chunek moneken gipiya umu echudak wolobaichi elpech?” \p \v 10 Ali Jisas naklipapu nakli, “Klipech chupe atap.” Agnabuk douk wolobaipi wichap patoglu ali chanatimaguk chabih chape. Wolobaichumali, almam atum umu douk hanubu wolobaimi 5,000-poleim. \v 11 Douk chabih chapemu julug, ali Jisas nohul bret nahwotu nenek tenkyumu God ali nape neyaisatu nekech. Neyaisatamech umu julug, ali asudak bias yelbus douk nosuhul nenek namudak ati. Ali echech chanatimaguk chachah aliga dugolech uli atich. \v 12 Douk chanatimaguk dugolech ali naklipu ananipu disaipel nakli, “Putulich putalmu bret douk chatawah ali tenek lep takus uli. Kobi mutiteh anagunitamu tukusuk meyoh, wak.” \v 13 Memnek namudak ali matalmatu motoluk 12-poleig basketog ali chichuknig atimu tutukanitamu atudak 5-poleitu balitu bret douk echudak wolobaichi elpech chanu batowich chatawah ali tenek lep takusuk uli. \p \v 14 Douk echudak elpech chatik enyudak God atunu neneken uli moul douk anan Jisas neneken uli ali chakli, “Aduligu atugu, anudak alman douk anudak profet God naklimu eke nukaganu nunamali apudak atap uli.” \p \v 15 Jisas natulich ali anadukemech umu echech ahalakatimu eke chunaki didigep pupe chuhwanu ali chunekanu nupe echechinu king. Namudak ali natukemechuk anan atunu nanak nalto maunten. \s1 Jisas Nalikwech Nanak Chihahibal Umu Abal Enyudak Nebenyi Raunwara \r (Matyu 14:22-23; Mak 6:45-52) \p \v 16 Douk aliga wabigun ali ananipu disaipel maitak maglumu enyudak raunwara. \v 17 Mabih malto anatu bot ali mablo manak umu makli munamu wabul Kapaneam. Ababuk nyultab douk ayowab, wakuli Jisas douk watak nunaki nutoglomapu e, watak. \v 18 Ali ababuk nyultab, nebenali wihun douk nalu nohul yous nebebi molub batuk ali yous yoweg. \v 19 Apak eke amonek pul manak 5 o 6 kilomita lougun umu algas ali nameitamu Jisas nalaheli chihahibal umu abal nanaki halakatimu bot. Douk matik namudak ali manubu elgeipu. \v 20 Ali Jisas naklipapali nakli, “Kobi elgeipu, wak. Enyudak douk yek Jisas wo.” \v 21 Douk memnek ali monehilawomu mulawanu nulto bot. Ali ahudak atuh matik umu bot atanak tatoglu gani woblahah enyudak raunwara douk apak mape monek pul manak umu. \s1 Almam Almagou Achape Chatimu Jisas \p \v 22 Wehluwih ali echudak wolobaichi elpech douk wata chape gani woblahah enyudak raunwara. Chadukemech umu nabatik wak anatu alagun bot tulu agnabuk e, wak. Atutu meyoh talu ali douk ananipu disaipel atupu malto monek pul manak. Jisas wo nunamapu munak e, wak. \v 23 Ali ababuk nyultab, onog botog gwalali wabul Taibirias uli douk gwanak gwatogloli. Gwatogloli halakatimu agundak douk Jisas nenek tenkyumu God umu bret ali noku echudak elpech chatawah umu. \v 24 Douk echudak elpech chatik umu Jisas nanu ananipu disaipel wo mupe agnabuk e, ali chabih chalto ogudak botog chanamu Kapaneam umu chutimu Jisas agnabuk. \s1 Jisas Anan Douk Kobi Aduligeitali Bret Tagluki Iluh Heven Ulimu \p \v 25 Douk aliga chanak chogwatanu gani woblahah-inyumu enyudak raunwara ali chaklipanu chakli, “Nebenyali Tisa, makwnih nyanaki agundak?” \v 26 Ali Jisas nebemech balan nakli, “Aduligu atugu yaklipepu, ipakip ulkwip douk wo pulomu enyudak yeneken uli nebenyi moul olsem anagu mak yek yagilapepamu ali dakio panaki patime e, wak. Ipak douk pawak bret chuknipu atipu ali pape patimemu douk namudak. \v 27 Kobi pupe punek moul umu echudakmali kakwich douk eke pichah ali chunak chuwichuk uli, wak. Wakuli ipak imas punek moul umu putimu echudak enech kakwich douk eke pulawech ali eke chunekepu pupe kalbu eheh nyumneh uli. Echudak kakwich douk yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke ikepeyech. Umu moneken, Aninu God douk aneke namba ali naklipe wasik umu inek enyudakmali moul.” \p \v 28 Namudak ali chasolikanu chakli, “Ali apak eke munek moneken, umu God nutulupu ali nukli wasik nunehilau-mapamu?” \v 29 Ali naklipech nakli, “Moul douk God naklimu puneken uli douk enyudak. Anan douk nakagasi yek yanaki, ali nakli ipak imas pusuh yekin balan dadag pugipechen.” \v 30 Namudak ali echech wata chasolikanu chakli, “Eke nyunek moneken God atunu neneken uli moul umu apak mutulin ali munek bilip umu nyakin balan? Eke nyunek moneken? \v 31 Apakich yamech douk chawak atudak bret mana gani wohigunmu elpech wak umu. Chatawah kobi God ananin balan nyetemu ananik buk uli nyaklimu. Nyakli namudak. ‘Anan nekech bret tabihi iluh heven uli chatawah.’” \p \v 32 Jisas nemnek ali naklipech nakli, “Aduligu atugu yaklipepu, atabuk bret tagluki iluh heven uli douk wo Moses nukepeyatu e, wak. Yekinu Aninu nekepu atudak aduligeitu bret douk tagluki iluh heven uli. \v 33 Bret douk God nekepeyatu uli douk tatukemaguk iluh heven ali taglukumali tugakomu apudak atapipali elpech umu pupe kalbu eheh nyumneh.” \p \v 34 Ali echech chaklipanu chakli, “Nebenyali, apak makli nyak nyupemu nyukapu atabukmali bret wihluwehlu.” \v 35 Ali Jisas naklipech nakli, “Yek douk atudak bret douk eke chulawatu ali chupe kalbu eheh nyumneh umu. Echebuk douk chunamali yek ali chusuh yekin balan chugipechen uli, echech eke kobi wata nyulub blech o wata abal blugahegech chopuk, wak. \v 36 Wakuli douk ayaklipepu, ipak douk apatuliwe wakuli wo pusuh yekin balan dadag pukli adulin e, wak. \v 37 Ihech elpech douk yekinu Aninu natalihech umu chunamali yek uli eke chunameli. Echebuk douk chunamali yek uli, yek eke kobi inoguglech ikechuk agab, wak meyoh. \v 38 Yek douk wo itukemaguk iluh heven ali iglukumali igipech yekin laik inek enenyi enen moul kobi yek ulkum molomen ulimu e, wak. Wakuli douk yanakumali igipech yekinu Aninu douk nekege yanakili ananin laik. \v 39 Ali anan nekege yanakili naklimu ineken uli douk enyudak. Nakli kobi itukemaguk enen echudak chanatimaguk elpech douk anan natalihech umu chunamali yek uli nyunak nyuwichuk, wak. Wakuli nakli yek imas ilukwech yapis chunatimaguk ali wata ichuhul chitak chupe abudak nyultab hugikuk uli nyumnah hutoglomu. \v 40 Aduligu, yekinu Aninu nakliyenyi douk akenyudak. Nakli chunatimaguk elpech douk chutik yek ananiwe Nuganinu ali chusuh yekin balan chugipechen uli, echech douk eke chunubu chupe kalbu eheh nyumneh. Ali douk eke wata ilukwech yapis ichuhul chitak chupe ahudak hugikuk uli nyumnah hutoglomu.” \v 41 Echech Juda chemnek nyihihichich ali achape cheneyagwleh chokwin atin, umu agundak Jisas nakli anan douk atudak bret tagluki gani iluh heven ulimu. \v 42 Namudak ali chakli, “Anudak alman anan douk Josep ananinu nuganinu chohwalanamu Jisas uli. Ananich mamechich douk madukemech. Ali malmu namudak, umu dukwechuk nakli anan douk napeli iluh heven naglukumali?” \p \v 43 Jisas nemnek ali nebemech balan nakli, “Ipak kobi nyihihichipu ali ipak yet pupe piyagwleh balan punobomu chokweh pulikuk, wak. \v 44 Wak enen elpen deke nyunokwnumu nyunamali yek e, wak. Sapos Aninu douk nakagas yek yanakili nuhul enyebuk elpen ele, enyen wasik deke nyunamali yek ali nyusuh yekin balan nyugipechen. Ali enyebuk elpen, yek douk eke wata inyuhul nyitaki iwagu ahudak hugikuk uli nyumnah hutoglomu. \v 45 Balan douk amam profet henyemu nyetemu God ananik buk uli douk nyakli: ‘God eke nunek skulumu ihech elpech ananin pasin.’ Namudak ali chunatimaguk elpech douk chumnek Aninein balan ali chudukemen kalbaluli, echech eke chunamali yek. \v 46 Wak enen elpen nyutik Aninu e, wak. Yek douk yanu God wapeli ali yaitak yanakili otuwe yatulunu. \v 47 Aduligu atugu yaklipepu, echebuk elpech douk chusuh yekin balan chugipechen uli, echech douk eke chupe kalbu eheh nyumneh. \v 48 Yek Jisas douk atudak bret douk elpech eke chulawatu ali tunekech chunubu chupe kalbu eheh nyumneh ulimu. \v 49 Seiwak ipakich popech yamech douk chawak atudak bret mana gani wohigunmu, wakuli echech douk wata chagak. \v 50 Wakuli elpech douk chuwak atudak aduligeitali bret douk tatukemaguk iluh heven taglukili, echech douk eke kobi chugak, wak. \v 51 Yek yet douk atudak aduligeitu bret douk tagluki gani iluh heven umu eke tunek elpech chupe eheh nyumneh uli. Elpech douk chuwak atudak bret uli eke chunubu chupe kalbu eheh nyumneh. Atudak bret douk yekihw yegenyihw. Eke ikech yekihw yegenyihw umu igakamu chanatimaguk apudak atapichi elpech umu chupe kalbu eheh nyumneh.” \p \v 52 Douk echech Juda chemnek namudak ali nyihihichich. Ali echech yet achape chalpak balan chakli, “Anudak alman nakli deke nukapu ananihw yegenyihw muhwah malmu?” \p \v 53 Ali Jisas naklipech nakli, “Aduligu atugu yaklipepu, sapos ipak kobi puwak yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli yekihw yegenyihw o puwak yekig butog umu, ipak eke kobi pupe kalbu eheh nyumneh, wak. \v 54 Wakuli echebuk elpech douk chuwak yekih yegenyihw hwunu yekig butog uli, echech eke chupe kalbu eheh nyumneh. Ali ahudak hugikuk uli nyumnah hukli hutoglu abali, yek douk eke wata ichuhul chitak chupe. \v 55 Umu moneken, yekihw yegenyihw ohwohw douk hwanubu kobi aduligeichi kakwich umu. Yekig butog ogwog douk chopuk gwanubu kobi aduligeibal abal umu. \v 56 Echebuk elpech douk chuwak yekihw yegenyihw hwunu yekig butog uli, echech douk chape yek ali yek yape echech. \v 57 Yekinu Aninu douk nanubu bawagas umu agundak chupe kalbu eheh nyumneh ulimu douk nakagasi yek yanaki. Ali yek douk yape dodogowiwemu anan ali eke inubu ipe eheh nyumneh. Ali douk namudak ati. Yek douk dodogowiweli ali echebuk douk chuwak yekihw yegenyihw uli, yek douk eke inekech chunubu chupe kalbu eheh nyumneh. \v 58 Yek douk atudak bret douk tagluki gani iluh heven uli. Atudak bret douk wo kobi atudak seiwak ipakich yamech chatawah wakuli echech wata chagak ulimu e, wak. Elpech douk chuwak atudak bret uli, echech eke chunubu chupe kalbu eheh nyumneh.” \v 59 Jisas naklipech enyudak balan abuldak wabul Kapaneam. Naklipechen abudak nyultab nape nenek skulumech yopinyi balan gani numun echechitu chape cheyagwleh balan atali wilpat abali. \s1 Balan Jisas Neyagwlehen Uli Douk Eke Nyugakamu Elpech Umu Chupe Kalbu Eheh Nyumneh \p \v 60 Wolobaichi elpech douk chapemu chemnek ananin balan ali chagipechanu uli douk chemnek enyudak balan ali cheneyagwleh chakli, “Enyudak balan douk nyanubu nyenek hat umu apak mugipechen umu. Deke omuni nyupe nyumneken nyugipechen?” \p \v 61 Jisas douk wak enech elpech chuklipanu e, wakuli anadukemech umu echech douk nyihihichich ali chape cheneyagwleh chokubul atimu enyudak balan douk naklipechen uli. Namudak ali naklipech nakli, “Ipak douk pemnek enyudak balan nyenek ipakip ulkwip yowep ali nyihihichipu, waka? \v 62 Ali douk eke malmu, sapos ipak putik yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli iltomu iluh douk likuk yapelimu? \v 63 Elpech meyoh deke kobi dodogowich umu chugakomu echech yet umu chupe kalbu eheh nyumneh, wak. God ananin Michin atin wasik nyanubu dodogowin atin umu nyunekech chupe kalbu eheh nyumneh. Enyudak yek yaklipepu enyi balan douk eke nyugakamu ipakich michich ali eke nyunekepu punubu pupe kalbu eheh nyumneh. \v 64 Yaklipepu balan wakuli enepu wo punek bilipume e, wak.” Jisas anan douk alikuk nohul ananin moul nape neneken umu ali nadukemech umu echebuk elpech douk eke kobi chunek bilipumanu uli, chanu anabuk alman douk eke nugilapu ananim birua anan Jisas ali huhwanu hunak honu nugak uli. \v 65 Ali Jisas wata chopuk nakli, “Douk namudak ali dakio yaklipepu yakli, ‘Sapos God kobi nuken strong enen elpen umu, enyen meyoh eke kobi dodogowin umu nyunaki nyunek bilip umu yek, wak.’” \p \v 66 Jisas naklipech enyudak balan umu julug, ali wolobaichi elpech douk chapemu chagipechanu chemnek ananin balan uli wata chatukemanaguk chatanamu. Wata chuklimu chugipechanu e, wak. \p \v 67 Jisas natik namudak ali nasolik ananim 12-poleim disaipel nakli, “Ati ipak douk chopuk pakli putukemeik punak, waka?” \v 68 Ali Saimon Pita nebemanu balan nakli, “Diginyali, apak mutukemaguk nyak ali eke wata munamu omuni? Ati wak. Balan douk eke nyugakamapamu munubu mupe kalbu eheh nyumneh umu douk nyapemu nyak atinyu. \v 69 Nameitu apak douk manubu monek bilip ali madukemech umu, nyak douk nyanubu yopiyopinyali alman douk God natalihenyu ali nekegenyu nyanakili.” \v 70 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Yek yet yatalih ipak 12-poleipu almam. Wakuli ipak 12-poleipu, ipak ananu douk Satan ananinu nuganinu.” \v 71 Enyudak balan douk nakliyen nenyemu Judas, anudak Saimon nanaki Kariot uli ananinu nuganinu. Anan douk ananu umu amudak 12-poleim disaipel, wakuli anan eke nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas ali amam huhwanu hunak honu nugak. \c 7 \s1 Jisas Ananim Owahlim Wo Hunek Bilipumanu E \p \v 1 Enyudak nyanakuk ali Jisas nape enyudak provins Galili nape nalahe nanak walub. Amam nebemi Juda hakli honu nugak. Namudak ali wo nunak nulahe nunak enyudak provins Judia e, wak. \v 2 Ali ahudak nyumnah umu echech Juda chunek lotumu God ali chulak chomeguhwiyu chuwich chupe chunek woligun umu douk ahalakatimu hutoglu. \v 3 Ali Jisas ananim owahlim haklipanu hakli, “Nyutukemaguk agundak ali nyunamu Judia. Nyunak umu nyakich elpech chagipech nyak uli chutik enyudak God atunu neneken uli moul douk nyak nyape nyeneken uli. \v 4 Sapos enen elpen nyuklimu chunatimaguk chumnek umu enyen umu, enyen douk wo nyunobechuk nyunek enyenyin moul ati e, wak. Ali nameitu nyak douk nyenek enyudak ali imas nyuneken yopugunmu, umu chunatimaguk tikuk ati.” \v 5 Ananim bawogeim owahlim heyagwleh enyudak umu moneken, amam chopuk wo hunek bilipumanu e, wak. \p \v 6 Jisas nemnekam ali nakli, “Yekibu duldulibu nyultab umu inak umu douk watak butoglu e, watak. Hanatimaguk nyumneh eheh douk ipakih. Ipak pukli punak umu, orait ipak douk wasik iken punak meibali nyultab ipak pakli punak umu. Yek watak. \v 7 Apudak atapichi elpech eke kobi chutulipaguk yowes chukepaguk agabus ipak, wak. Yek douk wasik eke chutuliweik yowes ali eke chukeik agabus. Umu moneken, yek douk yapemu yaklipech umu enenyi enen yowenyi douk echech chapemu cheneken uli. \v 8 Ipak atipu wasik punamu agundak nebeguni woligun. Yek eke kobi kebes inaku watak. Umu moneken, yekibu duldulibu nyultab umu inak umu douk watak butoglu e, wak.” \v 9 Naklipam namudak ali wata napeik Galili. \s1 Jisas Nagikuk Nanamu Agundak Nebeguni Woligun \p \v 10 Douk ananim owahlim hanamu agundak nebeguni woligun ali Jisas chopuk naitak nagikuk nanak. Nanak wakuli wo nunak yopugunmu e, wak. Nonobechuk ati nanak. \v 11 Echech Juda echechim nebemi douk hape haulimanu agundak chenek woligun umu. Hape hasolikech hanak hakli, “Patulunu anudak alman nape agnumu?” \v 12 Wolobaichi elpech douk chanaki chowachabal umu chunek agundak nebeguni woligun. Ali chape chanobomu chokweh cheyagwleh chokubul atimu Jisas. Enech chakli anan yopunali alman. Wakuli enech chakli anan yowenali alman douk nalaugamu elpech meyoh. \v 13 Wakuli yopugunmu douk wak enech elpech chupe chiyagwleh-umanu enen balan e, wak. Umu moneken, echech douk elgeich umu echechim nebemi. \p \v 14 Chenek agundak nebeguni woligun aliga chanak cheyotu olokohun ali Jisas nanak nawich banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali anape nenek skulumech God ananin balan. \v 15 Douk echech Juda echechim nebemi hatulunu ali loguh hwonechlukam. Ali hakli, “Anudak alman douk wo nunek skul enen apakin skul e, wak. Ali malmu namudak umu anan nanubu nadukemech nalikuk umu?” \p \v 16 Namudak ali Jisas nebemam balan nakli, “Enyudak balan yek yenek skulumepu-enyi douk wak inek skulumepu yekin e, wak. Yenek skulumepu God douk nekege yanakili ananin balan. \v 17 Sapos enen elpen nyunubu nyuklimu nyugipech God ananin laik umu, enyen douk eke nyudukemu bawogenyumu enyudak balan yek yenek skulumepu-enyi. Enyen eke nyudukemech umu enyudak balan douk God naklipelimu inaki iklipepeyen o yek meyoh yenenyuhul yaklipepeyen. \v 18 Elpen douk enyen yet ulkum mulomu enen balan ali nyiyagwlehen uli, enyebuk elpen douk nyaklimu nyiyagwleh umu nyutuk enyenyin yet yeul. Wakuli yek douk yakli ituk anudak douk nekege yanakili ananin yeul. Ali yek, lohwotuhwin balan douk wo iyagwlehen ati e, wak. Yeyagwleh adulin atin. \v 19 Seiwak Moses nekepu lo douk God nakaneyenyuk uli. Wakuli douk wo kwalowi enen elpen nyuhwen nyugipechen kalbu e, wak. Ali nameitu ipak douk pakli pubo yek igak umu moneken?” \p \v 20 Ali echudak wolobaichi elpech chebemanu balan chakli, “Nyak enen sagabu nyapenyinyu. Omuni nyaklimu nyenyu nyugak?” \v 21 Jisas nebemech balan nakli, “Yek yenek atin God atunu neneken uli moul ali ipak panatimaguk patulin loguh hwonechlukepu. \v 22 Ali Moses douk nekepaguk enyudak pasin umu putah nugamimiluh yegechiweluh umu. Ali ahudak wo punek moul ahi e nyumnah Sabat, ipak douk chopuk patah nugamimiluh yegechiweluh. Adul, enyudak pasin douk wo Moses ninyuhul nukepeyenyuk e, wak. Enyen douk ipakim popem yamem meyoh henyuhul hekepeyenyuk. \v 23 Ipak isave pagipechen duldul enyudak lo douk God nakaguk Moses umu agundak patah nugamimiluh yegechiweluh umu. Ali ahudak nyumnah Sabat douk wo punek moul umu e, ipak isave penek moul umu patah nugamimiluh yegechiweluh. Wakuli nubuwakih yek yagapech ananu agudak ganali alman nanubu yopunu ahudak nyumnah Sabat umu, ipak douk patuliwe panubu nyihihichi-pamu moneken? \v 24 Kobi putik enenyi enen nabes meyoh ali pukli enyudak yopinyi o yowenyi, namudak wak. Wakuli enenyi enen, ipak imas pudukemen kalbu ali adakio punek skelumen.” \s1 Echech Chenek Tinytin Chakli Jisas Anan Douk Krais O Wak \p \v 25 Enech almam almagou chape Jerusalem uli chatik enyudak Jisas neneken uli moul ali cheneyagwleh chakli, “Alman ati eke anudak, douk apakim nebemi hape hatimanamu honu nugak uli. \v 26 Ali douk tik. Anan douk nape neyagwleh agundak wolobaichi chowachabal chapemu, wakuli amam douk wo husapanamu kobi niyagwleh e, wak. Ati amam douk eke hadukemech hakli anan Krais douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli, waka? \v 27 Ali nani ananibul wabul douk madukemabul. Wakuli abudak nyultab Krais nutoglomu, apak eke kobi enen elpen nyudukemu abuldak wabul douk anan nunaki abuli, wak.” \p \v 28 Jisas douk wata nape nenek skulumech balan gani numun banis agundak God ananitu nebetali wilpat tatawomu. Douk echech cheyagwleh namudak ali anan wata neyagwleh nebenyi balan nakli, “Adul, ipak douk pakli ipak padukemu yek kalbu. Wabul yanaki abuli chopuk pakli padukemabul kalbu. Wakuli yek douk wo inamali yekin laik e, wak. Anudak nakagasi yek yanakili douk nanubu aduligeinu ali douk nape uli. Ali ipak douk wo pudukemu Anan e, wak. \v 29 Wakuli yek douk yadukemanu. Umu moneken, yek douk yanu Anan wapeli ali nekege yanaki.” \p \v 30 Douk nakli enyudak balan ali amam nebemi hakli huhwanu hunak huwechikanu nupe haus kalabus. Wakuli wo kwalowi ananu nuwemeyanu wis e, wak. Umu moneken, abudak nyultab douk eke chonu nugak umu douk watak butoglu e. \v 31 Wolobaichi elpech chenek bilip umu Jisas ali chakli, “Abudak nyultab Krais nutoglu abali, ati anan douk eke nutoglu nunek wolobainyi God atunu neneken uli moul nyichalakuk enyudak anudak alman neneken uli, waka? Ati wak.” \s1 Nebemi Hakagas Anam Henek Was Umu God Ananitu Nebetali Wilpat Uli Umu Hunak Husuhi Jisas \p \v 32 Aliga ali amam Farisi ahemnek umu echudak wolobaichi elpech chape cheneyagwleh chanak chokubul atimu enyudak Jisas neneken uli. Namudak ali amam hanu nebemi pris hakagas anam almam henek was umu God ananitu nebetali wilpat uli umu hunak husuh Jisas hulawanali. \p \v 33 Wakuli Jisas naklipam nakli, “Yek eke inepu mupe banabu nyultab meyoh. Wakuli eke wata itanamu inamu anudak douk nekege yanakili. \v 34 Ali ipak douk eke pupe pulime, wakuli eke kobi pugwate, wak. Umu moneken, agundak yek inak ipemu, ipak eke kobi punaku.” \p \v 35 Ali echech Juda echechim nebemi heneyagwleh hakli, “Nakli eke nunak agnumu, umu apak eke mubilak kobi mutulunamu? Ati nakli eke nunamu echech Grik echechilub nebelubi walub douk enech apak Juda chanak chapenyulub uli, waka? Umu nakli nunak nunek skulumech God ananin balan echech Grik, waka? \v 36 Anan douk nakli, ‘Ipak eke pupe pulime, wakuli eke kobi pugwate, wak.’ Ali chopuk douk nakli, ‘Ipak eke kobi punaku agundak douk yek inak ipemu, wak.’ Bawogenyumu enyudak balan douk nyakli malmu?” \s1 Jisas Naklimu God Ananin Michin Douk Eke Nyunek Elpech Chupe Kalbu Eheh Nyumneh Uli \p \v 37 Ahudak hagikuk uli nyumnah umu agundak nebeguni woligun gnutuh umu douk hanubu nebehi nyumnah. Ali Jisas naitak neyotu neyagwleh nebegun atugun ali nakli, “Echebuk elpech douk abal blugahegech uli, echech douk chunamali yek ali eke ikech anabal abal chubalah. \v 38 Kobi douk balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. Echebuk elpech douk chusuh yekin balan chugipechen uli, abal douk blunekech chupe kalbu eheh nyumneh uli eke blu blupeli namudak gani numun echechip ulkwip ali blutogloli aduk.” Enyudak eke nyutoglu kobi balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. \v 39 Jisas douk nakli enyudak balan umu God ananin Michin. Naklipech umu echebuk douk chunek bilip umu anan uli eke chulawen nyupenyich umu. Ali ababuk nyultab, God ananin Michin douk watak nyunaki nyuwichech e, wak. Umu moneken, Jisas douk watak chonu nugak ali nitaki nultomu iluh heven nukih nulau nebenyi yeul e. \s1 Echudak Wolobaichi Elpech, Enech Chakli Jisas Anan Krais Ali Enech Chakli Wak \p \v 40 Douk chemnek enyudak balan ali enech chakli, “Anudak alman douk nanubu anudak profet douk God naklimu eke nukaganu nunamali apudak atap uli.” \v 41 Wakuli enech chakli, “Wak. Anan Krais douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli.” Wakuli enech chakli, “Krais eke kobi nitak enyudak provins Galili, wak. \v 42 Umu moneken, balan nyetemu God ananik buk uli nyakli Krais eke nitak apudak Devit ananip awilop, ali mamakik eke kunalali abuldak wabul Betlehem douk seiwak King Devit napemu.” \v 43 Namudak ali chanadiyagulmu. Woblech chakli Jisas anan adul Krais. Wakuli woblech chakli wak chaulal. \v 44 Anam almam douk hakli huhwanu hunak huwechikanu nupe, wakuli wo kwalowi enen elpen nyuklimu nyuwemeyanu wis e, wak. \s1 Echech Juda Echechim Nebemi Wo Hunek Bilip Umu Jisas E \p \v 45 Namudak ali amudak henek was umu God ananitu nebetali wilpat uli wata hatanamu hanamu amam nebemi pris hanu amam Farisi. Hatanamu ali amudak nebemi hasolikam hakli, “Ipak wo puhwonu pulawanali e umu moneken?” \v 46 Ali amam hebemom balan hakli, “Likuk douk wo kwalowi enen elpen nyugamu nyiyagwleh kobi nameitu anudak alman neyagwleh umu e, wak.” \p \v 47 Amam Farisi hemnek ali hebemom balan hakli, “Ati ipak douk chopuk nalaugame-palimu ananin balan, waka? \v 48 Ipak douk eke patik umu apak ananu nebenali o ananu Farisi nenek bilip umu Jisas waka? Ati wak meyoh. \v 49 Wakuli echudak wolobaichi elpech douk chenek bilipumanu uli, echech douk wo chudukemu God ananin lo e, wak. Namudak ali God eke nunekumech nebenyi balan ali eke chunubu chupe sisahw.” \p \v 50 Ananu alman chohwalanamu Nikodimas uli douk ananu Farisi ali ananu umu amudak nebemi almam. Anan douk likuk nanak natik Jisas wab uli. Anudak Nikodimas naitak ali naklipu amudak nebemi nakli, \v 51 “Aipo, kobi douk apakin lo seiwak God nakaguk Moses enyi nyaklimu, apak eke kobi kebes mukli enen elpen enyen douk nyenek yowenyi, wak. Apak eke mumnek enyenyin balan douk mudukemech umu echudak enyen nyenekech uli ali eke adakio mukli.” \p \v 52-53 Ali hebemanu balan hakli, “Ati nyak douk chopuk enenyu echech Galili, waka? Nyugamu nyutalih balan nyetemu God ananik buk uli, umu eke nyudukemech umu, profet eke kobi ananu nitak Galili, wak.” \c 8 \s1 Halawali Onok Almatok Douk Kwasanukeh Kipainali Alman Ulimu Jisas \p \v 1 [ (v53) Douk aliga chanatimaguk elpech chanak silisili atimu echechig wilag ali Jisas naltomu maunten chohwalanamu Oliv uli. \v 2 Wehluwih aglupil atul wata chopuk naitak nanamali God ananitu nebetali wilpat. Ali wolobaichi elpech chanaki chowachabal ali nabih nape nenek skulumech umu God ananin balan. \v 3 Ali amam douk henek skulumech umu lo uli hanu amam Farisi halawali onok almatok douk chogwatok kwasanukeh kipainali alman uli. Halawokwi ali haklipok kweyotu agundak douk chanatimaguk chowachabal chapemu. \v 4 Ali haklipu Jisas hakli, “Nebenyali Tisa, okudak kwonek marit uli almatok douk chogwatok kwonek yowenyimu kwasanukeh kipainali alman. \v 5 Enen apakin lo seiwak God nakaguk Moses enyi douk nyakli, almatok kunek enyudak-malili douk chukumok utabal atubal aliga kugak. Ali nyak douk nyakli malmu?” \v 6 Hasolikanu namudak umu hakli kadak nukli kobi chubo okudak almatok ali eke hukli anan douk nablo enyudak lo ali eke hunekumanu kwot. \p Wakuli balan douk wak nuklipam enen e ali nabih natau meyoh naku ananih hah nape nowemu enen balan atap. \v 7 Amam watak heyotu hape hasolikanu ali naitak neyotu iluh ali naklipam nakli, “Ipak meinali alman douk wo kwalowi nunek enen yowenyili e, anan douk wasik iken nulik nukumok susubeim utam.” \p \v 8 Naklipomuk namudak ali wata nabih natau atap nape nowemu enen balan alagun. \v 9 Douk hemnek enyudak balan ali hanatimaguk atunu ati hape hatukemanaguk hanak. Amam takwia halik ali echudak enech adakio chape chatukemanaguk chanak. Chanak aliga aliga ali chatukemaguk Jisas atunu napeik. Okudak almatok otuk douk wata kweyotu agundak Jisas natawomu. \p \v 10 Jisas naitak neyotu ali nasolikok nakli, “Nya, amudak almam amumu? Douk wak ananu niyotuk umu nunekumenyu balan umu enyudak yowenyi nyak nyeneken uli e?” \v 11 Ali kwaklipanu kwakli, “Nebenyali, wo kwalowi ananu niyotuk e, wak.” \p Ali naklipok nakli, “Yek chopuk namudak ati. Eke kobi inemenyu balan umu yowenyi nyak nyeneken uli, wak. Nyak wasik iken nyunak ali kobi wata nyunak nyunek enen yowenyi alagun, wak.”] \s1 Jisas Anan Douk Lait Douk Taglak Umu Ihech Apudak Atapichi Elpech Chunatulugun Umu \p \v 12 Jisas wata naklipech enyudak balan chopuk nakli, “Yek yet douk lait. Yek douk yanaki yaglak apudak atap umu ihech elpech chunatulugun kalbu. Ali echebuk elpech douk chusuh yekin balan chugipechen uli, echech eke kobi chulahe yomotokweh umu agundak chunek yowenyimu, wak. Wakuli echech eke chupe chulahe lait taglak umu atugun, umu agundak chunek yopinyi atin umu. Ali echech douk eke chupe kalbu eheh nyumneh.” \p \v 13 Douk amam Farisi hemnek namudak ali haklipanu hakli, “Nyak nyaulal. Nyak douk nyak atinyu nyape nyaklipapu balan umu nyak yet. Namudak ali nyakin balan eke kobi mukli adulin, wak.” \p \v 14 Ali Jisas wata nebemom balan nakli, “Enyen douk adul umu yek otuwe yape yaklipepu balan umu yek yet, wakuli yekin balan douk adulin atin. Umu moneken, yek douk yadukemu agundak douk yapeli yaitak yanakumali gnanu agundak eke wata itak inak umu. Wakuli ipak douk wo pudukemu agundak yek yapeli yaitak yanakumali gnanu agundak eke wata inak umu e, wak. \v 15 Ipak isave pagipech apudak atapinyi pasin ali penek skelumu elpech. Ali yek wak inek skelumu enen elpen enyenyin pasin e, wak. \v 16 Wakuli sapos ikli inek skelumu enen elpen enyenyin pasin ele, yek deke inek skelumen duldul. Umu moneken, enyen douk wo yek otuwe inek skelumen e, wak. Aninu douk nakagas yek yanakili douk chopuk nane wonek moul. \v 17 Enen balan nyetemu ipakin lo uli douk nyakli namudak. Nyakli, ‘Sapos biam almam hiyagwleh hukli atin balan umu, orait amamin balan douk adulin.’ \v 18 Yek yanu yekinu Aninu douk wonek namobuk. Yek douk yeyagwleh yaklipepamu yek yet. Ali yekinu Aninu douk nakagas yek yanakili douk chopuk nane weyagwleh enyudak atin balan umu yek.” \p \v 19 Ali hasolikanu hakli, “Nyakinu aninu douk nape agnumu?” \p Ali Jisas nebemom balan nakli, “Ipak douk wo pudukemu yek o pudukemu yekinu Aninu e, wak. Douk pudukemu yek ele, yekinu Aninu chopuk deke pudukemanu.” \p \v 20 Jisas naklipech enyudak balan abudak nyultab nape nenek skulumech God ananin balan abali. Naklipechen numun banis agundak God ananitu nebetali wilpat tatawomu halakatimu amudak rum douk chobuk ofain mani nyakus umu. Nape naklipech ali wak anam almam hitak huhwanu hunak hunekumanu balan e, wak. Umu moneken, ananibu nyultab umu chonu nugak umu douk watak bunaki e. \s1 Jisas Nakli, “Ipak Eke Kobi Punak Agundak Douk Yek Inak Umu” \p \v 21 Ali Jisas wata naklipech nakli, “Yek douk eke inakuk ali ipak eke pupe pulime. Eke pupe pulime wakuli ipakin yowenyi eke wata nyupe ali nyepu pugak. Pugak ali eke kobi punaku agundak yek inak ipemu, wak.” \p \v 22 Namudak ali echech Juda echechim nebemi heneyagwleh hakli, “Malmu namudak, umu nakli, ‘Ipak eke kobi punaku agundak douk yek inak ipemu?’ Ati naklimu eke anan yet nunobo nugak, waka?” \p \v 23 Ali Jisas wata naklipam nakli, “Ipak douk agundakipu elpech ali yek douk yapeli gani iluh uli. Ipak douk apudak atapipu, wakuli yek douk wak apudak atapiwe alman e, wak. \v 24 Douk namudak ali yek dakio yaklipepu yakli ipakin yowenyi eke wata nyupe ali eke pugak. Namudak ali sapos ipak kobi punek bilip pukli Yek Douk Seiwak Yape Namudak Ulimu,\f + \fr 8:24 \ft Bawogenyumu enyudak balan umu Jisas nakli anan douk seiwak Nape Namudak Ulimu, anan naklimu anan douk nanubu aduligeinu God. Kobi douk balan nyetemu Kisim Bek 3:14 uli nyanu enen nyetemu Ais 43:10 uli nyaklimu. Tik enyudak atin balan chopuk nyetemu Jon 8:28,58 uli Jon 13:19.\f* orait ipakin yowenyi douk eke wata nyupe ali ipak eke pugak.” \p \v 25 Douk chemnek namudak ali chasolikanu chakli, “Nyak meinyali?” Ali nebemech balan nakli, “Yek douk anudak alman douk nubuwakih wata susubati yaklipepamu. \v 26 Yek wolobainyi balan douk yakli iklipepamu yowenyi ipak peneken uli ali inemepu kwotog umu. Wakuli abudak nyultab douk eke wak. Nameitu eke iklipu ipak apudak atapipali elpech enyudak balan douk yemnek anudak nekege yanakili naklien uli. Anan douk nanubu aduligeinu ali duldulinu alman.” \p \v 27 Ali echech douk wo chudukemech umu anan nape naklipech umu ananinu Aninamu e, wak. \v 28 Namudak ali wata naklipech nakli, “Abudak nyultab putuk yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli piyowaul lowag kruse abali, ababuk nyultab eke adakio pudukeme kalbu pukli Yek douk Seiwak Yape Namudak Uli. Ali ababuk nyultab eke adakio pudukemech umu ihenyumali yeneken uli douk wo gulamaguk yek otuwe ineken e, wak. Wakuli eke pudukemech pukli balan yaklipepeyen uli douk Aninu nagilape dakio yaklipepeyen. \v 29 Anudak nakagas yek yanakili douk nane wape eheh nyumneh wo nutukemeik yek otuwe ipeik e, wak. Umu moneken, eheh nyumneh yek yapemu yenek enyudak douk anan naklien uli.” \v 30 Jisas wata nape naklipech enyudak balan ati, ali wolobaichi chanubu chahwen chakli adulin. \s1 Aduligeinyi Balan Eke Nyukwechih Elpech Umu Enenyi Enen Yowenyi Ali Chupe Kalbu \p \v 31 Namudak ali Jisas wata naklipu echudak Juda douk chasuh ananin balan chakli adulin uli nakli, “Sapos ipak pusuh yekin balan dadag pugipechen umu, ipak adul eke punubu putoglu yekipali douk pagipech yek uli. \v 32 Putoglu yekipali ali eke pudukemu aduligeinyi balan. Ali enyudak aduligeinyi balan eke nyukwechihepau mu ipakin yowenyi ali pupe fri.” \p \v 33 Ali echech wata chebemanu balan chakli, “Apak douk Ebraham ananipu bahlagas. Ali douk wo kwalowi enech elpech chuwechikapu mupe munemech moul meyoh e, wak. Ali namudak nyaklimu, umu nyakli apak eke mutukwechih mupe frimu?” \p \v 34 Ali Jisas wata nebemech balan nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Chanatimaguk elpech douk chape chenek yowenyili, echech douk yowenyi nyowechikech dadag ali nyenekech chape chenemen moul meyoh meyoh. \v 35 Elpen douk nyape chakamamu kipainyi nyape nyenek moul meyoh anatu wilpat uli, enyen douk nyenek moul meyoh. Eke kobi nyunubu nyupe atabuk wilpat, wak. Wilpatinali ananinu nuganinu wasik eke nunubu nupe. \v 36 Namudak ali sapos yek God ananiwe Nuganinu ikwechihepaguk umu yowenyimu, orait ipak adul eke punubu putukwechih pupe fri. \v 37 Yek yadukemech umu, ipak douk adul Ebraham ananipu bahlagas. Wakuli douk pakli pubo yek igak. Umu moneken, yek yaklipepu-enyi balan douk wo puhwen e, wak. \v 38 Yek douk yaklipepu balan umu echudak yekinu Aninu nagilapemu. Wakuli ipak isave penek enyudak pasin douk palawen ipakinu aninaluli.” \p \v 39 Ali echech wata chebemanu balan chakli, “Apakinu aninu douk Ebraham.” \p Jisas nemnek ali nebemech balan nakli, “Sapos ipakinu aninu Ebraham ele, orait enenyi enen peneken uli deke nyuduk enyudak yopinyi seiwak Ebraham neneken uli atin. \v 40 Yek douk yaklipepu nyanatimaguk aduligeinyi balan douk yemnek God naklipe enyi. Wakuli ipak douk pakli pe igak. Ebraham douk wo nuneken ati e enyudakmali yowenyi, wak. \v 41 Enenyi enen peneken uli douk penek enyudak ipakinu aninu neneken uli.” Ali echech wata chaklipanu chakli, \p “Apakiyu mamaliyu wo wiyotu yegwih upalali e, wak. Apak douk atunu Aninu meyoh. Anan douk God. Apak douk manubu ananipu batowich.” \v 42 Ali wata naklipech nakli, “Sapos adul God nunubu ipakinu aninu ele, ipakip ulkwip deke punosuh yek. Umu moneken, yek douk yanali God wapeli yanaki ali nameitu douk enyudak yape agundak. Wo itak inamali yekin laik e, wak. Anan nekegeli dakio yanaki. \v 43 Ipakip ulkwip wo pulomu yekin balan kalbu ali pudukemen e umu moneken? Wo pudukemen e umu moneken, ipak douk pakli wak umu pumnek yekin balan ali pagah ipakigas aligas. \v 44 Ipak douk panubu ipakinu aninu Satan ananipu batowich. Ali douk panubu dodogowipu atipamu punek yowenyi douk anan oub baitakumen uli. Seiwak susubati watak bawagas umu nabo elpech chagak aliga nameitu. Enenyi enen adulinyi balan douk wo kwalowi nugipechen o niyagwlehen ati e, wak. Umu moneken, enyudak aduligeinyi pasin douk wak enen nyupenyunu e, wak meyoh. Abudak nyultab niyagwleh enen lohwotuhwin balan abali, enyebuk douk nanubu nagipech ananin pasin duldul. Umu moneken, anan douk napemu naulal ali nanubu bawagas umu agundak chaulal umu. \v 45 Yek douk yaklipepu aduligeinyi balan, wakuli douk namudak uli, ali dakio wo punek bilipume e, wak. \v 46 Ipak deke wasik enen elpen nyuklipemu enen yowenyi douk yeneken uli waka? Ati wak meyoh. Yek douk yaklipepu aduligeinyi balan, wakuli ipak douk wo kwalowi pusuh yekin balan pukli adulin e umu moneken? \v 47 Ihech God ananich elpech douk chemnek ananin balan ali chahwen dadag chagipechen. Wakuli ipak douk panubu wo God ananipu elpech e, wak meyoh. Namudak ali dakio wo pumneken ati e ananin balan.” \s1 Jisas Nalik Nape Ali Ebraham Adakio Chanalali \p \v 48 Ali echech Juda echechim nebemi hebemanu balan hakli, “Nubuwakih apak douk maklipenyu adulin balan. Nyak douk enenyu meyaluhinyu alman douk nyanaki Sameria uli. Ali douk enen sagabu nyapenyinyu.” \p \v 49 Ali nebemom balan nakli, “Yek sagabu wak enen nyupenyuwe e, wak. Wakuli yek douk yatuk yekinu Aninu ananin yeul nyakih ali ipak douk pabo yekin nyabih. \v 50 Yek douk wak ipemu ituk yekin yeul nyukih e, wak. Wakuli Ananu douk nohul elpech ali echech chatuk yekin yeul nyakih. Ali Anan douk eke nunemech nebenyi balan echebuk douk cheke agabus yek uli. \v 51 Aduligu atugu yaklipepu. Echebuk elpech douk chusuh yekin balan dadag chugipechen uli, echech eke kobi chugak, wak. Eke chunubu chupe eheh nyumneh.” \p \v 52 Ali echech Juda echechim nebemi wata haklipanu hakli, “Nameitu apak manubu madukemech umu nyak adul enen sagabu nyapenyinyu. Ebraham nanu amam profet douk seiwak hagak. Wakuli nyak nyakli, enyebuk elpen douk nyusuh nyakin balan dadag nyugipechen uli eke kobi nyugak, wak. Eke nyunubu nyupe eheh nyumneh. \v 53 Nyak nyakli nyak enenyu nebenyali nyabouk apakinu yamenu Ebraham nabihuk, waka? Anan douk seiwak nagak ali amam profet douk chopuk seiwak hagakuk. Ali nyak nyakli nyak douk nyanubu monekenyu alman?” \p \v 54 Ali Jisas wata nakli, “Sapos yek ipemu ituk yekin yeul nyukih ele, yek deke itoglu yeul wakeli alman meyoh. Wakuli Anudak natuk yekin yeul nyakih uli douk yekinu Aninu. Nanubu anudak douk ipak pakli puhwalanamu ipakinu God uli. \v 55 Ipak douk wo pudukemanu e, wak. Yek wasik yanubu yadukemanu kalbu. Namudak ali sapos yek ikli yek wo idukemanamu e, yek douk eke chuhwale yenek lo uli kobi ipak umu. Wakuli yek douk yanubu yadukemanu kalbu ali yagipechen kalbu ananin balan. \v 56 Ipakinu yamenu Ebraham douk nanubu nenehilawomu nakli nutik yekih nyumneh umu inaki apudak atap umu. Anan douk anatuliwemu agundak yanakumali ali douk nanubu nenehilau.” \p \v 57 Ali echech Juda echechim nebemi wata haklipanu hakli, “Ebraham aseiwak nagak ali nyak, nyakich yohleguh douk wata wolobaich chunak chutoglu 50-poleich e, watak. Wakuli nyak douk nyakli nyatik Ebraham, waka? Ati nyaulal.” \v 58 Ali Jisas nebemam balan nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Ebraham anan douk wata chunalali e ali Yek Douk Seiwak Yape Namudak uli.”\f + \fr 8:58 \ft Putik futnot Jon 8:24\f* \v 59 Douk nakli enyudak balan ali hohuli utabal umu hakli honu nugak. Wakuli nonobechuk ati natukemaguk agundak God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali natoglu nanak. \c 9 \s1 Jisas Nagabe Ananu Nabes Sechukanali \p \v 1 Jisas nape nanak ali natik ananu nabes sechukanali alman. Anan douk seiwak mamakik kwonalali atimu nabes sechukanu nape namobuk. \v 2 Ali apak Jisas ananipu disaipel masalik Jisas makli, “Tisa, omuni nyeneken uli yowenyi nyenekanu ali anan dakio nabes sechukanu nolu ananik mamakik okwokih apahw ali kwonalali? Ananin yowenyi meyoh nyenekanu waka ananich mamechich echechin yowenyi nyenekanu?” \p \v 3 Douk amam hasolikanu namudak ali Jisas nakli, “Anan nabes wo sichukanamu yowenyi anan nanu ananich mamechich echechin e, wak. Anan douk nabes sechukanamu yek igilapu elpech umu agundak douk God deke wata nugabeyanamu. \v 4 Ali nameitu abudak nyultab douk kobi nyumnah umu, ali apak mupe munek God douk nakagasi yek yanakili ananin moul. Ali anabu eke bunakili nyultab eke kobi douk wab umu. Ali ababuk nyultab eke kobi enech elpech chupe chunek God ananin moul, wak. \v 5 Nameitu abudak nyultab yek yape apudak atap umu, yek yape kobi douk lait umu. Ali yek yenek wolobainyi yopinyi moul yopugunmu atugun umu wolobaichi chutiwe ali eke chugipeche munek enyudakmali atin yopinyi moul.” \p \v 6 Douk Jisas nakliyuk namudak ali nokuseh amnab naku alpigas nenekab batoglu kobi masil umu. Ali noluhul nalayak anudak nabes sechukanali ananis nabes. \v 7 Douk nalayakumanu ali naklipanu nakli, “Nyak nyunak wayag chohwalagamu Siloam uli ali nyichlokuh.” Bawogenyumu enyudak yeul Siloam douk chakli “Nakaganu nanak.” Douk nanak nechlokuh ali anan nabes wata satulugun ali natanomalimu wilpat. \p \v 8 Ali echudak douk chananu chape atugunmaluli chanu echebuk likuk chatulunamu nape nonotaul elpech umu chukanu echudak uli douk chatulunamu wata natulugun umu ali chakli, “Nani douk nabes sechukanu nape nonotaul elpech umu chukanu echudak uli o nani kipainali?” \p \v 9 Wakuli enech chakli, “Douk anan wo.” Ali enech chakli, “Anan wak. Anan douk kobi anudak nabes sechukanalimu.” Wakuli anan yet nanubu nakli, “Douk yek wo, nabes sechukeli.” \p \v 10 Naklipech namudak ali echech chasolikanu chakli, “Nyak nyenekas malmu nyakis nabes, umu nameitu wata nyatulugun umu?” \v 11 Nemnek ali nebemech balan nakli, “Ananu alman chohwalanamu Jisas uli nanaki nohul amnab nokusehab nenek masil ali nalayokume nabes. Anan nalayokume ali nekegemu inak ichlokuh agudak wayag Siloam. Ali yek yaitak yanak yechlokuh ali yekis nabes wata satulugun. Ali nameitu yek dakio yatulugun.” \v 12 Ali echech chasolikanu chakli, “Anudak Jisas douk nape agunmu?” Ali anan nakli, “Yek wo idukemanu e.” \s1 Amam Farisi Hatik Anudak Douk Likuk Nabes Sechukanali \p \v 13 Ali echech chalau anudak likuk nabes sechukanali chanak umu amam Farisi. \v 14 Ali ahudak nyumnah Jisas nokuseh amnab nagabe anudak nabes sechukanali ananis nabes umu douk Sabat, ahudak nyumnah douk lo nyakli kobi chunek enen moul umu. \v 15 Douk chalawanu chanak chatoglu gani amam Farisi hapemu ali amam hasolikanamu agundak anan nenek malmu ali dakio wata natulugun umu. Ali anan naklipam nakli, “Anan nokuseh amnab nenekab batoglu masil ali nalayokume yekis nabes. Nalayokume douk yanak yakwlupaluk ali wata yatulugun.” \v 16 Nakli namudak ali anam amam Farisi hakli, “Anudak nagabemanu nabes anudak alman uli, anan douk wo God nukaganu nunakili e, wak. Umu moneken, anan douk wo nugipech enyudak lo umu kobi enech chunek enen moul ahudak nyumnah Sabat umu e.” \p Wakuli anam hakli, “Sapos anan douk ananu napemu nenek yowenyi ulile, anan douk deke kobi nunek enyudakmali God atunu neneken uli moul, wak.” Douk heyagwleh namudak ali anam hasuh enen tinytin ali anam hasuh enen. \p \v 17 Ali amam Farisi wata chopuk hagamu hasolik anudak likuk nabes sechukanali hakli, “Nyak nyakliyanu malmu anudak nagabemenyu nabes uli? Anan douk ananu yopunali alman waka ananu yowenali?” \p Wakuli anan nebemom balan nakli, “Anan douk ananu profet.” \v 18 Anan nakli namudak, wakuli amudak nebemi Juda douk wo huklimu hunek bilip umu agundak likuk anan douk nabes sechukanu ali nameitu wata natulugun umu e, wak. Ali amam henekumech balan ananich mamechich chanaki. \v 19 Douk chanaki ali hasolikech hakli, “Anudak douk ipakinu nuganinu? Ali chopuk anan douk seiwak mamakik kwonalali ali nabes sechukanu nape namudak ati? Ali anan douk nenek moneken, umu nameitu wata natulugun umu?” \p \v 20 Wakuli ananich mamechich chakli, “Adul, anudak douk ohwakinu nuganinu. Ali ababuk nyultab mamakik kwonalali atimu anan wo nutulugun e, wak.” \v 21 “Wakuli ohwak douk wo wudukemech e umu anan nenek malmu ali dakio wata natulugun umu. Chopuk ohwak douk wo wudukemu anudak nagapechumanu nabes uli e, wak. Anan douk ayopunali. Pusalik anan yet nuklipepu!” \v 22 Echech Juda echechim nebemi douk ahowechik balan, umu hakli meichi elpech chukli Jisas anan douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech ulimu, amam eke kobi hukutuwechuk chuwich ati atudak echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat, wak. \v 23 Douk namudak ali anudak nabes sechukanali ananich mamechich elgeich ali chakli, “Anan douk ayopunali. Pusalik anan yet nuklipepu.” \p \v 24 Ali amam hohwalu anudak nabes sechukanali anah alagun ali hasolikanu hakli, “Nyak nyulimu God ananin yeul umu kadak nyak eke nyukli adulin atin balan! Apak madukemech umu, anudak alman nagabemenyu nabes uli douk ananu nenek enenyi enen yowenyili.” \v 25 Ali anan nebemom balan nakli, “Yek wo idukemech e. Anan douk ananu yopunali waka ananu nenek yowenyili. Wakuli atin yek yadukemen uli douk Enyudak. Seiwak nabes sechuke, wakuli nameitu wata yatulugun.” \v 26 Wakuli amam nebemi Juda hasolikanu hakli, “Anan nenekenyu malmu ali dakio nagabemenyu nabes nyatulugun?” \p \v 27 Ali anan nebemom balan nakli, “Yek douk adukwechuk yaklipepu, wakuli ipak douk pakli wak umu pumnek. Ipak pakli pumnek wolobaih atih umu moneken? Ati ipak douk chopuk pakli pugipechanu putoglu ananipu disaipel, waka?” \p \v 28 Wakuli amam haklipanu enen enen hakli, “Nyak douk anabuk nagabemenyu nabes uli ananinyu disaipel. Apak wak. Apak douk Moses ananipu disaipel. \v 29 Apak madukemech umu seiwak God douk nanu Moses heyagwleh. Ali nameitu anudak Jisas, apak douk wo kwalowi mwudukemech umu agundak anan nanakumali e, wak.” \p \v 30 Wakuli anudak douk seiwak nabes sechukanali nakli, “Enyudak douk nyanubu enen sik dodogowinyi moul! Anan nagabeme yekis nabes, wakuli ipak douk wo pudukemech umu agundak anan napeli ali naitak nanakumali e, wak. \v 31 Apak madukemech umu, God eke kobi numnek echudak douk chenek enenyi enen yowenyi uli chusalikanamu, wak. Anan eke numnek echebuk douk chenek lotumanu ali chagipech ananin laik uli atich. \v 32 Seiwak aliga aliga nameitu, apak douk wo kwalowi muti mumnek umu enen elpen nyagabemen nabes kipainyi, douk mamakik kwenylali atimu sechuken sape namudak ali enyen wata nyutulugun e, wak. \v 33 Ali anudak alman douk kobi nunali God hupeli ali nukaganu nunakile, anan deke kobi nunek enen enyudakmali moul, wak.” \p \v 34 Wakuli amam nyihihichim ali haklipanu hakli, “Likuk wata mamakik kwenyalali ati nyenek enenyi enen yowenyi aliga nameitu ali nyakli nyupe nyunek skulumapamu bawogenyumu balan umu God ananin balan apak?” Ali amam hahwanu howachanu natoglu aduk atudak echech Juda chowachabal chape cheyagwleh balan atali wilpat. \s1 Echebuk Douk Wo Chunek Bilip Uli E, Echech Douk Chape Kobi Nabes Sechukech Ulimu \p \v 35 Jisas nape ali nemnek umu agundak echech Juda echechim nebemi hasuh anudak likuk nabes sechukanu uli ali howachanu natoglu aduk umu. Nemnek ali naitak natimanu nanak. Douk nanak nogwatanu ali nasolikanu nakli, “Nyak nyenek bilip umu Anudak Alman douk natoglu aduligeinyi elpen uli o wak?” \v 36 Ali anan nebemanu balan nakli, “Nebenyali, Anudak Alman natoglu aduligeinyi elpen uli douk meinali? Yakli nyuklipemanu ali yek eke inek bilipumanu.” \p \v 37 Ali Jisas naklipanu nakli, “Nyak douk anyatulunu. Anudak alman, anan douk nameitu nanenyu pape peyagwleh.” \v 38 Douk Jisas nakli namudak ali anudak alman nakli, “Diginyali, yek yenek bilip umu nyak.” Ali nabih noduk ohlubus natau halakatimu Jisas natuk ananin yeul nyakih. \p \v 39 Ali Jisas naklipanu nakli, “Yek yanaki apudak atap umu inek skelumu elpech ali iyaisech. Yanakumali echebuk douk nabes sechukech wo chudukemu God uli e wata chutulugun, ali echebuk chatulugun chadukemu God uli wata nabes sichukech.” \p \v 40 Jisas nakli namudak ali anam Farisi douk hanonu heyotu agnabuk uli hasolikanu hakli, “Nyak nyakli apak douk chopuk nabes sechukopu, waka?” \v 41 Ali Jisas naklipam nakli, “Sapos ipak nabes sichukepu ele, God eke wata nugabeyepu ali ipak eke kobi enen yowenyi nyupenyipu, wak. Wakuli ipak douk pakli ipak patulugun. Douk namudak ali balan umu ipakin yowenyi douk watak nyapenyipu.” \c 10 \s1 Woblen Balan Umu Banis Douk Sipsip Cheyotu asi \p \v 1 Jisas naklipech nakli, “Aduligu atugu yaklipepu, alman douk wo nuwichi dua asudak sipsip cheyotu asi banis, wakuli nusalpaki nebik nuwichili douk wo yopunali alman e, wak. Anan douk naku aluh atuh uli. \v 2 Wakuli alman douk nuwich witeisumu meyoh asudak sipsipis banis uli, anan douk adul nape neyoh echudak sipsip uli. \v 3 Abudak nyultab neyoh sipsip uli nukli nunaki abali, orait anudak ananu nape nenek was umu dua asudak banis uli eke nitak nijikumanu dua. Nijikagunmanu ali eke nuwich nusolik echech atin ati sipsip echechiguh yeguh. Nusolikech douk chumnek ananigu nigu ali eke nulikech nulawech chutoglu aduk. \v 4 Douk nulau chanatimaguk ananich sipsip chutoglu adukis umu banis nulikech ali echech eke chugimanu chunak. Umu moneken, echech douk chadukemu ananigu nigu. \v 5 Kipainali alman eke kobi chugipechanu, wak. Umu moneken, echech douk wo chudukemu ananigu nigu e. Namudak ali douk eke elgeich ali eke chulhwas-umanaguk.” \v 6 Jisas naklipech enyudak woblen balan, wakuli echech douk wo chudukemu bawogenyumu e, wak. \s1 Jisas Anan Douk Yopunali Alman Neyoh God Ananich Elpech Kobi Sipsip Umu \p \v 7 Echech douk wo chudukemu bawogenyumu e enyudak woblen balan ali Jisas wata naklipech nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Yek yet douk yanubu enyudak dua douk sipsip chunak chuwichen ali chuwich chupe numun banis umu. \v 8 Hanatimaguk almam douk likuk halik hanaki ali yek douk nameitu adakio yanakili, amabuk almam douk hakwu olugwih atih uli. Wakuli sipsip douk wo kwalowi chumnek amamin balan ali chugipecham ati e, wak. \v 9 Yek douk yanubu dua. Enyebuk elpen douk nyuwich enyudak dua ali nyuwich numun banis uli, enyen eke nyuwich God nunolawen ali eke wata nyutanamali nyupe kalbu. Ali eke nyunek witoglu asudak banis nyunak nyunatimu kakwich umu nyichah uli. \v 10 Haku olugwih uli douk hanakumali hukumech olugwih, hech ali hisito-soteyech. Wakuli yek douk yanakumali igakomech chunubu chupe kalbu ali chunehilau eheh nyumneh kobi hutuh. \p \v 11 Yek douk yanubu yopuweli alman douk yape yeyoh sipsip uli. Ali yek douk yakli wasik umu igak umu igakamu echech sipsip chupe kalbu. \v 12 Alman douk chatalunomu nupe niyoh sipsip uli, anabuk almam douk wo nunubu nunoglemu echudak sipsip uli e, wak. Anan douk nenek moul umu nupe niyohech meyoh. Ali abudak nyultab nukli nutik anatu wanalitu nubat tunakumali, anan eke nutukemech chiyotuk nulhwas. Ali atudak nubat eke tunaki tuhiyahech aliga tusuh enech ali enech eke chulhwas chunak atin atiyuk. \v 13 Anudak alman nalhwas umu moneken, anan douk nenek moulomu utabal atubal uli. Ananim ulkum wo munubu mulomu nukli nugakamu echudak sipsip e, wak. \p \v 14 Yek douk yanubu yopuweli alman yeyah sipsip uli. Yek douk yadukemech kalbu yekich sipsip ali echech chopuk chadukemu yek kalbu. \v 15 Kobi douk Aninu nadukemu yek ali yek yadukemu anan umu. Ali yek douk yakli wasik umu igak umu igakamu yekich sipsip chupe kalbu. \v 16 Echudak enech elpech kobi yekich sipsipumali douk chopuk yekich. Wakuli echech douk chapeik lougun wo chunu echudak sipsip nameitu cheyotu asudak yekis banis uli chiyotu e, wak. Ali yek douk chopuk imas ilawech chunaki ali eke chumnek yekin balan. Ali douk eke chunu echudak enech chalik uli chutoglu atich chiyotu atus banis ali yek otuwe ipe iyohech. \v 17 Yekinu Aninu douk nanubu ulkum manosuh yek. Umu moneken, yek douk yakli wasik umu che igak igakamu elpech ali eke wata chopuk itaki ipe. \v 18 Eke kobi enen elpen nyubo yek igak umu enyenyin laik, wak. Yek eke igak umu yekin laik. God neke namba umu inek enyudak ali douk eke ineken. Neke namba umu igak umu ali chopuk neke namba umu eke wata nugakome itaki ipemu.” \v 19 Douk Jisas naklipech enyudak balan ali echech Juda echechim nebemi wata chopuk hanodiyogulmu henek biob lainab. \v 20 Wolobaimi hakli namudak. Hakli, “Enen sagabu nyapenyunu ali nanubu lahahainu. Ipak pemnek ananin balan umu moneken?” \p \v 21 Ali anam hakli, “Ananu sagabu nyapenyunali deke kobi niyagwleh namudak, wak. Ali sagabu deke nyuhul ananu nabes sechukanali ananis nabes wata nutulugun malmu? Ati wak.” \s1 Echech Juda Echechim Nebemi Henek Biruwamu Jisas \p \v 22 Abudak nyultab umu echech Juda chuwachabal chupe Jerusalem ali chunek woligun umu ulkwip pulomu seiwak echechich popech yamech wata chopuk chagabe tempel chawich chenek lotumu God umu douk abanak batogloli. Ali ababuk nyultab chowachabal abali douk nyuglusibali nyultab. \v 23 Ali Jisas nanak nawich numun God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali nape nalahe nanak ohwudak nebehwi yadoh douk chohwaloh umu Solomon ananihw yadoh uli. \v 24 Ali echech Juda echechim nebemi hanaki howachabal halihi-halihanu ali hasolikanu hakli, “Banubu meibali nyultab nyak eke nyuklipapamu nyak nyanubu meinyali alman umu? Sapos nyak Krais douk God natalihenyu ali nekegenyu nyanamali nyunalau elpech ulimu, orait nameitu apak makli nyunubu nyuklipapu duldul umu apak wata mudukemech.” \p \v 25 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Yek douk ayaklipepu, wakuli ipak douk wo pusuh yekin balan pukli adulin e, wak. Ihen moul douk yohul yekinu Aninu ananin yeul yenyemu ali yeneken nyatoglu patulin uli, enyen douk nyanubu nyagilapepamu agundak yek douk meiweli alman umu. \v 26 Wakuli ipak douk wo pusuh yekin balan pukli adulin e, wak. Umu moneken, ipak douk wo yekipu sipsip e. \v 27 Yekich sipsip douk chadukemu yekigu nigu. Yek douk chopuk yadukemu echech kalbu ali douk chagipech yek. \v 28 Chagipeche ali eke igakomech umu kobi chunubu chunak chuwichuk, wak. Yek eke igakomech umu chunubu chupe kalbu eheh nyumneh. Ali eke kobi enen elpen nyunaki nyutuliweyech yekis wis, wak meyoh. \v 29 Yekinu Aninu douk nekeyech uli, anan douk nebenali nabouk ihechumali enechi enech echudak chabihuk. Ali douk eke kobi enen elpen nyunaki nyutuluneyech ananis wis, wak meyoh. \v 30 Yek yanu Aninu douk wanubu watoglu atunu meyoh.” \p \v 31 Douk amam Juda hemnek namudak ali wata chopuk hohuli utabal umu hakli honu nugak. \v 32 Ali Jisas wata naklipam nakli, “Yekinu Aninu naklipemu inek wolobainyi anan atunu neneken uli moul ali douk yeneken nyatoglu ipak patulin. Ali ipak ulkwip polomu meinyi dakinyi moul douk yek yeneken ali ipak dakio pakli pukume utabal umu?” \p \v 33 Ali amam wata hebemanu balan hakli, “Apak douk wo muklimu mukumenyu utabal umu agundak nyenek enyudak God atunu neneken uli moul nyatoglomu e, wak. Wakuli makli menyomu agundak nyenekanu enen enen God umu. Nyak douk elpen meyoh, wakuli nyakli nyak God.” \p \v 34 Ali Jisas wata nebemom balan nakli, “Enen balan nyetemu ipakin lo uli douk nyakli namudak. God nakli, ‘Ipak douk god.’ \v 35 Echudak elpech seiwak God nekechi ananin balan uli, anan douk nohwalech god. Ali apak madukemech umu, God ananin balan nyetemu ananik buk uli douk nyanubu adulin atinyi. Wo nyulal ati e. \v 36 Ali yek douk Aninu God meyoh natalihe yape ananiwe otuwe ali nekege yanamali apudak atap. Yabihi ali yaklipepu yakli yek douk God ananiwe nuganinu. Namudak ali ipak pakli yek yape yenekanu enen enen God umu moneken? Umu agundak yakli yek douk ananiwe Nuganinomu? \v 37 Sapos yek kobi inek yekinu Aninu God ananin moul umu, orait ipak douk wasik kobi pusuh yekin balan pukli adulin, wak. \v 38 Wakuli yek douk adul yenek ananin moul. Ali sapos ipak pukli wak umu punek bilip umu yek umu agundak yakli yek douk God nekege yanakumali, orait ipak douk patuliwe yenek wolobainyi God atunu neneken uli moul nyatoglu ali douk deke punek bilipume. Punek namudak umu ipak punubu pudukemech umu Aninu nape yek ali yek yape anan.” \v 39 Douk nakli namudak ali amam wata hakli huhwanu hunak huwechikanu nupe haus kalabus. Wakuli natukemomuk nanak. \v 40 Natukemomuk nanak ali nanak nabih nablo wolub Jordan nanamu agundak douk likuk Jon nenek baptaisumech uli nape nenek baptaisumech umu. Nanak ali nape agnabuk. \v 41 Ali wolobaichi elpech chanaki agundak anan napemu ali chakli, “Adul wo. Jon anan douk wo nunek enen God atunu neneken uli moul e, wak. Wakuli ihenyumali balan anan neyagwlehen umu anudak alman uli douk nyanubu nyatoglu adulin atin.” \v 42 Ali wolobaichi elpech chape agnabuk uli chenek bilip umu Jisas chakli anan douk adul Krais. \c 11 \s1 Lasarus Nagak \p \v 1 Ananu alman chohwalanamu Lasarus uli douk agudak ganu. Anan nanu ananinyu biou mehwoliyu, Maria kwanu okwokwik sakwik Mata douk chape abuldak wabul Betani. \v 2 Ali Maria douk okudak almatok likuk kwenyukul sanda Jisas ananiluh yaliluh ali wata kwaku okwokwim boglom kwanubloluh-umanu uli. Ali douk okwokwinu mehuninu Lasarus agudak ganu. \v 3 Ali ananiyu mehwoliyu wonek balan nyanamu Jisas wakli, “Diginyali, nyakinu elpenyinu douk nyak ulkum manohwanaluli douk agudak ganu.” \p \v 4 Douk Jisas nemnek namudak ali nakli, “Bawogas umu agudak sik ganamu douk wo gonomu nunubu nugak e, wak. Agag douk ganamu elpech chutik God ananin strong ali chutuk anan nunu yek ananiwe Nuganinu ohwakich yeguh chukih.” \v 5 Jisas anan douk nanubu ulkum manosuh Mata kwanu okwokwik owawik Maria wanu Lasaras. \v 6 Anan douk nemnek umu agundak Lasaras agudak ganamu, wakuli nape bieh nyumneh alagun. Nape agnabuk douk anan napemu. \p \v 7 Douk nape bieh nyumneh hanak hadiyuk ali naklipu ananipu disaipel nakli, “Apak wata mutanamu munamu Judia.” \v 8 Douk apak memnek ali makli, “Nebenyali Tisa, nubuwakih ati echech Juda chakli chukumenyu utabal. Wakuli nameitu wata chopuk nyakli nyunak agnabuk, waka?” \p \v 9 Wakuli Jisas nebemopu balan nakli, “Anah nyumnah douk 12-polein aua umu wah hutawomu. Ali douk enen elpen nyukli nyulahe nyumnah wah hutau abali nyultab umu, enyen eke kobi nyunotukwilep nyubih nyugoul, wak. Umu moneken, nyumnah wah hutawomu enyen eke nyutulugun kalbu ali eke kobi nyugoul, wak. \v 10 Wakuli enyen nyukli nyulahe wab umu, enyen douk eke nyunotukwilep ali nyubih nyugoul. Umu moneken, agagun douk yomotokweh ali enyen eke kobi nyunatulugun kalbu.” \v 11 Douk Jisas nakliyuk namudak ali nakli, “Apakinu elpenyinu Lasaras douk anechuh. Ali yek eke wata inak ibalunu.” \p \v 12 Wakuli apak ananipu disaipel makli, “Diginyali, sapos anan douk anagu agudak ganu nechuh umu, anan douk eke wata yopunu.” \v 13 Jisas douk naklimu agundak Lasaras nanubu nagak umu. Wakuli apak ananipu disaipel memnek ali makli anan naklimu adulibus yobus sanu ali nechuh. \p \v 14 Namudak ali Jisas nowolehumapu balan nakli, “Lasaras douk anagak. \v 15 Wakuli yek ulkum molomu ipak ali yenehilau. Umu moneken anan nagak umu, yek douk wo inak itoglomech e, wak. Yenehilaumu moneken, apak eke munak mutulich ali ipak eke putik enen moul eke yek ineken uli ali eke punek bilip pukli yekin balan douk adulin. Ali nameitu, ipak douk yowi munak.” \p \v 16 Echech Judia douk chakli chubo Jisas nugak. Namudak ali Tomas douk chohwalanamu Didimas uli naklipu apak anapu disaipel nakli, “Kitak munamu Diginali munak. Munak umu kadak chukli chubo anan nugak umu, echech douk chopuk chubo apak munonu mugak ahudak atuh.” \s1 Jisas Anan Douk Diginali Ali Dodogowinamu Nuklipu Chagak Uli Wata Chitak Chupe \p \v 17 Douk Jisas nanak natoglu halakatimu Betani ali anan nemnek umu Lasaras douk achanugamanu nalaguk iwagu 4-poleih nyumneh. \v 18 Abuldak wabul Betani douk wo blupeik lougun umu Jerusalem e, wak. Blapeli halakati, kobi 3 kilomita umu. \v 19 Ali wolobaichi Juda chanaki chanu Maria uli Mata chapemu chugabemou owowiluh apaluh umu agundak owowinu mehuninu nagak umu. \v 20 Douk Mata kwomnek umu agundak Jisas nape nanakumali ali kwaitak kwanak umu kugwatonu yah. Wakuli Maria douk kwapeik wilpat. \p \v 21 Douk Mata kwanak ali kwaklipu Jisas kwakli, “Diginyali, sapos nyak nyupe agundak ele, yekinu mehuninu deke kobi nugak, wak! \v 22 Wakuli nameitu douk chopuk yadukemech umu, monekech echebuk douk nyak nyunek beten nyusolik God umu nukenyeyech uli, anan eke nukenyeyech.” \p \v 23 Ali Jisas naklipok nakli, “Nyakinu mehuninu eke wata nitaki.” \p \v 24 Mata kwomnek ali kwaklipanu kwakli, “Yek yadukemech, ahabuk hugikuk uli nyumnah chanatimaguk chagak uli wata chitakumali, anan douk eke wata nitaki.” \v 25 Ali Jisas naklipok nakli, “Douk yek otuwe nebeweli ali dodogowiwemu ihul chagak uli wata chitak chupe kalbamu. Ali echebuk douk chasuh yekin balan chagipechen ali chagak uli, echech douk eke wata chitak ali chunubu chupe kalbu. \v 26 Ali echebuk douk wata chupe ali chusuh yekin balan chugipechen uli, echech eke kobi chugak, wak.” Ali anan nasolikok nakli, “Nyak nyenek bilip nyakli enyudak balan douk adulin o wak?” \p \v 27 Ali Mata kwakli, “Adul, Diginyali. Yek douk yenek bilip yakli nyak douk God ananinyu Nuganinu. Yakli nyak Krais, douk God natalihenyu ali nekegenyu nyanamali nyunalau elpech uli.” \s1 Jisas Nelepu Lasaras \p \v 28 Douk Mata kwakliyuk enyudak balan ali wata kwatanamu kwanak kwohwalu okwokwik owawik Maria. Douk kwanaki ali kwabomok chokweh kwakli, “Apakinu Nebenali Tisa douk nanaki ali nakli nyak nyunak nyutulunu.” \p \v 29 Douk Maria kwomnek namudak ali wisnabul kwaitak kwanak umu kutik Jisas. \v 30 Anan Jisas douk wata nunak nutoglu wabul e, watak. Wata neyotu yah agundak douk Mata kwalik kwanak kwogwatanamu. \v 31 Enech Juda douk chanu Maria chape okwokwitu wilpat umu chugabemok apahw. Douk chatik umu okwok wisnabul kwaitak kwanak umu ali chakli okwok eke kwanamu iwagamu kupe kuleh. Namudak ali chaitak chagipechok chanak. \p \v 32 Douk Maria kwanak kwatoglu agundak Jisas natoglu napemu ali kwatulunu. Kwatulunu ali kwanak kwabih kwoduk ohlubus halakatimu anan ali kwakli, “Diginyali, sapos nyak nyupe agundak ele, yekinu mehuninu deke kobi nugak, wak.” \p \v 33 Jisas natuluk umu kwoleh ali echech chanamokwili Juda douk chopuk chagakomok cheleh. Natik namudak ali ananihw apahw hwanubu yowehw ali nenelekech. Ali anan chopuk nakli nunech chuleh. \v 34 Ali douk nasolikech nakli, “Ipak panak panugamanu agnumu?” \p Ali echech chakli, “Diginyali, nyak yowi tik.” \v 35 Douk chanak ali Jisas neleh. \v 36 Echudak Juda chatik umu agundak Jisas neleh umu ali chakli, “Ipak tik, ananim ulkum douk manubu manosuh Lasaras.” \p \v 37 Wakuli enech chakli, “Anan douk nagabe ananu nabes sechukanali ali anan wata natulugun. Ali namudak malmu, umu anan wo nugakamu Lasaras umu kobi nugak umu e?” \s1 Jisas Nohul Lasaras Naitak Nape \p \v 38 Jisas ananihw apahw wata chopuk hwanubu yoweh nenelek echudak elpech ali nanubu nanak aliga nanak natoglomu iwagu. Agudak iwagu douk chanugu chawich onok bulbuduk chenek hulupihw. Ali nuguhigamu douk chahinu anam utam chanak chechopam umu chugahogu. \v 39 Ali Jisas nakli, “Hinoguk amudak utam douk mataku nuguhigamu iwagaluli.” \p Wakuli anudak nagak uli ananik mehukik Mata kwakli, “Diginyali, apak manugamanu nalaguk nubatih nyumneh ali anan douk eke aneih.” \p \v 40 Wakuli Jisas naklipok nakli, “Yek douk adukwechuk yaklipenyu. Sapos nyak nyusuh yekin balan nyukli adulin umu, nyak douk eke nyutik agundak God nanubu dodogowinu atunamu.” \v 41 Namudak ali echech chanak chahinoguk amudak utam. Ali Jisas nanigu natik iluh ali nakli, “Aninu, yek douk yenek tenkyumenyu. Umu moneken, nyak douk anyemnek yekin beten. \v 42 Yek ayadukemech umu, wihluwehlu nyak isave nyemneke umu agundak yenek beten yohwalenyamu. Wakuli yek ulkum molomu echudak cheyotu agundak uli, ali dakio yakli namudak. Umu yakli echech chutik enyudak moul douk yek eke ineken uli ali chunek bilip chukli yek douk nyak nyekegeli ali dakio yanaki.” \v 43 Douk nakliyuk enyudak ali nohwalu nebegun nakli, “Lasaras, aliga kitak togloli!” \p \v 44 Ali anudak nagak uli nanubu naitak natogloli. Ananich loguh uli ayas douk chechlehech luseh. Ananigu wahegu chopuk chechlehagu anah lupah. Ali Jisas naklipech nakli, “Ipak pukwechihuk luseh ali anan nunak.” \s1 Echech Juda Echechim Nebemi Hape Howechik Balan Umu Hubo Jisas Nugak \r (Matyu 26:1-5; Mak 14:1-2; Luk 22:1-2) \p \v 45 Wolobaichi Juda douk chanaki chanu Maria chapemu chugabemok apahw. Echech douk chatik enyudak Jisas neneken uli moul ali chanubu chenek bilipumanu. \v 46 Wakuli enech chatanamu chanak chaklipu amam Farisi umu enyudak Jisas neneken uli. \v 47 Chaklipam ali amam hanu nebemi pris hohwalu amudak anam nebemi Juda douk hape hasuh kwotog uli hanaki. Hanaki hape atugun ali hakli, “Anudak alman douk nenek wolobainyi God atunu neneken uli moul. Ali apak douk eke munekanu malmu? \v 48 Apak mukli mukutuwanaguk nupe nunek enyudakmali atin umu, chunatimaguk elpech eke chunek bilip umu anan atunu. Namudak ali echech Rom echechim nebemi eke hunaki hichicheh atudak God ananitu nebetali wilpat ali eke hubo echudak chunatimaguk apakich elpech chugak.” \p \v 49 Ali anudak alman chohwalanamu Kaiafas uli douk nanom hape. Anan douk nanubu nebenali pris umu enyebuk yohlegul. Anan nemnek ali naklipam nakli, “Ipak douk wo kwalowi pudukemu enech echudak e, wak. \v 50 Eke padukemech waka wak? Enyen douk wosik umu mubo atunu alman nugak ali nugakamu echudak chunatimaguk elpech umu chupe kalbu. Douk wak umu, apak munatimaguk Juda eke mugak mutuh.” \p \v 51 Enyudak balan douk wo anan meyoh nukliyen e, wak. Anan douk nanubu nebenali pris umu enyebuk yohlegul. Namudak ali God nanahul nakli enyudak balan kobi amam profet heyagwleh umu. Nakliyen umu Jisas douk eke nugak umu nugakamu echech Juda. \v 52 Ali chopuk anan eke kobi nugak umu nugakamu echech Juda atich umu chupe kalbu, wak. Anan eke nugak umu nulau chanatimaguk God ananich batowich douk chanak chape sili sililub walub uli umu chunubu chutoglu atich elpech. \p \v 53 Ali hanubu ahabuk nyumnah echech Juda echechim nebemi ahape habo balan umu hulimu anah yah umu hubo Jisas nugak. \p \v 54 Douk namudak ali agundak echech Juda chapemu, Jisas douk wo nulahe yopugunmu ati e, wak. Ali naitak natukemaguk ablabuk wabul nanamu anagun douk gnape halakatimu wohigunmu elpech wak umu. Nanamu anabul wabul chohwalabul umu Ifrem uli ali nanu apak ananipu disaipel mape agnabuk. \p \v 55 Ali ahudak nyumnah umu echech Juda chunek echechigun nebeguni woligun Pasova umu douk ahanaki halakati. Ali wolobaichi elpech chapeli wolobailubi walub uli chaitak chaltomu Jerusalem. Chanak umu chugipech echechin lo chunogapech echech yet umu God nutulich nukli wosik ayopich ali adakio chunak chuwak agundak woligun. \v 56 Douk wolobaichi elpech chanaki ali chape chulimu Jisas. Echech cheyotu numun God ananitu wilpat ali echech yet chape cheneyagwleh chakli, “Ipak pakli malmu? Anan eke nunakimu agundak woligun waka wak?” \v 57 Ali amam nebemi pris hanu amam Farisi douk haklipech umu sapos enen elpen nyudukemech umu agundak Jisas nanak napemu, enyen imas nyunaki nyuklipam umu amam hunak huhwanu huwechikanu. \c 12 \s1 Maria Kwenyukul Sanda Kwouh Jisas Ananiluh Yaliluh \r (Matyu 26:6-13; Mak 14:3-9) \p \v 1 Douk 6-poleih nyumneh watak hapemu chunek agundak nebeguni woligun Pasova, ali Jisas naitak nanamu Betani. Betani douk Lasaras ananibul wabul. Anudak douk likuk nagak ali Jisas wata nanahul naitak nape uli. \v 2 Jisas nanak nape agnabuk ali echech chenekumanu anagun woligun. Mata kwape kwognahu ali Lasaras uli Jisas douk hanu echudak chanakimu chunu Jisas chuwak woligun uli chape chalihi chalih tebol. \v 3 Ali Maria kwaitak kwohul enen duduken sanda yeulinyumu nad douk chatalin nebebali utabal uli ali kwanak kwenyukwlen kwape kwenyayok Jisas ananiluh yaliluh. Kwenyuklen iyuh ali wata kwaku okwokwim boglom kwape kwanubloluhuk. Ali elpech chape numun wilpat uli chemnek enyudak sanda nyeih kalbu. \p \v 4 Ali ananu Jisas ananinamu disaipel chohwalanamu Judas uli douk nanech chape agnabuk. Ananibul wabul douk Kariot. Ali anan douk eke nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas ali amam huhwanu hunak honu nugak uli. Douk anudak Judas natik namudak ali nakli, \v 5 “Umu moneken ali ipak wo puklimu enech elpech chutal enyudak sanda ali chukopu 300 kina e? Chukopu ali miyaisen umu echudak wakechi elpech.” \v 6 Anan douk wo ulkum mulomu chanohwagagun uli elpech ali dakio nukli namudak e, wak. Anan douk naku aluh atuh uli. Chopuk asudak amamis bokis douk hape hautu mani nyolomu douk anan nenek lukautimas ali nape nakumen aluh enen nyololuli mani. \p \v 7 Jisas nemnek namudak ali nakli, “Ipak pukleyokuk. okwok douk kwonek enyudak ali kwonek redimu yek umu ahudak nyumnah eke che igak ali chunak chunugomemu. \v 8 Elpech chahwogagun umu echudak uli eke chunepu pupe eheh nyumneh. Meihi nyumnah ipak pukli ahi ipak dakio pugakomech. Wakuli yek eke kobi inepu mupe loubamu, wak.” \s1 Nebemi Pris Howechik Balan Umu Hubo Lasaras Nugak \p \v 9 Wolobaichi Juda douk achemnek balan umu Jisas nanak nape Lasaras ananitu wilpat gani Betani. Namudak ali echech chanak umu chutulunu. Ali echech douk wo chunak umu chutik Jisas atunu e, wak. Echech chopuk chanak umu chutik Lasaras douk nagak ali Jisas wata nanahul naitak nape uli. \v 10 Douk namudak ali amam nebemi pris howechik balan umu hakli hubo Lasaras nugak chopuk. \v 11 Umu moneken, wolobaichi Juda douk chatik umu agundak Jisas nanahul naitak napemu, ali echech chatukemaguk echechim nebemi chanak chasuh Jisas ananin balan chagipechen. \s1 Jisas Nanak Nawich Jerusalem Kobi Ananu King Umu \r (Matyu 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40) \p \v 12 Wolobaichi elpech douk chanaki chape Jerusalem umu chunek agundak nebeguni woligun Pasova. Douk wehluwih ali echudak wolobaichi elpech achemnek balan umu chakli Jisas douk neyotuwi yah nape nanamali Jerusalem. \v 13 Douk namudak ali echech chanak chobleli ohokwinemigas olgos chahwogas chanak. Chanak aliga chogwatanu ali chohwalu chakli, “Apak munehilaumu God! Apak makli God nunekumanu yopinyi anudak alman douk nanakumali Diginali ananin yeul uli. Makli anan nunekumanu yopinyi apak Isrel apakinu King!” \p \v 14 Jisas nogwatu enen nugan donki douk nakih netemu ali nanak. Kobi douk enyudak balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. Balan Enyudak. \v 15 Nyakli, “O ipak elpech pape abuldak nebebuli wabul Saion uli, ipak kobi elgeipu. Tik, ipakinu King anudak nanaki. Anan netemali enen nugan donki ali nape nanaki.” \p \v 16 Ali ababuk nyultab, apak ananipu disaipel douk wo mudukemu bawogenyumu e enyudak balan, wak. Wakuli aliga douk Jisas wata natanamu naltomu iluh heven, ali ababuk nyultab apak adakio madukemen. Monek tin ali madukemech makli enyudak balan nyetemu God ananik buk uli douk nyaklimu anan. Apak douk chopuk monek tinyumaguk enyudak douk echech elpech cheneken umu anan uli. \p \v 17 Ali ababuk nyultab Jisas nohwalu Lasaras naitak natogloli iwagu wata napemu, wolobaichi elpech douk cheyotu chatulunu. Douk namudak ali echech chanak chanaklipamu chanak umu enyudak anan neneken uli. \v 18 Ali wolobaichi elpech chemnek umu enyudak Jisas neneken uli, umu nohul Lasaras umu. Douk namudak ali echech chanak chogwatanali yah. \v 19 Amam Farisi hatik namudak ali hanaklipamu hakli, “Tik, apak moneken uli moul douk wo dodogowin e, wak. Chanatimaguk almam almagou douk chachi chanak chagipech Jisas atunu.” \s1 Enech Grik Chakli Chutik Jisas \p \v 20 Enech echech Grik douk chanamu Jerusalem. Chanu echudak elpech douk chanak umu chunek lotumu God ahudak nebehi nyumnah douk chenek agundak nebeguni woligun ahi. \v 21 Ali echudak Grik chanaki chatoglomu Filip. Anan douk nanaki abuldak wabul Betsaida douk blape enyudak provins Galili uli. Chanaki ali chaklipanu chakli, “Nebenyali, apak makli mutik Jisas.” \v 22 Filip nemnek ali nanak naklipu Andru. Ali amam biam hanak haklipu Jisas. \v 23 Haklipanu ali anan nebemom balan nakli, “Abudak nyultab umu God nunek Yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli ilau nebenyi yeul umu douk abudak abatoglu. \v 24 Aduligu atugu yaklipepu. Sapos wit tukli kobi bligolotu tubih tugluk amnab ali tugak umu, atat douk eke atabuk atutu tupemu tupe. Wakuli sapos atat bligolatu tubih tugluk amnab ali tugak umu, atat douk eke wata pupuwolotu tukih ali eke wolobaitali ulubitu til. \v 25 Enyebuk elpen douk enyen ulkum mulomu enyen atin umu nyukli nyupe kalbu nyupe loubali nyultab apudak atap uli, enyen eke kobi nyupe loubali, wak. Wakuli enyebuk elpen douk wata nyupe apudak atap ali enyen kobi ulkum mulomu enyen atin ali nyunek yekin moul uli, enyen douk eke nyupe kalbu eheh nyumneh. \v 26 Ali enyebuk elpen douk nyunek yekin moul uli, enyen imas nyunubu nyugipech yek. Ali agnabuk yek inak ipemu, enyen chopuk eke nyunaku nyune upe. Ali yekinu Aninu eke nutuk enyenyin yeul nyukih.” \s1 Jisas Naklimu Agundak Eke Chonu Nugak Umu \p \v 27 Ali Jisas wata chopuk nakli, “Nameitu yekihw apahw douk hwanubu yowehw ali balan wak umu iklimu. Yek eke kobi isalik Aninamu nuwechikuk yah umu enyudak hevi kobi nyutoglome, wak. Bawogas umu agundak yek yanamali apudak atap umu douk yanamali iwich enyudak hevi atin. \v 28 Aninu, nyak nyunek enyudak nyunatimaguk moul kobi nyak nyaklimu. Nyuneken umu nyunotuk nyakin yeul nyukih.” \p Douk Jisas nakli namudak ali anagu nigu ganaki gani iluh heven. Ali enyudak nyeyagwlehili elpen nyakli, “Yek ayatuk yekin yeul nyakih. Ali douk eke wata chopuk igamu ituken nyukih anah alagun.” \v 29 Ali echudak wolobaichi elpech douk cheyotu halakatili chemnek agudak nigu ali chakli utagu bagalagu. Enech chakli enen ensel nyanu Jisas heyagwleh. \p \v 30 Wakuli Jisas naklipech nakli, “Enyudak balan nyanaki iluh utagaluli douk wo nyunakimu nyugakamu yek e, wak. Enyen douk nyanakimu nyugakamu ipak umu pusuh yekin balan pukli adulin. \v 31 Ali nameitu, God eke nunekumech kwot echebuk douk chokonu agabus uli. Ali chopuk anan eke nubo Satan nubihuk. Anan douk nape nebenalimu apudak atap uli. \v 32 Wakuli yek eke chutuke chiyowaul iluh\f + \fr 12:32 \ft Jisas nakli eke chonu chunawaul lowag kruse ali nugak. Namudak ali God eke nunohul nulto iluh heven nukih nulau nebenyi yeul kobi balan nyetemu Filipai 2:9-11 uli nyaklimu.\f* ali eke isanuk chunatimaguk elpech chunamali yek.” \v 33 Anan douk nakli namudak umu echech chumnek ali chudukemu ahudak yah douk eke anan nugak umu. \p \v 34 Douk namudak ali echudak wolobaichi elpech chaklipu Jisas chakli, “Apak madukemech umu, apakin lo nyakli abudak nyultab Krais nutoglomu, anan eke kobi nugak, wak. Eke nunubu nupe eheh nyumneh. Ali namudak nyaklimu, umu nyakli eke chusuh Anudak Alman douk natoglu aduligeinyi elpen uli ali chonu nugak nyil lowag kruse umu? Anudak Alman natoglu aduligeinyi elpen uli douk nanubu meinali?” \p \v 35 Ali Jisas naklipech nakli, “Yek douk eke inepu mupe banabu nyultab meyoh kobi hanu anatu lait taglakumepamu. Douk namudak ali ipak pupe punek yopinyi atin pasin abudak nyultab atudak lait hunutu tuglakumepamu. Umu ipak kobi pupe yomotokweh-igunmu, wak. Elpen nyalahe yomotokweh uli, enyen douk wo nyudukemu agundak enyen nyanak umu e, wak. \v 36 Nameitu abudak nyultab yek atudak lait watak yanepu mapemu, ipak imas pusuh yekin balan dadag pugipechen. Punek namudak umu, ipak eke putoglu elpech douk chalahe hwalalagun-maluli.” \s1 Wolobaichi Juda Wo Chunek Bilip Chukli Jisas Ananin Balan Douk Adulin E, Wak \p Douk Jisas nakliyuk namudak ali natukemechuk nanak nonobechuk nape anagun. \v 37 Anan wata nanech chape abali, anan douk nenek wolobainyi God atunu neneken uli moul chatulin. Chatulin wakuli echech wo chunek bilip umu anan e, wak. \v 38 Echech chenek namudak umu enyudak balan seiwak profet Aisaia neyagwlehen ali nyetemu God ananik buk uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. Nakli, “Diginyali, apak douk maklipech nyakin balan, wakuli echech wo chuhwen chukli adulin e, wak. Echech chatik enyudak dodogowinyi moul nyak Diginyali nyeneken uli ali echech wo chukli nyak douk Diginyali e, wak.” \p \v 39 Echech douk wo chunokwnumu chunek bilip umu Jisas e, wak. Umu moneken, enyudak enen Aisaia nenyemaluli balan douk nyetemu namudak, \v 40 God nakli, “Yek ayowechik echechip ulkwip panu echechis nabes. Wakumomu kedeke chutulugun kalbu chutik echudak ulkwip pulomech ali chudukemu bawogenyumu balan. Namudak ali eke chukli chutanamu chuke apaluh yek umu igabeyech chupe kalbu.” \v 41 Seiwak Aisaia douk natik agundak Jisas nanubu dodogowinu atunu yeul nyakihanamu ali nowemaguk enyudak balan. \p \v 42 Ali enyen douk adul. Wolobaimi echech Juda echechim nebemi henek bilip umu Jisas. Wakuli amam douk elgeim umu amam Farisi ali wo huwoleh amamin bilip yopugunmu e, wak. Umu moneken, hakli kedeke amam Farisi hunek tambumom umu kobi huwich hunech hunek lotu ogudak wilag douk echech Juda isave chape cheyagwleh balan ogwi, wak.” \v 43 Amam henek bilip uli douk hanubu oub baitak umu elpech meyoh chutuk amamich yeguh chukih. Wo hukli God yet nutuk amamich yeguh chukih e, wak. \s1 Jisas Naklipech Umu Ananin Balan Eke Nyunekumech Kwotog Elpech \p \v 44 Ali Jisas naklipech nebegun nakli, “Echebuk elpech douk chunek bilip umu yek uli, echech douk wo chunek bilip umu yek otuwe ye, wak. Echech douk chenek bilip umu Anudak douk nakagas yek yanakili chopuk. \v 45 Ali echebuk douk chatik yek uli, echech douk chatik Anudak douk nakagas yek yanakili. \v 46 Yek douk yanaki apudak atap kobi lait umu. Yanakumali echebuk douk chusuh yekin balan chugipechen uli kobi wata chupe yomotokweh atih, wak. \p \v 47 Ali elpech douk chumnek yekin balan wakuli kobi chuhwen dadag chugipechen uli, yek douk eke kobi inek skelumech umu kwot kobi jas umu, wak. Yek douk wo inaki apudak atap umu inek skel umu elpech e, wak. Yek douk yanamali inalau elpech chutanamali chupe kalbu. \v 48 Ali echebuk douk chuke agabus yek chukli wak umu chusuh yekin balan uli, echechinu jas douk kwali eke nunekumech kwotog uli douk nape. Enyudak atin balan douk yek yaklipechen ali echech chechege-yenyuk uli, enyen yet eke nyunek skelumech ali nyunekumech kwotog ahudak hugikuk uli nyumnah hutoglomu. \v 49 Umu moneken, enyudak balan douk wak yek meyoh ulkum mulomen ipe iklipechen e, wak. Enyen douk yekinu aninu naklipeyen ali nekege yanakimu iklipech. \v 50 Ali yek yadukemech umu, God ananin balan eke nyunek elpech umu chuhwen chugipechen ali chupe kalbu eheh nyumneh. Namudak ali nyanatimaguk enyudak yek yakliyen uli balan, enyen douk Yekinu Aninu meyoh naklipeyen ali dakio yanaki yaklipepeyen.” \c 13 \s1 Jisas Nakwlupumom Yaliluh Ananim Disaipel \p \v 1 Ahudak nyumnah umu chunek agundak nebeguni woligun Pasova umu douk ahanaki halakati. Ali Jisas douk anadukemech umu abudak nyultab eke nutukemaguk apudak atap nunak nunu Aninu hupemu douk abanaki. Ali abudak nyultab anan napemu, ananim ulkum douk manubu manosuh manatimaguk ananipu elpech douk mape apudak atap uli aliga nagak. Ali nameitu chopuk anan wata ulkum manohwopu ati. \v 2 Satan douk anawich Saimon ananinu nuganinu Judas. Nawichanu ali nakanu yowenyi tinytin umu anan nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas ali amam huhwanu hunak honu nugak. Anudak Judas douk nanaki wabul yeulibulmu Kariot. Douk aliga wabigun ali amam hape hawak woligun. \p \v 3 Jisas anadukemech umu God douk anakli wosik ali nautu Anan umu nupe Diginalimu chanatimaguk enechi enech echudak. Ali chopuk anadukemech umu anan douk nanu God hapeli naitak nanaki ali eke wata nutanamu nunak nunu anan hupe. \v 4 Ali naitak nowal ahudak louhi lupah douk nohloguk aduk uli nohubukuk ali nohul enen taul nowechiken nyape nalteinamu. \v 5 Nowechiken nyape ali nohuli abal nenyuklabal anas dis ali nape nakwlupumopu yaliluh ananipu disaipel. Nakwlupoluh-umapu iyuh ali wata nanubloluhuk enyudak taul douk nowechiken nyape nalteinamu uli. \v 6 Nakwlupaluh-umopu nanak natoglomu Saimon Pita ali Saimon naklipanu nakli, “Nyak douk Diginyali. Namudak ali yek douk yakli wak umu nyak nyukwlupu yekiluh yaliluh umu.” \p \v 7 Wakuli Jisas naklipanu nakli, “Nameitu, nyak douk wo nyudukemu bawogenyumu e, enyudak moul douk nameitu yek yeneken uli. Wakuli kamanomi nyak wosik eke nyudukemen.” \p \v 8 Wakuli Pita naklipanu nakli, “Wak, yek yanubu yakli wak umu nyak nyukwlupu yekiluh yaliluh umu!” \p Ali Jisas wata chopuk naklipanu nakli, “Sapos yek kobi ikwlupu nyakiluh yaliluh umu, nyak douk eke kobi nyupe yekinyu disaipel, wak.” \v 9 Saimon Pita nemnek namudak ali nakli, “Diginyali, namudak umu, nyak douk kobi nyukwlupu yekiluh yaliluh atuluh, wak. Yakli nyukwlupu loguh uli boglom chopuk.” \p \v 10 Wakuli Jisas nakli, “Enyebuk elpen douk anyechlokuh uli, enyen douk ayopin ali kobi wata nyuklimu nyichlokuh alagun, wak. Enyen eke nyunokwlupu yaliluh atuluh. Ipak panatimaguk douk yopipu. Wakuli atunu meyoh douk wo yopunu e. \v 11 Jisas douk anadukemanu anudak disaipel douk eke nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas ali huhwanu hunak honu nugak uli. Ali anan dakio nakli namudak. Nakli, “Ipak panatimaguk douk yopipu, wakuli atunu alman meyoh douk wo yopunu e, wak.” \v 12 Douk nakwlupumapu yaliluh iyuh ali wata nohul ahudak louhi nohloguk aduk uli lupah nohlu. Ali nanak nabih nape agundak dukwechuk napemu. Nape ali nasolikapu nakli, “Ipak padukemu bawogenyumu balan umu enyudak dukwechuk ati yenekenyumepu uli o wak? \v 13 Ipak panu yek meyagwleh umu, ipak douk isave pohwale Nebeweli Tisa o Digiweli. Ali pohwale namudak umu, enyen douk adul. Umu moneken, yek douk ipakiwe Nebeweli Tisa o Digiweli. \v 14 Yek douk ipakiwe Digiweli ali ipakiwe Nebeweli Tisa chopuk, wakuli yek douk wata yakwlupu ipakiluh yaliluh. Ali yakli ipak douk chopuk imas punak punogakagamu punoklupu ipakiluh yaliluh. \v 15 Yek yenek enyudak pasin yagilapepu ali ipak chopuk punak punek namudak ati kobi yenek umu ipak umu. \v 16 Adul ati yaklipepu. Enen nyape chukamomu ananu nebenali nyenekumanu moul meyoh uli, enyen douk wak nebenyi nyichalakuk enyenyinu nebenali e, wak. Ali douk namudak ati. Enen nyalau balan uli douk wak nebenyi nyichalakuk enyudak enen douk nyokegen nyanak uli e, wak. \v 17 Ali nameitu ipak douk padukemu bawogenyumu balan umu enyudak pasin yek yeneken uli. Ali sapos ipak pugipechen umu, God eke nugakamepu nunekumepu yopinyi nunekepu punehilau! \v 18 “Ali yek douk wo iklien umu ipak punatimaguk e, wak. Yek ayadukemepu ipak douk yek yaglahepaluli. Wakuli enyudak God ananin balan douk nyetemu ananik buk uli imas nyunubu nyutoglu adulin atin. Balan douk enyudak. ‘Anudak alman douk nane wape wawak kakwich atugunmoluli wata natanamu nenek biruame.’ \v 19 Enyudak nameitu yek yaklien uli douk watak nyutoglu e ali douk ayaklipepu. Yalik yaklipepu umu ababuk nyultab nyukli nyutoglomu, ipak douk eke punek bilip pukli Yek Douk Seiwak Yape Namudak Uli.\f + \fr 13:19 \ft Tik futnot umu Jon 8:24.\f* \v 20 Aduligu atugu yaklipepu. Elpen douk nyumnek enyebuk elpen douk yek ikagen nyunak uli enyenyin balan ali nyulawen uli, enyen douk nyemnek yekin balan ali nyalau yek chopuk. Ali enyebuk douk nyumnek yekin balan nyalau yek uli, enyen douk nyemnek anudak douk nakagas yek yanakili ananin balan ali nyalau anan chopuk.” \s1 Judas Eke Nugilapu Jisas Ananim Birua Anan Jisas Ali Huhwonu Hunak Honu Nugak \r (Matyu 26:20-25; Mak 14:17-21; Luk 22:21-23) \p \v 21 Douk Jisas nakliyuk namudak iyuh ali ananihw apahw hwanubu yowehw. Ali douk nanubu nowolehen naklipam nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Ipak panatimaguk pape agundak uli, ipak ananu douk eke nugilapu yekim birua umu yek ali eke huhwe hunak he igak.” \p \v 22 Douk Jisas nakli namudak ali apak ananipu disaipel matanamu manatitimu. Makli anan douk naklimu meinali. \v 23 Ali anudak disaipel douk Jisas anan nanubu ulkum manohwanu uli douk nanubu nape halakatimu anan Jisas. \v 24 Douk namudak ali Saimon Pita noulmanagu boglom ali nakli, “Nyak kwasalikanu. Anan douk naklimu omuni?” \p \v 25 Ali anudak disaipel nenehekich nanak halakatimu Jisas ali nasolikanu nakli, “Diginyali, nyak nyaklimu omuni?” \p \v 26 Ali Jisas nakli, “Anabuk douk yek isekul bret abaludak wichusibali abal ikaneyotu uli, alman douk eke akanabuk.” Ali nohuli anagun bret nesekwlutu noku Saimon ananinu nuganinu Judas. Anan douk nanaki wabul yeulibulmu Kariot. \v 27 Douk Judas natulunu bret natawoh neyatatu wakuli Satan nanubu nawichanu. Ali Jisas naklipanu nakli, “Aliga kale nekeyen wisnabul enyebuk douk nyakli nyuneken uli!” \v 28 Naklipanu namudak, wakuli apak manatimaguk mape agnabuk mape mawak woligun uli douk wo mudukemu bawogenyumu e, enyudak balan, wak. \v 29 Judas anan douk nenek bos umu amamibal utabal. Douk namudak ali apak anapu makli Jisas eke nakaganamu nunak nutali enech kakwich umu agundak nebeguni woligun Pasova gnunenek umu, o nakaganamu nunak nukechuk anabal utabal echudak wakechi. \v 30 Douk Judas nawak atudak bret naitak natoglu nanakuk wakuli banubu wab. \s1 Jisas Naklipam Enen Nupolein Lo Ananim Disaipel \p \v 31 Douk Judas natoglu nanakuk ali Jisas naklipapu nakli, “Nameitu yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli, God douk aneneke yalau nebenyi yeul. Ali yek eke inek elpech chutik agundak God nanubu dodogowinu atunu nohiyatik umu ali eke chutuk ananin yeul nyukih. \v 32 Ali douk yek ituk God ananin yeul nyukih umu, God anan yet chopuk ahudak atuh eke nutuk yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli yekin yeul nyukih. \v 33 O ipak douk panubu kobi yekipu batowich-umali, yek douk eke inepu mupe banabu nyultab meyoh ali eke wata itukemepaguk inak. Inakuk ali ipak douk eke pupe pulime. Likuk douk yaklipu echech Juda echechim nebemi ali nameitu douk chopuk yaklipu ipak enyudak atin balan: Ipak douk eke kobi punaku agundak yek inak ipemu, wak. \v 34 Ali yek yakli iklipepu enen nupolein lo douk ipak imas puhwen pugipechen uli. Enyudak lo douk namudak. Ipak atunu ati, ipakip ulkwip imas punubu punosuh umu. Umu moneken, susubati douk yek yalik ulkum manosuh ipak, ali ipak chopuk imas punek namudak ati. \v 35 Ali sapos ipak atunu ati ipak ulkwip punubu punosuhumomu, chunatimaguk elpech eke chutulipu ali eke chudukemech chukli ipak douk pagipech yek uli.” \s1 Jisas Naklimu Pita Eke Nukanu Agab Umu \r (Matyu 26:31-35; Mak 14:27-31; Luk 22:31-34) \p \v 36 Douk Jisas naklipapu namudak julug ali Saimon Pita nasolikanu nakli, “Diginyali, nyak nyakli nyunak meiguni?” \p Wakuli Jisas nakli, “Nameitu nyak eke kobi nyuname wunak agnabuk douk eke yek inak umu. Wakuli anabu nyultab nyak wosik eke nyugipeche nyunaku.” \v 37 Wakuli Pita nasolikanu nakli, “Diginyali, ali nyak nyakli nameitu yek kobi inamenyu wunak umu moneken? Yek douk wo elgeiwemu igak umu agundak yagipech nyak umu e, wak!” \p \v 38 Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Pita, douk aduligu nyakli nyak eke nyugak umu agundak nyagipech yek umu, waka? Aduligu atugu yaklipenyu. Kehikib wab, nyak eke anyunek lohumechuk bieh atuh nyukli nyak wo nyudukemu yek e, ali owotu eke adakio titak tiyagwleh.” \c 14 \s1 Jisas Anan Atunu Douk Nanubu Yah Umu Elpech Chunak Chutoglomu God Umu. \p \v 1 Ali Jisas naklipu apak ananipu disaipel nakli, “Ipakich michich kobi yowech, wak. Ipak imas punek bilip umu God ali yek chopuk imas punek bilipume. \v 2 Gani numunitamu atudak yekinu Anineitu wilpat douk panubu wolobaipi lip pape. Ali yek douk eke inak igabemepu anagun gnupemepu. Douk kobi enep lip pupele, yek deke kobi ilaugamepu iklipepu namudak, wak. \v 3 Adul eke inak igapech-umepaguk ipakiyu outib upemepoguk ali eke wata itanamali inolumepu. Ali agnabuk yek inak ipemu, ipak chopuk eke pune mupe. \v 4 Ali yah douk hanamu agundak yek yakli inak umu uli, ipak douk wasik padukemah.” \p \v 5 Ali Tomas naklipanu nakli, “Diginyali, apak douk wo mudukemu agundak nyak nyakli nyunak umu e, wak. Yah eke mudukemah malmu, umu munakumogu?” \v 6 Ali Jisas nebemanu balan namudak. Nakli, “Yek yet douk yanubu yah umu elpech chunak chutik God umu, yanubu bawogas umu agundak chiyagwleh adulin atin balan umu, ali douk chopuk yanubu bawogas umu agundak chupe kalbu eheh nyumneh umu. Wak enen elpen deke nyugipech kipaihi yah ali nyunak nyutik yekinu Aninu e, wak. Yah douk yanubu yek yet. \v 7 Sapos ipak apadukemu yek kalbamu, yekinu Aninu douk chopuk eke pudukemanu. Ali nameitu ipak douk apape padukemanu ali apatulunu.” \p \v 8 Ali Filip naklipanu nakli, “Diginyali, apak douk wo muklimu enech echudak alagun e, wak. Ati makli nyugilapapu Aninu atunu ali julug.” \v 9 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Filip, yek douk ayanepu mape loubomu nyultab ali nyak douk watak nyudukeme ye? Yaklipenyu, echebuk elpech chatik yek uli douk chatik Aninu. Ali nyak douk nyasolikemu wata igilapepu Aninamu moneken? \v 10 Nyak imas nyunek bilip umu agundak yek yakli Aninu nape yek ali yek yape anan umu. Balan yaklipepeyen uli douk wo yek meyoh ulkum mulomen ipe iklipepeyen e, wak. Wakuli Aninu douk napenyuwe uli nenek ananin moul. \v 11 Ipak imas punek bilip umu yek umu agundak yakli yek yape Aninu ali Aninu nape yek umu. Wak umu, ipakip ulkwip wata pulamaguk enyudak God atunu neneken uli moul douk yek yape yeneken uli ali ipak punek bilip. \v 12 Aduligu atugu yaklipepu. Enyebuk elpen douk nyusuh yekin balan nyugipechen uli, ihenyumali moul yek yeneken uli, enyen douk chopuk eke nyuneken. Adul, enyen eke nyunek nyanubu nebeben atinyi moul nyichalakuk enyudak yek yeneken uli. Umu moneken, yek douk eke inak itik yekinu Aninu. \v 13 Monokech echebuk douk ipak punek betenumech umu yekin yeul uli, yek douk eke inekechumepu. Yek ananiwe nuganinu inek namudak ali Aninein yeul eke chutuken nyukih. \v 14 Ali monokech echebuk douk ipak punek beten pusalikemu inekechumepu umu yekin yeul uli, yek douk eke inekechumepu.” \s1 Jisas Nakli Eke Nukagasi God Ananin Michin Nyunaki \p \v 15 “Sapos ipak ulkwip punubu punosuh yek umu, yekin balan douk eke puhwen pugipechen kalbu. \v 16 Ali eke inek beten isolik Aninu ali eke wata nukepali enyudak enen douk eke Nyugakomepu umu dodogowipu uli. Nukepeyen ali eke nyunepu pupe eheh nyumneh. \v 17 Enyudak Nyugakomepu uli douk God ananin Michin douk nyapemu nyeyagwleh adulin atin balan uli. Ali elpech douk chapemu chenek yowenyi atapinyi pasin uli eke kobi chulawen nyupenyich, wak. Umu moneken, echech douk wo chutulin o chudukemen e, wak. Wakuli ipak douk apadukemen. Enyen douk nyanepu pape ali eke nyuwich nyupenyipu. \v 18 Yek douk eke itukemepaguk inak ali eke kobi itukemepu pupeik kobi douk batowich mamechich wakechimu, wak. Eke wata itanamumepali. \v 19 Wo loubali e ali elpech douk chapemu chenek yowenyi atapinyi pasin atin uli eke kobi wata chutuliwe, wak. Wakuli ipak wasik eke putuliwe. Yek douk yape eheh nyumneh ali ipak chopuk eke punubu pupe eheh nyumneh. \v 20 Ali ahudak nyumnah hutoglomu, umu che igak ali wata itakumali, ipak eke pudukemech pukli yek douk yape yekinu Aninu, ipak pape yek ali yek yape ipak. \v 21 Echebuk elpech douk chusuh yekin dodogowinyi balan chugipechen kalbaluli, echebuk elpech douk chanubu ulkwip panosuh yek. Ali yekinu Aninu eke nunubu ulkum munosuh echebuk elpech. Ali yek chopuk eke ulkum munosuh echebuk elpech ali eke itoglu igilapech yek yet umu chunubu chudukeme.” \p \v 22 Jisas nakli namudak ali Judas nakli, “Diginyali, malmu namudak umu nyakli nyutoglomu apak atupu ali chapemu chenek apudak atapinyi yowenyi pasin uli nyakli wak umu nyutoglomech umu?” Anudak Judas douk wo anudak douk nanaki Kariot uli e, wak. \p \v 23 Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Echebuk elpech douk echech ulkwip punubu punosuh yek uli, echech douk eke chusuh yekin balan ali chugipechen kalbu. Ali yekinu Aninu anan douk eke ulkum munohwech. Ali yek inu Aninu eke wunaki wunech wupe eheh nyumneh. \v 24 Echebuk wo ulkwip punosuh yek uli e douk wo chusuh yekin balan chugipechen e. Ali enyudak balan douk pemneke yeyagwlehen uli douk wo iyagwleh enen yekin balan e, wak. Yek douk yeyagwleh yekinu Aninu douk nakage yanakili ananin balan. \p \v 25 Enyudak nyanatimaguk balan douk nameitu wata yanepu mape ali yaklipepeyen. \v 26 Wakuli enyudak God ananin Michin douk enyudak douk eke Nyugakomepu dodogowipu uli. Yekinu Aninu eke nukagen nyunakumali yekin yeul. Enyen nyunaki ali eke nyugilapepu ihenyumali enenyi enen pudukemen. Enyen eke wata nyuhul ipakin tinytin ali ipak eke wata ulkwip pulomu enyudak nyanatimaguk balan douk yek yaklipepamu. \v 27 Yek eke itukemepaguk inak, ali enyudak pasin umu chape kalbu apaluh hlalu kalbamu douk enyudak ikepeyenyuk. Enyudak pasin douk nyanubu yekin ali douk enyudak yekepeyenyuk. Yek wo ikepu enyudak pasin kobi elpech chapemu chenek atapinyi atin pasin uli deke chukepeyen umu e, wak. Namudak ali ipakich michich douk kobi yowech pukli elgeipu, wak. \v 28 Ipak douk pemneke yaklipepu yakli, ‘Yek eke itukemepaguk inak ali eke wata itanamumepali.’ Douk sapos ipakip ulkwip punubu punosuh yek ele, ipak deke punehilaumu agundak yek inak itik Aninamu. Umu moneken, anan douk nebenali nechalakuk yek. \v 29 Enyudak wata nyutoglu e ali douk ayaklipepumen. Namudak ali kamanami abudak nyultab enyen nyukli nyutoglu abali, ipak douk eke punek bilip umu yek pukli yek yaklipepaguk aduligein balan. \v 30 Yek eke kobi wata inepu miyagwleh wolobainyi balan chopuk, wak. Umu moneken, nebenalimu apudak atap uli douk ahuluk umu nunaki. Anan nunaki, wakuli eke kobi dodogowinamu nunek enech echudak umu yek, wak. \v 31 Wakuli yek yakli apudak atapichi elpech imas chudukemech umu agundak yek douk yanubu ulkum manosuh yekinu Aninamu. Ali chopuk yakli chudukemech umu enyudak yeneken uli douk Aninu naklipe dakio yeneken. Ali ipak douk kitak mutukemaguk agundak munak.” \c 15 \s1 Jisas Nakli Anan Douk Nanubu Aduligeinyi Lowag Wain \p \v 1 Jisas wata chopuk nakli, “Yek douk yanubu enyudak aduligeinyi lowag wain. Ali yekinu Aninu God douk anudak nenek moul numun agundak wainigu nohobigaluli. \v 2 Ihou yeguhwiyu douk wataku yek enyudak lowag wain ali wak enep chulkwip pilou uli e, anan douk isave natupowoguk. Owobuk douk chulkwip peilou uli, anan isave nagamu nagapechou nobleyou banou umu wata wolobaipi chulkwip pil. \v 3 Ali douk namudak ati. Enyudak balan yek yaklipepeyen uli douk nyape ipakiluh apaluh ali anyenekepu patoglu yopipali. \v 4 Ipak imas punubu punek pas yek ali yek chopuk eke inubu inek pas ipak. Onok yegulik okwok yet eke kobi chulkwip pil, wak. Sapos okudak yegulik kutaku enyudak lowag wain umu, orait okwok douk wasik chulkwip eke pil. Ali douk namudak ati. Sapos ipak kobi punek pas yek ali pusuh yekin balan dadag pugipechen umu, ipak yet eke kobi dodogowipamu punek yopinyi pasin, wak. \p \v 5 Yek douk enyudak lowag wain ali ipak douk yeguhiyu. Namudak ali elpen douk nyunek pas yek ali yek inek pas enyen uli, enyen douk eke nyunek wolobainyi yopinyi pasin. Sapos ipak kobi punek pas yek umu, orait ipak douk eke kobi dodogowipamu punek enen yopinyi, wak. \v 6 Enyebuk elpen douk wo nyunek pas yek ali wo nyusuh yekin balan dadag nyugipechen uli e, yekinu Aninu eke nugimehumen kobi noble onok yelgulik enyudak lowag wain ali nokubukuk alik umu. Ali oudakmali yeguhiyu douk isave chatalmou chowobuk atugun ali chowohul chowachou wagluk nyih hanuwu. \v 7 Sapos ipak punek pas yek ali yekin balan nyupe ipak umu, orait abudak nyultab ipak punek beten pusolikemu enechi enech echudak ipak pakliech ulimu, orait aduligu atugu, echudak eke chutoglomepu kobi ipak penek beten pasolikemu. \v 8 Ali sapos ipak punek wolobainyi yopinyi pasin umu, orait namudak elpech eke chutulipu ali eke chutuk yekinu Aninu God ananin yeul nyukih. Pugimeh namudak ali elpech eke chutulipu chukli ipak douk panubu pagipech yek uli. \v 9 Yek douk ulkum manosuh ipak kobi yekinu Aninu anan ulkum manosuh yek umu. Yekim ulkum manosuh ipak ali wihluwehlu ipak ulkwip imas punubu pulomu enyudak. \v 10 Ali sapos ipak pugipech yekin balan duldul umu, orait yekim ulkum eke munohwepu. Ali wihluwehlu ipak eke ulkwip pulomu enyudak ali eke pupe kalbu. Kobi douk yek yagipech yekinu Aninu ananin balan ali ananim ulkum manosuh yek ali yek ulkum molomu enyudak yape kalbamu. \v 11 Yek douk yaklipepu enyudak balan umu moneken, yanubu yakli ipak imas pulau enyudak yekin pasin umu yenehilawomu nyupenyipu. Namudak ali ipak eke pupemu punehilau pulikuk. \v 12 Yekin dodogowinyi balan douk enyudak. Ipak atin ati ipakip ulkwip imas punosuhumu kobi yek ulkum manosuh ipak umu. \v 13 Enyudak pasin umu enen elpen ulkum munubu munosuh enyenyichi elpech ali nyugak umu nyugakamech umu, enyudak douk nyechalakuk nyanatimaguk pasin umu ulkwip panosuh kipahechimu. \v 14 Ali sapos ipak punubu pusuh yekin balan dadag pugipechen umu, orait ipak douk yekipu elpech. \v 15 Nameitu yek eke kobi wata ihwalepu peneme moul meyoh uli, wak. Umu moneken, elpen nyenek moulomu enyenyinu nebenalili, enyen douk wo nyudukemen ati e enenyi enen enyenyinu nebenali naklimu nuneken uli, wak. Wakuli nameitu, yek eke wata ihwalepu yekipu elpechim meyoh. Umu moneken, ihenyumali yekinu Aninu naklipeyenyi balan douk yaklipepeyen yeyaten. \v 16 Ipak douk wo punoglah yek e, wak. Yek yanaglah ipak umu punubu punek wolobainyi yopinyi pasin. Ali enyudak yopinyi pasin eke nyunubu nyupe namudak ati. Namudak ali yekinu Aninu God eke nukepu ihechumali douk ipak puhul yekin yeul pinyemu ali pusalikanamu nukepeyech uli. \v 17 Dodogowinyi balan yek yaklipepamu pugipechen uli douk enyudak. Ipak atin ati ulkwip imas punubu punosuhumu. \s1 Apudak Atapichi Elpech Eke Chunek Biruamu Echech Douk Chagipech Jisas Uli \p \v 18 Sapos elpech douk chapemu chagipech apudak atapinyi yowenyi pasin uli chukepu agabus ali chunek biruamepamu ipak imas pwudukemech umu, echech douk chalik cheke agabus yek ali chenek biruame. \v 19 Sapos ipak pukli pugipech enyudak douk echech chapemu cheneken ulimu, orait echechip ulkwip douk eke punohwepu chukli ipak douk echechipu. Wakuli yek douk ayanaglahepamu pupe yekipu elpech ali ipak douk awak pugipech apudak atapinyi pasin e, wak. Namudak ali echech douk chakli wakepu ali chape chenek biruamepu. \v 20 Ipakip ulkwip imas pulomu enyudak balan douk ayaklipepeyen uli. Balan enyudak. ‘Alman nenek moul meyoh umu kipainali alman uli, anan douk wo nichalakuk ananinu nebenali e, wak.’ Ali douk namudak ati. Echech douk cheneke anagu anagu yek ipakiwe Nebeweli ali ipak chopuk eke chunekepu anagu anagu. Ali chopuk sapos echech chumnek yekin balan ele, ipakin chopuk deke chumneken ali chugipechen. \v 21 Enyudak yaklipepamu douk eke chuneken-umepu. Umu moneken, ipak douk yekipu pagipech yek ali echech douk wo chudukemu Anudak nakagasi yek yanakili e, wak. \v 22 Sapos yek kobi ibihi apudak atap ali iklipech God ananin balan chumneken ele, God deke kobi nukli balan nyupenyich umu chenek enenyi-enen yowenyi wak. Wakuli yek douk yabihi yaklipechen chemnek ali yegwih douk wakech umu chukli chunobechuk enenyi-enen cheneken uli yowenyimu. \v 23 Echebuk elpech douk chakli wak yek ali chenek biruame uli, echech douk chopuk chakli wak yekinu Aninu ali chenek biruamu anan chopuk. \v 24 Yek yenek enenyi enen God atunu neneken uli moul douk likuk wo kwalowi enen elpen nyuneken uli e nyatoglu ali chatulin. Ali douk adul, sapos yek kobi inek enyudak moul chutulin ele, orait God deke kobi nukli echech douk chenek yowenyi ali eke kobi nunubu nunemech nebenyi balan, wak. Wakuli echech douk chatuliwe yeneken nyatoglu ali chakli wakohu chenemohu birua, yek yanu yekinu Aninu chopuk. \v 25 Enyudak douk cheneken nyatoglu umu enen balan nyetemu God ananik buk uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. ‘Bawogenyumu balan wak enen e, wakuli chakli wake cheneme birua meyoh meyoh.’ \p \v 26 Ali kamanami enyudak Nyugakomepu umu dodogowipu uli eke nyunaki. Enyen douk God ananin Michin douk nyeyagwleh adulin atinyi balan uli. Enyen douk nyanu Aninu nyape ali eke nyunaki. Enyen douk nyanu Aninu nyape ali eke ikagen nyutukemanaguk nyunaki. Eke nyunaki ali nyuklipepu nyanatimaguk yekin balan. \v 27 Ali ipak douk chopuk imas puklipech yekin balan. Umu moneken, likuk wata susubati yohul enyudak moul abali aliga nameitu, ipak douk patanuh yek ali patuliwe padukemech.” \c 16 \p \v 1 Jisas balan nyeilen nakli, “Yek douk yaklipepu enyudak balan umu yakli ipak kobi putukemaguk yek, wak. \v 2 Eke chunalak chupemepu putukemaguk lotuwig wilag putoglaguk aduk umu kobi punech punek lotu. Ali nyultab eke butoglu umu enech elpech eke chepu pugak umu. Chepu pugak ali echech eke chunek tin chukli echech wosik chenek God ananin yopinyi moul. Wakuli wak. \v 3 Eke chunemepu enyudak umu moneken, echech douk wo chudukemu yek o chudukemu yekinu Aninu e, wak. \v 4 Yek douk yaklipepu enyudak umu abudak nyultab chukli chunekumepu enyudak abali, orait ipak eke ulkwip puloguk pukli yek douk yalik yaklipepu nebenyi balan umu enyudak. \s1 Moul Douk God Ananin Michin Eke Nyuneken Uli \p Likuk wata susubatimu douk wo iklipepu enyudak balan e, wak. Umu moneken, yek douk wata yanepu mape. \v 5 Wakuli nameitu, yek douk eke inak itik Anudak douk nakagas yek yanakili. Ali ipak douk wo kwalowi ananu nusolikemu agundak eke yek inak umu e, wak. \v 6 Wakuli yek yaklipepu enyudak balan umu eke inak umu, ali ipakich michich douk chanubu yowech. \v 7 Wakuli aduligu atugu yaklipepu. Yek itukemaguk ipak pupeik inak umu, enyudak douk kalbu umu igakamu ipak. Wakuli sapos yek ikli kobi inak umu, orait enyudak Nyugakomepa-luli eke kobi nyunakumepali, wak. Wakuli sapos yek inak umu, yek douk eke ikagenyi nyunaki nyunepu pupe nyugakomepu. \v 8 Ali ababuk nyultab Enyen nyunaki abali, Enyen douk eke nyugilapu apudak atapichi elpech umu yowenyi douk echech wo chudukemech e ali chape cheneken umu. Chopuk eke nyuwolmech bawogas nyugilapech duldulinyi pasin nyunu agundak God eke nunekumech nebenyi balan umu. \v 9 Enyen douk eke nyugilapu elpech ali chudukemech umu echech douk chenek yowenyimu agundak wo chunek bilip umu yek umu e. \v 10 Ali agundak nyuwolmech bawogas nyugilapech duldulinyi pasin umu douk namudak. Yek eke inak itik yekinu Aninu ali ipak eke kobi wata putiwe, wak. \v 11 Ali enyen eke nyunaki nyugilapech umu agundak God eke nunekumech nebenyi balan umu echechin yowenyi. Umu moneken, God douk anenekumanu nebetali kwot Satan douk nebenalimu enenyi enen apudak atapinyi pasin uli. \p \v 12 Yek wolobaichi echudak douk yakli iklipepumech uli. Wakuli nameitu eke iklipepu ali eke kobi pudukemech, wak. Namudak ali eke kobi iklipepu. \v 13 Wakuli abudak nyultab enyudak God ananin Michin douk nyeyagwleh adulin atin uli nyunaki abali, enyen eke nyugilapepu pudukemu ihenyumali aduligeinyi balan. Enyen eke nyunaki ali eke kobi gulamaguk Enyen atin ali nyiyagwleh enen balan, wak. Wakuli eke nyuklipepu enyudak balan douk nyemnek God naklien uli. Ali eke nyuklipepamu echudak eke chutogloluli. \v 14 Enyen douk eke nyunubu nyutuk yekin yeul nyukih umu agundak nyulawali yekin balan nyunaki nyuklipepamu. \v 15 Enechi-enech yekinu Aninu neglemech uli douk yekich atich. Namudak ali dakio yaklipepu yakli God ananin Michin eke nyuklipepu balan douk nyemnek yek yaklipen umu. \s1 Amam Disaipel Amamiluh Apaluh Eke Yoweluh Wakuli Eke Wata Hunehilau \p \v 16 Banabu nyultab meyoh ali ipak eke kobi wata putiwe, wak. Inakuk wakuli eke kobi loubomu eke wata itanamali putiwe.” \v 17 Namudak ali anam ananim umu disaipel hatanamu hanasasalimu hakli, “Bawogenyumu enyudak balan umu nakli banabu nyultab meyoh apak eke kobi wata mutulunu wakuli kobi loubomu eke wata nutanamali mutulunamu douk nyakli malmu? Ali chopuk nakli apak eke kobi mutulunu umu moneken, anan douk eke nunak nutik ananinu Aninu uli.” \v 18 Amam hape hanosolik hakli, “Bawogenyumu enyudak balan umu nakli banabu nyultab meyoh umu douk nyanubu nyakli malmu? Apak wo mudukemen e, wak.” \p \v 19 Jisas natulumu ali nadukemech umu amam douk hakli husolikanu. Namudak ali naklipam nakli, “Yek douk yakli, ‘Banabu nyultab meyoh ipak eke kobi wata putiwe, wak. Wakuli eke kobi loubomu ali eke wata itanamali putuliwe.’ Ipak douk pape panasalimu umu pakli pudukemu bawogenyumu enyudak balan yek yaklien uli, waka? \v 20 Aduligu atugu yaklipepu. Ipak eke apaluh yoweluh puleh punakli atimu yek. Wakuli elpech chapemu chagipech atapinyi pasin uli eke chunehilau. Ipak eke apaluh yoweluh, wakuli agundak apaluh yoweluh umu eke wata gnunak gnuwichuk ali eke wata punubu punehilau pulikuk. \v 21 Abudak nyultab onok almatok kupe kubilak umu kutas kulu batowin abali, okwokwihw apahw douk yowehw. Umu moneken, okwokwibu nyultab umu kumnek nyih umu douk abatoglu. Wakuli abudak nyultab okwok akutasuk kwulu batowin umu julug, ali okwokwim ulkum eke kobi wata mulomu ehudak nyih, wak. Umu moneken, okwok douk akwatas kwolu batowin nyatoglu nyape apudak atap kwonehilau. \v 22 Ali ipak douk namudak ati. Nameitu abudak nyultab douk ipakibu umu ipakich michich yowech umu. Wakuli yek eke wata itanamali itulipu ali ipakiluh apaluh eke wata hlunubu hlulu kalbu punehilau. Ali eke kobi enech elpech chunaki chunekuk agundak ipak punehilau pulikuk umu, wak. \v 23 Abudak nyultab bukli butoglu abali, ipak eke kobi pusolike enen balan, wak. Aduligu atugu yaklipepu. Aninu God eke nukepu enechi enech echudak ipak pusolikanamu nukepeyech umu yekin yeul uli. \v 24 Likuk aliga nameitu, ipak douk wo pusolik God umu nukepu enech echudak umu yekin yeul e, watak. Ipak imas pusolikanu ali eke nukepeyech. Namudak ali ipak eke punubu punehilau pulikuk.” \s1 Jisas Anabo Enenyi Enen Apudak Atapinyi Pasin Nyabihuk \p \v 25 “Nameitu enyudak nyanatimaguk balan douk yek yape yaklipepeyen woblen atin. Wakuli nyultab eke butoglu umu yek eke kobi wata iklipepu woblen umu. Wakuli eke wata inubu iwolehen-umepu ali iklipepamu yekinu Aninu umu pudukemanu kalbu. \v 26 Ali ababuk nyultab bukli butoglomu, ipak yet eke punek beten pusolik yekinu Aninu umu yekin yeul. Yek douk wo iklipepamu yek yet eke isolik Aninamu nugakamepu e, wak. \v 27 Umu moneken, yekinu Aninu anan yet douk ulkum manubu manosuh ipak. Anan douk ulkum manohwepu umu moneken, ipak douk ulkwip panosuh yek ali chopuk penek bilip pakli adul yek douk yanu God wapeli ali yanaki. \v 28 Adul, yek douk yanu Aninu wapeli ali yatukemanaguk yanamali apudak atap. Ali nameitu, yek douk eke wata itukemaguk apudak atap ali wata itanamu inak itulunu.” \p \v 29 Ananipu disaipel memnek namudak ali maklipanu makli, “Adul, nameitu nyak douk nyanubu nyowolehen-umapu balan ali wata nyuklipopeyen woblen atin e, wak. \v 30 Nameitu apak madukemech umu, nyak douk adul nyadukemu chanatimaguk echudak. Sapos enen elpen nyukli nyusolikenyu enen balan abali, enyen douk watak nyusolikenyu e, wakuli nyak douk adukwechuk nyadukemu enyudak balan enyen nyakli nyusolikenyamu. Apak douk matik namudak ali monek bilip makli nyak douk nyanu God papeli ali nyanaki.” \p \v 31 Jisas wata nebemom balan ali nakli, “Ati douk aliga nameitu ali ipak adakio penek bilip umu yek, waka? \v 32 Mnek. Nyultab eke butoglu ali douk abudak ahalakatimu eke butoglu. Umu ipak punatimaguk eke chihiyahepu putukemaguk yek otuwe ipeik. Ali ipak eke pulhwas punak atunu ati, punamu ipakilub walub silisili ati. Wakuli douk eke kobi inubu yek otuwe ipeik, wak. Umu moneken, yekinu Aninu douk nane wape. \v 33 Yek douk yaklipepu enyudak balan umu yakli ipak punubu punek pas yek ali apaluh hlulu kalbu. Apudak atapichi elpech eke chunekepu anagu-anagu ali eke pulau nebehi nyih. Wakuli ipak kobi elgeipu, wak. Punubu piyotu dodogowipu atipu. Yek douk ayabouk apudak atapin pasin nyabihuk.” \c 17 \s1 Jisas Nenek Beten Umu Nagakamu Ananim Disaipel \p \v 1 Douk Jisas nakliyuk enyudak julug ali nepuhul natik iluh heven ali nenek beten nakli, “Yekinyu Aninu, abudak nyultab umu yek igak umu abudak abatoglu. Ali nyak nyutuk yekin yeul nyukih umu yek nyakiwe Nuganinu chopuk eke ituk nyakin yeul nyukih. \v 2 Umu moneken, nyak douk anyeke enyudak namba umu ipe nebewelimu chanatimaguk elpech umu igakamu echebuk elpech douk nyak nyukeyech uli umu chupe kalbu eheh nyumneh. \v 3 Ali bawogas umu agundak chunubu chupe kalbu eheh nyumneh umu douk namudak. Echech chudukemu nyak nyanubu atinyu adulinyu God ali chudukemu yek Jisas Krais douk nyak nyekege yanakili. \v 4 Yek yenek enyudak moul yeyaten, douk nyak nyekegelimu inaki ineken uli. Yeneken douk apudak atapichi elpech chatiwe ali chatuk nyakin yeul nyakih. \v 5 Aninu, nyak douk wata nyunek apudak atap e, wakuli yek douk ayanu nyak wape ali nyeke nebenyi yeul nyeneke yanubu yahiyatik. Ali nameitu yek yakli nyak wata nyuke enyudak atin nebenyi yeul nyuneke inubu ihiyatik kobi likuk susubati nyekeyen umu. \p \v 6 Ali yek yaklipu amudak almam douk nyak nyekeyam uli umu nyak. Amudak amam douk hatukemaguk enenyi enen apudak atapin yowenyi pasin. Amam douk nyakim almam ali douk nyoku yekam. Nyekeyam ali nyakin balan douk hahwen hagipechen kalbu. \v 7 Ali nameitu amam douk hadukemech umu, ihechumali echudak nyak anyekeyech uli douk nyakich atich. \v 8 Balan nyak nyaklipeyen uli douk ayaklipam ali hahwen hadukemech hakli adulin. Hakli likuk yek adul yanu nyak wapeli ali nyekege yanaki. \v 9 Ali yek douk yenek beten yasolikenyamu nyugakamom. Wo inek beten isolikenyamu nyugakamu elpech douk chapemu chenek apudak atapinyi yowenyi pasin uli e, wak. Yek yenek beten yasolikenyamu nyugakamu amudak almam douk nyak nyekeyam uli. Umu moneken, amam douk nyakim. \v 10 Chanatimaguk nyakich elpech douk yekich. Ali chanatimaguk yekich elpech douk nyakich. Ali kipahechi chatik echudak ohwakich elpech ali chadukemech umu agundak yek yanubu dodogowiwe otuwe ali yaglak umu. \v 11 Ali nameitu yek ahalakatimu itukemaguk apudak atap inaku inu nyak wupe. Wakuli amam eke hupeik apudak atap. Ali yekinyu nyanubu yopi-yopinali Aninu, yek yakli nyak nyugakamom ali amam hupe dodogowim umu nyakin dodogowinyi yeul douk nyak nyekeyen uli. Nyugakamom umu amam hunubu hupe atunu alman meyoh kobi ohwak wanubu wape atunamu. \v 12 Abudak nyultab yek yanam mapemu, yek douk yenek lukautumom yagakamom hape kalbamu nyakin dodogowinyi yeul douk nyak nyekeyen uli. Yape yenek banisumom ali wak ananu nunokwlobeik e. Wakuli anudak atunu douk eke nunamu yowebuli wabul hel uli atunu eke nunokwlobeik. Anan douk nonoklobeik umu enyudak balan nyetemu nyakik buk uli nyutoglu adulin atin. \p \v 13 Ali nameitu yek eke wata inaku inu nyak wupe. Douk namudak ali nameitu wata yape apudak atap ali yaklipenyu enyudak balan. Yaklipenyomu amam humnek ali amamiluh apaluh hlulu kalbu hunubu hunehilau hulikuk kobi yekihw apahw hwolu kalbu yenehilawamu. \v 14 Yek ayaklipam nyakin balan ali apudak atapichi elpech douk chanubu chakli wakam. Umu moneken, amam wo hugipechech umu hunek apudak atapinyi pasin e, wak. Hagimah kobi yek wo igipechech muneken umu e. \v 15 Ali yek wo isolikenyamu nyulau amudak almam hutukemaguk apudak atap e, wak. Yek yasolikenyamu nyunek banisumom umu yowenali alman kobi nunek lohumom ali hunek yowenyi, wak. \v 16 Ali yek wo igipech apudak atapichi elpech umu munek enenyi enen apudak atapin yowenyi pasin e, wak. Ali amudak chopuk douk namudak ati. Amam douk wo hugipechech e, wak. \v 17 Enyudak nyakin balan nyanubu adulin atin. Ali yek douk yakli nyak nyuwechik nyakin balan nyupe numun amamiluh apaluh umu amam hunubu hupe nyakim atum. \v 18 Ali yek douk yakagam umu hunak apudak atap hunek yekin moul. Yakagam umu hunak huneken kobi likuk nyak nyakagasi yek yanaki apudak atap ali yenek nyakin moul umu. \v 19 Yek douk yakli igakamu amam ali yekenyu yek yet umu inubu itoglu nyakiwe otuwe. Yenek namudak umu amam chopuk hunubu hutaglu nyakim atum. \s1 Jisas Nenek Beten Nasolik God Umu Nugakomu Chanatimaguk Chagipech Anan Uli \p \v 20 Ali yek douk wo inek beten isolikenyamu nyugakamu amudak yekim disaipel atum e, wak. Yek chopuk yenek beten yasolikenyamu nyugakamu echebuk elpech douk eke chumnek nyakin balan amam huklipechen uli ali chunek bilip umu yek uli. \v 21 Yek yasolikenyamu echech chunubu chupe atin elpen. Yakli chupe kobi nyak nyape yek, yek yape nyak ali wanubu watoglu atunamu. Yakli chunubu chunek pas chupe ohwak umu apudak atapichi elpech chutulich ali chunek bilip chukli yek douk nyak nyekegeli ali dakio yanaki. \v 22 Ali yek douk ayokech enyudak atin strong nyanu nebenyi yeul douk nyak nyoku yek umu. Yekechen umu echech chunubu chupe atin elpen kobi ohwak wanubu wape atunu alman umu. \v 23 Nyak nyape yek ali Yek douk yape echech umu echech chunubu chutoglu atin elpen. Chunek namudak umu apudak atapichi elpech eke chudukemech chukli yek douk nyak nyekege yanaki. Ali chopuk eke chudukemech umu nyak douk ulkum manosuh yekichi elpech kobi nyak ulkum manosuh yek umu. \p \v 24 Aninu! Seiwak nyak watak nyunek apudak atap e ali nyak douk nyanubu ulkum manosuh yek. Namudak ali nyeneke yehiyatik yatoglu dodogowiwe otuwe. Douk namudak ali nameitu yakli echudak elpech nyak nyekeyech uli douk chunaku chunu yek mupe agundak yek yapemu. Yakli mupe ali chutik agundak douk yek yanubu yehiyatik ali dodogowiwe otuwemu. \v 25 Yekinyu duldulinyali Aninu, apudak atapichi elpech douk wo chudukemu nyak e, wak. Wakuli yek douk yadukemenyu. Ali echudak yekichi elpech chopuk chadukemech umu yek douk nyak nyekege yanaki. \v 26 Yek douk ayeneyogomech umu nyak ali chadukemenyu. Ali douk eke wata ipe ineyogomech umu echechip ulkwip punubu punosuh kipaichi kobi nyak ulkum manosuh yek umu. Ali chopuk ineyogomech umu yek eke ipe echech.” \c 18 \s1 Judas Nalawali Jisas Ananim Birua Nanaki Nagilapam Anan Jisas Ali Hahwonu Halawanu \r (Matyu 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53) \p \v 1 Douk Jisas nenek beten nasolik God umu julug ali nanu ananipu disaipel maitak mablo anatu chokutali beyatu chohwalatomu Kidron uli ali manak gani woblahah. Gani woblahah beyotu douk anagas lowas chohwalagas umu oliv uli satau. Manak mawich ali mape agnabuk. \p \v 2 Likuk Jisas nanu apak ananipu disaipel manak mawich wolobaihi agundak agasudak lowas oliv satawomu. Douk namudak ali anudak Judas douk eke nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas ali huhwanu hunak honu nugak uli douk nadukemogun. \v 3 Ali ababuk wab amam nebemi pris hanu Farisi hakagas anam soldia hanu amudak anam henek was umu God ananitu nebetali wilpat uli hanaku. Haitak hehemu nyih uli lepoguhas hahwechu, hasuhu bainatog uli bulawos ali Judas nalikom hanaku. \v 4 Jisas douk anadukemu nyanatimaguk enyudak douk eke nyutoglomanu uli. Douk hanaku ali anan neilmom nanak ali nasolikam nakli, “Ipak paulimu omuni?” \p \v 5 Ali amam hakli, “Apak maulimu Jisas douk nanaki wabul Nasaret uli.” \p Wakuli Jisas nakli, “Yek douk enyudak wo.” Anudak Judas douk nagilapam Jisas umu huhwanu hunak honu nugak uli douk nanam heyotu. \v 6 Douk hemnek umu Jisas nakli, “Yek douk enyudak wo” ali wata henehekich hanamu agabus ali hanak habih hakus atap. \p \v 7 Ali Jisas wata chopuk nasolikam nakli, “Ipak panaki paulimu omuni?” \p Ali amam hakli, “Apak maulimu Jisas douk nanaki wabul Nasaret uli.” \p \v 8 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Adukwechuk yaklipepu wo. Alman pape paulimanu uli douk yek. Ali sapos ipak paulimu yek panakimu, ipak douk pusuh yek otuwe. Amudak pukleyomuk hunak.” \v 9 Anan douk nakli enyudak balan umu enen balan likuk anan yet naklien uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. “Aninu, yek wo idiyuk ananu amudak almam douk nyak nyekeyam uli nunak nuwichuk e, wak.” \p \v 10 Saimon Pita douk nowilak anatu bainat neyotu agnabuk. Douk natukatali ati tagluk Malkus natupok ananih anuh atah tukalah. Anudak Malkus douk nenek moulomu nanubu nebenali Pris uli. \v 11 Jisas natik namudak ali naklipu Pita nakli, “Wilakuk bainat agnabuk dukwechuk nyatukatumali. Nyak nyakli yek kobi imnek ehudak nyih douk yekinu Aninu naklimu imnekeh uli, waka?” \s1 Amam Soldia Halau Jisas Hanak Umu Anas \p \v 12 Ali amudak soldia hanu amaminu nebenali soldia hanu amudak anam henek was umu God ananitu nebetali wilpat uli hasuh Jisas howechikanu. \v 13 Howechikanu ali halik halawanamu Anas. Anas ananinu nugawineinu Kaiafas douk nape nanubu nebenali pris umu enyebuk yohlegul. \v 14 Anudak Kaiafas, likuk douk naklipu echech Juda echechim nebemi nakli enyen douk kalbamu atunu alman meyoh nugak umu nugakamu chunatimaguk elpech. \s1 Pita Nakli Anan Wo Nudukemu Jisas E \r (Matyu 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:55-57) \p \v 15 Douk hasuh Jisas halawanu hanak ali Pita nanu anudak ananu disaipel hagipechanu hanak. Anudak ananu disaipel, anudak nanubu nebenali pris douk nanubu nadukemanu kalbu. Douk nadukemanu namudak ali anan nanubu nanamu Jisas hawich numun anudak nebenali pris ananigu awagu. \v 16 Amam hawich wakuli Pita neyotuk aduk dua. Ali anudak disaipel douk nanubu nebenali pris nadukemanu kalbaluli wata natanamu naklipu okudak almatok kwonek was umu dua uli, ali nalau Pita hawich. \p \v 17 Hawich ali okudak almatok kwasalik Pita kwakli, “Ati nyak douk chopuk enenyu Jisas ananinyu disaipel?” \p Wakuli Pita nakli, “Wak, yek wak.” \v 18 Agagun douk nyuglus ali echech chenek moul agnabuk uli chanu amam henek was umu God ananitu nebetali wilpat uli chejigul eneh nyih ali cheyotu chalihi chalih umu hiyokech. Ali Pita douk chopuk nanech cheyotumu nyih hiyokanu. \s1 Nanubu Nebenali Pris Nemnek Jisas Ananitu Kwot \r (Matyu 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71) \p \v 19 Ali ababuk nyultab, anudak nanubu nebenali pris nape nasolik Jisas. Nasolikanamu apak ananipu disaipel manu enyudak balan douk nape nenek skulumu elpech umu. \v 20 Ali Jisas naklipanu nakli, “Yek yaklipech yekin balan ihech elpech yopugunmu atugun. Isave yenek skulumech gani numun apak Juda mautubal mape meyagwleh balan ogwi wilag gwanu numun banis agundak God ananitu nebetali wilpat tatawomu. Yaklipechen agundak manatimaguk Juda isave manaki mowachabal umu. Yek douk wo ibechuk enen balan iklipech chokubul anagun e, wak. \v 21 Nyak nyasalik yek umu moneken? Nyusolik echebuk douk chemnek yekin balan uli chuklipenyu. Echech douk chanubu chadukemen yek yaklipechen uli balan.” \p \v 22 Douk Jisas nakli namudak ali ananu nenek was umu God ananitu nebetali wilpat uli nogoulepanu. Ali nakli, “Nyak kobi nyuklipanu balan nebegun atugun anudak nanubu nebenali pris, wak.” \p \v 23 Wakuli Jisas nebemanu balan nakli, “Sapos yek ikli enen wo duldulin uli e balan umu, nyak nyuklipu chunatimaguk cheyotu agundak ulimu enyudak balan douk yek yaklien uli. Wakuli sapos yek wo ikli enen wo duldulin uli e balan umu e, ali nyak douk nyae meyoh umu moneken?” \v 24 Ali ababuk nyultab Anas nakagas Jisas nanamu nanubu nebenali pris Kaiafas abali, ohudak naduh douk howechik Jisas ananich loguh umu douk wata hwolu. \s1 Pita Wata Chopuk Nakli Anan Wo Nudukemu Jisas E \r (Matyu 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-62) \p \v 25 Saimon Pita douk wata neyotumu nyih ali echech chananu cheyotuli chasolikanu chakli, “Ati nyak douk chopuk enenyu Jisas ananinyu disaipel, waka?” \p Wakuli Pita nechegeyenyuk nakli, “Wak, yek wak.” \v 26 Ananu nenek moul meyoh umu nanubu nebenali pris uli douk nanu anudak kwigani Pita nobleyonu atah uli amam atup awilop. Douk anudak alman natik Pita ali nasolikanu nakli, “Ati dukwechuk douk yatulinyu nyanu Jisas peyotu nahabigu douk lowas oliv satawomu?” \v 27 Pita wata chopuk nechegeyenyuk anah alagun ali ahudak atuh owotu tanubu taitak tape teyagwleh. \s1 Chalau Jisas Umu Pailat Douk Nape Nebenalimu Gavman Umu Judia Uli \r (Matyu 27:1-2; 27:11-14; Mak 15:1-5; Luk 23:1-5) \p \v 28 Ali aglupil atul echech Juda chaitak chatukemaguk Kaiafas ananitu wilpat chalau Jisas chanak. Chalawanu chanamu Pailat douk nape nebenalimu gavman umu Judia uli ananitu wilpat. Agagun douk watak aglupil ali chakli wak umu chuwich numun wilpat, wak. Chakli kedeke chuwich ali God nutulich nukli chanobosusih ali echech eke kobi chuwak agundak woligun Pasova, wak. Namudak ali douk cheyotuk aduk.\f + \fr 18:28 \ft Pailat douk nape nebenalimu gavman uli nanu ananich, echech douk Rom. Ali echech Rom douk wo chugipechen ati e enyudak pasin douk echech Juda chagipechen ali God natulich nohwalech yopichimu, wak. Douk namudak ali echech Juda chakli wak umu chuwich anudak kipaibi amnabinu ananitu wilpat ali God nutulich nukli chanobosusih, wak.\f* \v 29 Douk namudak ali Pailat naitak natogloli aduk ali nasolikech nakli, “Ipak douk pakli punekumanu moneken balan anudak alman?” \p \v 30 Ali echech Juda chakli, “Sapos anan kobi nunek enen yowenyi ele, apak deke kobi mulawanalimu nyak, wak.” \p \v 31 Echech chakli namudak ali Pailat naklipech nakli, “Ipak meyoh puhwanu ali punak punekumanu balan. Punekenyumanu kobi douk ipakin lo nyaklimu puneken umu echebuk douk chenek yowenyi ulimu.” \p Ali echech Juda chakli, “Ipak Rom pakli apak kobi mubo enen elpen nyugak, wak.” \v 32 Echech douk chakli namudak umu enen balan likuk Jisas naklien umu chonu nugak nil lowag kruse umu nyutoglu adulin atin. \p \v 33 Ali Pailat wata natanamu nanak nawich ananitu wilpat nape nasuh kwotog umu ali nohwalu Jisas nawich. Nawich ali nasolikanu nakli, “Nyak douk echech Juda echechinyu king?” \p \v 34 Ali Jisas nasolikanu nakli, “Enyudak balan douk nyak meyoh nyasalike waka enech chaklipenyomu yek ali dakio nyasalike?” \p \v 35 Ali Pailat nebemanu balan nakli, “Yek douk wak onowe Juda e, wak. Wakuli nyak nyenek moneken ali nyakichi chanu amam nebemi pris dakio chahwenyu chalawenyomali yek umu imnek nyakitu kwot?” \p \v 36 Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Agundak yek yape nebewelimu yekichi elpech umu douk wo kobi apudak atapichi elpech isave chagimeh umu e, wak. Sapos yek ipe nebewelimu echech namudak ele, echudak cheneme moul uli deke chunek wanohw ali deke kobi chuhweli chunaki chiyolu echech Juda echechis wis, wak. Wakuli agundak yek yape nebewelimu yekich elpech umu douk wo kobi apudak atapichi elpech isave chagimeh umu e, wak.” \p \v 37 Ali Pailat nasolikanu nakli, “Namudak ali nyak douk enenyu king, waka?” \p Ali Jisas nakli, “Nyak nyakli wo, yek douk king. Yekik mamakik douk kweyalali ali yanaki apudak atap umu inek enyudak moul iklipech adulin atinyi balan. Iklipech ali chunatimaguk elpech douk isave chagipech aduligeinyi balan uli eke chugipech yekin balan. \p \v 38 Ali Pailat nasolikanu nakli, “Enyudak adulin atinyi balan douk moneken?” Pailat nakliyuk namudak ali naitak natoglu naklipu echech Juda nakli, “Yek wo igwatu enen anan neneken uli yowenyi e, wak. \v 39 Wakuli enen ipak padukemen uli pasin douk namudak. Ihech yohleguh ipak penek agundak nebeguni woligun Pasova umu, yek isave yokwechih ananu nonowechik nape kalabus uli natoglu nanak fri. Douk namudak ali ipak pakli wosik umu yek ikwechih anudak ipak Juda ipakinu king nunak fri o wak?” \v 40 Wakuli echech chohwalu nebegun chakli, “Wak, anabuk wak. Apak makli nyukwechihi Barabas nutoglomapali.” Anudak Barabas anan douk isave nenek wanohw ali nakwu alugwih atih uli. \c 19 \s1 Pailat Nakli Imas Chunek Nyilimumu Jisas Lowag Kruse \r (Matyu 27:15-31; Mak 15:6-20; Luk 23:13-25) \p \v 1 Douk echech chakli namudak ali Pailat naklipu amam soldia habo Jisas hasakanu onoh naduh wip. \v 2 Hasakonu naduh umu julug, ali hadalech onoh puligwiluh hlatoglohwi naduh hadalechoh henekoh kobi ananu king ananitu hat umu ali hohwemumanu boglom. Ali chopuk henekumanu anah ouchibalihi lupah. \v 3 Douk henekumanu echudak iyuh ali hanak halakati hakli, “Luahep, nyak echech Juda echechinyu king” Haklipanu namudak ali hogoulepanu. \p \v 4 Douk amam hanu julug ali Pailat wata chopuk naitak natogloli anah alagun ali naklipech nakli, “Ipak tiki, yek douk eke ilawanali nutogloli aduk. Nutogloli ali ipak yet eke pudukemech umu yek douk wo igwatu enen yowenyi anan neneken uli e, wak.” \v 5 Ali Jisas naitak natogloli. Natogloli abali, ahudak ouchibalihi lupah douk holomanali. Puligwiluh hlatoglohwi naduh chopuk hwotemali ananim boglom ali natogloli. Douk natogloli ali Pailat naklipu echech Juda nakli, “Ipak tiki! Alman douk anudak.” \p \v 6 Douk natogloli amam nebemi pris hanu amudak henek was umu God ananitu nebetali wilpat uli hatulunu ali hohwalu nebegun hakli, “Nek nyilimumanu lowag kruse! Nek nyilimumanu lowag kruse!” \p Ali Pailat naklipam nakli, “Ipak yet puhwanu punak punek nyilimumanu lowag kruse. Yek douk wo igwatu enen yowenyi douk pakli anan neneken uli e, wak.” \p \v 7 Ali echech Juda chebemanu balan chakli, “Enen apakin lo seiwak God nakaguk Moses umu douk nyakli, elpen nyunek tok bilas umu God uli imas chen nyugak. Ali lo douk nyakli apak imas monu nugak. Umu moneken, anan nakli anan douk God ananinu nuganinu.” \v 8 Douk Pailat nemnek enyudak balan ali nanubu elgeinu nechalakuk agundak nalik elgeinamu. \v 9 Ali anan wata nalau Jisas hawich wilpat ali nasolikanu nakli, “Nyak meibuli wabulinyu?” Nasolikanu wakuli Jisas wo nubemanu balan e. \p \v 10 Ali Pailat naklipanu nakli, “Nyak nyakli wak umu nyune wiyagwleh umu moneken? Nyak douk nyadukemech. Yek douk yalau namba umu iken ikwechihenyu nyunak fri o iklipech chunek nyilimumenyu lowag kruse.” \v 11 Jisas nemnek ali nebemanu balan nakli, “Nyak douk God meyoh nakli wosik ali dakio nyalau enyudak namba umu nyunek daunimu yek. Wakuli anabuk douk nalawali yek umu nyak uli, anan douk nanubu nenek nebenyi yowenyi nyechalakuk enyudak douk eke nyak nyuneken uli.” \p \v 12 Douk Pailat nemnek enyudak balan ali nape natimu anah yah umu nukwechih Jisas nunak meyoh. Wakuli echech Juda chohwalu nebegun chakli, “Sapos nyak nyukwechih anudak alman nunak meyoh umu, orait nyak douk wo anudak nebenalimu gavman umu Rom uli Sisa ananinyu elpenyinu e, wak. Meinali alman douk nukli anan nape king uli, anabuk alman douk Sisa ananinu birua.” \p \v 13 Douk Pailat nemnek enyudak balan ali nalawali Jisas hatogloli aduk. Hatogloli ali nanak netemu enyudak sia douk jas netemu nape nasuh kwotog umu. Netemu enyudak sia agundak douk chohwalagun umu “Utabal Blakus Umu.” Tokples Arameik douk chakli, “Gabata.” \v 14 Ali ahabuk nyumnah, echech Juda douk chape chenek redimu kakwich umu wehluwih chunek agundak nebeguni woligun Pasova. Ali douk nyumnah toul, aun netemu olokohun ali Pailat naklipu echech Juda nakli, “Ipak tiki ipakinu king!” \p \v 15 Ali echech wata chohwalu nebegun chakli, “Laweyanaguk! Laweyanaguk! Punak punek nyilimumanu lowag kruse!” \p Ali Pailat nasolikech nakli, “Ipak pakli yek inek nyilimumu ipakinu king nil lowag kruse, waka?” \p Wakuli amam nebemi pris hebemanu balan hakli, “Anabuk douk wo apakinu king e, wak. Apakinu king douk nebenalimu gavman uli Sisa atunu!” \v 16 Douk chakli namudak ali Pailat nekech Jisas echechis wis umu chunak chunek nyilimumanu lowag kruse. \s1 Amam Soldia Henek Nyilimumu Jisas Neil Lowag Kruse \r (Matyu 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-43) \p Ali amam soldia halau Jisas hatukemaguk wabul hanak. \v 17 Hanak ali Jisas anan yet nasah ananin lowag kruse nanamu anatu nukut. Atudak nukut douk tape kobi enen nyagak uli enyenyim boglom umu. Tok ples Arameik douk chohwalatu Golgota. \v 18 Douk hanak hakih ali amam soldia henek nyilimumu Jisas neil lowag kruse. Chopuk henek nyilimumu biam almam heil wibul wobul ali Jisas neil olokohun. \p \v 19 Ali Pailat douk nowemali enen balan ali amam hechopen kruse douk Jisas neil umu. Balan douk nyakli namudak. Nyakli, “Jisas douk nanaki wabul Nasaret uli, echech Juda echechinu King.” \v 20 Ali wolobaichi Juda chanaki chape chatalih enyudak balan. Umu moneken, agnabuk amam soldia henek nyilimumu Jisas neil kruse umu douk gnapeli halakati meyoh umu abuldak nebebuli wabul. Ali enyudak balan, Pailat douk nenyemu bien atin tok ples. Nenyemu echech Juda echechin, Rom echechin nyanu echech Grik echechin. \v 21 Wakuli echech Juda echechim nebemi pris hatulin ali haklipu Pailat hakli, “Nyak kobi nyinyemu nyukli, ‘Echech Juda echechinu king’, wak. Nyak nyinyemu nyukli, ‘Anudak alman nakli anan douk echech Juda echechinu king.’” \p \v 22 Wakuli Pailat nakli, “Anyeneken, balan yek yenyemaluli douk nyunope namobuk.” \p \v 23 Amam soldia henek nyilimumaguk Jisas umu kruse iyuh, ali hanak hohul ananih luseh heyaiseh hehubuk umu nubatiyu outib. Heyaiseh ali amam atunu ati henehuhul sili-sili ati. Ali amam honohul ananitu loutali siot chopuk. Atudak siot douk wo chubleyotu ali chukwlopu anabus apubus supeye, wak. Atat douk chenekatu iluh ali tanubu tape namudak tabih tatau. \v 24 Namudak ali amam soldia heneyagwleh hakli, “Apak kobi mukawechatu, wak. Mubilak meyoh kobi chabilak satu umu ali anabuk nunotukata-luli douk eke anabuk nunohwotu.” \p Amam douk henek namudak umu enyudak balan nyetemu God ananik buk uli nyutoglu adulin atin. Balan Enyudak. “Echech cheneyais yekih luseh chanohweh ali chabilak kobi chabilak satu umu chunotuk yekitu siot.” Ali amam soldia douk hanubu henek kobi enyudak balan nyaklimu. \p \v 25 Onou almagou douk wanak weyotu halakatimu enyudak kruse Jisas nataul umu. Owo douk Jisas ananik mamakik kwanu okwokwik owawik wanu Maria douk kwasuh Klopas uli. Ali onok douk kipaikwi Maria chopuk douk kwanaki Makdala uli. \v 26 Jisas natuluguni natiki ananik mamakik kwanu anudak disaipel douk anan nanubu ulkum manohwanaluli cheyotu halakati. Ali naklipali mamakik nakli, “Anabuk douk nyakinu nuganinu.” \v 27 Ali wata naklipu anudak disaipel nakli, “Okwobuk douk nyakik mamakik.” Ali banubu ababuk nyultab anudak disaipel nemnek namudak ali natukulmu Maria chanak kwape ananitu wilpat. \s1 Jisas Nanubu Nagak \r (Matyu 27:45-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49) \p \v 28 Ali Jisas douk nadukemech umu ananin moul douk anyatuh. Ali nakli, “Yek abal blagahege.” Anan douk nakli namudak umu nunek enen balan nyetemu God ananik buk uli nyutoglu adulin. \v 29 Ali agnabuk, anap malup chuknip umu nubutibali abal douk pakus. Douk amam soldia hemnek namudak ali hanak hohul enen spans\f + \fr 19:29 \ft Tik futnot umu Matyu 27:48\f* hautin abaludak abal aliga chuknin. Ali hatukenyi henyaku onok chokukwi yegulik enyudak lowag hisop ali hatuken nyaltomu Jisas ananitu yokwatomu nuwak abaludak abal. \v 30 Douk Jisas nawak abaludak abal umu julug ali nakli, “Moul enyudak anyatuh.” Douk nakliyuk namudak ali nablowok kweil ali michin nyakihuk nagak. \s1 Ananu Soldia Nakumanu Bulawog Agundak Labusinamu Jisas \p \v 31 Ali ahabuk nyumnah habo Jisas nanu amudak anam biam almam umu, echech Juda douk chape chatimu kakwich umu wehluwih chunek agundak nebeguni woligun umu ahudak anah sik nebehi nyumnah Sabat. Ali echech Juda douk chakli wak umu amam hil krusehas ahudak nebehi nyumnah, wak. Namudak ali chanak chasolik Pailat umu chunak chichubul amamigas ayas. Chakli chichublagas umu hugak wisnabul ali chubleyom chunak chunugamomuk. \v 32 Douk chaklipu Pailat nakli wosik ali amam soldia hanak hechubul amudak biam almam amamigas ayas. Halik hechubul susubeinu ananigas ali hanak hechubul anudak ananu ananigas chopuk. Amudak douk henek nyilimumom hataul wibul wobul umu Jisas uli. \v 33 Douk hechubuluk amamigas ayas iyuh ali hanak umu hichubul Jisas ananigas. Hanaku wakuli hatik umu anan douk anagak. Namudak ali amam wo hichubul ananigas ayas e, wak. \v 34 Wakuli ananu soldia nohul ananin bulawog ali nadal agundak labusinamu Jisas. Nadalunu ali ahudak atuh butog gwanu abal chau chagluki. \v 35 Ali anudak alman natik enyudak uli douk naklipu ipak. Anan douk nanubu nadukemech umu balan anan naklipepu enyi douk nyanubu adulin atin. Wo lohin e. Anan douk naklipepamu punek bilip umu Jisas. \v 36 Ali enyudak douk nyatoglu namudak umu enyudak balan nyetemu God ananik buk uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. “Echech eke kobi chichublanu enen bigul, wak.” \v 37 Ali enen alagun balan douk nyakli, “Elpech eke chutik anudak alman douk chakwumanu bulawog uli.” \s1 Chanak Chanugomu Jisas Onohw Hulupihw Douk Chatupok Anagun Bulbudib Umu Ali Chenekohw Uli \r (Matyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56) \p \v 38 Douk enyudak nyanakuk, ali Josep douk nanaki wabul Arimatia uli nanak nasolik Pailat umu nuble Jisas kruse ali nunak nunugamanu. Josep anan douk chopuk ananu nagipech Jisas uli, wakuli elgeinamu echech Juda echechim nebemi ali nobechuk ananin bilip. Douk nanak nasolik Pailat naklipanali wosik ali nanaki nobleyonu enyudak kruse umu nunak nunugamanu. \v 39 Anudak Nikodimas douk likuk anab wab nanak natik Jisas uli chopuk nanu Josep hanak umu hunugomu Jisas. Nikodimas naitaki nasuhi anas sanubu seih kalbaluli gris nanaki. Asudak biagu yomagu gris douk chohwalas umu mer uli alos. Chenek tanimumos atugun ali amamanyis umu douk 30 kilo. \v 40 Ali amam hagipech echech Juda echechin pasin umu chanugomu elpech umu. Douk honohul hanak howayakumau asudak gris ananihw yegenyihw iyuh ali hapnuganu eneh chogalihwihi luseh. \v 41 Ali halakatimu agnabuk amam soldia henek nyilimumu Jisas kruse umu, anagun yawihas douk gnape. Ali agnabuk, onohw nupoleihw hulupihw iwagu douk gape. Echech douk watak chunugamu enen elpen e, wak. \v 42 Ali ahabuk nyumnah, echech Juda douk chape chenek gibe gabe enechi enech echudak umu wehluwih eke chunek nebeguni woligun umu ahudak anah sik nebehi nyumnah Sabat. Ali ohwudak nupoleihw hulupihw douk chopuk hwapeli halakati meyoh. Namudak ali hawich howemaguk Jisas ohwobuk hulupihw. \c 20 \s1 Jisas Nagak Wakuli Wata Chopuk Naitak Nape \r (Matyu 28:1-8; Mak 16:1-8; Luk 24:1-12) \p \v 1 Ali wehluwih aglupil ahudak susubeih nyumnah\f + \fr 20:1 \ft Putik futnot umu Mt. 28:1.\f* umu wik, wata yomotokweh ali Maria douk kwanaki Makdala uli kwaitak kwanak umu kutik hulupihw agundak hanugomu Jisas umu. Douk kwanak wakuli kwatik umu amudak utam douk hechosom umu hagah nuguhigamu iwagaluli douk wo mutaku nuguhigamu e, wak. Manak makusuk algas. \v 2 Douk kwatikuk namudak ali kwatanamu kwasahul kwanak kwaklipu Saimon Pita nanu anudak ananu disaipel douk Jisas anan ulkum manubu manohwanu uli kwakli, “Enech chanaki chawich hulupihw ali chohul apakinu Diginali chalawanu chanak. Ali apak douk wo mudukemu agnabuk chanak chanabuk umu e, wak!” \p \v 3 Douk okwok kwaklipam namudak ali Pita nanu anudak ananu disaipel haitak hasahul hanak gani douk iwagu golomu. \v 4 Hasahul hanak, wakuli anudak ananu disaipel nadiyuk Pita ali anan nalik nanak natoglu agundak iwagu golomu. \v 5 Nalik nanak natoglu ali wo nuwich e. Neyotu aduk meyoh nape nogolpamu natiku numunahigamu agudak hulupihwigu iwagu. Natulugunu ali natiku ehudak chogolihwihi luseh atih hakusuk. \v 6 Saimon Pita douk nagimanu nanaki ali nanaki nanubu nawich hulupihw. Nawich ali natik luseh atih hakus. \v 7 Ali ahudak lupah douk hapnugumanu boglom umu douk wo hunu ehudak eneh hukus atugun e, wak. Ahah douk kobi enech chadalechah ali hanak hakusuk sik umu. \v 8 Ali anudak disaipel douk nalik nanak natoglomu iwagaluli chopuk nagipech Pita nawich natik ehudak luseh. Natulih ali nenek bilip nakli aduligu atugu Jisas douk naitak nape. \v 9 Ali ababuk nyultab, apak douk chopuk watak mugamu mudukemu balan nyetemu God ananik buk uli e, umu Jisas douk eke nugak wakuli eke wata nitak nupemu, wak. \v 10 Douk amudak biam disaipel hatikuk iwagu ali wata hatanamamu wabul. \s1 Jisas Natoglomu Maria Douk Kwanaki Makdala Uli \r (Matyu 28:9-10; Mak 16:9-11) \p \v 11 Douk amam hanak ali Maria kweyotuk adukahigamu iwagu hulupihw kwape kwoleh. Kwoleh ali kwogolpamu kwape kwatiku numunahigamu. \v 12 Kwatulugunu ali kwatiku biech enselahas douk cheneki chogalihwihi atih luseh uli chapeli. Kwatulich chape okwobuk outuk douk susubati Jisas nakus umu. Enen nyape boglom makus umu ali enen agundak ayas umu. \p \v 13 Ali chasolikokwi chakli, “Nyak nyape nyeleh umu moneken?” \p Ali okwok kwakli, “Enech chanaki chohul yekinu Diginali chalawanu chanak. Chalawanu ali yek douk wo idukemu agundak chanak chanabuk umu e, wak.” \p \v 14 Douk kwakliyuk namudak kwakli kutanamu kutulugunuk ali kwatik Jisas neyotu. Kwatulunu wakuli wo kwudukemech umu anan douk Jisas e, wak. \p \v 15 Ali Jisas nasolikok nakli, “Nya, nyak nyape nyeleh umu moneken? Ali chopuk douk nyape nyaulimu omuni?” \p Douk nasolikok namudak ali okwok kwakli anan eke nenek moul agnabuk yawihas uli. Namudak ali kwaklipanu kwakli, “Nebenyali, sapos nyak nyunahul nyunak nyunabukuk anagun umu, nyak wata nyuklipemogun ali inak inahuli.” \p \v 16 Wakuli Jisas nanubu nasolikok okwokin yeul nakli, “Maria.” Ali okwok kwatanamu kwatulunu ali kweyagwleh tokples Hibru kwakli, “Rabonai.” Enyudak balan Rabonai douk chakli, “Nebenali Tisa.” \p \v 17 Wakuli Jisas naklipok nakli, “Nyak kobi nyususuhwe, wak. Umu moneken, yek douk watak itanamu ilto ikih itik yekinu Aninu e, watak. Ali nyak douk nyunak nyuklipu yekim owahlim amam disaipel, umu yek eke itanamu ilto ikih itik yekinu Aninu. Anan douk chopuk ipakinu Aninu. Anan douk yekinu God ali ipakinu God chopuk.” \p \v 18 Ali okudak Maria kwanaki Makdala uli kwatanamu kwanaku. Kwanaku ali kwaklipu apak Jisas ananipamu disaipel umu agundak kwatikuk Diginali ali naklipokwimu kunaki kuklipapu enyudak balan douk kwaklipapamu. \s1 Jisas Natoglomu Ananim Disaipel \r (Matyu 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-49) \p \v 19 Ali wabigun umu ahudak susubeih nyumnah umu wik\f + \fr 20:19 \ft Putik futnot umu Mt. 28:1.\f* halakatimu wab ali Jisas ananipamu disaipel manak mawich mowachabal mape anatu wilpat. Apak douk elgeipomu echech Juda echechim nebemi ali manak mawich mowaluk duahas numun ali mape. Douk mape wakuli Jisas nanaki neyotu agundak apak mapemu ali nakli, “Ipakiluh apaluh hlulu kalbu.” \v 20 Douk nakliyuk namudak ali nogilapopu wis agundak amam soldia henek nyilimanu kruse umu sanu agundak labusinamu douk soldia nakumanu bulawog umu. Douk anan nogilapapu nyublug matulug ali manubu monehilau malikuk umu agundak matik apakinu Diginalimu. \p \v 21 Ali Jisas wata chopuk naklipapu nakli, “Ipakiluh apaluh hlulu kalbu. Yek eke ikegepu punak punek yekin moul kobi likuk yekinu Aninu nakagasi yek yanamali apudak atap umu.” \v 22 Douk nakli namudak ali nehepich ananip yap panamali apak ali nakli, “Ipak pulau God ananin Michin. \v 23 Sapos ipak kobi pusuh enech elpech echechin yowenyi pupe ali pukleyenyuk umu, orait echechin yowenyi eke kobi wata nyupenyich, wak. Wakuli sapos ipak pusuh echechin yowenyi pupe ali kobi pukli pukleyenyuk umu, orait echechin yowenyi eke wata nyupenyich.” \s1 Tomas Natik Jisas \p \v 24 Tomas enyudak enen yeul chohwalanamu Didimas uli douk ananamu apak Jisas ananipamu 12-poleipu disaipel. Ali ababuk nyultab Jisas nanaki natoglomopu abali, anan douk wo nunapu mupe ye, wak. \v 25 Ali apak anapu disaipel maklipu Tomas makli, “Apak amatulunu apakinu Diginali.” \p Wakuli Tomas nakli, “Sapos yek itik nyublug wis douk nyiguh hwawich umu ali iwemu hah umu, yek eke inek bilip ikli adul. Ali chopuk sapos iwemu wis agundak labusinomu douk soldia nakumanu bulawog umu, yek eke inek bilip ikli adul. Wakumomu eke wak.” \p \v 26 Douk aliga anagu wik gechalakuk ali apak Jisas ananipamu disaipel wata manak mowachabal mape atugun atudak wilpat. Ali ababuk nyultab Tomas douk chopuk nanopu mape. Mawich mowaluk chanatimaguk duahas ali mape numun. Mape wakuli Jisas nanaki neyotu agundak apak mapemu ali nakli, “Ipakiluh apaluh hlulu kalbu.” \v 27 Ali naklipu Tomas nakli, “Nyak wemu nyakih hah agundak yekis wis douk nyiguh hwawich umu. Ali chopuk nyuwemu wis agundak labusiwemu. Nyak kobi nyusuh bien tinytin, wak. Yek yakli nyak imas nyunubu nyunek bilip nyukli yek adul yagak ali wata chopuk yaitak yape.” \p \v 28 Ali Tomas nebemanu balan nakli, “Nyak douk yekinyu Diginyali ali yekinyu God.” \p \v 29 Ali Jisas naklipanu nakli, “Nyak douk nyatiwe ali dakio nyenek bilipume. Ali echebuk elpech douk wo chutik yek wakuli chusuh yekin balan chukli adulin uli, echech wosik iken chunubu chunehilau.” \s1 Bawogenyumu Balan Umu Jon Nenyemu Okudak Buk Umu \p \v 30 Jisas douk nenek wolobainyi God atunu neneken uli moul chopuk ali ananipu disaipel matulin. Neneken ali yek douk wo iwemu balan umu nyanatimaguk anan neneken uli moul okudak buk e, wak. \v 31 Ali balan nyetemu okudak buk uli, yek douk yenyemomu yakli ipak putalihen ali punek bilip pukli Jisas anan douk Krais, anudak douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli. Ali chopuk umu punek bilip pukli Jisas anan douk adul God ananinu Nuganinu. Punek bilipumanu namudak ali ipak eke punubu pupe kalbu eheh nyumneh. \c 21 \s1 Jisas Natoglomu 7-poleim Disaipel \p \v 1 Douk enyudak nyanakuk ali Jisas wata chopuk natoglomu apak ananipu disaipel anah alagun. Natoglomapu gani nebenyi raunwara yeulinyumu Taibirias. Anan douk natoglomapu namudak. \v 2 Saimon Pita nanu Tomas. Tomas ananin enyudak enen yeul douk Didimas, ananu Nataniel douk nanaki wabul Kana enyudak provins Galili, onohu douk ohwak Sebedi ananihu biohu nugamim. Apak manatimaguk manu amudak anam biam Jisas ananim umu disaipel. Manak ali mape atugun. \v 3 Mape ali Saimon Pita naklipapu nakli, “Yek douk eke inak ituk onoguh yeguh.” \p Ali apak maklipanu makli, “Apak chopuk eke munamenyu.” Ali manak malto bot ali ababuk wab chuknib apak manak wakuli wo kwalowi mutuk anap atup yelbup e, wak. \p \v 4 Aglupil atul ali Jisas nanak neyotu buknap enyudak raunwara. Apak ananipamu disaipel douk matulunali, wakuli wo mudukemech mukli anan douk Jisas e, wak. \p \v 5 Ali anan nasolikapagu nakli, “Aipo, ipak patuk onoguh yeguh waka wak?” \p Wakuli apak mebemanali balan makli, “Wak.” \v 6 Ali anan naklipapagu nakli, “Ipak puwachak ipakinu umben nugluk anugulitomu bot ali ipak eke putuk onoguh.” Apak memnek douk mowachak umben nagluk ali mabilak wo musonukanali e, wak. Umu moneken, wolobaiguhwi yeguh hwatuk ali umben nanubu amamanyinu. \p \v 7 Ali anudak disaipel douk Jisas ulkum manubu manohwana-luli naklipu Pita nakli, “Anudak douk apakinu Diginali.” Douk Pita nemnek namudak ali naitak nohul ahudak louhi lupah douk nape nohloguk aduk uli nohlu. Umu moneken, dukwechuk anan nahaluk umu hatuk yeguh umu. Ali nanotu nagluk abal neyomeh nanamu buknap. \v 8 Ali apak mapeik bot uli disaipel mape masonuk anudak umben douk chukninamu yeguh uli manak bot. Apak douk wo muloguk lougun umu buknap e, wak. Molali halakati meyoh kobi 100 mita umu. \v 9 Douk aliga manak matoglu buknap ali matik eneh nyih hanu hakus. Anap yelbup douk poteh ehudak nyih ali matik anatu bret chopuk takus agnabuk. \p \v 10 Ali Jisas naklipapu nakli, “Ipak lawali onoguh yeguh dukwechuk patukoguh uli.” \p \v 11 Douk anan nakli namudak ali Saimon Pita nalto bot nasonuki anudak umben yeguh hwatuk umu naltomali buknap. Anudak umben nanubu chukninomu 153-poleiguh nebeguhwi atuguh yeguh. Hwanubu wolobaiguhwi, wakuli umben douk wo tukolonu e, wak. \p \v 12 Ali Jisas naklipapu nakli, “Nakak enech kakwich.” Ali apak disaipel douk wak ananu nuklimu nusolikanu nukli, “Nyak omuni?” e, wak. Umu moneken, apak madukemech umu anan douk apakinu Diginali. \v 13 Ali Jisas nanaki nohul atudak bret nokopeyatu. Nokopu bret ali wata chopuk nohul yeguh nenek namudak ati nape nokopeyoguh. \p \v 14 Ali ahudak douk ahenek bieh atuh umu agundak Jisas nagak ali wata naitak nape ali natoglomu ananipu disaipel umu. \s1 Jisas Naklipu Pita Nakli, “Nyak Nyukech Kakwich Yekich Sipsip” \p \v 15 Douk apak mawak yeguh uli bret meyatech ali Jisas nasolik Saimon Pita nakli, “Saimon, Jon ananinyu nuganinu, ati nyak douk nyanubu ulkum manosuh yek nyechalakuk amudak anam disaipel, waka?” \p Ali Pita nakli, “Diginyali, adul wo. Nyak douk nyadukemech. Yek douk yanubu ulkum manosuh nyak.” \p Douk nakli namudak ali Jisas naklipanu nakli, “Nyak nyukech kakwich yekich nugach sipsip.” \p \v 16 Ali Jisas wata chopuk nasolik Saimon Pita anah alagun nakli, “Saimon, Jon ananinyu nuganinu, nyak douk ulkum manosuh yek waka wak?” \p Ali Pita nakli, “Diginyali, adul wo. Nyak douk nyadukemech. Yek douk yanubu ulkum manosuh nyak.” Ali Jisas naklipanu nakli, “Nyak nyunek lukaut umu yekich sipsip.” \p \v 17 Ali Jisas wata nasolikanu anah alagun ali hatoglu bieh atuh. Nakli, “Saimon, Jon ananinyu nuganinu, nyak douk ulkum manosuh yek waka wak?” \p Douk nasolikanu bieh atuh enyudak atin balan ali Pita ananihw apahw hwanubu yowehw. Ali naklipu Jisas nakli, “Diginyali, nyak douk nyanubu nyadukemu ihechumali echudak, ali nyadukemech, umu yek douk ulkum manohwenyu.” \p Ali Jisas naklipanu nakli, “Nyak nyunek lukaut umu yekich sipsip. \v 18 Ali aduligu atugu yaklipenyu, ababuk nyultab nyak wata yanpoleinyamu, nyak yet nyonosak let ali nyanak agnabuk douk nyakli nyunak umu. Wakuli abudak nyultab nyunak jugwainyomu, nyak douk eke nyuhul loguh nyuhwoguhuk iluh ali eke kipainyi elpen nyutosak-umenyu. Ali chopuk enyen eke nyusuh nyakich loguh ali nyulawenyu nyunak agnabuk douk nyak nyukli wak umu nyunak umu.” \v 19 Jisas douk nakli enyudak balan umu nugilapam umu ahudak yah douk luhut eke chubo Pita nugak ali elpech chutulunu chutuk God ananin yeul nyukih umu. Ali Jisas waka naklipanu nakli, “Nyak imas nyugipech yek.” \s1 Jisas Nanu Ananinu Disaipel Douk Anan Ulkum Manubu Manohwanaluli \p \v 20 Pita natanamu natulugunuk wakuli natik anudak disaipel douk Jisas nanubu ulkum manohwanaluli nagipecham nanaki. Anan douk anudak disaipel douk likuk hape hawak woligun ali nenehekich nanak halakatimu Jisas ali nasolikanamu eke meinali nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas uli. \v 21 Douk Pita natulunu ali nasolik Jisas nakli, “Diginyali, nyak nyakliyanu malmu anudak?” \p \v 22 Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Sapos yek ikli anan kobi nugak wakuli nupe aliga yek wata itanamali ele, enyudak douk wo nyakin moul e, wak. Yekin moul. Nyak imas nyugipech yek otuwe.” \p \v 23 Enyudak balan douk nyoweyeh nyanak ali echech chagipech Jisas uli chanaklipamu chanak. Chakli Jisas nakli anudak disaipel eke kobi nugak, wak. Wakuli Jisas douk wo nukli namudak e, wak. Anan douk nakli, “Sapos yek ikli anan kobi nugak, wakuli nupe aliga yek wata itanamalimu, enyudak douk wo nyakin moul e, wak. Yekin moul.” \p \v 24 Ali anudak disaipel douk nanubu yek Jon douk yowemu balan okudak buk uli. Ali apak douk madukemech umu enyudak balan douk yakliyen ali yenyemaluli douk adulin atin. \p \v 25 Ali Jisas chopuk douk nenek wolobainyi enenyi enen moul chopuk. Ali sapos chukli chuwemu balan umu nyunatimaguk moul Jisas neneken uli onou bumeb ele, apudak atap douk deke kobi punokwnumu oudak wolobaiwali bumeb wukus umu, wak.