\id ACT - Bukiyip (Central Dialect "Mountain Arapesh") NT [ape] -Papua New Guinea 1994 (web version -2013) \h APOSEL \toc1 Amam Aposel Henenken Uli Moul \toc2 Aposel \toc3 Ap \mt1 AMAM APOSEL HENEKEN ULI MOUL \imt1 Banenyi balan umu Aposel \ip 1:1-26 Jisas nakamuk moul ananim disaipel ali nalto iluh heven \ip 2:1–8:3 Jisas ananich disaipel chalau God ananin Michin enyenyin strong umu chunek moul chuklipech God ananin yopinyi balan halakatimu Jerusalem \ip 8:4–12:25 Jisas ananich disaipel chanak chaklipech balan enyudak bien provins, Judia uli Sameria \ip 13:1–21:16 Pol nanak wolobailubi walub naklipech Jisas ananin balan wolobaichi elpech \ip 21:17–28:31 Pol nanak Jerusalem naklipech balan umu anan neneken uli moul wolobaichi Kristen ali echech Juda chenek kotumanu ali nanak nenek kalabus Rom. \c 1 \p \v 1 Tiofilas, okwobuk yekik yalik yenyemeyok uli buk, yek douk yowemu balan umu ihechumali echudak douk Jisas susubati nenekech uli chanu enyudak douk nenek skulumech umu \v 2 aliga ahudak nyumnah God nalawanu nalto iluh heven umu. Abudak nyultab God watak nulawanu nulto abali e, God ananin Michin nyenekanu dodogowinu ali naklipamuk dodogowinyi balan ananim aposel douk naglaham umu hunak huklipech ananin balan uli. Naklipamuk umu ihenyumali moul douk amam imas huneken uli. \v 3 Susubati douk chanu nemnek nebehi nyih nagak ali wata chopuk naitak nape. Naitak nape ali natoglomom wolobaihi nyumneh ananim aposel. Ali douk nenek wolobaichi echudak hatulunu ali henek bilip hakli anan adul douk naitak nape. Ali 40-poleih nyumneh douk nagak ali wata naitak nape nalaheyehi, amam douk hatulunu ali naklipam umu elpech chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. \v 4 Wata nanam hape abali, anan douk naklipamuk enyudak dodogowinyi balan nakli, “Ipak kobi putukemaguk Jerusalem wak. Wakuli pupe putulugunmu enyudak yopinyi presen douk yekinu Aninu naklimu eke nukepeyen uli. Enyudak douk likuk yek yaklipepamen uli. \p \v 5 Jon douk nenek baptaisumech abal uli douk nenek baptaisumech abal meyoh. Wakuli gwodih nyumneh hunak hudiyuk ali God eke nipouh ananin Michin nyuwichepu ali nyunubu nyupenyipu kalbu.” \p \v 6 Ali abudak nyultab amam aposel hanu Jisas hanaki howachabal hape atugun abali, amam douk hasolik Jisas hakli, “Diginyali, ati nyultab douk eke abudak, umu nyak eke wata nyugakamu apak Isrel mutoglu dodogowipu ali ananu apakinu alman nutoglu king ali nunek bosumapu, waka?” \p \v 7 Ali Jisas nebemom balan namudak. Nakli, “Ipak kobi pudukemech. Ehudak nyumneh eke hutoglu uli, yekinu Aninu ananin moul. Anan dodogowinamu nukli meibali nyultab, o meihi nyumnah hutoglomu apak Isrel mupe nabepalimu, enyudak douk Anan atunu dodogowinamu nuneken. \v 8 Wakuli ipak douk eke pulau strong abudak nyultab God ananin Michin nyubihi nyuwichepu abali. Pulau strong ali eke puklipech yekin balan abuldak wabul Jerusalem blunu blunatimaguk walub blape enyudak provins Judia uli Sameria. Puklipechen agnabuk umu julug ali eke punak puklipechen blunatimaguk lougunilub walub douk blape apudak atap uli.” \s1 God Nalau Jisas Nalto Iluh Heven \p \v 9 Douk Jisas naklipamuk enyudak balan umu julug, amam heyotu hatulunu ali God nalawanu naltomu iluh heven. Nalto douk onog olug gwanaki gwobechuk-anaguk ali amam wata hutulunogu e. \v 10 Anan nanakuk ali amam watak heyotu hape hatulugun duk iluh utagu. Ali ahudak atuh biam almam heneki chogalihwihi atih luseh uli hanaki hanam heyotu. \v 11 Hanaki heyotu ali hakli, “Ipak almam douk panaki enyudak provins Galili uli, ipak kobi piyotu agnabuk pupe putiku iluh utagu, wak. Anudak Jisas douk God natulipeyanu nalawanu nalto iluh heven uli, anah nyumnah eke wata chopuk putulunu nunaki kobi nameitu patulunu nalto iluh heven umu.” \s1 Chatalih Ananu Alman Umu Nulau Judas Ananin Moul \p \v 12 Douk Jisas naltomaguk iluh heven ali amam aposel wata hatukemaguk anudak maunten Oliv ali hatanamu hanamu Jerusalem. Anudak maunten Oliv douk napeli halakati meyoh umu Jerusalem. Lougun umu douk halakatimu wan kilomita. \v 13 Douk hanaki hawich wabul Jerusalem ali halto anam rum anatu iluhitu wilpat douk amam hapenyumi. Amam aposel amamich yeguh echudak. Pita, Jon, Jems, Andru, Filip, Tomas, Batolomyu, Matyu, kipainali Jems anudak Alfias ananinu nuganinu, ananu Judas kipainali Jems ananinu nuganinu. Amudak hanatimaguk hanu Saimon. Anudak Saimon douk ananu Selot.\f + \fr 1:13 \ft Tik futnot umu Matyu 10:4\f* \p \v 14 Amudak hanatimaguk almam howachabal hape ali eheh nyumneh hape henek beten hasolik God. Onou almagou wanu Jisas ananik mamakik Maria kwanu ananim owahlim echech chopuk chanaki chatanuh amam aposel chanubu chape atugun ali chape chenek beten umu God. \p \v 15 Ali ababuk nyultab, elpech chagipech Jisas uli douk chatoglu 120-poleich. Ali anah nyumnah, echech douk chape ali Pita naitak neyotu naklipech nakli, \v 16 “Yekipu elpech, seiwak God ananin Michin douk nyohul Devit ali neyagwlehuk enen balan douk nyetemu God ananik buk uli. Enyen douk nyaklimu anudak Judas douk naliku Jisas ananim birua hanaku hasuh Jisas hanak hanaluli. Ali nameitu enyudak balan douk nyatoglu adulin kobi seiwak Devit naklimaguk. \v 17 Likuk anudak Judas douk natanuh apak Jisas ananipu mape malahe atugun. Douk nanapu monek enyudak atin moul uli.” \p \v 18 Enyudak mani douk hoku Judas umu yowenyi anan neneken ulimu, anan douk nahwen nanak natal anab amnab. Natalub ali nabih nagoul nagak nakus ababuk amnab, ananihw yegenyihw puwolohw ali nyubul blatoglu blakus atap. \v 19 Ali chanatimaguk chape Jerusalem uli chemnek umu enyudak nyatoglomu Judas uli. Ababuk amnab douk Judas nagak nakusabi, echechin ganagain balan douk chohwalab, “Akeldama.” Enyudak balan douk nyakli, “Butog gwakusabi amnab.” \p \v 20 Pita nagamu naklipech nakli, “Balan nyaklimu enyudak nyatoglomu Judas uli douk nyetemu Buk Song. Balan douk enyudak. \q1 ‘Ananigu awogu douk gunopeik meyoh. \q1 Kobi enen elpen nyunak nyupe, wak.’ \m Enen alagun balan nyetemu uli nyakli namudak. Nyakli, \q1 ‘Kipainyi elpen wosik nyulau ananin moul.’ \p \v 21 Namudak ali nameitu apak mutalih ananu alman umu nulau Judas ananin moul. Mutalih ananu amudak douk hanapu mape malahe atugun ati eheh nyumneh Diginali Jisas nanapu malaheyehi. \v 22 Mutalih ananu alman douk nanapu mape malahe abudak nyultab Jon nenek baptaisumech uli nape naklipech balan abali aliga abudak nyultab God nalau Diginali Jisas natukemapaguk nalto iluh heven abali. Ali anudak mutalihanu uli alman, anan imas nutanuhapu muklipech balan umu Diginali Jisas douk nagak wakuli wata chopuk naitak nape.” \p \v 23 Pita naklipech namudak ali chatalih biam almam. Ananu Josep. Joseph douk nanahwalu biech yeguh alagun. Enen Basabas ali enen Jastas. Anudak nanu ananu douk chohwalanamu Mataias uli. \v 24 Chataliham hape ali chenek beten chasolik God namudak. Chakli, “Diginyali, nyak douk nyadukemu chanatimaguk elpech echechip ulkwip. Ali amudak biam almam, apak douk makli nyugilapapu anabuk douk nyak nyatalihanu uli. \v 25 Nyugilapapu umu nulau enyudak moul aposel douk Judas natukemenyuk nanamu ananibul yowebul wabul uli.” \p \v 26 Namudak ali chaitak chowemu amamich yeguh chetemu biabal utabal ali chautubal enech echudak. Chautubal douk chehakolubal aliga Mataias ananin nyetemeyomi manotuk maltowi ali anan nenek win. Ali douk chautunu natanuh amudak anam 11-poleim aposel. \c 2 \s1 God Ananin Michin Nyabihi Nyawich Jisas Ananich Elpech \p \v 1 Ahudak nebehi nyumnah Pentikos douk hanak hatogloli, ali chanatimaguk chasuh Jisas ananin balan chagipechen uli douk chowachabal chape atugun. \v 2 Ali ahudak atuh anal meglul lanaki iluh utagu. Enyudak meglul douk kobi ananu dodogowinali wihun nalumu. Namudak ali atudak chape nyutali wilpat douk tanubu dildil meyoh. \v 3 Ali chatik nyih tutukeleh hanak silisili. Ali elpech chape uli ehudak nyih haltowech atin ati chanatimaguk chatuh.\f + \fr 2:3 \ft Ehudak nyih douk hape kobi yehepiwasih umu.\f* \v 4 Ali echech chanatimaguk douk God ananin Michin nyawich nyapenyich ali achape cheyagwleh wolobainyi silisilin ganagain balan. Cheyagwleh kobi God ananin Michin nyechuhul umu chiyagwleh umu. \p \v 5 Enech Juda douk isave chenek lotumu God ali chanak chape nyanatimaguk kantri apudak atap uli douk chanaki chape Jerusalem ababuk nyultab. \v 6 Douk chemnek aludak meglul ali wolobaichi chanaki chowachabal chape. Chanaki chowachabal chape ali loguh hwonechlukech umu echech atin ati chemnek echudak chagipech Jisas uli cheyagwleh God ananin balan echech adukiteichi echechin silisilin ganagain balan. \v 7 Chanubu loguh hwonechlukech chogolu chogolu chape ali hakli, “Echudak elpech cheyagwleh namudak uli, echech chanatimaguk douk chanaki enyudak provins Galili uli atich. \v 8 Ali namudak malmu, umu apak manatimaguk memnekech cheyagwleh apakin silisilin ganagain balan umu? \v 9 Apak manatimaguk, anapu douk manaki enyudak kantri Patia, Midia uli Ilam. Anapu manaki abudak nebebi amnab Mesopotemia. Anapu manaki enyudak provins Judia, Kapadosia, Pontas uli Esia. \v 10 Anapu manaki abudak amnab Frisia uli Pamfilia. Anapu manaki enyudak kantri Isip. Anapu manaki walub blape abudak nebebi amnab Libia halakatimu nebebuli wabul Sairini uli. Ali anapu douk chopuk manaki Rom. \v 11 Anapu Juda ali anapu kipahelubi walub ipu douk magipech echech Juda echechin pasin umu chenek lotumu God uli. Anapu manaki enyudak kantri Arebia. Ali anapu douk manaki enyudak ailan Krit. Wakuli apak manatimaguk douk memnekech cheyagwleh apakin silisilin balan umu yopinyi moul douk God neneken uli.” \p \v 12 Echech chanatimaguk loguh hwonechlukech ali chogolu chogolu chapemu enyudak dukwechuk nyatogloluli. Ali achape chanosalimu chakli, “Enyudak dukwechuk nyatogloluli douk nyanubu moneken?” \p \v 13 Wakuli enech chenek tok bilasumech ali chakli, “Echudak elpech douk chawak wolobainali nupoleinu wain chenek spak ali dakio chape cheyagwleh namudak.” \s1 Pita Naklipech God Ananin Balan Wolobaichi Elpech \p \v 14 Douk echech cheyagwleh namudak ali Pita nanu amudak amam 11-poleim aposel haitak heyotu. Heyotu ali Pita neyagwleh nebegun atugun naklipech balan echudak wolobaichi elpech nakli, “Ipak Juda panu ipak panatimaguk douk panaki pape Jerusalem uli, ipak pugamu pumnek yek ali eke iklipepu bawogenyumu balan umu enyudak dukwechuk nyatoglu patulin uli. \v 15 Nameitu douk watak 9 klok aglupil ali echudak elpech douk wo chuwak abal chugugaku kobi douk ipak paklimu e, wak. \v 16 Enyudak douk nyatoglu nyagipech enen balan seiwak profet Joel nenyemaguk uli nyaklimu. Balan enyudak. \v 17 God nakli, ‘Ehudak hugikuk uli nyumneh hutoglomu, yek douk eke inek enyudak. \q1 Eke ikechi yekin Michin nyubihi nyuwich chunatimaguk elpech. Ali ipakich nugamim uli nugaliyu eke chuklipech yekin balan kobi amam profet haklipechen umu. Ipakim yanpoleimi almam eke hutik echudak kobi hanabek yomnis hatulich umu. Ali ipakim jugwahemi eke hichuh hunobek yomnis. \q1 \v 18 Ehebuk nyumneh, almam almagou chenekume moul uli, yek eke ikagasi yekin Michin nyubihi nyuwichech. Nyuwichech ali eke chuklipech yekin balan kobi amam profet haklipechen umu. \q1 \v 19 Eke inek enenyi enen yek atuwe yeneken uli moul nyutoglu iluh utagu ali eke ineken nyutoglu apudak atap chopuk. Butog, nyih uli nebegwi nyugus eke chutoglu. \v 20 Nyumnahinu aun eke inekanu nutoglu yomotokwehinu. Wabinu eke inekanu nutoglu kobi butog umu. Echudak chutoglu chunakuk ali ahudak Diginali ananih nebehi nyumnah eke adakio hutoglu. Hutoglu ali chunatimaguk elpech eke chutik agundak anan nanubu dodogowinu atunu ali nehiyatik umu. \v 21 Ali echebuk elpech douk chape chohwalu Diginalimu nunolawech uli, anan eke nunolawech chutanamali chupe kalbu.’” \p \v 22 Pita balan nyeilen ali naklipech nakli, “Ipak Isrel, ipak pumnek enyudak yekin balan. Anudak Jisas nanaki wabul Nasaret uli, God douk nenekanu dodogowinu ali nenek enenyi enen anan God atunu neneken uli moul. Neneken agundak ali ipak douk patulin padukemen. Anan douk nenek enyudak umu ipak pudukemech pukli Jisas anan douk God meyoh nakaganu nanakili. \v 23 Nubuwakih God douk nekepu anudak alman ipakis wis ali poku henek yowenyili almam henek nyilimumanu lowag kruse ali panu nagak. God douk nekepeyonu pagimehumanu namudak kobi seiwak anan yet ulkum molomen ali nadukemech umu eke nuneken umu. \v 24 Douk panu nagak wakuli God nanahul naitak nape. Wo nutukemanu nupemaguk ehudak nyih douk chagak uli chemnekeh uli e, wak. Umu moneken, gak douk wo dodogowin umu nyuwechikuk anudak alman e, wak. \v 25 Seiwak king Devit douk nakliyuk enyudak balan umu Jisas. Nakli, \q1 ‘Yek yatik Diginali nane halakati eheh nyumneh. Neyotu nagime agundak onuwemu ali eke kobi elgeiwe ikli inehekich umu enech echudak, wak. \q1 \v 26 Namudak ali yekihw apahw hwanubu hwolu kalbu ali yenehilau yeyagwleh yopinyi atin balan. Yek yape yobeyagun umu God ali yanubu yadukemech umu anan eke nugakome. \v 27 Umu moneken, nyak eke kobi nyutukemaguk yekin michin nyupeik abuldak wabul douk yowechi chagak chanakabuli, wak. Eke kobi nyutukemaguk anudak nyakinu yopu-yopunali nuganinu nugak ali nunubu nutalaguk, wak. \v 28 Ahudak yah umu chunubu chupe eheh nyumneh umu douk anyagilapeyah. Nyak eke nyune wupe huluk ali eke nyuneke inehilau ilikuk.’” \p \v 29 Pita balan nyeilen ali naklipech nakli, “Yekipu elpech, yek yadukemech ali yakli iklipepamu punubu pudekemu apakinu yamenu Devit. Anan douk seiwak nagak chanugamanu. Chanugamanu ali ananigu iwagu douk golu agundak apak mapemu aliga nameitu. \v 30 Anudak Devit anan douk ananu profet. Namudak ali nadukemu enyudak God ananin balan, douk nalimu iluh nakli adul atimu eke nunek ananu anan Devit ananinu yamenu nutoglu king kobi anan Devit umu. \v 31 Seiwak Devit anadukemech umu enyudak God naklimu eke nuneken uli. Ali douk nakliyuk enyudak balan umu Krais eke wata nitaki iwagamu. Nakli, ‘Eke nugak wakuli eke kobi nunubu nupeik agundak chagak uli chanak chapemu, wak. Ananihw yegenyihw eke kobi hutalu.’ \v 32 Anudak Jisas nagak umu, God douk ananahul naitak nape. Apak manatimaguk douk matulunu ali makli adul. \v 33 Nanahuli agundak nagak umu ali nalawanu nalto iluh heven nakih yeul nyakihanu nape agundak anunomu God. Ali God nakanu ananin Michin kobi seiwak nakli adulin atinyi balan umu eke nukoneyen umu. Ali enyudak douk nameitu ipak patulin ali pemneken uli, enyudak douk nakapali ananin Michin nyabihi nyawichapu. \v 34 Devit douk wo nultomu iluh heven e, wak. Wakuli seiwak anan douk nakliyuk enyudak balan, nakli, \q1 ‘Diginali naklipu yekinu Diginali Nakli, \q1 “Nyak nyupe agundak onuwemu \v 35 aliga igakomenyu ibo nyakich birua chubihuk.” ’ \p \v 36 Namudak ali ipak punatimaguk Isrel imas pugamu pudukemech umu anudak Jisas douk panu penek nyilimumanu lowag kruse uli. God douk anenekanu natoglu Diginali uli Krais, douk anan God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli.” \s1 Wolobaichi Elpech Chatanamu Chakanu Apaluh God Ali Chenek Baptais \p \v 37 Douk echudak almam almagou chemnek enyudak Pita naklipechen uli balan ali nyanubu nyabowi echechigun numun. Ali chasolik Pita nanu amudak anam aposel chakli, “Sahlim owahlim, ali apak douk eke munek moneken?” \p \v 38 Ali Pita naklipech nakli, “Ipak punatimaguk pukenyuk agabus yowenyi ali putanamu pukanu apaluh God. Punek namudak ali punek baptais umu Jisas Krais ananin yeul. Namudak ali ipakin peneken uli yowenyi, God eke kobi wata nunohwen nupe, wak. Eke nukwleyenyuk. Namudak ali eke nukepu meyoluh ananin Michin. \v 39 Seiwak God douk anakli enen adulin atinyi balan umu eke nukepu ananin Michin. Nuku ipak punu ipakich batowich uli chunatimaguk elpech douk chape lougunilub walub uli. Echudak douk God apakinu Diginali nohwalech umu chunamali anan uli.” \p \v 40 Pita naklipech wolobainyi kipainyi balan chopuk. Dodogowinu atunu naklipech nakli, “Ipak punek yologi umu kobi pulau ehudak nebehi nyih douk chenek yowenyili elpech kwali eke chemnekeh.” \v 41 Wolobaichi elpech douk chemnek Pita ananin balan chahwen chakli adulin ali chenek baptais. Ahabuk nyumnah douk chanubu wolobaichi 3,000 almam almagou douk God nechuhul chawich umu echech chagipech Jisas uli. \s1 Echech Chagipech Jisas Uli Chape Atugun Ali Chenek Enenyi Enen Yopinyi \p \v 42 Echudak nupoleichi chanaki chagipech Jisas uli douk chanopemu chemnek amam aposel henek skulumech umu God ananin balan ali chalau balan umu chudukemech. Ali chanak chanu echech chalik chenek bilip uli chape atugun chanagakogamu chawak woligun ali chenek beten chanak atugun ati. \v 43 God nagakomu amam aposel henek enenyi enen anan God atunu neneken uli moul nyatoglu ali chanatimaguk elpech chatulin. Chatulin loguh hwonechlukech ali chanubu elgeich. \v 44 Ali chanatimaguk chagipech Jisas uli douk chanubu chape atugun ati ali cheneyais enechi enech echechich echudak chonokomu. Wo chukli enech echudak douk echechich atich e, wak. \v 45 Isave chenek salim umu echechich echudak douk chenechubuk wilag uli o cheglemech uli. Ali utabal chahwabal umu echudak uli douk isave chanaki cheyaisabal choku echudak douk chanoh-wagagun umu echudak uli. \v 46 Wihlu wehlu isave chanak chowachabal numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawamu. Echechiluh apaluh hlanubu yopuyopuluh chenehilau ali echechigun woligun isave cheneyaisogun chagnah chanak atugun ati echechigas awagas. \v 47 Wihlu wehlu isave chatuk God ananin yeul nyakih ali adukiteichi elpech chatulich chenehilau chakli wosik. Ali wihlu wehlu Diginali napemu nanalau enech elpech ali chawich umu echudak chagipech Jisas uli. \c 3 \s1 Ananu Alman Douk Ayas Yowegas Uli Natoglu Yopunu \p \v 1 Anah nyumnah 3 klok wabigun, Pita nanu Jon haitak ali hanamu atudak God ananitu nebetali wilpat. Ababuk nyultab douk isave chape chenek beten umu. \v 2 Dua douk chuwichen chuwich numun agundak God ananitu wilpat tatawamu uli douk chohwalen Duduken Dua. Ali chanaki chasapu ananu alman nape enyebuk dua. Chanasapu napemu meichi elpech chukli chunaki chuwich numun banis atudak nebetali wilpat tatawamu ali anan nuhwalech umu chukonoguk utabal. \v 3 Douk natik Pita nanu Jon hanak umu huwich ali nohwalam umu hukanaguk enech echudak. \v 4 Pita nanu Jon hatulunu duk ali Pita nakli, “Nyak tuluhwali.” \p \v 5 Ali natanamu natulum duk umu nakli eke hukanaguk enech echudak. \p \v 6 Ali Pita naklipanu nakli, “Yek utabal wake. Wakuli eke ikenyu enech yek umu echudak. Umu Jisas Krais nanaki wabul Nasaret uli ananin yeul, yek yaklipenyamu nyitak nyulahe!” \p \v 7 Naklipanu namudak ali nasuh ananin anin logul nanahul naitak neyotu. Ali ahudak atuh anudak alman ananiluh yaliluh uli luhluhwip chatoglu dodogowich. \v 8 Ali nanotoblig nalto iluh nabih neyotu ali nape nanalahe. Ali nanamu Pita uli Jon hawich numun banis atudak God ananitu nebetali wilpat tatawamu. Nenehilaumu God ali nalahe nanotoblig natuk ananin yeul nyakih. \v 9 Chanatimaguk elpech chatulunamu nape nalahe ali natuk God ananin yeul nyakih. \v 10 Ali chadukemech chakli anudak alman douk isave nape enyudak dua God ananitu nebetali wilpat douk chohwalen umu Duduken Dua uli. Douk isave nape nohwalech umu echudak uli. Chatulunu chadukemanu ali loguh hwonechlukech. Ali balan wakech chape umu chakli moneken nyenekanu ali dakio naitak nalahe umu. \s1 Pita Naklipech God Ananin Balan Gani Numun God Ananitu Nebetali Wilpat \p \v 11 Chanatimaguk almam almagou chemnek umu enyudak uli douk loguh hwonechlukech ali chasahul chanakimu chutik anudak alman. Chanaki ali chatulunamu nanosuh Pita nanu Jon ali heyotu ohudak yadoh atudak God ananitu wilpat douk chohwaloh umu Solomon ananih Yadoh uli. \v 12 Douk aliga Pita natulich ali naklipech nakli, “Ipak Isrel, ipak loguh hwonechluk-epamu enyudak umu moneken? Ipak pakli dukwechuk ohwak wagapech anudak alman umu ohwakin strong o pakli wasuh God ananin balan wanubu watoglu yopu-yopuhwali ali dakio wagapechanu nalahe, waka? Aduligu, ohwak wak! \v 13 Apakim yamem Ebraham nanu Aisak uli Jekop amaminu God nagapechanu yopunu ali dakio nalahe. God nenek enyudak ali natuk ananinu nuganinu Jisas douk nenekumanu moul uli ananin yeul nyakih. Ali douk nanubu anabuk Jisas douk pahwonu poku amam birua umu hunak honu nugak. Pailat anudak nebenalimu gavman uli douk nakli nukwechihanu nunak fri, wakuli wak. Panubu pakanaguk agabus pakli wakanu. \v 14 Anan douk nanubu God ananinu yopunali duldulinu alman, wakuli ipak pakli wakanu. Pohwalu Pailat umu nukwechihi anudak ananu alman douk nabo elpech chagak uli nanakumepali. \v 15 Ali anudak yopunali alman douk nape Nebenalimu ahudak yah douk mugipechah ali mupe kalbu eheh nyumneh umu douk panu nagak. Wakuli God wata nanahul naitak nape. Ali ohwak douk watulunu wakli adul ali waklipech-umanu. \v 16 Ohwak douk wasuh Jisas ananin balan dadag wakli adulin. Ali anudak alman douk nameitu patulunu ali padukemanu uli douk natoglu yopunamu Jisas ananin yeul atin. Wanubu wonek bilip umu Jisas ananin yeul ali dakio Jisas anan meyoh nagapechanu dodogowinu agundak ipak panatimaguk ipakis nabes. \p \v 17 Yekipu sachich owachich, yek douk yadukemech umu enyudak ipak panu ipakim nebemi peneken umu Jisas uli. Ipak douk wo pudukemech kalbu e ali dakio peneken umu panu nagak umu. \v 18 Seiwak God nohul amam profet ali hanatimaguk hakliyuk umu anudak Krais douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli. Hakli anan eke numnek nebehi nyih. Namudak ali nameitu enyudak God naklienyi balan douk nyanubu nyatoglu adulin atin. Douk pabo Jisas nagak. \p \v 19 Namudak ali nameitu ipak douk pukenyuk agabus yowenyi ali putanamu pukanu apaluh God. Punek namudak ali anan eke kobi wata nunosuh ipak peneken uli yowenyi nupe, wak. Eke nukwleyenyuk. \v 20 Punek namudak umu, Diginali eke nunek yopubali nyultab butoglomepu putoglu dodogowipu ali ipakich michich chulu kalbu punehilau. Ali eke nukagasi Krais anudak douk natalihanamu nunolau elpech uli nunakumali ipak. Anudak alman douk God natalihanamu nunolau ipak uli douk Jisas. \v 21 Nameitu, anan imas nupe iluh heven aliga abudak nyultab God natalihabamu nunek enechi enech echudak chutoglu namichi abali, ali anan eke adakio nunaki. Kobi douk seiwak amam God ananim profet haklienyuk uli ananin adulin atinyi balan nyaklimu. \v 22 Seiwak Moses douk nakliyuk enyudak balan, nakli, \q1 ‘Diginali ipakinu God eke nukepu ananu profet kobi yek umu. Anudak nukepeyanu uli profet douk eke ananu ipak yet. Ali ipak imas pusuh ihenyumali anan nuklipepu enyi balan pugipechen. \v 23 Echebuk elpech douk kobi chumnek ananin balan chuhwen chugipechen uli, echech eke chunubu chupeik sik. Eke kobi chunu God ananich elpech chupe atugun, wak. Ali God eke nech chugak.’” \p \v 24 “Aduligu, profet Samyuel nanu hanatimaguk profet douk hagimali anan uli heyagwleh God ananin balan abali, amam douk chopuk hakliehuk ehudak nameitu hatogloluli nyumneh. \v 25 God nohul amam profet heyagwlehen uli balan nyanu enyudak enen nyanubu adulin atinyi balan kontrak seiwak God naklipaguk ipakim yamem umu, enyebuk douk ipakin. Ipak eke puglemu yopichi echudak douk enyudak balan kontrak nyaklimu eke pulawech uli. Kobi douk naklipaguk Ebraham umu. Nakli, ‘Umu nyakich batowich uli yamech, yek eke inekumech yopinyi chanatimaguk apudak atapichi elpech.’ \v 26 Ali God natalih Anudak ananinu nasuh ananin moul uli ali nakaganu nalik nanakumali ipak umu nugakomepu nunekumepu yopinyi. Nunekumepu yopinyimu agundak nugakomepu putukemaguk ihenyumali yowenyi papemu peneken uli.” \c 4 \s1 Howechik Pita Nanu Jon Hape Haus Kalabus \p \v 1 Pita nanu Jon wata hape haklipech balan almam almagou ali amam pris hanali nebenalimu amam henek was umu God ananitu nebetali wilpat uli hanak hatogloli agundak Pita nanu Jon hapemu. Hanali amam Sadyusi hanaki. \v 2 Hanaki ali hanubu nyihihichim umu hakli Pita nanu Jon hape henek skulumu elpech umu Jisas nagak ali wata chopuk naitak. Hakli namudak ali kwali chagak uli eke wata chopuk chitaki. Amudak nebemi hakli Pita nanu Jon kobi huklipech namudak, wak. \v 3 Namudak ali hahwom henyiglam hechuh haus kalabus. Hakli wehluwih adakio hunek balan. Umu moneken ayawabigun halakatimu wab uli. \v 4 Wakuli wolobaichi douk achemnek amam haklipechen uli balan ali chenek bilip umu Jisas. Ali chadalehech umu, echudak chalik chenek bilip uli alagun umu douk chanubu chatoglu wolobaichi 5,000-poleich. \s1 Halau Pita Nanu Jon Umu Echech Juda Echechin Nebenyi Kaunsil Ali Henekumom Balan \p \v 5 Wehluwih ali amam nebemi Juda douk hape hasuh kwotog uli hanu amudak amam echech Juda echechim nebemi hanaki howachabal hape Jerusalem. Hanu amudak anam douk henek skulumech umu lo uli. \v 6 Amam hanu nanubu nebenali pris Anas nanu Kaiafas hanu Jon uli Aleksanda. Amudak anam hanu Anas amam atup awilop umu douk chopuk hanaki hanam howachabal hape. \v 7 Ali hakagas Pita nanu Jon haitak heyotu hatik amudak nebemi ali ahape hasalikagam hakli, “Ipak douk omuni nyekepu pawa dodogowipu ali dakio peneken enyudak? Umu pagapech anudak alman yopunamu? Pohul meinyi yeul penyemu dakio peneken?” \p \v 8-9 God ananin Michin douk nyanubu nyawich Pita nyapenyunu kalbu ali naklipam nakli, “Ipak Isrel echechipu nebepali, doumeih ipak douk ati pakli pusolik ohwak umu wonek yopinyi umu wagapech ananu ayas yowegas-inalimu, waka? Pakli pudukemech umu agundak nenek malmu ali dakio yopunamu? \v 10 Ali namobuk umu, ipak punatimaguk punu chanatimaguk Isrel douk pugamu pudukemech. Anudak alman douk nanubu yopunu ali nameitu neyotu agundak ipakis nabes patulunoluli, anan douk nanubu yopunamu Jisas Krais nanaki wabul Nasaret uli ananin yeul. Anudak Jisas douk penek nyilimumanu lowag kruse nagak panugomanu ali God wata nanahul naitaki uli. \p \v 11 Jisas anan douk anudak alman douk enen balan nyetemu God ananik buk uli nyakliyanali. Balan enyudak. \q1 ‘Amudak utam douk ipak palak wilpat uli pakli wakam ali pomubukuk uli, God douk nomanamu matoglu anam dudukam susubeim utam ali masah woblatamu wilpat tatau dadag.’ \m \v 12 Wak enen apudak atapinyi elpen deke nyunalawapu mutanamali mupe kalbu e, wak meyoh. God wo nuken namba kipainyi elpen umu nyugakomapu e, wak. Nanubu Jisas atunu.” \p \v 13 Amudak nebemi hemnek Pita uli Jon amamin balan ali loguh hwonechlukam. Umu moneken, amam hadukemech umu Pita nanu Jon douk wo hunek skul e. Ali hatik umu amam wak elgeim e, wakuli dodogowim atum hape heyagwleh balan. Ali nebemi hadukemech umu likuk Jon uli Pita douk hanu Jisas hape halahe hanak atugun. \p \v 14 Hatik anudak alman douk ananigas ayas yopugas uli nanam heyotu atugun, ali amudak nebemi balan wakam umu hubeyenyumom uli. \v 15 Namudak ali haklipu Pita nanu Jon umu hutukemaguk amudak rum nebemi hapenyumi hatogloguk aduk kadak. Douk hatogloguk ali amam heyagwleh howechik balan namudak. \v 16 Hakli, “Eke munekam malmu amudak biam almam? Chanatimaguk elpech chape agundak Jerusalem uli douk chudukemech umu enyudak amam heneken uli nebenyi moul mirakel. Ali apak douk eke mukli haulal mubechuken malmu, ati wak. \v 17 Wakuli mukli enyudak balan kobi wata nyuweyeh nyunak enech elpech alagun chumneken umu, apak ati muklipu amudak biam almam dodogowinyi balan umu amam kobi huklipech God ananin balan alagun umu enyudak Jisas ananin yeul, wak.” \p \v 18 Douk habo balan namudak ali wata hohwalam hawich. Hawich ali haklipam dodogowinyi balan umu amam kobi wata hupe hunek skulumu enech elpech umu enyudak Jisas ananin yeul o hupe huklipech God ananin balan umu enyudak yeul, wak. \p \v 19 Wakuli Pita uli Jon haklipam hakli, “Ohwak wutukemaguk God ananin balan nyupeik ali wugipech ipakin umu, ati ipak pakli God eke nutuluhu nukli wosik o malmu? Ipak yet iken punek skelumu enyudak balan. \v 20 Ohwakig yowatog eke kobi gwichuk umu womneken uli balan o echudak watulich chatogloluli, wak.” \p \v 21 Ali amudak nebemi haklipam enen dodogowinyi balan alagun ali hakagam hanak. Chanatimaguk elpech douk chatuk God ananin yeul nyakih umu nagapech anudak ayas yowegas-inalimu. Namudak ali amudak nebemi douk elgeim ali yah wakam umu hom o huwechikam umu. \v 22 Anudak alman douk Pita uli Jon henek enyudak God atunu neneken uli moul ali hagapechanu yopunu uli, anan douk anechalakuk 40-poleich yohleguh. \s1 Echech Chagipech Jisas Uli Chenek Beten Umu Chulau Strong Ali Chuklipech God Ananin balan \p \v 23 Douk amudak nebemi hokwechih Pita nanu Jon ali wata hatanamu hanamu amamichi. Hanak ali haklipech nyanatimaguk balan douk nebemi pris hanu echech Juda echechim nebemi haklipam enyi. \v 24 Douk chemnek enyudak balan ali chanatimaguk chowachabal chape atugun ali chenek beten umu God. Chenek beten namudak, chakli, “Diginyali, nyak nyanubu dodogowinyu atinyali. Nyak douk nyenek iluh, nyenek atap panu yous uli enechi enech douk chapenyugun uli. \v 25 Seiwak nyakin Michin nyohul apakinu yamenu Devit douk nenek nyakin moul uli ali nakliyuk enyudak balan. Nakli, \q1 ‘Kipahechi elpech douk echech wak Juda uli e douk chanubu nyihihichich atich umu moneken? Echudak elpech douk chabo balan nyakus atugun meyoh umu chitak umu wanoh umu moneken? \v 26 Echechim king hape apudak atap uli douk hape henek gibe gabe umu hitak umu wanoh. Echechim nebemi douk howachabal hape atugun umu hakli hunu Diginali nunu Anudak douk anan nanatalih-anamu nunolau elpech uli hulpak!’ \m \v 27 Ali aduligu atugu, nubuwakih amudak biam nebemimu gavman uli, Pontias Pailat nanu Herot douk hanaki howachabal hape atugun. Hanu echech Isrel chanu enech elpech douk echech wo Juda uli e alagun. Chowachabal chape abuldak wabul Jerusalem ali chowechik balan umu chichagiyuk Jisas. Anudak yopunali alman douk seiwak nyatalihanu ali nasuh nyakin moul uli. \v 28 Chanaki chowachabal chape umu chunek nyanatimaguk moul douk seiwak nyak yet dodogowinyu atinyu ali nyaklimu nameitu eke chuneken uli. \v 29 Ali nameitu Diginyali, nyitiki apak ali ulkum mulomu enyudak dodogowinyi wanohwin balan douk cheyagwlehen umu apak monek nyakin moul uli. Namudak ali nyugakomapu umu kobi elgeipu, wakuli munubu dodogowipu atupu muklipech nyakin balan. \v 30 Nyunek salimali nyakin strong umu nyugapech agasudak senekechi yopich. Ali makli nyunek enenyi enen nyak atinyu nyeneken uli moul nyutoglu umu Jisas ananin yeul, anudak nanubu yopu yopunali alman douk nasuh nyakin moul uli.” \p \v 31 Douk chenek beten umu julug ali atudak chowachabal atali wilpat guldugolotu. Ali God ananin Michin nyabihi nyawichech nyapenyich nyeyatech ali chanak dodogowich atich chape chaklipech God ananin balan. Cheyagwlehen nebegun atugun ali wo kwalowi elgeich e, wak. \s1 Echech Chagipech Jisas Uli Chasuh Atin Balan Ali Chonogakoga-momu Enenyi Enen \p \v 32 Chanatimaguk chasuh Jisas ananin balan uli douk chanubu chape atugun ali chasuh atin tinytin. Wak enen elpen nyukli enech enyenyich echudak douk chanubu enyenyich atich e, wak. Wakuli cheneyais enechi enech echechich echudak atugun ati. \v 33 Amam aposel douk halau God ananin strong ali dodogowim atum haklipech balan umu Diginali Jisas nagak ali wata naitakumali. Namudak ali God nanubu nagakomech meyoh echech chanatimaguk chagipech Jisas uli. \v 34-35 Namudak ali echech bilipmanami wak enen elpen nyunohwagagun umu enech echudak e. Chanatimaguk cheneinap uli atich. Echebuk douk cheglemu anab amnab o wilag uli eke chunek salimumech chuhul utabal. Ali abalabuk utabal douk chahwobal chanaki choku amam aposel. Chakam ali heyaisabal umu echebuk chanahwagagun umu echudak uli. \v 36 Ali ananu alman chohwalanamu Josep uli douk nape. Anan douk chonalali enyudak ailan Saipras ali naitak apudak awilop Livai. Amam aposel douk hobukumanu enyudak yeul Banabas. Bawogenyumu enyudak yeul douk chakli, “Naklipech yopinyi balan umu chupe dodogowich uli.” \v 37 Anudak Josep douk nenek salimumu anab ananib amnab ali kipahechi chatalub chakanu utabal. Chokoneyabal ali nahwobal nanak noku amam aposel. \c 5 \s1 Ananaias Nanu Ananik Almatok Chenek Lohumu Amam Aposel Umu Echech Uli Utabal \p \v 1 Chenek namudak ati ali ananu alman chohwalanamu Ananaias uli nanu ananik almatok Sapaira douk chape. Ali echech chekech anagunib umu echechib amnab kipahechi chatalub ali chekech utabal. \v 2 Wakuli ananik almatok kwadukemech ali takanibal nanohwabaluk ali nasuhwi takanibal ati nanak noku amam aposel. Nenek loh nakli nasuhwi chuknibal nanaki nokam. \p \v 3 Ali Pita nasolikanu nakli, “Ananaias, nyenek malmu ali Satan dakio nawichenyu ali nenekenyu nyalaugamu God ananin Michin umu? Nyalaugomen umu agundak nyanabukuk takanibal utabal douk nyanohwabal umu nyakib amnab ulimu? \v 4 Nubuwakih watak nyukech amnab chutalub abali e, ababuk amnab douk nyakib atub. Aliga douk nyekechab chatalub iyuh ali utabal chopuk wosik nyakibal. Nyukli yunekabal malmu enyebuk nyakin moul. Ali moneken nyenekenyu, umu nyalau enyudak yowenyi tinytin ali nyanaki nyenek loh nyakli nyasuhwi chuknibal umu? Elpen douk wo nyulaugamu enen e, wak. Nyalaugamu God.” \p \v 5 Douk nemnek Pita ananin balan wakuli nanubu nabih nagoul ali nagak. Ali chanatimaguk chemnek umu Ananaias nagak umu uli chanubu elgeich. \v 6 Ali anam yanpoleimi hanaki hapnuganu anah lupah halawanu hatoglu ali hanak hanugomanu. \p \v 7 Aliga bien atin aua nyanak nyadiyuk ali Ananaias ananik almatok Sapaira chopuk kwanak kwawichi agundak atugun Pita napemu. Agundak alaminu nagak umu douk wo kwudukemech e, wak. \v 8 Kwawich ali Pita naklipok nakli, “Klipe, utabal pahwobal umu amnab uli douk abaludak atubal, waka?” \p Ali okwok kwakli, “Adul wo, abalabuk atubal.” \p \v 9 Ali Pita naklipok nakli, “Malmu namudak umu nyak nyanu nyakinu alaminu powechik balan umu pakli pichakamu Diginali ananin Michin umu? Hanak hanugamaguk nyakinu alaminu uli amabuk hawichi dua nameitu. Eke husah nyak hutoglu chopuk.” \p \v 10 Douk Pita naklipok namudak ati kwanubu kwabih kwagoul kwakus agundak ananigas ayas umu ali kwagak. Ali amudak yanpoleimi almam hawichumogu douk hatik umu kwagak kwakus. Ali hokuhul hokusah hatoglu hanak hanugomok halakatimu agundak hanugamu alaminamu. \v 11 Namudak ali chanatimaguk God ananich elpech chanu ihech elpech chemnek umu enyudak uli chanubu elgeich. \s1 Amam Aposel Henek Enenyi Enen God Atunu Neneken Uli Moul \p \v 12 Amam aposel henek enenyi enen God atunu neneken uli moul nyatoglu ali elpech chatulin. Ali chanatimaguk chasuh Jisas ananin balan chagipechen uli wihlu wehlu chanaki chowachabal chape ohwudak nebehwi Solomon ananihw yadoh atudak God ananitu nebetali wilpat. \v 13 Adukiteichi douk elgeich ali wo chunak chunech chuwachabal e, wak. Wakuli echudak adukiteichi chatuk amam aposel hanu echech douk chasuh Jisas ananin balan chagipechen uli echechich yeguh chakih. \v 14 Ali chanubu wolobaichi elpech chenek bilip umu Diginali ali chape chawich umu echudak douk chalik chenek bilip uli. \p \v 15 Douk chatik enyudak amam aposel heneken uli moul ali nameitamu chasahi agasudak senekechi chanaki chechubuk algasih umu yegwih. Chalabik-umech matog o chabomech betog ali chechubuk chakus umu chakli kadak Pita nulahe nunaki ali nunek betenumech o wak umu, chakli ananil abalil meyoh lulawoguk enech ali yopich. \v 16 Wolobaichi elpech chapeli chokulubi walub halakatimu Jerusalem uli chopuk chanaki. Chalawali agasudak senekechi chanu echebuk douk sagabehas chapenyich uli chanaki umu hugabeyech. Ali chanatimaguk chalawechili douk nagabeyech ali yopich uli atich. \s1 Ensel Nyagakamu Amam Aposel Hatukemaguk Haus Kalabus Hatogloli \p \v 17 Namudak ali nanubu nebenali pris nanu hanatimaguk ananim elpechim amam Sadyusi hanubu henek hinyigimu amam aposel umu enyudak amam hape heneken uli. Ali hanubu nyihihichim. \v 18 Nyihihichim namudak ali haitak hahwom henyiglam hawich hape haus kalabus douk chenek enenyi enen yowenyili chapenyutu. \v 19 Wakuli ababuk wab, enen Diginali ananin ensel nyanaki nyejik duahas atudak haus kalabus. Nyejikech douk nyalawam nyatoglu aduk ali nyaklipam nyakli, \v 20 “Punak puwich numun God ananitu nebetali wilpat tatawamu ali pupe puklipech nyanatimaguk balan umu enyudak nupolein pasin umu God nunolau elpech chutanamali chupe kalbamu.” \p \v 21 Amam aposel hemnek enyenyin balan ali gagluk ati hanak hawich hape henek skulumu almam almagowomu God ananin balan. \p Ali anudak nebenali pris nanu ananim elpechim henemom balan hanatimaguk echech Juda echechim nebemimu echechitu nebetali kot uli hanaki ali howachabal umu hiyagwleh balan. Hanaki howachabal ali henek balan nyanamu haus kalabus umu hulawali amam aposel hunaki agundak amam nebemi hapemu. \v 22 Douk amam henek wasumu God ananitu wilpat uli hanak hatoglu, wakuli wo hutik anam aposel hupe ye, wak. Namudak ali wata hatanamu hanak haklipam namudak nebemi hakli, \v 23 “Manak matoglogu haus kalabus umu, duahas douk matulich chenek lokumech chanubu chape dadag. Henek was uli chusim heyotu henek was. Wakuli manak mejikech mawich ali wo mutik ananu atunu nupeik e, wak.” \p \v 24 Douk nebenalimu amam isave henek was umu God ananitu nebetali wilpat uli nanu amam nebemi pris hemnek namudak ali hakli, “O, amudak aposel eke hanak hawichuk malmu?” \p \v 25 Wakuli ananu alman nawichi naklipam nakli, “Mnek! Amudak almam douk penyiglam hape haus kalabus uli douk heyotu numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawamu ali hape henek skulumech God ananin yopinyi balan.” \p \v 26 Douk hemnek namudak ali nebenali nanu ananim henek was umu God ananitu wilpat uli hanak halawali amam aposel hanaki. Wak hom o hunalak hupemom e, wak. Elgeim umu hakli kedeke elpech chunaki chom chukumom utabal. \s1 Amam Aposel Douk Wo Elgeim Umu Huklipam Balan Nebemi E \p \v 27 Douk chusim halawam hanaki hawich ali hakagam heyotu hatik amudak nebemimu echech Juda echechitu nebetali kot uli. Ali nanubu nebenali pris naklipam nakli, \v 28 “Apak maklipepu dodogowinyi balan umu makli kobi puhul Jisas ananin yeul pinyemu ali punek skulumech God ananin balan, wak. Wakuli tik, nameitu chanatimaguk elpech chape Jerusalem uli douk chemneken cheyaten ipakin balan. Ali ipak pakli pukopu balan apak umu pakli apak mabo Jisas nagak.” \p \v 29 Wakuli Pita nanu amudak anam aposel hebemom balan namudak. Hakli, “Apak imas mugipech God ananin balan atin. Elpechin kobi mugipechen, wak. \v 30 Ipak pabo Jisas penek nilimumanu neil lowag kruse ali nagak. Wakuli apakich popech yamech echechinu God wata nanahul naitak nape. \v 31 Naitaki ali God nalawanu naltomu iluh nakih nanasapu nape nebenali agundak anunamu anan God. Ali nameitu douk napemu nugilapopu yah ali nunolawapu nutanamomu God mupe kalbu. God nenek namudak umu nugakomu apak Isrel umu mukenyuk agabus yowenyi, mutanamu mukanu apaluh ali anan kobi wata nunohwen nupemu apakin yowenyi, wak. Eke nukwleyenyuk. \v 32 Ali apak manu enyudak God ananin Michin douk maklipu elpech umu enyudak apak matulin nyatoglomu Jisas uli. Enyudak Michin douk God anoku echebuk douk chasuh ananin balan chagipechen uli.” \s1 Nebemi Hakli Hubo Aposel Hugak Wakuli Gameliel Nablomom Balan \p \v 33 Douk amudak nebemi hemnek enyudak balan ali hanubu nyihihichim. Ali hakli hubo amam aposel hugak. \v 34 Wakuli amudak nebemi, ananu chohwalanamu Gameliel uli naitak neyotu. Anan douk ananu Farisi ali chopuk douk nenek skulumech umu lo uli. Ihech elpech isave chatuk ananin yeul nyakih. Douk anan naitak neyotu ali naklipech umu chulawoguk amudak aposel hutogloguk aduk umu banabu nyultab meyoh. \p \v 35 Douk hatogloguk ali naklipu amam nebemi nakli, “Ipak Isrel, sapos ipak pukli punek moneken umu amudak almam umu, ipak douk pugamu punek tinytin dakio punekenyumom. \v 36 Likuk anabu nyultab, ananu alman chohwalanamu Tiudas uli douk naitak ali nakli anan douk nebenali dodogowinali alman. Ali nalau wolobaimi almam halakatimu 400-poleim hagipechanu. Wakuli chanaguk ali ananim hagipechanu uli halhwas hanak atunu atiyuk. Ali enyebuk hakli huneken uli nyanak nyabihuk. \p \v 37 Enyudak nyanakuk aliga anabu nyultab ali Judas douk nanaki enyudak provins Galili uli naitak nasonuk enech elpech chagipechanu. Ababuk nyultab gavman chape chalau yeguhich umu elpech chadalehech abali, anan naitak umu enyudak ali nohul wanoh hwatik gavman. Wakuli chanaguk ali ananich chagipechanu uli chalhwas chanak atin atiyuk. \v 38 Namudak ali douk yaklipepu. Ipak kobi pichakomech umu punekam malmu amudak almam, wak. Pukleyomuk meyoh. Enyudak heneken uli, sapos amam meyoh henyuhul heneken umu amamin tinytin umu, enyen eke nyunak nyubihuk. \v 39 Wakuli sapos God meyoh nomuhul heneken umu, ipak eke pubilak umu punek pasimom wakuli eke pubilak puti wak. Punek namudak ali eke putik umu panu God palpak. \p \v 40 Amudak nebemi hemnek Gameliel ananin balan hakli wosik ali hohwalu amam aposel hawich. Hawich douk hasakam enech echudak ali haklipam dodogowinyi balan haklimu hunak ali kobi wata huhul enyudak yeul Jisas hinyemu ali hupe huklipech God ananin balan, wak. Douk haklipam umu julug ali hakagam hanak. \p \v 41 Ali abudak nyultab hatukemaguk amam nebemi hanak abali, amam douk hanubu henehilau. Umu moneken, amam douk hadukemech hakli God douk natulum ali nakli hanokwnumu chom ali halau ablan umu agundak haklipech balan umu Jisas umu. \v 42 Wihlu wehlu amam hanubu hape haklipech God ananin balan umu Jisas Krais ali hagamu henek skulumech umu chudukemech kalbu. Haklipech hakli Jisas anan douk Krais, anudak douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli. Hape haklipechen numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawamu. Nebik umu haklipechen echechig wilag.” \c 6 \s1 Chatalih 7-Poleim almam Umu hugakomu Amam Aposel Uli \p \v 1 Ali ababuk nyultab, elpech chagipech Jisas uli douk chanubu chatoglu wolobaichi. Ali echudak Juda douk cheyagwleh enyudak balan Grik ali chagipech Jisas uli chanu echech woblech Juda cheyagwleh enyudak enen balan Hibru uli chenechi-chilak. Echech cheyagwleh Grik uli chakli abudak nyutab cheyais echudak choku chanahwagagun umu echudak uli abali, chakli echechiyu amam hagak howobukuk uli almagou douk wo chukou ati e, wak. \p \v 2 Namudak ali amam 12-poleim aposel hohwalu chanatimaguk chagipech Jisas uli chanaki atugun ali haklipech hakli, “Namudak wak kalbamu apak mutukemaguk enyudak moul umu muklipech God ananin balan umu nyupeik ali mupemu miyais woligun umu. \v 3 Namudak ali sachich owachich, nameitu ipak imas putalih 7-poleim anam ipakimi almam ali mutum hiyotumu enyudak moul. Putalih amabuk douk hanubu halau God ananin Michin nyapenyum kalbu ali halau yopinyi save uli. \v 4 Ali wihlu wehlu apak eke mupemu munek beten musolik God ali muklipech ananin yopinyi balan.” \p \v 5 Chanatimaguk chemnek namudak ali chenehilau chakli wosik umu amamin balan. Ali chatalih Stiven. Anudak Stiven douk nanubu nalau God ananin Michin nyapenyunu kalbu ali nanubu dodogowinu atunamu bilip. Ali anam douk amudak. Filip, Prokoras, Naikena, Taimon, Pamenas uli Nikolas. Anudak Nikolas douk wak ananu Juda e. Anan douk nanaki wabul Antiok ali alikuk napemu nagipech echech Juda echechigamu, umu chenek lotumu. \v 6 Douk chataliham ali chalawam umu amam aposel. Chalawam douk henek betenumom ali howemeyam wis umu hulau God ananin strong ali hunek enyudak moul. \p \v 7 Namudak ali God ananin balan nyoweyeh nyanak wolobaigunmu chemneken. Ali chanubu wolobaichi elpech chape Jerusalem uli douk chagipech Jisas. Hanubu wolobaimi pris chopuk hakli wosik ali henek bilip umu Jisas. \s1 Juda Echechim Nebemi Henekumanu balan Stiven \p \v 8 God douk nanubu nenekumanu yopinyi Stiven ali nagakomanu meyoh nokanu ananin pawa. Namudak ali nenek enenyi enen God atunu neneken uli moul nyatoglu elpech chatulin. \v 9 Wakuli anam almam haitak ali hananu halpak balan. Amudak almam isave hanech henek lotu anatu echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat chohwalatamu Friman uli.\f + \fr 6:9 \ft Echudak Juda isave chenek lotu atudak wilpat chohwalatamu Friman uli, likuk anabu nyultab douk chape chukamomu kipahechi elpech chape chenemech moul meyoh meyoh. Wakuli nameitu douk chape fri.\f* Amudak almam amam douk anam Juda ali hanaki nebelubi walub Sairini blanu Aleksandria. Amam hanu amudak anam hanaki enyudak bien provins Silisia uli Esia haitak hanu Stiven halpak balan. \v 10 God ananin Michin nyakanu nebenyi save ali neyagwleh abali, amam douk wo hunanu alagun umu balan e, wak. \p \v 11 Namudak ali amabuk almam hanabechuk haklipaguk kipahemi umu hunek loh ali huklipu elpech hukli, “Apak memnek Stiven neyagwleh enen enen yowenyi balan umu Moses uli God.” \p \v 12 Douk henek lohumech namudak ali hohulechi nyihihichigunmu echech Juda chanu echechim nebemi hanu amudak henek skulumech umu lo uli. Namudak ali chanak chasuh Stiven chalawanu chanamu agundak nebemumali echech Juda echechitu nebetali kot uli hapemu. \v 13 Ali chalawali anam almam umu hunek loh hichopokanu enen lohwotuhwin balan. Chalawam hanaki ali hakli, “Wihlu wehlu anudak alman isave neyagwleh enen enen yowenyi balan umu God ananitu nebetali tanubu yoputali wilpat tanu ananin lo. \v 14 Apak douk chopuk memnekanu nakli anudak Jisas nanaki wabul Nasaret uli eke nutecheh atudak God ananitu nebetali wilpat ali eke nunek senis umu enyudak pasin seiwak Moses nakaguk apakich popech yamech umu.” \p \v 15 Ali amudak hape uli nebemi, amamis nabes douk sataku sape Stiven. Hatulunu ali hatik umu ananigu yamagu douk ganubu gatoglu kobi enen ensel enyenyigamu. \c 7 \s1 Stiven naklipam Ananin Balan Nebemi \p \v 1 Douk henekumanu enyudak meyaluhin balan umu julug ali nanubu nebenali pris nasolik Stiven nakli, “Enyudak balan douk adul nyakliyen o wak?” \p \v 2 Ali Stiven naklipam nakli, “Yekipu Sahlim owahlim uli ahlim, ipak pumnek yek. Seiwak anudak nanubu dodogowinu atunu ali nehiyatik uli God douk natoglomu apakinu yamenu Ebraham. Natoglomanu abali, abuldak wabul Haran douk watak nunak nupe ye, wak. Watak nape enyudak kantri Mesopotemia. \v 3 Natoglomanu ali naklipanu nakli, ‘Nyutukemaguk nyakip awilop punu nyakib amnab ali nyunak nyupe anab amnab douk eke igilapenyeab uli.’ \p \v 4 Namudak ali Ebraham natukemaguk echech Kaldia echechib amnab nanak nape abuldak wabul Haran. Nanak nape agnabuk aliga douk ananinu aninu nagak ali God nakaganu nanamali abudak amnab douk nameitu ipak papenyub uli. \v 5 God wak nukanu anagunib umu amnab umu bunubu ananib e, wak. Wak kwalowi nukanu anagun muduk amnabigun e, wak meyoh. Wakuli naklipanu enen adulin atinyi balan umu kwali eke nunubu nukaneyab ali bunubu ananib. Anan nunu ananich batowich uli bahlagas douk chugimali anan uli. Ali ababuk nyultab God naklipanu enyudak balan abali, Ebraham anan batowich douk watak enech e, wak. \v 6 God naklipanu namudak. Nakli, ‘Nyakich bahlechich eke chunak chupe kipaichi elpech echechib amnab kantri. Ali ababuk amnabichi elpech eke chunalak chupemech chupe chunemech moul meyoh meyoh. Eke chupe chunekech anagu anagamu 400-poleich yohleguh. \v 7 Wakuli yek eke yech inemech balan echebuk douk nyakich bahlagas chupe chunemech moul meyoh meyoh uli.’ God naklipanu. ‘Eke yech inemechuk balan ababuk amnabichi ali yekich elpech eke wata chutukemaguk ababuk amnab chutanamalimu abudak. Chunaki ali eke chupe chunek lotume agundak.’ \p \v 8 Ali God naklipu Ebraham enen nyanubu adulin atinyi balan kontrak umu anan imas nutah nugamimiluh yegechiweluh. Namudak ali abudak nyultab Ebraham ananik almatok kwolali Aisak ali watak 8-poleih nyumneh meyoh hadiyanu ali Ebraham natah ananihw yegenyihw. Aisak nolali Jekop ali natah ananih yegenyihw. Ali Jekop nolali amudak apakim 12-poleim bahlohim ali chopuk nagimehumom namudak ati. \p \v 9 Ali amudak bahlohim henek hinyigimu amaminu owaninu Josep hoku kipahechi chatalunu chakamuk utabal ali chalawanamu enyudak kantri Isip. Chalawanamu nunak nupe nunemech moul meyoh meyoh. Wakuli God douk nanonu hape. \v 10 Namudak ali nagakomanamu enenyi enen nyatoglomanu uli hevi ali nape kalbu. Ali ababuk nyultab nanak natoglomu anudak nebenalimu Isip uli king Fero ali nananu heyagwleh abali, God douk nanubu nokanu yopinyi save anan Josep. Namudak ali nenek king Fero ananim ulkum manubu manohwanu. Ali nautunu nanubu nape nebenalimu enyudak kantri Isip. Ali chopuk nautunu nenek bos umu enechi enech chakus anan Fero ananitu wilpat uli. \p \v 11 Aliga anabu nyultab ali yowehi nyumnah hatoglomu ihalub walub enyudak kantri Isip uli Kenan ali chanubu chalau nebenyi hevi. Namudak ali apakich yamech kakwich wak umu chichah uli. \v 12 Douk aliga Jekop nemnek umu chakli chape chatal woligun Isip ali susubati naklipu ananim nugamim douk apak mohwalam umu yamem uli hanamu Isip. \v 13 Hatalich hanaki ali hagikumaguk hakli hunak wakuli amaminu owaninu Josep nonowoleh naklipam umu anan yet. Namudak ali anudak nebenali alman Fero nadukemu Josep ananip awilop. \p \v 14 Enyudak nyanakuk, ali Josep nenekumanu balan ananinu aninu Jekop umu nunali ananip awilop chunatimaguk chunamali Isip. Chadalehech umu douk chanak chatoglu 75-poleich elpech. \v 15 Ali Jekop nanamu Isip. Nabih nape agnabuk ali nagak. Nanu ananim nugamim douk apak mohwalom umu yamem uli. \v 16 Hagak ali amamiluh yegechiweluh douk chalawoluh chanamu abuldak wabul yeulibulmu Sekem. Chanak ali chanugamam anatu matmat seiwak Ebraham natik Hemo ananim nugamim natalutu anabal utabal uli. \p \v 17 Aliga ali abudak nyultab seiwak God naklipanaguk enen adulin atinyi balan promis Ebraham umu nukwechih ananich yamech chape Isip uli chunak chupe frimu douk ahalakatimu butoglu. Ali ababuk nyultab, echech Isrel douk chanubu chatoglu wolobaichi gani Isip. \v 18 Douk aliga anabu nyultab ali kipainali alman natoglu king nape nebenalimu Isip. Ali anabuk king douk wo kwalowi nudukemu Josep e, wak. \v 19 Naitak nalaugamu apakich yamech echech Isrel ali nenekumech nyanubu yowenyi pasin. Ali nanalakumech chowachakuk echechich adakio wechlalili batowich umu chugak. \p \v 20 Ali banubu ababuk nyultab chalali Moses. Anan douk nanubu ananu sik nuganinu ali God ananim ulkum manubu manohwanu. Kwanalali ali mamechich chahwanu chenek lukautumanu biab atunu aub meyoh anineitu wilpat. \v 21 Douk biab atunu aub batuh ali chanak chokleyanaguk aduk. Ali anudak king Fero ananik nugawik kwanak kwogwatanu. Kwogwatanu kwonohul kwanak kwonek lukautumanu ali nanubu natoglu kobi okwokwinu nuganinamu. \v 22 Douk yopunu ali nenek lain umu nyanatimaguk echech Isip echechin nebenyi save. Ali neyagwleh umu douk isave didigichinu atunu neyagwleh dodogowinyi balan. Moul chopuk dodogowinu atunu nenek wolobainyi nebenyi moul. \p \v 23 Douk aliga ananich yohleguh chanak chatoglu 40-poleich, ali anan ulkum molomu nakli nunak nutik ananich sahlim owahlim echech Isrel. \v 24 Nanak ali natik ananu alman echech Isip nabo ananu Isrel nenekanu anagu. Ali Moses nanak nagakomu anudak Isrel nenek bek nabo anudak Isip nanubu nagak. \v 25 Moses douk nenek tin nakli ananichi elpech echech Isrel douk eke chudukemech umu God douk nakli nukwu anan Moses umu nulawech nugakomech chupe kalbu, wakuli wak. Wo chudukemech e. \v 26 Douk wehluwih ali Moses wata natik biam Isrel halpak. Natik namudak ali nakli nusuhwecham umu hupe atugun. Ali naklipam nakli, ‘Aipo! Ipak douk sanyowan. Namudak palpak penejijah umu moneken?’ \p \v 27 Wakuli anudak douk nabo anudak ananu nenekanu anagaluli nechasuk Moses. Ali nasolikanu nakli, ‘Omuni nyenekenyamu nyupe nebenyalimu apak? Chopuk douk omuni nyenekenyamu nyupe jas ali nyusuh apakin balan? \v 28 Nyak ati nyakli nyubo yek kobi nabatik nyabo anudak alman echech Isip nagak umu, waka?’ \v 29 Douk Moses nemnek enyudak balan ali natukemaguk Isip nalhwas nanamu echech Midian echechib amnab. Nanak nape agnabuk nenek marit ali nolali biam nugamim. \p \v 30 Nape agnabuk aliga 40-poleich yohleguh chanak chadiyuk, ali anah nyumnah enen God ananin ensel nyatoglomanu. Nyatoglomanu anagun wohigunmu elpech wak umu, halakatimu maunten yeulinamu Sainai. Natulin nyolu nyih douk hanu hakih yeguhiwein umu enen chokwinyi lowag. \v 31 Moses natik enyudak ali anape nenek tinytin. Douk nagamu nanak halakatimu nakli nugamu nutik ehudak nyih wakuli nemnek Diginali nakli, \v 32 ‘Yek douk nyakim yamem Ebraham nanu Aisak uli Jekop amamiwe God.’ Douk Moses nemnek namudak ali cheyalbechanu. Ali elgeinu wata nuklimu nutulugunu e. \p \v 33 Ali Diginali wata naklipanu nakli, ‘Waluk su bukuk. Umu moneken, agundak nyeyatumu douk gnanubu yekumu chuknigun.’ \v 34 Ali naklipanu nakli, ‘Yek ayatulin enenyi enen hevi douk echech Isip choku yekich elpech chape Isip uli. Ayemnek umu agundak cheleh chohwalemu, ali douk enyudak ayabihumali ikwechihech umu chupe fri. Namudak ali douk kitak ali eke ikegenyu nyunamu Isip.’ \p \v 35 Susubati, echech Isrel douk chechegeik Moses ali chasalikanu chakli, ‘Omuni nyenekenyamu nyupe apakinyu nebenyali ali nyupe kobi jas nyusuh apakin balan?’ Ali douk nanubu anabuk alman Moses God nakaganu nanamu Isip natoglu echechinu nebenali ali nagakomech nakwachihech nalawech chape kalbu. God nakagasi enyudak ensel douk nyatoglomanu enyudak chokwinyi lowag uli ali nyagakamanu dodogowinu umu nunek enyudak. \v 36 Moses nalikech ali nalawech chatukemaguk Isip chanak. Chanak abali, anan douk nenek enenyi enen God atunu neneken uli moul. Neneken Isip, neneken agundak yous chohwalog umu Retsi uli gwalamu. Neneken agundak wohigunmu elpech wak umu. Nape nenek enyudak umu 40-poleich yohleguh. \v 37 Ali douk nanubu anabuk Moses douk naklipu echech Isrel nakli, ‘God eke nutalih ananu ipak yet ali nunekanu nutoglu ananu profet kobi yek umu.’ \p \v 38 Aliga ali apakich yamech chanak chowachabal chape agundak wohigunmu elpech wak umu. Chape agnabuk ali douk nanubu anabuk Moses nanech chape. Anan nanak nalto anudak maunten Sainai ali ensel nyaklipanali God ananin balan umu nunaki nuklipu apak. Enyudak nyaklipanali enyi balan douk eke nyunek elpech chupe kalbu eheh nyumneh. \p \v 39 Wakuli apakich yamech chakli wak umu chumnek Moses ananin balan. Chechege-yanaguk ali echechip ulkwip palamu chakli chutanamomu Isip umu atugun. \v 40 Namudak ali chaitak chaklipu Eron chakli, ‘Nekumapu anam god umu eke hulikapu hugilapapu yah uli. Anudak Moses douk nalikapali matukemaguk Isip manakili douk wo mudukemanu e. Nanak moneken nyenekanu.’ \p \v 41 Ali ababuk nyultab chenek enen nugan bulmakau ali chohwalen echechinu god. Cheneken ali chenek ofa cheken echudak enyudak wo aduligeinali e god. Ali chanubu chenehilaumu enyudak echech chaku echechis wis cheneken uli. \v 42 Douk God natik namudak ali nekechuk agab. Natukemechuk umu chunek lotumu unib o nyumnahinu nanu wabinu aub douk chape iluh uli. Kobi douk enen balan seiwak amam profet henyemaguk God ananik buk uli nyaklimu. Balan nyakli, \q1 ‘Ipak Isrel! Ipak douk papenyich 40-poleich yohleguh agundak wohigunmu douk elpech wak umu. Pape ali mahich douk pach patahech uli, douk wo punek ofamech puku yek e, wak. \v 43 Atabuk patasah uli selitu lotuitu wilpat douk wo pusah yekitu e, wak. Atabuk douk pasah anudak meyaluhinu god chohwalanamu Molok uli ananitu. Pasah selitu lotuitu wilpat tanu anudak meyaluhinu god chohwalanamu. Refan uli ananik penekok uli unuk. Pasah echudak douk penekech chaduk meyoluhim god uli umu punek lotumech. Douk namudak ali yek eke ikegepu punak lougun pupe pugimali nebebuli wabul Babilon.’ \p \v 44 Apakich yamech watak chape agundak wohigunmu elpech wak umu abali, atudak selitu lotuitu wilpat douk chalatamu chutulutu chukli God nanech napemu douk cheglematu tatau. Chalatu chagipech anal abalil douk ensel nyagilapu Moses natulul uli. Ali God naklipanamu chunubu chulotu chugipech alabuk abalil. \v 45 Aliga apakich yamech chagakuk ali echechich batowich cheglematu. Aliga Josua naitak ali nalau chanatimaguk Isrel chasah atudak selitu lotuitu wilpat chanak. God nehiyahuk kipaibi amnabichi elpech nalik ali echech Isrel chanalau echechib amnab chagikuk. Ali atudak wilpat douk chanaki chahawotu tatau agundak apakib amnab aliga king Devit ananibu nyultab. \v 46 God natik Devit ali napemu nenekumanu yopinyi atin. Namudak ali Devit nenek beten nasolik God umu nuklipanu wosik ali Devit eke nulakumanu anatu wilpat. Nulatamu anudak atunu God douk seiwak Jekop nenek lotumanu uli. \v 47 Wakuli Devit wak ali ananinu nuganinu Solomon nalakumanu atudak wilpat. \p \v 48 Wakuli anudak nanubu dodogowinu atunali God, elpech chalog uli wilag douk wo nupenyug ati e, wak. Kobi douk seiwak ananu profet naklimu. Balan enyudak. \v 49 Diginali nakli, \q1 ‘Iluh heven, agnabuk douk yekin sia king yek yetemomu, ali apudak atap douk yosopu yekiluh yaliluh hletemomu. Deke pulakume tape malmoluli wilpat? Yek douk deke inak ipemu wikap agnumu? Ati wak. \v 50 Ihechumali echudak douk yek yet yenekech.’” \p \v 51 Ali Stiven nagamu nahom nakli, “Ipak douk pechege balan atin uli! Panubu paduk echech haiden. Begelep uli aligas chanubu chechuk ali wo puklimu pumnek God ananin balan e. Pakli wak umu pumnek God ananin Michin enyenyin balan. Panubu paduk ipakich yamech. \v 52 Wata klipe! Profet meinali douk ipakich yamech chape chatulunu meyoh wo chonu chunekanu anagu anagu uli e? Aduligu wak ananu e. Amudak douk haklipech umu Anudak Nenek Duldulin Atin Pasin Uli eke nunakumali uli douk cham hagak. Ali anan douk anatoglu ali ipak ponogilapamu anan ali pahwanu panak panu nagak. \v 53 God ananin lo douk naklipali echech ensel chanaki chekepeyen. Ipak palawen wakuli panubu wo pugipechen e, wak.” \s1 Nebemi Habo Stiven Nagak \p \v 54 Douk amudak nebemi hemnek enyudak Stiven ananin balan ali hanubu nyihihichim howi naluh hadudalaluh ali hatulunu. \v 55 Wakuli Stiven douk nanubu chukninamu God ananin Michin uli, ali nepuhul natulugun duk iluh heven. Natulugun ali natik umu agundak God napemu douk gnanubu dudukagun gnaglak gnape anagun sik. Ali natik Jisas neyotu agundak God ananin anin logul umu. \v 56 Natik namudak ali nakli, “Aipo mnek! Yek yatik iluh heven gnenek op ali yatiku Anudak Alman natoglu aduligeinyi elpen uli neyotu agundak God ananin anin logul umu.” \p \v 57 Douk hemnek namudak ali hanubu hohwalu nebegun atugun ali hagah amamigas aligas. Ali hanalamu haitak wisnabul hanak hesleyanu. \v 58 Douk hahwanu halawanu hatoglu aduk abuldak wabul ali ahape hakwumanu utabal. Ali amudak douk hene loh henekumanu meyaluhin balan uli douk howaluk amamih lowihi luseh hehlaguk aduk uli ali hehubuk-umaguk ananu yanpoleinali alman chohwalanamu Sol uli. \p \v 59 Abudak nyultab amam wata hape hakwumanu utabal Stiven abali, anan douk nenek beten nakli, “Diginyali Jisas, nyak nyulau yekin michin!” \v 60 Ali nabih naduk ohlubus natau atap ali nohwalaguk nebegali nigu nakli, “Diginyali, nyak kobi nyunohwen nyupemu enyudak henekenyume uli yowenyi wak, nyukleyenyuk.” Douk nohwalaguk namudak ali nagak. \c 8 \p \v 1 Ali Sol douk nakli wosik umu agundak habo Stiven nagak umu. \s1 Sol Anape Nenekech Anagu anagu Echech Jisas Ananich Elpech \p Hanubu ahabuk nyumnah habo Stiven nagak ahi, amam nebemi ahape henekech anagu anagu chanatimaguk God ananich elpech chape Jerusalem uli. Ali chanatimaguk chalhwas chanamu ihalub walub enyudak bien provins Judia uli Sameria. Chanak wakuli chatukemaguk amam aposel atum hapeik Jerusalem. \v 2 Ali anam almam douk hanubu hagipech God ananin pasin kalbaluli hanak hanugamu Stiven ali helepanu halikuk. \p \v 3 Ali Sol anape nenekech anagu anagu chanatimaguk God ananich elpech nakli nech nichagiyechuk. Nanamu ihog wilag nasuh almam almagou ali nalawech nanak nowechikech chape haus kalabus. \s1 Filip Naklipech Diginali Ananin Balan Gani Sameria \p \v 4 Echech Jisas ananich elpech chalhwas chanak wolobailubi walub silisili ati, ali agnabuk chanak chapemu douk chape ali chaklipech God ananin balan. \v 5 Ali Filip nanamu anabul nebebuli wabul enyudak provins Sameria ali nape naklipech Krais ananin yopinyi balan agnabuk. Nakli Jisas douk anudak alman Krais douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \v 6 Chanubu wolobaichi elpech chemnek ananin balan ali chatik enyudak God atunu neneken uli moul douk anan Filip neneken nyatoglu uli. Namudak ali chagamu chabuk aligas huluk umu balan neyagwlehen uli. \v 7 Nagapech wolobaichi elpech douk sagabehas chapenyich uli. Nagapechech ali echudak sagabehas chanubu chohwalu nebegun atugun ali chatukemaguk echebuk elpech. Chopuk nagapech wolobaichi douk loguh ayas chagakech wo kwalowi chulahe uli e chanu echebuk douk ayas yowegas chalahe sisahw uli ali chanatimaguk yopich uli atich. \v 8 Namudak ali ablabuk wabulich elpech douk chanubu chenehilau chalikuk. \p \v 9 Ali ablabuk nebebuli wabul, ananu alman chohwalanamu Saimon uli douk nape. Loubamu nyultab nape nenek ouluh hlanu enenyi enen marila echech Sameria chatulin ali loguh hwonechlukech. Ali nanahlagul naklipech nakli anan douk nanubu nebenali alman. \v 10 Ali chanatimaguk yeguh hwakihechi elpech chanu meyoluhichi douk dodogowich atich umu chemnek ananin balan. Ali chakli namudak, chakli, “Enyudak God ananin pawa chohwalen umu Nyanubu dodogowinyi Pawa uli douk nyape anudak alman.” \v 11 Loubamu nyultab nape nenek ouluh hlanu enenyi enen marila chatulin ali chanubu loguh hwonechlukech. Namudak ali echech douk dodogowich atich umu chumnek ananin balan. \v 12 Wakuli Filip nanak naklipech yopinyi balan umu agundak elpech chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Ali chopuk douk naklipech balan umu Jisas Krais. Ali ababuk nyultab echech chenek bilip umu Jisas ali almam hanu almagou chopuk chenek baptais. \v 13 Ali Saimon douk chopuk nenek bilip umu Jisas ali nenek baptais. Douk chonouh julug ali Filip nanak meiguni, anan chopuk nanamanu. Filip nenek enenyi enen God atunu neneken uli moul Saimon natulin ali nanubu loguh hwonechlukanu. \p \v 14 Amam aposel hape Jerusalem uli douk hape ali ahemnek umu echech Sameria douk achalau God ananin balan ali chenek bilip. Namudak ali hakagas Pita nanu Jon hanak umu hugakomech. \v 15 Douk hanak habih ali henek beten umu echudak chenek bilip uli umu chulau God ananin Michin. \v 16 Umu moneken, God ananin Michin douk watak nyubihi nyuwich enech e, wak. Watak chenek baptais abal atubal umu agundak chenek bilip chakli chugipech Diginali Jisas umu. \v 17 Namudak ali Pita nanu Jon howemeyech wis ali dakio chalau God ananin Michin. \p \v 18 Saimon natik umu amam aposel howemeyech wis echudak elpech chalau God ananin Michin ali nalawali anabal utabal nanakimu nukam. \v 19 Ali naklipam nakli, “Aipo, ipak puku yek enyudak pawa chopuk. Puke umu echebuk yek iwemeyech yekis wis uli, echech douk chopuk chulau God ananin Michin.” \p \v 20 Wakuli Pita naklipanu nakli, “Nyak nyakli deke nyutal enyudak presen douk God isave nakapeyen meyoh ulimu, waka? Yek yakli nyak nyunu nyakibal utabal punamu yowebuli wabul ali nyih huninyu! \v 21 Nyak kobi nyunaki nyunapu suhsuh umu nyukli nyugakamapamu enyudak God ananin moul, wak. Umu moneken God natulinyamu, nyakigun numun douk gnanubu gnanobosusih. \v 22 Namudak ali nyak imas nyukenyuk agab enyudak nyakin yowenyi ali nyutanamu nyukanu apahw God. Ali imas nyunek beten nyusalik Diginalimu nugakomenyu. Namudak ali anan ati wosik eke kobi nunohwen nupemu enyudak yowenyi nyak ulkum molomen uli nupe, wak. Eke nukwleyenyuk. \v 23 Umu moneken yek yatulinyu ali yadukemech umu nyak nyenek hinyigi ali nyanubu oub baitak umu nyakli nyulau enyudak presen douk God nakapeyen meyoh ulimu. Ali enenyi enen yowenyi douk nyanubu nyowechikenyu dadag.” \v 24 Saimon nemnek namudak ali nebemom balan nakli, “Ipak punek beten pusolik Diginali umu nugakome, ali enyudak ipak pakliyen uli kobi enen nyutoglome, wak.” \p \v 25 Ali Pita nanu Jon hape agnabuk hape haklipech Diginali ananin balan. Ali chopuk haklipech umu enenyi enen anan nenekenyumom uli. Douk haklipech umu julug ali hatanamu hanamu Jerusalem. Hatanamu hape hanak ali haklipechuk God ananin balan wolobailubi walub. \s1 Filip Naklipanu God Ananin Balan Ananu Nebenali Alman Echech Itiopia \p \v 26 Enen Diginali ananin ensel nyanaki nyaklipu Filip nyakli, “Nyitak nyunak saut ali nyunak nyutoglu ahudak yah douk haitak Jerusalem haglumu wabul Gasa uli.” Ahudak yah douk hawich hanak agundak wohigunmu elpech wak umu. \v 27 Douk nemnek namudak ali naitak nanak. Nanak natoglu yah ali nogwatu ananu alman echech Itiopia douk cheyobomanu uli. Anudak alman douk nasuh enen nebenyi moul umu gavman umu enyudak kantri Itiopia. Onok almatok chohwalok umu Kandesi uli douk kwape nebekwi almatok kwin umu gavman. Ali anudak alman douk kwautunu nape nebenalimu nunek lukautumu nyanatimaguk gavmanin mani. Anudak alman douk nanamali Jerusalem umu nunek lotumu God \v 28 ali nameitu natanamalimu nunamu wabul. Netemu ananin wilka nyape nyanak ali nape natik enen balan nyetemu God ananik buk seiwak profet Aisaia nenyemaguk uli. \v 29 Ali God ananin Michin nyaklipu Filip nyakli, “Nyak nyunak halakatimu nyanyi wilka enen nyupe nyunak ali nyak nyunak nyunen halakati.” \v 30 Namudak ali Filip nasahul nanak halakati. Nanak ali nemnek anudak netemu wilkar uli nape natalih enen balan seiwak profet Aisaia nenyemaguk uli. Nemnek ali nasolikanu nakli, “Nyak wosik nyadukemu bawogenyumu enyebuk nyape nyatalihen uli balan o wak?” \v 31 Wakuli nebemanali balan Filip nakli, “Eke idukemen malmu bawogenyumu enyudak balan. Enech chugilapele, wosik deke idukemen.” Ali naklipu Filip nalto iluh wilkar nakih nanonu hape atugun. \v 32 Agundak anudak alman nape natalihen umu God ananin balan douk nyakli namudak. Nyakli, \q1 “Anan nanubu bleilaguk kobi enen sipsip douk chalawen chanak umu chen nyugak chutahen uli. Nanubu naduk enen nugan sipsip douk abudak nyultab choble enyenyilub ahilub abali nyeyotu bleilaguk umu. Namudak ati wo kwalowi nukli enen balan e, wak. \v 33 Chanubu chechegeyanaguk chanabukuk atap ali wo chunekumanu duldulin balan e. Anan batowich uli bahlagas wak, umu kipahechi chupe chuneyogomech umu anan umu. Umu moneken, echech chanu nagak ali wata nupe apudak atap e, wak.” \p \v 34 Natalih enyudak balan neyaten ali nasolik Filip nakli, “Nyak klipe. Anudak profet douk nowemaguk balan nyaklimu omuni? Naklimu anan yet o naklimu kipainali?” \v 35 Ali Filip anape naklipanu umu nudukemu enyudak balan dukwechuk nape natalihen uli. Naklipanu neyaten ali naklipanu kipainyi Jisas ananin yopinyi balan chopuk. \p \v 36 Douk hape heyagwleh hanak ali hanak hatoglu anagun abal blolomu. Ali anudak nebenali alman naklipu Filip nakli, “Tik, abal abaludak blolu agundak. Ikli inek baptais ele, deke kobi enen elpen nyunaki nyuklipe wak?” \v 37 [Namudak ali Filip naklipanu nakli, “Sapos nyakigun numun gnunubu gnukli adul nyunek bilip umu Jisas umu, orait nyak wosik eke nyunek baptais.” Ali nakli, “Adul, yanubu yenek bilip yakli adul umu Jisas Krais anan douk God ananinu nuganinu.”] \v 38 Namudak ali anudak nebenali nakli ali wilka nyakus. Nyakus douk haitak habih atap ali hanak hagluk abal. Habih ali Filip nenek baptaisumanu. \v 39 Douk hatukemaguk abal haltomali buknap ali ahudak atuh Diginali ananin Michin nyalawaguk Filip ali anudak nebenali wata nutulunu e. Natik namudak ali wata chopuk nape nanak ali nanubu nenehilau. \v 40 Ali Filip wata natik umu anan douk wata neyotu anabul wabul yeulibulmu Asdot. Ali nawich blanatimaguk walub naklipech God ananin balan nanak aliga nanak natoglu Sisaria. \c 9 \s1 Sol Nekenyuk Agab yowenyi Ali Nenek Bilip Umu Jisas \p \v 1 Wakuli ababuk nyultab, Sol wata dodogowinu atunamu nakli nubo Diginali ananich elpech chugak. Namudak ali nanamu anudak nanubu nebenali pris \v 2 ali nasolikanu nenekumanu wolobaisi pas umu amam nebemi umu echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi wilag gani Damaskas ali nakaneyas nahwas nanak. Balan nyetemu asudak pas uli douk nyakli wosik umu Sol nuwich Damaskas ali nukli nugwatu enech almam o almagou douk chagipech ahudak yah Jisas ananih chupe agnabuk umu, anan wosik nuhwech nuwechikech ali wata nulawech umu Jerusalem. \p \v 3 Douk nenekumanu pas nakanu nahwas ali nanak. Nanak aliga nanak natoglu halakatimu Damaskas ali ahudak atuh anatu lait taglaki gani iluh heven ali agnudak anan nape nanak umu gnanubu gnaglak. \v 4 Namudak ali nanubu nabih nagoul nakus atap. Ali nemnek anagu nigu ali enyudak elpen nyakli, “Sol! Sol! Nyak nyape nyeneke anagu anagu namudak ali nyeneke yemnek nebehi nyih umu moneken?” \p \v 5 Ali Sol nasolik nakli, “Diginyali, nyak omuni?” Ali enyebuk elpen nyakli, “Yek Jisas douk nyak nyape nyeneke anagu anagu yemnek nebehi nyih uli. \v 6 Nameitu nyitak nyuwich abuldak wabul Damaskas ali enen elpen eke nyuklipenyamu enech echudak nyak imas nyunekech uli.” \v 7 Amudak hanamanu hanak uli balan wakam heyotu. Hemnek nigu atugu wakuli elpen wo hutik enen e, wak. \v 8 Douk naitak neyotu iluh nakli nutulugun wakuli wo nutik enech echudak e, wak. Luhul lowechikuk ananis nabes. Namudak ali hasuh ananin logul ali halawanu hawich Damaskas. \v 9 Bieh atuh nyumneh wo kwalowi nutulugun e, wak. Ali ababuk nyultab, kakwich uli abal wak nichah e, nape meyoh. \p \v 10 Ali abuldak wabul Damaskas, ananu alman nagipech Krais uli douk nape. Anan douk chohwalanamu Ananaias uli. Anan nape ali kobi nanabek yomnis umu ali Diginali naklipanu nakli, “Ananaias!” \p Ali Ananaias nakli, “Diginyali, yek enyudak wo.” \v 11 Ali Diginali naklipanu nakli, “Nyitak ali nyunamu ahudak yah chohwaloh umu Duldulih Yah uli. Nyunak nyutoglu ananu alman chohwalanamu Judas uli ananitu wilpat tatawamu, ali nyusolikech umu ananu alman yeulinamu Sol. Ananibul wabul Tasis. Nameitu douk nape nenek beten. \v 12 Nenek beten ali kobi nanabek yomnis umu ali natik ananu alman chohwalanamu Ananaias uli nawich wilpat. Nawich ali nowemeyanu ananis wis umu wata chopuk nutulugun.” \p \v 13 Wakuli Ananaias nebemanu balan nakli, “Diginyali, yek douk yemnek wolobaichi elpech cheneyogamu anabuk alman. Cheneyogamu ihenyumali yowenyi pasin anan neneken umu nyakich elpech chape Jerusalem uli. \v 14 Ali nameitu douk anudak nanamali agundak. Nanamali nusuh chanatimaguk elpech chenek lotu o chenek beten umu nyakin yeul uli ali nuwechikech. Amam nebemi pris haklipanali ali nalawali namba umu nunaki nunek enyudak.” \p \v 15 Wakuli Diginali naklipanu nakli, “Nyak kale. Anabuk alman douk ayatalih-anamu nunek yekin moul uli. Ayatalih-anamu nunak nuklipu elpech wo chudukemu yek uli e chunu echechim king chunu echech Isrel umu chudukemu yekin yeul. \v 16 Ali yek yet eke igilapanu enenyi enen hevi douk eke nyutoglomanu ali nunubu numnek nebehi nyih umu nunanuluh yek uli.” \p \v 17 Douk Ananaias nemnek namudak nanak nawich atudak wilpat ali nowemeyanu wis Sol. Ali naklipanu nakli, “Yekinyu saninu Sol, Diginali Jisas douk natoglomenyu yah abudak nyultab nyape nyanamali agundak uli nekege yanaki. Yanamali nyak wata nyutulugun ali nyulau ananin Michin nyuwichenyu ali nyunubu nyupenyinyu kalbu.” \v 18 Ali ahudak atuh enen enyudak kobi siak douk kwataku yeguh ulimu nyanatuki Sol ananis nabes ali wata chopuk natulugun. Natulugun ali nanubu naitak nanak nenek baptais. \v 19 Douk chonouh julug, nawak enech kakwich ali wata chopuk dodogowinu. \s1 Sol Naklipech God ananin Yopinyi Balan Damaskas \p Sol nape eneh nyumneh abuldak wabul Damaskas. Nanu echech chagipech Jisas uli chape. \v 20 Nape ali nanubu nanamu wilag douk echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi ali naklipech balan. Naklipech nakli Jisas anan douk God ananinu nuganinu. \v 21 Ali chanatimaguk chemnek ananin balan uli douk loguh hwonechlukech. Ali chape cheneyagwleh chakli, “Alman isave nabo echebuk elpech douk chenek lotu o chenek beten umu Jisas ananin yeul uli douk anudak. Nagimoh-umechuk namudak Jerusalem ali anudak nanamali agundak umu nuwechik agundakich ali wata nulawech umu amam nebemi pris.” \p \v 22 Wakuli Sol nanubu nape natoglu dodogowinu atunu nechalakuk agundak nalik nape naklipech balan umu Jisas umu. Ali echech Juda chape Damaskas uli douk chemnek ananin balan ali loguh hwonechlukech. Ali wo chuklimu chubemanu enen balan e, wak. Nanubu naklipech kalbu umu Jisas anan douk Krais, anudak alman douk God natalihanu nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \p \v 23 Douk wolobaihi nyumneh hanak hadiyuk ali amam Juda hanak howachabal hape habo balan umu hubo Sol nugak. \v 24 Wakuli enech chaklipanu enyudak amam hakli huneken-umanu uli. Nyumnah wab amam hape henek was umu abuldak nebebuli wabulich duahas umu hakli hutulunu nuklimu nunak nutoglu ali honu nugak. \v 25 Wakuli anab wab ali enech chagipech anan uli elpech chalawanu chalto asudak nebesi utabalis banis douk chalas chalihi chalih abuldak wabul uli. Chakih iluh chodo nadululuh enen kibin nabih nape ali chasuh nadululuh chape chautunu nagluk adukahibulmu abuldak wabul. \s1 Sol Natanamu Nanamu Jerusalem \p \v 26 Douk chautunali aduk ali nanamu Jerusalem. Nanak ali nakli nunu echech chagipech Jisas uli chupe atugun. Wakuli echech elgeichumanu ali chakli naulalumech. Chakli anan douk wo nugipech Jisas e, wak. \v 27 Wakuli Banabas nanaki nalau Sol umu amam aposel. Nalawanu ali neneyagamom umu agundak Sol natik Diginali yah ali Diginali naklipanu balan umu. Ali nagamu neneyagamom umu agundak anan Sol dodogowinu atunu naklipech balan umu Jisas gani Damaskas umu. \v 28 Namudak ali Sol nanech chape. Chape ali nape nalahe nanak abuldak nebebuli wabul Jerusalem ali dodogowinu atunu nape naklipech yopinyi balan umu Diginali ananin yeul. \v 29 Ali nanu enech Juda douk isave cheyagwleh enyudak ganagain balan Grik uli echech chape cheyagwleh balan ali chalpaken. Namudak ali chape chatimu anah yah umu chonu nugak. \v 30 Douk echech chagipech Jisas uli chemnek namudak ali chalawanu chaglumu Sisaria. Chabih agnabuk ali chakaganu nanamu Tasis. \p \v 31 Namudak ali blanatimaguk walub enyudak bien atin provins, Judia, Galili uli Sameria, chanatimaguk Jisas ananich elpech douk chape kalbu ali apaluh hlalu kalbu. Chatoglu dodogowich ali chanubu chagipech Diginali ananin balan duldul chape chakamomu anan. God ananin Michin nyenekech chanubu chatoglu dodogowich ali wolobaichi elpech chawichumali Jisas ananich elpech. \s1 Pita Nagapech Inias Yopunu \p \v 32 Pita nalahe nanak wolobailubi walub ali anah nyumnah nanamu anabul wabul yeulibulmu Lida. Nanak natik God ananich elpech ali nanech chape agnabuk. \v 33 Nape ablabuk wabul ali natik ananu alman chohwalanamu Inias uli. Ananihw yegenyihw uli biguh douk chanubu chagak ali nechuh alas atus umu 8-poleich yohleguh. \v 34 Pita natulunu namudak ali naklipanu nakli, “Inias, nameitu Jisas Krais douk nagapechenyu ali yopinyu. Aliga kitak nagapech nyakis alas.” Pita naklipanu namudak ali ahudak atuh Inias naitak. \v 35 Ali chanatimaguk elpech douk chape albudak walub Lida blanu Saron uli chatik anudak alman Inias ali chekenyuk agabus yowenyi. Ali chatanamu chakanu apaluh Diginali. \s1 Tabita Kwagak Ali Pita Wata Nokuhul Kwaitak Kwape \p \v 36 Abuldak wabul Jopa, onok almatok chohwalok umu Tabita uli kwape. Okwok douk kwagipech Jisas uli. Echech Grik echechin balan chukli chuwanamu enyudak yeul Tabita umu douk chohwalok Dokas. Wihlu wehlu okwok kwapemu kwonek yopinyi atin pasin ali kwokech echudak echebuk elpech douk chanahwagagun umu echudak uli. \v 37 Ali ababuk nyultab sig gak ali kwagak. Kwagak ali okwokwihw yegenyihw douk chakwlupoh ali chohubuk hwakus anam iluhwim rum. \v 38 Abuldak wabul Lida douk blape halakatimu Jopa. Ali echech chagipech Diginali ali chape Jopa uli douk chemnek umu agundak Pita nanaki nape Lida umu. Namudak ali chakagas biam almam umu hunak hulmanali. Hanak ali hanalakumanu hakli, “Nya, yowi nyunamohu munak wisnabul.” \p \v 39 Douk Pita nemnek namudak ali nanamom hanak. Hanak hatoglu ali chalawanu chaltomu amudak iluhwim rum. Nakih iluh ali wanatimaguk almagou douk amam hagak howobukuk uli wanaki weyotu walihi walih Pita ali wape woleh. Woleh ali wogilapanu eneh lowihi chehloguk aduk uli luseh hanu ehudak eneh douk Dokas watak kwonou wape ali kwakwlopeh uli. \v 40 Ali Pita nakagas chanatimaguk chatogloguk aduk. Chatogloguk ali nabih naduk ohlubus natau nenek beten umu God. Nenek beten umu julug, natanamomu okwok ali nakli, “Tabita, aliga kitak!” Ali kwanubu kwatulugun. Douk kwatulugun kwatik Pita ali kwanubu kwaitak kwape. \v 41 Kwaitak kwape ali nasuh okwokwin logul nokuhul kwaitak kweyotu iluh. Ali wata nohwalu oudak almagou douk amam hagak howobukuk uli wanu God ananich elpech chawich numun. Chawich nagilapechok ali chatuluk umu yopuk. \v 42 Namudak ali balan nyanak ihogun abuldak wabul Jopa ali chemnek umu enyudak Pita neneken uli. Ali wolobaichi elpech chenek bilip umu Diginali. \v 43 Ali Pita nanu ananu alman chohwalanamu Saimon uli hape Jopa wolobaihi nyumneh. Anudak Saimon douk napemu nagapech mahichis bechis umu chunek enechi enech echudak umu. \c 10 \s1 Enen Ensel Nyatoglomu Konilias Nyaklipanu Balan \p \v 1 Ananu alman chohwalanamu Konilias uli nape abuldak wabul Sisaria. Anan douk nape nebenalimu 100-poleim soldia. Anan nanu ananim soldia douk anam umu enyudak nebenyi ami chohowalen umu echech Itali echechin ami. \v 2 Anan nanu chanatimaguk chape ananitu wilpat uli isave chenek lotumu God chape chukamomu anan ali chanubu chagipech ananin balan duldul. Ali anan isave nagakomu echech Juda douk chanahwagagun umu echudak uli ali nekech wolobaichi echudak. Ali wihlu wehlu isave nenek beten umu God. \v 3 Ali anah nyumnah ayawabigun halakatimu 3 klok anan nape ali natik enech echudak kobi nanabek yomnis natulich umu. Ali nanubu natik enen God ananin ensel nyanaki nyawichumanu wilpat ali nyaklipanu nyakli, “Konilias!” \p \v 4 Konilias nepuhul natulin ali elgeinu. Ali nakli, “Nebenyali, moneken?” \p Ali ensel nyakli, “God anan ulkum amolomenyamu agundak nyak nyape nyenek beten nyasolikanamu. Enyudak nyeneken uli yopinyi umu nyakech echudak elpech chanahwagagun umu echudak ulimu douk chopuk anatulin ali ulkum molomenyu. \v 5 Ali nameitu nyak imas nyukagas anam almam hunamu wabul Jopa ali hulmali ananu alman chohwalanamu Pita uli. Enyudak enen yeul chohwalanu Saimon. \v 6 Anan douk nanu kipainali alman amam atich yeguh umu Saimon hape. Anudak Saimon anan douk nagapech mahichis bechis umu chunek enechi enech echudak uli. Ananitu wilpat tatau halakatimu yous.” \p \v 7 Enyudak ensel nyakli-panaguk namudak Konilias ali wata nyanakuk. Ali Konilias nohwalu biam almam henekumanu moul ananitu wilpat uli hanu ananu soldia isave nagakomu Konilias uli hanaki. Anudak soldia isave nenek lotumu God ali nagipech anan nakliyenyi pasin. \v 8 Douk hanaki naklipam umu nyanatimaguk enyudak nyatoglomanu uli ali nakagam hanamu Jopa. \s1 Pita Natik Enech Echudak Kobi Nanabek Yomnis Natulich Umu \p \v 9 Wehluwih ali amudak biam atunu hape hanak ati aliga ali ahalakatimu hunak hutoglu Jopa. Ali ababuk nyultab douk anyumnah toul ali Pita naitak nalto chihahitamu wilpat umu nunek beten. \v 10 Nyulub chopuk blanu ali nakli nuwak enech echudak. Ali ababuk nyultab watak chape chenek woligun abali, enech echudak douk chatoglomanu ali natulich kobi nanabek yomnis natulich umu. \v 11 Ali natik umu utagu genek op ali natik enen enyudak kobi anah nebehi lupah umu. Chasuhuk nubatibus apubus sili siliyuk ali chape chautin nyaglumali atap. \v 12 Ali natiku enechi enech mahich cholali enyudak kobi lupahumali. Natik ihaguhumali iguh uli almiguh hwanu ihechumali enechi enech mahich cholali. \v 13 Natulich ali nemnek anagu nigu. Ali enyudak elpen nyakli, “Pita, nyitak nyubo echebuk mahich nyichah!” \p \v 14 Wakuli Pita nakli, “Diginyali, aduligu atugu wak! Seiwak aliga nameitu, yek douk wo kwalowi iwak enech e echudakmali mahich. Echudak douk apak Juda mohwalech chanobosusih ali nyakin lo nyaklimu kobi michah uli.” \v 15 Anah alagun enyudak elpen wata nyaklipanali nyakli, “Echudak God nenekech yopich uli, nyak kobi nyuhwalech chanobosusih uli, wak.” \p \v 16 Enyudak natulin nyatoglu bieh atuh ali ahudak atuh wata chopuk chalawen nyaltouk iluh heven. \p \v 17 Pita natik enyudak ali wata nape nenek tinytin umu nakli nudukemu bawogenyumu. \p Ali banubu ababuk nyultab, amudak almam douk Konilias nakagam hanakili douk hasolikech chaklipam umu Saimon ananitu wilpat ali ahanaki heyotu dua. \v 18 Ali hohwalu hasalikech hakli, “Anudak alman Saimon douk nanahwalu kipainyi yeul Pita uli douk nanaki nape agundak o wak?” \p \v 19 Ali ababuk nyultab, Pita douk watak nape nabilak umu nakli nudukemu bawogenyumu balan umu echudak dukwechuk natulich uli. Ali God ananin Michin nyaklipanu nyakli, “Mnek! biam atunu almam douk hanaki haulimenyu. \v 20 Kitak niglak ali nyunamom punak. Kobi nyukli nyupe nyunek suhsuh, wak. Umu moneken, amam douk yek meyoh yakagam hanaki.” \p \v 21 Ali Pita naitak nagluk atap ali naklipam nakli, “Alman ipak pape paulimanu uli douk yek. Ali douk panakumali moneken?” \p \v 22 Ali haklipanu hakli, “Konilias naklipapu ali dakio manaki. Anan douk nape nebenalimu 100-poleim soldia ali yopunali alman. Isave nenek lotumu God ali nape chukamomu anan. Chanatimaguk Juda chopuk chatulunu chakli yopunali alman. Ali enen God ananin ensel nyaklipanamu nunekumenyu balan nyak nyunaku ananitu wilpat. Nyunaku umu numnek moneken balan nyak nyiyagwlehen uli.” \p \v 23 Douk haklipanamu julug ali nalawam hawich numun wilpat. Hawich nabilamom woligun ali ababuk wab douk hananu hechuh atabuk wilpat. \s1 Pita Nanak Natoglu Konilias Ananitu Wilpat \p Wehluwih ali nanamom hanak. Anam echech Jopa douk hagipech Krais uli chopuk heilanu hanak. \v 24 Pita nanu amudak hanak aliga wehluwih ali hanak hatoglu Sisaria. Hanak hatoglu abali, Konilias douk nape nebeyogunmom. Nanu ananip awilop uli enech ananichi elpech douk nohwalech chanakili. \p \v 25 Douk Pita nanak nawich wilpat wakuli Konilias natulunu ali nanubu nabih naduk ohlubus agundak Pita neyotumu ali natuk ananin yeul nyakih. \v 26 Wakuli Pita nanahul naitak ali nakli, “Kitak! Yek douk elpen meyoh kobi nyak umu.” \p \v 27 Pita wata nanu Konilias heyagwleh ati ali nawich numun. Nawich ali natik wolobaichi elpech chautubal chape. \p \v 28 Ali naklipech nakli, “Ipak yet panubu padukemech. Apak Juda apakigamu, apak deke kobi enen elpen nyunak nyutik enen kipainyi elpen douk enen wak Juda uli e, wak. Kobi nyunak nyunen nyupe o nyunak halakatimen, wak meyoh. Wakuli yek douk God nagilape umu nakli kobi ihwalu enen kipainyi elpen nyanabosusih ali yowenyi agundak ananis nabes umu, wak. \v 29 Namudak ali douk pokogosu amudak almam hanamegu wakuli wo ikli wak e. Yemnek ati yanubu yanaki. Ali nameitu yakli isolikepu: Ipak douk penemegu balan umu moneken?” \p \v 30 Ali Konilias nakli, “Nubuwakih, nameitu douk bieh atuh nyumneh hanak hadiyuk, yek yape yekitu wilpat yape yenek beten nameitu abudak atubu nyultab 3 klok. Ali ahudak atuh yatik ananu alman neneki haglak uli luseh uli neyotu agundak yek yape yenek beten umu. \v 31 Ali naklipe nakli, ‘Konilias, God anemnek nyakin beten ali ulkum molomenyamu enyudak yopinyi moul umu nyoku elpech chanahwagagun umu echudak ulimu.’ \v 32 Ali naklipe nakli, ‘Aliga nyukagas anam almam hunamu Jopa hulmali ananu alman chohwalanamu Pita uli. Kipainyi yeul chohwalanu Saimon. Anan douk ananu elpenyinu nanaki nanu kipainali Saimon hape. Anudak kipainali Saimon douk nagapech mahichis bechis umu chunek enechi enech echudak umu. Anan douk nape halakatimu yous.’ \p \v 33 Douk namudak ali yanubu yakagasu amudak almam hanaku halumenyali. Ali douk nyanubu nyenek yopinyi pasin umu nyanakumali. Nameitu apak manatimaguk enyudak manaki mape agundak God nape natulupu ali makli mumnek nyanatimaguk balan douk Diginali naklipenyu dodogowin balan, ali nekegenyu nyanamali nyuklipapu enyi.” \s1 Pita Naklipech Balan Konilias Ananitu Wilpat \p \v 34 Pita nemnek ali anape naklipech nakli, “Aduligu atugu, nameitu yek douk yanubu yadukemech. God anan douk wo nutik enech elpech nukli echech wosik yopichi ali enech nutulich nuhwalech yowechi e, wak. \v 35 Wakuli banatimaguk lainab elpech, anan isave nenehilaumu echebuk douk chape chakamomu anan ali chenek duldulinyi atin pasin uli. \v 36 Enyudak balan God neneken nyanamali apak Isrel uli, ipak douk padukemen. Naklipapu yopinyi balan umu Jisas Krais anan douk nanubu Diginalimu chanatimaguk elpech ali anan nenekapu manu God mape atugun apaluh hlalu kalbu. \v 37 Padukemen enyudak balan umu Jisas douk nyaitaki enyudak provins Galili ali nyanak blanatimaguk walub enyudak provins Judia uli. Jon nenek baptaisumech uli naklipech balan umu chunek baptais umu julug ali enyudak anyatoglu. \v 38 Ipak padukemanu anudak Jisas douk nanaki wabul Nasaret uli. Umu agundak God nakanu ananin Michin nyawichanu ali nenekanu nanubu dodogowinamu. God nanonu huluk ali nalahe nanak walub nenek yopinyi moul nagabe chanatimaguk elpech douk Satan nanubu nasagech uli. \p \v 39 Ali apak matik nyanatimaguk moul anan neneken nyatoglu Jerusalem blanu ihalub walub apak Juda apakilub uli ali douk maklipechumen. Yah chanu nagak umu douk chenek nyilimanu enen lowag kruse ali dakio nagak. \v 40 Wakuli hakli bieh atuh nyumneh umu, God wata chopuk nanahul naitak. Naitaki ali nenekanu nanaki yopugunmu matulunu. \v 41 Ali anan wo nutoglomu chanatimaguk elpech e, wak. Natoglomu apak atupu, douk likuk God nanatalih-apamu muklipech ananin yopinyi balan uli. Douk naitaki iwagu ali manonu mawak woligun. \v 42 Ali naklipapaguk dodogowinyi balan umu nakli muklipech ananin balan. Nakli muklipech bagalu umu anan douk God natalihanamu eke nusuhumech kwotog echebuk watak chape uli elpech chunu echebuk achagak uli. \v 43 Seiwak hanatimaguk profet douk hakliyanaguk anudak Jisas. Hakli chunatimaguk elpech chusuh ananin balan dadag chugipechen uli, God eke kobi nunohwen nupemu echechin yowenyi, wak. Eke nukwleyenyuk umu enyudak Jisas ananin yeul atin.” \s1 Kipaichi Elpech Douk Echech Wo Juda Uli Chalau God Ananin Michin \p \v 44 Pita wata nape naklipech balan ati, ali God ananin Michin nyabihi nyawich echudak chanatimaguk douk chape chemnek enyudak balan uli. \v 45 Amam Juda henek bilip umu Jisas ali hapeli Jopa heil Pita hanakili, amam douk loguh hanubu hwonechlukam umu agundak God nekech meyoh ananin Michin nyawich echudak douk echech wo Juda uli e chopuk umu. \v 46 Loguh hwonechlukam umu agundak hemnekech cheyagwleh kipainyi silisilin ganagain balan ali chatuk God ananin yeul nyakih umu. \p \v 47 Ali Pita neyagwleh nakli, “Echudak elpech douk chopuk chalau God ananin Michin kobi apak Juda malawen umu. Namudak ali elpen eke kobi enen nyunaki ali nyuklipech umu kobi chunek baptais, wak.” \p \v 48 Namudak ali Pita naklipech dodogowinyi balan umu echech imas chunek baptais umu Jisas Krais ananin yeul. Douk chechlokuh iyuh ali chasolik-anamu nunech chupe eneh gwodih nyumneh alagun. \c 11 \s1 Pita Natanamomu Jerusalem Ali Naklipech Umu Anan Neneken Uli Moul \p \v 1 Amam aposel hanu echech Jisas ananich elpech chape enyudak provins Judia uli achemnek umu agundak kipahechi elpech douk echech wak Juda uli e chemnek God ananin yopinyi balan ali chahwen chagipechen umu. \v 2 Namudak ali abudak nyultab Pita nanak natogloli Jerusalem abali, echech Juda chenek bilip ali dodogowich atich umu agundak chatah yegechiweluh umaluli chahanu chakli, \v 3 “Nyak nyanak nyawich kipahechi elpech douk wo chutah echechiluh yegechiweluh uli e echechitu wilpat ali nyanech pawak woligun.” \p \v 4 Namudak ali Pita naklipech balan umu chanatimaguk chatogloluli echudak. Naklipech namudak. \v 5 Nakli, “Yek yape yenek beten abuldak nebebuli wabul Jopa ali yatik umu kobi yanabek anas yomnis umu. Tinytin nyape ali yatik enen enyudak kobi anah nebehi lupahumali nyape nyabihi iluh utagu. Chasuhuk nubatibus apubus sili siliyuk ali chape chautin nyagluki agundak yek yapemu. \v 6 Yagamu yatulin halakati ali yatik enechi enech apudak atapichi mahich cholali ahudak lupah. Yatik enech yabichi, enech wanalich wo chichah atili e. Yatik anaguh iguh hwanu almiguh. \v 7 Yatulich ali yemnek anagu nigu. Ali enyudak elpen nyakli, ‘Pita, aliga nyitak nyubo echudak mahich nyichah.’ \v 8 Wakuli yek yakli, ‘Diginyali, aduligu atugu wak. Yek yanubu wo ichah ati e echudakmali mahich, douk chanobosusih wo yopich uli e.’ Yek yakli namudak. \v 9 Wakuli enyudak elpen nyeyagwlehi gani iluh heven uli nyakli, ‘Echebuk douk God nenekech yopich uli, nyak kobi nyuhwalech chanobosusih uli, wak.’ \v 10 Enyudak yatulin nyatoglu bieh atuh ali wata chopuk chalawen nyaltomaguk iluh utagu. \p \v 11 Ali banubu ababuk nyultab biam atunu almam douk chakagamu Sisaria hanamagu hulmali yek uli douk ahanak hatoglogu atudak yek yapenyutali wilpat. \v 12 God ananin Michin nyaklipemu kobi ikli wak. Nyaklipemu inamom munak umu atugun. Amudak 6-poleim douk hagipech Jisas ali hape Jopa uli chopuk haname manamu Sisaria. Manak matoglu ali manatimaguk manak mawich Konilias ananitu wilpat. Anudak douk nakagasu amudak hanaku halmeli uli. \v 13 Mawich ali naklipapamu agundak natik enen ensel nyawich nyeyotu numun ananitu wilpat umu. Natulin ali nyaklipanu namudak. Nyakli, ‘Nyukagas anam almam hunamu Jopa ali hulmali ananu alman chohwalanamu Pita uli. Kipainyi yeul douk chohwalanu Saimon. \v 14 Pulmanu punaki ali nuklipepu balan umu nyak nyunu chanatimaguk chape nyakitu wilpat uli pumneken ali God eke wata nunolawepu putanamu ali pupe kalbu.’ \p \v 15 Douk aliga yanaki yohul balan yape yaklipech, wakuli God ananin Michin nyabihi nyawichech kobi likuk wata susubati nyabihi nyawich apak umu. \v 16 Wakuli yek ulkum molomu enyudak balan likuk Diginali Jisas nakliyen uli. Nakli, ‘Jon nenek baptaisumech abal, wakuli ipak eke punek baptais God ananin Michin nyubihi nyuwichepu ali nyupenyipu.’ \v 17 Yek yanubu yadukemech umu God douk nekech meyoluh enyudak atin Michin kipahechi elpech. Nekech kobi likuk noku apak meyoluh abudak nyultab monek bilip umu Diginali Jisas Krais abali. Namudak ali yek douk wo nebeweli alman umu iwechikumanu yah God umu nunek ananin moul umu e, wak.” \p \v 18 Douk chemnek enyudak balan ali wata chuklimu chuhanu chuklipanu enen enen e, wak. Wakuli chatuk God ananin yeul nyakih ali chakli, “Namudak ali God douk nablanu kipahechi elpech echechiluh apaluh umu chukenyuk agabus yowenyi chutanamu chukanu apaluh anan ali nugakomech chupe kalbu eheh nyumneh.” \s1 Susubati Echech God Ananich Elpech Chape Antiok Uli Chalau Yeul Kristen Umu \p \v 19 Likuk ababuk nyultab chabo Stiven nagak abali, echech chenekech anagu anagu echech chagipech Jisas uli ali chalhwas chanak atin atiyuk. Enech chalhwas chanak aliga chanak chatoglu chape Finisia. Enech chatoglu chape enen ailan yeulinyumu Saipras. Ali enech douk chanak chape Antiok. Chanak chape ali chape chaklipech balan echech Juda atich umu Diginali Jisas. \v 20 Wakuli anam douk hagipech Jisas ali hape enyudak ailan Saipras uli hanamu Antiok ali haklipech balan echech kipahechi alagun. Haklipu echech Grik yopinyi balan umu Diginali Jisas. \v 21 Diginali nanam huluk nagakomom dodogowim atum haklipechen ali wolobaichi elpech chenek bilip. Chatukemaguk enenyi enen yowenyi ali chatanamomu Diginali. \p \v 22 Echech God ananich elpech chapeik Jerusalem uli douk achemnek umu enyudak ali chakagas Banabas nanamu Antiok umu nugakomech. \v 23 Douk Banabas nanak natoglu ali natik umu God nagakomech meyoh ali chanubu chape kalbu. Natik namudak ali nanubu nenehilau. Ali nagamu naklipech balan echech chanatimaguk. Naklipech umu echechip ulkwip pulomu chunubu dodogowich atich chugipech Diginali ananin balan namudak ati eheh nyumneh. \v 24 Banabas anan douk yopunali alman. God ananin Michin nyawichanu nyanubu nyapenyunu kalbu ali nanubu dodogowinu atunamu bilip. Namudak ali chanubu wolobaichi elpech chawich umu echudak Diginali ananich elpech. \p \v 25 Ali Banabas wata nanamu Tasis umu nutimu Sol. \v 26 Nanak douk nogwatonu ali nalawanamu Antiok. Ali chuknin yohlegul amam hanu God ananich elpech chape ali hape henek skul umu chanubu wolobaichi elpech God ananin balan. Ali douk ablabuk wabul Antiok douk susubati elpech chobukumech enyudak yeul Kristen echech chagipech Jisas uli. \p \v 27 Ali ababuk nyultab anam profet douk hapeli Jerusalem haglumali Antiok. \v 28 Ali God ananin Michin dodogowin atin nyohul ananu amudak profet chohwalanamu Agabus uli naitak neyotu ali naklipech enen balan. Naklipech umu eke nyulbiah hech ihalub walub douk blape chukamomu echech Rom uli. Abudak nyultab Klodias nape king abali, abudak nyultab umu nyulbiah hach umu douk adakio batoglu. \v 29 Namudak ali echech chagipech Jisas uli chabo balan umu chutalmageh utabal ali chunek salimumabal blunamu echechich elpech douk chape Judia uli. Echech chanatimaguk atin ati chanabalubuk uli utabal douk chagudukabal umu bieh kobi chonobalubuk umu ali woblabal chobolubuk umu enyudak moul. \v 30 Douk chatalmogeh-abal ali chenek salimumabal umu echech God ananich elpech echechim nebemi gani Jerusalem. Choku Banabas uli Sol halawabal hanak. \c 12 \s1 Herot Nabo Jems Nagak Ali Nowechik Pita Nape Haus Kalabus \p \v 1 Ali ababuk nyultab anudak king Herot anape nenekech anagu anagu enech God ananich elpech. \v 2 Anan nakli ali habo Jon ananinu owaninu Jems nagak. hobleyanu bainat. \v 3 Douk natik umu echech Juda chenehilauwamu agundak nakli ali habo Jems nagak umu, ali wata naklipech chasuh Pita chowechikanu chopuk. Anan douk nenek enyudak abudak nyultab echech Juda chenek nebeguni woligun ali chawak bret douk chotoweh wo titak nebetalili e. \v 4 Douk nahwanu julug ali nowechikanu nape haus kalabus. Ali nubatib lainab amam soldia hape hene wasumanu. Abudak nubatib lainab heyotu henek was uli douk heyotu nubatim nubatim. Herot nakli agundak nebeguni Pasovaigun woligun gnunak gnubihuk ali adakio nulawali Pita agundak chanatimaguk elpech chapemu ali nunemanu balan adakio nonu nugak. \p \v 5 Namudak ali Pita nape haus kalabus ali amam soldia hape henek wasumanu. Wakuli echech God ananich elpech douk chape ali dodogowich atich chape chenek beten chasolik God umu nugakomanu. \s1 Ensel Nyagakamu Pita Natukemaguk Haus Kalabus \p \v 6 Herot nakli wehluwih ali adakio nulawanu nutogloli aduk umu nunemanu balan. Ali ababuk wab, biam soldia heyotu wibul wobul ali Pita douk howechikanu biab senab nechuh olokohun. Amam soldia douk henek was heyotu duaitamu atudak kalabus chechuh atali wilpat. \v 7 Wakuli ahudak atuh enen Diginali ananin ensel nyanaki nyeyotu agundak Pita nechuh umu ali numunitamu atudak haus kalabus gwol gnakusuk meyoh. Enyudak ensel nyechudukwep Pita naitak ali nyakli, “Kitak wisnabul.” Ali ahudak atuh senab botokwechihuk Pita ananis wis. \p \v 8 Ali enyudak ensel nyaklipanu nyakli, “Gamu nasak let tupe dadag ali hul nolu nyakich sandelahas.” \p Pita nechuhul nenekech ali ensel wata nyaklipanu nyakli, “Hul nyakitu saket leyotu ali yowi nyugipeche wunak.” \v 9 Ali Pita natukemaguk haus kalabus nagipech enyudak ensel nanak. Anan Pita douk wak nudukemech umu enyudak ensel nyeneken uli douk nyanubu adulin atin umu e, wak. Anan nakli eke natik enech echudak meyoh kobi nanabek yomnis natulich umu. \v 10 Douk hanak hechalakuk amudak henek was heyotu halikili soldia aliga hanak hechalakuk amudak anam heyotu hagikuk uli. Hechalakuk amabuk ali hanak hatoglomu enyudak nebenyi ainabin dua douk chejiken ati chanubu chawich umu wabul Jerusalem umu. Enyudak dua enyen meyoh nyenejik nyanakumamuk ali hatoglu aduk. Hatoglu hape hagimu anah yah hanak ali enyudak ensel nyatukemaguk Pita. \p \v 11 Ali Pita adakio nadukemech umu enyudak nyatoglomanu uli ali nakli, “Adul wo! Nameitu yanubu yadukemech. Diginali nakagasi ananin ensel nyanaki nyagakome ali yalhwasi Herot ananis wis. Chopuk nyagakome yalhwas-umaguk enenyi enen hevi douk echech Juda chakli chunekenyume uli.” \p \v 12 Douk nadukemech umu enyudak nyatoglomanu uli douk adulin ali nanamu Jon ananik mamakik Maria okwokwitu wilpat. Anudak Jon kipainyi yeul douk Mak. Wolobaichi elpech chanaki chowachabal chape atudak wilpat ali chape chenek beten chasolik God umu nugakomu Pita. \v 13 Pita nanak nabo dua adukitamu wilpat ali Roda douk kwonek moul meyoh umu enech uli kwaitak kwanakumali kutik omuni nyeyotu aduk. \v 14 Douk kwomnek Pita ananigu nigu kwadukemagu ali kwanubu kwonehilau. Dua wo kujikenyuk e ali wata kwasahul kwawich numun. Kwawich kwaklipech kwakli, “Pita nanudak neyotu aduk!” \p \v 15 Ali chaklipok chakli, “Nyak lahahainyu.” Wakuli okwok dodogowik otuk kwakli, “Adul wo! Nani neyotu aduk.” Ali echech wata chaklipok chakli, “Enyebuk ananin ensel.” \p \v 16 Wakuli Pita boumubo enyen dua. Douk chejiken chatulunu ali chanubu loguh hwonechlukech. \v 17 Ali noulumech wis atus umu nakli kobi chiyagwleh, wak. Ali neneyogomech umu agundak Diginali nagakomanu natukemaguk haus kalabus natoglomali. Ali naklipechuk nakli, “Puklipu Jems nunu amabuk anam sahlim owahlim umu enyudak nyatoglomu yek uli.” Douk naklipechuk namudak ali natukemechuk nanak kipaigunmu. \p \v 18 Douk aliga aglupil ali amudak soldia hanubu wak hudukemech umu agundak Pita nenek malmu ali dakio wak ananu nupemu e. \v 19 Namudak ali Herot naklipech chape chaulimanu. Chaulimanu wakuli wo chugwatanu e. Namudak ali nenekumom kwotog amam soldia naklimu eke nom hugak. Douk enyudak nyanakuk ali Herot natukemaguk enyudak provins Judia nanak nabih nape anabu nyultab abuldak wabul Sisaria. \s1 Herot Nagak \p \v 20 Herot nabih nape Sisaria ali nanubu nyihihi-chinamu elpech douk chape albudak walub chohwalolub umu Taia uli Saidon. Namudak ali albudak bialub walubichi chanak chowachabal atugun ali chanaki chatulunu. Susubati chalik chanu Blastas douk nebenalimu anan king nechuhwam uli rum chabo balan nyakus atugun. Douk nakli wosik umu nugakomech ali adakio chanaki chatik king Herot. Ali chaklipanamu chupe atugun, wanogwiluh wak. Umu moneken, elpech chape abudak amnab kantri uli, echechigun woligun douk isave chanak chape chanatalugun king Herot ananin kantri. \p \v 21 Ali anan king Herot natalih anah nyumnah. Aliga douk ahudak nyumnah hanak hatogloli ali naitak nolu eneh amam king atum hehlaluli luseh. Nenekeh douk nakih netemu ananin nebenyi sia ali nape naklipech enen balan. \v 22 Douk almam almagou chatik namudak ali chohwalu chakli, “Anudak douk wo ananu meyaluhinu alman niyagwleh e, wak. Anudak ananu god!” \v 23 Ali ahudak atuh enen Diginali ananin ensel nyabo king Herot ali agudak ganu. Umu moneken, anan Herot wo nuklipu echudak almam almagowomu chutuk God ananin yeul nyukih e, wak. Wakuli nape nanatulich chape chatuk ananin yeul atin nyakih. Namudak ali echuguh hwobleyanali gani numuninamu ali nagak. \p \v 24 Ali God ananin balan dodogowin atin nyoweyeh nyanak wolobaigunmu, wolobaichi elpech chemnek ali chenek bilip umu Jisas. \p \v 25 Banabas nanu Sol heyatak amamin moul Jerusalem ali wata hatukemabuluk hanamu Antiok. Jon kipainyi yeul chohwalanamu Mak uli chopuk hatukulmanu nanamom hanak. \c 13 \s1 God Ananich Elpech Chakagas Banabas Nanu Sol Hanak Wolobaigunmu Henek God Ananin Moul \p \v 1 Anam profet hanu tisomi douk hanu echech God ananich elpech chape abuldak wabul Antiok. Amamich yeguh echudak, Banabas uli Simion. Simion ananin enyudak enen yeul douk Naisa. Ananu Lusias douk nanaki nebebuli wabul Sairini uli. Ananu Maneyen. Anan douk anudak nebenalimu gavman uli Herot ananich mamechich chalawanu nanech nape uli. Ali ananu douk Sol. \v 2 Anabu nyultab ali echech chenek tambumu kakwich ali chape chenek beten atin. Chenek namudak ali God ananin Michin nyaklipech nyakli, “Putalih Banabas nunu Sol umu hunak hunek enyudak moul douk yohwalam umu huneken uli.” \v 3 Namudak ali chenek tambumu kakwich chape meyoh ali chape chenek beten chasolik God umu nugakomom. Chowemeyam wis ali chakagam hanak. \s1 Banabas Nanu Sol Hatoglu Haklipech God Ananin Balan Enyudak Ailan Yeulinyumu Saipras \p \v 4 God ananin Michin nyohul Banabas nanu Sol ali nyakagam hanamu Selusia. Habih agnabuk ali halau kolohuk hanamu enyudak ailan yeulinyumu Saipras. \v 5 Aliga douk hanak hatoglu Salamis ali hape haklipech God ananin balan gani numun echech Juda echechig chape cheyagwleh balanyogwi wilag. Jon Mak douk nanamom umu nugakomom umu moul. \p \v 6 Haitak hawich hanak wolobailubi walub enyudak ailan ali hablo hanak hatoglu Pefos. Hatoglu Pefos ali hogwatu ananu alman chohwalanamu Ba-Jisas uli. Anan douk ananu echech Juda echechinu nenek lohumech uli profet. Ali isave napemu nenek ouluh hlanu enenyi enen marila uli. \v 7 Anudak alman Ba-Jisas douk nanu ananu nebenalimu gavman umu enyudak ailan uli hape. Ananin yeul Sesias Polas. Anan douk nadukemu enenyi enen uli. Ali nasolik Banabas uli Sol umu hunaki hutulunu. Umu moneken, anan nakli numnek God ananin balan. \v 8 Wakuli anudak alman Elimas nape nablomom balan. Anan douk anudak alman douk napemu nenek ouluh hlanu enenyi enen marila uli. Ali chowanamu ananin yeul umu echech Grik echechin balan ali chohwalanu Elimas. Elimas nechakomech umu nakli nuwanamaguk Sesias Polas umu anan kobi nusuh Diginali ananin balan nugipechen, wak. \v 9 Wakuli Sol, enyudak enen yeul chohwalanamu Pol uli nanubu nalau God ananin Michin nyapenyunu kalbu ali natulunu duk Elimas. \v 10 Ali naklipanu nakli, “Satan ananinu nuganinu! Nyak nyanubu nyenek biruamu ihenyumali yopinyi pasin. Nyanubu chukninyamu ihenyumali chenek lohumech umu pasin nyanu ihenyumali yowenyi pasin. Nyak nyape nyabilak umu nyuwanamu God ananin aduligeinyi balan umu nyutoglu lohwotuhwin. Ati nyak eke nyakli wak umu nyutukemenyuk enyudak pasin, waka? \v 11 Ali mnek! Nameitu Diginali eke nenyu ali nyakis nabes eke sichuk. Nyumnegwih eke kobi nyutulih ali eke nyupe namudak atimu eneh nyumneh.” \p Pol naklipanu namudak ali ahudak atuh enen enyudak kobi onog behlabigwi olug umu nyabihi nyowechikuk ananis nabes. Ali anape nalahe nanak umu nakli nugwatu enen elpen umu nyusuh ananin logul ali nyugilapanu yah. \v 12 Douk nape nebenalimu gavman umu enyudak ailan uli natik enyudak ali nenek bilip umu Diginali. Loguh hwanubu hwonechlukanu umu Diginali ananin balan douk Pol nanu Banabas heyagwlehen uli. \s1 Sol Nanu Banabas Hanak Henek Moul Wabul Antiok Douk Blape Enyudak Provins chohwalen Umu Pisidia \p \v 13 Pol nanu amabuk heilanu uli hatukemaguk Pefos halau kolohuk hanak hatoglu wabul yeulibulmu Perga. Abuldak wabul douk blape enyudak provins Pamfilia. Wakuli Jon wata natukemomuk natanamomu Jerusalem. \v 14 Amam hatukemaguk Perga ali hanak hatoglu Antiok. Antiok douk blape enyudak provins yeulinyumu Pisidia. Aliga ahudak nyumnah Sabat douk echech Juda wo chunek moul ahi e hanak hatogloli, ali hanak hawich hape atudak wilpat douk echech Juda chape cheyagwleh balan atali. \v 15 Hawich hape ali nebemumali atudak wilpat uli hatalih God ananin lo seiwak nakaguk Moses enyimu julug ali hatalih enen balan alagun douk seiwak amam profet henyemaguk uli. Douk haklipech balan umu julug ali henekumom balan Pol nanu Banabas. Balan enyudak Hakli, “Sahlim, ipak enen balan umu pakli puklipech umu chupe dodogowich umu, apak wosik makli punaki puklipechen nameitu.” \p \v 16 Hemnek namudak ali Pol naitak neyotu noulumech wis ali anape naklipech. Nakli, “Ipak Isrel panu ipak panatimaguk kipehepali douk penek lotumu God uli, ipak pumnek yekin balan. \v 17 Echech Isrel chenek lotumanaluli God natalih apakich yamech ali abudak nyultab chanak chape kipaibi amnab Isip abali, anan douk nenekech chanubu chatoglu wolobaichi meyoh. Chape agnabuk aliga anan douk nanubu dodogowinu atunu uli, ali nalawech chatukemaguk Isip chanaki. \v 18 Chanaki chanak chape wohigunmu elpech wak umu ali anan nape nagakomech. Echech chakli wakanu chechageik ananin balan, wakuli anan nanech nape nagakomech umu 40-poleich yohleguh. \v 19 Nechagiyuk 7-poleib nebebi lainab elpech abudak amnab Kenan ali nekech amnab ananich elpech echech Isrel cheneglemob. \v 20 Enyudak nyanatimaguk douk nyatoglu ati halakatimu wolobaichi 450-poleich yohleguh. Enyudak nyanakuk ali nenekumech nebemi almam umu hunek lukautumech uli. Nebemi henek lukautumech aliga anudak profet Samyuel naitak. \p \v 21 Ali abudak nyultab chaklipu Samyuel umu nunekumech ananu king abali, God natalihumech Kis ananinu nuganinu chohwalanamu Sol uli natoglu echechinu king. Nape king umu 40-poleich yohleguh. Anudak alman king Sol douk naitak apudak Bensamin ananip awilop. \v 22 Wakuli God nenek julugumaguk Sol ali nenek Devit nape echechinu king. Balan God naklipu elpech umu chudukemu Devit umu douk enyudak. Nakli, ‘Yek ayagwatu Jesi ananinu nuganinu Devit. Yek yanubu ulkum manubu manohwanu ali anan eke nunek ihenyumali moul douk yek iklipanamu nuneken uli.’ \v 23 Ali God nenek enyudak moul nyatoglu kobi seiwak nakli adulin atinyi balan umu eke nuneken nyutogloluli. Apudak atup Devit ananip awilop panak aliga God natalih Jisas umu nunolau apak elpech mutanamomu God ali mupe kalbu. Natalihanu ali nakaganu nanamali Isrel. \p \v 24 Jisas wata nutoglu e ali Jon nenek baptaisumech uli nape naklipech balan chanatimaguk echech Isrel. Naklipech umu chukenyuk agabus yowenyi, chutanamu chukanu apaluh God ali chunek baptais. \v 25 Jon halakatimu niyatak ananin moul ali naklipech nakli, ‘Ipak pakli yek meiweli? Yek wak anudak alman douk pape patulugun umu eke nutogloluli e, wak. Wakuli mnek! Alman pape patulugun-manu uli eke yek iyatak yekin moul umu julug, ali anan eke adakio nutoglu. Ali yek douk wo nebewelimu ikwechih nadululuh ananiyu su e, wak. Anan douk nanubu nebenali alman.’” \p \v 26 Pol balan nyeilen nape naklipech nakli, “Ipak Isrel yekipu sahlim owahlim douk Ebraham nohwalepamu yamem uli panu kipahepali penek lotumu God uli, enyudak balan umu God nunolawapu mutanamali mupe kalbamu douk aneneken nyanamali apak manatimaguk. \v 27 Chape Jerusalem uli almam almagou chanu echechim nebemi wak chudukemech umu anan douk nanakumali nugakomech ali wata nunolawech uli e, wak. Echechip ulkwip wak pugamu pulomen kalbu e enyudak balan seiwak amam profet henyemaguk ali chape chatalihen eheh nyumneh Sabat douk echech Juda moul wak chape meyoh ehi. Wakuli chenek amamim balan nyatoglu adulin umu chabo Jisas nagak umu. \v 28 Wak chugwatu enen yowenyi e douk neneken umu eke chonu nugakumenyi, wak. Wakuli chasolik Pailat umu nonu nugak. \v 29 Douk chenek enenyi enen moul likuk amam profet henyemaguk God ananik buk uli balan nyaklimu eke chuneken-umanu uli umu julug, ali chobleyanali lowag kruse chanak chanalaguk onohw hulupihw. \v 30 Wakuli God wata nolukwanu yapis ali wata naitaki. \v 31 Ali wolobaihi nyumneh natoglomu amabuk almam douk hapeli Galili heilanu hanamu Jerusalem uli. Natoglomom ali hatulunu. Ali nameitu amabuk almam douk hape haklipapu ananin balan apak Isrel. \p \v 32 Ali ohwak douk enyudak wanakumali wuklipepu enyudak yopinyi balan. Balan enyudak. Enyudak moul seiwak God naklipech enen adulin atinyi balan apakich yamech umu eke nuneken-umech uli douk enyudak \v 33 neneken umu nugakomu apak echechipu batowich. Umu agundak Jisas nagak ali wata nanahul naitakimu. Balan nyetemu God ananik buk song uli douk nyetemu namba 2 song. Balan enyudak, ‘Nyak yekinyu Nuganinu. Doumeih yek ayatoglu nyakiwe Aninu.’ \v 34 Balan douk God nakliyen umu eke nuhul Jisas nitaki ali kobi nunubu nutalamu douk enyudak. Nakli, ‘Yek eke ikepu enech chanubu yopiyopichi echudak kobi likuk yaklipanu adulin atinyi balan Devit umu eke ikaneyech uli. Ali echudak adul eke chutoglu kobi yek yakli adulin atinyi balan umu.’ \v 35 Namudak ali enen balan alagun nyetemu song buk uli nyakli namudak. Nyakli, ‘Nyak eke kobi nyunek nyakinu yopunali alman nasuh nyakin moul uli nunubu nugak nutalaguk, wak.’ \v 36 Apak manatimaguk douk madukemech. King Devit napeyehi nyumneh, anan douk nagipech God nakli enyi atin ali nagak. Nagak douk chanugamanu halakatimu chanugamu ananim yamem umu ali natalu. \v 37 Wakuli anudak alman douk nagak ali God wata nanahul naitakili douk wak nutalu e. \v 38 Namudak ali sahlim owahlim, ohwak wakli ipak punatimaguk pugamu pudukemech. Ohwak waklipepu balan namudak. Wakli anudak almam Jisas deke wosik nugakomepu nunekuk ipakin digin chokwin peneken uli yowenyi. \v 39 Lo seiwak God nakaguk Moses enyi deke kobi nyunekuk ipakin yowenyi ali God nutulipu nuhwalepu duldulipali elpech, wak. Wakuli chanatimaguk elpech chenek bilip umu anudak alman Jisas uli, God douk nohwalech duldulichi elpech. \v 40 Ali ipak punenek yologimu enyudak seiwak amam profet haklienyuk uli umu kobi nyutoglomepu, wak. Balan enyudak. \v 41 Hakli, ‘Ipak peyagwleh enenyi enen yowenyimu God ananin balan uli, ipak putulugun pugugaku pupe ali pugak! Yek yenek enen moul ehudak nyumneh ipak papeyeh uli. Ali enen elpen nyukli nyuneyaga-mepamu enyudak moul douk yek eke ineken ulile, ipak deke kobi pukli adulin, wak.’” \p \v 42 Pol nanu Banabas hatukemaguk atudak wilpat hape hatoglu aduk ali echech almam almagou chaklipam umu wata hunaki ahudak anah nyumnah Sabat douk echech Juda chape meyoh ahi ali hugamu huklipech enyudak atin balan. \v 43 Douk chatukemaguk wilpat chatoglu aduk ali wolobaichi Juda chanu kipahechi almam almagou douk chagipech echech Juda chenek lotumu uli, chanu Pol nanu Banabas chanak. Chanak ali amam hagamu haklipech balan umu hakli huhul echechiluh apaluh ali chupe dodogowich atich umu agundak God nape nagakomapu meyoh umu. \p \v 44 Douk aliga ahudak anah nyumnah echech Juda moul wak chupe meyoh ahi hanak hatogloli, ali halakatimu chanatimaguk elpech chape ablabuk wabul uli chanakmuali chumnek Diginali ananin balan. \v 45 Wakuli echech Juda chatik wolobaichi almam almagou chanaki chowachabal ali chenek hinyigi. Echechiluh apaluh hlanubu yoweluh ali chape chechogeik Pol naklipech enyi balan chenekanu enen enen. \p \v 46 Chenek namudak, wakuli Pol nanu Banabas dodogowim atum heyagwleh balan ali haklipech hakli, “Douk adul. Enyudak God ananin balan imas wulik wuklipu ipak Juda pulik. Wakuli pakenyuk agabus ali namudak douk ipak meyoh pakli ipak wo yopipalimu pupe kalbu eheh nyumneh e, wak. Namudak ali nameitu eke wutukemepaguk wunamu kipahechi, douk echech wak Juda uli e ali wuklipechen. \v 47 Umu moneken, Diginali douk naklipapu dodogowinyi balan namudak, nakli, ‘Yek ayautipamu pupe kobi enen lam umu, umu kipahechi elpech eke chunatulugun umu. Umu pugakomu ihalub walubichi elpech chape apudak atap uli, ali God wata nunolawech chutanamali chupe kalbu.’” \p \v 48 Kipahechi elpech douk echech wak Juda uli e chemnek enyudak balan ali chenehilau. Chakli Diginali ananin balan nyanubu yopinyi. Ali echebuk douk God anatalihech umu chupe kalbu eheh nyumneh uli douk chasuh ananin balan dadag chagipechen. \p \v 49 Ali Diginali ananin balan nyoweyeh nyanak ihalub walub blape enyebuk provins Pisidia uli. \v 50 Wakuli echech Juda chohul onou yeguh hwakihowali almagou douk wonek lotumu God uli wanu nebemumali abludak wabul uli ali nyihihichich umu Pol nanu Banabas. Achape chenekam anagu anagu ali chanalakumom hatukemaguk echechib amnab hanak. \v 51 Haitak umu hunak ali hagudupechuk ipluk amamiluh yaliluh kwakusuk ablabuk wabul Antiok ali hanamu Aikoniam. Hagudupechuk ipluk umu echech chutik ali chudukemech umu echech douk balan nyapenyich umu enyudak echech cheneken uli pasin. \v 52 Amam hanakuk, wakuli echech Antiok chagipech Jisas uli douk chanubu chalau God ananin Michin nyanubu nyapenyich kalbu ali chenehilau chalikuk. \c 14 \s1 Pol Nanu Banabas Henek Moul Aikoniam \p \v 1 Hanak hatoglu Aikoniam ali hagimeh namudak ati kobi hanak kipailubi walub umu. Hanak hawich echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat ali hape haklipech Diginali ananin balan. Haklipech balan kalbu douk wolobaichi Juda chanu echech Grik chemneken ali chenek bilip umu Jisas. \v 2 Wakuli echech Juda douk chakli wak umu chunek bilip uli nyihihichich umu echech Kristen ali chohulechi nyihihi-chigunmu kipahechi douk echech wak Juda uli e. Ali echechiluh apaluh douk wak hlulu kalbamu echech chagipech Jisas uli e, wak. \v 3 Ali Pol nanu Banabas hape loubali nyultab ablabuk wabul Aikoniam. Hape ali dodogowim atum haklipech Diginali ananin balan. Ali Diginali nomuhul henek enenyi enen God atunu neneken uli moul. Heneken namudak ali Diginali nagilapu elpech ali chadukemech chakli balan haklipech enyi umu agundak God nagakomech meyoh umu douk adulin atin. \v 4 Ali echudak wolobaichi elpech chape abuldak wabul uli chaitak cheneyaisumu. Woblech chanaguk amam aposel ali woblech chanaguk echech Juda sik. \v 5 Namudak ali kipahechi elpech chanu echech Juda chanu hanatimaguk echechim nebemi chaitak chakli chunekam anagu anagu amam biam aposel. Chakli chukumom utabal chom hugak. \v 6 Douk hemnek umu enyudak ali haitak halhwas hanak. Hanamu bialub nebelubi walub chohwalalub umu Listra uli Debi blanu analub blapeli halakatili douk blape enyudak provins Likionia uli. \v 7 Hanak ali hape haklipech God ananin yopinyi balan agnabuk. \s1 Pol Nanu Banabas Henek Moul Listra \p \v 8 Ananu alman ayas yowegas ali wo nulahe atili e douk nape abuldak wabul Listra. Watak nolu apahw abali ayas yowegas ali mamakik adakio kwonalali. Anan wak kwalowi nulahe ati e, wak. \v 9 Ali anan douk nape nemnek Pol umu nape naklipech balan umu. Pol natulunu duk anudak alman ali natik umu anan nenek bilip nakli Jisas deke nugabeyanu. \v 10 Ali naklipanu nebegun nakli, “Kitak yotu iluh!” Ali anudak alman nanubu nanotoblig naitak neyotu iluh ali nape nanalahe nanak. \p \v 11 Douk wolobaichi almam almagou chatik enyudak Pol neneken uli ali achape chohwalu echechin ganagain balan douk cheyagwlehen enyudak provins Likionia uli ali chohwalu chakli, “Amam god douk henenemali almam ali amudak habihumapali!” \v 12 Banabas douk chohwalanu anudak god Sus. Ali Pol douk neyagwleh balan uli, namudak ali chohwalanu Hemis.\f + \fr 14:12 \ft Echech Grik isave chakli wolobaimi god hape. Chakli anudak god Sus, chakli anan douk nanubu nebenalimu hanatimaguk echechim god. Ali anudak ananu god Hemis, ananin moul douk chakli nalahemu balan.\f* \v 13 Atudak nebetali wilpat chenek lotumu anudak god Sus atali douk tatau adukahibulmu abuldak wabul. Ali ananu pris douk isave nenek ofamu echudak noku Sus uli nanak nalawali enech chuwoluhich bulmakauhas chanu polowahas douk chagalkechi nadululuh uli. Nalawech nanamali enyudak nebenyi dua douk chawich abuldak wabul umu. Umu moneken, anudak pris nanu echudak wolobaichi elpech chakli chunek ofa umu echudak bulmakauhas chuku Pol nanu Banabas. \p \v 14 Douk Pol nanu Banabas hemnek umu enyudak chakli chuneken-umom uli ali hanubu hakli wak ali hakawech amamih luseh. Ali hasahul hanak hawich agundak echudak wolobaichi elpech cheyotumu ali hohwalu hakli, \v 15 “Ohwakipu elpech, ipak peneken umu enyudak? Ohwak ati almam meyoh kobi ipak umu! Ohwak wanakumali wuklipepu God ananin yopinyi balan umu putukemaguk enyudakmali meyaluhin pasin. Umu agundak penek lotumu wak aduligeimi god umu ali putanamomu anudak aduligeinu God douk nanubu nape eheh nyumneh uli. Anan douk nenek iluh heven gnanu apudak atap uli yous ali nenek enechi enech chapenyugun uli. \v 16 Adul seiwakibu nyultab, anan douk nape nanatulich meyoh banatimaguk lainab elpech ali chagipech enenyi enen echech yet chakli chuneken uli. \v 17 Wakuli anan douk wak nunubu nunobechukumepu e, wak. Anan isave nenekumepu yopinyi pasin. Napeli iluh heven ali nenek echah holomepali. Nenek kakwich chatoglomepu wolobaichi umu duldulibu nyultab. Nekepu kakwich chanokwnumepu ali nenekepu penehilau palikuk.” \v 18 Haklipech enyudak balan echudak wolobaichi elpech wakuli wak chumneken e. Ali henek nebenyi moul umu hakli kobi chunek ofamu echudak bulmakauhas chuku amam, wak. \s1 Chakumanu Utabal Pol \p \v 19 Ali echech Juda douk chapeli albudak biyalub walub Antiok blanu Aikoniam uli chanamali Listra. Chanaki chablanaguk echechin tinytin umu enen meyaluhin balan wolobaichi abuldak wabulichi elpech ali chemneken chakli adul. Namudak ali chakumanu utabal Pol chasonukehanu chatoglu adukahibulmu abuldak wabul. Echech chakli eke anagak. \v 20 Wakuli ababuk nyultab echech chagipech Jisas uli chanaki cheyotu chalihi-chalihanu abali, anan wata naitak ali nawich abuldak wabul. Wehluwih ali nanu Banabas hanamu Debi. \s1 Pol Nanu Banabas Halahe Hanak Haklipechuk Balan Echech Chagipech Jisas Uli Umu Chupe Dadag Umu Bilip \p \v 21 Hanak hatoglu Debi ali hape haklipech God ananin yopinyi balan agnabuk. Ali henek wolobaichi elpech chagipech Jisas. Ali wata hatanamomu Listra. Hatoglu Listra ali hanubu hanamu Aikoniam. Hanak hatoglu Aikoniam ali wata hatanamomu Antiok douk blape enyudak provins Pisidia uli. \v 22 Hanaki albudak walub ali dodogowim atum hape haklipechuk balan echech chagipech Jisas uli umu agundak chunek bilip dodogowich atich umu. Haklipechuk hakli, “Apak makli muwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, wakuli susubati apak imas muwich umu wolobainyi hevi.” \v 23 Hatanamu hanaki abali, ihalub walub God ananich elpech chapenyulub uli douk hatalihumechuk almam silisili atimu hunek lukaut umu echech Kristen uli. Henek tambumu kakwich ali henek betenumechuk. Henek beten haklipu Diginali chenek bilipumanu uli umu nugakomech ali chulu ananis atus wis. \p \v 24 Hawich hanak heyatak walub enyudak provins chohwalen Pisidia umu julug, ali hanak hatoglu enyudak enen provins yeulinyumu Pamfilia. \v 25 Ali haklipech balan anabul wabul yeulibulmu Pega. Haklipechuk agnabuk ali haglumu Atelia. \p \v 26 Hanak habih ablabuk wabul ali halau onok kolohuk hatanamomu Antiok. Hatanamomu abuldak wabul douk likuk echech God ananich elpech chenek beten chasolik God umu nugakomom meyoh, hulu ananis wis atus ali hunek enyudak moul umu. Ali nameitu douk enyudak aheneken heyaten ali wata hatanamali. \v 27 Hanak hatogloli Antiok ali henekumech balan chanatimaguk God ananich elpech chanaki chowachabal ali haklipech umu ihenyumali moul douk God nagakomom ali nohul amamich loguh neneken uli. Ali chopuk haklipech umu agundak God nagilapech yah kipahechi douk echech wak Juda uli e umu chunek bilip umu Jisas umu. \v 28 Ali hanu echech chagipech Jisas uli hape loubamu nyultab agnabuk. \c 15 \s1 Nebemi Howachabal Hape Jerusalem Heyagwleh Balan \p \v 1 Anam almam hapeli nebebi enyudak provins Judia ali hanamali Antiok. Hanaki ali hape haklipu echech Kristen hakli, “Sapos ipak kobi putah yegechiweluh kobi Moses naklipechuk enyi lo nyaklimomu, God eke kobi nunolawepu putanamali pupe kalbu, wak.” \v 2 Haklipech namudak ali Pol nanu Banabas hanam henechichilak ali hanam halpak nebenyi balan. Namudak ali echech God ananich elpech chatalih Banabas uli Pol hanu anam abuldak wabulimi Kristen alagun umu hunamu Jerusalem. Hunak umu hunu amam aposel uli echech Kristen echechim nebemi hiyagwleh umu enyudak nebenyi balan. \p \v 3 Chataliham ali chakagam hanak. Ali ababuk nyultab hawich hanak enyudak provins Finisia nyanu Sameria abali, amam douk hape haklipaguk echech Kristen umu agundak kipahechi douk echech wak Juda uli e chatanamu chakanu apaluh God umu. Chanatimaguk Kristen chemnek enyudak balan ali chenehilau chalikuk. \p \v 4 Hanak aliga hanak hatoglu Jerusalem ali God ananich elpech chanu echechim nebemi chanu amam aposel chanaki chakam loguh chenehilaumom. Ali heneyogomech umu enenyi enen moul douk God nohul amamis wis neneken nyatogloluli. \p \v 5 Wakuli enech chenek bilip ali douk chanaguk amam Farisi sik uli chaitak cheyotu ali chakli, “Echebuk kipahechi elpech douk echech wak Juda uli e, ipak imas putah echechiluh yegechiweluh ali puklipech umu chugipech lo seiwak God nakaguk Moses enyi.” \p \v 6 Namudak ali amam aposel hanu echech Kristen echechim nebemi howachabal hape ali hape heyagwleh umu hugapech enyudak balan. \v 7 Douk heyagwleh lounyi balan umu julug ali Pita naitak neyotu nakli, “Yekipu sahlim owahlim, ipak douk padukemech. Likuk susubati douk mape ali God nakapu moul. Ali yek douk neke enyudak moul umu iklipu kipahechi ananin yopinyi balan umu chumneken ali chunek bilip umu anan. \v 8 Ali God douk nadukemu manatimaguk elpech apakip ulkwip uli douk nanubu nagilapu apak Juda umu agundak anan ulkum manosuh kipahechi elpech umu. Nagilapapu umu agundak nekech ananin Michin kobi noku apak umu. \v 9 Kipahechi douk wo nugimahumech anah yah ali apak Juda nugimohumapu anah sik e, wak. Echech chenek bilipumanu. Douk namudak ali nagabeyechuk umu enenyi enen nyapenyich uli yowenyi nenekech chanubu chatoglu yopich. \v 10 Namudak ali nameitu ipak pakli pichakamu God umu moneken? Umu agundak pakli puwemeyech hevi echech chagipech Jisas ulimu. Enyudak hevi umu mugipech lo umu, apakich yamech chanu apak, nameitu douk mabilak umu minyusah mabilak mati wak. \v 11 Wakuli apak monek bilip makli Jisas nanubu nagakomapu meyoh ali God eke wata nunolawapu mutanamali mupe kalbu. Nunolawapu kobi nalik nanalau echech kipahechi elpech umu.” \p \v 12 Pita neyagwleh umu julug ali chanatimaguk chasak. Chasak ali achape chemnek Banabas nanu Pol heneyogomech balan. Heneyagamech umu enenyi enen nebenyi moul mirakel douk God nagakomom nohul amamis wis neneken nyatoglu ali kipahechi chatulin uli. \p \v 13 Douk heyagwleh umu julug ali Jems naitak neyagwleh nakli, “Yekipu elpech, ipak pumnek yekin balan! \v 14 Saimon douk aneneyagu-mepamu agundak susubati God ulkum manosuh kipahechi douk echech wo Juda uli e, ali natalih enech umu chunubu chupe ananich umu. \v 15 Amam profet amamin balan douk nyatoglu adulin nyagipech enyudak balan nameitu Pita naklipapu enyi. Balan enyudak. \q1 \v 16 God nakli, ‘Luhut yek eke wata itanamali, ali atudak Devit ananitu tatuli wilpat eke wata itahul ilatu.\f + \fr 15:16 \ft Enyudak balan wo nyuklimu aduligeitu wilpat e, wak. Enyen douk nyaklimu Devit ananip awilop. Echech douk achatukemaguk God ananin balan ali yeul anyabihuk umu chupe nebechi umu.\f* Enechi enech chalak wilpat umu douk ayowech ali eke wata itahul ilatu. \v 17 Yek inekech namudak umu chunatimaguk elpech douk echech wak Juda uli e eke chupe chulimu Diginali. Chanatimaguk douk yek ayanatalihech umu chupe yekich uli.’ \v 18 Seiwak Diginali nakliyuk enyudak balan ali nameitu chopuk douk nakliyen.” \p \v 19 Jems balan nyeilen ali nakli, “Yek yakli namudak. Yakli echebuk kipahechi douk chemnek God ananin balan ali chape chatanamu chakanu apaluh anan uli, yakli apak Juda kobi mukech nebenyi moul umu chugipech apakin lo, wak. \v 20 Wakuli munek anap chup punamech ali muklipech umu kobi chuwak kakwich mahich douk chenek ofamech choku meyoluhim god uli. Muklipech umu kobi chunasonukeh umu chuwich chutoglu hwaloh meyoh. Muklipech umu kobi chuwak mahich douk elpech chukwnich-omech meyoh chugak chutahech uli. Ali chopuk muklipech umu kobi chuwak butog, wak. \v 21 Apak douk madukemech. Seiwak aliga nameitu enyudak lo seiwak God nakaguk Moses enyi douk chape chatalihen wilag apak Juda mape meyaguleh balan ogwi eheh nyumneh Sabat. Ali enyudak balan douk chaklipechen ihalub nebelubi walub.” \s1 Chenek Chup Panamu Kipahechi Kristen Douk Echech Wak Juda Uli E \p \v 22 Namudak ali amam aposel hanu chanatimaguk God ananich elpech chanu echechim nebemi chabo balan ali chakli chutalih anam almam echech yet umu hunamu Pol uli Banabas hunamu Antiok. Ali chatalih Judas douk nanahwalu enyudak enen yeul Basabas uli nanu Sailas. Amudak biam almam, amam douk heyotu halik umu echech Kristen uli. \v 23 Chataliham ali chakam apudak chup hahwop hanak. Balan nyetemu chup uli nyakli namudak. Nyakli, “Apak aposel manu echech Kristen echechipu nebepali douk ipak pohwalapamu sahlim uli monekumepagu apudak chup ipak apakipu owahlim douk ipak wo Juda uli e. Apak makli yopuhi nyumnah ipak panatimaguk pape ablabuk wabul Antiok uli panu ipak douk pape enyudak bien provins Siria uli Silisia. \v 24 Apak amemnek umu agundak anam apakim hagipech Krais uli hanaku haklipepu enen meyaluhin balan henekepu loguh hwonechlukepu ali apaluh yoweluh umu. Apak wo muklipam umu hunaku hunek enyebuk e, wak. \v 25 Memnek namudak ali mowachabal mape atugun ali manatimaguk mabo balan makli wosik umu mutalih anam almam umu hulaumepagu balan uli. Hunogu apakim elpechim Banabas uli Pol hunaku. Apak douk manubu ulkwip panohwam. \v 26 Amudak biam douk wak elgeim atimu agundak henek apakinu Diginali Jisas Krais ananin moul ali elpech chom hugak umu e, wak. \v 27 Namudak ali makagasu Sailas uli Judas hanaku. Amam eke wata huklipepu yowatog meyoh enyudak atin balan douk menyemagu chup uli. \v 28 God ananin Michin nyanapu mape ali mabo balan makli wosik umu kobi wata muwemeyepu anabu bugab, wak. Wakuli apak makli enyudakmali kobi wata puneken, wak. Enyudakmali. \v 29 Kobi puwak kakwich mahich douk chenek ofamech choku meyoluhim god umu, kobi puwak butog, kobi puwak mahich douk chakwunich-omech meyoh chagak chatahech uli, kobi punosonukeh umu puwich putoglu hwaloh meyoh. Ipak pulipu enyudakmali pasin umu douk eke punek yopinyi. Balan enyudak atin. Yopuhi nyumnah ipak.” \p \v 30 Chenek chup chakam hahwop ali chakagam hanamu Antiok. Hanak hatoglu ali hohwalu chanatimaguk God ananich elpech chanaki chowachabal ali hokech chup. \v 31 Douk chatalih balan cheyaten ali chanubu chenehilau. Umu moneken, enyen douk yopinyi umu nyugakomech chupe dodogowich umu bilip ali echechiluh apaluh yopuluh. \v 32 Judas nanu Sailas amam yet douk hatoglu profet. Ali loubamu nyultab hape haklipech wolobainyi yopinyi balan echech chagipech Krais uli ali chatoglu dodogowich umu bilip. \v 33 Douk hape anabu nyultab Antiok umu julug ali echech Kristen chenemom gude ali wata chakagam hatanamu hanamu echebuk douk chakagam hanakili. [ \v 34 Wakuli Sailas wata chopuk nakli nupeik Antiok] \v 35 Ali Banabas uli Pol douk hape Antiok. Hanu wolobaichi chape chenek moul umu chaklipu echech chape Antiok uli Kristen umu God ananin balan chaklipech ali chenek skulumech umu chadukemen kalbu. \s1 Pol Nanu Banabas Hanadiyogulmu \p \v 36 Eneh nyumneh hanak hadiyuk ali Pol naklipu Banabas nakli, “Wata wutanamomu blanatimaguk nebelubi walub douk likuk wanak waklipechuk Diginali ananin balan alubi. Wunak ali wutik ohwakich elpech echech Kristen, umu echech eke chape kalbamu echechin bilip waka malmu.” \v 37 Banabas nemnek namudak ali nakli Jon Mak alagun nunamom hunak. \v 38 Wakuli Pol nakli wak umu hulawanu hunak umu. Umu moneken, likuk halawanu hanak ali wak nunom hupe aliga moul nyutuh dakio hutanamali e, wak. Wakuli natukemomuk enyudak provins Pamfilia natanamali. \v 39 Douk henechichilak aliga aliga ali heneyaisumu. Banabas nalau Mak halau kolohuk hanamu enyudak ailan Saipras. \v 40 Ali Pol natalih Sailas nanamanu hanak. Hanak ali echech Kristen chaklipam chakli, “Wosik, God eke nupemu nugakomepu meyoh.” \v 41 Hawich hanak enyudak provins Siria uli Silisia ali Pol nape naklipaguk God ananich elpech anan God ananin balan umu chupe dodogowich umu bilip. \c 16 \s1 Timoti Nanamu Sailas Uli Pol Hanak Henek Moul \p \v 1 Pol nanu Sailas hanak aliga hanak hatoglu Debi ali hatukemaguk Debi hanak hatoglu Listra. Hatoglu ali hogwatu ananu nagipech Krais uli alman chohwalanamu Timoti uli nape agnabuk. Ananik mamakik douk onok Juda ali chopuk kwonek bilip umu Krais. Wakuli ananinu aninu douk ananu echech Grik. \v 2 Ali echech Kristen chape Listra blanu Aikoniam uli chakli Timoti anan douk nanubu yopunali alman. \v 3 Anan Pol nakli nulawanu nunamom hunak. Namudak ali natah ananihw yegenyihw. Natah ananihw yegenyihw umu moneken, chanatimaguk Juda chape albabuk walub uli chadukemech umu ananinu aninu douk ananu echech Grik. \v 4 Ali hawich hanak walub hape haklipaguk God ananich elpech enyudak lo douk amam aposel hanu echech Kristen echechim nebemi heneken Jerusalem uli. Ali haklipechuk umu chugipechen. \v 5 Namudak ali God ananich elpech chape ihalub walub uli chatoglu dodogowich atich umu bilip. Wihlu wehlu wolobaichi elpech chawich echech God ananich elpech ali chanubu chatoglu wolobaichi. \s1 Pol Nape Troas Ali Natik Enech Echudak Kobi Nanabek Yomnis Natulich Umu \p \v 6 Hanak ali God ananin Michin wo nyukli wosik umu huklipech balan enyudak provins Esia e, wak. Namudak ali hawich hanak enyudak bien provins, Frigia uli Galesia. \v 7 Hanak aliga hanak hatoglu Misia ali ahaklimu huwich enyudak enen provins Bitinia. Wakuli Jisas ananin Michin wo nyukli wosik umu hunak huwich e, wak. \v 8 Namudak ali hawich hanak olokohunin umu enyudak provins Misia aliga hanak habih anabul wabul yeulibulmu Troas. \v 9 Ali ababuk wab Pol natik enech echudak kobi nanabek anas yomnis natulich umu. Ali natik ananu alman nape enyudak provins Masedonia uli neyotu ali nanalak napemu Pol nakli, “Nyunaki nyugakomapu agundak Masedonia.” \v 10 Douk Pol natik enyudak julug, ali wisnabul apak matimu yah umu munamu Masedonia.\f + \fr 16:10 \ft Enyudak balan nyakli Luk nenyemu okwudak buk uli douk chopuk nanamu Polomi hanak. Douk namudak ali dakio nenyemu nakli apak matimu yah munamu Masedonia.\f* Munak umu moneken, madukemech makli God anagilapapu umu munak muklipech ananin yopinyi balan agnabuk. \s1 Lidia Kwatoglu Kristen \p \v 11 Namudak ali malto kolohuk kwatukemaguk Troas kwanubu kwasahul kwablo kwanamu enen ailan yeulinyumu Samotres. Ali wehluwih kwasahul kwanamu Neapolis. \v 12 Kolohuk kwoponik ali manak atapih aliga manak matoglu Filipai. Abuldak wabul Filipai douk susubeibul nebebuli wabul umu enyudak provins Masedonia. Ababul douk echech Rom chanaki chalogwabul chapenyubul uli. Matoglu ablabuk wabul ali mape eneh nyumneh. \p \v 13 Ali ahudak nyumnah Sabat douk echech Juda moul wak chape meyoh ahi hanak hatogloli, ali manak matoglu adukahibulmu abuldak wabul. Matoglu manamu anabu wolub. Apak makli algasibomu abudak wolub, makli onok outuk eke kwape douk enech Juda chanak chape chenek beten umu. Manak matoglu matik onou almagou wanaki wowachabal wape ali manou mape meyagwleh balan. \v 14 Onok almatok kwanou wape womnekapamu meyagwleh uli douk Lidia. Okwok kwanaki nebebuli wabul Taiataira ali kwapemu kwonek enen moul bisnis umu ouchibalihi luseh uli. Okwok douk chopuk kwonek lotumu God uli ali Diginali nablonu okwokwih apahw kwagamu kwobuk aligas umu Pol neyagwlehen uli balan. \v 15 Douk kwomnek balan ali kwanu chanatimaguk chape okokwitu wilpat uli chenek baptais. Douk chokuh julug ali kwaklipapu kwakli, “Ipak pakli yek yanubu yenek bilip umu Diginali umu, yowi puname mupe yekitu wilpat.” Okwok dodogowik otuk ali magipech okwokwin balan. \s1 Chowechik Pol Uli Sailas Hape Filipai \p \v 16 Ali anah nyumnah manamu okwudak outuk umu munek beten ali onok almatok kwogwatapu yah. Okwok douk anam hataluk umu kunekumom moul meyoh uli. Enen sagabu nyapenyuk ali nyape nyokuhul kwaklipu elpech umu enenyi enen eke nyutoglomech uli. Namudak ali kwape kwatalmech nebebali utabal echech douk chanataluk uli. Umu agundak kwaklipu elpech umu enenyi enen eke nyutoglomech ulimu. \v 17 Okwudak almatok kwagipech Pol nanu apak ali kwape kwohwalu kwakli namudak kwakli, “Amudak almam douk henek moul umu nanubu dodogowinali God nabouk ihechumali echudak chabihuk uli. Amam douk hape haklipepamu ahudak yah umu God wata nunolawepu putanamali pupe kalbamu!” \v 18 Kwonek namudak umu wolobaihi nyumneh aliga kwonek Pol aneneilesumok. Aliga anah nyumnah natanamu naklipu enyudak nyapenyuk uli sagabu nakli, “Yek yaklipenyamu Jisas Krais ananin yeul umu nyunubu nyutukemaguk okwobuk almatok nyutogloli.” Ali banubu ababuk atubu nyultab enyudak sagabu nyatukemokuk okwudak almatok. \p \v 19 Aliga hanataluk uli hatik umu agundak kuklipech balan elpech ali kutalmom utabal umu douk awak. Ali haitak hasuh Pol nanu Sailas hasonukeham halawam umu agundak wolobaichi isave chanaki chowachabal chapemu. Halawam umu nebemumali abuldak wabul uli. \v 20 Halawam umu amam mejistret ali haklipam hakli, “Amudak almam douk anam Juda. Amam hape henek enenyi enen abuldak apakibul wabul ali henek elpech nyihihichich ali nebenyi balan nyaitak. \v 21 Hape haklipech balan umu enyudak douk apak Rom apakin lo nyaklimu kobi mumneken ali mugipechen uli.” \v 22 Ali echudak wolobaichi almam almagou chopuk chape chechapakam meyaluhin balan chenekam enen enen. Namudak ali amam mejistret hatulum howaluk amamih luseh ali haklimu chusakam enech echudak. \v 23 Douk cheleyam echudak wolobaih atih cham chasito-soteyam umu julug ali chenyiglam hawich hape haus kalabus. Ali amudak mejistret haklipu anudak neyoh haus kalabus uli umu nunek wasumom kalbu Pol nanu Sailas. \v 24 Douk mejistret naklipanu enyudak dodogowinyi balan namudak ali nalawam hawich umu manubu numunim rum atudak wilpat haus kalabus. Hawich ali howemu amamigas ayas anagu amamanyigali gagal uli palag, ali nowemu kipaigali chihah ali nenek lokumagu. \p \v 25 Aliga ati olokohunib umu wab ali amam hape henek beten ali heyolub aweluh umu God. Echudak enech chenek kalabus uli douk chape chemnekam. \v 26 Ali ahudak atuh onok nebekwi enyik kwatuk kwechomogeh ulaluh douk chawaluh umu atudak wilpat haus kalabus uli. Ali ahudak atuh chanatimaguk duahas chenejik chanakuk ali senab botokwechihuk chanatimaguk kalabus echechis wis. \v 27 Anudak neyoh haus kalabus uli naitak ali natik umu chanatimaguk duahas chenejik chape. Natik namudak ali nakli chanatimaguk kalabus douk chalhwas ali natuki ananitu bainat umu nunobo. \v 28 Wakuli Pol nohwalogu nebegun nakli, “Kobi nyunobo! Apak manatimaguk enyudak mape ati!” \p \v 29 Ali anudak nenek wasumu kalabus uli nohwalamu chulawali eneh nyih. Nohwalaguk ali nasahul nawich umu agundak Pol nanu Sailas hapemu. Nanubu cheyalbe-chanu anagun sik ali nanubu nabih natau agundak Pol uli Sailas hapemu. \v 30 Douk naitak nalikam hatoglu aduk ali nasolikam nakli, “Nebepali almam, yek eke inek moneken, umu God eke wata nunolawe itanamali ipe kalbu?” \p \v 31 Ali haklipanu namudak hakli, “Nyunek bilip umu Diginali Jisas ali God eke wata nunolawenyu nyutanamali nyupe kalbu. Nyak nyunu chanatimaguk chape nyakitu wilpat uli.” \v 32 Ali hape haklipanu Diginali ananin balan. Nanu echebuk douk chape ananitu wilpat uli. \v 33 Namudak ali ababuk wab, banubu ababuk atubu nyultab anan nalawam nanak naklupumom eleb. Ali wab atub anan nanu ananich chanatimaguk chenek baptais. \v 34 Ali nalawam hawich numun ananitu wilpat nakam enech kakwich hachah. Anan nanu almatok uli batowich chanu chanatimaguk chanech chape echechitu wilpat uli chanubu chenehilau. Umu moneken, nameitu echech douk achenek bilip umu God uli. \p \v 35 Wehluwih aglupil ali amam nebemi mejistret hakagasi anam chusim hanak haklipu anudak nenek wasumu kalabus uli hakli, “Nyukwechih amabuk biam almam hunak.” \v 36 Haklipanu ali anan nanak naklipu Pol nakli, “Amam mejistret heneki balan nyanakimu ikwechihepu punak. Namudak ali nameitu ipak wosik iken putukemaguk haus kalabus punak ali ipakiluh apaluh hlulu kalbu.” \p \v 37 Wakuli Pol naklipu amam chusim nakli, “Ohwak douk onohu Rom kobi ipak umu. Henekumohu meyaluhin balan ali wo hugwatu enen yowenyi e douk hakli ohwak woneken uli, wak. Wakuli wolobaichi elpech chape chatuluhu ali hasakohu echudak ali henyiglohu wawich wape haus kalabus. Ali nameitu douk hakli hukagohu wunobechuk ati wunak, waka? Aduligu atugu wak. Amam mejistret yet hunaki agundak hulawohu wutukemaguk haus kalabus wutoglu wunak.” \p \v 38 Ali amam chusim hanak haklipu amam mejistret enyudak balan. Douk hemnek umu Pol nanu Sailas amam douk chopuk anam echech Rom ali hanubu elgeim. \v 39 Elgeim ali hanak haus kalabus haklipu Pol uli Sailas hakli, “Apak manubu makli mapilipu ipak umu enyudak monekenyumepu uli.” Douk halawam hatogloli aduk ali haklipam umu hutukemaguk ablabuk nebebuli wabul hunak kipaigunmu. \v 40 Douk hatukemaguk haus kalabus ali hanamu Lidia okwokwitu wilpat. Hanak hatoglu hatik echech Kristen ali haklipechuk enen balan umu chupe dodogowich umu bilip. Haklipechuk ali hatukemechuk hanak. \c 17 \s1 Echech Tesalonaika Chakli Chubo Pol Uli Sailas \p \v 1 Hanak aliga hanak hatoglu Amfipalis aliga hanak hatoglu Apolonia. Chopuk hatukemaguk abuldak wabul ali hanak hatoglu Tesalonaika. Anatu echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat douk tatau agnabuk. \v 2 Ali Pol ananigamu, bieh atuh silisilih nyumneh Sabat douk wak chunek moul ehi e, anan douk nanak nawich atudak wilpat chape cheyagwleh balan atali. Nawich ali nanu echech Juda chape cheyagwleh umu God ananin balan nyetemu ananik buk uli. \v 3 Ali nagamu naklipech bawogenyumu God ananin balan. Naklipech umu agundak God anatalih Krais umu chonu numnek nebehi nyih nugak ali wata chopuk nitak nupemu. Naklipech namudak nakli, “Anudak Jisas anan douk Krais, douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli.” \v 4 Enech Juda chemneken chenek bilip umu Diginali Jisas ali chagipech Pol nanu Sailas. Enech wolobaichi Grik chenek lotumu God uli chanu wolobaiwali yeguh hwakihowali almagou chopuk chagipecham. \p \v 5 Wakuli echech Juda chenek hinyigimu agundak wolobaichi elpech chagipech Polomimu. Ali chanak chalawali wolobaichi yowechi elpech. Echudak elpech douk chapemu chenek yowenyi ali wihlu wehlu chapemu chanaki chanope agundak abuldak wabulichi isave chanaki chowachabal chapemu. Abudak nyultab chalawali wolobaichi almam almagou chanaki chowachabal ali abuldak wabul chobluhul chahwabul umu nyihihichichi elpech cheyagwlehili o chohwalu wanohin balan uli. Ali chanak chalihi chalih Jeson ananitu wilpat chaulimu Pol nanu Sailas. Chaulimom umu chakli chugwatam ali chulawam chutoglolimu echudak wolobaichi elpech. \v 6 Chatimom wo chugwatam e ali chasuh Jeson nanu anam Kristen chalawam umu nebemumali abuldak wabul uli. Ali chohwalu chakli, “Amudak almam douk henek enenyi enen yowenyi wolobailubi walub apudak atap uli. Ali nameitu amudak hanamali abuldak apakibul wabul. \v 7 Hanaki ali Jeson nalawam hanak hape ananitu wilpat. Amam douk hablo Sisa ananin lo umu hakli ananu kipainali king chopuk nape. Hakli ananin yeul douk Jisas.” \v 8 Echudak wolabaichi elpech chanu nebemumali abuldak wabul uli chemnek enyudak balan ali loguh hwonechlukech ali achape cheyagwleh nebenyi balan. \v 9 Namudak ali amudak nebemi henek Jeson nanu amudak anam hatal kot julug ali adakio hakwachiham hanak. \s1 Pol Nanu Sailas Henek Moul Beria \p \v 10 Ali banubu ababuk wab echech Kristen chakagas Pol nanu Sailas hatukemaguk Tesalonaika hanamu Beria. Hanak hatoglu ali hanak hawich anatu echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat. \v 11 Echech Juda chape Tesalonaika uli douk wo chumnek balan namudak e, wak. Echudak chape Beria uli douk chanubu chakli chumnek amamin balan. Chemneken ali chaklimu chugamu chumneken chulikuk. Ali wihlu wehlu chape chatalih God ananin balan umu chakli chudukemech umu balan Pol naklipech enyi douk naklipech enen adulin o lohwotuhwin. \v 12 Chenek namudak ali wolobaichi Juda chenek bilip umu Diginali. Wolobaiwali yeguh hwakihowoli almagou wanu anam almam echech Grik chopuk chenek bilip. \p \v 13 Aliga ali echech Juda chape Tesalonaika uli achemnek umu agundak Pol naklipech God ananin balan Beria umu. Namudak ali chanaki chalaugamu almam almagou chape Beria uli chahuli echechiluh apaluh ali nyihihichich umu Pol. \v 14 Namudak ali wisnabul echech Kristen chakagas Pol naglumu yous. Sailas nanu Timoti wata hapeik Beria. \v 15 Amudak almam halau Pol uli douk hanamanu aliga hanak hatoglu nebebuli wabul Atens. Douk wata hakli hutanamomu Beria ali Pol naklipam umu huklipu Sailas uli Timoti umu wata hugipech-anali wisnabul. \s1 Pol Nape Naklipech God Ananin Balan Atens \p \v 16 Ali ababuk nyultab nape natimom Atens abali, ananihw apahw douk hwanubu yowehw umu agundak natik ablabuk wabul chuknibul umu wolobaimi wo aduligeim uli e god douk echech meyoh chenekam uli. \v 17 Namudak ali nanamu wilpat douk echech Juda chape cheyagwleh balan atali ali nanu echech Juda chanu enech Grik douk chenek lotumu God uli chape chalpak balan umu God nape iluh uli. Ali wihlu wehlu nanak nanu elpech chanaki chowachabal maket uli chape cheyagwleh. \v 18 Ali anam tisa omi douk hadukemu enenyi enen uli hanaki hanu Pol halpak balan. Anam douk chohwalam umu Epikurian ali anam chohwalam Stoik.\f + \fr 17:18 \ft Abudak biab lainab almam douk chohwalam umu Epikurian uli Stoik, amudak almam isave hagipech seiwakimi hadukemu enenyi enen uli amamin tinytin.\f* Anam hakli namudak. Hakli, “Anudak neyagwleh lahahainyi balan uli douk nakli niyagwleh moneken lahahainyi balan?” Anam hakli, “Ati nakli nuklipapu balan umu anam kipahelubi walubim god, waka?” \p Hakli enyudak balan umu moneken, hemnek Pol naklipech Jisas ananin yopinyi balan ali naklipech umu agundak nagak wata naitakumali. \v 19 Namudak ali halau Pol haltomu anatu nukut yeulitamu Ariopagas. Atat douk anam nebemi kansolomi howachabal hapemu. Hanak hakih ali haklipanu hakli, “Apak makli mugamu mudukemech umu enyudak nupolein balan nyak nyape nyaklipech enyi. \v 20 Enen balan memnekenyu nyaklien uli, likuk apak douk wo kwalowi mumneken ati e, wak. Namudak ali apak makli mudukemu bawogenyumu enyebuk balan.” \v 21 Chanatimaguk echech Atens chanu kipahelubi walubichi chanaki chanech chape abuldak wabul Atens uli, echechih nyumneh douk chakli chupe meyoh ali chunopemu chuneneyagamu nupolein balan ali chumneken. \p \v 22 Namudak ali Pol naitak neyotu natik amudak hadukemu enenyi enen uli atudak nukut Ariopagas ali nakli, “Ipak pape abuldak wabul Atens uli, yek yatulipamu ipak panubu dodogowipu atipamu agundak penek enenyi enen pasin umu penek lotumu. \v 23 Susubati yalahe yanak abuldak ipakibul wabul yatik enechi enech penek lotumech uli. Yalahe yanak ali yanak yogwatu enen alta douk powemu echudak penek ofamech umu. Ali enyudak alta chowemu enen balan nyakli, ‘Enyudak alta douk ananu god wo mudukemanu uli e ananin.’ Ali anabuk god douk penek lotumanu meyoh wakuli wo pudukemanu uli e, anan douk anudak nameitu yek yape yaklipepumanu. \p \v 24 Anudak God douk nenek apudak atap panu enechi enech chapenyup uli, anan douk nanubu Diginalimu iluh heven uli apudak atap. Ali lotuwig wilag elpech chalogumanu uli douk wo nupenyug ati e, wak. \v 25 Anan douk wak tukwahanamu enech echudak ali nuklimu enech elpech chukanu loguh chugakomanamu enech echudak e, wak. Anan yet nolukwapu yapis apak manatimaguk. Ali nagakomapu dodogowipu mape malahe ali nakapu ihechumali enechi enech manatimaguk elpech. \v 26 God nenek atunu alman ali banatimaguk lainab elpech silisililuh yegechiweluh nenekech chaitak anudak atunu alman ananip awilop. Ali anan yet nohul abudak lainab elpech chanak ihagunmu apudak atap silisili ati chanak chape. Watak nukwalmu abudak lainab elpech silisililuh yegechiweluh e ali anatalih echechich yohleguh douk eke chunak chupe abudak amnab anan naklimu chunak chupemu. Nagilapech amnab silisili ati agundak banak beyatumu ali chanalawab batoglu echechib. \v 27 Nenek namudak umu chupe chutulugun-manu chunak aliga aliga wosik umu eke chunubu chugwatanu. Wakuli anan douk wak nupeik lougun umu apak manatimaguk atin ati e, wak. \v 28 Kobi enen elpen nyaklimu. Nyakli, ‘Anan nolukwopu yapis nenekapu mape malahe kobi nameitu mapemu.’ Kobi anam ipakimi douk hadukemech ali heyagwleh enenyi enen balan uli haklimu. Hakli, ‘Apak chopuk ananipu batowich.’” \v 29 Pol balan nyeilen nakli, “Apak mape God ananipu batowich ali kobi wata mukli anan douk nape kobi gol o silva o nape kobi anam utam umu, wak. Kobi mukli enech chadukemech uli elpech meyoh ulkwip polu ali dakio chenekanu echechis wis, wak. \p \v 30 Seiwak elpech watak chudukemech abali e, God douk wo niyagwleh nulikuk umu enenyi enen echech chape cheneken ababuk nyultab uli e, wak. Wakuli nameitu douk nanubu naklipapu dodogowinyi balan manatimaguk elpech mape ihalub walub uli. Nakli mukenyuk agabus yowenyi ali mutanamu mukanu apaluh anan. \v 31 Anan douk anatalih anah nyumnah hape umu eke nebetali kot tunenek umu. Atudak kot eke nunekatamu manatimaguk elpech umu enenyi enen moneken uli. Atat douk tanubu duldulitu kot. Ali God anatalih ananu alman umu eke nupe nebenali nusuh atudak kot uli. Anudak alman douk nagak ali God wata nanahul naitak nape. Namudak ali apak manatimaguk douk manubu madukemech makli adul umu luhut anan eke nusuh atudak nebetali kot.” \p \v 32 Douk chemnek umu agundak Pol nakli ananu nagak ali wata naitak umu ali enech chanubu cheyakas. Wakuli enech chakli, “Apak makli mumnekenyu nyugamu nyuklipapu enyebuk atin balan.” \v 33 Namudak ali Pol natukemechuk natoglu nanak. \v 34 Ali anam almam douk henek bilip umu Jisas ali hagipech Pol hanak. Amudak almam, ananu Daionisias. Anan douk nanu amudak nebemi almam isave howachabal hape atudak nukut Ariopagas uli atin moul. Anan nanu onok almatok chohwalok umu Damaris uli kwanu enech elpech alagun. Echech chenek bilip umu Krais ali chagipech Pol. \c 18 \s1 Pol Nanak Nenek Moul Korin \p \v 1 Enyudak nyanakuk ali Pol natukemaguk Atens nanamu Korin. \v 2 Nanak natoglu ali nogwatu ananu alman echech Juda. Ananin yeul Akwila ali douk chonalali enyudak provins Pontas. Wak loubali e nanali ananik almatok Prisila chatukemaguk enyudak kantri Itali chanamali Korin. Umu moneken, Klodias douk nape nebenalimu gavman umu echech Rom uli nakagas chanatimaguk Juda umu chutukemaguk Rom chunakuk. Pol nanak natulich \v 3 ali nanubu nanech chape. Chape ali nanech chape chenek moul. Umu moneken, anan chopuk nakwlopu wilagwich selahas kobi echech umu. Chakwlopech umu kipahechi chutalich chukech utabal ali chunak chukwich umu chulak wilag. \v 4 Eheh nyumneh douk echech Juda moul wak chape meyoh ehi, anan douk nanak nawich echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat. Nawich ali dodogowinu atunu nanech chape cheyagwleh. Umu nakli nuhul echech Juda chunu echech Grik echechip ulkwip ali chunek bilip umu Jisas. \p \v 5 Abudak nyultab Sailas nanu Timoti hatukemaguk enyudak provins Masedonia hanaki abali, Pol wihlu wehlu napemu naklipech God ananin yopinyi balan. Dodogowinu atunu naklipu echech Juda nakli, “Jisas anan Krais, douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli.” \v 6 Wakuli chechegeik ananin balan ali chaklipanu enen enen. Namudak ali nekechuk agab naitak nenekuk enyudak pasin umu agundak wo chumnek God ananin balan umu e. Naitak nagudupechuk ipluk ananih luseh kwakusuk ali naklipechuk dodogowinyi balan nakli, “Ipak pukli punak puwichuk umu, enyebuk douk wak yek inekepu dakio punak puwichuk e, wak. Ipak meyoh penenek. Ali nameitu yek eke inamu kipahechi douk echech wak Juda uli e ali eke iklipechen.” \p \v 7 Ali natukemaguk atudak wilpat echech Juda chape cheyagwleh balan atali ali nanamu Titus Jastas ananitu wilpat. Titus Jastas douk nenek lotumu God uli. Ananitu wilpat douk tatau halakatimu atudak wilpat. \v 8 Ananu alman chohwalanamu Krispas uli douk nebenalimu atudak echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat. Krispas nanu chanatimaguk chape ananitu wilpat uli douk chenek bilip umu Diginali. Wolobaichi Korin chopuk chemnek Pol naklipech enyi balan chenek bilip ali chenek baptais. \p \v 9 Ali anab wab Pol natik enech echudak kobi nanabek yomnis natulich umu. Natulich ali Diginali naklipanu nakli, “Kobi elgeinyu nyukli yokwatu tichuk, wak. Nyuklipech balan ali kobi nyukli nyukleik enyebuk nyeneken uli moul, wak. \v 10 Umu moneken, yek yanenyu huluk ali eke kobi enech elpech chukli chunekenyu malmu, wak. Umu moneken, wolobaichi ablabuk wabulichi watak chunek bilip uli e douk yekich.” \v 11 Pol napenyich enen chuknin enen takanin yohleguh abuldak wabul Korin. Nape naklipech God ananin balan. \p \v 12 Aliga anabu nyultab ali Galio nape nebenalimu gavman umu abudak nebebi amnab douk echech Grik chapenyub uli. Ali ababuk nyultab echech Juda chowachabal chape chabo balan ali chaitak chasuh Pol chalawanamu kot. \v 13 Chanak ali chakli, “Anudak alman nape nohul elpech umu chublo lo ali chugipech enen sik pasin umu chunek lotumu God umu.” \p \v 14 Pol naklimu nube balan wakuli Galio naklipu echech Juda nakli, “Anudak alman nenek enen chokwinyi o nebenyi ina umu, yek eke ikli wosik umu imnekatu ipak Juda ipakitu kot. \v 15 Wakuli enyudak douk penechichilak umu balan nyanu enech yeguh uli enen ipakin lo. Ali yek eke kobi imnek ipakig kwotog umu enyudakmali, wak. Ipak yet punak punogabeyen.” \v 16 Ali nanolak nape chatukemaguk wilpat chasuh kwotog atali chatoglu chanak. \v 17 Namudak ali chaitak chasuh Sostenis douk nebenalimu echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat uli ali chanu agundak adukitamu kwotogwitu wilpat tatawamu. Chanu wakuli Galio nape nanatulich meyoh. Wak nukli enen balan e, wak. \s1 Pol Natanamomu Abuldak Wabul Antiok Douk Blape Enyudak Provins Siria Uli \p \v 18 Pol wata nanu echech Kristen nape wolobaihi nyumneh abuldak wabul Korin. Ali wata natukemechuk nanu Prisila kwanu Akwila chalau kolohuk chanamu Siria. Watak chulau kolohuk e ali Pol naitak noble ananim boglom banam abuldak wabul Senkria. Nenek namudak umu moneken, anan douk naklipanu enen nyanubu adulin atinyi balan God umu nunek enech echudak. \v 19 Chanak aliga chanak chatoglu Efesas ali Pol natukemaguk Prisila kwanu Akwila agnabuk. Anan nanak nawich echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat ali nanu echech Juda chape chalpak balan umu nakli nichuhul umu chunek bilip umu Jisas. \v 20 Ali echech douk chasolikanamu nunech nupe eneh nyumneh alagun. Wakuli anan naklipech wak. \v 21 Wakuli ababuk nyultab nakli nutukemechuk nunak abali, anan douk naklipechuk namudak. Nakli, “Sapos God nukli wosik umu, yek eke wata itanamali itulipu.” Naklipechuk ali nanak nalto kolohuk kwatukemaguk Efesas kwanak. \v 22 Aliga kwatoglu kweil Sisaria ali nabih nanamu Jerusalem. Nanak natik echech God ananich elpech chanu echechim nebemi nenemechuk gude ali wata naglumu Antiok. \v 23 Pol nabih nape kwalowi loubali nyultab Antiok umu julug ali wata natukemabuluk nanak. Nanak nawich nanak abudak nebebi amnab Galesia uli Frisia ali nape naklipaguk echech chagipech Jisas uli umu chupe dodogowich umu bilip. \s1 Apolos Naklipech God Ananin Balan Efesas \p \v 24 Ali ananu alman echech Juda douk chohwalanamu Apolos uli nanamali Efesas. Anan douk chanalali wabul Aleksandria. Nanubu nadukemu enenyi enen ali neyagwleh naklipech balan kalbu. Balan nyetemu God ananik buk uli douk nadukemen kalbu. \v 25 Likuk enech chenek skulumanu umu Diginali ananih yah ali nameitu anan nanubu dodogowinu atunu naklipech kalbu Jisas nenekech uli. Ali anan wo nugamu nudukemen e Jisas ananin balan, wak. Nadukemu enyudak kalbu, douk Jon nenek baptaisumech uli naklipech enyi atin. \v 26 Nanak nawich echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat ali dodogowinu atunu nape naklipech balan. Wak elgeinomu echech almam almagou e, wak. Aliga Prisila kwanu Akwila chemnekanu ali chalawanu chanamu echechitu wilpat. Chanak ali chagamu chaklipanu kalbu umu ahudak yah douk God naklimu elpech chugipechah uli. \v 27 Aliga ali Apolos nakli nunamu agundak echech Grik chapemu. Ali echech Efesas douk chagipech Jisas uli chagakamanu chenekumech anas pas echech Kristen chape Grik uli. Chenekas umu chakli nunak nutoglu ali kobi chukanaguk agabus, wakuli chugakomanu. Douk nanak natoglu ali nanubu nagakomech kalbu echech Kristen douk God nagakomech meyoh ali chasuh ananin balan dadag chagipechen uli. \v 28 Balan echech Juda chasalikanu agundak wolobaichi elpech chowachabal chapemomu douk dodogowinu atunu nebeyenyumech. Dodogowinu atunu nechegeik echechin lahahainyi balan ali nagamu nagilapechen kalbu balan nyetemu God ananik buk uli umu Jisas. Nakli Jisas anan Krais, douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \c 19 \s1 Pol Nenek Moul Wabul Efesas \p \v 1 Abudak nyultab Apolos wata nape Korin abali, Pol douk nablo nanaki olokohunin umu enyudak provins Galesia aliga nanak natogloli Efesas. Natogloli Efesas ali nogwatu enech chagipech Jisas uli chape agnabuk. \v 2 Ali nasolikech nakli, “Abudak nyultab penek bilip umu Diginali abali, ipak eke palawen waka wak enyudak God ananin Michin?” \p Ali chaklipanu chakli, “Wak. Apak wo kwalowi mumnek umu enen God ananin Michin douk nyape ye, wak.” \v 3 Ali Pol nasolikech nakli, “Ali ababuk nyultab penek baptais abali, ipak douk penek baptais malmu?” \p Ali chaklipanu chakli, “Monek baptais kobi Jon nechuh abal uli nenek baptaisumech umu.” \p \v 4 Ali Pol naklipech nakli, “Likuk Jon nenek baptaisumech abal ali naklipech nakli, ‘Ipak pukenyuk agabus yowenyi putanamu pukanu apaluh God ali punek baptais abal. Ali punek bilip umu anudak Nebenali douk eke nugimali yek uli.’ Anudak alman douk Jisas.” \v 5 Douk chemnek enyudak balan ali chenek baptais abal umu Diginali Jisas ananin yeul. \v 6 Pol nowemeyech wis ali enyudak God ananin Michin nyabihi nyawichech ali achape chaklipech kipainyi silisilin tokples. Ali chape cheyagwleh God ananin balan kobi amam profet haklipechen umu. \v 7 Amudak halau God ananin Michin uli douk ati halakatimu 12-poleim almam. \p \v 8 Pol nanak nawich echech Juda chape cheyagwleh balan atali wilpat ali dodogowinu atunu nape naklipech God ananin balan. Nenek enyudak umu biab atunu aub. Naklipech ali nabilak umu nakli nuhul echechiluh apaluh umu chunek bilip umu Jisas ali chuwich agundak God nupe nebenalimu ananich elpech umu. \v 9 Naklipech wakuli enech douk balagas sanubu sechuk ali wo chunek bilip e, wak. Namudak ali chape cheyagwleh enenyi enen yowenyi balan umu Diginali ananih Yah. Cheyagwleh yopugunmu atugun ali wolobaichi elpech chape chemnek. Namudak ali Pol natukemechuk nalumu echech chagipech Krais uli atich chanamanu. Chanamanu ali wihlu wehlu nape naklipech Diginali ananin balan numun anatu wilpat douk Tiranas nape nenek skulumu elpech atali. \v 10 Nenek namudak umu biech yohwleguh aliga chanatimaguk Juda chanu echech Grik douk chape enyudak provins Esia uli chemnek Diginali ananin balan. \s1 Siva Ananim 7-Poleim Nugamim Hakli Hugapech Ananu Sagabu Nyapenyunali Alman \p \v 11 God nagakomu Pol dodogowinu atunu ali nenek enen sik God atunu neneken uli moul. \v 12 Namudak ali chalawali anas agusis o lusehis chanaki chesemu Pol ali chanak chesemu agasudak senekech uli ali wata yopich. Sagabehas chapenyich uli chatukemechuk wata yopich. \p \v 13 Ali enech Juda douk chalahe chanak chagabe sagabehas chapenyich uli douk chopuk chechakomech umu chugabeyech umu Diginali Jisas ananin yeul. Chaklipech namudak sagabehas. Chakli, “Apak manalak-umepamu Pol naklipech-umanu uli Jisas ananin yeul umu putukemaguk echudak elpech putoglu punakuk.” \v 14 Ali ananu echech Juda echechinu nebenali pris chohwalanamu Seva uli douk nolali 7-poleim nugamim. Ali ananim nugamim douk hape henek enyudak. \v 15 Anah nyumnah hanak hape hagapech ananu alman wakuli sagabu nyape anudak alman uli nyaklipam namudak. Nyakli, “Yek yadukemu Jisas nanu Pol atum. Ali ipak meipali?” \v 16 Ali anudak sagabu nyapenyunali alman nanageitaki nam nasogom. Nam henenek eleb ali amamiluh yegechiweluh hlanubu hlape sisahw. Nam nakawechumom luseh ali hagal hape hatukemaguk ananitu wilpat halhwas hanak. \p \v 17 Ali chanatimaguk Juda chanu echech Grik chape Efesas uli chemnek umu enyudak ali chanubu elgeich. Ali chatuk Diginali Jisas ananin yeul nyanubu nyalto. \v 18 Wolobaichi elpech douk achenek bilip uli chanaki agundak wolobaichi elpech chowachabal chapemu ali chowoleh enenyi enen yowenyi likuk chape cheneken uli. \v 19 Wolobaichi elpech douk chapemu chenek ouluh hlanu enenyi enen marila uli chalawali echechiyu bumeb douk balan nyaklimu enyudak-malili nyetemomu. Chalawou ali chowoweh agundak chanatimaguk elpech blolu chapemu. Chadaleh utabal chukli chutal oudak bumeb ele douk blanubu blatoglu nebebali 50,000 kina. \v 20 Namudak ali Diginali ananin balan nyanubu nyatoglu dodogowin atin nyenek moul elpech chatoglu dodogowich umu bilip ali chanak chaklipechen wolobaigunmu. \s1 Echech Efesas Nyihihichich Ali Chohwalu Chaklipanu Enenyi Enen Pol \p \v 21 Enyudak nyatoglu nyanakuk ali Pol anan ulkum molomu nakli nunamu enyudak bien provins Masedonia uli Akaia. Nakli nunamu agnabuk julug ali adakio nunamu Jerusalem. Ali Pol nakli namudak nakli, “Douk inak itoglu Jerusalem umu julug ali yek imas inak itik nebebuli wabul Rom chopuk.” \v 22 Ali Pol nakagas Timoti nanu Erastas hanamu Masedonia. Amudak biam almam douk hagakomanamu God ananin moul uli. Ali anan wata napeik enyudak provins Esia. \p \v 23 Ali ababuk nyultab nyanubu nebeben atinyi balan nyaitak Efesas umu ahudak Diginali ananih Yah. \v 24 Ananu alman chohwalanamu Demitrias uli isave nakwu silva nenek enechi enech echudak. Ali anan douk nenek enen bisnis umu chakwu silva chenek choku-chokugwi wilag tempel. Chenekog gwape kobi nebetali douk chenek lotumu lohotuhwik god chohwalok umu Atemis atali. Anan nakam wolobainyi moul henek moulamu silva uli ali hanubu halau nebebali utabal. \v 25 Ali Demitrias nohwalu amudak almam hanu enech elpech chenek enyudakmali moul uli chanaki chowachabal atugun ali naklipech nakli, “Ipak douk monek enyudak atin moul uli, ipak padukemech. Apak mogwatu nebebali utabal umu douk mogwatabal umu enyudak moul moneken uli. \v 26 Ipak yet wosik apatulin ali pemneken enyudak anudak alman Pol neneken uli. Nakli amam nebemi god douk elpech chenekam echechis wis uli wak aduligeimi e, wak. Naklipech namudak douk nablanu wolobaichi elpech echechiluh apaluh ali chakli ananin balan douk adulin. Naklipechen abuldak wabul Efesas ali chopuk halakatimu chanatimaguk elpech chape enyudak provins Esia uli chumneken chutuh. \v 27 Enyudak Pol ananin balan eke nyunek apakin bisnis nyulau yowenyi yeul. Ali douk wak enyudak atin e, wak. Wakuli elpech eke chukli atudak wilpat monek lotumu okwudak god Atemis umu douk yeul awakatu. Ali okwudak god Atemis douk chanatimaguk elpech chape Esia uli chanu chanatimaguk chape ihalub walub enyudak provins Esia uli chenek latumok. Wakuli Pol ananin balan eke nyunek okwokwin nebenyi yeul kobi wata nyukih, wak.” \p \v 28 Douk echudak wolobaichi elpech chemnek enyudak balan nyihihichich ali achape chohwalu nebegun chakli, “Apak Efesas apakik Atemis douk kwanubu nebekwi.” \v 29 Namudak ali chanatimaguk abuldak wabulichi elpech achape chohwalu nebegun atugun. Ali chasuh Gaias nanu Aristakas chasonukeham chalawam chanamu agundak echech isave chanak chowachabal chapemu. Amudak almam douk hanaki Masedonia ali hanu Pol hape halahe uli. \v 30 Pol nakli nunak agundak chowachabal umu ali nuklipech enen balan, wakuli echech chagipech Jisas uli chakli wak ali chowechikanu nape. \v 31 Anam almam douk nebemimu gavman umu enyudak provins Esia uli douk Pol ananim elpechim. Amudak almam chopuk henekumanali balan umu kobi nunak agundak chowachabal chape cheyagwleh balan umu, wak. \p \v 32 Ali echudak wolobaichi elpech chape chohwalu nebegun atugun. Enech chohwalu enen balan ali enech chohwalu enen sik. Chenek namudak umu moneken, wolobaichi wak chudukemu bawogenyumu balan umu agundak chanaki chowachabal umu, wak \v 33 Echech Juda chenyigul Aleksanda nawich olokohunich umu echudak wolobaichi elpech ali enech chaklipanamu bawogein umu balan. Ali noulumech logul umu nakli chusak ali nubemech balan. \v 34 Neyotu wakuli echech chemnek umu anan douk ananu Juda ali chanatimaguk chenek atutu yokwatu chohwalu nebegun chakli, “Apak Efesas apakik Atemis douk kwanubu nebekwi!” Chanopemu chohwalu namudak umu loubamu nyultab bien aua. \p \v 35 Aliga ali ananu nebenalimu gavman umu abuldak nebebuli wabul uli nenekech chasak. Ali naklipech nakli, “Ipak almam almagou pape Efesas uli, chanatimaguk elpech douk chadukemech chakli ipak abuldak wabulipu peglematu atudak nebekwi Atemis okwokwitu wilpat douk penek lotu atali. Amudak okwokwim utam magluki iluh utagu ali penek lotumom uli douk chopuk chadukemom. \v 36 Deke kobi enen elpen nyukli nyichageik balan umu echudak, wak. Ali nameitu pusak kobi pukli punek enen enyudak wisnabul, wak. \v 37 Amudak biam almam douk wak hukumech oluh enech echudak gani numunig umu lotuwig wilag o hiyagwleh enenyi enen yowenyimu apakik nebekwi god Atemis e, wak. Wakuli amudak douk palawam hanaki meyoh. \v 38 Sapos Demitrias nunu ananim henemanu moul uli hukli hunemen kot enen elpen umu, orait nyumneh kwotog gwunenek ehi douk hape. Amam nebemimu gavman uli douk hape, umu Demitrias nunu ananich chunak chugapech balan umu. \v 39 Ipak enen balan alagun umu, orait abudak nyultab abuldak wabulichi chunak chuwachabal chupe chiyagwleh balan abali, ali ipak adakio punak pugapechen. \v 40 Doumeih apak deke enen balan nyupenyupamu mohul enyudak ali nyihihichipu mohwalu malikuk umu. Amam nebemimu gavman umu Rom uli hukli husolikapu hunekumapu balan ele, apak deke kobi mubemom enen bawogenyumu balan umu enyudak apak moneken uli, deke wak.” \v 41 Douk naklipech enyudak balan umu julug ali naklipech cheneyaisumu. \c 20 \s1 Pol Nanamu Masedonia Gnanu Enyudak Kantri Grik \p \v 1 Douk enyudak balan nyanak nyakusuk, umu elpech nyihihichich chohwalamu, ali Pol nohwalu echech Kristen umu chunaki chutulunu. Chanaki douk naklipechuk enen balan umu chupe dodogowich umu Diginali ali nenemechuk gude. Ali natukemechuk nanamu provins Masedonia. \v 2 Nawich nanak enyudak provins ali nape naklipechuk wolobainyi balan echech Kristen umu chupe dodogowich umu Diginali. Aliga ali adakio nanak natoglu enyudak kantri Grik. \v 3 Natoglu nape biab atunu aub. Ali abudak nyultab nape gibegabemu nakli nulau kolohuk nunamu enyudak provins Siria abali, enen balan nyanaki nyadukanu. Umu agundak amam Juda hakli honu nugak umu. Namudak ali Pol wata ulkum molomu nutanamomu Masedonia. \v 4 Piras ananinu nuganinu chohwalanamu Sopata uli douk nanamanu hanak. Anan douk nanaki wabul yeulibulmu Beria. Amudak anam chopuk heilanu. Amamich yeguh echudak. Aristakas nanu Sekandas. Amam biam douk hanaki wabul Tesalonaika. Ananu Gaias. Anan nanaki wabul yeulibulmu Debi. Ananu Timoti ali amudak anam biam hanaki enyudak provins Esia uli chopuk heilanu. Amam douk Trofimas nanu Tikikas. \v 5 Amudak almam halik ali hatoglu hape hatimopu Troas. \v 6 Ehudak nyumneh douk echech Juda chenek woligun chawak bret douk chotoweh wak titak nebetalili e habih hanakuk. Ali apak malau kolohuk matukemaguk Filipai manak.\f + \fr 20:6 \ft Wolobaichi chadukemech uli chakli Pol nanak natoglu Filipai ali nalmu amudak anam hanu Luk douk nenyemu okwudak buk uli ali hanak. Namudak ali dakio nowemu enyudak balan “Apak”. Putik Aposel 16:10.\f* Hakli 5-poleih nyumneh umu, manak matoglu mogwatu amudak halik uli abuldak wabul Troas. Mogwatam ali mape atugu wik agnabuk. \s1 Yutikas Nagak Ali Pol Nanahul Naitak Nape Abuldak Wabul Troas \p \v 7 Mape ali Sarere wab manak manu echech Jisas ananich elpech mowachabal mapemu muwak woligun ali mulau komunio. Pol nape naklipech lounyi balan aliga olokohunib umu wab. Umu moneken, anan nakli nutukemechuk nunak wehluwih uli. \v 8 Amudak mowachabal mapenyumi iluhwim rum douk wolobaichi lepoguhas hanich chataul. \v 9 Ali ananu yanpoleinali alman chohwalanamu Yutikas uli douk netemu windua. Abudak nyultab Pol wata nape neyagwleh abali, Yutikas yobus sape sanu ali nabes sape sechuk aliga aliga nanubu nechuh nagak. Nechuh nagak ali biep lip wak, natugwalaki manubu iluhwim nagoul nagluki nabih nakus atap. Douk chabihi chonohul wakuli chatik umu nanubu nagak. \v 10 Namudak ali Pol nabih nosleyanu hakus ali naklipech nakli, “Ipakich michich kobi yowech, wak. Michin wosik wata nyeleyanu!” \v 11 Ali Pol wata nalumech chalto iluh wilpat chakih naguduk bret chatowah. Douk yaih ali nanech chape cheyagwleh loubali nyultab aliga gagluk ali natukemechuk nanak. \v 12 Anudak yanpoleinali alman douk nape wosik ali aglupil chalawanu chanamu echechigu awogu. Ali echechiluh apaluh wata hlanubu yopu-yopuluh. \s1 Pol Natukemaguk Troas Nanamu Mailitas \p \v 13 Ali apak malik manak malau kolohuk ali manamu anabul wabul yeulibulmu Asos. Pol nanaki atapih ali naklipapalimu mutoglu mupe mutimanu umu nutogloli ali mulawanu munak. \v 14 Douk nanaki nogwatapu Asos ali matukanu kolohuk manamu Mitilini. \v 15 Matukemaguk Mitilini ali wehluwih manak matoglu halakatimu enen ailan yeulinyumu Kios. Douk anah nyumnah hanak hadiyuk ali manak matoglu Samos. Matoglu Samos ali wehluwih wata manak matoglu Mailitas. \v 16 Pol anan ulkum molomu nakli kobi nunak nutogloguk Efesas, wak. Nakli wak umu nupe eneh nyumneh enyudak provins Esia hunakuk meyoh. Umu moneken, nakli sapos dodogowinamu, nakli nunak nutoglu Jerusalem ali ahudak nebehi nyumnah chohwalah umu Pentikos uli adakio hutoglu. \s1 Pol Nakamuk Loguh Ali Naklipamuk Balan Amam God Ananich Elpech Echechim Nebemi Hape Efesas Uli \p \v 17 Manak matoglu mape Mailitas ali Pol nenek balan nyanamu amam God ananich elpech echechim nebemi hape Efesas uli umu hunaki hutulunu. \v 18 Hanak hatogloli ali naklipam nakli, “Susubati yanak yatogloli enyudak provins Esia ali eheh nyumneh yanepu mape yeneken uli pasin douk padukemen. \v 19 Ipak padukemech. Ehudak wolobaihi nyumneh yape yenek Diginali ananin moul abali, echech Juda douk chabo balan umu che. Wakuli yanubu yaunih yek yet, ali yeleh abih atih yenek ananin moul. \v 20 Ali douk padukemech. Wak elgeiwe ye, umu agundak yaklipepu nyanatimaguk yopinyi balan umu eke nyugakomepu ulimu e, wak. Abudak nyultab yaklipepeyen agundak wolobaichi chowachabal umu o ipakigas awagas umu, yek douk wo inehekich e, wak. \v 21 Dodogowiwe atuwe yaklipech dodogowinyi balan echech Juda chanu echech wo Juda uli e. Yaklipech umu chukenyuk agabus yowenyi chutanamu chukanu apaluh God ali chunek bilip umu apakinu Diginali Jisas. \p \v 22 Ali nameitu eke igipech God ananin Michin nyaklipeyen uli balan ali eke inamu Jerusalem. Inak ali wak idukemech e umu eke moneken nyutoglome. \v 23 Yadukemech umu ihalub nebelubi walub inak alubi, God ananin Michin douk nyaklipe umu eke chuwechike inek kalabus ipe ali eke chuke wolobainyi hevi. \p \v 24 Wakuli yek wo elgeiwemu igak umu e, wak. Yonohwalu hwalohiwe meyoh. Yakli aliga iyatak ahudak yah umu inek enyudak Diginali Jisas nekeyen umu ineken uli moul aliga ineken iyaten. Enyudak moul umu iklipech God ananin yopinyi balan umu agundak nagakomapu meyoh umu. \p \v 25 Ali nameitu douk pumnek. Likuk yalahe yape yaklipepu balan ipak panatimaguk umu elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Ali nameitu, yek douk yanubu yadukemech umu ipak eke kobi wata enen elpen nyutuliwe chopuk, wak. \v 26 Namudak ali dakio yakli iklipepu enyudak dodogowinyi balan ahudak nyumnah. Balan enyudak. Sapos ipak enepu pukli pukanaguk agabus God ali pukli punak puwichuk umu, bawogenyumu balan wak nyupemu yek e, wak. \v 27 Umu moneken, yek wak inehekich ali ibechukuk enen balan nyulomeik umu nyanatimaguk bawogenyumu balan umu moul douk God naklimu nuneken uli. \v 28 Ipak pugamu punenek yologi ali punek lukautumu ipak yet punu chunatimaguk God ananich elpech douk ananin Michin anyekepeyech umu punek lukautumech uli. Pugamu punek lukautumech ali pugakomech kalbu ananich elpech douk ananinu Nuganinu nagak natalich ananig butog uli. \v 29 Yek yadukemech. Eke yek inakuk wakuli henek lohumech uli almam eke hunakimu ipak ali hunek lohumu God ananich elpech kobi wanohwigwi nubag umu. \v 30 Nyultab eke bunaki, umu anam almam ipak yet eke huklipech enen meyaluhin balan echech chagipech Jisas uli umu husonukech chitak chugipecham umu. \v 31 Namudak ali punenek yologi. Ali ipakip ulkwip pulamu echudak biech atin yohleguh, nyumnah wab yape yaklipepu balan umu, ipak panatimaguk. Yeleh abih atih ali yape yenek skulumepu. \p \v 32 Namudak ali nameitu yepalaguk God ananis wis umu nugakomepu. Chopuk ananin balan umu agundak anan yopunamu ipak ali nagakomepu meyoh umu eke nyugakomepu pupe dodogowipu. Enyen eke nyugakomepu nyunekepu pulau yopichi echudak douk God naklimu nuku echebuk elpech douk nenekech chape ananich atich uli. \p \v 33 Yek wak inek hinyigimu kipahechih luseh o echech uli utabal kobi silva uli gol umu e, wak. \v 34 Ipak yet padukemech. Yaku asudak yekis wis yenek moul yokwalmu echudak douk yek yanu yekim hane monechlepamu moul uli tukwahapumech. \v 35 Wolobainyi pasin uli moul yek yeneken uli, yek douk yagilapepamu munek moul dodogowipu atupu namudak umu mugakomu echebuk wak dodogowich umu chunek moul ali chanahwagagun umu echudak uli. Ali apak imas ulkwip pulomu enyudak balan douk Diginali Jisas anan meyoh naklienyuk uli. Balan enyudak, nakli, ‘Meinyi elpen nyukli nyukech enech echudak kipahechimu, enyebuk elpen douk nyanubu nyenehilau nyalikuk nyechalakuk agundak kipahechi elpech cheken enech echudak ali nyenehilawamu.’” \p \v 36 Douk Pol naklipam enyudak balan umu julug, nabih naduk ohlubus ali nanu amudak hanatimaguk almam henek beten umu God. \v 37 Ali hanatimaguk heleh, hesleyanu ali hanoplikanu. \v 38 Amamip ulkwip panubu yowep ali heleh umu enyudak balan douk Pol naklimu eke kobi wata hutulunamu. Ali halawanu hanamu kolohuk. \c 21 \s1 Pol Nalau Kolohuk Nanamu Jerusalem \p \v 1 Douk matukemaguk amudak nebemi manak malto kolohuk ali manak. Masahul mablo manak duldul ali manak matoglu enen ailan yeulinyumu Kos. Aliga wehluwih manak matoglu enyudak enen ailan chohwalen umu Ros. Wata chopuk matukemaguk Ros ali masahul manak matoglu wabul Patara. \v 2 Matoglu agnabuk ali mogwatu onok kolohuk douk kwakli kunamu Finisia uli. Namudak ali manak malto okwobuk ali kwalawapu manak. \v 3 Manak aliga matiku ailan Saipras, ali matukemen nyapeik algagul mechalaken manak matoglu enyudak provins Siria. Manak matoglu agnabuk ali kolohuk kwanak kweil wabul yeulibulmu Taia. Kweil umu chunikuk anah jah. \v 4 Mogwatu enech chagipech Jisas uli chape agnabuk ali manech mape atugu wik. God ananin Michin nyawich enech Kristen ali nyechuhul dodogowich atich chaklipu Pol umu kobi nunamu Jerusalem, wak. \v 5 Wakuli apakih nyumneh makli munech mupe ehi hatuh ali wata matukemechuk manak. Hanatimaguk hagipech Krais uli hanu batowich uli amamiyu almagou chanamapu matukemaguk ablabuk wabul matoglu adukibulmu ali manamu yous agundak kolohuk kwolomu. Manak matoglu ali manatimaguk maduk ahlubus algasig umu yous ali monek beten. \v 6 Douk monek beten julug ali manech monokamu loguh. Apak wata manak malto kolohuk ali echech chatanamomu echechig wilag. \s1 Matoglu Sisaria Ali Ananu Profet Chohwalanamu Agabus Uli Naklipanu Enen Balan Pol \p \v 7 Manak malto kolohuk kwatukemaguk Taia ali manak matoglu wabul yeulibulmu Tolemes. Manak matoglu monemech gude echech Kristen ali manech mape atuh nyumnah ablabuk wabul. \v 8 Wehluwih ali matukemaguk Tolemes manak matoglu Sisaria. Ali matukemaguk kolohuk manak manech mape Filip ananitu wilpat. Filip anan douk naklipech God ananin balan uli. Anan douk ananu umu amudak 7-poleim almam douk likuk chataliham Jerualem umu hugakomu amam aposel uli. \v 9 Anan nalali nubatiyu nugaliyu ali owo wak wusuh anam almam e, wak. Owo douk isave waklipech God ananin balan kobi douk amam profet haklipechen umu. \p \v 10 Mape Sisaria eneh nyumneh alagun ali ananu profet chohwalanamu Agabus uli napeli enyudak provins Judia ali naglumali Sisaria. \v 11 Nanaki agundak apak mapemu nohul Pol ananitu let nowechik ananigas ayas uli loguh ali nakli, “God ananin Michin nyakli namudak. Nyakli, ‘Echech Juda chape Jerusalem uli eke chuwechikanu namudak atudak letinali. Chuwechikanu ali eke chunolu kipahechi douk echech wak Juda uli e echechis wis.’” \p \v 12 Douk memnek enyudak balan ali manu enech elpech chape Sisaria uli manalak mapemu Pol umu kobi nunamu Jerusalem, wak. \v 13 Wakuli Pol nakli, “Peyagwleh balan dodogowipu atipu peleh namobuk pakli punek yekihw apahw yowehw umu moneken? Yek wak iklimu inamu Jerusalem ali chuwechikemu atugun e, wak. Wakuli yakli chukli che igak umu, douk wosik che igak. Che umu ituk Diginali Jisas ananin yeul nyukih.” \v 14 Manalakumanu umu kobi nunak umu douk mabilak matik wak, ali wata muklimu munalakumanu alagun e, wak. Ali makli, “Wosik Diginali ananin moul. Anan nukli nunek malmu, wosik nunek kobi anan naklimu.” \s1 Pol Nanak Natoglu Jerusalem Ali Naklipu Nebemi Umu Moul Anan Neneken Uli \p \v 15 Douk mape Sisaria eneh nyumneh umu julug ali managapech echudak manamu Jerusalem. \v 16 Enech chagipech Jisas ali chape Sisaria uli douk chanamapu manak. Manak ali chalawapamu ananu alman douk eke munak munanu mupe ananitu wilpat uli. Ananin yeul Nason ali chanalali enyudak ailan Saipras. Anan douk likuk yet nagipech Jisas uli. \v 17 Douk manak matoglu Jerusalem ali echech Kristen chanubu chenehilau chanaki chenemapu gude. \p \v 18 Wehluwih ali manu Pol manak umu mutik Jems. Hanatimaguk echech Kristen echechim nebemi douk chopuk hanaki hanu Jems howachabal hape. \v 19 Pol natulum nenemom gude umu julug, ali neneyagamom umu ihenyumali moul douk God neneken nyatoglu anan Pol ananin moul ali kipahechi douk echech wak Juda uli e chatulin ali chenek bilip umu Diginalimu. \s1 Pol Nemnek Nebemi Amamim Balan Ali Nanak Nawich God Ananitu Nebetali Wilpat \p \v 20 Douk hemnek Pol ananin balan ali hatuk God ananin yeul nyakih. Ali haklipanu hakli, “Apakinyu Saninu, nyak douk nyadukemech. Wolobaibi tausenab Juda douk chenek bilip umu Jisas. Ali echech chanatimaguk douk chanubu dodogowich atich chagipech enyudak lo seiwak God nakaguk Moses enyi. \v 21 Wakuli enech achaklipech umu chakli nyak nyaklipu chanatimaguk Juda douk chanak chanu kipahechi chape uli umu chutukemaguk enyudak lo. Chakli nyaklipech umu kobi chutah echechim nugamimiluh yegechiweluh, kobi chugipech apak Juda apakin pasin. \v 22 Adul apak madukemech. Echech eke chumnek umu agundak nyak anyanakmali. Namudak ali eke munek moneken? \v 23 Ati nyunek kobi douk apak muklipenyamu. Apak agundak douk nubatim anam apakimi almam hanubu hakli enen adulin atinyi balan umu God umu hunek enech echudak. \v 24 Kalemom ali nyunam nyugipech nyanatimaguk pasin. Puneken umu God nutulipu nukli ipak wosik panubu yopipu. Ali nyak wosik nyubukumom utabal nyutalmom ofa umu amam chopuk huhwalu amamigas balagas. Nyunek namudak ali chanatimaguk elpech eke chudukemech chukli nyanatimaguk balan chaklipech umu nyak uli douk wo adulin e. Ali echech wosik eke chudukemech umu nyak wosik nyagipech enyudak God ananin lo. \v 25 Ali elpech douk echech wak Juda ali chenek bilip uli douk amonekumech anap chup maklipech enyudak balan likuk mowechiken nyakus atugun uli. Balan enyudak. Kobi chuwak kakwich mahich douk chenek ofamech umu wak aduligeim god uli e, kobi chuwak butog, kobi chuwak mahich douk chakwunich-omech meyoh chagak chatahech uli, kobi chunasonukeh umu chuwich chutoglu hwaloh meyoh.” \p \v 26 Pol nemnek nebemi amamin balan ali wehluwih nalmu amudak nubatim almam hanak henek enyudak pasin umu God nutulum nukli wosik amam douk ayopum. Ali Pol nanak nawich God ananitu nebetali wilpat naklipaguk amam pris umu ahudak nyumnah douk eke hunek enyudak nyunak nyutuh ali hunubu hutoglu yopum ahi, ali umu agundak amam silisili ati hulawali echudak ali amam pris hunek ofamechumom huku God. \s1 Echech Juda Chawich Chasuh Pol Numun God Ananitu Nebetali Wilpat \p \v 27 Douk ehudak 7-poleih nyumneh henek enyudak umu halakatimu hutuh ali enech Juda douk chapeli enyudak provins Esia uli chatik Pol nawich nape numun agundak God ananitu nebetali wilpat tatawamu. Namudak ali chaklipech enen meyaluhin balan wolobaichi elpech chahulechi nyihihi-chigunmu ali chanak chasuh Pol. \v 28 Chahwanu ali chohwalu chakli, “Ipak Isrel, aliga yowi gakamapu. Alman anudak douk nanak ihalub walub naklipu ihech elpech umu chukli wak apak Isrel chichogeik atudak God ananitu nebetali wilpat chukli yowetali uli. Ali chopuk naklipech umu chichogeik God ananin lo seiwak nakaguk Moses enyi. Ali wak nunek enyudak atin e, wak. Wakuli chopuk nalumali anam kipahemi almam douk amam wak Juda uli e hanaki hanak hawich numun banis atudak God ananitu wilpat tatawamu. Hawich ali henek God ananitu wilpat tanobosusih.” \v 29 Chakli namudak umu moneken, anabu nyultab douk chatik Trofimas napeli Efesas uli nanu Pol hape Jerusalem ali chakli Pol nalawanu hawich banis numun atudak God ananitu wilpat tatawamu. \p \v 30 Namudak ali chanatimaguk elpech chape Jerusalem uli loguh hwonechlukech ali chape chohwalu chanaki chanak ali chasahul chanaki chowachabal. Chanaki chasuh Pol chasonukanu chatoglu aduk God ananitu nebetali wilpat ali wisnabul chowaluk duahas. \s1 Nebenali Soldia Nanali Ananim Soldia Hanaki Halawaguk Pol \p \v 31 Echudak wolobaichi elpech chakli chubo Pol nugak ali ahudak atuh balan nyanak nyaduk nebenalimu wolobaimi soldia uli, echech Rom echechim. Chaklipanu namudak chakli, “Chanatimaguk chape Jerusalem uli nyihihichich ali chape chohwalu chanaki chanak.” \v 32 Namudak ali ahudak atuh nalumu anam nebemi hagimagu anan uli hanu anam soldia ali hasahul haglumu echudak wolobaichi elpech. Douk echech Juda chatik anudak nebenalimu amam soldia uli nanali ananim soldia hanaki ali wata chatukemanaguk umu agundak chanomu. \v 33 Anudak nebenali soldia nanamu Pol nahwanu ali nanalak umu ananim soldia howechikanu biab senab. Ali nasolikech nakli, “Anudak meinali alman ali nenek moneken?” \v 34 Ali echudak wolobaichi elpech, enech chohwalali chaklipanali enen balan. Enech chohwalali chaklipanali kipainyi. Chohwaligas chahwagas namudak ali anudak nebenali soldia nabilak umu numnek bawogenyumu balan nabilak wak. Namudak ali nakagas amam soldia umu hulawanu huwich anatu amam soldia amamitu wilpat. \v 35 Amam soldia halawanu hanak hatoglu halakatimu atudak wilpatin leta ali hatukanu hanasahuk iluh meyoh. Umu moneken echech elpech chanubu nyihihichich ali dodogowich atich umu chakli chonu nugak. \v 36 Chanatimaguk chanaki ali chohwalu chakli, “Boweyanu nugak!” \s1 Pol Nawolmech Bawagas Umu Agundak Anan Nenek Bilip Umu Krais Umu \p \v 37 Amam soldia halakatimu hulau Pol huwich amamitu wilpat ali naklipu nebenali soldia nakli, “Deke wosik iklipenyu enen balan, waka?” \p Ali anudak nebenali soldia nasolik Pol nakli, “Nyak nyadukemen enyudak ganagain balan Grik, waka? \v 38 Yek yakli nyak eke anudak alman douk napeli Isip uli. Anabu nyultab likuk nanaki nohul wanoh hwatik gavman ali neyotu nalik 4,000 poleim almam hasuh wanohwich echudak ali hanamu wohigunmu elpech wak umu.” \p \v 39 Ali Pol wata naklipanu nakli, “Yek onowe Juda. Cheyalali nebebuli wabul Tasis douk blape enyudak provins Silisia uli. Yek douk yanu echech abuldak wabul yeul nyakihabul uli atupu elpech. Ali yakli nyuklipe wosik umu iklipech yekin balan echudak elpech.” \v 40 Anudak nebenali soldia naklipanu wosik ali Pol naitak neyotu noulumech logul aliga chasak ali nape neyagwleh enyudak ganagain balan Arameik ali nape naklipech ananin balan. \c 22 \p \v 1 Naklipech namudak, nakli, “Sahlim owahlim uli ahlim, ipak mneke. Nameitu yakli ibemepu ipakin balan ali ineyogamepu duldul umu yek.” \v 2 Douk chemnek umu neyagwleh echech yet Juda echechin ganagain balan Arameik ali chanubu chasak cheyotu bleilaguk. \p Douk chasak ali Pol nakli, \v 3 “Yek douk onowe Juda ali cheyalali nebebuli wabul Tasis enyudak provins Silisia. Ali yaitak yopuwe abuldak wabul Jerusalem. Alman chohwalanamu Gameliel uli nagamu nenek skulume kalbu umu nyanatimaguk apakich yamech echechin lo douk seiwak God nakaguk Moses enyi. Namudak ali likuk, yek douk yanubu dodogowiwe atuwe yagipech God kobi ipak panatimaguk nameitu pape ulimu. \v 4 Ali yenekech anagu anagu almam almagou douk chagipech ahudak Yah umu bilip umu Jisas uli. Yaklimu chunobo chugak. Yasuh almam almagou chopuk yowechikech senab ali yenyiglech chape haus kalabus. \v 5 Nanubu nebenali Pris nanu hanatimaguk echech Juda echechim nebemi hape hasuh kwotog uli douk hadukemech. Ali amam deke huklipepu umu enyudak yaklipepu enyi balan douk adulin. Amam henek pas heke yahwas umu sahlim owahlim amam Juda hape Damaskas uli ali yanak. Yanak umu iwechiki elpech chagipech ahudak Yah uli ali ilawechimu Jerusalem. Ilawechi ali nebemi hunekech chulau nyih umu enyudak cheneken uli. \s1 Pol Naklipech Umu Agundak Natoglu Kristen Umu \p \v 6 Douk yanak aliga halakatimu nyumnah toul ali huluk umu inak itoglu Damaskas. Ali ahudak atuh anatu tanubu taglak uli lait taglaki gani iluh utagu tabihi agundak yek yeyotumu, ali gnanubu hwalalagun. \v 7 Namudak ali yabih yagoul yakus atap ali yemnek anagu nigu ali enyudak elpen nyaklipe nyakli, ‘Sol Sol, nyak nyape nyae nyeneke anagu anagamu moneken?’ \v 8 Ali yek yasolik yakli, ‘Diginyali, nyak meinyali?’ \p Ali nakli, ‘Yek Jisas douk yanaki wabul Nasaret uli. Douk nyak nyape nyae nyeneken anagu-anagaluli.’ \v 9 Amudak haname uli almam, lait wosik hatulutu. Wakuli anudak nane wape weyagwleh uli, ananigu nigu douk wo humnekagu e, wak. \p \v 10 Ali yek yasolikanu yakli, ‘Diginyali, nameitu eke inek moneken?’ \p Ali Diginali naklipe nakli, ‘Kitak nyunak nyuwich abuldak wabul Damaskas. Nyuwich ali eke chuklipenyamu nyanatimaguk moul douk yek yatalihen umu nyak nyuneken uli.’ \v 11 Yatik atudak tanubu taglak uli lait ali nabes sechuke wak itulugun e. Namudak ali amudak yekim heile uli hasuh yekin logul ali manak mawich wabul Damaskas. \p \v 12 Ali abuldak wabul Damaskas ananu alman chohwalanamu Ananaias uli douk nape. Anan nagipechen kalbu God ananin lo. Nenek lotumu douk nakli adulin atin nenek lotu. Ali ihech Juda chape Damaskas uli chatulunu chakli anan yopinyi elpen. \v 13 Ananaias nanaki neyotu halakatimu yek ali nakli, ‘Yekinyu Saninu Sol, wata tulugun.’ Ali banubu ababuk nyultab wata chopuk yatulugun ali yatulunu. \v 14 Ali naklipe nakli, ‘Ohwakim yamem amaminu God anatalihe-nyamu nyudukemu enyudak moul douk anan naklimu nyak nyuneken uli. Chopuk anan natalihe-nyamu nyutik ananinu Alman douk isave nenek duldulinyi atin pasin uli ali nyumnek anan yet nunenyu piyagwleh. \v 15 Nyak eke nyuklipech ananin balan. Nyuklipu chanatimaguk elpech umu enyudak douk nyatulin ali nyemneken uli. \v 16 Ali nameitu wata nyupe nyubeyagun umu moneken? Kitak nyunek baptais. Nyuhwalu ananin yeul umu ninyouh abal ali eke kobi wata nunohwen nupemu nyakin yowenyi wak. Eke nukwleyenyuk.’” \s1 Pol Neneyagamu Agundak God Nakaganu Nanak Naklipech Balan Kipahechi Elpech Umu \p \v 17 Ali wata yatanamalimu Jerusalem. Yanaki yape ali abudak nyultab yawich numun banis agundak God ananitu nebetali wilpat tatawamu ali yape yenek beten abali, yek douk yatik enen enyudak kobi yonobek yomnis yatulin umu. \v 18 Yatulin yatik Diginali ali naklipe nakli, ‘Wisnabul ahudak atuh nyutukemaguk Jerusalem nyunakuk. Umu moneken, elpech chape agundak uli eke kobi chumnek nyakin balan douk nyuklipechen umu yek uli.’ \v 19 Ali yek wata yakli, ‘Diginyali, echech yet chanubu chadukemech umu nubuwakih yek douk yanamu echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi wilag yasuh echebuk chenek bilip umu nyak uli yowechikech ali yach. \v 20 Ali likuk ababuk nyultab habo Stiven douk naklipech nyakin balan uli nagak abali, yek chopuk yeyotu halakati yatulum ali yakli wosik. Ali ababuk nyultab hape hanu nagak abali, yek douk yeyotu yape yeyahumom luseh.’ \v 21 Wakuli Diginali naklipe nakli, ‘Kale, eke ikagenyu nyunamu lougun umu echebuk elpech douk echech wak Juda uli e.’ \s1 Pol Naklipu Amam Soldia Umu Anan Douk Ananu Echech Rom \p \v 22 Echudak almam almagou chape chemnek Pol aliga nanak nakli enyudak balan umu naklimu nunamu kipahechi douk echech wo Juda uli e chapemu, ali echech chahul yowatog achape chohwalu nebegun chakli, “Boweyanu, boweyanu nugak nunakuk. Echudakmali elpech douk wo chunokwnumu chupe apudak atap e, wak.” \v 23 Echech chape chohwalu cheyalik luseh, chohul ipluk chowachok kwalto iluh. \v 24 Ali nebenali soldia nanalak umu amam soldia halawanu hawich amamitu wilpat. Nebenali soldia nakli nudukemech ali naklipu amam soldia umu husakanu enech echudak ali husolikanu aliga nuwalmom bawagas umu agundak echech Juda chape chohwalu chagipechanu namudak umu. \v 25 Wakuli howechikanu neyotu umu hakli huleyanu enech echudak ali nohul yokwatu naklipu ananu nebenalimu 100-poleim soldia uli nakli, “Ati ipak pakli lo wosik nyaklipepamu pubo enen elpen echech Rom waka? Ipak douk watak puneme kot e ali palik poleye echudak. Enyudak pasin douk pakli penek duldulinyi, waka?” \p \v 26 Douk anudak soldia nemnek enyudak ali nanamu nanubu nebenali soldia ali nasolikanu nakli, “Nyak nyakli nyunek moneken? Anudak alman douk nanu echech Rom chanubu atich elpech meyoh.” \v 27 Ali anudak nebenali soldia nanak nasolik Pol nakli, “Nyak douk nyanu echech Rom atipu elpech o malmu?” \p Ali Pol naklipanu nakli, “Adul wo.” \v 28 Ali anudak nebenali soldia nakli, “Yek yowachak nebebali utabal yatalugun ali dakio yatoglu onowe Rom.” \p Wakuli Pol naklipanu nakli, “Yek wak. Yekich mamechich likuk chanu echech Rom chatoglu atich elpech ali nameitu yek wata yagipechech namobuk ati.” \v 29 Ali ahudak atuh amudak soldia haklimu hubo Pol uli wata hatukemanaguk. Nebenali soldia natik umu Pol douk adukwechuk naklipam howechikanu neyotu. Chopuk nemnek umu Pol nakli anan douk ananu echech Rom ali anan nanubu elgeinu. \p \v 30 Anudak nebenali soldia douk nakli nunubu nudukemu bawogenyumu balan umu echech Juda chakli chunekumanu kot Pol umu. Namudak ali wehluwih nokwachihuk senab douk howechik Pol abi. Ali nenekumom balan nebemi pris hanu hanatimaguk nebemi Juda douk isave hape hasuh kot uli hanaki howachabal. Douk howachabal iyuh, ali nalawali Pol nanaki naklipanu neyotu agundak nebemi howachabal hapemu. \c 23 \s1 Pol naklipam Balan Amam Nebemimu Echech Juda Echechin Kaunsil Uli \p \v 1 Pol neyotu natulum duk amudak nebemi Juda isave hape hasuh kwotog uli ali naklipam nakli, “Yekipu sahlim, yekih nyumneh yape yenek moneken pasin o moul aliga doumeih ali God natuluwemu, yekim ulkum douk manubu molu duldul.” \v 2 Pol nakli namudak ali nanubu nebenali Pris Ananaias nakagas anam almam heyotu halakatimu Pol uli umu hugudukanu yokwatu. \v 3 Ali Pol naklipanu nakli, “Nyak ati nyanubu nyape kobi onok alikwi albak douk chechebeyok chogalihw-inali pen ali chatuluk chakli onok namukwili. Nyemnek, God eke nugudukenyu. Nyak douk nyape agnabuk umu nyugipech lo ali nyuneme kot. Wakuli wata nyablo lo umu nyaklipam umu huguduke.” \p \v 4 Ali anam heyotu halakatimu Pol uli haklipanu hakli, “Nyak nyape nyeyagwleh yowenyi balan umu God ananinu Nebenali Pris.” \v 5 Ali Pol wata nakli, “Sahlim, yek wo idukemech umu anan douk nanubu nebenali Pris e, wak. Yadukemech umu balan nyetemu God ananik buk uli nyakli namudak. Nyakli, ‘Kobi piyagwleh yowenyi balan umu anudak alman douk nape nebenali ali nagakomu ipakich elpech uli, wak.’” \p \v 6 Pol natulum ali nadukemom amudak nebemi douk howachabal hape uli. Anam Farisi ali anam Sadyusi. Namudak ali neyagwleh nebegali nigu naklipam amudak nebemi hape hasuh kwotog uli. Nakli, “Yekipu sahlim, yek douk onowe Farisi ali yekinu aninu chopuk ananu Farisi. Yek yanubu yadukemech ali yakli adul umu chagak uli eke wata chitak. Ali douk yaklipu elpech enyudak balan. Ali bawagas umu agundak cheneme atudak kot umu douk anamudak.” \p \v 7 Pol nakli enyudak balan wakuli amam Farisi hanu Sadyusi ahape henechichilak. Namudak ali hanatimaguk amudak hanaki howachabal uli nebemi haitak hanadiyogulmu. Woblam hanu amam Farisi ali woblam hanu amam Sadyusi. \v 8 Umu moneken, amam Sadyusi isave hakli chagak uli eke kobi wata chitaki, wak. Chopuk hakli sagabehas uli God ananich enselahas douk hakli wak enech e. Wakuli amam Farisi isave hakli chagak uli eke wata chitak ali enselahas uli sagabehas adul chape. \p \v 9 Namudak ali hape hohwalu hanakliyuk ati. Anam henek skulumech umu lo uli douk chopuk anam Farisi. Amudak almam haitak heyotu heyagwleh nebegun atugun ali hakli, “Apak wo mugwatu enen yowenyi e, douk anudak alman neneken uli, wak. Enen sagabu o enen God ananin ensel nyukli nyunanu nyiyagwleh ali anan dakio nukli enyudak balan umu, wosik ananin balan douk adulin.” \v 10 Henechichilak ali balan nyatoglu nebeben atin. Namudak ali nanubu nebenali soldia elgeinu. Nakli kedeke husuh Pol tiki takan husonukehanu ali huplukech-anamu bieh. Namudak ali nakagas ananim soldia umu hubih hulmali Pol nutukemaguk amudak nebemi hulawanu huwich amam soldia amamitu wilpat. \p \v 11 Ali ababuk wab, Diginali nanaki neyotu nagimu Pol ali nakli, “Nyiyotu dodogowinyu atinyu ali kobi nyukli elgeinyu, wak. Dodogowinyu atinyu nyaklipech yekin balan agundak Jerusalem ali nebebuli wabul Rom chopuk nyak imas nyunek namudak ati.” \s1 Amam Juda Howechik Balan Umu Hubo Pol Nugak \p \v 12 Wehluwih aglupil amam Juda hanaki howachabal hape atugun ali halimu iluh hakli adul atimu kobi huwak kakwich o abal aliga hubo Pol nugakuk. \v 13 Chadaleham umu amudak howechik balan namudak uli douk hanubu wolobaimi hechalakuk 40-poleim. \v 14 Ali hanak hatik nebemi pris hanu echech Juda echechim nebemi ali haklipam hakli, “Apak mowechik enen adulin atinyi balan umu makli kobi muwak enech kakwich aliga mubo Pol nugak. \v 15 Namudak ali ipak punu amudak anam nebemi hape hasuh kwotog uli punekumanu balan nanubu nebenali soldia umu nulawali Pol nugluki agundak ipak papemu. Puklipanu pukli ipak pakli pugamu pusolikanu umu nuklipepu bawogenyumu ananin balan. Ali apak eke munek was mupe yah. Eke kobi kebes nunak nutoglogumu ipak ali eke monu nugak yah meyoh.” \p \v 16 Wakuli Pol ananik mehukik okokwinu nuganinu adukwechuk nemnekuk umu agundak hakli hubo Pol nugak umu. Namudak ali nanak nawich amam soldia amamitu wilpat ali naklipu Pol. \v 17 Ali Pol nohwalu ananu nebenalimu 100-poleim soldia uli nanaki ali naklipanu nakli, “Lau anudak yanpoleinali alman umu nanubu nebenali soldia. Anan enen balan umu nakli nuklipanu.” \v 18 Ali anudak soldia nalawanamu nanubu nebenali soldia ali naklipanu nakli, “Anudak Pol douk nenek kalabus uli nohwale yanak ali naklipe umu ilawali anudak yanpoleinali alman umu nyak. Umu moneken, anan douk enen balan nakli nuklipenyamu.” \p \v 19 Ali anudak soldia nasuh ananin logul nalawanaguk algas amam atum ali nasolikanu nakli, “Nyak moneken balan douk nyakli nyuklipemu?” \v 20 Ali anudak yanpoleinali alman nakli, “Amam Juda howechik balan umu hakli kaman husolik nyak umu nyulau Pol nyugluk umu amam nebemi Juda hape hasuh kwotog uli. Amam haulal umu hakli hugamu husolikanu chopuk umu nukli bawogenyumu ananin balan. \v 21 Wakuli nyak kobi nyumnekam. Umu moneken, wolobaimi almam hechalakuk 40-poleim eke hunobechuk hupe hutimanu yah. Amam howechik enen adulin atinyi balan umu kobi huwak kakwich o abal aliga hubo Pol nugak ali dakio hichah. Nameitu amam douk hape henek gibegabe hape hobeyagunmu nyak nyuklipam wosik ali dakio huneken.” \v 22 Ali anudak nebenali soldia naklipanu nakli, “Kobi nyuklipu enech elpech umu agundak nyaklipe enyudak balan umu, wak.” Ali nakaganu nanak. \s1 Nebenali Soldia Nalau Pol Nanamu Nebenalimu Gavman Uli Yeulinamu Filiks \p \v 23 Ali anudak nanubu nebenali soldia nohwalu biam nebemimu 100-poleim soldia uli hanaki ali naklipam nakli, “Punak pulau 200-poleim soldia, pulau 70-poleim amudak anam soldia douk hasahul hwosahas uli, pulau 200-poleim soldia hasuh bulawas uli ali putukemaguk agundak kehikib wab atub punamu Sisaria. \v 24 Punek redimu enech hwosahas umu Pol nusahulech uli. Ali pulawanu kalbu kobi enen yowenyi nyutoglomanu aliga nunak nutoglamu Filiks douk nebenalimu gavman uli.” \v 25 Ali anudak nanubu nebenali soldia nenek anap chup. Balan nyetemu chupe uli nyakli namudak. \p \v 26 Nyakli, “Yek Klodias Lisias yenek-umenyagu apudak chup nyak nebenyali alman Filiks douk nyape nebenyalimu gavman uli. Yopuhi nyumnah nyak. \v 27 Echech Juda chasuh anudak alman ali halakatimu chakli chonu nugak. Wakuli yek yemnek umu anan douk ananu echech Rom ali yek yanu yekim soldia manak malawanaguk ali nape kalbu. \v 28 Yakli idukemu bawogenyumu balan douk choku anudak alman umu ali yalawanu yaglumu echechim nebemi douk hape hasuh kwotog uli. \v 29 Magluk ali wak igwatu enen neneken uli yowenyi e, wak. Umu eke manu nugakumenyi o muwechikanu nupe haus kalabus umu. Yasolikech ali chaklipe chenekanu balan umu chakli nablo enen echechin lo. \v 30 Douk aliga balan nyaduke umu agundak amam Juda howechik balan umu hakli honu nugak umu ali douk anudak wisnabul yakaganu nanamagu nyak. Ali yaklipu amudak douk hakanu balan uli umu nyak nyupe nyumnek nyakigas aligas ali dakio huneken-umanu balan. Umu nyak nyumnek ali nyudukemu enyudak douk hakli hunekumanu balan-umenyi.” \p \v 31 Namudak ali amam soldia hagipech amaminu nebenali ananin balan ali ababuk wab halau Pol hanak aliga hanak hatoglu wabul chohwalabul umu Antipatris uli. \v 32 Gagluk wehluwih ali amudak hanak atapih uli soldia wata hatanamomu amamitu wilpat gani Jerusalem. Ali amam hasahul hwosahas uli atum halawanu haglumu Sisaria. \v 33 Douk halawanu hanak hatoglu hakanu pas nebenalimu gavman uli ali halaguk Pol ananis wis. \v 34 Anudak nebenalimu gavman uli natik pas ali nasolik Pol umu enyudak provins douk anan nanaki enyi. Ali Pol naklipanu nakli anan douk nanaki enyudak provins Silisia. \v 35 Douk nemnek namudak ali naklipu Pol nakli, “Amudak hekenyu balan uli hunak hutogloli ali eke adakio imnek nyakin balan.” Ali anudak nebenalimu gavman uli naklipu amam soldia umu huwechik Pol nupe Herot ananitu nebetali gavmanitu wilpat. \c 24 \s1 Echech Juda Echechim Nebemi Henekumanu Kot Pol \p \v 1 5-poleih nyumneh hanak hadiyuk ali nanubu Nebenali Pris Ananaias nanamu Sisaria. Nanu echech Juda echechim nebemi hanu ananu alman yeulinamu Tetalas. Anan douk nadukemu echech Rom echechin lo ali eke nugakomu amam Juda niyagwlehumom balan. Habihi ali haklipu nebenamali gavman uli enyudak balan douk hakli huneken umu Pol uli. \v 2 Filiks nohwalu Pol nanaki ali Tetalas nape nenek balan nechopenyanu. Nakli namudak. Nakli, “Nebenyali gavman Filiks, nyak yopinali alman ali apak dakio manubu mape kalbu loubali nyultab wanogwiluh wak analuh e. Nyak nyagakamu apakich elpech nyagapech enechi enech echudak chape kalbu ihalub walub. Ali apak douk manubu mape kalbu mechalakuk kobi likuk malik mapemu. \v 3 Namudak ali apak manubu monehilau umu enyudak ali monek tenkyumenyu. \p \v 4 Yakli wak umu ilaumenyu loubali nyultab umu iyagwleh umu, wakuli nameitu douk yasolik-enyamu nyukli wosik nyugakomapu ali nyumnek apakin banenyi balan. \p \v 5 Matik anudak alman douk nape nenek wolobainyi yowenyi. Napemu nenek echech Juda chape ihalub walub blape apudak atap uli chohul wanogwiluh ali chakli chunu gavman chulpak. Ali anan douk nebenalimu ananu lain elpech douk chohwalech umu Nasaret uli. \v 6 Chopuk anan douk naklimu nunek atudak God ananitu nebetali wilpat tunabosusih, wakuli apak manak mahwanu. [Ali douk makli munekumanu kot umu enen apakin lo. \v 7 Wakuli Lisias douk nebenalimu amam soldia uli nanaku dodogowinu atunu ali natulupe-yanali. \v 8 Namudak ali Lisias nakli douk chaklimu chunemanu balan uli douk chunaki agundak nyak nyapemu ali chuneken-umanu.] Nameitu nyukli nyusolikanamu, nyak yet douk eke nyumnekanu ali eke nyudukemu ihenyumali douk apak makanu balanyumen uli douk adulin.” \v 9 Amam Juda chopuk hagakomu Tetalas hape hechapakanu wolobainyi balan Pol. Ali hakli enyudak nyanatimaguk balan douk adulin atin. \s1 Pol Naklipanu Ananin Balan Filiks \p \v 10 Ali Filiks douk nebenalimu gavman uli noulmanu logul Pol umu niyagwleh. Ali Pol naklipanu nakli, “Yek yadukemech umu, nyak douk nyape nyagakomu echudak wolobaichi elpech chape enyudak provins uli umu wolobaichi yohwleguh ali nyasuh echechig kwotog. Ali nameitu yek yanubu yenehilawamu ibemom amamin balan ali nyak nyumneken. \v 11 Douk nyukli nyusolikech ele, nyak yet deke nyumnek balan namudak. Nobowakih, nameitu douk 12-poleih nyumneh hanak hadiyuk, yek douk yanamu Jerusalem umu inek lotumu God. \v 12 Ali amam Juda heneme kot uli douk wak hutuliwe inu enen elpen wupe wunechichilak ali wulpak balan gani numun God ananitu nebetali wilpat e, wak. Wak chutuliwe isonuk wolobaichi elpech inekech nyihihichich gani numun echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi wilag e o anagun abuldak wabul Jerusalem, wak. \v 13 Ali enyudak balan dukwechuk henekume kot umu eke kobi hugwatu enen bawogenyumu, umu nyak nyudukemech nyukli amam hakliyen uli balan douk adulin umu, eke wak. \p \v 14 Wakuli enyudak nameitu yek yakli iklipenyamu balan douk adulin. Balan enyudak. Yek yagipech anah sik Yah ali yenek lotumu apakich yamech echechinu God. Ali ahudak yagipechah uli Yah, echech Juda chakli ahah douk wo duldulih e, wak. Yek yenek bilip umu enyudak nyanatimaguk balan douk nyetemu God ananin lo uli. Enyudak balan douk seiwak Moses naklipech-enyuk uli nyanu enyudak enen douk amam profet henyemaguk uli. Wak ichegeyenyuk e. \v 15 Yek yenek bilip yakli adul kobi amudak almam umu. Yek yanubu yadukemech umu God eke nuhul chanatimaguk chagak uli yopichi elpech chunu yowechi ali eke wata chitaki chupe. \v 16 Namudak ali wihlu wehlu yek dodogowiwe atuwe yenek duldulin pasin ali ulkum molu wo ikli yek yenek enen yowenyi e, wak. Yakli wak umu inek enen pasin ali God nunu elpech chutuliwe chukli yenek yowenyi, wak. \p \v 17 Yanak analub kipahelubi walub yapeik enech yohleguh ali wata yatanamalimu Jerusalem. Yalaumechi anabal utabal enech yekich elpech echech Juda douk chanahwagagun umu echudak uli. Ali chopuk yanakumali inek ofamu enech echudak umu God. \v 18 Yenek enyudak ali yagipech enen apakin pasin alagun umu God nutuliwe inubu itoglu yopuwe agundak ananis nabes umu. Yawich yeneken numun banis agundak God ananitu nebetali wilpat tatawamu ali chatiliwe. Wak wolobaichi elpech chune mupe gani numun e. Wak enech chune mupe miyagwleh muhwaligas muhwagas e, wak meyoh. \v 19 Wakuli anam Juda hapeli enyudak provins Esia uli hawichu ali hesleye. Douk amudak almam enen balan umu, nameitu douk hunaki agundak nyakis nabes umu ali hunekenyume. \v 20 Wakumomu, amudak almam wosik huklipenyamu hemneke yakli yenek moneken yowenyi nobowakihibu nyultab douk yeyotu yape yeyagwleh agundak amam nebemi Juda howachabal hape hasuh kwotog umu. \v 21 Wakuli atin balan meyoh douk yeyotu agundak amam hapemu ali yohwalu yakli namudak. Yakli, ‘Bawogenyumu balan umu doumeih nyumnah penekume kot umu douk pene kotume umu agundak yakli adul umu chagak uli eke wata chitakumali.’” \p \v 22 Filiks anan douk anadukemu Diginali ananih Yah, umu agundak chunek bilip umu Jisas ali chuneken uli pasin. Namudak ali naklipu amam Juda umu hupe hubeyogun. Naklipam nakli, “Nanubu nebenali soldia Lisias nunaki ali adakio igapech enyudak ipakin balan.” \v 23 Ali naklipu ananu nebenalimu 100-poleim soldia uli umu ninyigul Pol nuwich nupe haus kalabus. Wakuli naklipanamu kobi nunubu nunek wasumanu halakati, wak. Naklipanamu abudak nyultab Pol ananichi chukli chunaki chukanu enech echudak douk anan Pol nukliech uli abali, anan soldia douk kobi nuklipech wak. \s1 Filiks Nowechik Pol Nape Haus Kalabus Umu Biech Yohleguh \p \v 24 Eneh nyumneh hanak hadiyuk ali Filiks nanali ananik almatok Drusila chanaki. Okwok douk onok Juda. Chanaki ali Filiks nenemanu balan Pol nanaki ali nemnek enen balan umu agundak chenek bilip umu Krais Jisas umu. \v 25 Ali Pol nape naklipanamu chunek duldulin pasin umu. Naklipanamu agundak chunek bosumu echech yet umu. Ali chopuk naklipanamu agundak kwali God eke nunekumapu balan umu yowenyi moneken ulimu. Douk Filiks nemnek namudak ali elgeinu. Ali naklipu Pol nakli, “Ati doumeih ajulug ali anyunak nameitu. Kamanami anabu nyultab ikli imnekenyu abali, yek eke wata inemenyu balan nyunaki.” \p \v 26 Ali ababuk nyultab Filiks douk nape nobeyogunmu Pol umu nakli Pol eke nunek grisumanu nukanu anabal utabal ali nukwachihanu nunak meyoh. Namudak ali wolobaihi nyumneh nohwalu Pol nanaki nananu hape heyagwleh balan. \p \v 27 Douk aliga biech yohleguh chanak chadiyuk ali Porsius Festas nalau Filiks ananin moul nape nebenalimu gavman. Filiks nakli nunek echech Juda chunehilau-manu, namudak ali natukemaguk Pol nonowechik napeik. \c 25 \s1 Pol Nakli Sisa Douk Nape Nebenalimu Gavman Umu Rom Uli Numnek Ananitu Kot \p \v 1 Festas nanaki ali nalau moul nape nebenalimu gavman umu enyudak provins Judia. Douk nape bieh atuh nyumneh umu julug ali natukemaguk Sisaria naltomu Jerusalem. \v 2 Nakih Jerusalem ali amam nebemi pris hanu echech Juda echechim nebemi hanaki henemanu balan Pol hape haklipu Festas. Ali haklipanu dodogowim atum hakli namudak. \v 3 “Nyugakomu apak ali nyulawali Pol nunaki agundak Jerusalem.” Umu moneken, amam habo balan umu hakli nunaki ali honu nugakuk yah. \v 4 Ali Festas naklipam nakli, “Pol nenek kalabus nape Sisaria ali yek yet halakatimu eke wata itanamu inak. \v 5 Namudak ali ipakim nebemi huname munak. Nukli nenek enen yowenyi umu, amam wosik hunekumanu kot.” \p \v 6 Festas nanech chape Jerusalem 8-poleih o 10-poleih nyumneh hanak hadiyuk ali wata naglumu Sisaria. Wehluwih nanak nape wilpat nasuh kwotog umu ali naklipam umu hulawali Pol nunaki. \v 7 Douk Pol nanak natogloli ali amudak Juda hapeli Jerusalem habihili haitak heyotu halihi halihanu ali ahape hakli, “Anudak alman nenek wolobainyi yowenyi.” Hechopokanu wolobainyi balan wakuli habilak umu hugilapu Festas umu amamin balan douk adulin wakuli habilak hati wak. \p \v 8 Wakuli Pol nebemom balan nakli, “Yek wo inek enen yowenyi umu echech Juda echechin lo o atudak God ananitu nebetali wilpat o anudak alman Sisa douk nape nebenalimu gavman umu Rom uli e, wak.” \p \v 9 Wakuli Festas douk nakli nunek amam Juda hunehilaumanu, namudak ali nasolik Pol nakli, “Nyak nyakli wosik umu nyunamu Jerusalem ali yek imnek enyudak nyakin balan agnabuk o malmu?” \p \v 10 Wakuli Pol nakli, “Atudak wilpat nameitu yeyotuwatu uli douk tanubu Sisa ananitu. Yek eke inek kot atudak atutu wilpat. Nyak yet nyanubu nyadukemech. Yek douk wo inek enen yowenyimu echech Juda e, wak. \v 11 Sapos yek yablo enen lo ali yenek enen yowenyi douk nyanokwnumu yek igakumen ulimu, enyudak douk wosik deke che igak. Wakuli enyudak balan amam Juda heneme kot umu douk wak adulin e, wak. Namudak ali douk wak kalbamu nyak nyiyolu amam Juda amamis wis e, wak. Yek yakli puklipe inamu Rom umu Sisa numnek yekitu kot.” \p \v 12 Namudak ali Festas natanamu nanu ananim almam douk hanubu hadukemech uli heyagwleh umu julug ali naklipu Pol nakli, “Nyak nyakli Sisa numnek nyakitu kot. Namudak ali wosik eke mukagenyu nyunamu Sisa.” \s1 Festas Naklipu Agripa Umu Pol Ananitu Kot \p \v 13 Eneh nyumneh hanak hadiyuk ali anudak king chohwalanamu Agripa uli nanu ananik mehukik Benaisi chanamali Sisaria. Chanamali chutik Festas ali chunemanu gude. \v 14 Chape Sisaria eneh nyumneh hanakuk ali Festas naklipu anudak king umu Pol ananin balan. Naklipanu nakli, “Ananu alman nape kalabus douk likuk Feliks nowechikanu napeik uli. \v 15 Ali nubuwakihigu wik yanamu Jerusalem umu echech Juda echechim nebemi pris hanu anam echechim nebemi hape hechopokanu balan ali halikemu yek ibemanu ananin yowenyi. \v 16 Wakuli yaklipam yakli, ‘Apak Rom apakigamu, umu chowemeyech wohibusi bugabus kipahechimu, apak douk wo mudukemech e, wak. Elpen kwotog gupenyin uli, susubati nyiyotu agundak chenemen balan uli chapemu ali michukabalin umu nyubemech balan umu echudak chenemen kwotogumech uli iyuh.’ \p \v 17 Namudak ali haname manaki ali wak anabu nyultab bunakuk meyoh e. Wehluwih yanak yape kwotogwitu wilpat ali yaklipam umu hulawanu nuwichi. \v 18 Ali amudak henemanu balan uli haitak heyotu, wakuli balan heneken-umanu uli douk wak enen adulin e, umu yowenyi douk hakli neneken uli, wak. Yek yakli amam eke hukli anan nenek enen yowenyi, wakuli wak. \v 19 Amam ati nyihihichim umu anan umu ahudak Yah chenek lotumu God umu hanu ananu alman chohwalanamu Jisas uli. Anan nagak wakuli Pol nakli anan wata naitak nape. \v 20 Enyudakmali balan, yek douk wo idukemech e umu agundak imneken ali igwatu bawogenyumu balan umu e, wak. Namudak ali yasolik Pol umu yakli nukli wosik umu nunamu Jerusalem ali yek imnek ananitu kot agnabuk. \v 21 Wakuli Pol nakli nunamu Sisa douk nebenalimu apak Rom uli umu numnek ananin balan nugapechen. Ali anan nakli nupe haus kalabus. Namudak ali yek yakli anan nupe haus kalabus aliga meibali nyultab ali ikaganu nunamu Sisa.” \v 22 Ali Agripa naklipu Festas nakli, “Yek yet yakli imnek anudak alman.” \p Ali Festas naklipanu nakli, “Wosik kaman dakio nyumnekanu.” \s1 Amam Soldia Halawali Pol Umu Agripa Numnek Ananin Balan \p \v 23 Wehluwih ali Agripa nanu Benaisi cheneki dudukehi luseh ali chanaki. Chanaki ali enyudak pasin echech almam almagou cheneken umu chatuk echechich yeguh chakih umu douk chanubu chenek yopinyi. Chanaki ali chawich nebetali chowachabal atali wilpat, chanu anam nebemimu ami hanu nebemimu abuldak wabul uli. Chawich iyuh ali Festas naklipu amam soldia halawali Pol hawichi. \v 24 Ali Festas nakli, “King Agripa nyanu ipak panatimaguk panapu pape uli, ipak tiki anudak alman. Chanatimaguk Juda almam almagou chape agundak uli chanu echebuk douk chape Jerusalem uli chanaki agundak yek yapemu ali chenemanu balan chohwalu nebegun chakli, ‘Boweyanu nugak. Kobi nupe, wak.’ \v 25 Wakuli yek yatik umu anan wo nunek enen yowenyi e umu nyunoknumu nugakumenyi, wak. Ali anan yet nakli Sisa douk nebenalimu gavman uli numnek ananin balan. Namudak ali yek yakli eke ikaganu nunak Rom. \v 26 Wakuli yek wo igwatu enen ananin balan nyutoglu bagalu e, umu inekumanu anap chup apakinu nebenali umu gavman uli e, wak. Namudak ali yek yalawali anudak alman umu nyak King Agripa nyanu ipak panatimaguk chopuk umu mumnek ananin balan. Umu mumneken kalbu ali yek igwatu enen balan umu inyemu chup uli. \v 27 Umu moneken, namudak douk wo kalbamu ikagas enen kalabus nyunak ali kobi inek salimumu balan umu echudak douk chenekumen balanyumech ulimu.” \c 26 \s1 Pol Naklipanu Ananin Balan King Agripa Uli \p \v 1 Douk Festas neyagwleh umu julug ali Agripa naklipu Pol nakli, “Nyak wosik nameitu nyiyagwleh nyakin balan.” \p Ali Pol nohul logul nape naklipanu ananin balan namudak. \v 2 Nakli, “King Agripa, doumeih yek yenehilaumu ibemom balan amam Juda douk henekenyume uli. Ibeyenyumom ali yakli nyak nyupe nyumneken umu chanatimaguk echudak amam Juda hechopoke balanyumech uli. \v 3 Yek yanubu yenehilau. Umu moneken, nyak nyanubu nyadukemu ihenyumali apak Juda apakin pasin nyanu ihenyumali douk isave malpak balan umu mugipechen silisili atili. Namudak ali yakli nyumnek yekin balan ali kobi nyukli nuneiles wisnabul, wak. \p \v 4 Likuk wata chokuwe yape yekin kantri abali, aliga yanak yape Jerusalem aliga nameitu, chanatimaguk Juda douk chadukemech, umu agundak yapemu o yalahemu. \v 5 Loubamu nyultab chadukeme ali amudak Juda huklile, amam wosik huneyogomenyu. Chadukemech umu yek douk onowe Farisi ali yagipechen kalbu amamin pasin. Enyudak pasin douk nyanubu dodogowin atin nyechalakuk nyanatimaguk pasin douk amam Farisi hagipechen henek lotumu God umu. \v 6 Ali nameitu douk yeyotu agundak heneme kot. Bawogenyumu balan umu agundak henekume kot umu douk namudak. Yek yakli adul yape yatulugun umu God nunek enyudak nyutoglu kobi seiwak naklipamuk adulin atinyi balan apakim yamem umu eke nuneken nyutoglomu. \v 7 Asudak apakis 12-poleis awilas chenek lotumu God nyumnah wab ali chakli adul chape chatulugunmu enyudak balan nyutoglu adulin. Ali nebenyali king, yek yakli nyumnek. Yek douk chopuk yenek bilip yape yatulugunmu echudak. Ali bawogenyumu balan umu amam Juda hechopoke enyudak balan umu douk anamudak ati. \v 8 Malmu namudak, umu ipak enepu Juda pakli kobi munek bilip umu agundak God eke wata nuhul chagak uli wata chitakumali? \p \v 9 Likuk yek yet yakli inek wolobaichi echudak umu yakli ichakomech ichogeik Jisas douk nanaki wabul Nasaret uli ananin yeul yen nyubihuk. \v 10 Enyudak douk yeneken Jerusalem. Amam nebemi pris heke namba dodogowiwemu amam ali yowechik wolobaichi God ananich elpech chenek kalabus chape. Ali ababuk nyultab amam hakli hubo enech Jisas ananich elpech chugak abali, yek douk chopuk yakli wosik umu hech chugak. \v 11 Wolobaihi nyumneh yenekech chalau nebehi nyih gani numunig umu gwanatimaguk echech Juda chape cheyagwleh balan ogwi wilag. Yenekech namudak umu yakli chukanaguk agabus Diginali ali chiyagwleh-umanu enen enen. Yanubu nyihihichiwe-mech ali chopuk yanamu kipahelubi lougunilub nebelubi walub umu yech inekech anagu anagu.” \s1 Pol Neneyogomu Agundak Natoglu Kristen Umu \p \v 12 “Yagimohumech namudak echech Kristen ali anah nyumnah amam nebemi pris heke namba dodogowiwemu amam ali henek anap chup heke yahwap yanamu Damaskas. Apudak chup pakli wosik umu inekech anagu anagu echech Jisas ananich elpech. \v 13 Ali nebenyali King, yaklipenyu adulin atin. Olokohunih umu nyumnah yape yanak yah ali anatu lait douk tanubu taglak tenek winyumaguk wah uli tagluki gani iluh utagu tabihi tasuh yek yanu amudak heile mape manak uli. \v 14 Namudak ali apak manatimaguk mabih magoul makus atap, ali yemnek anagu nigu. Ali enyudak elpen nyeyagwlehi ganagain balan Arameik uli nyaklipe nyakli, ‘Sol Sol! Nyak nyape nyeneken anagu anagu namudak umu moneken? Nyak nyape nyanakamu nebehi nyih kobi enen bulmakau nyape nyaduken ayas enyenyinu nebenali nahwen uli wanohwinyi lowag umu.’ \v 15 Ali yek yasolik yakli, ‘Diginyali, nyak meinyali?’ \p Ali Diginali nakli, ‘Yek Jisas douk nyak nyape nyeneke anagu anagu uli.’ \v 16 Ali naklipe nakli, ‘Kitak yotu iluh. Nameitu yatoglomenyu agundak umu italihenyu ali nyusuh yekin moul. Umu nyunak nyuklipech umu enyudak doumeih nyatoglomenyu nyatulin uli nyunu enen douk kamanami eke igilapenyeyen uli. \v 17 Eke ikagenyu nyunamu nyakich elpech echech Juda chunu kipahechi ali enenyi enen nyutoglo-menyamu, yek eke igakomenyu nyupe kalbu. \v 18 Eke ikagenyu nyunak umu nyuhul echechis nabes nyunekech chutukemaguk yomotokweh umu ali chutoglomali agundak lait taglak umu. Umu Satan kobi wata dodogowinamu nuwechikech, wakuli wata chutanamalimu God chusuh yekin balan dadag chugipechen. Ali Anan eke kobi wata nunohwen nupemu echechin yowenyi, wak. Eke nukwleyenyuk. Ali echech eke chulau yopichi echudak douk God nechubuk umu echebuk elpech douk chenek bilip umu yek ali nenekech chatoglu ananich atich uli.’” \s1 Pol Naklipu King Agripa Umu Anan Neneken Uli Diginali Ananin Moul \p \v 19 “Namudak ali nebenyali King Agripa, yek douk yatik enyudak nyagluki iluh heven ali yatulin kobi yonobek yomnis yatulin uli umu julug ali wak iklimu ichogeik balan e, wak. \v 20 Susubati yaklipechen abuldak wabul Damaskas umu julug ali yanak yaklipechen Jerusalem. Aliga ali yanak yaklipechen ihalub walub enyudak provins Judia iyuh ali yanamu kipahelubichi elpech douk echech wak Juda uli e. Yaklipech umu chukenyuk agabus yowenyi, chutanamu chukanu apaluh God ali chunek yopinyi pasin chugilapech umu agundak echech achatukemaguk yowenyimu. \v 21 Douk namudak ali amam Juda hanaku hahwe numun banis agundak God ananitu nebetali wilpat tatawamu ali hakli he igak. \v 22 Wakuli likuk yet God nagakome aliga aliga doumeih enyudak yeyotu agundak yaklipepu adulin atin balan ipak douk yeguh hwakihepali panu ipak yeguh wakepali. Ali yeyagwlehen uli balan douk enyudak atin seiwak amam profet hanu Moses haklienyuk uli umu enen enyudak eke nyutoglomu. \v 23 Balan haklienyuk uli enyudak. Hakli, ‘Anudak alman Krais, anudak douk God anatalihanu ali eke nukaganu nunakili, anan douk adul eke nunaki numnek nebehi nyih. Ali anan eke nunubu susubeinu alman umu nugak ali wata nitakumali. Ali eke nuklipu ananich elpech echech Juda chunu kipahechi yopinyi balan umu God eke wata nunolawech chutanamali chupe kalbu kobi douk lait taglakumech umu.’” \s1 Pol Nakli King Agripa Nunek Bilip Umu Krais \p \v 24 Douk Pol neyagwleh ananin balan namudak ali Festas nablomanu balan ali nohwalu nebegun atugun nakli, “Pol, nyak nyagugaku. Nyenek skul nyalikuk ali nyakin wolobainyi save nyenekenyu nyagugaku.” \p \v 25 Wakuli Pol nebemanu balan nakli, “Nebenyali Festas, yek wak igugaku e, wak. Enyudak yeyagwlehen uli balan douk adulin. Ulkum molomen dakio yeyagwlehen. \v 26 King Agripa douk nadukemech umu enyudak nyanatimaguk nyatogloluli. Namudak ali yek wak elgeiwe ye wakuli douk yeneyagamanu. Yadukemech umu enyudak nyanatimaguk yek yeyagwleh-umen uli, enyen douk natulin ali nadukemen. Umu moneken, enyen wo nyunobechuk nyutogloguk anagun algas e, wak. \v 27 King Agripa, nyak nyenek bilip nyakli amam profet amamin balan adulin o wak? Yek ayadukemech umu nyak douk nyenek bilipumen.” \p \v 28 Ali Agripa nasolik Pol nakli, “Malmu namudak. Nyak nyakli deke abudak banabu nyultab meyoh nyuneke inek Kristen waka?” \v 29 Ali Pol nebemanu balan nakli, “O banabu nyultab o loubamu. Hwalohwibu nyultab deke inekenyu nyutoglu Kristen. Ali yek douk yenek beten yasolik God umu yakli nyak nyunu ipak panatimaguk doumeih pape pemnekemu yeyagwleh uli, yakli ipak puduk yek. Yakli ipak putoglu Kristen. Wakuli abudakmali senab douk yakli wak umu chuleyepu anab, wak.” \p \v 30 Douk Pol nakli namudak ali King Agripa nanu Benaisi uli Festas chanu ihech elpech chanaki chowachabal uli chaitak cheyotu iluh. \v 31 Douk chatoglu aduk ali echech biech atin cheneyagwleh chakli, “Anudak alman wak nunek enen yowenyi e, umu eke monu nugak o muwechikanu nunanuhlen uli, wak.” \v 32 Ali Agripa naklipu Festas nakli, “Anudak alman kobi nuklimu nunak nebenalimu Rom uli numnek ananin balan ele, anan deke amukwachihanu nunak meyoh. Wakuli wak.” \c 27 \s1 Amam Soldia Halau Pol Umu Nebebuli Wabul Rom \p \v 1 Douk chabo balan umu apak eke mulau kolohuk munamu enyudak nebenyi kantri Itali,\f + \fr 27:1 \ft Abudak nyultab Pol nanamali Jerusalem ali wata nanamu Rom abali, ati Luk eke nanamanu hanak. Putik Aposel 16:10 uli Aposel 21:17.\f* ali cholu Pol nanu amudak anam kalabus Julius ananis wis umu nulawam hunak. Anudak alman Julius douk nape nebenalimu 100-poleim soldia. Anan nanu ananim soldia douk anam umu anudak nebenali gavman Sisa ananin nebenyi ami. \v 2 Ali malto onok kolohuk douk kwolali Adramitiam kwanaki uli. Okwudak kolohuk chakli kunak chuwechikok chunak analub walub douk blape enyudak provins Esia uli. Malto ali kwalawapu manak. Aristakas douk napeli Tesalonaika uli douk nanamapu manak. Abuldak wabul Tesalonaika douk blape enyudak provins Masedonia. \v 3 Manak aliga wehluwih manak matoglu Saidon. Julius nenek yopinyimu Pol ali wosik naklipanu nanak natik ananich elpech umu chukanu kakwich o echudak anan nakliyech uli. \v 4 Aliga matukemaguk Saidon manak. Manak wihun dodogowinu atunu ali kolohuk kwatanamu kwanak woblahahin umu ailan chohwalenyumu Saipras uli. Manak agundak wihun wak ananamu e. \v 5 Mablo manak halakatimu enyudak bien provins chohwalen umu Pamfilia uli Silisia aliga manak matolgu wabul yeulibulmu Maira. Abuldak wabul douk blape enyudak provins Lisia. \p \v 6 Kolohuk kwatoglu kweil agnabuk ali nebenalimu amam soldia uli nogwatu kipaikwi douk kwolali Aleksandria kwanaki umu kwakli kunamu enyudak kantri Itali uli. Ali nalawapu manak malto okwobuk. \v 7 Malto ali kwatukemaguk Maira kwape kwanak chokubul ati umu eneh nyumneh. Amam boskru henek nebenyi moul aliga manak matoglu halakatimu anabul wabul Naidas. Wihun dodogowinu atunu ali apak mabilak umu munak wak. Namudak ali masahul manak woblenyumu ailan Krit agundak wihun wak ananamu e. Manak halakatimu ananu poin chohwalanamu Salmani uli. \v 8 Henek nebenyi moul umu kolohuk ali masahul manak halakatimu algasinyumu enyudak ailan. Aliga manak matoglu anagun douk chakli yopugunmamu kolohliyol wunak wulu kalbu abudak nyultab wihun nulumu. Agagun douk gnape halakatimu anabul nebebuli wabul yeulibulmu Lasia. \p \v 9 Mape agnabuk wolobaihi nyumneh aliga ali ahudak nebehi nyumnah umu echech Juda chenek tambumu kakwich umu hanak hechalakuk.\f + \fr 27:9 \ft Ahudak nyumnah umu echech Juda chenek tambumu kakwich ahi ababuk nyultab ihech yohleguh douk chopuk isave nanubu nebebenu atunali wihun nalu ogudak yous yeul Mediterenian.\f* Ali ababuk nyultab yous douk chopuk gwanubu yoweg umu munak umu. Ali Pol naklipam umu hudukemech nakli, \v 10 “Aipo, yek yadukemech umu nameitu mukli munak umu, banubu yowebali nyultab eke butoglomapu. Wolobaihi jah hunu kolohuk eke chunak chuwichuk. Ali wo jah uli kolohuk atich e. Elpech chopuk eke chugak.” \v 11 Wakuli nebenali soldia nasuhuk henek moul kolohuk uli amaminu nebenali nanu kolohukinali amamin balan. Pol naklipam enyi wak nuhwen e. \v 12 Asudak basis kolohuk kwanak kwolomu douk wo yopus e, umu kolohuk kwulu abudak nyultab nebenali wihun nulumu, wak. Namudak ali wolobaimi almam habo balan umu hakli hutukemaguk agnudak hunak. Hakli hichakamech hunak hutoglu Finiks ali dakio hupe agnabuk abudak nyultab nebenali wihun nulu abali. Finiks douk chohwalu anas basis sape enyudak ailan Krit. Asas douk sape satik agundak aun nabuh umu. \s1 Nebenali Wihun Nalu Ali Yous Yoweg \p \v 13 Ananu chokunali wihun nalu nanaki saut uli nape nalu ali amam hakli kolohuk eke kusahul kalbu aliga kunak kutoglu asudak basis Finiks. Namudak ali hasonuk anka henyemu iluh ali kwape kwasahul kwanak huluhuluk umu algasinyumu enyudak ailan Krit. \v 14 Wakuli wo loubali e ananu nanubu takweinali wihun chohwalanamu Not Is uli nalu nakih nabagliki enyudak ailan. \v 15 Nalu nabihi nabo kolohuk ali mabilokok umu kuwichanu kunak mabilak wak. Namudak ali wihun nape nalawok nanak. \v 16 Nalawapu manak aliga manak woblahahin umu enen chokwinyi ailan chohwalen umu Koda uli. Manak agnabuk ali monek nebenyi moul umu mabilak umu mutuki anatu chokutali bot kolohuk kwape kwasonukotu uli umu mutowemu iluh. \v 17 Hatuk bot hotowemu iluh ali heleyok analuh nadululuh olokohunik umu kolohuk umu dodogowik. Elgeim umu hakli kedeke wihun nulawak nunak nichopok kutaku kupe ananu wesan douk nakih olokohunig umu yous halakatimu enyudak kantri Libia. Namudak ali haunih selahas chabihi hobleyechuk ali wihun nape nalawok nanak. \v 18 Wihun nape namudak nalu nebebenu atunu yous yoweg ali kolohuk wo kusahul kalbu e, wak. Wehluwih ali ahape honik jah howachah haglukuk yous. \v 19 Wata chopuk wehluwih douk hakli bieh atuh umu amamis wis hape hohul nadululuh, enech selahas, anagu palag douk chosoh selahas umu howachech chaglukuk yous. \v 20 Wolobaihi nyumneh nyumnahinu aun uli unib wo kwalowi mutulich e, wak. Wihun nape nalu dodogowinu atunu. Namudak ali wo muklimu eke mupe ye, wak. Makli eke mugak umu atugun. \p \v 21 Namudak ali wolobaihi nyumneh wo hulau woligun e. Ali Pol naitak neyotu natulum ali naklipam nakli, “Ipak pukli pumnek yek ali mupeik Krit kobi kebes munakile deke kalbu. Deke kobi munek nebenyi moul namudak o munak muwimaguk anah jah namudak, wak. \v 22 Wakuli nameitu yaklipepu, michich kobi yowech ali dodogowipu pupe. Eke kobi ananu nugak, wak. Eke kolohuk otuk kunak kuwichuk. \v 23 Yek God ananiwe ali douk yenek lotumu anan. Ali kwiganikib wab enen ananin ensel nyanaki nyeyotu halakatimu yek ali nyaklipe namudak. \v 24 Nyakli, ‘Pol, kobi elgeinyu. Nyunak aliga nyunak nyutoglomu nebenalimu gavman uli Sisa nutulinyu. God nagakamenyu meyoh nenekumenyu yopinyi ali amabuk hanatimaguk hanenyu pape kolohuk uli eke hupe kalbu.’ \v 25 Namudak ali ipak dodogowipu pupe. Yek yanubu yakli adul umu God eke nuneken nyutoglu kobi naklipemu. \v 26 Wakuli apak wihun eke nulawapu ali munak mutoglu anagun enen ailan.” \p \v 27 Aliga sakli 4-poleibus webus umu, wihun nalawapu masahul anagunigumu yous yeuligumu Mediterenian. Ali halakatimu olokohunib umu wab amam boskru hakli kolohuk ati akwanak huluk umu anab amnab. \v 28 Namudak ali hodo enech amamanyichi echudak onohw naduhw ali hautuhw yous umu hakli hunek metamu yous hudukemu lougumu. Douk hatukohwi ali hatik umu lougumu yous douk 40 mita. Douk kwagamu kwanaku henek namudak ati ali hatik umu nameitu loug umu douk 30 mita meyoh. \v 29 Hatik namudak ali elgeim hakli kedeke munak mutaku onou bulbudib. Namudak ali honik nubatich ankahas agundak kwagikumaguk kolohuk hautich yous umu chusuh kolohuk kulu meyoh. Ali hape henek beten umu gugluk wisnabul. \v 30 Ali amam boskru ahape hatimu yegwih umu hulhwas hutukemaguk kolohuk. Namudak ali hautu chokutali bot tabih talu yous ali henek loh umu hakli wata hunik enech ankahas gani kwalik umu kolohuk hutichuk yous. \v 31 Wakuli Pol naklipu amam soldia hanu amaminu nebenali nakli, “Amudak boskru hukli kobi hupe kolohuk umu, ipak eke kobi pupe wak. Eke pugak.” \v 32 Namudak ali amam soldia hobleik nadululuh hlasuh atudak chokutali bot uli ali taglukuk yous. \p \v 33 Halakatimu gugluk ali Pol nanalak umu amam hanatimaguk umu huwak enech kakwich. Naklipam nakli, “Loubomu nyultab ipak ulkwip yowep ali wo puwak enech kakwich e, wak. Pape meyoh aliga 4-poleih nyumneh. \v 34 Namudak ali nameitu douk yanalak-umepamu puwak enech echudak umu dodogowipu. Ipak panatimaguk eke pupe kalbu ali eke kobi enech echudak chunekepu, wak.” \v 35 Naklipam julug ali nohul anatu bret nanaki agundak amam hapemu nenek tenkyumu God iyuh, ali nagwdukatu nape natowah. \v 36 Hanatimaguk hatik namudak amamich michich cholu kalbu ali chopuk hawak enech kakwich. \v 37 Manatimaguk motemu kolohuk uli douk wolobaipali 276-poleipu. \v 38 Douk hawak woligun umu julug ali honik wit hawachatu taglukuk yous umu kolohuk hwalhwalik. \s1 Kolohuk Yowek \p \v 39 Aliga gagluk ali amam boskru hatiku algas anab amnab. Wakuli amam wo hudukemech e umu agagun douk meigunimu e, wak. Ali hatiku anas basis douk sanubu sawich ali yopunali wesan nakus. Namudak ali hakli wosik umu, hakli hichakamech hulawok kuwich asabuk basis aliga kunak kusuh wesan. \v 40 Namudak ali hatupak nadululuh douk ankahas cheiloluh uli chagluk chologuk yous. Ali ababuk atubu nyultab hokwechihuk nadululuh douk hlasuh stia uli. Ali haklik sel gani kwalik umu, umu wihun nulawok kunak duldul umu algas. \v 41 Wakuli kolohuk kwanak kwalto anatu chokutali nukut wesan chukamu yous ali kwataku kwape. Gani kwalik umu douk kwanubu kwataku kwape dadag wo kwalowi kunogwanamu e, wak. Agundak kwagikumaguk yous dodogowig otug gwape gwodudale-gehok muduk ati. \p \v 42 Ali amam soldia hakli hubo kalabus hugak umu hakli kedeke hiyomeh hunak hukih buknap ali hulhwas. \v 43 Wakuli anudak nebenalimu 100-poleim soldia uli nakli wak umu nubo Pol nugak ali naklipam wak. Ali nanalak umu amabuk heyomeh kalbaluli umu hunatablig hugluk hiyomeh hulik ati aliga hunak hukih hiyotu buknap. \v 44 Ali hunatimaguk hapeik uli adakio hunosuh palag uli o tutukanigasik umu kolohuk uli ahugikuk hiyomeh hunaku. Monek namudak ali manatimaguk manak matoglu buknap kalbu. \c 28 \s1 Pol Nape Ailan Yeulinyumu Molta \p \v 1 Manak aliga manak matoglu kalbu algas enyudak ailan ali memnek umu enyudak ailan douk chohwalen Molta. \v 2 Elpech chape enyudak ailan uli douk chanubu chenek yopinyimu apak. Echah ahape holu ali nyuglus. Namudak ali chejigul eneh nyih ali chalawapu manak meyotumeh. \v 3 Ali Pol nape natalmali anatu unut ulegas umu nunaki nugesemu nyih. Negesemu ali enen idul nyemnekuk nyih nyatogloli ati nyodo naluh Pol ananin logul nyeil namobuk. \v 4 Ablabuk wabulichi chatik umu enyudak idul nyodo naluh logul nyeil iliyalik umu ali chanaklipamu chakli, “Aduligu atugu, ati anudak alman eke nabo enen elpen nyagak uli. Anan wak nugakuk yous e, wakuli nameitu anudak god douk isave nenek duldulin pasin uli nakli wak umu wata nugakomanu umu wata nupe, wak.” \v 5 Wakuli Pol neyalik enyudak idul nyabouk nyih ali logul wo kwalowi nyukiyakanu o nukli nunek malmu e, wak. \v 6 Ali echech chape chatulugun umu chakli kadak logul nyultowanamu o ahudak atuh nubih nugoul nugak umu. Wakuli chape chatulugun loubali ali wo chutik enen yowenyi enyudak nyutoglomanu e. Ali wata chenek senisumu echechin tinytin ali chakli, “Anan douk ananu god!” \p \v 7 Ananu nebenalimu enyudak ailan uli ananib amnab douk bapeli hakalatimu agnabuk cheyotumu. Ananin yeul Pablias. Pablias nanaki nalawapamu ananitu wilpat ali bieh atuh nyumneh nenek lukautumapu nape nenekumapu yopinyi atin pasin. \v 8 Ali ananinu aninu douk ogudak ganu nechuh alas. Ananihw yegenyihw nyihihichihw ali nechichlak. Pol nanak nawich nechuhwomi rum nenek betenumanu aliga nowemeyanu wis ali nagabeyanu wata yopunu. \v 9 Douk Pol nenek enyudak ali chanatimaguk echudak enech chape enyudak ailan ali agasudak senekech uli chanaki ali nagabeyech yopich. \v 10 Namudak ali chenemapu yopinyi pasin chakapu wolobaichi yopi-yopichi echudak. Abudak nyultab makli munak abali, chaitak chalawali wolobaichi echudak douk apak tukwahapamech uli chanamali kolohuk. \s1 Matukemaguk Molta Manamu Rom \p \v 11 Ababuk nyultab mape enyudak ailan abali, apak douk mape biab atunu aub. Ali abudak nyultab nebenali wihun nalu abali, onok kolohuk kwolali Aleksandria uli kwanaki kwolu enyudak ailan. Kwalik umu okwudak kolohuk douk chenek bioguh abaliguh hwape. Oguhudak abaliguh douk chenek makim umu biam nugamim anudak wo aduligeinali god chohwalanamu Sus uli ananim hape. Malto okwudak kolohuk ali manak. \v 12 Manak aliga manak matoglu nebebuli wabul Sairakyus ali mape bieh atuh nyumneh agnabuk. \v 13 Ali wata matukemaguk Sairakyus manak matoglu kipaibuli yeulibulmu Risiam. Wehluwih ali ananu wihun naitaki saut uli nape nalu naltowi. Hakli bieh atuh nyumneh umu manak matoglu Pyutiolai. \v 14 Matoglu agnabuk ali mogwatu enech Kristen. Ali chasolikapamu munech mupe anagu wik agnabuk. Mape anagu wik umu julug ali adakio maitak manak atapih manamu Rom. \v 15 Ali Kristen chape Rom uli chemnek umu apak halakatimu munak mutoglomu, ali chanakmali chutulupu. Enech chanaki aliga chogwatopu anatu nebetali maket abuldak wabul chohwalabulmu Apius uli. Enech chogwatapu kipaibuli douk biog atutu haus pasindia wilag gwatawamu. Douk Pol natulich ali ananin michin nyolu kalbu dodogowinu ali nenek tenkyumu God. \p \v 16 Manak aliga manak matoglu douk mawich abuldak nebebuli wabul Rom ali nebemimu gavman uli haklipanu wosik Pol umu anan atunu nupe anatu sik wilpat ali ananu soldia nupe nunek wasumanu. \s1 Pol Naklipech God Ananin Yopinyi Balan Abuldak Nebebuli Wabul Rom \p \v 17 Bieh atuh nyumneh hanak hadiyuk ali Pol nenekumom balan echech Juda echechim nebemi umu hunaki hunanu hiyagwleh enen balan. Douk hanaki howachabal ali naklipam nakli, “Yekipu sahlim owahlim, yek wo kwalowi inek enen yowenyimu apakich elpech e. Wak inek enen yowenyi ali ichegeik enyudak pasin douk apakich yamech chagimeh umu e, wak. Wakuli chahwe chowechike Jerusalem ali cheyolu yolu amam Rom douk nebemimu gavman uli amamis wis. \v 18 Hemnek yekitu kot ali wo hugwatu enen yowenyi e umu eke he igakumenyi. Namudak ali hakli hukwechihe inak. \v 19 Wakuli echech Juda chechogeik amamin balan chakli wak. Douk wak anah alagun yah e ali yakli wosik umu inamali Sisa meyoh numnek yekitu kot. Wakuli yek yet douk balan wakemu inemech kot yekich elpech echech Juda umu. \v 20 Douk namudak ali dakio yenemepagu balan umu punaki itulipu ali iklipepu balan. Yek yenek bilip ali yape yatulugun umu anudak alman douk apak manatimaguk Isrel madukemech umu eke nutoglu ali mape matulugun-manu uli. Ali bawogenyumu balan umu anudak sen nolu yekis wis umu douk anamudak.” \p \v 21 Ali haklipanu hakli, “Wak anam almam huneki anas pas gani Judia ali huklipapamu nyak e, wak. O chopuk wak anam Kristen douk hanaki agundak uli huklipapu enen balan umu nyak o hiyagwlehumenyu enen yowenyi balan e, wak. \v 22 Wakuli nameitu apak makli mumnek nyak ulkum molomen uli balan. Umu moneken, apak madukemech umu ihalub walub douk chape cheyagwleh enen enen umu anudak nupoleinu lain elpech douk chaitak echech Juda ali nyak nyawichech uli.” \p \v 23 Namudak ali hatalih anah nyumnah. Douk ahudak nyumnah hanak hatogloli ali chanubu wolobaichi elpech chechalakuk chalik chanakili chanaki chowachabal atudak Pol napenyutali wilpat. Aglupil aliga wab anan nape naklipech balan umu elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Ali naklipech enen lo seiwak God nakaguk Moses enyi nyanu enen balan douk amam profet henyemaguk uli. Dodogowinu atunu naklipech enyudak balan umu nakli nublanu echechiluh apaluh umu chunek bilip umu Jisas. \v 24 Enech chemnek Pol ananin balan ali chenek bilip umu Jisas. Wakuli enech wo chusuh ananin balan e, wak. \v 25 Namudak ali abudak nyultab Pol nakli niyatak ananin balan abali, echech yet chaitak ali enech chakli adulin, enech chakli wak adulin e. Ali chaitak chanak. Naklien uli balan douk enyudak. Nakli, “God ananin Michin nyawich profet Aisaia ali nyonohul naklipechuk enyudak aduligeinyi balan apakich yamech. Aisaia nakli, \v 26 ‘Kalemu echudak elpech ali puklipech namudak. Pukli, “Balan ipak eke pupemu pumneken, wakuli bawogenyumu eke kobi pudukemen, wak. Putulugun umu eke pupemu putulugun, wakuli echudak eke putulich kobi pudukemech. \v 27 Umu moneken, echudak almam almagou echechigas balagas douk asechuk, chagah echechigas aligas ali chowechik echechis nabes. Wakumomu, echechis nabes eke sutulugun ali chutik echudak, aligas tag sunakuk chumnek balan chudukemen, balagas sugal ali chudukemu bawogenyumu balan echechip ulkwip pulomen kalbu ali eke wata chutanamu-mali yek igabeyech umu chupe kalbu.” ’ \p \v 28 Namudak ali ipak imas pudukemech. Echebuk elpech douk chaklipech balan umu enyudak yopinyi moul God neneken umu nugakomu apak ali wata nunolawapu mutanamu mupe kalbamu, echech douk achanak chaklipu kipaichi douk echech wo Juda uli e. Echudak kipaichi eke chumneken ali chunubu chuhwen dadag chugipechen.” \v 29 [Douk Pol nakli enyudak balan umu julug ali echech Juda chanubu chaitak chanak. Chape chanak yah ali echech yet chape chalpak nebenyi balan chanak umu enyudak Pol naklipech enyi balan.] \p \v 30 Biech yohleguh Pol nape anatu wilpat douk anan yet nape natalutaluli. Ali nakli wosik nenehlilauwamu chanatimaguk elpech douk chanakumali chutuluna-luli. \v 31 Nape naklipech balan umu elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Chopuk nape nenek skulumech umu Diginali Jisas Krais ananin balan. Wak elgeinu e ali dodogowinu atunu nape naklipechen. Chopuk wak enen elpen nyunaki ali nyuklipanamu kobi nuklipechen e, wak.