\id 1TI - Bukiyip (Central Dialect "Mountain Arapesh") NT [ape] -Papua New Guinea 1994 (web version -2013) \h 1 TIMOTI \toc1 Salik Uli Pas Pol Nenekas Umu Timoti Uli \toc2 1 Timoti \toc3 1 Ti \mt1 SALIK ULI PAS POL NENEKAS UMU TIMOTI ULI \imt1 Banenyi balan umu enyudak balan Pol nalik neneken nyanamu Timoti uli \ip 1:1-2 Pol nakli God nunu Jisas Krais hugakomu Timoti \ip 1:3-20 Pol Naklipu Timoti umu niyotu dodogowinu ali kobi numnek amam henek lohumech uli. Amam douk dodogowim atum haklipech umu chugipech seiwakin pasin \ip 2:1-15 Yopinyi pasin echech Kristen imas chuneken umu agundak chunek lotumu \ip 3:16 Nebemimu God ananich elpech uli hanu amudak hagakomom uli huneken uli pasin \ip 4:1–6:21 Pol naklipu Timoti umu wolobainyi yopinyi pasin anan neneken umu nagakomu echech chanatimaguk Kristen umu \c 1 \p \v 1-2 O Timoti, yek Pol yenek asudak pas sanakumagu nyak. Nyak douk nyatoglu kobi yekinyu nuganinamu. Nyak douk nyasuh enyudak yek yenek skulumenyomen uli God ananin balan nyagipechen ali dakio yohwalenyu nuganinu. Yek douk anudak God douk nanalawapu matanamali mape kalbaluli nanu Krais Jisas hatalihe. Amam hatalihe ali haklipe dodogowinyi balan umu itoglu Krais Jisas ananiwe aposel ali yaklipech ananin yopinyi balan. Ali anan douk bawagas umu apak manubu madukemech umu anan eke wata nunaki nunalawa-paluli. Yek yakli apakinu Aninu God nunu apakinu Diginali Krais Jisas hunelekenyu ali hugakomenyu meyoh. Ali chopuk, yakli amam hunek nyakihw apahw hwulu kalbu. \s1 Timoti Imas Nubo Wo Adulinyi E Balan Nyubihuk \p \v 3 Nubuwakih yek yakli itukemenyaguk inak provins Masedonia umu, yek yaklipenya-maguk nyupe Efesas. Wakuli nameitu yakli iklipenyu chopuk umu nyunubu nyupe Efesas ali nyuklipu amudak almam dodogowinyi balan umu amam kobi wata hunek skulumech umu enen lohwin balan alagun, wak. Amam imas huklipech God ananin balan atin. \v 4 Nyak nyuklipam dodogowinyi balan nyukli, “Ipak kobi puklipech enyudak meyaluhin sakihasin balan, wak. Ali kobi puklipech enyudak seiwakin balan umu seiwakiguh yeguh douk elpech chanahwalamu. Ipak piyagwleh enyudakmali balan umu, ipak eke pupemu puhlitak ati ali eke kobi pugipech God ananin laik, wak. Enyen douk umu apakin bilip atin, God nagilapapu ananin laik.” \v 5 Ali bawogenyumu balan umu nyuklipech enyudak God ananin balan umu, nyak douk nyuklipech umu nyichuhul chugipech enyudak pasin umu ulkwip punosuh God nunu kipaichi elpech umu. Enyudak pasin douk nyaitaki dulduliluhi apaluh hlanu duldulipi ulkwip chanu adulinyi bilip umu Jisas uli. \v 6 Wakuli anam amudak almam douk ahatukemaguk enyudak yopinyi pasin ali hape heyagwleh wohinyi balan kobi douk chagakali cheyagwlehen uli. \v 7 Amam hakli hutoglu tisa omimu hunek skulumech umu God ananin lo. Ali hakli, “Apak madukemen ali dakio monek skulumepu.” Amam douk hakli namudak wakuli amam wo hudukemu God ananin lo e. Ali chopuk amam wo hudukemu bawogenyumu amamin balan alagun e, wak. \p \v 8 Apak madukemech umu sapos apak mukwutuk lo nyunek enyebuk moul douk God naklimu enyen nyuneken ulimu, lo enyen douk yopinyi. \v 9-10 Wakuli apak madukemech umu enyudak lo God douk wo nuneken umu nuklien yopichi elpech e, wak. Anan neneken umu echebuk douk chenek yowenyi ulimu chutukemenyuk ali chupe kalbu. God nenek enyudak lo umu echebuk douk chakli wak ananin lo chekenyuk agabus uli, chanu echebuk douk wo chumnek balan uli e, chanu echebuk douk chakli wak ananin balan ali chenek ihenyumali yowenyi uli. Echech chanu echebuk douk chakli wak umu chunek lotumu God ali chenek yowenyi uli, chanu echebuk douk chabo echechich mamechich chagak uli. Echech chanu echebuk douk chabo kipaichi elpech chagak uli, chanu echebuk douk chanasonukehumu chanak hwaloh uli, chanu amabuk douk hape hanukeh kipaimi almam uli. Anan neneken umu echebuk douk chakwumech aluh kipaichi elpech chalawech chanak umu kipaichi chutalich uli, chanu echebuk douk chene lohumech uli. Echech chanu echebuk douk chagipech echechin pasin umu cheyagwleh nebenyi balan umu chunek enen moul wakuli echech chenek loh, wo chuneken uli e. Ali anan neneken umu chanatimaguk elpech chopuk douk chakli wakuk God ananin adulin atinyi balan chekenyuk agabus ali chenek enenyi enen yowenyi uli. \v 11 Enyudak balan douk nyagipech ananin yopinyi balan douk anan nekeyen umu inak iklipechenyi. Enyen douk nyagila-papamu God douk nanubu yopuyopunali dodogowinali yeul nyakih-analuli. \s1 Pol Nenek Tenkyumu Jisas Umu God Nenelekanu Nagakomanu Meyoh Umu \p \v 12 Yek yenek tenkyumu apakinu Diginali Krais Jisas. Seiwak anan nagakome ali neneke dodogowiwemu yenek ananin moul. Anan douk nakli yek wosik isave yenek ananin moul yakwukwihen kalbu ali anan dakio naklipe yeneken. \v 13 Ali seiwak susubati yek wata imnek Jisas ananin balan umu e, yek yenek tok bilasumanu ali yakli wakanu. Ali yakli wak ananich elpech douk chasuh ananin balan uli ali yach yowechikech yenekech chemnek nebehi nyih. Ali ababuk nyultab yek yenekech namudak umu, yek wo idukemech ikli yek yenek yowenyi e, wak. Yek wo isuh ananin balan igipechen e. Namudak ali God nakli mapiliwe ali wo nubeme yowenyi yek yape yeneken uli e, wak. \v 14 Ali apakinu Diginali Krais Jisas nanubu nagakome meyoh nagabeye yenek pas anan ali yape kalbu. Namudak ali yek yasuh ananin balan dadag yagipechen. Ali chopuk, yek ulkum manosuh kipaichi elpech ali yagakomech. \v 15 Enyudak balan douk nyanubu adulin atin. Douk namudak ali apak munatimaguk imas muhwen dadag mugipechen. Balan enyudak. Seiwak Krais Jisas nanaki apudak atap umu nugakomu apak monek yowenyi ulimu nunalawapu mutanamali mupe kalbu. Ali kipaichi elpech douk kwalowi ati, wakuli yek Pol douk yanubu yoweweli yechalakuk umu yenek yowenyimu. \v 16 Douk namudak ali Krais Jisas nanubu nakli mapiliwe ali anan wo nyihihichi-namu yek e. Anan nakli mapiliwe umu kwali chunatimaguk chusuh God ananin balan chugipechen uli chudukemech chukli yek yanubu yoweweli. Wakuli Krais Jisas nanalawe ali nagabeyemu yekin yowenyi. Ali eke chunek tin chukli, “Krais Jisas nakli mapilinu anudak nanubu yowenali alman ali nalawanu nagabeyanamu yowenyi anan neneken uli. Douk namudak ali aduligu atugu anan eke nunalau apak alagun mupe kalbu eheh nyumneh.” \v 17 Anan atunu douk nanubu God. Apak wo mutulunu apakis nabes e, ali anan eke kobi nugak ati. Anan nape king eheh nyumneh. Ali yek yakli apak munatimaguk imas mukli anan douk Nebenali ali mutuk ananin yeul nyukih eheh nyumneh. Enyudak balan douk adulin atin. \s1 Pol Naklipu Timoti Umu Nupe Dodogowinu Nunek God Ananin Moul \p \v 18 Timoti, nyak douk nyenek God ananin moul ali yek dakio yohwalenyu nuganinu. Likuk wata yanpoleinyamu, amam profet haklipech umu nyak eke nyunek God ananin moul nyukwukwihen umu. Ali yek yakli iklipenyu enyudak atin kobi seiwak amam haklimu. Ali nyak nyumneken ali nyuhwen nyugipechen umu nyupe dodogowinyu atinyu nyunek God ananin moul. Ali nyubo yowenyi nyubihuk kobi ananu soldia nenek moul ami uli neneken dodogowinu atunamu. \v 19 Nyak nyune tin umu God ananin balan douk nameitu nyahwen uli ali nyugamu nyuhwen dadag nyugipechen. Nyak imas ulkum mulu duldul ali kobi mulomu nyukli nyak anyenek yowenyi, wak. Enech elpech douk chakli wak umu echechip ulkwip pulu duldul umu. Echech ulkwip polomu yowenyi ali chanubu cheneken. Ali echech chatukemaguk God ananin balan ali chape kobi chaglukuk loug umu yous umu. \v 20 Anam umu echudak douk chaglukuk loug umu yous uli douk amudak biam Haimenias uli Aleksanda. Amam henek tok bilas umu God ali yek Pol yenemomuk. Yek yakli wak umu amam hunak hunu echech Kristen chupe atugun, wak. Yek yenemom hanak holu Satan ananis wis umu nom ali nunekam hudukemech umu amam kobi wata hunek tok bilasumanu ati God. \c 2 \s1 Apak Munek Beten Umu \p \v 1 Nyalik uli pasin apak imas muneken uli douk enyudak. Yek yakli, “Ipak punek beten umu God umu. Ali ipak pusolikanamu echudak ipak tukwahepamech uli, ali punek tenkyumanu. Ali chopuk, pusolikanamu nugakomu chunatimaguk elpech. \v 2 Ali pusolikanamu nugakomu king omi hunu chunatimaguk chape nebechimu gavman uli. Ipak punek beten umu gavman umu apak mupe kalbu, apakiluh apaluh hlulu kalbu ali munek duldulin atin pasin umu munek enenyi enen yopinyi God naklienyi. \v 3-4 Sapos ipak punek beten namudak umu, ipak eke punek God douk nanalawapu matanamali mape kalbaluli nunehilau. Ali anan chopuk douk nakli nunalau chunatimaguk elpech chutanamu chupe kalbu ali chudukemu adulin atinyi balan ali chuhwen chugipechen uli. \v 5 Ali apak madukemech umu douk nanubu atunu meyoh God nape. Ali apak manatimaguk elpech mape wobul ali anan nape wobu. Ali nanubu atunu meyoh alman nape olokohun umu apak ali nanukapu manak halakatimu God. Anan douk Krais Jisas. \v 6 Krais Jisas douk nakli wosik ali nagak umu natal apak manatimaguk elpech apakin yowenyi. Ali nakwachih-apamu apakin yowenyi douk nyowechikapaluli. Ali ahudak nyumnah God nakli ahi, Jisas nagak umu nukwachihapu. Ali God nagilapapamu mudukemech mukli anan douk nakli nunalau apak munatimaguk mutanamali mupe kalbu. \v 7 Douk namudak ali Krais Jisas natalihemu ilau ananin yopinyi balan inak iklipu elpech. Ali chopuk, natalihe yatoglu aposel umu inak inek skulumu kipaichi elpech douk wo chudukemu God uli e. Yek inek skulumech umu enyudak adulin balan umu Krais umu chudukemen ali chuhwen dadag chugipechen. Ali yek douk wo inek lohumepu e, wak. Yek yaklipepu adulin atin. \p \v 8 Yek yakli almam hape blanatimaguk walub uli imas hunek beten. Amam kobi nyihihichim ali huhlitak, wak. Amam imas hunagabemu hupe atugun hunek yopinyi atin pasin ali hunek beten. \s1 Almagou Imas Wumnek Enyudak Balan Wugipechen Ababuk Nyultab Chunak Chupe Chunek Lotu Abali \p \v 9 Ali yek yakli almagou alagun imas wupe kalbu wunasak yopihi luseh douk hanokwnumu owo uli. Bane banehi wo hunokwnu-mawaluli e, wak. Ali chopuk, kobi wunaginoh balagas sunu yegechiweluh echudak yopichi atich douk chatalich nebebali utabal uli, wak. \v 10 Ali ipak almagou isave pakli ipak pasuh God ananin balan penek lotumanaluli imas punek ihenyumali yopinyi moul douk almagou isave wonek lotumu God uli woneken uli. \v 11 Ali punak pupe punek lotu abali, almagou kobi wuklipech God ananin balan, wak. Owo wupe bleilaguk wumnek God ananin balan ali wupe wunek tinyumen. \v 12 Yek Pol yakli wak umu onou almagou wupe nebewalimu alman ali wunek skulumom umu God ananin balan, wak. Owo imas wupe bleilaguk. \v 13 Seiwak susubati God nenek elpech umu, anan nalik nenek alman Adam iyuh ali nagikuk nenek almatok Iv. \v 14 Ali yowenali Satan douk wo nunek loh umu Adam e, wak. Anan nenek loh umu Iv ali kwatukemaguk God ananin balan kwonek yowenyi. \v 15 Ali sapos almagou wumnek God ananin balan wuhwen dadag wugipechen ali owo ulkwip punosuh kipaichi elpech wugakomech, ali wupe kalbu wunek duldulin pasin ali kobi wunu kipaimi chiyagwleh\f + \fr 2:15 \ft Enyudak balan umu wunu kipaimi chiyagwleh umu douk nyaklimu kobi wunu kipaimi chunasonukeh umu, wak.\f* umu, owo douk wosik wonek yopinyi. Ali sapos wunek yopinyi wupe kalbu namudak ali wulali batowich umu, God eke nunalawou wutanamali wupe kalbu eheh nyumneh. eh nyumneh. \c 3 \s1 Amam Hape Nebemumalimu God Ananich Elpech Uli \p \v 1 Enyudak balan douk adulin. Sapos ananu nukli nupe nebenalimu God ananich elpech nugakomech umu, anan douk nakli nulau nyanubu yopinyi susubein moul. \v 2-3 Ali nunek enyudak moul uli, anan imas ananu nenek yopinyi atin pasin uli. Anan imas nunek yopinyi atin ali kobi enech elpech chukli anan yowenali. Anan imas nulau otuk almatok. Ali anan imas nubo yowenyi tinytin nyubihuk ali anan kobi ulkum mulomu nunek yowenyi, wak. Anan kobi nuwak abal nugugaku ati. Anan imas nugakomech nukech echudak kipaichi elpech. Anan imas nunek skulumech nuklipech balan kalbu umu chumneken ali chudukemen. Anan kobi nyihihichinu wisnabul atimu nunu kipaichi chuhlitak, wak. Anan nunech chupe atugun. Anan kobi nuhech nuklipech nebegun ati, wak. Ali anan kobi nunek tin umu nulau wolobaibali utabal blunu enechi enech echudak, wak. Sapos anan nunek yopinyi namudak umu, anan wosik eke nunek enyudak moul. \v 4 Anan imas nugakomok kalbu ananik almatok kwunu ananich batowich ali nunekech chumnek ananin balan. Ali batowich imas chumnek ananin balan ali kobi chuganimeny-umanu ati, wak. \v 5 Wakuli sapos anan kobi nunek lukautumu ananik almatok kwunu batowich kalbamu, anan eke kobi nunokwnumu nunek lukautumu God ananich elpech. \v 6 Ali sapos anan aseiwak natoglu Kristen ali nasuh God ananin balan dadag nagipechen aliga nameitamu, anan wosik iken nupe nebenalimu God ananich elpech. Sapos nubuwakih ati natoglu Kristen umu, anan kobi nupe nebenalimu God ananich elpech, wak. Umu moneken, kedeke anan nunek tin nukli anan nebenali yeul nyakihanu nadukemu enechi enech uli ali eke nutukemaguk yopinyi balan. Ali God eke nunek skelimumanu ali nukli anan douk yowenali nenek yowenyi kobi douk seiwak anan nenek skelim umu Satan umu. Ali God eke nunubu nukli wak anudak alman kobi douk seiwak nanubu nakli wakuk yowenali Satan umu. \v 7 Anabuk douk nupe nebenalimu God ananich elpech uli imas nunek yopinyimu echebuk douk wo chusuh God ananin balan uli e alagun. Anan nunek namudak ali elpech eke chutulunu chukli anan yopunali wo nunek enen yowenyi uli e. Umu moneken, kedeke echech chukli anan yowenali ali anan nugipech Satan ananin balan ali Satan nuhwanu nuwechikanu dadag. \s1 Amabuk Douk Hagakomu Nebemumali God Ananich Elpech Uli \p \v 8 Amabuk douk hagakomu nebemimu God ananich elpech uli imas hunek yopinyi pasin umu chunatimaguk elpech chutulum ali chukli amam yopumi. Amam imas hunek enyudakmali yopinyi pasin. Amam imas huklipech atin balan chunatimaguk elpech. Kobi huklipaguk enech enen balan ali enech huklipechuk kipainyi, wak. Ali amam kobi huwak abal hugugaku ati. Ali kobi hunek hinyigimu kipaichi echechich echudak chunu utabal, wak. \v 9 Bawogen umu God ananin balan seiwak nyonobechuk, wakuli nameitu God anaklipu apak ananipu madukemen. Ali amam imas hunek tin umu enyudak atin balan huhwen dadag hugipechen. Ali amam imas ulkwip pulu duldul ali kobi pulomu hunek yowenyi, wak. \v 10 Susubati ipak God ananipu elpech imas putik amabuk douk hakli hugakomu amam douk hape nebemimu God ananich elpech uli. Putulum umu hugipechen kalbu nyanatimaguk pasin dukwechuk yaklipepamen ulimu, ipak wosik puklipam umu hunubu huneken. Sapos wakumomu, wak. \p \v 11 Ali amamiyu almagou\f + \fr 3:11 \ft Bawogenyumu balan umu oudak almagou douk bien. Enen nyakli hagakomu nebemi uli amamiyu almagou. Ali enen nyakli wagakomu nebemimu God ananich elpech uli.\f* owowin balan enyudak. Owo imas wunek yopinyi pasin umu chunatimaguk elpech umu chutulu ali chukli owo yopuwali almagou. Ali owo kobi wuklipech enen lohwin balan kipaichimu kipaichi elpech cheneken uli yowenyi, wak. Owo imas wunek lukautumu owo yet ali wunek owowin moul wukwukwihen kalbu. \p \v 12 Amabuk douk hagakomu amudak hape nebemimu God ananich elpech uli imas hulau otuk ati almagou. Ali amam imas hunek bos umu amamiyu almagou wunu batowich hunek lukautumech kalbu. \v 13 Amam hugakomom kalbu amam hape nebemimu God ananich elpech ulimu, kipaichi elpech eke chutulum chukli amam yopumi almam. Ali amam eke hunubu hudukemech umu amam douk hanubu hahwen dadag Krais ananin balan hagipechen. Ali amam eke kobi elgeim umu huklipech enyudak balan kipaichi elpech umu. \s1 Bawogenyumu Balan Umu God Ananin Balan \p \v 14 Yek yape yenyemu asudak pas umu, yek ulkum molu yakli yek ahalakatimu inaku itulinyu. \v 15 Wakuli sapos kobi dodogowiwemu inaku wisnabul umu, nyak eke nyutik asudak pas ali sugakom-enyamu nyudukemu enyudak yopinyi pasin douk ipak God ananipu elpech imas puneken uli. Ali God douk nape eheh nyumneh uli douk nape numun ipakiluh apaluh. Ipak douk ananipu, atup awilopipu douk patoglu kobi ananitu wilpat ulimu. Ali ipak douk pasuh God ananin balan dadag pagipechen ali dodogowipu atipu paklipech enyudak atin adulin balan kipaichimu enyen kobi nyunobo nyubihuk, wak. Douk namudak ali ipak patoglu kobi ulaluh douk hlasah wilpat tatau dadag ulimu. \v 16 Seiwak bawogenyumu God ananin balan umu agundak apak monek lotumanamu douk nyonobechuk. Wakuli nameitu douk anyatoglu yopugunmu. Balan douk enyudak. \p Seiwak anan nalau elpechihw yegenyihw natoglu adulinu alman kobi apak umu. Ali God ananin Michin nyawichanu ali God nanubu nagilapu wolobaichi elpech chadukemech chakli anan douk God ananinu nuganinu. Ali wolobaichi God ananich ensel chopuk chatulunu. Ali ananich elpech chanak wolobainyi kantri chaklipech ananin balan chanatimaguk elpech. Ali enech chahwen dadag chagipechen. Ali God wata nalawanu naltomu \c 4 \s1 Enech Elpech Chenek Skulumech Ali Chenek Lohumech \p \v 1 God ananin Michin enyenyin balan nyatoglu bagalu nyakli kwali enehi eneh yowehi elgeh eke huhul elpech ali chunek lohumech. Ali enech elpech eke chumnek echechin balan chugipechen. Ali echech eke chukli wak umu chusuh God ananin balan chugipechen umu ali chutukemenyuk. \v 2 Echebuk douk chanubu chenek lohumech uli eke chuklipech chukli echechin balan douk nyanubu adulin. Echech chenek yowenyi wakuli echech wo chudukemech chukli echech achenek yowenyi e, wak. Umu moneken, echechin tinytin douk nyanubu nyenek paul ali wo chudukemu moneken balan douk lohwin ali moneken balan douk adulin e. \v 3 Echech eke chunek lohumech chuklipech umu kobi chulau almagou chuhwou, ali enech kakwich uli mahich echech chunowisech. Wakuli apak masuh God ananin balan dadag magipechen uli douk madukemu adulin balan. Apak madukemech umu God nenek echudak kakwich uli mahich douk echech chakli apak kobi michah uli. God nenek echudak mahich uli kakwich umu apak munek beten munek tenkyumanu ali michah. \v 4 Apak madukemech, chanatimaguk kakwich uli mahich God nenekech uli douk yopichi. Ali apak kobi mukli wakech, wak. God nakli apak michah. Apak imas mune tin umu ananin balan ali munek beten munek tenkyumanamu echudak ali michah. \v 5 Umu moneken, ananin balan nyanu apakin beten douk achenekech chatoglu yopich. \p \v 6 Ali sapos nyuklipech enyudak balan yenyemu asudak pas uli God ananich elpech umu, nyak douk nyenek yopinyi moul. Nyak nyuklipech namudak umu, nyak eke nyupe yopinyali nyuneken nyukwukwihen kalbu Krais Jisas ananin moul. Ali nyak nyunek tin umu enyudak adulin balan apak monek bilipumen uli nyunu enyudak yopinyi balan nyak nyalik nyahwen nyagipechen ulimu, enyen eke nyunekenyu nyutoglu dodogowinyu. \v 7 Ali nyak kobi nyunek tin umu enyudak seiwakin meyaluhin balan ipakich popech yamech cheyagwleh-enyi, wak. Enyudak balan douk wo nyuklipepamu God e. Ali wihlu wehlu nyak imas nyupemu nyunek lain umu nyak yet umu nyunek yopinyi atin pasin God naklien uli. \v 8 Nyak nyadukemech, sapos apak mukli munek eksasais umu munek apakiluh yegechiweluh hlutoglu dodogowiluh umu, apak isave monek lainumaluh wihlu wehlu. Ali enyudak isave nyagakomapu kwalowi ati. Wakuli sapos munek lain umu mutoglu dodogowipamu munek yopinyi atin pasin God naklien ulimu, enyen eke nyunubu nyugakomapu. Enyen eke nyugakomapu nameitu apak mupe apudak atap umu ali kwali iluh heven chopuk. \p \v 9 Enyudak balan douk nyanubu adulin atin. Douk namudak ali apak munatimaguk imas munubu muhwen dadag mugipechen. Balan enyudak. \v 10 Apak manubu madukemech umu kwali God douk nape eheh nyumneh uli eke wata nunalawapamu. Douk namudak ali apak monek ananin moul dodogowipu atupu. Ali memnek nebehi nyih umu, apak isave meyotu dadag. Umu moneken, apak manubu madukemech umu kwali anan eke nunalawapu. Adul anan eke nugakomu apak manatimaguk mape apudak atap uli. Wakuli aduligu atugu anan eke nunalau apak douk masuh ananin balan dadag magipechen uli mutanamali mupe kalbu. \p \v 11 Enyudak balan yek yaklipeny-eyenyi nyak imas nyuklipu kipaichi elpech nyunek skulumech umu chudukemen ali imas chugipechen. \v 12 Yek yakli kobi enech elpech chukli nyak yanpoleinyali ali chukli wak umu chumnek nyakin balan umu, wak. Nyak imas nyunek enyudakmali yopinyi pasin. Nyak nyiyagwleh yopinyi atin balan ali nyupe kalbu nyunek yopinyi. Ali nyak imas ulkum munosuh kipaichi elpech ali nyugakomech. Ali nyusuh God ananin balan dadag nyugipechen ali nyunek enenyi enen yopinyi duldulin atin pasin God naklien uli. Nyak imas nyunek yopinyi pasin namudak umu echech Kristen chutulinyu ali chugipech nyakin pasin. \v 13 Ali nyak imas nyunek God ananin moul dodogowinyu atinyu aliga yek inaku. Ali moul nyak nyuneken uli douk enyudak. Nyak nyutalih God ananin yopinyi balan yopugunmomu wolobaichi chumneken. Ali nyunek skulumech umu chudukemen kalbu ali nyuklipech umu chutukemaguk yowenyi. \v 14 Likuk anah nyumnah, amam haklipech God ananin balan uli haklimu agundak eke nyak nyunek God ananin moul umu. Ali ahabuk nyumnah, amam henek lukautumu God ananich elpech uli howemu wis nyakim boglom umu nyulau enen God ananin Michin enyenyin presen umu nyugakomenyu nyuklipech God ananin balan umu. Ali nyak kobi ulkum mukenyaguk umu enyebuk presen, wak. Nyak imas nyukwu enyebuk presen ali nyunek moul kalbu kobi douk likuk amam haklimu. \v 15 Ali nyak imas nyunek tin umu nyanatimaguk balan yek yaklipeny-eyenyi ali nyugipechen dodogowinyu atinyu. Ali nyunubu nyukanu nyak yet God umu nyugipech enyudak atin balan. Nyak imas nyunek namudak umu wolobaichi elpech chutulinyu ali chukli nyak nyenek God ananin moul dodogowinyu atinyu nyechalakuk likuk nyalik nyape nyeneken umu. \v 16 Ali nyak imas nyunek lukautumu nyak nyuneken uli pasin. Ali nyunek skulumech umu, nyak imas nyuklipech adulin atinyi balan atin umu chumneken ali chugipechen. Ali nyak imas nyupemu nyunek enyudak atin moul. Sapos nyunek namudak umu, God eke nugakomu nyak nyunu echebuk douk chemnek nyakin balan uli alagun nunalawepu putanamali pupe kalbu. \c 5 \s1 Enyudak Pasin Nyak Nyigipechen Umu Nyugakomu God Ananich Elpech Umu \p \v 1 Echebuk elpech douk chenek yowenyi uli nyak nyuklipech umu chutukemenyuk ali chunek yopinyi. Ali nyuklipech umu, nyak imas nyugipech enyudak pasin namudak. Jugwahemi kobi nyuham nyuklipam nebegun, wak. Nyuklipam chokubul umu hutukemaguk yowenyi kobi douk nyaklipanu chokubul nyakinu aninamu. Ali yanpoleimi nyuklipam chokubul kobi nyaklipu nyakim owahlim umu. \v 2 Ali jugwahewali nyuklipou chokubul umu wutukemaguk yowenyi. Ali owo chopuk, nyak imas nyuklipou chokubul kobi nyaklipou chokubul nyakiyu mamaliwamu. Ali yanpoleiwali nyuklipou chokubul umu wutukemaguk yowenyi kobi nyaklipu nyakiyu mehwaliwamu. Ali nyak imas nyune tin umu nyunek yopinyi atin pasin ali nyuklipou. \s1 Almam Hagak Hawabukuk Uli Almagou Owowin Balan \p \v 3 Almam hagak hawabukuk uli almagou owowin balan enyudak. Sapos onou almagou owowim almam hagakuk ali owo elpech wak umu chugakom-awalulimu, nyak imas nyutuk owowich yeguh chukih ali nyuklipu God ananich elpech umu chugakomou chukou kakwich. \v 4 Wakuli sapos onok okwokwinu nugakuk ali okwokwich batowich o bahlechich chupemu, echech imas chugakomok. Echech imas chugipech God ananin balan ali chugakomok umu chubemok enyudak seiwak okwok kwoneken umu echech uli. Sapos chunek namudak umu, echech eke chunek God nunehilau. \v 5 Ali owobuk elpech wakawali douk wasuh God ananin balan dadag wagipechen wakli God atunu eke nugakomou, ali wape wonek beten nyumnegwih webus uli, owobukmali almagou nyak imas nyuklipu God ananich elpech umu chugakomou chukou kakwich. \v 6 Wakuli owobuk douk wonek yowenyi douk owo yet wonek tinyumen uli, owo douk wawak wolobaichi yopichi kakwich ali awonehilau wape kalbu. Ali owo douk wo wugipech God ananin pasin e. Douk namudak ali owo wape kobi douk owo awagak ulimu. \v 7 Yek yaklipenyu enyudak balan umu nyuklipu wunatimaguk almagou douk owowim hagakuk uli. Kedeke kipaichi chutulu ali chukli owo yowewali almagou. \v 8 Ipak punatimaguk imas pugakomu echebuk ipak atup awilop umu pukech enechi enech echudak. Sapos enech elpech kobi chugakomu echech atup awilop umu, echech douk achatukemaguk God ananin yopinyi balan douk chahwen chagipechen uli. Ali echech douk achanubu chatoglu yowechi elpech chechalakuk echebuk douk wo chusuh God ananin balan uli e. \v 9 Ali nyak nyuwemu almam hagak hawabukuk uli almagou owowich yeguh umu, nyak imas nyuwemu owudakmali atu owowich yeguh. Owobuk douk owowich yohwleguh chenek winyumaguk 59-poleich, ali wanu owowim atum almam chape ali wo wunak wunasonukeham ati e kipaimi uli. \v 10 Ali kipaichi elpech chatulu chakli owo yopuwali isave wonek enyudakmali yopinyi pasin uli. Enyudak. Owo isave wagakomech kalbu owowich batowich ali isave wakech echudak kipaichi elpech chanaki kipailubi walub uli. Ali chopuk, owo isave wakwlupu God ananich elpech douk chanak owowig wilag uli echechiluh yaliluh ali wagakomu echebuk douk chalau hevi uli. Ali wihlu wehlu owo wapemu wonek enenyi enen yopinyi pasin atin. Nyak nyuwemu owobukmali atu owowich yeguh. \v 11 Wakuli yanpoleiwali douk owowim hagakuk uli, nyak kobi nyuwemu owowich yeguh, wak. Kedeke kipainyi tinytin nyutogloma-wamu wukli wulau kipaimi almam ali owo wutukemaguk nyalik uli tinytin umu wakli wunek Krais ananin atin moul umu. \v 12 Namudak ali owo eke balan nyupenyuwamu agundak owo wo wugipech owowin nyalik uli tinytin umu wakli adul umu eke wunek Krais ananin atin moul umu. \v 13 Ali chopuk, owo isave woneiles wape meyoh ali wapemu walahe ati. Owo wapemu wonek witoglu wanak kipaigwi wilag. Ali watikuk kipaichi ali wata wanak wape woneyageyech. Enyudakmali pasin God douk nanubu nakli waken. \v 14 Namudak ali yek yakli wosik umu yanpoleiwali douk owowim hagakuk uli wata wulau kipaimi almam. Ali owo wulali batowich ali wupe wunek moul umu wunek lukautumech ali wupe duldul. Umu moneken, kedeke apakich birua douk chakli wak God ananin balan uli chukli apak yowepali. \v 15 Onou almagou douk amam hagak hawabukuk uli douk awatukemaguk yopinyi balan ali awasuh Satan ananin balan wagipechen. \v 16 Ali sapos echech chasuh God ananin balan uli echech atup awilop umu onou almagou douk amam hagak hawabukuk uli wunech wupemu, echech imas chunek lukautumou chukou kakwich chunu echebuk douk owo tukwahewamech uli. Echech chunek namudak umu ipak God ananipu eke kobi punek nebenyi moul umu pugakomu owudak almagowamu, wak. Ipak eke pugakomu owobuk douk owowichi chanubu wak enech chupeik umu chugakoma-waluli e atu. \s1 Amam Hape Nebemumali God Ananich Elpech Uli Amamin Balan \p \v 17 Amabuk douk hape nebemumali ipak God ananipu elpech ali hagakomepu henek moul hakwukwihen kalbaluli, ipak imas putuk amamich yeguh chukih ali pukamabal kalbu utabal blunu kakwich. Yek yaklimu amabuk douk henek moul dodogowim atum umu henek skulumepu haklipepu God ananin balan uli atum. \v 18 Umu moneken, balan nyetemu God ananik buk uli God nakli namudak. Nakli, “Echebuk bulmakauhas douk cheyotu chenek moul umu cholikwech wit umu chablamu ulubitaluli, ipak kobi puwechik echechig yowatog, wak. Echech iken chuwak anatu ouguhwitu wit.” Ali nakli enyudak kipainyi balan alagun nakli, “Echech chunek moul uli kobi chuneken meyoh, wak. Echech imas chulau utabal.” \p \v 19 Ali sapos enen elpen nyuklipenyu enen balan umu ananu nape nebenalimu ipak God ananipu elpech uli nenek enen yowenyimu, nyak kobi nyumneken, wak. Sapos biech o biech atin chuklipenyamu, nyak wosik iken nyumnek echechin balan ali adakio nyuklipanamu kobi wata nuneken ati. \v 20 Amabuk douk hape nebemimu ipak God ananipu elpech ali henek yowenyi uli, nyak imas nyuham umu hutukemaguk enyebuk yowenyi. Nyak nyuham ababuk nyultab wolobaichi God ananich elpech chuwachabal chupe abali. Ababuk nyultab, nyak imas nyitak ali nyuklipam dodogowinyi balan umu amam kobi wata hunek yowenyi. Nyak nyunek namudak umu kipaichi alagun elgeich ali kobi chunek yowenyi. \p \v 21 God nanu Krais Jisas hanu God ananich enselahas chatuluhwu echechis nabes ali yek Pol yaklipenyu dodogowinyi balan umu nyumneken ali nyugipechen. Balan enyudak. Nyak imas nyuklipech enyudak atin balan yek yaklipeny-eyenyi. Nyuklipu God ananich elpech douk chenek yowenyi ulimu kobi wata chuneken chopuk. Ali nyuklipech umu, nyak kobi nyuklipechuk kipainyi yeguh hwakihechi elpech, ali wata nyuklipech kipainyi yeguh wakechi, wak. Nyak imas nyuklipech atin balan chunatimaguk elpech. \v 22 Ali nyak kobi nyunenek wisnabul umu nyutalih ananu alman umu nunek God ananin moul, wak. Kedeke enech elpech chutulinyamu nyugakomu ananu nenek yowenyi uli alman ali chukli nyak alagun douk yowenyali kobi anan umu. Wakuli susubati nyak imas nyugamu nyudukemanu kalbu iyuh ali nyuwemu wis ananim boglom ali adakio nyuklipanamu nunek God ananin moul. Ali nyak imas nyunek enenyi enen yopinyi duldulin atin pasin God naklienyi. \p \v 23 Ali yek yakli iklipenyu enen balan alagun umu agundak sig atugu ganyamu. Nyak kobi nyuwak abal atubal, wak. Nyak iken nyuwak anabal gwodubal wainibal abal alagun umu apahw kobi hwunatukenyu. Ali chopuk umu kipaigali sig kobi genyu wihlu wehlu. \p \v 24 Anam almam douk henek yowenyi yopugunmaluli, apak douk madukemom umu amam douk yowemi. Ali God eke nunek skelumom nukli amam douk henek yowenyi. Ali kwali eke nubemom yowenyi amam heneken uli. Ali anam honobechuk henek yowenyi uli, apak wo mudukemom e. Wakuli kwali amamin yowenyi eke nyutoglu yopugunmu ali God eke nubemom yowenyi amam heneken uli. \v 25 Ali douk namudak ati. Anam almam henek yopinyi pasin uli moul yopugunmu ali wolobaichi chatulum ali chadukemom. Ali anam henek yopinyi pasin uli moul hobechuken ali apak wo mudukemom e. Wakuli kwali amam eke hunowoleh hutoglu yopugunmu ali wolobaichi chutulum. Ali apak chopuk eke mudukemom. \c 6 \s1 Chape Chakamomu Kipaichi Chenemech Moul Meyoh Uli Echechin Balan \p \v 1 Chenemech moul meyoh kipaichi uli echechin balan enyudak. Echech God ananich elpech douk chape chakamomu kipaichi chenemech moul meyoh uli imas chumnek echechim nebemi amamin balan chugipechen. Echech imas chukli amam douk nebemi ali chumnekam. Echech chunek namudak ali eke kobi enech elpech chukli enen yowenyi balan umu God nunu enyudak balan apak monek skulumech-enyi, wak. \v 2 Ali sapos enech Kristen chunek moul meyoh uli echechim nebemi douk henek bilip ulimu, echech kobi chunek tin chukli amam hanu echech douk God ananich atich ali echech kobi chumnekam, wak. Echech douk chenek moulamu henek bilip uli douk echech ulkwip panohwam uli. Douk namudak ali echech imas chunubu chunekumom yopinyi moul chichalakuk enyebuk douk cheneken umu echebuk douk wo chusuh God ananin balan uli e. Ali wihlu wehlu nyak imas nyunek skulumech umu enyudak balan ali nyuklipech dodogowinyu atinyamu echech chugipechen. \s1 Chanakwalmu Wolobaibali Utabal Blanu Enechi Enech Echudak Uli Echechin Balan \p \v 3-4 Apakinu Diginali Jisas Krais ananin yopinyi balan douk nyaklipapamu musuh God ananin balan dadag mugipechen ali munek skulumu kipaichimu chugipech ananin pasin. Ali echebuk elpech douk chatukemaguk enyudak yopinyi balan ali chenek skulumech umu kipainyi lohwin balan uli chakli echech yet yeguh hwakihech ali chanubu chadukemech uli. Wakuli wak, echech douk chanubu chogugaku. Echech wo chudukemu God ananin balan e. Echech ulkwip polomu chakli chupemu chunowipu ati ali chape chahlitak umu nyanatimaguk enenyi enen balan. Ali chahu elpech ali echechiluh apaluh nyihihichiluh umu kipaichi chakli echech yowechi. Ali echech ulkwip polomu kipaichi elpech chakli echech chenek yowenyi. Wakuli echech chenek loh. \v 5 Echech chanubu chenek paul, chogugaku ali chapemu chakli chuhlitak ati. Echech chatukemaguk adulin atinyi balan ali chenek loh chakli sapos echech chugipech God ananin pasin umu, echech eke chulau wolobaibali utabal blunu enechi enech echudak. Wakuli echechin balan douk wo adulin e, wak. \v 6 Wakuli sapos apak dodogowipu atupamu mugipech God ananin pasin ali mukli enechi enech apakich echudak chanu utabal douk julugich-umapamu, apak eke munubu munehilau ali mupe kalbu. \v 7 Seiwak apakiyu mamaliyu wapalamali, apak wo munosuhi enech echudak e, wak. Ali eke wata namudak ati. Kwali apak mutukemaguk apudak atap umu chopuk, apak eke kobi munosuh enech echudak munak, wak. \v 8 Namudak ali sapos apak mulau enech kakwich chunu luseh chukusumapamu, apak imas mukli echech douk chanakwnumopu. \v 9 Wakuli echebuk elpech douk chakli chunalau wolobaichi enechi enech echudak chunu utabal uli Satan eke nichakomech umu chunek yowenyi. Ali echech eke chunek yowenyi ali eke chunubu chupe sisahw kobi bul leil naduhw umu. Ali echech eke oub bunubu bitak umu chunek enenyi enen yowenyi douk chagakali elpech chakli chuneken uli. Ali enyudak yowenyi eke nyunubu nyunek paulumech ali echech eke dakio chunubu chupe sisahw. \v 10 Ali enech elpech douk oub banubu baitak umu chakli chulau wolobaibali utabal blunu enechi enech echudak ali echech dakio chatukemaguk God ananin balan douk echech chahwen chagipechen uli ali chalau nebeben atinyi hevi. Umu moneken, bawagas umu elpech chenek yowenyi pasin umu douk agundak umu echech chanubu oub baitak umu chakli chulau wolobaibali utabal blunu enechi enech echudak umu. \s1 Nyusahul Nebegun Umu Nyulau Agundak Umu Nyupe Kalbu Eheh Nyumneh Umu \p \v 11 Wakuli nyak God ananinyu nyenek ananin moul uli imas nyulhwas-umaguk nyunatimaguk enyudakmali yowenyi. Ali nyak imas dodogowinyamu nyugipech enyudak yopinyi pasin namudak. Numun nyakihw apahw, nyak imas nyupe duldul ali nyunek yopinyi atin kobi God naklimu. Nyak nyusuh ananin balan dadag nyugipechen ali nyak imas ulkum munosuh kipaichi elpech ali nyugakomech. Ali ababuk nyultab nyak nyulau enen hevimu, nyak imas nyupe dadag. Nyak kobi nyihihichinyu nyukli nyuhu enech elpech, wak. Nyak imas nyuklipech chokubul. \v 12 Nyak imas nyusuh Krais ananin balan dadag nyugipechen kobi douk ananu nene resis uli nasahul nebegun umu. Ali nyak alagun douk namudak ati. Nyak imas nyunubu dodogowinyamu nyugipech Krais ananin balan ali nyunubu nyulau agundak umu kwali nyupe kalbu eheh nyumneh umu. Kobi douk seiwak God nohwalenyu ali ababuk nyultab nyak nyanu wolobaichi elpech pape penek lotu ali nyaitak nyaklipech enyudak yopinyi balan umu. Nyak nyakli Krais Jisas anan douk dodogowinali ali nyak nyasuh ananin balan dadag nyagipechen. \p Ali douk ababuk nyultab nyak nyakli namudak ali God nanalawenyu nakli nyak nyupe kalbu eheh nyumneh. \v 13-14 Seiwak bawagas umu, God nokwalmu chanatimaguk enechi enech chape iluh atap uli ali echech dakio chape. Ali likuk Krais Jisas douk naklipech yopinyi balan yopugunmu ali anudak nebenalimu gavman uli Pontias Pailat nemneken ali nenek kotumanu. Ali nameitu anudak God nanu Krais Jisas hatuluhwu amamis nabes ali yek yakli iklipenyu enyudak balan umu nyumneken ali nyugipechen. Nyak imas nyupe duldul umu kobi enech elpech chukli nyak yowenyali, wak. Nyak nyunubu nyuhwen dadag God ananin balan nyugipechen ali nyunek namudak ati aliga nyunak nyutoglomu ahabuk nyumnah apakinu Diginali Jisas Krais nutanamali ahi. \v 15 Ahabuk nyumnah God nakli ahi, anan eke nukagasi Jisas Krais nunaki nutoglu yopugunmu. Anudak God anan douk nanubu bawagas umu apak munehilaumu. \p Anan douk nanubu Nebenalimu apak manatimaguk mape apudak atap uli. Anan nasuh iluh atap ali nape Nebenalimu hanatimaguk nebemi hanu hanatimaguk king douk hape apudak atap uli. \v 16 God anan atunu eke kobi nugak ati, wak. Anan douk nape eheh nyumneh ali agundak anan napemu douk gnanubu hwalalagun ali gnohiyatik. Ali apak elpech douk wo mutulunu apakis nabes e, wak. Seiwak aliga nameitu chopuk eke kobi enech elpech chutulunu echechis nabes. Ali yek yakli apak munatimaguk mutuk ananin yeul nyukih ali mukli anan nupe Nebenali eheh nyumneh. Aduligu atugu. \s1 Chanakwalmu Wolobaibali Utabal Blanu Enechi Enech Echudak Uli Echechin Balan \p \v 17 Nyak imas nyuklipech enyudak dodogowinyi balan echebuk elpech douk chanakwalmu wolobaichi echudak chanu utabal ulimu chumneken ali chugipechen. Nyak nyuklipech umu echech kobi chunahlagul chukli echech nebechi chanakwalmu wolobaichi echudak chanu utabal uli, wak. Echech kobi chuwagaguk echudakmali douk kwali eke bulkwolech chunak chuwichuk uli. Echech imas chuwagaguk God douk isave nekech chanatimaguk yopichi echudak ali nenekech chenehila-waluli. \v 18 Ali nyak imas nyuklipech enyudak dodogowinyi balan alagun umu chumneken ali chugipechen. Ali nyuklipech umu chunek enenyi enen wolobainyi yopinyi pasin. Ali echech imas chugakomu kipaichi chukech echebuk echech tukwahech-umechi. \v 19 Sapos chunek yopinyi namudak umu, aduligu atugu echech eke chunabuk echechich yopichi echudak chukusumech iluh heven. Echech eke chukus iluh aliga ahudak nyumnah hunaki ali God eke wata nubeyechumech. \s1 Nyak Imas Nyunenek Yologimu Nyuneken Nyukwukwihen Kalbu Moul \p \v 20 Timoti, nyak imas nyunenek yologimu nyunek lukautumu enyudak nyanatimaguk God ananin balan yek yaklipeny-eyenyi. Ali nyutukemaguk nyunatimaguk meyaluhin balan enech elpech chape cheyagwleh-enyi. Echech chenek loh chakli echechin save douk adulin ali yopinyi, wakuli wak. \v 21 Ali enech elpech chakli echech douk achalau enyudakmali save ali echech achatukemaguk God ananin yopinyi balan douk echech chahwen chagipechen uli. \p Ali yek yakli God nugakomepu meyoh ipak punatimaguk.