\id 1CO - Bukiyip (Central Dialect "Mountain Arapesh") NT [ape] -Papua New Guinea 1994 (web version -2013) \h 1 KORIN \toc1 Salik Uli Pas Pol Nenekas Umu Echech Korin Uli \toc2 1 Korin \toc3 1 Ko \mt1 SALIK ULI PAS POL NENEKAS UMU ECHECH KORIN ULI \imt1 Banenyi balan Pol nalik neneken nyanamu echech Korin uli \ip 1:1-9 Pol nenek tenkyumu God umu echech Kristen chape Korin uli \ip 1:10–4:21 Echech Kristen chanadi-yagulmu chenek biab lainab, wakuli Pol naklipech balan umu Kristen chuneken uli pasin nyanu enyudak amam aposel huneken uli. \ip 5:1–7:40 Echech Kristen chenek enen yowenyi ali Pol naklipech umu yopinyi pasin douk echech chanasupaluli imas chuneken uli \ip 8:1–11:1 Pol naklipech balan umu mahich douk chach chenek ofamech umu wo adulimi god omi uli e. Ali naklipech umu chunek yologimu kobi chugipech echech Isrel echechin yowenyi douk likuk chape cheneken uli. \ip 11:2–14:40 Enyudak pasin umu mulau komunio umu nyanu enen balan umu yopinyi presen douk God ananin Michin isave nyakapeyen uli. \ip 15:1-58 Bawogenyumu balan umu Krais wata naitak napemu \ip 16:1-4 Utabal echech Korin chabalubuk umu blunamu enech Kristen douk chahwagagun umu echudak uli \ip 16:5-24 Pol naklipech ananin balan nyatuh ali nenemech gude echech Korin \c 1 \p \v 1-2 Yek Pol douk God yet nohwalemu itoglu aposel umu nukage inak inek Jisas Krais ananin moul uli yenekumepagu asudak pas ipak. Yek yanu apakinu owaninu Sostenis wape ali wonekumepagu asudak pas ipak God ananipu elpech pape Korin uli. Ipak douk penek pas Krais Jisas ali God nenekepu patoglu duldulipali. Ali nohwalepamu punubu pupe ananipu atipu. Ohwak wonekasumagu ipak panu chanatimaguk elpech chape blanatimaguk walub uli. Echebuk douk chohwalu apakinu Diginali Jisas Krais ananin yeul uli. Anan douk apak manu echech apakinu atunu Diginali. \p \v 3 Ohwak wakli apakinu Aninu God nunu apakinu Diginali Jisas Krais hugakomepu meyoh ali hunek ipakiluh apaluh hlulu kalbu. \s1 Pol Nenek Tenkyumu God \p \v 4 Wihlu wehlu yek yapemu yenek tenkyumu God umu agundak anan nenekepu penek pas Krais Jisas ali nagakomepu meyoh umu. \v 5 Ipak douk penek pas Krais ali apalau chanatimaguk yopichi echudak. Echech douk echudak. Ipak palau nyanatimaguk yopinyi save, ali palau God ananin nebenyi strong umu piyagwleh enenyi enen yopinyi balan, ali umu puklipech ananin balan pukukwihen. \v 6 Umu moneken, enyudak yopinyi balan umu Krais apak maklipepeyen uli douk nyanubu nyape dodogowin numun ipakiluh apaluh. \v 7 Douk namudak ali nameitu abudak nyultab ipak penehilau ali pape pobeyogunmu apakinu Diginali Jisas Krais umu nutoglu yopugunmu abali, ipak douk wo tukwahepamu enenyi enen yopinyi presen douk God ananin Michin nyakepeyen uli e, wak. \v 8 Ali Jisas Krais eke nugakomepu nunekepu piyotu dodogowipu aliga punak putoglomu ahudak hugikuk uli nyumnah. Anan eke nugakomepu namudak umu ahabuk nyumnah anan nutanamalimu, ipak eke kobi enen balan nyupenyipu, wak. \v 9 Ali God douk nanubu nagipech ananin balan nenek ananin moul kalbaluli nohwalepu ali panaki penek pas ananinu Nuganinu Jisas Krais apakinu Diginali. Ali ipak panu anan pasuh atin tinytin. \s1 God Ananich Elpech Chanadi-yagulmu \p \v 10 Wakuli ipak Kristen! Yek douk Diginali Jisas Krais neke namba umu inek ananin moul. Douk namudak ali yek dakio yakli iklipepu dodogowiwe atuwemu pugipech enyudak yekin balan. Balan enyudak. Yek yakli ipak punatimaguk imas punubu pusuh atin tinytin. Sapos ipak punek namudak umu, ipak eke kobi punadi-yagulmu, wak. \v 11 O ipak Kristen, enech chanaguk Klowi uli chaklipe chakli ipak yet pape panowipu palpak balan. \v 12 Yek yaklimu enyudak. Ipak enepu pakli, “Apak magipech Pol uli.” Ali enepu pakli, “Apak magipech Apolos uli.” Ali enepu pakli, “Apak magipech Pita uli.” Ali enepu pakli, “Apak magipech Krais uli.” \p \v 13 Ipak penek umu namudak? Ipak pakli Krais nanogwuduk chokunu atunu waka? Waka yek Pol yagak lowag krusemu igakomepu? Aduligu atugu wak. Ali ipak douk wo chunek baptais-umepamu yek Pol yekin yeul e. \v 14 Yek douk yenek baptais umu Krispas nanu Gaias atum. Ali yek yenek tenkyumu God umu agundak yek wo inek baptais umu enepu alagun umu e. \v 15 Douk namudak ali nameitu eke kobi enech elpech chuklipepu chukli echech chalau baptais umu yekin yeul, wak. \v 16 Adul, yek yenek baptais umu Stefanas nanu ananigu nyulgu chopuk. Ali yek eke yenek baptais umu enech alagun waka wak. Enyudak yek wak idukemech e. \v 17 Krais douk wo nuklipemu inak inek baptais umu elpech e, wak. Anan naklipemu inak iklipech God ananin yopinyi balan. Ali iklipech enyudak balan umu, yek kobi iyagwleh balan kobi douk chanubu chadukemech uli elpech cheyagwlehen uli balan, wak. Umu moneken, kedeke elpech ulkwip pulomu yek otuwe chukli yek yanubu yadukemech uli ali yaklipech balan yakukwihen kalbu. Ali echech ulkwip kobi pulamu enyudak balan umu Krais nagak lowag krusemu. \s1 God Ananin Save Uli Strong Douk Krais Atunu \p \v 18 Echebuk elpech douk chagimu ahudak yah douk eke elpech chunak chuwichuk uli chagimah uli douk chakli enyudak balan umu Jisas nagak lowag krusemu douk meyaluhin wohinyi balan. Wakuli apak douk God nape nanalawapu matanamali mape kalbaluli makli enyudak balan douk nyanubu God ananin nebenyi strong. \p \v 19 Balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli namudak. God nakli, “Yek eke ibo echebuk douk chanubu chadukemech uli echechin save yen ichagienyuk. Ali chopuk eke ibouk echechin nyanubu yologinyi tinytin ichagienyuk.” \p \v 20 Douk namudak ali nameitu amudak hanubu hadukemech uli almam amamin save eke nyugakomom malmu? Ali amudak douk hanamu nebenyi skul halau nebenyi save uli amamin save eke nyugakomom malmu? Ali chadukemech uli elpech douk nameitu chanu kipaichi chapemu chalpak balan atin uli echechin balan eke nyugakomech malmu? Wak meyoh. God douk anenek apudak atapich elpech douk chanubu chadukemech uli echechin save nyatoglu kobi douk lahahainyimu. \p \v 21 God douk nanubu nadukemech uli nagipech ananin laik ali nenek echudak elpech umu echech yet chugipech echechin nebenyi save ali chubilak kobi chudukemu anan, wak. Wakuli anan nakli nulau elpech chutanamu chupe kalbamu douk namudak. Anan nakli wosik umu apak muklipech ananin yopinyi balan wolobaichi elpech. Ali echebuk douk chukli enyudak balan douk adulin ali chuhwen chugipechen uli, anan eke nunolawech chutanamali chupe kalbu. Enyudak balan apak maklipechen uli, apudak atapichi elpech douk chohwalen lahahainyi. \v 22 Umu moneken, echech Juda douk chanubu dodogowich atich umu chakli chutik enyudak God atunu neneken uli moul. Ali echech Grik chanubu chagipech ahudak yah douk echebuk douk chaulimu wolobainyi save uli chagipechah uli. \v 23 Wakuli apak douk maklipech balan umu chenek nyilim umu Krais lowag kruse ali chanu nagak umu. Apak maklipechen ali echech Juda chemneken ali nyenekech chanubu chakli waken. Ali echech Grik chakli enyudak balan douk lahahainyi. \v 24 Wakuli apak Juda manu ipak Grik chopuk douk God anohwalapaluli makli enyudak balan douk nyaklimu God ananin strong nyanu save douk nyanubu Krais atunu. \v 25 Umu moneken, enyudak God ananin balan douk elpech chohwalen umu lahahainyi uli, enyen douk nyanubu nyechalakuk elpechin save. Ali moul douk God neneken ali elpech chatulin chakli wo dodogowin uli e douk nyanubu dodogowin atin nyechalakuk elpechin strong. \p \v 26 O ipak yekipu elpech, ipak wata ulkwip pulamaguk likuk susubati God nohwalepu patoglu Kristen abali. Ababuk nyultab, ipak panatimaguk douk enepu gwodipu meyoh palau wolobainyi apudak atapin save. Ali chopuk, enepu gwodipu meyoh palau nebechi yeguh, ali enepu gwodipu meyoh patoglu dodogowipali yeguh chakihepali. \v 27 Wakuli echebuk elpech douk apudak atapichi elpech chohwalech lahahaichi uli, echech douk God ananaglahech umu chupe ananich atich. Anan nenek namudak umu nunekech ablan echudak chanubu chadukemech uli elpech. Ali echebuk elpech douk apudak atapichi elpech chatulich chakli echech wo dodogowichi uli e, echech douk God ananaglahech umu nunekech ablan dodogowichi elpech. \v 28 Ali echebuk elpech douk elpech chohwalech yowechi meyoluhichi yeguh wakech uli, echech douk God ananaglahech umu nunek enechi enech dodogowichi echudak chunu yeguh hwakihechi elpech kobi dodogowich ali chutoglu meyoluhich yeguh wakechi. \v 29 Anan douk nenek namudak umu kobi enen atin elpen enyen yet nyutuk enyenyin yeul nyukih umu nyukli God nutulin, wak. \v 30 God douk nenekepu penek pas Krais Jisas ali God nenek Krais natoglu bawagas umu apakin save. Apak douk monek pas Krais ali God dakio natulupu nakli apak dudulipali elpech. Ali Krais atunu nenekapu mape God ananipu atupu. Ali natalupu nakwachih-apamu yowenyi douk nyowechik-apaluli ali nenekapu mape fri. \v 31 Douk namudak ali God nakli apak mugipech enyudak balan nyetemu ananik buk uli. Balan douk enyudak, “Echebuk elpech douk chukli chutuk echechich yeguh chukih uli, echech imas chutuk Diginali ananin atin yeul nyukih.” \c 2 \s1 Enyudak Balan Umu Krais Nagak Neil Lowag Krusemu \p \v 1 O ipak Kristen. Likuk yek yanakumagu ipak yaklipepu God ananin balan abali, yek douk wo iklipepu ikwu yekin nebenyi save o nyanubu yopiyopinyi balan kobi hadukemech uli haklipepamu e, wak. \v 2 Umu moneken, ababuk nyultab yek yanaku yanepu mapemu, yek yanubu yakli wak umu yekim ulkum mulamaguk enech kipaichi echudak, wak. Yek yakli ulkum munubu mulamu Jisas Krais atunu nunu agundak nagak lowag krusemu. \v 3 Ali yanaku yanu ipak mapemu, yek douk wo dodogowiwe e, wak. Yek isave elgeiwe ali cheyalbeche sisahw. \v 4 Ali yape yaklipepu Krais ananin yopinyi balan umu, yek douk wo iklipepu kobi douk chadukemech uli elpech umu iblanu ipakin tinytin e, wak. Yek yaklipepu balan umu, yek douk yagilapepu God ananin Michin enyenyin strong atin. \v 5 Yek yenek namudak umu moneken, yek yanubu yakli wak umu elpechin save nyunekepu dakio punek bilip umu Krais. Yek yakli God ananin strong atin nyunekepu dakio punek bilip umanu. \s1 God ananin Michin Nyakapu Save \p \v 6 Adul, echebuk douk adodogowich umu chagipech God ananin pasin uli, apak maklipech save nyapenyinyi balan. Wakuli enyudak save douk wo apudak atapich elpech echechin e, wak. Enyen douk wo echudak nebechi douk chape chenek bosumu apudak atap uli douk achape chabilak chanak umu chunubu chunak chuwichuk uli echechin save e, wak. \v 7 Enyudak save apak maklipepeyen uli douk God ananin atin. Seiwak enyen nyonobechuk ali elpech wo chudukemen e. Ali seiwak bawagas umu, God wata nunek iluh atap e wakuli anan anaglah enyudak save umu apak umu mulau ananin strong nyunu yopinyi pasin douk nyape kobi lait ulimu. \v 8 Ali douk wak kwalowi omi ananu atunu nebenali alman douk nenek bosumu apudak atap uli nudukemu bawogenyumu enyudak save e, wak. Douk amam hudukemen ele, amam deke kobi husuh Diginali douk yeul nyakihanali hunek nyilumanu lowag kruse ali honu nugak, wak. Anan douk nanubu Diginali yeul nyakihanu. \v 9 Wakuli amam wo hudukemu enyudak God ananin save e kobi douk ananik buk kwaklimu. Buk douk kwakli namudak, “Echudak douk wak enech elpech chutulich o chumnekumech o ulkwip pulomech chukli eke chutogloluli, echebuk douk God nagabeyech chakus umu echebuk elpech douk echechip ulkwip panosuh anan uli.” \p \v 10 Echudak elpech douk wo chudukemech e, wak. Wakuli God nenek ananin Michin nyowolehech umu apak ali madukemech. Ananin Michin atin douk nyatik nyanatimaguk God ananin tinytin uli pasin douk nyanubu nyonobechuk umu apak uli ali nyadukemen. \v 11 Ali nameitu ipak omuni nyadukemu kipainyi elpen enyenyin tinytin nyalu nyanak umu? Wak. Enyebuk elpen enyenyin michin atin nyadukemu enyenyin tinytin. Ali douk namudak ati. Nyanubu wak enen atin elpen nyudukemu God ananin tinytin e, wak. Ananin Michin atin nyadukemen. \v 12 Ali apak douk wo mulau apudak atapin tinytin e, wak. Apak douk malau enyudak Michin douk God nakapeyen umu nyugakomapu mudukemu echudak douk anan nakapeyechi meyoh uli. \v 13 Ali ababuk nyultab apak maklipech God ananin balan abali, apak douk wo mukwu elpechin save ali muklipech balan e, wak. Apak maklipech enyudak balan douk God ananin Michin nyaklipa-peyenyi. Ali mowoleh bawogenyumu enyudak balan maklipu echudak elpech douk achalau God ananin Michin nyapenyich uli. \v 14 Wakuli echebuk douk God ananin Michin wak nyupenyich uli e eke kobi chulau enechi enech yopichi echudak douk ananin Michin nyakapeyech uli. Umu moneken, echech chakli echudak God ananin Michin nyakapeyech uli douk meyoluhich meyoh. Ali echech wo chudukemech e. Umu moneken, enyen douk nyanubu God ananin Michin atin isave nyagakomu elpech nyagilapech umu bawogenyumu balan umu echudak yopichi. \v 15 Ali echebuk elpech douk God ananin Michin nyapenyich uli iken chunek skelim umu chunatimaguk enechi enech echudak. Wakuli eke kobi enen elpen nyunokwnumu nyunek skelim umu echebuk elpech douk God ananin Michin nyapenyich nyenek bosumech uli, wak. \v 16 Umu moneken, God ananik buk douk kwakli namudak, “Wak enen elpen nyudukemu Diginali ananin tinytin nyalu nyanak umu e. Ali eke kobi enen elpen nyuklipanamu enech echudak, wak.” \p Wakuli apak douk amalau Krias ananin atin tinytin nyapenyupu. \c 3 \s1 Henek Moul Sios Uli Douk Henek God Ananin Moul Uli \p \v 1 O ipak Kristen. Likuk yek yaklipepu God ananin balan abali, yek douk wo iklipepu kobi yaklipu echebuk douk achalau God ananin Michin nyapenyich nyenek bosumech ulimu e, wak. Yek yaklipepeyen kobi yaklipu echebuk douk chagipech apudak atapin pasin ulimu. Ali chopuk, yaklipepeyen kobi yaklipu chokwichi batowich umu. Umu moneken, yek yatulipamu ipak wata dodogowipamu agundak pagipech Krais ananin pasin umu e. \v 2 Ali yek wo iklipepu dodogowinyi balan e, wak. Umu moneken, likuk ipak douk wata dodogowipamu puwak dodogowichi kakwich e. Ali nameitu chopuk, ipak wata dodogowipu e. Douk namudak ali yek yekepu nyumaguh atuguh. \v 3 Umu moneken, ipak wata pape pagipech enyudak nyalik nyapenyi-paluli yowenyi pasin. Enyudak pasin umu penenemu hinyigimu, nyanu enyudak umu panowipu atimu. Ipak douk pagimeh namudak ali enyudak pasin ipak peneken uli douk nyogilapapamu ipak douk wata pape pagipech nyalik nyapenyipali pasin. Enyudak ipakin pasin douk kobi apudak atapich elpech meyoh cheneken ulimu. \v 4 Enen elpen nyakli, “Yek yagipech Pol uli.” Ali enen nyakli, “Yek yagipech Apolos uli.” Ali enyudak ipakin balan douk nyogilapapamu ipak douk watak pape kobi apudak atapich elpech umu. \v 5 Ipak ulkwip pulamu enyudak. Apolos douk meinali ali yek Pol meiweli? Ohwak douk wonek Diginali ananin moul uli otuhwu. Ali Diginali nakahwu silisilin moul. Ali enyebuk moul likuk ohwak wanaku woneken uli nyagakomepu pasuh Krais ananin balan pagipechen. \v 6 Yek yau chulkwipich kakwich yalik ali Apolos nechuh abal umu kobi alich. Wakuli God atunu nenekech chatoglu. \v 7 Douk namudak ali enyebuk nyau kakwich uli nyunu enyebuk douk nyechuh abal uli echech biech douk yeguh wakech. Wakuli God atunu douk nenekech chatogloluli anan atunu douk nebenali ali yeul nyakihanu. \v 8 Enyebuk elpen douk nyau kakwich uli nyanu enyebuk douk nyechuh abal uli echech biech douk chasuh atin tinytin ali chenek atin moul uli. Ali echech biech, atin ati eke chulau echechin pe nyunokwnumu enyebuk moul echech cheneken uli. \v 9 Umu moneken, ohwak biyohwu douk wanu God monechlepamu monek ananin moul. Ali ipak kobi douk God ananigu nohobigamu. \s1 Henek Moul Sios Uli Amam Kobi Douk Amudak Halak Wilag Uli \p Ali ipak chopuk douk pape kobi God ananitu wilpat umu. \v 10 Yek Pol douk God nagakome meyoh ali neke enyudak savemu itoglu kobi ananu nanubu nadukemech umu nulak wilag uli alman. Yek douk ayobuk susubeim utam douk isave masah woblatamu wilpat uli. Ali kipaichi chape chalak wilpat tetemu amudak utam. Ali echech atin ati chupe chulak atudak wilpat umu, echech imas chunenek yologi chugamu chunadukemu kalbu ali chupe chulatu. \v 11 Umu moneken, ipak padukemech, God douk anasapu Jisas Krais nape nalik kobi douk amudak susubeim utam douk masah wobalatu wilpat uli. Douk namudak ali eke kobi enen elpen dodogowin umu nyubuk anam kipaimi utam alagun umu musah wilpat umu, wak. \v 12-13 Ali sapos enen elpen nyukwu gol o silva o dudukabal utabal douk chatalubal nebebali utabal uli o lowas o wolul o alipi wichap umu nyulak atudak wilpat umu, ahabuk nyumnah Krais nutanamali ahi, echech atin ati echechin moul eke nyutoglu yopugunmu. Ali echech eke chutulin ali chudukemech umu enyen douk yopinyi waka yowenyi. Ali ahabuk nyumnah Krais nutanamali ahi, eke hunali nyih hunaki. Ehudak nyih eke hunu moul chunatimaguk elpech atin ati cheneken ulimu hichakomen umu huwolehenyumech. Ali echech chudukemech umu echechin moul douk yopinyi waka yowenyi. \v 14 Elpech cheneken uli moul, enyen douk kobi ogwudak wilag echech chalog ulimu. Ali sapos enen elpen enyenyitu wilpat nyih kobi hunutu huwalutamu, enyen eke nyulau yopichi echudak umu enyenyin moul enyen yeneken uli. \v 15 Wakuli sapos enen elpen enyenyitu wilpat nyih hunutu huwalutamu, enyen eke kobi nyulau enech yopichi echudak, wak. Wakuli enyen yet God eke watak nunolawen nyutanamali nyupe kalbu kobi douk molekenyi nyih umu. \s1 God Ananich Elpech Douk Chape Kobi Ananitu Nebetali Wilpat Umu \p \v 16 Ipak panatimaguk douk pape kobi God ananitu nebetali wilpat umu. Ali ananin Michin douk nyape numun ipakiluh apaluh. Ipak padukemu enyudak waka wak? \v 17 Douk namudak ali sapos enen elpen nyusagu God ananitu nebetali wilpat umu, God eke nen nusogen ali nukagen nyunamu yowebuli wabul hel. Umu moneken, atudak wilpat douk tanubu yoputu ali ananitu atutu. Ali ipak yet douk pape kobi atudak wilpat umu. \s1 Apak Kobi Mutuk Elpech Echechich Yeguh Chukih \p \v 18 Ipak kobi punek loh umu ipak yet, wak. Sapos ipak enen elpen nyukli enyen douk nyanubu nyadukemech uli elpen kobi douk apudak atapichi elpech chaklimu, enyen imas nyunek namudak. Susubati enyen imas nyutanamu nyutoglu enyudakmali elpen douk apudak atapichi elpech chohwalen lahahainyi uli iyuh. Ali enyen eke adakio nyutoglu nyanubu nyadukemech uli elpen. \v 19 Umu moneken, God natik apudak atapin savemu, anan nakli enyen douk nyanubu lahahainyi save. Enyen douk kobi enen balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. Enyen nyakli namudak, “God nasuh chanubu chadukemech uli elpech umu douk namudak. Anan nakwu echech yet echechin lohin pasin nyanu save ali nenekech chape sisahw kobi douk elpech cholu nadululuh umu mahich chanak cheil umu.” \v 20 Ali enen alagun balan nyetemu God ananik buk uli chopuk nyakli namudak, “Diginali nadukemech umu echudak chadukemech uli elpech echechin tinytin eke kobi nyukwalmu enen yopinyi pasin, wak.” \p \v 21 Douk namudak ali nameitu ipak kobi enen elpen nyutuk enen elpen enyenyin yeul nyukih, wak. Chanatimaguk echudak chanu elpech chopuk douk ipakich atich. \v 22 Yek Pol yanu Apolos uli Pita manu panatimaguk apudak atap, panu agundak elpech chupe ali kobi chugak umu, gnanu gak, nyanu echudak chanatimaguk chanu elpech douk nameitu chape uli, chunu echebuk douk eke kwali chutogloluli, echudak chanatimaguk douk ipakich atich. \v 23 Ali ipak panatimaguk douk Krais Jisas ananipu atipu. Ali Krais douk God ananinu. \c 4 \s1 Diginali Atunu Eke Nunek Skelim Umu Echebuk Douk Chenek Moulamanaluli \p \v 1 Ipak imas ulkwip pulamu apak ali pukli apak douk mape chakamomu Krais ali monek ananin moul uli. Apak douk God nautupamu mupe nebepalimu enyudak moul umu muklipech ananin adulin atinyi balan douk seiwak nyonobechuk nyape uli. Wakuli nameitu enyen anyatoglu yopugunmu. \v 2 Ali enyebuk elpen douk enyenyinu nebenali neken moul umu nyuneken uli, enyen imas nyunubu nyuneken kalbu. \v 3 Ali sapos ipak o kipaichi elpech chukli chunek skelim umu yekin pasin umu, enyebuk yek wo idalehen e, wak. Ali yek yet chopuk, yek yakli wak umu inek skelumu yekin pasin, wak. \v 4 Aduligu atugu, yek ulkum molu duldul ali wo mulamu ikli yek ayenek enen yowenyimu e. Wakuli enyudak eke kobi nyuneke ali ikli yek yanubu dulduliweli, wak. Diginali anan atunu wosik iken nunek skelimume. \v 5 Ali nameitu abudak nyultab douk Diginali nakliabamu nunek skelim umu elpech abali douk wata butoglu e. Douk namudak ali ipak kobi kebes punek skelim umu enen elpen, wak. Ipak imas pubeyogunmu aliga ahudak nyumnah Diginali nutanamali ahi ali anan adakio nunek skelimumech. Anan eke nulawali enechi enech echudak douk chonobechuk chakus yomotokweh-igunmaluli chutoglu yopugunmu. Ali eke nuwoleh chunatimaguk elpech echechin nyonobechuk uli tinytin nyutoglu yopugunmu. Ali ababuk nyultab God eke nuklipu apak munatimaguk atin atimu apak moneken uli moul. Anan eke nunehilaumapu ali nutuk apakich yeguh nuklipapu balan nyunokwnu-mapamu apak atin atimu moul apak moneken uli. \s1 Echech Korin Yet Chape Chatuk Echechich Yeguh Chakih \p \v 6 O ipak Kristen, yek douk yenek tin umu yakli igakomepu. Douk namudak ali yek yaklipepu balan umu echebuk douk chenek God ananin moul ulimu, yek yohul balan yenyemu ohwak yek yanu Apolos. Yek yenek namudak umu yakli ipak pudukemu bawogenyumu balan umu enyudak balan douk nyakli, “Ipak kobi pichalakuk enyudak balan douk amam henyemaguk God ananik buk uli, wak.” Yek yaklipepu namudak umu ipak kobi punehilaumu putuk enen elpen enyenyin yeul nyukih ali punih kipainyi enyenyin nyubih, wak. \v 7 Ipak douk omuni nyautipamu pupe nebepalimu kipaichi elpech? Chanatimaguk yopichi echudak ipak palawech uli douk God atunu nekepeyech. Douk namudak ali ipak kobi punahlagul pukli ipak atipu dodogowipali, wak. Umu moneken, chanatimaguk yopichi echudak ipak palawech uli douk God atunu nekepeyech. \p \v 8 O adul, nameitu ipakiluh apaluh douk achukniluh. Ipak apalau chanatimaguk enechi enech yopichi echudak ali apatoglu nebepali. Apak douk wo mugakomepu e, wak. Enyudak douk ipak yet patoglu king omi. Ali yek yanubu yakli ipak punubu pupe nebepali king omimu apak alagun munu ipak mupe nebepali king omi atupu. \v 9 Umu moneken, yek ulkum molomu yakli God douk nenek apak aposel manubu mape magikuk kobi douk yeguh wakechi elpech douk chanubu chape chagikuk ulimu. Apak douk mape kobi amabuk almam douk ahenek kot ali nasuh amamitu kot uli nakli amam imas hugak ulimu. Anan nakli chunatimaguk elpech chape iluh atap uli chunu God ananich ensel chiyotu chutulum echechis nabes ali chom hugak uli. \v 10 Apak douk maklipech Krais ananin balan ali apudak atapichi elpech dakio chohwalapu lahahaipali. Wakuli ipak douk penek pas Krais ali palau wolobainyi save pechalakuk apak lahahaipali. Apak douk wo dodogowipu e, wakuli ipak douk panubu dodogowipu. Ali apak yeguh wakapu, wakuli ipak douk yeguh hwakihepu. \v 11 Seiwak manaki aliga nameitu, apak nyulub blapu, abal blagahagapu ali manalu yowehi luseh. Ali elpech chapu, ali apak wakanagun umu munak mupemu e. \v 12 Ali apak yet monek nebenyi moul ali monokwalmu apakich echudak. Ali elpech chahapamu, apak isave masalik God umu nunekumech yopinyi. Echech chenek enenyi enen yowenyimu apak wakuli apak dodogowipu mape manatulich meyoh. \v 13 Echech chawalugeyapu wakuli apak maklipech yopinyi atin balan. Seiwak manaki aliga nameitu, apak manubu mape magikuk yeguh wakapu kobi douk apudak atapin pipia douk chowachenyuk hukich ulimu. \s1 Pol Naklipu Echech Korin Umu Chunubu Chugipech Ananin Pasin \p \v 14 Yek douk wo iwemagu enyudak balan umu inekepu ablan ipak e, wak. Yek douk ulkum manubu manohwepu kobi douk yekipu batowich umu ali yek dakio yowemagu enyudak balan umu yakli igilapepu yopuhi yah umu kobi punek yowenyi. \v 15 Adul, iken 10,000-poleim almam hupe hunek lukautumu ipak douk penek pas Krais uli. Wakuli ipak douk wo wolobaimi ahlim e. Yek douk yaklipepu God ananin yopinyi balan pahwen pagipechen ali dakio yanubu yek otuwe yape ipakinu aninu. Ipak douk patoglu yekipu batowich umu God ananin yopinyi balan douk yek yaklipepeyen ali pemneken pagipechen uli. \v 16 Douk namudak ali yek yakli ipahul umu pupemu pugipech yekin atin pasin. \v 17 Ali chopuk, yek yakagasu Timoti nanakumagu ipak. Anan douk yekinu nuganinu douk yek ulkum manubu manohwanaluli. Yek yohwalanu nuganinamu moneken, anan douk nagakome wonek Diginali ananin moul uli. Ali anan isave neneken kalbu. Yek douk yakaganu nanakumagu nuklipepamu nuhul ipakin tinytin umu ipak wata ulkwip pulamu yekin pasin douk yape yeneken umu yagipech Krais Jisas umu. Ali ihalub walub, ihech God ananich elpech chowachabal chape ali yanak yaklipech balan umu, yek yaklipech umu chugipech enyudak atin pasin nyunu balan. \p \v 18 Ipak enepu pakli yek eke kobi inaku ali ipak pape patuk ipakich yeguh chakih ali pakli ipak panubu padukemech uli. \v 19 Wakuli sapos Diginali nukli wosik umu yek inakumagu, yek eke inaku wisnabul. Ali yek eke inaku wakuli eke kobi inek ikiyakimu echebuk douk chape chanahlagul uli echechin balan atin, wak. Yek yakli idukemu echechin strong uli pasin douk echech chalawen ali chenek moul umu chopuk. \v 20 Umu moneken, elpech wo chiyagwleh balan atin ali chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu e, wak. Echech douk God nagakomech chalau ananin strong ali dakio chawich. \v 21 Ipak pakli malmu? Pakli yek isuhu galkitu inaku yepu ichowiyepu o pakli yek ulkum munohwepu ali inaku iklipepu chokubul? \c 5 \s1 Enyudak Pasin Umu Chanasonukeh Umu Chanak Hwaloh Umu Nyape Echech Korin \p \v 1 Yek yemnek enen balan umu enyudak yowenyi pasin umu chanasonukeh umu chanak hwaloh umu nyape ipak. Enyudak douk nyanubu yowenyi. Echech haiden douk wo chudukemu God uli e douk wo chuneken ati e enyudakmali pasin. Enyudak pasin douk enyudak. Ananu alman nape nasonukeh ananik kwakabal-analuli mamakik douk ananinu aninu nahwok uli. \v 2 Wakuli nameitu ipak pape patuk ipakich yeguh chakih ali pakli ipak yopipali panubu padukemech ulimu moneken? Namobuk wak! Enyen douk wosik umu ipak apaluh hlunubu yoweluh ali puleh umu anudak nenek enyudak yowenyimu. Ali ipak puklipanamu anan kobi wata nunaki nunepu pupe ababuk nyultab ipak punak puwachabal pupemu. \v 3 Adul yek elpen yapeik lougun umu ipak, wakuli yekin michin douk nyanu ipak pape. Ali yek douk ayenek skelim umu anabuk alman douk nenek enyudak pasin uli kobi douk yanubu yanepu mape atugun umu ali yakli anan douk nanubu nenek yowenyi. \v 4 Douk namudak ali yek yakli namudak. Ahabuk nyumnah ipak puwachabal pupemu Diginali Jisas ananin yeul umu, yekin tinytin eke nyupe kobi douk yanu ipak mapemu. Ali ananin strong eke nyunapu nyupe. \v 5 Ali ipak imas punemaguk anabuk alman umu nutukemepaguk nunak nulu Satan ananis wis. Ipak punekanu namudak umu Satan nubo ananihw yegenyihw ali nunubu nubo ananin yowenyi pasin nichagiyenyuk wakwakuk. Ali chopuk, ipak punekanu namudak umu, God eke wata nunolau anabuk alman ananin michin nyutanamu nyupe kalbu ahabuk nyumnah Diginali nutanamali ahi. \s1 Echech Korin Imas Chukagas Anudak Nenek Yowenyi Uli Nupeik Aduk \p \v 6 Ipak pakli ipak atipu yopipali panubu padukemech uli ali pape patuk ipakich yeguh chakih. Wakuli enyudak pasin douk wo yopinyi e. Ipak douk apadukemen enyudak woblen balan douk nyaklimu yis douk senek bret taitak nebetalimu. Balan enyudak, “Anagun chokugun yis isave senek tanatimaguk bret taitak nebetali.” \v 7 Ali ipak imas puwachakuk asudak alisi yis umu ipak punubu putoglu duldulipali kobi douk nupoleitu bret yis wakatalimu. Adul, yek douk ayadukemech, ipak douk apape duldulipali elpech kobi douk yis wakatali bret umu. Umu moneken, apakin sipsip douk chenek agundak nebeguni Pasovaigun woligun chan chenek ofamen choku God uli, enyen douk Krais. Echech douk achanu nagak kobi douk chenek ofamu enen yopinyi sipsip choku God umu. \v 8 Douk namudak ali apak imas munogabe apak yet ali mupe munek redimu muwak agundak nebeguni Pasovaigun woligun. Apak imas mukenyuk agabus enenyi enen apakin yowenyi pasin kobi douk elpech isave chowachakuk alisi yis ali chape chenek redimu agundak nebeguni woligun umu chuwak bret yis wak umu. Ali apak imas mugipech duldulinyi pasin nyunu adulin atinyi balan. \p \v 9 Yek yalik yenekasu-mepagu uli pas, yek yaklipepu yakli, “Ipak kobi punech punechlepu ati echebuk douk chanasonukeh umu chanak hwaloh uli.” \v 10 Yek douk wo iklimu punubu putukemaguk echebuk douk wo chusuh God ananin balan dadag chugipechen uli e, douk chanasonukeh umu chanak hwaloh uli. O echebuk douk chenek hinyigimu chulau kipaichi echechich echudak uli. O echebuk douk chakwu aluh atuh uli o echebuk douk chenek lotumu wo adulimi god omi uli e, wak. Sapos pukli punubu putukemechuk umu, ipak imas putukemaguk apudak atap. \v 11 Wakuli bawogenyumu enyudak balan yek yenyemagu uli douk namudak. Sapos ananu alman douk nakli ipak pohwalanu owaninaluli nunek enyudak yowenyi pasin umu chanasonukeh umu chanak hwaloh umu o nunek hinyigimu nulau kipaichi echechich echudak o nunek lotumu wo adulimi god omi e o nuneyagu kipaichi o nuwak abal nugugaku o nukwu aluh umu, ipak kobi punanu punechlepu ali punanu puwak woligun, wak. \p \v 12-13 Enyudak moul umu chunek skelim umu echebuk elpech douk chapeik aduk umu God ananich elpech uli, enyen douk wo yekin moul e, wak. God atunu eke nunek skelimumech. Wakuli enyudak moul umu chunek skelim umu God ananich elpech umu douk ipakin. Namudak ali ipak imas punek skelimumech. “Ali ipak punak puwachabal pupemu, ipak imas puklipu anabuk yowenali alman umu nutukemepaguk nunak.” \c 6 \s1 Kristen Kobi Punek Kot Umu Kipaichi Kristen \p \v 1 Sapos ipak Kristen atipu enen nyunu kipainyi punowipamu enen balan umu, enyen eke nyenek malmu? Ati eke nyechalakuk God ananich elpech douk chanokwnumu chugabe ipakin balan uli ali nyanak nyenek kotumen umu amudak nebemi haiden douk hasuh kwotog uli waka? Ati enyen eke ablan wo nyilen umu agundak nyanak nyohwalu amudak haiden hasuh enyenyitu kot umu e. \v 2 Aduligu atugu ipak padukemech umu kwali apak God ananipu elpech eke munek skelim umu chunatimaguk atapichi elpech echechin pasin. Ali sapos apak eke munek namudak umu, nameitu ipak yet douk wo punokwnumu punek skelim umu enyudak chokwinyi balan e umu moneken? \v 3 Ipak padukemech waka wak? Kwali apak eke munek skelim umu enselahas echechin pasin chopuk. Douk namudak ali nameitu apak douk manubu manokwnumu munek skelim umu balan umu enenyi enen nyatoglu apudak atap uli. \v 4 Douk namudak ali ipak pakli punek skelim umu balan umu enech echudak umu, ipak isave panamu adukiteichi elpech. Panamu echech douk wo chunu God ananich elpech chulau enen namba uli e umu chunek skelimenyumepu. \v 5 Yek douk yowemagu enyudak balan umu yakli inekepu ablan ipak. Ipak yet eke panubu wo kwalowiomi ananu nudukemech umu nupe olokohun umu ipak God ananipu elpech ali nunek skelim umu kipaichi Kristen echechin balan e? \v 6 Wakuli nameitu enen Kristen douk nyalau kipainyi Kristen umu kot umu amabuk nebemi haiden douk hasuh kwotog ulimu hunek skelim umu echechin balan! \p \v 7 Adul, ipak isave penek kot umu kipaichi Kristen. Douk namudak ali enyudak ipakin pasin douk anyogilapepamu ipak douk wo dodogowipamu pugipech God ananin pasin e, wak. Ipak panubu pekenyuk agabus. Ipak douk wo pupe putulich meyoh ali chunek yowenyimu ipak wobul ati e umu moneken? Ali ipak douk wo pupe putulich meyoh ali pukutuwechuk chutulipu chukumech aluh ipakich echudak e umu moneken? \v 8 Wakuli ipak wo punek namudak e, wak. Ipak yet wata paitak penek yowenyimu kipaichi ipakichi Kristen. Ipak penek lohumech panalukech echechich echudak meyoh. \p \v 9-10 Ipak padukemech umu enyudak waka wak? Echebuk elpech douk chenek enenyi enen yowenyi uli eke kobi chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, wak. Douk namudak ali ipak kobi punek loh umu ipak yet, wak. Umu moneken, echebuk douk chenek enyudakmali yowenyi pasin umu chanu kipaichi elpech chanasonukeh umu chanak hwaloh, ali chenek lotumu wo adulimi god omi uli e, chunu amabuk almam douk hasonukeh kipaimi amamiyu almagowaluli, hunu amabuk douk hasonukeh kipaimi almam uli, hunu echebuk douk chakwu aluh uli, chunu echebuk douk chenek hinyigimu chakli chulau kipaichi echechich echudak uli, chunu echebuk douk isave chawak abal chagugak-aluli, chunu echebuk douk isave cheneyagu kipaichi uli, chunu echebuk douk isave chabo kipaichi chahwech dudigu chanatulich echudak uli, chunatimaguk echudakmali elpech eke kobi chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, wak. \v 11 Likuk ipak enepu douk pape penek enyudakmali yowenyi pasin. Wakuli God anepouh nakwlupu ipakiluh apaluh ali anenekepu patoglu ananipu atipu ali nohwalepu duldulipali elpech. Anan douk nenekepu namudak umu agundak ipak penek pas Diginali Jisas Krais ali nagakomepamu. Ali God douk nakwu ananin Michin atin ali nenekepu patoglu namudak. \s1 Apakiluh Yegechiweluh Imas Mupe Duldul Umu Mutuk God Ananin Atin Yeul Nyukih \p \v 12 Adul, enen elpen douk nyakli namudak, “Chanatimaguk echudak douk wosik umu yek inekech.” Wakuli echudak chunatimaguk yek inekech uli eke kobi chugakome, wak. Enyudak balan douk nyakli, “Chanatimaguk echudak douk wosik umu yek inekech uli” douk nyape, wakuli yek eke kobi ikwutuk enech echudak chupe nebechumali yek, wak. \v 13 Wakuli enen elpen eke nyukli, “Apaluh douk kakwich echechiluh. Ali ahlaluh douk hlapemu kakwich chubih chulamu.” Enyudak enyen douk adul, wakuli anah nyumnah, God eke nunubu nichagiyuk apaluh uli kakwich. God douk wo nunek apakiluh yegechiweluh umu munek enyudak yowenyi pasin umu munu kipaichi munasonukeh umu munak hwaloh umu e, wak. Anan douk nenekapamu munek ananin moul. Ali anan douk Nebenalimu apakiluh yegechiweluh ali isave nenek lukautumaluh. \v 14 God douk nakwu ananin strong ali wata nohul Diginali naitak nape. Ali kwali anan eke nuhul apak alagun mitak mupe. \v 15 Ali ipak wo pudukemech e? Ipak douk pape anagunihw umu Krais ananih yegenyihw. Douk namudak ali sapos yek ilau anagunihw umu Krais ananihw yegenyihw inak ichapagun umu okudak douk kweyotu yegwih uli okwokwihw yegenyihw umu, enyen douk kalbu waka wak? Aduligu atugu, namudak douk wak. \v 16 Ali ipak douk padukemu enyudak waka wak? Sapos ananu alman nunamu onok almatok douk kweyotu yegwih ulimu, echech biech douk achatoglu atin elpen. Umu moneken, God ananik buk douk kwakli, “Echech biech eke chutoglu atin elpen.” \v 17 Wakuli enyebuk elpen douk nyunek pas Diginali uli douk nyanu anan echechich michich chatoglu atin michin meyoh. \p \v 18 Ali ipak imas pulhwas-umaguk enyudak yowenyi pasin umu chanasonukeh umu chanak hwaloh umu. Nyanatimaguk enenyi enen yowenyi pasin elpech cheneken uli, echech douk chenekenyuk adukahiluh umu echechiluh yegechiweluh. Wakuli enyebuk elpen nyunek enyudak yowenyi pasin uli, enyen douk nyenek yowenyimu enyenyihw yegenyihw. \v 19 Ali ipak padukemu enyudak waka wak? Ipak yet douk pape kobi God ananin Michin enyenyitu nebetali wilpat umu. Enyen douk God nekepeyen ali nyape numun ipak. Ali ipak douk wo puglemu ipak yet e, wak. Ipak douk panubu God ananipu atipu. \v 20 Douk God natalipamu, anan nenek nebenyi moul. Douk namudak ali ipakiluh yegechiweluh imas hlupemu putuk God ananin atin yeul nyukih. \c 7 \s1 Almam Amagou Chanasupamu \p \v 1 Nameitu yek yakli ibemepu enyudak balan douk ipak peneki pas pasolikemen uli. Balan enyudak. Sapos ananu alman kobi nulau onok almatok nupe meyoh umu, enyen douk wosik. \v 2 Wakuli wolobainyi enenyi enen yowenyi pasin umu chanasonukeh umu chanak hwaloh umu nyape. Douk namudak ali enyen douk wosik umu hunatimaguk almam imas hunalau amamiyu almagou silisili. Ali wunatimaguk almagou imas wunolau owowim almam silisili. \v 3 Ali alman ananihw yegenyihw douk ananik almatok kwonek bosumohw. Ali anan kobi nunek pasumohw, wak. Ali almatok okwokihw yegenyihw douk okwokwinu alman nenek bosumohw. Ali okwok kobi kwunek pasumohw, wak. \v 4 Almatok kobi kwukli okwok kwonek bosumu okwokihw yegenyihw, wak. Okwokwinu alman nenek bosumohw. Ali alman chopuk kobi nukli anan nenek bosumu ananih yegenyihw, wak. Ananih yegenyihw douk ananik almatok kwonek bosumohw. \v 5 Ali echebuk douk achana-supaluli, echech kobi enen nyukli wak umu nyunu enen chichuh umu. Wakuli sapos echech chubo balan ali chukli wosik umu chupe meyoh anabu nyultab umu chupemu chunek beten atin umu, namobuk douk wosik. Wakuli ababuk nyultab butuh ali echech wata chopuk chunak chichuh atugun. Umu moneken, kedeke wosik ati echech kobi chunek bosumu echech yet ali Satan nichakomech umu chunek yowenyi ali echech chuneken. \v 6 Enyudak balan douk yaklien umu elpech chanasupamu, enyen douk wo dodogowinyi lo douk ipak imas pugipechen uli e, wak. Enyen douk yaklipepu meyoh umu yakli igakomepu. \v 7 Yek yet yakli ipak punatimaguk kobi punasupu. Yek yakli pupe meyoh kobi douk yek umu. Wakuli God nekech silisilin yopinyi presen chanatimaguk elpech. Enech elpech God nekech enyudak presen umu chupe meyoh. Ali enech nekech presen umu chunasupu. \p \v 8 Ali echebuk douk wo chunasupaluli e chanu owobuk almagou douk almam hagak howobukuk uli, yek yakli namudak. Sapos echech chupe meyoh kobi douk yek umu, enyen douk kalbu. \v 9 Wakuli sapos echech kobi dodogowich umu chunek bosumu echech yet umu, enyen douk kalbamu echech imas chunasupu. Kedeke chupe meyoh ali echechiluh apaluh hlunubu hlitak ali echech chukli chunasonukeh umu chunak hwaloh. \p \v 10 Ali echebuk douk achana-supaluli, yek yekech enyudak lo. Enyudak lo douk Diginali ananin, wo yekin e. Enyen douk nyakli namudak. Kobi onok almatok kwitak kwunak kwutukemaguk okwokwinu alman, wak. \v 11 Sapos okwok kwutuke-managuk umu, okwok imas kwunak kwupe meyoh. Okwok kobi kwulau kipainali alman, wak. Wakumomu, okwok imas wata kutanamu kunamu okwokwinu alman. Ali ananu alman chopuk kobi nunek julug umu ananik almatok, wak. \p \v 12 Wakuli ipak enepu, yek yet yakli iklipepu namudak. Enyudak balan enyen douk wo Diginali ananin e, wak. Yek yakli namudak. Sapos ananu alman natoglu Kristen uli, douk analau onok almatok wo kutoglu Kristen uli e, ali okwok kwukli wosik umu kupemanamu, anan kobi nunek julugumok, wak. \v 13 Ali sapos onok almatok kwatoglu Kristen uli, douk akwalau ananu alman wo nutoglu Kristen uli e, ali anan nukli wosik umu nunok chupemu, okwok kobi kwunek julugumanu, wak. \v 14 Umu moneken, alman douk wo nutoglu Kristen uli e douk nenek pas ananik almatok douk akwatoglu Kristen uli ali namudak anan anatoglu duldulinali alman kobi douk God ananaglah-analulimu. Ali almatok douk wo kutoglu Kristen uli e chopuk douk namudak ati. Okwok kwonek pas okwokwinu alman douk anatoglu Kristen uli ali okwok akwatoglu duldulikwi almatok kobi douk God ananaglahok ulimu. Wakumomu, ipakich batowich eke kobi chutoglu God ananich, wak. Wakuli wak, nameitu echech douk achatoglu God ananich atich elpech kobi douk anan ananaglahech ulimu. \p \v 15 Wakuli sapos enyebuk elpen douk wo nyutoglu Kristen uli e nyukli nyutukemaguk enyenyik almatok o enyenyinu alman umu, enyen wosik iken nyutukemenyuk. Ali sapos enyudakmali pasin nyutoglomu enyebuk nyenek bilip uli alman o almatok umu, enyen douk wak enen balan nyuwechiken e, wak. Umu moneken, God douk nohwalapamu mugipech enyudak pasin umu apaluh hlalu kalbamu. \v 16 Almatok, nyak wosik eke nyugakomu nyakinu alman umu God nulawanu nutanamali waka wak? Enyudak nyak wo nyudukemech e. Ali nyak alman chopuk, nyak wosik eke nyugakomu nyakik almatok umu God nulawok kutanamali waka wak? Enyudak nyak wo nyudukemech e. \s1 Apak Imas Munubu Mupe Kobi Douk Likuk Malik Mape Ali God Nohwalapamu \p \v 17 Wakuli yek yakli iklipepu enen alagun balan. Yek yakli ipak imas punubu pupe ipakiyu outib silisili kobi douk likuk Diginali nekepeyowaluli. Ali pupe namobuk ati kobi douk seiwak susubati ipak pape ali God nohwalepamu. Yek isave yaklipech yekech enyudak atin lo chanatimaguk God ananich elpech douk chape nyanatimaguk sios ihalub walub uli. \v 18 Yek yakli namudak, anabuk alman douk kipaimi almam ahatahuk ananihw yegenyihw ali God adakio nohwalanaluli, anan kobi wata nugabe ananig nyublug umu nunobechukog, wak. Ali anabuk alman douk wata hutah ananihw yegenyihw e, ali God nohwalanaluli, anan kobi wata hutah ananihw yegenyihw, wak. \v 19 Enyudak pasin umu hatah yegechiweluh umu nyanu enyudak umu wo hutah yegechiweluh umu e eke kobi nyunek enen gipia, wak. Wakuli enyudak pasin umu mugipech God ananin lo umu douk yopinyi nyanubu nyechalakuk enyudak pasin umu hatah yegechiweluh umu nyanu agundak wo hutah yegechiweluh umu e. \v 20 Seiwak susubati ipak pape monokou outib ali God nohwalepu patoglu Kristen umu, ipak imas punubu pupe namobuk ati. \v 21 O sapos ipak pape chakamomu kipaichi penekumech moul meyoh ali God nohwalepamu, ipak apaluh kobi yoweluh umu enyudak, wak. Wakuli sapos ipak pugwatu anah yah umu putukwechih pupe fri umu, ipak wosik imas pugipechah. \v 22 Umu moneken, enyebuk elpen douk nyape chakamomu kipaichi nyenekumech moul meyoh ali Diginali nohwalen uli, enyen douk anan anakwachihen nyape fri. Ali enyen douk nyanubu Diginali ananin atin. Ali douk namudak ati, enyebuk elpen nyape fri ali Diginali nohwalen uli, enyen douk nyape chakamomu Krais nyenekumanu moul meyoh. \v 23 God douk nenek yopinyi nebeben atinyi moul umu natal ipak nakwachih-epamu ipakin yowenyi douk nyowechik-epaluli. Douk namudak ali ipak kobi pugipech apudak atapinyi pasin ali pukutuwenyuk nyuwechikepu pupe chakamomu enyen, wak. \v 24 O ipak Kristen. Ipak imas punubu punu God pupe ali pupe ipakiyu outib silisili kobi douk likuk susubati ipak pape ali God nohwalepamu. \s1 Wo Chunasupaluli E Almam Almagou Echechin Balan \p \v 25 Diginali douk wo nuke enen lo umu echebuk elpech douk wata chunasupaluli e, wak. Wakuli yek douk Diginali neneleke ali yenek ananin moul kalbaluli yakli iklipepu enen yekin yet tinytin. Yek eke iklipepu adulin atin balan. Douk namudak ali ipak pugamu pumnek yekin balan. \v 26 Nameitu abudak nyultab enenyi enen hevi nyape nyatoglu. Douk namudak ali yek yakli enyen douk wosik umu ipak pupe namobuk ati kobi douk nameitu papemu. \v 27 Sapos ananu alman analau onok almatok nahwok umu, anan kobi wata nunek julugumok, wak. O sapos anan wata nulau onok almatok umu e, anan kobi ulkum mulamu nukli nulau onok, wak. \v 28 Wakuli sapos ananu nulau onok almatok nuhwok umu, anan douk wo nunek yowenyi e, wak. Ali sapos onok almatok douk wata kwape meyoh uli kwukli kwulau ananu alman umu, okwok douk wo kwunek yowenyi e. Wakuli chanasupaluli elpech eke chulau wolobainyi hevi apudak atap. Douk namudak ali yek yakli wak umu enyudakmali hevi nyutoglomu ipak, wak. \p \v 29 O ipak Kristen, bawogenyumu balan yek yaklien uli douk enyudak. Nameitu nyultab douk abanabu. Douk namudak ali ipak alman douk apasuh almagowaluli imas pupe kobi douk almagou wakepalimu. \v 30 Ali cheleh uli imas chupe kobi douk echech wo chuleh umu e. Ali chenehila-waluli imas chupe kobi douk echech wo chunehilawamu e. Ali echebuk douk chanatal echudak uli imas chupe kobi douk echebuk echech chanatalich uli douk wo echechich uli e. \v 31 Ali echebuk douk chakwu apudak atapichi echudak chenek moul uli imas chupe kobi douk echechip ulkwip wo punubu pulamu apudak atapichi echudak umu e. Umu moneken, apak madukemech, apudak atap panu enechi enech echudak douk achanaki halakatimu chunubu chunak chuwichuk. \p \v 32 Yek yakli wak umu enechi enech echudak chunek ipakiluh apaluh yoweluh, wak. Alman douk wo nulau onok almatok uli e, ananim ulkum isave molomu nugipech Diginali ananin laik ali nunek ananin atin moul. \v 33 Wakuli alman douk nalau almatok nahwok uli, ananim ulkum isave molomu apudak atapichi echudak. Ali anan nakli nunek echebuk douk ananik almatok kwakliech ulimu nunekok kunehilau. \v 34 Douk namudak ali ananin tinytin nyanagwuduk umu bieh. Ali onok almatok douk wata kwulau ananu alman uli e, okwokwim ulkum douk molomu kwunek Diginali ananin atin moul. Okwokwim ulkum molomu kwakli kwukanu okwok yet Diginali ali kwupe ananik otuk. Wakuli okwobuk douk kwasuh alman uli, okwokwim ulkum isave molomu apudak atapichi echudak. Okwok kwakli kwunek echebuk douk okwokwinu alman nakliech uli. \v 35 Yek douk yowemagu enyudak balan umu yakli igakomepu pupe duldul. Yek wo iklien umu iblomepu yah e, wak. Yek yaklipepu enyudak balan umu ipak pupe duldul ali ipakip ulkwip kobi wata pulamu enech kipaichi echudak. Yek yakli ipak punubu pukanu ipak yet Diginali ali punek ananin atin moul. \p \v 36 Sapos chonukumanu onok almatok ananu alman, ali echech biech chukli echech eke kobi chunasupu ali chupe aliga jugwahech umu, enyen douk wosik. Wakuli sapos anan nunek tin nukli anan douk anenek yowenyimu okwok, ali sapos anan kobi dodogowinamu nunek bosumu ananin tinytin, ali anan nukli echech imas chunasupamu, echech douk wo chunek yowenyi e. Anan imas nugipech ananin laik ali echech chunasupu. \v 37 Ali sapos ananu alman anan yet nunubu nukli wak umu nusuh chanukok-umanaluli almatok, ali kobi enech elpech chunalak-umanamu nuhwok, ali anan nunek bosumen kalbu ananin tinytin nyunu laik umu, enyen douk wosik. Anan kobi nuhwok. \v 38 Douk namudak ali anabuk alman douk nasuh ananik almatok douk chanukok-umanalulimu, anan douk nenek yopinyi pasin. Wakuli anabuk douk wo nusuh ananik almatok uli e, douk nenek yopinyi pasin nechalakuk anudak nasuh almatok uli.\f + \fr 7:38 \ft Tokples Grik umu lain 36-38 douk wo nyutoglu bagalu e.\f* \p \v 39 Sapos ananu alman nusuh onok almatok ali anan wata nupemu, okwobuk almatok imas kupemu anabuk atunu alman. Wakuli sapos anan nugakumaguk, okwok douk wak enech echudak chuwechikok e, wak. Sapos kwukli kwulau kipainalimu, okwok wosik iken kulawanu. Wakuli okwok imas kwulau ananu nasuh Diginali ananin balan uli. \v 40 Wakuli yek yet yakli namudak. Sapos okwok kwupe meyoh ele, okwok deke kwunehilau kwulikuk kwichalakuk owobuk douk wasuh almam uli. Ali enyudak balan douk yek yet yaklien. Yek yadukemech umu yek ayalau God ananin Michin nyapenyuwe ali nyogilape enyudak balan. \c 8 \s1 Walehasich Mahich Douk Chenek Ofamech Choku Lowohem Uli Kristen Chichah Waka Wak? \p \v 1 Nameitu yek yakli iklipepamu echudak mahich douk chach chenek ofamech choku lowohem douk wo adulimi god uli e. Ipak pakli, “Apak manatimaguk douk madukemech uli.” Enyudak enyen douk adul, wakuli enyudakmali save isave nyokwalmu enyudak pasin umu elpech chatuk echechich yeguh chakih umu. Wakuli sapos apak ulkwip punosuh kipaichi elpech umu, enyudak pasin eke nyugakomu apak munu echech nyunekapu mutoglu dodogowipamu musuh Krais ananin balan mugipechen umu. \v 2 Enyebuk elpen douk nyakli enyen nyadukemu enechi enech echudak uli, enyen douk wata nyugamu nyudukemech e. \v 3 Wakuli enyebuk elpen douk enyenyim ulkum manosuh God uli, enyen douk God anadukemen kalbu umu enyen douk ananin. \p \v 4 Ali enyudak balan umu chawak mahich douk chach chenek ofamech umu amudak lowohem douk wo adulimi god omi uli e, yek yakli iklipepu namudak. Apak madukemech, amudak lowohem douk wo adulimi god omi e, wak. Amam douk wohiguhi abaliguh meyoh. Ali amam douk wo wolobaimi god hupe e, wak. Anan douk nanubu atunu aduligeinali God nape. \v 5-6 Adul, wolobaichi echudak douk elpech chohwalech chakli, “god” omi o chakli, “nebemi” uli. Ali sapos adul wolobaimi amudakmali “god” o wolobaimi “nebemi” hupe iluh heven o agundak atap ele, amabukmali bukeyamuk. Apak douk nanubu atunu meyoh God nape. Anan douk apak mohwalanu makli Aninaluli. Anan douk bawagas umu chanatimaguk enechi enech echudak. Ali apak douk manubu mapemu mutuk ananin atin yeul nyukih. Ali nanubu anan atunu douk Diginali. Anan douk Jisas Krais. Ali umu Jisas ananin yeul atin, God nenek chanatimaguk enechi enech echudak chanu elpech. Ali umu Jisas atunu God nolukapu yapis ali mape. \p \v 7 Wakuli enech elpech wo chudukemech e. Likuk enech chape chagipech amudak wo adulimi god omi e. Douk namudak ali nameitu echech chawak echudak mahich douk chenek ofamech choku lowohem ulimu, echech chakli echudak mahich douk chanubu walehasich ali echech chachah. Ali numun echechip ulkwip palu chakli echech douk achenechalageh ali achenek yowenyimu agundak chawak echudak mahich umu. \v 8 Wakuli echudak kakwich eke kobi chulawapu munak halakatimu God, wak. Ali sapos apak mukli wak umu muwak echudakmali kakwich umu chopuk, God nutulupamu eke kobi nukli apak yowepali, wak. O sapos michah umu chopuk, God eke nutulupu ali kobi nukli apak eke mutoglu yopupali michalakuk seiwak malik mapemu, wak. \p \v 9 Wakuli ipak imas punenek yologi. Umu moneken, kedeke wosik ati enyudak pasin umu puwak walehasich echudak umu douk ipak pakli wosik umu puneken uli nyunek echudak douk chagipech Krais wakuli wo dodogowich uli e chunek yowenyi. \v 10 Nyak nyadukemech umu amudak lowohem douk wo aduligeimi e. Ali nyak nyunak omehw ali nyuwak echudak walehasich. Ali sapos enen elpen douk wo dodogowin umu bilip uli e nyutulinyamu, enyen eke nyunek malmu? Nyak eke nyuhul enyenyihw apahw umu nyuwak echudak douk choku walehas umu waka wak? Adul ati, enyen eke nyichah. \v 11 Douk namudak ali nyak douk nyadukemech umu amudak lowehem douk wo aduligeimi e. Ali nyakin save eke nyusagu enyebuk elpen douk wo nyusuh Krais ananin balan dadag uli e enyenyin bilip. Enyen douk Krais nagakumen uli. \v 12 Ali ababuk nyultab ipak pawak echudak walehasich abali, ipak penekech chenek yowenyi ali pasagu echechin bilip umu Krais. Ali ipak penek yowenyimu Krais alagun. Umu moneken, enech ipakich sachich owachich echechin tinytin douk wo dodogowin e. Ali ababuk nyultab echech chatik ipak ali chawak echudak walehasich umu, echech douk chenek tin chakli echech achene-chalageh chenek yowenyi. \v 13 Douk namudak ali sapos kakwich uli mahich yek yachah uli chunek kipainyi Kristen nyunek yowenyimu, kwali kwali yek eke kobi wata ichah ati mahich. Kedeke wosik ati inek enyudak Kristen douk wo dodogowin umu bilip uli e nyunek yowenyi. \c 9 \s1 Pol Nenehilaumu Anan Wo Nulau Enech Echudak E Umu Enyudak Moul Aposel Anan Neneken Uli \p \v 1 Yek eke enech echudak chowechike waka yape fri? Wak, yek yape fri. Ali yek douk onowe aposel douk God natalihemu inak iklipech ananin balan uli waka, wak? Yek yatik Jisas douk nape apakinu Diginali uli waka, wak? Yek yenek Diginali ananin moul ali ipak dakio patoglu Kristen waka, wak? \v 2 Sapos enech elpech chukli yek wak onowe aposel umu e, aduligu atugu ipak eke pukli yek douk onowe aposel. Yek douk yanaku yaklipepu Diginali ananin balan ali ipak pahwen dadag pagipechen ali penek pas anan. Ali douk umu enyudak atin, chanatimaguk elpech chatulipu ali chadukemech chakli yek douk onowe aposel. \p \v 3 Ali elpech chawalugeyemu, yek isave yobemech balan yaklipech namudak. \v 4 Yakli, enyen douk wosik umu apak aposel mulau kakwich umu moul apak moneken uli waka, wak? \v 5 Enyen douk wosik umu apak aposel mulau Kristen almagou ali wunapu mulahe kobi douk amudak anam aposel hanu Diginali ananim owahlim hanu Pita chalahemu waka, wak? \v 6 Ali enyen douk wosik umu yek inu Banabas ohwak otuhwu wupe wunek moulamu wunokwalmu utabal, wakuli kipaimi aposel ipak yet pupe pugakomom pukam utabal umu, waka? \p \v 7 Meinali alman isave nenek moul soldia ali anan yet nanatal ananich enechi enech echudak? Ali omuni isave nyau kakwich yawihas ali enyen yet wo nyuwak enech echebuk kakwich e? O omuni isave nyenek lukautumu bulmakauhas wakuli enyen yet wo nyuwak anaguh echechiguh nyumaguh e? \p \v 8 Enyudak yek yagipech elpechin tinytin atin ali yakli namudak waka? Wak. Enyudak lo douk seiwak God nakaguk Moses enyi douk nyakli enyudak atin. \v 9 God douk naklipu Moses nowemu enyudak lo namudak. God nakli, “Ipak kobi puwechik echebuk bulmakauhas douk chape chalikwech chulkwipitu wit umu chuwolech aliguh uli echechig yowatog, wak.” Ali God douk wo ulkum mulomu bulmakauhas atich ali anan nukli namudak e, wak. \v 10 Anan douk ulkum molomu apak chopuk ali nakli namudak. Adul, bawogenyumu enyudak balan douk nyaklimu apak. Enyudak balan nyakli namudak. Enyebuk elpen nyunek moulamu nyuwol amnab uli, nyunu enyebuk douk nyusagunmu kakwich uli, echech imas chudukemech umu echech eke chulau enech kakwich douk echech chenek moulomech uli. \v 11 Ali apak aposel douk namudak ati. Apak maumepu yopichi echudak douk God ananin Michin nyakapeyech uli ipakiluh apaluh. Douk namudak ali sapos ipak pukapu echudak umu pugakomu apakiluh yegechiweluh umu, enyen douk wosik, waka wak? \v 12 Ali sapos ipak pekech echudak kipaichi elpech douk chaklipepu God ananin yopinyi balan ulimu, aduligu atugu, enyen douk wosik umu punubu pukapu ipakich echudak apak chopuk. \p Wakuli echudak douk apak wosik deke munatuli-peyech uli, apak wo munatuli-peyech e. Seiwak susubati apak manaku matoglomepamu ali manaki aliga nameitu, apak makli wak umu mublouk yah umu Krais ananin yopinyi balan nyutoglu dodogowin umu, wak. Douk namudak ali apak masah nyanatimaguk enenyi enen hevi. \v 13 Ipak padukemech, amabuk almam douk henek moul numun God ananitu nebetali wilpat uli isave halau tukanich kakwich douk chalawech chenek ofamech choku God uli. Ali amabuk henek moul enyudak alta douk chape chowemu enechi enech echudak chenek ofamech choku God uli, amam isave halau takanich echudak. \v 14 Ali douk namudak ati. Diginali douk nenek enyudak lo nakli namudak. Amabuk almam douk hape henek moul umu haklipech ananin yopinyi balan uli, echebuk douk chemneken chahwen uli imas chukam enechi enech echudak umu chugakomu amamiluh yegechiweluh. \p \v 15 Wakuli yek douk wo ilau enech echudak e. Ali nameitu chopuk, yek douk wo iwemagu enyudak balan umu ikli ipak puke enech echudak yek e, wak. Yek douk yenehilaumu agundak yenek God ananin moul yagakomepu meyoh ali wo ilau enech echudak umu e. Douk namudak ali nameitu, yek yakli wak umu enen elpen nyutuliweik agundak yek yenehilau ali yatuk yekin yeul umu enyudak moul yek yeneken meyoh ulimu, wak. Sapos enen elpen nyukli nyutiweik agundak yanahlagul umu, yek yanubu yakli wak. Enyen douk kalbamu yek igakuk meyoh. \v 16 Wakuli yek douk wo ituk yekin yeul nyukih umu agundak yaklipech God ananin yopinyi balan umu e, wak. Yek douk yah wakemu iwechik yekitu yokwatamu kobi inak iklipech umu. Enyen douk God nakagemu inak iklipech ananin yopinyi balan. Douk namudak ali yek imas inak iklipech. Ali sapos yek kobi iklipech umu, Anan eke nuke nebenyi hevi. \v 17 Ali sapos yek yet inek enyudak God ananin moul ele, yek deke ilau enech yopichi echudak umu enyudak moul. Wakuli wak. Enyen douk God yet nekeyen ali yeneken. \v 18 Douk namudak ali yek eke ilau moneken umu enyudak moul yek yeneken uli? Yopichi echudak yek ilawech uli douk echudak. Yek yaklipech God ananin yopinyi balan umu, yek yaklipechen meyoh. Yek wo iklipech umu chuke enechi enech echudak e, wak. Echudak douk God nakli wosik umu yek ilawech umu enyudak moul yek yeneken uli douk wo ilawech e. \s1 Pol Nape Chakamomu Chanatimaguk Elpech Umu Nugakomech \p \v 19 Yek douk wo ipe chakamomu enen elpen inekumen moul meyoh e, wak. Yek yape fri. Wakuli yek yet yape chakamomu chanatimaguk elpech yenekumech moul umu yakli ichakomech umu ilau chanubu wolobaichi elpech chutanamali chunamu God. \v 20 Douk namudak ali yek yanu echech Juda mapemu, yek yatoglu kobi onowe Juda umu. Yek yenek namudak umu yakli ilawali enech Juda chutanamali chunamu God. Ali yanu echebuk douk chape chakamomu God ananin lo chagipechen uli mapemu, yek yape kobi douk yape chakamomu enyudak lo ulimu yakli ilau enech echebuk elpech chagipech enyudak lo uli chutanamali chunamu God. \v 21 Ali yanu echebuk douk wo chudukemu God uli e mapemu, yek wo igipech enyudak lo kobi douk echech umu e. Yek yenek namudak umu yakli ilau enech echudak elpech chutanamali chunamu God. Ali yek yenek namudak umu, yek douk wo ikenyuk agab enyudak lo inek yowenyi e, wak. Yek douk yape chakamomu Krais ananin lo yagipechen. \v 22 Ali yanu echebuk douk wo dodogowich umu chusuh Krais ananin balan dadag chugipechen uli e mapemu, yek yape kobi echech umu yakli inekech chusuh Krais ananin balan dadag chugipechen. Yek yagipech chanatimaguk elpech echechin pasin umu yakli ichakomu hunatimaguk yegwih umu ilau enech chutanamu chunamu God. \v 23 Yek yenek enyudak nyanatimaguk moul umu yakli wolobaichi elpech chumnek God ananin yopinyi balan ali chugipechen. Ali kwali, yek inu echudak elpech douk chasuh enyudak yopinyi balan chagipechen uli mulau yopichi echudak douk ananin yopinyi balan nyakliech uli. \s1 Apak Musahul Dodogowipu Atupamu Mulau Yopichi Echudak \p \v 24 Ipak padukemu enyudak waka, wak? Elpech chasahul uli douk chanatimaguk chasahul, wakuli atin meyoh nyalau prais. Douk namudak ali ipak imas pusahul dodogowipu atipamu pulau enyudak prais. \v 25 Echebuk elpech douk chukli chusahul chichalakuk kipaichi uli, wihlu wehlu echech isave chanubu chenek nebenyi moul umu chenek lainumu echechiluh yegechiweluh. Echech douk chenek namudak umu chulau asudak prais douk eke alis ali supemech banabu nyultab meyoh uli. Wakuli apak douk masahul umu mulau yopusi prais douk eke supemapamu eheh nyumneh uli. \v 26 Douk namudak ali yek yasahul, wakuli yek wo isahul hwaloh umu inak itoglu anagun hwalohw e, wak. Yekis nabes sanubu sataku sapegu mag stret ali yasahul dodogowiwe atuwemu yakli ichalak chunatimaguk elpech. Ali yek yape kobi ananu alman douk nenek boksen ulimu. Yek wo iwachak yekiguh loguh hwihwu hwunakuk meyoh e, wak. \v 27 Yek yabo yekihw yegenyihw nebegun atugun umu inekohw hwugipech yekin laik. Umu moneken, kedeke wosik ati yek iklipech yopinyi balan kipaichi elpech wakuli yek yet Diginali nukli wake ali kobi ilau yopinyi prais. \c 10 \s1 Kedeke Wosik Ati Traim Nyutoglomapu Ali Mugoul Munek Yowenyi \p \v 1 O ipak yekipu elpech, yek yakli ipak imas pudukemu enyudak. Seiwak chanatimaguk apakich popech yamech echech Isrel chape chakamomu ogudak olug douk gwape gwalikech umu yah uli. Ali echech chalikwech amnab chanak chablo ogudak nebegwi yous yeulig umu Ret Si. \v 2 Echech chagipech Moses ali chawich chanak ogudak olug gwechukalich gwanu yous ali chagipech ananin balan chanu anan chasuh atin tinytin. Ali enyen kobi douk chenek baptais umu. \v 3-4 Ali chanatimaguk chawak echudak kakwich uli abaludak abal douk God nekechech uli. Abaldak abal douk blatogloli amudak nebemi utam bulbuduk douk God nekechom ali manamech chanak uli. Okudak bulbuduk douk Krais. \v 5 Wakuli wolobaichi echebuk elpech, God nakli wak echechin pasin ali nyihihichinu nekech agab ali nach. Anan nach chagak ali echechiluh yegechiweluh hlakus hlanakuk agnabuk wohigunmu elpech wak umu. \p \v 6 Ali echudak chanatimaguk douk chatoglomu chuklipapu yopinyi dodogowinyi balan apak doumeipalimu apak oub kobi bitak umu munek yowenyi kobi douk seiwak echech cheneken umu, wak. \v 7 Ali echudak douk chaklipapamu apak kobi munek lotumu amudak wo adulimi god omi e kobi douk seiwak echech enech chagipechom umu. God ananik buk douk kwaklimu echech kwakli namudak, “Echech chape chawak kakwich uli abal ali chaitak chape cheyalub ali chenek enenyi enen yowenyi chanasonukeh umu chanak hwaloh.” \v 8 Ali apak chopuk kobi munek yowenyimu munasonukeh umu munak hwaloh kobi douk seiwak echech enech cheneken umu. Ali atuh nyumnah, wolobaichi 23,000-poleich chagak ali chanubu chanak chawichuk. \v 9 Ali apak kobi michakomu Diginali kobi douk seiwak enech chechakomanu ali idulguh hwach chagak umu. \v 10 Ali apak kobi muwimanu lublub God kobi douk seiwak enech chowimanu lublub ali enyudak ensel douk nyabo elpech chagak uli nyach chagak ali chanubu chanak chawichuk umu. \p \v 11 Enyudak nyanatimaguk nyatoglomu echech uli douk nyape kobi anagu mag umu kipaichi elpech chutulin ali kobi chunek yowenyi. Ali enyudak balan douk nyaklimu enyudak pasin uli chopuk douk chenyemu nyetemu God ananik buk. Enyudak balan chopuk douk chenyemomu nyuklipapu dodogowinyi balan apak doumeipalimu munenek yologimu apak kobi mugipech echechin yowenyi pasin. Apak douk amanaki halakatimu abudak nyultab umu ahudak hugikuk uli nyumnah hutoglomu. \v 12 Douk namudak ali enyebuk elpen douk nyukli enyen anyeyotu dadag uli, enyen imas nyunenek yologimu kedeke wosik ati enyen nyugoul nyunek yowenyi. \v 13 Nyanatimaguk traim douk nyatoglomu ipak uli douk wak enen sik e, wak. Enyebukmali atin traim chopuk isave nyatoglomu chanatimaguk elpech. Wakuli God isave nagipechen kalbu ananin adulin atinyi balan umu nakli eke nugakomapaluli eke kobi nutukeme-paguk umu enen traim nyunek win umu ipakin strong, wak. Ababuk nyultab traim nyutoglomepu abali, God eke nugakomepu nunekumepu anah yah umu pichalakuk enyebuk traim. Ahudak yah douk namudak. Anan eke nugakomepu nunekepu piyotu dodogowipu. \s1 Apak Munek Lotumu Aninu God Atunu Ali Kobi Mugipech Walehas Chunu Wo Adulimi god Omi E, Alagun \p \v 14 Douk namudak ali ipak yekipu God ananipu elpech douk yek ulkum manohwepa-luli. Ipak imas pukomuk agabus ali kobi pugipechom amudak wo adulimi god omi e. \v 15 Ipak douk padukemech uli elpech. Douk namudak ali ipak putik enyudak yek yenyemagu uli balan punek skelimumen. Ali ipak yet eke pudukemech umu yekin balan douk adulin atin. \v 16 Apak monek tenkyumu God umu abaldak wainibal abal blolu kap ali mabalah umu, ababal douk blenekapu manu Krais douk ananig butog gwopouh uli mape atugun ali masuh atin tinytin. Ali apak magwuduk atudak bret matowah umu, atat douk tenekapu manu Krais douk nagak umu nagakoma-paluli mape atum boglom. \v 17 Ali apak wolobaipali matoglu atin elpen. Umu moneken, apak manatimaguk douk mawak atudak atutu bret. \p \v 18 Ali ipak ulkwip pulamu echech Isrel cheneken uli pasin. Echebuk elpech douk chawak echebuk mahich uli kakwich douk chechemu tebol chenek ofamech choku God uli douk chanu God chasuh atin tinytin ali chenek lotumanu. \v 19 Ali yek yakli malmu? Echudak mahich uli kakwich douk chenek ofamech choku walehas douk elpech meyoh chenekech uli douk aduligeichi kakwich o echudak walehas douk aduligeichi? Yek yakli namudak waka? \v 20 Wak. Yek douk yakli namudak. Echudak douk echebuk elpech douk wo chudukemu God uli e chenek ofamech choku lowohem uli, echebuk douk wo chunek ofamech chuku God e, wak. Ali yek yakli wak umu ipak punu amudak lowohem pusuh atin tinytin umu. \v 21 Ipak wo punek inap umu punek lotumu Diginali puwak wainibal abal blolu ananip kap uli, ali wata chopuk puwak abalabuk douk chenek ofamabal choku lowohem uli alagun e, wak. Ipak wo punek inap umu punu Diginali pupe atum boglom puwak ananich kakwich, ali wata chopuk punak puwak echebuk douk chenek ofamech choku lowohem uli e, wak. \v 22 Apak makli munek Diginali nyihihichi-namu apak waka? O apak douk manubu dodogowipu mechalakuk anan waka? \s1 Apak Imas Mupemu Mutuk God Ananin Atin Yeul Nyukih \p \v 23 Enech chakli namudak, “Enyen douk wosik umu munek chunatimaguk enechi enech echudak.” Enyudak enyen douk adul, wakuli chunatimaguk echudak eke kobi chugakomapu. Ali echech chakli, “Enyen douk wosik umu munek chunatimaguk enechi enech echudak.” Wakuli echudak eke kobi chugakomapu chunekapu mutoglu dodogowipamu musuh Krais ananin balan dadag mugipechen umu. \v 24 Ali ipak kobi ulkwip pulamu pukli punagabe ipak atipamu ipak pupe kalbu, wak. Ipak imas ulkwip pulamu pugakomu kipaichi chopuk. \p \v 25 Mahich douk chatalich maket uli, echebuk wosik putalich ali pichah. Ipak kobi punek tinytin ali pusolik, wak. \v 26 Umu moneken, God ananik buk kwakli, “Apudak atap panu chanatimaguk echudak chanu amnab, echech douk Diginali ananich atich.” \p \v 27 Ali sapos enen elpen douk wo nyusuh Krais ananin balan uli e nyukli nyuhwalepamu punak punen puwak kakwich uli mahich, ali ipak oub bitakepamu punak umu, ipak iken punak. Punak ali echebuk kakwich echech chunekech-umepaluli, echebuk ipak iken pichah. Ipak kobi punek tinytin ali pusolik, wak. \v 28 Wakuli sapos enen elpen nyuklipepu nyukli, “Echudak mahich douk chach chenek ofamech umu lowohem” ulimu, ipak kobi pichah, wak. Ipak punek tin umu enyebuk elpen douk nyakli-pepaluli nyunu echebuk enech elpech echechin tinytin. Kedeke ipak pichah ali echech chugipechepu chichah ali echechip ulkwip pulu chukli echech achenek yowenyi. \v 29 Yek douk wo iklimu ipakin tinytin e. Yek yaklimu enyebuk elpen douk nyaklipepamu echudak mahich chanu kakwich uli enyenyin tinytin. Ali enen elpen eke nyukli, “Yek yape fri. Douk namudak ali enyebuk elpen douk enyenyin tinytin wo dodogowin uli e eke nyuneke ali kobi iwak echudak kakwich uli mahich umu moneken? Yek eke ichah. \v 30 Sapos yek inek tenkyumu God umu echudak kakwich uli mahich ali ichah umu, kipaichi elpech douk chawal-ugamemu moneken? Enyudakmali pasin yek yakli waken.” \p \v 31 Douk namudak ali bawogenyumu enyudak balan douk namudak. Sapos ipak puwak kakwich uli mahich o abal o punek moneken umu, ipak imas punekech umu putuk God ananin atin yeul nyukih. \v 32 Ipak imas punek tin umu chunatimaguk elpech. Echech Juda chunu echebuk douk wo chudukemu God uli e, chunu God ananich elpech douk chasuh ananin balan chagipechen uli. Echudak chanatimaguk elpech ipak kobi punek enen pasin umu punek enen echech nyunek yowenyi, wak. \v 33 Ali yek chopuk douk namudak ati. Enechi enech yek yenekech uli, yek isave yenekech umu yakli igakomu chunatimaguk elpech. Yek wo inek tin umu ikli igakomu yek otuwe e, wak. Yek yeneken umu yagakomu chanatimaguk elpech umu God wata nunalawech chutanamali chupe kalbu. \c 11 \p \v 1 Ipak imas pugipech yekin pasin kobi douk yek yagipech Krais ananin umu. \s1 Chechukal Balagas Chenek Lotumu \p \v 2 Wihlu wehlu ipak ulkwip polomu yek ali pahwen dadag pagipechen yekin balan douk yaklipepeyen uli. Douk namudak ali nameitu yek yenehilau-mepu yatuk ipakich yeguh chakih. \p \v 3 Wakuli nameitu yek yakli ipak imas pudukemu enyudak balan umu ababuk nyultab ipak punak pupe punek lotu abali. Balan enyudak. Krais ananinu Diginali douk God. Ali hanatimaguk almam amaminu Diginali douk Krais, ali almatok okwokwinu nebenali douk okwokwinu alman. \v 4 Douk namudak ali sapos ananu alman nichukal ananim boglom ali nunek beten o nuklipech enen balan douk God ananin Michin nyaklipanu-enyimu, anan douk naunih Krais ananin yeul nyabih. \v 5 Wakuli sapos onok almatok kobi kwichukal okwokwim boglom ali kwunek beten o kwuklipech enen balan douk God ananin Michin nyaklipok-enyimu, okwok douk kwaunih okwokwinu alman ananin yeul nyabih. Okwok kwonek namudak ali okwok ablan nyeilok kobi douk kwohwalu okwokwim boglom umu. \v 6 Ali sapos almatok kobi kwunechukal boglom umu, okwok imas kwubleam banam. Wakuli almagou isave ablanyi-geiwomu uble balagas banagas o wuhwalagas umu. Douk namudak ali owo iken wichukalugas. \v 7 Ali almam kobi hichukal amamigas balagas, wak. Umu moneken, amam douk hagilapech umu agundak God nanubu dodogowinu nahiyatik umu. Ali almagou douk wogilapech agundak almam dodogowim hahiyatik umu. \v 8 Umu moneken, seiwak God wo nulau anagun almatokwihw yegenyihw ali nunek alman e, wak. Anan nalau anagun almanihw yegenyihw ali nenek almatok. \v 9 Ali chopuk, God douk wo ulkum mulomu almatok ali nunek alman umu nugakomok e, wak. Anan ulkum molomu alman ali nenek almatok umu kwugakomanu. \v 10 Douk namudak ali ipak pupe punek lotu abali, almagou imas wichukal balagas. Owo wichukalugas umu echudak God ananich yopichi enselahas douk chanepu chape uli chutulu ali chukli wosik, owo douk wape chakamomu owowim almam. \p \v 11 Apak douk monek pas apakinu Diginali ali mape chakamomu anan. Ali almatok okwok otuk deke kobi kwupe. Ali alman atunu ele, anan chopuk deke kobi nupe, wak. Echech biech chanaga-kogamu ali dakio chape. \v 12 God douk nalau anagun alman ananihw yegenyihw ali nenek almatok. Ali douk namudak ati, nameitu anan nenek almam ali almagou womlali. Ali God douk bawagas umu elpech chanu chanatimaguk enechi enech echudak. \p \v 13 Ipak yet punenek skelim umu enyudak balan umu ipak yet. Enyudak pasin umu almagou kobi wichukal owowigas balagas ali wunek beten umu God umu, enyen douk wo yopinyi e. \v 14 Ali apak elpech apakin save douk nyagilapepu namudak. Enyen douk wo kalbamu almam amamip bogolep putoglu nebepimu e, wak. \v 15 Wakuli sapos almagou owowip bogolep putoglu lowipumali, epep douk penekou wataglu dudukou. Umu moneken, God anan yet nakou lougasi balagas umu sichukal owowip bogolep. \v 16 Wakuli sapos enen elpen nyukli wak umu nyugipech enyudak balan umu, enyen imas nyudukemech umu apak douk wo mugipechuk enen kipainyi pasin e, wak. Apak douk magipech enyudak atin pasin douk chanatimaguk God ananich elpech chape ihalub silisili ilub walub uli chagipechen uli. \s1 Echech Korin Chawak Diginali Ananigun Woligun Komunio Ali Chasagagun \p \v 17 Nameitu yek yakli iklipepu enen dodogowinyi balan. Wakuli yek eke kobi ituk ipakich yeguh chukih, wak. Umu moneken, ababuk nyultab ipak panak pape penek lotu ali peneken uli pasin douk wo kwalowi omi nyugakomepu ati e. wak. Enyen isave nyenekepu pape sisahw. \v 18 Susubati yek yakli iklimu enyudak. Ababuk nyultab ipak God ananipu elpech panak pape penek lotu abali, ipak isave papemu pakli puneyais umu ati. Ali yek yemnek balan umu ipak penek namudak umu ali yakli ati eke adul. \v 19 Adul, ipak imas puneyais-umomu echebuk elpech douk chagipech duldulin pasin God naklien uli chunowoleh chutoglu yopugunmu. \v 20 Douk namudak ali woligun ipak pahwogun panak ababuk nyultab panak penek lotu abali douk wo Diginali ananigun e. \v 21 Ipak panatimaguk atin ati isave penek wisnabul pahul ipakich kakwich pachah. Ipak wo pichukabal kipaichi elpech umu pukech enech kakwich e. Douk namudak ali enech nyulub blach chape, ali kipaichi chawak wolobaibali wainibal abal ali chagugaku. \v 22 Ati ipak wilag wakepamu pupe puwak kakwich uli abal umu waka? O ipak pechegeik God ananich elpech pakli echech yowechi ali ipak wo pukech enech kakwich echebuk kakwich wakechi e ali penekech ablan? Waka pakli yek eke ituk ipakich yeguh umu enyudak pasin ipak peneken uli? \s1 Diginali Jisas Nakam Bret Uli Wainibal Abal Ananim Disaipel \r (Matyu 26:26-29; Mak 14:22-25; Luk 22:14-20) \p \v 23-24 Enyudak balan yek yaklipepeyen uli, enyen douk Diginali anan yet nekeyen uli. Balan douk enyudak. Ababuk wab Judas nagilapu Jisas ananim biruamu Jisas abi, Diginali Jisas nohul bret nenek tenkyumu God ali nagwudukatu ali naklipu ananim disaipel nakli, “Atudak bret douk yekihw yegenyihw, yek douk yekepeyohw umu igakomepu. Ali ipak imas pupe punek namudak umu ulkwip pulomu yek.” \v 25 Douk amam hatowah heyatatu ali anan nohul kap wainibal abal bloleyopi ali nenek namobuk ati ali nakli, “Abaludak abal douk yekin nupolein dodogowinyi balan kontrak. Yekig butog douk eke gutukwlemu gutal ipak uli eke gwunek enyudak kontrak nyutoglu dodogowin. Ali ababuk nyultab ipak puwak abaldak abal umu, ipak imas puneken umu ulkwip pulomu yek.” \p \v 26 Ali ababuk nyultab ipak puwak atudak bret, ali puwak abal apudak kap umu, ipak puneken umu pugilapech umu agundak Diginali nagak umu. Ali ipak pupe punek namudak ati aliga punak putoglomu ahabuk nyumnah anan nutanamali ahi. \s1 Apak Imas Munek Skelim Umu Apakin Tinytin Iyuh Ali Adakio Mulau Diginali Ananigun Woligun \p \v 27 Douk namudak ali sapos enen elpen enyenyin tinytin kobi nyulu duldul ali nyuwak Diginali ananigun woligun, atudak bret tunu abal meyoh umu, enyen douk nyenek yowenyimu Diginali ananihw yegenyihw hwanu ananig butog. Ali enyen douk balan nyapenyin umu nyenek enyudak yowenyimu. \v 28 Wakuli susubati, elpen imas nyunek skelim umu enyenyin tinytin iyuh ali adakio nyuwak atudak bret tunu abaldak abal. \v 29 Umu moneken, sapos enyen kobi nyudukemu bawogenyumu balan umu Diginali ananihw yegenyihw ababuk nyultab enyen nyuwak atudak bret tunu abaludak abal abalimu, agagun douk enyen yet nyenenekagu. \v 30 Ali ipak douk penek namudak ali wolobaipali wo dodogowipu e. Ali wolobaipali agasudak saepu ali enech chagak. \v 31 Wakuli sapos susubati apak munek skelim umu apak yet kalbu ele, Diginali deke nunek skelimumapu ali kobi nutik enen balan nyupenyupu, wak. \v 32 Wakuli sapos Diginali nunek skelim umu apakin pasin ali nugabeyapamu, anan douk nenekapu namudak umu nunekapu mutoglu duldulipali elpech umu kwali apak kobi munu apudak atapichi elpech munechagiuk munak muwichuk, wak. \p \v 33 Douk namudak ali ipak yekipu elpech. Ababuk nyultab ipak punak pupemu puwak Diginali ananigun woligun abali, ipak imas pichukabal kipaichi. \v 34 Ali sapos enen elpen nyulub blen umu, enyen imas nyichahi enyenyitu wilpat. Ali ababuk nyultab ipak punak pupe punek lotumu, ipak eke kobi punek enen yowenyi. Ali Diginali nunek skelim-umepamu, anan eke kobi nutik enen balan nyupenyipu, wak. \p Ali enen balan yek douk wata iklipepeyen uli e, yek eke iklipepu ababuk nyultab yek inaku itoglomepu abali. \c 12 \s1 Yopinyi Presen God Ananin Michin Nyakapeyen Uli \p \v 1 O ipak yekipu elpech. Yek yakli wak umu ipak pugolu pugolomu enyudak wolobainyi yopinyi presen douk God ananin Michin nyakepeyen uli. \v 2 Ipak padukemech, seiwak ipak wata pudukemu God abali e, ababuk nyultab ipakip ulkwip douk panosuh echudak walehas douk wo kwalowi omi chiyagwleh atili e. Ali echech chanukepu panak pagipechech. \v 3 Douk namudak ali yek yakli iklipepu enyudak balan. Enyebuk elpen douk God ananin Michin nyupenyin ali nyinyuhul nyuklipen balan uli, enyen eke kobi nyukli, “Jisas yowenali,” wak. Ali enyebuk elpen douk wo God ananin Michin nyupenyin uli e eke kobi nyukli, “Jisas anan douk Diginali,” wak. \p \v 4 Adul, enyen douk wolobainyi silisilin yopinyi presen douk God ananin Michin isave nyakapeyen uli. Wakuli enyudak nyanatimaguk presen douk enyudak atin God ananin Michin nyakapeyen. \v 5 Ali wolobainyi silisilin moul Diginali ananin nyape. Wakuli ananich elpech douk cheneken umu anan atunu. \v 6 Ali eheh douk wolobaihi yegwih umu apak munek moul umu. Wakuli atunu God meyoh nakapu ananin strong apak manatimaguk ananipu elpech umu nunekapu dodogowipamu munek enyudak moul. \p \v 7 God ananin Michin isave nyagilapapu enyenyin strong nyatoglu chanatimaguk elpech atin atimu nyugakomu chunatimaguk God ananich elpech. \v 8 Enen elpen, God ananin Michin nyeken strong umu nyuklipu kipaichi elpech umu God ananin balan umu nyugilapech yopinyi tinytin ali chugipechen. Ali kipainyi elpen, enyudak atin God ananin Michin nyeken strong uli save umu nyuklipech bawogenyumu God ananin balan umu wolobaichi elpech chudukemu God kalbu. \v 9 Ali enen elpen, enyudak atin God ananin Michin nyagakomen umu nyunubu nyunek bilip umu nyunek God atunu neneken uli moul. Ali kipainyi elpen, enyudak atin God ananin Michin nyaken strong umu nyunek beten umu agasudak sachi elpech ali God wata nugabeyech. \v 10 Ali enen elpen, God ananin Michin nyagakomen nyaken strong umu nyunek God atunu neneken uli moul. Ali kipainyi elpen, God ananin Michin nyaken strong umu nyutoglu profet umu nyuklipech God ananin balan douk God nagilapenyen uli. Ali enen elpen, enyen nyaken strong umu nyunek skelim umu wolobainyi silisilin balan douk elpech chaklipechen ulimu echech chudukemech umu enyen douk God ananin balan o yowenali Satan ananin. Ali enen elpen, enyen nyaken strong umu nyiyagwleh wolobainyi silisilin tokples. Ali kipainyi elpen, enyudak atin God ananin Michin nyaken strong umu nyuwanamu enyudak silisilin tokples nyuklipech bawogenyumu. \v 11 Wakuli enyen douk nyanubu enyudak atin God ananin Michin nyenek enyudak nyanatimaguk moul. Enyen nyagipech enyenyin laik atin ali nyakech silisilin yopinyi presen chanatimaguk elpech atin ati. Enech nyakechuk enen sik, ali enech nyakechuk enen. \s1 Apak Manatimaguk Douk Mape Kobi Anagunihw Umu Otuhw Yegenyihw Umu \p \v 12 Elpenyihw yegenyihw douk otuhw meyoh. Wakuli wolobaigunmu choku-chokugunmu yegenyihw gnenek pas atugun ali gnenek atin elpen. Ali Krais douk namudak ati. \v 13 Umu moneken, apak manatimaguk atin God ananin Michin nyenek baptaisumapu ali nyenekapu matoglu kobi atin elpen umu. Apak Juda manu ipak douk likuk wo pudukemu God uli e. Apak manu echebuk douk chape chakamomu kipaichi elpech chenekumech moul meyoh uli, manu echebuk douk chape fri uli, malau atin God ananin Michin nyapenyupu. \p \v 14 Apak madukemech, elpenyihw yegenyihw douk wo anagun atugun gnunekohw e, wak. Ohwohw douk wolobaigunmu chokuchokugun gnenek pas atugun ali gnenek enen elpen. \v 15 Ali sapos yalihw hwukli, “Yek douk wo wis e, douk namudak ali yek wo ipe anagunihw umu ohwudak yegenyihw e.” Douk yalihw iken hwukli namudak, wakuli ohwohw douk wata hwape anagunihw umu ohwudak yegenyihw. \v 16 Ali sapos aligas sukli, “Yek douk wo nabep e, douk namudak ali yek wo ipe anagunihw umu ohwudak yegenyihw e.” Douk aligas iken sukli namudak, wakuli agagas douk wata sape anagunihw umu ohwudak yegenyihw. \v 17 Ali sapos hwunatimaguk chuknihw yegenyihw hwutoglu nabep atup ele, ohwohw deke hwumnek balan malmu? Ali sapos hwunatimaguk chuknihw yegenyihw hwutoglu aligas atugas ele, ohwohw deke hwumnih echudak malmu? \v 18 Wakuli elpenyihw yegenyihw douk wo ohwohw yet hwupe namudak e, wak. Ohwohw douk seiwak God nagipech ananin laik ali nenek gnanatimaguk choku-chokugunmu ohwudak yegenyihw gnape ohwudak chuknihw yegenyihw. \v 19 Ali sapos hwunatimaguk chuknihw yegenyihw douk boglom atum o aiyas atugas ele, ohwudak yegenyihw deke hwupe malmu? \v 20 Wakuli yegenyihw douk wo hwupe namudak e. Ohwohw douk wolobaigunmu choku-chokugunmu gnape ali gnenek atin elpen. \p \v 21 Ali nabes deke kobi suklipu wis sukli, “Apak makli wakepu. Sapos ipak wak ele, apak atupu wosik deke mupe kalbu!” Ali boglom deke kobi muklipu yaliluh mukli, “Yek yakli wakepu. Sapos ipak wak ele, yek otuwe wosik deke ipe kalbu!” Aduligu atugu enyudak deke wak. \v 22 Sapos agnabukiluh umu yegechiweluh douk apak makli ahlaluh wo dodogowiluh uli e kobi hlupe ele, yegenyihw deke kobi hwupe kalbu, wak. \v 23 Ali agnabukiluh umu douk apak makli ahlaluh yeguh wakaluh uli, apak isave monek lukautumaluh kalbu. Ali agnabukiluh umu apak isave ablanyigei-pamaluh uli, apak isave mobechukaluh makukwihaluh. \v 24 Wakuli agnabukiluh umu douk apak wo ablanyigei-pamaluh uli e, apak wo mugabeyaluh ali munek lukautumaluh namudak e. God douk nenek gnanatimaguk wolobaigunmu silisiligun yegenyihw hwanak hwonek pas atugun ali hwonek otuhw nebehwi yegenyihw. Ali anaguniluh umu douk yeguh wakaluh, wakuli anan nenekaluh yeguh hwakihaluh. \v 25 Anan nenek namudak umu ohwudak chuknihw yegenyihw kobi hwunogwuduk ali hwuneyais umu, wak. Wakuli agundak wolobaiguni silisiligunmu ohwudak yegenyihw imas hwunagakogamu ali hwunagabemu. \v 26 Douk namudak ali sapos anagunihw umu yegenyihw hwumnek nyih umu, hwunatimaguk yegenyihw chopuk eke hwumnek nyih. Ali sapos anagunihw umu hwulau nebenyi yeul umu, hwunatimaguk yegenyihw chopuk eke hwunehilau. \p \v 27 Douk namudak ali ipak panatimaguk atin ati douk pape kobi anagunihw umu Krais ananihw yegenyihw umu. \v 28 Ali God douk naglah chanatimaguk ananich elpech umu chunek ananin moul. Susubeim douk aposel, douk God nataliham umu hanak haklipech ananin balan uli. Wakuli echech profet, douk God nagilapech balan chanak chaklipu elpech uli. Ali echebuk douk chenek skulumech umu God ananin balan uli. Wakuli echebuk douk chenek God atunu nape neneken uli moul. Ali echebuk douk chenek beten umu agasudak sachi ali God wata nagabeyech uli. Wakuli echebuk douk chagakomu kipaichi God ananich elpech uli. Ali echebuk douk chenek silisilin enenyi enen moul umu sios uli. Wakuli echebuk douk cheyagwleh wolobainyi silisilin tokples uli. \v 29 Ali ipak pakli malmu? Ipak pakli amam hunatimaguk hutoglu aposel omi atum? Waka pakli chunatimaguk chutoglu profet uli atich? Waka pakli chunatimaguk chutoglu tisa omimu chunek skulumech umu God ananin balan umu chumneken chugipechen kalbaluli atich? Waka ipak pakli eke chunatimaguk chunek God atunu nape neneken uli moul? \v 30 O ipak pakli eke chunatimaguk elpech chulau strong umu chugabe agasudak sachi elpech? O pakli eke chunatimaguk elpech chulau strong umu chiyagwleh wolobainyi silisilin tokples waka? Waka pakli eke chunatimaguk chudukemech umu chuwanamu bawogenyumu enyudak wolobainyi silisilin tokples? Aduligu atugu eke wak. Chanatimaguk douk chenek echechin silisilin moul douk God nekechen uli. \v 31 Wakuli ipak punatimaguk oub imas bunubu bitak umu pulau nyanubu susubein presen douk God ananin Michin nyaku elpech enyi. \s1 Apakip Ulkwip Imas Punubu Punosuh Kipaichi Elpech \p Ali nameitu yek yakli iklipepamu enen nyanubu yopinyi pasin douk nyechalakuk nyanatimaguk enyudak yopinyi presen uli. \c 13 \p \v 1 Sapos yek idukemech umu iyagwleh wolobainyi silisilin tokples nyunu enselahas echechin chopuk, wakuli yek ulkum kobi munosuh elpech umu, yekin balan douk wohinyi. Enyen kobi douk wiluh o nyublap douk cheyagwleh meyoh ulimu. \v 2 Ali sapos God ananin Michin nyuke yopinyi presen umu iklipech God ananin balan, ali sapos yek idukemu bawogenyumu nyunatimaguk God ananin nyonobechuk uli balan, ali ilau nyunatimaguk God ananin yopinyi save chopuk, ali inubu isuh God ananin balan dadag igipechen umu inek beten ikagas mauntenab umu bunehekich bunak bupe kipaigunmu, wakuli yek ulkum kobi munosuh kipaichi elpech umu, yek douk yanubu wo inokwnumu inek enech echudak e, wak. \v 3 Sapos yek ikech chunatimaguk yekich echudak echebuk douk chanahwa-gagunmu echudak uli, ali ikli wosik umu kipaichi chuhwe chiyoweh nyih ali che igak, wakuli yek ulkum kobi munosuh kipaichi elpech umu, nyanatimaguk enyudak yek yeneken uli pasin eke kobi kwalowiomi nyugakome, wak. \p \v 4 Enyebuk elpen douk enyenyim ulkum manosuh kipaichi elpech uli douk wo nyihihichin wisnabul ati e. Ali enyen wo nyubeyeny-umech ati e yowenyi echech cheneken umu enyen uli. Enyen isave nyenek yopinyi pasin umu chanatimaguk elpech nyagakomech. Ali wo nyunek hinyigi atimu echebuk douk chonokwalmu wolobaichi echudak uli e. Ali wo nyutuk enyenyin yeul nyukih ati e. \v 5 Enyen wo nyuluk bagul ati e, ali wo ulkum mulomu enyen atin e, wak. Enyen isave nyape chakamomu kipaichi elpech ali wo nyihihichin wisnabul ati e. Ali wo nyunohwen ati e umu yowenyi kipaichi chenekenyumen uli, wak. \v 6 Ali enyen wo nyunehilaumen ati e yowenyi pasin, wak. Enyen isave nyenehilaumu yopinyi duldulin atin. \v 7 Wihlu wehlu enyen isave nyapemu nyenek enyudakmali atin. Enyenyihw apahw isave hwolu kalbu ali nyeyotu dadag ababuk nyultab hevi nyatoglomen nyeneken nyemnek nyih abali. Enyen wo nyichapakech meyaluhin balan kipaichi nyukli echech chenek yowenyi e. Enyen nyakli God anan yet eke nugakomech ali chunek yopinyi. Enyen isave nyasuh God ananin balan dadag nyagipechen ali nyape nyobeyagun-manamu nugakomen nyunu echebuk chenek yowenyi uli alagun. Ali enyen isave nyeyotu dodogowin ali nyakli wosik umu nyusah nyunatimaguk hevi douk eke nyutoglomen uli. \p \v 8 Ali enyudak yopinyi pasin umu ulkwip punosuh kipaichi elpech umu eke kobi nyutuh nyunak nyuwichuk, wak. Enyudak pasin umu God ananin Michin nyuhul ananich elpech chunek moulamu chuklipech ananin balan umu eke nyutuh. Enyudak wolobainyi yopinyi presen umu cheyagwleh kipainyi silisilin tokples umu eke nyutuh. Ali enyudak pasin umu chalau savemu chudukemu God umu chopuk eke nyutuh. \v 9 Umu moneken, nameitu apak wata mugamu mudukemu nyunatimaguk save e. Apak madukemu tukanin atin. Ali chopuk, ababuk nyultab God ananin Michin nyahul elpech chaklipech God ananin balan umu, echech chaklipech tukanin atin. \v 10 Wakuli kwali Jisas Krais nutanamali abali, echudak douk nameitu madukemu tukanich atich uli eke chunak chuwichuk. \v 11 Seiwak yek wata yape kobi chokwinyi batowin umu, yek yeyagwleh kobi batowin umu. Ali yemnek balan o yatik echudak umu, yek yenek tinyumech kobi douk chokwinyi batowin umu. Wakuli nameitu yek ayaitak yopuwe ali yatukemaguk enyudak chokwichin pasin. \v 12 Nameitu apak matik echudak umu, apak matulich luhul luhul kobi douk matik abaliguh glas umu. Wakuli kwali ahudak duldulih nyumnah hutoglu ali apak eke munubu mutulich kalbu. Ali nameitu abudak nyultab yek wo inubu idukemu chunatimaguk echudak e. Wakuli kwali ahabuk nyumnah, yek eke inubu idukemu chunatimaguk enechi enech echudak kobi douk God nanubu nadukemu yek kalbamu. \p \v 13 Ali nameitu enyudak 3-polein pasin douk wata nyape. Enyudak pasin umu monek bilip umu, nyanu enyudak umu mape mobeyagunmu Jisas Krais nutanamalimu, nyanu enyudak umu ulkwip punosuh kipaichi elpech umu. Enyudak 3-polein pasin douk nyape. Wakuli nyanubu susubein yopinyi pasin douk nyechalakuk nyanatimaguk uli douk enyudak yopinyi pasin umu ulkwip punosuh kipaichimu. \c 14 \s1 Wolobainyi Yopinyi Presen God Ananin Michin Nyakapeyen Uli \p \v 1 Ipak imas punek moul dodogowipu atipamu ipakip ulkwip punosuh kipaichi elpech. Ipak oub imas bunubu bitak umu pulau nyunatimaguk yopinyi presen douk God ananin Michin isave nyakepeyen uli. Wakuli susubein nyanubu nyechalakuk nyanatimaguk presen douk ipak imas oub bunubu bitak umu pulawen uli douk enyudak umu God ananin Michin nyipahul nyugakomepu puklipech ananin balan umu. \v 2 Apak madukemech, enyebuk elpen douk nyeyagwleh kipainyi tokples douk elpech wo chudukemen uli e, enyen douk wo nyuklipech balan enech elpech e, wak. Enyen douk nyaklipu God atunu. Umu moneken, wak enen elpen nyudukemu enyebuk balan enyen nyeyagwlehen uli e. Enyen douk God ananin Michin nyenyuhul nyaken strong ali nyeyagwleh enyudak balan douk seiwak nyonobechuk nyape uli. \v 3 Wakuli enyebuk elpen douk God ananin Michin nyenyuhul ali nyeyagwleh ipakin tokples nyaklipech God ananin balan uli, enyen nyaklipechen uli balan douk nyagakomu elpech nyenekech chasuh Krais ananin balan dadag ali nyagabemech echechiluh apaluh hlalu kalbu ali chenek yopinyi pasin. \v 4 Enyebuk elpen douk nyeyagwleh kipainyi tokples uli douk nyagakomu enyen yet nyatoglu dodogowin. Wakuli enyebuk douk God ananin Michin nyenyuhul ali nyeyagwleh ipakin tokples nyaklipech God ananin balan uli douk nyagakomu chanatimaguk God ananich elpech nyenekech chatoglu dodogowich chasuh Krais ananin balan dadag. \v 5 Yek yakli wosik umu ipak punatimaguk piyagwleh wolobainyi kipainyi tokples. Wakuli yek yanubu yakli ipak pulau enyudak yopinyi presen umu God ananin Michin nyipahul piyagwleh ipakin tokples ali puklipech God ananin balan umu. Umu moneken, sapos enyebuk elpen douk nyeyagwleh kipainyi tokples uli nyiyagwleh umu, enen kipainyi elpen imas nyuwanamu enyebuk balan nyuklipech umu God ananich elpech chumneken ali nyugakomech chutoglu dodogowich. Wakuli sapos kobi enen elpen umu nyuwanamu enyenyin balan umu, enyenyin balan eke kobi nyugakomu enech elpech, wak. Douk namudak ali enyebuk elpen douk God nenyuhul ali nyeyagwleh ipakin tokples nyaklipech ananin balan uli nyeneken uli moul douk nyanubu nyechalakuk enyebuk nyeyagwleh kipainyi tokples uli. \p \v 6 O ipak yekipu elpech, ipak ulkwip pulomu enyudak balan. Sapos yek inaku inepu mupe ali iyagwleh kipainyi tokples iklipepu God ananin balan umu, yek eke igakomepamu pusuh God ananin balan dadag putoglu dodogowipu malmu? Wakuli sapos yek inyanamu-mepamu, enyen douk wosik. Wakuli sapos yek ikli igakomepamu, yek imas iklipepamu enen balan douk God nagilapeyen uli, o iklipepu enen balan umu pulau yopinyi save o iklipepu enen balan douk God ananin Michin nyeyahul nyaklipeyenyi o inek skulumepamu enech nupoleich echudak umu, enyudak douk wosik. \s1 Muklipech God Ananin Balan Umu, Apak Imas Muklipech Apakin Tokples \p \v 7 Enechi enech echudak kobi douk buan o gita douk wo kwalowi omi chupe chiyagwleh uli e douk chanubu namudak ati. Sapos elpech kobi chubilakech kalbamu, echech eke kobi chiyagwleh kalbu. Ali apak eke mumnekech ali eke mudukemu awehw malmu? \v 8 Ali sapos elpen nyuhepich oluhw uli kobi nyuhepichohw hwiyagwleh balan umu, amudak henek wanoh uli eke hunek redi ali hupe hubeyagunmu hunek wanoh malmu? \v 9 Ali ipak chopuk douk namudak ati. Ipak puklipech God ananin balan umu, ipak imas piyagwleh puklipech echechin tokples douk echech chadukemen uli. Sapos ipak puklipech balan kipainyi tokples umu, echech eke chudukemu bawogenyumu ipakin balan malmu? Ipakin balan eke nyunakuk atap meyoh. \v 10 Adul, wolobainyi tokples nyape apudak apakip atap. Wakuli wak enen meyaluhin wohinyi balan nyupe e. Nyanatimaguk balan douk igat bawogenyumu balan nyape. \v 11 Wakuli sapos yek kobi idukemu bawogenyumu balan douk kipainyi elpen nyaklien ulimu, enyen eke nyukli yek kipaibuli wabuliwe. Ali yek chopuk eke ikli enyen douk kipaibuli wabulin. \v 12 Ipak douk oub banubu baitak umu pakli pulau wolobainyi yopinyi presen douk God ananin Michin isave nyakepeyen uli. Douk namudak ali ipak imas punek moul dodogowipamu pulau enyebuk presen umu pugakomu God ananich elpech chusuh ananin balan dadag chutoglu dodogowich umu. \p \v 13 Douk namudak ali enyebuk elpen douk nyeyagwleh kipainyi tokples douk elpech wo chudukemen uli e, enyen imas nyunek beten nyusolik God umu nuken savemu nyuwanamu enyebuk balan umu elpech chudukemen. \v 14 Umu moneken, sapos yek iyagwleh inek beten kipainyi tokples yek wo idukemen uli e mu, agnabuk douk yekin michin atin nyenek beten. Ali yekin tinytin douk nyapeik meyoh. \v 15 Douk namudak ali nameitu yek eke inek malmu? Yek imas inek beten inu yekin michin nyunu yekin tinytin alagun. Ali yek imas iyalub inu yekin michin nyunu yekin tinytin alagun. \v 16-17 Ali sapos ipak punu ipakich michich atich putuk God ananin yeul punek tenkyumanu, ali enen elpen douk wo nyulau enyudak presen\f + \fr 14:16-17 \ft Bawogenyumu enyudak balan tokples Grik douk bien. Enen nyakli elpen wo nyulau enyudak presen umu nyudukemu enyudak balan echech cheyagwlehen uli e. Ali enen nyakli elpen douk wata nyutoglu Kristen uli e.\f* umu nyudukemu enyebuk tokples ipak peyagwlehen uli nyunepu nyupemu, enyen eke nyumnek ipakin beten ali nyukli adul malmu? Adul, ipak eke punek yopinyi beten punek tenkyumu God, wakuli ipak eke kobi pugakomu enyebuk elpen douk nyanepu nyape uli, wak. Umu moneken, enyen douk wo nyudukemu enyebuk tokples ipak penek beten peyagwlehenyi e. \p \v 18 Yek yenek tenkyumu God. Umu moneken, yek yanubu yechalakuk ipak umu agundak yeyagwleh wolobainyi tokples umu. \v 19 Wakuli ababuk nyultab yanu God ananich elpech mape monek lotu abali, yek yanubu yakli iklipech banenyi\f + \fr 14:19 \ft Enyudak balan umu tokples Grik douk nyakli 5-polein balan o 5-polein wod. Ali tok Inglis nyakli 5 words. Ali bawogenyumu enyudak balan douk nyakli banenyi balan meyoh.\f* balan douk eke chudukemen ulimu igakomech. Yek yakli wak umu iklipech wolobainyi 10,000-polein balan iklipechen kipainyi tokples, wak. \p \v 20 O ipak yekipu elpech, ipakin tinytin douk wata nyape kobi chokwichi echechin umu. Wakuli nameitu douk ajulug. Chunek yowenyi pasin umu, ipak imas pupe kobi chokwichi douk wo dodogowich umu chunek yowenyi uli e. Wakuli ipakin tinytin imas nyutoglu kobi yopichi echechin umu. \v 21 Enen God ananin lo douk nyetemu ananik buk uli douk nyakli namudak. Diginali nakli, \q1 “Yek eke ihul kipailubi walubich elpech douk cheyagwleh kipainyi tokples ulimu chuklipech yekin balan echudak yekich elpech wakuli echech eke kobi chugipechen, wak.” \p \v 22 Douk namudak ali apak madukemech, enyudak presen umu piyagwleh wolobainyi tokples umu, enyen douk God wo nukepeyen umu nugilapepu ananin strong ipak douk apasuh Krais ananin balan pagipechen uli e, wak. Anan douk nekepu enyudak presen umu nakli nugilapech ananin strong echebuk douk wo chunek bilipuma-naluli e. Wakuli enyudak presen douk God ananin Michin nyakepeyen umu nyipahul umu puklipech God ananin balan umu, enyebuk God douk wo nuku echebuk wo chunek bilipuma-naluli e, wak. Anan douk nekech enyudak presen echebuk douk chenek bilip umu anan uli. \p \v 23 Douk namudak ali sapos punatimaguk God ananipu elpech punak pupe atugun ali punatimaguk pupe piyagwleh wolobainyi kipainyi tokples, ali enech douk wo chusuh Krais ananin balan uli e chunepu chupemu, echech eke chumnekepu ali chukli ipak pagugaku. \v 24 Wakuli sapos God ananin Michin nyipahul ali puklipech God ananin balan ipakin tokples, ali sapos enen elpen douk wo nyunek bilip uli e o enen douk wo nyugamu nyudukemu God ananin balan uli e nyunepu nyupemu, ipak punatimaguk ipakin balan eke nyugilapen ali enyen nyudukemech umu enyen douk nyenek yowenyi uli. Ali ipakin balan enyen nyumneken uli eke nyunek kotumen. \v 25 Ali nyunatimaguk enyenyin nyanabechuk uli tinytin eke nyunowoleh nyutoglu yopugunmu. Ali enyen eke nyubih nyuduk ohwlubus ali enyenyigu yomogu gutik atap ali eke nyutuk God ananin yeul nyukih. Ali enyen eke nyuklipech yopugunmu nyukli, “Aduligu atugu God nanepu nape.” \s1 Nyunatimaguk Moul Apak Munek Lotu Muneken Uli Imas Muneken Kalbu \p \v 26 O ipak yekipu elpech, ababuk nyultab ipak panak pape penek lotumu, ipak isave penek moneken? Ipak douk God ananin Michin nyepahul ali isave penek silisilin moul. Enen nyeyalub, enen nyenek skulumepamu God ananin balan umu pudukemen pugipechen kalbu. Ali enen nyaklipepamu God nogilapenyen uli balan. Ali enen nyeyagwleh kipainyi tokples, ali enen nyowanamu enyebuk kipainyi tokples. Ali ipak imas punek enyudak nyunatimaguk moul umu pugakomu God ananich elpech chutoglu dodogowich umu agundak chasuh Krais ananin balan chagipechen umu. \v 27 Ali sapos enech chukli chiyagwleh kipainyi tokples umu, biech o biech atin meyoh imas chiyagwleh. Ali echech imas chiyagwleh atin ati. Ali chopuk, kipainyi elpen imas nyuwanamu echechin balan. \v 28 Wakuli sapos kobi enen elpen nyuwananu balan uli nyupe agnabuk umu, enyebuk elpen douk nyukli nyiyagwleh kipainyi tokples uli imas nyuwechik enyenyitu yokwatu ali nyupe meyoh. Enyen kobi nyiyagwleh ababuk nyultab God ananich elpech chuwachabal chupemu, wak. Enyen atin wosik nyunu God atunu nyiyagwleh. \v 29 Ali biam o biam atunu meyoh almam douk God ananin Michin nyumuhul umu huklipech ananin balan uli huklipepu balan. Ali ipak enepu pape uli imas pupe punek skelim umu enyudak balan. \v 30 Ali sapos ababuk atubu nyultab enen elpen nyupemu lotu ali enyen nyumnek God nuklipen enen balan umu, enyebuk douk nyeyotu nyape nyeyagwleh uli imas nyusak ali pumnek enyudak enen nyitak nyiyagwleh. \v 31 Umu moneken, ipak panatimaguk douk God ananin Michin nyepahul umu puklipech ananin balan uli imas piyagwleh atin ati. Ipak punek namudak umu chunatimaguk chumneken chudukemen kalbu ali chutoglu dodogowich. \v 32 Ali echebuk elpech douk chalau enyudak yopinyi presen umu God ananin Michin nyichuhul chuklipech ananin balan uli imas chunek bosumen kalbu enyudak presen. \v 33-34 Umu moneken, God douk nakli wak umu apak muneken hwaloh enyudak moul umu munek lotumu, wak. Anan nakli apak muneken kalbu ali apakiluh apaluh hlulu kalbu. \p Wakuli ihalub walub, chunatimaguk God ananich elpech chuwachabal chupemu, almagou kobi witak wiyagwleh enen balan, wak. Owo imas wupe bleilu. Owo kobi wupe chihah umu almam kobi douk God nakaguk Moses enyi lo nyaklimu. Owo imas wupe chakamomu amam. \v 35 Ali sapos owo wukli wudukemu bawogenyumu enen balan umu, owo imas wunak wilag ali adakio wusalik owowim almam. Wakuli sapos God ananich elpech chuwachabal chupe ali onok almatok kwitak kwiyotu kwiyagwleh umu, enyudakmali pasin douk ablanyinyi. \p \v 36 Ipak pakli ipak yet douk panubu bawagas umu God ananin balan nyaitak nyanakimu, waka? O panubu ipak atipu palau God ananin balan ali kipaichi wak? \p \v 37 Sapos enen elpen nyukli enyen God ananin Michin nyenyuhul umu nyuklipech God ananin balan umu, o nyukli enyen nyalau enen yopinyi presen douk God ananin Michin nyakepeyen ulimu, enyen imas nyudukemech umu enyudak balan nameitu yek yenyemagumu ipak uli douk Diginali ananin lo. \v 38 Wakuli sapos enyen nyukli wak umu nyumnek enyudak balan umu, ipak chopuk pukenyuk agabus enyebuk elpen. \p \v 39 Douk namudak ali ipak yekipu God ananipu elpech. Ipak oub imas bunubu bitak umu God ananin Michin nyipahul puklipech ananin balan. Ali ipak kobi punek enen lo umu pukli kobi piyagwleh kipainyi tokples umu, wak. \v 40 Wakuli ipak God ananipu elpech punak pupe punek lotumu, ipak imas puneken kalbu nyunatimaguk enyudak lotuin moul umu ipakin lotu nyutoglu yopinyi duldulin lotu. \c 15 \s1 Seiwak Krais Nagak Wakuli Nameitu Wata Naitak Nape \p \v 1 O ipak yekipu elpech. Yek wata yakli ihul ipakin tinytin umu enyudak God ananin yopinyi balan douk yek yaklipepeyen uli. Ipak douk apahwen dadag pagipechen ali nameitu peyotu dodogowipamu enyudak balan. \v 2 Ali enyen douk umu enyudak balan atin, sapos ipak puhwen dadag umu, God douk ananalawepali patanamali pape kalbu. Sapos wakumomu, ipak douk penek bilipumen meyoh. \p \v 3 Susubein balan douk nyechalakuk nyanatimaguk balan douk likuk yek yalik yalawen uli, enyebuk yek douk ayaklipepeyen. Enyen douk enyudak. Krais nagak umu nukwachihapamu apakin yowenyi kobi douk balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. \v 4 Ali chanugamanu nolu iwagu bieh nyumneh ali haklimu bieh atuh nyumneh umu, anan wata naitak nape kobi douk God ananin balan nyaklimu. \v 5 Ali anan nalik natoglomu Pita, ali adakio nagikuk natoglomu ananim 12-poleim aposel. \v 6 Ali enyebuk nyanakuk ali banubu atubu nyultab meyoh, anan natoglomu wolobaichi chagipech anan uli. Echech douk chanubu wolobaichi chechalakuk 500-poleich. Echudak chatulunaluli, wolobaichi nameitu douk wata chape, ali enech douk achagak. \v 7 Ali enyudak nyanakuk ali anan wata natoglomu Jems, ali wata chopuk natoglomu hanatimaguk aposel hatulunu. \v 8 Douk natoglomech neyatech ali yek natoglome yatulunu yagikuk. Yek douk kobi enen batowin douk mamakik kwenylali sisahw uli.\f + \fr 15:8 \ft Pol nenek tin umu ananin yowenyi pasin douk anan nalik neneken uli ali dakio nakli anan yowenali kobi douk batowin mamakik kwenylali sisahw uli.\f* \p \v 9 Yek douk yeul wake yape chakamomu hanatimaguk aposel. Ali yek douk wo inokwnumu elpech chuhwale aposel e. Umu moneken, seiwak yek yape yabo God ananich elpech yasigusogeyech. \v 10 Wakuli God yet nagakome meyoh ali neneke yatoglu yopuweli alman kobi douk nameitu yapemu. Ali agundak umu anan nagakome meyoh umu douk wo gnunakuk atap meyoh e, wak. Yek yenek moul dodogowiwe otuwe yechalakuk hanatimaguk amudak anam aposel. Wakuli enyudak moul enyen douk wo yek yet ineken e, wak. Enyen douk God neneleke ali neke ananin strong ali yeneken. \v 11 Douk namudak ali enyudakmali balan umu apak makli yek yeneken o amam heneken umu, enyebukmali bukeyenyuk. Apak manatimaguk aposel douk maklipech enyudak atin balan umu chabo Krais nagak chanugamanu ali wata naitak napemu. Ali echech chemneken ali ipak chopuk pemneken ali pahwen dadag pagipechen. \s1 Chagak Uli Elpech Eke Wata Chitaki \p \v 12 Wihlu wehlu apak mapemu maklipech balan umu Krais nagak ali God wata nanahul naitak napemu. Ali ipak enepu isave pakli chagak uli eke kobi wata chitaki? Aduligu atugu echech eke wata chitaki. \v 13 Ali sapos adul chagak uli eke kobi wata chitakimu, Krais chopuk douk God wo nunahul nitak nupe e. \v 14 Ali sapos adul God wo nuhul Krais nitak nupemu e, enyudak balan nameitu apak mape maklipechen uli douk meyaluhin balan meyoh. Ali ipakin bilip umu Krais chopuk douk meyoluhin. \v 15 Ali douk namudak umu, nameitu apak matoglu kobi almam douk henek loh haklipech God ananin balan ulimu. Umu moneken, apak makli God wata nahul Krais naitak nape. Wakuli sapos adul kwali God eke kobi nuhul chagak uli chitak chupemu, God douk wo nuhul Krais nitak nupe e. \v 16 Adul, ipak enepu pakli God eke kobi nuhul chagak uli chitak chupe, wak. Ali sapos enyudak ipakin balan douk adulin umu, Krais chopuk, God douk wo nunahul nitak nupe e. \v 17 Ali sapos adul God wo nuhul Krais nitak nupemu e, ipakin bilip umu Krais naitak napemu douk wo adulin e. Ali enyen eke kobi nyugakomepu, wak. Ali nameitu ipak douk wata papemu penek yowenyi pasin atin douk nyowechikepu dadag uli. \v 18 Ali echebuk elpech douk achasuh Krais ananin balan chagipechen ali achagak uli, echech chopuk douk chanubu chagak chanak chawichuk. \v 19 Ali apak douk manubu madukemech umu Krais nape iluh heven ali mape mobeyagunmanamu nugakomapu. Ali sapos mukli anan eke nugakomapu nameitu abudak nyultab douk mape apudak atap umu atubamu, apak douk manubu oulaigahasipu. Enyen douk wosik umu chunelekech kwalowi ati chunatimaguk echudak enech elpech. Wakuli apak, echech imas chunubu chunelekapu chulikuk. \p \v 20 Wakuli enyen douk wo namudak e, wak. Krais douk anagak wakuli aduligu atugu God wata nanahul naitak nape. Chagak uli watak enech chitak chupe e, wakuli anan douk nanubu susubeinu likuk analik naitak nape kobi douk susubeich kakwich chasu chape yawihas ulimu. Douk namudak ali apak manubu madukemech umu chagak uli eke wata chitak chupe. \v 21 Atunu alman meyoh nokwalmali gak. Ali wata namudak ati, atunu meyoh kipainali alman nokwalmali enyudak pasin umu chagak uli watak chitaki chupemu. \v 22 Enyudak douk namudak. Chanatimaguk elpech douk chaitaki Adam ananip awilop uli isave chagak. Ali namudak ati, chanatimaguk elpech douk chenek pas Krais uli, kwali God eke wata nichuhul chitak chupe ali kobi wata chugak ati. \v 23 Wakuli apak manatimaguk atin ati mape mobeyagunmu apakibu nyultab silisili. Susubeinu nalik uli alman douk Krais. Anan douk nape kobi susubeich kakwich chasu chape yawihas ulimu. Ali kwali ahabuk nyumnah anan nutanamali ahi, apak munatimaguk ananipu elpech eke wata mitaki ali mupe. \v 24 Douk enyudak nyunakuk ali hunubu hugikuk uli nyumneh eke hutoglu. Ali ababuk nyultab Krais eke nubouk nyunatimaguk enenyi enen gavman douk chenek bosumu iluh atap uli nyubihuk. Ali anan atunu eke nulau nebenyi yeul. Ali anan eke nunubu dodogowinu ali nupe diginali King umu chunatimaguk dodogowichi echudak ali nulawech chunu ananin nebenyi yeul chunamu ananinu Aninu God. \v 25 Umu moneken, Krais imas nupe diginali king aliga God nunih chunatimaguk ananich birua chubih chupe chakamomu Krais atunu. \v 26 Ali God eke nichagiyuk chunatimaguk echudak enech birua iyuh ali nyugikuk uli birua eke anan nichagienyuk uli douk gak. \v 27 Umu moneken, seiwak God nakli namudak, “Kwali yek eke inek chunatimaguk echudak chunu elpech chopuk chupe chakamomu anan atunu.” Ali enyudak balan douk nyakli God nenek “chanatimaguk echudak” chape chakamomu Krais. Wakuli bawogenyumu enyudak balan douk wo nyukli God douk nenek chanatimaguk echudak chape chakamomu Krais uli, anan alagun nape chakamomu Krais e, wak. \v 28 Ali God eke nunekech chupe chakamomu Krais iyuh ali ananinu Nuganinu anan yet eke wata nupe chakamomu God douk susubati nalik nenek chanatimaguk echudak chape chakamomu Krais uli. God douk nenek namudak umu anan atunu nunubu nupe Nebenalimu chunatimaguk echudak chunu elpech. \p \v 29 Ali sapos adul chagak uli eke kobi wata chitakimu, kipaichi elpech douk chape chalau chagak uli echechiyu outib ali chenek baptaisumech umu moneken? Sapos adul chagak uli eke kobi wata chitakimu, elpech douk chenek baptaisumech umu chugakomu chagak ulimu moneken? \v 30 Ali malmu malmomu apak? Wolobaihi wolobaichi elpech chahapu ali chakli chopomu enyudak Krais ananin moul. Ali douk sapos chagak uli eke kobi wata chitakimu, apak douk mape monek enyudak moul umu moneken? \v 31 O ipak yekipu elpech. Yek yanubu yenehilau-mepamu agundak apak monek pas apakinu Diginali Krais Jisas umu. Douk namudak ali yek yakli iklipepu enyudak balan namudak. Aduligu atugu, eheh nyumneh yek yape kobi douk ayagak ulimu. \v 32 Sapos ipak pukli yek yagipech elpechin tinytin atin ali dakio yenek enyudak moul umu, yek yakli ipak puklipe. Yek yape Efesas umu, yek ulkum molomu ilau monekech yopichi echudak ali dakio yanu chanubu wanohichi elpech kobi douk wanalich mahich umu malpak? Sapos adul chagak uli eke kobi wata chitakimu, “Apak muwak nebeguni woligun gnunu abal. Umu moneken, kaman apak eke mugak munak muwichuk” kobi douk enech elpech chaklimu. \p \v 33 Ipak kobi pukutuk enech elpech chunek lohumepu, wak. Enen balan douk nyakli namudak, “Sapos apak munu chenek yowenyi uli elpech munechlepamu, echech eke chubouk apakin yopinyi pasin nyubihuk.” \v 34 Ipak imas putukemaguk lahahainyi pasin ali ipakip ulkwip pulu duldul. Ali putukemaguk yowenyi pasin ipak pape peneken uli. Yek yakli inekepu ablan nyilepamu enyudak balan. Balan douk enyudak. Ipak enepu douk wo pudukemu God e. \s1 Hlagak Uli Yegechiweluh Hlitakumali Eke Hlupe Anagun Sik \p \v 35 Enen elpen eke nyusolik nyukli, “Kwali chagak uli elpech eke chitaki malmu? Echech eke chitaki ali chulau monokoluh yegechiweluh?” \v 36 Enyebuk nyasolik namobuk uli douk nyagakali. Apak amadukemech, sapos chulkwipitu wit o monekep kipaipi chulkwip kobi pugak ali putalamu, epep eke kobi pupuwolep pukih. \v 37 Echudak nameitu apak mawech uli douk wo mu echebuk douk eke kamanami chutogloluli e, kobi douk chus uli yeguhwiwamu, wak. Apak mau chulkwip meyoh. Enep witip chulkwip o kipaichi kakwichip. \v 38 Wakuli God anan yet nenekep patoglu ali nekep chus uli yeguhwiyu kobi anan naklimu. Panatimaguk wolobaigali silisiligu yomogeip chulkwip God douk nekep silisilis yomogasis chus sanu yeguhwiyu. \v 39 Hlanatimaguk yegechiweluh douk wo hlupe atugu yomogu e, wak. Elpech analuh sik yegechiweluh, bulguh analuh sik, almiguh analuh sik, ali yeguh analuh sik. \v 40 Ali chape iluh heven uli echudak douk chape iluh, ali chape apudak atap uli douk chape atap. Wakuli chape iluh uli echechiluh yegechiweluh douk analuh sik. Ali chape atap uli echechiluh analuh sik. \v 41 Nyumnahinu aun douk naglak anagun sik, ali wabinu naglak anagun sik. Ali unib waglak anagun sik. Wakuli owo otuk ati chopuk douk waglak anagun sik. \p \v 42 Ali chagak uli elpech chitakimu douk eke namudak ati. Ahludak yegechiweluh douk nameitu manugamaluh uli ahlabuk eke hlutalaguk. Ali ahlabuk douk eke wata hlitaki uli eke kobi wata yoweluh ali hlutalu, wak. Ahlaluh eke yopuluh ali hlunubu hlupemu hlupe. \v 43 Ahludak yegechiweluh apak manugamaluh uli isave yoweluh ali hlatalu. Ali elpech wo chunehilau-maluh e. Wakuli yegechiweluh douk eke wata hlitaki uli, ahlaluh eke dudukaluh ali hlunubu hluhiyatih. Ali yegechiweluh apak manugamaluh uli douk wo dodogowiluh e. Wakuli yegechiweluh douk eke wata hlitaki uli eke hlunubu dodogowiluh. \v 44 Ohwudak yegenyihw apak manugamohw uli, ohwohw douk apudak atapihw. Ali ohwobuk douk eke wata hwitaki uli, ohwohw douk God ananin Michin nyapenyuhw uli. Ahlaluh douk bialuh yegechiweluh hlape. Onohw apudak atapihw, ali onohw God ananin Michin nyapenyuhw uli. \v 45 Ali balan nyetemu God ananik buk uli chopuk douk nyakli namudak, “Susubeinu nalik uli alman Adam douk natoglu elpen michin nyapenyin uli.” Wakuli nagikuk natogloluli Adam douk naitaki iwagu ali natoglu yopinyi Michin douk elpech chalawen ali nyenekech chape kalbu eheh nyumneh uli. \v 46 Wakuli ahlaluh douk wo hlunaki iluh heven uli yegechiweluh hlulik hlutoglu e, wak. Ahlaluh douk apudak atapiluh hlalik hlatoglu hlape. Ali ahludak hlanaki iluh heven uli douk hlagikuk hlatoglu. \v 47 Nalik uli alman, God douk nohul amnab nakwnichab nenekanu natoglu elpen ali nape. Wakuli nagiki uli alman douk nanaki iluh heven uli. \v 48 Apudak atapichi elpech douk chape kobi anudak alman douk God nakwu amnab nenekanaluli. Ali chanaki iluh heven uli, echech chape kobi anudak alman douk nanaki iluh heven. \v 49 Nameitu apak douk mape kobi douk apudak atapinali alman umu. Ali kwali chopuk eke namudak ati, apak eke mupe kobi douk anudak douk nanaki iluh heven ulimu. \p \v 50 O ipak yekipu elpech, yek yakli inubu iklipepu bagalamu enyudak balan. Apudak atapich elpech eke kobi chunak chupe agnabuk douk eke God ananich elpech chupemu, wak. Apudak atapich elpech douk eke chugak ali chutalaluli eke kobi chuglemu yopichi echudak douk eke chupemu chupe ali kobi yowech atili. \v 51 Ipak mnek, yek yakli iwoleh iklipepu enen balan douk seiwak nyonobechuk nyape uli. Balan enyudak. Apak munatimaguk God ananipu elpech douk wata mape uli eke kobi mugak, wak. Wakuli God eke nunekapu mutoglu anagun sik. \v 52 Enyudak eke nyutoglu ahudak atuh kobi douk nabes bleyalas umu. Enyen eke nyutoglu ababuk nyultab douk eke hwugikuk uli oluhw hwiyagwleh umu. Oluhw eke hwiyagwleh ali chagak uli elpech eke wata chitaki ali eke kobi wata chugak ati. Ali apak douk wata mape apudak atap uli, God eke nunekapu mutoglu anagun sik. \v 53 Umu moneken, ahludak apakiluh yegechiweluh douk isave yoweluh hlatalu uli imas hlutanamu hlutoglu anagun sik umu hlupe kalbu eheh nyumneh. Ali apak elpech isave magak uli imas mutanamu mutoglu anagun sik umu kobi wata mugak ati, wak. Apak eke mupe kalbu eheh nyumneh. \v 54 Ali ababuk nyultab apak eke mutoglu anagun sik. Ali enyudak eke nyunek enyudak balan nyetemu God ananik buk uli nyutoglu adulin atin. Balan douk nyakli namudak, \q1 “God nanubu nabouk agundak elpech chagak umu nagun nechagiyagunuk wakwakuk.” \q1 \v 55 “Gak, nyakin strong uli bulawog umu nyubo elpech chugak umu douk enyumu?” \p \v 56 Nyakin bulawag douk enenyi enen yowenyi. Ali God ananin lo douk nyaken strong enenyi enen yowenyi. \v 57 Wakuli apak imas munek tenkyumu God. Umu moneken, anan nenekapu matoglu dodogowipu ali mabo yowenyi nyabihuk umu apakinu Diginali Jisas Krais ananin nebenyi strong atin. \p \v 58 Douk namudak ali ipak yekipu elpech douk yek ulkum manohwepaluli. Ipak imas piyotu dodogowipu. Ipak kobi elgeipu ali punehekich, wak. Ipak imas piyotu dodogowipu ali pupemu punek Diginali ananin atin moul. Umu moneken, ipak padukemech, enyudak moul ipak peneken umu patuk Diginali ananin yeul nyakih umu eke kobi puneken nyunakuk meyoh. Enyen eke nyukwalmali wolobaichi enechi enech yopichi echudak. \c 16 \s1 Utabal Umu Chugakomu God Ananich Elpech Umu \p \v 1 Nameitu yek yakli iklipepamu abaldak utabal douk ipak pape patalmabal umu pakli puku God ananich elpech chape Jerusalem ulimu. Yek yalik yagilapech ahudak yah chanatimaguk God ananich elpech chape blanatimaguk walub provins Galesia uli. Ali nameitu yek yakli ipak chopuk imas pugipech echech. \v 2 Yek yaklipu echech chape Galesia uli enyudak atin balan douk eke nameitu iklipu ipak umu. Balan douk enyudak. Hunatimaguk Sandehasih, ipak punatimaguk atin ati imas pugwuduk abalabuk utabal ipak palawabal agabuk ganakuk uli wik uli ali pubukuk anabal blukusuk sik ipakig wilag. Sapos pulau digibalimu, ipak pubukuk digibali, o pulau gwodubal umu, pubukuk gwodubal. Ipak punek namudak umu, ababuk nyultab yek inakumagu, ipak eke moul wak umu putimu utabal umu pukech umu. \v 3 Ali yek yakli ipak putalih anam almam umu hulau ipakibal utabal hunamu Jerusalem uli chopuk hupe. Ali meihi nyumnah yek itoglogu ali eke inek anas pas umu echech chape Jerusalem ulimu iklipech umu amam ali ikamas huhwas hunak. \v 4 Ali sapos wosik umu yek chopuk inakumagu, amam eke hunu yek munak. \s1 Pol Nakli Nunak Nutik God Ananich Elpech Chape Korin Uli \p \v 5 Yek eke inaku itulipu, wakuli susubati yek eke ilik inaku itikuk echech chape provins Masedonia uli iyuh ali eke adakio inaku itik ipak. Umu moneken, yek eke inaku Masedoniamu. \v 6 Ali yek wo idukemech e. Yek eke inaku inepu mupe loubamu o eneh gwodih nyumneh, o inepu mupe aliga abudak yowebali nyultab douk eke echah atuh hulu abali bunak butuhuk. Ali yek wata ikli inak meibuli kipaibuli wabul umu, ipak wosik pugakomemu echudak ali yek inak. \v 7 Yek yakli wak umu itulipaguk meyoh ali inak, wak. Yek yakli sapos Diginali nukli wosik umu, yek yakli inepu mupe kwalowi loubali. \v 8 Wakuli yek yakli ipe agnabuk Efesas aliga ahudak nyumnah chunek agundak nebeguni woligun chohwalagunmu Pentikos uli hutoglu. \v 9 Umu moneken, God anenekume yopuhi yah hapememu inek yopinyi moul umu igakomu wolobaichi elpech iklipech ananin balan ali chutanamu chukanu apaluh anan. Wakuli wolobaichi chopuk chechakomech umu chakli chunekemu yek kobi inek enyudak moul. \p \v 10 Ali sapos Timoti nunaku nutoglomepu nunepu pupemu, ipak imas punek ananihw apahw hwulu kalbu. Umu moneken, anan douk nenek Diginali ananin moul kobi douk yek yape yeneken umu. \v 11 Kobi putulunu ali pukli anan douk ananu meyoluhinali alman ali pukanaguk agabus, wak. Ipak punekanu ananihw apahw hwulu kalbu ali pugakomanu pukanu echudak ali punek salimumanu nutanamali nunakimu yek. Yek douk yape yobeyagunmu anan nanu anam God ananin almam alagun. \p \v 12 Nameitu yek yakli iklipepamu apakinu saninu Apolos. Yek yakaganamu nunogu amabuk God ananim almam douk hanaku hatulipaluli hunaku. Wakuli anan nakli wak umu nunaku nameitamu. Wakuli meihi nyumnah anan yet nutik anah yopuhi yah umu nunakumagu, anan eke nunaku. \s1 Enen Alagun Nyugikuk Uli Balan \p \v 13 Ipak imas punenek yologimu ipakich birua ali pugamu pusuh Krais ananin balan dadag pugipechen kalbu. Ipak kobi pupe chachip, wak. Ipak imas piyotu dodogowipu ali kobi elgeipamu enech echudak. \v 14 Ipak punek enechi enech echudak umu, ipakip ulkwip imas punosuh God nunu elpech ali punekech. \p \v 15-16 Ali ipak padukemech umu Stefanas nanu ananigu nyulgu douk chape provins Akaia uli. Echech douk chanubu susubeich umu chatoglu Kristen uli. Ali kipaichi elpech chape provins Akaia uli chagikuk chatoglu Kristen. Wihlu wehlu Stefanas nanu ananich chapemu chenek enyudak moul umu chagakomu God ananich elpech. Ali ipak yekipu elpech, yek yakli iklipepu dodogowiwe atuwemu ipak pupe chakamomu amabukumali almam hunu chunatimaguk elpech douk chagakomom chape chenek enyebuk moul uli. \v 17 Yek douk yenehilaumu agundak Stefanas nanu Fortyunetas uli Akaikas hanakimu. Umu moneken, ipak douk wo punaki putiwe e. Ali nameitu kobi douk ipak punaki putiwemu, douk amam hanaki hatiwe ali hagakome. \v 18 Ali amam hanaki ali henek yek yanu ipak monehilau ali apakiluh apaluh hlalu kalbu. Douk namudak ali ipak imas punehilaumu amudakmali almam ali putuk amamich yeguh chukih. \p \v 19 God ananich elpech chape wolobailubi chokulubi walub douk blape provins Esia uli chenekumepagu gude ipak. Ali Akwila uli Prisila chanu God ananich elpech douk isave chape chenek lotu echechitu wilpat uli chopuk chenemepagu gude umu Diginali ananin yeul. \v 20 Chanatimaguk Kristen chape agundak uli chenemepagu gude ipak. Ali ipak imas pugipech apak God ananipu elpech apakin pasin ali pukech loguh ipakichi God ananich elpech. \p \v 21 Nameitu yek yet Pol yekis wis yowemagu enyudak atin banenyi balan namudak. “Yek yenekumepagu gude ipak.” \p \v 22 Sapos enen elpen nyukli wak umu ulkum munosuh Diginalimu, yek yakli God nen nichagienyuk. \p Ali yek yakli Diginyali, nyak nyunaki. \p \v 23 Yek yakli Diginali Jisas nugakomepu meyoh. \p \v 24 Yek ulkum manosuh ipak panatimaguk douk panu yek monek pas Krais Jisas uli.