\id TIT - Arapesh NT (Central dialect) [aon] -Papua New Guinea 2003 (web version -2012 bd) \h TAITUS \toc1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Taitus Iri \toc2 Taitus \toc3 Tai \mt1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Taitus Iri \imt1 Banenyi Baraen Um Enyudok Baraen Pol Neneken Nyanak Um Taitus Iri \io1 1:1-4 Pol nakrip Taitus yopinyi baraen um Iruhin nini Jisas Krais hutauruman \io1 1:5-16 Pol nakrip Taitus um nugraeh anam armam hutogur debeimi hutaurum Iruhin ananish arpesh ihirubmorim warub eshesh Kristen shapeum \io1 2:1–3:11 Pol nakrip Taitus um nukripesh baugenyum Iruhin ananin adurin atinyi baraen um eshesh Kristen esheshih aih huni bilip \io1 3:12-15 Nyatuh iri baraen \c 1 \p \v 1 O Taitus, eik Pol douk yape shakamum Iruhin yenek ananin mour iri yenekumenyugu apudok shup um nyak. Eik Jisas Krais nagraehe aria neshopoke um inak inek enyudok mour aposel um irao ananin baraen um itaurum ihishmorim arpesh. Eshudok douk Iruhin nagraehesh um shupe ananish atish abom iri um shunek bilip aria shupe dodogowish. Aria shopunek um itaurumesh um shurao ananin adurin atinyi baraen um nyiyabigesh um shugipesh ananih yopuhi yah. \v 2 Aria baugenyum enyudok baraen douk namudok. Apak madukemesh abom um apak ta mupe wosik ihih nyumneh. Aria seiwok Iruhin douk madae nunek rohw atin uwe wata nunek agundok atap uwe, aria anan nakri enen adurin atinyi baraen um apak ta mupe wosik um. \v 3 Aria douk arigaha ahudok nyumnah Iruhin nakriyah iri hatogur aria anan kanak ta nenek ananin baraen nyatogur yopugunum. Iruhin douk nataurumap matanam um anan nakripe dodogowin atin um inak inek enyudok mour um ikripesh ananin baraen sabaishi arpesh. \p \v 4 Eik yenekumenyugu apudok shup um nyak Taitus. Riguk douk eik kanak yenek skulumen um Iruhin ananin baraen. Douk namudok aria nyak douk nyatogur kabi eikin nuganin um. Aria nyak nyani eik douk wasuhw enyudok atin baraen douk ihishmorim Kristen shasuhwen iri. \p Aria eik yakri Yain Iruhin nini Krais Jisas anudok douk nataurumap narap matanam um Iruhin iri hutaurumen meyoh aria nyakihw apahw hwur wosik. \s1 Iruhin Ananish Arpesh Esheshim Debeimi Amamin Baraen \p \v 5 Eik douk yakutinyukuk nyapeik enyudok unai Krit um yakri nyunek enyudok mour douk nyak wata nyuneken nyiyaten iri uwe. Aria nyunak ihirub-morim warub agundok aria nyugraeh anam debeimi Kristen um hutaurum Iruhin ananish arpesh iri kabi douk riguk yakripen um. Aria nyukri nyugraeh debeimi um, nyak ta nyunek urkum um enyudok eikin baraen. \v 6 Mamudok armam ta hunek yopihi aih namudok. Amam hupe wosik aria hunek enyudok mour um hupe debeimi um hutaurum eshesh Kristen aria mare hunek enesh yoweishi inahos, uwok. Aria arpesh shutrum aria shukri amam douk yopumi. Aria shopunek, hurao atuk atuk armago aria amamish batowish shunek bilip um Jisas aria esheshish nyeiguhw mare shuto iruhumesh um shunek enesh yoweishi inahos, uwok. Aria shopunek, shupe wosik aria shumnek amakenyish esheshin baraen shugipeshen um, nyak nyugraeh amudokmori um hupe debeimi um hutaurum Iruhin ananish arpesh. \v 7 Nyak nyadukemesh, mamudok douk hape debeimi um Iruhin ananish arpesh iri douk hape debeimi um Iruhin ananin mour. Douk namudok aria mamudok armam hunek yopihi atih aih namudok. Amam yopuyopumi abom aria hunek yopinyi atin um arpesh mare shutik enesh yoweishi inahos amam hunekesh iri, uwok. Amam hunih amam kanak aria hupe shakamum kupaishi arpesh aria mare juwehosim arigas. Aria shopunek, amam mare huwok wainibar abar aria hugugak, uwok. Aria amam mare juwehosim hubo kupaishi arpesh, aria mare urkwip purum hukri amam atum hurao sabaibori utabor iri jah, uwok. \v 8 Amam ta hutaurum kupairubi warubish arpesh douk shanaki rougun iri. Aria amam urkwip purum yopihi atih aih aria hutaurum amamip urkwip aria aparuh wosik. \v 9 Aria amam ta hunek bilip aria husuwen dodog enyudok Iruhin ananin adurin baraen douk riguk kupaimi debeimi um Iruhin ananish arpesh iri hakripam-enyi. Douk amam hunekesh namudok um, amam ta hudukemesh wosik abom aria ta hukripesh enyudok baraen kupaishi arpesh. Aria enyudok adurin baraen ta nyutaurumesh shupe dodogowish. Aria shopunek, um eshudok arpesh douk shakenyuk agabus enyudok baraen iri shutrum aria shudukemesh um esheshin baraen douk madae adurin uwe, uwok. \s1 Sabaishi Shenek Rohw Iri Shape Enyudok Unai Krit \p \v 10 Adur, sabaimi armam hekenyuk agabus yopinyi baraen aria hape heyagwreh sabainyi rohwin baraen aria hape henek rohw um enesh arpesh. Sabaimi amudokmori armam douk Juda. Amam douk hakri sabaimi armam hasuhw Iruhin ananin baraen iri ta hugipesh eshesh Juda esheshih aih um hutah amamiruh yegeshiweruh iri. \v 11 Amudokmori douk henekesh namudok um hakri hunek rohw um sabaimi armam huni amamiyu armago iri batowish shuni sabaishi arpesh. Amam hakripesh enyudok baraen douk madae yopinyi um amam hukripeshen uwe. Amam hakripesh namudok um maresh? Amam hakri hurao utabor aria eneshenesh eshudok enesh arpesh esheshish. Douk namudok aria nyak nyugah amudokmori armam amamig nokwatog um amam mare hukripesh enyudokmori baraen, uwok. Amam hakripesh enyudok baraen aria henekesh shatanam shakonaguk agabus Iruhin. \v 12 Seiwok anan nadukemesh abom iri arman nape enyudok unai Krit. Aria eshesh shakri anan douk kabi anan profet um. Anan nakri namudok, “Seiwok arigaha douk, ihishmorim arpesh shape Krit iri douk shenek rohw abom iri. Eshesh douk wanohwish atish aria shapeum shenek eneshenesh yoweishi inahos. Aria shawok sabaiguni worigun aria arigeh atih haesh.” \v 13 Enyudok baraen anan nakriyen iri douk adurin atin abom. Douk namudok aria nyak nyukripesh dodogowin atin um eshesh mare shumnek enyudokmori baraen, uwok. Eshesh ta shunek bilip um enyudok yopinyi adurin atinyi baraen. \v 14 Nyak nyukripesh dodogowin atin um eshesh mare shumnek eshesh Juda esheshish yoweishi sakihas shuni eshudok douk shakon agabus um enyudok adurin baraen aria esheshin baraen, uwok. \p \v 15 Eshudok arpesh douk esheship urkwip aria aparuh shor wosik abom um shunek yopihi atih aih iri, ihishmorim eshudok douk yopishi. Aria eshudok arpesh douk esheship urkwip yowep aria madae shunek bilip um Jisas iri uwe, ihishmorim eshudok douk yoweishi abom. Esheship urkwip douk yowep abom. Aria eshesh madae dodogowish um shudukemesh um maren yopinyi o maren yoweinyi um uwe, uwok. \v 16 Aria eshesh shakri namudok, “Apak madukemesh um Iruhin.” Aria eshesh shenekeh iri aih douk shakonuguk agabus abom Iruhin shakri uwok um anan aria anan nakri uwok um eshesh abom. Aria shopunek, eshudok arpesh douk apa shakon agabus um baraen atin iri ta mare shunek eneh yopihi aih uwe, uwok. \c 2 \s1 Ruweheshi Arpesh Esheshin Baraen \p \v 1 Aria nyak ta nyunek skulumesh um enyudok yopinyi baraen kabi douk enyudok adurin yopinyi baraen nyakrium. Nyak nyunek skulumesh um eshesh shumneken aria nyutaurumesh um shunek yopihi aih um shugipesh Iruhin ananin baraen. \v 2 Nyak nyukripam enyudok atin amam ruwehemi um amam mare huwok abar aria hugugak, uwok. Amam ta urkwip purum adurih yopihi aih aria hutaurumep wosik um amamip urkwip. Aria hupe wosik aria hunek bilip um adurin atinyi baraen aria amam urkwip punawasham Iruhin nini ihishmorim Kristen shopunek. Aria amam hiyotu dodogowim atum um husah enenyenen dodog douk nyutogrumam iri. \p \v 3-4 Aria shopunek, nyak nyukrip owo ruwehew iri armago namudok atin um owo upe Iruhin ananiyu atuw. Owo mare unakripesh agabusin kupaishi. Aria shopunek, mare uwok sabaibari abar aria ugugak, uwok. Owo ta uyabigo yopihi aih aria yopinyi baraen oudok weroroiwi um owo urkwip punawasham owowim armam huni owowish batowish. \v 5 Aria shopunek um utaurum owowip urkwip wosik aria owo urkwip pur wosik um unek yopinyi atin. Aria unek ihinyumorim owowin armagowin mour wosik aria unek yopihi aih um utaurum kupaishi arpesh. Aria owo ta umnek owowim armam amamin baraen. Owo unekesh namudok um kupaishi arpesh ta mare shunumogesh shububunim Iruhin ananin baraen um shen nyubuhuk, uwok. \s1 Weroroimi Amamin Baraen \p \v 6 Aria douk namudok atin, nyak dodogowin um mamudok weroroimi um nyumhur um hutaurumep wosik amamip urkwip. \v 7 Aria ihinyumorim mour nyak kanak nyuneken iri, nyak ta nyiyabigesh yopihi atih aih um eshesh shutrih aria shugipesheh. Aria nyak nyunek skulumesh um, nyak ta urkum mur um yopihi atih aih aria nyunek enyudok mour. \v 8 Nyak ta nyiyagwreh yopinyi atin baraen um kupaishi arpesh mare shumnek enen yoweinyi baraen douk madae adurin iri uwe um enyudok mour nyak nyeneken iri, uwok. Aria nyak nyunekesh namudok um eshudok douk shakri uwok um nyak nyunek Iruhin ananin mour iri ta mare shukri enen yoweinyi baraen um ohwak, uwok. Eshesh ta abraen nyesh. \s1 Shape Shakamum Kupaishi Shenekumesh Mour Meyoh Iri Esheshin Baraen \p \v 9-10 Aria nyak nyukrip eshudok douk shape shakamum kupaishi shenekumesh mour meyoh iri um shunek mour wosik. Aria shopunek, shumnek esheshim debeimi douk hekesh mour sheneken iri amamin baraen shugipeshen. Eshesh ta shunek yopinyi mour um shunek esheshim debeimi hunadudareh. Eshesh mare shukri uwok um shumnek amamin baraen, aria mare shutrum shukwumesh aruh enesh eshudok eneshenesh, uwok. Eshesh ta shuneken wosik abom enyudok mour douk debeimi hekeshen iri um amam hutrish aria hukri Iruhin ananin baraen douk yopinyi. Anudok Iruhin, anan douk nataurumap narap matanamori um anan iri. \s1 Apak Mupe Yopupari Aria Mupe Mutrugun Um Ahudok Nyumnah Krais Nutanamori Ahi \p \v 11 Iruhin douk nataurumap meyoh narap matanamori um anan aria mape wosik. Aria enyudok baraen um agundok Iruhin narap um nyatogur yopugunum aria ihishmorim arpesh shemnekesh-umen. \v 12 Aria ehudok aih um anan nataurumap meyoh um douk neyabigap um mukehuk agabus yoweihi aih huni eshudok douk agundok atapishi arpesh mishish shakitakumesh um shunekesh iri. Aria douk apak mupe agundok atap obi nyutob um, apak ta mutaurumep wosik apakip urkwip aria mupe munek yopihi atih aih kabi douk Iruhin nakri um. \v 13 Aria douk abudok nyutob apak mupe munek ehudok yopihi aih obi nyutob, apak munadudareh aria mupe mutrugun um ahudok yopuhi abom nyumnah douk apak madukemesh um ta hutograri iri. Ahudok nyumnah apakin Debeini Iruhin Jisas Krais nunaki ahi, anan ta nutrugun abom aria nutogur yopugunum. Anan douk anudok arman douk nataurumap narap matanamori mape wosik atin iri. \v 14 Anan kanak nagok um nator apak um nakweshihap um ehudok yoweihi aih douk howeshikap henekap mape mabrig Iruhin ananin lo iri. Aria nenekap matogur yopupari um mutogur ananish arpesh abom aria mishish shakitak um munek eneheneh yopihi aih. \p \v 15 Aria nyak ta nyunek skulumesh um enyudok baraen aria nyutaurumesh nyishuhur um eshesh dodogowish um shugipeshen. Aria nyukripesh dodogowin atin um eshudok arpesh douk shakri uwok um shumnek yopinyi baraen iri. Um maresh? Enyudok mour douk Iruhin kanak nakripen um nyuneken. Aria mare enesh arpesh shukri nyak douk anan rohwin arman, uwok. \c 3 \s1 Apak Mupe Dodogowip Um Munek Yopihi Atih Aih \p \v 1 Aria nyishuhur nyukripesh sabaihi nyumneh um eshesh shumnek debeimi armam douk hape debeimi um gavman hataurumesh iri amamin baraen shugipeshen. Aria eshesh shukri wosik um shunek enenyenen yopinyi mour. \v 2 Aria shopunek, nyukripesh um eshesh mare shuho enesh arpesh meyoh, uwok. Esheshiruh aparuh ta hur wosik aria mare juwehosish uwe, uwok. Aria shutaurum ihishmorim arpesh shukripesh shokubur. \p \v 3 Riguk apak shopunek douk madae enep yopipi urkwip pupenyap uwe, uwok. Apak madae mugipesh enyudok yopinyi baraen uwe aria Satan nenek rohwumap nenekap makutukuk yopuhi yah aria mabrig Iruhin ananin lo munek yoweishi inahos. Eshudok eneshenesh ihishmorim yoweishi douk apak mishish shakitak umesh aria manadudareh um munekesh iri showeshikap dodog kabi douk mape monoweshik um. Ihih nyumneh apak urkwip porum yoweishi inahos aria mape munek nyigiya um eneshenesh eshudok kupaishi esheshish. Aria kupaishi arpesh shatripukuk yoweisi nabes aria apak shopunek matrishuk yoweisi nabes eshesh. \p \v 4-5 Aria Iruhin nataurumap narap matanamori mape wosik. Aria ananih yopihi aih douk ehudok. Anan urkum manawashamap abom aria nakri giha-umap. Aria douk abudok nyutob ehudok aih hatogur yopugunum aria anan narap matanamori mape wosik. Anan douk madae urkum mur um eneh yopihi aih apak menekeh iri aria douk narap mutanamori uwe, uwok. Anan nakri giha-umap abom aria nataurumap meyoh matanamori mape wosik aria neshrokuhap. Anan neshrokuhap namudok. Ananin Mishin nyenekap matogur ananish namishi arpesh. \v 6 Aria Jisas Krais douk narap matanamori um Iruhin aria nenek yopinyi mour um apak. Anan nenek enyudok yopinyi mour aria Iruhin nakop ananin Mishin abom. \v 7 Aria Iruhin nataurumap meyoh aria nahwarap yopupari mape wosik abom iri arpesh. Aria anan nakri apak ananishi arpesh mupe wosik abom ihih nyumneh. Namudok aria apak madukemesh abom um enyudok baraen douk adurin aria mape matrugun um kweipon mupe wosik namudok um. \v 8 Aria enyudok baraen douk adurin aria apak ihipmorim ta munek bilipumen. \p Aria shopunek, yakri nyak nyukripesh enyudok baraen dodogowin atinyum um eshudok arpesh douk shenek bilip um Iruhin iri esheship urkwip ta purum enyudok aria shupe dodogowish um shunek yopihi atih aih. Enyudok baraen douk yopinyi aria enyen ta nyutaurum sabaishi arpesh. \p \v 9 Aria enesh arpesh shanitok shanatutukem um wehinyi baraen nyani baugenyum baraen um esheshish popehesh yamehesh esheshish nyeiguhw. Aria shopunek, shape shanogogonim baraen um enyudok lo douk seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi. Enyudokmori baraen nyak mare nyuni eshesh nyusuwen aria nyuni eshesh punogogonim punitoken, uwok. Um maresh, enyudokmori ta mare nyutaurumap um munek yopihi aih, uwok. \p \v 10 Enesh arpesh shape shorukwesh-eidap aria shadiyogur eshesh shasuhw Krais ananin baraen iri aria shenekesh shanasiyam um. Douk namudok aria nyak nyukrip eshudokmori arpesh atuh o biyeh meyoh um eshesh mare shuneken atin enyudokmori. Aria ta eshesh mare shumneken um, nyak nyukeshuk agab. \v 11 Nyak douk nyadukemesh um eshudokmori arpesh douk shakutukuk yopuhi yah aria esheshih yoweihi aih douk heyabigesh aria shadukemesh um eshesh douk yoweishi arpesh. \s1 Nyagiguk Iri Baraen \p \v 12 Aria meihi nyumnah eik ishopoku Artemas o Tikikus anan nunaku nutogur nupeik ganudok aria nyak ta nyunaki nyuparuge arigas abrudok wabur Nikopolis. Um maresh, eik douk yakri um ipe Nikopolis abudok yoweibi nyutob debeihi eshah atuh hur obi nyutob. \v 13 Aria nyak nyutaurum Senas douk nadukem um Rom esheshin gavman esheshin lo iri aria nini Apolos um eneshenesh eshudok amam wokesh iri um amam ta mare eneshenesh uwok um enesh eshudok um hunak ahudok rouhi yah um. \p \v 14 Aria nyukrip apakish arpesh douk shasuhw Krais ananin baraen iri um eshesh urkwip pur abom um shunek yopinyi atin mour um shutaurum eshudok yaruhish arpesh. Eshesh mare shupe meyoh, uwok. Eshesh shunek mour um shurao utabor buni jah aria worigun um shutaurum kupaishi shasuhw Krais ananin baraen iri. \p \v 15 Aria ihishmorim eshudok armam armago douk shani eik mape agundok iri shanadudareh abom aria shenekumen-ugu yopuhi nyumnah nyak. Aria shopunek, nyukrip apakish arpesh douk shasuhw Krais ananin baraen iri. Shashudok douk shenek bilip um Iruhin shape gagundok iri namudok. Apak shopunek munek bilip um Iruhin iri monekumesh-ugu yopuhi nyumnah eshesh. \p Aria eik yakri Iruhin nutaurumep meyoh ipak ihipmorim aria pupe wosik abom punadudareh.