\id PHP - Arapesh NT (Central dialect) [aon] -Papua New Guinea 2003 (web version -2012 bd) \h FILIPAI \toc1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Filipai Iri \toc2 Filipai \toc3 Flp \mt1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Filipai Iri \imt1 Banenyi Baraen Um Enyudok Baraen Pol Neneken Nyanak Um Eshesh Filipai Iri \io1 1:1-11 Pol nenek beten aria nenek tenkyu um Iruhin um eshesh Kristen shape Filipai iri \io1 1:12-30 Pol nakripesh um amaen anan nenyusah um nenek Krais ananin mour um \io1 2:1-30 Apak monek bilip um Krais iri ta mupe shakam abom um kupaishi arpesh aria munek yopihi aih miyabig sabaishi arpesh \io1 3:1-21 Pol nekehuk agab ehudok aih um shagipesh lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi. Aria nenek bilip um Krais atun nagipeshan kabi anan nahur iri nenek debeinyi mour um nishagrakuk kupaishi um \io1 4:1-23 Pol nakripesh nyatuh iri baraen aria nenek tenkyumesh um utabor o eneshenesh eshudok eshesh sharik shakon um \c 1 \p \v 1 Eik Pol yani Timoti douk wenek Jisas Krais ananin mour abom iri. Ohwak biohw weneku opudok shup um ipak ihipmorim Iruhin ananish arpesh douk patukur Krais Jisas aria pape wabur Filipai iri. Shopunek wenekap panakumagu ipak debeipi um Iruhin ananish arpesh iri pani mamudok douk hataurum ipak debeipari iri. \v 2 Ohwak wakri apakin Yain Iruhin nini Debeini Jisas Krais hutaurumep meyoh, aria hunekep pupe wosik punadudareh. \s1 Pol Nanadudareh Um Eshesh Filipai Aria Nenek Tenkyu Um Iruhin \p \v 3 Ihih nyumneh eik urkum morum ipak obi nyutob, eik yanadudareh abom aria yenek tenkyu um Iruhin douk yenek lotuman iri. \v 4 Aria ihihmorim nyumneh eik yenek betenumep obi nyutob, eik douk yanadudareh abom aria yenek beten. \v 5 Um maresh? Ipak douk pataurume um makrip kupaishi um Iruhin ananin yopinyi baraen riguk sagomih nyumnah arigaha douk. \v 6 Aria douk yadukemesh abom. Iruhin douk nohur ananin yopinyi mour numun ipakiruh aparuh, aria ta nuneken nyupe namudok arigaha nuneken niyaten ahudok nyumnah Krais Jisas nutanamori-ahi. \v 7 Ihih nyumneh eik douk urkum morum ipak ihishmorim. Namudok aria eik wosik yadukemesh abom um Iruhin nenek ananin yopinyi mour numun ipakiruh aparuh aria nataurumep. Abudok nyutob douk yonoweshik obi nyutob bani rigukib madae inoweshik obi nyutob uwe, eik yakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen sabaishi arpesh um ihur esheshiruh aparuh um shudukemesh shukri enyudok baraen adurin abom aria shugipeshen. Aria ahudok ihihmorim nyumneh, Iruhin douk nataurumap meyoh aria nenekap dodogowip. Eik yani ipak ihipmorim. \v 8 Iruhin douk nadukeme, um agundok yakri adur um eik urkum manawasham ipak ihipmorim kabi Krais Jisas anan urkum manawashamep abom um aria yakri itrip. \p \v 9 Aria eik yenek beten namudok. Yakri ihih nyumneh ipak dodogowip atip um agundok ipakip urkwip punawasham Iruhin nini kupaishi um. Yakri punekesh namudok pishagrakuk kabi parik pape penekesh um. Yakri purao yopinyi saki aria pudukemesh abom um meihi aih yopihi aria meihi yoweihi pishagrakuk kabi riguk parik padukemesh um. \v 10 Um yakri ipak pudukemesh abom um meihi aih eheh yopihi abom heshagrakuk ihihmori iri yopihi aih um pugipesheh iri. Namudok aria ta pupe wosik abom urkwip purum yopihi atih aih aria Iruhin nutrip mare nutik enesh yoweishi inahos shupenyep ahudok nyumnah Krais nutanamori-ahi. \v 11 Aria yakri ipak punek yopihi atih aih abom douk Jisas Krais atun ta nunekep punekeh iri. Ipak punekesh namudok um sabaishi shutrip aria shini ipak putuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw pukri anan debeini abom. \s1 Pol Nonoweshik Nape Aria Sabaishi Shemnek Iruhin Ananin Baraen \p \v 12 Eikim ashukenyim owarhim, eik yakri ipak pudukemesh um enyudok douk nyatogrume iri. Agundok eik yonoweshik um douk nenek sabaishi arpesh abom shakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen aria sabaishi shemneken. \v 13 Namudok aria ihim-morim soldia douk heyoh anudok debeini arman um Sisar ananit urupat iri hani ihishmorim arpesh shape agundok iri douk shadukemesh shakri eik adur yasuhw Krais ananin mour abom iri. Douk namudok aria douk showeshike yape. \v 14 Sabaimi ashukenyim owarhim hatik agundok eik yonoweshik yape um aria hape dodogowim atum um Debeini. Madae hunogugur abom uwe, aria dodogowim atum hape hakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen. \v 15 Adur, anam douk hakripesh Krais ananin baraen um maresh? Amam henek nyigiya um eik um agundok yenek Iruhin ananin mour um aria hakri hishagrakuk eik hurao debeishi nyeiguhw um enyudok mour. Aria anam douk yopipi urkwipim hakri hutaurume aria douk hakripeshen. \v 16 Amudok armam, amam douk urkwip panawasham eik aria douk hakripeshen. Um maresh? Amam douk hadukemesh hakri eik adur yape agundok um ikripesh Iruhin ananin baraen sabaishi shumneken aria shukri adurin atin abom. \v 17 Aria anam henek nyigiya um eik iri amamip urkwip douk madae pur wosik aria douk hukripesh Krais ananin baraen uwe, uwok. Aria hakripeshen um hakri hutuk amamish nyeiguhw atish shuto iruhw. Henek rohw um hakri huneke gamo irao debeiri eriger abudok nyutob douk watak yape agundok shunuweshik-ati urupat obi nyutob. \v 18 Aria nyenekam. Amam douk urkwip por wosik douk hakripesh Krais ananin baraen o madae pur wosik douk hukripeshen um uwe, eik douk yanadudareh. Um maresh, amam douk hakripesh enyudok Krais ananin baraen atin. Aria adur ta inadudareh iriguk. \p \v 19 Um maresh? Eik yadukemesh um ipak douk penek betenume aria Jisas Krais ananin Mishin nyataurume. Namudok aria douk yonoweshik yape aria eshudok douk shatogrume iri, eshesh douk Iruhin nenekesh shatogrume um ipe dodog aria nunarae ipe wosik. \v 20 Eikim urkum douk yakri adur abom um Iruhin ta nutaurume aria inek ananin mour obi nyutob, abraen ta mare enen nye, uwok. Eik yakri ipe dodogoiwe aria ikripesh abom um douk ituk Krais ananin nyeigur nyuto iruhw abom kabi riguk um. Aria eik ipe o igok um, eik yakri abom um ituk Krais ananin debeinyi nyeigur atin nyuto iruhw. \v 21 Baugos um ipe irahaen inek enenyenen agundok atap um douk Krais atun. Aria ikri igok um, eik ta ini anan upe aria ta ipe wosik abom ishagrakuk kabi douk yape um. \v 22 Aria watak ipe agundok atap um douk ta inek yopinyi mour abom um nyutaurum arpesh abom iri. Aria douk madae idukemesh uwe. Igok um wosik o ipeum wosik? \v 23 Eik douk yor biyep urkwip. Yakri ikutukuk abom ahwudok yegenyihw aria inak ini Krais upe um douk wosik abom neshagrakuk kabi douk yape um. \v 24 Aria ta mare igok um, namudok douk wosik. Um wata ipe aria itaurum ipak. \v 25 Eik yenek bilip abom um enyudok baraen aria yadukemesh um ta ipe aria mare igok, uwok. Ipeum itaurumep putogur dodogowip um bilip aria punadudareh abom um agundok punek bilip um Krais pishagrakuk riguk parik penek bilipuman um. \v 26 Namudok aria nuhut biyen eik wata inaku ini ipak mupe aria itaurumep um, ipak ta punadudareh-ume abom aria ta putuk Krais Jisas ananin nyeigur nyuto iruhw aria punadudareh-uman. \s1 Iruhin Nenek Yopinyi Um Eshesh Filipai Aria Nenekesh Sharao Eriger Shopunek \p \v 27 Aria eik yakri douk ipak pupe purahaen punek enenyenen um, eik yakri ipak punek yopinyi abom atin kabi douk Krais ananin yopinyi baraen nyakrium. Punekesh namudok aria eik ikri inaku itrip o ipe agundok imnek baraen atin um, eik yakri imnek baraen um ipak pupe atug barag punataurum punagapesh um pusuhw Iruhin ananin yopinyi baraen atin pugipeshen aria dodogowip atip pukrip kupaishi-umen. \v 28 Ipak mare punogugur um ipakish horik horin, uwok. Ihih nyumneh piyotu dodogowip atip um bilip. Punekesh namudok piyabigesh aria ta shudukemesh um eshesh ta shunak shuwishuk, aria ipak ta punek uhwin aria pupe wosik. Um maresh, ipak douk Iruhin nataurumep aria douk ta punek uhwin. \v 29 Iruhin nenekumep yopinyi um agundok nataurumep penek Krais ananin mour. Madae nutaurumep um punek bilipuman um atin uwe, uwok. Aria shopunek nekep enyudok mour um purao debeiri eriger um enyudok Krais ananin mour shopunek. \v 30 Riguk ipak douk patruhw ahwudok wanohw eik yenekohw iri. Um agundok yenek Krais ananin mour aria shenek enenyenen yarao debeiri eriger um. Aria douk eik watak yape yenekesh namudok atin kabi ipak pemnek baraen jurug um. Aria ipak douk punoprom um ahwudok otuhw wanohw. \c 2 \s1 Apak Mupe Atug Barag Abom Aria Munek Yopinyi Um Kupaishi \p \v 1 Ipak patukur Krais aria anan nenekep piyotu dodogowip atip. Anan urkum manawashamep aria nataurumep nenekep panadudareh. Ipak douk pani Iruhin ananin Mishin pape atug barag. Aria douk penenem um yopinyi atin panagapesh. \v 2 Aria ipak wosik penek enyudokmori um, aria douk yakripep um ipak ta gamo puneke inadudareh abom iriguk um punek enyudokmori shopunek um. Pusuhw atin baraen abom, pusuhw atuh aih um urkwip punawasham arpesh um aria pupe atug barag. \v 3 Ipakip urkwip mare purum putaurum ipakiruh yegeshiweruh aturuh aria punek mour um putuk ipakish nyeiguhw shuto iruhw, namudok uwok. Aria punih ipak kanak abom aria mare pukri pupe iruhw um kupaishi, uwok. \v 4 Ipak atin atin ipakip urkwip mare purum punagapesh ipakish atish eshudok wanaruh, uwok. Aria punagapesh um kupaishi kabi agundok punagapesh ipakish eshudok wanaruh um. \s1 Krais Naunih Anan Kanak Abom Aria Iruhin Wata Natukan Nato Iruhw \p \v 5 Ipak pusuhw atum urkum kabi Krais Jisas anan urkum morumen iri um. \q1 \v 6 Anan douk Iruhin, aria madae nukri abom um nyeigur nyuto iruhuman aria nupe kabi Iruhin um uwe, uwok. \q1 \v 7 Nekehuk agab ehudok aih natogur adurin arpen aria Maria kwanabuki. \q1 Aria natogur abom kabi anan arman meyoh douk nenek mour meyoh um kupaishi iri. \q1 \v 8 Arpesh shatrun natogur abom adurinyi arpen. Naunih anan kanak abom aria nagipesh Iruhin nakri-enyi atin arigah \q1 arigaha nanak natogurum abudok nyutob douk shan showeshikan neir rowog kruse obi nyutob. \q1 \v 9 Douk namudok aria Iruhin douk natukan nato natem iruhw abom. \q1 Aria nakon enen debeinyi abom nyeigur douk nyabouk ihishmorim nyeiguhw shabuhuk iri. \q1 \v 10 Iruhin nenekan namudok um ihishmorim arpesh shape iruhw heven iri, \q1 shani ihishmorim shape agundok atap iri, \q1 shani eshudok shape shakamum atapig nahobig iri shumnek enyudok nyeigur Jisas \q1 aria shubuh shuduk ohrubus shutuk ananin nyeigur nyuto nyetem iruhw. \q1 \v 11 Aria ihishmorim arpesh ta shuhur nokwatog shukri, \q1 “Jisas Krais anan Debeini.” \q1 Namudok aria ananin Yaken Iruhin ananin nyeigur ta shutuken nyuto iruhw abom. \s1 Agundok Arpesh Shape Um, Apak Iruhin Ananip Ta Mupe Kabi Lait Tabuhi Um \p \v 12 Ipak eikishi abom arpesh, riguk yani ipak mape obi nyutob, ipak pape um pagipesh eikin baraen. Aria douk yapeik rougun um, ipak douk shopunek yakri punekesh namudok atin. Punekesh pishagrak eshudok riguk pape penekesh iri um. Iruhin douk naraep patanamori pape wosik, aria kweipon ta nuraep puto iruhw. Aria ahudok nyumnah douk punogugur-uman abom aria pupe dodogowip atip punek ananin mour um purao yopihi aih. \v 13 Apak douk madukemesh. Ihih nyumneh anan nenek mour numun ipakiruh aparuh aria nepuhur um punek enenyenen mour douk anan nakriyen abom iri. \p \v 14 Punek enenyenen um, ipak mare punotutukem puwish putogur o punogogonim-umen, namudok uwok. \v 15-16 Punekesh namudok abom um, ta pupe wosik abom aria mare enen baraen nyupenyep, uwok. Um ta pupe Iruhin ananip abom yopiyopishi batowish aria mare punek yoweishi inahos. Aria ipak ta piyabig arpesh um shupe wosik. Aria punekesh namudok um, ipak ta pupe kabi lait um pubuh agundok atapishi arpesh shapeum. Ehudok nyumneh ipak pupe kabi lait um obi nyutob, ipak douk pukripesh enyudok Iruhin ananin baraen um shumneken aria shugipeshen. Aria shugipeshen um, enyen ta nyutaurumesh um shupe wosik agundok atap aria kweipon shopunek ta shupe ihih nyumneh. Agundok atapish arpesh douk shakri uwok um yopihi aih aria shapeum madae shenek yopihi aih iri uwe. Ipak punekesh namudok um, ahudok nyumnah Krais nutanamori ahi hunak hutograri aria eik ta inadudareh-umep. Aria ta idukemesh namudok. Eik douk yenek enyudok debeinyi mour um yataurumep aria madae nyunak nyuwishuk meyoh uwe, uwok. \v 17 Ipakin bilip nyani ipakin yopinyi mour douk nyadukemesh abom um enesh eshudok eneshenesh douk shenek ofamesh shako Iruhin um. Douk ta enesh she igok aria shurakuk eikibor owishibor kabi shourakuk wainibar abar enyudok ipakin ofa um akure, ta wosik abom. Eik ini ipak ihipmorim ta munadudareh muriguk. \v 18 Aria namudok atin. Ipak shopunek ta punadudareh aria puni eik munadudareh. \s1 Pol Nakripesh Um Ta Nishopok Timoti Nunak Filipai Um \p \v 19 Aria Debeini Jisas nukri wosik um, aria mare roubi uwe ta ishopok-ugu Timoti nunakumepogu. Yakri nunakumagu nutripaguk aria wata nutanamori nukripe um ipak pape mumam, um eik ta inadudarehumep. \v 20 Eik arman madae anan uwe kabi Timoti um, uwok meyoh. Anan nani eik douk atip urkwip abom aria mishish shakitak abom um nutaurum ipak pupe wosik. \v 21 Ihim-morim hape agundok iri armam douk hapeum hanagapesh amamish atish eshudok eneshenesh. Aria mishish douk madae shikitak um husuhw Jisas Krais ananin mour uwe, uwok. \v 22 Aria Timoti douk madae kabi amam um uwe, uwok. Ipak douk padukeman. Anan yopinyi arpen aria nakri um nutaurumep. Anan douk riguk nataurum eik wakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen kabi anan nuganin nataurum ananin yaken um mour um. \v 23 Abudok nyutob ikri idukemesh um eshudok ta shutogrume mumam mumam obi nyutob, eik ta arigas ishopokan nunakumepogu. \v 24 Eik yenek bilip yakri adur um hurukatin Debeini ta nunekume anah yah um shukweshihe-maguk um showeshike um aria eik kanak shopunek ta inakumepogu. \s1 Pol Nakripesh Um Ta Nishopok Epafroditus Nunak Filipai Um \p \v 25 Eik yakri wosik ta ishopok Epafroditus nutanam nunakumagu ipak. Anan apakin arpen douk nani apak menek bilip iri. Aria douk nani eik wanoprom wenek Iruhin ananin mour. Weneken obi nyutob, ohwak douk warao eriger kabi harpak wanohw iri um. Anan douk riguk peshopokani nanaki nataurume. Anan narao ipakin baraen aria nataurume. \v 26 Anan douk nakri abom nutik ipak ihishmorim. Ananihw apahw douk yowehw abom um agundok ipak pemnek um anan arugeh han um. \v 27 Adur, riguk arugeh han aria hurukatin um nugok. Aria Iruhin nakri gihauman aria natauruman. Aria Iruhin douk madae nenek gihaum anan atun uwe, uwok. Eik shopunek nakri nenek gihaume aria madae nunekan nugok abom uwe, um nunek eikihw apahw yowehw hwutar abom uwe, uwok. \v 28 Namudok aria eik mishin nyakitak abom um ishopokan nunakumepogu um wata putrun aria punadudareh. Namudok um eikihw apahw ta mare apa hwunogugur aria hwur wosik. \v 29 Namudok aria douk nunak nutogragu aria ipak pukri anan douk Debeini ananin arpen. Aria punadudareh-uman abom puran nunak nini ipak pupe. Aria ihim-mori kabi ananumori armam, ipak ta putuk amamish nyeiguhw shuto iruhw. \v 30 Um maresh? Anan douk madae urkum murum anan kanak aria nukri um nupe agundok atap uwe, uwok. Anan douk urkum morum nunek Krais ananin mour atin aria douk hurukatin um nugok um agundok nataurume um. Ipak douk papeik rougun, aria anan douk narao ipakiyu outumeb nataurume kabi ipak pupe putaurume um. \c 3 \s1 Arpen Nyusuhw Krais Ananin Baraen Dodog Iri Douk Yopunyi Abom Arpen \p \v 1 Eikish arpesh, eik yakri iyatak eikin baraen namudok. Yakri ipak ta punadudareh um Debeini. Eik douk madae arigeh he um agundok yanarubur yowem-agu enyudok atin baraen um ipak uwe, uwok. Enyen douk wosik wata yenyem-agu um nyutaurumep pupe wosik. \p \v 2 Aria ipak gamo pudukemesh um amudok armam douk hape kabi wanarig nubag um. Amam douk hapeum henek yoweishi inahos iri. Amudokmori armam douk hakri huhur ipakip urkwip um putah ipakiruh yegeshiweruh kabi Moses seiwok nakripeshuk-enyi lo nyakrium. \v 3 Apak kanak douk Iruhin ananish arpesh. Aria apak magipesh ahudok adurihi aih um agundok matah apakiruh yegeshiweruh um. Aria douk uwok. Um maresh? Iruhin ananin Mishin nyapenyap aria nyataurumap munek lotuman matuk Krais Jisas ananin nyeigur nyato iruhw. Apak douk madae munek bilip um agundok shatah yegeshiweruh um ta nutaurumap uwe, uwok. \v 4 Adur, ta eik ikri wosik akure, eik ta wosik inek bilip um ehudok aih ta hutaurume. Aria yakri uwok. Aria enesh Juda shukri eshesh douk yopishi arpesh aria dodogowish atish um shunek ihihmori apakih aih um agundok yegeshiweruh hunatah um, eik Pol douk anan um Juda aria douk yeshagrak-eshuk um yagipesh ehudokmori aih um. \v 5 Nubokadae sheyabuki atin aria hakri 8-poreih nyumneh um, eshesh shatah eikihw yegenyihw. Eik douk anan um Israel aria yakitak Benjamin ananip awirop. Yani eshesh Hibru apak atubor owishibor abom. Eik douk anan um Farisi aria yagipeshen wosik abom lo. \v 6 Eik douk dodogoiwe atuwe abom um yenek Iruhin ananin mour. Namudok aria riguk, eik douk yape um yenekesh enenyenen eshesh ihishmorim Iruhin ananish arpesh yenekesh sharao debeiri eriger. Douk ta enesh arpesh shukri shudukemesh um agundok yagipesh enyudok lo um akure, eshesh ta mare shukripe shukri anabik nyunyubukuk mare nyigipeshen uwe, uwok. Eik yagipeshen yeyaten. \v 7 Aria douk, eik urkum morum Krais aria ehudok ihihmori aih riguk yakri ta hutaurume iri, douk eik madae idareheh uwe, uwok. \v 8 Eik madae ikri um ehudok aih atih uwe, uwok. Eik yadukemesh um Krais Jisas anan douk eikin Debeini aria yadukemesh um enyudok douk adurin atin abom. Eik yarao Krais ananih aih aria ihishmorim eshudok enesh douk madae idarehesh uwe, uwok. Eik yakri inek bilip um Krais atun \v 9 aria yakri abom um itukur anan. Eik yakri uwok um irao nyeigur yopuni arman um agundok igipesh enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi um uwe, uwok. Aria yakri irao nyeigur yopuni arman um douk namudok. Eik inek bilip abom um Krais Jisas aria namudok douk Iruhin natiwe nohware yopuni arman. \v 10 Eik yakri idukeman wosik abom Krais. Anan douk nagok aria Iruhin dodogowin atun wata nonohur nakitak nape. Eik yatik namudok aria yakri gamo idukemesh um agundok anan dodogowin atun abom um. Yakri ini anan unoprom um agundok umnek eriger um aria shopunek yakri isuhw amudok atum urkum kabi anan nomur um aria douk nakri wosik um eshesh shon nugok um. \v 11 Eik yakri adur inekesh namudok um idukemesh abom um eik shopunek kweipon Iruhin ta wata niyohur ikitaki wonugwehw. \s1 Pol Nahur Dodogowin Atun Um Nunak Nutogur Mak \p \v 12 Ehudok Krais ananih yopihi aih, eik madae inek urkum ikri eik yaraeh yeyateh uwe, aria douk yatogur yopuni arman uwe, watak. Aria douk watak yape yabirak um itogur yopuni arman. Um maresh? Krais Jisas nanagraehe aria yape ananiwe. \v 13-14 Eikish arpesh, eik atin yakri eik watak iraeh iyateh uwe ehudok aih, watak. Eik yasuhw amudok atum urkum. Amudok. Eik yakri uwok um ihishmorim eneshenesh rigukishi eshudok aria yeshubukuk aria urkum makeshukuk. Aria yape um yenek mour dodogoiwe atuwe yosahur yanak um itogur mak aria irao debeinyi nyeigur. Irao debeinyi nyeigur um douk namudok. Yatukur Krais Jisas, anan nataurume aria Iruhin nahware um ito um iruhw heven ikih ini anan upe wosik abom ihih nyumneh. \p \v 15 Apak ihishmorim douk dodogowip atup abom magipesh Jisas Krais iri, apak ta munek urkwip kabi enyudok baraen eik yakriyen iri nyakrium. Aria ta ipak urkwip purum kupainyi um, Iruhin ta niyabigep pudukemesh wosik. \v 16 Aria ehudok aih riguk maraeh iri douk mupe um musuweh dodog abom mugipesheh. \p \v 17 Eikish arpesh, riguk eik yarik yeyabigep Krais ananih yopihi aih aria ahudok nyumnah douk yakri ipak ta pugipesh ehudok eikih aih. Yakri putrish duk arpesh douk shagipesh eikih aih iri, um ipak pugipesheh abom. \v 18 Sabaihi atih eik yakripep enyudok baraen um Jisas ananish horim. Aria douk namudok atin. Yareh abih atih aria yakripep enyudok baraen shopunek. Sabaishi arpesh shagipesh yoweihi aih aria douk shatogur horim um agundok Krais nagok rowog kruse um. \v 19 Esheship urkwip porum esheshiruh yegeshiweruh aturuh aria eshudok esheship urkwip porumesh iri douk shatogur kabi esheshin god um. Eshesh shapeum shanadudareh um ehudok abraenyihi aih. Esheship urkwip porum agundok atapishi atish eneshenesh. Kweipon eshudokmori arpesh ta shunak shuwishuk abrudok yoweiburi wabur hel. \v 20 Aria apakibur aduribur abom wabur douk iruhw heven. Apak douk manadudareh aria mape matrugun abom um anudok arman douk narao apak matanamori um Iruhin iri um nukutukuk iruhw heven aria nubuhi. Anan douk Debeini Jisas Krais. \v 21 Anan ta nunek arhudok apakiruh yoweiruhi yegeshiweruh hutogur kabi ananihw yopuhwi abom aria bogarohw iri yegenyihw um. Ta nukwu enyudok atin dodog douk anob nyutob ta nukwin um nunek ihishmorim eneshenesh eshudok shupe shakamum anan aria anan nupe debeini-umesh um. \c 4 \s1 Pol Nakripesh Um Shupe Atug Barag Shunadudareh Aria Shurao Yopumi Urkum \p \v 1 Namudok aria eikish arpesh, eik urkum manawashamep abom aria yakri itrip abom ini ipak mupe. Baugos um agundok eik inadudareh um douk ipak atip. Ipak douk kabi yopishi eshudok eneshenesh kweipon ta iraesh iri. Ipak douk patukur Debeini aria pupe dodogowip abom atip kabi iganigadae yarig yakripep um. \p \v 2 Nyak Yuodia iri nyak Sintike, ipak bio armago pumnek. Ipak douk panadiyogur um aria eik dodogoiwe atuwe yakri ipak ta pupe atug barag abom um agundok pugipesh Debeini um. \v 3 Aria nyak, enyudok enen douk nyani eik wanoprom abom um wenek atin mour iri, eik yakri nyak ta nyutaurum oudok bio armago. Riguk owo douk wani eik manoprom um munek debeinyi mour aria sabaishi shemnek Iruhin ananin yopinyi baraen. Mani Klemen iri eshesh ihishmorim douk shani eik manoprom um mour iri. Eshudok arpesh esheshish nyeiguhw douk shetem okwudok Iruhin ananik buk. Okwudok buk douk eshudok arpesh ta shupe abom ihih nyumneh iri esheshish nyeiguhw shetem um. \p \v 4 Ihih nyumneh ipak ta punadudareh um Debeini. Wata shopunek ikri, ipak ta punadudareh abom! \p \v 5 Ipak ta pupe samokwiyaish arpesh um ihishmorim arpesh ta shutrip aria shukri ipak douk penek yopihi aih. Um maresh, Debeini douk hurukatin um nunaki. \v 6 Ipakish mishish mare yowesh um enesh eshudok eneshenesh, uwok. Aria eneshenesh eshudok shukri shutogrumep um, ipak ta punek beten porik Iruhin. Porigan um ta nutaurumep um eshudok douk ipak pakri nutaurumep-umesh iri. Punek beten porigan aria punek tenkyuman. \v 7 Iruhin ananih aih um nenekap aparuh hur wosik um douk dedebeh abom atin heshagrakuk arpeshin saki. Apak arpesh douk madae wosik um mudukemeh uwe, uwok. Aria douk ta ipak punek beten namudok um, Iruhin ta nukep ehudok ananih aih aria ta hutaurum ipakip urkwip puni mishish shur wosik. Um maresh, ipak douk patukur Krais Jisas iri. \v 8 Eikish arpesh, douk eik yakri ikripep enen nyagiguk iri baraen shopunek. Yakri ipakip urkwip ta pur abom um eneshenesh yopishi shani ehudok eneh aih douk arpesh shatrih aria shatukeh hato iruhw iri. Eheh douk ehudokmori. Ihihmorim adurihi, yopiyopihi, hani ehudok eneh ihihmori yopihi aih douk arpesh shanadudareh-umeh aria esheship urkwip porumeh ihih nyumneh. \v 9 Ihihmorim aih o baraen yenek skulumep aria paraen iri, nyani enyudok douk pemneke yakriyen iri nyani enyudok enen yeneken iri, ipak ta puneken abom ihih nyumneh. Namudok aria Iruhin douk napeum nenek apakish mishish shor wosik manadudareh atin um ta nini ipak pupe. \s1 Pol Nanadudareh Um Eshesh Filipai Um Shakonari Enesh Yopishi Eshudok Eneshenesh Um \p \v 10 Riguk ipak douk pokei enesh eshudok eneshenesh. Aria nubokadae, roubi nyutob ipak douk urkwip porome, aria madae puparug anah yah um pukei enesh eshudok eneshenesh um, uwok. Aria douk paparug anah yah, pataurume aria namudok douk peyabige um ipakip urkwip douk panawasham abom eik. Namudok aria eik yanadudareh abom yariguk um Debeini. \v 11 Enyudok baraen douk madae ikripep um eik eshudok woke um uwe, uwok. Um maresh? Eik douk yenek towin um abudok nyutob inasuhw karowish eshudok obi nyutob o inasuhw sabaishi um, eik ta inadudareh ikri jurug-umesh. \v 12 Riguk anob nyutob, eik douk yape namudok. Eneh nyumneh eshudok woke. Eneh nyumneh yatik sabaishi eshudok. Eneh nyumneh yawok worigun yariguk aria eneh nyumneh nyurub bae. Aria ehudok biyeh aih um itik sabaishi eneshenesh eshudok um o eneshenesh woke um, eik douk yadukemesh wosik. Ihigun yanak yape um nani ihibmori nyutob yanak yape aria meihi ehudokmori aih hutogrume obi nyutob, eikihw apahw douk madae yowehw uwe, uwok. \v 13 Krais neneke aria dodogoiwe. Douk eik yape dodogoiwe um anan aria wosik um inek ihihmorim ehudokmori aih. \p \v 14 Aria ipak douk penek yopihi aih abom um agundok pataurume um eshudok eneshenesh abudok nyutob eik woke um eshudok obi nyutob. \v 15 Ipak Filipai, ipak kanak douk padukemesh abom um riguk abudok nyutob yarig yanaku yakripep Iruhin ananin yopinyi baraen obi nyutob arigaha yakutukuk shokugi nahobig Masedonia um. Douk ipak pape Filipai iri atip pataurume um eshudok. Kupairubi warubishi Iruhin ananish arpesh douk madae shunekesh um manoprom um ehudok aih um shekesh eshudok kupaishi um, uwok. Ipak atip. \v 16 Riguk abudok nyutob yape Tesalonaika obi nyutob, ipak parik pataurume anah aria wata shopunek pataurume sabaihi nyumneh. \v 17 Aria douk, eik madae ihwarep um pukei enesh yopishi eshudok meyoh uwe, uwok. Aria yakri kweipon itrip um Iruhin nutaurumep aria nuwanam-umep ipakih sabaihi yopihi aih kabi ehudok ipak penekeh um eik iri um. \v 18 Ipakish yopishi eshudok pakri Epafroditus nasuwesh-umeri iri douk nekeyesh. Namudok aria douk abudok nyutob, eik douk yasuhw sabaishi eshudok um wosik ume. Enesh douk watak shakus meyoh. Eshudok ipak pekesh iri douk kabi enesh yopishi eshudok douk penek ofamesh peshaisheh pako Iruhin aria nemnek yopuri unar nakri wosik nanadudareh-umesh iri. \v 19 Eikin Iruhin douk nagrem ihishmorim eneshenesh yopishi eshudok iri. Namudok aria anan ta nukep ihishmorim eshudok ipak wokumesh iri. Um maresh? Ipak douk patukur Krais Jisas. \v 20 Apak ta mupe um mutuk Iruhin apakin Yain ananin nyeigur nyuto iruhw namudok atin ihih nyumneh. Adur atin! \s1 Pol Nenekumesh Yopuhi Nyumnah Eshesh Filipai \p \v 21 Eik yakri yopuhi nyumnah um ihishmorim Iruhin ananish arpesh douk shatukur Krais Jisas iri. Amudok apakimi douk hani eik mape agundok iri shopunek henemepogu yopuhi nyumnah ipak. \v 22 Aria ihishmorim Iruhin ananish arpesh shape agundok iri shenemepogu yopuhi nyumnah ipak. Eshudok enesh shenek mour um Sisar douk debeini um gavman iri ananit urupat iri douk shanadudareh abom shariguk aria shenemepogu yopuhi nyumnah. \p \v 23 Eik yakri Debeini Jisas Krais nutaurum ipakish mishish, nunekumep yopinyi meyoh aria pupe wosik abom punadudareh.