\id MAT - Arapesh NT (Central dialect) [aon] {apeA} -Papua New Guinea 2003 (web version -2012 bd) \h MATYU \toc1 Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Matyu Nenyem Iri \toc2 Matyu \toc3 Mat \mt1 Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Matyu Nenyem Iri \imt1 Banenyi Baraen Um Matyu \io1 1:1–2:23 Jisas ananim yamehem \io1 3:1-12 Jon nenek baptaisumesh iri nakripesh Jisas ananin baraen \io1 3:13–4:11 Jisas nenek baptais aria Satan nanaki nakwiraehan um nunek yoweishi inahos \io1 4:12–18:35 Jisas nanak shokugi nahobig Galili nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen aria nagabe eneheneh arugeh henekesh iri yopish \io1 19:1–20:34 Jisas nakutukuk Galili nanak shokugi nahobig Judia nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen \io1 21:1–27:66 Jisas nanak Jerusalem nakripesh baraen, aria eshesh sheneman baraen aria shenek nyiliman rowogin kruse \io1 28:1-20 Shabo Jisas nagok aria ta nakitak nape nekesh mour ananish disaipel ba iyoh aria nato iruhw heven \c 1 \s1 Jisas Krais Ananish Popehesh Yamehesh Esheshish Nyeiguhw \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 Jisas Krais ananish popehesh yamehesh esheshish nyeiguhw douk eshudok. Jisas ananin yamenen Devit. Devit ananin yamenen Abraham. \li1 \v 2 Abraham ananin nuganin Aisak. \li1 Aisak ananin nuganin Jakob. \li1 Aria Jakob nabuki Juda nani ananim owarhim. \li1 \v 3 Juda nabuki Peres nani Sera. \li1 Amamik amakek douk Tamar. \li1 Peres ananin nuganin Hesron. \li1 Hesron ananin nuganin Ram. \li1 \v 4 Ram ananin nuganin Aminadap. \li1 Aminadap ananin nuganin Nason. \li1 Nason ananin nuganin Salmon. \li1 \v 5 Salmon ananin nuganin Boas. \li1 Boas ananik amakek douk Rehap. \li1 Boas ananin nuganin Obet. \li1 Obet ananik amakek Rut. \li1 Obet ananin nuganin Jesi. \li1 \v 6 Jesi ananin nuganin douk king Devit. \li1 Devit ananin nuganin douk Solomon. \li1 Solomon ananik amakek seiwok Uria ananik irohukwik. \li1 \v 7 Solomon ananin nuganin Rehoboam. \li1 Rehoboam ananin nuganin Abiya. \li1 Abiya ananin nuganin Asa. \li1 \v 8 Asa ananin nuganin Jehosapat. \li1 Jehosapat ananin nuganin Joram. \li1 Joram ananin nuganin Usia. \li1 \v 9 Usia ananin nuganin Jotam. \li1 Jotam ananin nuganin Ahas. \li1 Ahas ananin nuganin Hesekia. \li1 \v 10 Hesekia ananin nuganin Manase. \li1 Manase ananin nuganin Emon. \li1 Emon ananin nuganin Josaia. \li1 \v 11 Josaia ananim nugamim douk Jehoiakin nani ananim owarhim. \p Abudok nyutob eshesh Israel shanak shonoweshik shape gani Babilon. \p \v 12 Shanak shonoweshik shape Babilon aria Jehoiakin nabuki Sealtiel. \li1 Sealtiel ananin nuganin douk Serubabel. \li1 \v 13 Serubabel ananin nuganin Abiut. \li1 Abiut ananin nuganin Eliakim. \li1 Eliakim ananin nuganin Asor. \li1 \v 14 Asor ananin nuganin Sadok. \li1 Sadok ananin nuganin Akim. \li1 Akim ananin nuganin Eliut. \li1 \v 15 Eliut ananin nuganin Eleasar. \li1 Eleasar ananin nuganin Matan. \li1 Matan ananin nuganin Jakob. \li1 \v 16 Jakob ananin nuganin Josep. \p Aria Josep narao Maria aria kwobuki Jisas douk shuhwaran um Krais, douk Iruhin nakriyan neshopokan nanaki iri. \v 17 Namudok aria shadarehi awiros arpesh douk shape iri Abraham napeyobi nyutob arigaha shanaki shatogrumori Devit natogur obi nyutob asudok awiros sanak satogrum 14-poreis. Aria ta shadareh Devit napenyobi nyutob arigaha shanak shatogrumori abudok nyutob eshesh Babilon shanaki sharao eshesh Israel shanak showeshikesh shape Babilon obi douk shopuk shadarehas sanak satogur um 14-poreis awiros. Aria shopunek shadarehi abudok nyutob shabi shape Babilon obi arigaha shanak shatogur um Krais natogur nape obi nyutob um douk shopuk namudok atin, shadarehas sanak satogur 14-poreis. \s1 Maria Kwokwarumori Jisas \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 Jisas Krais nonokwarum ahi aih douk namudok. Ananik amakek Maria douk shagraehok um kurao Josep. Eshesh biyesh ta shunoraum aria madae shishuh atugun uwe, uwok aria okwok kwanodukem um okwok kwonorahaen Iruhin ananin Mishin nyanaki nyawishok aria shatik um okwok douk kwunarahaen. \v 19 Josep yopini arman, madae nunek inahos uwe, uwok. Anan abraen nyan aria nanaiwos nukok abraen Maria uwe, uwok. Aria anan nabo baraen shokubur atin um anan kanak ta nunoiwos irohukwik, Maria. \v 20 Anan nape nonek urkum um enyudok baraen obi nyutob, enen Iruhin ananin ensel nyatogruman anas yomnis aria nyakripan, “Josep, Devit barhonin, mare nyunotitik um nyurao Maria um nyakik irohukwik. Okwok kwonorahaen um Iruhin ananin Mishin. Madae anan arman nonukok uwe, uwok. \v 21 Okwok ko kwubanuh kubuki anan nuganin. Aria nyak ta nyuhwaran nyeigur Jisas, um maresh anan ko nugamoh arpesh shukutukuk yoweishi inahos aria shutanamori shupe wosik atin.” \v 22 Eshudok eneshenesh shenenek shagipesh baraen seiwok anan profet noko Iruhinin baraen iri anan nakri namudok, \v 23 “Onok madae kuti armam iri ta kweyetueguk, kwubanuh aria kubuki anan nuganin, aria shuhwaran Emanuel. Enyudok baraen nyakri namudok, Iruhin nani apak nape.” \v 24 Aria Josep neshuh nakitak aria narao Maria um ananik irohukwik, kabi da Iruhin nakripan um. \v 25 Aria Josep madae nini Maria shishuh atugun uwe, uwok. Aria Maria kwobanuh kwobuki anan nuganin. Aria nodowon nyeigur Jisas. \c 2 \s1 Anam Hadukemesh Iri Hape iri Aun Nakihumori Hanaki Hatik Jisas \p \v 1 Maria kwobuki Jisas abrudok wabur Betlehem. Ababur douk bape agudok shokugi nahobig Judia. Aria abudok nyutob, Herot douk nenek king nape Debeini um Judia. Maria kwobuki Jisas ba iyoh aria anam hadukem eneshenesh iri hape iri gani aun nakihumori hanaki hatograri Jerusalem. \v 2 Hanaki aria harigesh hakri, “Anudok batowinyin nonokwarum um nunek king um eshesh Juda iri nape agunum? Apak douk matik ananik unuk gani aun nakihumori aria douk manakumori munek lotuman.” \p \v 3 King Herot nemnek enyudok baraen, ba akas sanun. Ihish arpesh shape Jerusalem iri shopunek arugoguhwiar waesh. \v 4 Aria nenekumam baraen amam pris amamim debeimi hani amudok anam henek skulumesh um lo iri hanaki hatrun. Hanaki aria narigam nakri, “Anudok arman Krais douk Iruhin nakriyan neshopokan nunaki iri ko nunukwarumori meiburi wabur?” \p \v 5 Aria hakripan hakri, “Gani Betlehem douk bape agudok shokugi nahobig Judia iri. Seiwok anan profet nowemaguk baraen aria nakri namudok, \v 6 Seiwok Iruhin nakri, ‘Ipak pape abrudok wabur Betlehem douk bape agudok shokugi nahobig Judia iri, ipak pumnek. Ipak madae pupe pigigi um amam debeimi douk hasuhw merik um Judia iri uwe, uwok. Aria amu wouwokuk. Umum maresh, um nyak atin kweipon anan debeini arman nutogur ipak arpesh pape Betlehem iri. Aria anan kweipon nupe debeini um ipak eikish arpesh Israel.’” \p \v 7 Herot nemnek namudok aria nanabeshuk nenekumam baraen amudok douk hape iri aun nakihumori hanaki iri. Nenekumam baraen aria hanak hatrun. Aria anan narigam um da marab nyutob okwudok unuk da kwatogur. \v 8 Aria anan neshopokam hunak Betlehem, aria nakri namudok, “Punak aria shokubur atin gamo pupe purim anudok nuganin. Ipak puriman ba puparugon aria ta putanamori ba pukrip eik. Umum maresh, eik shopunek yakana inak inek lotuman.” \p \v 9 Douk hemnek king ananin baraen aria amam hanak. Amam hanak yah aria ta hatik okwudok apunik unuk douk harik hatrukwi gani aun nakihumori iri. Okwok kwarig atin aria amam hagipeshok arigaha kwanak kwotem iruhw anudok nuganin neshuh atari urupat. \v 10 Amam hatik okwudok unuk aria amam hanadudareh hanaboum mishish. \v 11 Aria amam hunak hawish atudok urupat aria hatik nuganin nani amakek Maria shape. Aria habuh hoduk ohrubus hatao atap henek lotuman. Aria hapuk amamigas banagas hatuki eshudok hatorishi debeibori utabor iri aria hukanesh. Hakon gol rani paura nyeisig yopuri unar iri shohwaren um frankinsens aria sani enen yopunyi sanda nyeigurinyum mir. \v 12 Hakon eshudok aria heshuh nagundok Betlehem. Heshuh habo anas yomnis aria Iruhin nakripam dodogowinyi baraen um maresh hutanam hutiguk Herot uwe, uwok. Namudok aria amam hagipesh kupaihi yah hatanam hanam amamig nahobig. \s1 Josep Nani Armatok Aria Nuganin Sharuwok Shanam Agudok Nahobig Isip \p \v 13 Douk amudok biom atun hanakuk aria Josep neshuh nonabek anas yomnis. Aria enen Debeini ananin ensel nyatogruman aria nyakripan nyakri, “Nyikitak nyurao nuganin nini amakek aria arigah punam agudok nahobig Isip. Punak pupe ganudok arigaha eik ta ikripep aria ta putanamori. Umum maresh, Herot douk nakana nupe nurim nuganin um ta non nugok.” \p \v 14 Namudok aria Josep nakitak nurao nuganin nani amakek aria abudok atub wab shapa shanam Isip. \v 15 Josep nani Maria shabuh shape nagundok arigaha Herot nagok. Enyudok douk nyatogrum enen baraen seiwok Debeini nohur anan profet neyagwrehenyuk iri nyatogur adurin atin. Baraen enyudok. Iruhin nakri, “Eik yohwar eikin Nuganin nakutukuk Isip nanaki.” \s1 Herot Noguwak Ananim Soldia Hanak Habo Sabaimi Batowishim Hagok \p \v 16 Herot nape aria nadukemeshum amudok hape iri aun nakihumori hanaki iri douk hagiyagiman hanak kupaihi yah. Namudok aria ananibur nyibur akasibur atubur. Aria noguwak anam soldia hanam Betlehem bani warub bape hurukatin um Betlehem iri um hubo ihim shokumi batowishim hugok. Hubo amudok douk biyesh aka atin atin kwarahos shadiyom iri atum. Umum maresh, anan nadukemeshum douk hakripan hakri abudok nyutob hatik unuk um. \v 17 Enyudok douk nyatogur um enen baraen seiwok Iruhin nohur profet Jeremaia neyagwrehenyuk iri nyutogur adurin atin. Baraen enyudok. Iruhin nakriyenyi. \p \v 18 “Shemnek anah mah abrudok wabur Rama. Shemnek onok armatok kworeh kwabo sawiyeguh kunak. Resel kwape kworep okwokwim nugamim. Kworeh aria madae enen arpen ko wosik nyugapeshumok okwokwish urkum apahw.” \s1 Josep Nani Armatok Aria Nuganin Shakutukuk Isip Aria Shatanam Shanam Wabur Nasaret \p \v 19 Arigaha douk Herot nagokuk aria Josep nonabek anas yomnis gani Isip. Enen Debeini ananin ensel douk nyonohur aria nyakripan namudok. \v 20 Nyakri, “Nyikitak nyurao nuganin nini ananik amakek aria ta putanam punam Israel. Amudok douk hakrium hubo nuganin nugok iri douk hagok.” \v 21 Namudok aria Josep nakitak nurao nuganin nani ananik amakek aria ta shatanam shanam Israel. \v 22 Shanak aria Josep nemnek baraen um shakri Akeleas narao ananin yaken Herot ananik outuk natogur king nape Debeini um agudok shokugi nahobig Judia. Namudok aria Josep ta nanogugur um nunam Judia. Arigaha douk ta nonabek anas yomnis aria Iruhin nakripan enen baraen. Namudok aria shanam agudok shokugi nahobig nyeigurigum Galili. \v 23 Shunak aria shabuh shape anabur wabur shohwarabur um Nasaret iri. Namudok aria enen baraen seiwok amam profet henyemaguk iri nyatogur adurin atin. Baraen enyudok. “Anan douk ko shuhwaran shakana anan Nasaret-epimin.” \c 3 \s1 Jon Nenek Baptaisumesh Iri Nakripesh Iruhin Ananin Yopinyi Baraen \r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28) \p \v 1 Abudok nyutob Jon nenek baptaisumesh iri douk nanaki nape apa nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen. Arpesh shanaki aria apa nape nakripeshen agudok shokugi nahobig Judia agundok wehigunum arpesh wokagunum. \v 2 Nakripesh namudok. Nakri, “Ipak pubukuk yoweishi inahos aria putanam pukon aparuh Iruhin aria putogur ananish arpesh. Umum maresh, abudok nyutob um arpesh shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk hurukatin um ko butogur.” \v 3 Jon anan douk anudok arman seiwok Iruhin nohur profet Aisaia neyagwrehuk enen baraen nakri namudok, \q1 “Enen arpen nyape nyohwar gani wehigunum arpesh wokagunum. \q1 Nyohwar nyakri, ‘Gapeshuman yah Debeini. \q1 Pugapeshah ba greg atin hatem um anan nugimah nunaki um!’” \p \v 4 Jon nenekah iri rupah douk shenekah enen mahin shohwaren um kamel iri enyenyirub ehirub. Aria let nuwashot iri douk shenekat anap mahinyip yegenyihwip. Worigun nagnoh iri douk napeum nawok gormish aria akehinyi lele da nyor numun marubusigas aragas iri. \v 5 Aria abudok nyutob arpesh shape iri Jerusalem iri, shape iri ihirub warub agudok shokugi nahobig Judia iri, shape iri ihirub warub bape hurukatin um worub Jodan iri, worobaishi shanaki um shumnek Jon. \v 6 Shanaki showereh shenekeshi yoweishi inahos aria nenek baptaisumesh abudok worub Jodan. \p \v 7 Jon natik worobaimi Farisi hani Sadyusi hanamori hutrun um nunek baptaisumam aria nakripam namudok, “Ipak ogwuhwudok yoweiguhwi yuguhwim nugamim, Iruhin da akasin atun um ipak. Amiapen nyakripep um ta puruwok um eshudok yoweishi douk nakri nenekesh shutogurum ipak iri? \v 8 Ipak douk pubodig nyirub aria ko punek yopishi eneshenesh um ta wosik piyabigesh namudok adur atin ipak da punek gihaum ipakish yoweishi inahos aria putanam pukon aparuh Iruhin aria putogur ananish arpesh. \v 9 Ipak pur urkwip ipakiruh aparuh namudok, ‘Abraham anan douk apakin yaken. Eik yakri ikrip ipak namudok, Iruhin anan douk adur atin ko nuhur abrudok utabor aria nubranam um butogur Abraham ananish batowish.’ \v 10 Arubar iganigadae banowatak bakus um buburow rowogig baug. Ihigosum rowos madae subuki yopipi shurkwip ba piragos iri, agusudoki rowos ko shuburo-ogos aria shuwashogos um nyih hunugos. \p \v 11 “Eik douk yenek baptaisumep um abar kabi da enen kak um ipak douk pubukuk eshudok yoweishi inahos ipak da penekeshi iri aria pubodig nyirub aria patanam pakon aparuh Iruhin aria putogur ananish arpesh. Aria anudok ko nugimori eik iri, anan ko nunek baptaisumep nukwu Iruhin ananin Mishin. Anudok ananin dodog nyenek uhwin um eikin dodog eik madae yopue ipe wosik um ta isuhwuman ananiyu su uwe, uwok. Anan ko nunek baptaisumep nukwu Iruhin ananin Mishin nyini nyih. \v 12 Anan ko nunaki kabi da anan arman nasuhwi anap neitip ananis wis um aria nunaki nudum ihish witish nyubuhas nushubuk sik. Aria yaputi shuruwepit wit anan ko nutubuk gani ananit urupat nobuk wit ati. Aria ihish witish nyubuhas anan ko nushaisheh nukwu ehudok yoweihi nyih douk hanu hape namudok atin iri madae ta hugoki uwe, uwok.” \s1 Jon Nenek Baptais Um Jisas \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Abudok nyutob Jon nape apa nenek baptaisumesh abar, aria Jisas nakitak nakutukuk agudok shokugi nahobig Galili aria nanam worub Jodan. Anan nanam Jon um nakana Jon anan kanak ta nenek baptaisuman. \v 14 Aria Jon nakri uwok um ta nunek baptaisuman aria nakripan nakri namudok, “Eik yakri wosik um nyak ta nyunek baptaisum eik. Umum maresh, ba nyak ta nyunakmori eik?” \v 15 Aria Jisas ta nasuhman baraen nakripan namudok, “Meyoh um enyudoki baraen, douk nyak nyenekesh kabi da eik yakri um. Namudok wosik um apak munekesh namudok um miyabig ihishmorim um ihinyumorim yopiyopinyi baraen um Iruhin nakriyenyi um enyudok yopinyi poe.” Aria Jon nemnek Jisas aria nunekesh kabi da anan nakri um nunek baptaisuman. \p \v 16 Douk Jon nenek baptaisuman jurug, aria Jisas nakutukuk worub nanatu natowi neyotu iruhw hurus. Aria atub nyutob anan nanig natik utag ganupok um heven ibur wabur, aria anan natik Iruhin ananin Mishin nyabuhi kabi da anar armir runahwaram manyun um rabuhi retem Jisas. \v 17 Aria anah mah heyagwrehi gani iruhw heven namudok, “Anudok eik kanak eikin nuganin. Eik yanawash abom iri. Eikish urkum apahw shakri shanadudareh shanawashaman abom iri.” \c 4 \s1 Satan Nakwiraeh Jisas \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 Douk Jisas nenek baptaisum jurug aria Iruhin ananin Mishin nyaran nyunak gani wehigunum arpesh uwok um, aria Satan ko nukwiraehan um nunek yoweishi inahos. \v 2 Aria Jisas nanak nape nubatib tenabih nyumnegwih weibus nape meyoh um madae nuwok worigun uwe, uwok. Arigaha takweirubi nyurub ban. \p \v 3 Aria Satan nanaki nakripan namudok, “Nyak da Iruhin in nuganin um aria nyak krip abrudok utabor ba butogur bret.” \p \v 4 Aria Jisas nakripan namudok, “Baraen nyetem Baibel iri nyakri namudok, ‘Arpesh madae shuwok bret atut ba ta shupe wosik atin uwe, uwok. Arpesh ta shupe wosik atin um shumnek Iruhin ananin ihin baraen niyagwrehenyi.’” \p \v 5 Jisas nakri namudok aria Satan ta naranum yopuburi wabur Jerusalem. Aria nakih nowem Jisas neyotu gani iruhw iruhuguk um atudok Iruhin ananit debeiti urupat. \p \v 6 Aria Satan nakripan namudok, “Nyak douk Iruhin ananin Nuganin um, aria nyak sapurak buh gani atap. Umum maresh, baraen nyetem Iruhin ananik buk iri nyakri namudok, ‘Iruhin ko nukripesh dodogowinyi baraen ananish enselahos um shunaki shegemenyukuk aria shusuwenyukuk iruhw esheshis wis. Namudok aria nyakiruh yeriweruh ko mare hunubo anam atum utom uwe, uwok.’” \p \v 7 Aria Jisas nakrip Satan namudok, “Baraen nyetem Iruhin ananik buk iri shopunek nyakri namudok, ‘Nyak ta mare nyukwiraeh nyakin Debeini um nenek yoweishi inahos, anan da nyakin Iruhin.’” \p \v 8 Aria ta shopunek Satan ta naran nato onohw hwato abom iri yoduhw. Hakih aria Satan neyabigan ihigosmorim nahobigos sape abudok amnab iri sani ihishmorim yopishi eneshenesh shape agudok nahobig iri. \p \v 9 Aria anan nakrip Jisas namudok, “Nyak douk atin nyuduk ohrubus aria nyuhwido barag gubuh atap aria nyenek beten um eik, aria eik ko iken eshudok ihish eneshenesh um nyak.” \p \v 10 Aria Jisas nakripan namudok, “Satan nyak karuwok-mokuk um eik! Baraen nyetem Iruhin ananik buk iri douk nyakri namudok, ‘Nyak ta ko nyunek beten um Debeini atun anan da nyakin Iruhin aria nyunek anan atun ananin atin mour.’” \p \v 11 Jisas nakripan namudok aria Satan nakutunukuk aria nanak. Aria enesh enselahos shanaki shatauruman. \s1 Jisas Nari Nenek Mour Nahobig Galili \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 Abudok nyutob Jisas nemnek Jon da nonoweshik nape shunuweshik-ati urupat, aria anan nakitak natanam nanak agudok nahobig Galili. \v 13 Aria anan madae nanak nupe ananibur wabur Nasaret aria amu nenek atin nanak nape kupaiburi wabur Kaperneam. Abrudok wabur douk bape anagas um debeigi Galilieg waiyag hurukatin um abudok biyab amnab nyeiguribum Sebulun aria Naptali. \v 14 Jisas nenekesh namudok um enen baraen seiwok Iruhin nohur profet Aisaia neyagwrehenyuk iri nyatogur adurin atin. \p \v 15 Baraen enyudok. Nyakri, \q1 “Debeibi amnab Sebulun aria debeibi amnab Naptali, \q1 abudok amnab douk bape hurukatin um debeihi yah \q1 hanam youg gwani amnab douk bape gani wobrab worub Jodan iri um agudok nahobig douk Galili. \q1 Agundok worobaishi arpesh douk eshesh madae Judaishi aria eshesh shopunek da shanaki shape agundok. \q1 \v 16 Eshudok arpesh shapeum arukwut iri, eshesh douk shatik \q1 bogaragun um! \q1 Eshudok arpesh shapeum arukwut-igunum atugun iri, \q1 douk shape bogaragun um atin!” \p \v 17 Aria abudok nyutob Jisas nape nakripesh baraen nakri, “Ipak pubukuk apa punegeshi yoweishi inahos aria putanam pukon aparuh Iruhin aria putogur ananish arpesh. Umum maresh, abudok nyutob um arpesh shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk hurukatin um ko butogur.” \s1 Jisas Nahwar Nubatim Armam Hatogur Disaipel \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 18 Anah nyumnah Jisas nape nanarahaen nanak anagas um debeigi Galilieg waiyag aria natik biom armam ashuken nani wanin. Anan douk Saimon. Ananin kupainyi nyeigur da shohwaran um Pita. Anan nani ananin wanin Andru, amam douk hape howashak umbenab agudok Galilieg waiyag. Amam biom hatuk eiguhw um ta shutoruguh shukam utabor. \v 19 Douk natrum aria nakripam nakana, “Ipak biom yowi pugipesh eik, aria eik ta iyabigep um ta purao arpesh shunaki shugipesh eik.” \v 20 Douk amam hemnek atin aria hakutukuk amamib umbenab bakuk aria hagipesh Jisas hanak. \v 21 Anan nagim waiyag nanaku shopunek, aria ta natigu kupaimi biom armam ashuken nani wanin, Jems, Sebedi ananin nuganin, nani ananin waninuman Jon. Amam biom hani amamin yaken, Sebedi da hatem bot, aria apa hagabe amamib umbenab. Jisas natrumugu aria nahwaram um hugipesh anan. \v 22 Nohwaromugu aria atub nyutob ahudok atuh nyumnah hakutukuk bot tani amamin yaken napeik, aria hakitak hanaman hanak. \s1 Jisas Nakripesh Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Aria Nagabe Worobaishi Arugeh Henekeshi Yopish \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 Jisas narahaen nanak ihirub warub agudok nahobig Galili. Nanak nawish agundok eshesh Juda shantorum shape sheneyagwreh-ogwi urusag aria nape nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen. Nakripesh um agundok eshesh ko shuwish um agundok Iruhin nape debeinium ananish arpesh um. Nakripesh baraen aria nagapesh ihishmorim da yowe yoweihi arugeh henekesh iri aria yopish. \v 24 Aria baraen nyanak ihigunum agudok nahobig Siria um enyudok Jisas neneken iri mour. Namudok aria shrauri ihishmorim douk yoweshum yomo yomogihi arugeh henekeshi kabi da debeiri eriger rapeyeshi, yoweishi sagabehos shapeyeshi, eshudok shatu ba krukruk shakuh iri aria eshudok roguhw aiyas shagokesh iri. Aria Jisas nugabe ihishmorim ba yopish. \v 25 Aria sabaishi shemnek baraen ba shunaki, eshesh da shanaki arbudok warub bani nahobigos. Eshesh shanaki Galili, Jerusalem aria Judia. Enesh douk shape iri gani wobrab worub Jodan shanaki. Aria enesh douk shanaki anab amnab douk 10 poreirub warub bapeim shahwarogun um Dekapolis, eshudok ihishmorim eshesh shape arbudok warub iri shanaki aria shagipesh Jisas. \c 5 \s1 Jisas Nakripesh Worobainyi Yopinyi Baraen Iruhw Anag Mihig \p \v 1 Jisas natik eshudok worobaishi arpesh shantorum shanaki aria nanak nato anag mihig. Aria nakih nape atap. Aria ananish disaipel shanaki shanaman shape. \s1 Jisas Nakripesh Baraen Um Yopihi Aih Douk Apak Mugipesheh Aria Ko Mupe Manadudareh Abom Um \r (Luk 6:20-23) \p \v 2 Aria Jisas neyagwreh nakesh yopinyi baraen namudok, \v 3 “Eshudoki arpesh douk shadukemesh um esheshish mishish madae shupe hurukum Iruhin iri, aria shakri Iruhin um ko numnekesh iri, eshesh wosik ta shanadudareh. Umum maresh, eshesh ko shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven aria shupe wosik atin gani iruhw heven.” \p \v 4 “Eshudok arpesh douk esheshiruh aparuh yoweruh ba shureh atinyi aria madae shunududareh um, yoweishi inahos eshesh shenekeshi iri aria shukri um maresh ta shenek yoweishi inahos um, eshesh wosik ta shanadudareh. Umum maresh, Iruhin ko nugamohesh um esheshiruh aparuh.” \p \v 5 “Eshudok samokwiyaishi arpesh madae shubo mishish ba shutuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw aria shenek kupaishi yoweishi inahos iri eshesh wosik ta shanadudareh. Umum maresh, Iruhin ko nokesh abudok amnabish ihish eneshenesh aria shunogremesh.” \p \v 6 “Eshudoki arpesh douk shanawasham abom um shigipesh Iruhih ananin baraen ba shupe yopunyi poe, kabi da nyurub baesh um worigun nani abar um, eshesh wosik ta shanadudareh. Umum maresh, Iruhin ko gamo nugamohesh nenekesh shupe duguresh atin shupe.” \p \v 7 “Eshudok douk shenek gihaum kupaishi arpesh iri aria shutaurumesh um eneshenesh iri, eshesh wosik ta shanadudareh. Umum maresh, Iruhin shopunek ko nenek gihaum eshesh.” \p \v 8 “Eshudok douk esheshish apahw urkum shape yopiyopishi madae shur um shenek yoweishi inahos iri, eshesh wosik ta shanadudareh. Umum maresh, eshesh ta shutik Iruhin.” \p \v 9 “Eshudok douk shapeum shiyatak rupanitak iri, eshesh wosik ta shanadudareh. Umum maresh, Iruhin ta nuhwaresh ananish nugashish.” \p \v 10 “Eshudok douk shenek Iruhin nakriyenyi yopinyi mour aria namudok ba kupaishi shaesh, shahiyahesh aria shuweshikesh um, eshesh wosik ta shanadudareh. Eshesh douk ta ko shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven.” \v 11 “Ipak douk shutrip pigipesh eik, ba shuhep shurukwep nubug, shuhiyahep aria shugiyagim ipak shudukumep nyau nyatograri baraen, aria wosik ipak ta panadudareh. \v 12 Ipakish urkum apahw ko shupe wosik atin aria ipak ko gamo punadudareh. Umum maresh, ipak ko purao yopishi eneshenesh gani iruhw heven. Eshesh ta shenekesh um ipak kabi da seiwok shehiyah anam profet harigum ipak iri.” \s1 Ipak Douk Pene Bilip Aria Pape Kabi Sol Rani Lait Um \r (Mak 9:50; Luk 14:34, 35) \p \v 13 “Ipak douk pape kabi da sol um abudok amnab. Aria sol kwehig miyair ba mare ta akehir aka nubutir, aria ta menekar mumam ba ta akehir aka nubutir? Arudoki sol arar mour wokar. Aria ta arpesh shuwashar-uguk, aria shishar shukwu esheshiruh yeriweruh. \p \v 14 “Ipak douk pape kabi da lait um abudok amnab. Anabur wabur da betem gani iruhw onohw yoduhw iri ta mare bunubeshuk. \v 15 Arpesh ta mare shutik eneh nyih aria shushapumeh shukwu anap marup uwe, uwok. Eshesh ko shutik nyih hukus wehiwehigunum, um ta hukesh arpesh lait um ihishmorim arpesh numun urupat. \v 16 Aria douk ipak ta pupe namudok atin kabi da nyih hanu hakus um. Pupe um punek yopishiyen aria ta arpesh shutrip aria ko shuhur ipakin Yaken ananin nyeigur nyuto gani iruhw douk nape heven iri.” \s1 Jisas Nakripesh Baraen Um Iruhin Ananin Lo \p \v 17 Aria Jisas ta nakri namudok, “Mare pure urkwip namudok eik douk yanaki um iyatakuk Iruhin ananin lo seiwok nakrip Moses ba nenyem iri nyani enyudok baraen seiwok amam profet hakripeshuk-enyi, uwok. Eik douk yanamori inek enyudok baraen douk lo nyani amam profet amamin baraen nyakrium aria nyutograri adurin atin. \v 18 Douk ipak gamo pumnek enyudok baraen eik adur atin yakripepum! Kweipon heven aria agudok nahobig guniyatak ahi nyumnah, enyudok ihin Iruhin ananin lo kweipon nyupe atin nyupe aria ta mare nyuniyatokuk uwe, Uwok. Enyudok mehimainyi baraen shenyem shus iri aria ihin baraen sheneken nyape lo iri ihinyumorim baraen kweipon nyupe atin nyupe. Enyudok lo kweipon nyupe atin nyupe namudok atin arigaha ihish kupaishi eneshenesh shiniyatokuk agudok nahobig. \v 19 Namudok aria douk meinyiah arpen nyutik anabikum enyudok shokwinyium ihin Iruhin ananin lo aria nyubrigen nyenek skulum kupaishi arpesh um nyigiyagimeshum shenekesh namudok, enyudok arpen nyenekesh namudok iri enyen kweipon nyeigur shokwin um nyuwish abrudok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum gani iruhw heven. Aria namudok atin um meinyiah arpen douk nyigipesh ihinymorim lo, aria shopunek nyenek skulum kupaishi um enyudok lo, enyenyin nyeigur ko nyutogur debeinyi um ganik Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum iruhw heven. \v 20 Aria douk adur atin eik yakripep namudok, ipak douk pupeum aria ta mare pugipesh Iruhin ananin lo ba baraenyum, aria ipakih yopihi aih douk ta mare henek uhwin um douk amam Farisi hani amudok anam henek skulumesh um lo iri henekehi um ba mare punekesh kabi da Iruhin nakri um, aria ipak ta mare puwish aburdok wabur Iruhin ananish arpesh shapeum heven iri uwe, uwok.” \s1 Jisas Nakri Um Agundok Shugabe Baraen Um \r (Luk 12:57-59) \p \v 21 Aria Jisas ta nakri namudok, “Ipak douk pumnek seiwok shakrip ipakish popehesh yamehesh um. ‘Mare pubo arpesh shugok. Pubirok namudok um aria ko piyotu um debeigwi kwotog.’ \v 22 Douk eik yakripep namudok. Ipak amiapen nyukri akas um ananin anokwinen, aria ko shuran shunak um kwot. Aria ipak amiapen pukrip anokwinen namudok, ‘Nyak yoweini!’ anan shopunek ko shuran shunak um kwot. Aria amiapen nyuho anokwinen, ba nyukana nyak yoweigunum, anan nape huruhuruk um yoweihi nyih hanugunum gani hel. \v 23 Aria ipak ko pakana pugabe mishish um Iruhin iri. Ipak pure urkwip pani enesh kupaishi panitok um, aria ipak pubukuk eneshenesh pakana pugabe Iruhin eshi. \v 24 Ipak purik punak, ba pugabe baraen puni ipakishi aria ko putanam punak pugabe Iruhinin Mishin. Douk akas wata sapenyep obi nyutob mare punam Iruhin. \p \v 25 “Ipak douk enesh arpesh shakana shuraep shunak um kwotog um, aria pugabe baraen adukum kwot, da nyutob wata bape adai. Kadak pukuna piyotu abom um ta shuraep shunak um kwot aria shuko jasep aria jas ko noko ipakum polis. Aria polis ko haraep hunam shunuweshik-ati urupat aria punuweshik. \v 26 Aria nagundok ipak ko pupe abom piyatak ipakibor utabor um putor yoweiti shunuweshik-ati urupat.” \s1 Jisas Nakri um Arpesh Shunaraum Iri Sheshuh Atugun Shenek Yoweishi Inahos Shani Kupaikwi Kupainari \p \v 27 Aria Jisas ta nakri namudok, “Ipak seiwok pemnek shakrip arpesh enyudok baraen namudok, ‘Ipak arman armatok punoraum iri mare puni kupaishi arman armatok punek wehrur.’ \v 28 Aria douk eik yakrip ipak namudok, douk anan arman nushakam onok armatok aria douk anudok arman iganigadae nenek wehrur numun um ananish urkum apahw um okwudok armatok. \v 29 Aria douk nyakip nabep pape yopunyi rogur ehahi ponuk nyak um nyunek yoweishi inahos, namudok aria douk atin nyutuk apudok nabep ba nyuwashopuk. Namudok wosik um anabik um nyak kanak yowegun ba nyuwashagunuk aria douk madae nyenek yoweishi inahos uwe, uwok, aria ta mare shuwashokuk ihinyum nyak kanak nyubuh gani yoweihi nyih hanu um hel iri. \v 30 Aria douk nyakin yopunyi rogur nyubirok nyak ba nyuguruki um nyenek yoweishi inahos, namudok aria douk atin nyutupok enyudok rogur ba nyuwashenyuk. Namudok wosik um anabik um nyak kanak yowegun ba nyuwashagunuk aria douk madae nyenek yoweishi inahos uwe, uwok, aria ta mare shuwashokuk ihinyum nyak kanak nyubuh gani yoweihi nyih hanu um hel iri.” \s1 Jisas Nakripesh Um Agundok Douk Shabrigesh Eshesh Kanak Da Shanaraum Um \r (Matyu 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 Aria Jisas ta nakri namudok, “Seiwok eshesh shakri namudok, ‘Douk anan arman niyatokuk ananik irohukwik, aria anan ta nukok irohukwik anap shup um ta shubrig eshesh kanak eshesh shunoraum um.’ \v 32 Aria douk eik yakana ikrip ipak namudok, aria douk anudok arman niyatok ananik irohukwik aria douk abudok nyutob ananik irohukwik madae kwonek wehrur kuni anan arman, namudok aria douk anudok arman nenek armatok um kwabrig enyudok shunoraum enyi lo. Umum maresh, ta okwudok armatok kurao kupaini arman, aria okwudok armatok kwonek wehrur um kwani anudok anan arman sheshuh um. Aria ta anan arman nurao onok armatok, seiwok okwokwin raminen niyatokuk iri, anan shopunek nabrig enyudok shunoraum enyi lo aria anan shopunek nenek wehrur um nani okwudok armatok sheshuhum.” \s1 Jisas Nakripesh um maresh Shukuna Adur Iruhw \p \v 33 Aria Jisas ta nakripesh namudok, “Ipak pumnek enen baraen seiwok shakrip ipakish popehesh yamehesh shemnek aria ipak shopunek douk pemnek, enyudok baraen nyape namudok, ‘Nyak mare ta nyigiyagig um agundok ta nyukri adur iruhw um. Aria agundok nyukri adur iruhw um nyakana nyenek enen mugu um, aria ta adur atin nyigipesh enyudok baraen aria nyenekesh shutogur adur atin um Debeini ananis nabes.’ \v 34 Aria douk eik yakrip ipak, douk ipak mare ta piyagwreh pukri adur iruhw. Amu wouwokuk. Ipak mare ta piyagwreh pukri heven um punek enen baraen nyutogur dodogeshin. Umum maresh, Iruhin napeyenyi debeinyi wagitur da nyape heven. \v 35 Aria ipak mare ta piyagwreh pukri agudok nahobig um punek enen baraen nyutogur dodogeshin. Umum maresh agudok nahobig douk kabi da wabur um Iruhin noduk ananiruh yeriweruh heyotu agudok nahobig. Aria shopunek ipak mare ta piyagwreh pukri wabur Jerusalem shopunek um punek enen baraen nyutogur dodogeshin. Umum maresh, abrudok wabur douk anudok atun Debeini King ananibur wabur. \v 36 Aria ipak mare ta piyagwreh pukri ipakigos baragos um punek enen baraen nyutogur dodogeshin. Umum maresh, nyak madae nyukana wosik atin um ta nyenek anap nyakip baragitep nyakig barag um ta putogur shigorihwipi aka behrabipi, uwok. \v 37 Aria ipak ta pukri pukuna ‘Adur’ aria ‘Uwok’ atin. Enyudok atin ipak ta pukriyen aria meyoh. Ihin kupainyi baraen da shiyagwrehen ba shagiyagig aria shaduronen um enyudok baraen iri enyudok baraen da nyatograri enyudok yoweinyi sagab Satan da neyagwrehen ba nyatogur.” \s1 Jisas Nakripesh um maresh Ta Shubeiri Baraen Wanohw Douk Kupaishi Shenekesh-umesh Iri \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 Aria Jisas ta nakri namudok, “Ipak seiwok pemnek shakri namudok, ‘Douk anan arman nununu kupaini arman ananip nabep, aria anan ko shopunek nutanam nununu nanudok ananip nabep. Aria douk anan arman nudar kupaini arman ananihw nahw, aria anan ko shopunek nutanam nudar nanudok ananihw nahw.’ \v 39 Aria douk eik yakrip ipak namudok, Ipak mare ta putanam pubeiri nigwanoh, baraen um douk kupaishi shenekesh yowiyokuk um ipak iri, uwok. Aria douk anan arman nubo enesh nyakish popaeshohos, aria nyak nyukonugu wobresh popaeshohos shopunek ba nesh. \v 40 Aria douk anan arman nakana nenemen kwot aria nutrin nyakit siot, aria nyak shopunek ta nyukonugu nyakit saket shopunek um anan. \v 41 Aria douk anan arman dodogeshin um nyak ta nyusahumon ananih jah ba nyigim yah nyunak 1 kilomita, namudok aria nyak nyusah jah nyigim yah nyinak 2 kilomita. \v 42 Aria douk anan arman norig nyak um nyukon enesh muguhwos um anan, aria nyak wosik shukon eshudok muguhwos anan da narigen-meishi. Aria douk anan arman nakana nyukon enesh muguhwos meyoh ba kweipon aria anan ta nutanam nukenyeshi um nyak, aria nyak mare nyukon agab um ananin baraen uwe, uwok.” \s1 Jisas Nakripesh Um Agundok Apakish Urkum Apahw Shukri Shunawasham Apakish Horik Horin \r (Luk 6:27-28, 32-36) \p \v 43 Jisas ta nakri namudok, “Ipak seiwok pemnek shakri namudok, ‘Ipak ko gamo pukri punawasham ipakishi arpesh atish, aria ipakish urkum apahw ko yoweshum ipakish horin horik.’ \v 44 Aria douk eik yakripep namudok, ipak douk aria ta putanam pukesh ipakish urkum apahw aria pukri punawasham ipakish horin horik, aria ipak punek beten um eshesh aria Iruhin ta gamo nugabe eshesh douk shenekesh yowiyokuk um ipak iri. \v 45 Namudok aria ipak ta pupe kabi da Iruhin ananish nugashish um ipakin Yaken douk nape heven iri. Anan douk nenek wah hutao um yoweishi arpesh aria shopunek um yopishi arpesh. Aria anan shopunek nenek eshah hormorim um yopishi arpesh aria shopunek um eshudok arpesh da shanahwaram um yoweishi arpesh shopunek. \v 46 Douk ipak pukuna pukri eshudok arpesh douk shakri ipak atip iri, aria ipak ta purao maresh yopishi? Douk harao takis iri, amam shopunek douk henek apunih aih. \v 47 Aria douk ipak punek ruwahep wabigep um ipakish wanaruh atish, aria ipak ta punek uhwin um kupaishi arpesh esheshish urkum apahw mumam? Eshesh madae shudukemesh um Iruhin ananin baraen iri douk shenekesh namudok atin. \v 48 Aria ipak douk ta putogur yopip abom um punek yopishi eneshenesh atin aria pupe kabi da ipakin Yaken nape heven iri douk nape yopuyopuni abom.” \c 6 \s1 Jisas Nakripeshum Shusuhw Yopuhwi Ruwohwum \p \v 1 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak ko gamo pudukemesh. Ipak mare pusuhw ipakihw yopuhwi ruwohw yopugunum um ihish arpesh ta shutik uwok. Douk punekesh namudok, aria ipak ta mare purao yopishi eneshenesh um ipakin Yaken douk nape heven iri, uwok. \p \v 2 “Aria douk ipak pakana pukesh eneshenesh um eshudok douk eneshenesh wokeshi, aria shopunek mare pukrip arpesh shurik shunak ba shuhwar shukripesh um nyak nyenekesh namudok kabi da enesh arpesh shabirak um gani numun lotuig urusag aria gani debeihi yeh. Eshudoki arpesh shakana shigiyagim ihish arman armatok, aria eshesh kupaikwi kupainari ta shukana eshudoki arpesh da yopishi aria shuhur esheshish nyeiguhw shuto gani iruhw. Eik yakripep adurin baraen, eshudoki arpesh douk sharao esheshishi yopishi eneshenesh aria jurug. \v 3 Douk nyakana nyutaurum eshudok jah eneshenesh wokeshi, aria douk ruwohw nyasuohwi nyakin yoweinyi rogur mare nyudukemesh um marohw ruwohw douk nyakin yopunyi rogur nyasuohwi. \v 4 Namudok aria enyudok mour um shutaurum jah um eneshenesh wokeshi douk nyubeshuken nyeneken iri ta nyupe nyunubeshuk-igunum. Aria ta nyakin Yaken nutik eneshenesh shape nyunubeshuk-igunum iri, aria anan ko nuken yopishi eneshenesh um nyak.” \s1 Jisas Nakripesh Um Agundok Shunek Beten Um \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak pakana punek beten um, aria ipak mare punekesh kabi da amudok hagiyagigi henekeshum. Amam hakana hiyotu henek beten numun um lotuig urusag aka hiyotu agundok worobaishi arpesh sharahaen um debeihi yeh um kupaishi arpesh shutrum. Eik yakripep adurin baraen um ipak, amudok iganigadae harao amamibor utabor jurug. \v 6 Aria douk pakana punek beten um, aria puwish ipakig urusag aria puwaru witog aria punek beten um ipakin Yaken douk nape nonobeshuk-igunum. Aria ipakin Yaken douk apa natik eshudoki, anan ta gamo nugabe ipak nukep ipakish yopishi eneshenesh. \v 7 Aria abudok nyutob ipak pakana punek beten obi nyutob, aria mare punek beten piyagwreh sabain atin baraen meyoh, namudok eshudok madae shudukumesh um Iruhin iri shabirak um. Esheship urkwip por namudok eshesh ta shiyagwreh sabainyi baraen aria Iruhin ta numnek eshesh. \v 8 Ipak mare pugipesh eshesh da shenekeshum, uwok. Douk ipak madae pupuk ipakig nukwatog obi nyutob um porig ipakin Yaken um enesh eneshenesh, aria anan iganigadae nadukemesh um ihish eneshenesh ipak douk wokeshi. \p \v 9 “Ipak pakana punek betenum, aria punek beten namudok. \q1 ‘Apakin Yain, nyape iruhw heven iri, apak makri \q1 ihishmorim arpesh shutuk nyakin yopunyi nyeigur nyape holi iri nyuto gani iruhw. \q1 \v 10 Apak makri nyak nyupe debeini um sabaishi arpesh. \q1 Apak mape atap iri makri mugipesh nyakin baraen atin, \q1 kabi da eshesh shape iruhw heven iri shenekesh um. \q1 \v 11 Douk nyukop doukigun worigun ahudok atuh nyumnah. \q1 \v 12 Aria nyukweshih-umap ihish yoweishi inahos \q1 apak monekesh iri, kabi da apak shopunek menekesh um kupaishi shenekeshomap iri. \q1 \v 13 Aria nyak mare ta nyukrip yoweinyi sagab Satan \q1 um nukwiraeh apak ba munek yoweishi inahos uwe, uwok. \q1 Aria nyak nyutaurum apak nyukrip Satan um ta mare nunamori apak \q1 aria nyukweshihuk yoweishi inahos um apak. \q1 [Nyak atin nyape nyohwar arpesh um shuwish \q1 agundok nyak nyape Debeinarium nyakish arpesh um, \q1 aria nyak dodogowinyi abom aria sabaishi arpesh shatuk \q1 nyakin yopunyi nyeigur nyape holi iri \q1 nyuto gani iruhw ihih nyumneh. Adur atin.]’ \p \v 14 “Pumnek. Douk ipak puwaromesh kupaishi shenekeshi yoweishi inahos, aria ipakin Yaken nape heven anan ta nukweshih ipakish yoweishi inahos shopunek. \v 15 Aria douk ipak mare pukweshih yoweishi inahos um eshesh kupaishi arman armatok, aria ipakin Yaken shopunek ta mare nukweshih ipakish yoweishi inahos.” \s1 Jisas Nakripesh Um Agundok Shashakur Um Worigun Eneh Nyumneh Aria Shunek Beten Atin Um \p \v 16 Jisas nakri namudok, “Douk pakana pushakur um worigun eneh nyumneh, aria ipakigos yomogos mare yowegos kabi da arpesh shagiyagigi shenekesh um. Esesh shenek esheshigos yomogos yowegos, aria ihish arpesh shutrish aria shudukemesh namudok eshesh da shushakur um worigun. Eik yakripep um adurin baraen ipak, eshesh iganigadae sharao yopishi eneshenesh aria jurug. \v 17 Aria ipak douk pakana pushakur um worigun, aria pukrup yomogos ba puwem yopuri wel ipakigos baragos. \v 18 Namudok aria ihish arpesh ko mare shudukemesh namudok ipak da pushakur um worigun. Aria ipakin Yaken da nape nunubeshuk-igunum iri, anan atun ko nudukemesh. Aria ipakin Yaken apa natik eneshenesh shunubeshuk iri, anan ko nukep yopishi eneshenesh um ipak.” \s1 Jisas Nakripesh Um Yopishi Eneshenesh Shurimesh Shushubuk Heven Iri \r (Luk 12:33-34) \p \v 19 Jisas nakri namudok, “Ipak mare putorum yopiyopishi eneshenesh ipakish aria pushubuk atugun agundok um agudok nahobig, uwok. Puneshubuk agundok um yomiyamish aria ros ko shununish, aria eshudok shakwaruhi ko shubrig narub urusag ba shukwumesh aruh. \v 20 Namudok aria ipak ko putorum yopiyopishi eneshenesh aria pushubuk atugun gani iruhw heven. Umum maresh, gani iruhw heven yomiyamish aria ros ko mare shununish aria eshudok shakwuaruhi ko mare shubrig narub urusag ba shukwumesh aruh uwe, uwok. \v 21 Aria abrudok wabur eshudok yopiyopishi eneshenesh ipakish shakus aburi, aria douk abrudok wabur atubur ko ipakish urkum apahw ko shunuwasham-agun abom um ta shupe.” \s1 Arpeshis Nabes Asas Douk Kabi Enen Lam Um \r (Luk 11:34-36) \p \v 22 Aria Jisas ta nakri namudok, “Nabes sape kabi da lam um ipakiruh yegeshiweruh. Aria douk ipakis nabes yopusium, ta lait shunukit ihigunum ipakiruh yegeshiweruh. \v 23 Aria douk ipakis nabes yowes, aria ihigun um ipakiruh yegeshiweruh ta hupeim arukwut. Namudok aria douk atudok lait tupe numuninyum douk kabi da arukwut um, aria ta atudok arukwut ko tutogur debeiti abom.” \s1 Anan Arman Ko Mare Wosik Um Nenek Mour Um Biom Takwiyem Atugun \r (Luk 16:13) \p \v 24 Jisas nakri namudok, “Madae anan arman douk ta wosik um nupe shukam um biom takwiyem atugun uwe, uwok. Aria ta ananish urkum apahw shukri anan aria yowesh um naniganan. Aria ta numnek baraen um anan aria nukon agab um naniganan. Aria ipak douk shopunek ta mare pupe shukam um Iruhin aria utabor shopunek uwe, uwok.” \s1 Jisas Nakripesh Um Agundok Eneshenesh Wokesh Aria Eshesh Urkwip Yowep \r (Luk 12:22-31) \p \v 25 Aria Jisas nakri namudok, “Namudok aria eik yakripep, ipak mare urkwip aparuh yowesh um ipak kanak aria pakri, ‘Douk ta apak muwok maresh muguhwos? Aria ta muwok marabar abar?’ Aria mare urkwip aparuh yowesh um ipakiruh yegeshiweruh aria pakana, ‘Douk ta muwah mareh rupeh?’ Enyudokmori ipak mare ta piyagwrehen atin uwe, uwok. Ipak douk ta mare pupe dodogowip um rupeh hani worigun atish aria pupe roubi nyutob agundok atap uwe, uwok. Ipak purik gamo pupe yopip abom ba iyoh aria eshudok ko pugiguk pure urukumomesh. \v 26 Ipak douk putik armiguhw hwohwebur iruhw iri. Ogwoguh madae hwu worigun uwe, uwok. Aria ogwoguh madae hutorumogun ba hugunubuk shawok worigun ati urupat uwe, uwok. Ogwoguh douk ipakin Yaken nape heven iri nukoguh worigun. Aria ipak douk peshagrakuk armiguhw, aka uwok? \v 27 Aria douk enen um ipak enyenyish urkum apahw shor shunak yoweshum ta nyupe anagun shopunek banogun nyutobigun nyupe agundok atap nyishagrakuk abudok nyutob douk ko nyugok obi? Namudok ta uwok. \p \v 28 Aria umum maresh ba ipakish urkum apahw yowesh um rupeh? Ipak ko putik kabi da eshudok wanorish aruruhish shatogur um. Eshesh douk shatogur mumam? Eshesh madae shunek enen debeinyi mour uwe, uwok. Eshesh madae shenek rupeh uwe, uwok. \v 29 Aria douk eik yakrip ipak, seiwok King Solomon nere sabaihwi yopuyopuhwi ananihw suruhw ba uwok, eshudok aruruhish shenek uhwin um Solomon ananihw suruhw. \v 30 Aria douk aruhudok utoruh hape ihigunmorim, aria nuhut atin arpesh ta shutuporuh aria shuwashoruh um nyih hunuruh. Aria aruhudok utoruh douk Iruhin naginohwaruh. Namudok aria ipak armam armago papeum shokwinyi bilip meyoh, ipak douk gamo pudukemesh namudok, Iruhin ta gamo nuginohw ipak shopunek. \v 31 Namudok aria ipak mare ipakish urkum apahw shor shunak yowesh aria pukana, ‘Ta apak muwok maresh? Ta apak muwok marabar abar? Ta apak mure mareh rupeh? Uwok.’ \v 32 Eshesh eshudok madae shudukemesh um Iruhin iri eshesh ko esheshish urkum apahw ta yowesh um shurim eshudok ihish eneshenesh. Douk ipakin Yaken nape iruhw heven iri anan iganigadae nadukemesh jurug um eshudok ihish eneshenesh ipak wokeshi. \v 33 Aria douk nyarik iri mugu ipak ta ko gamo punekenyi douk nyakri namudok. Ipak pupe dodogowip atip um puwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um aria punek yopihi atih aih. Ipak purik punek enyudok aria ihishmorim eneshenesh eshudok ta anan nukepesh shopunek um ipak. \v 34 Namudok aria ipak mare urkwip aparuh yowesh um maresh ta shutogur nuhut, uwok. Umum maresh, eneshenesh ko shutogur nuhut iri nyunekesh wokish shutogur nuhut. Aria maremaresh eneshenesh shakana shutogur doukih nyumnah iri nyunekesh wokish shutogur douk.” \c 7 \s1 Jisas Nakripesh um maresh Shuduk Heh Um Kupaishi Arpesh Shenek Yoweishi Inahos Um \r (Luk 6:37-38, 41-42) \p \v 1 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak mare pusuhw wis ba puduk heh aria baraen um kupaishi ba pakana eshesh da yoweishi, uwok. Ipak penekesh namudok aria Iruhin ko ta nenekesh namudok atin um ipak shopunek. \v 2 Iruhin ko nusuhw wis aria nuduk hah aria baraen um ipak kabi da ipak penekeshum kupaishi arpesh um. Aria ahudoki atatahih aih, baraen atish ipak da penekesh um kupaishi arpesh iri, ahudok atatahih aih, baraen atish ko Iruhin nutanam nenekesh um ipak namudok atin shopunek. \p \v 3 “Umum maresh, ba ipak patik mehimainyi nyubuhasin nyor ipakin anokwinen ananip nabep iri, aria ipak da madae urkwip purum debeipi rowogip aidap da por ipakis nabes iri? \v 4 Aria douk aidap por ipakis nabes, aria umum maresh ba ipak ta pukrip ipakin anokwinen, ‘Anokwin, eik yakana itukuk nyubuhas da shor nyakip nabep iri?’ \v 5 Ipak douk penek rohw iri aria pagiyagigi. Riguk ipak ta putukuk debeipi rowogip aidap por ipak kanak ipakis nabes iri ba jurug. Aria kwehig ba gamo putik aria ko putukuk shokushi nyubuhas da shor ipakin anokwinen ananip nabep iri. \p \v 6 “Ipak mare puhur yopiyopishi eneshenesh shugraeheshum Iruhin iri, aria puko nubagwesh. Umum maresh, nubag ta gutanom aria gunatuk ipak. Aria ipak mare puwashok yopiyopibi ipakib weiyoub bunam burguhw. Um maresh, ogwogwuhw ta hwusish weiyoub hurukutunab hwukwu ohwip.” \s1 Jisas Nakripesh Um Shenek Beten Um Iruhin Aria Ta Nukesh Yopiyopishi Eneshenesh \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak penek beten aria porig Iruhin um ta nukep eneshenesh, aria anan ta nekepesh. Ipak penek mour dodog um purim eneshenesh aria ta putrish. Ipak pubo wit, aria Iruhin ta nujik wit um ipak. \v 8 Ihish arpesh shenek beten um Iruhin iri, eshesh ta shurao eneshenesh. Arpesh shenek mour dodog um shurim eneshenesh iri, eshesh ta shutrish. Arpesh ko shubo wit iri, Iruhin ta nujikomesh wit. \p \v 9 “Aria ko enen batowin um enen arpen um ipak ko nyorig enyenyin yaken um nuken bret, aria ko yakenomen nuken utomum batowin aka? Namudok ta uwok. \v 10 Aria ko batowin nyorig yaken um nuken anar eyur, aria ko yakenomen nuken anar yoweiri yur aka? Namudok shopunek ta uwok. \v 11 Ipak yakenyim penek sabaishi yoweishi eneshenesh iri agudok nahobig, aria ipak madae pigiyagim batowish uwe, uwok. Aria ipak padukemesh um pukesh yopishi eneshenesh um ipakish nugashish. Namudok aria ipak ta gamo pudukemesh namudok, ipakin Yaken da nape heven iri anan ta nunadudareh um nukep yopiyopishi eneshenesh um arpesh shenek beten um anan iri. \p \v 12 “Namudok aria ihih yopihi aih ipak pakana ta kupaishi arpesh shenekeh um ipak, aria ehudoki atih yopihi aih ipak ta punekeh um kupaishi arpesh shopunek. Enyudok douk baugenyum baraen um lo, aria enyudok douk shopunek baugenyum baraen um seiwok profet hakriyenyi.” \s1 Jisas Nakripesh Um biyeh Yeh \r (Luk 13:24) \p \v 13 Jisas nakri namudok, “Ipak punak puwish atudok shokwuti wit. Aria wit douk tunam yoweihi yah ta punak puwishukuk ahi ahudok debeihi yah, douk sabaishi arpesh shatik shokubur um shakana shigimoh. \v 14 Aria wit tunam abrudok yopuburi wabur iri um arpesh shunak shupe wosik yopinyi poe iri, atudok wit shokukutet abom iri, aria yah hunam abrudok wabur iri shopunek sabaishi arpesh madae shigimoh uwe, uwok. Aria douk atin atin arman armatok wosik shatik shadukemesh aria shagim ahudok yah.” \s1 Apak Ko Gamo Mudukemesh Um Amudok Henek Rohw Aria Hagiyagigi Profet Um Amamin Baraen \r (Luk 6:43-44, 13:25-27) \p \v 15 Aria Jisas ta nakri namudok “Ipak ta gamo pudukemesh um amudok hagiyagigi profet. Amam ko hiyagwreh yopinyi baraen um honuk ipak. Amam hakana ta hiyagwreh higiyagig um ipak aria honunip. Amam kabi da wanarig nubag um gwure sipsipihw yegenyihw, aria ta gwunak huruhuruk um eshesh sipsipahos aria ta gwusuwesh. \v 16 Ipak ta ko putik kabi da hiyagwreh henek eneshenesh um aria ta pudukemesh, amudok da hagiyagigi profet, aka uwok? Aria ko pudukemesh. Arpesh ta shunam segego watogur-aruhi madururuh aria ta shudi wainip shuruwep, aka? Aria arpesh ta shakana shudi shuruwep peir rowog da nyunuhwarom fik iri, aka ta shunam nyugwugwus-iruhi yoweiruhi utoruh? Namudok uwok. \v 17 Namudok atin ihigosum yopugosi rowos sobuki yopipi shuruwep. Aria yoweigosi rowos sobuki yoweipi shuruwep. \v 18 Yopugosi rowos ko mare subuki yoweipi shuruwep. Aria yoweigosi rowos ko mare subuki yopipi shuruwep. \v 19 Ihigos rowos da madae subuki yopipi shuruwep iri, eshesh ta shubro-ogos aria shuwashogos sunam nyih ko hunugos. \v 20 Namudok aria ipak ta gamo putik amam da henek eneshenesh um aria hiyagwreh um aria ta pudukemesh um amudok henek rohw ba hagiyagigi profet.” \s1 Jisas Nakripesh Um Eshudok Arpesh Anan Ko Mare Nuhwaresh Ananish Arpesh Iri \r (Luk 13:25-27) \p \v 21 “Ipak mare pur urkum apahw namudok. Ihish arpesh da shuhware, ‘Debeini, Debeini,’ aria eshesh ta shunak shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven, uwok. Arpesh shagipesh eikin Yain ananin baraen iri aria ananish urkum apahw shakri um gani heven, eshesh atish ko shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. \v 22 Nohudok nyumnah Iruhin ananih kwotogwih nyumnah, sabaishi arpesh ko shukrip eik namudok, ‘Debeini, Debeini,’ apak seiwok masuhw nyakin mour profet um nyakin nyeigur. Umum nyakin nyeigur apak mohiah yoweishi sagabehos. Umum nyakin nyeigur apak menek Iruhin atun neneken iri mour. \v 23 Aria um abudok nyutob eik ko ikripesh namudok, ‘Eik madae idukem ipak uwe, uwok. Ipak eshudok arpesh da apa pape penek yoweishi inahos atish iri, ipak karuwokuk um eik!’” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Biom Armam Harok Urusag Iri \r (Luk 6:47-49) \p \v 24 Jisas nakri namudok, “Ipak amiapen pumnek enyudok eikin baraen iri aria pigipeshen, enyen kabi da enen arpen yopugi barag gorenyi, nyarok enyenyit urupat totem utaborigunum. \v 25 Aria eshah harari, dodogowinyi uhwin nyahur, aria uhwin eshah shabo atudok urupat. Aria atudok urupat madae tutu uwe, uwok. Umum maresh? Arpen nyarok urupat utabor bor amnab iri buwapom urupat aria dodogeshit atut. \v 26 Aria arpen da nyemnek enyudok eikin baraen aria madae nyigipeshen, enyen kabi da enen nyogugaki arpen nyarok enyenyit urupat totem arukot atut takusum. \v 27 Aria debeishi uhwin eshah shatogur aria debeibusi worubus sawori, aria shadigur atudok urupat. Aria atudok urupat tanadigur tabuh takus atap aria tutukarot yowiyokuk.” \s1 Jisas Ananin Dodog \p \v 28 Aria Jisas neyatok ihin baraen um eshudok eneshenesh, aria ihish armam armago esheshish urkwip aparuh shakitak yowiyokuk um ananin baraen. \v 29 Umum maresh? Anan madae niyagwreh nukesh skul kabi da amudok henek skulumesh um Iruhin ananin lo iri uwe, uwok. Aria anan da neyagwreh kabi da anan debeini morim. \c 8 \s1 Jisas Nagapesh Anan Um Ehudok Yoweihi Arugeh Lepra Hapenyan Iri Arman \r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16) \p \v 1 Aria Jisas nakitak nabuhi mihig, aria sabaishi arpesh shagipeshan shanak. \v 2 Aria anan ehudok arugeh lepra hapenyan iri nanaki um Jisas aria nabuh noduk ohrubus huruk um Jisas aria nakri namudok, “Debeini, nyak nyukri wosik um, aria nyak ko nyugapeshe aria ta eik yopuwe.” \p \v 3 Aria Jisas nuwem ananis wis anudok arman aria nakripan namudok, “Eik yakri wosik um nyak nyutogur yopunyi arpen.” \p Aria atub nyutob ehudok arugeh lepra haniyatokuk um anan, aria natogur yopuni arman. \v 4 Aria Jisas nakripan namudok, “Nyak ko gamo nyudukemesh. Aria mare nyukrip enen arpen um eshudok eneshenesh da shatogur um nyak iri, uwok. Nyak kare ba nyiyabig nyakihw yegenyihw um anan pris aria nyenek ofa kabi da seiwok Moses nakri um. Nyunekesh namudok um aria arpesh ko shudukemesh namudok nyakih arugeh iganigadae hatuh.” \s1 Jisas nagapesh Anan Arman Douk Nenek Mour Um Anan Debeini Soldia Iri \r (Luk 7:1-10) \p \v 5 Jisas nanak nawish wabur Kaperneam aria anan debeini soldia um amam 100-poreim soldia iri um Rom esheshin ami anan nanaki aria narik Jisas debeg namudok, \v 6 “Debeini, anudok neneme mour um eik iri, arugeh hapeyan aria neshuh nakus urupat. Aria anan nemnek ananihw yegenyihw erigerishihw atuhw.” \v 7 Aria Jisas nakri namudok, “Wosik eik ko inak ba igabeyan aria yopun.” \p \v 8 Aria anudok debeini soldia nakrip Jisas namudok, “Debeini, eik madae yopuwe iri uwe um nyak nyunaku nyuwish eikit urupat uwe, uwok. Nyak nyukri baraen atin aria anudok arugehin neneme mour iri ko ta yopun. \v 9 Umum maresh? Eik shopunek yenek mour um ami aria anam debeimi heyotu harig um eik. Aria eik shopunek eik kanak debeini um anam kupaimi soldia. Aria eik ikrip anan, ‘Nyak kare,’ aria anan ta nunak. Aria eik ikrip kupainari, ‘Nyak yowi,’ aria anan ta nanaki. Aria eik ikrip anudok neneme mour eik iri, ‘Nyak nyenek enyudok mour,’ aria anan ta neneken.” \p \v 10 Jisas nemnek enyudok baraen aria nakitak yowiyokuk. Aria nakrip eshudok arpesh shagipeshan iri namudok, “Eik yakripep adurin baraen, eik nubo madae itik enen arpen orokohun um eshesh Israel um nyenek bilip dodog kabi da anudok arman um uwe, uwok. \v 11 Aria eik yakrip ipak, sabaishi arpesh shape nahobigos gani aun nakih-morim aria gani aun nabuhum ta shanaki, aria eshesh ta shunaki shupe shuwok worigun shuni Abraham nini Aisak aria Jekop abrudok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven. \v 12 Aria ipak Juda pakana puwish pupe agundok Iruhin ananish arpesh shupe um. Aria enep um ipak Iruhin ko nipuhur nuwashep putogur aduk um arukwutibur wabur. Aria nabrudok wabur eshesh ko shureh yowiyokuk aria shurpak naruh shuwegoruh.” \p \v 13 Aria Jisas nakrip anudok debeini soldia namudok, “Nyak douk kare. Aria ihish eneshenesh ta shutogurum nyak kabi da nyenek bilip um.” \p Aria douk abudok atub nyutob anudok arman nenek mour um debeini soldia iri arugeh hatuh aria natogur yopunyi arpen. \s1 Jisas Nagabe Pita Ananik Nakwurikwik Yopuk \r (Mak 1:29-31; Luk 4:38-39) \p \v 14 Aria Jisas nanak nawish Pita ananit urupat, aria natik Pita ananik nakwrikwik kweshuhw kwotem aras, okwok da arugeh hapeyok aria okwokwihw yegenyihw juwehosihw atuhw. \v 15 Aria Jisas nasuhw okwokwis wis aria okwokwih arugeh hatuh. Aria okwok kwakitak kwape kwonekuman Jisas worigun. \s1 Jisas Nagabe Sabaishi Ehudok Arugeh Henekeshi Shatogur Yopish \r (Mak 1:32-34; Luk 4:40-41) \p \v 16 Douk wabigep hurukatin um wab aria shape sharauri sabaishi yoweishi sagabehos shapenyeshi arpesh shanamari Jisas. Sharaeshi aria nakripesh atin baraen meyoh aria eshudok yoweishi sagabehos shatogur sharuwok. Aria anan nagabe ihishmorim arugeh da hapeyeshi. \v 17 Anan douk nenek enyudok um enen baraen seiwok profet Aisaia neyagwrehenyuk aria nyatogur adurin atin. Baraen enyudok, Iruhin nakri namudok, \q1 “Anan meyoh nahiyahuk yomo yomogih apakih arugeh nagabeyap um yopup.” \s1 Jisas Nakrium Agundok Arpesh Shukri Shugipesh Anan Um \r (Luk 9:57-62) \p \v 18 Jisas natik sabaishi arpesh shanaki sheyatu shersharihan aria nakrip ananim disaipel um hunam gani wobrag Galilieg waiyag. \v 19 Aria anan nenek skulumesh um lo iri nanaki nakrip Jisas namudok, “Tisa, ihigun nyak nyunak um, eik shopunek ta inamen unak atin.” \p \v 20 Aria Jisas nakri namudok, “Wanarig nubag gweshuh nuwagos-igunum. Aria armiguhw huhwebur iruhw aria shopuk hweshuh was. Aria Eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri, eik douk urupat uwok um inak ishuh ipeum, uwok.” \p \v 21 Aria kupaini arman apa nagipesh Jisas iri ta nakripan namudok, “Debeini, eikin yain watak nape. Nyak yotum eik ba inak ba itrun anan nugok ba iroman ba iyoh aria inaki inamen unak.” \p \v 22 Aria Jisas nakripan namudok, “Nyak bukeshuk. Eshesh shagok iri, eshesh ko shurom eshesh kanak. Nyak yowi douk ba nyigipesh eik.” \s1 Jisas Naho Debeinyi Uhwin Eshah Um Jurug \r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Aria Jisas naprok nato anat bot, aria ananim disaipel shopunek hato bot aria heiran hanak. \v 24 Hanak orokohun um waiyag, aria atub nyutob enesh uhwin eshah shakitak shohur waiyag aria debeibi morub jirigarab bawish bot aria bot hurukatinyum tubuhuk waiyag. Aria Jisas anan douk neshuh notem bot. \v 25 Ananim disaipel hanak henyubarun aria hakripan hakana, “Debeini, kwakitak ba nyutaurumap. Apak hurukatinyum ko mugok.” \p \v 26 Aria Jisas nakripam namudok, “Ipak panogugur um maresh? Ipak douk madae punek bilip um eik uwe, uwok.” \p Nakripam namudok aria ta nakitak naho eshudok debeishi uhwin eshah shani morub. Namudok aria uhwin eshah shagok shabuh. Aria waiyag ta gabuh gor shemshem. \p \v 27 Aria amam disaipel hakitak yowiyokuk ba minih ham meyoh. “Anudok meini arman aria uhwin eshah ba waiyagib morub shopunek shomnek ananin baraen!” \s1 Jisas Nagabe Biom Armam Yoweishi Sagabehos Shapenyam Iri \r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39) \p \v 28 Aria Jisas nanak natogur gani wobur ehahum Galilieg waiyag gani Gadara esheshig nahobig aria biom armam hape wonugwegwiruh um iri hatogur hanaki hatik Jisas. Amudok biom, yoweishi sagabehos shawisham ba dodogeshim atum. Arpesh shanogugur aria madae shugim nohudok yah uwe, uwok. \v 29 Amam hatik Jisas aria huhwar debeg, “Nyak Iruhin ananin Nuganin nyak nyakana nyenekap mumam apak? Abudok nyutob nyak nyanaki um nyop nyihiyahap obi nyutob da madae butogur uwe, uwok.” \p \v 30 Huruk um nagundok anogwuh burguhw hwetu apa hwashohagun. \v 31 Aria eshudok yoweishi sagabehos shunokrep Jisas, “Nyak nyakana nyihiyah apak mutogur munak um, aria nyak shopukap munak muwish gwagwuhwudok burguhw.” \p \v 32 Aria Jisas nakripesh namudok, “Ipak togur kare.” \p Aria eshudok yoweishi sagabehos shakutukuk amudok biom armam, aria shatogur shawish burguhw. Aria agwuhwudok ihigwuhw um burguhw hwahur debeg abom hwanak hwaporok hwabuh enen natogur gani yowegunum. Aria hwabuh Galilieg waiyag hwabarahuk aria hwagok. \p \v 33 Amudok hape hako burguhw iri hatik namudok aria haruwok. Amam hanak hatogur wabur aria hakrip armam armago um eneshenesh da shatogur iri. Hakripesh um maresh da shatogur um amudok biom yoweishi sagabehos shapeyomi shopunek. \v 34 Aria ihish arpesh shape abrudok wabur iri shanamori Jisas. Eshesh shatrun aria shakripan um nukutukuk esheshig nahobig ba nanak kupaigunum. \c 9 \s1 Jisas Nagabe Anan Douk Roguhw Aiyas Shagokan Iri \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 Aria Jisas ta naprok anat bot, aria nutanam nabinawish gani wobrag Galilieg waiyag aria nanak natogur abrudok wabur da napeyabur iri. \v 2 Aria anam armam husahi anan roguhw aiyas shagokan iri notemi anas aras. Aria Jisas natik amudok da adur atin henek bilip aria nakrip anudok arugeh hapeyoni namudok, “Nuganin, nyakish urkum apahw ko shupe wosik atin. Nyakish yoweishi inahos eik douk yokweshihesh yeyatesh iyoh.” \p \v 3 Aria anam douk henek skulumesh um lo iri hemnek Jisas ananin baraen, aria hiyagwreh um amam kanak namudok, “Anudok arman douk nabubunim Iruhin.” \p \v 4 Aria Jisas nadukemesh um amudok amamish urkum apahw shor ahi aih aria nakri namudok, “Umum maresh? Ba ipakish urkwip aparuh yowesh um enyudok eikin baraen? \v 5 Maren baraen enyen wosik shokubur um eik ta ikriyen? Wosik um eik ta ikana, ‘Eik yokweshih nyakish yoweishi inahos,’ aka douk wosik shokubur um eik ta ikana, ‘Nyak kitak ba nyurahaen?’ \v 6 Aria eik yakana ipak ta pudukemesh namudok, Eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri yasuhw dodogum agudok nahobig aria eik ta wosik um ikweshih yoweishi inahos.” \p Aria Jisas nashakom anudok roguhw aiyas shagokan iri aria nakripan namudok, “Nyak kitak aria nyuhur nyakish shuhish, aria kare nyunam nyakit urupat!” \p \v 7 Aria anudok arman nakitak nanak wabur. \v 8 Eshudok ihish arpesh shatik namudok aria shanogugur. Aria eshesh shohur Iruhin ananin nyeigur nyato gani iruhw. Umum maresh? Anan da nukesh enyudoki dodog um arpesh shenek enyudoki mour. \s1 Jisas Nakrip Matyu Um Nigipeshan \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Jisas nakutukuk nagundok aria nagim yah nanak aria natik anan narao takis iri arman, nyeigurinum Matyu, nape apa shurao takis ati urupat. Aria Jisas nakripan namudok, “Nyak yowi ba nyigipesh eik.” \p Aria Matyu nakitak nanak nagipesh Jisas. \p \v 10 Hanak aria abudok nyutob Jisas nani ananim hantorum hape Matyu ananit urupat hape hawok worigun. Worobaimi harao takis iri hani eshudok shenek yoweishi inahos iri shanak shanamam shape shawok worigun. \v 11 Aria anam Farisi hatik namudok aria harig ananim disaipel namudok, “Yaipo, ipakin Tisa douk nani amam harao takis iri hani eshudok shenek yoweishi inahos iri shape atugun aria shawok worigun. Anan nenekesh namudok um maresh?” \p \v 12 Jisas nemnek enyudok baraen aria nakri namudok, “Arpesh arugeh wokeshi, eshesh madae shunam dokta uwe, uwok. Eshudok arugeh hapeyeshi atish eshesh ko shunak um shutik dokta. \v 13 Ipak kare ba putik baraen nyape Iruhin ananik buk, ‘Eik yanaiwos um ipakin wehinyi ofa ipak apa penekenyi. Eik yakri abom um ipak penek giha aria pusuhw yopuhwi ruwohw um ihish arpesh.’” \p Aria Jisas ta nakri namudok, “Eik madae inamorim ihwar yopishi arpesh atish uwe, uwok. Eik yanamorim ihwar eshudok arpesh shenek yoweishi inahos iri um shutanam shukon aparuh Iruhin aria shutogur ananish arpesh.” \s1 Jisas Nakripesh Um agundok Shashakur Um Worigun Eneh Nyumneh Aria Shunek Beten Atin Um \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 Aria abudok nyutob Jon nenek Baptaisumesh iri ananim disaipel hanamori Jisas aria harigan namudok, “Umum maresh? Ba apak mani Farisi apak mushakur um worigun, aria nyakim disaipel madae hushakur uwe, uwok?” \p \v 15 Aria Jisas nakripam wobuwobren baraen namudok, “Abudok nyutob anan arman narao onok armatok obi aria ta ananish wanaruh ta urkwip aparuh yoweshum anan douk wata nani eshesh shapeum aka uwok? Namudok ta uwok. Aria anob nyutob, enesh arpesh shunaki shurao anudok arman shunakuk aria anan madae ta nini ananish wanaruh shupe, aria eshesh ta shushakur um worigun. \p \v 16 “Madae enen arpen ko nyuhur anap namupi rupahip aria nyutapeyop um onohw umunihw um jugwaitori saket. Enyudok arpen nyibirak namudok akure, aria ko nyukrup saket aria apudok rupahip ko punokunish aria pubrig saket aria umunihw ko hwutogur dedebehw atuhw. \v 17 Aria madae enen arpen nyushar namuni wain um jugwaipi memeip munuhwip uwok. Enyudok arpen nyenekesh namudok, aria apudok munuhwip ta purop aria wain ta nutaurakuk nubuh amnab aria apudok memeip munuhwip ta yowep shopunek. Namudok aria enyudok arpen ko nyushar namuni wain nubuh namupi memeip munuhwip aria ta biyebiyesh shupe wosik atin.” \s1 Jisas Nagabe Onok Armatok Douk Kwasusuhw Ananih Rupah Iri Aria Nohuri Onok Batowinyik Kwagok Iri Kwakitak \r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56) \p \v 18 Jisas wata apa niyagwreh nani Jon ananim disaipel aria anan debeini douk debeini um atudok eshesh Juda shantorum ati urupat iri nanaki natu nabuh noduk ohrubus hurukatin um Jisas ananigas aiyas. Aria nakri, “Eikik nugawik douk atin kwagok. Eik yakri wosik um nyak nyunaku nyuwem nyakis wis iruhwik um aria ta kwukitak.” \p \v 19 Aria Jisas nakitak nunaman hunak aria ananish disaipel shopunek sheiran shunak. \v 20 Aria onok armatok okwok seiwok arugeh hapeyok 12-poreish kwarahos um owishibor banakok. Aria okwok kwanaki agabinum Jisas aria kwasusuhw anagas um ahudok rouhi rupah anan nenekah iri. \v 21 Okwok da apa kwaneyagwreh kwakri, “Ikri isusuhw ananih rupah atuh um, aria eik ta yopuwe.” \p \v 22 Aria Jisas natanam natruk aria nakripok nakri, “Nugawik, nyakihw apahw mare yowehw, uwok. Nyak nyenek bilip um eik, aria nyak ta yopin.” \p Aria abudok atub nyutob okwok owishibor tukaruboruk aria okwok ta yopuk. \v 23 Aria Jisas nanak natogur anudok debeini ananit urupat aria natik eshesh armam armago shape apa shereh. Amam apa hohapur buwaen aria apa shereh shanoruwor shabo sawiyeguh. \v 24 Aria Jisas nakripesh namudok, “Ipak ihipmorim kita togur aduk ba punak. Okwudok batowinyik madae kwugok uwe, uwok. Okwok da kweshuhw meyoh.” \p Aria eshesh shagokoruh anan shabo brakahas. \v 25 Aria nakrip ihishmorim um shutogur shupe aduk aria Jisas nawish nasuhw okwokwis wis aria nakwuhur kwakitak kwape yopuk. \v 26 Namudok aria baraen nyanak ihirub warub bape abudok amnab iri um agundok Jisas da nohur okwudok kwagok iri kwakitak kwape wosik atin um. \s1 Jisas Nagabe Biom Nabes Seshuhomi \p \v 27 Jisas nakutukuk nagundok aria nagim yah nanak. Aria biom nabes seshuhomi hagipeshan aria hohwar namudok, “Nyak Devit Ananin Barhonin, nyak ko nyenek gihaum ohwak biohw.” \p \v 28 Anan nanak nawish urupat aria amudok biom nabes seshuhomi hanamori anan. Aria Jisas narigam namudok, “Ipak biom penek bilip namudok eik ko wosik inek enyudok mugu nyutogur adur atin, aka uwok?” \p Aria amam biom hakripan namudok, “Adur atin Debeini. Ohwak biohw wonek bilip um nyakin dodogum nyugabeyohw.” \p \v 29 Namudok aria anan nuwem ananis wis um amamis nabes aria nakri namudok, “Ipak biom penek bilip um eik. Namudok aria yakri ipak ta putrugun.” \p \v 30 Aria amamis nabes ta yopus sanapok. Aria Jisas nakripam dodogeshinyi baraen um amam biom namudok, “Ipak biom mare ta pukrip enen arpen nyudukemesh um eik yagabe ipakis nabes yopus um uwe, uwok.” \p \v 31 Aria amam hanak hakrip ihishmorim armam armago um ihirub warub bape abudok amnab iri um ihin yopinyi mour Jisas apa nenekenyi. \s1 Jisas Nagabe Anan Madae Niyagwreh Uwe Iri \p \v 32 Amudok biom hakutukuk Jisas apa hanaku aria enesh arpesh sharauri anan arman um Jisas. Anan douk enen yoweinyi sagab nyapeyan aria madae niyagwreh uwe, uwok. \v 33 Aria Jisas nahiyahuk enyudok yoweinyi sagab aria anudok madae niyagwreh iri ta niyagwreh. Aria ihish armam armago shanosorim esheshish urkwip aparuh aria shakri, “Seiwok madae enen namudokinyi mugu nyutogur agudok nahobig Israel uwe, uwok.” \p \v 34 Aria amam Farisi hakri namudok, “Anan douk nahiyah yoweishi sagabehos um anan da narao dodog um enyudok debeinyi nyarik iri yoweinyi sagab um ihishmorim yoweishi sagabehos.” \s1 Jisas Nenek Gihaum Arpesh \p \v 35 Aria Jisas narahaen nanak ihirub warub debeirubi aria shokurubi. Aria anan nenek skulum ihish armam armago numun urusag eshesh Juda shantorum ba sheneyagwreh baraen-ogwi. Anan nakripesh um yopinyi baraen um arpesh shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um aria anan nagabe ihihmorim arugeh da hape esheshiruh yegeshiweruh iri. \p \v 36 Anan natik sabaishi armam armago aria anan nenek debeinyi gihaum eshesh. Umum maresh? Esheshish urkwip aparuh madae shupe wosik uwe, uwok. Eshesh shape kabi da sipsipahos douk arman madae nupe ba niyohesh iri uwe, uwok. \v 37 Namudok aria nakrip ananim disaipel, “Sabaiguni worigun jurugigun nape nubarig aria arpesh ta shenek mourum shurimi agundok worigun iri madae sabaishi uwe, uwok. \v 38 Aria ipak ko penek beten um agudok nubarigin Debeini Yaken aria porigan ta neshopoki eshudok ko shunaki shenek mour um shutorumori ananigun worigun shugunubuk atugun.” \c 10 \s1 Jisas Ananim 12-poreim Aposel Amamish Nyeiguhw \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 Aria Jisas nahwar ananim 12-poreim disaipel hanaki heyotu atugun aria nakom ananin dodog um huhiyah yoweishi sagabehos shape arpesh iri aria hugabe ihih arugeh. \v 2 Amudok Jisas ananim 12 poreim disaipel douk nahwaram aposel iri amamish nyeiguhw eshudok.\f + \fr 10:2 \ft aposel douk nyakri eshesh Iruhin neshopokesh um shukripesh ananin yopinyi baraen.\f* Narik iri anudok Saimon douk shahwaran Pita; anokwinen Andru; Jems nani anokwinen Jon, Sebedi ananim nagamim. \v 3 Aria Pilip nani Bartolomyu aria Tomas aria Matyu, anan da nurao takis iri. Aria Jems Alfius ananin naganin, aria Tadius \v 4 aria Saimon anan da natogur Selotip\f + \fr 10:4 \ft Enyudok nyeigur Selot douk shahwar anap awirop um armam um eshesh Israel. Amudok armam douk dodogowim atum um hakri eshesh Israel ta shurao indipendens. Hakri hanoiwos um shupe shukamum eshesh Rom uwe, uwok. Aria Saimon douk anan um amudok armam shahwaram um Selot iri.\f* awirop iri, aria Judas Iskariot, anan da kweipon nuwereh Jisas um ananim horim iri. \s1 Jisas Nakom Mour Ananim 12-poreim Aposel \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-6) \p \v 5 Jisas neshopok amudok aposel hanak aria nakom enyudok baraen, “Mare punam eshudok madae shudukemesh um Iruhin iri esheshigos nahobigos aria Samaria esheshirub warub, uwok. \v 6 Ipak ta punam nahobig Israel ba putik eshudok arpesh da shape kabi da shanatukuki sipsipahos um. \v 7 Ipak punak aria pukripesh namudok, ‘Abudok nyutob um arpesh shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk hurukum butogur!’ \v 8 Ipak punak pugabe arugeh hapeyeshi aria ta puhuri arpesh shagok iri aria piyatak ehudok arugeh lepra hapeyeshi shutogur yopish aria puhiyah yoweishi sagabehos da shape arpesh iri. Eshudok eneshenesh ipak paraesh iri, douk puraesh meyoh aria madae putorish pukwu utabor uwe, uwok. Namudok aria ipak ta pukesh meyoh um arpesh. Ipak ta mare puhwar arpesh um shukep utabor um eshudok eneshenesh uwe, uwok. \p \v 9 “Aria ipak ta mare puruk gol, utabor, siliwa aka kapaibor utabor banagos uwe, uwok. \v 10 Ipak ta purahaen um mare pusuhw banagos uwe, uwok. Aria mare pusuhw biobiog siotog, su aka butip, uwok. Arman nenek mour iri, eshesh ko shubiroman um worigun nini enesh eneshenesh. \p \v 11 “Aria punak puwish anabur debeiburi wabur aka anabur shokuburi wabur, aria putrugun ba gamo pudukemesh, meimeishi da shape abrudok wabur iri da yopishi arpesh. Aria ipak puni enyudok arpen atin pupe arigaha nyumnah ipak pakana ta punak ahi. \v 12 Ipak punak puwish anat urupat, aria ipak ta pukrip arpesh shape atudok urupat iri namudok, ‘Iruhin ko gamo nutaurum ipak.’ \v 13 Aria eshudok shape atudok urupat iri eshesh shukep aparuh shukri wosik shunadudareh um ipak pupe puni eshesh, aria enyudok ipakin yopinyi baraen ko nyupe um eshesh. Aria eshesh ko mare shunadudareh um ipak uwe, aria ipak ko ta putanam purawi ipakin yopinyi baraen. \v 14 Aria ta anan arman ko nunoiwos um ipak punam ananit urupat, aria nonoiwos um numnek ipakin baraen, aria nyutob ipak pukuna pukitakuk atudok urupat aka wabur obi nyutob aria ipak pugudukuk nypruk kwape ipakiruh yeriweruh iri. Punekesh namudok um eshesh shutrip aria shudukemesh shukri eshesh douk shenek yoweishi inahos iri. \v 15 Eik yakripep adurin baraen, nahudok nyumnah Iruhin nakri um ko nenek kwotog um armam armago um, debeinyi amain ko ta nyutogur um eshesh shape abrudok wabur iri ko nyenek uhwin um amain seiwok nyatogur um eshesh shape narbudok warub Sodom bani Gomora iri.” \s1 Jisas Nakrip Ananim Aposel Um Wanohw Baraen Ko Shutogur Um Amam Iri \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak pumnek. Eik ko yeshopokep panak kabi da sipsipahos shunak orokohun um wanarig nubag. Aria ipak ta penekesh kabi da yuguhw um, aria ipak ta gamo pudukemesh um eneshenesh ipak pakana penekeshi. Aria ipak ta pugipesh ogwuhwudok maishubiguhw armiguhw hwenekahi aih aria ipak ta mare urkwip aparuh shur um penek enen yoweinyi mugu uwe, uwok. \v 17 Ipak ko pudukemesh um arpesh. Eshesh ta shenemep kwotog, aria eshesh ta shupruk ipak gani numun eshesh Juda shantorum-ogwi urusag. \v 18 Eshesh ko urkwip aparuh shur um shenek eikin nyeigur nyubuh atap, aria shurao ipak shunam gavman aria amam king-omi. Namudok aria ta ipak ko pukrip amudok debeimi um eikin yopinyi baraen, aria um eshudok madae shudukemesh um Iruhin iri shopunek. \v 19 Aria nyutob eshesh shurao ipak shunam um kwotog, ipak mare punogugur aria urkwip aparuh shur yowiyokuk namudok, ‘Apak ta miyagwreh maren baraen? Uwok.’ Douk abudok nyutob bakana butogur aria Iruhin ko niyabigep um maren baraen ipak ta piyagwrehen iri. \v 20 Umum maresh? Ipak kanak ta mare piyagwreh, uwok. Ipakin Yakenin Mishin ko nyukwu ipakig nukwatog aria nyiyagwreh. \p \v 21 “Arpesh ko shenek kwotog um esheshim anokwihem aria shukripesh um shubo amudok anokwihem hugok. Aria amam yakenyim ta henek apunih aih um amamish nugashish. Aria eshesh nugashish ta shutogur horin horik um esheshish amakek yaken aria shukrip kupaishi arpesh um shesh shugok. \v 22 Aria ihish arpesh ko urkwip aparuh amu yowesh um ipak. Umum maresh? Eikin nyeigur nyape um ipak. Aria armam armago ko shiyotu dodog um bilip arigaha ko hahi hagiguki nyumnah hutogur obi nyutob, Iruhin ta ko nutanam nurao eshesh. \v 23 Aria um eshesh armam armago um anabur wabur da shenekesh yowiyokuk um ipak um, aria ipak ko puruwok punam kupaiburi wabur. Eik yakripep adurin baraen, ipak ta ko mare piyatak mour um Israelirub ihirub warub aria Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ko ta itanamori. \v 24 Eshudok batowish shenek skul iri madae shenek uhwin um esheshin tisa uwe, uwok. Aria eshudok shenek mour um kupaishi iri madae shupe iruhw shenek uhwin um esheshin debeini uwe. \v 25 Eshudok batowish shenek skul iri ta shutogur kabi da esheshin tisa um, aria wosik. Aria ta eshudok shenek mour um kupaishi iri shutogur kabi da esheshin debeini um, aria namudok shopunek \p wosik. Eshesh nubo shakon nyeigur Belsebul um urupatin yaken,\f + \fr 10:25 \ft Enyudok baraen um urupatin yaken nyakri Jisas.\f* namudok aria apak madukemesh, eshesh ko shukri sabaishi yoweishi nyeiguhw um eshudok ananishi shape urupat iri.” \s1 Jisas Nakripesh Um Ta Shunogugur Um Iruhin Atun \r (Luk 12:2-7) \p \v 26 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak mare punogugur um arpesh da shakana shununu ipak iri. Ihish eneshenesh da shunushapom shakus iri ko shutogur yopugunum. Aria ihin baraen da nyunabeshuk iri ko arpesh shudukemen. \v 27 Baraen eik yakrip ipaken wab iri, ipak ko piyagwrehen nyumnah. Aria baraen ipak ta shokubur pumneken iri, aria ipak pukih putem iruhw modukwigum urusag aria pukrip ihish armam armago. \v 28 Aria ipak mare punogugur um arpesh da shabo abudok amnabihw yegenyihw hwagok iri, aria eshesh ta mare shubo enyudok mishin nyor numun ipak iri. Uwok. Ipak ta punogugur Iruhin atun. Anan atun ko nununu abudok amnabihw yegenyihw aria mishin shopunek gani ehudok yoweihi nyihiburi wabur hel. \p \v 29 “Ipak padukemesh, arpesh da shator bioguhw shokuguhwi armiguhw um 10-poreibor utabor. Aria ipakin Yaken da gamo apa neyoh ipak um agwuhwudok armiguhw. Aria da anan nunoiwos akure, aria ta mare anar um agwuhwdok armiguhw ta rugruki rubuh amnab uwe, uwok. \v 30 Aria shopunek, Iruhin da iganigadae nadareh ihirub ehirub betem ipakigos baragos iri, aria anan gamo nadukemesh um ipak. \v 31 Namudok aria ipak mare punogugur. Ipak penek uhwin um sabaigwuhwi shokwugwuhwi armiguhw.” \s1 Apak mare Murao Abraen Um Mukripesh Um Agundok Apak Mape Jisas Ananish Arpesh Um, Uwok \r (Luk 12:8-9) \p \v 32 Aria Jisas nakri namudok, “Ihish arpesh douk shuwereh shukrip kupaishi um shape shani eik iri, eik shopunek ko iwereh eshesh um ikrip eikin Yaken nape heven namudok eshudok douk eikish arpesh. \v 33 Aria ihish arpesh douk shuwereh baraen shukrip kupaishi namudok eshesh douk madae shupe shuni eik iri, eik shopunek ta ko ikrip eikin Yaken nape heven namudok eshudok madae eikish arpesh uwe, uwok.” \s1 Jisas Narawi Wanohw Aria Yopinyi Poe Uwok \r (Luk 12:51-53, 14:26-27) \p \v 34-35 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak mare pure urkwip aparuh namudok eik douk yanaki um iyatak wanogwiruh agudok nahobig, uwok. Eik madae inamori um iyatak wanohw, uwok. Eik douk yanamori inek ihishmorim arpesh shukitak shurpak. \q1 ‘Arman ko nuhwar ananin yaken horin, \q1 aria nagawik ko kuhwar okwokwik amakek horik, \q1 aria armatok kurao arman iri \q1 ko kuhwar okwokwik nakwurikwik horik, \q1 \v 36 aria raminen ananish wanaruh ko shutogur ananish horik horin.’ \p \v 37 “Meishi arpesh da esheshish urkum apahw shakri shunawasham esheshish amakek yaken abom iri, aria madae shukri shunawasham eik abom iri, eshesh ko mare shupe kabi da eikish arpesh um uwe, uwok. Aria meini arman da nakri nunawasham ananin naganin aria ananik nugawik abom iri, aria anan da madae nukri nunawasham eik abom iri, anan ko mare nupe kabi da eikin arpenyin um uwe, uwok. \v 38 Aria meinyi arpen da madae nyusah enyenyin rowogin kruse aria nyigipesh eik iri, aria nyanaiwos um kupaishi shen nyugok um agundok nyagipesh eik um, enyudok arpen ko mare nyupe kabi da eikin arpen um uwe, uwok. \v 39 Aria meishi arpesh ko esheshish urkum apahw ta shukri um shuhogom eshesh kanak atin um esheshin yopinyi poe atin iri, aria eshesh ko shunak yowegunum shuwishuk. Aria meishi arpesh ko esheshish urkum apahw shukri shunawasham eik aria kupaishi shesh shugok um agundok shakana shugipesh eik um, eshesh ko shurao yopinyi poe.” \s1 Arpesh Shutaurum Enesh Krais Ananish Arpesh Iri Iruhin Ko Nukesh Yopishi Eneshenesh \r (Mak 9:41) \p \v 40 Aria Jisas nakri namudok, “Meishi arpesh ko shuhwar ipak aria shenek yopihi aih um ipak, eshesh da shuhwar eik aria shenek yopihi aih um eik. Aria meishi arpesh shenek yopihi aih um eik, eshesh shenek yopihi aih um Iruhin. Umum maresh, anan da neshopok eik ba yanaki. \v 41 Aria meishi arpesh da shutik anan profet aria shukri, ‘Eik yakri um itaurum profet’, anan douk yopuni arman narahaen nenek Iruhin ananin mour iri aria eshesh sharauri anan profet um urupat aria sheyehan shatauruman, aria Iruhin ko noko eshudok arpesh eshudok atatahish yopishi eneshenesh kabi da amam profet haraesh iri um. Aria meishi arpesh shutik anan yopuni arman aria shukri, ‘Anudok arman douk yopuni arman, aria eshesh sharawi anan nanaki urupat aria sheyehan shatauruman,’ aria eshesh ko shurao yopishi eneshenesh kabi da anudok yopuni arman nuraesh iri um. \v 42 Aria meishi arpesh shutik enesh eshudok nyeiguhw wokeshi arpesh aria shukri, ‘Eshudok arpesh Jisas ananish disaipel,’ aria shuken eneh abarih um enen arpen nyape nyagiguki um ihish disaipel douk eikishi, aria eik yakripep adurin atin baraen, eshudok arpesh esheshish yopishi eneshenesh ko mare shunatukuk uwe, uwok.” \c 11 \s1 Jon Nenek Baptaisumesh Iri Neshopok Ananim Disaipel Hanak Hatik Jisas \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Aria Jisas nakrip ananim 12-poreim disaipel um enyudok baraen da nenek skulumam-enyi jurug, aria nakutukuk abrudok wabur aria nunam debeirubi warub bape agundok iri aria nenek skulum arpesh nakripeshum Iruhin ananin baraen. \p \v 2 Jon nape shunuweshik-ati urupat, aria nemnek baraenyum ihin mour da Krais nenekenyi, aria neshopok ananim disaipel um hunak hutik Jisas. Aria Jon nakrip ananim disaipel um \v 3 horig Jisas namudok, “Nyak kripap. Nyak da enyudok arpen Jon nakripap um ko nyunaki iri, aka apak mupe ba mubeim enen kupainyi?” \p \v 4 Aria Jisas nakripam namudok, “Ipak kare pukrip Jon um ihish eneshenesh ipak pemnek baraenyumeshi aria patrishi. Eshudok douk namudok. \v 5 Eshesh nabes seshuheshi ta shatrugun, aria eshesh aiyas yowegaseshi sharahaen. Eshudok yoweihi arugeh lepra hapeyeshi yopish, aria arigos seshukeshi ta shemnek. Eshudok shagok iri ta shakitak, aria eshudok eneshenesh wokesh iri shemnek Iruhin ananin yopinyi baraen. \v 6 Aria arpesh shutik eik aria shusuhw eikin baraen dodog shigipeshen aria eshesh ko gamo shunadudareh.” \p \v 7 Abudok nyutob Jon ananim disaipel hape hanak obi, aria Jisas nakitak nakrip sabaishi arpesh um Jon namudok, “Nabudok nyutob ipak panak patik Jon agundok wehigunum douk arpesh wokagunum, ipak douk panak um putik maresh? Panak um putik anah aruh da uhwin nyasusuoh ba nyaunihoh iri aka? Namudok ta uwok. \v 8 Ipak da panak um pakana putik maresh? Douk ipak panak um putik anan arman nore yopiyopihi rupeh iri aka? Namudok ta uwok. Armam hore yopiyopihi rupeh iri, amam da hape king-omi amamig urusag. \v 9 Aria umum maresh ba ipak punak? Punak um putik anan profet aka? Namudok um enyudok douk adur atin. Aria eik yakrip ipak, douk anudok profet Jon anan nenek uhwin um ihim kupaimi profet-omi. \v 10 Umum anudok arman atun ba da anan profet nenyem baraen nyetem Iruhin ananik buk iri kwakri namudok, \q1 ‘Eik ko ta ishopokugu eikin arman \q1 um ta nukripep eikin baraen, \q1 aria anan ko nirikum nyak. \q1 Aria anan ta nugapeshumen nyakih yah.’ \m \v 11 Eik yakri adurin baraenyum ipak. Jon nenek baptaisumesh iri anan nenek uhwin um ihim-morim kupaimi armam hatogur agudok nahobig iri. Aria meinyi arpen douk nyape shokwinyi um arpesh shuwish aburdok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven iri, enyudok arpen douk nyenek uhwinyum Jon. \p \v 12 “Riguk abudok nyutob Jon nenek baptaisumesh iri nape nakripesh Iruhin ananin baraen obi nyutob arigaha douk, enesh dodogowishi wanohwish arpesh shape dodogeshish atish shape shabirak um shuwish heven aburdok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum. \v 13 Aria ihim profet aria enyudok lo Iruhin seiwok nako Moses enyi, eshesh shakri enyudok Iruhin ananin baraen um heven agundok Iruhin nape debeini um ananish arpesh um arigaha douk Jon natogur nape obi nyutob. \p \v 14 “Aria douk ipak pakana pumnek um enyudok yopinyi baraen um, aria ko pumnek. Iruhin ananik buk kwakri namudok aria enyudok baraen da nyakri anudok Jon atun. Profet Elija douk seiwok Iruhin ananin baraen nyakri anan ko ta nanaki. \v 15 Aria douk ipak arigos sapeyepi aria ko pumnek enyudok baraen. \p \v 16 “Aria eik douk ikrium ba iwereh doukish arpesh shapeyohi aih, aria eik ko ikri maren wobuwobrenyi baraenyum eshesh? Eshesh da kabi batowish shape agegwiruh aria shahwarum kupaishi batowish namudok, \q1 \v 17 ‘Apak mahwapur buwaen um ipak piyarub, \q1 aria ipak da panoiwos um piyarub. \q1 Aria apak manoruwor ba meayrub, aria ipak panoiwos \q1 um punoruwor ba pureh.’” \p \v 18 Aria Jisas ta nakri namudok, “Jon nanaki aria madae nuwok sabaiguni worigun aria madae nuwok wain. Aria eshesh shakri namudok, ‘Yoweinyi sagab da nyapeyan.’ \v 19 Aria Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri yanaki, aria yawok worigun nani abar aria shakri, ‘Putik, anan nawok sabaiguni worigun abom, aria anan nawok sabaini wain abom. Anan nenek arpeshim nani amam harao takis iri hani eshudok shenek yoweishi inahos iri.’ Aria eik yakripep namudok, Ipak putik eshudok arpesh sharao Iruhin ananin saki shagipeshen aria shenek yopihi aih iri aria ipak ko pudukemesh pukri, esheshih aih douk yopihi.” \s1 Anarub Warub Da Arpesh Madae Shenek Bilip Um Jisas Iri \r (Luk 10:13-15) \p \v 20 Anarub warub da Jisas nenek sabainyi Iruhin atun neneken iri mour, aria eshudok arpesh madae shumnek ba shubodig nyirub shubukuk yoweishi inahos apa shenekeshi. Namudok aria Jisas nahao eshudok arpesh shape arbudok warub iri nukesh dodogowinyi baraen eshesh. \v 21 Aria nakri namudok, “Eik yenek gihaum ipak arpesh pape wabur Korasin iri. Aria eik yenek giha abom um ipak pape wabur Betsaida iri. Aria nubo enen arpen nyunak wabur Tair aria Saidon aria nyunek enen Iruhin atun neneken iri mour kabi da eik yeneken orokohun um ipak iri akure, seiwokdai eshesh Tair aria Saidon eshesh ko shubodig nyirub aria shure shagoki shohwurari suruhw aria shuwish weshigabus um shuniyabig namudok eshesh da amu shabukuk yoweishi inahos eshesh shenekeshi. \v 22 Namudok aria eik yakrip ipak um ahudok nyumnah Iruhin nakriyohi um nunek kwotog um ihish arpesh, enyudok amain ko nyutogur um ipak iri ta nyenek uhwin abom um amain ko nyutogur um eshudok arpesh shape warub Tair aria Saidon iri. \v 23 Aria ipak pape Kaperneam iri, ko shutukep puto gani iruhw heven aka uwok? Namudok ta amu uwok. Ipak ta pubuh gani atap atap uguk um gani shagoki esheshibur wabur. Aria nubo enen arpen nyunam wabur Saidon aria nyunek enen Iruhin atun neneken iri mour kabi da eik yeneken orokohun um ipak iri akure, wabur Sodom da wata bupe. \v 24 Namudok aria eik yakrip ipak, um ahudok nyumnah Iruhin nakriyohi um nenek kwotog um ihish arpesh, amain ko nyutogur um ipak iri ta nyunek uhwin abom um nubo rig nyatogur um Sodom iri.” \s1 Ipak Punamori Eik Aria Purao Uhwin \r (Luk 10:21-22) \p \v 25 Abudok nyutob Jisas nakri namudok, “Yain, nyak Debeini um heven aria agudok nahobig, eik yakri yanadudareh um nyak. Umum maresh? Nyak da nyebeshuk eshudok eneshenesh um arpesh shadukem eneshenesh aria worobainyi saki iri, aria nyeyabig eshudok arpesh shape kabi da shokushi batowish um. \v 26 Aria eik yakri wosik, Yain, nyak nyagipesh nyakish urkum apahw shakri um aria douk nyabirak namudok.” \p \v 27 Aria Jisas ta nakri namudok, “Eikin yaken anan iganigadae nobuk ihish eneshenesh um eikis wis. Aria madae enen arpen da nyudukemesh um Nuganin, Yaken atun douk nadukemesh um eik. Aria madae enen arpen da nyudukemesh um Yaken uwe, uwok. Nuganin atun nani eshudok arpesh douk Nuganin atun niyabig Yaken um eshesh iri, eshesh atish da shadukemesh um Yaken. \p \v 28 “Ipak arpesh douk penek debeinyi mour abom iri aria purao debeinyi amain, ipak ihipmorim punamori um eik aria eik ta ikep uhwin um ipak. \v 29 Ipak ko purao saki um eik aria pupe shakamum eikin baraen. Namudok aria puhur aidap da shopemum um bulmakauin aruhwigur iri um da shanuk eneshenesh enyi. Ipak purao eikin saki. Umum maresh? Eik da samokwiyain arpen aria eik yenekesh shokubur um ipak arpesh. Aria eik yape shokubur atin kabi da enen batowin um. Aria ta eneshenesh mare shukep amaenyibi bagab ipak aria ipak ta purao uhwin um ipakish urkum apahw. \v 30 Apudok aidap eik douk yopemum ipakish aruhwiguhw iri apap douk horihorip aria ipak ta wosik pupusah. Aria eneshenesh eik yako ipakeshi um pushusah eshesh da madae amaenyish atish uwe, uwok.” \c 12 \s1 Jisas Douk Debeini Um Nukri Shunek Maren Mour Um Ahudok Nyumnah Sabat \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 Anob nyutob banak banakuk aria anah nyumnah douk eshesh Juda mour uwok shape meyoh ahi hanak hatograri, aria Jisas nani ananim disaipel hawish hanak anag nubarig douk shau witagari. Aria ananim disaipel nyurub bam, aria amam hadi anat shuruwepit wit ba apa hatoh hanak. \v 2 Aria amam Farisi hatik, aria hakrip Jisas namudok, “Nyak nyutik ahudoki aih da nyakim disaipel henekohi, apakin lo nyakri uwok um menek enen mour ahudok nyumnah Sabat, uwok.” \p \v 3 Jisas nemnek namudok aria ta nakripam namudok, “Ipak da madae putik ba pudukemesh um seiwok Devit nenekeshi eneshenesh? Eik yakri nabudok nyutob Devit nani ananimi da nyurub bam \v 4 aria Devit nawish Iruhin ananit debeiti urupat aria nohur atudok bret amam pris da hatubuk um Iruhin iri aria nani ananimi hatoh. Atudok bret da shakri uwok um kupaishi ta shutoh iri. Amam pris atum da shakri wosik um hutoh. \v 5 Aria ipak shopunek madae putik ba pudukemesh namudok enyudok baraen nyape numun Iruhin ananin lo nyetem buk iri, nyakri namudok. Amudok pris henek mour numun Iruhin ananit debeiti urupat iri amam ta henek mour ahudok nyumnah Sabat? Amam pris da habrig enyudok lo da nyakri Sabat iri, aria amam pris da madae enen baraen nyupeyam uwe, uwok. \v 6 Aria eik douk yakana ikripep, douk eik yape agundok iri, eik debeini yenek uhwinyum Iruhin ananit debeiti urupat. \v 7 Aria baraen douk nyape Iruhin ananik Buk iri douk nyape namudok, ‘Eik yanoiwos um ipakin ofa ipak peneken meyoh iri. Eik yakri yanawasham yopihi aih um ipak pusuhw yopuhwi ruwohw aria penek gihaum kupaishi.’ Aria nubo ipak gamo pudukemesh um enyudok baugosin um enyudok baraen, aria ipak ta mare puwem amaenyibi bugob um kupaishi da madae shenek enesh yoweishi inahos iri. \v 8 Umum maresh? Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri douk eik kanak yape debeiwe iri um ikrip arpesh shunek maren mour ahudok nyumnah Sabat.” \s1 Jisas Nagapesh Anan Arman Rogur Nyagokan Iri \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Aria Jisas nakutukuk amam Farisi nagundok aria nanak nawish anat eshesh Juda shape sheyagwreh baraenyati urupat. \v 10 Nawish aria natik anan arman rogur nyagokan iri nape. Anam armam hape hakana heneman baraen Jisas, namudok aria harigan hakri, “Jisas nyak nyukri, Iruhin ananin lo da nyakri wosik um mugabe arugeh henekeshi arpesh ahudok nyumnah Sabat aka, uwok?” \p \v 11 Aria Jisas nakripam namudok, “Douk anan arman orokohun um ipak aria anan da nagrem enen atin sipsip aria enyudok sipsip nyunak ba nyugrukuk anag nuwag douk ahudok nyumnah Sabat aria ipak da padukemesh jurug, anudok arman ta nunak nusuhw enyudok sipsip aria ta nutukenyi agudok nuwag. \v 12 Aria anan arman douk amu nenek uhwin abom um enen sipsip aka, uwok? Namudok aria douk yopunyi um apak monek yopunyi mugu nyutogur douk ahudok nyumnah Sabatih.” \v 13 Aria Jisas nakrip anudok rogur nyagokanari namudok, “Nyak nyunu nyakin rogur.” \p Aria anudok arman nonu ananin rogur, aria ananin rogur ta nyatogur yopin kabi da enyudok enen ananin yopunyi rogur da nyape meyoh iri. \v 14 Aria amam Farisi hatik namudok aria hakitak hatogur hanak ba hape habo baraen haurim yah um ko hubo Jisas nugok. \s1 Iruhin Nagraeh Jisas Um Nenek Ananin Mour \p \v 15 Aria Jisas nadukemeshum enyudok amam Farisi hakri um ta hunekenyum anan iri, aria nakitak nakutukuk abrudok wabur aria nanak. Nanak aria worobaishi arpesh shagipeshan. Shagipeshan aria nagabe eshudok ihishmorim da arugeh hapeyeshi arpesh shatogur yopish meyoh. \v 16 Aria nakripesh dodogowinyi baraen um mare ta shunak shukrip kupaishi um anan uwe, uwok. \v 17 Umum ahudok aih atuh, Jisas nenek enen baraen seiwok Iruhin nohur profet Aisaia ba neyagwrehenyuk iri baraen nyatogur adur atin. Aria baraen enyudok, \q1 \v 18 “Anudok eikin arman nenek mour um eik iri. \q1 Eik kanak yagraeh anan. \q1 Eik yakri anan abom, aria eikish urkum apahw shanawasham shanadudareh um anan abom iri. \q1 Eik ko ikan eikin yopunyi Mishin nyuwish um nyupe anan, \q1 aria anan ko niyagwreh nuwereh baraen um yopinyi poe \q1 aria yopihi aih ko hutogrum \q1 ihishmorim arpesh madae shudukemesh \q1 um eikin baraen shape agudok nahobig iri. \q1 \v 19 Anan ta mare niyagwreh rupanitakin baraen aria nuhwar debeg uwe, uwok. \q1 Aria eshesh arpesh ta mare shumnek anan niyagwreh debeihi yeh shopunek uwe, uwok. \q1 \v 20 Aria aruh hanounih iri ta mare nutugwaruh. \q1 Aria anan ta mare nubuweh lam da madae gamo hininyi. \q1 Anan ta nupe nenek mour arigaha ko enyudok yopinyi poe \q1 aria yopihi aih shutogur ba shenek uhwinyum ihishmorim yoweishi inahos shutuhuk. \q1 \v 21 Aria ihish madae shudukemesh um eikin baraen iri arpesh eshesh ko shenek bilipum anan.” \s1 Jisas Nani Yoweinyi Sagab Belsebul \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23) \p \v 22 Nabudok nyutob enesh arpesh sharauri anan arman da yoweinyi sagab nyapeyan iri. Aria da madae niyagwreh nukwat teshukan ba nabes shopunek seshukan aria madae nutrugun uwe, uwok. Aria sharan shanamorim Jisas. Aria Jisas nagabeyan yopun, aria ta neyagwreh ba natrugun shopunek. \v 23 Aria ihish arpesh shakitak yowiyokuk aria shakri namudok, “Anudok arman da Devit ananin barhonin,\f + \fr 12:23 \ft Enyudok baraen Devit ananin barhonin douk wobuwobren baraen um anudok Krais, Iruhin nagraehan aria nakri um noshopokan nunaki iri um nunarao arpesh iri.\f* aka?” \v 24 Aria amam Farisi hemnek enyudok baraen, aria hakri namudok, “Anudok arman da nahiyah yoweishi sagabehos um nakwu enyudok yoweinyi sagab Belsebul enyenyin dodog, enyudok yoweinyi sagab da debeinyi um ihish yoweishi sagabehos.” \p \v 25 Aria Jisas da nadukemesh um amamigos baragos urkwip da shorum, aria nakripam namudok, “Douk enesh arpesh shupe anag nahobig aria shunorupok ba shupe tukwotukwan, aria arpesh shape agudok nahobig iri ko shunanunukuk. Aria enesh arpesh shape anabur wabur aka anat urupat iri shunarupok ba shupe tukwotukwan, aria arpesh shape abrudok wabur urupat iri ko mare shupe dodogeshish uwe, uwok. \v 26 Namudok aria douk Satan nukuna nupotik anan kanak um, aria apak ta mudukemesh namudok. Satan ananishi iganigadae shanabrig shape tukwotukwan. Namudok aria anan ta nurao dodog agunum um ta niyoh ananishi arpesh shuni eneshenesh? Aria namudok ta uwok. \v 27 Aria douk adur atin um Belsebul nutaurum eik um aria yehiyah eshudok yoweishi sagabehos um, namudok aria amiapen douk nyataurum ipak aria pohiyah yoweishi sagabehos? Ipakishi arpesh douk shahiyah yoweishi sagabehos iri ta shiyabig ipak namudok enyudok baraen ipakin madae adurinyi baraen uwe, uwok. \v 28 Aria douk eik yadukemesh namudok Iruhin ananin yopunyi Mishin nyataurum eik nyeke dodog aria eik yahiyah eshudok yoweishi sagabehos aria ipak ta pudukemesh namudok, abudok nyutob um ipak puwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um douk batogur. \p \v 29 “Enen baraen shopunek nyakri namudok. Anan arman ta wosik um nunak nuwish anan dodogowini arman ananit urupat aria nukwuaruh um ananish eneshenesh aka uwok? Namudok ta uwok. Anudok arman ko nuweshik anudok dodogowini arman nukwu dodogowihwi maduhw ba iyoh, aria ta nenekesh namudok, aria ta ko nuwish ba nuhur eneshenesh shakuh anudok dodogowini arman ananit urupat iri. \p \v 30 “Meishi arpesh madae shunahwaram eikish arpesh iri, eshudok arpesh ko shunahwaram eikish horik horin. Aria meishi arpesh madae shutaurum eik ba murauri ihish arpesh iri, eshesh ko shuhiyahesh shuruwok shushutogur. \p \v 31 “Namudok aria eik yakrip ipak, Iruhin ko nukweshih ihish yoweishi inahos aria ihin yoweinyi baraen arpesh sheneken iri. Aria arpesh sheneyagwreh shabubunim Iruhin ananin Mishin iri, Iruhin ta mare nukweshih enyudok yoweinyi ina uwe um eshudok arpesh. \v 32 Meishi arpesh sheneyagwreh shabubunim Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri, Iruhin ta nukweshih enyudok yoweinyi ina um eshudok arpesh. Aria meishi arpesh da sheneyagwreh shabubunim Iruhin ananin Mishin iri, Iruhin ta mare nukweshih enyudok yoweinyi ina um eshudok arpesh uwe, uwok. Douk aria kweipon babi bagiguki nyutob shopunek amu uwok.” \s1 Yoweinyi Rowog Nyabuki Yoweipi Shuruwep Peir \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 Aria Jisas nakri namudok, “Douk enen yopunyi rowog aria ta nyubuki yopipi shuruwep ba pir. Aria yoweinyi rowog, aria ta nyubuki yoweipi shuruwep ba pir. Arpesh ko shutik shuruwepigun worigun ba iyoh, aria ta shudukemesh enyudok rowog da yopunyi aka yoweinyi. \v 34 Ipak yoweishi arpesh, ipak kabi da yoweiguhwi yuguhw um. Umum maresh ba ipak da madae piyagwreh yopinyi baraen uwe? Arpesh shadukemesh um shuwereh baraen da shunukin nyor esheshish urkum apahw iri. \v 35 Yopishi arpesh shor yopinyi baraen esheshish urkum apahw. Namudok aria eshesh shadukemesh um ta shunek yopihi aih aria shupe yopinyi poe. Aria yoweishi arpesh shor yoweinyi baraen esheshish urkum apahw. Namudok aria eshesh shadukemesh um ta shunek yoweihi aih aria shupe yoweinyi poe. \p \v 36 “Aria douk eik yakrip ipak, um ahudok nyumnah Iruhin nugraehahi um nunek kwotog um ihish arpesh um, anan ko urkum mur um ihin nyaunyatograri aria ihin yoweinyi baraen ihish arpesh sheyagwrehen iri aria anan ko nunemesh kwotog. \v 37 Um ipak kanak ipakin baraen Iruhin nemneken aria ta nuhwarep um yopishi arpesh aka yoweishi arpesh.” \s1 Anam Armam Harig Jisas Um Nenek Enen Iruhin Atun Neneken Iri Mour \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 Aria anob nyutob, anam henek skulumesh um lo iri hani anam Farisi hakrip Jisas namudok, “Tisa, apak makri nyak nyunek enen Iruhin atun neneken iri mour ba mutrin aria ta ko mudukemesh um nyak da adur atin nyenek Iruhin ananin mour iri.” \p \v 39 Aria anan nakripam namudok, “Ipak doukipari um abudok nyutob, ipak da yoweipari aria ipak madae gamo pukon urkwip aparuh um Iruhin uwe, uwok. Ihib nyutob ipak pakri puhwar eik um putik enen kak um Iruhin atun neneken iri mour. Aria ipak ta mare putik enen enyudoki kak uwe, uwok. Atin arag kak ipak ko putrin iri, enyudok seiwok Iruhin neneken um profet Jona iri. \v 40 Jona nubo nor 3-poreih nyumneh aria 3-poreibus weibus numun um debeiri eiyur araribur nyibur, aria namudok atin Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ta iyur 3-poreih nyumneh aria 3-poreibus weibus numun um amnab. \v 41 Ahudok nyumnah Iruhin nakriyohi um ta nunemesh kwotog ihish arpesh, Niniveish arpesh ko shiyotu um baraen aria shenekumesh baraenyum doukish arpesh shape obi doukib nyutob um yoweishi inahos eshesh shenekesh iri. Umum maresh, eshesh Ninive shemnek baraen profet Jona nakripesh-enyi aria eshesh shabadig nyirub shabukuk yoweishi inahos shekesh agab. Aria eik douk anan arman yape orokohun um ipak iri, eik douk yenek uhwin abom um Jona. Aria ipak douk madae pubukuk yoweishi inahos pigipesh eik uwe, uwok. \v 42 Nabudok nyutob Iruhin nakriyobi um nunemesh kwotog ihish arpesh, kwin kwape saut iri ta ko kwiyotu um kwot kwereh yoweishi inahos um doukish arpesh shapeyobi doukib nyutob. Umum maresh? Okwudok kwin kwape gani nagiguk um agudok nahobig, aria okwok kwanaki um kwomnek Solomon nuwereh ananin yopinyi saki. Aria eik douk yape agundok iri, eik douk yenek uhwin abom um Solomon.” \s1 Yoweishi Sagabehos Shakutukuk Arpesh Aria Shatanamori Shawishesh Um \r (Luk 11:24-26) \p \v 43 Aria Jisas anan kanak nakri namudok, “Aria enen yoweinyi sagab da nyukutukuk enen arpen obi nyutob, aria enyen ko nyunak nyurahe nyunak anagun abar wokagun um nyunak nyupe nyurao uhwin. Aria enyen ta mare nyuparug anabik yapugunum um ta nyurao uhwin. \v 44 Aria enyen ta nyukri namudok, ‘Eik ko itanam inam eikit urupat nubo rig yapenyat iri.’ \p “Namudok aria enyen ko ta nyutanam nyunak um atudok urupat ba nyutik atudok urupat tape meyoh. \v 45 Namudok aria enyen ta nyunak nyurauri 7-poreish kupaishi sagabehos eshesh da shenek uhwin um enyudok nyarik iri sagab um apa shenek yowoyoweishi inahos iri. Aria eshesh ta shuwish shupe atudok urupat. Nubo rig enyudok arpen madae yowen abom uwe, uwok. Aria douk enyen amu nyabo sisih abom. Aria atatahih yoweihi aih ko hutogur um ipak eshudok yoweishi arpesh douk pape abudok doukib nyutob iri.” \s1 Jisas Ananik Amakek Kwani Ananim Aruhim Shanamori Shutrun \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 Aria Jisas ta apa neyagwreh nakrip eshudok sabaishi arpesh um baraen, aria ananik amakek kwani ananim owarhim shanaki sheyotu aduk. Eshesh shakana shiyagwreh shuni anan. \v 47 Aria anan arman nakrip Jisas, “Nyak nyumnek. Nyakik amakek kwani nyakim owarhim shanaki sheyotu aduk, aria shakana shuni nyak shiyagwreh.” \v 48 Aria Jisas nakrip anudok arman namudok, “Meikwiyah da eikik amakek? Aria meimiyah da eikim owarhim?” \p \v 49 Aria anan naduk wis um ananish disaipel aria nakri namudok, “Nyutik eikiyu amakenyiyu wani eikim owarhim. \v 50 Umum maresh? Meishi arpesh da apa shagipesh eikin yaken da nape iruhw heven iri um ananim yopumi urkum aria baraen, eshesh douk ta ihwaresh eikin wanin, eikik mohwukwik aria eikik amakek.” \c 13 \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Anan Arman Nawashak Witip Shuruwep Nubarig Iri \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Ahudok atuh nyumnah Jisas nakutukuk urupat aria natogur aduk. Aria nanak nape anagasigum Galilieg waiyag. \v 2 Aria sabaishi arpesh shanamori anan. Namudok aria anan naprok nato nakih natem anat bot aria ihishmorim arpesh sheyotu anagasigum waiyag gani jakahasigunum. \v 3 Aria Jisas nakripesh sabainyi wobuwobrenyi baraen um eshesh. Aria anan nakri namudok, “Pumnek. Anan arman nanak nawashak shuruwepit wit gani nubarig. \v 4 Anan apa nawashat nanak aria anat tabuh takus yah aria armiguhw hwanaki hwatoh. \v 5 Aria anat shuruwepit wit tabuh takus utaborigunum, madae sabaibi amnab bukusagunum. Amnab madae budi bubuh atap uwe, uwok, namudok aria atudok wit tatogur arigas atin. \v 6 Aria aun nakihi wah hatao aria wah habo atudok wit ba tagok. Umum maresh, nukwaruh madae hunu hubuh utaborigunum aria wit amu yarit ba tagok. \v 7 Aria anat shuruwepit wit tabuh orokohun um segego wape aruhi madururuh. Aria aruhudok segegoiruh madururuh hakitak ba heyawiamukuk wit. \v 8 Aria anat shuruwepit wit tabuh yapubi amnab, Aria tobuki worigun. Anat tabuki 100-poreit, aria anat tabuki 60-poreit, aria anat tabuki 30-poreit atut. \v 9 Arpesh arigos sapeyeshi eshesh ko gamo shumnek enyudok baraen.” \s1 Umum Maresh Ba Jisas Nakripesh Wobuwobrenyi Atin Baraen \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Jisas nakripesh enyudok baraen ba jurug, aria ananim disaipel hanamori anan aria harigan namudok, “Umum maresh ba nyak nyeyagwreh wobuwobrenyi baraen um eshudok arpesh?” \p \v 11 Aria Jisas nakri namudok, “Iruhin neyabik ipak ba padukemesh jurug um baugosinyum um enyudok nyanabeshuk iri baraen um arpesh shuwish aburdok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven. Aria anan da madae niyabik enyudok nyanabeshuk iri baraen um eshudok arpesh uwe, uwok. \v 12 Aria douk meishi arpesh sharao Iruhin ananin baraen shadukemen aria Iruhin ta nukesh enen yopinyi baraen shopunek um eshesh aria eshesh ta shugrem sabainyi yopinyi baraen shopunek. Aria douk meishi arpesh madae shugrem enen yopinyi baraen, aria Iruhin ta neyatakuk aria nutrish ihin banenyi aria shokwinyi baraen eshesh da shagremen iri. \v 13 Um enyudok baugenyum baraen atin eik da yeyagwreh yakripesh um wobuwobrenyi baraen atin. \q1 Esheshis nabes satrugun, aria madae shutik enesh muguhwos. \q1 Eshesh shabuk arigos aria eshesh madae shumnek baraen \q1 ba shunyur baragos uwe, uwok. \m \v 14 Um eshudok arpesh, aria enen baraen seiwok profet Aisaia neyagwrehenyuk iri douk nyatogur adur atin. Aria baraen enyudok, \q1 ‘Ipak ta pumnek baraen sabaibi nyutob, \q1 aria ipak ta mare pudukemesh um baugenyum baraen. \q1 Ipak ta putrugun um sabaibi nyutob, \q1 aria ipak ta mare pudukemesh um enen mugu. \q1 \v 15 Umum maresh? Ipak arpesh ipakish urkum apahw nubo sheshuk, \q1 aria ipakigos arigos sanoiwos sumnek baraen, \q1 aria ipakis nabes nubo seshuk um ta putik enen mugu. \q1 Uwok um, ipakigos arigos ta sumnek baraen, \q1 aria ipakish urkum apahw ta shudukemesh \q1 um enyudok baugenyum baraen \q1 aria ipak pubukuk yoweishi inahos aria putanam panaki um eik \q1 aria eik ta gamo igabeyep ba putogur yopishi arpesh.’ \p \v 16 “Aria ipak panadudareh. Ipakis nabes douk satik eneshenesh. Aria ipakigos arigos semnek baraen. \v 17 Eik yakripep adurin baraen, seiwok sabaimi profet aria sabaishi yopishi arpesh madae shenek yoweishi inahos iri eshesh shakri um shutik eshudok eneshenesh douk ipak patrishi aria eshesh madae shutrish uwe, uwok. Aria eshesh shakri um shumnek enyudok baraen ipak douk pemnekenyi aria eshesh madae shumneken uwe, uwok.” \s1 Jisas Nakripesh Baugenyum Baraen Um Anudok Arman Nawashak Shuruwepit Wit Nubarig Iri \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 Aria Jisas nakri namudok, “Douk ipak pumnek baugenyum baraen um anudok arman nawashak shuruwepit wit nubarig iri. \v 19 Eshudok arpesh shemnek yopinyi baraen um arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Aria madae shudukemesh um baugenyum enyudok baraen, eshesh kabi da atudok shuruwepit wit tabuh takus yah iri, aria Satan nunamori eshesh aria atub nyutob natrish enyudok baraen Iruhin nawen numun esheshish urkum apahw iri. \v 20 Aria atudok shuruwepit wit tabuh takus utabor igunum, atudok wit kabi da arpesh da shemnek baraen aria atub nyutob aria shanadudareh umen. \v 21 Aria nukwaruh uwoken, aria shasuhw baraen banabi nyutob meyoh. Aria kupaishi shukripesh nyagiyagigi enenyenen baraen um Iruhin ananin baraen aria shukesh bugob um eshudok arpesh aria shanunu eshudok arpesh, aria shopunek shanunu enyudok bilip atub nyutob. \v 22 Aria shuruwepit wit da tabuh orokohun um segego wapeyoruhi mandururuh iri, kabi da arpesh shemnek baraen, aria esheshish urkum apahw aria barag shakri abudok amnabish eneshenesh abom, aria shakana shutorumori sabaibori utabor. Eshudoki eneshenesh shiyawim Iruhin ananin baraen, aria madae yapuguni worigun nutogur uwe, uwok. \v 23 Aria atudok shuruwepit wit tabuh yopubi amnab iri, atudok kabi da arpesh shemnek baraen aria gamo shadukemesh um baugenyum baraen iri. Eshesh ko shubuki yopuguni worigun kabi da atudok yaputi wit um, anat 100-poreit teir, anat 60-poreit teir, aria anat 30-poreit teir.” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Yoweiruhi Utaruh Hakih Nubarig \p \v 24 Aria Jisas nakripesh kupainyi wobuwobren baraen namudok, “Arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven, douk kabi da anan arman nawashak yoputi shuruwepit wit um ananig nubarig. \v 25 Aria eshesh arpesh sheshuh obi nyutob, anudok arman ananin horin nanaki aria nawashak yoweiruhi utoruhip shuruwep orokohun um wit aria nanak. \v 26 Arigaha atudok wit tatogur takih tereh tape ba teir, aria shatik aruhudok yoweiruhi utoruh shopunek hatogur. \p \v 27 “Aria amudok henek mour um anan iri hanaki hakripan namudok, ‘Debeini, apak makana nyak nyuwashak yoputi shuruwepit wit atut um nyakig nubarig. Aria yoweiruhi utoruh hatogur mumam nubarig?’ \p \v 28 “Aria anan nakripam namudok, ‘Anan horin nanaki aria nenekesh namudok.’ \p “Aria amam heneman mour iri harigan, ‘Nyak nyakana apak munak muburak aruhudok utoruh mugitaruh aria mubuk aruhudok yoweiruhi utoruh atugun aka?’ \p \v 29 “Aria anan nakripam namudok, ‘Namudok uwok. Ta puburak yoweiruhi utoruh aria puburakuk wit shopunek.’ \v 30 Aria eik yakri wosik um wit aria yoweiruhi utoruh shutogur aragarag, arigaha nabudok nyutob ko mudar wit obi nyutob. Aria eik ta ko ikrip amudok henek enyudok mour iri namudok, ‘Ipak putorum yoweiruhi utoruh iyoh aria punotugoruh um unug um pushairuheh nyih. Aria ipak putorum wit ba putubuk gani eikit worigunit urupat.’” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Rowog Mastetim Shurkum \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19) \p \v 31 Aria Jisas nakripesh kupainyi wobuwobrenyi baraen namudok, “Arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk kabi da anan arman nohur anam mastetim shurkum aria nawom gani ananig nubarigum. \v 32 Mastetip shuruwep da shokushokwip abom um kupaigosi rowosip shuruwep, shurkum makih amnab mato iruhw, aria munahwaram enen debeinyi rowog nyenek uhwinyum kupaigosi rowos. Aria armiguhw hwanaki hwawish enyudok rowog ba hwenek was sotem rowogish nyeiguhw.” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Yis \r (Luk 13:20-21) \p \v 33 Aria Jisas nakri namudok, “Arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk kabi da yis um. Onok armatok kwohur asudok yis aria kwabadigas um sene ushiwish um plaua numun anap debeipi marup. Aria enyudok plaua nyakitak nyanagok nyato nyatogur debeinyi.” \s1 Jisas Neyagwreh Nakwu Wobuwobrenyi Baraen Um Nakripesh Iruhin Ananin Baraen \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Jisas neyagwreh nakwu wobuwobrenyi baraen um nakrip ihish arpesh. Anan madae niyagwreh meyoh nukwu kupainyi baraen uwe, uwok. Anan nakwu wobuwobrenyi baraen atin. \v 35 Anan douk nakripesh wobuwobrenyi atin um enen baraen seiwok anan profet nenyemokuk iri nyatogur adur atin da nyakri namudok, \q1 “Eik ko iyagwreh nukwat ikri wobuwobren baraen. \q1 Aria ikripesh baraen um nyunabeshuki enenyenen baraen \q1 seiwok Iruhin nakwarum agudok nahobig um \q1 ba nakriyen nyape arigaha douk atin nyatogur.” \s1 Jisas Nakripesh Baugenyum Baraen Um Aruhudok Yoweiruhi Utaruh \p \v 36 Aria Jisas nakitak nakutukuk eshudok worobaishi arpesh shapeik aria nanak nawish urupat. Aria ananim disaipel hanaki hatrun aria hakripan namudok, “Apak makri nyak nyukripap baugenyum baraen um enyudok wobuwobrenyi baraen um yoweiruhi utoruh hatogur nubarig iri.” \p \v 37 Aria Jisas nakri namudok, “Arman nawashak yoputi wit iri, anudok eik atuwe Eik douk Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri. \v 38 Aria nubarig douk agudok nahobig. Aria yaputi shuruwepit wit, douk eshudok arpesh da shape shawish agundok Iruhin nape debeini um ananish arpesh um. Aria yoweiruhi utoruh, douk eshudok arpesh shanawasham Satan iri. \v 39 Aria anudok horin da nawashak yoweiruhi utoruhip shuruwep, anan da Satan. Aria shurim worigun obi nyutob, abudok nyutob kweipon agudok nahobig gunonukuk obi nyutob. Aria hunek mour iri eshudok da enselahos. \v 40 Aria amudok douk hagit yoweiruhi utoruh ba heshairuheh nyih iri, amudok kweipon henekesh namudok atin um hahi hagiguki nyumnah um agudok nahobig. \v 41 Eik douk Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ta ishopok eikish enselahos eshesh ko shunak shutorum ihish arpesh shuni ihish eneshenesh da shanunu bilip um arpesh iri, shuni ihishmorim arpesh shenek yoweishi inahos iri. Eshudok arpesh ta mare shuwish shupe abrudok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um, uwok. \v 42 Aria ta enselahos shuwashak eshudok yoweishi arpesh shuwish debeihi nyih. Aria ko shupe numun ehudok nyih ba shereh yowiyokuk shurpak naruh shuwegoruh. \v 43 Um abudok nyutob atub aria eshudok shape yopinyi poe ba madae shenek yoweishi inahos iri ta shutogur anahaeh kabi da nyumnohin aunit lait morim gani numun esheshin Yaken Iruhin napeum douk agundok anan nape Debeini um ananish arpesh um. Ipak arpesh da arigos sapeyepi aria ko pumnek enyudok baraen.” \s1 Wobuwobren Baraen Um Anan Arman Nuparug Enen Yopunyi Mugu Shatorin Debeibori Utabor Iri \p \v 44 Aria Jisas nakri namudok, “Arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk kabi da enen yopunyi mugu shatorin debeibori utabor iri um da enesh shebeshuken nyor anag amnabig nubarig. Anan arman natrin aria ta natuken nabeshuken kupaigunum. Aria anan nanadudareh abom aria nanak nekesh ihishmorim ananish eneshenesh um kupaishi arpesh ba shatorish shakon utabor aria anan nasuhw utabor nanak nator agudok nubarig.” \s1 Wobuwobren Baraen Um Anab Yopiyibi Weiyoub Douk Shatorub Debeibori Utabor Iri \p \v 45 Aria Jisas ta nakri namudok, “Aria enen kupainyi wobuwobrenyi baraen nyunak namudok. Aria arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk kabi anan nenek bisnis iri arman nape naurim anab yopiyopibi weiyoub um. \v 46 Naurimab nanak arigaha nanak naparug anab yopiyopibi weiyoub douk shatorub debeibori utabor iri. Aria nanak nekesh ihishmorim ananish eneshenesh um kupaishi arpesh ba shatorish shakon utabor, aria anan nasuhw utabor nanak ba nator abudok yopiyibi weiyoub.” \s1 Wobuwobren Baraen Um Umben Douk Shatuk Eiguhw Um \p \v 47 Aria Jisas ta nakri namudok, “Aria shopuk kupainyi wobuwobrenyi baraen nyanak namudok. Shopunek arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven, douk kabi anan umben um eshesh shuwashon nabuh waiyag aria sabaiguhwi yomoyomogiguhw eiguhw hwawish hwatuk anudok umben. \v 48 Anudok umben shunukin, aria eshesh shanukan nanaki anagasigum waiyag. Aria shape sheagom yopugwuhwi eiguhw shoguhwur yaureruhw. Aria yoweiguhwi ta showashoguhuk. \v 49 Kweipon hahi hagiguki nyumnah hutogur agudok nahobigum ta shubirak namudok atin. Eshesh enselahos ko shunaki shurao yoweishi arpesh da shape orokohun um yopishi arpesh shapeum, \v 50 aria eshesh ta shuwashak eshudok yoweishi arpesh shuwish ehudok debeihi nyih. Gani numun um ehudok nyih eshesh ko shureh yowiyokuk aria shurpak naruh shuwatoruh.” \s1 Enyudok Doukin Baraen Nyani Seiwokin \p \v 51 Aria Jisas narik ananim disaipel namudok, “Ipak douk padukemesh um enyudok baugenyum ihin baraen?” \p Aria amam hakripan namudok, “Wosik apak madukemesh.” \v 52 Aria anan nakripam namudok, “Namudok aria amudok ihim henek skulumesh um lo iri douk atin ta hanaki hagipesh eik henek skulumesh um shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven, amam hape kabi da anan yaken douk nagrem anat debeiti urupat. Aria nanak nawish numun atudok urupat um anam rum um da sabaishi yomoyomogish yopiyopishi ananish eneshenesh shunukigun ba shakuh omi rum, aria anan nohuri ihishmorim namushi aria jugwaishi eneshenesh aria naraesh natograri aduk.” \s1 Eshesh Nasaret Shakonakuk Agab Jisas \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53 Jisas nakripesh enyudok ihinyumorim wobuwobrenyi baraen ba jurug, aria nakitakuk abrudok wabur ba nanak. \v 54 Aria anan nanak anan kanak ananibur wabur. Aria anan nanak nawish gani numun esheshit urupat douk eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ati aria apa nenek skulumesh nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen um ihishmorim arpesh. Eshesh shemnek enyudok baraen aria shakitak yowiyokuk aria shakri namudok, “Anudok arman nanak narawi enyudok yopunyi saki agunum? Aria anan da wosik nenek enyudok Iruhin atun neneken iri mour ko neneken nyatogur mumam? \v 55 Apak madukemesh anudok arman anan da kamdain nuganin aria Maria da ananik amakek. Aria Jems, Josep, Saimon aria Judas da ananim owarhim. \v 56 Aria ananiyu ihiyumorim mohwiyariyu, owo da wani apak wape. Namudok mumam aria anan ta wosik nenek eshudok eneshenesh?” \p \v 57 Eshesh shakri namudok aria esheshish urkum apahw yoweshum anan aria shakanukuk agab Jisas. Aria Jisas nakripesh namudok, “Profet ananin nyeigur ko nyupe ihirub warub. Aria um anan kanak ananibur wabur aria anan kanak ananip awiropish ko mare shunadudareh um ananin nyeigur uwe, uwok.” \p \v 58 Aria anan ta mare nenek sabainyi enyudoki Iruhin atun neneken iri mour abrudok wabur uwe, uwok. Umum maresh? Eshesh da madae shenek bilip um anan uwe, uwok. \c 14 \s1 Herot Nakana Jisas Anan Douk Jon Nenek Baptaisumesh Iri \r (Mak 6:14-29; Luk 3:19-20, 9:7-9) \p \v 1 Aria abudok nyutob, Herot douk nape debeini um gavman um agudok shokugi nahobig Galili. Aria anan nemnek baraen um Jisas nape nenekeshi eneshenesh. \v 2 Aria Herot nakrip amudok henek mour um anan iri namudok, “Anudok arman douk Jon nenek baptaisumesh iri atun. Anan atun ta nakitak wonugwehw. Namudok aria anan douk dodogeshin atun um nenek enyudok Iruhin atun nenekenyi mour.” \p \v 3-4 Seiwok Herot narao Herodias, okwok da Filip ananik irohukwik, aria Filip douk watak nape. Filip da Herot ananin wanin. Aria Jon nubo nakrip Herot namudok, “Nyak nyabrig Iruhin ananin lo um nyatrun ananik armatok. Namudok ta mare nyenekesh uwe, uwok.” Namudok aria Herot nasuhw Jon aria napiyakan nakwu senab aria nanur nape shunuweshik-ati urupat. \v 5 Aria Herot nakana nubo Jon nugok, aria ta nanogugur um eshesh shakana Jon da anan profet. \p \v 6 Anah nyumnah enesh arpesh shanaki shani Herot shape shawok worigun um urkwip purum ahudok nyumnah seiwok nanakwaram ahi. Aria abudok nyutob Herodias okwokwik nugawik kwanaki kwape kweyorub kwatukobur kwanaki kwanak agundok da shantorum shapeum. Aria okwok kwonekesh namudok aria Herot nanadudareh abom um okwok. \v 7 Namudok aria Herot nakripok adurin atinyi baraen um okwok namudok, “Adur iruhw nyak ta nyukri nyurik eik um maresh muguhwos aria eik ta ko ikenyesh atish.” \v 8 Aria okwokwik amakek Herodias kwakrip nugawik aria nugawik kwonak kwakrip Herot namudok, “Eik yakri nyak nyuwemi Jon nenek baptaisumesh iri ananig barag iruhw um anohw yaurehw aria nyugusah nyunaki nyukeyog.” \p \v 9 Aria King Herot nemnek enyudok baraen aria ananish urkum apahw amamaenyish atish. Aria anan urkum morum dodogowinyi adurinyi baraen da nenekenyi aria anan nanoiwos um ta baraen nyonum eshudok shape shawok worigun shani anan iri um esheshis nabes. Namudok aria nakrip amam soldia um henekesh kabi da armatok kwakri um. \v 10 Aria anan neshopok anan arman nanak gani shunuweshik-ati urupat um nukrip amam soldia um hurupogesh Jon ananin aruhwigur. \v 11 Aria eshesh shurawi ananig barag getemi anohw yaurehw aria shako okwudok weroroikwi armatok aria okwok kurao barag konak um okwokwik amakek. \v 12 Aria Jon ananim disaipel hanaki harao ananit mukut hotusah hanak harumot. Amam harom Jonit mukut jurug, aria hanak hakrip Jisas. \s1 Jisas Nekesh Worigun Sabaishi Arpesh Shadarehesh Shatogur 5,000-poreish Iri \r (Mak 6:31-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13) \p \v 13 Jisas nemnek baraen um douk eshesh shabo Jon nagok um, aria anan nakutukuk abrudok wabur aria narao anat bot aria nanak anabik da arpesh wokagunum. Douk anan nani ananish disaipel atin shanak. Aria sabaishi arpesh da shemnek baraen um Jisas da nanak um, aria eshesh shakutukuk esheshirub warub aria eshesh shagim yah shanak shaurim anan. \v 14 Nabudok nyutob Jisas nanak natogur anagas-igum waiyag aria natik sabaishi arpesh apa shebeiman. Aria anan nenemesh giha abom um eshesh aria anan nataurumesh nagabe ihishmorim da arugeh hapeyesh iri. \p \v 15 Aria wabigep amam disaipel hanamorim anan aria hakripan namudok, “Agnudok da arpesh wokagunum, aria hurukum ta aun nubuh. Nyak wosik ko nyushopok arpesh shunak esheshirub warub aria shutor worigun.” \p \v 16 Aria Jisas nakrip ananim disaipel namudok, “Umum maresh ba eshesh ta shunak? Ipak kanak ta pukesh worigun ba shugnoh.” \p \v 17 Aria amam disaipel hakrip anan namudok, “Apak da madae mubuk sabaiguni worigun agundok uwe, uwok. Apak da mobuk 5-poreig bretog aria biyoguhw eiguhw atish shakuh.” \p \v 18 Aria Jisas nakri namudok, “Haraki agwudok bretog gwani eiguhw um eik.” \p \v 19 Aria Jisas nakrip ihishmorim arpesh um shubuh shupe atap utoruh. Aria anan nohur agwudok 5-poreig bretog gwani agwuhwudok biyoguhw eiguhw aria anan nanig natik gani iruhw heven aria nenek beten aria nani Iruhin heyagwreh. Aria anan nawor agwudok bretog aria nakom disaipel. Aria amam disaipel hasia agwudok bretog um eshudok arpesh. \v 20 Aria ihishmorim shawok worigun ba duguresh. Aria ihigun morim tutukwanigun worigun douk nakuhuk iri, amam disaipel ta hatorumogun haraguni aria hognuruk 12-poreiruh sararuh. \v 21 Amudok armam douk hawok worigun iri shadareham hatogur 5,000-poreim. Aria armago wani batowish madae shudarehesh uwe, uwok. \s1 Jisas Narahaen Iruhigum Waiyag \r (Mak 6:45-52; Jon 6:16-21) \p \v 22 Aria arigas atin Jisas nakrip ananim disaipel um haprok huto bot aria hurik hunak gani wobrag waiyag. Aria anan kanak ta nupe ba neshopok eshudok arpesh shunak ba iyoh. \v 23 Anan neshopokesh shanak shatuh aria anan atun nato gani iruhw anohw yoduhw um nikih nenek beten. Aria abudok nyutob aun da nabuh um da anan atun nape gani iruhw yoduhw. \v 24 Atudok bot iganigadae tanak rougun abom aria uhwin nyaboi gani tarigum bot, aria abar beshiwok bot tanak tanaki. \p \v 25 Aria huruhuruk um gugrukibus aria Jisas narahaen nanaki iruhigum waiyag aria nanaki natogurum amam disaipel. \v 26 Aria amam hatik anan narahaen nanaki iruhigum waiyag aria amam hanogugur abom aria arugoguhwiar wam yowiyokuk. Aria amam hakri namudok, “Anudok douk enen sagab.” \p Aria amam hanogugur abom ba hohwar debeg. \v 27 Aria arigas atin Jisas nakripam namudok, “Ipak pupe dodog. Enyudok douk eik atuwe. Ipak mare punogugur.” \p \v 28 Aria Pita ta nakripan namudok, “Debeini, enyudok douk nyak atin um, aria nyak nyukrip eik aria eik ta irahaen inakugu iruhigum waiyag aria inamagu nyak nagundok.” \v 29 Aria Jisas nakripan namudok, “Wosik nyak yowi.” Aria Pita nakitak nakutukuk bot aria narahaen iruhigum waiyag nanam Jisas. \v 30 Aria anan natik enen uhwin dodogowin abom aria nanogugur aria pususuwaran nabuh youg. Namudok aria anan nahwar namudok, “Debeini, nyak nyutaurum eik.” \p \v 31 Aria arigas atin Jisas nasuhw Pita ananis wis natukani. Aria Jisas nakrip anan namudok, “Nyak madae gamo nyenek bilip um eik uwe, uwok. Umum maresh ba nyak nyor biyep urkwip?” \v 32 Aria amam haprok hato bot, aria uhwin nyagok nyabuh. \v 33 Aria armam hape bot iri, amam henek lotu um Jisas aria hakri namudok, “Adur atin, nyak douk Iruhin Ananin Nuganin.” \s1 Jisas Nape Genesaret Aria Nagabe Sabaishi Arugeh Henekeshi Shatogur Yopish \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Aria Jisas nani ananim disaipel habrig waiyag hanak hatogur gani wabrehah anagas um Genesaret. \v 35 Arpesh shape nagundok iri shatik Jisas aria shadukeman, aria shenek baraen nyunam ihirub warub bape huruhuruk iri, aria eshesh sharawi ihishmorim arugeh henekeshi um anan. \v 36 Aria eshesh sharig Jisas debeg um ta nukri wosik aria eshudok arugeh henekeshi ta shususuhw anagas um ananih rupah. Aria ihishmorim shenekesh namudok iri ta shatogur yopish. \c 15 \s1 Iruhin Ananin Lo Nyenek Uhwin Abom Um Eshesh Juda Esheshim Yamehem Amamin Baraen \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Aria abudok nyutob anam Farisi hani amudok anam henek skulumesh um lo iri hape iri Jerusalem aria hanaki hatik Jisas. Aria harigan namudok, \v 2 “Umum maresh? Aria nyakim disaipel apa habrig lo seiwok apakim yamehem hakapenyi? Hawok worigun um, madae hukrup wis uwe aria ko huwok worigun.” \p \v 3 Aria Jisas nakripam namudok, “Umum maresh aria ipak da apa pagipesh ipak kanak ipakin lo aria ipak pabrig Iruhin ananin lo? \v 4 Umum maresh, Iruhin nakri namudok, ‘Ipak ta pupe shakamum ipakish amakek yaken aria pigipesh esheshin baraen’ aria ‘arpen da nyabubunim enyenyish amakek yaken iri enyen ta shen nyugok.’ \v 5 Aria ipak da apa pakri namudok, ‘Douk enen arpen nyobuk anabor utobor um nyutaurum enyenyish amakek yaken, aria enyen nyukrip eshesh biyesh namudok, “Eik yagraeh eshudok um iko Iruhin,” \v 6 aria enyudok arpen ta mare nyere urkum um enyenyin yaken ba gamo nyutauruman uwe, uwok.’ Um ahudoki aih ipak da pabrig Iruhin ananin baraen aria pohur ipakim yamehem henekeshahi aih hato iruhw. \v 7 Ipak da apa pape biyaruh aparuh iri! Profet Aisaia seiwok neyagwreh Iruhin ananin baraen, aria nenyemaguk adurinyi um ipak iri enyudok, \q1 \v 8 ‘Eshudok arpesh eshesh da apa shohur eikin nyeigur nyato gani iruhw \q1 um esheshig nukwatog atug um shunek lotu um eik aria esheshish urkum apahw shape rougunum um eik. \q1 \v 9 Amam hadukemesh um henek skulumesh um arpeshin lo atin aria hakri namudok, \q1 “Enyudok Iruhin ananin baraen.” Namudok aria amam da henek lotu um eik meyoh.’” \s1 Jisas Nakripesh Um Eneshenesh Douk Shenek Arpesh Ba Shabo Sisih Numun Esheshish Urkum Apahw Iri \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Aria Jisas nahwar ihish arpesh shanamorim anan aria nakripesh namudok, “Ipak pumnek aria gamo pudukemesh. \v 11 Eneshenesh shawish enen arpen enyenyit nukwat iri, eshudok madae shenek enyudok arpen ba yowen nyubo sisih uwe, uwok. Aria eneshenesh da nukwat takriyeshi, eshudok atish da shenekesh aria enyudok arpen yowen nyabo sisih.” \p \v 12 Aria anob nyutob banakuk aria amam disaipel hanaki hakrip Jisas namudok, “Nyak da nyadukemesh aka uwok? Amam Farisi hemnek enyudok nyakin baraen aria amamish urkum apahw yowesh.” \p \v 13 Aria Jisas ta nakripam namudok, “Eikin Yaken nape heven iri, anan da nagrem anag nubarig. Aria ihish eneshenesh anan kanak madae nuwesh uwe, aria anan ko ta nurim ba nutukeshum aria ta nutuk nukwaruh hunuhapumesh. \v 14 Ipak mare urkwip aparuh shur um amudok armamin baraen. Amam kabi da nabes seshuhomi um hakana hiyabig yah um kupaishi arpesh. Aria ta nabes seshuhomi hukana hiyabig yah um kupaishi nabes seshuheshi aria ta biobiom hunak hugurukuk nuwag.” \p \v 15 Aria Pita narik Jisas namudok, “Eik yakri wosik um nyak ta nyuwereh baugenyum enyudok wobuwobrenyi baraen um eshudok shenek arpesh ba shabo sisih aria apak ta mumnek?” \p \v 16 Aria Jisas nakri namudok, “Namudok ta mumam? Ipak shopunek madae pudukemesh uwe, aka? \v 17 Aria ipak da madae pudukemesh uwe, uwok. Ihish eneshenesh shawish nukwat iri, eshudok shanak um numun nyibur wautem aria sharukegeshuk gani deiwog. \v 18 Aria enenyenen baraen nyatogur apakig nukwatog enyi, enyudok baraen da nyatogur apakish urkum apahw aria peyagwrehen nyatograri. Aria enyudok baraen atin da nyenek apak arpesh amu yowep ba mabo sisih abom. Aria Iruhin natik apak nahwarap yoweishi arpesh. \v 19 Eik yakripep, eshudoki eneshenesh da shatogur arpeshish urkum apahw um shapeyahi aih, eshudok eneshenesh douk eshudok. Yoweishi urkum apahw aria urkum shorum, shabo arpesh shagok um, shenek wehrur um, shabrig shanaraum um, shakwuaruh um, shegiyagigum kwotog um, shoruk nubug kupaishi um. \v 20 Eshudoki yoweishi eneshenesh da shenek apak arpesh aria yowep ba amu mabo sisih abom um Iruhin ananis nabes. Aria arpesh da shawok worigun ba madae shukrup wis iri ahudoki aih da madae hunek arpesh ba amu yowesh shubo sisih abom uwe, uwok.” \s1 Onok Kenanik Armatok Kwonek Bilip Abom Um Jisas Iri \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Aria Jisas nakutukuk abrudok wabur aria nanak gani warub Tair bani Saidon. \v 22 Aria onok Kenanik armatok kwape nagundok iri, aria okwok kwanaki kwohwar namudok, “Debeini, nyak Devit Ananin Barhonin,\f + \fr 15:22 \ft Putik futnot nyape Matyu 12:23 iri.\f* nyak ko nyenek gihaum eik. Enen yoweinyi sagab nyanunu eikik nagawik ba amu kwabo sisih abom.” \p \v 23 Aria Jisas madae ta nuwanamok baraen ba nukripok enen baraen uwe, uwok. Aria ananim disaipel hanamori anan aria hakripan namudok, “Okwudok armatok da apa kwohwar, kwohwar aria kwagipeshi apak kwanaki. Aria nyak kitak ba ta nyushopokok ba kunak.” \p \v 24 Aria Jisas natanam nakripok namudok, “Iruhin neshopoki eik yanaki um eshesh Israel atish douk shape kabi da sipsipahos da shanotukuk iri.” \p \v 25 Aria okwudok armatok kwanaki hurukum Jisas kwabuh kwoduk ohrubus aria kwohwido barag gabuh atap amnab aria kwakri namudok, “Debeini, eik yakri nyak nyutaurum eik.” \p \v 26 Aria Jisas natanam nakripok namudok, “Namudok uwok um ta muhur batowishigun worigun aria muwashagun um nubag.” \p \v 27 Aria okwudok armatok kwakri namudok, “Debeini, nyak nyakri adurin baraen. Aria nubag shopunek da gwohur tutukwaniguni worigun nagruki shukam um tebol um ogwogwin debeini iri.” \p \v 28 Jisas nemnek enyudok baraen aria nakri namudok, “Nya, nyak douk nyenek bilip abom um eik. Namudok aria enyudok mugu nyak nyakri eik ta ineken um nyak iri aria douk eik yakri ta nyutogur um nyak.” \p Aria banabi abudok nyutob atub okwokwik nagawik ta kwatogur yopuk. \s1 Jisas Nagabe Sabaishi Arugeh Henekeshi Arpesh Aria Yopish \p \v 29 Aria Jisas nakutukuk abrudok wabur aria anan douk nagim anagasigum Galilieg waiyag nanak. Aria nanak nato onohw yoduhw aria nape. \v 30 Aria sabaishi arpesh shanamori anan. Aria eshesh sharauri eshudok yoweigasi aiyas sapeyeshi, nabes seshuheshi, bishiguh shakokutom eshi, nokwatog gweshukeshi aria sabaishi arpesh da arugeh hapeyeshi shopunek, aria sheshubuk hurukum Jisas ananigas aiyas. Aria anan nagabeyesh shatogur yopish. \v 31 Aria eshudok arpesh shatik nokwatog gweshukeshi sheneyagwreh, bishiguh shakokutomeshi shatogur yopish, yoweigasi aiyas sapeyeshi sharahaen, nabes seshuheshi ta shatrugun, aria esheshish urkum apahw shakitak yowiyokuk. Aria eshesh shohur Iruhin douk eshesh Israel shenek lotuman iri ananin nyeigur nyato gani iruhw. \s1 Jisas Nekesh Worigun Sabaishi Arpesh Shadarehesh Shatogur 4,000-Poreish Iri \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Jisas nahwari ananim disaipel hanaki um anan, aria nakripam namudok, “Eik yenek gihaum eshudok arpesh. Eshesh shani eik mape bihotih nyumnegwih jurug aria eshesh worigun wokesh. Eik yanoiwos um eshesh ta nyurub besh ba ishopokesh shunak. Esheshis nabes ta sonatiyanih aria marubigos sesh ba ta shututu gani yah.” \p \v 33 Aria amam disaipel hakripan namudok, “Agundok arpesh wokagunum. Apak ta murao sabaiti bret agunum ba ta mukesh atudok bret namudokishi sabaishi arpesh?” \p \v 34 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak douk pobuk makunig bretog gwakus?” \p Aria amam hakripan namudok, “Apak mabuk 7-poreig bretog gwakus aria atur atur shokuguhwi eiguhw shopunek.” \p \v 35 Aria Jisas nakrip eshudok ihish arpesh um shupe atap amnab. \v 36 Aria anan nohur agwudok 7-poreig bretog aria eiguhw, aria nenek beten aria nani Iruhin heyagwreh, aria anan nawor agwudok bretog aria nako ananim disaipel aria amam hasiagum eshudok arpesh. \v 37 Aria ihishmorim shawok worigun ba dugaresh. Ihish tutukwanishi worigun shakuk iri douk amam ta hatorumesh ba heshuruk 7-poreiruh suraruh. \v 38 Amudok armam douk hawok worigun iri shadareham hatogur 4,000-poreim. Aria armago wani batowish madae shudarehesh uwe, uwok. \v 39 Jisas neshopok ihish arpesh shanak iyoh, aria anan naprok nato anat bot aria nanak gani anagum nahobig shahwaragum Magadan. \c 16 \s1 Anam Armam Harig Jisas Um Nenek Enen Iruhin Atun Neneken Iri Mour \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 Amam Farisi hani Sadyusi hanamorim Jisas aria amam hakana hukwiraeh anan. Aria amam hakrip anan um nenek enen Iruhin atun neneken iri mour. Umum maresh? Amam hakana hutik aria ta hukri adur atin anan douk Iruhin naganin da nanaki. \v 2 Aria Jisas nakri namudok, “Wabigegwis ipak pakri, ‘Utag owishiborig atug. Yopubi nyutob ko butogur.’ \v 3 Aria ruwahegwis ipak pakri, ‘Eshah ta harari. Umum maresh, utag iganigadae gatogur owishiborigi aria behrabigi. Namudok aria douk ta uhwin nyahur aria eshah harari.’ Adur atin, ipak patik enyudok kak um utag genekesh ahi aih aria gamo padukemesh um yoweibi aka yopubi nyutob ta butogur. Aria ipak douk madae gamo putik enen kak um pudukemesh um eneshenesh shatogur douk abudok nyutob iri. \v 4 Eshesh arpesh um doukib nyutob ipak da yoweishi arpesh aria ipak madae pukon ipakish urkum apahw adur atin um Iruhin uwe, uwok. Ihib nyutob eshesh shahwar um shakana shutik enen Iruhin atun neneken iri mour. Aria eshesh ta mare shutik enyudok kak uwe, uwok. Aria atin enen kak Iruhin atun neneken iri mour ipak ko putrin iri, enyudok profet Jona ananin.” Aria Jisas nakutukuk eshesh aria nanak. \s1 Jisas Nakrip Ananim Disaipel Um Gamo Hutrugun Um Amam Farisi Hani Amam Sadyusi Amamih Yoweihi Aih Kabi Douk Yis Um \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Jisas nani ananim disaipel hanak hatogur gani wobrag waiyag, aria amam disaipel urkwip peshukomuk um hurauri anog bretog shopunek. \v 6 Aria Jisas nakripam namudok, “Ipak ko gamo putrugun aria gamo pudukemesh um amam Farisi hani amam Sadyusi amamih yoweihi aih kabi douk yis um.” \p \v 7 Aria amam disaipel apa heneyagwreh orokohun um amam kanak namudok, “Anan da neyagwreh enyudok baraen umum maresh? Apak da madae murauri anog bretog uwe, uwok.” \p \v 8 Jisas nadukemesh um enyudok baraen amam hakriyenyi aria anan nakripam namudok, “Ipak madae punek bilip wosik um eik uwe, uwok. Umum maresh ba ipak apa pakri namudok, ‘Apak da bretog uwok?’ \v 9 Ipak da madae gamo pudukemesh aka? Aria ipak da madae pudukemesh um agwudok 5-poreig bretog da 5,000-poreish arpesh shagwahi, aria makuriruh sararuh da ipak poruk tutukwaniguni worigunaruhi? \v 10 Aria ipak da madae pudukemesh um agwudok 7-poreig bretog da 4,000-poreish arpesh shagwahi aria makuriruh sararuh da ipak poruk tutukwaniguni worigun aruhi? \v 11 Umum maresh ba ipak madae pudukemesh namudok, eik madae urkum murum bret aria eik yekep baraen ipak? Eik yakri, ipak ta gamo pudukemesh um amudok Farisi hani Sadyusi amamis yis.” \p \v 12 Amam hemnek enyudok baraen aria amam hadukemesh namudok, anan madae niyagwreh um amam ta gamo hudukemesh um yis shenek bretasi uwe, uwok. Anan da neyagwreh um amam ta gamo hudukemesh um Farisi hani Sadyusi amamih yoweihi aih aria amamin baraen. \s1 Pita Nowereh Baraen Nakri Jisas Anan Douk Krais \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Jisas nanak um wabur gani Sisaria Filipai aria um abudok nyutob aria anan narik ananim disaipel namudok, “Eshesh ihish arpesh eshesh da apa shakriyen shakana Anudok Arman natogur adurinyi arpen iri douk amiapen?” \p \v 14 Aria amam hakri namudok, “Enesh shakana, nyak da Jon nenek baptaisumesh iri. Aria enesh shakana, nyak da Elaija. Aria enesh shakana, nyak da Jeremaia aka, anan profet.” \p \v 15 Aria Jisas narik amam namudok, “Aria ipak kanak pakana eik da amiapen?” \p \v 16 Aria Saimon Pita nawanam baraen namudok, “Nyak douk anudok arman Iruhin nubokadae nagraehenyum nyunaki ta nyurao ihishmorim ananish arpesh shutanamori. Nyak douk anudok arman Iruhin douk madae nugok iri uwe ananin naganin.” \p \v 17 Aria Jisas nakrip anan namudok, “Saimon Jon ananin naganin, nyak ko nyunadudareh. Umum maresh? Madae enen abudok amnabin arpen da nyeyabigen enyudok baraen um nyak uwe, uwok. Eikin Yaken douk nape heven iri anan atun neyabigen enyudok um nyak. \v 18 Aria eik yakrip nyak namudok. Nyak douk Pita, aria eik ta irok eikit arpesh shenek lotuati urupat\f + \fr 16:18 \ft Enyudok baraen Jisas nakriyenyi douk nyakri arpesh, eshesh arpesh Jisas ananish atish douk shagipesh ananin baraen iri. Tok Inglis douk nyakri “My church.” Sabaishi arpesh shanam lotu iri shakri enyudok baraen Jisas nakriyen iri nyakri, “Eikit haus lotu”, aria uwok. Ipak punak pusorik Pater Don Grant aria anan nukripep. Putik Jerusalem Baibel aria putarih enyudok baraen Inglis putik “My Church.” Aria debeibi behrab um Church (Sios) douk bakripap um enyudok baraen nyakri Jisas Krais ananin Sios o ananish arpesh shagipeshan iri. Aria enyudok baraen madae nyukri “Eikin haus lotu” uwe, amu uwok.\f* tiyotu dodog iruhw um amudok utom. Aria enyudok gokin dodog ta mare nyununut uwe, uwok. \v 19 Aria eik ta douk iken eshudok kihas um nyak um arpesh shuwish aburdok wabur heven Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Aria maresh nyak nyutapesh um abudok amnab, aria anan Iruhin ta nutapesh gani iruhw heven shopunek. Aria maresh nyak nyukweshihesh abudok amnab, aria anan Iruhin ta nukweshihesh gani iruhw heven shopunek.” \p \v 20 Aria Jisas namumup ananim disaipel dodog abom um amam mare hukrip enen arpen um anan kanak douk anudok arman Iruhin nagraehan aria neshopokan nanaki iri. \s1 Jisas Nakri Adur Atin Um Anan Ko Shon Nugok Aria Anan Ta Nukitak Nupe \r (Mak 8:31, 9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Aria abudok nyutob Jisas apa nakrip amam disaipel namudok anan ta nunam Jerusalem aria anan ta nurao sabairi eriger um amam Juda esheshim debeimi huni amam douk henek skulumesh um lo iri aria debeimi pris. Aria ta shon nugok, aria bihotih nyumneh hunak hunakuk aria anan ko ta nukitak nupe. \v 22 Aria Pita nemnek enyudok baraen aria narao Jisas nanak anagas aria apa nahan nakri namudok, “Debeini, namudok ta uwok. Eshudok eneshenesh ta mare shutogurum nyak.” \p \v 23 Aria Jisas natanam nakrip Pita namudok, “Satan, nyak yowi kareiguk eikib agab. Nyak nyakana nyutapok eikih yah. Nyak madae nyigipesh Iruhin ananim urkum apahw uwe, uwok. Nyak douk nyagipesh arpesh esheshish urkum apahw atish iri.” \p \v 24 Aria Jisas nakrip ananim disaipel namudok, “Meishi arpesh douk shakana shigipesh eik um, aria eshesh ta shubukuk ihishmorim eneshenesh esheshish urkum apahw shakriyeshi aria shusah esheshin rowogin kruse aria ta shugipesh eik. \v 25 Umum maresh? Douk meishi arpesh shakana shagabe eshesh kanak aria eshesh ta shunanunu shuwishuk. Aria ta meishi arpesh esheshish urkum apahw shurum eik iri aria eshesh ta mare shugok uwe, uwok. Eshesh ta shupe. \v 26 Aria douk enesh arpesh shurao ihish abudok amnabish eneshenesh aria eshesh kanak ta shunanunu shuwishuk, aria eshudok ihish eneshenesh ta shutaurum eshesh mumam? Namudok ta uwok. Aria eshudok arpesh ta shuko maresh eshudok ba ta shutor eshesh kanak esheshiruh yegeshiweruh? \v 27 Aria Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ko ipeum eikin Yaken ananit debeiti lait tuni ananin dodog aria eik ta inaki ini eikish enselahos. Aria um abudok nyutob eik ta ikesh yopishi eneshenesh ihishmorim atin atin arpesh um kabi da shapeum maresh yoweishi aria yopishi eneshenesh da shenekesh abudok amnab iri. \v 28 Eik yakri adurin baraen um ipak, enesh arpesh shetu agundok iri ko mare shugok aria ta shutik Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri inaki kabi da anan king um.” \c 17 \s1 Jisas Ananihw Yegenyihw Hwakabadig Ba Natogur Anahaeh \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Aria 6-poreih nyumneh hanak hunakuk, aria Jisas narao Pita, Jems nani waninuman Jon, aria naram hato onohw rouhwi hwato abom iri yoduhw. Aria amam atum hape nagundok. \v 2 Aria amam hape apa hatik aria Jisas ananihw yegenyihw hwakabadig ba natogur anahaeh. Aria ananig yomag gatogur kabi da nyumnahin aun morim, aria ananih rupeh hatogur mamokihw shigorihw abom kabi da anat debeiti lait morim. \v 3 Aria Moses nani Elaija amam hatogur aria amam disaipel hatik Jisas nani amam biom apa heyagwreh. \v 4 Pita natik enyudok mugu aria nakrip Jisas namudok, “Debeini, enyudok wosik um apak douk mupe agnudok. Nyak nyukri um, aria eik ko irok bisotup ourogwis. Anap nyakip, anap Moses ananip aria anap Elaija ananip.” \p \v 5 Pita wata apa neyagwreh aria anat utogit arut tenek lait abom iri tabuhi teyawiyam. Aria anah mah hatograri atudok arut hakri namudok, “Anudok Eik kanak Eikin Nuganin. Eik yakri yanawasham anan aria yanadudareh um anan abom. Aria ipak ta ko pumnek ananin baraen.” \p \v 6 Amam disaipel hemnek enyudok baraen, aria amam habuh atap amnab hoduk ohrubus aria hawido baragos sabuh amnab, aria amam hanogugur abom. \v 7 Aria Jisas nanak hurukum amam aria nasusuom aria nakri namudok, “Ipak kitak aria ipak mare punogugur.” \p \v 8 Aria amam hanig hatik iruhw, aria amam madae hutik enen kupainyi arpen uwe, uwok. Aria amam hatik Jisas atun. \p \v 9 Aria amam hakutukuk ahwudok yoduhw aria amam apa habuh yah, aria Jisas nakripam dodog namudok, “Eshudok muguhwos ipak da patrishi, ipak ta mare pukrip enen arpen uwe, uwok, arigaha kweipon nohumu nyumnah Eik Anudok Arman douk yatogur adurin arman iri ko ikutukuk wonugwehw ba ta ikitak ipeum agundok shagok um.” \p \v 10 Aria amam disaipel harigan namudok, “Umum maresh ba amudok henek skulumesh um lo iri apa hakri namudok um Elaija ta nurik nunaki?” \p \v 11 Aria Jisas nakri namudok, “Enyudok baraen douk adurin. Elaija ta natanamori ba nagabe ihishmorim eneshenesh. \v 12 Aria eik yakrip ipak namudok, Elaija nubokadae nanaki, aria armam armago madae shudukeman uwe, uwok. Eshesh shagipesh eshesh kanak esheship urkwip aria shenekesh yowiyokuk um anan. Aria um ahudok atuh aih eshesh ta shenekesh yowiyokuk um Eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri.” \v 13 Jisas nakri namudok, aria amam disaipel hadukemesh namudok, anan douk nakri Jon nenek baptaisumesh iri. \s1 Jisas Nagabe Anan Yoweinyi Sagab Nyapeyan Iri Batowinyin \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-42) \p \v 14 Jisas nani bimatun disaipel hanak hatogrum sabaishi arpesh, aria anan arman nanamorim Jisas aria noduk ohrubus um anan. \v 15 Aria nakripan namudok, “Debeini, eik yakri nyak nyenek gihaum eikin armanin batowin. Anan nagugak um aria ananihw yegenyihw hwanak hwatogur hwape yowiyokuk abom. Aria sabaihi anan natu nawish nyih, aria sabaihi anan natu nawish abar. \v 16 Aria eik yaran morim nyakim disaipel, aria amam madae hugabeyan ba nutogur yopun uwe, uwok.” \p \v 17 Aria Jisas nakripan namudok, “Ipak douk eshudok arpesh da madae penek bilip iri, ipakish urkum aparuh baragos aria ipak penekahi aih douk madae wosik uwe, uwok. Aria makurib nyutob shopunek eik ta ini ipak mupe? Aria makurib nyutob shopunek eik ta isah ipakin amain? Haraki enyudok armanin batowin agnudok um eik.” \p \v 18 Aria Jisas naho enyudok yoweinyi sagab, aria enyudok yoweinyi sagab nyakutukuk anudok batowinyin aria atub nyutob ananih arugeh hatuh. \p \v 19 Aria bagiguki nyutob disaipel atum hanamori Jisas aria harigan namudok, “Umum maresh ba apak douk madae muhiyahuk enyudok yoweinyi sagab?” \p \v 20 Aria anan nakripam namudok, “Ipakin bilip douk shokwin abom, namudok aria ipak ta mare penekesh namudok uwe, uwok. Eik yakripep adurin baraen, ipak douk pene bilip kabi da anam shokumi rowogim mastetim shurkum, aria ipak ta wosik pukrip ahwudok yoduhw, ‘Nyak kitak ba kare ganudok, aria ohwohw ta hwukitak hwunak. Aria adur atin eshudok ihish ipak ta penekesh.’ [ \v 21 Ipak pukuna penekesh namudok um, aria ipak ta penek beten pushakur um worigun aria ipak ta wosik ko puhiyah eshudoki eneshenesh.]” \s1 Jisas Nakri Ananin Gok Aria Nukitak Nupe Um \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45) \p \v 22-23 Abudok nyutob Jisas nani ananim disaipel hantorum gani anab debeibi amnab Galili aria Jisas nakripam namudok, “Eshesh ko shuko Eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri um anam armam amamis wis. Aria amam ko he igok. Aria bihatuh nyumneh hutuh aria eik ta ikitak.” \p Amam disaipel hemnek enyudok baraen aria amamish urkum apahw yowesh abom. \s1 Jisas Nenek Takis Nobuk Utabor Um Iruhin Ananit Debeiti Urupat \p \v 24 Jisas nani ananim disaipel hanak hatogur wabur Kaperneam, aria armam harao takis um Iruhin ananit debeiti urupat iri hanamori Pita aria harigan namudok, “Ipakin tisa nobuk utabor um Iruhin ananit debeiti urupat aka, uwok?” \p \v 25 Aria Pita nakri namudok, “Wosik anan shopunek nenek takis nabuk utabor.” \p Aria Pita nawish urupat, aria Pita watak niyagwreh uwe, aria Jisas narigan namudok, “Saimon, nyakim urkum mor mumam? Anam king um agudok nahobig amam da hurao utabor um kupakupaisi takis um amiapen? Amam da harao takis um amam kanak amamish wanaruh, aka um kupaishi armam armago?” \p \v 26 Aria Pita nakri namudok, “Um eshesh kupakupaishi arpesh.” \p Aria Jisas nakripan namudok, “Namudok aria amam kanak amamish wanaruh ta mare shenek takis. \v 27 Aria apak mare menek amamirub nyirub yowerub um apak. Nyak kare gani waiyag ba nyuwashak nyumabur. Aria rarig iri eyur nyak nyanukor iri, nyak nyusuar ba nyupok nukwatirum eyur aria nyak ta nyutik anam utom mur numun nukwat. Nyak nyutuk amudok utom aria nyunak nyuko amudok armam um nyutor ohwak biohw ohwakis takis.” \c 18 \s1 Jisas Nakri Um Amiapen Douk Enyenyin Nyeigur Nyupe Debeinyi Um Agundok Iruhin Nape Debeini Um Ananish Arpesh Um \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 Abudok nyutob amam disaipel hanamorim Jisas aria harigan namudok, “Amiapen ta nyurao debeinyi nyeigur um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven?” \p \v 2 Aria Jisas nahwari enen batowin nyanaki aria nyetu orokohun um amam. \v 3 Aria nakripam namudok, “Eik yakripep adurin baraen, ipak nubo douk mare pubukuk eshudok ipakish yoweishi urkum apahw shape ba shorahi aih, aria ipak ta mare putogur kabi da enyudok shokwinyi batowin um, aria ipak ta mare puwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven uwe, uwok. \v 4 Meishi arpesh douk shupe kabi da enyudok batowin um, aria shubukuk esheshish yoweishi urkum apahw shape ba shorahi aih, sheshagrakuk enesh arpesh aria eshesh douk ta shurao debeinyi nyeigur abom um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven. \v 5 Aria douk meishi arpesh urkwip purum eik aria shataurum enen shokwinyi batowin kabi da enyudok batowin um, aria eshesh da shataurum eik.” \s1 Eneshenesh Douk Shanuk Arpesh Um Shenek Yoweishi Inahos \r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2) \p \v 6 Aria Jisas ta nakri namudok, “Douk meinyi arpen nyenekesh ba enen um eshudok shokwishi batowish da nyenek bilip um eik iri nyugrukmori nyenek yoweishi inahos aria enyudok arpen nyenekesh namudok iri douk enesh arpesh ko shuweshik anam debeimi utom um enyudok arpen enyenyin aruhwigur aria shuwashen nyubuh gani atapigum youg aria nyugok. \v 7 Eik yakri debeinyi gihaum agudok nahobigish arpesh, eshesh apa shenekesh um kupaishi arpesh ba shagruk-morim shenek yoweishi inahos. Adur um eshudok yoweishi inahos ta shutogur. Aria eik yenek giha abom um eshudok douk shenek eshudok yoweishi inahos ba shutogur iri. \v 8 Namudok aria nubo ipakish roguhw aiyas shonukep um penek yoweishi inahos um, aria ipak putupesh ba puwasheshuk. Namudok wosik um ipak da atin rogur aria atug aiyag shupeumep aria puwishum yopinyi poe aria pupe wosik ihih nyumneh. Aria ta ipak ko biobiyesh roguhw aiyas shupeyep aria ta shuwashep puwish um ehudok yoweihi nyih madae hugok iri uwe, uwok. \v 9 Aria douk ipakis nabes seneken um penek yoweishi inahos aria ipak tuk anap nabep ba puwashopuk. Namudok wosik um ipak da atup nabep pupeyep aria puwish um yopinyi poe aria pupe wosik ihih nyumneh. Aria ta ipak ko biyos nabes supeyep aria ta shuwashep puwish um yoweiburi wabur hel ehudok yoweihi nyih madae hugok iri uwe, uwok. \p \v 10 “Ipak ko gamo pudukemesh namudok. Ipak ta mare pukuna enen batowin orokohun um eshudok batowish da yoweishigom uwe, uwok. Eik yakrip ipak um gani heven esheshish enselahos, ihib nyutob ta sheyatu um eikin Yaken ananig yomag da nape gani heven iri. [ \v 11 Umum maresh? Eik douk Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri yanamori yataurum eshudok arpesh douk shanak shawishukuk iri.]” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Atin Nyanak Nyawishuk Iri Sipsip \r (Luk 15:3-7) \p \v 12 Aria Jisas ta nakri namudok, “Douk ta anan arman nagrem 100-poreish sipsipahos aria atin enen nyunak nyuwishuk, aria ipak pakri anan ta nenekesh mumam? Anan ta nunak nurimen aka, uwok? Adur atin eik yakripep, anan ta nukutukuk eshudok enesh 99-poreish shiyatukuk anag mihig aria anan ta nutanam nanak nurim enyudok atin da nyanak nyawishuk iri. \v 13 Eik yakripep adurin baraen, anan ta nanak ba nuparug enyudok sipsip ba jurug, aria anan ta nunadudareh abom. Anan nanadudareh um eshudok 99-poreish sipsipahos madae shunatukuk iri, aria anan ta naparug enyudok atin arag da nyawishuk iri, aria anan ta amu nunadudareh abom. \v 14 Aria douk namudok atin um ipakin Yaken nape heven iri anan da nanoiwos um enen um eshudok shokwishi batowish ko shuwishuk uwe, uwok.” \s1 Apak Munek Yopishi Um Apakin Wanin Nenek Yoweishi Inahos Iri \p \v 15 Aria Jisas nakri namudok, “Aria douk anan nyakin wanin nenek yoweishi inahos um nyak, aria nyak nyunak ba nyutik anan, aria ta ipak atip pupeum, aria nyak nyukwiraeh um nyugabe baraen nyuni anan. Aria anan ta nemnek nyakin baraen um, aria nyak douk nyagabeyan nyaran natanamori um nyak. \v 16 Aria anan da madae nemnek nyakin baraen um, aria nyak nyurao enen aka biyesh arpesh shiren shunak. Namudok aria ta biyesh aka bishatin arpesh um ta shenek enyudok baraen nyutogur dodogeshin.” \v 17 Aria anan ta mare nukana nemnek esheshin baraen um, aria nyak nyunak nyukrip eshesh Iruhin ananish arpesh. Aria anan ta nukuna nunoiwos um nemnek esheshin baraen shopunek, aria nyak ta nyutik anan da kabi eshudok madae shumnek Iruhin ananin baraen iri aria kabi da amudok yoweimi armam harao takis iri. \p \v 18 “Aria eik yakripep adurin baraen, ihishmorim eneshenesh ipak pakri ta patapesh um abudok amnab iri, eshudoki ta Iruhin shopunek natapesh um gani iruhw heven. Aria ihishmorim eneshenesh ipak pakri pukweshihesh um abudok amnab iri, eshudok ta Iruhin shopunek ta nukweshihesh um gani iruhw heven. \p \v 19 “Aria eik yakri dodog um ipak namudok. Douk ipak biyep abudok amnabip putogur atish urkum apahw um enesh muguhwos aria penek beten um eshudok muguhwos, aria eikin Yaken nape gani iruhw heven iri anan ta nokep enyudok mugu um ipak. \v 20 Aria douk biyesh aka bishatin shuntorum um eikin nyeigur, aria eik kanak ta ipe orokohun um eshesh.” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Apakip Urkwip Mare Purum Yoweishi Inahos Kupaishi Shenekesh Um Apak Iri. \p \v 21 Um abudok nyutob Pita nanamorim Jisas aria narigan namudok, “Debeini, nubokadae eikin wanin ta nenek yoweishi inahos um eik makurib nyutob, aria eik ta ikweshihuk ananish yoweishi inahos makurib nyutob? Eik ta ikweshihesh-ukuk 7-poreib nyutob, aka?” \p \v 22 Aria Jisas nakripan namudok, “Eik douk madae ikrip nyak um ta nyukweshihuk yoweishi inahos 7-poreib nyutob uwe, uwok. Eik yakri nyak ta nyukweshihuk eshudok yoweishi inahos sabaihi um hutogur 490-poreib nyutob. \p \v 23 “Nyak nyumnek. Arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk kabi anan king nenekesh um. Anan nakri um ananim heneman mour iri ta hanaki aria hubeiman tukwanibor utabor huni anan. \v 24 Aria anan douk napeum nenek mour um norig amudok, aria amam harawi anan arman nanaki um king, anan nubokadae rig nurao sabaibori utabor um king batogur um 10 milionibor utabor. \v 25 Aria anudok arman utabor uwok um ta noko king. Namudok aria king nakripesh um ta shunak shukrip kupaishi um shutor anudok nini ananish armatok batowish aria ta shutogur kabi da shenek mour meyoh um kupaimi armam. Aria ihish ananish eneshenesh eshesh ko shutorish aria utabor ta bunam king. \v 26 Aria anudok nenek mour meyoh um king iri nemnek enyudok baraen aria nabuh noduk ohrubus hurukum king ananiruh yeriweruh aria nakripan namudok, ‘Nyak ko nyenek gihaum eik ba nyiyatume. Eik ta ko itanam ibeimen ihibormorim utabor nubo nyekeyebor iri.’ \v 27 Aria anudok arman ananin debeini nenek gihaum anan aria nokweshihuk anan aria nakana utabor bugokuk. \p \v 28 “Aria anudok arman nenek mour meyoh um king iri natogur nanak aria natik anan da henek mour atugun iri. Anudok anan da 10-porein kina atin ta nyape madae nuwanaman abrudok utabor uwe, uwok. Aria anan nasuhw ananin aruhwigur dodog, aria nakripan namudok, ‘Nyak ta nyutanam nyubeime iri ihibor utabor nyak nyarabor um eik iri.’ \p \v 29 “Anudok nenek mour atugun iri nemnek enyudok baraen aria nabuh noduk ohrubus aria nakrip anudok arman namudok, ‘Nyak ko ta nyenek gihaum eik aria nyiyatume. Aria eik ta ko itanam ikenyugu ihibor um eik nubo yatrin ba nyukeyobor iri.’ \p \v 30 “Aria anudok arman madae numnek baraen uwe, uwok. Amu nanoiwos abom. Aria nanak noweshik anudok nenek mour atugun iri um nupe arigaha nuwanaman utabor aria ta jurug. \p \v 31 “Amam kupaimi da hani anudok henek mour atugun iri hatik anudok nenekesh namudok aria amamish urkum apahw yowesh abom. Aria amam hanak hakrip amamin debeini um ihihmorim ahudok yoweihi aih anudok nenek mourum debeini da nenekeshum. \v 32 Namudok aria anudok debeini nohwari anudok neneman mour iri aria nakripan namudok, ‘Nyak douk yowenyari nyenek mour um eik iri. Iganigadae riguk nyanaki nyereh um eik, aria eik yakweshihuk ihin baraen um eikibor utabor nubo bakus um nyak iri eik yakana ta bugokuk namudok. \v 33 Eik yenek gihaum nyak. Namudok aria umum maresh ba nyak madae nyunek giha shopunek um anudok nani nyak penek mour atugun iri?’ \v 34 Aria anudok ananin debeini ananish urkum apahw juwehosish abom aria nakrip amudok soldia hanaki huran hunak gani shunuweshik-ati urupat um nurao debeiri eriger arigaha nutanam nukon ihibor utabor nubo king nukonabor iri arigaha niyatabor aria jurug. \p \v 35 “Namudok atin eikin yaken da nape iruhw heven iri, anan ta nenekesh apunih aih um ipak da madae adur atin pukweshihuk yoweishi inahos um anam owarhim da henekesh um ipak iri uwe, uwok.” \c 19 \s1 Jisas Nakripesh Um Agundok Douk Shabrig Eshesh Kanak Da Shanaraum Um \r (Mak 10:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Jisas nakripesh enyudok ihin baraen ba nyatuh, aria anan nakutukuk agudok shokugi nahobig Galili aria nani ananim disaipel hanak gani gagadok anag shokugi nahobig Judia um gani wobrab worub Jordan. \v 2 Aria sabaishi arpesh shagipesh anan. Aria um nagundok anan nagabe esheshih ihih arugeh da hapeyeshi. \p \v 3 Aria anam Farisi hanamori Jisas aria hakana hukwiraeh anan um nukri enen baraen madae yopin uwe iri. Aria amam harigan namudok, “Apakin lo da wosik nyakrium anan arman ta wosik neyatakuk ananik irohukwik um enen hwarohwin baraen meyoh aka, uwok?” \p \v 4 Aria Jisas nabeimam baraen namudok, “Ipak nubo patik baraen nyetem Iruhin ananik buk aka, uwok? Enyudok baraen nyakri namudok, ‘Seiwok seiwok Iruhin nokwarum ihish eneshenesh um aria nenek arpesh shopunek aria nenekesh shatogur arman armatok.’ \v 5 Aria Iruhin nakri namudok, ‘Namudok aria douk arman ta nukutukuk ananish amakenyish aria nunak nunakurop nini ananik armatok shupe aria eshesh biyesh ta shutogur atuhw yegenyihw. \v 6 Iruhin nakri namudok aria eshesh biyesh da madae shupe tukwotukwan uwe, uwok. Eshesh douk shatogur atuhw yegenyihw. Namudok aria eneshenesh Iruhin nadruneshi, eshudoki douk anan arman ko mare nubrigesh uwe. Amu wouwokuk abom.’” \p \v 7 Aria amam Farisi hakripan namudok, “Namudok aria umum maresh, ba Moses nakop enen lo apak aria nakri namudok, anan arman ta wosik nenek anap shup um nubrig agundok da arman armatok shanaraum um aria niyatok ananik irohukwik ba kunakuk?” \p \v 8 Aria Jisas nakripam nabeimam baraen namudok, “Ipak baragos seshukep aria madae pumnek baraen iri. Namudok aria Moses nakri wosik um ipak piyatakuk ipakiyu irorihiyeu. Aria seiwok seiwok Iruhin nakwaram eneshenesh obi, namudok madae shenekesh uwe, uwok. \v 9 Eik yakripep namudok. Douk meini arman ananik irohukwik madae kuni anan kupainari arman shenek wehrur uwe, aria anudok arman neyatokuk aria nurao kupaikwi armatok, aria douk anudok arman anan kanak nenek yoweishi inahos um nani okwudok armatok shenek wehrur.” \p \v 10 Amam disaipel hemnek enyudok baraen aria hakrip Jisas namudok, “Aria douk armam hugipesh ahudoki aih aria ba huni amamiyu irorihiyeu shupe atugun akure, aria enyudok meyoh um amudok armam mare ta hurao armago uwe aka, uwok.” \p \v 11 Aria Jisas nakrip ananim disaipel namudok, “Enyudok baraen ihishmorim ta mare shigipeshen uwe, uwok. Iruhin nukesh dodog um enesh arpesh atish um, ta shugipeshen. \v 12 Aria ipak gamo pumnek. Sabaimi armam da hape ba madae hurao armago uwe, uwok. Anam, nubo hanakwarum um amamiruh yegeshiweruh yoweruh aria ta mare hubuki batowish uwe, uwok. Aria anam nubo shatupok amamiruh yegeshiweruh aria ta mare hubuki batowish uwe, uwok. Aria anam amamip urkwip aparuh shor um hunek enyudok Iruhin ananin mour um hukrip arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven. Namudok aria amam hakri uwok um hurao armago, hape meyoh. Aria meini arman douk wosik um nukuna numnek enyudok baraen, aria anan ta wosik gamo numnek.” \s1 Jisas Nenekumesh Yopihi Aih Enesh Batowish Aria Nenek Betenumesh \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13 Um abudok nyutob eshesh arpesh sharawi enesh shokwishi batowish shanamori Jisas. Eshesh shakana ta anan nuwem ananis wis iruhwishum ba nenemesh beten. Aria amam disaipel hahao eshudok arpesh. \v 14 Aria Jisas nakrip ananim disaipel namudok, “Ipak kutishuk batowish ba shanamorim eik. Umum maresh? Meishi arpesh douk shutogur kabi da eshudok shokwishi batowishum, aria shigipesh eikin baraen shenek yopihi aih iri, eshesh wosik ta shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven.” \v 15 Aria anan nowem ananis wis iruhwishum batowish aria nakutukuk agundok ba nanak. \s1 Anan Worogwiruhin Arman Nagrem Sabaihi Jah Iri Nanaki Nani Jisas Heyagwreh \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 Aria anan worogwiruhin arman nanamori Jisas aria nakri namudok, “Tisa, eik ta inek maresh yopishi eneshenesh aria yopihi aih aria ta iwish um yopinyi poe aria ipe wosik ihih nyumneh?” \p \v 17 Aria Jisas nakripan namudok, “Umum maresh ba nyak nyarige um yopishi eneshenesh shani yopihi aih? Iruhin atun douk anan yopuni. Nyak nyakana nyuwish um yopinyi poe nyupe wosik ihih nyumneh, aria nyak douk nyigipesh Iruhin ananin lo da nyetem ananik buk iri.” \v 18 Aria anudok arman narik Jisas namudok, “Nyak douk nyakri meinyi lo?” Aria Jisas nakri namudok, “Baraen nyetem um enyudok lo namudok, ‘Ipak mare pubo kupaishi arpesh shugok. Ipak punaraum iri, ipak mare punak puni kupaiwari armago penek wehrur. Ipak mare pukwaruh. Ipak mare pugiyagig ba penek kwot meyoh um kupaishi armam armatok. \v 19 Ipak pumnek ipakish amakenyish esheshin baraen pigipeshen. Aria ipak pukri punuwasham ihish arpesh kabi da pakri panawasham ipak kanak morim.’” \p \v 20 Aria anudok worogwiruhin arman nakrip Jisas namudok, “Eik douk yagipesh enyudok ihinyumorim lo yeyaten. Aria douk maresh yopishi eneshenesh maroh yopihi aih da ta shape douk eik watak inekesh uwe?” \p \v 21 Aria Jisas nakripan namudok, “Douk nyak nyakana nyutogur yopuyopunyi arpen um, aria nyak kare ba nyuhur nyakih sabaihi jah aria nyuko kupaishi shutoruh. Shutoruh jurug shuken utabor aria nyunak nyisiyabor um arpesh douk eneshenesh wokeshi. Nyak nyenekesh namudok, aria nyak ta nyurao yopiyopishi eneshenesh gani iruhw heven. Aria nyak nyunaki ba nyigipesh eik.” \p \v 22 Aria anudok worogwiruhin arman nemnek enyudok baraen aria ananish urkum apahw yowesh abom aria nanak. Umum maresh, anan douk nagrem sabaishi eneshenesh. \p \v 23 Aria Jisas nakrip ananim disaipel namudok, “Eik yakripep adurin baraen amudok douk hagrem sabaibori utabor buni jah iri ta henek debeinyi mour um huwish aburdok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven. \v 24 Aria eik ta ikripep shopunek, enen takweinyi mahin shahwaren um kamel iri nyukuna nyuwish nyilihw umunihw douk shanuk shokuburi nyumabur ba shutape jah ohwi umunihw, enyudok mare debeinyi mour abom uwe, uwok. Aria nubo meishi arpesh shogrem sabaibori utabor bani jah iri shukri shukuna shuwish heven agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum, enyudok debeinyi mour abom.” \p \v 25 Aria amam disaipel hemnek enyudok baraen aria hakitak yowiyokuk abom. Aria hakri namudok, “Um namudok, aria meishi ta shurao enyudok yopiyopinyi poe aria shupe wosik ihih nyumneh?” \p \v 26 Aria Jisas ananis nabes duk atin natrum dodog aria nakri namudok, “Abudok amnabish arpesh shakwiraeh ba shatik uwok. Aria Iruhin ta wosik dodogowin um nenek ihish eneshenesh.” \p \v 27 Jisas nakri namudok, aria Pita nawanam baraen aria nakripan namudok, “Nyak nyutik. Apak mabukuk ihish apakish eneshenesh aria magipesh nyak. Aria apak ta murao maresh eneshenesh?” \p \v 28 Aria Jisas nakripam namudok, “Eik yakripep adurin baraen, um abudok nyutob ko ihish eneshenesh ta shutogur namushi atish shupe wosik um, aria Eik Anudok Arman yatogur adurin arpen iri ta itogur dodogoiwe irao debeinyi nyeigur um heven aria eik ikih ipe eikin kingin wagitur. Abudok nyutob ipak douk pagipesh eik iri ipak shopunek ta pupe iruhw 12-poreish yopishi wagiturahos aria pusuhw merik panuhwaram takwiyem um Israelis 12-poreis awiros. \v 29 Aria ihishmorim arpesh nubo urkwip aparuh shor um eikin nyeigur iri aria shakutukuk esheshig urusag, owarhim, mohwiyariyu, amakek, yaken, nugashish aria nubarig eshesh ta shurao 100-poreish eneshenesh shuni arpesh shopunek um mour eshesh sheneken iri, aria eshesh ta shurao enyudok yopiyopinyi poe aria shupe wosik ihih nyumneh. \v 30 Aria sabaishi douk shape sharigiri debeishi nyeiguhw shapeyeshi eshesh ko shunak shupe shigiguk. Aria sabaishi douk shape shagiguk iri, eshesh ko shunak shupe shurik.” \c 20 \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Armam Henek Mour Wainig Nubarig Iri \p \v 1 Aria Jisas ta nakri namudok, “Arpesh shuwish agundok Iruhin nape debeinari um ananish arpesh shapeum heven douk kabi anan arman da nagrem anag nubarig aria nau wain agari. Aria ruwahep wehip anan nanak narawi amudok ta heneman mour um ananig wainig nubarig iri. \v 2 Amudok ta henek mour iri hakri wosik um hurao atin atin kina um ahudok atuh nyumnah aria anudok debeini neshopokam hanak henek mour ananig wainig nubarig. \v 3 Aria ahudok atuh nyumnah ruwahep 9-kilok anudok debeini nanak agundok arpesh apa shantorum um aria natik anam armam heyotu atugun nagundok aria mour uwok. \v 4 Aria anudok debeini nakripam namudok, ‘Ipak shopunek kare penek mour eikig wainig nubarig aria eik ta ikep utabor bigipesh mour kabi da penekenyi um.’ \p \v 5 “Aria amam shopunek hanak henek mour. Aria abudok nyutob um aruh aria wabigep 3-kilok, anudok debeini nanak ba ta nenek apunih aih kabi da iganigadae rig nenekesh um. \p \v 6 “Aria um 5-kilok wabigep anan ta nanak aria natik anam kupaimi armam shopunek heyotu meyoh. Aria narigam namudok, ‘Umum maresh ba ipak da peyotu meyoh agundok um ahudok rouhi nyumnah?’ \p \v 7 “Aria amam hakripan namudok, ‘Douk madae anan arman nukop mour apak uwe, uwok.’ \p “Aria anudok debeini nakripam namudok, ‘Ipak shopunek kare ba penek mour eikig wainig nubarig.’ \p \v 8 “Aria wabigep mour nyatuhobi nyutob, anudok debeini nanaki nakrip ananin nasuhw merik um mour iri namudok, ‘Nyak hwari amudok henek mour iri ba nyutorum nyukam utabor. Sagomatin nyak nyurig nyukam utabor amudok da hagiguk hatogur um mour iri, aria nyukam utabor atun atun arigaha nyutogur um amudok da harig hanaki hatogur um mour iri.’ \p \v 9 “Aria amudok da hanak henek mour 5-kilok wabigep iri hanaki hurao atin atin kina. \v 10 Aria nyutob batogur um amudok da harik hatogur um mour iri hanaki um hurao amamibor utabor, aria amamip urkwip por namudok amam ta hurao sabaibori utabor. Aria uwok, amam shopunek harao atin atin kina shopunek. \v 11 Amam hatik utabor amam harabori, aria amam hanitok hani anudok debeini nagrem nubarig iri namudok, \v 12 ‘Amudok armam hagiguk hatograri um mour, amam henek mour um atin arag aua, aria nyak nyokom atatahibor utabor um apak. Aria apak da marik menek debeinyi mour abom ruwahep arigaha douk, aria wah iganigadae hap abom.’ \p \v 13 “Anudok debeini nagrem nubarig iri nemnek enyudok baraen aria anan ta nakrip anan um amudok henek mour iri namudok, ‘Arpenyin, eik madae igiyagimen ba inek enen yoweinyi ina um nyak uwe, uwok. Iganigadae ohwak wabo baraen nyakus atugun aria nyakri wosik um nyenek mour shuknih nyumnah aria ta itorin atin arag kina. \v 14 Nyak nyurao nyakibor utabor aria kare nyunak. Amudok yagiguk yarawam iri douk eik kanak yakri wosik meyoh um yokam atatahibor utabor kabi da yako ipak um. \v 15 Eshudok eikish muguhwos. Aria eik ta mare igipesh eikim urkum aria isiya eikibor utabor, aka? Aria eik ta ikana inekesh yopuhi aih, aria umum maresh ba nyakish urkum apahw shenek nyigiya um eikih yopuhi aih?’” \p \v 16 Aria Jisas nakri namudok, “Eshudok douk nyeiguhw wokeshi shape shagiguk iri, eshesh ko shutogur debeishi shupe shurik. Aria eshudok douk shatogur debeishi shape sharik iri, eshesh ko shupe shugiguk.” \s1 Ahudok Bihatuh Um Jisas Nakri Agundok Shon Nugok Um Aria Nukitak Nupe \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34) \p \v 17 Aria Jisas nani ananim 12-poreim disaipel hagim yah hatoum Jerusalem. Aria anan nakripam um heyotum huni anan atun hunak aria amam apa hagim yah hanak aria Jisas nakripam namudok, \p \v 18 “Ipak pumnek. Douk apak munak Jerusalem. Aria eshesh ko shuko Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri um amam debeimi pris huni amudok anam henek skulumesh um lo iri. Aria amam ko heneme kwot eik aria hubo baraen um ko he igok. \v 19 Aria amam ko huko eik um eshesh kupaishi da madae shunahwaram Juda iri, aria eshudok arpesh ko shububunim eik shugukoruhe aria shupruke aria ko she igok rowogin kruse. Aria bihotuh-ahi nyumnah eik ko ta ikitak um shagok iri um aria ipe.” \s1 Jems Nani Jon Harig Jisas Um Hakri Hutogur Debeimi \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Aria Sebedi ananik irohukwik kwanamori Jisas kwani okwokwim biom nagamim. Aria okwok kwabuh kwoduk ohrubus agundok Jisas napeum aria kwarigan um numnek okwokwin baraen. \v 21 Aria Jisas Narigok namudok, “Nyak nyakri maren baraen?” \p Aria okwok kwakrip Jisas namudok, “Nyak ta nyukripe adurin atin baraen namudok. Amudok eikim biom nagamim ta hupe hurukum nyak, anan ta nupe wobrehah um nyakin yopunyi rogur aria anan ta nupe wobrehah um nyakin anagagrin rogur, um agundok Iruhin nape debeini um ananish arpesh um.” \p \v 22 Jisas nemnek enyudok baraen aria nakripok namudok, “Ipak douk madae gamo pudukemesh um maresh muguhwos ipak da parig eik-umesh iri. Aria ipak ta wosik um ta putaurume pusah eikin debeinyi amain aria pubroh enyudok koutukwi eik ta ibroh enyi aka, uwok?” \p Aria Sebedi nagamim hakri namudok, “Ohwak biohw wosik ko utaurumen um usah enyudok amain aria ubroh enyudok koutukwi.” \p \v 23 Aria Jisas nakripam namudok, “Adur atin ipak biom wosik ta ko pubroh enyudok eikin koutukwi um pusah eikin debeinyi amain. Aria enyudok um amiapen ta nyupe wabrehah um eikin yopunyi rogur aria wabrehah um eikin anagagrin rogur, enyudok douk madae eikish muguhwos um ta iyagwreh ba igraeh ipak um outumeb ba ikripep uwe, uwok. Eshudok shapeyeshi wagiturahos eikin Yaken nubokadae nagraehesh um armam ta hupeyeshi.” \p \v 24 Aria amudok amam 10-poreim disaipel hemnek baraen um Jon nani Jems da henekeshum aria amamirub nyirub juwehosirub aturub um amam biom. \v 25 Aria Jisas nahwari ihim-morim hanaki um anan aria nakripam namudok, “Ipak padukemesh, eshudok madae shudukemesh um Iruhin iri uwe um esheshih aih apa shenekoh um esheshim debeimi. Aria amudok esheshim debeimi dodogowim atum um ihish arpesh um ta shigipesh amamin atin baraen um shenek debeinyi mour. \v 26 Aria douk ahudoki aih ta mare hupe orokohunum ipak uwe, uwok. Meini arman nakana nupe debeini orokohun um ipak, aria anan ta nupe kabi da anan nenek mour um ipak iri. \v 27 Aria meini arman nakana niyotu nirik ba nurao debeinyi nyeigur um ipak iri, anan ko nupe nubuh atap ba nenek mour meyoh um ipak. \v 28 Namudok atin kabi da Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri douk madae inaki um arpesh ta shenek mour um shutaurum eik uwe, uwok. Eik yanamori yataurum eshesh, aria ikesh eikihw yegenyihw um ta igok aria itor sabaishi arpesh ikweshihesh um esheshish yoweishi inahos shenekesh iri.” \s1 Jisas Nagabe Biom Nabes Seshuhomi Armam \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Aria Jisas nani ananim disaipel hakutukuk wabur Jeriko ba hunak. Aria sabaishi arpesh shagipeshan shanak. \v 30 Aria biom nabes seshuhomi hape anagasihum yah. Aria amam hemnek baraen um Jisas douk nagimori yah nanaki aria amam hahwar debeg namudok, “Nyak, Devit ananin barhonin, nyak ko nyenek gihaum ohwak biohw.” \p \v 31 Eshesh arpesh shemnek amam biom hahwar aria eshesh shakripam debeg um mare hiyagwreh huhwar aria amudok biom amu hahwar debeg abom namudok, “Debeini, nyak Devit Ananin barhonin, nyak ko nyenek gihaum ohwak biohw.” \p \v 32 Aria Jisas neyotu ba nahwari amudok biom aria nakri namudok, “Ipak biom pakana eik ta inek maresh um ipak?” \p \v 33 Aria amam biom hakripan namudok, “Debeini, ohwak biohw wakana nyak ta nyupok ohwakis nabes.” \v 34 Aria Jisas nenek gihaum amam biom aria nuwem wis amamis nabes arigas atin aria ta sanapok yopus aria ta hatrugun. Aria amam biom hagipesh Jisas hanak. \c 21 \s1 Jisas Nawish Jerusalem Kabi Douk King Um \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Jisas nani ananim disaipel hanak huruhuruk um Jerusalem aria amam hanak hatogur wabur Betfage hurukum gani Olivig mihig. Nagundok aria Jisas neshopok biom disaipel harik hanak. \v 2 Anan nakripam namudok, “Punak nabrudok wabur bape barigiri. Aria nagundok ipak biom ta ko putik enen mahin donki shanatogen nyeir maduhw nyani enen nugaen aria pukweshihesh madururuh aria puraesh punam-morim eik. \v 3 Enen arpen nyerigep um enen baraen um, aria pukripen namudok, ‘Apakin Debeini nakriyesh,’ aria anan ko nukweshihesh shanaki arigas atin.” \p \v 4 Eshudok eneshenesh shenenek um shuwereh profet ananin baraen nyatogur adurin atin. Aria baraen enyudok. \q1 \v 5 “Krip Saionibur debeiburi wabur, \q1 ‘Tik, ipakin king nanaki um ipak! \q1 Anan samokwiyain arpen nanaki netemori enen mahin donki aria enen nugaen donki nyaran nyanaku.’” \p \v 6 Aria disaipel hanak henekesh kabi douk Jisas nakripam um. \v 7 Aria amam harawi donki nyani nugaen. Aria amam hawashak amamih rupeh donkiyeb agab, aria Jisas naprok nato nakih notem agabinyum donki. \v 8 Sabaishi arpesh shobuk esheshih rupeh gani yah. Aria kupaishi shatupoki shus sapeyeshi rowogosish nyeiguhw aria sheshubuk yah. \v 9 Arpesh sharahaen sharik iri aria shagiguk um Jisas iri, amu apa sheyorub shahwar debeg namudok, \q1 “Apak manadudareh um Devit ananin barhonin \q1 aria matuk ananin nyeigur nyato iruhw. \q1 Makri Iruhin wosik ta nunekuman yopunyi anudok arman \q1 douk nanamori Debeini ananin nyeigur iri. \q1 Apak makri eshesh shape iruhw heven iri \q1 shopunek shunadudareh-uman \q1 aria shutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto gani iruhw.” \p \v 10 Jisas nawish Jerusalem aria ihish arpeshish mishish shakitak yowiyokuk aria shape shanasasorim, “Anan amiapen?” \p \v 11 Aria eshudok sabaishi arpesh shantorum shagipeshan iri shape shahwar, “Anudok douk profet Jisas Nasaretepumin, nape gani shokugi nahobig Galili iri.” \s1 Jisas Nanak Nawish Narub Um Iruhin Ananit Debeiti Urupat \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 12 Jisas nanak nawish narub um Iruhin ananit debeiti urupat aria nehiyah eshudok arpesh douk apa shator eneshenesh aria shanakam eneshenesh shakwu utabor iri nagundok. Aria anan nabadiguk tebolhos douk shape shadareh utaboreshi aria wagiturahos shapeyeshi shopunek um eshudok douk shanakam utabor um armiguhw iri. \v 13 Aria anan nakrip eshesh namudok, “Iruhin ananik buk douk baraen nyakri namudok, ‘Eikit urupat douk ko shuhwarat um shenek beten-ati urupat.’ Aria ipak douk penekat tatogur kabi douk amudok hakwuaruh iri hanabeshuk-ati urupat.” \p \v 14 Aria Jisas ta nape numun narub um atudok Iruhin ananit debeiti urupat aria enesh nabes seshukeshi shani aiyas yowegas iri shanaki. Eshesh shanaki aria nagabeyesh yopish. \v 15 Aria amam debeimi pris hani amudok anam henek skulumesh um Iruhin ananin lo iri hatik enyudok aria amam henek nyigiya um ananin mour aria urkum apahw juwehosish atish. Umum maresh, amam hatik Jisas douk nenek enyudok Iruhin atun neneken iri mour nyani agundok batowish douk shahwar debeg shakri namudok, “Apak manadudareh um Devit ananin barhonin aria mohur ananin nyeigur nyato gani iruhw” \p \v 16 Namudok aria amam hakrip Jisas namudok, “Nyak nyemnek enyudok baraen shokwishi shape shahwarumen iri aka, uwok?” \p Aria Jisas nakripam namudok, “Eik douk yemnek. Enyudok Iruhin ananin baraen ipak patarihen aka, uwok? Baraen nyakri namudok, \q1 ‘Nyak Iruhin douk nyohur batowish shani \q1 eshudok shawok nyumeb iri \q1 aria shatuk nyakin nyeigur nyato iruhw.’” \p \v 17 Jisas nakripam enyudok baraen jurug aria nakutukuk amam aria natogurum adukiburum wabur, aria nanak nape nagundok um wabur Betani um nishuh abudok wab. \s1 Jisas Neyagwreh Baraen Meyoh Aria Enyudok Rowog Fik Yarin \r (Mak 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Aria ruwahep wehip Jisas nakitak aria ta natanam um Jerusalem. Napa nanak yah aria nemnek nyurub ban. \v 19 Aria natik enen rowog fik nyeyatu anagas um yah aria nanak huruhuruk-umen. Aria natik madae enep shuruwep pir uwe, uwok. Natik shus atus seir. Anan natik namudok aria nakrip enyudok rowog namudok, “Nyak kweipon mare ta enep shuruwep piren uwe, uwok.” Aria ahudok atuh nyumnah enyudok rowog yarin. \p \v 20 Aria amam disaipel hatik namudok aria hakitak yowiyokuk hanaboum roguhw aria amam hanasorigum namudok, “Kakuri umum maresh aria enyudok rowog fik douk yarin arigas atin?” \p \v 21 Aria Jisas nakripam namudok, “Eik yakripep adurin baraen, ipak douk gamo penek bilip um eik, aria ipak mare pur biyep urkwip aria ipak ko wosik penekesh namudok douk eik yenekesh um enyudok rowog fik um. Aria ipak ta mare penek enyudok atin uwe, uwok. Ipak ta pukrip agudok mihig, ‘Nyak kitak ba kare nyaprok nyubuh gani youg,’ aria enyudok mugu ko nyutogur kabi da ipak pukri um. \v 22 Aria ipak ta penek bilip um eik ba penek beten aria ihish eneshenesh ipak penek beten um puraesh iri, eshesh ipak wosik ta ko puraesh.” \s1 Amam Debeimi Pris Harig Jisas Um Omi Nyakon Dodogowinyi Debeinyi Nyeigur Aria Nenek Enyudok-morim Mour \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Aria Jisas natanamori nawish narub um Iruhin ananit debeiti urupat aria apa nenek skulum eshesh arpesh um Iruhin ananin baraen. Aria amam debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi hanaki agundok anan napeum aria harigan namudok, “Nyak amiapen nyakripen aria nyuken enyudok big um nyenek eshudok eneshenesh? Aria douk amiapen nyakripen um wosik aria nyuken enyudok dodog?” \p \v 24 Aria Jisas nakripam namudok, “Eik shopunek eik yakana iyarig ipak um enesh muguhwos. Aria ipak ko puwanamume yopinyi baraen um eik aria eik shopunek ta ikripep um douk amiapen nyakripe ba nyeke big um inek enyudok mour. \v 25 Nubo Jon nenek baptaisumesh iri nenek baptaisumesh um, anan nubo amiapen nyakripan nyukon big ba nenek enyudok mour? Enyudok mour nyatogur iruhw heven aka, nyatogur abudok amnabish arpesh?” \p Amam hemnek namudok aria amam kanak hanitok um baraen hakri namudok, “Apak ta mukana, ‘Enyudok mour nyatogur iruhw heven,’ aria anan ta norigap namudok, ‘Aria umum maresh ba ipak madae penek bilip um anan?’ \v 26 Aria apak ta mukri namudok, ‘Enyudok mour nyatogur abudok amnabish arpesh esheshin mour,’ aria apak ta munogugur um ihish arpesh. Umum maresh? Ihishmorim douk shadukemesh namudok Jon nenek baptaisumesh iri anan douk nanahwaram profet.” \p \v 27 Aria amudok debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi hakrip Jisas namudok, “Apak madae mudukemesh uwe, uwok.” \p Aria Jisas nakripam namudok, “Eik shopunek eik ta mare ikripep um douk amiapen nyakripe nyuke big ba yenek enyudoki mour uwe, uwok.” \s1 Jisas Nakripam Wobuwobren Baraen Um Anan Arman Nani Ananim Biom Nugamim \p \v 28 Aria Jisas ta nakri namudok, “Aria ipak douk urkwip por mumam um enyudok baraen? Anan arman nabuki biom nugamim. Aria anan nanam ashuken aria nakripan namudok. ‘Nya, kare douk ba nyenek mour wainig nubarig.’ \v 29 Aria san nuganin nakri namudok, ‘Eik yanoiwos’. Aria nape ba uwok, aria nabo urkum um nakitak nanak nubarig. \v 30 Aria yaken nanam anudok anan naganin aria nakripan apunin baraen. Aria shokuni nuganin nakri namudok, ‘Wosik eik ta ko inak’. Aria anudok shokuni naganin madae nanak uwe, uwok. \v 31 Aria um amudok biom nugamim, amiapen da nyagipesh yaken-umam ananin baraen?” \p Aria amudok debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi hakri namudok, “San nuganin.” \p Aria Jisas nakripam namudok, “Eik yakripep adurin baraen, amudok harao takis iri aria oudok weyotu yeh iri armago eshesh ko shurik shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. \v 32 Umum maresh? Jon nenek baptaisumesh iri natogurum ipak aria neyabigep yopihi aih um ipak, aria ipak madae penek bilip um anan. Aria amudok harao takis iri aria oudok weyotu yeh iri armago eshesh shenek bilip um anan. Enyudok ipak patrin, aria ipak madae penek bilip ba pubukuk yoweishi inahos aria putanam pukon aparuh Iruhin uwe, uwok.” \s1 Jisas Nakripam Wobuwobren Baraen Um Yoweimi Armam Henek Mour Wainig Nubarig Iri \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 Aria Jisas ta nakri namudok, “Ipak ta shopunek pumnek enen wobuwobrenyi baraen. Anan arman nau wain anag nubarig aria naruk narub-umog. Aria numun nubarig anan narok anag bariyaigi nuwag um ko sharauri wainip shuruwep. Aria shurakep pubuh agudok nuwag aria shishishep shumawiyep, um shukwunish wainit ihat tutogur. Aria anan narok anap pato potem iruhw iri aurop numun nubarig um arpesh shupeyep um shiyoh nubarig. Aria anan nakrip anam armam um hurao kontrak aria hupe hiyohuman agudok ananig nubarig. Aria anan nanak napeik anabur rougunibur wabur. \v 34 Aria huruhurukum wainip shuruwep burep, aria neshopok amudok heneman mour iri hunam amudok harao kontrak iri gani wainig nubarig um hudiman wainip shuruwep. \v 35 Aria amudok armam harao kontrak um henek mour nubarig iri hasuhw amudok henek mour um debeini iri, aria habo anan hakwu wis aria anan han nagok aria anan hakwuman utabor ba nagok. \v 36 Aria anudok debeini nagrem nubarig iri ta neshopok kupaimi heneman mour iri hanam amudok harao kontrak ba heyoh nubarig iri. Ahudok nyumnah anan neshopok sabaimi henek uhwinyum nubokadae rig neshopokam hanak iri. Aria amudok armam harao kontrak aria hape heyohoman ananig nubarig iri hakitak henekesh apunih aih um kabi douk nubokadae rig henekeshum. \v 37 Nape ba uwok aria ta nagiguk neshopok ananin naganin nanam agudok nubarig. Aria ananim urkum mor namudok, ‘Eik ishopok eikin naganin nunak um aria ta wosik amam ta humnekan.’ \p \v 38 “Aria amudok henek mour nubarig iri hatigu nuganin nanaki aria hanakripam hakri namudok, ‘Nagrem wainig nubarig iri ananin nuganin anudok kweipon nugrem ihish eneshenesh ananin yaken ananish iri. Ipak yowi mon nugok um agudok ananig nubarig aria apak murag.’ \p \v 39 “Namudok aria hanak hasuwan huwashan natogur adukigum nubarig aria han nagok. \v 40 Aria Jisas narik amudok debeimi Pris hani eshesh Juda esheshim debeimi aria nakri namudok, ‘Aria douk abudok nyutob anudok nagrem nubarig iri nanaki obi nyutob aria ta nenekam mumam amudok henek mour nubarig iri?’” \p \v 41 Aria amudok debeimi hawanam baraen hakri namudok, “Anan ko nubo Amudok yoweimi armam nom nukom debeiri eriger aria hugok. Aria agudok wainig nubarig anan ko noko kupaimi heyohog. Um abudok nyutob wainip shuruwep burep, aria shudiyep shuko ananep.” \p \v 42 Aria Jisas narigam namudok, “Ipak patrin enyudok baraen nyetem Iruhin ananik buk iri aka, uwok? Baraen enyudok nyakri namudok, \q1 ‘Amudok utom douk harok urupat iri hakana yoweimi aria huwasham-ukuk iri, \q1 douk matogur yopumi marik iri utom dodogeshim um shurok urupat um, \q1 um mushubonim anagasitum urupat. \q1 Enyudok douk Debeini atun neneken nyatogur. \q1 Neneken apak matrin aria makitak yowiyokuk \q1 manadudareh makri enyen douk \q1 Debeini atun neneken iri mour.’ \p \v 43 “Namudok aria eik yakrip ipak, Iruhin ko ta nupotik ipak aria mare puwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum aria ta nurao ananish arpesh douk shasuhw ananin baraen dodog aria shenekesh um yopihi aih iri aria eshesh shunak shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shupeim. [ \v 44 Aria douk meishi arpesh shugrukuk ba shubuh shetem amudok utom, um ko tukuresh um biyeh aria purukureshuk shokugun shokugun. Aria meishi arpesh douk amudok utom mugruki ba mubi mutemesh iri, aria ko mushorig eshudok arpesh ba shutogur shenenem kabi douk munyabeg um.]” \p \v 45 Aria amam debeimi pris hani Farisi hemnek Jisas ananin wobuwobrenyi baraen aria hadukemesh hakri anan douk nakriyen nenyum amam atum. \v 46 Namudok aria hakri abom um husuhw Jisas um heneman baraen aria ta hanogugur um arpesh. Umum maresh? Eshesh shakri Jisas douk anan profet. \c 22 \s1 Jisas Nakripam Wobuwobren Baraen Um Anagun Debeiguni Worigun Douk Shenekagun Um Biyesh Shanaraum Um \r (Luk 14:16-24) \p \v 1 Aria Jisas ta nakri enen kupainyi wobuwobren baraen shopunek um amudok debeimi namudok, \v 2 “Arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven, douk kabi anan king nenekeshahi aih um. Ananin naganin nakana nurao armatok aria king nenek debeiguni worigun. \v 3 Atin anan nakrip arpesh um shunaki um agundok shanaraum-oguni worigun. Douk ahudok nyumnah hatogur um shuwok worigun-ahi aria anan neshopok heneman mour iri um hanak hukripesh shanaki. Aria hanak hakripesh ba shanoiwos um shanaki. \v 4 Aria anan ta neshopok kupaimi heneman mour iri um hunak aria nakripam namudok, ‘Punak pukrip eshudok nobokuhi yenemesh baraen iri ba shunaki. Pukripesh namudok, “Pumnek. Eik yenek eikigun worigun aria yagunubuk ba nakus. Eikish ababish kauhos shani shanagoki shokushi kupaishi kauhos apak iganigadae maesh. Ihish eneshenesh iganigadae shenenek ba shakus. Ipak yowi munam agundok shanaraum-oguni debeiguni worigun.” ’ \p \v 5 “Hanak hakripesh ba madae shumnekam uwe, uwok. Eshesh shakitak shanam esheshin mour. Anan nanam nubarig. Anan nanak nenek mourum ananis bisnis. \v 6 Aria eshudok enesh shakitak shasuhw amudok heneman mour king iri sham irihwairoh shenekam abraenyim atum aria hagok. \v 7 Namudok ba king ananibur nyibur juwehosibur atubur, aria neshopok ananim soldia hanak habo eshudok douk shabo ananim hagok iri. Haesh shagok aria howehumesh esheshibur wabur hanubur heyatabur. \p \v 8 “Aria king nahwar amudok anam heneman mour iri hanaki ba nakripam namudok, ‘Agundok eikigun worigun yenekagun um eikin nuganin nurao armatok um douk nenenek nakus. Aria arpesh yenemesh baraen um shunaki iri, eshesh yoweishi arpesh aria madae shunaki uwe, uwok. \v 9 Namudok aria douk atin ipak punam sabaihi debeihi yeh aria putorumori ihish arpesh ipak putrishi. Aria ipak pukripesh aria puraesh punaki um agundok worigun.’ \v 10 Anan nakri namudok, aria amudok heneman nour iri hakitak hagim yeh hanak. Amam hanak aria hakrip sabaishi ba haraesh hanaki. Enesh yopishi enesh yoweishi. Haraeshi aria atudok debeiti urupat douk shenek worigun um eshudok biyesh shanaraum iri amu shunukit. \p \v 11 “Douk shape aria king nanak nawishum nutrish. Nawish aria natik anan arman douk madae nurei yopuhi rupah douk shanoginohw-ahi um agnudok douk arpesh shanaraum um uwe, uwok. \v 12 Aria king narigan namudok, ‘Arpen, umum maresh? Aria nyak madae nyerei yopuhi rupah ba nyanak nyawishi agundok? Anan douk baraen wokan mumukin aria nape.’ \p \v 13 “Aria king nakrip amudok heneman mour iri namudok, ‘Ipak puweshik anudok ananish roguhw aiyas aria puwashan nutogur aduk ba nupe arukwutigunum. Nutogur nupe um arukwutigun-ibur wabur arpesh shape shureh ba sharpogur esheshiruh naruh shuwegoruh ba shemnek debeiri eriger um.’” \p \v 14 Aria Jisas nakripam, “Ipak pumnek. Iruhin nadukemesh um nuhwari sabaishi arpesh aria nagraeh atin atin meyoh shupe shuni anan.” \s1 Anam Armam Harig Jisas Um Shenek Takis Um Eshesh Rom Esheshin Debeini Gavman Sisar \r (Mak 2:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 Amam Farisi hanak anabik aria heyagwreh habo baraen um hakri hunek rohw husarigan enen baraen, ba hurim yeh um heneman kwot Jisas. Amam hakana hukwiraeh hugiyagim Jisas um niyagwreh enen nyaunyatograri baraen um aria amam Farisi ta heneman baraen Jisas um anan kanak ananin baraen. \v 16 Amam heshopok amamim disaipel hani Herot ananim armam hanam Jisas aria hakripan namudok, “Tisa, apak madukemesh, nyak nyeyagwreh adurin baraen iri. Um enyudok adurin baraen atin nyak douk apa nyenek skulum arpesh um Iruhin ananih yopihi aih. Nyak madae nyunogugur enen arpen uwe, uwok. Nyak nyeyagwreh apunin baraen um ihish arpesh, eshudok debeishi nyeiguhw shapeyeshi aria nyeiguhw wokeshi shopunek. \v 17 Namudok aria nyak kripap. Nyak douk ta nyukri mumam? Enyudok douk wosik um apak ta mukon takis um debeini gavman Sisar aka, uwok?” \p \v 18 Jisas nadukemeshum amamip yoweipi urkwip por ehi aih aria nakri namudok, “Ipak pagiyagigi armam, ipak pakana pugiyagim eik um maresh? \v 19 Ipak ta puyabige anam utom ipak pator takis omi.” \p Aria amam harawi anam utom um anan. \v 20 Aria Jisas narigam namudok, “Arudok aborir aria enyudok nyeigur omiapenyish?” \p \v 21 Aria amam hakana, “Debeini gavman Sisar ananish.” \p Aria Jisas nakripam namudok, “Eneshenesh Sisar ananish ipak puko ananesh, aria eneshenesh Iruhin ananish ipak puko Iruhinesh.” \p \v 22 Amam hemnek enyudok baraen, hakitak yowiyokuk aria hakutukuk anan ba hanak. \s1 Amam Sadyusi Harig Jisas Um Agundok Shagok Iri Ta Shukitak Um \r (Mak 12:13-17; Luk 20:27-40) \p \v 23 Ahudok atuh nyumnah amam Sadyusi douk apa hakri um shagokiri kweipon mare ta shukitak uwe iri, hanaki agundok Jisas napeum. Aria harig Jisas namudok, \v 24 “Tisa, Iruhin ananin lo seiwok nako Moses iri nyakri namudok, ‘Douk anan arman batowish uwok ba nugok, aria ananin wanin nuwaur ananik irohukwik ba kubuki batowish, um ashuken ananip awirop um ta mare diwarihuk iyoh.’ \v 25 Seiwok anap awirop amakek yaken shabuki 7-poreim nagamim hape orokohun um apak. Ashuken nurao onok armatok um ananik irohukwik ba madae nubuki enesh batowish uwe, uwok, aria nagok. Namudok aria wanin ta nuwaur ashukekuman. \v 26 Aria wanin shopunek madae nubuki enesh batowish uwe aria anan shopunek nagok. Aria rabinari um ashukenyim biom shopunek nagok, okwudok ashukek kwaur ihim-morim owarhim arigaha kwaur nagiguki shopunek. \v 27 Ihim-morim amudok 7-poreim nugamim hagok aria bagiguki nyutob okwok shopunek kwagok. \v 28 Aria nyak kripap. Kweiponib nyutob arpesh shagok iri ko ta shukitak um, okwudok armatok kweipon kupeim kurao meinari arman um okwokwin raminen um amudok 7-poreim armam? Nyak nyadukemesh, ihim-morim seiwok haraokum amamik irohukwik.” \p \v 29 Aria Jisas nakripam namudok, “Ipak madae pudukemesh um Iruhin ananin baraen douk nyetem ananik buk iri uwe, uwok. Aria ipak shopunek madae pudukemesh um enyudok dodogowinyi dodog Iruhin ananinyi uwe, uwok. Namudok aria ipak peyagwreh nyau-nyatograri yoweinyi baraen. \v 30 Kweipon eshudok arpesh shagok iri ta shukitakum, eshudok arpesh kweipon mare ta shanaraum uwe, uwok. Eshesh kweipon shupe kabi da enselahos shape iruhibur wabur heven. \v 31 Aria um enyudok baraen douk arpesh shagok ba shakitak um, eik yakana iyorik ipak. Ipak seiwok madae putarih Iruhin nakripep-enyi baraen um ipak aka, uwok? Anan nakri namudok, \v 32 ‘Eik Abraham nani Aisak nani Jakob henek lotu um eik iri, eik amamin Iruhin.’ Enyudok baraen nyakri Iruhin anan douk madae shagok iri esheshin Iruhin uwe, uwok. Anan douk arpesh shape iri eshesh shenek lotuman iri.” \v 33 Eshesh arpesh shemnek enyudok baraen, aria shakitak yowiyokuk um ananin baraen. \s1 Iruhin Ananin Nyarik Iri Lo \r (Mak 12:28-31; Luk 10:25-28) \p \v 34 Douk amam Farisi hemnek um Jisas nabeyomuk baraen amam Sadyusi aria amam hantorum hanamori anan. \v 35 Anan nadukemesh um Iruhin ananin lo nape orokohun um amudok. Anan nakana nukwiraeh nugiyagim Jisas um niyagwreh enen baraen madae yopunyi uwe aria narigan namudok. \v 36 “Tisa, meinyi lo douk nyarik iri um ihin Iruhin ananin lo aria nyenek uhwin um ihin kupainyi lo?” \p \v 37 Aria Jisas nakripan namudok, “‘Ipak ko pukri punuwasham Iruhin, apakin Debeini. Ipak ko gamo pukri punuwasham anan adur atin um ipakim shunukim urkum aria ipakin shunukin mishin aria um ipakinyum shunukinyum tinytin um punasuhw dodog pukri anan atun.’ \v 38 Enyudok lo enyen debeinyi aria dodogowin nyarikum ihin lo. \v 39 Aria enen lo nyagipesh enyudok lo enyen douk atatahin um enyudok nyarik iri lo. Enyudok lo nyakri namudok, ‘Ipak ko pukri punuwasham meishi arpesh douk shape huruk um ipak iri kabi da ipak pakri punuwasham ipak kanak morim um.’ \v 40 Enyudok biyen lo douk mamokin aria baugenyum ihin kupainyi baraenyum Iruhin ananin lo aria shopunek ihin baraen um amam profet henyemaguk iri.” \s1 Jisas Narik Amam Farisi Um Anudok Arman Krais \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Amam Farisi hantorum hape atugun, aria Jisas narigam namudok, \v 42 “Ipakip urkwip por mumam um anudok arman Krais Iruhin nagraehan neshopokan nanaki iri? Anan douk amiapenyin barhonin?” \p Aria amam Farisi hakripan, “Anan douk Devit ananin barhonin.” \p \v 43 Aria Jisas narigam namudok, “Namudok aria umum maresh aria Iruhin ananin Mishin seiwok nyakon urkum Devit aria anan nahwar anudok arman ‘Debeini?’ Umum maresh? Devit seiwok nakri, \q1 \v 44 ‘Debeini nakrip eikin Debeini namudok, \q1 “Nyak hagipe agundok ehahum eikin yopunyi rogur \q1 arigaha eik ko ta ibo nyakim horim \q1 hubuh atap um nyak ba iyoh.” ’ \m \v 45 Ipak putik. Devit douk nahwar anudok arman Krais nakri, eikin Debeini. Namudok aria umum maresh ba Krais anan da Devit ananin barhonin?” \p \v 46 Aria madae ananum amudok armam ta wosik nuwanam baraen ba nukrip Jisas uwe, uwok. Aria um ahudok nyumnah aria hagiguki nyumneh, amam hanogugurum horik Jisas um enesh muguhwos shopunek uwe, uwok. \c 23 \s1 Jisas Nakripesh Dodogowinyi Baraen Um Mare Shigipesh Amam Farisi Hani Amam Henek Skulumesh Um Lo Iri Henekehi Yoweihi Aih \r (Mak 12:38-39; Luk 11:43, 46, 20:45-46) \p \v 1 Aria Jisas nape nakrip eshudok worobaishi arpesh shani ananim disaipel. \v 2 Anan nakri namudok, “Amam Farisi hani amudok henek skulumesh um Iruhin ananin lo iri, hape debeimi henek skulumesh kabi seiwok Moses nape Debeini aria nenekesh um. \v 3 Namudok aria ihin baraen amam hakripepenyi, ipak ko pumnek aria pigipeshen. Aria ehudok yoweihi aih amam apa henekehi, ehudoki aih ipak mare pigipesheh uwe, uwok. Amam hakripesh um Iruhin ananin lo aria amam madae ta hugipeshen uwe, uwok. \v 4 Amam hakrip ipak um pigipesh dodogowinyi lo kabi da amaenyigwi unug hagwem ipakibus agabus, aria ipak penek debeinyi mour um apa pusah agwudok unug. Aria amam madae ta hutaurum ipak ba pusah enyudok dodogowinyi lo uwe, uwok. \p \v 5 “Ihish eneshenesh amam henekeshi, amam henekesh um arpesh ta shutrum aria shukam big. Amam douk henek shaginohw-oguni bokisigun\f + \fr 23:5 \ft agundok shokuguni shaginohw-oguni bokisigun amam haweshikogun yomogos sani roguhw iri, amam douk hagipesh eshesh Juda esheshih aih aria haweshikogun nape. Agundok morim bokisigun douk howem enen Iruhin ananin baraen numunum bokisigun aria henyur nyorum urkwip porumen aria hugipeshen. Putik Namba 15:37-41.\f* aria haweshikogun nape amamigos yomogos aria roguhw. Aria amamih rupeh henekehi apubusih um rouhi hatogur heiruk. \v 6 Shenek debeiguni worigun um amam hakana hunak hupe wagiturahos shutao yopugunum um gani debeimi atum hapeim. Eshesh Juda shape sheneyagwreh baraeny-ogwi urusag shopuk amam hakana hunak hupe yopishi wagiturahos shape sharik iri. \v 7 Amam hakri abom um arpesh shukripam shenekumam yopihi nyumnegwih, wabigegwis aria ruwahegwis gani shantorum um agegwiruhum, aria amam hakri abom um arpesh shuhwaram ‘Debeini Tisa.’ \p \v 8 “Aria arpesh douk mare ta shuhwarep ‘Debeini Tisa’ uwe, uwok. Atun arag arman anan douk ipakin Debeini Tisa aria ipak ihipmorim douk pape ashuken anin. \v 9 Aria douk atap agudok nahobig ipak ta mare puhwar anan arman ipakin yaken uwe, uwok. Atun arag arman nanahwaram ipakin yaken iri douk nape heven iri. \v 10 Aria douk mare ta shuhwarep ‘Debeimi’ uwe, uwok. Ipak douk puhwar atun arag Debeini, eik douk Krais anudok arman Iruhin nagraehe aria neshopoke um yanaki iri. \v 11 Meishi arpesh douk shukri shupe ipakish debeishi, eshesh ta shupe shunek mourum ipak meyoh. \v 12 Meishi arpesh shakana shuto debeishi abom iri eshesh shubuh atap iri. Meishi arpesh madae shuhur esheshish nyeiguhw shuto iruhw iri, eshesh ta shunahwaram debeishi arpesh.” \s1 Jisas Nakrip Amam Farisi Hani Amam Henek Skulumeshum Iruhin Ananin Lo Iri Um Yoweihi Aih Amam Henekeh Iri \r (Mak 12:40; Luk 11:39-52, 20:47) \p \v 13-14 Aria Jisas ta shopunek nakri namudok, “Eik yakri giha abom um ipak penek skulumesh um lo iri aria ipak Farisi. Aria ipak ko pupe yoweihi aihum. Umum maresh, ipak peyagwreh biyog nukwatog iri. Umum maresh? Ipak padukemesh um putapok witogum arpesh shakana shuwish aburdok wabur um Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven. Umum maresh? Ipak kanak shopunek ta mare puwish uwe, uwok. Aria kadak ba arpesh shakana shuwishum aria ipak punak putapumesh yah eshesh kabi da putapok witog um esheshis nabes yomogos um. \p \v 15 “Eik yakri giha abom um ipak penek skulumesh um lo iri aria ipak Farisi. Aria ipak ko pupe yoweihi aihum. Umum maresh? Ipak peyagwreh biyog nukwatog iri. Ipak panak parahaen ihigunum youg aria amnab umum pakana penek atun arman um nutogur ipakin disaipel. Aria abudok nyutob anan ko nutogur disaipel ba jurug, aria ipak kanak pabirak namudok aria anan nenek uhwin um ipak um nenek yoweyoweihi aih. Aria ipak penekan aria pushopokan um ta nunam yoweiburi wabur hel kabi da ipak kanakmorim. \p \v 16 “Eik yakri giha abom um ipak Farisi nabes seshuhep iri pakana piyabik yehum kupaishi, aria ipak ko pupe yoweihi aih um. Umum maresh? Ipak pakri namudok, ‘Enen arpen nyukri um Iruhin ananit urupat aria nyukana adur iruhw um nyunek enesh muguhwos, aria ta mare nyunekesh um da enyen nyakrium. Aria douk enen arpen nyukri um gol rakus Iruhin ananit urupat aria nyukri adur iruhw, aria enyudok arpen ta nyenekesh kabi da nyakrium.’ \v 17 Ipak pagugaki aria nabes seshuhepi, maresh eneshenesh douk yopishi sharikiri um Iruhin ananis nabes? Gol douk yopuri aria rarik iri aka? Iruhin ananit urupat douk yoputi ba tarik iri? Ipak padukemesh, Iruhin ananit urupat atut douk tenek gol ratogur Iruhin ananish muguhwos. \v 18 Aria shopunek ipak pakri namudok, ‘Douk meinyi arpen nyukri alta aria nyukri adur iruhw um nyunek enesh muguhwos, enyudok douk baraen meyoh. Aria douk nyukri ofa nyutem iruhw alta iri aria nyukri adur iruhw, aria enyen ta nyenekesh kabi douk nyakrium.’ \v 19 Ipak nabes seshuhep iri, maresh muguhwos douk yopishi ba sharik iri um Iruhin? Ofa douk yopunyi nyarik iri um Iruhin aka? Alta douk yopunyi nyarik iri um Iruhin ananis nabes aka? Enyudok alta douk nyenek enyudok ofa nyatogur Iruhin ananish muguhwos. Aria enyudok alta nyeshagrakuk ofa. \v 20 Namudok aria meinyi arpen nyukri alta aria nyakana adur iruhw, enyen dodogeshinyum enyenyin baraenyum alta nyani ihishmorim eneshenesh shetem iruhinyum iri. \v 21 Aria meinyi arpen nyakri Iruhin ananit urupat iri aria nyukri adur iruhw um nyunek enesh muguhwos, enyen dodogeshinyum enyenyin baraenyum Iruhin ananit urupat aria Iruhin anan kanak shopunek, nape atudok urupat iri. \v 22 Aria meinyi arpen nyukri heven iri aria nyukri adur iruhw um enyen dodogeshinyum enyenyin baraenyum Iruhin ananin yopunyi wagitur aria anan kanak napeyenyi enyudok wagitur iri. \p \v 23 “Eik yakri gihaum ipak douk penek skulumesh um Iruhin ananin lo iri aria ipak Farisi. Aria Ipak ko pupe yoweihi aihum. Umum maresh? Ipak peyagwreh biyog nukwatog iri. Ihig shokugi apig eneshenesh nubarigish ipak pasiyaeshum 10-poreigunum aria pukon anabikum Iruhin. Aria douk urkum moshukep-ukukum ihin debeinyi baraenyum Iruhin ananin lo, kabi da yopuhi aih um, urkwip purum arpesh aria punek gihaum arpesh um aria punek bilipum Iruhin ananin baraen aria pigipeshen. Douk ipak ta dodogeshipum pigipesh enyudok baraenyum debeinyi lo, aria ipak mare ta urkwip pukepukuk um nyanyudok enen um shokugi apig enesheneshin lo shopunek uwe, uwok. \v 24 Ipak nabes seshuhep iri pakana piyabik arpesh um yah, ipak kabi da arpen nyushakam shokuri eshur ror enyenyik yabik, aria enyen nyatukor nyawashorukuk. Aria enyen madae nyutik debeinyi mahin Iruhin nakri um mare shunyoh iri kamel douk nyor yabikum, aria enyen nyahurig yabik nyakutuguk. \p \v 25 “Eik yakri giha abom um ipak douk penek skulumeshum Iruhin ananin lo iri aria ipak Farisi. Ipak ko pupe yoweihi aihum. Um maresh? Ipak peyagwreh biyog nukwatog iri. Ipak gamo pakrup adukisum kas sani yaureruh, aria ipakih yoweihi aih hape numuniruhum. Ahudok aih douk namudok, ipak penek nyigiya um kupaishi esheshish muguhwos aria ipak pakwuaruh-umesh. Umum maresh? Ipakip urkwip douk porum ipak kanak atin. \v 26 Ipak Farisi da nabes seshuhep iri. Sagomatin ipak pukrup numunipum kap, aria ta adukipum shopunek ta bogrop. \p \v 27 “Eik yakri giha abom um ipak douk penek skulumeshum Iruhin ananin lo iri aria ipak Farisi. Ipak ko pupe yoweihi aihum. Umum maresh? Ipak peyagwreh biyog nukwatog iri. Ipak douk kabi wonugwegwiruh eshesh showatomoruh shakwu shigorihwiti beit. Adukihwum wonugwehw yopuhwum shutruh, aria numun shagoki esheshish bishiguh aria ihishmorim goutukwishi eneshenesh shor. \v 28 Ipak shopunek pape namudok atin. Arpesh shatik ipakiruh yegeshiweruh, aria shakana ipak douk yopishi arpesh. Aria amu uwok. Numunum ipak douk shunikipum agundok peyagwreh biyog nukwatog um aria agundok pabrig Iruhin ananin lo um.” \p \v 29 Aria Jisas ta nakri namudok, “Eik yakri giha abom um ipak douk penek skulumeshum lo iri aria ipak Farisi. Ipak ko ta pupe yoweihi aihum. Umum maresh? Ipak peyagwreh biyog nukwatog iri. Ipak penek yopuruhi wonugwegwiruh um amam profet, aria ipak paginohw-oruh um eshesh yopishi shagok iri arpesh. \v 30 Aria ipak pakri namudok, ‘Nubo seiwokum babenomi hapeyobi nyutob um, aria apak ta mare mutaurum esheshum shubo amam profet hugok uwe, uwok.’ \v 31 Um enyudok ipakin baraen ipak kanak powereh agundok ipak patoguromi yamehem seiwok habo amam profet hagok iri um. \v 32 Ipak mare pigiyagig penekesh namudok ipak douk yopishi arpesh uwe, uwok. Ipak kare, ba punekesh ahudoki yoweihi aih kabi da ipakim yamehem seiwok henekeshum aria piyatak ipakim yamehem amamih yoweihi aih! \v 33 Ipak kabi da yoweiguhwi yuguhw um. Iruhin ko nenemep baraen ipak aria ipak ko punam hel, ehudok yoweihi nyih ta ipak puruwok um yah wokumep. \p \v 34 “Namudok aria ipak pemnek! Eik ko ishopokugu amam profet aria yopumi urkum morom iri anam here yopumi urkum iri aria amam hadukemesh um Iruhin ananin lo iri hunamagu ipak. Namudok aria ipak ta pubo anam hugok, pupruk anam aria penek nyilim anam hir rowogin kruse aria pupruk anam numun ipak Juda pape peyagwreh-ogwi urusag. Aria ipak ta apa puhiyahamum ipakirub warub aria amam ta huruwok hanam kupairubi warub. \v 35 Namudok aria Iruhin ko ta nunekep pusah debeinyi amain um agundok pabo ihim-morim yopumi armam hagok um. Amam seiwok hape abudok amnab iri, enyudok debeinyi amain kweipon nyupe ipak atin. Enesh arpesh seiwok shabo sabaishi yopishi arpesh shagok iri douk parik pabo Abel nagok arigaha shabo Sakaraia, Berekia ananin batowin, anan douk anudok arman ipak seiwok pan nagok orokohunum Iruhin ananit urupat aria um alta. \v 36 Eik yakripep adurin baraen ipak, enyudok yoweinyi poe ta nyutogurum ehudok yoweihi aih, ahudok ko hutogrum eshudok arpesh douk shape agudok nahobig abudok nyutob iri.” \s1 Jisas Nenek Gihaum Arpesh Shape Jerusalem Iri \r (Luk 13:34-35, 19:41-44) \p \v 37 Jisas natik wabur Jerusalem aria nakri namudok, “O ipak arpesh pape Jerusalem iri, seiwok ipak apa pabo amam profet hagok. Armam Iruhin neshopokam haraumepari ananin baraen iri, ipak douk shopunek pakwu-umam utabor pam hagok. Worobaihi atih nyumneh eik yakri iraepari aria ishigorip kabi anat mamokit owot tarauri nugag gwanaki atugun aria teshigorug atatish kapraigiyohos um. Aria ipak pakri amu uwok um eik. \v 38 Aria douk pumnek! Douk ipakibur wabur ko bunanukuk buniyatakuk aria mare ta enesh arpesh shupe abrudok wabur uwe, uwok. \v 39 Eik yakrip ipak adurin baraen namudok, ipak ko mare ta putik eik shopunek, arigaha kweipon abudok nyutob butogurum ba ipak ko pukri, ‘Apak makri Iruhin nunekuman yopishium anudok arman douk nanakmorim Iruhin ananin nyeigur iri.’” \c 24 \s1 Jisas Nakripesh Um Horim Hanaki Hununu Iruhin Ananit Debeiti Urupat \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Jisas nakutukuk Iruhin ananit debeiti urupat natogur nanak, aria ananim disaipel hanamori anan. Amam hakana hiyabiganum Iruhin ananit debeiti urupat tuni yopugwi urusag gweyotu huruhuruk iri. \v 2 Aria anan nakripam enyudok baraen. “Ipak patik agwudok yopugwi urusag? Eik yakripep adurin atinyi baraen, horim ko hanaki hubrigat aria hununut aria ta mare hukuna huhur anam utom ba humem anam kupaimi utom ba ta utabor butao uwe, uwok. Ihibor utabor ko shruworubor bututu biniyatak tupri tupro bunak atum atum bubuh bukus bunak amnab.” \s1 Jisas Nakripesh Um Anab Nyutob Sabainyi Amain Kweipon Nyutogur \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 Jisas nakih nape ahwudok yoduhw Oliv, aria amam disaipel atum hanamori anan aria harigan namudok, “Nyak kripap, meibi nyutob eshudok eneshenesh iganigadae nyakripapeshi ko shutogur? Maren kak ko nyurik nyutogur aria apak ta mudukemesh, nyak ko nyutanamori aria abudok amnab ko butuhukuk?” \p \v 4 Aria Jisas nutanam nakripam namudok, “Ipak ko pudukemesh atin. Ta enesh arpesh shunaki shugiyagimep. \v 5 Umum maresh? Sabaishi kweipon shunaki shukri eikin nyeigur aria shukana, ‘Eik kanak Eik Krais Anudok Arman Iruhin seiwok nagraehe neshopoke yanaki iri.’ Aria shugiyagim sabaishi arpesh ba shunak shuwishuk. \v 6 Ipak ko pumnek debeihwi wanohwin gaha huruk atin aria ipak ta pumnek baraenyum debeihwi wanohw ko hwutogur rougunum. Aria ipak ko pudukemesh. Aria ipak mare pukitak yowiyokuk uwe, uwok. Eshudok eneshenesh ko shutogur, aria abudok bagiguki nyutobum amnab ko butuhuk um ta mare butogur arigas uwe, uwok. \v 7 Aria eshesh anag nahobig ko shukitak shini enesh kupaigi nahobig shurpak. Anan king nini ananishi ko shukitak shuni kupaini king nini ananishi shupe shurpak. Aria anarub warub ko debeirubi nyurub besh aria enyik ko kwutuk. \v 8 Enyudok ihinyumorim nyarik iri amain kwo nyutogurum kabi da onok armatok kwonomnek rarig iri erigerum kwubanuh ba kubuki batowin um. \p \v 9 “Abudok nyutob eshesh ko shurao ipakum shukep eriger aria shukep amaenyibi aria shep pugok. Aria ihish arpesh esheshish nyirub aparuh ko yowesh um ipak. Umum maresh? Ipak douk eikipari aria eikin nyeigur nyapeum ipak. \v 10 Aria um abudok nyutob sabaishi arpesh shenek bilipum eik iri ko shunahuhao eik aria shubukuk esheshin bilip um eik. Aria eshesh ko shunahwaram horik horinum eshesh kanak aria shunarao eshesh kanak um horik horin um shenenem baraen aria shesh shugok. \v 11 Worobaimi henek rohw aria hagiyagig iri profet ko hutogur henek rohw hugiyagim worobaishi arpesh aria ko shigipesham. \v 12 Yoweihi aihish inahos ko shutogur dedebesh atish. Namudok aria sabaishi arpesh ko shukutukuk ahudoki aih um shukri shunuwasham kupaishi arpesh kabi da eshesh shakri shunuwasham eshesh kanakmorim. \v 13 Umum maresh? Eshudok douk shugipesh eik atish arigaha shugok iri, eshesh Iruhin ko ta nuraesh shutanamori shupe wosik atin. \v 14 Aria eshesh ta shukripesh Iruhin ananin yopinyi baraenyum arpesh shuwish agundok anan nape Debeini um ananish arpesh um douk ko shanak shukripesh enyudok baraenyum ihirub warub abudok amnab um, ihish arpesh um shemnek ba shutuh iyoh, aria ahudok yoweihi hugiguki nyumnah ta ko hutogur.” \s1 Jisas Nakripesh Um Anab Yoweibi Nyutob Ko Butogur Iri \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 Aria Jisas ta nakri namudok, “Ipak ko putik enyudok yoweinyi mugu abom iri, seiwok profet Daniel nakriyenyi, enyudok mugu ta nyutogur numun Iruhin ananit debeiti urupat. Aria nyununut ba arpesh mare ta shuntorum shanaki shuwish uwe, uwok. Eshesh ta shukuna yoweishi inahos shapeyoti urupat. Meishi arpesh shutarih enyudok baraen iri, eshesh ko gamo shudukemesh atin.”\f + \fr 24:15 \ft Enyudok atin baraen da Matyu atun neyagwreh-enyi.\f* \v 16 Aria Jisas nakripam namudok, “Abudok nyutob arpesh shape agudok Judiaig shokugi nahobig eshesh ko shuruwok shunak gani yodururuh-igunum. \v 17 Meinyi arpen nyetem iruhw urupat iri, ta nyubuh atap um, enyen ko mare urkum murum nyuhur enyenyish eneshenesh shakus numunum urupat iri uwe, uwok. \v 18 Aria meinyi arpen nyetu nubarig iri, enyen ko mare nyutanam urupatum nyuhur enyenyih rouhi rupah uwe, uwok. \v 19 Debeinyi gihaum wanarahaenyi armago aria armago apa wokesh nyumeb shokwishi batowish iri um abudok yoweibi nyutob. \v 20 Ipak ko penek beten ba ta mare puruwok um nyumanugasibi nyutob aka, um ahudok nyumnah Sabat uwe, uwok. Anah kupaihi akure, ta wosik. \v 21 Eik yakripepum ta puruwok. Umum maresh, abudok nyutob debeinyi amain abom ko nyutogur. Sagomatin Iruhin nakwaram agudok nahobig um arigaha douk, namudokinyi amain madae nyutogur uwe, uwok. Aria kweipon babi bagiguki nyutob shopunek ko mare enyudoki amain ko ta nyutogur shopunek uwe, uwok. \v 22 Seiwok Iruhin mare nukri ba nurupok nyutob banob um enyudok debeinyi amain nyutogur akure, ihish arpesh ko shugok shutuh. Aria ba uwok, ananim urkum morum ananishi ihish arpesh anan kanak nagraeheshi. Namudok aria anan ta narupoki abudok yoweibi amaenyib nyutob babuhi banab atub. \p \v 23 “Um abudok nyutob, meishi arpesh ko shukrip ipak, ‘Ipak putik. Anudok arman Krais,’ douk Iruhin nagraehan aria neshopokan nanaki iri douk anudok aka, shukripep shukri, ‘Nani nape ganik,’ aria ipak mare penek bilipumesh uwe, uwok. \v 24 Umum maresh? Aria anam henek rohw hagiyagigi iri armam ko hunaki hukri namudok, ‘Eik anudok arman Iruhin nagraehe iri aria neshopoke yanakium iri’ aka, ‘Eik shopunek douk anan profet.’ Aria amam ko henek debeinyi Iruhin atun neneken iri mour aria henek enen kak nyutogur. Eshesh shakana shenek rohw shigiyagim ihish arpesh, aria eshesh ta wosik um aria eshesh shakana shenek rohw shigiyagimum arpesh Iruhin douk nagraeheshum ananish iri. Aria namudok ta uwok. \v 25 Ipak pumnek. Eik riguk yakripep jurugum eshudok eneshenesh ko shutogur. \p \v 26 “Namudok aria meishi arpesh ko shukripep, ‘Ipak putik, Krais nani nape gani wehigunum arpesh uwok um,’ aria ipak mare pumnekesh ba punak uwe, uwok. Aka meishi arpesh shunaki ba shukri, ‘Anudok nanabeshuk nape numun atudok urupat,’ aria ipak mare punek bilipumesh uwe, uwok. \v 27 Umum maresh? Ipak padukemesh um utag brereyarogum, aria atudok lait tatogurum aun nakihmorim aria brereyarat tanak gani aun nabuhum. Namudok aria Eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta inekesh namudok atinyum abudok nyutob eik ko inamorim aria ihish arpesh ko shutiwe atin. \v 28 Agundok arpesh shagok shakusum, kumub ko bunaki bunahweh enyudok arpen nyagoki.” \s1 Enyudok Ihinyumorim Amain Nyutogur Nyuneyatakuk Aria Jisas Ko Nutanamori \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 Aria shopunek Jisas ta nakri namudok, “Abudok yoweibi nyutobum enyudok amain um arpesh shemnek debeiri eriger um nyunak nyutuhuk, aria arigas atin \q1 ‘Nyumnahin aun nutogur wabin, \q1 aria wabin aun ta mare wanyukehin ta arukwutihin \q1 aria unib weir utagi ta utotobure ugruki, \q1 aria ihish dodogeshishi eneshenesh sheir utag iri \q1 ko mare shir atugun uwe, uwok. \q1 Eshesh ko shunonug shunak shunaki.’ \p \v 30 “Um abudok nyutob Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ko itogur gani iruhw utag aria ihismorim awirosish arpesh shape abudok amnab iri ko shureh. Aria eshesh ko shutik Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ta item iruhigum hevenig utag aria ibuhi ini eikin dodog aria eikit dodogowiti lait. \v 31 Aria oruhw ko hwunahwapur debeg abom aria eik ko ishopok eikish enselahos shunak um shutorumori ihish arpesh eik seiwok yagrahaeshum eik kanak iri. Eshesh enselahos ko shutormori arpesh ihigunmori um agudok nahobig aria anagasum agudok nahobig aria sharaesh shanaki um eik.” \s1 Ipak Ko Purao Saki Um Enyudok Rowog Fik Um Pudukem Nyutob Eik Inamori \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 Aria Jisas ta nakri shopunek namudok, “Ipak ko purao yopinyi saki um enyudok rowog fik aria pudukemeshum. Abudok nyutob butogurum aria rowogish nyeiguhw ko shunareh shurpaki namusi shus, aria ipak pudukemeshum yopubi wahib nyutob bakana ko butogur. \v 33 Namudok atin, abudok nyutob ipak putik eshudok ihish eneshenesh riguk yakripep-umeshi shutogur ba jurug aria ipak ko pudukemesh um, Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri eikib nyutob banaki huruhuruk jurug aria bapeimori wit. \v 34 Eik yakripep adurin baraen, eshudok arpesh douk shape abudok nyutob iri, enesh ta mare shurik shugok uwe, aria eshudok ihish eneshenesh ta shutogur. \v 35 Utag gani agudok nahobig ko ta shutuh, aria eikin baraen ta mare nyutuh uwe, uwok.” \s1 Madae Enesh Arpesh Shudukem Ahudok Nyumnah Aria Nyutob Eshudok Eneshenesh Ko Shutogur Um \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30, 34-36) \p \v 36 Aria Jisas ta nakri shopunek namudok, “Madae enesh arpesh shudukem ahudok nyumnah eik ko ta inaki aria eshudok eneshenesh ko shutogurum uwe, uwok. Eshesh enselahos shape heven iri madae shudukemesh uwe, uwok. Aria Eik Iruhin Nuganin shopunek madae idukemesh uwe, uwok. Eikin Yaken atun arag nadukemesh. \v 37 Namudokehi aih eshesh seiwok shenekehi um Noa ananib nyutobum, eshesh ko shenek ahudok atatahih aih atih shupe abudok nyutob aria Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ko itanamori. \v 38 Seiwok abudok nyutob douk debeibusi worubus madae sutogurum uwe, eshesh apa shenek irugis worigun shashoh, shawok abar, aria arpesh apa shanaraum, arigaha ahudok nyumnah Noa nawish korohukahi hatogur. \v 39 Eshesh madae shudukemesh um enyudok amain ko nyutogur-umeshum uwe, uwok. Aria eshesh shape namudok atin arigaha abusdok debeibusi worubus satogur sabo ihishmorim arpesh shagok shatuh. Aria douk ko atatahih atih aih ko hutogrum abudok nyutob Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ko itanamorium. \v 40 Abudok nyutob biom armam ko hiyotu nubarig aria Iruhin ko nurao anan, aria nukutukuk anan nupeiguk. \v 41 Bio armago ko apa unek plauain rehinyum unek bret upe, aria Iruhin ko nurao onok aria nukutukuk onok kupeiguk. \p \v 42 “Namudok aria ipak ko pudukemesh atin aria putrugun pupe. Ipak madae pudukemesh um marah nyumnah ipakin Debeini ko nutanamori um. \v 43 Ipak ko gamo pudukemesh um enyudok baraen namudok. Douk nubo anan urupatinari nudukemesh um marab nyutobum wab nakwuaruhi arman ko nunaki, aria urupatinari anan ko niyoh urupat nupe aria ta mare nukutukuk urupat aria nakwuaruh iri ta nanaki nubrig urupat aria nuwish numunitum uwe, uwok. \v 44 Aria ipak namudok atin ko pudukemesh atin ba pupe pubeime. Umum maresh, Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ko inaki anob nyutob ipakip urkwip madae purum eik ta inakiyobi nyutob, aria eik ta inaki.” \s1 Wobuwobren Baraen Um Anan Nenek Mour Wosik Iri Aria Anan Arigeh Hanari \r (Luk 12:42-46) \p \v 45 Aria Jisas ta shopunek nakripesh wobuwobren baraen namudok, “Meinyi arpen nyenek mour iri ba nyor yopunyi saki aria wosik madae nyigiyagig aria nyenek yopunyi mour iri? Debeini ta nugraeh anudoki nenek mouri arman um ta nusuhw merik um amam kupaimi ananim henek mour iri, aria nusiyaumam worigunum nyutob amamin debeini nakriyobi. \v 46 Anudoki arman nenek mour iri anan ko gamo nunadudareh um abudok nyutob ananin debeini ko nutanamori aria nutik anan apa nenek ananin mour. \v 47 Eik yakripep adurin baraen, debeini ko nugraeh anudoki arman um nusuhw merik aria neyotu nurik um debeini ananish ihish eneshenesh. \v 48 Aria um anudok nenek mouri arman ta nutogur yoweini arman aria anan urkum murum anan kanak namudok, ‘Eikin Debeini ta mare nunaki arigah uwe, uwok.’ \v 49 Aria anan nikitak um nubo amudok hani anan henek mour atugun iri, aria anan nape apa nawok worigun aria nawok abar nani hawok abar ba hagugak iri. \v 50 Aria debeini ko nutanamori anah nyumnah anudok nenek mour iri arman madae nudukemesh uwe um ananin debeini ko nanaki uwe, uwok. \v 51 Aria debeini ko nanaki anah nyumnah aria nenekesh yoweishigom um anudok nenek mour iri, aria ta neshopokan nanak nini eshudok sheneyagwreh biyog nukwatog iri shupe atugun. Um nabrudok wabur eshesh ko shureh yowiyokuk aria shurupogesh esheshiruh naruh shumnek debeiri eriger.” \c 25 \s1 Wobuwobren Baraen Um 10-Poreiyu Weroroiwi Armago \p \v 1 Aria Jisas ta shopunek nakri namudok, “Um abudok nyutob arpesh shuwishum aburdok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk kabi enyudok wobuwobren baraenyum 10-poreiyu weroroiwi armago. Anan arman douk atin nurao onok armatok iri, anan nakana ko nunaki. Aria oudok weroroiwi armago wohur owowish lamhos, aria wanak um uparugan yah aria uran unaki. \v 2 Anas wisiyu um oudok wagugaki armago, aria anas wisiyu wosik wadukemesh iri. \v 3 Oudok wagugaki warauri owowish lamhos wanaki aria madae usuwi wel unaki shopunek uwe, uwok. \v 4 Aria oudok wadukemesh iri, woshar kupairi wel owowish atin atin koutukwihos aria waraesh wanaki shopunek shani owowish lamhos. \v 5 Anudok arman nakana nurao armatok douk atin iri madae nanaki arigas uwe, uwok. Namudok aria ihiyu-morim armago nabes seshuho aria weshuh wakuh. \p \v 6 “Arigaha orokohunib um wab aria enen arpen nyuhwar nyakri, ‘Anudok nurao armatok iri anudok nanaki. Ipak arigah yowi ba munak muranari gani yah.’ \p \v 7 “Aria oudok ihiyumorim weroroiwori wakitak wasusuhw owowish lamhos weshopohesh. \v 8 Oudok wagugaki wakrip oudok wadukemesh iri namudok, ‘Ipak shukop anar ipakir wel. Apakish lamhos ko shakana hugokesh.’ \p \v 9 “Oudok wadukemesh iri wakrip oudok wagugaki namudok, ‘Namudok ta uwok. Arudok wel ta mare musiar uwe, uwok. Wel madae sabairum ipak ta pushar anar ipakish lamhos aria apak ta mushar anar apakish lamhos uwe, uwok. Ipak kare punak gani stua ba putor ipak kanak ipakir wel.’ \v 10 Aria oudok anas wisiyu wagugaki wanak um unatori anar wel aria anudok nurao armatok iri nanaki natograri. Aria oudok anas wisiyu wadukemesh iri douk wape apa wobeim anudok arman iri wanaman wawish wani anan atudok urupatum shuwok agundok shunaraum-oguni debeiguni worigun. Aria arpesh shawaru wit. \p \v 11 “Aria oudok ono wagugaki shopuk wanak watograri, aria warig namudok, ‘Debeini, Debeini, jikumap wit apak shopunek.’ \p \v 12 “Aria anan nakripowi namudok, ‘Eik yakripep adurin baraen, eik madae idukemeshum ipak uwe, uwok.’” \p \v 13 Aria Jisas nakri namudok, “Ipak gamo pupe apa putrugun. Umum maresh abudok nyutob douk eik ko ta itanamori obi nyutob, ipak madae pudukemesh uwe uwok.” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Biom Atun Harao Utabor Um Henek Mour Iri \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 Aria Jisas ta nakri namudok, “Arpesh shuwish um abrudok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum heven douk kabi enyudok wobuwobrenyi baraenyum anan arman nakana nanak anagun rougunum aria nahwari henek ananin mour iri hanaki. Amam hanaki aria nakom ananibor utabor amamis wisum henek mour. \v 15 Anan douk nadukemeshum amamin saki nyani agundok amam douk dodogowim um henek mourum aria nakomuk utabor. Anan nakonukuk 5,000 kina.\f + \fr 25:15 \ft Seiwok abudok nyutob Jisas nakripesh enyudok baraen obi eshesh Juda madae shukwu apakibor utabor kina uwe, uwok. Aria esheshibor utabor douk shahwarabor talent iri bape namudok. Atin talent douk kabi 1000-porein kina um.\f* Anan 2,000 kina aria anan 1,000 kina. Douk nakomuk utabor aria anan nanakuk ananih yah. \v 16 Nanakuk atin aria anudok narao 5,000 kina iri nanak nakwu abrudok utabor nenek bisnis. Nenekas arigaha ta nenek uhwinyum 5,000 kina winmoni shopunek. \v 17 Aria anudok anan narao 2,000 kina iri shopunek namudok atin. Anan nanak nakwu abrudok utabor nenek bisnis aria nenek uhwinyum 2,000 kina winmoni shopunek. \v 18 Aria anudok anan narao 1,000 kina iri, anan nanak narok anag nuwag aria nabeshuk ananin debeini ananibor utabor bor agudok nuwag. \p \v 19 “Douk arigaha roubi nyutob banak badiguk aria amudok heneman mour iri debeini ta natanamori. Aria narigamum hukripanum utabor riguk nakomabor-ukuk um douk henek mourum-abor iri douk batogrum makwunibor? \v 20 Anudok sagomatin narao 5,000 kina iri nasuhwi 5,000 kina winmoni aria nenek ananibor utabor batogur um 10,000 kina aria nanaki nako ananin debeini. Aria nakripan nakri namudok, ‘Debeini, nyak seiwok nyekeik 5,000 kina. Nyak nyutik, eik yaraen yanak yenek bisnis aria ta yenek uhwinyum 5,000 kina winmoni shopunek!’ \p \v 21 “Aria ananin Debeini nakri namudok, ‘O wosik. Nyak wosik yopunyi arpen nyenek mourum eik iri. Nyak douk gamo nyagabe nyeyoh nyakin mour iri. Nyak wosik gamo nyagabe nyeyoh shokushi eneshenesh, namudok aria douk eik yakri nyak nyusuhw merik um sabaishi eneshenesh. Aria douk nyak yowi ba nyuni eik unadudareh.’ \p \v 22 “Anudok narao 2,000 kina iri anan shopunek nanaki nakri namudok, ‘Debeini, nyak seiwok nyekeik 2,000 kina. Aria nyak nyutik, eik yaraen yanak yenek bisnis aria ta yenek uhwinyum kupainyi 2,000 kina winmoni shopunek.’ \p \v 23 “Aria ananin debeini nakri namudok, ‘O wosik. Nyak wosik yopunyi arpen nyenek mourum eik iri. Nyak douk gamo nyagabe nyeyoh nyakin mour iri. Nyak wosik gamo nyagabe nyeyoh shokushi eneshenesh. Namudok aria douk eik yakri nyak nyusuhw merik um minihishi eneshenesh. Aria douk nyak yowi ba nyuni eik unadudareh.’ \p \v 24 “Amudok hanakuk aria anudok anan narao 1,000 kina iri shopunek nanaki nakri namudok, ‘Debeini, eik yadukemesh jurugum nyak, nyak juwehosinyi arpen. Nyak nyaurim aria nyatuk worigun kupaishi esheshigos nubarigos. Aria um amnab kupaikwi kupainari shuwashak shuruwepigun worigunobi amnab, nyak ihib nyutob nyaurim nyatuk worigun abudok amnab. \v 25 Namudok aria eik yanogugur ba yanak yobeshuk enyudok 1,000 kina numun amnab. Aria nyakibor utabor abrudok ta suwoborugu.’ \p \v 26 “Aria ananin debeini nakripan namudok, ‘Nyak yoweini arman arigeh haenyari. Nyak gamo nyadukemesh namudok, eik yaurim aria yatuk worigun kupaishi esheshigos nubarigos shaweshogosi aria eik shopunek yatuk worigun shuruwepigun amnab kupaishi shawashak shuruwep ba natogur iri. \v 27 Aria umum maresh ba nyak madae nyubuk eikibor utabor gani benk? Namudok aria eik ta itanamori-obi nyutob eik ko wosik irao eikibor utabor buni enen winmoni shopunek. \v 28 Namudok aria ipak ta putrun enyudok 1,000 kina anudok aria ta puko anudok arman douk nenek uhwinyum 10,000 kina iri. \v 29 Umum maresh? Meishi arpesh douk shagrem enesh eneshenesh iri, eik ta ko ikesh enesh sabaishi eneshenesh shopunekum eshesh. Aria meishi arpesh douk eneshenesh wokesh iri aria shokushi eneshenesh eshesh douk shagremesh iri eik ko ta itrishesh-ukukum eshesh. \v 30 Aria anudok yoweini nenek mourum eik iri, ipak ko puhiyahan nutogur arukwutigun um. Aria um abrudok wabur eshesh ko shureh yowiyokuk aria shunarupok esheshiruh naruh shuwegoruh.’” \s1 Jisas Douk Anudok Arman Natogur Adurinyi Arpen Iri Ko Nenek Kwotog Um Ihish Arpesh Shenekehi Aih \p \v 31 Aria Jisas ta shopunek nakri namudok, “Kweipon nabudok nyutob Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ko itogur gani iruhw utag aria inaginohw itanamori kabi anan kingum ini ihishmorim enselahos, aria eik ta itemori eikin debeinyi wagitur aria ibuhi ini eikin dodog aria eikit dodogowiti lait. \v 32 Aria ihishmorim arpesh ko shuntorum shunaki shiyotu um eikig yomag. Aria eik ko isiyaesh aria shiyotu um biyob lainab, kabi douk anudok neyoh sipsipahos iri nosiya sipsipahos shanak wobrehahum anan lain aria memehos shunak wobrehahum anan lain. \v 33 Eik ko isop sipsipahos um eikin yopunyi rogurehah aria memehos um eikin angagrin rogur. \v 34 Namudok aria eik king ko ikrip ihishmorim arpesh sheyotu um eikin yopunyi rogurehah iri namudok, ‘Ipak douk eikin Yaken nenekumep yopihi aih iri. Anan nakana nenek yopishi eneshenesh um ipak. Ipak yowi ba puwish agundok pupe abrudok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shupeum. Seiwok eikin yaken nagraeh-aburum ipak iri um seiwok sagomatin anan nenek agudok nahobig gatogurum. \v 35 Umum maresh? Seiwok eik yape nyurub bae, aria ipak poke worigun. Eik abar bae, aria ipak poke abar. Eik yanaki kupaigunum iri, aria ipak parao eik panak ipakit urupat. \v 36 Eik rupah uwok, aria ipak poke rupah eik. Eik arugeh hapeye aria ipak pugabe eik. Eik yape shunuweshik-ati urupat, aria ipak panaki patik eik.’ \p \v 37 “Aria eshudok shenek yopihi atih aih iri aria shape yopinyi poe iri ko shukripan namudok, ‘Debeini um meibi nyutob apak matik nyak nyurub baen, aria apak meken worigun nyak? Aria um meibi nyutob nyak abar baen aria apak meken abar nyak? \v 38 Umum meibi nyutob apak matik nyak nyanaki kupaiburi wabur, aria apak marao nyak manak apakit urupat? Aria um meibi nyutob nyak rupah uwok, aria apak meken rupah nyak? \v 39 Umum meibi nyutob apak matik nyak arugeh hape nyak aka, nyak nyape shunuweshik-ati urupat, aria apak manaku matrin?’ \p \v 40 “Aria eik ko ikripesh namudok, ‘Eik anudok king yakripep adurin baraen, ihishmorim eneshenesh ipak penekeshum enen enyudok arpenyum amudok eikim owarhim nyeiguhw wokam iri, eshudok eneshenesh ipak penekeshum eik.’ \p \v 41 “Aria eik king ko ikrip eshudok sheyotu um eikin anagagrin um rogurehah iri namudok, ‘Ipak yoweipari ko punak puwishukuk iri, ipak pruwokukum eik aria ipak kare panak um ehudok yoweihi nyih madae hugok iri uwe, uwok. Ehudok yoweihi nyih seiwok shenekeh shagraeheh um Satan nani ananish yoweishi enselahos iri. \v 42 Umum maresh? Seiwok eik yape nyurub bae, aria ipak madae puke worigun uwe, uwok. Eik abar bae, aria ipak madae puke abar uwe, uwok. \v 43 Eik yanaki kupaiburi wabur iri, aria ipak madae purae punak ipakit urupat uwe, uwok. Eik rupah uwok, aria ipak madae puke rupah uwe, uwok. Eik arugeh hapeye, aria eik yape shunuweshik-ati urupat aria ipak madae punaki putik eik uwe, uwok.’ \p \v 44 “Aria eshesh shopunek ko shukripan namudok, ‘Debeini, um meibi nyutob apak matik nyak nyurub baen aka, nyak abar baen aka, nyak nyanaki kupaiburi wabur iri aka, nyak rupah woken aka, nyak arugeh hapeyen aka, nyak nyape shunuweshik-ati urupat, aria apak madae gamo mugabeyen uwe, uwok?’ \p \v 45 “Aria eik ko ikripesh namudok, ‘Eik yakripep adurin baraen, eneshenesh ipak madae punekeshum enenyum enen enyudok arpenyum amudok eikim owarhim nyeiguhw wokam iri, eshesh eshudoki eneshenesh ipak madae punekeshum eik shopunek uwe, uwok.’ \p \v 46 “Aria eshudok arpesh ko shunak shurao yoweinyi poe, ko shurao debeiri eriger madae rutuh uwe iri uwe, uwok. Aria yopishi arpesh eshesh ko shuwish um yopinyi poe aria shupe wosik ihih nyumneh.” \c 26 \s1 Eshesh Juda Esheshim Debeimi Hantorum Hape Heyagwreh Um Hubo Jisas Nugok \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 Jisas nakripesh enyudok ihinyumorim baraen nyatuh aria nakrip ananim disaipel namudok, \v 2 “Ipak padukemesh, nyumneh douk watak hape biyehum ahudok nyumnah agundok debeguni Pasovaigun worigun nenenekum ko hutogur. Aria eshesh ko shere Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri um horim amamis wis aria hanak henek nyilime rowogin kruse aria igok.” \p \v 3 Umum abudok nyutob amam debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi hanak hatik esheshin debeini pris Kaiafas aria hantorum hape ananit urupat. \v 4 Aria hantorum hape heyagwreh habo baraen hakri huparug anah yah aria hugiyagik husuhw Jisas aria hunak hon nugok. \v 5 Aria hakri namudok, “Apak ta mare mukana munek eshudok enesheneshum abudok nyutobum agudok debeigi nig uwe, uwok. Umum maresh, ta arpesh shutik aria shukri shukitakum debeihwi wanohw.” \s1 Onok Armatok Kwourak Sanda Iruhw Um Jisas Ananig Barag \r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8) \p \v 6 Jisas douk nape wabur Betani. Nape anan arman shahwaran um Saimon iri ananit urupat. Nubo riguk anudok Saimon yoweihi arugeh lepra hapeyan. \v 7 Abudok nyutob Jisas nape huruk atinyum tebol aria nape nawok worigun, aria onok armatok kwasuhwi enen yopunyi sanda douk shatorin debeibori utabor iri. Nyorori anar yopuri botol douk shenekor anam utom iri aria kwanaki kwouraken nyabuh iruhum Jisas ananig barag. \v 8 Amudok Jisas ananim disaipel hatik namudok aria akas sanum. Aria hakri namudok, “Umum maresh ba okwok kweyatak enyudok sanda meyoh? \v 9 Enyudok sanda apak mukri ba munek salimen akure, ta musuhw debeibori utabor aria manak musiyaborum eshudok eneshenesh wokeshi arpesh.” \p \v 10 Jisas nadukemeshum amamin baraen aria nakripam namudok, “Umum maresh ba ipak peyagwreh ponawarukok um okwudok armatok? Okwok douk kwonegesh yopuhi aih um eik. \v 11 Ihib nyutob eshudok eneshenesh wokeshi arpesh ko shuni ipak pupe. Aria eik ko mare ini ipak mupe roubi nyutob uwe, uwok. \v 12 Okwudok armatok kwourak sanda eikihw yegenyihw, okwok kwonegesh namudokum kugabe eikihw yegenyihw um nuhut biyen shurme wonugwehw um. \v 13 Eik yakripep adurin baraenyum ihigunum um agudok nahobig kweipon shunak ba shukripesh enyudok Iruhin ananin yopinyi baraenyum. Eshesh ko shiyagwrehum eshudok eneshenesh douk okwudok armatok kwonegeshi shopunek, aria esheship urkwip ko purum okwok.” \s1 Judas Neyagwreh Adurin Baraen Nani Eshesh Juda Esheshim Debeimi Um Hunak Hubo Jisas Nugok \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14 Aria abudok nyutob, ananum amudok Jisas ananimum 12-poreim disaipel douk shahwaranum Judas Iskariot iri nanaki natik amam debeimi pris. \v 15 Nanak aria narigam namudok, “Douk eik irigumep um yah inak iwerehemep Jisas um, ipak douk ko putoruwe puke maresh?” Hemnek namudok aria hatorun hakon 30-poreibor siliwaibor utabor. \v 16 Namudok aria Judas nape nabo urkum naurim yahum nuwereh aria niyabigam aria nukom Jisas um amudok amamis wis. \s1 Jisas Nani Ananim Disaipel Hape Hawok Agundok Debeiguni Worigun Pasova \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-14, 21-23; Jon 13:21-30) \p \v 17 Aria um ahudok harik iri nyumnah um eshesh Juda shenek agundok debeiguni Pasovaigun worigun aria shawok bret douk shoteh ba madae tikitak tunugok tutogur debeiti uwe, uwok. Amam disaipel hanakium anan Jisas aria harigan namudok, “Nya, nyak nyakri apak monak munek agnudok Pasovaigun\f + \fr 26:17 \ft agundok worigun Pasova, eshesh Juda shenekagun atuh atuh um ihishmorim kwarahos shenekagun shagnoh aria urkwip aparuh shorum seiwok Iruhin nataurum esheshish popehesh yamehesh shakutukuk debeinyi mour gani Isip aria narigumesh shanam Kenan um.\f* worigun agnumum nyak nyanak nyugnoh nyini apak?” \p \v 18 Aria nakripam namudok, “Ipak panak puwish debeiburi wabur Jerusalem aria punam anudok arman douk yakripep-uman iri. Punak aria pukripan pukri namudok, ‘Nya, apakin Tisa nakri ananib nyutob\f + \fr 26:18 \ft Enyudok baraen nyakri Jisas ananib nyutob douk nyakri abudok nyutob huruhuruk um eshesh shon nugok rowogin kruse.\f* douk ko huruk atinyum butogur. Aria nakri anan nini ananim disaipel ko hunaki huwok agundok Pasovaigun worigun nyakit urupat.’” \p \v 19 Namudok aria amam hanak henek eshudok kabi douk Jisas nakripamum. Hanak aria henek agundok Pasovaigun worigun. \p \v 20 Douk arigaha wabigep hurukatinyum wab aria Jisas nani ananim 12-poreim disaipel hanaki hape herharih tebol. \v 21 Amam hape apa hawok worigun, aria nakripam namudok, “Eik yakripep adurin baraen ipak, anan um ipak ko noko eik um eikim horim.” \p \v 22 Aria amam disaipel hemnek namudok aria amamish urkum apahw yowesh, aria amam atun atun harig Jisas namudok, “Debeini nyak nyakri eik aka?” \p \v 23 Aria Jisas nakripam namudok, “Anudok arman douk nakana noko eikum eikim horim iri, anan douk ananum ipak kanak douk nani eik ta aragarag ukutu ohwakis wis sani bret shubuh yaurehw iri. \v 24 Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ko igok, namudok Iruhin ananik buk kwakri jurugum eik ko igok. Aria ko debeinyi gihaum anudok arman noko Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri um horim amamis wis iri. Namudok aria seiwok wosik ba amakek mare kwunabuki uwe, uwok.” \v 25 Judas anan douk anudok arman nakana noko Jisas um horim amamis wis iri anan narik Jisas namudok, “Debeini Tisa nyak douk nyakri eik aka?” \p Aria Jisas nakripan namudok, “Namudok nyak nyakrium.” \s1 Jisas Nakom Wain Nani Bret Um Ananim Disaipel Hashoh \r (Mak 14:22-26; Luk 22:15-20; 1 Korin 11:23-25) \p \v 26 Amam apa hawok worigun aria Jisas nohur anabik bretigun, nenek tenkyu um Iruhin aria nawor bret, aria noko ananim disaipel. Aria nakri namudok, “Ipak suwot bret aria putoh. Atudok bret douk eikihw yegenyihw.” \p \v 27 Aria nohur anap wainip kap, aria nenek tenkyu um Iruhin aria nako ananim disaipel aria nakri namudok, “Ipak suwop kap aria ipak ihipmorim pubroh apudok kap. Anudok wain douk eikibor owishibor.\f + \fr 26:27 \ft Enyudok baraen nyakri, “Atudok bret douk eikihw yegenyihw” nyani “Anudok wain douk eikibor owishibor nyagipesh Grikin baraen. Baugenyum enyudok baraen douk biyen baraen. Enesh Kristen shakana bret tani wain sheyabig kak um Jisas ananihw yegenyihw hwani owishibor. Aria enesh shakana bret tani wain douk shatogur adur atin Jisas ananihw yegenyihw hwani owishibor.\f* \v 28 Anudok wain douk eikibor owishibor douk ko benek enyudok Iruhin ananin adurin atinyi baraen kontrak nyutogur dodogowin abom. Umum maresh? Eik yourak eikibor owishibor um bukweshihuk yoweishi inahos um sabaishi arpesh iri. \v 29 Eik douk yakrip ipak, eik ko mare ta iwok wain arigaha kweipon eik ta iwok namuni wain ini ipak gani numunum agundok arpesh shuwishum eikin Yaken nape debeinarium ananish arpesh um.” \p \v 30 Aria amam heyorub anohw awehw aria hanam Olivihw yoduhw. \s1 Jisas Nakri Pita Ko Nokonaguk Agab Anan \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 31 Hanak hakih ahwodok Olivihw yoduhw aria Jisas nakripam namudok, “Kwehigib wab, ipak ihipmorim ko puruwokuk um eik punak atun atunuk. Umum maresh? Baraen nyetem Iruhin ananik buk iri douk nyakri namudok, \q1 ‘Eik ko ibo neyoh sipsipahos iri, \q1 aria ihishmorim sipsipahos ko shuruwok \q1 shunak atin atinyuk.’ \p \v 32 “Aria eik ta ko ta ikitakum eshudok shagokum, aria eik ko irik inak um ipak gani shokugi nahobig Galili.” \p \v 33 Aria Pita nakrip Jisas namudok, “Amam kupaimi disaipel ko hutik eneshenesh shutogurum nyak ba ta hukutukuk amamip bilip um nyak aria huruwok aria amam wokim ko huruwok, aria eik ta mare iruwok ba inyukwreny-ukuk uwe, uwok. Aria upe biohw.” \p \v 34 Aria Jisas nakripan namudok, “Eik yakripen adurin baraenyum douk abudok wab. Nyak ko nyukri nyigiyagig-umesh biyeh atih namudok, Nyak madae nyudukem eik uwe, uwok. Aria owot ko tukitak tiyagwreh.” \v 35 Aria Pita nakripan namudok, “Eik ko mare igiyagig aria ikri eik douk madae idukem nyak uwe, uwok. Eshesh ko shukana shubo nyak nyugokum, aria eik shopunek ko ini nyak ugok ahudok atuh nyumnah.” \p Aria amudok ihim-morim ananim disaipel douk hakripan enyudok atin baraen. \s1 Jisas Nanak Nenek Beten Getsemani \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Jisas nani ananim disaipel hanam anabik shuhwar-agunum Getsemani. Aria nakripam namudok, “Ipak hagipe agundok, aria eik ko inak ganudok ba inek beten.” \p \v 37 Aria anan narao Pita nani Sebedi ananim biom nagamim heiran hanak. Aria ananish urkum apahw amaenyish atish aria amu nemnek yowiyokuk abom. \v 38 Aria nakrip amam namudok, “Eikish urkum apahw amaenyish atish aria hurukum eik yakana igok. Ipak pupe agundok puni eik aria pupe piyohe.” \p \v 39 Aria anan nanaku rourougunugu shopunek. Aria natu nabuh atap nobuk ananig yomag iruhw amnab aria nenek beten namudok, “Eikin Yain, nyak nyukri wosik um aria nyitiweiguk enyudok debeinyi amain nyakana nyutogurum eik iri. Eik yakri nyak mare nyigipesh eikish urkum apahw shakri um uwe, uwok. Eik yakri nyak wosik ko nyigipesh nyakish urkum apahw shakri um aria ta wosik.” \p \v 40 Aria Jisas ta natanamum amudok bimatun disaipel, aria natik amam heshuh hakuh. Aria narik Pita namudok, “Namudok penekesh mumam? Ipak mare ta dodogeship aria puname pupe piyoh eik um enen aua aka, uwok? \v 41 Ipak douk puname pupe piyoh eik aria penek beten ba pupe. Uwok um enesh yoweishi shanaki aria ipak ta pugrukium ipakin bilip. Adur atin, apakish urkum apahw shakana shenek eneshenesh, aria apakihw yegenyihw atuhw douk arigeh hwahw aria dodog uwok um hwonek enesh muguhwos.” \p \v 42 Anan ta natanam biyeh aria nenek beten namudok, “Eikin Yain, douk enyudok amain nyakana nyutogurum eik iri ko mare nyushagrakuk eikum, ba eik ko isah enyudok amain, aria nyak wosik ko nyigipesh nyakish urkum apahw shakri um aria ta wosik”. \p \v 43 Aria anan ta natanamori um amam disaipel aria natik amam watak heshuh. Umum maresh? Amamis nabes amaenyis atus um hishuh atin. \v 44 Aria anan ta nakutumukuk aria nanak nenek beten bihatuh ahi, aria nenek apunin beten kabi douk nenekan sagomatinyum. \p \v 45 Aria ta natanamori um amam disaipel aria nakripam namudok, “Ipak watak apa peshuh aria purao uhwin aka? Pemnek. Nyutob iganigadae batogur aria eshesh shakana shoko Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri um amudok armam henek yoweishi inahos iri um amamis wis. \v 46 Ipak kitak, aria apak monak. Putik, arman nakana noko eikum horim amamis wis iri, anudok douk iganigadae nanaki hurukum apak.” \s1 Judas Nakom Jisas Um Horim Amamis Wis \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 47 Jisas watak apa neyagwreh aria Judas, anan douk anan um amudok 12-poreim disaipel nanak natograri. Sabaishi arpesh sheiran aria eshesh sharauri bainatog gwani rowos. Amam debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi heshopokesh aria shanaki. \v 48 Anudok arman nakana nokam Jisas um horim amamis wis iri, watak apa shanaki yah aria nakripamum enen kak namudok, “Eik ko inopuprik anan arman. Aria anudok arman douk anan atun Jisas. Aria ipak gamo pusuwan.” \p \v 49 Aria anan arigas atin nanamori Jisas aria nakri namudok, “Yopubi wab, Tisa.” \p Aria Judas nanapuprik Jisas. \p \v 50 Aria Jisas nakripan namudok, “Arpenyin, eneshenesh nyak nyanaki um nyenekesh iri, nyak arigas ba nyenekesh.” \p Aria anam armam hanaki howeman wis Jisas aria hasuwan hape dodog. \p \v 51 Aria anan arman neyotu nani Jisas iri, nauruki ananit bainat. Aria anan nabo debeini pris ananin neneman mour meyoh iri aria narpogesh anudok ananih atah takaroh habuhuk atap. \v 52 Aria Jisas nakripan namudok, “Ta rukwot bainat tubuh tutuk agnudok douk torum. Ihish arpesh sharpak bainatog iri, bainatog ko gununu eshesh. \v 53 Aria nyak madae nyudukemesh uwe, aka? Eik ko iyorik eikin Yain um aria anan ko neshopoki sabaishi enselahos, shenek uhwinyum 12-poreib amiyeb lainab, aria eshesh ko shunaki shutaurum eik. \v 54 Aria eik ko ibirak namudok um, aria baraen nyetem Iruhin ananik buk iri ko mare nyutogur adurin baraen uwe um eik, uwok. Iruhin ananik buk kwakri eshudok eneshenesh adur atin ta shutogurum eik.” \p \v 55 Umum abudok atub nyutob Jisas ko nakrip eshudok ihishmorim arpesh namudok, “Ipak pasuhwi bainatog aria rowos aria ipak panaki um gamo pusuhw eik, kabi da ipak pakana gamo pusuhw anan arman nenek wanohw aria nakwuaruh iri aka? Ihihmorim nyumneh eik yape gani numun narub um Iruhin ananit debeiti urupat tataoum, aria yape yakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen um arpesh. Aria umum maresh ba ipak madae pusuhwe nabudok nyutob uwe? \v 56 Aria eshudok ihish eneshenesh douk shatogurum shagim amam profet henyemaguk iri baraen nyatogur adur atin.” \p Aria amudok ihim disaipel hakutukuk Jisas aria haruwok. \s1 Heneman Kwot Jisas Um Eshesh Juda Esheshit Debeiti Kwot \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Jon 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Eshudok arpesh shasuhw Jisas iri eshesh sharan shanak um debeini pris Kaiafas ananit urupat. Eshesh Juda esheshim debeimi hani amam henek skulumesh um Iruhin ananin lo iri amam douk hantorum hape numun urupat. \v 58 Pita nagipeshuk Jisas nanak, aria madae nanak huruhuruk um anan uwe, uwok. Anan nanak nawish numun narub um anudok debeini pris ananit urupat. Aria nani amam henek mour heyoh Iruhin ananit debeiti urupat iri hape. Anan nakana nutik maresh muguhwos ta shutogurum Jisas. \p \v 59 Amam debeimi pris hani sabaimi debeimi Juda douk hape hasuhw kwotog iri hahwar anam armam hanaki. Douk hanaki aria hape hakri humnek enen nyunagiyagigi baraenyum Jisas nenekahi aihum amam debeimi humnek. Aria amam hakana huparug enen yoweinyi ina Jisas nenekenyi aria hon nugok. \v 60 Sabaimi armam hanaki henek rohwuman um nyunagiyagigi baraenyum anan. Aria amam madae huwereh enen adurin yoweinyi ina anan nubokadae nenekenyi-umum ta shon nugokumenyi baraen uwe, uwok. Aria biom hanaki \v 61 hakri namudok, “Anudok arman seiwok nakri namudok, ‘Eik dodogoiwe um ko ibrik Iruhin ananit debeiti urupat aria ta itanam irakotum bihatih nyumneh.’” \p \v 62 Aria debeini pris nakitak neyotu narig Jisas namudok, “Nyak wosik um ta nyuwanam enen amamin baraen aka, uwok? Nyak nyakri mumamum enyudok baraen douk amudok henekenyum nyak iri?” \v 63 Aria Jisas madae nukri enen baraen uwe, uwok. Aria anudok debeini pris nakripan namudok, “Eik douk yakana iyorik nyakum Iruhin ananin nyeigur anudok Iruhin madae nugok iri aria nape atun nape iri, aria nyak ta nyukripe adurinyi atin baraen. Nyak kripap, nyak douk anudok arman Iruhin nagraehenyum neshopoken nyanaki iri aka, uwok? Nyak douk Iruhin ananin Nuganin aka, uwok?” \p \v 64 Aria Jisas nakripan namudok, “Nyak kanak douk nyakriyen jurug. Aria eik yakrip ipak, kweipon ipak ko putik Eik Anudok Arman yatogur adurinyi arpen iri ipeum anudok Dodogowini Iruhin ananin yopunyi rogurehah. Aria eik ko ipe iruhum hevenig utag aria inaki.” \p \v 65 Aria anudok debeini pris nakitak yowiyokuk um enyudok baraen aria nabrig ananih rupah aria nakri namudok, “Anan douk nabubunim Iruhin. Apak mare muhwari anam shopunek armam hukripapum anudok armanih yoweihi aih uwe, uwok. Douk atin ipak pemnek anan nabubunim Iruhin jurug. \v 66 Ipak pakana apak ta munekan mumam anudok arman?” \p Aria amam hakri namudok, “Anan douk nenek yoweishi inahos aria anan apak mon nugok.” \p \v 67 Aria eshesh shokuseh Jisas ananig yomag aria shakwu wis shabo anan. Aria enesh shabo ananish popaeshohos \v 68 aria shakri namudok, “Nyak douk Iruhin nagraehan iri aka, aria nyak douk ta nyukripap kabi da amam profet henekeshum. Eshudok arpesh shabo nyak iri, eshesh douk amiapen?” \s1 Pita Nagiyagik Nakri Anan Madae Nudukem Jisas Uwe, Uwok \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Pita nape aduk, aria numunum urupatirub narub um Kaiafas ananit urupat. Aria onok weroroikwi kwonek mour iri kwanaki kwatrun aria kwakripan namudok, “Nyak douk anabik nyani anudok Jisas douk nanaki shokugi nahobig Galili iri pape.” \p \v 70 Aria Pita nakri uwok um ihishmorim arpesh esheshis nabes namudok, “Eik madae idukemeshum enyudok baraen nyak nyakriyen iri uwe, uwok” \p \v 71 Aria anan nanak natogur urupat adukum arbudok narubit wit, aria kupaikwi kwonek mour iri kwatrun aria kwakrip eshudok shape huruhuruki namudok, “Anudok arman nubo rig nape nani Jisas anudok Nasaret-epimin iri.” \p \v 72 Aria Pita ta nakri uwok namudok, “Adur iruhw, eik madae idukemeshum anudok arman uwe, uwok.” \p \v 73 Roubi nyutob shopunek aria armam heyotu huruhuruk iri hanaki hakrip Pita namudok, “Adur atin, nyak douk shopunek ananum eshudok arpesh shape shani Jisas iri, nyakip nanup douk powereh nyak.” \p \v 74 Namudok aria Pita neyagwreh dodog namudok, “Adur iruhw, eik madae idukemeshum anudok arman uwe, uwok. Eik mare iyagwreh adurin baraen, aria Iruhin ko nununu eik ba igok.” \p Anan nakriyen jurug, aria atub nyutob owot takitak tohwar. \v 75 Aria Pita urkum morum enyudok baraen Jisas iganigadae nakripanum, “Owot mare tuhwar uwe, nyak ko nyukriyen bihatuh namudok nyak madae nyudukem eik uwe, uwok.” \p Aria Pita natogur aduk ba nereh yowiyokuk abom. \c 27 \s1 Eshesh Juda Esheshim Debeimi Harao Jisas Hanak Um Pailat Douk Nape Debeini Gavman Um Shokugi Nahobig Judia Iri \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32) \p \v 1 Gagruk ruwahep wehip, aria ihim-morim debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi hape heyagwreh aria habo baraenyum hubo Jisas nugok. \v 2 Aria hakitak haweshikan onohw dodogoihwi maduhw aria haran hanam Pailat douk nape debeini gavman iri. \s1 Judas Nanak Nanobo Aria Nagok \r (Aposel 1:18-19) \p \v 3 Anudok Judas douk nowereh Jisas aria nako horim um amamis wis, anan natik agundok eshesh shagiyagim Jisas um kwot aria shakon debeinyi amaenyum anan. Namudok aria ananish urkum apahw yoweshum ahudok yoweihi aih anan nenekohum Jisas iri. Aria anan ta nenek giha abom numun um ananish urkum apahw. Aria natanam narao abrudok 30-poreibor siliwaibor utabor douk amam debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi hakanabor um anan iri. \v 4 Aria nakripam namudok, “Eik douk yenek yoweishi inahos jurug. Aria anudok arman eik yowerehanum ipakis wis iri, anan douk madae nenek enen yoweinyi ina uwe, uwok. Aria ipak kwehig pon nugok meyoh.” \p Aria amam hakripan namudok, “Nyak nyanaki nyakrip apak um maresh? Enyudok nyakin mour.” \v 5 Aria Judas nawashakuk abrudok siliwaibor utabor numunum Debeini ananit urupatirub narub, aria nanak nanatog onohw maduhw ananin aruhwigur aria naprok ba nataur aria nagok. \p \v 6 Amam debeimi pris hohur abrudok siliwaibor utabor aria hakri namudok, “Abrudok utabor douk maborubukum arman nagokum. Aria apakin lo douk nyakri abrudok utabor apak mare muborubukum abrudok bakus numun Iruhin ananit debeiti urupat iri uwe, uwok.” \p \v 7 Aria habo atin baraenyum abrudok utabor amam hator anab amnab um arpesh apa shatuk amnab ba shenek amnabis marus iri. Amam hanak hator abudok amnabum butogur wonugwegwiruh hapeim um arpesh shurom eshudok arpesh shagoki shanaki rougunum iri. \v 8 Namudok aria abudok amnab douk shahwarab um, “Owishiboribi amnab” aria douk arpesh wata apa shohwarab enyudok nyeigur. \v 9 Namudok aria enen baraen seiwok Iruhin nohur profet Jeremaia nenyemaguk iri nyatogur adurin atin. Baraen enyudok nyakri namudok, “Hakitak hohur abrudok 30-poreibor siliwaibor utabor. Abrudok utabor douk eshesh Israel shaborubuk um shutor anudok arman iri. \v 10 Aria haboruhur hanak hatik eshesh apa sharok amnab um amnabis marusum aria hator anab amnab. Iruhin douk nakripe dodogowinyi baraen namudok aria yeyagwrehen.” \s1 Pailat Narig Jisas Um Anan Douk Eshesh Juda Esheshin King Aka, Uwok? \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jon 18:33-38) \p \v 11 Harao Jisas hanak honusop neyotu natik anudok debeini um gavman iri aria narigan namudok, “Nyak douk eshesh Juda esheshin king aka?” \p Aria Jisas nakripan namudok, “Adur atin, eik douk kabi nyak nyakrium.” \p \v 12 Eshesh Juda esheshim debeimi hani debeimi pris hagiyagig haduk sabainyi baraenyum Jisas. Aria anan madae nutanam niyagwreh enen atin baraen uwe, uwok. \v 13 Namudok aria Pailat ta narigan shopunek namudok, “Nyak douk madae nyemnek enyudok ihinyumorim baraen amam henemen kwot-enyi?” \p \v 14 Aria Jisas madae niyagwreh enen baraenyum Pailat uwe, uwok. Namudok aria Pailat nor urkum manak matuhukuk meyoh. \s1 Pailat Nakripesh Um Shenek Nyilim Jisas Rowogin Kruse Aria Nugok \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jon 18:39, 19:16) \p \v 15 Um ihish kwarahos ahudok nyumnah shenek agundok debeiguni Pasovaigun worigun obi nyutob, anudok nape Debeini gavman iri douk ko nokweshih anan nanaweshik iri um shunuweshik-ati urupat. Eshesh arpesh eshesh kanak ko shukri nyeigurum anan arman nape nanaweshik iri, aria Pailat ko nukweshih anudok arman nanam eshudok arpesh. \v 16 Aria um abudok nyutob douk anan yoweini nanaweshik aria nape shunuweshik-ati urupat, ananin nyeigur douk Barabas. \v 17 Eshesh eshudok arpesh iganigadae shantorum shanaki sheyotu, Aria Pailat narigesh namudok, “Ipak pakana eik ta ikweshih amiapen nyunamogu ipak? Eik ta ikweshih Barabas aka, eik ta ikweshih Jisas eshesh douk shakana Iruhin nagraehan aria neshopokan nanaki iri?” \v 18 Aria Pailat nakri namudok. Umum maresh anan nadukemeshum eshesh douk esheshish urkum apahw douk yoweshum Jisas meyoh, aria sharan shanamorim kwotog. \p \v 19 Aria shopunek douk Pailat nape ananin debeinyi nenemesh kwotog-enyi wagitur, ananik irohukwik kwoneki baraen nyunakmori anan namudok, “Nyak mare nyenek enesh muguhwos um enyudok yopunyi arpen uwe, uwok. Eik yeshuh wab aria yatrun anas yomnis, yemnek debeiri eriger um anan aria madae gamo ishuh wab uwe, uwok. Eik yakri enyudok arpen douk yopunyi.” \p \v 20 Aria amam debeimi pris hani Juda esheshim debeimi hohur eshudok worobaishi arpesh esheshiruh aparuh um shuhwarum Barabas nutograri aria shubo Jisas nugok. \p \v 21 Aria Pailat narigesh namudok, “Ipak pakana eik ta ikweshihumep meinari arman um amudok biom armam nunamogu ipak?” \p Aria eshudok arpesh shuhwar namudok, “Barabas.” \p \v 22 Aria Pailat narigesh namudok, “Aria ipak pakana eik ta inekesh mumam um anudok Jisas eshesh shakri Iruhin nagraehan ba neshopokan nanaki iri?” \p Aria ihishmorim shohwar debeg namudok, “Punek nyilimanum rowogin kruse.” \p \v 23 Aria Pailat ta narigesh namudok, “Umum maresh? Anan douk nenek maren debeinyi ina?” \p Aria eshesh shuhwar debeg abom, “Punek nyilimanum rowogin kruse.” \p \v 24 Aria Pailat nadukemesh namudok, eshesh ko mare shumnek ananin baraen uwe, uwok. Aria debeihwi wanohw huruhuruk um hutogur. Aria anan nohur anabar abar aria nakrup ananis wisum ihishmorim arpesh esheshis nabes. Aria anan nakri namudok, “Eik inahos uwok um anudok arman ananin gok uwe, uwok. Ipak kanak pakri ba eshudok eneshenesh shenenek.” \p \v 25 Aria ihishmorim arpesh shakri namudok, “Eshudok inahos ko shupeum apak aria um apakish batowish.” \p \v 26 Namudok aria Pailat nakweshih Barabas nanam eshesh. Aria anan nakri ba amam soldia hakwu nyiguhw hweirohi maduhw aria habo Jisas yowiyokuk. Aria nakom Jisas um soldia amamis wis um hunak henek nyilimanum rowogin kruse. \s1 Amam Soldia Henek Enenyi Enen Habubunim Jisas \r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3) \p \v 27 Aria Pailat ananim soldia harao Jisas hawish debeini gavman esheshit urupat. Hawish aria ihim-morim soldia hanaki heyotu herharihan. \v 28 Aria hatrun howaruk ananih rupah aria hereman anah owishiborihi rupah. \v 29 Aria harauri onohw maduhw kabi da pruwehwihw um aria hadarohw hohwunug kabi anan king ananit hat um aria hahwemuman ananig barag. Aria horuman anag shokugi akodiwok ananis wis aria habuh hoduk ohrubus hape henekan enenyenen habubuniman hakri namudok, “O wosik ruwahep nyak eshesh Juda esheshin king.” \p \v 30 Aria amam hakusehan, aria hatrunari agudok akodiwok iganigadae hagur ananis wis iri aria amam habo ananig barag worobaihi abom. \v 31 Douk henekan enyudok enenyenen habubuniman ba jurug aria ta hatrun howaruk ahudok owishiborihi rupah aria ta hereman anan kanak ananih rupah. Aria haran hanak um henek nyiliman um rowogin kruse. \s1 Amam Soldia Henek Nyilim Jisas Neir Rowogin Kruse \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 32 Douk hakutukuk wabur aria hatogur hanak huruk atinyum yah, aria amam soldia hatik anan arman nanaki wabur Sairini ananin nyeigur Saimon. Aria amam hasuwan harani ba grok atin hakripan um nutrun rowog kruse Jisas nutauruman aria nunyusah-uman. \v 33 Aria eshesh shanak shatogur onok outuk nyeigurikum Golgota. Enyudok nyeigur douk shakri agudok mihig gape kabi da arpenyik barag um. \v 34 Aria um okwudok outuk armam hakon Jisas anan yoweini wain douk hasharan nani yoweini marasin aria nanagugwi nor ba nubutin atun iri. Aria Jisas nakwiraeh um nubroh aria uwok, madae nubroh anudok wain uwe, uwok. \v 35 Amam soldia hawaur Jisas jurug iruhum rowogin kruse aria habirak anag baunag kabi da satu um hutik amiapen kadak nyenek uhwinyum aria husia rupah eneshenesh orokohunum amam kanak. \v 36 Aria amam habuh hape atap um okwudok outuk aria apa heyohan. \v 37 Aria iruhum ananig barag douk howem enyudok baraen douk shenyemuman um kwot iri nyape. Aria baraen nyetem iri nyakri namudok, \qc ANUDOK DOUK JISAS, ESHESH JUDA ESHESHIN KING. \p \v 38 Aria huruhuruk um Jisas amam howaur biom armam hakwu-orugwih iri aria habo arpesh iri douk shopunek shenek nyilimam heir wobuwobur um Jisas. Anan neir um yopunyi rogur ehah aria anan neirum anagagrin rogur ehah. \v 39 Aria arpesh sharahaen yah iri shenek yowi kare shatrun aria sheneyagwreh enenyenen shabubunim Jisas. Eshesh shegigiyarig um baragos, \p \v 40 aria shakri namudok, “Nyak anudok arman douk nyakana nyubrig Iruhin ananit debeiti urupat aria ta nyurukat nyutuhur tiyotu um bihotih nyumneh atih iri aria nyak maresh sheneken ba mare ta nyutaurum nyak kanak. Aria enyudok douk adurin baraenyum nyak douk Iruhin Ananin Nuganin um, namudok aria nyak kitak buhi ba kutukuk nenyudok kruse.” \p \v 41 Amam debeimi pris hani amudok henek skulumesh um lo iri aria hani amam eshesh Juda esheshim debeimi, amam douk shopunek henekan enenyenen habubuniman namudok atin. \v 42 Amam hakri namudok, “Anan nataurum kupaishi arpesh, aria anan ko mare nunugabe anan kanak uwe, uwok. Anan douk Israel esheshin king um, aria anan ko nukutukuk rowogin kruse ba nukitak nubuhi, aria apak ko munek bilipum anan. \v 43 Anan nenek bilipum Iruhin aria nakri namudok, ‘Eik Iruhin Ananin Nuganin.’ Aria douk Iruhin nukri nunuwasham anan abom um, aria Iruhin ko nutauruman.” \p \v 44 Aria amudok biom hakwu-orugwih iri hataur hurukum Jisas iri, amam shopunek heyagwreh atatahin baraen habubunim Jisas-enyi. \s1 Jisas Nagok \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 45 Umum aruh 12 kilok, wab babuh aria beyawiyom ihigunum agudok shokugi Judaig nahobig arigaha 3 kilok. \v 46 Arigaha nyutob batogurum binyatin aua um 3 kilok aria Jisas nahwar debeg namudok, “Eli, Eli, lema sabaktani?” Enyudok baraen nyakri namudok, “Eikin Iruhin, Eikin Iruhin, umum maresh ba nyak nyakutukuk eik?” \p \v 47 Enesh arpesh sheyotu huruhuruk, shemnek enyudok baraen aria shakri namudok, “Anudok arman nahwarum Elaija.” \p \v 48 Aria anan arman arigas atin nanak nohuri enen spans\f + \fr 27:48 \ft Enyudok spans douk kabi da shemishawin um arpesh shatukesh yous sheshahim wah bagish shokwish um shukrup marus sani yaureruh um.\f* nesegwrin anan nubutini wain. Douk spans shuknin, natuken naweshiken anag akodiwok aria nako Jisas um nubroh. \v 49 Aria kupaishi shakri namudok, “Yotu! apak ko apa mutrugun ba iyoh, um Elaija ko nanaki natauruman aka, uwok?” \p \v 50 Aria Jisas ta shopunek nahwar anah debeg abom aria ananis yapis sakihuk aria nagok. \p \v 51 Aria um abudok atub nyutob ahudok debeihi rupah heir\f + \fr 27:51 \ft Numun Iruhin ananit debeiti urupat amudok mape magiguk iri rum douk Iruhin ananim atum rum. Aria wit um amudok rum douk shawaur anah debeihi tetemenyihi rupah meyoh hataurum wit. Aria ahah douk ahudok rupah puwaroh um biyeh gani iruhw arigaha habuh atap. Baraen nyetem Hibru 9:2-7 iri douk nyakrium amudok Iruhin ananim rum.\f* numun Iruhin ananit debeiti urupat iri puwaroh um biyeh gani iruhw arigaha habuh atap. Aria enyik kwatukum amnab shopunek aria debeibori utabor pupuwarobor. \v 52 Aria wonugwegwiruh hanupok aria sabaishi Iruhin ananish yopishi arpesh seiwok shagok ba sharomesh iri ta shakitak shape. \v 53 Shakutukuk wonugwegwiruh shakitak shape arigaha douk Jisas shopunek nakitaki aria eshesh shanak shawish abrudok Iruhin ananibur wabur Jerusalem. Shanak shawish aria worobaishi arpesh shatrish. \p \v 54 Debeini soldia nani amudok douk hani anan hape heyoh Jisas iri hatik enyik kwatuk um, aria hatik ihishmorim eshudok shatogur iri aria hanogugur abom. Aria hakri namudok, “Adur atin, anudok arman douk Iruhin Ananin Nuganin.” \p \v 55 Sabaiwi armago shopunek weyotu madae rougun abom uwe, uwok. Aria apa watiki eshudok sheyotu hurukum rowog kruse iri. Owo douk wagipesh Jisas gani Galili wanakium unemon garibog um eneshenesh iri. \v 56 Oudok sabaiwi armago, bio owo douk atin nyeigur Maria. Onok douk kwanaki wabur Makdala. Aria onok douk Jems nani Josep amamik amakek. Aria okwudok onok douk Sebedi ananim nugamim amamik amakek. \s1 Sharom Jisas Wonugwehw \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42) \p \v 57 Arigaha wabigep aria anan arman douk noruk worobaibori utabor iri nanaki. Ananin nyeigur douk Josep nanaki wabur nyeiguriburum Arimatea. Anan douk nagipesh Jisas iri. \v 58 Anan nanaki nanam Pailat aria narik ananum nubre Jisas ananit mukut aria nunak nuruman. Aria Pailat nakri wosik aria nakrip amam soldia um hubreyanari rowog kruse aria hokonan. \v 59 Aria Josep natrum Jisas aria neshurehan anah namuhi shigorihwihi rupah. \v 60 Aria Josep narao mukut nanak nawish natemukuk anan kanak ananihw wonugwehw. Ahwodok wonugwehw ohohw onohw umunihw riguk Josep nakrip anam armam harukohw hwawish anabik neirumum utaboriyu burbudu wotaum. Aria Josep nabadigi anam debeimi utom manaki mutapok witegurum ahwudok umunihw. Anan nenekesh namudok jurug aria anan nanak. \v 61 Aria Maria douk kwanaki Makdala iri kwani okwudok onok Maria wape wobur ehahum wonugwehw aria apa washakamohw. \s1 Amam Soldia Heyotu Heyoh Wonugwehw agundok Sharom Jisas Um \p \v 62 Ahudok nyumnah douk eshesh Juda shaurim worigun, mahish aria enesheneshum shenek worigun aria ko shupe shubeim Sabat ba shishohahi nyumnah ahudok hatuh. Aria amam debeimi pris hani amam Farisi hanak hatik Pailat. \v 63 Hanak aria hakripan namudok, “Debeini, apak urkwip porum enen baraen douk anudok arman napeum nenek rohwumesh aria nape nakripesh nakri namudok, ‘Eik ko igok aria hukri bihatuhahi nyumnah aria eik ta ikitakum shagokum aria ipe adur atin.’ \v 64 Namudok aria makri nyak nyukrip amam soldia hunak hupe heyoh gani wonugwehw hwapeim um bihatuh nyumneh. Umum maresh, douk ko ananim disaipel hunaki hukwuman aruh um ananit mukut aria hunek rohwumesh hukri anan douk ta nokitakum shagokum aria nape adur atin. Aria enyudok douk atin shakrienyi baraen nyanagiyagig iri ta nyenek uhwinyum enyudok narik nagiyagik ba nakriyenyi baraen.” \p \v 65 Douk Pailat nemnek aria nakripam namudok, “Ipak kare purao anam soldia aria punak piyoh wonugwehw um kabi ipak padukemesh um aria dodogowip um punekenyum.” \p \v 66 Nakripam namudok aria amam hanak henek eneh agushih agundok sharom Jisas um. Heneguk enyudok aria hasopukuk amam soldia heyotu heyoh wonugwehw. \c 28 \s1 Jisas Ta Nakitak Um Shagok Um Aria Nape \r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-10; Jon 20:1-18) \p \v 1 Ahudok nyumnah Sabat eshesh Juda douk madae shunek mour shape meyohahi douk hatuh. Aria ruwahep wehip Sandeih nyumnahin aun apa nakihi, aria Maria kwanaki wabur Makdala iri kwani kupaikwi atin nyeigur Maria wanaki ruwahep wehip um utik wonugwehw. \v 2 Aria atub nyutob debeikwi enyik kwatuk. Umum maresh, enen Debeini ananin ensel nyakitaki heven aria nyabuhi nyagreshuk utom matapok witegur iri aria nyahagi nyape iruhimum. \v 3 Enyudok enselig yomag genek lait kabi da utag brereyarog um aria enyenyih rupah douk kabi da armir shigorihw um henek lait abom. \v 4 Amam soldia hanogugur um enyudok ensel aria arugoguhwiar wam aria habuh hakuh amnab kabi douk armam hagokum. \p \v 5 Aria enyudok ensel nyakrip oudok armago namudok, “Ipak mare punogugur uwe, uwok. Eik yadukemesh, ipak douk panamori purim anudok Jisas douk shan shenek nyiliman neir rowogin kruse iri. \v 6 Anan madae ta nukus agundok uwe, uwok. Anan iganigadae ta nakitak um shagok um aria nape, kabi da riguk nakri um. Ipak yowi ba putik outuk agundok shanubuk um. \v 7 Ipak kare arigas atin punak pukrip ananim disaipel namudok, anan nagok aria iganigadai ta nakitak um shagok um aria nape adur atin. Ipak gamo pumnek. Anan ko nurik um ipak aria nunak um shokugi nahobig Galili aria ipak ko punaku putrun ganudok. Eik douk yanakium ikripep um enyudok baraen.” \p \v 8 Oudok bio watik enyudok ensel aria wanogugur abom, aria shopunek owo wanadudareh abom, aria arigas atin wakutukuk wonugwehw aria wahur wonak um ukrip ananim disaipel. \v 9 Aria Jisas naparago yah, aria nakri namudok, “Ruwahep bio.” Aria owo bio wanak huruhuruk um anan watu wabuh amnab aria wowem owowis wis ananiruh yeriweruh aria wonek lotu um anan. \v 10 Aria Jisas nakripo namudok, “Ipak bio mare punogugur. Ipak kare ba pukrip eikim owarhim um amam disaipel hunaku arigas um shokugi nahobig Galili. Aria amam ta hutik eik ganudok.” \s1 Amam Soldia Henek Rohw Hakripesh-enyi Baraen \p \v 11 Oudok bio armago wata apa wonak yahum utik amam disaipel, aria amam soldia heyoh wonugwehw iri hanak hawish abrudok debeiburi wabur Jerusalem. Hawish aria hakrip amam debeimi pris um ihishmorim eneshenesh amam hatrish shatogur iri. \v 12 Aria amudok pris hemnek namudok aria hanak hani eshesh Juda esheshim debeimi hantorum hape habo enen baraen. Aria hakitak hator amudok soldia hakam debeibori utabor. \v 13 Hakam utabor aria hakripam namudok, “Ipak punak penek rohw pukripesh namudok, ‘Apak meshuh wab aria ananim disaipel hanaki hakwuman-aruh aria haran hanak.’ \v 14 Aria douk Pailat debeini gavman iri numnek enyudok baraen um, aria apak ko muni anan miyagwreh ba miyatok baraen. Namudok aria baraen ta mare nyupe ipak uwe, uwok.” \p \v 15 Namudok aria amudok soldia horao utabor aria hagipesh debeimi amamin baraen. Aria enyudok baraen soldia henek rohw hagiyagig-enyi nyanak nyanaki orokohun um eshesh Judaish arpesh eshesh kanak arigaha nyanaki um abudok doukib nyutob. \s1 Jisas Nakomuk Mour Ananim 11-Poreim Disaipel \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23) \p \v 16 Aria Jisas ananim 11-poreim disaipel hagim yah hanakum agudok shokugi nahobig Galili. Aria hanak hatogur ahwodok yoduhw kabi da Jisas nakripamuk um. \v 17 Hanak hakih hatik Jisas aria henek lotuman hatuk ananin nyeigur nyato gani iruhw. Aria anam amudok hor biyep urkwip aria hakana anudok douk madae Jisas uwe, uwok. \v 18 Aria Jisas nanaki huruhuruk um amam aria nakripam namudok, “Eikin yaken Iruhin douk nake debeinyi nyeigur eik yatogur dodogoiwe aria yape debeini um ihishmorim eshudok shape iruhw atap iri. \v 19 Namudok aria ipak douk ta punam ihirub warub um ihis awirosish arpesh aria pukripesh eikin baraen. Pukripesh um shumneken shusuhwen aria shugipesh eik shutogur eikish disaipel. Aria punek baptaisumesh um eikin Yaken ananin nyeigur, um eik Nuganin eikin nyeigur aria shopunek um Iruhin ananin Mishin enyenyin nyeigur. \v 20 Aria punek skulumesh um shugipesh ihinyumorim baraen douk eik riguk yape yakripepen iri. Eik yakripep adurin atin baraen, Eik douk ini ipak mupe ihih nyumneh arigaha hugiguk iri nyumnah hutogurum agudok nahobig.”