\id GAL - Arapesh NT (Central dialect) [aon] -Papua New Guinea 2003 (web version -2012 bd) \h GALESIA \toc1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Galesia Iri \toc2 Galesia \toc3 Gal \mt1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Galesia Iri \imt1 Banenyi Baraen Um Enyudok Baraen Pol Neneken Nyanak Um Eshesh Galesia Iri \io1 1:1-5 Pol nakripesh yopinyi baraen um Iruhin nutaurumesh meyoh \io1 1:5–2:21 Pol nakrip eshesh Galesia um Iruhin ananin yopinyi baraen atin. Baugenyum enyudok Iruhin ananin baraen douk nyakri apak ta munek bilip um Krais atun \io1 3:1–4:31 Apak monek bilip um Krais atun aria Iruhin natrup nahwarap yopishi arpesh. Lo seiwok Iruhin nakoguk Moses um uwok \io1 5:1–6:10 Krais nenekap matogur wosik atin aria Iruhin ananin Mishin nyataurumap monek yopihi atih aih \io1 6:11-18 Pol nakripesh baraen um eshesh ta gamo shudukemesh um enesh arpesh ta shukripesh um shutah esheshiruh yegeshiweruh. Aria nakripesh ananin nyatuh iri baraen shopunek. \c 1 \p \v 1 Eik Pol anan aposel yenek apudok shup. Madae enesh arpesh shishopoke aria enen arpen nyitiwe um inek enyudok mour aposel uwe, uwok. Yain Iruhin douk nohur Jisas Krais nakitakuk um agundok nagok um iri nani Jisas Krais amam hatiwe um inek enyudok mour. \v 2 Eik Pol yani ihim ashukenyim owarhim hani eik mape agundok iri moneku apudok shup aria makripepogu um yopuhi nyumnah. Monekap panamagu ipak Iruhin ananish arpesh douk pape sisigirub warub agudok shokugi nahobig Galesia iri. \v 3 Apak makri apakin Yain Iruhin nini Debeini Jisas Krais wosik hutaurumep meyoh aria ipakiruh aparuh hur wosik. \v 4 Krais nagipesh apakin Yain Iruhin ananim urkum aria nekesh anan kanak shan nagok nator apakish yoweishi inahos. Nataurumap namudok aria douk nakweshihap um ehudok sabaihi yoweihi aih douk hape agundok atap iri um douk ta mupe wosik. \v 5 Namudok aria ihih nyumneh apak ihishmorim douk mutuk Iruhin ananin nyeigur abom nyuto iruhw. Adur atin. \s1 Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Douk Atin Arag Abom \p \v 6 Eik douk yakitak yowiyokuk meyoh abom um ehudok ipak penekeh iri aih. Iruhin douk nahwarep panakumori anan um enyudok mour douk Krais neneken um nataurumep meyoh um. Aria madae roubi nyutob uwe aria wata pakri pukutunukuk pugipesh enen kupainyi baraen douk shakripep um Krais um. \v 7 Aria Iruhin ananin yopinyi baraen douk madae enen shopunek nyupe abom uwe, uwok. Eik douk yakri enyudok maren baraen, enesh arpesh douk shape shuwaribok um ipakip urkwip shukwiraeh um shububodig um Krais ananin yopinyi baraen. \v 8 Aria ta apak meyoh o enen nyape iri iruhw heven iri ensel nyunaki nyukripep enen kupainyi baraen douk madae nyudukem enyudok apak marik makripepen iri um uwe, aria enyudok arpen wosik eik yakri Iruhin nishopoken nyunak um nyih hapenyaburi wabur hel aria nyupe ganudok ihih nyumneh. \v 9 Riguk apak douk makriyen aria douk wata ikriyen shopunek. Aria enen arpen nyukripep enen kupainyi baraen douk madae nyudukem enyudok riguk paraen iri um uwe, aria enyudok arpen wosik eik yakri Iruhin nishopoken nyunak um nyih hapenyaburi wabur hel aria nyupe ganudok ihih nyumneh. \p \v 10 Eik madae ikri enyudok baraen um inek arpesh shumnek aria shunadudarehume, uwok. Eik yakri Iruhin atun nutruwe nukri wosik. Adur atin, eik douk madae ikri um inek arpesh shunadudarehume, uwok. Aria adur douk eik wata yape um yenekesh namudok akure, aria eik douk madae inek Krais ananin mour abom iri uwe, uwok. \s1 Pol Nakripesh Um Agundok Natogur Aposel Um \p \v 11 Ipak Kristen, wata ikripep. Enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen eik yakripepen iri douk madae enen arpen meyoh nyunyuhur uwe, uwok. \v 12 Madae enen arpen nyukripeyen o enen arpen nyunebreshe-umen uwe, uwok. Jisas Krais anan meyoh neyabigeyen. \p \v 13 Aih riguk yenekeh iri, um agundok yagipesh apak Juda apakih aih um douk pemnek baraen. Dodogoiwe atuwe abom yenekesh enenyenen eshesh Iruhin ananish arpesh sharao debeiri eriger. Aria yabirak dodogoiwe atuwe yakwiraeh um inununish meyoh. \v 14 Agundok douk yagipesh apak Juda apakih eneheneh aih aria yenek lotu um Iruhin um, eik douk yeshagrakuk abom amudok Juda douk hani eik apak manoprom matogur manakwaram atin kwar um. Dodogoiwe atuwe abom yagipesh eikish popehesh yamehesh esheshih aih. \v 15 Aria eik douk wata shiyubuki uwe, aria Iruhin douk nagraehe. Anan douk nataurume meyoh abom aria nahware um itogur ananiwe. Arigaha abudok anan nakriyobi nyutob batogur \v 16 aria neyabige ananin nuganin. Neyabigeyan um inak ikrip kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe um ananin yopinyi baraen. Aria abudok nyutob, eik douk madae inak iyorik enen arpen um ta inekesh mumam uwe, uwok. \v 17 O shopunek madae ito um Jerusalem ikih itik mamudok douk harik hatogur aposel aria eik yagiguk yatogur aposel iri uwe, uwok. Aria yanak abom um agudok debeigi nahobig Arebia yape aria wata yatanam yanak um Damaskus. \v 18 Douk arigaha biyesh atin kwarahos shanak shadiguk aria ko yato um Jerusalem um ini Pita wiyagwreh. Yato aria yani anan wape biyog wik atuh nyumnah meyoh. \v 19 Aria douk madae itik anan shopunek aposel uwe, uwok. Yatik Jems, Debeini ananin wanin atun. \v 20 Iruhin douk natiwe aria nadukemesh um enyudok yenyemori baraen, um agundok madae inak itik anan shopunek aposel um uwe douk madae inek rohw uwe, uwok. Adurin atin. \v 21 Douk arigah aria yanak um agusudok biyagos shokugosi nahobigos shahwaragos um Siria iri Silisia. \v 22 Aria eshesh Iruhin ananish arpesh douk shenek bilip um Krais aria shape agudok shokugi nahobig Judia iri douk watak shutik eikig yamag shudukeme uwe, uwok. \v 23 Eshesh douk shemnek baraen atin shakri, “Anudok arman riguk nenekap enenyenen aria marao eriger iri, ahudok nyumnah douk nape nakripesh baraen um enyudok bilip riguk nakri nen nununin iri.” \v 24 Eshesh douk shemnek baraen um Iruhin nenekesh um eik namudok aria shatuk ananin nyeigur nyato iruhw. \c 2 \s1 Amudok Anam Aposel Hakri Wosik Um Pol Neneken Iri Mour \p \v 1 Eik yape arigaha 14-poreish kwarahos shanak shadiguk, aria yani Barnabas watanam wanak um Jerusalem. Taitus shopunek yaruman nani eik wanak. \v 2 Eik douk yanak um maresh? Iruhin neyabige nakri eik ta inak. Yanak yani amam debeimi um Iruhin ananish arpesh iri atum mape aria yape yakripam baraen. Yakripam um enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen douk riguk yape yakrip kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe. Yakripam namudok um yakri hudukemesh. Uwok um, ta enyudok douk yeneken iri o riguk yarig yeneken iri mour ta nyunak nyubuhuk meyoh. \v 3 Taitus anudok neiri eik wanak iri, anan douk anan um eshesh Grik. Aria amam debeimi douk madae hiyagwreh um apak ta mutah ananihw yegenyihw uwe, uwok. \v 4 Adur, anam armam douk henek rohw hakri amam hasuhw Krais ananin baraen aria hanaki hawishumapari. Amudok armam douk henek rohw hanabeshuk hawisham um hakri hudukemesh um okwudok outuk apak matukur Krais Jisas aria mape wosik atin um. Krais nakweshihapuk jurug um agundok enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi nyoweshikap um aria mape fri abom. Aria amudok armam wata hakri hunekap mupe kabi shonoweshik iri arpesh um agundok mugipesh enyudok lo um. \v 5 Aria apak madae wosik mumnek amamin baraen uwe, uwok. Um maresh? Apak makri muyoh enyudok adurinyi Iruhin ananin yopinyi baraen um ipak punek bilip wosik. \v 6 Mamudok shahwaram debeimi um Iruhin ananish arpesh iri, eik douk yakri madae anam debeimi anam shokumi uwe, uwok. Iruhin madae nutik aduk meyoh arpeshiruh yegeshiweruh aria nukri enesh yopishi enesh yoweishi uwe, uwok. Amudok debeimi douk madae hunaki hukripe enen kupainyi baraen shopunek um inak ikripesh uwe, uwok. \v 7 Aria amudok debeimi douk hadukemesh hakri Iruhin adur neke enyudok mour um inak ikrip kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe um ananin yopinyi baraen. Kabi douk Iruhin nakon mour Pita um nukrip eshesh Juda anan Iruhin ananin yopinyi baraen um. \v 8 Iruhin nataurum Pita nenekan dodogowin um nunek enyudok mour aposel nukrip eshesh Juda um anan Iruhin ananin baraen. Aria namudok atin. Eik douk anan neneke dodogoiwe um inek enyudok mour aposel um ikrip kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe um ananin baraen. \v 9 Jems nani Pita iri Jon douk eshesh Iruhin ananish arpesh shakri nyeiguhw shato umam iri, amam douk hadukemesh hakri eik douk Iruhin nataurume meyoh aria neke enyudok mour. Namudok aria hakohw roguhw ohwak eik yani Barnabas menekesh kabi arpesh shanasupom shenek mour atugun iri um. Aria mabo atin baraen namudok. Eik ini Barnabas wosik unak unek mour utaurum kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe aria amam hunak hutaurum eshesh Juda. \v 10 Aria amam douk hakripohw abom atin baraen meyoh. Hakri apak ta mupe um mutaurum eshesh Iruhin ananish arpesh Juda douk shape Jerusalem aria shanahwaram um yaruhish arpesh. Aria enyudok, riguk eik douk mishin nyakitakumen abom aria dodogoiwe atuwe yape yeneken. \s1 Pol Nowereh Pita Nenekeh Iri Yoweihi Aih \p \v 11 Abudok nyutob Pita nanak natograri wabur Antiok obi nyutob, eik douk madae imnek ananin baraen abom agundok nabesinum. Um maresh? Eneh anan nenekeh iri aih douk madae yopih uwe, uwok. \v 12 Amudok Jems neshopokam hanaki iri douk watak hunak hutograri uwe, aria abudok nyutob Pita apa nanak nani enesh Iruhin ananish arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe shape atugun shape shawok worigun. Aria amam hanak hatograri aria anan nenek yoweishi inahos um wata neyotukuk rougun aria madae nunak nini eshesh shugnoh atugun uwe, uwok. Um maresh? Anan nanogugur um amam shenek bilip iri Juda douk dodogowim atum abom um agundok yegeshiweruh hunatah iri um. \v 13 Amudok anam henek bilip iri Juda douk hatik Pita namudok, aria amam shopunek heiran henek rohw hape henek ehudok madae yopihi aih iri uwe. Henekesh namudok aria hohuran mishin Barnabas shopunek nenekesh kabi amam henekesh um. \p \v 14 Douk arigaha aria eik yatik um amam madae henekesh wosik kabi enyudok Iruhin ananin adurinyi yopinyi baraen nyakrium uwe, uwok. Namudok aria yakrip Pita um amamis nabes yakri, “Nyak douk enen um Juda, aria nyenekeh iri aih douk kabi eshesh madae Juda iri uwe shenekeh iri um. Madae nyugipesh kabi apak Juda monekesh um uwe, uwok. Namudok aria mumam namudok, um wata dodogowin um kupaishi um shugipesh apak Juda apakih aih um?” \s1 Eshudok Douk Shakri Krais Ananin Baraen Adurin Shagipeshen Iri, Iruhin Douk Nahwaresh Yopishi Arpesh \p \v 15 Adur, shobuki apak iri amakenyish douk Juda. Apak douk madae mukitak eshesh kupaisi awiros uwe, douk apak Juda makri shenek yoweishi inahos iri uwe, uwok. \v 16 Aria apak douk madukemesh. Iruhin madae nuhwar enen arpen yopunyi um agundok nyagipesh lo douk seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi um uwe, uwok. Arpen nyukri Jisas Krais ananin baraen adurin nyugipeshen iri atin wosik Iruhin ta nuhwaren yopunyi. Apak Juda shopunek makri Jisas Krais ananin baraen douk adurin magipeshen um makri Iruhin wosik nuhwarap yopupari. Ta mare nuhwarap yopipari um agundok mugipesh enyudok lo um, uwok. Um maresh? Iruhin ta mare nuhwar enen arpen yopunyi um agundok nyugipesh enyudok lo um, uwok. \v 17 Apak douk makri Krais ananin baraen adurin magipeshen aria makri Iruhin nahwarap yopishi arpesh um namudok. Namudok aria abudok nyutob apak mare mugipesh lo aria enesh Juda shutrup shukri apak mape munek yoweishi inahos kabi eshesh madae Juda iri uwe um, namudok apak ta mukri mumam? Aria ta mukri Krais napuhur munek yoweishi inahos aka? Adur atin uwok. \v 18 Aria ta eik wata ipe ikwiraeh um igipesh enyudok lo riguk yarig yabrigen iri um, namudok douk yanowereh abom um eik adur yenek yoweishi inahos. \v 19 Aria douk eik urkum morum enyudok lo um, eik douk madae inek debeinyi mour um igipeshen uwe, uwok. Yagipesh Iruhin ananim urkum um. \v 20 Eik yatukur Krais aria kabi douk yani anan wagok weir kruse um. Namudok aria douk yape um douk madae eik meyoh ipe uwe, uwok. Krais anan napenye. Agundok douk yape agundok atap um douk yakri Iruhin ananin Nuganin ananin baraen adurin yagipeshen aria douk neneke dodogoiwe yape. Yape kabi douk Iruhin nakri um eik ipeum. Krais anan douk urkum manawasham eik abom aria nagok nataurume. \v 21 Eik douk madae ikri Iruhin nuhwarap yopupari um agundok apak mugipesh lo um uwe, uwok. Douk ikri namudok akure, namudok douk yekenyuk agab enyudok Iruhin neneken iri mour um nataurumap meyoh aria neshopoki Krais nanaki nataurumap um. Um maresh? Ta Iruhin nuhwar arpesh yopishi um agundok shagipesh ananin lo um akure, aria Krais douk nagok meyoh! \c 3 \s1 Ehudok Biyeh Aih Um Shagipesh Lo Um Hani Agundok Shenek Bilip Um Krais Um \p \v 1 Ipak Galesia douk pogugak abom. Eik douk yape yowerehumep baugos abom um agundok Jisas Krais nagok rowog kruse um. Douk yakripep wosik aria kabi ipak kanak patrun abom ipakis nabes um. Aria omi wata nyenekep pogugak pawish patogur? \v 2 Yakri iyorigep atin baraen meyoh. Yakri ipak parao Iruhin ananin Mishin um meihi yah, aria ta pagipesh lo douk paraen aka, pumnek Iruhin ananin baraen penek bilip aria douk paraen? \v 3 Aria ipak douk adur pogugak abom aka? Tik, sagomatin douk Iruhin ananin Mishin nyataurumep pagipesh namuhi yah. Aria douk wata pakri pugipesh ahudok yah arigaha putogur yopipari um ipakin dodog meyoh aka? \v 4 Ihinyumori riguk nyatogrumep iri amaen douk nyatogrumep meyoh aka? Eik yakri enyudok douk madae nyutogrumep meyoh uwe, uwok. \v 5 Iruhin douk nekep ananin Mishin aria napeum nenek debeinyi mour um Iruhin atun neneken iri mour nyatogur patrin. Aria nenekumep namudok um agundok pemnek ananin yopinyi baraen pasuhwen pagipeshen um o nenekumep um agundok pagipesh lo um? \p \v 6 Ipak douk urkwip purum Abraham. Iruhin ananik Buk douk kwakri, “Anan nenek bilip meyoh um Iruhin aria Iruhin douk nahwaran yopuni arman.” \v 7 Namudok aria douk pudukemesh. Arpesh shunek bilip um Iruhin iri douk Abraham ananish batowish abom. \v 8 Seiwok watak, aria Iruhin nadukemesh nakri kweipon eshesh madae Juda iri uwe ta shumnek ananin yopinyi baraen aria shusuhwen dodog. Aria anan douk urkum morum nakri kweipon ta nuhwaresh yopishi arpesh. Namudok aria seiwok nakripan yopinyi baraen Abraham kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri, “Iruhin nakrip Abraham nakri, ‘Nyak nyenek bilip um eik. Namudok aria kweipon ta inekumesh yopinyi ihish agundok atapishi arpesh.’” \v 9 Abraham nenek bilip aria Iruhin nenekuman yopihi aih abom. Namudok aria ihish shunek bilip iri arpesh, Iruhin ta nunekumesh yopihi aih namudok atin kabi neneken um Abraham um. \p \v 10 Aria ihish arpesh douk shakri Iruhin ta nuhwaresh yopishi um agundok shagipesh lo um iri, eshesh Iruhin douk nakri um ta shupe yoweishigom abom. Um maresh? Ananik Buk douk kwakri, “Ihish arpesh douk madae shupe um shugipesh ihinyumori baraen nyetem ananik Buk lo nyetemok iri um uwe, eshesh Iruhin douk nahwaresh yoweishi aria nakri um shupe yowesh abom.” \v 11 Baraen douk gamo nyape yopugunum abom um, Iruhin madae nuhwar enen arpen yopunyi um agundok nyagipesh lo um uwe. Um maresh? Iruhin ananik Buk kwakri, “Arpen nyunek bilip iri, Iruhin ta nuhwaren yopunyi aria ta nyupe ihih nyumneh.” \v 12 Agundok arpesh shagipesh lo um douk madae shunek bilip um Iruhin uwe, uwok. Eshesh kanak ta shugipesh ihinyumori lo wosik atin abom kabi baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Lo nyakri, “Arpen nyugipesh ihinyumori lo nyakriyeh abom iri aih wosik atin um, enyen ta nyupe wosik ihih nyumneh.” \p \v 13 Aria Iruhin ananin lo douk nyakri, “Meishi arpesh shubrig enen lo iri, eshesh douk amaen nyapeyesh aria ta shupe yowesh abom.” Aria apak douk Krais nator apakish yoweishi inahos aria nakweshihap um mupe wosik atin. Um maresh? Iruhin ananik Buk douk kwakri, “Ihishmorim arpesh douk shenek nyilimesh sheir rowos iri, eshesh douk Iruhin nahwaresh yoweishi aria nakri um shupe yowesh abom.” \v 14 Krais nenek enyudok mour um enyudok yopinyi seiwok Iruhin nakrip Abraham um ta nyutogur um kupaishi arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe. Nenekesh namudok um apak wosik munek bilip um Krais aria murao Iruhin ananin Mishin kabi seiwok anan nakriyuk adurin atin baraen um. \s1 Iruhin Ananin Lo Ta Mare Nyiyatakuk Ananin Adurin Atinyi Baraen, Uwok \p \v 15 Ipak ashukenyish owashish, douk yakri ikripep enen baraen um agundok apak arpesh mape magipeshen um. Aria biom armam hubo enen adurin atinyi baraen kontrak um hunek enesh eshudok eneshenesh um, enyudok baraen ta mare wata enen arpen nyubrigen o nyuwemaguk enen baraen shopunek, uwok meyoh. \v 16 Enyudok adurin atinyi baraen, Iruhin douk nakrip Abraham nani enen ananin barhenyin. Iruhin ananik Buk douk madae kwukri um sabaishi arpesh uwe. Madae kwukri, “Nyak nyuni nyakish barheshish” uwe, uwok. Aria Iruhin ananik Buk kwakri, “Nyak nyuni enen nyakin barhenyin.” Enyudok baraen douk nyakri atin arpen. Aria enyudok arpen douk Krais. \v 17 Baugenyum um enyudok eikin baraen douk namudok. Seiwok Iruhin nakri enen adurin atinyi baraen kontrak nakrip Abraham. Douk arigah 430-poreish kwarahos shanak shadiguk, aria enyudok Iruhin nakoguk Moses enyi lo nyagiguk nyatogur. Enyudok lo douk nyagiguk nyatogur, aria enyen douk madae wosik um nyubrig enyudok kontrak aria nyiyatakuk ananin adurin atinyi baraen uwe, uwok. \v 18 Aria ta apak mugipesh lo aria murao eneshenesh yopishi eshudok mugremesh akure, aria apak mudukemesh namudok. Apak douk madae mugipesh enyudok adurin atin baraen aria muraesh uwe, uwok. Aria Iruhin nakripan enyudok atin adurinyi baraen Abraham aria natauruman meyoh nakon eshudok eneshenesh. \v 19 Namudok aria lo douk nyanakumori apak um maresh? Enyen douk Iruhin nagiguk nadrani ananin promis um abudok nyutob munek yoweishi inahos obi nyutob, enyen ta nyeyabigap aria mudukemesh mukri apak munek yoweishi inahos. Aria enyudok lo douk nyape arigaha anudok Abraham ananin barhonin seiwok Iruhin nakriyuk adur atin um ta nutograri iri natogur. Enyudok lo douk Iruhin nakripi enselahos shanaki shakrip Moses. Moses douk nape orokohun um apak mani Iruhin iri, aria Moses nanaki nako apak. \v 20 Nape orokohun narahaem um baraen iri ta nurahemen mumam aria wobresh atish arpesh shupe um? Ta uwok. Aria Iruhin douk anan atun meyoh aria madae enesh um shutauruman uwe, uwok. Anan atun wosik nakop ananin adurin atinyi baraen promis. \s1 Enyudok Lo Douk Nyeyabigap Yah Meyoh Um Munak Um Krais \p \v 21 Enyudok promis douk madae anah yah um Iruhin nuhwar arpesh yopishi aria enyudok lo kupaihi yah uwe, uwok. Iruhin anan madae biyeh yeh um nuhwar arpesh yopishi um uwe, uwok. Anan douk atuh yah meyoh. Douk ta enen lo ta wosik nyutaurumap mupe wosik abom ihih nyumneh akure, aria Iruhin ta nuhwarap yopupari um agundok mugipesh enyudok lo um. \v 22 Aria uwok. Iruhin ananik Buk douk kwakri, “Eneshenesh yoweishi inahos showeshikesh dodog abom agnudok atapishi ihishmorim arpesh.” Eshesh showeshikap namudok um apak munek bilip um Jisas Krais iri ta murao yopishi eshudok eneshenesh. Eshudok douk seiwok Iruhin nakri adurin atinyi baraen um nuko eshesh shenek bilip um Krais iri. \v 23 Abudok nyutob ahudok yah shenek bilip um watak hutogur obi nyutob um uwe, enyudok lo douk nyoweshikap abom mape arigah arigaha ahudok yah shenek bilip um hatogur hanowereh. \v 24 Lo douk nyape nyeyabigap yah meyoh nyarap arigah arigaha Krais natogur munek bilipuman um Iruhin nuhwarap yopishi arpesh. \v 25 Douk bilip nyatogur aria lo madae nyupe nyiyabigap yah uwe, uwok. \s1 Apak Munek Bilip Um Krais, Aria Douk Matogur Iruhin Ananish Batowish \p \v 26 Ipak ihishmorim douk pakri Krais Jisas ananin baraen adurin atin pasuhwen pagipeshen. Namudok aria Iruhin nahwarep ananish batowish. \v 27 Meishi arpesh ipak douk shenek baptaisumep um Krais ananin nyeigur aria patukur anan iri, ipak douk patogur kabi anan kanak abom um. \v 28 Namudok aria eshesh Juda madae enesh kupaishi um eshesh madae Juda iri, shape shakamum kupaishi um shenekumesh mour meyoh iri, aria enesh kupaishi shape wosik atin iri, aria enesh kupaishi um armam kupaimi aria armago ono kupaiwari shopunek uwe, uwok. Ipak ihishmorim douk patukur Krais aria patogur atin arpen meyoh abom. \v 29 Aria ipak pupe Krais ananip um, aria enyudok douk nyenekep pape Abraham ananish barheshish um. Aria kweipon ta pugrem yopishi eshudok eneshenesh douk seiwok Iruhin nakripan adurin atin baraen Abraham um ta nukepesh iri. \c 4 \s1 Apak Eneshenesh Showeshikap Iri Douk Munek Bilip Um Krais Aria Iruhin Nahwarap Ananish Batowish \p \v 1 Eikin baraen douk namudok. Anan nuganin ta nugrem ihishmorim yakenish eshudok eneshenesh. Ihishmorim eshudok douk adur ananish atish. Aria abudok nyutob anan wata batowin obi nyutob, anan douk wata nape kabi nape shakamum kupaini nenekuman mour meyoh iri um. Anan douk nyeigur wokan. \v 2 Abudok nyutob watak kupaimi douk yaken nagraeham um hatauruman aria hiyagwreh um hukri ananish eshudok eneshenesh. Ta henekesh-uman namudok arigaha yaken nakriyobi nyutob butogur, aria ta mare wata hiyagwreh um ananish eshudok eneshenesh uwe, uwok. \v 3 Aria apak douk namudok atin. Riguk apak douk mape kabi batowish um, aria eneshenesh yoweishi shape iruhw atap iri showeshikap dodog mape shakam-umesh. \v 4 Aria arigaha Iruhin nakriyobi nyutob batogur abom, aria neshopoki ananin nuganin nanaki. Nanaki onok armatok kwanabuki natogur arpen, aria nape shakamum enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses um. \v 5 Iruhin neshopokan nanaki um wata nutor apak douk mape magipesh enyudok lo iri. Natorup um mutogur Iruhin ananish batowish abom. \p \v 6 Ipak douk pape Iruhin ananish batowish. Namudok aria anan neshopoki ananin nuganin ananin Mishin nyanaki nyawish apakiruh aparuh aria nyapuhur mape mahwar makri, “Aba! Yain!” \v 7 Namudok aria ipak mare pupe kabi arpesh douk shape shakamum kupaishi aria shape shenekumesh mour meyoh iri um uwe, uwok. Ipak douk Iruhin ananish batowish. Namudok aria ta purao ihishmorim yakenish eshudok eneshenesh pugremesh. \s1 Pol Anan Douk Urkum Yowem Abom Um Eshesh Galesia \p \v 8 Adur, riguk ipak madae pudukemesh um Iruhin uwe, uwok. Ipak pape shakamum amudok douk amam madae adurim god omi iri uwe, aria howeshikep dodog. \v 9 Aria douk ahudok nyumnah padukemesh um Iruhin. Aria ikri Iruhin nadukemesh um ipak abom. Aria mumam namudok, um wata pakri putanam pugipesh eneshenesh rohwish madae dodogowish iri uwe yoweishi eshudok wata shuweshikep um? \v 10 Ipak douk pakri Iruhin ta nuhwarep yopipari um agundok pugipesh lo aria urkwip porum eneh debeihi nyumneh hani namubi aub bani namushi kwarahos um. \v 11 Namudok aria eik apahw yowehw abom um ipak. Yakri yanogugur um ta mour yeneken yataurum ipak um nyunak nyubuhuk meyoh. \v 12 O eikish ashukenyish owashish, eik douk dodogoiwe atuwe abom um yakri ipak pudukem eik abom. Pudukemesh um pukutukuk ahudok yah shagipesh lo um. Eik douk yadukem ipak. Riguk yani ipak mape um, ipak douk madae punekume eneh yoweihi aih uwe, uwok. \v 13 Ipak padukemesh, um agundok sagomatin yanaku yakripep Iruhin ananin yopinyi baraen um. Douk arugeh hae aria douk yanaku yape roubi nyutob yape yakripepen. \v 14 Adur, eik douk arugeh hae yegenyihw hwape yowehw. Ehudok arugeh hatogrome um hukwiraeh ipak aria henek ipak parao amaen, aria ipak douk madae pukeik agabus pakri arigeh hep pukutukuk eik uwe, uwok. Ipak parae kabi ta purao enen Iruhin ananin ensel um o purao Krais Jisas anan kanak um. \v 15 Riguk ipak douk panadudareh abom. Aria ahudok nyumnah douk wata mumam? Eik yadukemesh abom um ipakih aih douk yopihi abom. Aria abudok nyutob ipak ta wosik putuk ipakis nabes putaurume akure, ipak ta putukas pukeyas. \v 16 Aria douk mumam? Aria eik ta yatogur ipakin horin um agundok yakripep adurinyi baraen um aka? \p \v 17 Adur, mamudok anam armam douk hape hakwiraeh um hakri huhurep mishish aria pugipesh amamin baraen. Aria eshudok hakri hunekesh iri ta mare shunekumep eneh yopihi aih, uwok. Amam douk hakri hudiyogur ipak puni eik um ipak pugipeshuk amam atum abom. \v 18 Aria namudok douk wosik, ta ipak mishish shikitak abom aria dodogowip atip um punek yopihi atih aih um. Aria ipak ta punekeh ihih nyumneh. Mare pukri punekeh nyutob eik ini ipak mupe obi nyutob atub, namudok uwok. \v 19 O ipak douk patogur abom kabi eikish batowish-umori, anah shopunek eik yemnek debeiri eriger abom um ipak kabi onok armatok kwomnek eriger um kwubanuh um. Yemnek ipak um ta eriger ta wata rupe namudok arigaha ipak putogur Iruhin ananish batowish abom pudukem Krais anan kanak. \v 20 Douk ahudok nyumnah yakri adur abom um ini ipak mupe agundok. Yakri ini ipak mupe um ikripep enyudok baraen shokubur meyoh um pumneken aria pudukemesh um agundok eik urkum morumep um. Eik douk madae ipe wosik abom um ipak uwe, uwok. Ta itaurumep mumam? \s1 Wobuwobren Baraen Um Bio Armago Sara Kwani Hagar \p \v 21 Eik yakri iyorik ipak douk pakri pugipesh lo iri. Ipak pemnek aria ta padukemesh aka uwok, um agundok lo nyakrium? \v 22 Iruhin ananik Buk kwakri Abraham nobuki biom nugamim. Anan Hagar douk kwonekumesh mour meyoh iri kwanabuki. Aria anan Sara okwudok kwape wosik atin iri kwanabuki. \v 23 Anudok nuganin Ismael douk kwonekumesh mour meyoh kwanabuki, okwok douk kwanabuki ahudok atuh yah kabi shabuki batowish um. Aria Aisak, okwudok kwape fri iri kwanabuki iri, okwok douk kwanabuki kabi seiwok Iruhin nakriyuk adurin atin baraen promis um ta kwanabuki um. \v 24 Enyudok baraen enyen douk ta mukri wobuwobren baraen. Oudok bio armago weyotu um biyen dodogowin atinyi baraen kontrak. Enen baraen kontrak douk enyudok lo Iruhin nakoguk Moses gani ahwudok yoduhw nyeigurihw um Sainai. Hagar douk kweyotu um enyudok. Arpesh shagipesh enyudok lo Iruhin nakoguk Mosesen iri, eshesh douk shape kabi shonoweshik iri arpesh um agundok shagipesh enenyenen lo um. \v 25 Hagar douk kwape kabi wobuwobren baraen um ahwudok yoduhw Sainai douk hwape agudok debeigi nahobig nyeigurig um Arebia. Okwok douk shopunek wobuwobren baraen um abrudok doukibur wabur Jerusalem. Um maresh? Eshesh shape Jerusalem iri douk ihishmorim shape kabi shonoweshik iri arpesh, um enyudok lo nyoweshikesh um. \v 26 Aria enyudok enen baraen douk enyudok adurin atinyi promis Iruhin nako Abraham um. Sara douk kweyotu um enyudok baraen. Aria okwok douk shopunek kweyotu um abrudok wabur Jerusalem douk bape iruhw heven iri. Okwok douk apakik amakek. Um maresh? Apak douk madae kabi showeshikesh iri arpesh um uwe, uwok. \v 27 Iruhwibur wabur Jerusalem douk beshagrakuk abrudok doukibur wabur Jerusalem. Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakri namudok. Nyakri, “Nyak armatok nyape kupin iri, nyak wosik nyunadudareh. Nyak armatok madae nyumnek eriger douk wobuki batowish wemnekar iri, nyak nyunadudareh nyuhur nokwat nyupe nyuhwar. Armatok anan neyatok iri douk kwabuki sabaishi batowish kweshagrakuk arman napemok iri okwokwish.” \p \v 28 Aria douk, ipak eikish ashukenyish owashish douk padukem Aisak. Ipak douk patogur Iruhin ananish batowish um enyudok anan Iruhin nakri enyi adurin atinyi promis. \v 29 Seiwok anudok nuganin douk shagipesh ahudok atuh yah shabuki batowish um shanabuki iri, anan douk nakitak nenek yoweihi aih um anudok anan douk shape dodogowish um Iruhin ananin Mishin shanabuki iri. Namudok aria ahudok nyumnah douk namudok atin. \v 30 Aria Iruhin ananik Buk douk kwakri mumam? Okwok douk kwakri, “Dodogowip um Hagar douk kwenekumesh mour meyoh iri kwuni okwokwin nuganin Ismael shunakuk. Um maresh? Okwokwin nuganin ta mare nini Sara, Abraham ananik armatok okwokwin nuganin Aisak hugrem yakenish eshudok eneshenesh uwe, uwok.” \v 31 Namudok aria eikish ashukenyish owashish, apak douk madae okwudok kwenekumesh mour meyoh iri okwokwish batowish uwe, uwok. Apak douk ananik kwape wosik iri armatok abom okwokwish batowish. \c 5 \s1 Krais Nakweshihap Aria Madae Wata Mukri Lo Nyuweshikap Shopunek, Uwok \p \v 1 Riguk douk yoweishi inahos showeshikap aria Krais wata nakweshihap mape wosik. Aria douk pupe dodogowip abom aria mare wata pukri pupe shakamum lo shopunek, uwok. Pupe wosik abom. \v 2 Mnek! Eik Pol yakripep enyudok! Aria ipak pakri wosik um amam hutah ipakiruh yegeshiweruh um Iruhin nutrip nuhwarep yopipari um, aria Krais ta mare nutaurumep, uwok meyoh. \v 3 Ipak ihipmorim armam douk pakri wosik um hutah ipakiruh yegeshiweruh iri, eik yakri ipak gamo pumnek. Pakri punek enyudokmori um, aria ipak ta pugipesh ihishmorim abom um Juda esheshin lo shopunek. \v 4 Ipak douk pakri Iruhin nuhwarep yopipari um agundok pugipesh enyudok lo iri um, ipak douk pakutukuk Krais jurug. Agundok Iruhin nataurumep meyoh um douk pakutunukuk. \v 5 Aria apak douk Iruhin ananin Mishin dodogowin atin nyapahur munek bilip um Krais. Aria madukemesh abom aria mape matrugun um anan ta nuhwarap yopishi arpesh. \v 6 Aria arpesh shutukur Krais Jisas um, aria ehudok aih um hutah yegeshiweruh um o madae hutah yegeshiweruh um uwe douk shopunek um rohwin atin. Aria adurin atinyi mour douk apak mukri Iruhin ananin baraen adurin mugipeshen wosik aria apakip urkwip punawasham kupaishi arpesh. \v 7 Riguk ipak douk pasuhwen pagipeshen wosik abom enyudok adurin baraen. Aria douk omi nyatapok-umep yah, um ipak wata pugipesh adurinyi baraen um uwe? \v 8 Iruhin madae nupuhur um wata punekesh namudok uwe, uwok. Anan douk nahwarep aria nagraehep um pupe ananip iri. \v 9 Ipak urkwip porum enyudok wobuwobren baraen. Enyudok, “Asudok yis douk shakutus bret takitak debeiti iri, asas douk shakwutu muduk atin aria ihitmorim bret takitak debeiti.” \v 10 Ipak pani eik douk matukur Debeini. Namudok aria yadukemesh um ipak ta pugipesh amudok eikim urkum. Eik madae idukemesh um anudok arman uwe, douk nape nenek rohwumep aria nenekep patogur rohwip iri uwe, uwok. Aria douk nyenekan. Kweipon Iruhin ta nuwanaman yoweishi inahos um enyudok anan neneken iri. \v 11 Ashukenyish owashish, ta adur eik wata yape yakripesh baraen um hutah yegeshiweruh aria Iruhin nutrum nuhwaram yopumi um, aria namudok mumam, um douk wata shape shenek enenyenen um? Aria adur eik yakripesh akure, eik ta mare wata shupe shuneke enenyenen um agundok yakripesh baraen um Krais nagok rowog kruse um, ta uwok. \v 12 Mamudok douk honowaribok ipakip urkwip iri douk yakri wosik um amam kanak hunak hutah amamiruh yegeshiweruh aria hukutukuk ipak pupe wosik atin. \p \v 13 Eikish ashukenyish owashish, adur. Iruhin douk nahwarap um mutukweshih aria mare wata enesh eshudok shuweshikap, uwok. Aria ipak douk mare wata pure urkwip pukri ahudok nyumnah douk putukweshih jurug pape wosik aria harik hapenyep iri yoweihi aih wosik ta punekeh, namudok uwok. Aria punekesh namudok. Ipak urkwip punawasham kupaishi aria putaurum kupaishi um eneheneh yopihi aih. \v 14 Ihinyumorim lo douk nyetem enyudok atin baraen. Baraen enyudok, “Nyak ta urkum munawasham kupaishi arpesh kabi nyak urkum munawasham nyak kanak um.” \v 15 Aria ta ipak kanak pikitak punitok o purpak puwish putogur um, namudok douk ipak gamo pudukemesh. Ta ihipmorim punak puwishuk. \s1 Aih Douk Iruhin ananin Mishin Nyakwarumeh Iri Hani Harik Hapenyep iri Yoweihi Aih Hakwarumeh Iri \p \v 16 Eik yakri-enyi baraen douk enyudok. Yakri pupe purahaen o punek enenyenen um, eik yakri pugipesh Iruhin ananin Mishin atin. Punekesh namudok um, harik hapenyep iri yoweihi aih ta mare pugipesheh, uwok. \v 17 Apak douk madukemesh. Harik hapenyap iri yoweihi aih douk hakri hubo Iruhin ananin Mishin nyubuhuk, aria Iruhin ananin Mishin shopunek nyakri nyubo ehudok harik hapenyap iri yoweihi aih hubuhuk. Aria ehudok biyeh aih douk ihihmorim yoweihi hape namudok. Namudok aria enyudok mukri muneken iri ta mubirak mare muneken, uwok. \v 18 Aria ta pugipesh Iruhin ananin Mishin um, aria douk madae pupe shakamum lo uwe, uwok. \v 19 Ipak douk padukemeh ehudok harik hapenyep iri yoweihi aih. Eheh douk ehudokmori. Shenek wehrur um, yoweihi abraenyihi aih, mishish shakitak um shunek dedebeishi atish yoweishi inahos abom um, \v 20 shunek lotu um madae adurimi god omi um uwe, shunek ouruh o maiyo um, ihishmorim yoweishi um, rupok nitok um, shenek nyigiya um kupaishi esheshish eshudok eneshenesh um, juwehosish um, urkwip porum shakri shukwarum sabaishi eshudok shishagrakuk kupaishi um, juwehosish shakitak shanadiyogur um, \v 21 nyurub akasirub um kupaishi shape wosik um, shawok abar shagugak um, sheyorub anahaehiruh yoweiruhi aweruh um hani eneheneh ehudokmori aih. Riguk yakripep aria douk namudok atin wata shopunek ikripep debeinyi baraen. Ihishmorim arpesh shenek ehudokmori aih iri ta mare shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um, ta uwok. \p \v 22 Aria Iruhin ananin Mishin douk nyokwarum ehudokmori yopihi aih. Urkwip panawasham kupaishi um, shunadudareh um, aparuh hor wosik shape atugun um, madae juwehosish arigas atin um uwe, shataurum kupaishi um, shenek yopihi aih abom um kupaishi um, shape wosik abom um kupaishi shatrish shakri adur um, \v 23 shape samokwiyaishi um hani ehudok eneh um musuhw merik um apak kanak aria miyotu dodog mare munek yoweishi inahos um. Lo nyakrium mare munek ehudokmori aih iri douk madae enen uwe. \v 24 Ihishmorim Krais Jisas ananish arpesh douk showeshikeh hagokuk rowog kruse jurug ehudok harik hapenyep iri yoweihi aih. Showeshiguk ehudok hani ehudok eneh aih um mishish shakitak um munek eneshenesh yoweishi inahos um. Shaweshikeh hagokuk aria madae shupe shakamum harik hapenyesh iri yoweihi aih uwe, uwok. \v 25 Iruhin ananin Mishin douk nyekap jurug okwudok outuk um mupe wosik abom um. Namudok aria apak ta mugipesh ananin Mishin abom atin. \v 26 Apak mare mutuk apakish nyeiguhw shuto iruhw meyoh aria mahur mukwiraeh um enenyenen o mutik kupaishi esheshish eshudok eneshenesh aria munek nyigiyaumesh, namudok uwok. \c 6 \s1 Apak Ta Munagapesh Um Mutaurum Kupaishi Atin Atin Um Enenyenen \p \v 1 Eikish ashukenyish owashish, pakri puparug enen arpen nyunek enesh yoweishi inahos um, aria ipak pugipesh Iruhin ananin Mishin wosik abom iri wata putaurumen um enyen mare wata nyunek yoweishi inahos, uwok. Pukripen um, ipak mare pukripen debeg atin, uwok. Shokubur meyoh. Ipak atin atin shopunek ta gamo pudukemesh. Ta enesh eshudok shukwiraeh ipak shopunek. \v 2 Ipak ta punagapesh um putaurum kupaishi atin atin um agundok pusah enenyenen amaen um. Punekesh namudok aria douk ta pugipesh Krais ananin lo abom. \v 3 Aria enen arpen nyukri enyen douk nyeigur nyato iruhumen, aria enyen nyeigur madae nyuto iruhw umen abom uwe, enyen douk nyenek rohw abom. \v 4 Ihishmorim atin atin ta shutik enenyenen eshesh atin atin sheneken iri aria shukri eshesh shenek yopishi o yoweishi inahos. Aria shenek yopinyi um, aria eshudok arpesh wosik ta shunadudareh um enyudok eshesh kanak sheneken iri. Mare shukri shutik kupainyi arpen enyenyih aih aria shukri shunek skelumen, uwok. \v 5 Um maresh? Eshesh atin atin wosik douk shusah amaen um esheshih aih sisigih atin. \v 6 Eshudok arpesh douk shenek skulum Iruhin ananin yopinyi baraen iri, eshesh ta shisiya ihishmorim esheshish yopishi eshudok eneshenesh aria wobresh shuko esheshin tisa. \v 7 Ipak mare punek rohw um ipak kanak, uwok. Arpen nyunek rohw um Iruhin iri douk madae enen uwe. Meiguni worigun enen arpen ta nyuwogun iri, enyen ta wata nyutuk agnudok atugun worigun. \v 8 Aria enyen nyupe um nyunek harik hapenyep iri yoweihi aih um, enyen ta nyutuk yoweiguni worigun namudok. Ta nyunak nyuwishuk abom. Aria ta enyen nyupe um nyunek yopinyi atin kabi Iruhin ananin Mishin nyakrium, enyen adur Iruhin ananin Mishin ta nyutaurumen nyupe wosik abom ihih nyumneh. \v 9 Namudok aria apak mare arigeh hop um agundok munek yopihi aih um, uwok. Aria apak mare mukutukuk yopihi aih um, nyutob ta butogur um Iruhin ta nunekumap yopinyi kabi worigun yopugun aria monak menekesh um. \v 10 Namudok aria ta ihih nyumneh eneh yeh hupe um apak munek enen enyudokmori um, apak ta munek yopinyi um ihishmorim arpesh. Aria sagomatin apak ta munek yopinyi um eshudok douk shani apak atup awirop um agundok munek bilip um. \s1 Pol Neyatak Baraen Nakripesh Enen Dodogowinyi Baraen Aria Nenekumesh Yopuhi Nyumnah \p \v 11 Ipak putik abudok debeibi behrab eik meyoh yakwu eikis wis yawemumepogu enyudok tukwanin baraen um. \v 12 Anam armam douk dodogowim hapeimep um hakri hutah ipakiruh yegeshiweruh. Amam douk henek enyudok um hakri kupaishi shutrum aria shutuk amamish nyeiguhw shuto iruhw. Amam hanogugur hakri ta kupaishi shutrum shudukemesh um amam douk henek bilip um Krais nagok rowog kruse um aria shukri shenekam enenyenen. \v 13 Amudok apa hatah yegeshiweruh iri, amam douk madae hugipeshen wosik uwe, enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses um, uwok. Aria amam douk hakri ipak pugipesh enyudok lo um hutah ipakiruh yegeshiweruh aria amam hunatuk amamish nyeiguhw. \v 14 Aria eik douk ta mare inatuk eik kanak o ituk enesh kupaishi eshudok shuto iruhw, uwok. Eik ta ituk Debeini Jisas Krais ananin nyeigur atin nyuto iruhw, um agundok nagok rowog kruse um. Eik urkum morum agundok Jisas nagok kruse um aria yatik agundok atapihi yoweihi aih um douk yakri hugok. Aria eik douk shopunek kabi yagok iri um. Madae dodogoiwe um inek eneh agundok atapihi aih uwe, uwok. \v 15 Aria hukri hutah anan arman ananihw yegenyihw o mare hutahohw um, enyudok douk shopunek atin rohwin mour. Aria sagomatinyin abom mour douk Iruhin nunekap mutogur namishi abom arpesh. \v 16 Ihishmorim arpesh shasuhw enyudok baraen shagipeshen iri, eik yakri Iruhin wosik nenek gihaumesh, nutaurumesh aria aparuh hur wosik shunadudareh. Aria eshesh douk Iruhin ananish abom adurish Israel. \v 17 Nyagikuk abom iri baraen douk yakri ikri, ipak mare wata enen arpen nyuke enen amaen shopunek, uwok. Riguk shae aria nyubrusug gwape eikihw yegenyihw iri douk gweyabigep abom um eik adur yasuhw Jisas ananin mour iri. \v 18 O eikish ashukenyish owashish, eik yakri Debeini Jisas Krais wosik nutaurumep meyoh ipak ihishmorim, aria nunek ipakish mishish shur wosik. Adur atin.