\id COL - Arapesh NT (Central dialect) [aon] -Papua New Guinea 2003 (web version -2012 bd) \h KOLOSI \toc1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Kolosi Iri \toc2 Kolosi \toc3 Kol \mt1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Kolosi Iri \imt1 Banenyi Baraen Um Enyudok Baraen Pol Neneken Nyanak Um Eshesh Kolosi Iri \io1 1:1-4 Pol nenek tenkyu um Iruhin um eshesh Kolosi aria nenek beten um Iruhin nunekesh shiyotu dodogowish \io1 1:5–2:19 Krais atun dodogowinari nape narik um sabaishi eneshenesh eshudok shani arpesh Namudok aria douk anan atun nape narik um ihishmorim Iruhin ananish arpesh. \io1 2:20–4:6 Apak mani Krais magok aria wata shopunek mani anan makitaki aria douk munek yopihi atih aih \io1 4:7-18 Pol nakripesh nyatuh iri baraen aria nenek yopuhi nyumnah um eshesh Kolosi \c 1 \p \v 1-2 O ipak pagipesh patukur Krais iri douk pape wabur Kolosi iri aria pasuhw Iruhin ananin baraen dodog pagipeshen iri. Eik Pol, Krais Jisas ananin aposel douk Iruhin kanak nagraehe um inek ananin mour um inak ikripesh ananin baraen aria yenekumepogu apudok shup um ipak. Eik yenekapumagu ipak Iruhin ananish atish arpesh douk dodogowip atip um pasuhw Jisas Krais ananin baraen pagipeshen iri. Aria apakin wanin Timoti shopunek douk nani eik wape agundok. Aria ohwak wakri apakin Yain Iruhin nutaurumep meyoh aria ipakiruh aparuh hur wosik. \s1 Iruhin Nenek Eshesh Kolosi Esheshin Bilip Nyatogur Yopugunum \p \v 3 Ihih nyumneh ohwak wonek beten um ipak um, ohwak apa wenek tenkyu um apakin Debeini Jisas Krais ananin Yain Iruhin um ipak. \v 4 Um maresh? Ohwak womnek baraen um agundok ipak pasuhw Krais Jisas ananin baraen pagipeshen aria ipak urkwip panawasham ihishmorim Iruhin ananish arpesh um. \v 5 Riguk enyudok adurin atinyi baraen nyanaki nyatogrumep aria ipak pemneken. Aria ipak pakri adur atin um kweipon ipak ta pupe wosik abom ihih nyumneh gani iruhw heven um. Aria ipak douk pape patrugun um agundok ta kweipon punak pupe wosik um. Douk namudok aria ipak pakri Krais Jisas ananin baraen douk adurin aria pagipeshen aria ipak urkwip panawasham Iruhin nani kupaishi arpesh shopunek. \v 6 Iruhin ananin yopinyi baraen douk nyarahaen ihigunum um agundok atap. Aria enyen nyatogur dodogowin atin aria nyenek yopihi aih um sabaishi arpesh esheshiruh aparuh. Aria enyen nyenek yopunyi abom nyeshagrakuk riguk nyarik nyape nyeneken um. Enyen nyeneken namudok atin kabi douk hahudok sagomatinyih nyumnah enyen nyeneken um ipak um. Hahudok nyumnah ipak pemnek Iruhin ananin yopinyi baraen aria padukemesh abom um adur Iruhin nataurumap meyoh um. \v 7 Epafras douk nenek skulumep nakripep enyudok baraen aria ipak padukemen. Anan douk yopuyopuni abom aria nani ohwak manoprom mape munek Krais ananin mour. Aria ohwak douk urkwip panawashaman. Aria anan apa neneken wosik Krais ananin mour. Aria douk ohwak wakri unaku aria anan narao ohwakik outuk aria nanak nataurumep. \v 8 Aria shopunek, anan nakripohw um agundok Iruhin ananin Mishin nyepuhur nyenekep aria ipak urkwip panawasham ihishmorim Iruhin ananish arpesh um. \s1 Pol Nenek Beten um Iruhin Nutaurum Eshesh Kolosi iri Um Shupe Dodogowish \p \v 9 Ohwak douk womnek um enyudok yopinyi mour douk Iruhin neneken numun ipakiruh aparuh iri aria douk hahudok nyumnah abom ohwak wape wenek betenumep. Aria douk shopunek watak wape wenek betenumep atin. Ohwak wenek beten warig Iruhin um nunekep pudukemesh abom um ehudok aih douk anan mishin nyakitakumeh iri. Aria nunekep pudukemesh abom um ihip-morim yopipi urkwip iri saki douk Iruhin ananin Mishin nyekepesh iri. \v 10 Ohwak wenek betenumep namudok um wakri ipak pugipesh eneheneh yopihi aih douk Debeini ananin mishin nyakitakumeh iri. Anan nutrip um aria nunadudareh-umep. Aria ipak punekesh namudok aria ta punek ihinyumorim ananin yopinyi mour. Aria shopunek, ta pudukemesh abom um Iruhin pishagrakuk riguk parik padukeman um. Aria enyudok saki um pudukemesh um Iruhin um ta nyutogur debeinyi. \v 11-12 Aria ohwak wenek betenumep namudok shopunek um wakri Iruhin nukep ananin yopiyopinyi abom debeinyi dodog. Anan nukepen um nunekep putogur dodogowip um piyotu dodog abudok nyutob enenyenen amaen nyutogrumep um. Aria um ipakiruh aparuh mare yoweruh aria hur wosik. Aria ipak ta punadudareh punek tenkyu um apakin Yain um nenekep patogur yopip aria wosik um purao eneshenesh ipakish yopishi eshudok douk Iruhin neshubukumep lait-igunum iri. Ipak ta puraesh puni ihishmorim ananish arpesh agundok douk shape yopugunum shenek yopihi atih aih iri shapeum. \v 13 Iruhin douk nakweshihap makutukuk enyudok debeinyi dodog douk nyape arukwut-igunum um eshesh Satan ananish arpesh shapeum. Aria narap mape wosik manak mawish um ananin nuganin douk anan urkum manawashaman abom iri um ananip awirop. \v 14 Aria douk apak mape matukur Krais aria anan nakweshihap mape wosik atin um agundok anan madae nusuhwesh uwe um apakish yoweishi inahos aria nakwreyeshuk um. \s1 Baugenyum Um Baraen Um Krais Nani Ananin Mour \p \v 15 Krais douk nadukemesh abom um anudok Iruhin douk apak madae mutrun atin iri uwe. Anan douk nape Debeini aria baugos abom um ihishmorim eneshenesh eshudok shani arpesh douk shape iruhw atap iri. \v 16 Um maresh? Iruhin nakripan nenek ihishmorim eneshenesh eshudok shape iruhw atap iri shani arpesh shatogur shape. Anan nenek ihishmorim eshudok eneshenesh douk apak matrish iri shani eshudok douk madae mutrish apakis nabes iri uwe. Eshesh shani ihim-morim debeimi, hani ihishmorim dodogowishi enselahos douk shasuhw merik um iruhw atap iri. Aria Iruhin nakrip Krais nenek ihishmorim eneshenesh eshudok shape iruhw atap iri shani ihishmorim arpesh. Anan nenekesh um shupe ananish atish aria shutuk ananin atin nyeigur nyuto iruhw. \v 17 Seiwok baugos um, anan atun narik nape. Aria ihishmorim eneshenesh eshudok shani arpesh douk shape iruhw atap iri shagiguk shatogur shape. Aria anan douk anan atun dodogowini abom aria nasuhw ihishmorim eshudok shape esheshiyu outumeb sisigiyu kabi douk ahudok nyumnah shapeum. Aria arpesh shopunek, douk anan nasuwesh nape. \v 18 Anan douk Iruhin ananish arpesh esheshin baragin. Aria eshesh shape kabi ananish roguhw aiyas um. Aria anan atun douk baugos um nutaurum ananish arpesh shutogur namishi aria shupe wosik um. Anan douk sagomatinyin abom debeini um agundok shagok iri arpesh wata shakitaki wonugwegwiruh um. Iruhin douk nonohuri nakitaki wonugwehw um anan atun nutogur debeini abom nusuhw merik um ihishmorim eneshenesh eshudok shuni arpesh shopunek. \v 19 Um maresh? Riguk Iruhinin mishin nyakitak um nyakri nyukon ihihmorim ananih aih huni urkum iri saki nyuni ananin dodog ananin Nuganin atun. Douk namudok aria Iruhin nakon ihishmorim eshudok anan atun. \v 20 Aria Iruhin douk mishin nyakitak um nakri Krais nunek ihishmorim eneshenesh eshudok douk shape iruhw atap iri shuni ihishmorim arpesh shutogur yopish aria naraesh shatanam shupe ananish. Iruhin douk nenekesh namudok um Krais ananibor owishibor douk nagok neir rowog kruse aria batourak iri. Anan nenekesh namudok aria narao ihishmorim eshudok shape iruhw atap iri shatanam shape ananish atish. \p \v 21 Riguk ipak shopunek pape rougun um Iruhin aria pape ananim horim. Um maresh? Ipakip urkwip pakri uwok-uman aria ipak penek yoweishi inahos. \v 22 Aria douk Krais narao arpenyihw yegenyihw aria shan nagok. Aria Iruhin naraep patanam pape ananip um agundok Krais nagok um. Um anan naraep punak um anan napeum aria pupe ananish yopishi arpesh. Aria anan mare nutik enen baraen nyupenyep, uwok. \v 23 Aria ihih nyumneh ipak ta pupe um pusuhw enyudok ananin yopinyi baraen dodog aria piyotu dodogowip atip abom. Ipak mare pukutukuk enesh eshudok shunekep pukutukuk enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen douk seiwok ipak pemneken pasuhwen dodog pagipeshen iri, uwok. Aria mare pukutukuk agundok um pakri adur atin um ta Iruhin nutaurumep wosik um, uwok. Ipak douk pemneken enyudok baraen douk eik Pol yape yenek Iruhin ananin mour yakripeshen iri. Aria shopunek, enyudok baraen douk shakripeshen shanak aria ihishmorim arpesh shape agundok atap iri douk shemneken. \s1 Pol Nataurum Iruhin Ananish Arpesh Shape Kolosi Iri \p \v 24 Aria douk eik yanadudareh um agundok yemnek eriger eikihw yegenyihw um yataurum ipak um. Arudok eriger douk yape yemnekor eikihw yegenyihw iri douk yakri iyatak arudok eriger douk Krais nakri um eik imnekor iri. Eik yenekesh namudok um inek ananin mour um itaurum ipak puni Iruhin ananish arpesh. Ipak ihishmorim douk pape kabi Krais ananish roguhw aiyas iri um. \v 25 Eik Iruhin nanagraehe um inek enyudok mour um itaurum ipak Iruhin ananish arpesh um ikripep baugenyum um ihinyumorim ananin yopinyi baraen. \v 26 Seiwok arigaha douk, enyudok baraen nyanabeshuk nyape um ihishmorim seiwokishi apakish popehesh yamehesh. Aria douk Iruhin neneken nyatogur yopugunum aria ananish arpesh shadukemen. \v 27 Iruhin ananim urkum douk morum nakri nunekesh namudok. Anan nakri niyabig apak ananish arpesh enyudok baraen douk riguk nyanabeshuk nyape iri. Enyudok baraen enyen douk yopiyopinyi abom aria nyeigur nyato iruhumen iri. Iruhin douk nakri enyen nyutogur yopugunum nyutaurum ihismorim awiros-ish arpesh. Baraen douk enyudok. Krais nape numun ipakiruh aparuh. Aria baugenyum um enyudok baraen nyakri namudok. Adur atin, Iruhin ta nunekep putogur yopiyopipari abom kabi douk anan kanak yopuyopuni abom um. \v 28 Douk namudok aria apak makripesh Krais ananin yopinyi baraen ihishmorim arpesh. Apak morao sabainyi saki aria munek skulumesh um enyudok baraen um shudukemen aria shurao ihigos-morim baragos iri saki. Apak makripesh wosik um shukeshuk agabus yoweishi inahos eshesh shape shenekesh iri. Aria um makri murao ihishmorim arpesh atin atin douk shatukur Krais iri shunak um Iruhin aria shupe dodogowish um anan aria shutogur ananish atish arpesh abom kabi anan nakri um. \v 29 Douk namudok aria eik yape yenek mour um itaurum arpesh shutogur kabi douk Krais um, eik yeneken dodogoiwe atuwe. Eik douk anan neke ananin dodog neneke dodogoiwe aria douk yenek enyudok mour dodogoiwe atuwe. \c 2 \s1 Eshesh Ta Shusuhw Iruhin Ananin Baraen Dodog Shugipeshen Aria Shubo Rohwin Baraen Nyubuhuk \p \v 1 Douk eik yakri ikripep um enyudok debeinyi mour douk eik yeneken um yataurum ipak um. Eik yeneken dodogoiwe atuwe um yataurum ipak pani armam armago shape Laodisia iri shani ihishmorim eshudok douk wata shutik eikig yamag iri uwe. \v 2 Eik yeneken namudok um yakri inek eshesh ihishmorim shuni ipak pupe namudok. Yakri ipakip urkwip iri aparuh shupe dodogowish aria ipakip urkwip punawasham kupaishi Iruhin ananish arpesh. Aria shopunek um purao epudok ihipmorim yopipi urkwip iri saki. Aria ipak ta pudukemesh abom um Iruhin ananin baraen douk adurin atin abom. Aria eik yenek enyudok mour um yakri kupaishi shuni ipak pudukemesh abom um baugenyum um enyudok Iruhin ananin baraen douk seiwok nyanabeshuk nyape iri douk nyakrium Krais atun. \v 3 Douk Krais anan atun nenek ihim-morim Iruhin ananim yopumi urkum iri saki douk seiwok shanabeshuk shape iri shatogur yopugunum. \v 4 Aria ipak gamo pudukemesh um ta enen arpen nyunaki nyunek rohwumep nyukripep enen rohwin baraen douk ta arpesh shumneken shukri adurin iri. Douk namudok aria eik douk yakripep enyudok baraen. \v 5 Adur atin, douk eik madae ini ipak mupe atugun uwe, aria eik urkum mur um ipak kabi douk yani ipak mape atugun um. Aria eik yemnek um agundok ipak pape wosik peyotu dodogowip atip pasuhw Krais ananin baraen dodog pagipeshen um aria eik yanadudareh-umep. \s1 Apak Ta Mutukur Krais Aria Mupe Wosik Abom Ihih Nyumneh \p \v 6 Ipak douk pasuhwen dodog Jisas Krais ananin baraen pagipeshen pakri anan douk ipakin Debeini aria paran nawish nape numun ipakiruh aparuh. Aria douk namudok atin, ipak ta pupe um putukur anan dodog aria pupe namudok atin. \v 7 Ipak ta putukur anan dodog kabi douk enen rowog nyatao dodog atap um, o kabi anohw dodogoihwi urohw hwosah urupat tatao dodog um. Aria ipak ta gamo pusuwen dodog pugipeshen wosik enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen douk riguk parik paraen iri. Ipak pusuwen dodog abom pishagrakuk riguk parik pasuhwen pagipeshen um aria punek tenkyu um Iruhin. \p \v 8 Aria ipak gamo pudukemesh um mare enen arpen nyunaki nyunek rohwumep nyukripep enen rohwin baraen arpesh meyoh shakriyen iri. Aria shopunek um mare enen arpen nyunek rohwumep nyukripep enen baraen um arpesh shurao saki um pugipeshen aria enyenyin baraen nyuweshikep kabi douk pape shonoweshik iri um, uwok. Enyudok baraen, enyen douk seiwok ipakish popehesh yamehesh shakripepen iri. Eshesh douk shakripep um eshudok debeishi dodogowishi sagabehos shani debeishi yoweishi enselahos douk shasuhw merikwum iruhw atap iri. Eshesh douk madae shukripap um Krais uwe. \p \v 9 Douk namudok aria ipak gamo pumnek. Um maresh? Ipak padukemesh, Krais natogur arman kabi douk apak um. Aria ihinyumorim Iruhin ananin dodog iri saki nyani ihihmorim ananih yopihi aih douk Iruhin nako Krais aria shape abom um anan atun. \v 10 Aria ipak douk ponohwar abom um arpesh. Um maresh? Ipak douk patukur Krais aria parao ihihmorim Iruhin ananih yopihi aih. Krais anan douk nape debeini nasuhw merik um ihishmorim dodogowishi sagabehos shani king-omi hani ihishmorim debeishi yoweishi enselahos douk shasuhw merik um iruhw atap iri. \v 11 Aria ipak douk patukur anan. Douk namudok aria ipak douk ta mare parao ehudok aih um patah ipakiruh yegeshiweruh um. Ehudok aih douk madae arpesh shunekeh-umep adukiruh um ipakiruh yegeshiweruh uwe, uwok. Ipak parao ehudok aih namudok. Ipak patukur Krais aria anan kanak nenekep wosik um pukutukuk harik hapenyep iri aih um penek yoweishi inahos um. \v 12 Aria ipak patukur Krais aria penek baptais. Aria enyudok enyen kabi douk sharumep pani anan um. Ipak pakri adur Iruhin douk dodogowin aria nohuri Krais nakitaki wonugwehw. Douk namudok aria anan nohur ipak shopunek pani Krais pakitak pape. \p \v 13 Douk riguk ipak pape pagipesh harik hapenyep iri aih um penek yoweishi inahos um. Aria shopunek, ipak douk madae Juda uwe, aria ipak madae pudukemesh um Iruhin nini ananin lo douk seiwok nakoguk Moses enyi uwe, uwok. Douk namudok aria ehudok harik iri yoweihi aih haep pagok. Aria Iruhin nepuhur pakitak pape aria nenekep patukur Krais. Aria Iruhin nakweshih eneshenesh yoweishi inahos apak menekesh iri. \v 14 Aria enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi douk nyape Iruhin ananik Buk iri douk nyape kabi apakim horim um. Enyen nyakrium arudok debeiri eriger douk ta apak mumnegor um eshudok apakish yoweishi inahos douk apak menekesh iri shuni enen baraen douk apak madae dodogowip um mugipeshen iri uwe. Aria Iruhin nenek nyilim enyudok ihinyumorim lo iruhw rowog kruse abom aria naen nyabuhuk wouwokuk. \v 15 Aria um enyudok mour Krais neneken rowog kruse iri atin, Iruhin nabouk abom ihihmori dodogowihi arugeh kabi douk yoweinyi dodog um hani eshudok debeishi yoweishi enselahos douk shape iruhw atap iri esheshin dodog nyabuhuk wouwokuk. Anan nenek uhwinyumesh aria noweshikesh kabi douk shonoweshik iri um. Aria anan narik aria eshesh shagiman shanak aria ihishmorim arpesh shatrish aria shakri eshesh douk madae dodogowish uwe. \s1 Apak Mani Krais Magok \p \v 16 Douk namudok aria ipak mare pukutukuk enen arpen nyunek skelumep nyunumogep baraen um agundok ipak madae pugipesh enyudok lo um worigun iri abar um uwe. O um anah debeihi yopuhi nyumnah douk shenek lotu ahi, o um anagun debeguni worigun douk shenekagun aria shanadudareh um namuni aun natogurum. O um ahudok nyumnah sabat douk eshesh Juda mour uwok shape meyoh ahi. \v 17 Enyudok ihinyumorim lo douk aboriguh meyoh um eshudok douk ta shutograri iri. Aria eshudok douk shatogur. Aria baugos um ihishmorim adurishi abom eshudok douk shapeum um Krais atun. \v 18 Aria ta enen arpen nyukri nyukripep um enesh eshudok kabi enyen nyabo yomnis nyatrish iri o nyunek rohwumep nyukri ipak punih ipak kanak pupe shakamum enenyenen lo aria punek lotu um enselahos um, ipak mare pumneken, uwok. Ipak mare pukutinyuk nyunek rohwumep aria nyunekep mare purao ipakish yopishi eshudok eneshenesh douk shakus shatrugun-umep iruhw heven iri. Enyudok arpen enyenyim urkum douk morum enyen nyutuk enyenyin nyeigur nyuto iruhw um eshudok kabi douk enyen nyabo yomnis nyatrish iri um. Aria shopunek, enyenyim urkum douk morum harik hapenyen iri aih um nyenek yoweishi inahos um. \v 19 Enyudok arpen enyen douk madae nyutukur Krais apakin baragin uwe, uwok. Krais douk nape narik kabi douk barag um. Aria apak ihishmorim ananish arpesh mape kabi douk roguhw aiyas um. Aria anan nutaurum ihihwumorim yegenyihw hwape dodogowihwi. Aria anan nenek nyugurish iri bishiguh shanakrupam dodog aria shasuhw ihihwumorim yegenyihw hwape atugun. Aria douk Iruhin nenekohw hwatogur debehw aria dodogowihwi. Aria nenek apak ananish arpesh matogur dodogowip meshagrakuk riguk marik mape um. \p \v 20-21 Aria ipak douk pani Krais pagok aria pakutukuk agundok um pape shakamum agundok ipak pagipesh enyudok baraen douk nyakrium amudok king-omi hani eshudok dodogowishi sagabehos shani yoweishi enselahos douk shasuhw merik um iruhw atap iri um. Aria douk ipak wata patanam panak pape shakamum eshudok um maresh? Aria shopunek, ipak pape shakamum enyudok lo douk nyakri, “Nyak mare nyusuhwesh o mare nyishoh o mare nyututoruhwesh nyakis wis iri um maresh?” \v 22 Enyudok lo douk nyakrium agundok worigun iri abar douk ta apak mishoh aria shunak shuwishuk abom iri. Um maresh? Enyudok lo douk arpesh meyoh urkwip porumen sheneken aria shenek skulumesh. \v 23 Enyen adur, arpesh shatik enyudok lo um, eshesh shakri enyen kabi douk yopipi urkwip um nyutaurumap aria nyunekap munek lotu um enselahos. Aria nyenek arpesh shaunih eshesh kanak shape shakamum enenyenen lo. Aria nyenekap mabo apakiruh yegeshiweruh um hugipesh apak. Aria douk arpesh shatrin esheshis nabes um, eshesh shakri enyudok lo douk nyape kabi yopipi urkwip um. Aria uwok, enyen douk madae dodogowin um nyutaurumap um mubouk ehudok harik hapenyap iri aih um henekap munek yoweishi inahos iri hubuhuk um uwe, uwok. \c 3 \s1 Iruhin Nepuhur Mani Krais Makitak Mape \p \v 1 Iruhin douk nepuhur pani Krais pakitak pape. Douk namudok aria ipak urkwip ta purum eneheneh aih douk hanaki iruhw heven iri atih. Agundok iruhw heven douk Krais nape debeini aria nape yopunyi rogur ehahum Iruhin napeum. \v 2 Aria ihih nyumneh ipak urkwip ta purum eneheneh aih douk hanaki iruhw heven iri. Ipak urkwip mare purum agundok atapih aih, uwok. \v 3 Um maresh? Ipak douk pagok jurug pani Krais. Douk namudok aria agundok douk ta ipak pupe wosik ihih nyumneh um douk paragun aria nanabeshuk nani Krais nape iruhw heven Iruhin napeum. \v 4 Krais douk baugos um agundok ta ipak pupe wosik ihih nyumneh um. Douk namudok aria kweipon anan nutogur yopugunum shutrun um, ipak shopunek ta puni anan putogur yopugunum. Aria ipak ta purao agundok douk ta anan nutrugun abom um. \s1 Apak Matogur Namishi Arpesh Jurug \p \v 5 Douk namudok aria ipak ta pubouk abom ihihmorim harik hapenyep iri aih um penek yoweishi inahos um hugokuk. Eik douk yakri ehudok um shenek wehrur um, ehudok habosusih iri aih, ehudok aih um mishish shakitak um shenek yoweishi inahos um, enyudok um urkwip porum eneshenesh yoweishi inhahos um, shani ehudok aih um shenek nyigiya um kupaishi esheshish eshudok eneshenesh um. Aria ehudok aih um shenek nyigiya um, eheh douk kabi shagipesh madae adurimi god omi um uwe. \v 6 Aria arpesh douk shape shenek ehudokmori yoweihi aih. Douk namudok aria Iruhin douk juwehosin-umesh aria ta nuwanamesh ehudok yoweihi aih eshesh shape shenekeh iri. \v 7 Douk riguk ipak pagipesh ihihmorim ehudokmori yoweihi aih obi nyutob, ehudok harik hapenyep iri aih hasuhw merikw-umep aria hepuhur pagipesheh penekeh. \p \v 8 Aria douk ipak ta pukutukuk ihihmorim ehudok eneh yoweihi aih shopunek. Eik yakri um ehudokmori aih. Ehudok um juwehosish um, huni ehudok um ipakiruh aparuh juwehosiruh abom aria peyagwreh debeg um, huni ehudok um ipak panogugur kupaishi um. Aria shopunek, ehudok um padukemesh rohwin baraen kupaishi um, huni ehudok um peyagwreh enenyenen yoweinyi baraen um. \v 9 Ipak mare punek rohw um kupaishi Kristen, uwok. Um maresh? Ipak douk pabouk jurug harik iri ihihmorim yoweihi aih douk seiwok ipak pape penekeh iri hagokuk. \v 10 Aria douk Iruhin nenekep patogur namishi arpesh. Aria ihih nyumneh anan nape nenekep patogur namupi padukem anan kanak douk nenek ihishmorim arpesh iri. Anan douk nenekesh namudok um nakri ipak pudukeman wosik abom aria pugipesh anan. \v 11 Douk namudok aria apak mape Iruhin ananish arpesh aria mape atup awirop. Apak madae murao sisigish nyeiguhw aria mupe sisigis awiros uwe, uwok. Douk namudok aria apak douk makri eshesh Grik douk madae enesh kupaishi uwe aria eshesh Juda douk madae enesh kupaishi uwe, uwok. Aria mamudok hatah amamiruh yegeshiweruh iri madae anam kupaimi uwe aria mamudok douk madae hutah yegeshiweruh iri anam sigim uwe, uwok. Aria eshudok douk sheneyagwreh kupainyi baraen iri madae kupaishi uwe aria eshudok shape sisigig nahobig, douk madae shudukemesh um eneh yopihi aih iri enesh kupaishi uwe, uwok. Aria eshudok douk shape shakamum kupaishi shenekumesh mour meyoh iri madae enesh sikish aria eshudok douk shape wosik iri madae enesh kupaishi uwe, uwok. Ihishmorim eshudok douk Krais ananish atish. Anan douk baugos um eneheneh yopihi aih hani eneshenesh yopishi eshudok. Aria anan atun nape debeini aria nape numun um apak ihipmorim masuhw Iruhin ananin baraen iri um apakiruh aparuh. \s1 Apak Ta Murao Ehudok Aih Um Mukri Giha Um Kupaishi \p \v 12 Seiwok sagomatin Iruhin ananim urkum manawashamep abom aria nagraehep pape ananish arpesh. Douk namudok aria ipak ta punek ehudokmori yopihi aih. Punekeh kabi por yopihi rupeh um. Ipak ta pukri giha aria putaurum sabaishi arpesh. Aria pupe shakamum kupaishi arpesh aria punekumesh yopihi aih putaurumesh. Ipak mare juwehosip um eshudok douk shunek yoweishi inahos um ipak iri, uwok. Ipak ta pupe putrish meyoh. \v 13 Aria ta ipak enen arpen enen baraen nyupenyen um agundok kupainyi nyenek enen yoweinyi um enyen um, enyen ta nyukri wosik um nyusah enyudok amaen. Aria enyen mare nyunasuweh um ehudok yoweihi aih enyudok kupainyi arpen nyenekehumen iri aria nyukwreyehuk. Um maresh? Sagomatin Debeini narik nakweshih apakish yoweishi inahos. Douk namudok aria ipak shopunek ta punekesh namudok atin um kupaishi. \v 14 Aria ipak ta punek ehudok ihihmorim yopihi aih. Aria sagomatin ipak ta purik punek ehudok yopihi aih um ipak urkwip punawasham kupaishi um. Um maresh? Ehudok yopihi aih um urkwip punawasham kupaishi um ta hutaurumep huweshikep pupe kabi atin arpen um. \p \v 15 Krais douk nenek apakiruh aparuh hor wosik aria madae juwehosiruh uwe. Douk namudok aria ehudok aih um aparuh hor wosik um ta husuhw merik um ipakiruh aparuh huni ipakip urkwip. Um maresh? Iruhin douk nahwarep um pupe atup awirop aria shopunek um ipakiruh aparuh hur wosik. Aria ipak ta punek tenkyu um Iruhin. \v 16 Aria Krais ananin baraen ta nyupe abom numun ipakiruh aparuh. Aria ipak ta punek skulum kupaishi aria putaurumesh um enenyenen ihinyumorim yopinyi saki. Aria shopunek ta punek tenkyu um Iruhin aria piyarub yopuruhi aweruh douk hotem Iruhin ananik Buk iri. Ipak piyarub aruhudok douk pape penek lotu um Iruhin piyarub aruh iri huni aruhudok douk Iruhin ananin Mishin nyepuhur piyarub patuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw um. Ipak piyarub aruhudok aweruh aria numun ipakiruh aparuh ipak ta punek tenkyu um Iruhin. \v 17 Aria ihishmorim eshudok ipak punekesh iri, ipak ta punekesh um putuk Debeini Jisas ananin atin nyeigur. Aria shopunek um ananin atin nyeigur, ipak ta punek tenkyu um apakin Yain Iruhin. \s1 Shanaraum Iri Armam Armago Shuni Esheshish Batowish Esheshin Baraen \p \v 18 Ipak armago ta pupe shakamum ipakim armam. Um maresh? Ehudok aih douk wosik abom um Debeini ananis nabes. \v 19 Aria ipak armam shopunek, ipak urkwip ta punawasham ipakiyu armago aria mare punek owowiruh aparuh yoweruh, uwok. \p \v 20 Aria ipak esheshish batowish ta pumnek ihinyumorim ipakish amakenyish esheshin baraen pusuwen pugipeshen. Um maresh? Debeini nakri ipak punekesh namudok um, anan ta nunadudareh-umep. \v 21 Aria ipak amakenyish mare punek ipakish batowish esheshiruh aparuh yoweruh aria juwehosish, uwok. Um maresh? Ta punekesh namudok aria shukri eshesh douk madae yopishi uwe. \s1 Shape Shakamum Kupaishi Shenekumesh Mour Meyoh Iri Shuni Esheshim Debeimi Esheshin Baraen \p \v 22 Ipak pape shakamum kupaishi penekumesh mour meyoh iri ta pugipesh ihinyumorim ipakim hasuhw merikw-umep iri amamin baraen. Ipak mare pukri punek mour abudok nyutob amam hiyotu hutrip um atub um pakri amam hutrip aria hukri ipak yopipari, uwok. Ipak ta pukri adurin atin abom aria ipak urkwip purum Debeini putuk ananin nyeigur nyuto iruhw. Aria ipak mishish shikitak abom um enyudok mour aria puneken wosik. \v 23 Aria enenyenen mour ipak puneken iri, ipak ta puneken wosik abom kabi douk peneken um Debeini um. Ipak mare puneken kabi douk peneken um arpesh meyoh um, uwok. \v 24 Um maresh? Kweipon Debeini ta nukep yopishi atish eshudok eneshenesh um nutorip um enyudok mour ipak pape peneken iri. Eshudok yopishi anan douk nagraehesh shakus shatrugun um ipak ananish arpesh. Um maresh? Ipak douk penek Krais, apakin Debeini ananin mour. \v 25 Aria eshudok meishi arpesh douk shenek yoweishi inahos iri, kweipon Iruhin ta nuwanamesh yoweishi inahos nunekesh shumnek debeiri eriger um enyudok eshesh sheneken iri. Um maresh? Anan ta nunek skelimum ihishmorim arpesh arag atin. \c 4 \p \v 1 Aria ipak pasuhw merik um eshesh shenek mourumep meyoh iri ta punek yopihi abom aih um eshesh. Um maresh? Ipak padukemesh, ipakin Debeini douk nasuhw merik um ipak iri shopunek douk nape iruhw heven. \s1 Ehudok Aih Um Shunek Beten Aria Shurahaen Wosik Abom Um \p \v 2 Ipak ta punek beten porik Iruhin ihih nyumneh. Aria punek beten obi nyutob, ipak mare pupe meyoh aria pupe urkwip pushukepuk uwe, uwok. Ipak urkwip ta pur wosik aria punek tenkyu um Iruhin. \v 3 Aria shopunek, punek beten um Iruhin um nutaurumap nunekumap anah yah um punak pukripesh baugenyum enyudok baraen um Krais. Seiwok enyen nyanabeshuk nyape, aria douk nyatogur yopugunum. Aria douk eik showeshike yape um agundok yape yakripesh enyudok baraen um. \v 4 Aria ipak punek betenume um eik ikripesh enyudok baraen wosik abom kabi douk Iruhin nakri um. \v 5 Aria abudok nyutob ipak puni eshudok douk madae shugipesh Krais ananin baraen iri uwe pupe um, ipak urkwip ta pur wosik um punek yopihi atih aih. Aria ipak ta punugapesh pupe um piyabig Krais ananih aih. \v 6 Aria ihinyumorim baraen ipak piyagwrehen iri, ipak ta piyagwreh enyudok douk wosik um nyutaurum arpesh abudok nyutob iri. Ipak piyagwreh namudok um punekesh shunadudareh um shumnek ipakin baraen. Aria ipak ta pudukemesh um pinyanam-umesh wosik eshesh shurigepumen iri baraen. \s1 Pol Neshopok Tikikus Iri Onesimus Hanak \p \v 7 Apakin wanin Tikikus douk apak urkwip panawashaman iri anan apa neneken wosik Debeini ananin mour. Anan douk nani eik wanoprom wenek enyudok atin mour iri. Aria anan ta nunaku nagundok aria nukripep agundok douk eik yape yanak um. \v 8 Eik douk yeshopokan nanakumagu ipak um nukripep aria pudukemesh um agundok apak mape manak um. Aria shopunek um nutaurumep pupe dodogowip. \v 9 Anan ta ninigu apakin wanin Onesimus douk apak urkwip panawashaman iri hunaku. Anan douk nani ipak atubur wabur. Aria anan apa neneken wosik Iruhin ananin mour. Amam biom ta hukripep um eneshenesh eshudok douk shatogur agundok iri. \s1 Pol Nenekumesh Yopuhi Nyumnah Eshesh Shape Kolosi Iri \p \v 10 Aristarkus douk nani eik wonoweshik wape iri nani Barnabas ananin mehinin Mak shopunek henekumepogu yopuhi nyumnah ipak. Aria ta Mak nunaku nutogrumep um, ipak ta putauruman wosik kabi douk riguk eik yenemepogu baraen yakripep um. \v 11 Aria Jisas douk kupainyi nyeigur nanahwar um Jastus iri shopunek nenemepogu yopuhi nyumnah ipak. Aria eshesh Juda douk amudok bimatun meyoh abom hani eik manoprom menek mour um mataurum arpesh um shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Aria amam douk hataurume wosik abom um enyudok mour. \p \v 12 Epafras nani ipak douk panaki atubur wabur iri. Aria shopunek, anan douk nape shakamum Krais Jisas nenekuman mour iri. Anan shopunek nenemepogu yopuhi nyumnah ipak. Ihih nyumneh anan nenek beten dodogowin abom atun um ipak. Anan nenek beten narig Iruhin um nunekep piyotu dodogowip atip kabi douk Iruhin nakri ipak pupe um. Aria nenek beten um ipak pudukemesh um Iruhin ananin baraen abom pakri enyen douk adurin atin abom aria pugipesh Iruhin nakriyen iri. \v 13 Aria eik yadukeman wosik Epafras, douk namudok aria eik yakri ikripep um anan. Douk anan nape nenek debeinyi mour um nunek beten um Iruhin nutaurum ipak pani eshesh douk shape arbudok biyorub warub, Laodisia bani Hierapolis iri. \v 14 Aria apakin arpenyin Luk douk nenek dokta iri douk apak urkwip panawashaman iri nani Demas amam shopunek henekumepogu yopuhi nyumnah ipak. \p \v 15 Aria ipak pukrip apakish Kristen douk shape Laodisia iri. Pukripesh pukri eik douk yanadudareh-umesh abom aria yenekumeshugu yopuhi nyumnah. Aria pukrip Nimfa kwuni Iruhin ananish arpesh douk apa shantorum shenek lotu shape okwokwit urupat iri. Eik yenekumeshugu yopuhi nyumnah eshesh shopunek. \p \v 16 Aria ipak putik apudok shup jurug aria pushopukop punak um Iruhin ananish arpesh douk shape Laodisia iri shopunek shutrup. Aria shopunek, apudok shup eik yenekap panak um eshesh Laodisia iri ipak shopunek ta putrishap aria putrup. \v 17 Aria pukrip Arkipus um nuneken niyaten wosik enyudok mour douk Debeini nakonen iri. \p \v 18 Aria douk eik kanak Pol eikis wis yowem enyudok nyagiguk iri atin baraen. Eik yenemepogu yopuhi nyumnah um ipak. Aria ipak mare urkwip pushukepuguk um agundok showeshike senab yape yonoweshik um, uwok. Aria eik yakri Iruhin nutaurumep meyoh ipak.