\id ACT - Arapesh NT (Central dialect) [aon] -Papua New Guinea 2003 (web version -2012 bd) \h APOSEL \toc1 Douk Amam Aposel Heneken Iri Mour \toc2 Aposel \toc3 Apo \mt1 Douk Amam Aposel Heneken Iri Mour \imt1 Banenyi Baraen Um Aposel \io1 1:1-26 Jisas nakomuk mour ananim disaipel aria nato iruhw heven. \io1 2:1–8:3 Jisas ananish disaipel sharao Iruhin ananin Mishin enyenyin dodog um shunek mour shukripesh Iruhin ananin yopinyi baraen hurukatin um Jerusalem. \io1 8:4–12:25 Jisas ananish disaipel shanak shakripesh baraen agusudok biagos shokugosi nahobigos Judia iri Samaria. \io1 13:1–21:16 Pol nanak sabairubi warub nakripesh Jisas ananin baraen sabaisi arpesh. \io1 21:17–28:31 Pol nanak Jerusalem nakripesh baraen um anan neneken iri mour um sabaishi Kristen aria eshesh Juda shenek kwotuman aria nanak nonoweshik Rom. \c 1 \p \v 1 Tiofilus, okwudok eikik yarik yenyemok iri buk, eik douk yawem baraen um ihishmori eshudok eneshenesh douk Jisas narik nenekesh iri shani enyudok douk nenek skulumesh um \v 2 arigaha ahudok nyumnah Iruhin naran nato iruhw heven um. Abudok nyutob Iruhin watak nuran nuto obi nyutob uwe, Iruhin ananin Mishin nyenekan dodogowin aria nakripamuk dodogowinyi baraen ananim aposel douk nagraeham um hunak hukripesh ananin baraen iri. Nakripamuk um ihinyumori mour douk amam ta huneken iri. \v 3 Sagomatin douk shan nemnek debeiri eriger nagok aria wata shopunek nakitak nape. Nakitak nape aria natogrumam sabaihi nyumneh ananim aposel. Aria douk nenek sabaishi eshudok eneshenesh hatrun aria henek bilip hakri anan adur douk nakitak nape. Aria 40-poreih nyumneh douk nagok aria wata nakitak nape narahaen, amam douk hatrun aria nakripam um arpesh shuwish um agundok Iruhin nape debeinium ananish arpesh um. \v 4 Wata hapeyobi nyutob, anan douk nakripamuk enyudok dodogowinyi baraen nakri, “Ipak mare pukutukuk Jerusalem, uwok. Aria pupe putrugunum enyudok yopinyi presen douk eikin Yain nakri um ta nukepen iri. Enyudok douk riguk eik yakripepumen iri. \v 5 Jon douk nenek baptaisumesh abar iri douk nenek baptaisumesh abar meyoh. Aria karowih nyumneh hunak hudiguk aria Iruhin ta nishopok ananin Mishin nyuwishep aria adur nyupenyep wosik.” \p \v 6 Aria abudok nyutob amam aposel hani Jisas hanaki hantorum hape atugun obi nyutob, amam douk harig Jisas hakri, “Debeini, nyutob douk ta abudok, um nyak ta wata nyutaurum apak Israel mutogur dodogowip aria anan apakin arman nutogur king aria nusuhw merikwumap aka, uwok?” \p \v 7 Aria Jisas nawanamam baraen namudok. Nakri, “Iruhin nakri uwok um ipak pudukemesh. Ahudok nyumnah ta hutogur iri, eikin Yain ananin mour. Anan dodogowin um nukri meibi nyutob, o meihi nyumnah hutogrum apak Israel mupe debeipi um, enyudok douk anan atun dodogowin um nuneken. \v 8 Aria ipak douk ta purao dodog abudok nyutob Iruhin ananin Mishin nyubuhi nyuwishep obi nyutob. Purao dodog aria ta pukripesh eikin baraen abrudok wabur Jerusalem buni ihirubmorim warub bape agusudok biagos shokugosi nahobigos Judia iri Samaria. Pukripeshen agundok um jurug aria ta punak pukripeshen ihirubmorim rougunirub warub douk bape agundok atap iri.” \s1 Iruhin Narao Jisas Nato Iruhw Heven \p \v 9 Douk Jisas nakripamuk enyudok baraen um jurug, amam heyotu hatrun aria Iruhin naran natoum iruhw heven. Nato douk onog orug gwanaki gwabeshukan-ukuk aria amam madae hutrun uwe. \v 10 Anan nanakuk aria amam watak heyotu hape hatrugun duk iruhw um utag. Aria ahudok atuh biom armam heneki shigorihwihi atih rupeh iri hanaki hani amam heyotu. \v 11 Hanaki heyotu aria hakri, “Ipak armam douk panaki agudok shokugi nahobig Galili iri, ipak mare piyotu agundok pupe putiku iruhw utag, uwok. Anudok Jisas douk Iruhin natripan naran nato iruhw heven iri, anah nyumnah ta wata shopunek putrun nunaki kabi douk patrun nato iruhw heven um.” \s1 Shagraeh Anan Arman Um Nurao Judas Ananin Mour \p \v 12 Douk Jisas natoumoguk iruhw heven aria amam aposel wata hakutukuk ahwudok yoduhw Oliv aria hatanam hanak um Jerusalem. Ahwudok yoduhw Oliv douk hwape iri hurukatin meyoh um Jerusalem. Rougunum douk hurukatin um atin kilomita. \v 13 Douk hanaki hawish wabur Jerusalem aria hato anam rum anat iruhit urupat douk amam hapenyam iri. Amam aposel amamish nyeiguhw eshudok: Pita, Jon, Jems, Andru, Filip, Tomas, Bartolomyu, Matyu, kupaini Jems anudok Alfius ananin nuganin, anan Judas kupaini Jems ananin nuganin. Amudok ihim-morim hani Saimon. Anudok Saimon douk anan Selot.\f + \fr 1:13 \ft Putik futnot nyape Matyu 10:4 iri.\f* \p \v 14 Amudok ihim-morim armam hantorum hape aria ihih nyumneh hape henek beten harig Iruhin. Ono armago wani Jisas ananik amakek Maria kwani ananim warhim eshesh shopunek shanaki sheir amam aposel adur shape atugun aria shape shenek beten um Iruhin. \p \v 15 Aria abudok nyutob, arpesh shagipesh Jisas iri douk shatogur 120-poreish. Aria anah nyumnah, eshesh douk shape aria Pita nakitak neyotu nakripesh nakri, \v 16 “Eikish ashukenyish owashish, seiwok Iruhin ananin Mishin douk nyohur Devit aria neyagwrehuk enen baraen douk nyetem Iruhin ananik Buk iri. Enyen douk nyakrium anudok Judas douk narikum Jisas ananim horim hanaku hasuhw Jisas hanak han iri. Aria douk enyudok baraen douk nyatogur adurin kabi seiwok Devit nakrimaguk um. \v 17 Riguk anudok Judas douk neir apak Jisas ananip mape marahaen atugun. Douk nani apak menek enyudok atin mour iri.” \p \v 18 Abrudok utabor douk hako Judas um yoweishi inahos anan nenekesh iri um anan douk nasuhwabor nanak nator anab amnab. Natorub aria nabuh netu nagok nakus abudok amnab, ananihw yegenyihw puwarohw aria nyibur batogur bakus atap. \v 19 Aria ihishmorim shape Jerusalem iri shemnek um enyudok nyatogurum Judas iri. Abudok amnab douk Judas nagok nakusab iri, esheshin baraen douk shahwarab, “Akeldama.” Enyudok baraen douk nyakri, “Owishibor bakusab iri amnab.” \p \v 20 Pita gamo nakripesh nakri, “Baraen nyakrium enyudok nyatogurum Judas iri douk nyetem Buk Song. Baraen douk enyudok. \q1 ‘Ananit urupat ta tupe wohit aria mare enen arpen nyunak nyupe, uwok.’ \m Enen shopunek baraen nyetem iri nyakri namudok. Nyakri, \q1 ‘Ananik outuk douk ta kupeik meyoh. \q1 Kupainyi arpen wosik nyirao ananin mour.’ \p \v 21 “Namudok aria douk apak mugraeh anan arman um nurao Judas ananin mour. Mugraeh anan um amudok douk hani apak mape marahaen atugun atin ihih nyumneh mani Debeini Jisas nani apak marahaen-ehi. \v 22 Mugraeh anan arman douk nani apak mape marahaen abudok nyutob Jon nenek baptaisumesh iri nape nakripesh baraen obi nyutob arigaha abudok nyutob Iruhin narao Debeini Jisas nakutupukuk nato iruhw heven obi nyutob. Aria anudok mugraehan iri arman, anan ta nirap mukripesh baraen um Debeini Jisas douk nagok aria wata shopunek nakitak nape.” \p \v 23 Pita nakripesh namudok aria shagraeh biom armam. Anan Josep. Josep douk nanahwar biyesh nyeiguhw shopunek. Enen Barsabas aria enen Jastus. Anudok nani anan douk shahwaran um Matias iri. \v 24 Shagraeham hape aria henek beten harig Iruhin namudok. Hakri, “Debeini, nyak douk nyadukem ihishmorim arpesh esheship urkwip. Aria amudok biom armam, apak douk makri nyiyabigap anudok douk nyak nyagraehan iri. \v 25 Nyiyabigap um nurao enyudok mour aposel douk Judas nakutinyuk nanak um ananibur yoweiburi wabur iri.” \p \v 26 Namudok aria hakitak howem amamish nyeiguhw shetem biobor utabor aria shakutubor enesh eshudok muguhwos. Shakutubor douk sheyakabor aria Matias ananin nyetemom iri manatuk matowi aria anan nenek uhwin. Aria douk hakutun natanamum amudok anam 11-poreim aposel. \c 2 \s1 Iruhin ananin Mishin Nyabuhi Nyawish Jisas Ananish Arpesh \p \v 1 Ahudok debeihi nyumnah Pentikos douk hatogri, aria ihishmorim shasuhw Jisas ananin baraen shagipeshen iri douk shantorum shape atugun. \v 2 Aria ahudok atuh enen guha nyanaki iruhw utag. Enyudok guha douk kabi enen dodogowinyi uhwin nyahur um. Namudok aria atudok shape atari urupat douk shukunit abom meyoh. \v 3 Aria shatik nyih. Ehudok nyih douk hape kabi yehepitog um tutukareh hanak sisiguk. Aria arpesh shape iri ehudok nyih habuhi hetemesh atin atin ihishmorim shatuh. \v 4 Aria eshesh ihishmorim douk Iruhin ananin Mishin nyawish nyapenyesh aria shape sheneyagwreh sabainyi sisigin kupainyi baraen. Sheneyagwreh kabi Iruhin ananin Mishin nyeshuhur ba shiyagwreh um. \p \v 5 Enesh Juda douk apa shenek lotu um Iruhin aria shanak shape ihigos-morim nahobigos agundok atap iri douk shanaki shape Jerusalem abudok nyutob. \v 6 Douk shemnek enyudok guha aria sabaishi shanaki shantorum shape. Shanaki shantorum shape aria shakitak yowiyokuk um eshesh atin atin shemnek eshudok shagipesh Jisas iri sheneyagwreh Iruhin ananin baraen eshesh ihirub warub esheshin kupainyi baraen. \v 7 Adur shakitak yowiyokuk shorshor shape aria shakri, “Eshudok arpesh sheneyagwreh namudok iri, eshesh ihishmorim douk shanaki agudok shokugi nahobig Galili iri atish. \v 8 Aria namudok mumam um apak ihishmorim memnekesh sheneyagwreh apakin sisigin ganiganigin baraen um? \v 9 Apak ihishmorim, anap douk manaki agudok shokugi nahobig Partia, Midia aria Elam. Anap manaki abudok debeibi amnab Mesopotemia. Anap manaki agudok shokugi nahobig Judia, Kapadosia, Pontus aria Esia. \v 10 Anap manaki abudok amnab Frigia aria Pamfilia. Anap manaki agudok nahobig Isip. Anap manaki warub bape abudok debeibi amnab Libia hurukatin um debeiburi wabur Sairini iri. Aria anap douk shopunek manaki Rom. \v 11 Anap Juda aria anap kupairubi warub douk magipesh eshesh Juda esheshih aih um shenek lotu um Iruhin iri. Anap manaki agudok nahobig Arebia. Aria anap douk manaki enyudok unai Krit. Aria apak ihishmorim douk memnekesh sheneyagwreh apakin kupainyi baraen um yopinyi mour douk Iruhin neneken iri.” \p \v 12 Eshesh ihishmorim shakitak yowiyokuk aria shorshor shapeum enyudok mugu iganigadae nyatograri. Aria shape shanasorim shakri, “Enyudok mugu iganigadae nyatograri douk adur maresh?” \p \v 13 Aria enesh shanumogesh aria shakri, “Eshudok arpesh douk shawok sabaini namuni wain ba shagugak aria douk shape sheneyagwreh namudok.” \s1 Pita Nakripesh Iruhin Ananin Baraen Sabaishi Arpesh \p \v 14 Douk eshesh sheneyagwreh namudok aria Pita nani amudok amam 11-poreim aposel hakitak heyotu. Heyotu aria Pita neyagwreh debeg atin nakripesh baraen eshudok sabaishi arpesh nakri, “Ipak Juda pani ipak ihipmorim douk panaki pape Jerusalem iri, ipak gamo pumnek eik aria ta ikripep baugenyum baraen um enyudok mugu iganigadae nyatogur patrin iri. \v 15 Douk watak 9 kilok ruhur wata reir aria eshudok arpesh douk madae shuwok abar shugugak kabi douk ipak pakri um uwe, uwok. \v 16 Enyudok mugu douk nyatogur nyagipesh enen baraen seiwok profet Joel nenyemaguk iri nyakrium. Baraen enyudok. \v 17 Iruhin nakri, \q1 ‘Ahudok hugiguk iri nyumneh hutogurum, \q1 eik douk ta inek enyudok mugu. \q1 Ta ikeshi eikin Mishin nyubuhi nyuwish ihishmorim arpesh. \q1 Aria ipakim nugamim aria nugariyu ta shukripesh \q1 eikin baraen kabi amam profet hakripeshen um. \q1 Ipakim weroroimi armam ta hutik eshudok \q1 kabi habo yomnis hatrish iri um. \q1 Aria ipakim ruwehemi ta hishuh hubo yomnis. \q1 \v 18 Ehudok nyumneh armam armago shenekume mour iri, \q1 eik ta ishopoki eikin Mishin nyubuhi nyuwishesh. \q1 Nyuwishesh aria ta shukripesh eikin baraen \q1 kabi amam profet hakripeshen um. \q1 \v 19 Ta inek enenyenen eik atuwe yeneken iri mour nyutogur \q1 iruhw utag aria ta ineken nyutogur agundok atap shopunek. \q1 Owishibor nyih aria debeigusi nyugus ta shutogur. \q1 \v 20 Nyumnahin aun ta inekan nutogur arukwutigunin. \q1 Wabin ta inekan nutogur kabi owishiborini um. \q1 Eshudok shutogur shunakuk \q1 aria ahudok Debeini ananih debeihi nyumnah ta hugikuk hutogur. \q1 Hutogur aria ihishmorim arpesh ta shutik \q1 agundok anan adur dodogowin atun aria natrugun abom um. \q1 \v 21 Aria eshudok arpesh douk shape shahwar Debeini \q1 um nuraesh iri, anan ta nuraesh shutanamori shupe wosik abom.’” \p \v 22 Pita apa neyagwreh aria nakripesh nakri, “Ipak Israel, ipak pumnek enyudok eikin baraen. Anudok Jisas nanaki wabur Nasaret iri, Iruhin douk nenekan dodogowin aria nenek enenyenen anan Iruhin atun neneken iri mour. Nenekan agundok aria ipak douk patrin padukemen. Anan douk nenek enyudok um ipak pudukemesh pukri Jisas anan douk Iruhin meyoh neshopokan nanaki iri. \v 23 Nubokuhi Iruhin douk nekep anudok arman ipakis wis aria poko henek yoweishi inahos iri armam henek nyiluman rowog kruse aria pan nagok. Iruhin douk nekepan penekesh-uman namudok kabi seiwok anan kanak urkum moromen aria nadukemesh um ta nuneken um. \v 24 Douk pan nagok aria Iruhin nonohur nakitak nape. Madae nukutunukuk nupemoguk arudok eriger douk shagok iri shemnekor iri uwe, uwok. Um maresh? Gok douk madae dodogowinyi um nyuweshiguk anudok arman uwe, uwok. \v 25 Seiwok king Devit douk nakriyuk enyudok baraen um Jisas. Nakri, \q1 ‘Eik yatik Debeini nani eik nape hurukatin ihih nyumneh. \q1 Neyotu nagime agundok hurukatin aria ta mare inogugur \q1 ikri inehikesh um enesh eshudok eneshenesh, uwok. \q1 \v 26 Namudok aria eikihw apahw adur hwor wosik \q1 aria yanadudareh yeyagwreh yopunyi atin baraen. \q1 Eik yape yatrugun um Iruhin \q1 aria adur yadukemesh um anan ta nutaurume. \q1 \v 27 Um maresh? Nyak ta mare nyukutukuk eikin mishin nyupeik \q1 abrudok wabur douk yoweishi shagok shanak-aburi, uwok. \q1 Ta mare nyukutukuk anudok nyakin yopuyopuni nuganin nagok aria adur nutarukuk uwe, uwok. \q1 \v 28 Ahudok yah um adur shupe ihih nyumneh um douk nyeyabigesh. \q1 Nyak ta nyuni eik upe huruk \q1 aria ta nyuni eik unadudareh uriguk.’” \p \v 29 Pita apa neyagwreh nakripesh nakri, “Eikish ashukenyish washish, eik yadukemesh aria yakri ikripepum adur pudukem apakini baben Devit. Anan douk seiwok nagok sharuman. Sharuman aria ananihw wonugwehw douk hwor agundok apak mape um arigaha douk. \v 30 Anudok Devit anan douk anan profet. Namudok aria nadukem enyudok Iruhin ananin baraen, douk nakri um iruhw nakri adur atinyum ta nunek anan Devit ananin barhonin nutogur king kabi anan Devit um. \v 31 Seiwok Devit nadukemesh um enyudok Iruhin nakri um ta nuneken iri. Aria douk nakriyuk enyudok baraen um Krais ta wata nukitaki wonugwehw um. Nakri, ‘Ta nugok aria ta mare adur nupeik agundok shagok iri shanak shapeum, uwok. Ananihw yegenyihw ta mare hwutar.’ \v 32 Anudok Jisas nagok um, Iruhin douk nonohur nakitak nape. Apak ihishmorim douk matrun aria makri adur. \v 33 Nonohuri agundok nagok um aria naran nato iruhw heven nakih nyeigur nyato iruhw nape agundok yopunyi rogur ehah um Iruhin. Aria Iruhin nakon ananin Mishin kabi seiwok nakri adurin atinyi baraen um ta nukonen um. Aria enyudok douk ipak patrin aria pemneken iri, enyudok douk nekepari ananin Mishin nyabuhi nyawishap. \v 34 Devit douk madae nuto um iruhw heven uwe, uwok. Aria seiwok anan douk nakriyuk enyudok baraen, nakri, \q1 ‘Debeini nakrip eikin Debeini nakri, \q1 “Nyak nyupe agundok yopunyi rogur ehah \q1 \v 35 arigaha itaurumen ibo nyakish horim shubuhuk.” ’ \p \v 36 Namudok aria ipak ihishmorim Israel ta gamo pudukemesh um anudok Jisas douk pan penek nyil-uman rowog kruse iri. Iruhin douk nenekan natogur debeini iri Krais, douk anan Iruhin nagraehan aria neshopokan nanakumori nurao arpesh iri.” \s1 Sabaishi Arpesh Shatanam Shakon Aparuh Iruhin Aria Shenek Baptais \p \v 37 Douk eshudok armam armago shemnek enyudok Pita nakripeshen iri baraen aria adur nyabadig esheshiruh aparuh numun. Aria sharig Pita nani amudok anam aposel shakri, “Apakim warhim, aria apak douk ta munek maresh?” \p \v 38 Aria Pita nakripesh nakri, “Ipak ihishmorim pukeshuguk agabus yoweishi inahos aria putanam pukon aparuh Iruhin. Punekesh namudok aria punek baptaisum Jisas Krais ananin nyeigur. Namudok aria ipakish penekesh iri yowesh inahos, Iruhin ta mare wata nusuhwesh nupe, uwok. Ta nukwreyeshukuk. Namudok aria ta nukep meyoh ananin Mishin. \v 39 Seiwok Iruhin douk nakri enen adurin atinyi baraen um ta nukep ananin Mishin. Nuko ipak puni ipakish batowish aria ihishmorim arpesh douk shape rougun-irub warub iri. Eshudok douk Iruhin apakin Debeini nahwaresh um shunakumori anan iri.” \p \v 40 Aria Pita nakripesh sabainyi kupainyi baraen shopunek. Dodogowin atun nakripesh nakri, “Ipak ta gamo punodukemesh um mare purao arudok debeiri eriger douk shenek yoweishi inahos iri arpesh kweipon ta shemnegor iri.” \v 41 Sabaishi arpesh douk shemnek Pita ananin baraen shasuhwen shakri adurin aria shenek baptais. Ahudok nyumnah douk adur sabaishi 3,000 armam armago douk Iruhin neshuhur shawish um eshesh shagipesh Jisas iri. \s1 Eshesh Shagipesh Jisas Iri Shape Atugun Aria Shenek Eneheneh Yopihi Aih \p \v 42 Eshudok namushi shanaki shagipesh Jisas iri douk shanapeum shemnek amam aposel henek skulumesh um Iruhin ananin baraen aria sharao baraen um shudukemesh. Aria shanak shani eshesh sharik shenek bilip iri shape atugun shanagapesh shawok worigun aria shenek beten shanak atugun atin. \v 43 Iruhin nataurum ananim aposel henek enenyenen anan Iruhin atun neneken iri mour nyatogur aria ihishmorim arpesh shatrin. Shatrin shakitak yowiyokuk aria adur shanogugur. \v 44 Aria ihishmorim shagipesh Jisas iri douk adur shape atugun atin aria shanasia eneshenesh esheshish eshudok shanakam um. Madae shukri enesh eshudok douk esheshish atish uwe, uwok. \v 45 Apa shenek salim um esheshish eshudok eneshenesh douk sheneshubuk urusag iri o shogremesh iri. Aria utabor sharabor um eshudok iri douk apa shanaki shosiyabor shako eshudok douk yaruhish iri. \v 46 Ihih nyumneh apa shanak shantorum numun narub Iruhin ananit debeiti urupat tataoum. Esheshiruh aparuh yopuyopuruh shanadudareh abom aria esheshigun worigun apa shanasiyagun shagnoh shanak atugun atin esheshig urusag. \v 47 Ihih nyumneh apa shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw aria kupaishi arpesh shatrish shanadudareh shakri wosik. Aria ihih nyumneh Debeini napeum narao enesh arpesh shatanamori shape wosik abom aria shawish um eshudok shagipesh Jisas iri. \c 3 \s1 Anan Arman Douk Aiyas Yowegas Iri Natogur Yopun \p \v 1 Anah nyumnah 3 kilok wabigep, Pita nani Jon hakitak aria hanak um atudok Iruhin ananit debeiti urupat. Abudok nyutob douk apa shape shenek beten um. \v 2 Wit douk shawishat aria shawish numun agundok Iruhin ananit urupat tataoum iri douk shahwarat yoputi wit. Aria shanaki shasap anan arman nape atudok wit. Shanasap napeum meishi arpesh shukri shunaki shuwish numun narub atudok debeiti urupat tataoum aria anan nahwaresh um shukonaguk utabor. \v 3 Douk natik Pita nani Jon hanakum huwish aria nahwaram um hukonaguk enesh eshudok eneshenesh. \v 4 Pita nani Jon hatrun duk aria Pita nakri, “Nyak truhwari!” \p \v 5 Aria natanam natrum duk um nakri ta hukonaguk enesh eshudok eneshenesh. \p \v 6 Aria Pita nakripan nakri, “Eik utabor woke. Aria ta iken eshudok enesh eik yasuhweshi um eshudok. Um Jisas Krais nanaki wabur Nasaret aria ananin nyeigur, eik yakripenyum nyukitak nyurahaen!” \p \v 7 Nakripan namudok aria nasuhw ananin yopunyi rogur nonohur nakitak neyotu. Aria ahudok atuh anudok arman ananiruh yeriweruh aria nuhuraohwiruh shatogur dodogowish. \v 8 Aria nakitak naprok nato iruhw nabuh neyotu aria nape narahaen. Aria neir Pita aria Jon hawish numun narub atudok Iruhin ananit debeiti urupat tataoum. Nanadudareh um Iruhin aria narahaen natukobur natuk ananin nyeigur nyato iruhw. \v 9 Ihishmorim arpesh shatrun um nape narahaen aria natuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. \v 10 Aria shadukemesh shakri anudok arman douk apa nape atudok wit Iruhin ananit debeiti urupat douk shahwrat um yoputi wit iri. Apa nape nahwaresh um eshudok eneshenesh iri. Shatrun shadukeman aria shakitak yowiyokuk. Aria baraen wokesh shapeum shakri maresh shenekan aria douk nakitak narahaen um. \s1 Pita Nakripesh Iruhin Ananin Baraen Gani Numun Iruhin Ananit Debeiti Urupat \p \v 11 Ihishmorim armam armago shemnek um enyudok iri douk shakitak yowiyokuk aria shahur shanaki um shutik anudok arman. Shanaki aria shatrun um nanasuhw Pita nani Jon aria heyotu enyudok womaga um atudok Iruhin ananit urupat douk shahwaren um Solomon ananin womaga iri. \v 12 Douk arigaha Pita natrish aria nakripesh nakri, “Ipak Israel, ipak pakitak yowiyokuk um enyudok um maresh? Ipak pakri iganigadae ohwak wagapesh anudok arman um ohwakin dodog o pakri wasuhw Iruhin ananin baraen watogur yopuyopuh abom aria douk wagapeshan narahaen aka? Adur atin, ohwak uwok! \v 13 Apakim yamehem Abraham nani Aisak aria Jekop amamin Iruhin nagapeshan yopun aria douk narahaen. Iruhin nenek enyudok aria natuk ananin nuganin Jisas douk nenekuman mour iri ananin nyeigur nyato iruhw. Aria douk anudok Jisas douk pasuhwan pako amam horim um hunak hon nugok abom um. Pailat anudok debeini um gavman iri douk nakri nukweshihan nunak fri, aria uwok. Aria pakonaguk agabus pakri uwok-umen abom. \v 14 Anan douk Iruhin ananin yopuni nagipesh lo atin iri arman, aria ipak pakri wok-uman. Pahwar Pailat um nukweshihi anudok anan arman douk nabo arpesh shagok iri nanakumepari. \v 15 Aria anudok yopuni arman douk nape Debeini um ahudok yah douk mugipeshah aria mupe wosik abom ihih nyumneh um douk pan nagok. Aria Iruhin wata nonohur nakitak nape. Aria ohwak douk watrun wakri adur aria wakripesh-uman. \v 16 Ohwak douk wasuhw Jisas ananin baraen dodog wakri adurin. Aria anudok arman douk patrun aria padukeman iri douk natogur yopunum Jisas ananin nyeigur atin. Wenek bilip abom um Jisas ananin nyeigur aria douk Jisas anan meyoh nagapeshan dodogowin agundok ipak ihipmorim ipakis nabes. \p \v 17 Eikishi ashukenyish owashish, eik douk yadukemesh um enyudok ipak pani ipakim debeimi peneken um Jisas iri. Ipak douk madae pudukemesh wosik uwe aria douk peneken um pan nagok um. \v 18 Seiwok Iruhin nohur amam profet aria ihim-morim hakriyuk um anudok Krais douk Iruhin nagraehan aria neshopokan nanakumori nurao arpesh iri. Hakri anan ta numnek debeiri eriger. Namudok aria douk enyudok Iruhin nakriyenyi baraen douk nyatogur adurin atin abom. Douk pabo Jisas nagok. \p \v 19 Namudok aria douk ipak pubukuk yoweishi inahos aria putanam pukon aparuh Iruhin. Punekesh namudok aria anan ta mare wata nusuhw ipak penekesh iri yoweishi inahos nupe, uwok. Ta nukwreyesh-uguk. \v 20 Punekesh namudok um, Debeini ta nunek yopubi nyutob butogrumep putogur dodogowip aria ipakish mishish shur wosik punadudareh. Aria ta nishopoki Krais anudok douk nagraehan um nurao arpesh iri nunakumori ipak. Anudok arman douk Iruhin nagraehan um nurao ipak iri douk Jisas. \v 21 Douk, anan ta nupe iruhw heven arigaha abudok nyutob Iruhin nagraehab um nunek eneshenesh eshudok shutogur namushi obi nyutob, aria anan ta kweipon nunaki. Kabi douk seiwok amam Iruhin ananim profet hakriyenyukuk iri ananin adurin atinyi baraen nyakrium. \v 22 Umum maresh? Seiwok Moses douk nakriyuk enyudok baraen nakri, \q1 ‘Debeini ipakin Iruhin ta nukep anan profet kabi eik um. Anudok nukepan iri profet douk ta anan um ipak kanak. \q1 Aria ipak ta pusuhw ihinyumorim anan nukripep-enyi baraen pugipeshen. \q1 \v 23 Eshudok arpesh douk mare shumnek ananin baraen shusuhwen shugipeshen iri, eshesh ta shupeik sik abom. \q1 Ta mare shuni Iruhin ananish arpesh shupe atugun, uwok. Aria Iruhin ta nesh shugok.’” \p \v 24 “Adur, profet Samuel nani ihim-morim profet douk hagimori anan iri heyagwreh Iruhin ananin baraen obi nyutob, amam douk shopunek hakriyehuk ehudok douk hatograri iri nyumneh. \v 25 Iruhin nohur amam profet heyagwrehen iri baraen nyani enyudok enen adurin atin abom iri baraen kontrak seiwok Iruhin nakripaguk ipakim yamehem um, enyudok douk ipakin. Ipak ta pugrem yopishi eneshenesh eshudok douk enyudok baraen kontrak nyakrium ta puraesh iri. Kabi douk nakripaguk Abraham um. Nakri, ‘Um nyakish batowish aria yamehesh, eik ta inekumesh yopinyi ihishmorim agundok atapishi arpesh.’ \v 26 Aria Iruhin nagraeh anudok ananin nasuhw ananin mour iri aria neshopokan narik nanakumori ipak um nutaurumep nunekumep yopinyi. Nunekumep yopinyi um agundok nutaurumep pukutukuk ihishmorim yoweishi inahos um pape penekesh iri.” \c 4 \s1 Howeshik Pita Nani Jon Hape Shunuweshik-ati Urupat \p \v 1 Pita nani Jon wata hape hakripesh baraen armam armago aria amam pris hani iri debeini um amam heyoh Iruhin ananit debeiti urupat iri hanak hatograri agundok Pita nani Jon hapeum. Hani amam Sadyusi hanaki. \v 2 Hanaki aria juwehosim um hakri Pita nani Jon hape henek skulum arpesh um Jisas nagok aria wata shopunek nakitak. Hakri namudok aria kweipon shagok iri ta wata shopunek shikitaki. Amudok debeimi hakri Pita nani Jon mare hukripesh namudok, uwok. \v 3 Namudok aria hasuwam henyigram heshuh shunuweshik-ati urupat. Hakri ruwahepih kadak hunek baraen. Um maresh? Douk wabigep hurukatin um wab um. \v 4 Aria sabaishi douk shemnek amam hakripeshen iri baraen aria shenek bilip um Jisas. Aria shadarehesh um, eshudok sharik shenek bilip iri shopunek um douk shatogur sabaishi abom um 5,000-poreish arpesh. \s1 Harao Pita Nani Jon Um Eshesh Juda Esheshin Debeini Kaunsol Aria Henekumam Baraen \p \v 5 Ruwahepih aria amam debeimi Juda douk hape hasuhw kwotog iri hani amudok amam eshesh Juda esheshim debeimi hanaki hantorum hape Jerusalem. Hani amudok anam douk henek skulumesh um lo iri. \v 6 Amam hani debeini abom pris Anas nani Kaiafas hani Jon aria Aleksander. Amudok anam hani anam amam atup awirop um douk shopunek hanaki hanak hantorum hape. \v 7 Aria heshopok Pita nani Jon hakitak heyotu hatik amudok debeimi aria hape harigam hakri, “Ipak douk omi nyekep big ba dodogowip aria douk peneken enyudok? Um pogapesh anudok arman yopunum? Pohur meinyi nyeigur penyem aria douk peneken?” \p \v 8-9 Iruhin ananin Mishin douk nyawish Pita abom nyapenyan wosik aria nakripam nakri, “Ipak Israel esheship debeipari pani ipakim takwiyem, doukih atin ipak pakri porik ohwak um wenek yopuhi aih um wagapesh anan aiyas yowegasini um aka? Pakri pudukemesh um agundok nenekesh mumam aria douk yopunum? \v 10 Aria namudok um ipak ihishmorim puni ihishmorim Israel douk gamo pudukemesh. Anudok arman douk yopuni abom aria douk neyotu agundok ipakis nabes patrun iri, anan douk yopun abom um Jisas Krais nanaki wabur Nasaret iri ananin nyeigur. Anudok Jisas douk penek nyilimam rowog kruse nagok paruman aria Iruhin wata nonohur nakitak nape iri. \p \v 11 Jisas anan douk anudok arman douk enen baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrianari. Baraen enyudok. \q1 ‘Amudok utom douk ipak parok urupatam iri \q1 pakri wokumam iri aria pamabukuk iri, \q1 Iruhin douk namanam matogur anam yopumi marik iri utom aria mosah wobratum urupat aria tatao dodog.’ \m \v 12 Madae enen agundok atapinyi arpen ta nyurap mutanamori mupe wosik abom uwe, uwok meyoh. Iruhin madae nuken big kupainyi arpen um nyutaurumap uwe, uwok. Jisas atun abom.” \p \v 13 Amudok debeimi hemnek Pita aria Jon amamin baraen aria hakitak yowiyokuk. Um maresh? Amam hadukemesh um Pita nani Jon douk madae hunek skul uwe. Aria hatik um amam madae hunogugur uwe, aria dodogowim atum hape heyagwreh baraen. Aria debeimi hadukemesh um riguk Jon aria Pita douk hani Jisas hape harahe hanak atugun. \p \v 14 Hatik anudok arman douk ananigas aiyas yopugas iri nanamam heyotu atugun, aria amudok debeimi baraen wokam um hubeyenyumam iri. \v 15 Namudok aria hakrip Pita nani Jon um hukutukuk amudok rum debeimi hapenyomi hutograguk aduk. Douk hatograguk aria amam heyagwreh habo baraen namudok. \v 16 Hakri, “Ta munegam mumam amudok biom armam? Ihishmorim arpesh shape agundok Jerusalem iri douk shadukemesh um enyudok amam heneken iri debeinyi mour Iruhin atun neneken iri. Aria apak douk ta mukri mubeshuken mumam, ta uwok. \v 17 Aria mukri enyudok baraen mare wata shiyagwrehen nyunak um enesh arpesh shopunek shumneken um, apak ta mukrip amudok biom armam dodogowinyi baraen um amam mare hukripesh Iruhin ananin baraen shopunek um enyudok Jisas ananin nyeigur, uwok.” \p \v 18 Douk habo baraen namudok aria wata hahwaram hawish. Hawish aria hakripam dodogowinyi baraen um amam mare wata hupe hunek skulum enesh arpesh um enyudok Jisas ananin nyeigur o hupe hukripesh Iruhin ananin baraen um enyudok nyeigur, uwok. \p \v 19 Aria Pita nani Jon hakripam hakri, “Ohwak ukutukuk Iruhin ananin baraen nyupeik aria ugipesh ipakin um, ta ipak pukri Iruhin ta nutruhw nukri wosik o maresh? Ipak kanak ta punek skelum enyudok baraen. \v 20 Ohwakig nokwatog ta mare gwishuk um wemneken iri baraen o eshudok watrish shatograri iri uwe, uwok.” \p \v 21 Aria amudok debeimi hakripam enen dodogowinyi baraen shopunek aria heshopokam hanak. Ihishmorim arpesh douk shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw um nagapesh anudok aiyas yowegasini um. Namudok aria amudok debeimi douk hanogugur aria yah wakom um hom o huweshikom um. \v 22 Anudok arman douk Pita aria Jon henek enyudok Iruhin atun neneken iri mour aria hagapeshan yopun iri, anan douk neshagrakuk 40-poreish kwarahos. \s1 Eshesh Shagipesh Jisas Iri Shenek Beten Um Shurao Dodog Aria Shukripesh Iruhin Ananin Baraen \p \v 23 Douk amudok debeimi hakweshih Pita nani Jon aria wata hatanam hanak um amamishi. Hanak aria hakripesh ihinyumorim baraen douk debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi hakripam-enyi. \v 24 Douk shemnek enyudok baraen aria ihishmorim shantorum shape atugun aria shenek beten um Iruhin. Shenek beten namudok, shakri, “Debeini, nyak dodogowin atinyi abom. Nyak douk nyenek iruhw, nyenek atap shani youg iri eneshenesh douk shapenyagun iri. \v 25 Seiwok nyakin Mishin nyohur apakin yamenen Devit douk nenek nyakin mour iri aria nakriyuk enyudok baraen. Nakri, \q1 ‘Kupaishi arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe douk juwehosish atish abom um maresh? \q1 Eshudok arpesh douk shabo baraen nyape atugun meyoh um shukitak um wanohw um maresh? \q1 \v 26 Esheshim king hape agundok atap iri douk \q1 hape hugapesh wanohwish eneshenesh um hukitak um wanohw. \q1 Esheshim debeimi douk hantorum hape atugun \q1 um hakri huni Debeini nini anudok douk anan nagraehan \q1 um nurao arpesh iri hurpak!’ \m \v 27 Aria adur atin, nubokuhi amudok biom debeimi um gavman iri, Pontius Pailat nani Herot douk hanaki hantorum hape atugun. Hani eshesh Israel shani enesh arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe shopunek. Shantorum shape abrudok wabur Jerusalem aria shabo baraen um shunumogesh Jisas. Anudok yopini arman douk seiwok nyagraehan aria nasuhw nyakin mour iri. \v 28 Shanaki shantorum shapeum shunek ihinyumorim mour douk seiwok nyak kanak dodogowin atin aria nyakrium douk ta shuneken iri. \v 29 Aria douk Debeini, nyutiki apak aria urkum murum enyudok dodogowinyi wanohwin baraen douk sheyagwrehen um apak munek nyakin mour iri. Namudok aria nyutaurumap um mare munogugur, aria dodogowip atup abom mukripesh nyakin baraen. \v 30 Nyishopoki nyakin dodog um nyugapesh arugeh hapeyeshi yopish. Aria makri nyunek enenyenen nyak atin nyeneken iri mour nyutogur um Jisas ananin nyeigur, anudok yopuyopuni abom arman douk nasuhw nyakin mour iri.” \p \v 31 Douk shenek beten um jurug aria atudok shantorum atari urupat kututukarot tunatunaki. Aria Iruhin ananin Mishin nyabuhi nyawishesh nyapenyesh nyeyatesh aria shanak dodogowish atish shape shakripesh Iruhin ananin baraen. Sheyagwrehen debeg atin aria madae shunogugur uwe, uwok. \s1 Eshesh Shagipesh Jisas Iri Shasuhw Atin Baraen Aria Shanagapesh Um Eneshenesh \p \v 32 Ihishmorim shasuhw Jisas ananin baraen iri douk shape atugun abom aria shasuhw atum urkum. Madae enen arpen nyukri enesh enyenyish eshudok eneshenesh douk enyenyish atish uwe, uwok. Aria shanosiya ihishmorim eneshenesh esheshish eshudok atugun atin. \v 33 Amam aposel douk harao Iruhin ananin dodog aria dodogowim atum apa hakripesh baraen um Debeini Jisas nagok aria wata nakitak um. Namudok aria Iruhin nataurumesh meyoh eshesh ihishmorim shagipesh Jisas iri. \v 34-35 Namudok aria eshesh shenek bilip iri madae enen arpen eneshenesh woken um enesh eshudok uwe. Ihishmorim shape wosik iri atish. Eshudok douk shogrem anab amnab o urusag iri ta shekeshesh shatorish sharao utabor. Aria abrudok utabor douk sharabor shanaki shako amam aposel. Shako amam aria hosiyabor um eshudok yaruhish iri. \v 36 Aria anan arman shahwaran Josep iri douk nape. Anan douk shanabuki enyudok unai Saiprus aria nakitak opudok awirop Livai. Amam aposel douk hodowan enyudok nyeigur Barnabas. Baugenyum enyudok nyeigur douk shakri, “Nakripesh yopinyi baraen um shupe dodogowish iri.” \v 37 Anudok Josep douk nokesh anab ananib amnab aria kupaishi shatorub shakon utabor. Shakonabor aria narabor nanak nako amam aposel. \c 5 \s1 Ananaias Nani Ananik Irohukwik Shenek Rohwum Amam Aposel Um Esheshibor Utabor \p \v 1 Shenekesh namudok atin aria anan arman shahwaran um Ananaias iri nani ananik irohukwik Safaira douk shape. Aria eshesh shekesh anab um esheshib amnab kupaishi shutorub aria shukesh utabor. \v 2 Aria ananik irohukwik kwadukemesh aria tukwanibor nasuaboruk aria narauri tukwanibor atubor nanak nako amam aposel. Nenek rohw nakri narauri shuknibor nanaki nakomabor. \p \v 3 Aria Pita narigan nakri, “Ananaias, nyenekesh mumam aria Satan douk nawishen aria neneken nyogiyagim Iruhin ananin Mishin um? Nyagiyagimen um agundok nyanabukuk tukwanibor utabor douk nyarabor um nyakib amnab iri um? \v 4 Nubokuhi watak nyukesh amnab shutorub ahi uwe, abudok amnab douk nyakib atub. Arigaha douk nyekeshab shatorub iyoh aria utabor shopunek wosik nyakibor. Nyukri nyunekabor mumam, enyudok nyakin mour. Aria maresh sheneken, um nyarao amudok yoweimi urkum aria nyanaki nyenek rohw nyakri nyasuhw iri shuknibor utabor um? Arpen douk madae nyugiyagim enen arpen uwe, uwok. Nyagiyagim Iruhin.” \p \v 5 Douk nemnek Pita ananin baraen aria natu nabuh nakus abom aria nagok. Aria ihishmorim shemnek um Ananaias nagok um aria shanogugur abom. \v 6 Aria anam weroroimi hanaki hashapoman anah rupah haran hatogur aria hanak haruman. \p \v 7 Arigaha biyen atin aua nyanak nyadiyuk aria Ananaias ananik irohukwik Safaira shopunek kwanak kwawishi agundok atugun Pita napeum. Agundok raminen nagok um douk madae kwudukemesh uwe, uwok. \v 8 Kwawishi aria Pita nakripok nakri, “Kripe, utabor nyak nyani raminen parabor um amnab iri douk abrudok atubor, aka?” \p Aria okwok kwakri, “Adur wo, abrudok atubor.” \p \v 9 Aria Pita nakripok nakri, “Mumam namudok um nyak nyani nyakin raminen pabo baraen um pakri pukwiraeh Debeini ananin Mishin um? Hanak haromuk nyakin raminen iri amudok hawishi wit douk. Ta husah nyak hutogur shopunek.” \p \v 10 Douk Pita nakripok namudok atin kwabuh kwatu kwakus agundok ananigas aiyas abom um aria kwagok. Aria amudok weroroimi armam hawishumori douk hatik um kwagok kwakus. Aria hokuhur hakusah hatogur hanak harumok hurukatin um agundok harom raminen um. \v 11 Namudok aria ihishmorim Iruhin ananish arpesh shani ihish arpesh shemnek um enyudok aria shanogugur abom. \s1 Amam Aposel Henek Enenyenen Iruhin Atun Neneken Iri Mour \p \v 12 Amam aposel henek enenyenen Iruhin atun neneken iri mour nyatogur aria arpesh shatrin. Aria ihishmorim shasuhw Jisas ananin baraen shagipeshen aria ihih nyumneh shanaki shantorum shape enyudok debeinyi Solomon ananin womaga um atudok Iruhin ananit debeiti urupat. \v 13 Adukishi kupaishi arpesh douk shanogugur aria madae shunak shuni eshesh shunatorum uwe, uwok. Aria eshudok adukishi arpesh shatuk amam aposel hani eshesh douk shasuhw Jisas ananin baraen shagipeshen iri esheshish nyeiguhw shato iruhw. \v 14 Aria sabaishi arpesh abom shenek bilip um Debeini aria shape shawish um eshudok douk sharik shenek bilip iri. \p \v 15 Douk shatik enyudok amam aposel heneken iri mour aria douk um shosahi arugeh haesh iri shanaki sheshubuk anagasih um yeh. Sharabikumesh reish shabomesh betog aria sheshubuk shakus um shakri kadak Pita nurahaen nunaki aria nunek betenumesh o uwok um, shakri ananir aborir meyoh ruwetesh aria yopish. \v 16 Sabaishi arpesh shape iri shakurubi warub hurukatin um Jerusalem iri shopunek shanaki. Sharawari arugeh haesh iri shani eshudok douk sagabehos shapenyesh iri shanaki um hugabeyesh. Aria ihishmorim sharaeshi iri douk nagabeyesh aria yopish atish. \s1 Ensel Nyataurum Amam Aposel Hakutukuk Shunuweshik-ati Urupat Aria Hatograri \p \v 17 Namudok aria debeini pris abom nani ihim-morim ananim arpeshim amam Sadyusi henek nyigiya abom um amam aposel um enyudok amam hape heneken iri. Aria juwehosim abom. \v 18 Juwehosim namudok aria hakitak hasuwam henyigram hawish hape shunuweshik-ati urupat iri douk shenek eneshenesh yoweishi inahos shapenyat iri. \v 19 Aria abudok wab, enen Debeini ananin ensel nyanaki nyejik witog atudok shunuweshik-ati urupat. Nyejikog douk nyarao amam nyatogur aduk aria nyakripam nyakri, \v 20 “Punak puwish numun Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria pupe pukripesh ihishmorim baraen um ehudok namuhi aih um Iruhin nurao arpesh shutanamori shupe wosik abom um.” \p \v 21 Amam aposel hemnek enyenyin baraen aria gagruk atin hanak hawish hape henek skulum armam armago um Iruhin ananin baraen. \p Aria anudok debeini pris nani ananim armam henekumam baraen ihim-morim eshesh Juda esheshim debeimi um esheshit debeiti kwot iri hanaki aria hantorum um hiyagwreh baraen. Hanaki hantorum aria henek baraen nyanam shunuweshik-ati urupat um hurauri amam aposel hunaki agundok amam debeimi hapeum. \v 22 Douk amam heyoh Iruhin ananit urupat iri hanak hatogur, aria madae hutik anam aposel hupe uwe, uwok. Namudok aria watak hatanam hanak hakripam namudok debeimi hakri, \v 23 “Manak matogur shunuweshik-ati urupat um, witog douk matik shugwaru abom gwape dodog. Heyoh urupat iri polis heyotu heyohat. Aria manak mejikog mawish aria madae mutik anan atun nupeik uwe, uwok.” \p \v 24 Douk debeini um amam apa heyoh Iruhin ananit debeiti urupat iri nani amam debeimi pris hemnek namudok aria hakri, “O, amudok aposel ta hanak hawishuk mumam?” \p \v 25 Aria anan arman nawishi nakripam nakri, “Mnek! Amudok armam douk penyigram hape shunuweshik-ati urupat iri douk heyotu numun narub um Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria hape henek skulumesh um Iruhin ananin yopinyi baraen.” \p \v 26 Douk hemnek namudok aria debeini nani ananim heyoh Iruhin ananit urupat iri hanak harawari amam aposel hanaki. Madae hom o hushuwokam uwe, uwok. Hanogugur um hakri ta arpesh shunaki shom shukwumam utabor. \s1 Amam Aposel Douk Madae Hunogugur Um Hukripom Baraen Debeimi Uwe \p \v 27 Douk amam haram hanaki hawish aria homusop heyotu hatik amudok debeimi um eshesh Juda esheshit debeiti kwot iri. Aria debeini pris abom nakripam nakri, \v 28 “Apak makripep dodogowinyi baraen um makri mare puhur Jisas ananin nyeigur punyem aria punek skulumesh Iruhin ananin baraen, uwok. Aria tik, douk ihishmorim arpesh shape Jerusalem iri douk shemneken sheyaten ipakin baraen. Aria ipak pakri pukop baraen apak um pakri apak mabo Jisas nagok.” \p \v 29 Aria Pita nani amudok anam aposel hawanamam baraen namudok. Hakri, “Apak ta mugipesh Iruhin ananin baraen atin. Arpeshin mare mugipeshen, uwok. \v 30 Ipak pabo Jisas penek nyiliman neir rowog kruse aria nagok. Aria apakish popehesh yamehesh esheshin Iruhin watak nonohur nakitak nape. \v 31 Nakitaki aria Iruhin naran natoum iruhw nakih nanasap nape debeini agundok yopunyi rogur ehahum anan Iruhin. Aria douk napeum nuyabigap yah aria nunarap nutanam um Iruhin mupe wosik. Iruhin nenekesh namudok um nutaurum apak Israel um mukeshuk agabus yoweishi inahos, mutanam mukon aparuh aria anan mare watak nusuwen nupe um apakish yoweishi inahos, uwok. Ta nukwreyeshuk. \v 32 Aria apak mani enyudok Iruhin ananin Mishin douk makrip arpesh um enyudok apak matrin nyatogur um Jisas iri. Enyudok Mishin douk Iruhin nako eshudok douk shasuhw ananin baraen shagipeshen iri.” \s1 Debeimi Hakri Hubo Aposel Hugok Aria Gamaliel Natupokumam Baraen \p \v 33 Douk amudok debeimi hemnek enyudok baraen aria juwehosim abom. Aria hakri hubo amam aposel hugok. \v 34 Aria amudok debeimi, anan shahwaran um Gamaliel iri nakitak neyotu. Anan douk anan Farisi aria shopunek douk nenek skulumesh um lo iri. Ihish arpesh apa shatuk ananin nyeigur nyato iruhw. Douk anan nakitak neyotu aria nakripesh um shurauguk amudok aposel hutograguk aduk um banab nyutob meyoh. \p \v 35 Douk hatograguk aria nakrip amam debeimi hasuhw kwotog iri nakri, “Ipak Israel, ta ipak pukri punek maresh um amudok armam um, ipak douk gamo punek urkwip aria douk punekenyumam. \v 36 Riguk anob nyutob, anan arman shahwaran um Teudas iri douk nakitak aria nakri anan douk debeini dodogowini arman. Aria narao sabaimi armam hurukatin um 400-poreim hagipeshan. Aria shanuguk aria ananim hagipeshan iri hanogugur hanak atun atunuk. Aria enyudok hakri huneken iri nyanak nyabuhuk. \p \v 37 Enyudok nyanakuk arigaha anob nyutob aria Judas douk nanaki agudok shokugi nahobig Galili iri nakitak nanuk enesh arpesh shagipeshan. Abudok nyutob gavman shape sharao nyeiguhwish um arpesh shadarehesh obi nyutob, anan nakitak um enyudok aria nohur wanohw um hiyatok gavman. Aria shanuguk aria ananishi shagipeshan iri shanogugur shanak atun atunuk. \v 38 Namudok aria douk yakripep. Ipak mare pukwiraeh um punekam maresh um amudok armam, uwok. Pukweshiham hupe meyoh. Enyudok heneken iri, ta amam meyoh henyuhur heneken um amamip urkwip um, enyen ta nyunak nyubuhuk. \v 39 Aria ta Iruhin meyoh nomuhur heneken um, ipak ta pubirak um putapam aria ta pubirak putik uwok. Punekesh namudok aria ta putik um pani Iruhin parpok. \p \v 40 Amudok debeimi hemnek Gamaliel ananin baraen hakri wosik aria hahwar amam aposel hawishi. Hawishi douk haprukam hakwu enesh eshudok aria hakripam dodogowinyi baraen hakri um hunak aria mare watak huhur enyudok nyeigur Jisas hunyem aria hupe hukripesh Iruhin ananin baraen, uwok. Douk hakripam um jurug aria heshopokam hanak. \p \v 41 Aria abudok nyutob hakutukuk amam debeimi hanak obi nyutob, amam douk hanadudareh abom. Um maresh? Amam douk hadukemesh hakri Iruhin douk natrum aria nakri wosik um shom aria harao abraen um agundok hakripesh baraen abom um Jisas um. \v 42 Ihih nyumneh amam hape hakripesh Iruhin ananin baraen abom um Jisas Krais aria gamo henek skulumesh um shudukemesh wosik. Hakripesh hakri Jisas anan douk Krais, anudok douk Iruhin nagraehan aria neshopokan nanakumori nunarao arpesh iri. Hape hakripeshen numun narub Iruhin ananit debeiti urupat tataoum. Anabik um hakripeshen esheshig urusag.” \c 6 \s1 Shagraeh 7-Poreim Armam Um Hutaurum Amam Aposel Iri \p \v 1 Aria abudok nyutob, arpesh shagipesh Jisas iri douk shatogur sabaishi abom. Aria eshudok Juda douk sheneyagwreh enyudok baraen Grik aria shagipesh Jisas iri shani eshesh wobresh Juda sheneyagwreh enyudok enen baraen Hibru iri shanatutukem. Eshesh sheneyagwreh Grik iri shakri abudok nyutob shasiya eshudok shako eshesh yaruhish iri obi nyutob, shakri esheshiyu amam hagok hawosopukuk iri armago douk madae shuko atin uwe, uwok. \p \v 2 Namudok aria amam 12-poreim aposel hahwar ihishmorim shagipesh Jisas iri shanaki atugun aria hakripesh hakri, “Namudok madae wosik um apak mukutukuk enyudok mour um mukripesh Iruhin ananin baraen um nyupeik aria mupe um misiya worigun um. \v 3 Namudok aria ashukenyish owashish, douk ipak ta pugraeh 7-poreim anam ipakimi armam aria hiyotu um enyudok mour. Pugraeh amudok douk harao Iruhin ananin Mishin nyapenyam wosik abom aria harao yopinyi saki iri. \v 4 Aria ihih nyumneh apak ta mupe um munek beten musorik Iruhin aria mukripesh ananin yopinyi baraen.” \p \v 5 Ihishmorim shemnek namudok aria shanadudareh shakri wosik um amamin baraen. Aria shagraeh Stiven. Anudok Stiven douk narao Iruhin ananin Mishin nyapenyan wosik abom aria dodogowin atun abom um bilip. Aria anam douk amudok. Filip, Prokorus, Nikanor, Timon, Parmenas aria Nikolas. Anudok Nikolas douk madae anan Juda uwe. Anan douk nanaki wabur Antiok aria riguk napeum nagipesh eshesh Juda esheshih aih um shenek lotu um. \v 6 Douk shagraeham aria sharam um amam aposel. Sharam um amam douk henek betenumam aria howemam wis um hurao Iruhin ananin dodog aria hunek enyudok mour. \p \v 7 Namudok aria Iruhin ananin baraen nyanak sabaigunum shemneken. Aria sabaishi arpesh abom shape Jerusalem iri douk shagipesh Jisas. Sabaimi pris abom shopunek hakri wosik aria henek bilip um Jisas. \s1 Juda Esheshim Debeimi Henekuman Kwot Stiven \p \v 8 Iruhin douk nenekuman yopinyi abom Stiven aria natauruman meyoh nakon ananin dodog. Namudok aria nenek enenyenen Iruhin atun neneken iri mour nyatogur arpesh shatrin. \v 9 Aria anam armam hakitak aria hani anan harpak baraen. Amudok armam apa hani eshesh henek lotu anat eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat shasuhw lotu um Friman iri.\f + \fr 6:9 \ft Eshudok Juda apa shenek lotu atudok urupat shahwarat um Friman iri, riguk anob nyutob douk shape shukam um kupaishi arpesh shape shenekumesh mour meyoh iri. Aria douk shape fri.\f* Amudok armam amam douk anam Juda aria hanaki debeirubi warub Sairini bani Aleksandria. Amam hani amudok anam hanaki agusudok biagos shokugosi nahobigos Silisia aria Esia hakitak hani Stiven harpak baraen. \v 10 Iruhin ananin Mishin nyakon debeinyi saki aria neyagwreh obi nyutob, amam douk madae huni anan hunogogonim arag atin um baraen uwe, uwok. \p \v 11 Namudok aria amudok armam hanabeshuk hakripaguk kupaimi um hunek rohw aria hukrip arpesh hukri, “Apak memnek Stiven neyagwreh enenyenen yoweinyi baraen um Moses aria Iruhin.” \p \v 12 Douk henek rohwumesh namudok shani esheshim debeimi hani amudok henek skulumesh um lo iri aria heshuhur juwehosish abom um eshesh Juda. Namudok aria shanak shasuhw Stiven sharan shanak um agundok debeimi um eshesh Juda esheshit debeiti kwot iri hapeum. \v 13 Aria sharauri anam armam um hunek rohw hukripan enen rohwinyi baraen. Sharam hanaki aria hakri, “Ihih nyumneh anudok arman apa neyagwreh enenyenen yoweinyi baraen um Iruhin ananit debeiti yoputi abom urupat tani ananin lo. \v 14 Apak douk shopunek memnekan nakri anudok Jisas nanaki wabur Nasaret iri ta nubrig atudok Iruhin ananit debeiti urupat aria ta nunek kupaihi aih um ehudok aih seiwok Moses nakoguk apakish popehesh yamehesh iri um.” \p \v 15 Aria ihim-morim amudok hape iri debeimi, amamis nabes douk satak sape Stiven. Hatrun aria hatik um ananig yamag douk gatogur kabi enen ensel enyenyig yamag abom um. \c 7 \s1 Stiven Nakripam Ananin Baraen Debeimi \p \v 1 Douk henekuman enyudok rohwin baraen um jurug aria debeini pris abom narig Stiven nakri, “Enyudok baraen douk adur nyakriyen aka, uwok?” \p \v 2 Aria Stiven nakripam nakri, “Eikim ashukenyim owarhim aria yakenyim, ipak pumnek eik. Seiwok anudok dodogowin atun abom aria natrugun um iri Iruhin douk natogurum apakin yamenen Abraham. Natogruman obi nyutob, abrudok wabur Haran douk watak nunak nupe uwe, uwok. Watak nape agudok nahobig Mesopotemia. \v 3 Natogruman aria nakripan nakri, ‘Nyukutukuk nyakip awirop puni nyakib amnab aria nyunak nyupe anab amnab douk ta iyabigenyab iri.’ \p \v 4 Namudok aria Abraham nakutukuk eshesh Kaldia esheshib amnab nanak nape abrudok wabur Haran. Nanak nape agundok arigaha douk ananin yaken nagok aria Iruhin neshopokan nanakumori abudok amnab douk ipak papenyab iri. \v 5 Iruhin madae nukon anab amnab um ananib abom uwe, uwok. Uwok madae nukon anagun mudukigun uwe, uwok meyoh. Aria nakripan enen adurin atinyi baraen um kweipon ta nukonab aria ananib abom. Anan nini ananish batowish aria barheshish douk shugimori anan iri. Aria abudok nyutob Iruhin nakripan enyudok baraen obi nyutob, Abraham anan batowish douk madae enesh uwe, uwok. \v 6 Iruhin nakripan namudok. Nakri, ‘Nyakish barheshish ta shunak shupe kupaishi arpesh esheshig nahobig. Aria agudok nahobigish arpesh ta dodogeshish-umesh shupe shunekumesh mour meyoh. Ta shupe shunekesh enenyenen um 400-poreish kwarahos. \v 7 Aria eik ta iyesh inekumesh baraen eshudok douk nyakish barheshish shupe shenekumesh mour meyoh iri.’ Aria Iruhin nakripan. ‘Ta iyesh inemeshuk baraen abudok amnabishi aria eikish arpesh ta wata shukutukuk babudok amnab shutanamori um abudok. Shunaki aria ta shupe shunek lotume agundok.’ \p \v 8 Aria Iruhin nakripuk Abraham enen adurin atinyi baraen kontrak abom um anan ta nutah nugamimiruh yegeshiweruh. Namudok aria abudok nyutob Abraham ananik irohukwik kwabuki Aisak aria watak 8-poreih nyumneh meyoh hudiyan aria Abraham natah ananihw yegenyihw. Arigaha Aisak nabuki Jekop aria natah ananih yegenyihw. Aria Jekop nabuki amudok apakim 12-poreim yamehem aria shopunek nenekeshumam namudok atin. \p \v 9 Aria amudok yamehem henek nyigiyaum amamin wanin Josep hako kupaishi shatorun shakomaguk utabor aria sharan um agudok nahobig Isip. Sharan um nunak nupe nunekumesh mour meyoh. Aria Iruhin douk nani anan hape. \v 10 Namudok aria natauruman um enenyenen nyatogruman iri amaen aria nape wosik. Aria abudok nyutob nanak natogurum anudok debeini um Isip iri king Fero aria nani anan heyagwreh obi nyutob, Iruhin douk nakon yopunyi saki anan Josep. Namudok aria nenek king Fero ananim urkum manawashaman abom. Aria nenekan nape debeini abom um agudok nahobig Isip. Aria shopunek nenekan nasuhw merik um eneshenesh shakus anan Fero ananit urupat iri. \p \v 11 Arigaha anob nyutob aria yoweihi nyumnah hatogrum ihirub warub agudok nahobig Isip aria Kenan sharao debeinyi amaen abom. Namudok aria apakish yamehesh worigun uwok um shishoh iri. \v 12 Douk arigaha Jekop nemnek um shakri shape shator worigun Isip aria sagomatin nakrip ananim nugamim douk apak mahwaram um yamehem iri hanak um Isip. \v 13 Hatorish hanaki aria hagiguk iri hakri hunak aria amamin wanin Josep nawerehen nakripam um anan kanak. Namudok aria anudok debeini arman Fero nadukem Josep ananip awirop. \p \v 14 Enyudok nyanakuk, aria Josep nenekuman baraen ananin yaken Jekop um nini ananip awirop ihishmorim shunakumori Isip. Shadarehesh um douk shanak shatogur 75-poreish arpesh. \v 15 Aria Jekop nanak um Isip. Nabuh nape agundok aria nagok. Nani ananim nugamim douk apak mahwaram um yamehem iri. \v 16 Hagok aria amamiruh yegeshiweruh douk shararuh shanak um abrudok wabur nyeigur-ibur um Sekem. Shanak aria sharumam onohw wonugwehw seiwok Abraham natik Hamor ananim nugamim natoruhw anabor utabor iri. \p \v 17 Arigaha aria abudok nyutob seiwok Iruhin nakripanuk enen adurin atinyi baraen promis Abraham um nukweshih ananish yamehesh shape Isip iri shunak shupe fri um douk hurukatin um butogur. Aria abudok nyutob eshesh Israel douk shatogur sabaishi abom gani Isip. \v 18 Douk arigaha anob nyutob aria kupaini arman natogur king nape debeini um Isip. Aria anudok king douk madae nudukem Josep uwe, uwok. \v 19 Nakitak nagiyagim apakish yamehesh eshesh Israel aria nenekumesh yoweihi aih abom. Aria nenekesh shawashakuk esheshish weshubuk iri batowish um shugok. \p \v 20 Aria abudok nyutob shobuki Moses. Anan douk anan yopuni nuganin aria Iruhin ananim urkum manawashaman. Kwanabuki aria amakenyish shasuhwan shabirakan bibatun aub meyoh ananit urupat. \v 21 Douk bibatun aub batuh aria shanak shanyukwronuk aduk. Aria anudok king Fero ananik nugawik kwanak kwoparugan. Kwoparugan kwonahur kwanak kwabirakan aria natogur kabi okwokwin nuganin abom um. \v 22 Douk yopun aria heyabigan um ihinyumorim eshesh Isip esheshin debeinyi saki. Aria neyagwreh um douk apa dodogeshin atun neyagwreh dodogowinyi baraen. Mour shopunek dodogowin atun um nenek sabainyi debeinyi mour. \p \v 23 Douk arigaha ananish kwarahos shanak shatogur 40-poreish aria anan urkum morum nakri nunak nutik ananish ashakenyish owashish eshesh Israel. \v 24 Nanak aria natik anan arman um eshesh Isip nabo anan Israel nenekan yowiyokuk. Aria Moses nanak nataurum anudok Israel aria nabo anudok Isip abom ba nagok. \v 25 Moses douk nenek urkum nakri ananishi arpesh eshesh Israel douk ta shudukemesh um Iruhin douk nakri nukwu anan Moses um nuraesh nutaurumesh shupe wosik, aria uwok. Madae shudukemesh uwe. \v 26 Douk ruwahepih aria Moses wata natik biom Israel harpak. Natik namudok aria nakri nusuhwesham um hupe atugun. Aria nakripam nakri, ‘Yaipo! Ipak douk saniwan. Namudok parpok panareim yogap um maresh?’ \p \v 27 Aria anudok douk nabo anudok anan nenekan enenyenen iri neshiwokuk Moses. Aria narigan nakri, ‘Omi nyenekenyum nyupe debeini um apak? Shopunek douk omi nyenekenyum nyupe jas aria nyusuhw apakin baraen? \v 28 Nyak atin nyakri nyubo eik kabi nubatik nyabo anudok arman eshesh um Isip nagok um aka?’ \v 29 Douk Moses nemnek enyudok baraen aria nakutukuk Isip naruwok nanak um eshesh Midian esheshib amnab. Nanak nape agundok nurao irohukwik aria nabuki biom nugamim. \p \v 30 Nape agundok arigaha 40-poreish kwarahos shanak shadiguk, aria anah nyumnah enen Iruhin ananin ensel nyatogruman. Nyatogruman anagun wehigunum arpesh uwok um, hurukatin um yoduhw nyeigurihwum Sainai. Natrin nyor nyih douk hanu hakih nyeiguhwishum enen shokwinyi rowog. \v 31 Moses natik enyudok aria nape nere urkum ba nakitak yowiyokuk. Douk gamo nanak hurukatin um nakri gamo nutik ehudok nyih aria nemnek Debeini nakri, \v 32 ‘Eik douk nyakim yamehem Abraham nani Aisak aria Jekop amamin Iruhin.’ Douk Moses nemnek namudok aria sheyaruban. Aria nanogugur aria madae nukri um nutrugun uwe. \p \v 33 Aria Debeini wata nakripan nakri, ‘Warouguk su bukouguk. Um maresh? Agundok nyeyatu um douk shuknigun abom um eik.’ \v 34 Aria nakripan nakri, ‘Eik yatrin enenyenen yoweinyi amaen douk eshesh Isip sheneken um eikish arpesh shape Isip iri. Eik yemnek um agundok shoreh shahware um, aria douk enyudok yabuhmori ikweshihesh um shupe wosik atin. Namudok aria douk kitak aria ta ishopoken nyutanam nyunak um Isip.’ \p \v 35 Sagomatin, eshesh Israel douk shanumogan Moses aria sharigan shakri, ‘Omi nyenekenyum nyupe apakin debeini aria nyupe kabi jas nyusuhw apakit kwot?’ Aria douk anudok arman Moses Iruhin neshopokan nanak um Isip natogur esheshin debeini aria nataurumesh nakweshihesh naraesh shape wosik. Iruhin neshopok enyudok ensel douk nyatoguruman um enyudok shokwinyi rowog iri aria nyatauruman dodogowin um nunek enyudok mour. \v 36 Moses narikumesh aria naraesh shakutukuk Isip shanak. Shanak obi nyutob, anan douk nenek enenyenen Iruhin atun neneken iri mour shatrin. Neneken Isip, neneken agwudok youg shahwarog um Owishibor-igwi Youg iri gwagweru. Neneken agundok wehigunum arpesh uwok um. Nape nenek enyudok um 40-poreish kwarahos. \v 37 Aria douk anudok Moses douk nakrip eshesh Israel abom nakri, ‘Iruhin ta nugraeh anan ipak kanak aria nunekan nutogur anan profet kabi eik um.’ \p \v 38 Arigaha aria apakish yamehesh shanak shantorum shape agundok wehigunum arpesh uwok um. Shape agundok aria douk anudok Moses nani eshesh shape abom. Anan nanak nato ahwudok yoduhw Sainai aria enen ensel nyakripan Iruhin ananin baraen um nunaki nukrip apak. Enyudok nyakripani-enyi baraen douk ta nyunek arpesh shupe wosik abom ihih nyumneh. \p \v 39 Aria apakish yamehesh shakri uwok um shumnek Moses ananin baraen. Shenek dehik shanumogan aria esheship urkwip porum shakri shutanam um Isip. \v 40 Namudok aria shakitak shakrip Eron shakri, ‘Nekumep anam godomi um ta hurikumap huyabigap yah iri. Anudok Moses douk narikumap iri makutukuk Isip manaki iri douk madae mudukeman uwe. Nanak aria maresh shenekan.’ \p \v 41 Aria abudok nyutob shenek enen nugaen bulmakau aria shahwaren esheshin god. Sheneken aria shenek ofa sheken eshudok enyudok madae adurini uwe god. Aria shanadudareh um enyudok eshesh shakwu esheshis wis sheneken iri. \v 42 Douk Iruhin natik namudok aria nekeshuk agab. Nakutishukuk um shunek lotu um unib o nyumnahin nani wabin aub douk shape iruhw iri. Kabi douk enen baraen seiwok anam profet henyemaguk Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Baraen nyakri, \q1 ‘Ipak Israel! Ipak douk papenyesh 40-poreish kwarahos agundok wehigunum douk arpesh uwok um. \q1 Pape aria mahish douk paesh patahesh iri, douk madae punek ofamesh puko eik uwe, uwok. \q1 \v 43 Atudok patasah iri selit lotuit urupat douk madae pusah eikit uwe, uwok. \q1 Atudok douk pasah anudok rohwin god shahwaran um Molek iri ananit. \q1 Pasah selit lotuit urupat tani anudok rohwin god shahwaran um Refan iri ananik penegok iri unuk. \q1 Pasah eshudok douk penekesh shadukem rohwim god omi iri um punek lotumam. \q1 Douk namudok aria eik ta ishopokep punak rougun pupe pugimori debeiburi wabur Babilon.’ \p \v 44 “Apakish yamehesh watak shape agundok wehigunum arpesh uwok um obi nyutob, atudok selit lotuit urupat douk sharokat um shutrut shukri Iruhin nani eshesh napeum douk shogremat tatao. Sharokat shagipesh anar aborir douk ensel nyeyabig Moses natrur iri. Aria Iruhin nakripan um shurukat shugipesh arudok aborir. \v 45 Arigaha apakish yamehesh shagokuk aria esheshish batowish shagremat. Arigaha Josua nakitak aria narao ihishmorim Israel shosah atudok selit lotuit urupat shanak. Iruhin nahiyahuk kupaibi amnabishi arpesh narik aria eshesh Israel shanarao esheshib amnab shagiguk. Aria atudok urupat douk shanaki sharokat tatao agundok apakib amnab arigaha king Devit ananib nyutob. \v 46 Iruhin natik Devit aria napeum nenekuman yopinyi atin. Namudok aria Devit nenek beten narig Iruhin um nukripan wosik aria Devit ta nurokuman anat urupat. Nurukat um anudok atun Iruhin douk seiwok Jekop nenek lotuman iri. \v 47 Aria Devit uwok aria ananin nuganin Solomon narokuman atudok urupat. \p \v 48 Aria anudok dodogowin abom atun iri Iruhin, arpesh sharokog iri urusag douk madae nupenyog atin uwe, uwok. Kabi douk seiwok anan profet nakri um. Baraen enyudok. Debeini nakri, \q1 \v 49 ‘Iruhw heven, agundok douk eikin kingin wagitur \q1 eik yetem um, aria agundok atap douk \q1 yeshapak eikiruh yeriweruh hetem um. \q1 Ta purokume tape mumam iri urupat? \q1 Eik douk ta inak ipeum irao uhwin agnum? Uwok. \q1 \v 50 Ihishmorim eshudok eneshenesh douk eik kanak yenekesh.’” \p \v 51 Aria Stiven gamo naham nakri, “Ipak douk pukenyuk agabus baraen atin iri! Ipak padukem eshesh haiden abom. Baragos aria arigos sheshuk abom aria madae pukri um pumnek Iruhin ananin baraen uwe. Pakri uwok um pumnek Iruhin ananin Mishin enyenyin baraen. Ipak padukem ipakish yamehesh abom. \v 52 Wata kripe! Meini profet douk ipakish yamehesh shape shatrun meyoh madae shon shunekan enenyenen iri uwe? Adur madae anan uwe. Amudok douk hakripesh um Anudok Nenek Yopihi Atih Aih Iri ta nunakumori iri douk sham hagok. Aria anan douk natogur jurug aria ipak poneyabigam um anan aria pasuwan panak pan nagok. \v 53 Iruhin ananin lo douk nyakripi eshesh ensel shanaki shekepen. Ipak paraen aria madae pugipeshen abom uwe, uwok.” \s1 Debeimi Habo Stiven Nagok \p \v 54 Douk amudok debeimi hemnek enyudok Stiven ananin baraen aria juwehosim abom hawok naruh hawegaruh aria hatrun. \v 55 Aria Stiven douk shuknin abom um Iruhin ananin Mishin iri, aria napuhur natrugun duk iruhw heven. Natrugun aria natik um agundok Iruhin napeum douk yopugun abom natrugun abom nape anabik um sik. Aria natik Jisas neyotu agundok Iruhin ananin yopunyi rogur ehahum. \v 56 Natik namudok aria nakri, “Yaipo mnek! Eik yatik iruhw heven nanupok aria yatigu Anudok Arman natogur adurinyi arpen iri neyotu agundok Iruhin ananin yopunyi rogur ehahum.” \p \v 57 Douk hemnek namudok aria hahwar debeg abom aria hogah amamigos arigos. Aria aragarag hakitak arigas hanak hamutegan. \v 58 Douk hasuwen haran hatogur aduk abrudok wabur aria hape hakwuman utabor. Aria amudok douk henek rohw henekuman rohwin baraen iri douk hawaruk amamih rouhi rupeh hehuruk aduk iri aria hehubukuk um anan weroroini arman shahwaran um Sol iri. \p \v 59 Abudok nyutob amam wata hape hakwuman utabor Stiven obi nyutob, anan douk nenek beten nakri, “Debeini Jisas, nyak nyurao eikin mishin!” \v 60 Aria nabuh noduk ohrubus natao atap aria nahwaroguk debeihi mah nakri, “Debeini, nyak mare nyusuhwesh nyupe um eshudok henekeshume iri yoweishi inahos uwe, uwok. Nyukwreyeshuk.” Douk nahwaroguk namudok aria nagok. \c 8 \pc \v 1 Aria Sol douk nakri wosik um agundok habo Stiven nagok um. \s1 Sol Nape Nenekesh Enenyenen Eshesh Iruhin Ananish Arpesh \p Ahudok atuh nyumnah habo Stiven nagok ahi, amam debeimi hape henekesh enenyenen ihishmorim Iruhin ananish arpesh shape Jerusalem iri. Aria ihishmorim sharuwok shanam ihirub warub um agusudok biagos shokugosi nahobigos Judia iri Samaria. Shanak aria ihim-morim amam aposel atum hapeik Jerusalem. \v 2 Aria anam armam douk hagipesh Iruhin ananih aih wosik abom iri hanak harom Stiven aria herepan hariguk abom. \p \v 3 Aria Sol nape nenekesh enenyenen ihishmorim Iruhin ananish arpesh nakri nesh aria nakwiraeh um nununish. Nanak um ihig urusag nasuhw armam armago aria naraesh nanak naweshikesh shape shunuweshik-ati urupat. \s1 Filip Nakripesh Debeini Ananin Baraen Gani Shokugi Nahobig Samaria \p \v 4 Eshesh Iruhin ananish arpesh sharuwok shanak sabairubi warub sisigirub atin, aria agundok shanak shapeum douk shape aria shakripesh Iruhin ananin baraen. \v 5 Aria Filip nanak um anabur debeiburi wabur agudok shokugi nahobig Samaria aria nape nakripesh Krais ananin yopinyi baraen agundok. Nakri Jisas douk anudok arman Krais douk Iruhin nagraehan aria neshopokan nanakumori nurao arpesh iri. \v 6 Sabaishi arpesh abom shemnek ananin baraen aria shatik enyudok Iruhin atun neneken iri mour douk anan Filip neneken nyatogur iri. Namudok aria gamo shabuk arigos huruk um baraen neyagwrehen iri. \v 7 Nagapesh sabaishi arpesh douk yoweishi sagabehos shapenyesh iri. Nagapeshesh aria eshudok yoweishi sagabehos shahwar debeg atin abom aria shakutukuk eshudok arpesh. Shopunek nagapesh sabaishi douk roguhw aiyas shagokesh madae shurahaen iri uwe shani eshudok douk aiyas yowegas sharahaen yowiyokuk iri aria ihishmorim yopish atish iri. \v 8 Namudok aria abrudok waburish arpesh douk shanadudareh shariguk abom. \p \v 9 Aria abrudok debeiburi wabur, anan arman shahwaran um Saimon iri douk nape. Roubi nyutob nape nenek ouruh hani sabagwiruh eshesh Samaria shatrin aria shakitak yowiyokuk. Aria nanagunukuk nakripesh nakri anan douk debeini arman abom. \v 10 Aria ihishmorim nyeiguhw shatoweshi arpesh shani nyeiguhw-wokeshi douk dodogowish atish um shumnek ananin baraen. Aria shakri namudok, shakri, “Enyudok Iruhin ananin dodog shahwaren um dodogowinyi dodog abom iri douk nyape anudok arman.” \v 11 Roubi nyutob nape nenek ouruh hani sabagwiruh shatrish aria shakitak yowiyokuk abom. Namudok aria eshesh douk dodogowish atish um shumnek ananin baraen. \v 12 Aria Filip nanak nakripesh yopinyi baraen um agundok arpesh shuwish um agundok Iruhin nape debeini um ananish arpesh um. Aria shopunek douk nakripesh baraen um enyudok nyeigur Jisas Krais. Aria abudok nyutob eshesh shenek bilip um Jisas aria armam hani armago shopunek shenek baptais. \v 13 Aria Saimon douk shopunek nenek bilip um Jisas aria nenek baptais. Douk shanakrup jurug aria Filip nanak meiguni um, anan shopunek neiran. Filip nenek enenyenen Iruhin atun neneken iri mour Saimon natrin aria nakitak yowiyokuk abom. \p \v 14 Amam aposel hape Jerusalem iri douk hape aria hemnek um eshesh Samaria douk sharao Iruhin ananin baraen aria shenek bilip. Namudok aria heshopok Pita nani Jon hanakum hutaurumesh. \v 15 Douk hanak habuh aria henek beten um eshudok shenek bilip iri um shurao Iruhin ananin Mishin. \v 16 Um maresh? Iruhin ananin Mishin douk watak nyubihi nyuwish enesh uwe, uwok. Watak apa shenek baptais abar atubar um agundok shenek bilip shakri shugipesh Debeini Jisas ananin nyeigur um. \v 17 Namudok aria Pita nani Jon howemesh wis aria douk sharao Iruhin ananin Mishin. \p \v 18 Saimon natik um amam aposel howemesh wis eshudok arpesh sharao Iruhin ananin Mishin aria narawi anabor utabor nanaki um nukomabor. \v 19 Aria nakripam nakri, “Yaipo, ipak puko eik enyudok dodog shopunek. Puke um eshudok eik iwemesh eikis wis iri, eshesh douk shopunek shurao Iruhin ananin Mishin.” \p \v 20 Aria Pita nakripan nakri, “Nyak nyakri ta nyutor enyudok presen douk Iruhin apa nakopen meyoh iri um aka? Eik yakri nyak nyuni nyakibor utabor punak um yoweiburi wabur aria nyih hunin! \v 21 Nyak mare nyunaki nyuni apak mupe um nyukri nyutaurum-apum enyudok Iruhin ananin mour, uwok. Um maresh? Iruhin natrinyum, nyor yoweimi urkum abom aria goutukim atum. \v 22 Namudok aria nyak ta nyukomuk agab amudok nyakim yowemi urkum aria nyutanam nyukon apahw Iruhin. Aria ta nyunek beten nyorik Debeini um nutaurumen. Namudok aria anan wosik ta mare nusuhwesh nupe um eshudok yoweishi inahos nyak urkum morumesh iri nupe, uwok. Ta nukwreyeshuk. \v 23 Um maresh? Eik yatrin aria yadukemesh um nyak nyenek nyigiya aria oub bakitak abom um nyakri nyurao enyudok presen douk Iruhin nakopen meyoh iri um. Aria eneshenesh yoweishi douk showeshiken dodog abom.” \v 24 Saimon nemnek namudok aria nabeimam baraen nakri, “Ipak punek beten porik Debeini um nutaurume, aria enyudok ipak pakriyen iri ta mare enen nyutogrume uwe, uwok.” \p \v 25 Aria Pita nani Jon hape agundok hape hakripesh Debeini ananin baraen. Aria shopunek hakripesh um enenyenen anan nenekenyumam iri. Douk hakripesh um jurug aria hatanam hanak um Jerusalem. Hatanam hape hanak aria hakripeshuk Iruhin ananin baraen sabairubi warub bape agudok shokugi nahobig Samaria iri. \s1 Filip Nakripan Iruhin Ananin Baraen Anan Debeini Arman Um Eshesh Itiopia \p \v 26 Enen Debeini ananin ensel nyanaki nyakrip Filip nyakri, “Nyukitak nyunak saut aria nyunak nyutogur ahudok yah douk hakitak Jerusalem hanakukum wabur Gasa iri. Ahudok yah douk hawish hanak agundok wehigunum arpesh uwok um.” \v 27 Douk nemnek namudok aria nakitak nanak. Nanak natogur yah aria naparug anan arman um eshesh Itiopia nubo sheyakuman outoguh iri douk nasuhw merik iri. Anudok arman douk nasuhw enen debeinyi mour um gavman um agudok nahobig Itiopia. Onok armatok shahwarok um Kandesi iri douk kwape debeikwi armatok kwin um gavman. Aria anudok arman douk kwonegan nape debeini um neyoh ihibormorim gavmanibor utabor. Anudok arman douk nanakumori Jerusalem um nunek lotu um Iruhin \v 28 aria douk natanamori um nunak wabur. Netem ananin wilkar nyape nyanak aria nape natik enen baraen nyetem Iruhin ananik Buk seiwok profet Aisaia nenyemaguk iri. \v 29 Aria Iruhin ananin Mishin nyakrip Filip nyakri, “Nyak nyunak hurukatin um nyanyi wilkar enyen nyape nyunak aria nyak nyunak nyuni enyen punak hurukatin.” \v 30 Namudok aria Filip nasahur nanak hurukatin. Nanak aria nemnek anudok netem wilkar iri nape natarih enen baraen seiwok profet Aisaia nenyemaguk iri. Nemnek aria narigan nakri, “Nyak wosik nyadukem baugenyum enyudok nyape nyatarihen iri baraen o uwok?” \v 31 Aria debeini nebeiman-ari baraen Filip nakri, “Ta idukemesh mumam baugenyum enyudok baraen. Enesh shiyabige akure, wosik ta idukemen.” Aria nakrip Filip nato iruhw wilkar nakih nani anan hape atugun. \v 32 Agundok anudok arman nape natarihen um Iruhin ananin baraen douk nyakri namudok. Nyakri, \q1 “Anan mukareg kabi enen sipsip douk sharaen shanak um shen nyugok shutahen iri. \q1 Nadukem enen nugaen sipsip abom douk abudok nyutob \q1 sharupok enyenyirub ehirub obi nyutob ta nyeyotu mokureg um. \q1 Namudok atin madae karowih nyukri enen baraen uwe, uwok. \q1 \v 33 Shenekan abranyin atun abom shanabukuk atap aria madae shunekuman yopunyi adurin baraen uwe. \q1 Anan batowish aria barheshish uwok, um kupaishi shupe shukripesh um anan um. \q1 Um maresh? Eshesh shan nagok aria madae nupe agundok atap uwe, uwok.” \p \v 34 Natarih enyudok baraen neyaten aria narig Filip nakri, “Nyak kripe. Anudok profet douk nawemaguk baraen nyakrium omi? Nakri um anan kanak o nakri um kupaini?” \v 35 Aria Filip nape nakripan um nudukem enyudok baraen iganigadae nape natarihen iri. Nakripan neyaten aria nakripan kupainyi um Jisas ananin yopunyi baraen shopunek. \p \v 36 Douk hape heyagwreh hanak aria hanak hatogur anabik abar borum. Aria anudok debeini arman nakrip Filip nakri, “Tik, abar abrudok bor agundok. Ikri inek baptais akure, ta mare enen arpen nyunaki nyukripe um uwok?” \v 37 [Namudok aria Filip nakripan nakri, “Ta nyakigun numun abom nukri adur nyunek bilip um Jisas um, aria nyak wosik ta nyunek baptais.” Aria nakri, “Adur, yenek bilip abom yakri adur abom um Jisas Krais anan douk Iruhin ananin nuganin.”] \v 38 Namudok aria anudok debeini nakri aria wilkar nyeyotu. Nyeyotu douk hakitak habuh atap aria hanak habuh abar. Habuh aria Filip nenek baptaisuman. \v 39 Douk hakutukuk abar hatoumori anagas aria ahudok atuh Debeini ananin Mishin nyarauguk Filip aria anudok debeini madae nutrun uwe. Natik namudok aria wata shopunek nape nanak aria nanadudareh abom. \v 40 Aria Filip wata natik um anan douk wata neyotu anabur wabur nyeiguribur um Asdot. Aria nawish ihirub-morim warub nakripesh Iruhin ananin baraen nanak arigaha nanak natogur Sisaria. \c 9 \s1 Sol Nekeshuguk Agab Yoweishi Inahos Aria Nenek Bilip Um Jisas \p \v 1 Aria abudok nyutob Sol wata apa dodogowin atun um nakri nubo Debeini ananish arpesh shugok. Namudok aria nanak um anudok debeini pris abom \v 2 aria narigan um nenekuman sabaisi shus um amam debeimi um eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi urusag gani Damaskus aria nakonas nasuwas nanak. Baraen nyetem asudok shus iri douk nyakri wosik um Sol nuwish Damaskus aria nukri nuparug enesh armam o armago douk shagipesh ahudok yah Jisas ananih shupe agundok um, anan wosik nusuhwesh nuweshikesh aria wata nuraesh um Jerusalem. \p \v 3 Douk nenekuman shus nakonas nasuwos aria nanak. Nanak arigaha nanak natogur hurukatin um Damaskus aria ahudok atuh anat lait tabuhi gani iruhw heven aria agundok anan nape nanak um natrugun abom. \v 4 Namudok aria nabuh natu nakus abom atap. Aria nemnek anah mah aria enyudok arpen nyakri, “Sol! Sol! Nyak nyape nyenek enenyenen namudok aria nyeneke yemnek debeiri eriger um maresh?” \p \v 5 Aria Sol narigan nakri, “Debeini, nyak omi?” Aria enyudok arpen nyakri, “Eik Jisas douk nyak nyape nyenek enenyenen-ume um yemnek debeiri eriger iri. \v 6 Douk nyukitak nyuwish abrudok wabur Damaskus aria enen arpen ta nyukripenyum enesh eshudok nyak ta nyunekesh iri.” \v 7 Amudok heiran hanak iri baraen wokam aria heyotu. Hemnek mah atin aria arpen madae hutik enen uwe, uwok. \v 8 Douk nakitak neyotu iruhw nakri nutrugun aria madae nutik enesh eshudok eneshenesh uwe, uwok. Ruhur raweshiguk ananis nabes. Namudok aria hasuhw ananin rogur aria haran hawish Damaskus. \v 9 Biyeh atih nyumneh madae nutrugun uwe, uwok. Aria abudok nyutob, worigun iri abar madae nishoh uwe, uwok. Nape meyoh. \p \v 10 Aria abrudok wabur Damaskus, anan arman nagipesh Krais iri douk nape. Anan douk shahwaran um Ananaias iri. Anan nape aria kabi nanabek yomnis um aria Debeini nakripan nakri, “Ananaias!” \p \v 11 Aria Debeini nakripan nakri, “Nyukitak aria nyunak um ahudok yah shahwarah um Dudurih Yah iri. Nyunak nyutogur aria anan arman shahwaran um Judas iri ananit urupat tataoum, aria nyorigesh um anan arman nyeigurinum Sol. Ananibur wabur Tarsus. Douk nape nenek beten. \v 12 Nenek beten aria kabi nabo yomnis um aria natik anan arman shahwaran um Ananaias iri nawish urupat. Nawish aria naweman ananis wis um wata shopunek nutrugun.” \p \v 13 Aria Ananaias nawanaman baraen nakri, “Debeini, eik douk yemnek sabaishi arpesh shanogugur um anudok arman. Shanogugur um ihihmori yoweihi aih anan nenekeh um nyakish arpesh shape Jerusalem iri. \v 14 Aria douk anudok nanakumori agundok. Nanakumori nusuhw ihishmorim arpesh shenek lotu o shenek beten um nyakin nyeigur iri aria nuweshikesh. Amam debeimi pris hakripani aria narawi big um nunaki nunek enyudok.” \p \v 15 Aria Debeini nakripan nakri, “Nyak kare. Anudok arman douk yagraehan um nunek eikin mour iri. Yagraehan um nunak nukrip arpesh madae shudukem eik iri aria eikin baraen uwe shuni esheshim king-omi aria shuni eshesh Israel um shudukem eikin nyeigur aria eikin baraen. \v 16 Aria eik kanak ta iyabigan enenyenen amaen douk ta nyutogruman aria numnek debeiri eriger abom um ta nurar um eik iri.” \p \v 17 Douk Ananaias nemnek namudok nanak nawish atudok urupat aria naweman wis Sol. Aria nakripan nakri, “Eikin ashuken Sol, Debeini Jisas douk natogrumen yah abudok nyutob nyape nyanakumori agundok aria neshopoke yanaki. Yanakumori nyak wata nyutrugun aria nyurao ananin Mishin nyuwishen aria nyupenyen wosik abom.” \v 18 Aria ahudok atuh enen enyudok kabi eiguhwih parukekeh iri um hanatuki Sol ananis nabes aria wata shopunek natrugun. Natrugun abom aria nakitak nanak nenek baptais. \v 19 Douk nenek baptais jurug, nawok anagun worigun aria wata shopunek dodogowin. \s1 Sol Nakripesh Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Damaskus \p Sol nape eneh nyumneh aburdok wabur Damaskus. Nani eshesh shagipesh Jisas iri shape. \v 20 Nape aria nanak um urusag douk eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi aria nakripesh baraen. Nakripesh nakri Jisas anan douk Iruhin ananin nuganin. \v 21 Aria ihishmorim shemnek ananin baraen iri douk shakitak yowiyokuk. Aria shape sheneyagwreh shakri, “Arman apa nabo eshudok arpesh douk shenek lotu o shenek beten um Jisas ananin nyeigur iri douk anudok. Nenekesh namudok Jerusalem aria anudok nanakumori agundok um nuweshik agundokishi aria wata nuraesh um amam debeimi pris.” \p \v 22 Aria Sol nape natogur dodogowin atun abom neshagrakuk agundok narik nape nakripesh baraen um Jisas um. Aria eshesh Juda shape Damaskus iri douk shemnek ananin baraen aria shakitak yowiyokuk. Aria madae shukri um shuwanam enen baraen uwe, uwok. Nakripesh wosik abom um Jisas anan douk Krais, anudok arman douk Iruhin nagraehan neshopokan nanakumori nurao arpesh iri. \p \v 23 Douk sabaihi nyumneh hanak hadiguk aria amam Juda hanak hantorum hape habo baraen um hubo Sol nugok. \v 24 Aria enesh shakripan enyudok amam hakri huneken-uman iri. Nyumnah wab amam hape hatrugun-uman abrudok debeiburi wabur Damaskusig witog um hakri hutrun nukri um nunak nutogur aria hon nugok. \v 25 Aria anab wab aria enesh shagipesh anan iri arpesh sharan shatoum aburdok debeiburi utaboribur nabur douk sharokabur shersharih abrudok wabur iri. Shakih iruhw shadoron madururuh enen kubin nabuh nape aria shasuhw madururuh shape aria skakutun nabuhuk adukehah-ibur um abrudok wabur. \s1 Sol Natanam Nanam Jerusalem \p \v 26 Douk shakutuni aduk aria nanak um Jerusalem. Nanak aria nakri nini eshesh shagipesh Jisas iri shupe atugun. Aria eshesh shanoguguran aria shakri anan douk madae nugipesh Jisas uwe, uwok. \v 27 Aria Baranabas nanaki narao Sol um amam aposel. Naran aria nakripesh um agundok Sol natik Debeini yah aria Debeini nakripan baraen um. Aria gamo nakripesh um agundok anan Sol dodogowin atun nakripesh baraen um Jisas gani Damaskus um. \v 28 Namudok aria Sol nani eshesh shape. Shape aria nape narahaen nanak abrudok debeiburi wabur Jerusalem aria dodogowin atun nape nakripesh yopinyi baraen um Debeini ananin nyeigur. \v 29 Aria nani enesh Juda douk apa sheneyagwreh enyudok baraen Grik iri eshesh shape sheneyagwreh baraen aria shanogogonim-umen. Namudok aria shape shaurim anah yah um shon nugok. \v 30 Douk amam hagipesh Jisas iri hemnek namudok aria haran habuhuk um Sisaria. Habuh agundok aria heshopokan nanak um Tarsus. \v 31 Namudok aria ihirubmorim warub agusudok biyogos atin shokugosi nahobigos, Judia, Galili aria Samaria, ihishmorim Jisas ananish arpesh douk shape wosik aria aparuh hor wosik. Shatogur dodogowish aria shagipesh Debeini ananin baraen abom aria wosik shape shakamum anan. Iruhin ananin Mishin nyenekesh shatogur dodogowish abom aria sabaishi arpesh shawishmori Jisas ananish arpesh. \s1 Pita Nagapesh Ainias Yopun \p \v 32 Pita narahaen nanak sabairubi warub aria anah nyumnah nanak um anabur wabur nyeiguribur um Lida. Nanak natik Iruhin ananish arpesh aria nani eshesh shape agundok. \v 33 Nape abrudok wabur aria natik anan arman shahwaran um Ainias iri. Ananihw yegenyihw aria bishiguh douk shagok abom aria neshuh aras atus um 8-poreish kwarahos. \v 34 Pita natrun namudok aria nakripan nakri, “Ainias, douk Jisas Krais nagapeshen aria yopin. Arigah kakitak nyogapesh nyakis aras.” Pita nakripan namudok aria ahudok atuh Ainias nakitak. \v 35 Aria ihishmorim arpesh douk shape arbudok warub Lida bani Saron iri shatik anudok arman Ainias aria shekeshuk agabus yoweishi inahos. Aria shatanam shakon aparuh Debeini. \s1 Tabita Kwagok Aria Pita Wata Nokuhur Kwakitak Kwape \p \v 36 Abrudok wabur Jopa, onok armatok shahwarok um Tabita iri kwape. Okwok douk kwagipesh Jisas iri. Eshesh Grik esheshin baraen shakri shuwanam enyudok nyeigur Tabita um douk shahwarok Dorkas. Ihih nyumneh okwok kwape um kwenek yopihi atih aih aria kwekesh eshudok eneshenesh um yaruhish arpesh iri. \v 37 Aria abudok nyutob arugeh hapeyok aria kwagok. Kwagok aria okwokwihw yegenyihw douk shakwrupohw aria shahwubuk wakus anam iruhwim rum. \v 38 Abrudok wabur Lida douk bape hurukatin um Jopa. Aria eshesh shagipesh Debeini aria shape Jopa iri douk shemnek um agundok Pita nanaki nape Lida um. Namudok aria sheshopok biom armam um hunak hurani. Hanak aria hakripan dodog hakri, “Nya, yowi nyuni ohwak munak arigas!” \p \v 39 Douk Pita nemnek namudok aria neiram hanak. Hanak hatogur aria sharan shato um amudok iruhwim rum. Nakih iruhw aria ihiyumorim armago douk amam hagok howosopukuk iri wanaki weyotu weyor warih Pita aria wape woreh. Woreh aria weyabigan eneh rupeh shehuruk aduk iri rupeh hani ehudok eneh douk Dorkas watak kwani owo kwape aria kwokwosheh iri. \v 40 Aria Pita neshopok ihishmorim shatograkuk aduk. Shatograkuk aria nabuh noduk ohrubus natao nenek beten um Iruhin. Nenek beten um jurug, natanamum okwok aria nakri, “Tabita, arigah kakitak!” Aria kwatrugun abom. Douk kwatrugun kwatik Pita aria kwakitak kwape abom. \v 41 Kwakitak kwape aria nasuhw okwokwin rogur nakuhur kwaikitak kweyotu iruhw. Aria wata nahwar oudok armago douk amam hagok howosopuk iri wani Iruhin ananish arpesh shawish numun. Shawish neyabigeshok aria shatruk um yopuk. \v 42 Namudok aria baraen nyanak ihigun abrudok wabur Jopa aria shemenek um enyudok Pita neneken iri. Aria sabaishi arpesh shenek bilip um Debeini. \v 43 Aria Pita nani anan arman shahwaran um Saimon iri hape Jopa sabaihi nyumneh. Anudok Saimon douk napeum nagapesh mahishis um shunek eneshenesh eshudok um. \c 10 \s1 Enen Ensel Nyatogrum Kornilius Nyakripan Baraen \p \v 1 Anan arman shahwaran um Kornilius iri nape abrudok wabur Sisaria. Anan douk nape debeini um 100-poreim soldia. Anan nani ananim soldia douk anam um enyudok debeinyi ami shahwaren um eshesh Itali iri esheshin ami. \v 2 Anan nani ihishmorim shape ananit urupat iri apa shenek lotu um Iruhin shape shukamum anan aria shagipesh ananin baraen wosik abom. Aria anan apa nataurum eshesh yaruhish arpesh aria nekesh sabaishi eneshenesh eshudok. Aria ihih nyumneh apa nenek beten um Iruhin. \v 3 Aria anah nyumnah wabigep hurukatin um 3 kilok anan nape aria natik enesh eshudok kabi nabo yomnis natrish um. Aria natik abom enen Iruhin ananin ensel nyanaki nyawish-uman urupat aria nyakripan nyakri, “Kornilius!” \p \v 4 Kornilius napuhur natrin abom aria nanogugur. Aria nakri, “Debeini, maresh?” \p Aria enyudok ensel nyakri, “Iruhin anan urkum morumenyum agundok nyak nyape nyenek beten nyarigan um. Enyudok nyeneken iri yopinyi um nyekesh yaruhish um eshudok eneshenesh iri um douk shopunek natrin aria urkum morumen. \v 5 Aria douk nyak ta nyishopok anam armam hunak um wabur Jopa aria huraumen iri anan arman shahwaran um Pita iri. Enyudok enen nyeigur shahwaran Saimon. \v 6 Anan douk kupaini arman amam atish nyeiguhw um Saimon hape. Anudok Saimon anan douk nagapesh mahishis yegenyihwis um shunek eneshenesh eshudok iri. Ananit urupat tatao hurukatin um youg.” \p \v 7 Enyudok ensel nyakripanuk namudok Kornilius aria wata nyanakuk. Aria Kornilius nahwar biom armam henekuman mour ananit urupat iri hani anan soldia apa nataurum Kornilius iri hanaki. Anudok soldia apa nenek lotu um Iruhin aria nagipesh anan nakriyehi aih. \v 8 Douk hanaki nakripam um ihinyumorim enyudok nyatogruman iri aria neshopokam hanakum Jopa. \s1 Pita Natik Enesh Eshudok Kabi Nanabek Yomnis Natrish Um \p \v 9 Ruwahepih aria amudok biom atun hape hanak atin arigaha aria hurukatin um hunak hutogur Jopa. Aria abudok nyutob douk nyumnah oruhw aria Pita nakitak nato iruhwitam urupat um nunek beten. \v 10 Nyirub shopunek ban aria nakri nuwok enesh eshudok. Aria abudok nyutob watak shape shenek worigun obi nyutob, enesh eshudok douk shatogruman aria natrish kabi nanabek yomnis natrish um. \v 11 Aria natik um utag ganupok aria natik enen enyudok kabi anah debeihi rupah um. Shasukuk nubatibus apubus sisiguk aria shape shakutuh habuhumori atap. \v 12 Aria natigu eneshenesh mahish sharari ahudok kabi rupahmori. Natik ihiguhwmori yuguhw aria armiguhw hwani ihishmorim eneshenesh mahish sharari. \v 13 Natrish aria nemnek anah mah. Aria enyudok arpen nyakri, “Pita, nyukitak nyubo eshudok mahish nyishoh!” \p \v 14 Aria Pita nakri, “Debeini, adur atin uwok! Seiwok arigaha douk, eik douk madae iwok enesh uwe eshudokmori mahish. Eshudok douk apak Juda mahwaresh shanabosusih iri aria nyakin lo nyakrium mare mishoh iri.” \v 15 Anah shopunek enyudok arpen wata nyakripani nyakri, “Eshudok Iruhin nenekesh yopish iri, nyak mare nyuhwaresh shanabosusih iri, uwok.” \p \v 16 Enyudok natrin nyatogur biyeh atih aria ahudok atuh wata shopunek sharaen nyatouk iruhw heven. \p \v 17 Pita natik enyudok aria wata nape nenek urkum um nakri nudukem baugenyum. \p Aria abudok atub nyutob, amudok armam douk Kornilius neshopokam hanak iri douk harigesh shakripam um Saimon ananit urupat aria hanaki heyotu wit. \v 18 Aria hahwar harigesh hakri, “Anudok arman Saimon douk nanahwar kupainyi nyeigur Pita iri douk nanaki nape agundok o uwok?” \p \v 19 Aria abudok nyutob, Pita douk watak nape nabirak um nakri nudukem baugenyum baraen um eshudok iganigadae natrish iri. Aria Iruhin ananin Mishin nyakripan nyakri, “Mnek! Biom atun armam douk hanaki haurimen. \v 20 Kakitak nyubuh aria nyunamam punak. Mare nyukri nyupe nyunek urkum uwe, uwok. Um maresh? Amam douk eik meyoh yeshopokam hanaki.” \p \v 21 Aria Pita nakitak nabuh atap aria nakripam nakri, “Arman ipak pape pauriman iri douk eik. Aria douk panakumori maresh?” \p \v 22 Aria hakripan hakri, “Kornilius nakripap aria douk manaki. Anan douk nape debeini um 100-poreim soldia aria yopuni arman. Anan apa nenek lotu um Iruhin aria nape shukamum anan. Ihishmorim Juda shopunek shatrun shakri yopuni arman. Aria enen Iruhin ananin ensel nyakripan um nunekumenyi baraen nyak nyunaku ananit urupat. Nyunaku um numnek maren baraen nyak nyiyagwrehen iri.” \p \v 23 Douk hakripanum jurug aria naram hawish numun urupat. Hawish nabiromam worigun aria abudok wab douk hani anan heshuh atudok urupat. \s1 Pita Nanak Natogur Kornilius Ananit Urupat \p Ruwahepih aria nanamam hanak. Anam eshesh Jopa douk hagipesh Krais iri shopunek heiran hanak. \v 24 Pita nani amudok hanak arigaha ruwahepih aria hanak hatogur Sisaria. Hanak hatogur obi nyutob, Kornilius douk nape natrugun-umam. Nani ananip awirop aria enesh ananishi arpesh douk nahwaresh shanaki. \p \v 25 Douk Pita nanak nawish urupat aria Kornilius natrun aria nabuh noduk ohrubus abom agundok Pita neyotu um aria natuk ananin nyeigur nyato iruhw. \v 26 Aria Pita nonohur nakitak aria nakri, “Kitak! Eik douk arpen meyoh kabi nyak um.” \p \v 27 Pita wata nani Kornilius heyagwreh atin aria nawish numun. Nawish aria natik sabaishi arpesh shantorum shape. \p \v 28 Aria nakripesh nakri, “Ipak kanak padukemesh abom. Apak Juda apakih aih, apak ta mare enen arpen nyunak nyutik enen kupainyi arpen douk enyen madae Juda iri uwe, uwok. Mare nyunak nyuni enyen nyupe o nyunak harokatiny-umen, uwok meyoh. Aria eik douk Iruhin neyabige um nakri mare ihwar enen kupainyi arpen nyanabosusih aria yoweinyi agundok ananis nabes um, uwok. \v 29 Namudok aria douk peshopok amudok armam hanameigu aria madae ikri uwok uwe. Yemnek atin aria yanaki. Aria douk yakri iyorigep. Ipak douk penekume baraen um maresh?” \p \v 30 Aria Kornilius nakri, “Nubokuhi, douk biyeh atih nyumneh hanak hadiguk, eik yape eikit urupat yape yenek beten douk abudok atub nyutob 3 kilok. Aria ahudok atuh yatik anan arman neneki hatrugun-abom iri rupah aria neyotu agundok eik yape yenek beten um. \v 31 Aria nakripe nakri, ‘Kornilius, Iruhin nemnek nyakin beten aria urkum morum enyudok yopinyi mour um nyako yaruhish iri um.’ \v 32 Aria nakripe nakri, ‘Arigah nyishopok anam armam hunak um Jopa hurumori anan arman shahwaran um Pita iri. Kupainyi nyeigur shahwaran Saimon. Anan douk anan arpenyin nanaki nani kupaini Saimon hape. Anudok kupaini Saimon douk nagapesh mahishis yegenyihwis um shunek eneshenesh eshudok um. Anan douk nape hurukatin um youg.’ \p \v 33 Douk namudok aria yeshopoku amudok armam hanaku harumenyi. Aria douk nyenek yopihi aih abom um nyanakumori. Douk apak ihishmorim enyudok manaki mape agundok Iruhin nape natrup aria makri mumnek ihinyumorim baraen douk Debeini nakripen dodogowinyi baraen, aria neshopoken nyanakumori nyukripap-enyi.” \s1 Pita Nakripesh Baraen Kornilius Ananit Urupat \p \v 34 Pita nemnek aria nape nakripesh nakri, “Adur atin, douk eik douk yadukemesh abom. Iruhin anan douk madae nutik enesh arpesh nukri eshesh wosik yopishi aria enesh nutrish nuhwaresh yoweishi uwe, uwok. \v 35 Aria ihismorim awirosish arpesh, anan apa nanadudareh um eshudok douk shape shakamum anan aria shenek yopihi atih aih iri. \v 36 Enyudok baraen Iruhin neneken nyanakumori apak Israel iri, ipak douk padukemen. Nakripap yopinyi baraen um Jisas Krais anan douk Debeini abom um ihishmorim arpesh aria anan nenekap mani Iruhin mape atugun aparuh hor wosik. \v 37 Padukemen enyudok baraen um Jisas douk nyakitaki agudok shokugi nahobig Galili aria nyanak ihirubmorim warub agudok shokugi nahobig Judia iri. Jon nenek baptaisumesh iri nakripesh baraen um shunek baptaisum jurug aria enyudok nyutogur. \v 38 Ipak padukeman anudok Jisas douk nanaki wabur Nasaret iri. Um agundok Iruhin nakon ananin Mishin nyawishan aria nenekan dodogowin abom um Iruhin nani anan hape huruk aria narahaen nanak warub nenek yopinyi mour nagabe ihishmorim arpesh douk Satan nubokadae nanunish abom iri. \p \v 39 Aria apak matik ihinyumorim mour anan neneken nyatogur Jerusalem bani ihirub warub apak Juda apakirub iri aria douk makripeshumen. Yah shan nagok um douk shenek nyiliman enen rowog kruse aria douk nagok. \v 40 Aria hakri biyeh atih nyumneh um, Iruhin wata shopunek nonohur nakitak. Nakitaki aria nenekan nanaki yopugunum matrun. \v 41 Aria anan madae nutogurum ihishmorim arpesh uwe, uwok. Natogurum apak atup, douk riguk Iruhin nanagraehapum mukripesh ananin yopinyi baraen iri. Douk nakitaki wonugwehw aria mani anan mawok worigun. \v 42 Aria nakripapuk dodogowinyi baraen um nakri mukripesh ananin baraen. Nakri gamo mukripesh um anan douk Iruhin nagraehanum ta nusuhwumesh kwotog eshudok watak shape iri arpesh shuni eshudok shagok iri. \v 43 Seiwok ihim-morim profet douk hakriyan-ukuk iri um anudok Jisas. Hakri ihishmorim arpesh shusuhw ananin baraen dodog shugipeshen iri, Iruhin ta nukweshih esheshish yoweishi inahos um enyudok Jisas ananin nyeigur atin.” \s1 Kupaishi Arpesh Douk Eshesh Madae Juda Iri Sharao Iruhin ananin Mishin \p \v 44 Abudok nyutob Pita apa nakripesh enyudok baraen obi nyutob, Iruhin ananin Mishin nyabuhi nyawish ihishmorim arpesh douk shape shemnek enyudok Iruhin ananin baraen iri. \v 45 Amam Juda henek bilip um Jisas aria hapei Jopa heir Pita hanaki iri, amam douk hakitak yowiyokuk abom um agundok Iruhin nekesh meyoh um ananin Mishin nyawish eshudok douk eshesh madae Juda iri uwe shopunek um. \v 46 Hakitak yowiyokuk um agundok hemnekesh sheneyagwreh kupakupainyi baraen aria shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw um. Aria Pita neyagwreh nakri, \v 47 “Eshudok arpesh douk shopunek sharao Iruhin ananin Mishin kabi apak Juda maren um. Namudok aria arpen ta mare enen nyunaki aria nyukripesh um mare shunek baptais uwe, uwok.” \p \v 48 Namudok aria Pita nakripesh dodogowinyi baraen um eshesh ta shunek baptaisum Jisas Krais ananin nyeigur. Douk shenek baptais iyoh aria shariganum nini eshesh shupe eneh karowih nyumneh shopunek. \c 11 \s1 Pita Natanam Jerusalem Aria Nakripesh Um Anan Neneken Iri Mour \p \v 1 Amam aposel hani eshesh Jisas ananish arpesh shape agudok shokugi nahobig Judia iri shemnek um agundok kupaishi arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe shemnek Iruhin ananin yopinyi baraen aria shasuhwen shagipeshen um. \v 2 Namudok aria abudok nyutob Pita nanak natograri Jerusalem obi nyutob, eshesh Juda shenek bilip aria dodogowish atish um agundok shatah yegeshiweruh um aria shahan shakri, \v 3 “Nyak nyanak nyawish kupaishi arpesh douk madae shutah esheshiruh yegeshiweruh iri uwe esheshit urupat aria nyani eshesh pawok worigun.” \p \v 4 Namudok aria Pita nakripesh baraen um ihishmorim shatograri iri eshudok eneshenesh. Aria nakripesh namudok. \v 5 Nakri, “Eik yape yenek beten abrudok debeiburi wabur Jopa aria yatik um kabi yabo anas yomnis um. Urkum mape aria yatik enen enyudok kabi anah debeihi rupahmori hape habuhi iruhw utag. Shasuhuguk nubatibus apubus sisiguk aria shape shakutuh habuhi agundok eik yapeum. \v 6 Gamo yatruh hurukatin aria yatik eneshenesh agundok atapishi mahish sharari ahudok rupah. Yatik enesh yabish, enesh wanarish madae shishoh iri uwe. Yatik anaguh yuguhw hwani armiguhw. \v 7 Yatrish aria yemnek anah mah. Aria enyudok arpen nyakri, ‘Pita, arigah nyukitak nyubo eshudok mahish nyishoh.’ \v 8 Aria eik yakri, ‘Debeini, adur atin uwok. Eik madae ishoh uwe eshudokmori mahish, douk shanabosusih madae yopish iri uwe.’ Eik yakri namudok. \v 9 Aria enyudok arpen nyeyagwrehi gani iruhw heven iri nyakri shopunek, ‘Eshudok douk Iruhin nenekesh yopish iri, nyak mare nyuhwaresh shanabosusih iri uwe, uwok.’ \v 10 Enyudok yatrin nyatogur biyeh atih aria wata shopunek sharaen nyatomoguk iruhw utag. \p \v 11 Aria abudok nyutob abom biom atun armam douk sheshopokam Sisaria hanakumogu hurmori eik aria douk hanak hatogur atudok eik yapenyat iri urupat. \v 12 Iruhin ananin Mishin nyakripe um mare ikana uwok. Nyakripe um ta ini amam muni atuh munak. Amam 6-poreim douk hagipesh Jisas aria hape Jopa iri shopunek haname manak um Sisaria. Manak matogur aria ihim-morim manak mawish Kornilius ananit urupat. Anudok douk neshopokugu amudok hanaku harauri eik iri. \v 13 Mawish aria nakripe agundok natik enen ensel nyawish nyeyotu numun ananit urupat um. Natrin aria nyakripan namudok. Nyakri, ‘Nyishopok anam armam hunak um Jopa aria hurmori anan arman shahwaran um Pita iri. Kupainyi nyeigur douk shahwaran Saimon. \v 14 Puruman punaki aria nukripep baraen um nyak nyuni ihishmorim shape nyakit urupat iri pumneken aria Iruhin ta wata nuraep putanam aria pupe wosik abom.’ \p \v 15 Douk arigah yanaki yahur baraen yape yakripesh, aria Iruhin ananin Mishin nyabuhi nyawishesh kabi riguk wata sagomatin nyabuhi nyawish apak um. \v 16 Aria eik urkum morum enyudok baraen riguk Debeini Jisas nakriyen iri. Nakri, ‘Jon nenek baptais-umesh abar, aria ipak ta punek baptais Iruhin ananin Mishin nyubuhi nyuwishep aria nyupenyep.’ \v 17 Eik yadukemesh abom um Iruhin douk nekesh meyoh enyudok atin Mishin kupaishi arpesh. Nekesh kabi riguk nako apak meyoh abudok nyutob munek bilip um Debeini Jisas Krais obi nyutob. Namudok aria eik douk madae debeini arman um iweshikuman yah Iruhin um nunek ananin mour um uwe, uwok.” \p \v 18 Douk shemnek enyudok baraen aria madae shukri um shuhon shukripan enenyenen uwe, uwok. Aria shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw aria shakri, “Namudok aria Iruhin douk nakri wosik um nubadig kupaishi arpesh esheshiruh aparuh um shukeshuk agabus yoweishi inahos shatanam shukon aparuh anan aria nutaurumesh shupe wosik abom ihih nyumneh.” \s1 Sagomatin Eshesh Iruhin Ananish Arpesh Shape Antiok Iri Sharao Nyeigur Kristen Um \p \v 19 Riguk abudok nyutob shabo Stiven nagok obi nyutob, eshesh shenekesh enenyenen eshesh shagipesh Jisas iri aria sharuwok shanak atin atinyuk. Enesh sharuwok shanak arigaha shanak shatogur shape Fonisia. Enesh shatogur shape enen unai nyeigurinyum Saiprus. Aria enesh douk shanak shape Antiok. Shanak shape aria shape shakripesh baraen eshesh Juda atish um Debeini Jisas. \v 20 Aria anam douk hagipesh Jisas aria hape enyudok unai Saiprus iri hani anam hape anabur wabur Sairini iri hanakum Antiok aria hakripesh baraen eshesh kupaishi shopunek. Hakrip eshesh Grik yopinyi baraen um Debeini Jisas. \v 21 Debeini nanakumam huruk nataurumam dodogowim atum hakripeshen aria sabaishi arpesh shenek bilip. Shakutukuk eneshenesh yoweishi inahos aria shatanam um Debeini. \p \v 22 Eshesh Iruhin ananish arpesh shapeik Jerusalem iri douk shemnek um enyudok aria sheshopok Barnabas nanak um Antiok um nutaurumesh. \v 23 Douk Barnabas nanak natogur aria natik um Iruhin nataurumesh meyoh aria shape wosik abom. Natik namudok aria nanadudareh abom. Aria gamo nakripesh baraen eshesh ihishmorim. Nakripesh um esheship urkwip purum dodogowish atish abom shugipesh Debeini ananin baraen namudok atin ihih nyumneh. \v 24 Barnabas anan douk yopuni arman. Iruhin ananin Mishin nyawishan abom nyapenyan wosik aria dodogowin atun abom um bilip. Namudok aria sabaishi arpesh shawish abom um eshudok Debeini ananish arpesh. \p \v 25 Aria Barnabas wata nanak um Tarsus um nurim Sol. \v 26 Nanak douk naparugan aria naranum Antiok. Aria shuknin kwar amam biom hani Iruhin ananish arpesh shape aria hape henek skulumesh abom sabaishi arpesh Iruhin ananin baraen. Aria douk abrudok wabur Antiok douk sagomatin arpesh shodowesh enyudok nyeigur Kristen eshesh shagipesh Jisas iri. \p \v 27 Aria abudok nyutob anam profet douk hapei Jerusalem habuhmori Antiok. \v 28 Aria Iruhin ananin Mishin dodogowin atin nyahur anan um amudok profet shahwaran um Agabus iri nakitak neyotu aria nakripesh enen baraen. Nakripesh um ta nyurub besh abom ihirub warub douk bape shukamum eshesh Rom iri. Abudok nyutob Klodius nape king obi nyutob, um nyurub besh obi um douk nuhut butogur. \v 29 Namudok aria eshesh shagipesh Jisas iri shabo baraen um shutorum utabor aria shunak shushopok-abor bunak um esheshishi arpesh douk shape Judia iri. Eshesh ihishmorim atin atin shanaborubuk iri utabor douk shasiyabor um biyeh kabi shanaborubuk um aria wabrabor shaborubuk um enyudok mour. \v 30 Douk shatorum-abor aria shanak sheshopokabor um eshesh Iruhin ananish arpesh esheshim debeimi gani Jerusalem. Shako Barnabas aria Sol harabor hanak. \c 12 \s1 Herot Nabo Jems Nagok Aria Noweshik Pita Nape Shunuweshik-ati Urupat \p \v 1 Aria abudok nyutob anudok king Herot nape nenekesh enenyenen enesh Iruhin ananish arpesh. \v 2 Anan nakri aria habo Jon ananin wanin Jems harpogishan hakwu bainat aria nagok. \v 3 Douk natik um eshesh Juda shanadudareh um agundok nakri aria habo Jems nagok um, aria wata nakripesh shasuhw Pita showeshikan shopunek. Anan douk nenek enyudok abudok nyutob eshesh Juda shenek debeguni worigun aria shawok bret douk shashaiteh aria madae tukitak debeiti iri uwe. \v 4 Douk nasuwan jurug aria naweshikan nape shunuweshik-ati urupat. Aria nubatib lainab um amam soldia hape heyohan. Abudok nubatib lainab heyotu heyohan iri douk heyotu um nubatim nubatim. Herot nakri agundok debeguni Pasovaigun worigun nunak nubuhuk aria nuhut ta nurauri Pita agundok ihishmorim arpesh shapeum aria nunekuman baraen aria non nugok. \p \v 5 Namudok aria Pita nape shunuweshik-ati iri urupat aria amam soldia hape heyohan. Aria eshesh Iruhin ananish arpesh douk shape aria dodogowish atish shape shenek beten sharig Iruhin um natauruman. \s1 Ensel Nyataurum Pita Nakutukuk Shunuweshik-ati Iri Urupat \p \v 6 Herot nakri ruwahepih aria kadak nuran nutograri aduk um nunekuman baraen. Aria abudok wab, biom soldia heyotu wobuwobur aria Pita douk huweshikan biyob senab neshuh orokohun. Anam kupaimi soldia douk heyohan heyotu wit um atudok shunuweshik iri sheshuh-atari urupat. \v 7 Aria ahudok atuh enen Debeini ananin ensel nyanaki nyeyotu agundok Pita neshuh um aria numunitum atudok shunuweshik-ati iri urupat gor atin nakusuk meyoh. Enyudok ensel nyeshudukesh Pita nakitak aria nyakri, “Kitak arigas.” Aria ahudok atuh senab batokweshihuk Pita ananis wis. \p \v 8 Aria enyudok ensel nyakripan nyakri, “Gamo washok let tupe dodog aria hur nyakish sandelahos ba reyesh.” \p Pita neshuhur neshur aria ensel wata nyakripan nyakri, “Hur nyakit saket reyot aria yowi nyugipeshe ba unak.” \v 9 Aria Pita nakutukuk shunuweshik-ati iri urupat nagipesh enyudok ensel nanak. Anan Pita douk madae nudukemesh um enyudok ensel nyeneken iri douk abom adurin atin abom um uwe, uwok. Anan nakri douk natik enesh eshudok meyoh kabi nabo yomnis natrish um. \v 10 Douk hanak heshagrakuk amudok heyohan heyotu harik iri soldia arigaha hanak heshagrakuk amudok anam heyotu hagiguk iri. Heshagrakuk amam aria hanak hatogurum atudok debeiti ainabit wit douk shejikat atin shawish abom um wabur Jerusalem um. Atudok wit atat meyoh tanajik-umam meyoh aria hatogur aduk. Hatogur hape hagim anah yah hanak aria ahudok atuh enyudok ensel nyakutukuk Pita. \p \v 11 Aria Pita douk nadukemesh um enyudok nyatogruman iri aria nakri, “Adur wo! Douk abom yadukemesh. Debeini neshopoki ananin ensel nyanaki nyataurume aria yaruwok um Herot ananis wis. Shopunek nyataurume yaruwok-umaguk enenyenen amaen douk eshesh Juda shakri shunekenyume iri.” \p \v 12 Douk nadukemesh um enyudok nyatogruman iri douk adurin aria nanak um Jon ananik amakek Maria okwokwit urupat. Anudok Jon kupainyi nyeigur douk Mak. Sabaishi arpesh shanaki shantorum shape atudok urupat aria shape shenek beten sharig Iruhin um nutaurum Pita. \v 13 Pita nanak nabo wit adukitum urupat aria Roda douk kwenek mour meyoh um enesh iri kwakitak kwanakumori kutik omi nyeyotu aduk. \v 14 Douk kwomnek Pita ananih mah kwadukemah aria kwanadudareh abom. Wit madae kwijikatuk uwe aria wata kwahur kwawish numun. Kwawish kwakripesh kwakri, “Pita nanudok neyotu aduk!” \p \v 15 Aria shakripok shakri, “Nyak nyenek rohw.” Aria okwok dodogowik otuk kwakri, “Adur wo! Nani neyotu aduk.” Aria eshesh wata shakripok shakri, “Nyanyudok ananin ensel.” \p \v 16 Aria Pita nape apa naguduk atudok wit. Douk shejikat shatrun aria shakitak yowiyokuk abom. \v 17 Aria naurumesh wis atus um nakri mare shiyagwreh, uwok. Aria nanak nakripesh um agundok Debeini natauruman nakutukuk shunuweshik-ati iri urupat natogrumori. Aria nakripeshuk nakri, “Pukrip Jems nini amudok anam ashukenyim warhim um enyudok nyatogrum eik iri.” Douk nakripeshuk namudok aria nakutukuk eshesh nanak kupaigunum. \p \v 18 Douk arigaha ruhur atin ruwahep aria amudok soldia madae hudukemesh abom um agundok Pita nanak mumam aria douk madae anan nupe um uwe. \v 19 Namudok aria Herot nakripesh shape shauriman abom. Shauriman aria madae shuparugan uwe. Namudok aria nenekumam kwotog amam soldia nakri um ta nom hugok. Douk enyudok nyanakuk aria Herot nakutukuk agudok shokugi nahobig Judia nanak nabuh nape anob nyutob abrudok wabur Sisaria. \s1 Herot Nagok \p \v 20 Herot nabuh nape Sisaria aria juwehosin um arpesh douk shape arbudok warub shahwarorub-um Taia aria Saidon iri. Namudok aria arbudok biarub warubish shanak shantorum atugun aria shanaki shatrun. Sagomatin sharik shani Blastus douk debeini um anan king neshuhom iri rum aria shabo baraen nyape atugun. Douk nakri wosik um nutaurumesh aria kadak shanaki shutik king Herot. Aria shakripanum shupe atugun, wanogwiruh uwok. Um maresh? Arpesh shape abudok amnab nahobig iri, esheshigun worigun douk apa shanak shape shanatorgun king Herot ananig nahobig. \p \v 21 Aria anan king Herot nagraeh anah nyumnah. Arigaha douk ahudok nyumnah hanak hatograri aria nakitak nor eneh rupeh amam king atum hehur iri rupeh. Nenekeh douk aria nakih netem ananin debeinyi wagitur aria nape nakripesh enen baraen. \v 22 Douk armam armago shatik namudok aria shahwar shakri, “Anudok douk madae anan meyohin arman niyagwreh uwe, uwok. Anudok anan douk anan god!” \v 23 Aria ahudok atuh enen Debeini ananin ensel nyabo king Herot aria arugeh hapeyan. Um maresh? Anan Herot madae nukrip eshudok armam armago um shutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw uwe, uwok. Aria nape nanatrish shape shatuk ananin nyeigur atin nyato iruhw. Namudok aria eshuguh hwatograri gani numuninum aria nagok. \p \v 24 Aria Iruhin ananin baraen dodogowin atin nyanak sabaigunum, sabaishi arpesh shemnek aria shenek bilip um Jisas. \p \v 25 Barnabas nani Sol heyatok amamin mour Jerusalem aria wata hakutukuk agundok hanakum Antiok. Jon kupainyi nyeigur shahwaran um Mak iri shopunek haran nanamam hanak. \c 13 \s1 Iruhin Ananish Arpesh Sheshopok Barnabas Nani Sol Hanak Sabaigunum Henek Iruhin Ananin Mour \p \v 1 Anam profet hani tisa omi douk hani eshesh Iruhin ananish arpesh shape abrudok wabur Antiok. Amamish nyeiguhw eshudok, Barnabas iri Simeon. Simeon ananin enyudok enen nyeigur douk Niger. Anan Lusius douk nanaki debeiburi wabur Sairini iri. Anan Manain. Anan douk anudok debeini um gavman iri Herot ananish amakenyish sharan nani eshesh nape iri. Aria anan douk Sol. \v 2 Anob nyutob aria eshesh shashakur um worigun aria shape shenek beten atin. Shenekesh namudok aria Iruhin ananin Mishin nyakripesh nyakri, “Pukwiraeh Barnabas nini Sol um hunak hunek enyudok mour douk yahwaram um huneken iri.” \v 3 Namudok aria shashakur um worigun shape meyoh aria shape shenek beten sharig Iruhin um nutaurumam. Showemam wis aria sheshopokam hanak. \s1 Barnabas Nani Sol Hatogur Hakripesh Iruhin Ananin Baraen Enyudok Unai Nyeigurinyum Saiprus \p \v 4 Iruhin ananin Mishin nyohur Barnabas nani Sol aria nyeshopokam hanakum Selusia. Habuh agundok aria harao korohuk hanakum enyudok unai nyeigurinyum Saiprus. \v 5 Arigaha douk hanak hatogur Salamis aria hape hakripesh Iruhin ananin baraen gani numun eshesh Juda esheshig shape sheneyagwreh baraen-ogwi urusag. Jon Mak douk neiram um nutaurumam um mour. \p \v 6 Hakitak hawish hanak ihirub warub enyudok unai aria hanak hatogur Pafos. Hatogur Pafos aria haparug anan arman shahwaran um Barjisas iri. Anan douk anan eshesh Juda esheshin nenek rohwumesh iri profet. Aria anan napeum nenek ouruh hani sabagwiruh iri. \v 7 Anudok arman Barjisas douk nani anan debeini um gavman um enyudok unai iri hape. Ananin nyeigur Sergius Paulus. Anan douk nadukem enenyenen iri. Aria narig Barnabas iri Sol um hunaki hutrun. Um maresh? Anan nakri numnek Iruhin ananin baraen. \v 8 Aria anudok arman Elimas nape natupok baraen. Anan douk anudok arman douk napeum nenek ouruh hani sabagwiruh iri. Aria shawanam ananin nyeigur um eshesh Grik esheshin baraen aria shahwaran Elimas. Elimas nakwiraeh um nakri nuwanamaguk Sergius Paulus um anan mare nusuhw Debeini ananin baraen nugipeshen, uwok. \v 9 Aria Sol, enyudok enen nyeigur shahwaran um Pol iri narao Iruhin ananin Mishin nyapenyan wosik abom aria natrun duk Elimas. \v 10 Aria nakripan nakri, “Satan ananin nuganin! Nyak nyenek horim abom um ihihumori yopihi aih. Aria shukninyum ihinyumori shenek rohwumesh-umeh iri aih hani ihihumori yoweihi aih. Nyak nyape nyabirak um nyuwanam Iruhin ananin adurin baraen um nyutogur rohwotuhw-inyi. Aria nyak ta nyakri uwok um nyukutihukuk ehudok aih, uwok? \v 11 Aria mnek! Douk Debeini ta nen aria nyakis nabes ta sishuk. Nyumneh ta mare nyutrih aria ta nyupe namudok atin um eneh nyumneh.” \p Pol nakripan namudok aria ahudok atuh enen enyudok kabi onog behrabigwi orug um gwabuhi goweshiguk ananis nabes. Aria nape narahaen nanak um nakri nuparug enen arpen um nyusuhw ananin rogur aria nyiyabigan yah. \v 12 Douk nape debeini um gavman um enyudok unai iri natik enyudok aria nenek bilip um Debeini. Anan nakitak yowiyokuk abom um Debeini ananin baraen douk Pol nani Barnabas heyagwrehen iri. \s1 Sol Nani Barnabas Hanak Henek Mour Wabur Antiok Douk Bape Agudok Shokugi Nahobig Shahwarag Um Pisidia \p \v 13 Pol nani amam heiran iri hakutukuk Pefos harao korohuk hanak hatogur wabur nyeiguriburum Perga. Abrudok wabur douk bape agudok shokugi nahobig Pamfilia. Aria Jon wata nakwutumuk natanamum Jerusalem. \v 14 Amam hakutukuk Perga aria hanak hatogur Antiok. Antiok douk bape agudok shokugi nahobig nyeigurigum Pisidia. Arigaha ahudok nyumnah Sabat douk eshesh Juda madae shunek mour ahi uwe hanak hatograri, aria hanak hawish hape atudok urupat douk eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari. \v 15 Hawish hape aria debeimori um atudok urupat iri hatarih Iruhin ananin lo seiwok nakoguk Moses enyi um jurug aria hatarih enen baraen shopunek douk seiwok amam profet henyemaguk iri. Douk hakripesh baraen um jurug aria henekumam baraen Pol nani Barnabas. Baraen enyudok. Hakri, “Ashukenyim, ipak enen baraen um pakri pukripesh um shupe dodogowish um, apak wosik makri punaki pukripeshen douk.” \p \v 16 Hemnek namudok aria Pol nakitak neyotu naurumesh wis aria nape nakripesh. Nakri, “Ipak Israel pani ipak ihipmorim kupaipari douk penek lotu um Iruhin iri, ipak pumnek eikin baraen. \v 17 Eshesh Israel shenek lotuman iri Iruhin nagraeh apakish yamehesh aria abudok nyutob shanak shape kupaishi esheshib amnab Isip obi nyutob, anan douk nenekesh shatogur sabaishi meyoh abom. Shape agundok arigaha anan douk dodogowin atun abom, aria naraesh shakutukuk Isip shanaki. \v 18 Shanaki shanak shape wehigunum arpesh uwok um aria anan nape nataurumesh. Eshesh shakana uwok um anan madae shumnek ananin baraen, aria anan nani eshesh nape nataurumesh um 40-poreish kwarahos. \v 19 Nanunu 7-poreis debeisi awiros um arpesh abudok amnab Kenan aria nekesh amnab ananish arpesh eshesh Israel shagremab. \v 20 Enyudok ihinyumorim douk nyatogur atin hurukatin um sabaishi 450-poreish kwarahos. Enyudok nyanakuk aria nenekumesh debeimi armam jas um heyohesh iri. Debeimi heyohesh arigaha anudok profet Samuel natogur. \p \v 21 Aria abudok nyutob shakrip Samuel um nunekumesh anan king obi nyutob, Iruhin nagraehumesh Kis ananin nuganin shahwaran um Sol iri natogur esheshin king. Nape king um 40-poreish kwarahos. Anudok arman king Sol douk nakitak opudok Benjamin ananip awirop. \v 22 Aria Iruhin neyatakuk Sol aria nenek Devit nape esheshin king. Baraen Iruhin nakrip arpesh um shudukem Devit um douk enyudok. Nakri, ‘Eik yaparug Jesi ananin nuganin Devit. Eik urkum manawashaman aria anan ta nunek ihinyumori mour douk eik ikripanum nuneken iri.’ \v 23 Aria Iruhin nenek enyudok mour nyatogur kabi seiwok nakri adurin atinyi baraen um ta nuneken nyutogur iri. Agundok atap Devit ananip awirop panak arigaha Iruhin nagraeh Jisas um nurao apak arpesh mutanamum Iruhin aria mupe wosik. Nagraehan aria neshopokan nanakumori Israel. \p \v 24 Jisas wata nutogur uwe aria Jon nenek baptaisumesh iri nape nakripesh baraen ihishmorim eshesh Israel. Nakripesh um shukeshuguk agabus yoweishi inahos, shatanam shukon aparuh Iruhin aria shunek baptais. \v 25 Jon hurukatin um niyatok ananin mour aria nakripesh nakri, ‘Ipak pakana eik amiapen? Eik madae anudok arman douk pape patrugun uman ta nutograri iri uwe, uwok. Aria mnek! Arman pape patrugun-uman iri ta eik iyatok eikin mour um jurug, aria anan ta kadak nutogur. Aria eik douk madae debeiwe iri um ikweshih madururuh ananiyu su uwe, uwok. Anan douk debeini arman abom.’” \p \v 26 Pol baraen apa nape nakripesh nakri, “Ipak Israel eikip ashukenyim owarhim douk Abraham nahwarepum yamehem iri pani kupaipari penek lotu um Iruhin iri, enyudok baraen um Iruhin nurap mutanamori mupe wosik um douk neneken nyanakumori apak ihipmorim. \v 27 Shape Jerusalem iri armam armago shani esheshim debeimi madae shudukemesh um anan douk nunakumori nutaurumesh aria wata nuraesh iri uwe, uwok. Esheship urkwip madae gamo purumen wosik uwe enyudok baraen seiwok amam profet henyemaguk aria shape shatarihen ihih nyumneh Sabat douk eshesh Juda mour uwok shape meyoh ehi. Aria shenek amamin baraen nyatogur adurin um shabo Jisas nagok um. \v 28 Madae shuparug enesh yoweishi inahos uwe douk nenekesh um ta shon nugokumesh, uwok. Aria sharig Pailat um non nugok. \v 29 Douk shenek enenyenen mour riguk amam profet henyemaguk Iruhin ananik Buk iri baraen nyakrium ta shuneken-uman iri um jurug, aria shabrean-ari rowog kruse shanak sharuman onohw wonugwehw. \v 30 Aria Iruhin wata norukwan yapis aria wata nakitaki. \v 31 Aria sabaihi nyumneh natogurum amam armam douk hapei Galili heiran hanakum Jerusalem iri. Natogrumam aria hatrun. Aria douk amudok armam douk hape hakripap ananin baraen apak Israel. \p \v 32 Aria ohwak douk enyudok wanakumori wakripep enyudok yopinyi baraen. Baraen enyudok. Enyudok mour seiwok Iruhin nakripesh enen adurin atinyi baraen apakish yamehesh um ta nuneken-umesh iri douk enyudok \v 33 neneken um nutaurum apak esheshish batowish. Um agundok Jisas nagok aria wata nonohur nakitaki um. Baraen nyetem Iruhin ananik Buk Song iri douk nyetem namba 2 Song. Baraen enyudok, \q1 ‘Nyak eikin Nuganin. Doukih eik yatogur jurug nyakin Yain.’ \m \v 34 “Baraen douk Iruhin nakriyen um ta nuhur Jisas nukitaki aria mare nutar abom um douk enyudok. Nakri, \q1 ‘Eik ta ikep enesh yopiyopishi abom eshudok kabi riguk yakripan adurin atinyi baraen Devit um ta ikenyesh iri. \q1 Aria eshudok adur ta shutogur kabi eik yakri adurin atinyi baraen um.’ \m \v 35 Namudok aria enen baraen shopunek nyetem Buk Song iri nyakri namudok. Nyakri, \q1 ‘Nyak ta mare nyunek nyakin yopuni arman nasuhw nyakin mour iri nugok nutaraguk abom uwe, uwok.’ \p \v 36 “Apak ihishmorim douk madukemesh. King Devit napeyehi nyumneh, anan douk nagipesh Iruhin nakri-enyi atin aria nagok. Nagok douk sharuman hurukatin um sharom ananim yamehem um aria natar. \v 37 Aria anudok arman douk nagok aria Iruhin wata nonohur nakitaki douk madae nutar uwe. \v 38 Namudok aria ashukenyim owarhim, ohwak wakri ipak ihishmorim gamo pudukemesh. Ohwak wakripep baraen namudok. Wakri anudok arman Jisas ta wosik nutaurumep nuneguk ipakish debeishi shokwish penekesh iri yoweishi inahos. \v 39 Lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi ta mare nyuneguk ipakish yoweishi aria Iruhin nutrip nuhwarep yopishi arpesh, uwok. Aria ihishmorim arpesh shenek bilip um anudok arman Jisas iri, Iruhin douk nahwaresh yopishi arpesh. \v 40 Aria ipak gamo pudukemesh um enyudok seiwok amam profet hakriyenyuk iri um mare nyutogrumep, uwok. Baraen enyudok. Hakri, \q1 \v 41 ‘Ipak peyagwreh enenyenen yoweinyi um Iruhin ananin baraen iri, ipak putrugun pugugak pupe aria pugok! \q1 Eik yenek enen mour ahudok nyumneh um ipak papeyeh iri. \q1 Aria enen arpen nyukri nyukripep um enyudok mour douk eik ta ineken iri, aria ipak ta mare pukri adurin, uwok.’” \p \v 42 Pol nani Barnabas hakutukuk atudok urupat hape hatogur aduk aria eshesh armam armago shakripam um wata hunaki ahudok anah nyumnah Sabat douk eshesh Juda shape meyoh ahi aria gamo hukripesh enyudok atin baraen. \v 43 Douk shakutukuk urupat shatogur aduk aria sabaishi Juda shani kupaishi iri armam armago douk shagipesh eshesh Juda shenek lotu iri, shani Pol nani Barnabas shanak. Shanak aria amam gamo hakripesh baraen um hakri huhur esheshiruh aparuh aria shupe dodogowish atish um agundok Iruhin nape nataurumap meyoh um. \p \v 44 Douk arigaha ahudok anah nyumnah eshesh Juda mour uwok shupe meyoh ahi hanak hatograri, aria hurukatin um ihishmorim arpesh shape abrudok wabur iri shanakumori shumnek Debeini ananin baraen. \v 45 Aria eshesh Juda shatik sabaishi armam armago shanaki shantorum aria shenek nyigiya. Esheshiruh aparuh yoweruh abom aria shape shakri uwok um Pol nakripesh-enyi baraen shenekan enenyenen. \p \v 46 Shenekesh namudok, aria Pol nani Barnabas dodogowim atum heyagwreh baraen aria hakripesh hakri, “Douk adur. Enyudok Iruhin ananin baraen ta urik ukrip ipak Juda purik. Aria pekenyuk agabus aria namudok douk ipak meyoh pakri ipak madae yopipari um pupe wosik abom ihih nyumneh uwe, uwok. Namudok aria douk ta ukutipukuk unak um kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe aria ukripeshen. \v 47 Um maresh? Debeini douk nakripap dodogowinyi baraen namudok, nakri, \q1 ‘Eik yenek ipak jurug pape kabi enen lam um, um kupaishi arpesh ta shunatrugun um. \q1 Um putaurum ihirub warubishi arpesh shape agundok atap iri, \q1 aria Iruhin wata nuraesh shutanamori shupe wosik abom.’” \p \v 48 Kupaishi arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe shemnek enyudok baraen aria shanadudareh. Shakri Debeini ananin baraen yopinyi abom. Aria eshudok ihishmorim douk Iruhin nagraehesh jurug um shupe wosik abom ihih nyumneh iri douk shasuhw ananin baraen dodog shagipeshen. \p \v 49 Aria Debeini ananin baraen nyanak ihirub warub bape agudok shokugi nahobig Pisidia iri. \v 50 Aria eshesh Juda shahur ono nyeiguhw shato iruhw iri owi armago douk wenek lotu um Iruhin iri wani debeimi um abrudok wabur iri aria juwehosish um Pol nani Barnabas. Shape shenekam enenyenen aria sheneyagwreh dodog um hukutukuk esheshib amnab ba hanak. \v 51 Hakitak um hunak aria hagudupeshuk nyupruk amamiruh yeriweruh kwakusuk abrudok wabur Antiok aria hanak um Aikoniam. Hagudupeshuk nyupruk um eshesh shutik aria shudukemesh um eshesh douk baraen nyapenyesh um ehudok eshesh shenekeh iri aih. \v 52 Amam hanakuk, aria eshesh Antiok shagipesh Jisas iri douk sharao Iruhin ananin Mishin nyapenyesh wosik abom aria shanadudareh shariguk. \c 14 \s1 Pol Nani Barnabas Henek Mour Aikoniam \p \v 1 Hanak hatogur Aikoniam aria henekesh namudok atin kabi hanak kupairubi warub um. Hanak hawish eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat aria hape hakripesh Debeini ananin baraen. Hakripesh baraen wosik douk sabaishi Juda shani eshesh Grik shemneken aria shenek bilip um Jisas. \v 2 Aria eshesh Juda douk shakri uwok um shunek bilip iri juwehosish um eshesh Kristen aria sheshuhuri shenekesh juwehosish um kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe. Aria esheshiruh aparuh douk madae hur wosik um eshesh shugipesh Jisas iri uwe, uwok. \v 3 Aria Pol nani Barnabas hape roubi nyutob abrudok wabur Aikoniam. Hape aria dodogowim atum hakripesh Debeini ananin baraen. Aria Debeini nomuhur henek enenyenen Iruhin atun neneken iri mour. Heneken namudok aria Debeini neyabig arpesh aria shadukemesh shakri baraen hakripesh-enyi um agundok Iruhin nutaurumesh meyoh um douk adurin atin. \v 4 Aria eshudok sabaishi arpesh shape abrudok wabur iri shakitak shanosiyam. Wobresh shaniguk amam aposel aria wobresh shaniguk eshesh Juda sik. \v 5 Namudok aria kupaishi arpesh shani eshesh Juda shani ihim-morim esheshim debeimi shakitak shakri shunekam enenyenen amam biom aposel. Shakri shukwumam utabor shom hugok. \v 6 Douk hemnek um enyudok aria hakitak haruwok hanak. Hanak um biarub debeirubi warub shahwararub um Listra aria Derbe bani anarub bape iri hurukatin iri douk bape agundok shokugi nahobig Likonia iri. \v 7 Hanak aria hape hakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen agundok. \s1 Pol Nani Barnabas Henek Mour Listra \p \v 8 Anan arman aiyas yowegas aria madae nurahaen atin iri uwe douk nape abrudok wabur Listra. Watak nor apahw obi nyutob aiyas yowegas aria amakek douk kwanabuki. Anan madae nurahaen atin uwe, uwok. \v 9 Aria anan douk nape nemnek Pol um nape nakripesh baraen um. Pol natrun duk anudok arman aria natik um anan nenek bilip nakri Jisas ta nugabeyan. \v 10 Aria nakripan debeg nakri, “Kakitak yetu iruhw!” Aria anudok arman naprok nato nakitak neyotu iruhw aria nape nanarahaen nanak. \p \v 11 Douk sabaishi armam armago shatik enyudok Pol neneken iri aria shape shahwar um esheshin ganiganigin baraen douk sheyagwrehen agudok shokugi nahobig Likonia iri aria shahwar shakri, “Amam godomi douk hanakumori armam aria amudok habuhumap iri!” \v 12 Barnabas douk shahwaran anudok god Sus. Aria Pol douk neyagwreh baraen iri, namudok aria shahwaran Hermes.\f + \fr 14:12 \ft Eshesh Grik apa shakri sabaimi godomi hape. Shakri anudok god Sus, shakri anan douk debeini abom um ihim-morim esheshim godomi. Aria anudok anan god Hermes, ananin mour douk shakri narahem baraen.\f* \v 13 Atudok debeiti urupat shenek lotu um anudok god Sus atari douk tatao adukehah um abrudok wabur. Aria anan pris douk apa nenek ofa um eshudok nako Sus iri nanak narauri enesh ababish bulmakauhos shani aruruhish douk shagrugeshi madururuh iri. Naraesh nanakumori atudok debeiti wit douk shawish abrudok wabur um. Um maresh? Anudok pris nani eshudok sabaishi arpesh shakri shunek ofa um eshudok bulmakauhos shuko Pol nani Barnabas. \p \v 14 Douk Pol nani Barnabas hemnek um enyudok shakri shuneken-umam iri aria hakri uwok abom aria hawor amamih rupeh. Aria hahur hanak hawish agundok eshudok sabaishi arpesh sheyotum aria hahwar hakri, \v 15 “Ohwakishi arpesh, ipak peneken um enyudok mugu? Ohwak douk armam meyoh kabi ipak um! Ohwak wanakumori ukripep Iruhin ananin yopinyi baraen um pukutukuk ehudokmori rohwih aih. Um agundok penek lotu um madae adurimi godomi um aria putanamum anudok adurin Iruhin douk nape ihih nyumneh iri. Anan douk nenek iruhw heven bani agundok atap aria youg aria nenek ihishmorim eneshenesh shape-nyogun iri. \v 16 Adur seiwokib nyutob, anan douk nape nanatrish meyoh ihishmorim awirosish arpesh aria shagipesh enenyenen eshesh kanak shakri shuneken iri. \v 17 Aria anan douk madae nunobeshuk-umep uwe, uwok. Anan apa nenekumep yopihi aih. Napei iruhw heven aria nenek eshah horumepari. Nenek worigun natogrumep sabaiguni um yopubi nyutob. Nekep worigun natogrumep aria nenekep panadudareh pariguk.” \v 18 Hakripesh enyudok baraen eshudok sabaishi arpesh aria madae shumneken uwe. Aria henek debeinyi mour um hakri mare shunek ofa um eshudok bulmakauhos shuko amam, uwok. \s1 Shakwuman Utabor Pol \p \v 19 Aria eshesh Juda douk shapei arbudok biarub warub Antiok bani Aikoniam iri shanakumori Listra. Shanaki shagiyagiman meyoh um esheship urkwip um enen rohwin baraen um sabaishi abrudok waburishi arpesh aria shemneken shakri adur. Namudok aria shakwuman utabor Pol shanukan shatogur adukehahum abrudok wabur. Eshesh shakri nagok jurug. \v 20 Aria abudok nyutob eshesh shagipesh Jisas iri shanaki sheyotu sheyar-sharihan obi nyutob, anan wata nakitak aria nawish abrudok wabur. Ruwahepih aria nani Barnabas hanak um Derbe. \s1 Pol Nani Barnabas Harahe Hanak Hakripeshuk Baraen Eshesh Shagipesh Jisas Iri Um Shupe Dodog Um Bilip \p \v 21 Hanak hatogur Derbe aria hape hakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen agundok. Aria henek sabaishi arpesh shagipesh Jisas. Aria wata hatanamum Listra. Hatogur Listra aria hanak um Aikoniam. Hanak hatogur Aikoniam aria wata hatanamum Antiok douk bape agudok shokugi nahobig Pisidia iri. \v 22 Hanaki arbudok warub aria dodogowim atum hape hakripeshuk baraen eshesh shagipesh Jisas iri um agundok shunek bilip dodogowish atish um. Hakripeshuk hakri, “Apak makri muwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um, aria sagomatin apak ta muwish um sabainyi amaen.” \v 23 Hatanam hanaki obi nyutob, ihirub warub Iruhin ananish arpesh shapenyarub iri douk hagraeh-umeshuk armam sisigum atin um heyoh eshesh Kristen iri. Hakri uwok um worigun aria henek betenumeshuk. Henek beten hakrip Debeini shenek bilipman iri um nutaurumesh aria shur ananis atus wis. \p \v 24 Hawish hanak heyatak warub agudok anag shokugi nahobig Pisidia um jurug, aria hanak hatogur agudok anag shokugi nahobig nyeigurigum Pamfilia. \v 25 Aria hakripesh baraen anabur wabur nyeiguriburum Perga. Hakripeshuk agundok aria habuhum Atalia. \p \v 26 Hanak habuh abrudok wabur aria harao onok korohuk hatanamum Antiok. Hatanamum abrudok wabur douk riguk eshesh Iruhin ananishi arpesh shenek beten sharig Iruhin um nutaurumam meyoh, hur ananis wis atus aria hunek enyudok mour um. Aria douk enyudok heneken heyaten aria wata hatanamori. \v 27 Hanak hatograri Antiok aria henekumesh baraen ihishmorim Iruhin ananish arpesh shanaki shantorum aria hakripesh um ihinyumori mour douk Iruhin nataurumam aria nohur amamish roguhw neneken iri. Aria shopunek hakripesh um agundok Iruhin neyabigesh yah kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe um shunek bilip um Jisas um. \v 28 Aria hani eshesh shagipesh Jisas iri hape roubi nyutob agundok. \c 15 \s1 Debeimi Hantorum Hape Jerusalem Heyagwreh Baraen \p \v 1 Anam armam hape agudok shokugi nahobig Judia aria hanakumori Antiok. Hanaki aria hape hakrip eshesh Kristen hakri, “Aria ipak mare putah yegeshiweruh kabi Moses nakripeshuk-enyi lo nyakri um, Iruhin ta mare nuraep putanamori pupe wosik abom, uwok.” \v 2 Hakripesh namudok aria Pol nani Barnabas hani amam hanatutukem aria hani amam hanitok debeinyi baraen. Namudok aria eshesh Iruhin ananish arpesh shagraeh Barnabas aria Pol hani anam abrudok waburimi Kristen shopunek um hunak um Jerusalem. Hunak um huni amam aposel aria eshesh Kristen esheshim debeimi hiyagwreh um enyudok baraen. \p \v 3 Shagraeham aria sheshopokam hanak. Aria abudok nyutob hawish hanak agusudok shokugosi nahobigos Fonisia iri Samaria obi nyutob, amam douk hape hakripaguk eshesh Kristen um agundok kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe shatanam shakon aparuh Iruhin um. Ihishmorim Kristen shemnek enyudok baraen aria shanadudareh shariguk. \p \v 4 Hanak arigaha hanak hatogur Jerusalem aria Iruhin ananish arpesh shani esheshim debeimi shani amam aposel shanaki shakam roguhw shanadudarepam. Aria hakripesh um enenyenen mour douk Iruhin nohur amamis wis neneken nyatogur iri. \p \v 5 Aria enesh shenek bilip aria douk shaniguk amam Farisi sik iri shakitak sheyotu aria shakri, “Eshudok kupaishi arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe, ipak ta putah esheshiruh yegeshiweruh aria pukripesh um shugipesh lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi.” \p \v 6 Namudok aria amam aposel hani eshesh Kristen esheshim debeimi hantorum hape aria hape heyagwreh um hugapesh enyudok baraen. \v 7 Douk heyagwreh rounyi baraen um jurug aria Pita nakitak neyotu nakri, “Eikim ashukenyim owarhim, ipak douk padukemesh. Riguk sagomatin douk mape aria Iruhin nakop mour. Aria eik douk neke enyudok mour um ikrip kupaishi ananin yopinyi baraen um shumneken aria shunek bilip um anan. \v 8 Aria Iruhin douk nadukem ihishmorim arpesh um apakip urkwip iri douk neyabig apak Juda abom um agundok anan urkum manawasham kupaishi arpesh um. Neyabigap um agundok nekesh ananin Mishin kabi riguk nako apak um. \v 9 Kupaishi douk madae nukesh anah yah aria apak Juda nukop anah kupaihi uwe, uwok. Eshesh shenek bilipuman. Douk namudok aria nagabeyeshuk um eneshenesh shapenyesh iri yoweishi nenekesh abom shatogur yopish. \v 10 Namudok aria douk ipak pakri pukwiraeh Iruhin um maresh? Um agundok pakri puwemesh amaen eshesh shagipesh Jisas iri um. Enyudok amaen um mugipesh lo um, apakish yamehesh shani apak douk mabirak um munyusah mabirak matik uwok. \v 11 Aria apak menek bilip makri Jisas nataurumop meyoh aria Iruhin ta wata nurap mutanamori mupe wosik. Nurap kabi narik narao eshesh kupaishi arpesh um.” \p \v 12 Pita neyagwreh um jurug aria ihishmorim sheneyagwreh. Sheneyagwreh aria shape shemnek Barnabas nani Pol heyagwreh baraen. Hakripesh um enenyenen debeinyi mour douk Iruhin nataurumam nohur amamis wis neneken nyatogur aria kupaishi shatrin iri. \p \v 13 Douk heyagwreh um jurug aria Jems nakitak neyagwreh nakri, “Eikishi arpesh, ipak pumnek eikin baraen! \v 14 Saimon douk nakripesh um agundok sagomatin Iruhin urkum manawasham kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe, aria nagraeh enesh um shupe ananish abom um. \v 15 Amam profet amamin baraen douk nyatogur adurin nyagipesh enyudok baraen douk Pita nakripap-enyi. Baraen enyudok. Iruhin nakri, \q1 \v 16 ‘Kweipon eik ta wata itanamori, \q1 aria atudok Devit ananit tetu iri urupat \q1 ta wata itahur irokat.\f + \fr 15:16 \ft Enyudok baraen madae nyukri um adurit urupat uwe, uwok. Enyen douk nyakrium Devit ananip awirop. Eshesh douk shakutukuk Iruhin ananin baraen aria nyeigur nyabuhuk um shupe debeishi um.\f* \q1 Eneshenesh sharok urupat um douk yowesh \q1 aria ta wata itahur irokat. \q1 \v 17 Eik inekesh namudok um ihishmorim arpesh douk \q1 eshesh madae Juda iri uwe ta shupe shurim Debeini. \q1 Ihishmorim douk eik yanagraehesh um shupe eikish iri.’ \q1 \v 18 Seiwok Debeini nakriyuk enyudok baraen aria douk shopunek douk nakriyen.” \p \v 19 Jems wata nakri, “Eik yakri namudok. Yakri eshudok kupaishi douk shemnek Iruhin ananin baraen aria shape shatanam shakon aparuh anan iri, yakri apak Juda mare mukesh debeinyi mour um shugipesh apakin lo, uwok. \v 20 Aria munek anap shup punakumesh aria mukripesh um mare shuwok worigun mahish douk shenek ofamesh shako rohwimi godomi iri. Mukripesh um mare shonukesh armam armago shenek wehrur meyoh um. Mukripesh um mare shuwok mahish douk arpesh shukwunishesh aruhwiguhw meyoh shugok shutahesh iri. Aria shopunek mukripesh um mare shuwok owishibor, uwok. \v 21 Apak douk madukemesh. Seiwok arigaha douk enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi douk shape shatarihen urusag apak Juda mape meyagwreh baraen-ogwi um ihih nyumneh Sabat. Aria enyudok baraen douk shakripeshen ihirub debeirubi warub.” \s1 Shenek Shup Panak um Kupaishi Kristen Douk Eshesh Madae Juda Iri Uwe \p \v 22 Namudok aria amam aposel hani ihishmorim Iruhin ananish arpesh shani esheshim debeimi shabo baraen aria shakri shugraeh anam armam um eshesh kanak um hunak huni Pol iri Barnabas hunam Antiok. Aria shagraeh Judas douk nanahwar enyudok enen nyeigur Barsabas iri nani Sailas. Amudok biom armam, amam douk heyotu harik um eshesh Kristen iri. \v 23 Shagraeham aria shakam opudok shup hasuwop hanak. Baraen nyetem shup iri nyakri namudok. Nyakri, \b \pi1 Apak aposel mani eshesh Kristen esheshim debeimi douk ipak pohwarapum ashukenyim iri menekumep-ogu opudok shup ipak apakim ashukenyim douk ipak madae Juda iri uwe. \pi1 Apak makri yopuhi nyumnah um ipak ihipmorim pape abrudok wabur Antiok iri pani ipak douk pape agusudok biogos shokugosi nahobigos Siria iri Silisia. \pi1 \v 24 Apak memnek um agundok anam apakim hagipesh Krais iri hanaku hakripep enen rohwin baraen henekep pakitak yowiyokuk aria aparuh yoweruh um. Apak madae mukripam um hunaku hunek enyudok uwe, uwok. \v 25 Memnek namudok aria mantorum mape atugun aria ihishmorim mabo baraen makri wosik um mugraeh anam armam um huraumep-ogu baraen iri. Hunigu apakim arpeshim Barnabas iri Pol hunaku. Apak douk urkwip panawashamam abom iri. \v 26 Amudok biom douk madae hunogugur atin um agundok henek apakin Debeini Jisas Krais ananin mour aria arpesh shom hugok um uwe, uwok. \v 27 Namudok aria moshopoku Sailas iri Judas hanaku. Amam ta wata hukripep nukwatog meyoh enyudok atin baraen douk menyemagu shup iri. \v 28 Iruhin ananin Mishin nyani apak mape aria mabo baraen makri wosik um mare wata muwemep anab bugob, uwok. Aria apak makri enyudokmori mare wata puneken, uwok. Enyudokmori. \v 29 Mare puwok worigunish mahish douk shenek ofamesh shako rohwimi god omi um, mare puwok owishibor, mare puwok mahish douk shakwunishesh aruhwiguhw meyoh shagok shatahesh iri, mare shenek wehrur meyoh um. Ipak pugipesh ehudokmori aih um douk ta punek yopinyi. Baraen enyudok atin. \pi1 Yopuhi nyumnah ipak. \b \p \v 30 Shenek shup shakomap hasuop aria sheshopokam hanakum Antiok. Hanak hatogur aria hahwar ihishmorim Iruhin ananish arpesh shanaki shantorum aria hekesh shup. \v 31 Douk shatarih baraen sheyaten aria shanadudareh abom. Um maresh? Enyen douk yopinyi um nyutaurumesh shupe dodogowish um bilip aria esheshiruh aparuh yopuruh. \v 32 Judas nani Sailas amam kanak douk hatogur profet. Aria roubum nyutob hape hakripesh sabainyi yopinyi baraen eshesh shagipesh Krais iri aria shatogur dodogowish um bilip. \v 33 Douk hape anob nyutob Antiok um jurug aria eshesh Kristen shenekumam yopihi nyumneh aria wata sheshopokam hatanam hanak um eshudok douk sheshopokam hanaki iri. \v 34 [Aria Sailas wata shopunek nakri nupeik Antiok.] \v 35 Aria Barnabas iri Pol douk hape Antiok. Hani sabaishi shape shenek mour um shakrip eshesh shape Antiok iri Kristen um Iruhin ananin baraen shakripesh aria shenek skulumesh um shudukemen wosik. \s1 Pol Nani Barnabas Hanadi-yogurum \p \v 36 Anah nyumneh hanak hadiguk aria Pol nakrip Barnabas nakri, “Wata utanam um ihirubmorim debeirubi warub douk riguk wanak wakripeshuk Debeini ananin baraen arub iri. Unak aria utik ohwakish arpesh eshesh Kristen, um eshesh ta shape wosik um esheshin bilip aka, mumam.” \v 37 Barnabas nemnek namudok aria nakri Jon Mak shopunek nini amam hunak. \v 38 Aria Pol nakri uwok um huran hunak um. Um maresh, riguk haran hanak aria madae nini amam hupe arigaha mour nyutuh aria hutanamori uwe, uwok. Aria nakutumuk agudok shokugi nahobig Pamfilia aria natanamori. \v 39 Douk hanitok arigaha aria hanasiyam. Barnabas narao Mak harao korohuk hanak um enyudok unai Saiprus. \v 40 Aria Pol nagraeh Sailas nani anan hanak. Hanak aria eshesh Kristen shakripam shakri, “Wosik, Iruhin ta nupe um nutaurumep meyoh.” \v 41 Hawish hanak agusudok shokugosi nahobigos Siria aria Silisia aria Pol nape nakripaguk Iruhin ananish arpesh anan Iruhin ananin baraen um shupe dodogowish um bilip. \c 16 \s1 Timoti Nani Sailas Aria Pol Hanak Henek Mour \p \v 1 Pol nani Sailas hanak arigaha hanak hatogur Derbe aria hakutukuk Derbe hanak hatogur Listra. Hatogur aria haparug anan nagipesh Krais iri arman shahwaran um Timoti iri nape agundok. Ananik amakek douk onok Juda aria shopunek kwonek bilip um Krais. Aria ananin yaken douk anan um eshesh Grik. \v 2 Aria eshesh Kristen shape Listra bani Aikoniam iri shakri Timoti anan douk yopuni arman abom. \v 3 Anan Pol nakri nuran nini anan hunak. Namudok aria natah ananihw yegenyihw. Natah ananihw yegenyihw um maresh, ihishmorim Juda shape arbudok warub iri shadukemesh um ananin yaken douk anan um eshesh Grik. \v 4 Aria hawish hanak warub hape hakripaguk Iruhin ananish arpesh um enyudok baraen douk amam aposel hani eshesh Kristen esheshim debeimi heneken Jerusalem iri. Aria hakripeshuk um shugipeshen. \v 5 Namudok aria Iruhin ananish arpesh shape ihirub warub iri shatogur dodogowish atish um bilip. Ihih nyumneh sabaishi arpesh shawishum eshesh Iruhin ananish arpesh aria shatogur sabaishi abom. \s1 Pol Nape Troas Aria Natik Enesh Eshudok Kabi Nabo Yomnis Natrish Um \p \v 6 Hanak aria Iruhin ananin Mishin madae nyukri wosik um hukripesh baraen um agudok shokugi nahobig Esia uwe, uwok. Namudok aria hawish hanak agusudok biogos shokugosi nahobigos, Frigia iri Galesia. \v 7 Hanak arigaha hanak hatogur Misia aria hakri um huwish agudok anag shokugi nahobig Bitinia. Aria Jisas ananin Mishin madae nyukri wosik um hunak huwish uwe, uwok. \v 8 Namudok aria hawish hanak orokohunig um agudok shokugi nahobig Misia arigaha hanak habuh anabur wabur nyeiguriburum Troas. \v 9 Aria abudok wab Pol natik enesh eshudok kabi nabo anas yomnis natrish um. Aria natik anan arman nape agudok shokugi nahobig Masedonia iri neyotu aria nahwar dodog napeum Pol nakri, “Yowi nyutaurumap agundok Masedonia.” \v 10 Douk Pol natik enyudok jurug, aria arigas apak maurim yah um munak um Masedonia.\f + \fr 16:10 \ft Enyudok baraen nyakri Luk nenyem okwudok Buk iri douk shopunek nani Pol omi hanak. Douk namudok aria douk nenyem nakri, “Apak maurim yah aria munak um Masedonia.”\f* Munak um maresh, madukemesh makri Iruhin neyabigap um munak mukripesh ananin yopinyi baraen ganudok. \s1 Lidia Kwatogur Kristen \p \v 11 Namudok aria mato korohuk kwakutukuk Troas kwahur kwabrig youg kwanakum enen unai nyeigurinyum Samotres. Aria ruwahepih kwahur kwanakum Neapolis. \v 12 Korohuk kwopunik aria manak atapih arigaha manak matogur Filipai. Abrudok wabur Filipai douk sagom-atinyum debeiburi wabur um agudok shokugi nahobig Masedonia. Ababur douk eshesh Rom shanaki sharkogwabur shapenyabur iri. Matogur abrudok wabur aria mape eneh nyumneh. \p \v 13 Aria ahudok nyumnah Sabat douk eshesh Juda mour uwok shape meyoh ahi hanak hatograri, aria manak matogur adukehah-iburum abrudok wabur. Matogur manak um anab worub. Apak makri anagasib um abudok worub, makri onok outuk ta kwape douk enesh Juda shanak shape shenek beten um. Manak matogur matik ono armago wanaki wantorum wape aria mani owo mape meyagwreh baraen. \v 14 Onok armatok kwani owo wape wemnekap um meyagwreh iri douk Lidia. Okwok kwanaki debeiburi wabur Taiataira aria kwape um kwenek enen mour bisnis um owishiborihi rupeh iri. Okwok douk shopunek kwenek lotu um Iruhin iri aria Debeini nabadig okwokwih apahw gamo kwabuk arigos um Pol neyagwrehen iri baraen. \v 15 Douk kwomnek baraen aria kwani ihishmorim shape okwokwit urupat iri shenek baptais. Douk kwenek baptais worub jurug aria kwakripap kwakri, “Ipak pakri eik yenek bilip um Debeini abom um, yowi puname mupe eikit urupat.” Okwok dodogowik otuk aria magipesh okwokwin baraen. \s1 Showeshik Pol Iri Sailas Hape Filipai \p \v 16 Aria anah nyumnah manak um okwudok outuk um munek beten aria onok armatok kwaparugap yah. Okwok douk anam hatoruk um kwunekumam mour meyoh iri. Enen sagab nyapenyok aria nyape nyakuhur kwakrip arpesh um enenyenen ta nyutogrumesh iri. Namudok aria kwape kwatorumesh debeibori utabor eshesh douk shanatoruk iri. Um agundok kwakrip arpesh um enenyenen ta nyutogrumesh iri um. \v 17 Okwudok armatok kwagipesh Pol nani apak aria kwape kwahwar debeg kwakri namudok kwakri, “Amudok armam douk henek mour um dodogowini Iruhin abom nabouk ihishmorim yoweishi eshudok eneshenesh shabuhuk iri. Amam douk hape hakripep um ahudok yah um Iruhin wata nuraep putanamori pupe wosik abom um!” \v 18 Kwenekesh namudok um sabaihi nyumneh arigaha kwenek Pol arigehin umok. Arigaha anah nyumnah natanam nakrip enyudok nyapenyok iri sagab nakri, “Eik yakripen um Jisas Krais ananin nyeigur um nyukutukuk okwudok armatok abom aria nyutograri.” Aria abudok atub nyutob enyudok sagab nyakutukuk abom okwudok armatok. \p \v 19 Arigaha hanatoruk iri hatik um agundok kwukripesh baraen arpesh aria kwutorumam utabor um douk uwok. Aria hakitak hasuhw Pol nani Sailas hanukam haram um agundok sabaishi apa shanaki shantorum shapeum. Haram um debeimi um abrudok wabur iri. \v 20 Haram um amam mejistret aria hakripam hakri, “Amudok armam douk anam Juda. Amam hape henek enenyenen abrudok apakibur wabur aria henek arpesh juwehosish aria debeinyi baraen nyakitak. \p \v 21 Hape hakripesh baraen um enyudok douk apak Rom apakin lo nyakrium mare mumneken aria mugipeshen iri.” \v 22 Aria eshudok sabaishi armam armago shopunek shape shanumogesh rohwin baraen shenekam enenyenen. Namudok aria amam mejistret hatrum hawarukuk amamih rupeh aria hakri um shom shukwumam wagun. \v 23 Douk shakwumam wagun sabaihi atih sham shenekam enenyenen um jurug aria shenyigram hawish hape shunuweshik-ati urupat. Aria amudok mejistret hakrip anudok neyoh shunuweshik-ati urupat iri um gamo niyohom wosik Pol nani Sailas. \v 24 Douk mejistret nakripan enyudok dodogowinyi baraen namudok aria narao amam hawish abom um numunim rum atudok shunuweshik-ati urupat. Hawish aria howem amamigas aiyas anag amaenyigari gagor iri plag, aria nowem kupaigari iruhw aria naweshikag. \p \v 25 Arigaha orokohunib um wab aria Pol nani Sailas hape henek beten aria heyorub aweruh um Iruhin. Eshudok enesh shanak shunuweshik-ati urupat iri douk shape shemnekam. \v 26 Aria ahudok atuh onok debeikwi enyik kwatuk kwogwagworish uroruh douk shawaruh um atudok shunuweshik-ati urupat iri. Aria ahudok atuh ihigwumorim witog gwanejik gwanakuk aria senab batokweshihuk ihishmorim shonoweshik iri esheshis wis. \v 27 Anudok neyoh shunuweshik-ati urupat iri nakitak aria natik um ihigwumorim witog gwanejik gwape. Natik namudok aria nakri ihishmorim shonoweshik iri douk sharuwok aria natuki ananit bainat um nunobo. \v 28 Aria Pol nahwaragu debeg nakri, “Mare nyunobo! Apak ihipmorim enyudok mape atin!” \p \v 29 Aria anudok neyoh shunuweshik-ati urupat iri nahwaram shurauri eneh nyih. Nahwarogu aria nahur nawish um agundok Pol nani Sailas hapeum. Sheyaruban aria nanogugur abom nabuh natu agundok Pol iri Sailas hapeum. \v 30 Douk nakitak naram hatogur aduk aria narigam nakri, “Debeimi armam, eik ta inek mare, um Iruhin ta wata nurae itanamori ipe wosik abom?” \p \v 31 Aria hakripan namudok hakri, “Nyunek bilip um Debeini Jisas aria Iruhin ta wata nuraen nyutanamori nyupe wosik abom. Nyak nyuni ihishmorim shape nyakit urupat iri.” \v 32 Aria hape hakripan Debeini ananin baraen. Nani eshudok ihishmorim douk shape ananit urupat iri. \v 33 Namudok aria abudok wab, abudok atub nyutob anan naram nanak nakrup-umam ereb. Aria wab atub anan nani ananish ihishmorim shenek baptais. \v 34 Aria naram hawish numun ananit urupat nakom anagun worigun ba hagnoh. Anan nani armatok aria batowish shani ihishmorim shani eshesh shape esheshit urupat iri shanadudareh abom. Um maresh? Douk eshesh shenek bilip um Iruhin iri. \p \v 35 Ruwahepih ruhur atin aria amam debeimi mejistret heshopoki anam howem shus iri um hanak hukrip anudok neyoh shunuweshik-ati urupat iri hakri, “Nyukweshih amudok biom armam hunak.” \v 36 Hakripan aria anan nanak nakrip Pol nakri, “Amam mejistret heneki baraen nyanaki um ikweshihep punak. Namudok aria douk ipak wosik ta pukutukuk atudok shunuweshik-ati urupat punak aria ipakiruh aparuh hur wosik.” \p \v 37 Aria Pol nakrip amam howem shus iri nakri, “Ohwak douk onohw um Rom kabi ipak um. Henekumohw rohwin baraen aria madae huparug enesh yoweishi inahos uwe douk hakri ohwak wenekesh iri, uwok. Aria sabaishi arpesh shape shatruhw aria howeshikohw um eshudok aria henyigrohw wawish wape shunuweshik-ati urupat. Aria douk hakri hushopokohw unabeshuk atin unak aka? Adur atin uwok. Amam mejistret kanak ta hunaki agundok huraohw ukutukuk shunuweshik-ati urupat aria utogur unak.” \p \v 38 Aria amam howem shus iri hanak hakrip amam mejistret enyudok baraen. Douk hemnek um Pol nani Sailas amam douk shopunek anam um eshesh Rom aria hanogugur abom. \v 39 Hanogugur aria hanak shunuweshik-ati urupat hakrip Pol iri Sailas hakri, “Apak makri gihaumep um enyudok menekeny-umep iri.” Douk haram hatograri aduk aria hakripam um hukutukuk abrudok debeiburi wabur hunak kupaigunum. \v 40 Douk hakutukuk atudok urupat aria hanak um Lidia okwokwit urupat. Hanak hatogur hatik eshesh Kristen aria hakripeshuk enen baraen um shupe dodogowish um bilip. Hakripeshuk aria hakutish-ukuk aria hanak. \c 17 \s1 Eshesh Tesalonaika Shakri Shubo Pol Nini Sailas \p \v 1 Hanak arigaha hanak hatogur Amfipolis aria hatogur Apolonia. Shopunek hakutukuk abrudok wabur aria hanak hatogur Tesalonaika. Anat eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat douk tatao ganudok. \v 2 Aria Pol nagipesh ananih aih, bihatih sisigih nyumneh Sabatih douk madae shunek mour ehi uwe, anan douk nanak nawish atudok urupat shape sheneyagwreh baraen-atari. Nawish aria nani eshesh Juda shape sheneyagwreh um Iruhin ananin baraen nyetem ananik Buk iri. \v 3 Aria gamo nakripesh baugenyum Iruhin ananin baraen. Nakripesh um agundok Iruhin nagraeh Krais um shan nemnek debeiri eriger nagok aria wata shopunek nakitak napeum. Nakripesh namudok nakri, “Anudok Jisas eik apa yakripepuman iri anan douk Krais, douk Iruhin nagraehan aria neshopokan nanakumori nurao arpesh iri.” \v 4 Enesh Juda shemneken shenek bilip um Debeini Jisas aria shagipesh Pol nani Sailas. Enesh sabaishi Grik shenek lotu um Iruhin iri shani sabaiwari nyeiguhw shato-umo iri armago shopunek wagipesham. \p \v 5 Aria eshesh Juda shenek nyigiya um agundok sabaishi arpesh shagipesh Pol omi um. Aria shanak sharauri sabaishi yoweishi arpesh. Eshudok arpesh douk shapeum shenek yoweishi inahos aria ihih shapeum shanaki shape agundok abrudok waburishi apa shanaki shantorum shapeum. Abudok nyutob sharauri sabaishi armam armago shanaki shantorum aria abrudok wabur shabruhur shasuabur shenekabur um shenek arpesh um juwehosish sheneyagwreh iri o shahwar um wanohwin baraen iri. Aria shanak shersharih Jeson ananit urupat shaurim Pol nani Sailas. Shaurimam um shakri shuparugam aria shuram shutograri um eshudok sabaishi arpesh. \v 6 Shaurimam aria madae shuparugam uwe aria shasuhw Jeson nani anam Kristen sharam um debeimi um abrudok wabur iri. Aria shahwar shakri, “Amudok armam douk henek eneshenesh yoweishi inahos sabairubi warub agundok atap iri. Aria douk amudok hanakumori abrudok apakibur wabur. \v 7 Hanaki aria Jeson naram hanak hape ananit urupat. Amam douk habrig Sisar ananin lo um hakri anan kupaini king shopunek nape. Hakri ananin nyeigur douk Jisas.” \v 8 Eshudok sabaishi arpesh shani debeimi abrudok wabur iri shemnek enyudok baraen aria shakitak yowiyokuk aria shape shahwar debeg sheneyagwreh debeinyi baraen. \v 9 Namudok aria amudok debeimi henek Jeson nani amudok anam hator kwot jurug aria hakweshiham hanak. \s1 Pol Nani Sailas Henek Mour Beria \p \v 10 Aria abudok wab abom eshesh Kristen sheshopok Pol nani Sailas hakutukuk Tesalonaika hanak um Beria. Hanak hatogur aria hanak hawish anat eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat. \v 11 Eshesh Juda shape Tesalonaika iri douk madae shumnek baraen namudok uwe, uwok. Eshudok shape Beria iri douk shakri shumnek amamin shuriguk. Aria ihih nyumneh shape shatarih Iruhin ananin baraen um shakri shudukemesh um baraen Pol nakripesh-enyi douk nakripeshen adurin o rohwinyi. \v 12 Shenekesh namudok aria sabaishi Juda shenek bilip um Debeini. Sabaishi nyeiguhw shato-umo iri armago wani anam armam eshesh Grik shopunek shenek bilip. \p \v 13 Arigaha aria eshesh Juda shape Tesalonaika iri shemnek um agundok Pol nakripesh Iruhin ananin baraen Beria um. Namudok aria shanaki shagiyagim armam armago shape Beria iri shohur esheshiruh aparuh aria juwehosish um Pol. \v 14 Namudok aria arigas atin eshesh Kristen sheshopok Pol nabuhum yous um. Aria Sailas nani Timoti wata hapeik Beria. \v 15 Amudok armam harao Pol iri douk heiran hanak arigaha hanak hatogur debeiburi wabur Atens. Douk wata hakri hutanam um Beria aria Pol nakripam um hukrip Sailas iri Timoti um wata hugipesh anan arigas atin. \s1 Pol Nape Nakripesh Iruhin Ananin Baraen Atens \p \v 16 Aria abudok nyutob nape apa natrugun-umam Atens obi nyutob, ananihw apahw douk yowehw abom um agundok natik abrudok wabur shukunibur um sabaimi madae adurim uwe god omi douk eshesh meyoh shenekom iri. \v 17 Namudok aria nanak um urupat douk eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari aria nani eshesh Juda shani enesh Grik douk shenek lotu um Iruhin iri shape shanogogonim baraen um Iruhin nape iruhw iri. Aria ihih nyumneh nanak nani arpesh shanaki shantorum maket iri shape sheneyagwreh. \v 18 Aria anam tisa omi douk hadukem enenyenen iri hanaki hani Pol harpak baraen. Anam douk shahwaram um Epikurian aria anam shahwaram Stoik iri.\f + \fr 17:18 \ft Abudok biyab lainabim armam douk shahwaram um Epikurian iri Stoik, amudok armam apa hagipesh seiwokimi hadukem enenyenen iri amamip urkwip.\f* Anam hakri namudok. Hakri, “Anudok neyagwreh rohwinyi baraen iri douk nakri niyagwreh maren rohwinyi baraen?” Anam hakri, “Aria nakri nukripap baraen um anam kupairubi warubim god omi aka?” \p Hakri enyudok baraen um maresh, hemnek Pol nakripesh um Jisas ananin yopinyi baraen aria nakripesh um agundok nagok wata nakitakumori. \v 19 Namudok aria harao Pol hatoum anag mihig nyeigurigum Ariopagus. Agag douk anam debeimi kaunsolomi hantorum hapeum. Hanak hakih aria hakripan hakri, “Apak makri gamo mudukemesh um enyudok namunyi baraen nyak nyape nyakripesh-enyi. \v 20 Enen baraen memneken nyakriyen iri, riguk apak douk madae mumneken atin uwe, uwok. Namudok aria apak makri mudukem baugenyum enyudok baraen.” \v 21 Ihishmorim eshesh Atens shani kupairubi warubish shanaki shani eshesh shape abrudok wabur Atens iri, esheshih nyumneh douk shakri shupe meyoh aria shunupe um shunakripesh um namunyi baraen aria shumneken. \p \v 22 Namudok aria Pol nakitak neyotu natik amudok hadukem enenyenen iri um agudok mihig Areopagus aria nakri, “Ipak pape abrudok wabur Atens iri, eik yatrip um ipak dodogowip atip abom um agundok penek eneheneh aih um penek lotu um. \v 23 Sagomatin yarahaen yanak abrudok ipakibur wabur yatik eneshenesh penek lotumesh iri. Yarahaen yanak aria yanak yaparug enen alta shopunek douk powem eshudok penek ofamesh iri. Aria enyudok alta showem enen baraen nyakri, \qc ENYUDOK ALTA DOUK ANAN GOD MADAE MUDUKEMAN IRI UWE ANANIN. \m Aria anudok Iruhin douk penek lotuman meyoh aria madae pudukeman iri uwe, anan douk anudok eik yape yakripep-uman. \p \v 24 “Anudok Iruhin douk nenek agundok atap nani eneshenesh shapenyagun iri, anan douk debeini abom um iruhw heven aria agundok atap. Aria lotuig urusag arpesh sharukog-uman iri douk madae nupenyog atin uwe, uwok. \v 25 Anan douk madae eneshenesh wokan um enesh eshudok eneshenesh aria nukri um enesh arpesh shukon roguhw shutauruman um enesh eshudok eneshenesh uwe, uwok. Anan kanak norukwop yapis apak ihipmorim. Aria nataurumop dodogowip mape marahaen aria nakop ihishmorim eneshenesh um ihishmorim arpesh. \v 26 Iruhin nenek atun arman aria ihismorim awirosish arpesh sisigiruh yegeshiweruh nenekesh shakitak anudok atun arman ananip awirop. Aria anan kanak nohur asudok awirosish arpesh shanak ihigunum agundok atap sisigigun atin shanak shape. Watak nukwarum asudok awirosish arpesh sisigiruh yegeshiweruh uwe aria nagraeh esheshish kwarahos douk ta shunak shupe abudok amnab anan nakri um shunak shupeum. Neyabigesh amnab sisig atin um agundok banak batuh um aria sharab batogur esheshib. \v 27 Nenekesh namudok um shupe shutrugun-umani shunak arigah arigaha wosik um ta shuparugan abom um. Aria anan douk madae nupeik rougun um apak ihishmorim atin atin uwe, uwok. \v 28 Kabi enen arpen nyakrium. Nyakri, ‘Anan norukwop yapis nenekop mape marahaen kabi douk mape um.’ Kabi anam ipakimi douk hadukemesh aria heyagwreh enenyenen baraen iri hakri um. Hakri, ‘Apak shopunek ananish batowish.’” \v 29 Aria Pol baraen apa nakri, “Apak mape Iruhin ananish batowish aria mare wata mukri anan douk nape kabi gol o siliwa o nape kabi anam utom um, uwok. Mare mukri enesh shadukemesh iri arpesh meyoh urkwip por aria douk shenekan esheshis wis, uwok. \p \v 30 “Seiwok arpesh watak shudukemesh obi nyutob uwe, Iruhin douk madae niyagwreh nuriguk um enenyenen eshesh shape sheneken abudok nyutob iri uwe, uwok. Aria douk nakripap dodogowinyi baraen ihishmorim arpesh mape ihirub warub iri. Nakri mukeshuk agabus yoweishi inahos aria mutanam mukon aparuh anan. \v 31 Umum maresh? Anan douk nagraeh anah nyumnah hapeum ta debeiti kwot tunenek um. Atudok kwot ta nunek kwot um ihishmorim arpesh um eneshenesh menekesh iri. Atat douk adurit abom kwot. Aria Iruhin nagraeh anan arman um ta nupe debeini nusuhw atudok kwot iri. Anudok arman douk nagok aria Iruhin wata nonohur nakitak nape. Namudok aria apak ihishmorim douk madukemesh makri adur abom um kweipon anan ta nusuhw atudok debeiti kwot.” \p \v 32 Douk shemnek um agundok Pol nakri anan arman nagok aria wata nakitak um aria enesh shanumogesh abom anan. Aria enesh shakri, “Apak makri mumneken um gamo nyukripap enyudok atin baraen.” \v 33 Namudok aria Pol nakutishukuk natogur nanak. \v 34 Aria anam armam hagipesh Pol hanak aria henek bilip um Jisas. Amudok armam, anan Dionisius. Anan douk nani amudok debeimi armam amam hantorum hape agudok mihig Areopagus iri atin mour. Anan nani onok armatok shahwarok um Damaris iri kwani enesh arpesh shopunek. Eshesh shenek bilip um Krais aria shagipesh Pol. \c 18 \s1 Pol Nanak Nenek Mour Korin \p \v 1 Enyudok nyanakuk aria Pol nakutukuk Atens nanak um Korin. \v 2 Nanak natogur aria naparug anan arman um eshesh Juda. Ananin nyeigur Akwila aria douk shanabuki agudok shokugi nahobig Pontus. Madae roubi uwe nani ananik irohukwik Prisila shakutukuk agudok nahobig Itali shanakumori Korin. Um maresh? Klodius douk nape debeini gavman um eshesh Rom iri neshopok ihishmorim Juda um shukutukuk Rom shunakuk. Pol nanak natrish \v 3 aria nani eshesh shape abom. Shape aria nani eshesh shape shenek mour. Um maresh? Anan shopunek natape urupatish selahos kabi eshesh um. Shatapeyesh um kupaishi shutorish shukesh utabor aria shunak shukwish um shurok urusag. \v 4 Ihih nyumneh douk eshesh Juda mour uwok shape meyoh ehi, anan douk nanak nawish um eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat. Nawish aria dodogowin atun nani eshesh shape sheneyagwreh. Um nakri nuhur eshesh Juda shuni eshesh Grik esheship urkwip aria shunek bilip um Jisas. \p \v 5 Abudok nyutob Sailas nani Timoti hakutukuk agudok shokugi nahobig Masedonia hanaki obi nyutob, Pol ihih nyumneh napeum nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen. Dodogowin atun nakrip eshesh Juda nakri, “Jisas anan Krais, douk Iruhin nagraehan aria neshopokan nanakumori nurao arpesh iri.” \v 6 Aria shanabukan arigos um ananin baraen aria shakripan enenyenen. Namudok aria nekeshuk agab nakitak neneguk ehudok aih um agundok madae shumnek Iruhin ananin baraen um uwe. Nakitak nagudupeshuk nyupruk ananih rupeh kwakusuk aria nakripeshuk dodogowinyi baraen nakri, “Ipak pakri punak puwishuk um, enyudok douk madae eik inekep um douk punak puwishuk uwe, uwok. Ipak meyoh peneken um ipak kanak. Aria douk eik ta inak um kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe aria ta ikripeshen.” \p \v 7 Aria nakutukuk atudok urupat eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari aria nanak um Titius Jastus ananit urupat. Titius Jastus douk nenek lotu um Iruhin iri. Ananit urupat douk tatao hurukatin um atudok urupat. \v 8 Anan arman shahwaran um Krispus iri douk debeini um atudok eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat. Krispus nani ihishmorim shape ananit urupat iri douk shenek bilip um Debeini. Sabaishi Korin shopunek shemnek Pol nakripesh-enyi baraen shenek bilip aria shenek baptais. \p \v 9 Aria anab wab Pol natik enesh eshudok kabi nabo yomnis natrish um. Natrish aria Debeini nakripan nakri, “Mare nyunogugur nyukri nokwat tishuk, uwok. Nyukripesh baraen aria mare nyukri nyubukuk enyudok nyeneken iri mour, uwok. \v 10 Um maresh? Eik yani nyak yape huruk aria ta mare enesh arpesh shukri shuneken enenyenen, uwok. Um maresh? Sabaishi abrudok waburishi watak shunek bilip iri uwe douk eikish.” \v 11 Aria Pol nape nani eshesh um enen shuknin enen tukwanin kwarahos abrudok wabur Korin. Nape nakripesh Iruhin ananin baraen. \p \v 12 Arigaha anob nyutob aria Galio nape debeini gavman um abudok debeibi amnab douk shahwarab Akaia iri. Aria abudok nyutob eshesh Juda shantorum shape shabo baraen aria shakitak shasuhw Pol sharanum kwot. \v 13 Shanak aria shakri, “Anudok arman nape nohur arpesh um shubrig lo aria shugipesh eneh sikih aih um shunek lotu um Iruhin um.” \p \v 14 Pol nakri um nuwanam baraen aria Galio nakrip eshesh Juda nakri, “Anudok arman nunek enen shokwinyi o debeinyi ina um, eik ta ikri wosik um imnekat ipak Juda ipakit kwot. \v 15 Aria enyudok douk panatutukem um baraen nyani enesh nyeiguhw iri um enen ipakin lo. Aria eik ta mare imnek ipakig kwotog um enyudokmori, uwok. Ipak kanak punak punagabeyen.” \p \v 16 Aria neyagwreh dodog um shutogur shunak aria apa shakutukuk urupat shasuhw kwotog-atari aria shatogur shanak. \v 17 Namudok aria shakitak shasuhw Sostenes douk debeini um eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat iri aria shan agundok adukitum kwotogit urupat tataoum. Shan aria Galio nape nanatrish meyoh. Madae nukri enen baraen uwe, uwok. \s1 Pol Natanam Um Abrudok Wabur Antiok Douk Bape Agudok Debeigi Nahobig Siria Iri \p \v 18 Pol wata nani eshesh Kristen nape sabaihi nyumneh abrudok wabur Korin. Aria wata nakutishukuk nani Prisila kwani Akwila sharao korohuk shanak um debeigi nahobig Siria. Watak shurao korohuk uwe aria Pol nakitak natupok ananig barag banog um abrudok wabur Senkria. Nenekesh namudok um maresh, anan douk nakripan enen adurin atinyi baraen Iruhin abom um nunek enesh eshudok eneshenesh. \v 19 Shanak arigaha shanak shatogur Efesus aria Pol nakutukuk Prisila kwani Akwila agundok. Anan nanak nawish eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen atari urupat aria nani eshesh Juda shape shanogogonim um baraen um nakri nishuhur um shunek bilip um Jisas. \v 20 Aria eshesh douk shariganum nini eshesh nupe eneh nyumneh shopunek. Aria anan nakripesh um uwok. \v 21 Aria abudok nyutob nakri nukutishukuk nunak obi nyutob, anan douk nakripeshuk namudok. Nakri, “Aria Iruhin nukri wosik um, eik ta wata itanamori itrip.” Nakripeshuk aria nanak nato korohuk kwakutukuk Efesus kwanak. \v 22 Arigaha kwatogur kweir Sisaria aria nabuh nanak um Jerusalem. Nanak natik eshesh Iruhin ananish arpesh shani esheshim debeimi nenemeshuk yopuhi nyumnah aria wata nabuh-ukuk um Antiok. \v 23 Pol nabuh nape roubi nyutob Antiok um jurug aria wata nakutuburuk nanak. Nanak nawish nanak sabairubi warub abudok debeibi amnab Galesia iri Frigia aria nape nakripaguk eshesh shagipesh Jisas iri um shupe dodogowish um bilip. \s1 Apolos Nakripesh Iruhin Ananin Baraen Efesus \p \v 24 Aria anan arman um eshesh Juda douk shahwaran um Apolos iri nanakumori Efesus. Anan douk shanabuki wabur Aleksandria. Nadukem enenyenen abom aria neyagwreh nakripesh baraen wosik. Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nadukemen wosik. \v 25 Riguk enesh shenek skuluman um Debeini ananih yah aria douk anan dodogowin atun abom nakripesh wosik um Jisas nenekesh iri. Aria anan madae gamo nudukemen uwe Jisas ananin baraen uwe, uwok. Nadukem enyudok wosik, douk Jon nenek baptaisumesh iri nakripesh-enyi atin. \v 26 Nanak nawish eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat aria dodogowin atun nape nakripesh baraen. Madae nunogugur um eshesh armam armago uwe, uwok. Arigaha Prisila kwani Akwila shemnekan aria sharan shanak um esheshit urupat. Shanak aria gamo shakripan wosik um ahudok yah douk Iruhin nakri um arpesh shugipeshah iri. \v 27 Arigaha aria Apolos nakri nunak um agudok shokugi nahobig shohwarag Akaia um. Aria eshesh Efesus douk shagipesh Jisas iri shatauruman shenekumesh anap shup eshesh Kristen shape Akaia iri. Shenekap um shakri nunak nutogur aria mare shukonuguk agabus, aria shutauruman. Douk nanak natogur aria nataurumesh wosik abom eshesh Kristen douk Iruhin nataurumesh meyoh aria shasuhw ananin baraen dodog shagipeshen iri. \v 28 Baraen eshesh Juda shariganum agundok sabaishi arpesh shantorum shapeum douk dodogowin atun nagapeshen-umesh. Dodogowin atun nabukuk esheshin rihirahaemin baraen aria gamo neyabigen wosik baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri um Jisas. Nakri Jisas anan Krais, douk Iruhin nagraehan aria neshopokan nanakumori nurao arpesh iri. \c 19 \s1 Pol Nenek Mour Wabur Efesus \p \v 1 Abudok nyutob Apolos wata nape Korin obi nyutob, Pol douk narpogun nanaki orokohunig um agudok shokugi nahobig Galesia arigaha nanak natograri Efesus. Natograri Efesus aria naparug enesh shagipesh Jisas iri shape agundok. \v 2 Aria narigesh nakri, “Abudok nyutob penek bilip um Debeini obi nyutob, ipak ta paraen aka, uwok enyudok Iruhin ananin Mishin?” \p Aria shakripan shakri, “Uwok. Apak madae karowih mumnek um enen Iruhin ananin Mishin douk nyape uwe, uwok.” \v 3 Aria Pol narigesh nakri, “Aria abudok nyutob penek baptais obi nyutob, ipak douk penek baptais mumam?” \p Aria shakripan shakri, “Monek baptais kabi Jon nakrupesh abar aria nenek baptaisumesh um.” \p \v 4 Aria Pol nakripesh nakri, “Riguk Jon nenek baptaisumesh abar aria nakripesh nakri, ‘Ipak pukeshuk agabus yoweishi inahos putanam pukon aparuh Iruhin aria punek baptais abar. Aria punek bilip um anudok Debeini douk ta nugimori eik iri.’ Anudok arman douk Jisas.” \v 5 Douk shemnek enyudok baraen aria shenek baptais abar um Debeini Jisas ananin nyeigur. \v 6 Pol nowemesh wis aria enyudok Iruhin ananin Mishin nyabuhi nyawishesh aria shape shakripesh kupakupainyi baraen. Aria shape sheneyagwreh Iruhin ananin baraen kabi amam profet hakripeshen um. \v 7 Amudok harao Iruhin ananin Mishin iri douk hurukatin um 12-poreim armam. \p \v 8 Pol nanak nawish eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat aria dodogowin atun nape nakripesh Iruhin ananin baraen. Nenek enyudok um biyab atun aub. Nakripesh aria nabirak um nakri nuhur esheshiruh aparuh um shunek bilip um Jisas aria shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. \v 9 Nakripesh aria enesh douk baragos seshuk abom aria madae shunek bilip uwe, uwok. Namudok aria shape sheneyagwreh enenyenen yoweinyi baraen um Debeini ananih Yah. Sheneyagwreh yopugunum atugun aria sabaishi arpesh shape shemnek. Namudok aria Pol nakwutish-ukuk narao eshesh shagipesh Krais iri atish shanaman shanak. Shanaman aria ihih nyumneh nape nakripesh Debeini ananin baraen numun anat urupat douk Tiranus nape nenek skulum arpesh atari. \v 10 Nenekesh namudok um biyesh kwarahos arigaha ihishmorim Juda shani eshesh Grik douk shape agudok shokugi nahobig Esia iri shemnek Debeini ananin baraen. \s1 Skeva Ananim 7-poreim Nugamim Hakri Hugapesh Anan Sagab Nyapenyan Iri Arman \p \v 11 Iruhin nataurum Pol dodogowin atun aria nenek enen sik Iruhin atun neneken iri mour. \v 12 Namudok aria sharauri anas hankisis o rupehis shanaki shasem Pol aria shanak shasem eshudok arugeh haesh iri aria wata yopish. Sagabehos shapenyesh iri shakutishukuk aria wata yopish. \p \v 13 Aria enesh Juda douk sharahaen shanak shagabe sagabehos shapenyesh iri douk shopunek shakwiraeh um shugabeyesh um Debeini Jisas ananin nyeigur. Shakripesh namudok sagabehos. Shakri, “Apak makripep dodog um Pol nakripesh-uman iri Jisas ananin nyeigur um pukutukuk eshudok arpesh putogur punakuk.” \v 14 Aria anan eshesh Juda esheshin debeini pris shahwaran um Skeva iri douk nabuki 7-poreim nugamim. Aria ananim nugamim douk hape henek enyudok. \v 15 Anah nyumnah hanak hape hagapesh anan arman aria sagab nyape anudok arman iri nyakripam namudok. Nyakri, “Eik yadukem Jisas nani Pol atum. Aria ipak meipari?” \v 16 Aria enyudok sagab nyapenyan iri arman nakitaki nam yowem. Nam henenem ereb aria amamiruh yegeshiweruh hape yoweruh abom. Nam nakweshih-umam rupeh aria hagor hape hakutukuk ananit urupat haruwok hanak. \p \v 17 Aria ihishmorim Juda shani eshesh Grik shape Efesus iri shemnek um enyudok aria shanogugur abom. Aria shatuk Debeini Jisas ananin nyeigur nyato iruhw abom. \v 18 Sabaishi arpesh douk shenek bilip iri shanaki agundok sabaishi arpesh shantorum shapeum aria shawereh eneshenesh yoweishi inahos riguk shape shenekesh iri. \v 19 Sabaishi arpesh douk shapeum shenek ouruh hani sabagwiruh iri sharauri esheshiyu bumeb douk baraen nyakrium enyudokmori nyetemo iri. Sharao shanaki aria shashaiweh agundok ihishmorim arpesh shapeum. Shadareh utabor shukri shutor oudok bumeb akure, douk butogur debeibori abom um 50,000 kina. \v 20 Namudok aria Debeini ananin baraen nyatogur dodogowin atin abom nyenek mour arpesh shatogur dodogowish um bilip aria shanak shakripeshen sabaigunum. \s1 Eshesh Efesus Juwehosish Aria Shahwar Shakripan Enenyenen Pol \p \v 21 Enyudok nyatogur nyanakuk aria Pol anan urkum morum nakri nunak um agusudok biogos shokugosi nahobigos Masedonia iri Akaia. Nakri nunak um agundok jurug aria douk nunak um Jerusalem. Aria Pol nakri namudok nakri, “Douk inak itogur Jerusalem um jurug aria eik ta inak itik debeiburi wabur Rom shopunek.” \v 22 Aria Pol neshopok Timoti nani Erastus hanak um Masedonia. Amudok biom armam douk hataurum Iruhin ananin mour iri. Aria anan wata napeik agudok shokugi nahobig Esia. \p \v 23 Aria abudok nyutob abom dedebeinyi atinyi baraen nyakitak Efesus um ahudok Debeini ananih Yah. \v 24 Anan arman shahwaran um Demitrius iri apa nakwu siliwa nenek aboriguh aria eshudok eneshenesh. Aria anan douk nenek enen bisnis um shakwu siliwa shenek aboriguh um shokushokugwi urusag tempel. Shenekog gwape kabi debeiti urupat douk shenek lotu um rohwikwi armatok kwonohwaram god iri shahwarok um Artemis iri. Anan nakom sabainyi mour henek mour um siliwa iri aria harao debeibori utabor abom. \v 25 Aria Demitrius nahwar amudok armam hani enesh arpesh shenek enyudokmori mour iri shanaki shantorum atugun aria nakripesh nakri, “Ipak douk munek enyudok atin mour iri, ipak padukemesh. Apak maparug debeibori utabor um douk maparugabor um enyudok mour meneken iri. \v 26 Ipak kanak wosik patrin jurug aria pemneken enyudok anudok arman Pol neneken iri. Nakri amam debeimi god omi douk arpesh shenekam esheshis wis iri madae adurimi uwe, uwok. Nakripesh namudok douk nyabuh sabaishi arpesh esheshiruh aparuh aria shakri ananin baraen douk adurin. Nakripeshen abrudok wabur Efesus aria shopunek hurukatin um ihishmorim arpesh shape agudok shokugi nahobig Esia iri shemneken shatuh. \v 27 Enyudok Pol ananin baraen ta nyunek apakin bisnis nyurao yoweinyi nyeigur. Aria douk madae enyudok atin uwe, uwok. Aria arpesh ta shukri atudok urupat munek lotu um okwudok armatok god Artemis um douk nyeigur uwokat. Aria okwudok armatok god Artemis douk ihishmorim arpesh shape Esia iri shani ihishmorim shape ihirub warub agundok atap iri shenek lotumok. Aria Pol ananin baraen ta nyunek okwokwin debeinyi nyeigur mare wata nyuto iruhw, uwok.” \p \v 28 Douk eshudok sabaishi arpesh shemnek enyudok baraen juwehosish abom aria shakitak shahwar debeg shakri, “Apak Efesus apakik armatok god Artemis douk debeikwi abom!” \v 29 Namudok aria ihishmorim abrudok waburish arpesh shape shahwar debeg atin. Aria shasuhw Gaius nani Aristarkus shanukam sharam shanak um agundok eshesh apa shanak shantorum shapeum. Amudok armam douk hanaki Masedonia aria hani Pol hape harahaen iri. \v 30 Pol nakri nunak agundok shantorum um aria nukripesh enen baraen, aria eshesh shagipesh Jisas iri shakri uwok aria shasuhweshan nape. \v 31 Anam armam douk debeimi um gavman um agudok shokugi nahobig Esia iri douk Pol ananim arpeshim. Amudok armam shopunek henekumani baraen um mare nunak agundok shantorum shape sheneyagwreh baraen um, uwok. \p \v 32 Aria eshudok sabaishi arpesh shape shahwar debeg atin. Enesh shahwar enen baraen aria enesh shahwar enen sik. Shenekesh namudok um maresh, sabaishi madae shudukem baugenyum baraen um agundok shanaki shantorum um, uwok. \v 33 Eshesh Juda shenyigur Aleksander nawish orokohunish um eshudok sabaishi arpesh aria enesh shakripan um baugenyum baraen. Aria nawaurumesh rogur um nakri eshesh mokureg aria nawanamesh baraen. \v 34 Neyotu aria eshesh shemnek um anan douk anan Juda aria ihishmorim shenek atut nokwat shahwar debeg shakri, “Apak Efesus apakik armatok god Artemis douk debeikwi abom!” Shape apa shahwar namudok roubi nyutob um biyen aua. \p \v 35 Arigah aria anan debeini um gavman um abrudok debeiburi wabur iri nenekesh mukareg. Aria nakripesh nakri, “Ipak armam armago pape Efesus iri, ihishmorim arpesh douk shadukemesh shakri ipak abrudok waburip pogrem atudok debeikwi godik okwokwit urupat douk penek lotuat iri. Amudok okwokwim utom magruki iruhw utag aria penek lotumam iri douk shopunek ipak pogremam. \v 36 Ta mare enen arpen nyukri nyununu enyudok baraen, uwok. Aria douk mokureg mare pukri punek enen enyudok arigas, uwok. \v 37 Amudok biom armam douk madae hukwumesh-aruh enesh eshudok gani numunig um lotuig urusag o hiyagwreh enenyenen yoweinyi baraen um apakik debeikwi godik Artemis uwe, uwok. Aria amudok douk param hanaki meyoh. \v 38 Aria Demitrius nini ananim henekuman mour iri hukri hunekuman kwot enen arpen um, aria nyumneh kwotog gwunenek ehi douk hape. Amam debeimi um gavman iri douk hape, um Demitrius nini ananish shunak shugapesh baraen um. \v 39 Ipak enen baraen shopunek um, aria abudok nyutob abrudok waburish shunak shunatorum shupe shiyagwreh baraen obi nyutob, aria ipak douk punak pugabeyen. \v 40 Doukih apak ta enen baraen nyupenyap um mohur enyudok aria juwehosip mahwar mariguk um. Amam debeimi um gavman um Rom iri hukri horigap hunekumap baraen akure, apak ta mare muwanamam enen baugenyum baraen um enyudok apak meneken iri, ta uwok.” \v 41 Douk nakripesh enyudok baraen um jurug aria nakripesh shanosiyam. \c 20 \s1 Pol Nanak Um Masedonia Gani Agudok Nahobig Grik \p \v 1 Douk enyudok baraen nyanak nyawishuk, um arpesh juwehosish shahwarum, aria Pol nahwar eshesh Kristen um shunaki shutrun. Shanaki douk nakripeshuk enen baraen um shupe dodogowish um Debeini aria nenemeshuk yopuhi nyumnah. Aria nakutishukuk nanak um shokugi nahobig Masedonia. \v 2 Nawish nanak agudok shokugi nahobig aria nape nakripeshuk sabainyi baraen eshesh Kristen um shupe dodogowish um Debeini. Arigaha aria douk nanak natogur agudok nahobig Grik. \v 3 Natogur nape biyab atun aub. Aria abudok nyutob nape nagabe eneshenesh um nakri nurao korohuk nunak um agudok nahobig Siria obi nyutob, enen baraen nyanaki nyadukan. Um agundok amam Juda hakri hon nugok um. Namudok aria Pol wata urkum morum nutanam um Masedonia. \v 4 Pirus ananin nuganin shahwaran um Sopater iri douk nanaman hanak. Anan douk nanaki wabur nyeigur-iburum Beria. Amudok anam shopunek heiran. Amamish nyeiguhw eshudok. Aristarkus nani Sekundus. Amam biom douk hanaki wabur Tesalonaika. Anan Gaius. Anan nanaki wabur nyeigur-iburum Derbe. Anan Timoti aria amudok anam biom hanaki agudok shokugi nahobig Esia iri shopunek heiran. Amam douk Trofimus nani Tikikus. \v 5 Amudok armam harik aria hatogur hape heyotumap Troas. \v 6 Ahudok nyumneh douk eshesh Juda shenek worigun shawok bret douk shashaiteh madae tukitak debeiti iri uwe habuh hanakuk. Aria apak marao korohuk makutukuk Filipai manak.\f + \fr 20:6 \ft Sabaishi shadukemesh iri shakri Pol nanak natogur Filipai aria narao amudok anam hani Luk douk nenyem okwudok Buk iri aria hanak. Namudok aria douk nowem enyudok baraen “Apak”. Putik Aposel 16:10.\f* Hakri um 5-poreih nyumneh hanak hadiguk um, aria manak matogur maparug amudok harik iri abrudok wabur Troas. Maparugam aria mape atug wik agundok. \s1 Yutikus Nagok Aria Pol Nonohur Nakitak Nape Abrudok Wabur Troas \p \v 7 Mape aria Sarere wab manak mani eshesh Jisas ananish arpesh mantorum mape um muwok worigun aria murao Komunio. Pol nape nakripesh rounyi baraen arigah orokohunib um wab. Um maresh, anan nakri nukutishukuk nunak ruwahepih iri. \v 8 Amudok mantorum mapenyomi iruhwim rum douk sabaishi lamhos hanish shataur. \v 9 Aria anan weroroini arman shahwaran um Yutikus iri douk natem windua. Abudok nyutob Pol wata nape neyagwreh obi nyutob, Yutikus yobus sape san aria nabes sape seshuk arigah arigaha neshuh nagok abom. Neshuh nagok aria biyep rip uwok, nagruki iruhwim abom natu nagruki nabuh nakus atap. Douk shabuhi shonohur aria shatik iganigadae nagok. \v 10 Namudok aria Pol nabuh neshuh netem iruhin um hakus aria nakripesh nakri, “Ipakish mishish mare yowesh, uwok. Mishin wosik wata nyaran!” \v 11 Aria Pol wata naraesh shato iruhw urupat shakih nawor bret shatoh. Douk shatoh jurug aria nani eshesh shape sheneyagwreh roubi nyutob arigaha gagruk aria nakutish-ukuk nanak. \v 12 Anudok weroroini arman douk nape wosik aria ruwahep sharan shanak um gani eshesh shapeum. Aria esheshiruh aparuh wata hanadudareh abom. \s1 Pol Nakutukuk Troas Nanak um Miletus \p \v 13 Aria apak marik manak marao korohuk aria manak um anabur wabur nyeigur-iburum Asos. Pol nanaki atapih aria nakripap um mutogur mupe mutrugun um nutograri aria muran munak. \v 14 Douk nanaki naparugap Asos aria matukan korohuk manak um Mitilini. \v 15 Makutukuk Mitilini aria ruwahepih manak matogur hurukatin um enen unai nyeigurinyum Kios. Douk anah nyumnah hanak hadiguk aria manak matogur Samos. Matogur Samos aria ruwahepih wata manak matogur Miletus. \v 16 Pol anan urkum morum nakri mare nunak nutogur Efesus, uwok. Nakri uwok um nupe eneh nyumneh agudok shokugi nahobig Esia hunakuk meyoh. Um maresh? Nakri ta dodogowin um, nakri nunak nutogur Jerusalem aria ahudok debeihi nyumnah shahwarah um Pentikos iri ta hutogur. \s1 Pol Nakomaguk Roguhw Aria Nakripamuk Baraen Amam Iruhin Ananish Arpesh Esheshim Debeimi Hape Efesus Iri \p \v 17 Manak matogur mape Miletus aria Pol nenek baraen nyanak um amam Iruhin ananish arpesh esheshim debeimi hape Efesus iri um hunaki hutrun. \v 18 Hanak hatograri aria nakripam nakri, “Sagomatin yanak yatograri agudok shokugi nahobig Esia aria ihih nyumneh yani ipak mape yenekeh iri aih douk padukemeh. \v 19 Ipak padukemesh. Ehudok sabaihi nyumneh yape yenek Debeini ananin mour ahi, eshesh Juda douk shabo baraen um she. Aria yaunih eik kanak, aria yereh abih atih abom yenek ananin mour. \v 20 Aria douk padukemesh. Madae inogugur uwe, um agundok yakripep ihinyumorim yopinyi baraen um ta nyutaurumep iri um uwe, uwok. Abudok nyutob yakripepen agundok sabaishi shantorum um aria ipakig urusag um, eik douk madae kutukure uwe, uwok. \v 21 Dodogoiwe atuwe yakripesh dodogowinyi baraen eshesh Juda shani eshesh madae Juda iri uwe. Yakripesh um shukenyuk agabus yoweinyi shatanam shukon aparuh Iruhin aria shunek bilip um apakin Debeini Jisas. \p \v 22 Aria douk ta igipesh Iruhin ananin Mishin nyakripeyen iri baraen aria ta inak um Jerusalem. Inak aria madae idukemesh uwe um ta maresh shutogrume. \v 23 Yadukemesh um ihirub debeirubi warub inak arub iri, Iruhin ananin Mishin douk nyakripe um ta shuweshike inoweshik ipe aria ta shuke sabainyi amaen. \p \v 24 Aria eik madae inogugur igok um uwe, uwok. Yanahwar hwarohiwe meyoh. Yakri arigaha iyatak ahudok yah um inek enyudok Debeini Jisas nekeyen um ineken iri mour arigah ineken iyaten. Enyudok mour um ikripesh Iruhin ananin yopinyi baraen um agundok nutaurumap meyoh um. \p \v 25 Aria douk pumnek. Riguk yarahaen yape yakripep baraen ipak ihipmorim um arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Aria douk, eik yadukemesh abom um ipak ta mare wata enen arpen nyutiwe shopunek, uwok. \v 26 Namudok aria douk yakri ikripep enyudok dodogowinyi baraen ahudok nyumnah. Baraen enyudok. Aria ipak enep pakri pukonaguk agabus Iruhin aria pakri punak puwishuk um, baugenyum baraen madae nyupe um eik uwe, uwok. \v 27 Um maresh? Eik madae inogugur aria ibeshukuk enen baraen nyurmeik um ihinyumorim baugenyum baraen um mour douk Iruhin nakri um nuneken iri. \v 28 Ipak gamo pudukemesh aria ipak kanak puni ihishmorim Iruhin ananish arpesh douk ananin Mishin nyekepesh um putaurumesh iri. Gamo putaurumesh aria putaurumesh wosik ananish arpesh douk ananin Nuganin nagok natorish ananibor owishibor iri. \v 29 Eik yadukemesh. Ta eik inakuk aria henek rohwumesh iri armam ta hunaki um ipak aria hunek rohwum Iruhin ananish arpesh kabi wanarig nubag um. \v 30 Nyutob ta bunaki, um anam armam ipak kanak ta hukripesh enen rohwin baraen eshesh shagipesh Jisas iri um hunukesh shukitak shugipesham um. \v 31 Namudok aria gamo pudukemesh. Aria ipakip urkwip purum eshudok biyesh atin kwarahos, nyumnah wab yape yakripep baraen um ipak ihipmorim. Yareh abih atih aria yape yenek skulumep. \p \v 32 Namudok aria douk yepuraguk Iruhin ananis wis um nutaur-umep. Shopunek ananin baraen um agundok anan yopun um ipak aria nutaur-umep meyoh um ta nyutaur-umep pupe dodogowip. Enyen ta nyutaur-umep nyunekep pugrem yopishi eshudok eneshenesh douk Iruhin nakri um nuko eshudok arpesh douk nenekesh shape ananish atish iri. \p \v 33 Eik madae inek nyigiya um kupaishieh rupeh o esheshibor utabor kabi siliwa iri gol um uwe, uwok. \v 34 Ipak kanak padukemesh. Yakwu asudok eikis wis yenek mour yakwaram eshudok douk eik yani eikim henek mour hani eik mashoh iri. \v 35 Sabaihi aih aria mour eik yeneken iri, eik douk yeyabigep um munek mour dodogowip atup namudok um mutaurum eshudok madae dodogowish um shunek mour aria yaruhish iri. Aria apak ta urkwip purum enyudok baraen douk Debeini Jisas anan meyoh nakriyenyuk iri. Baraen enyudok, nakri, ‘Meinyi arpen nyukri nyukesh enesh eshudok kupaishi, enyudok arpen douk nyanadudareh abom nyariguk nyeshagrakuk agundok kupaishi arpesh sheken enesh eshudok aria nyanadudareh um.’” \p \v 36 Douk Pol nakripam enyudok baraen um jurug, nabuh noduk ohrubus aria nani amudok ihim-morim armam henek beten um Iruhin. \v 37 Aria ihim-morim hereh, hanasupam aria hanoprikan. \v 38 Amamip urkwip yowep abom aria hereh um enyudok baraen douk Pol nakri um ta mare wata hutrun um. Aria haran hanak um korohuk. \c 21 \s1 Pol Narao Korohuk Nanak um Jerusalem \p \v 1 Douk makutukuk amudok debeimi manak mato korohuk aria manak. Mahur mabrig youg manak wosik atin aria manak matogur enen unai nyeigur-inyum Kos. Arigaha ruwahepih manak matogur enyudok enen unai shahwaren um Rodes. Wata shopunek makutukuk Rodes aria mahur manak matogur wabur Patara. \v 2 Matogur agundok aria maparug onok korohuk douk kwakri kwunak um Fonisia iri. Namudok aria manak mato okwudok aria kworap manak. \v 3 Manak arigaha matigu unai Saiprus, aria makutin nyapeik anagagur eheh moshagraken manak matogur agudok shokugi nahobig Siria. Manak matogur agundok aria korohuk kwanak kweir wabur nyeigur-iburum Tair. Kweir um shuniguk anah jah. \v 4 Maparug enesh shagipesh Jisas iri shape agundok aria mani eshesh mape atug wik. Iruhin ananin Mishin nyawish enesh Kristen aria nyeshuhur dodogowish atish shakrip Pol um mare nunak um Jerusalem, uwok. \v 5 Aria apakih nyumneh makri muni eshesh mupe ehi hatuh aria wata makutishukuk manak. Ihim-morim hagipesh Krais iri hani batowish aria amamiyu armago shanamap makutukuk abrudok wabur matogur adukibur um aria manak um youg agundok korohuk kweir um. Manak matogur aria ihipmorim moduk ohrubus anagasig um youg aria munek beten. \v 6 Douk munek beten jurug aria mani eshesh monokom roguhw. Apak wata manak mato korohuk aria eshesh shatanamum esheshig urusag. \s1 Matogur Sisaria Aria Anan Profet Shahwaran Um Agabus Iri Nakripan Enen Baraen Pol \p \v 7 Manak mato korohuk kwakutukuk Tair aria manak matogur wabur nyeigur-iburum Tolemes. Manak matogur menekumesh yopuhi eshesh Kristen aria mani eshesh mape atuh nyumnah abrudok wabur. \v 8 Ruwahepih aria makutukuk Tolemes manak matogur Sisaria. Aria makutukuk korohuk manak mani eshesh mape Filip ananit urupat. Aria anan douk nakripesh Iruhin ananin baraen eshudok douk wata shutogur Kristen iri uwe um shukon aparuh Iruhin. Anan douk anan um amudok 7-poreim armam douk riguk shagraeham Jerusalem um hutaurum amam aposel iri. \v 9 Anan nabuki nubatiyu nugariyu aria owo madae urao anam armam uwe, uwok. Owo douk apa wakripesh Iruhin ananin baraen kabi douk amam profet hakripeshen um. \p \v 10 Mape Sisaria eneh nyumneh shopunek aria anan profet shahwaran um Agabus iri nape iri agudok shokugi nahobig Judia aria nabuhi Sisaria. \v 11 Nanaki agundok apak mapeum nohur Pol ananit let noweshik ananigas aiyas iri roguhw aria nakri, “Iruhin ananin Mishin nyakri namudok. Nyakri, ‘Eshesh Juda shape Jerusalem iri ta shenekesh namudok um anudok nagrem atudok let iri. Shuweshikan aria ta shunaur um kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe esheshis wis.’” \p \v 12 Douk memnek enyudok baraen aria mani enesh arpesh shape Sisaria iri mape makripan dodog Pol um mare nunak um Jerusalem, uwok. \v 13 Aria Pol nakri, “Peyagwreh baraen dodogowip atip poreh namudok pakri punek eikihw apahw yowehw um maresh? Eik madae ikri um inak um Jerusalem aria shuweshike atuwe um uwe, uwok. Aria yakri shukri she igok um, douk wosik she igok. She um ituk Debeini Jisas ananin nyeigur nyuto iruhw.” \v 14 Makripan dodog um mare nunak um douk mabirak matik uwok, aria madae mukri um mukripan dodog shopunek uwe, uwok. Aria makri, “Wosik Debeini ananin mour. Anan nukri nuneken mumam aria wosik nunekesh kabi anan nakri um.” \s1 Pol Nanak Natogur Jerusalem Aria Nakrip Debeimi Um Mour Anan Neneken Iri \p \v 15 Douk mape Sisaria eneh nyumneh um jurug aria magapesh eshudok manak um Jerusalem. \v 16 Enesh shagipesh Jisas aria shape Sisaria iri douk sheirap manak. Manak aria sharap um anan arman douk ta munak muni anan mupe ananit urupat iri. Ananin nyeigur Nason aria shanabuki enyudok unai Saiprus. Anan kanak douk riguk nagipesh Jisas iri. \v 17 Douk manak matogur Jerusalem aria eshesh Kristen shanadudareh abom shanaki shenekumap yopuhi nyumnah. \p \v 18 Ruwahepih aria mani Pol manak um mutik Jems. Ihim-morim eshesh Kristen esheshim debeimi douk shopunek hanaki hani Jems hantorum hape. \v 19 Pol natrum nenekumam yopuhi nyumnah um jurug, aria nakripesh um ihinyumorim mour douk Iruhin neneken nyatogur anan Pol ananin mour aria kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe shatrun aria shenek bilip um Debeini um. \s1 Pol Nemnek Debeimi Amamin Baraen Aria Nanak Nawish Iruhin Ananit Debeiti Urupat \p \v 20 Douk hemnek Pol ananin baraen aria hatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. Aria hakripan hakri, “Apakin ashuken, nyak douk nyadukemesh. Sabaibi tausenab um Juda douk shenek bilip um Jisas. Aria eshesh ihishmorim douk dodogowish atish abom shagipesh enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi. \v 21 Aria enesh shakripesh um shakri nyak nyakrip ihishmorim Juda douk shanak shani kupaishi shape iri um shukutukuk enyudok lo. Shakri nyakripesh um mare shutah esheshim nugamimiruh yegeshiweruh, mare shugipesh apak Juda apakih aih. \v 22 Adur apak madukemesh. Eshesh ta shumnek um agundok nyak nyanakumori. Namudok aria ta munek maresh? \v 23 Aria ta nyunekesh kabi douk apak mukripenyum. Apak agundok douk nubatim anam apakimi armam hakri enen adurin atinyi baraen abom um Iruhin um hunek enesh eshudok eneshenesh. \v 24 Karemam aria nyunak um nyugipesh ihihmorim aih. Puneken um Iruhin nutrip nukri ipak wosik abom yopipari. Aria nyak wosik nyubuk-umam utabor nyutor-umam ofa um amam shopunek huhwar amamigos baragos. Nyunekesh namudok aria ihishmorim arpesh ta shudukemesh shukri ihinyumorim baraen shakripesh um nyak iri douk madae adurin uwe. Aria eshesh wosik ta shudukemesh um nyak wosik nyagipesh enyudok Iruhin ananin lo. \v 25 Aria arpesh douk eshesh madae Juda aria shenek bilip iri douk menekumesh anap shup makripesh enyudok baraen riguk maweshiken nyakus atugun iri. Baraen enyudok. Mare shuwok worigun mahish douk shenek ofamesh um madae adurimi god omi iri uwe, mare shuwok owishibor, mare shuwok mahish douk shakwunishesh meyoh shagok shatahesh iri, armam armago mare shunek wehrur meyoh uwe, uwok.” \p \v 26 Pol nemnek debeimi amamin baraen aria ruwahepih narao amudok nubatim armam hanak henek ehudok aih um Iruhin nutrum nukri wosik amam douk yopum. Aria Pol nanak nawish Iruhin ananit debeiti urupat nakripaguk amam pris um ahudok nyumnah douk ta hunek enyudok nyunak nyutuh aria hutogur yopum abom ahi, aria um agundok amam sisig atin hurauri eshudok aria amam pris hunek ofamesh um huko Iruhin. \s1 Eshesh Juda Shawish Shasuhw Pol Numun Iruhin Ananit Debeiti Urupat \p \v 27 Douk ahudok 7-poreih nyumneh henek enyudok um hurukatin um hutuh aria enesh Juda douk shape iri agudok shokugi nahobig Esia iri shatik Pol nawish nape numun Iruhin ananit debeiti urupat. Namudok aria shakripesh enen rohwin baraen sabaishi arpesh sheshuhuri juwehosish um aria shanak shasuhw Pol. \v 28 Shasuwan aria shahwar shakri, “Ipak Israel, arigah yowi taurumap! Arman anudok douk nanak ihirub warub nakrip ihish arpesh um shukri uwok um apak Israel um atudok Iruhin ananit debeiti urupat shukri yowetari tabo susih iri. Aria shopunek nakripesh um nununu Iruhin ananin lo seiwok nakoguk Moses enyi. Aria madae nunek enyudok atin uwe, uwok. Aria shopunek narauri anam kupaimi armam douk amam madae Juda iri uwe hanaki hanak hawish numun narub atudok Iruhin ananit urupat tataoum. Hawish aria henek Iruhin ananit urupat goutukwit.” \v 29 Shakri namudok um maresh, anob nyutob douk shatik Trofimus nape iri Efesus iri nani Pol hape Jerusalem aria shakri Pol naran hawish narub numun atudok Iruhin ananit urupat tataoum. \p \v 30 Namudok aria ihishmorim arpesh shape Jerusalem iri shakitak yowiyokuk aria shape shahwar shanaki shanak aria shahur shanaki shantorum. Shanaki shasuhw Pol shanukan shatogur aduk Iruhin ananit debeiti urupat aria arigas shawaruguk witog. \s1 Debeini Soldia Narawi Ananim Soldia Hanaki Haraoguk Pol \p \v 31 Eshudok sabaishi arpesh shakri shubo Pol nugok aria ahudok atuh baraen nyanak nyatogrum debeini um sabaimi soldia iri, eshesh Rom esheshim. Shakripan namudok shakri, “Ihishmorim shape Jerusalem iri juwehosish aria shape shahwar shanaki shanak.” \v 32 Namudok aria ahudok atuh narao anam debeimi hagimaguk anan iri hani anam soldia aria hahur habuhukuk um eshudok sabaishi arpesh. Douk eshesh Juda shatik anudok debeini um amam soldia nani iri ananim soldia hanaki aria wata shakutun-ukuk um agundok shanum. \v 33 Anudok debeini soldia nanak um Pol nasuhwan aria dodogeshin um ananim soldia huweshikan biyab senab. Aria narigesh nakri, “Anudok meini arman aria nenek maresh?” \v 34 Aria eshudok sabaishi arpesh, enesh shahwarari shakripani enen baraen. Enesh shahwarari shakripani kupainyi. Shahwar shakripani namudok aria anudok debeini soldia nabirak um numnek baugenyum baraen nabirak natik uwok. Namudok aria neshopok amam soldia um huran huwish anat amam soldia amamit urupat. \v 35 Amam soldia haran hanak hatogur hurukatin um atudok urupatig beiwog aria hatukag hagauruk iruhw meyoh. Um maresh? Eshesh arpesh juwehosih abom aria dodogowish atish um shakri shon nugok. \v 36 Ihishmorim shanaki aria shahwar shakri, “Buwon nugok!” \s1 Pol Naworumesh Baugos Um Agundok Anan Nenek Bilip Um Krais Um \p \v 37 Amam soldia hurukatin um hurao Pol huwish amamit urupat aria nakrip debeini soldia nakri, “Ta wosik ikripen enen baraen aka, uwok?” \p Aria anudok debeini soldia narig Pol nakri, “Nyak nyadukemen enyudok kupainyi baraen Grik aka? \v 38 Eik yakri nyak ta anudok arman douk napeiri Isip iri. Anob nyutob riguk nanaki nohur wanohw nani gavman aria neyotu narik um 4,000 poreim armam hasuhw wanohwishi eshudok aria hanak um wehigunum arpesh uwok um.” \p \v 39 Aria Pol wata nakripan nakri, “Eik anan um Juda. Sheyubuki debeiburi wabur Tarsus douk bape agudok shokugi nahobig Silisia iri. Eik douk yani eshesh abrudok wabur nyeigur nyato iruhmobur iri atish arpesh. Aria yakri nyukripe wosik um ikripesh eikin baraen eshudok arpesh.” \v 40 Anudok debeini soldia nakripan wosik aria Pol nakitak neyotu nowurumesh rogur arigaha mukareg aria nape neyagwreh enyudok kupainyi baraen Hibru aria nape nakripesh ananin baraen. \c 22 \p \v 1 Nakripesh namudok, nakri, “Eikim ashukenyim owarhim aria yakenyim, ipak pumnek eik. Douk yakri ibeimep ipakin baraen aria ikripep adurin baraen um eik.” \v 2 Douk shemnek um neyagwreh um eshesh kanak Juda esheshin kupainyi baraen Hibru aria sheyotu mukareg abom. \p Douk mokureg aria Pol nakri, \v 3 “Eik douk anan um Juda aria sheyubuki debeiburi wabur Tarsus agudok shokugi nahobig Silisia. Aria yakitak yopuwe abrudok wabur Jerusalem. Arman shahwaran um Gamaliel iri gamo nenek skulume wosik um ihinyumorim apakish yamehesh esheshin lo douk seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi. Namudok aria riguk, eik douk dodogoiwe atuwe abom yagipesh Iruhin kabi ipak ihipmorim douk pape iri um. \v 4 Aria yenekesh enenyenen armam armago douk shagipesh ahudok Yah um bilip um Jisas iri. Yakri um shugok abom. Yasuhw armam armago shopunek yoweshikesh senab aria yenyigresh shape shunuweshik-ati urupat. \v 5 Debeini pris abom nani ihim-morim eshesh Juda esheshim debeimi hape hasuhw kwotog iri douk hadukemesh. Aria amam ta hukripep um enyudok yakripep-enyi baraen douk adurin. Amam henek shus hekeyas yasuhwas um ashukenyim owarhim amam Juda hape Damaskus iri aria yanak. Yanak um iweshiki arpesh shagipesh ahudok Yah iri aria iraeshi um Jerusalem. Iraeshi aria debeimi hunekesh shurao eriger um enyudok sheneken iri. \s1 Pol Nakripesh Um Agundok Natogur Kristen Um \p \v 6 Douk yanak arigaha hurukatin um nyumnah aun nawaruruh aria huruk atin um inak itogur Damaskus. Aria ahudok atuh anat tatrugun abom iri lait tabuhi gani iruhw utag tabuhi agundok eik yeyotu um, aria bogaragun abom. \v 7 Namudok aria yabuh yatu yakus atap aria yemnek anah mah aria enyudok arpen nyakripe nyakri, ‘Sol Sol, nyak nyape nyae nyenek enenyenen um eik um maresh?’ \v 8 Aria eik yarig yakri, ‘Debeini, nyak meinyi?’ \p Aria nakri, ‘Eik Jisas douk yanaki wabur Nasaret iri. Douk nyak nyape nyae nyeneke enenyenen iri.’ \v 9 Amudok heire iri armam, lait wosik hatrut. Aria anudok nani eik wape weyagwreh iri, ananih mah douk madae humnekah uwe, uwok. \p \v 10 Aria eik yarig yakri, ‘Debeini, douk ta inek maresh?’ \p Aria debeini nakripe nakri, ‘Kakitak nyunak nyuwish abrudok wabur Damaskus. Nyuwish aria ta shukripen um ihinyumori mour douk eik yagraehen yeshopoken um nyak nyuneken iri.’ \v 11 Yatik atudok tatrugun abom iri lait aria nabes seshuke madae itrugun uwe. Namudok aria amudok eikim heire iri hasuhw eikin rogur aria manak mawish wabur Damaskus. \p \v 12 Aria abrudok wabur Damaskus anan arman shahwaran um Ananaias iri douk nape. Anan nagipeshen wosik Iruhin ananin lo. Nenek lotu um douk nakri adurin atin nenek lotu. Aria ihish Juda shape Damaskus iri shatrun shakri anan yopunyi arpen. \v 13 Anan Ananaias nanaki neyotu hurukatin um eik aria nakri, ‘Eikin ashuken Sol, wata trugun.’ Aria abudok nyutob abom wata shopunek yatrugun aria yatrun. \v 14 Aria nakripe nakri, ‘Ohwakim yamehem amamin Iruhin nagraehenyum nyudukem enyudok mour douk anan nakri um nyak nyuneken iri. Shopunek anan nagraehenyum nyutik ananin arman douk apa nenek yopuhi atih aih iri aria nyumnek anan kanak nini nyak piyagwreh. \v 15 Nyak ta nyukripesh ananin baraen. Nyukrip ihishmorim arpesh um enyudok douk nyatrin aria nyemneken iri. \v 16 Aria douk wata nyupe nyutrugun um maresh? Kakitak nyunek baptais. Nyusuhw ananin nyeigur um nenek baptaisumen abar aria ta nukweshih nyakish yoweishi inahos.’” \s1 Pol Nakripeshum Agundok Iruhin Neshopokan Nanak Nakripesh Baraen Kupaishi Arpesh Um \p \v 17 “Aria wata yatanamori um Jerusalem. Yanaki yape aria abudok nyutob yawish numun narub agundok Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria yape yenek beten obi nyutob, eik douk yatik enen enyudok kabi yabo yomnis yatrin um. \v 18 Yatrin yatik Debeini aria nakripe nakri, ‘Arigas ahudok atuh nyukutukuk Jerusalem nyunakuk. Um maresh? Arpesh shape agundok iri ta mare shumnek nyakin baraen douk nyukripeshen um eik iri.’ \p \v 19 “Aria eik wata yakri, ‘Debeini, eshesh kanak shadukemesh abom um nubokadae eik douk yanak um eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi urusag yasuhw eshudok shenek bilip um nyak iri yoweshikesh aria yaesh. \v 20 Aria riguk abudok nyutob habo Stiven douk nakripesh nyakin baraen iri nagok obi nyutob, eik shopunek yeyotu hurukatin yatrum aria yakri wosik. Aria abudok nyutob hape han nagok obi nyutob, eik douk yeyotu yape yeyohumam rupeh.’ \p \v 21 “Aria Debeini nakripe nakri, ‘Kare, ta ishopoken nyunak um rougun um eshudok arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe.’” \s1 Pol Nakrip Amam Soldia Um Anan Douk Anan Eshesh Rom \p \v 22 Eshudok armam armago shape shemnek Pol arigaha nanak nakri enyudok baraen um nakri um nunak um kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe shapeum, aria eshesh shohur nokwatog shape shahwar debeg shakri, “Buwon, buwon nugok nunakuk. Eshudokmori arpesh douk madae shukri wosik um shupe agundok atap uwe, uwok.” \v 23 Eshesh shape shahwar sheyarik rupeh, shohur nyupruk shawashak kwato iruhw. \v 24 Aria debeini soldia dodogeshin um amam soldia haran hawish amamit urupat. Anan nakri nudukemesh aria nakrip amam soldia um huprukan enesh eshudok aria horigan arigas um nudimam baugos um agundok eshesh Juda shape shahwar shagipeshan namudok um. \v 25 Aria howeshikan neyotu um hakri hureyan enesh eshudok aria nohur nokwat nakrip anan debeini um 100-poreim soldia aria nakri, “Aria ipak pakri lo wosik nyakripepum pubo enen arpen um eshesh Rom aka? Ipak douk watak punekume kwot uwe aria parik poreye eshudok. Ehudok aih douk pakri penek yopihi aka?” \p \v 26 Douk anudok soldia nemnek enyudok aria nanak abom um debeini soldia aria narigan nakri, “Nyak nyakri nyunek maresh? Anudok arman douk nani eshesh Rom atish arpesh meyoh abom.” \v 27 Aria anudok debeini soldia nanak narig Pol nakri, “Nyak douk nyani eshesh Rom atish arpesh o mumam?” \p Aria Pol nakripan nakri, “Adur wo.” \v 28 Aria anudok debeini soldia nakri, “Eik yawashok debeibori utabor yatorin aria douk yatogur anan um Rom.” \p Aria Pol nakripan nakri, “Eik uwok. Eikish amakenyish riguk shani eshesh Rom shatogur atish arpesh aria douk eik wata yagipeshesh namudok atin.” \v 29 Aria ahudok atuh amudok soldia hakri um hubo Pol aria wata hakutunukuk. Debeini soldia natik um Pol douk iganigadae nakripam howeshikan neyotu. Shopunek nemnek um Pol nakri anan douk anan eshesh Rom aria anan nanogugur abom. \p \v 30 Anudok debeini soldia douk nakri abom um nudukem baugenyum baraen um eshesh Juda shakri shunekuman kwot Pol um. Namudok aria ruwahepih nakweshihanuk um senab douk haweshik Pol obi. Aria nenekumam baraen debeimi pris hani ihim-morim debeimi Juda douk apa hape hasuhw kwot iri hanaki hantorum. Douk hantorum iyoh, aria narauri Pol nanaki nakripan neyotu agundok debeimi hantorum hapeum. \c 23 \s1 Pol Nakripam Baraen Amam Debeimi Um Eshesh Juda Esheshim Hasuhw Kwotog Iri \p \v 1 Pol neyotu natrum duk amudok debeimi Juda apa hape hasuhw kwotog iri aria nakripam nakri, “Eikim bahenomi, eikih nyumneh yape yenek mareh aih o mour arigaha doukih aria Iruhin natik eik um, eikim urkum douk mor yopum abom.” \v 2 Pol nakri namudok aria debeini pris abom Ananaias neshopok anam armam heyotu hurukatin um Pol iri um habowan nokwat. \v 3 Aria Pol nakripan nakri, “Nyak atin nyape kabi onok arbaok nadukehok douk shawatomok shigorihwiti beit aria shatruk shakri onok namukwi iri. Nyemnek, Iruhin ta nen. Nyak douk nyape agundok um nyugipesh lo aria nyunekume kwot. Aria wata nyabrig lo um nyakripam um hubo eik.” \p \v 4 Aria anam heyotu hurukatin um Pol iri hakripan hakri, “Nyak nyape nyeyagwreh yoweinyi baraen um Iruhin ananin debeini pris.” \v 5 Aria Pol wata nakri, “Bahenomi, eik madae idukemesh um anan douk debeini pris abom uwe, uwok. Yadukemesh um baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakri namudok. Nyakri, ‘Mare piyagwreh yoweinyi baraen um anudok arman douk nape debeini aria nataurum ipakish arpesh iri, uwok.’” \p \v 6 Pol natrum aria nadukemam amudok debeimi douk hantorum hape iri. Anam Farisi aria anam Sadyusi. Namudok aria neyagwreh debeihi mah nakripam namudok debeimi hape hasuhw kwotog iri. Nakri, “Eikim bahenomi, eik douk anan Farisi aria eikin yain shopunek anan Farisi. Eik yadukemesh aria yakri adur abom um shagok iri ta wata shukitak. Aria douk yakrip arpesh enyudok baraen. Aria baugos um agundok shenekume atudok kwot um douk namudok.” \p \v 7 Pol nakri enyudok baraen aria amam Farisi hani Sadyusi hape hanitok. Namudok aria ihim-morim amudok hanaki hantorum iri debeimi hakitak hanadiyogurum. Anam hani amam Farisi aria anam hani amam Sadyusi. \v 8 Um maresh? Amam Sadyusi apa hakri shagok iri ta mare wata shukitaki, uwok. Shopunek hakri sagabehos aria Iruhin ananish enselahos douk hakri madae enesh uwe. Aria amam Farisi apa hakri shagok iri ta wata shukitak aria enselahos aria sagabehos adur shape. \p \v 9 Namudok aria hape hahwar hanariguk atin. Anam henek skulumesh um lo iri douk shopunek anam Farisi. Amudok armam hakitak heyotu heyagwreh debeg atin aria hakri, “Apak madae muparug enesh yoweishi inahos uwe, douk anudok arman nenekesh iri, uwok. Enen sagab o enen Iruhin ananin ensel nyukri nyuni anan nyiyagwreh aria anan douk nukri enyudok baraen um, wosik ananin baraen douk adurin.” \v 10 Hanatutukem aria baraen nyatogur dedeben atin. Namudok aria debeini soldia nanogugur abom. Nakri ta husuhw Pol honukan tukwotukwan aria huprukeshan um biyeh. Namudok aria neshopok ananim soldia um hubuh hurauri Pol nukutukuk amudok debeimi aria huran huwish amam soldia amamit urupat. \p \v 11 Aria abudok wab, Debeini nanaki neyotu nagim Pol aria nakri, “Nyiyotu dodogowin atin aria mare nyukri nyunogugur, uwok. Dodogowin atin nyukripesh um eikin baraen agundok Jerusalem aria debeiburi wabur Rom shopunek nyak ta nyunekesh namudok atin.” \s1 Amam Juda Habo Baraen Um Hubo Pol Nugok \p \v 12 Ruwahepih ruhur watak reir amam Juda hanaki hantorum hape atugun aria hakri iruhw hakri adur atin um mare huwok worigun o abar arigaha hubo Pol nugokuk. \v 13 Shadareham um amudok habo baraen namudok iri douk sabaimi abom heshagrakuk 40-poreim. \v 14 Aria hanak hatik debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi aria hakripam hakri, “Apak mabo enen adurin atinyi baraen um makri mare muwok anagun worigun arigaha mubo Pol nugok. \v 15 Namudok aria ipak puni amudok anam debeimi hape hasuhw kwotog iri punekuman baraen debeini soldia abom um nurauri Pol nubuhi agundok ipak pape um. Pukripan pukri ipak pakri gamo porigan um nukripep baugenyum ananin baraen. Aria apak ta apa mutrugun mupe yah. Ta mare arigas nunak nutogragu um ipak aria ta mon nugok yah meyoh.” \p \v 16 Aria Pol ananik mohwukwik okwokwin nuganin iganigadae nemneguk um agundok hakri hubo Pol nugok um. Namudok aria nanak nawish amam soldia amamit urupat aria nakrip Pol. \v 17 Aria Pol nahwar anan debeini um 100-poreim soldia iri nanaki aria nakripan nakri, “Nyarao anudok weroroini arman um debeini abom soldia. Anan nakri nukripan enen baraen.” \v 18 Aria anudok soldia naran um debeini soldia abom aria nakripan nakri, “Anudok Pol douk nonoweshik iri nahware yanak aria nakripe um iraouri anudok weroroini arman um nyak. Um maresh? Anan douk enen baraen nakri nukripen um.” \p \v 19 Aria anudok soldia nasuhw ananin rogur naranuk um anagas amam atum aria narigan nakri, “Nyak maren baraen douk nyakri nyukripe-umen?” \v 20 Aria anudok weroroini arman nakri, “Amam Juda habo baraen um hakri nuhut horik nyak um nyurao Pol nyubuh um amam debeimi Juda hape hasuhw kwotog iri. Amam henek rohw um hakri gamo horigan shopunek um nukri baugenyum ananin baraen. \v 21 Aria nyak mare nyumnekam. Um maresh? Sabaimi armam heshagraguk 40-poreim ta hunabeshuk hupe hutrugun yah. Amam habo enen adurin atinyi baraen um mare huwok worigun o abar arigaha hubo Pol nugok aria douk ta huwok worigun. Douk amam hape henek eneshenesh hape hatrugun um nyak nyukripam wosik aria douk huneken.” \v 22 Aria anudok debeini soldia nakripan nakri, “Mare nyukrip enesh arpesh um agundok nyakripe enyudok baraen um, uwok.” Aria neshopokan nanak. \s1 Debeini Soldia Narao Pol Nanak um Debeini Um Gavman Nyeigurinum Feliks \p \v 23 Aria anudok debeini soldia abom nahwar biom debeimi um 100-poreim soldia iri hanaki aria nakripam nakri, “Punak purao 200-poreim soldia, purao 70-poreim amudok anam soldia douk hahur hwosahos iri, purao 200-poreim soldia hasuhw burawos iri aria pukutukuk agundok kwehigib wab atub punak um Sisaria. \v 24 Punek redim enesh hwosahos um Pol nahuresh iri. Aria puran wosik mare enesh yoweishi inahos shutogruman arigaha nunak nutogurum Feliks douk debeini um gavman iri.” \v 25 Aria anudok debeini soldia abom nenek anap shup. Baraen nyetem shupe iri nyakri namudok. Nyakri, \b \pi1 \v 26 Eik Klodius Lisias yenekumenyugu apudok shup nyak debeini arman Feliks douk nyape debeini um gavman iri. Yopuhi nyumnah nyak. \pi1 \v 27 Eshesh Juda shasuhw anudok arman aria hurukatin um shakri shon nugok. Aria eik yemnek um anan douk anan um eshesh Rom aria eik yani eikim soldia manak maranukuk aria nape wosik. \v 28 Yakri idukem baugenyum baraen douk shako anudok arman um aria yaran yabuh um esheshim debeimi douk hape hasuhw kwotog iri. \v 29 Mabuh aria madae iparug enesh nenekesh iri yoweishi inahos uwe, uwok. Um ta mon nugok-umeshi o muweshikan nupe shunuweshik-ati urupat um. Yarigesh aria shakripe sheneman baraen um shakri nabrig enen esheshin lo. \v 30 Douk arigaha baraen nyatogrume um agundok amam Juda habo baraen um hakri hon nugok um aria douk anudok arigas yeshopokan nanakumogu nyak. Aria yakrip amudok douk hunekuman baraen iri um nyak nyupe nyumnek nyakigos arigos aria douk hunekuman baraen. Um nyak nyumnek aria nyudukem enyudok douk hakri hunekuman baraenyenyi. \p \v 31 Namudok aria amam soldia hagipesh amamin debeini ananin baraen aria abudok wab harao Pol hanak arigaha hanak hatogur wabur shahwarabur um Antipatris. \v 32 Gagruk ruwahepih aria amudok hanak atapih iri soldia wata hatanam um amamig urusag gani Jerusalem. Aria amam hahur hwosahos iri atum haran habuh um Sisaria. \v 33 Douk haran hanak hatogur hakon shup debeini um gavman iri aria horaguk Pol um ananis wis. \v 34 Anudok debeini um gavman iri natik shup aria narig Pol um agudok shokugi nahobig douk anan nanaki agi. Aria Pol nakripan nakri anan douk nanaki agudok shokugi nahobig Silisia. \v 35 Douk nemnek namudok aria nakrip Pol nakri, “Amudok henekumen baraen iri hunak hutograri aria ta kadak imnek nyakin baraen.” Aria anudok debeini um gavman iri nakrip amam soldia um huweshik Pol nupe Herot ananit debeiti gavmanit urupat. \c 24 \s1 Eshesh Juda Esheshim Debeimi Henekuman Kwot Pol \p \v 1 Aria 5-poreih nyumneh hanak hadiguk aria debeini pris abom Ananaias nanak um Sisaria. Nani anam eshesh Juda esheshim debeimi hani anan arman nyeigurinum Tertulus. Anan douk nadukem eshesh Rom esheshin lo aria ta nutaurum amam Juda niyagwreh-umam baraen. Habuhi aria hakrip debeini gavman um enyudok baraen douk hakri huneken um Pol iri. \v 2 Feliks nahwar Pol nanaki aria Tertulus nape nenek-uman baraen. Nakri namudok. “Debeini gavman Feliks, nyak yopuni arman aria apak douk mape wosik roubi nyutob abom wanogwiruh madae anaruh uwe. Nyak nyataurum apakish arpesh nyagapesh eneshenesh eshudok shape wosik ihirub warub. Aria apak douk mape wosik abom meshagrakuk kabi riguk marik mape um. \v 3 Namudok aria apak manadudareh um enyudok aria menek tenkyumen. \p \v 4 Yakri uwok um iraoumen roubi nyutob um iyagwreh um, aria douk yarig-enyum nyukri wosik nyutaurumap aria nyumnek apakinyi banenyi baraen. \p \v 5 Matik anudok arman douk nape nenek sabaishi yoweishi inahos. Napeum nenek eshesh Juda shape ihirub warub bape agundok atap iri shohur wanogwiruh aria shakri shuni gavman shurpak. Aria anan douk debeini um anap awiropish arpesh douk shahwaresh um Nasaret iri. \v 6 Shopunek anan douk nakri um nunek atudok Iruhin ananit debeiti urupat tunabosusih, aria apak manak masuhwan. [Aria douk makri munekuman kwot um enen apakin lo. \v 7 Aria Lisias douk debeini um amam soldia iri nanaku dodogowin atun aria natrupanari. \v 8 Namudok aria Lisias nakri douk shakri um shunekuman baraen aria douk shunaki agundok nyak nyape um aria shuneken-uman.] Douk nyukri nyorigan um, nyak kanak aria douk ta nyumnekan aria ta nyudukem ihinyumori douk apak makonenyi baraen douk adurin.” \v 9 Amam Juda shopunek hataurum Tertulus hape hakwiraeh henekuman sabainyi baraen Pol. Aria hakri enyudok ihinyumorim baraen douk adurin atin. \s1 Pol Nakripan Ananin Baraen Feliks \p \v 10 Aria Feliks douk debeini um gavman iri nauraman rogur Pol um niyagwreh. Aria Pol nakripan nakri, “Eik yadukemesh um nyak douk nyape nyutaurum eshudok sabaishi arpesh shape agudok shokugi nahobig iri um sabaishi kwarahos aria nyasuhw esheshig kwotog. Aria douk eik yanadudareh abom um iwanamam amamin baraen aria nyak nyumneken. \v 11 Douk nyukri nyorigesh akure, nyak kanak ta nyumnek baraen namudok. Nabokadai, douk 12-poreih nyumneh hanak hadiguk, eik douk yanak um Jerusalem um inek lotu um Iruhin. \v 12 Aria amam Juda henekume kwot iri douk madae hutrue ini enen arpen upe unotutukam aria unitok baraen gani numun Iruhin ananit debeiti urupat uwe, uwok. Madae shutrue isonuk sabaishi arpesh inekesh juwehosish gani numun eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi urusag uwe o anabik um abrudok wabur Jerusalem, uwok. \v 13 Aria enyudok baraen iganigadae henekume kwot um ta mare huparug enen baugenyum, um nyak nyudukemesh nyukri amam hakriyen iri baraen douk adurin um, ta uwok. \p \v 14 Aria enyudok douk eik yakri ikripenyum baraen douk adurin. Baraen enyudok. Eik yagipesh anah sikih Yah aria yenek lotu um apakish yamehesh esheshin Iruhin. Aria ahudok yagipeshah iri Yah, eshesh Juda shakri ahah douk madae wosik yopuhi uwe, uwok. Eik yenek bilip um enyudok ihinyumorim baraen douk nyetem Iruhin ananin lo iri. Enyudok baraen douk seiwok Moses nakripeshenyuk iri nyani enyudok enen douk amam profet henyemaguk iri. Madae inabuken arigos uwe. \v 15 Eik yenek bilip yakri adur kabi amudok armam um. Eik yadukemesh abom um Iruhin ta nuhur ihishmorim shagok iri yopishi arpesh shuni yoweishi aria ta wata shukitaki shupe. \v 16 Namudok aria ihih nyumneh eik dodogoiwe atuwe yenek yopuhi aih aria urkum mor madae ikri eik yenek enesh yoweishi inahos uwe, uwok. Yakri uwok um inek eneh aih aria Iruhin nini arpesh shutrue shukri yenek yoweishi inahos, uwok. \p \v 17 Yanak anarub kupairubi warub yapeik enesh kwarahos aria wata yatanamori um Jerusalem. Yaraumeshi anabor utabor enesh eikish arpesh eshesh Juda douk yaruhish iri. Aria shopunek yanakmori inek ofa um enesh eshudok um Iruhin. \v 18 Yenek enyudok aria yagipesh eneh apakih aih shopunek um Iruhin nutruwe abom itogur yopue iri agundok ananis nabes um. Yawish yeneken numun narub agundok Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria shatrue. Madae sabaishi arpesh shuni eik mupe gani numun uwe. Madae enesh shuni eik mupe miyagwreh munitok muhwar uwe, uwok meyoh. \v 19 Aria anam Juda hapei agudok shoguhi nahobig Esia iri hawishi aria hametege. Douk amudok armam enen baraen um, douk hunaki agundok nyakis nabes um aria hunekume baraen. \v 20 Madae anam amudok armam wosik hukripenyum hemneke yakri yenek maresh yoweishi inahos nobokuhieb nyutob douk yeyotu yape yeyagwreh agundok amam debeimi Juda hantorum hape hasuhw kwotog um. \v 21 Aria atin baraen meyoh douk yeyotu agundok amam hapeum aria yahwar yakri namudok. Yakri, ‘Baugenyum baraen um doukih nyumnah penekume kwot um douk penek kwotume um agundok yakri adur um shagok iri ta wata shukitak-umori.’” \p \v 22 Feliks anan douk nadukemesh jurug um Debeini ananih Yah, um agundok shunek bilip um Jisas aria shunekeh iri aih. Namudok aria nakrip amam Juda um hupe hutrugun. Nakripam nakri, “Debeini soldia abom Lisias nunaki aria kadak igapesh enyudok ipakin baraen.” \v 23 Aria nakrip anan debeini um 100-poreim soldia iri um nunyigur Pol nuwish nupe shunuweshik-ati urupat. Aria nakripan um mare niyohan abom hurukatin, uwok. Nakripan um abudok nyutob Pol ananishi shukri shunaki shukon enesh eshudok douk anan Pol nukriyesh iri obi nyutob, anan soldia douk mare nukripesh um uwok. \s1 Feliks Noweshik Pol Nape Shunuweshik-ati Urupat Um Biyesh Kwarahos \p \v 24 Eneh nyumneh hanak hadiguk aria Feliks nani iri ananik irohukwik Drusila shanaki. Okwok douk onok Juda. Shanaki aria Filiks nenekuman baraen Pol nanaki aria nemnek enen baraen um agundok shenek bilip um Krais Jisas um. \v 25 Aria Pol nape nakripan um shunek yopihi aih um. Nakripan um agundok sheyoh eshesh kanak um. Aria shopunek nakripan um agundok kweipon Iruhin ta nunekumap baraen um yoweishi inahos iri um. Douk Feliks nemnek namudok aria nanogugur. Aria nakrip Pol nakri, “Doukih jurug aria nyunak douk. Nuhutibum anob nyutob ikri imnekenyum obi nyutob, eik ta wata inekumen baraen nyunaki.” \p \v 26 Aria abudok nyutob Feliks douk nape natrugun um Pol um nakri Pol ta nunek grisuman nukon anabor utabor aria nukweshihan nunak meyoh. Namudok aria sabaihi nyumneh nahwar Pol nanaki nani anan hape heyagwreh baraen. \p \v 27 Douk arigaha biyesh kwarahos shanak shadiguk aria Porsius Festus narao Feliks ananin mour nape debeini um gavman. Feliks nakri nunek eshesh Juda shunadudareh-uman, namudok aria nakutukuk Pol nonoweshik napeik. \c 25 \s1 Pol Nakri Sisar Douk Nape Debeini Gavman Um Rom Iri Numnek Ananit Kwot \p \v 1 Festus nanaki aria narao mour nape debeini um gavman um agudok shokugi nahobig Judia. Douk nape biyeh atih nyumneh um jurug aria nakutukuk Sisaria aria natoum Jerusalem. \v 2 Nakih Jerusalem aria amam debeimi pris hani eshesh Juda esheshim debeimi hanaki henekuman baraen Pol hape hakrip Festus. Aria hakripan dodogowim atum hakri namudok. \v 3 “Nyutaurum apak aria nyurauri Pol nunaki agundok Jerusalem.” Um maresh? Amam habo baraen um hakri nunaki aria hon nugokuk yah. \v 4 Aria Festus nakripam nakri, “Pol nonoweshik nape Sisaria aria eik kanak hurukatin um ta wata itanam inak. \v 5 Namudok aria ipakim debeimi huni eik munak. Nukri nenek enen yoweinyi um, amam wosik hunekuman kwot.” \p \v 6 Festus nani eshesh shape Jerusalem 8-poreih o 10-poreih nyumneh hadiguk aria wata nabuhum Sisaria. Ruwahepih nanak nape urupat nasuhw kwotog um aria nakripam um hurauri Pol nunaki. \v 7 Douk Pol nanak natograri aria amudok Juda hapeiri Jerusalem habuhi hakitak heyotu herharihan aria hape hakri, “Anudok arman nenek sabaishi yoweishi inahos.” Hadukuman sabainyi baraen aria habirak um hiyabig Festus um amamin baraen douk adurin aria habirak hatik uwok. \p \v 8 Aria Pol nabeimam baraen nakri, “Eik madae inek enen yoweinyi um eshesh Juda esheshin lo o atudok Iruhin ananit debeiti urupat o anudok arman Sisar douk nape Debeini gavman um Rom iri uwe, uwok.” \p \v 9 Aria Festus douk nakri nunek amam Juda hunadudareh-uman, namudok aria narig Pol nakri, “Nyak nyakri wosik um nyunak um Jerusalem aria eik imnek enyudok nyakin baraen agundok o mumam?” \p \v 10 Aria Pol nakri, “Atudok urupat douk yeyotuwat iri douk Sisar ananit abom. Eik ta inek kwot atudok atut urupat. Nyak kanak nyadukemesh abom. Eik douk madae inek enesh yoweishi inahos um eshesh Juda uwe, uwok. \v 11 Aria eik yabrig enen lo aria yenek enesh yoweishi inahos douk shukrium eik ta igokumesh iri um, enyudok douk wosik ta igok. Aria enyudok baraen amam Juda henekume kwot um douk madae adurin uwe, uwok. Namudok aria douk madae wosik um nyak nyuko eik um amam Juda amamis wis uwe, uwok. Eik yakri pukripe inak um Rom um Sisar numnek eikit kwot.” \p \v 12 Namudok aria Festus natanam nani ananim armam douk hadukemesh iri heyagwreh um jurug aria nakrip Pol nakri, “Nyak nyakri Sisar numnek nyakit kwot. Namudok aria wosik ta mishopoken nyunak um Sisar!” \s1 Festus Nakrip Agripa Um Pol Ananit Kwot \p \v 13 Eneh nyumneh hanak hadiguk aria anudok king shahwaran um Agripa iri nani ananik mohwukwik Bernaisi shanakumori Sisaria. Shanakumori shutik Festus aria shunekuman yopuhi nyumnah. \v 14 Shape Sisaria eneh nyumneh hanakuk aria Festus nakrip anudok king um Pol ananin baraen. Nakripan nakri, “Anan arman nape shunuweshik-ati urupat douk riguk Feliks noweshikan napeik iri. \v 15 Aria nubokuhieg wik yanak um Jerusalem um eshesh Juda esheshim debeimi pris hani anam esheshim debeimi hape heneman baraen aria harigum eik ibeiman ananish yoweishi inahos. \p \v 16 Aria yakripam yakri, ‘Apak Rom apakih aih, um showemesh sabaibusi bugabus kupaishi um, apak douk madae mudukemesh uwe, uwok. Arpen kwotog gupenyen iri, sagomatin nyiyotu agundok shenekumen baraen iri shapeum aria mishukabar-umen um nyuwanamesh baraen um eshudok shenemen kwotogumesh iri ba iyoh.’ \p \v 17 Namudok aria hani eik manaki aria madae anob nyutob banakuk meyoh uwe. Ruwahepih yanak yape kwotogit urupat aria yakripam um huran nuwishi. \v 18 Aria amudok henekuman baraen iri hakitak heyotu, aria baraen heneken-uman iri douk madae enen adurin uwe, um yoweishi inahos douk hakri nenekesh iri, uwok. Eik yakri amam ta hukri anan nenek enesh yoweishi inahos, aria uwok. \v 19 Amam atin juwehosim um anan um ahudok Yah shenek lotu um Iruhin um hani anan arman shahwaran um Jisas iri. Anan nagok aria Pol nakri anan wata nakitak nape. \v 20 Enyudokmori baraen, eik douk madae idukemesh uwe um agundok imneken aria iparug baugenyum baraen um uwe, uwok. Namudok aria yarig Pol um yakri nukri wosik um nunak um Jerusalem aria eik imnek ananit kwot agundok. \v 21 Aria Pol nakri nunak um Sisar douk Debeini um apak Rom iri um numnek ananit kwot nugapeshen. Aria anan nakri nupe shunuweshik-ati urupat. Namudok aria eik yakri anan nupe shunuweshik-ati urupat arigaha meibi nyutob aria ishopokan nunak um Sisar.” \v 22 Aria Agripa nakrip Festus nakri, “Eik kanak yakri imnek anudok arman.” \p Aria Festus nakripan nakri, “Wosik nuhut ta nyumnekan.” \s1 Amam Soldia Harauri Pol Um Agripa Numnek Ananin Baraen \p \v 23 Ruwahepih aria Agripa nani Bernaisi sheneki yopuhi atih rupeh aria shanaki. Shanaki aria ehudok aih eshesh armam armago shenekesh um shatuk esheshish nyeiguhw shato iruhw um douk shenek yopihi. Shanaki aria shawish debeiti shantorum atari urupat, shani anam debeimi ami hani debeimi um abrudok wabur iri. Shawish iyoh aria Festus nakrip amam soldia harauri Pol hawishi. \v 24 Aria Festus nakri, “King Agripa nyani ipak ihipmorim pani ipak pape iri, ipak tiki anudok arman. Ihishmorim Juda armam armago shape agundok iri shani eshudok douk shape Jerusalem iri shanaki agundok eik yapeum aria shenekuman baraen shahwar debeg shakri, ‘Buwon nugok. Mare nupe, uwok.’ \v 25 Aria eik yatik um anan madae nunek enesh yoweishi inahos uwe um shenekan ta nugokumesh, uwok. Aria anan kanak nakri Sisar douk debeini um gavman iri numnek ananin baraen. Namudok aria eik yakri ta ishopokon nunak Rom. \v 26 Aria eik madae iparug enen ananin baraen gamo nyutogur uwe, um inekuman anap shup apakin debeini um gavman iri uwe, uwok. Namudok aria eik yarauri anudok arman um nyak King Agripa nyani ipak ihipmorim shopunek um mumnek ananin baraen. Um mumneken wosik aria eik iparug enen baraen um inyem shup iri. \v 27 Um maresh? Namudok douk madae wosik um ishopok enen nyonoweshik iri nyunak aria mare ishopok baraen um eshudok douk shenekumen baraen umesh iri um.” \c 26 \s1 Pol Nakripan Ananin Baraen King Agripa Iri \p \v 1 Douk Festus neyagwreh um jurug aria Agripa nakrip Pol nakri, “Nyak wosik douk nyiyagwreh nyakin baraen.” \p Aria Pol nohur rogur nape nakripan ananin baraen namudok. \v 2 Nakri, “King Agripa, doukih eik yanadudareh um iwanamam baraen amam Juda douk henekenyume iri. Ibeyenyumam aria yakri nyak nyupe nyumneken um ihishmorim eshudok amam Juda henekume baraenyumesh iri. \v 3 Eik yanadudareh abom. Um maresh? Nyak nyadukemesh abom um ihihmori apak Juda apakih aih hani ihinyumori douk apa manitok baraen um mugipeshen sisigin atin um. Namudok aria yakri nyumnek eikin baraen aria mare nyukri arigehin arigas, uwok. \p \v 4 Riguk wata shokuwe yape eikig nahobig obi nyutob, arigaha yanak yape Jerusalem arigaha douk, ihishmorim Juda douk shadukemesh, um agundok yape um o yarahaen um. \v 5 Roubi nyutob shadukeme aria amudok Juda hukri, amam wosik hukripesh-umen. Shadukemesh um eik douk anan Farisi aria yagipesheh wosik amamih aih. Ehudok aih douk dodogowih atih abom heshagraguk ihihmorim aih douk amam Farisi hagipesheh henek lotu um Iruhin um. \v 6 Aria douk yeyotu agundok henekume kwot. Baugenyum baraen um agundok henekume kwot um douk namudok. Eik yakri adur yape yatrugun um Iruhin nunek enyudok nyutogur kabi seiwok nakripamuk adurin atinyi baraen apakim yamehem um ta nuneken nyutogrum. \v 7 Asudok apakis 12-poreis awiros shenek lotu um Iruhin nyumnah wab aria shakri adur shape shatrugun um enyudok baraen nyutogur adurin. Aria debeini king, eik yakri nyumnek. Eik douk shopunek yenek bilip yape yatrugun um eshudok. Aria baugenyum baraen um amam Juda henek kwot-ume um enyudok baraen um douk namudok atin. \v 8 Namudok mumam, um ipak enep Juda pakri mare munek bilip um agundok Iruhin ta wata nuhur shagok iri wata shukitaki? \p \v 9 Riguk eik kanak yakri inek sabaishi eshudok um yakri ikwiraeh isuwokuk Jisas douk nanaki wabur Nasaret iri ananin nyeigur nyubuhuk. \v 10 Enyudok douk yeneken Jerusalem. Amam debeimi pris hoke big dodogoiwe um amam aria yoweshik sabaishi Iruhin ananish arpesh shonoweshik shape. Aria abudok nyutob amam hakri hubo enesh Jisas ananish arpesh shugok obi nyutob, eik douk shopunek yakri wosik um hesh shugok. \v 11 Sabaihi nyumneh yenekesh sharao debeiri eriger gani numunig um ihigwumorim eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi urusag. Yenekesh namudok um yakri shukonaguk agabus Debeini Jisas aria shiyagwreh enenyenen um anan. Juwehosiwe-umesh abom aria shopunek yanak um kupairubi rougunirub debeirubi warub um iyesh inekesh enenyenen.” \s1 Pol Nakripesh Um Agundok Natogur Kristen Um \p \v 12 “Yaesh namudok eshesh Kristen aria anah nyumnah amam debeimi pris heke big dodogoiwe um amam aria henek anap shup hekeyap yasuop yanak um Damaskus. Opudok shup pakri wosik um inekesh enenyenen eshesh Jisas ananish arpesh. \v 13 Aria debeini King, yakripen adurin atin. Orokohunih um nyumnah yape yanak yah aria anat lait douk tabuhi tenek uhwinyumaguk wah abom iri tabuhi gani iruhw utag tabuhi tasuhw eik yani amudok heire mape manak iri. \v 14 Namudok aria apak ihipmorim mabuh matu makus atap, aria yemnek anah mah. Aria enyudok arpen nyeyagwrehi enen baraen Hibru iri nyakripe nyakri, ‘Sol! Sol! Nyak nyape nyeneke enenyenen namudok um maresh? Nyak apa nyenenek debeiri eriger um nyak kanak kabi enen bulmakau nyape nyaduken aiyas enyenyin debeini nasuwen iri wanohwinyi rowog um.’ \v 15 Aria eik yarig yakri, ‘Debeini, nyak amiapen?’ \p Aria Debeini nakri, ‘Eik Jisas douk nyak nyape nyeneke enenyenen iri.’ \v 16 Aria nakripe nakri, ‘Kakitak yotu iruhw. Douk yatogrumen agundok um igraehen aria nyusuhw eikin mour. Um nyunak nyukripesh um enyudok douk nyatogrumen nyatrin iri nyuni enen douk nuhut um ta iyabigen iri. \v 17 Ta ishopoken nyunak um nyakish arpesh eshesh Juda shuni kupaishi aria enenyenen nyutogur-umenyum, eik ta itaurumen nyupe wosik. \v 18 Ta ishopoken nyunak um nyuhur esheshis nabes nyunekesh shukutukuk arukwutigunum um aria shutogur-umori agundok lait tabuh um. Um Satan mare wata dodogowin um nuweshikesh, aria wata shutanamori um Iruhin shusuhw eikin baraen dodog shugipeshen. Aria anan ta mare wata nusuhwesh nupe um esheshish yoweishi inahos, uwok. Ta nukwreyeshuguk. Aria eshesh ta shurao yopishi eshudok douk Iruhin neshubuk um eshudok arpesh douk shenek bilip um eik aria nenekesh shutogur ananish atish iri.’” \s1 Pol Nakrip King Agripa Um Anan Neneken Iri Debeini Ananin Mour \p \v 19 “Namudok aria debeini King Agripa, eik douk yatik enyudok nyabuhi iruhw heven aria yatrin kabi yabo yomnis yatrin iri um jurug aria madae ikrium isuwokuk baraen uwe, uwok. \v 20 Sagomatin yakripeshen abrudok wabur Damaskus um jurug aria yanak yakripeshen Jerusalem. Arigaha aria yanak yakripeshen ihirub warub agudok shokugi nahobig Judia ba iyoh aria yanak um kupairubi warubish arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe, uwok. Yakripesh um shukeshuk agabus yoweishi inahos, shatanam shukon aparuh Iruhin aria shunek yopihi aih shiyabigesh um agundok eshesh shakutukuk yoweishi inahos um. \v 21 Douk namudok aria amam Juda hanaku hasuwe numun narub agundok Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria hakri he igok. \v 22 Aria riguk Iruhin kanak nataurume arigah arigaha doukih enyudok yeyotu agundok yakripep adurin atin baraen ipak douk nyeiguhw shatoumep iri pani ipak nyeiguhw wokepari. Aria yeyagwrehen iri baraen douk enyudok atin seiwok amam profet hani Moses hakriyenyuk iri um enen enyudok ta nyutogrum. \v 23 Baraen hakriyenyuk iri enyudok. Hakri, ‘Anudok arman Krais, anudok douk Iruhin nagraehan aria ta nishopokan nunaki iri, anan douk adur ta nunaki numnek debeiri eriger. Aria anan ta sagomatinyin arman abom um nugok aria wata nukitakumori. Aria ta nukrip ananish arpesh eshesh Juda shuni kupaishi yopinyi baraen um Iruhin ta wata nuraesh shutanamori shupe wosik kabi douk lait tabuhumesh um.’” \s1 Pol Nakri King Agripa Nunek Bilip Um Krais \p \v 24 Douk Pol neyagwreh ananin baraen namudok aria Festus narpokuman baraen aria nahwar debeg atin nakri, “Pol, nyak nyogugak. Nyenek skul nyariguk aria nyakin sabainyi saki nyeneken nyogugak.” \p \v 25 Aria Pol nawanaman baraen nakri, “Debeini Festus, eik madae igugak uwe, uwok. Enyudok yeyagwrehen iri baraen douk adurin. Urkum morumen douk yeyagwrehen. \v 26 King Agripa douk nadukemesh um enyudok ihinyumorim nyatograri iri. Namudok aria eik madae inogugur uwe aria douk yakripesh-umen. Yadukemesh um enyudok ihinyumorim eik yeyagwrehen iri, enyen douk natrin aria nadukemen. Um maresh? Enyen madae nyunabeshuk nyutograguk anabik um anagas uwe, uwok. \v 27 King Agripa, nyak nyenek bilip nyakri amam profet amamin baraen adurin o uwok? Eik yadukemesh um nyak douk nyenek bilipumen.” \p \v 28 Aria Agripa narig Pol nakri, “Mumam namudok? Nyak nyakri ta abudok banab nyutob meyoh nyunek eik itogur Kristen aka?” \v 29 Aria Pol nawanaman baraen nakri, “O banab nyutob o roubi. Meibi nyutob ta ineken nyutogur Kristen. Aria eik douk yenek beten yarig Iruhin um yakri nyak nyuni ipak ihipmorim doukih pape pemnekeum yeyagwreh iri, yakri ipak pudukem eik. Yakri ipak putogur Kristen. Aria abudokmori senab douk yakri uwok um shureyep anab, uwok.” \p \v 30 Douk Pol nakri namudok aria King Agripa nani Bernaisi iri Festus shani ihish arpesh shanaki shantorum iri shakitak sheyotu iruhw. \v 31 Douk shatogur aduk aria eshesh biyesh atin sheneyagwreh shakri, “Anudok arman madae nunek enesh yoweishi inahos uwe, um ta mon nugok o muweshikan-umen iri, uwok.” \v 32 Aria Agripa nakrip Festus nakri, “Anudok arman mare nukri um nunak Sisar numnek ananin baraen akure, anan ta mukweshihan nunak meyoh. Aria uwok.” \c 27 \s1 Amam Soldia Harao Pol Hanak Um Debeiburi Wabur Rom \p \v 1 Douk shabo baraen um apak ta murao korohuk munak um agudok debeigi nahobig Itali,\f + \fr 27:1 \ft Abudok nyutob Pol nanakumori Jerusalem aria wata nanak um Rom obi nyutob, Luk ta nanaman hanak. Putik Aposel 16:10 iri Aposel 21:17.\f* aria sharo Pol nani amudok anam honoweshik iri um Julius ananis wis um nuram hunak. Anudok arman Julius douk nape debeini um 100-poreim soldia. Anan nani ananim soldia douk anam um anudok debeini gavman Sisar ananin debeinyi ami. \v 2 Aria mato onok korohuk douk kworari Adramitium kwanaki iri. Okwudok korohuk shakri kwunak shuweshikok shunak anarub warub douk bape agudok shokugi nahobig Esia iri. Mato aria kworap manak. Aristarkus douk napeiri Tesalonaika iri douk nanamap manak. Abrudok wabur Tesalonaika douk bape agudok shokugi nahobig Masedonia. \v 3 Manak arigaha ruwahepih manak matogur Saidon. Julius nenek yopuhi aih um Pol aria wosik nakripan nanak natik ananish arpesh um shukon worigun o eshudok anan nakriyesh iri. \v 4 Arigah makutukuk Saidon manak. Manak uhwin dodogowin atin aria korohuk kwatanam kwanak wobrehahin um unai shahwaren um Saiprus iri. Manak agundok uhwin madae nyanak um uwe. \v 5 Mabrigog manak hurukatin um agusudok biyagos shokugosi nahobigos shahwaragos um Pamfilia aria Silisia arigaha manak matogur wabur nyeigur-iburum Maira. Abrudok wabur douk bape agudok shokugi nahobig Lisia. \p \v 6 Korohuk kwatogur kweir agundok aria debeini um amam soldia iri naparug kupaikwi douk kworari Aleksandria kwanaki um kwakri kwunak um agudok nahobig Itali iri. Aria narap manak mato okwudok. \v 7 Mato aria kwakutukuk Maira kwape kwanak shokubur atin um eneh nyumneh. Amam boskru henek debeinyi mour arigaha manak matogur hurukatin um anabur wabur Nidas. Uhwin dodogowin atin aria apak mabirak um munak aria uwok. Namudok aria mahur manak wobrehah-inyum unai Krit agundok uhwin madae enen uwe. Manak hurukatin um anap borup shahwarapum Salmone iri. \v 8 Henek debeinyi mour um korohuk aria mahur manak hurukatin um anagasin um enyudok unai. Arigaha manak matogur anagun douk shakri yopugunum kroruhiyor unak ur wosik abudok nyutob uhwin nyahur um. Agagun douk nape hurukatin um anabur debeiburi wabur nyeigur-iburum Lasea. \p \v 9 Mape agundok sabaihi nyumneh arigaha aria ahudok debeihi nyumnah um eshesh Juda shashakur worigun um hanak heshagrakuk.\f + \fr 27:9 \ft Ahudok nyumnah um eshesh Juda shashakur worigun ahi abudok nyutob ihish kwarahos douk shopunek apa dedeben atinyi uhwin abom nyahur ogwudok youg nyeigurigum Mediterenian.\f* Aria abudok nyutob youg douk shopunek yoweg abom um munak um. Aria Pol nakripam um hudukemesh nakri, \v 10 “Yaipo, eik yadukemeshum douk mukri munak abom um, yoweibi nyutob ta butogrumop. Sabaihi jah huni korohuk ta shunak shuwishuk. Aria mare jah huni korohuk atish uwe. Arpesh shopunek ta shugok.” \v 11 Aria debeini soldia nasuwokuk henek mour korohuk iri amamin debeini nani korohukinari amamin baraen. Pol nakripam enyi madae nusuwen uwe. \v 12 Asudok basis korohuk kwanak kweir um douk madae yopus uwe, um korohuk kwur abudok nyutob debeinyi uhwin nyahur um, uwok. Namudok aria sabaimi armam habo baraen um hakri hukutukuk agundok hunak. Hakri hukwiraeh um hunak hutogur Finiks aria douk hupe agundok abudok nyutob debeinyi uhwin nyahur obi nyutob. Finiks douk shohwar anas basis sape enyudok unai Krit. Asas douk sape satik agundok aun nabuhum. \s1 Debeinyi Uhwin Nyahur Aria Youg Yoweg \p \v 13 Enen shokwinyi uhwin nyahur nyanaki saut iri nyape nyahur aria amam hakri korohuk ta kwahur wosik arigaha kwunak kutogur asudok basis Finiks. Namudok aria hanuk anka henyem iruhw aria kwape kwahur kwanak huruhuruk um anagasinyum enyudok unai Krit. \v 14 Aria madae roubi uwe enen takweinyi uhwin abom shahwarenyum Not Is iri nyahur nyakih nyabrigi enyudok unai. \v 15 Nyahur nyabuhi nyabo korohuk aria mabirakok um kwuwishen kwunak mabirak mati uwok. Namudok aria uhwin nyape nyaraok nyanak. \v 16 Nyarap manak arigaha manak wobrehahin um enen shokwinyi unai shahwaren um Kauda iri. Manak agundok aria menek debeinyi mour um mabirak um mutuki anat shokwuti bot korohuk kwape kwanukat iri um tutem iruhw. \v 17 Hatuk bot hutem iruhw aria horeyok anaruh madururuh korohuk um korohuk dodogowik. Hanogugur um hakri ta uhwin nyuraok nyunak nyishopok kuto kwupe anat arukot douk takih orokohunig um youg hurukatin um agudok nahobig Afrika. Namudok aria haunih selahos shabuhi habreyeshuk aria uhwin nyape nyaraok nyanak. \v 18 Uhwin nyape namudok nyahur dedeben atin youg yoweg aria korohuk madae kwahur wosik uwe, uwok. Ruwahepih aria hape honik jah howashah habuhukuk youg. \v 19 Wata shopunek ruwahepih douk hakri biyeh atih um amamis wis hape hohur madururuh, enesh selahos, anag parag douk shawaur selahos um hawashesh shabuhukuk youg. \v 20 Sabaihi nyumneh nyumnahin aun aria unib madae mutrish uwe, uwok. Uhwin nyape nyahur dodogowin atin. Namudok aria madae mukrium ta mupe uwe, uwok. Makri ta mugok um atin. \p \v 21 Namudok aria sabaihi nyumneh madae hurao worigun uwe. Aria Pol nakitak neyotu natrum aria nakripam nakri, “Ipak pukri pumnek eik aria mupeik Krit mare arigas munaki um, ta wosik. Ta mare munek debeinyi mour namudok o munak muwashakuk anah jah namudok, uwok. \v 22 Aria douk yakripep, mishish mare yowesh aria dodogowip pupe. Ta mare anan nugok, uwok. Ta korohuk otuk kwunak kuwishuk. \v 23 Eik Iruhin ananiwe aria douk yenek lotu um anan. Aria nabotikib wab enen ananin ensel nyanaki nyeyotu hurukatin um eik aria nyakripe namudok. \v 24 Nyakri, ‘Pol, mare nyunogugur. Nyunak arigaha nyunak nyutogrum debeini um gavman iri Sisar nutrin. Iruhin nataurumen meyoh nenekumen yopunyi aria amudok ihim-morim hani nyak pape korohuk iri ta hupe wosik.’ \v 25 Namudok aria ipak dodogowip pupe. Eik yakri adur abom um Iruhin ta nuneken nyutogur kabi nakripe um. \v 26 Aria apak uhwin ta nyurap aria munak mutogur anabik um enen unai.” \p \v 27 Arigaha sakri 14-poreibus weibus um, uhwin nyarap mahur anabigigum youg nyeigurigum Mediterenian. Aria hurukatin orokohunib um wab amam boskru hakri korohuk kwanak huruk um anab amnab. \v 28 Namudok aria hado enesh amaenyishi eshudok eneshenesh onohw maduhw aria hakutuhw youg um hakri hunek meta um youg aria hudukem barukog um. Douk hatukohwi aria hatik um barukogum youg douk 40 mita. Douk kwayom kwanaku henekesh namudok atin aria hatik um barukog 30 mita meyoh. \v 29 Hatik namudok aria hanogugur hakri ta munak mutao onok burbuduk namudok aria honik nubatish ankahos agundok kwagiguk um korohuk hakutish youg um shusuhw korohuk kwur meyoh. Aria hape henek beten um gugruk arigas. \v 30 Aria amam boskru hape haurim yah um huruwok hukutukuk korohuk. Namudok aria hakutu shakuti bot tabuh tor youg aria henek rohw um hakri wata hunik enesh ankahos gani kwarik um korohuk hukutishuk youg. \v 31 Aria Pol nakrip amam soldia hani amamin debeini nakri, “Amudok boskru hukri mare hupe korohuk um, ipak ta mare pupe, uwok. Ta pugok.” \v 32 Namudok aria amam soldia hatupakuk madururuh hasuhw atudok shokwuti bot iri aria tagrukuk youg. \p \v 33 Hurukatin gugrukuk aria Pol dodogeshin um amam ihim-morim um huwok anagun worigun. Nakripam nakri, “Roubum nyutob ipak urkwip yowep aria madae puwok anagun worigun uwe, uwok. Pape meyoh arigaha 14-poreih nyumneh. \v 34 Namudok aria douk dodogeshiwe um puwok enesh eshudok um dodogowip. Ipak ihipmorim ta pupe wosik aria ta mare enesh eshudok shunekep, uwok.” \v 35 Nakripam jurug aria nohur anat bret nanaki agundok amam hapeum nenek tenkyu um Iruhin iyoh, aria naworut nape natoh. \v 36 Ihim-morim hatik namudok amamish mishish shor wosik aria shopunek hawok anagun worigun. \v 37 Ihishmorim motem korohuk iri douk sabaipari um 276-poreip. \v 38 Douk hawok worigun um jurug aria honik wit hawashat tagrukuk youg um korohuk hworhworik. \s1 Korohuk Yowek \p \v 39 Arigaha gagruk aria amam boskru hatigu anagas um anab amnab. Aria amam madae hudukemesh uwe um agagun douk meiguni um uwe, uwok. Aria hatigu anas basis douk sawish abom aria yoputi arukot takus. Namudok aria hukri wosik um, hukri hukwiraeh huraok kuwish asudok basis arigaha kwonak kwusuhw arukot. \v 40 Namudok aria hatupak madururuh douk ankahos sheiraruh iri shagrukuk sharaouguk youg. Aria abudok atub nyutob hakweshihuk madururuh douk hasuhw stia iri. Aria hohur sel hunyaur gani kwarik um, um uhwin nyuraok kwunak wosik um anagas. \v 41 Aria korohuk kwanak kwato anag shokugi mihig arukotig shukam youg aria kwotao. Gani kwarik um douk kotak kwape dodog abom madae kunogugwanam uwe, uwok. Agundok kwagiguk um youg dodogowig otug gwape gwadudar muduk atin. \p \v 42 Aria amam soldia hakri hubo shonoweshik iri shugok um hakri ta hupaur hunak hukih anagas aria huruwok. \v 43 Aria anudok debeini um 100-poreim soldia iri nakri uwok um nubo Pol nugok aria nakripam uwok. Aria dodogeshin um amudok hapaur wosik iri um hutem haprok hubuh hurik atin arigaha hunak hukih hiyotu anagas. \v 44 Aria ihim-morim hapeik iri douk hanasuhw palag iri o tutukwanigasi um korohuk iri hugiguk hupaur hunak. Memnek namudok aria ihishmorim manak matogur anagas wosik. \c 28 \s1 Pol Nape Unai Nyeigurinyum Malta \p \v 1 Manak arigaha manak matogur wosik anagas enyudok unai aria memnek um enyudok unai douk shahwaren um Malta. \v 2 Arpesh shape enyudok unai iri douk shenek yopinyi abom um apak. Eshah hape hor aria nyumanugas. Namudok aria shautik eneh nyih aria sharap manak meyotumeh. \v 3 Aria Pol nape natarmori anat unut nyigasit um nunaki nugosem nyih. Nogosem aria anar renek wanohw iri yur remneguk nyih ratograri atin ronuh naruh um Pol ananin rogur aria reir namudok. \v 4 Abrudok waburishi shatik um arudok yur ronuh naruh um rogur reir uriyarik um aria shanakripam shakri, “Adur atin, anudok arman nubo nabo enen arpen nyagok iri. Anan madae nugokuk youg uwe, aria douk anudok god douk apa nenek yopuhi aih iri nakri uwok um wata natauruman um wata nupe, uwok.” \v 5 Aria Pol neyariguk arudok yur rabuhuk nyih aria rogur madae erigerishin o nyukri nyunek maresh uwe, uwok. \v 6 Aria eshesh shape shatrugun um shakri kadak rogur nyunugok o ahudok atuh nubuh nutu nugok um. Aria shape shatrugun um roubi aria madae shutik enen yoweinyi enyudok nyutogruman uwe. Aria wata shakri uwok um esheshish mishish aria shakri, “Anan douk anan god!” \p \v 7 Anan debeini um enyudok unai iri ananib amnab douk baperi hurukatin agundok sheyotu um. Ananin nyeigur Publius. Publius nanaki narap um ananit urupat aria biyeh atih nyumneh neyohap nape nenekumap yopihi atih aih. \v 8 Aria ananin yaken douk arugeh hapeyan neshuh aras. Ananihw yegenyihw juwehosihw aria neshishrak. Pol nanak nawish neshuhw-omi rum nenek betenuman arigaha naweman wis aria nagabeyan wata yopun. \v 9 Douk Pol nenek enyudok aria ihishmorim eshudok enesh shape enyudok unai aria arugeh haesh iri shanaki aria nagabeyesh yopish. \v 10 Namudok aria shenekumap yopihi aih shakop sabaishi yopiyopishi eshudok. Abudok nyutob makri munak obi nyutob, shakitak sharauri sabaishi eshudok douk apak wokesh iri shanakumori korohuk. \s1 Makutukuk Malta Manak Um Rom \p \v 11 Abudok nyutob mape enyudok unai obi nyutob, apak douk mape biyab atun aub. Aria abudok nyutob debeinyi uhwin nyahur obi nyutob, onok korohuk kworari Aleksandria iri kwanaki kwor enyudok unai. Kwarik um okwudok korohuk douk shenek bioguhw aboriguh hwape. Ogwuhwudok aboriguh douk hwadukem um biom nugamim anudok madae adurini god shahwaran um Sus iri ananim hape. Mato okwudok korohuk aria manak. \v 12 Manak arigaha manak matogur debeiburi wabur Sirakyus aria mape biyeh atih nyumneh agundok. \v 13 Aria wata makutukuk Sirakyus manak matogur kupaiburi nyeigur-iburum Regium. Ruwahepih aria enen uhwin nyakitaki saut iri nyape nyahur nyatowi. Hakri biyeh nyumneh um munak mutogur Puteoli. \v 14 Matogur agundok aria maparug enesh Kristen. Aria sharigapum muni eshesh mupe anag wik agundok. Mape anag wik um jurug aria douk makitak manak atapih manak um Rom. \v 15 Aria Kristen shape Rom iri shemnek um apak hurukatin munak mutogurum, aria shanakumori shutrup. Enesh shanaki arigaha shaparugap anat debeiti maket abrudok wabur shahwarburum Apius iri. Enesh shaparugap kupaiburi douk biyog atut urusag gwape kupaishi shapenyog iri urusag gwataum. Douk Pol natrish aria ananin mishin nyor wosik dodogowin aria nenek tenkyu um Iruhin. \p \v 16 Manak arigaha manak matogur douk mawish abrudok debeiburi wabur Rom aria debeimi um gavman iri hakripan wosik Pol um anan atun nupe anat sikit urupat aria anan soldia nupe niyohan. \s1 Pol Nakripesh Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Abrudok Debeiburi Wabur Rom \p \v 17 Biyeh atih nyumneh hanak hadiguk aria Pol nenekumam baraen eshesh Juda esheshim debeimi um hunaki huni anan hiyagwreh enen baraen. Douk hanaki hantorum aria nakripam nakri, “Eikim bahenomi owarhim, eik madae inek enen yoweinyi um apakish arpesh uwe. Madae inek enen yoweinyi aria inunu ehudok aih douk apakish yamehesh shagimeh um uwe, uwok. Aria shasuhwe showeshike Jerusalem aria sheyor yor amam Rom douk debeimi um gavman iri amamis wis. \v 18 Hemnek eikit kwot aria madae huparug enen yoweinyi uwe um ta he igokumenyi. Namudok aria hakri hukweshihe inak. \v 19 Aria eshesh Juda shakom agabus amamin baraen shakri uwok. Douk madae anah shopunek yah uwe aria yakri wosik um inakumori Sisar meyoh numnek eikit kwot. Aria eik kanak douk baraen uwok um inekumesh kwot eikish arpesh eshesh Juda iri. \v 20 Douk namudok aria yenemepogu baraen um punaki itrip aria ikripep baraen. Eik yenek bilip aria yape yatrugun um anudok arman douk apak ihishmorim Israel madukemeshum ta nutogur aria mape matrugun-uman iri. Aria baugenyum um baraen um anudok sen nor eikis wis um douk namudok.” \p \v 21 Aria hakripan hakri, “Madae anam armam huneki anap shup gani Judia aria hukripapum nyak uwe, uwok. O shopunek madae anam Kristen douk hunaki agundok aria hukripap enen baraen um nyak o hiyagwrehumen enen yoweinyi baraen uwe, uwok. \v 22 Aria douk apak makri mumnek nyak urkum morumen iri baraen. Um maresh? Apak madukemesh um ihirub warub douk shape sheneyagwreh enenyenen um apudok parigiri awiropish arpesh douk shakitak eshesh Juda aria nyak nyawishesh iri.” \p \v 23 Namudok aria hagraeh anah nyumnah. Douk ahudok nyumnah hanak hatograri aria sabaishi arpesh abom sheshagrakuk sharik shanak iri shanaki shantorum atudok Pol napenyat iri urupat. Ruwahep arigaha wab anan nape nakripesh baraen um arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Aria nakripesh enen lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi nyani enen baraen douk amam profet henyemaguk iri. Dodogowin atun nakripesh enyudok baraen um nakri nuhur esheshiruh aparuh um shunek bilip um Jisas. \v 24 Enesh shemnek Pol ananin baraen aria shenek bilip um Jisas. Aria enesh madae shusuhw ananin baraen uwe, uwok. \v 25 Namudok aria abudok nyutob Pol nakri niyatok ananin baraen obi nyutob, eshesh kanak shakitak aria enesh shakri adurin, enesh shakri madae adurin uwe. Aria shakitak shanak. Nakriyen iri baraen douk enyudok. Nakri, “Iruhin ananin Mishin nyawish profet Aisaia aria nyonohur nakripeshuk enyudok adurinyi baraen apakish yamehesh. Aisaia nakri, \q1 \v 26 ‘Kare um eshudok arpesh aria pukripesh namudok. Pukri, \q1 “Baraen ipak ta pupeum pumneken, aria baugenyum ta mare pudukemen, uwok. \q1 Putrugun um ta pupe um putrugun, \q1 aria eshudok ta putrish aria mare pudukemesh. \q1 \v 27 Um maresh? Eshudok armam armago \q1 esheshigos baragos douk seshuk, \q1 shogah esheshigos arigos aria showeshik esheshis nabes. \q1 Uwok um, esheshis nabes ta sutrugun aria shutik eshudok, \q1 arigos seshuk sunakuk um shumnek baraen shudukemen, \q1 baragos sugor aria shudukem baugenyum baraen \q1 esheship urkwip purumen wosik aria ta wata shutanamori eik igabeyesh um shupe wosik.” ’ \p \v 28 “Namudok aria ipak ta pudukemesh. Eshudok arpesh douk shakripesh baraen um enyudok yopinyi mour Iruhin neneken um nutaurum apak aria wata nurap mutanam mupe wosik abom um, eshesh douk shanak shakrip kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe. Eshudok kupaishi ta shumneken aria shusuhwen dodog abom shugipeshen.” \v 29 [Douk Pol nakri enyudok baraen um jurug aria eshesh Juda shakitak shanak. Shape shanak yah aria eshesh kanak shape shanitok debeinyi baraen shanak um enyudok Pol nakripesh-enyi baraen.] \p \v 30 Biyesh kwarahos Pol nape anat urupat douk anan kanak nape natorut iri. Aria nakri wosik nanadudareh um ihishmorim arpesh douk shanakumori shutrun iri. \v 31 Nape nakripesh baraen um arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Shopunek nape nenek skulumesh um Debeini Jisas Krais ananin baraen. Madae nunogugur uwe aria dodogowin atun nape nakripeshen. Shopunek madae enen arpen nyunaki aria nyukripan um mare nukripeshen uwe, uwok.