\id JHN - Mufian NT (Balif dialect) -Papua New Guinea 1988 (web version -2013 bd) \h Jon \toc1 Basef Ifimba Buꞌwafi Jon Nandaꞌafi \toc2 Jon Nandaꞌafi \toc3 Jo \mt1 Basef Ifimba Buꞌwafi Jon Nandaꞌafi \iot Basef bandafi Joni \io1 1:1-18 Jisas Krais agol waꞌagol Basef nataga epen \io1 1:19-51 Jon nagapisiꞌas embeli nawalipa basefa Jisas nagafiꞌi. Eaꞌ Jisas naliꞌ nogofala alipumi ananimi biamibiam. \io1 2:1-12:50 Jisas nawalipasa basef Godi nandaꞌ hiahaom banagami 7-pelaim siꞌi Ahamana God nandaꞌami \io1 13:1-19:42 Jisas nafeꞌ Jerusalem nawalipasa basef buꞌwafi owaꞌ sandaꞌ kotimana sandolona lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai ma nagagaꞌ \io1 20:1-31 Jisas nosafel wapani nandawalapa alipisi ananisi \io1 21:1-25 Jisas nafeꞌ Galili nandawalapa alipumi ananimi 7-pelaim \c 1 \s1 Basef afataga epen anen Jisas \p \v 1 Fowaꞌ gani dambadamba anif Basef epen nape. Eaꞌ Basef epen anamba nape naloma God. Eaꞌ epen anamba agilinama Basef anen atona God.\x * \xo 1:1 \xt Jo 17:5; 1 Jo 1:1-2; Re 19:13\x* \v 2 Fowaꞌ dambadamba epen anamba agilinama Basef naloma God nape. \x * \xo 1:2 \xt 1 Ko 8:6; Kl 1:16-17; Hi 1:2\x* \v 3 Anen nandaꞌ hiahaom hiami. Owaꞌ anin mae atitin netaga anoꞌw ufiaꞌwa, owaꞌatin. Hiahaom magatagai hiami anen atona nandaꞌam mataga. \x * \xo 1:3 \xt Jo 5:26\x* \v 4 Ambal namili lagapaunai lape epen anamba eaꞌ ambal alol logogalaꞌma esis epesi. \x * \xo 1:4 \xt Jo 3:19\x* \v 5 Mogogalaꞌi amamba mogogalaꞌma akuti. Eaꞌ akot ina taofana anen, owaꞌ atin endilisi. Anen nogogalaꞌma esis amam nematawa hiasii, anen eaꞌ nafiꞌi itap apaꞌe ma deiꞌ nogota ataꞌe.\x * \xo 1:5 \xt Mt 3:1; Lu 1:13-17,76\x* \p \v 6 Anona aman daiana nataga, agilinama Jon, God nasapaꞌana nagafiꞌii. \v 7 Anen nafiꞌi ma nogowalapa basef. Deiꞌ nawalapa basefa nogogalaꞌi anamba ma epes hiasi sogameꞌ basef ananifi sogahapifana. \x * \xo 1:7 \xt Jo 1:20\x* \v 8 Jon nawalapa basef ifimba naꞌi anen ina nagwapin inimba nigigalaꞌi, owaꞌ. Anen naliꞌ nafiꞌima nogawalapa basef alihifa nagwapin anamba endilisinai nogogalaꞌi.\x * \xo 1:8 \xt Jo 8:12; 1 Jo 2:8\x* \p \v 9 Nagwapin anamba nogogalaꞌ endilisii, anen nogogalaꞌma esis amam nematawa hiasii, eaꞌ nafiꞌi itap apaꞌe ma deiꞌ nogota ataꞌe. \x * \xo 1:9 \xt Jo 1:3, 17:25\x* \v 10 Fowaꞌ gani anen nandaꞌ itap apaꞌe pataga, deiꞌ nafiꞌi nape itap apaꞌe. Apaꞌ esis amam nematawa sagape itap apaꞌii ina sogawana, owaꞌ. \v 11 Anen nafiꞌi nataga kofagama itap luꞌupa esis Juda, owaꞌ esis miniꞌap ananisi ina sogawana saꞌi ahoꞌ sofaꞌana sahapifana, owaꞌatin. \x * \xo 1:11 \xt Ga 3:26\x* \v 12 Apaꞌ esis mamahisa sogawana siꞌi ahoꞌ sogahapifanai, nosoꞌasa anin ametala sogataga awasi Godi. \x * \xo 1:12 \xt Jo 3:3-6; Je 1:18; 1 Pi 1:23\x* \v 13 Esis ina sataga awasi Godi ma waf buꞌwafi mamasas sogolasi, owaꞌatin. Esis ina sataga awasi Godi siꞌi ukup mamasas paꞌi ma sogolas, owaꞌatin. God atona nandaꞌas sataga awasi ananisi.\x * \xo 1:13 \xt Ais 60:1-2; Ga 4:4; Fl 2:7; Hi 2:14; Lu 9:32; Jo 2:11\x* \p \v 14 Basef fataga epen eaꞌ nape laꞌafena afaꞌ, eaꞌ wati glori mogogalaꞌi banagami ananimi. Glori amamba mogogalaꞌi banagami nogamanai atom, ahamana nasapaꞌana nagafiꞌii. Anen natopalopapa dowaf nowaꞌ banagapa ma nigihimbaꞌmapa waf endilisifi fape siꞌifa anen.\x * \xo 1:14 \xt Jo 1:27,30; Mt 3:11\x* \p \v 15 Jon nawalapa basefa anen naꞌamba naꞌi, “Anen aman anamba fowaꞌ aꞌipipana agaꞌi. Aman nigiꞌma aeꞌ nogafiꞌii, anen nape nagaliꞌma aeꞌi. Anen fowaꞌinai nagapan naꞌambai, nape naliꞌma aeꞌ.”\x * \xo 1:15 \xt Kl 2:10\x* \p \v 16 Apaꞌ hiapai mofaꞌ hiahawes fasisi sagape siꞌisa anini. Waf afamba natopalopapa dowaf nogowaꞌ banagapa nandaꞌas sandape naꞌamba atin nimaguf hiafi. \x * \xo 1:16 \xt Eks 34:28; Ro 6:14, 10:4\x* \v 17 God nasoꞌana muꞌuli ananini Mosesa nagawalipapa. Apaꞌ Jisas Krais natopalopapa dowafa waf endilisifi. \x * \xo 1:17 \xt Eks 33:20; Jo 6:46; 1 Ti 6:16; 1 Jo 4:12; Mt 11:27\x* \v 18 Owaꞌ anona aman atotona niliꞌ niti God kwasakwasalaia, owaꞌatin endilisi. Nogamana anamba Godi atotona nape felefeleꞌ endilisi naloma anen ahamana eaꞌ nawalapa basef kofagefa ma apaꞌ nihimbaꞌmapa God. \s1 Jon aman nagapisiꞌas embeli aꞌ nawalapa basef \r (Mt 3:1-12; Mk 1:7-8; Lu 3:15-17) \p \v 19 Anom amam dembami Judaimi mapani Jerusalem masapaꞌi anom amam mafeꞌ mahaliꞌ Jon. Anom pris maloma anom Livai mugumafi ipat Godii, amom mapani Jerusalem mafiꞌi mahaliꞌ Jon maꞌi, “Inaꞌ aman mamahinama?”\x * \xo 1:19 \xt Jo 3:28\x* \p \v 20 Eaꞌ Jon ina nambahoꞌ basef, owaꞌ. Anen nagwamam nawalapa basef naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ina Krais God nandandepe nasapaꞌe agafiꞌii, owaꞌ.”\x * \xo 1:20 \xt Diu 18:15,18; Mt 11:14; Jo 6:14, 7:40\x* \p \v 21 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Deiꞌ ina anina profet fowaꞌinai agilinama Elaija?” \p Owaꞌ anen naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.” \p Eaꞌ maꞌi, “Deiꞌ inaꞌ aman anamba profet apaꞌ mape mogohafanai?” \p Owaꞌ nagwamama basef naꞌi, “Owaꞌ.” \p \v 22 Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Deiꞌ inaꞌ ami? Ama afaꞌ utanima ofeꞌ ugaꞌipa dembami masapaꞌafa wagafiꞌii. Inaꞌ naꞌi inaꞌ atina naꞌi basef maif, inaꞌ ami?”\x * \xo 1:22 \xt Ais 40:3\x* \p \v 23 Eaꞌ Jon nagwa basef siꞌi fowaꞌ profet Aisaia nagaꞌi naꞌi, “Aeꞌ anagol malogol dowaf goga gaꞌi anep itap fataupigima gagaꞌias naꞌamba gaꞌi, ‘Pendomba ufiaꞌw Dembinaii!’\x * \xo 1:23 \xt Mt 21:25; Jo 1:33\x* \p \v 24-25 Eaꞌ amom Farisi dembami Judai masapaꞌam mafiꞌi mogahaliꞌ anini mahaliꞌana maꞌi, “Inaꞌ Krais God nandandepena nasapaꞌena nagafiꞌii aꞌa, inaꞌ Elaija aꞌa, inaꞌ anona profet dembinai? Iꞌi inaꞌ owaꞌ Kraisa, a owaꞌ Ilaijaia, anona profeta, deiꞌ inaꞌ napisiꞌasa main?” \p Jon nagwamam naꞌipam naꞌi, \v 26 “Aeꞌ agapisiꞌas embel atembeli, apaꞌ anona aman anamba nape laꞌafena ipaꞌ, ipaꞌ ina pegawana. \x * \xo 1:26 \xt Jo 1:15; Ap 13:25\x* \v 27 Aman anamba nagiꞌma aeꞌ nagafiꞌii. Aeꞌ ina amboꞌowe aꞌowaꞌ egatagwaha mandalefa su ananimi, owaꞌatin. Anen dembinai aꞌowaꞌ, nikilaꞌ aeꞌ.”\x * \xo 1:27 \xt Mt 3:6; Jo 10:40\x* \p \v 28 Basef ifimba fataga anambel wambel Betani walemb Jordan fisanamb, Jon nagapisiꞌ esis amam nematawama.\x * \xo 1:28 \xt Ais 53:6-7; Jo 1:40; 1 Pi 1:18-19\x* \s1 Jisas nogamana Godi siꞌi anin mafin sipsip \p \v 29 Wafilu owaꞌ, Jon nati Jisas nafiꞌmai anen naꞌipas naꞌamba naꞌi, “Ipaꞌ piti aman anamba anen siꞌi mafin sipsip noganai Godi, anamba esis sandaꞌ ofa anai. Anen siꞌi sipsip nogakwaha waf awafi esis amam nematawa hiasi sagape itapi sandaꞌafi. \x * \xo 1:29 \xt Jo 1:15\x* \v 30 Anen maꞌuna apamba eaꞌ nafiꞌi. Anamba fowaꞌ aeꞌ aꞌipipa agaꞌi, ‘Anona aman nigiꞌma aeꞌ nogafiꞌii, anen nagaliꞌma aeꞌi. Anen aꞌ naliꞌ nape apaꞌ aeꞌ selai agiꞌ ataga.’ \v 31 Aeꞌ ina aꞌ egawa anen epen mamahonama, ataꞌ owaꞌatin. Aeꞌ afiꞌi apisiꞌipa embela egawalapa aman anamba dembinai ma apaꞌ amam nematawa Israel.”\x * \xo 1:31 \xt Mt 3:16\x* \p \v 32 Eaꞌ Jon nawalapa basef alihif naꞌi, “Aeꞌ eaꞌ ati Ambal buꞌunai Godi nakwaha heven nisilaꞌi siꞌi amil alamba apaꞌ magaꞌi maꞌunai nisilaꞌi eaꞌ nafeꞌ nape nomona anen. \x * \xo 1:32 \xt Lu 3:2-3\x* \v 33 Aeꞌ ina egawa anen, owaꞌ. Apaꞌ God nasapaꞌe afiꞌi ma igapisiꞌas embel eaꞌ naꞌipi naꞌi, ‘Inaꞌ niti Ambal buꞌunai Aeꞌanai nisilaꞌo ma nogapaunai aman anamba, eaꞌ maꞌuna eaꞌ aman anamba. Anen atiasi nogasoꞌas Ambal Aeꞌanai buꞌunai nogape opalef asasilifi nomoni.’\x * \xo 1:33 \xt Mt 3:17, 17:5; Mt 27:54\x* \p \v 34 Aeꞌ eaꞌ atolona endilisi awalapa basef alihifa anen aꞌif aꞌi, Anamba anen Nogamana Godi endilisi.” \s1 Jisas nofala alipumi biamibiam \p \v 35 Aꞌi owaꞌ wafilu Jon a nafeꞌ nalutu wapani naꞌamba eaꞌ alipumi ananimi biam malomana mape. \x * \xo 1:35 \xt Jo 1:29\x* \v 36 Eaꞌ nati Jisas nafoꞌo, naꞌipa alipumi ananimi nihimbaꞌmama Jisas naꞌi, “Piti, anen siꞌi sipsip noganai Godi.” \p \v 37 Eaꞌ alipumi ananimi mameꞌ naꞌipas naꞌamba, maila Jisas. \v 38 Jisas nandambema owaꞌ nati amom mailana naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ paꞌi pifiꞌi pelaoma main?” \p Owaꞌ maꞌipana maꞌi, “Rabai, inaꞌ nagapoma ipat ati?” Agol agalemba “Rabai” apaꞌ mombomagol miꞌi, “Dembinai Tisa.” \p \v 39 Eaꞌ anen naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ fiꞌi ma ataꞌ petologon.” \p Eaꞌ mafeꞌ ipat anen nagapautai. Nemaf afamba atef wambomota awin nandambema napani gani waꞌol 4 klok, eaꞌ malomana mapani. \x * \xo 1:39 \xt Mt 4:18-20\x* \v 40 Amom mameꞌ basef ifimba Jisasi Jon nagaꞌiefi mailana. Amom agufuma Andrui Saimon Pita, amom atom sahomana owamana. \x * \xo 1:40 \xt 1 Sml 2:10; Sam 2:2; Jo 4:25\x* \v 41 Andru aꞌ ataꞌ usiꞌina notanima naliꞌ nafeꞌ nowandoꞌma Saimon, ama niꞌipana nigaꞌi, “Afaꞌ wati Dembinai Mesaia eaꞌ.” \p Apaꞌ deiꞌ mambema agol agalemba Mesaia maꞌi Krais, God nandandepana nasapaꞌana nagafiꞌii.\x * \xo 1:41 \xt Mt 16:18; Mk 3:16\x* \p \v 42 Eaꞌ Andru naoꞌwa Saimon nafiꞌmai Jisas natolona naꞌi, “Inaꞌ Saimon nogama Joni. Anaf agol ineꞌigili aꞌ nendefala Sifas.” \p Agol kofagogola agalemba “Pita” gaꞌi otam.\x * \xo 1:42 \xt Mt 8:22; Mk 2:14\x* \s1 Jisas nofala Filipi Nataniel \p \v 43 Wafilu wapani Jisas naꞌi nefeꞌ itap apamba luꞌupa Galili. Eaꞌ nowandoꞌma Filip natolona naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ fiꞌi nigiꞌma basef aeꞌafi nila aeꞌ.” \p \v 44 Filip nafiꞌi wambel ambalemba atembel Pitai Andru magafiꞌima, Betsaida. \x * \xo 1:44 \xt Diu 18:18; Ais 7:14, 9:6; Jer 23:5; Esi 34:23\x* \v 45 Eaꞌ Filip nafeꞌ nolaoma Nataniel naꞌipana naꞌi, “Aman anamba fowaꞌ Moses nandaꞌ basefa muꞌuli God nagaꞌianai, eaꞌ amom profet wapani mandaꞌ basef magaꞌianai, aman anamba maꞌuna afaꞌ eaꞌ watolona. Anen aman Nasaretinai, Josep nogamana.”\x * \xo 1:45 \xt Jo 7:41,52\x* \p \v 46 Eaꞌ nahaliꞌ Filip naꞌi, “Deiꞌ anis hiahawes fasisi sataga safiꞌi Nasaret?” \p Filip naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ fiꞌi netelona.” \p \v 47 Eaꞌ Jisas nati Nataniel nafiꞌmai anen naꞌipana naꞌi, “Niti aman anamba Israelinai endilisi, aman buꞌunai. Anen owaꞌ nigaꞌi anif basef basoꞌasefia.”\x * \xo 1:47 \xt Sam 32:2\x* \p \v 48 Eaꞌ Nataniel naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ inaꞌ negawe naꞌimama?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌipana naꞌi, “Dokoꞌ Filip ina deiꞌ nofalena, ataꞌ owaꞌatin, aeꞌ aliꞌ atilina nagape lawag fik kofagegama. Nogota atamba atilina.”\x * \xo 1:48 \xt Mt 14:33, 16:16; Mt 27:42; Mk 3:11\x* \p \v 49 Nataniel nagwamana naꞌi, “Tisa Dembinai, inaꞌ Nogamana Godi endilisi. Inaꞌ dembinai King apaꞌ Israeli.” \p \v 50 Eaꞌ Jisas nagwa basef naꞌi, “Aeꞌ dokoꞌ eaꞌ aliꞌ atilina egawena nagape lawag kofagegama. Isimba atis deiꞌ inaꞌ nahapifi. Endilisi anaf inaꞌ aꞌ niti anom hiahaom banagami mikilaꞌ deiꞌ atilina nagape laogon.”\x * \xo 1:50 \xt Jen 28:12\x* \p \v 51 Eaꞌ Jisas naꞌipana wapani naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi atis, anaf ipaꞌ piti heven nundausiꞌ nogal eaꞌ amom ensel Godi lota silaꞌmima aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi.” \c 2 \s1 Jisas nambema embel bataga wain \p \v 1 Anef nemaf fagafeꞌma wanifi anona aman nasoꞌ anoꞌw nemataꞌw wambel ambalemba Kana bagape itap apamba luꞌupa Galilii. Eaꞌ maꞌmama Jisasi kwape ipat atamba sandasoꞌamatai.\x * \xo 2:1 \xt Jo 1:43\x* \v 2 Esis sofala Jisas naloma alipumi ananimi wapani mafiꞌi mati dasoꞌama inimba. \v 3 Aꞌi owaꞌ main embel wain ahiꞌalan. Eaꞌ maꞌmana Jisasi kwafiꞌi kwaꞌipana kwaꞌi, “Esis embel wain aꞌ akas.”\x * \xo 2:3 \xt Mt 12:48; Jo 19:26\x* \p \v 4 Eaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Maꞌme, maol inimba ina aeꞌani. Eaꞌ ina maol ineꞌini, owaꞌ. Nogota aeꞌatai ina deiꞌ tataga, ataꞌ owaꞌ.”\x * \xo 2:4 \xt Jo 7:30, 8:20\x* \p \v 5 Eaꞌ kwaꞌipa amom mandaꞌ maola anen nogasoꞌ nemataꞌwi kwaꞌi, “Iꞌi anen nigaꞌipipa anif basefa, ipaꞌ pihapifana.”\x * \xo 2:5 \xt Mk 7:3-4\x* \p \v 6 Anom maloh luꞌwami maꞌoh ama esis Juda saila muꞌuli Godi sagasaꞌofami. Maloh amamba wanom wanom sandaꞌ otamba sandaꞌami siꞌi dram luꞌwami 44 galon. \p \v 7 Jisas naꞌipa amom mandaꞌ maol naꞌi, “Ipaꞌ pilai embel pekoloꞌwam maloh amamba ma siꞌim kwaef endilisi.” \p Eaꞌ amom molam siꞌim siꞌi anen nagaꞌipam. \v 8 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ koloꞌ duꞌwanimbel pefaꞌambel pefeꞌ peseꞌanam aman nugumafi gwaꞌaisii.” \p Eaꞌ mofaꞌmana embel mafeꞌ. \v 9 Dembinai nugumafi gwaꞌaisii embel ambalemba nameꞌambel owaꞌ, eaꞌ bataga fasimbel siꞌi wain, apaꞌ anen ina nogawa embel ambalemba amom mogofaꞌambelima, owaꞌatin. Apaꞌ amom mandaꞌ maola anini mogawambel. Amom molai embel atembel wafimbili. Eaꞌ anen dembinai nofala aman anamba nagasoꞌ nemataꞌwi \v 10 nahaliꞌana naꞌi, “Epes hiasi ataꞌ saliꞌ sasoꞌasa wain inimba buꞌwani naliꞌ saꞌana eaꞌ sagiꞌ sofaꞌmasi wain inimba awasin kwasakwasalai. Apaꞌ inaꞌ owaꞌatin. Inaꞌ nambahoꞌwa wain inimba buꞌwani naꞌihi deiꞌaol nagiꞌ nofaꞌan nafiꞌi.”\x * \xo 2:10 \xt Lu 9:32; Jo 1:14, 4:54; Jo 11:40\x* \p \v 11 Amamba ametal banagami magaliꞌi siꞌi God nandaꞌami, dambadamba Jisas nandaꞌam Kana itap apamba luꞌupa Galili. Anen nihimbaꞌma esisa glori ananimi banagami mogogalaꞌi. Eaꞌ amom alipumi ananimi mahapifana.\x * \xo 2:11 \xt Mt 4:13\x* \p \v 12 Isimba hiꞌalasa main, Jisas naloma alipumi ananimi miliana Kaperneam maloma maꞌmana ananiꞌwi kwaloma owapana ananimi wapani eaꞌ sape naꞌamba anif nimaguf.\x * \xo 2:12 \xt Eks 12:1-27; Jo 6:4, 11:55\x* \s1 Jisas nugulatamasa hiahaom esis sagatalom nomon ipat luꞌunai Godi \r (Mt 21:12-13; Mk 11:15-19; Lu 19:45-46) \p \v 13 Nemaf afamba Pasovaefi felefeleꞌma fegataga, Jisas nondowasaꞌ Jerusalem. \v 14 Eaꞌ nawis ipat luꞌunai Godi nomon nati epes satama mafis amamba sipsip bulmakau amiguf maꞌunamb eaꞌ anis satalom otamba sindisilaꞌmamba. \v 15 Eaꞌ Jisas nasaꞌma anof mandof strin nandaꞌaf nandaꞌ anep wip siꞌi bumbulita. Eaꞌ nopagaha epes isimba natofas natofamasa hiahaom amamba asasimi sipsipi bulmakau wapani mawis mafeꞌ andoꞌ. Eaꞌ nugulatamasa otamba moni esis sindisilaꞌmanai nakwahona, nambema tebol asasimi nakoloꞌmasom. \x * \xo 2:15 \xt Lu 2:49\x* \v 16 Eaꞌ naꞌipa amam amamba magatala amigufi naꞌi, “Ipaꞌ faꞌa hiahaom amamba foꞌo.”\x * \xo 2:16 \xt Sam 69:9\x* \p \v 17 Eaꞌ alipumi ananimi ukup pandandaꞌma anif basef fagape Baibeli faꞌias fagaꞌi, “Aeꞌ okom mohafel aꞌowaꞌ ma endaꞌ maol banagambel endilisi ma igimafi ipat ineꞌinai nogape andeandeꞌ.” \p \v 18 Owaꞌ amom Juda mati anen nandaꞌam naꞌamba, maꞌipana maꞌi, “Inaꞌ ataꞌ nihimbaꞌmafa anol ametala hiahaom banagami siꞌi God nandaꞌami ma ogogawa inaꞌ agol luꞌwagilinai ma nandaꞌam naꞌamba ma afaꞌ.”\x * \xo 2:18 \xt Mt 21:23, 26:61; Mt 27:40; Ap 6:14\x* \p \v 19 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipaꞌ daꞌa ipat anamba luꞌunai Godi awasina, atiasi aeꞌ itanima ilaꞌana nogotawa wapani nimaguf wanif dowaf.” \p \v 20 Eaꞌ amom Juda maꞌipana maꞌi, “Ipat anamba sandaꞌana salaꞌana afagof hiagufi 46-pelaiguf, apaꞌ owaꞌ inaꞌ naꞌi nimaguf wanif dowaf nelaꞌana notawa wapani aꞌamon?”\x * \xo 2:20 \xt 1 Ko 6:19\x* \p \v 21 Apaꞌ ipat anamba Jisas nagaꞌianai ina naꞌi ipat anamba endilisinai luꞌunai Godi, owaꞌ. Anen naꞌi alop ananipi. \x * \xo 2:21 \xt Lu 24:6-8; Jo 12:16, 14:26\x* \v 22 Ma anaf God nosaꞌmana wapani nowaga sogawanama, nogota atamba amom alipumi ananimi aꞌ ukup popoma basef ifimba ananifi fowaꞌ nagaꞌiefi. Eaꞌ deiꞌ aꞌ mahapifa basef ifimba fagape Baibeli faloma basef ifimba Jisas fowaꞌ nagaꞌiefi.\x * \xo 2:22 \xt Jo 7:31\x* \s1 Dembinai Jisas nogawa epes hiasi eaꞌ \p \v 23 Jisas nape Jerusalem ama nimaguf ifimba Pasovaefi, esis amam nematawa hiasi sati maol anen nandaꞌani banagani. Eaꞌ sahapifa agol ananigili. \v 24 Apaꞌ Jisas nogawa epes hiasi hiꞌalas. Naꞌamba anen ina nahapifas, owaꞌ. \x * \xo 2:24 \xt Mk 2:8\x* \v 25 Anen ina gawa akanai ma anis daias sogaꞌipana ma waf epesi, owaꞌatin. Anen aꞌ nogawa epes hiasi hiꞌalas eaꞌ nogawa ukupi opalef asasisi. \c 3 \s1 Jisas naꞌi naloma Nikodemus \p \v 1 Anona aman agilinama Nikodemus, anen Farisi agol luꞌwagili ma esis Juda. \x * \xo 3:1 \xt Mt 22:16; Jo 9:16, 7:50, 19:39\x* \v 2 Anamb owamb nafiꞌmai Jisas naꞌipana naꞌi, “Tisa Dembinai, apaꞌ mogawa inaꞌ, God nasapaꞌena nafiꞌi siꞌi dembinai Tisa. Iꞌi owaꞌ God nope noloma anin epena, anin ina laꞌifina nendaꞌ maol inimba banagani inaꞌ nandaꞌani, owaꞌatin.”\x * \xo 3:2 \xt Mt 18:3; 1 Pi 1:23\x* \p \v 3 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi atis, epen ami iꞌi owaꞌ God nolan netaga dambaina, anin ina atiasi nuwis nomona maol Godi nope Dembinai nugumafian, owaꞌatin.” \p \v 4 Nikodemus nahaliꞌana naꞌi, “Deiꞌ isimba eaꞌ hagasi sondaꞌam siꞌimama ma solas sogataga dambais wapani? A sotanima sundawis nelelemb mamamasi aꞌamon, ama bola otanima olasi wapani?”\x * \xo 3:4 \xt Esi 36:25-27; Ta 3:5\x* \p \v 5 Owaꞌ Jisas nagwamana naꞌipana naꞌi, “Ambal buꞌunai Godi laꞌifina nolan negataga dambain. Aeꞌ aꞌipina endilisi, iꞌi owaꞌ Ambal Godi nolana dambaina embela, ina atiasi laꞌifin nuwis nomona maol Godi, owaꞌatin. Apaꞌ iꞌi Ambal Godi nogolan dambaina, daoꞌ. Anin ilama nogawis nomona maol ananini. \x * \xo 3:5 \xt Sam 51:5; Jo 1:13\x* \v 6 Hiahaom magataga alop atopi, amamba alop atopumi siꞌi anoꞌw nemataꞌw kogola awani. Apaꞌ hiahaom Ambal Godi nogolami, amamba mataga siꞌi ambal buꞌunai. \v 7 Ina aꞌ nomonas hiahawesa agaꞌipina naꞌamba agaꞌi pegataga dambaipa wapani siꞌi epes sogolaipa, owaꞌi. \x * \xo 3:7 \xt Ekl 11:5\x* \v 8 Fufin nagaluwi nandagiꞌma anin siꞌi nalo nagafeꞌ ganigani. Inaꞌ nameꞌ amalemb magalaꞌan, apaꞌ ina negawa anamba anin nalo nagafiꞌima ma aꞌ nalo nagafeꞌma, owaꞌatin. Epes hiasi Ambal buꞌunai Godi nolasa sagataga dambaisi, esis eaꞌ sataga naꞌamba atin.” \p \v 9 Eaꞌ Nikodemus nagwamana naꞌi, “Hiahawes isimba atiasi sotaga sondowalap siꞌimama?” \p \v 10 Jisas nagwamana naꞌi, “Deiꞌ siꞌi main? Inaꞌ Tisa dembinai esis Judai, owaꞌ inaꞌ owaꞌ ataꞌ negawa chiahawes isimbaia? \x * \xo 3:10 \xt Jo 3:32, 8:26\x* \v 11 Endilisi atis aeꞌ aꞌipina apaꞌ maꞌi hiahawes apaꞌ mogogawasi, eaꞌ mawalapa hiahawes isimba aꞌ magatilisi. Apaꞌ owaꞌ ipaꞌ pewaꞌ alafugaha basef ifimba afaꞌ wagawalapafi. \x * \xo 3:11 \xt Lu 22:67\x* \v 12 Aeꞌ aꞌipipa hiahawes isimba itapasi, apaꞌ ipaꞌ ina pegawam pahapifam, owaꞌ. Iꞌi aeꞌ igaꞌipipa hiahaom ilifami, atiasi ipaꞌ pegawa pihapifam piꞌimama? Owaꞌatin. \x * \xo 3:12 \xt Pro 30:4; Ro 10:6\x* \v 13 Ina anona aman itapanai nalota gani heven, owaꞌ. Aeꞌ atowe. Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi eaꞌ aeꞌ atowe akwaha heven isilaꞌi, eaꞌ maꞌuwi. \x * \xo 3:13 \xt Nam 21:9; Jo 8:28, 12:32\x* \v 14 Fowaꞌ gani aman anamba Moses nasaꞌma anal ul nandaꞌ kapa nandaꞌali lail anoga lawag ilif. Nandaꞌam anamba wafigima fataupigima. Amamba eaꞌ naꞌamba atina atiasi sefela aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi sendele igail anoga lawag ilif. \x * \xo 3:14 \xt Jo 20:31\x* \v 15 Ama epes mamahisa isimba sogahapifa aeꞌi, atiasi sofaꞌ ambal namili sogape andeandeꞌ lifilafi.\x * \xo 3:15 \xt Jo 3:36, 10:28; Ro 5:8, 8:32; 1 Jo 4:9-10\x* \p \v 16 Ahoꞌ endilisi, God nogamana aman ananinai atotona nape. Owaꞌ, owaꞌatin. Anen okom maimaila amam nematawa hiapai magape itapi hiꞌalapa. Eaꞌ nasoꞌapai Nogamana ananinai atotona ma epes ami sogahapifanai sogape andeandeꞌ, ina sogaꞌma waf awafi, owaꞌatin. Sofaꞌ ambal namili sope andeandeꞌ lifilafi. \x * \xo 3:16 \xt Lu 19:10; Jo 5:22, 12:47; Ap 17:31\x* \v 17 God ina nasapaꞌ Nogamana ananinai nafiꞌi itap apaꞌe ma nondaꞌ kotimapa, owaꞌatin. Anen nasapaꞌana nafiꞌi ma nimbimai epes hiapai magape itapi nokwahomapa waf awafi mogafiꞌmai anen. \x * \xo 3:17 \xt Jo 3:36, 5:24\x* \v 18 Epen ami nigahapifa anini, anin atiasi basef akana kot luꞌutai. Apaꞌ epen ami owaꞌ nigahapifanaia, epen inimba aꞌ lamonan higililan eaꞌ ma kot anamba luꞌunai aunai. Deiꞌ main? Anin nandaiwaꞌma nigahapifa Nogamana atotona Godi, naꞌamba epes isimbai aꞌ lamonas hiꞌilas. \x * \xo 3:18 \xt Jo 1:5,9, 8:12\x* \v 19 Basef kofagefa ma kot luꞌunai anamba naꞌamba. Mogogalaꞌi aꞌ mafiꞌi mataga itap apaꞌe eaꞌ, owaꞌ esis ukup pandaꞌi waf atona anamba itapanai siꞌi owambi, sandaiwaꞌma mogogalaꞌi amamba. Deiꞌ maina esis sandaiwaꞌ? Esis sandaꞌ waf awafi naꞌamba deiꞌ sandaiwaꞌ. \x * \xo 3:19 \xt Ef 5:11-13\x* \v 20 Epes ami sandaꞌ waf awafii, sogowaꞌ alafugaha mogogalaꞌii, esis sandaiwaꞌma waf awafi asasifi fendawalap. Eaꞌ deiꞌ ombal mahas sandaiwaꞌ. \v 21 Epen ami nandaꞌ waf endilisifi, anaf anin negatagama mogogalaꞌi. Ma anis epes daias sitilin sogogawa anin nape sisihin atapina God nandaꞌ maol ananini.\x * \xo 3:21 \xt Jo 4:1-2\x* \s1 Jon nawalapa basef kofagefa Jisasi naꞌif alihif \p \v 22 Basef ifimba hiꞌalefa main, Jisas naloma alipumi ananimi aꞌ mafeꞌ itap luꞌupa Judia. Eaꞌ nape nalomam napisiꞌ esis amam nematawa. \v 23 Apaꞌ Jon nape wambel ambalemba Inon felefeleꞌma anambel wambel Selim. Anamba walemb luꞌwambi begetaha, esis amam nematawa hiasi safiꞌi naꞌamba, anen napisiꞌas.\x * \xo 3:23 \xt Mt 4:12\x* \p \v 24 Nemaf afamba dembinai King Herot ina deiꞌ nandaꞌ Jon nandaꞌ kalabus, ataꞌ owaꞌ, \v 25 amom alipumi Joni maꞌi anif basef fape laꞌafena amom maloma anona aman Judainai. Amom maꞌi basefa waf afamba esis Juda sasaꞌof sogowandoꞌ alogwa ma sogape boꞌwesa naep Godi.\x * \xo 3:25 \xt Jo 1:26-34\x* \p \v 26 Eaꞌ alipumi Joni mafeꞌma anen maꞌipana maꞌi, “Dembinai Tisa, aman fowaꞌ nape nagaloma inaꞌ gani waꞌol walemb Jordani ma inaꞌ nagawalapa basef nagaꞌifanai, aman anamba deiꞌ amam nematawa hiasi safeꞌma anen napisiꞌas embel.”\x * \xo 3:26 \xt Jo 19:11; 1 Ko 4:7; Hi 5:4\x* \p \v 27 Jon naꞌipam naꞌi, “Iꞌi God nagape heveni owaꞌ nosoꞌan anis maefah anin epena, epen inimba ina aꞌ laꞌifin nendaꞌ anin maol, owaꞌatin. \x * \xo 3:27 \xt Jo 1:20,23; Mt 11:10\x* \v 28 Ipaꞌ apegawa basef ifimba fowaꞌ aeꞌ agaꞌiefi aꞌi aeꞌ ina Krais, God nandandepe nasapaꞌe agafiꞌii, owaꞌ. Apaꞌ God nasapaꞌe aliꞌ afiꞌmai Krais. \x * \xo 3:28 \xt Mt 9:15\x* \v 29 Iꞌi anona aman nogasoꞌ anoꞌw nemataꞌwi, nemataꞌw akwamba eaꞌ ananiꞌwi nagasoꞌakwi. Eaꞌ alipunai aman anambai sonahana nalutu nameꞌ aman anamba deiꞌ nagasoꞌakwi nagafiꞌi. Deiꞌ naꞌamba atina aeꞌ sonahe aꞌowaꞌ ma okom aeꞌami, andagalama Dembinai Jisas. \v 30 Agol ananigili luꞌwagol, apaꞌ agol aeꞌagili aꞌ gowala gofeꞌ saꞌogol.”\x * \xo 3:30 \xt Jo 8:23; 1 Jo 4:5\x* \s1 Aman nagafiꞌi heveni \p \v 31 Aman nagafiꞌi ilifi anen nape ilifa hiahaom hiami. Apaꞌ aman nagataga itapi anen itapanai nagaꞌi basef itapafi atifi. Apaꞌ aman nagafiꞌi heveni anen nape ilifa hiahaom hiami. \x * \xo 3:31 \xt Jo 3:11\x* \v 32 Anen naꞌi basef nawalapa hiahawes hiasi natilis nagameꞌas eaꞌi. Apaꞌ ina anin epen nemeꞌ basef ifimba anen nagaꞌiefi, owaꞌatin. \v 33 Epen ami nameꞌ basef ananifi ma nigailafi, anin naꞌi ahoꞌma basef ifimba nihimbaꞌmasaf alihif God anen nagaꞌi basef endilisifi atifi. \x * \xo 3:33 \xt Jo 1:32\x* \v 34 Aman anamba God nasapaꞌana nagafiꞌii anen nawalapa basef Godi. Eaꞌ God nasoꞌana Ambal buꞌunai ananinai nape siꞌinama anen. \x * \xo 3:34 \xt Mt 11:27; Jo 5:20, 10:17\x* \v 35 Ahamana God okom maimaila Nogamana eaꞌ nasoꞌana hiahaom hiami hiꞌalama lagof ananigufi. \x * \xo 3:35 \xt Jo 3:16-18; 1 Jo 5:12; Lu 3:7\x* \v 36 Epen ami nagahapifa Nogamana ananinai, epen inimba deiꞌ aꞌ nefaꞌ ambal namilima negape andeandeꞌ lifilafi dondol. Apaꞌ epen ami newaꞌ alafugama Nogamana ananinai, inimba ina atiasi nefaꞌ ambal namili, owaꞌatin. Anaf nembel wandafunai Godi aꞌ nopoman. \c 4 \s1 Jisas naꞌi naloma anoꞌw nemataꞌw Samariaiꞌwi \p \v 1 Nemaf afamba amom Farisi dembami Judai mameꞌ anif basef naꞌamba faꞌi, “Jisas napisiꞌ alipisi hiasi nikilaꞌ isimba Jon nagapisiꞌasi.”\x * \xo 4:1 \xt Jo 3:22,26\x* \p \v 2 Apaꞌ Jisas ina napisiꞌas, owaꞌ. Amom alipumi ananimi atom mapisiꞌas. \v 3 Jisas eaꞌ nogawa amom Farisi mameꞌ basef ifimba. Eaꞌ anen nakwaha itap apamba Judia notanima nafeꞌ itap luꞌupa Galili wapani. \v 4 Ufiaꞌw akwamba anen nailaꞌw nagafiꞌi, kwafeꞌ laꞌafena itap luꞌupa Samaria. \x * \xo 4:4 \xt Lu 9:52; Jen 33:19; Jos 24:32\x* \v 5 Eaꞌ nafeꞌ nataga anambel wambel nagape Samariai taun inimba agiligima saꞌi Sikar. Anamba nape felefeleꞌma Jekop fowaꞌ nagasoꞌanap nogamana ananinai Josepa. \v 6 Ifata sogola embelatai fowaꞌ Jekop nagandowatai tape wambel ambalemba. Nogota atamba nemaf awin nandasapaꞌ. Jisas nafiꞌi laogon naꞌamba napoma nomaꞌw ifata atamba sagaꞌ embela. \p \v 7 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw Samariaiꞌwi kwafiꞌi kwaꞌi kola embel, owaꞌ Jisas natoloꞌw aꞌ nahaliꞌakwa kogasoꞌana anambel embel. \v 8 Apaꞌ alipumi ananimi mafeꞌ wambel luꞌwambili ma mogatalai gwaꞌaisi.\x * \xo 4:8 \xt Esr 4:1-5; Esr 9:1–10:44; Lu 9:52-53\x* \p \v 9 Eaꞌ nemataꞌw akwamba kwaꞌipana kwaꞌi, “Inaꞌ Judainai, ina apaꞌ atepa, owaꞌatin. Aeꞌ nemataꞌw Samariaiwai. Deiꞌ maina inaꞌ nagahaliꞌima embel, ‘Isiꞌina embel negaꞌ embel?’” \p Esis Juda ina sagaloma esis Samaria atogini, owaꞌatin. Esis naumbih.\x * \xo 4:9 \xt Jo 4:26\x* \p \v 10 Eaꞌ Jisas nagwamaꞌwa basef akoꞌw naꞌi, “Iꞌi inaꞌ okom mopaina ma negawa anin mae fasifasini God naꞌi nogasiꞌinaniai, inaꞌ aꞌ negawa aman anamba nagahaliꞌinai ma embeli, inaꞌ nihaliꞌanama anambel embel ambal namili lagapaimbeli anen aꞌ neseꞌenambel.”\x * \xo 4:10 \xt Jo 7:37-38; Re 21:6\x* \p \v 11 Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Aman Dembinai, ifata anaꞌe launai nowala gani awin. Inaꞌ baket akena ma negela embel. Deiꞌ inaꞌ nilai embel ambalemba ambal namili lagapaimbeli anima? \x * \xo 4:11 \xt Jo 8:53\x* \v 12 Akunamapa apeꞌinai Jekop naꞌ embelata naoꞌwa nogaopana ananisi saloma mafis bulmakau sipsip maim asasimi saꞌambelata. Deiꞌ eaꞌ nakwahota tapoma apaꞌ. Aꞌi inaꞌ nikilaꞌ anen ama negeseꞌapa embel ambal namili lagapaimbeli?” \p \v 13 Jisas nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Epes mamahisa sogaꞌ embel ambalembai, bola iap peseꞌas wapani. \x * \xo 4:13 \xt Jo 6:35\x* \v 14 Apaꞌ epen ami negaꞌ embel ambalemba aeꞌ aꞌi igasoꞌanambeli, anin ina atiasi iap peseꞌan wapani ma nimaguf hiafi dondol negape, owaꞌatin. Embel ambalemba aeꞌ agasoꞌanambeli atiasi begataga siꞌi embel bagataga dowafi bambul atapimbel bagapani ma nomon opaf ananifi nefaꞌ ambal namili negape andeandeꞌ lifilafi.” \p \v 15 Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, inaꞌ seꞌe embel ambalemba ma aeꞌ ina ataꞌ iap peseꞌe itanima ifiꞌi naꞌa ma egela embel wapani, owaꞌ.” \p \v 16 Eaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Inaꞌ foꞌo falai waulunamena niliꞌ eaꞌ pitanima pifiꞌi naꞌa.” \p \v 17 Eaꞌ kwagwamana basef kwaꞌi, “Aeꞌ aman ake.” \p Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Inaꞌ naꞌi inaꞌ aman akena, isimba inaꞌ naꞌi endilisi atis. \v 18 Deiꞌ main? Inaꞌ fowaꞌ amam ineꞌimi wanom biam. Apaꞌ aman anamba deiꞌ inaꞌ nape nagalomanai anamba ina aman ineꞌinai, owaꞌ. Basef ifimba ineꞌifi endilisifi.”\x * \xo 4:18 \xt Diu 12:5-14; Sam 122:1-5; Jo 7:40, 9:17; 1 Ko 14:24-25\x* \p \v 19-20 Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Aman Dembinai, deiꞌ aeꞌ egawaena, inaꞌ anina profet. Esis aꞌmes bafas apeꞌisi safeꞌ sogonaloꞌma halafuta anamba sandaꞌ lotuma. Eaꞌ ipaꞌ Juda paꞌi wambel esis sandaꞌ lotuwagoma anamba napani Jerusalem.” \p \v 21 Eaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Nemataꞌw, inaꞌ nindahapifa aeꞌ. Anef nemaf fegataga ipaꞌ ina atiasi pefeꞌ pendaꞌ lotuma Ahame halafuta atamba, a pendaꞌ lotumana Jerusalem atogon, owaꞌatin. \x * \xo 4:21 \xt 2 Kin 17:29-41; Ais 2:3; Ro 9:4-5\x* \v 22 Ipaꞌ pandaꞌ lotuma hiahawes ipaꞌ owaꞌ pegegawasia. Apaꞌ Juda mandaꞌ lotuma hiahawes apaꞌ mogogawasi. Basef kofagefa ma apaꞌ mandaꞌ lotu ifimba. God nowambilai amam nematawa ma nogakwaha waf awafi esis sandaꞌafi, amamba matagama apaꞌ Juda atepa. \v 23 Nemaf afamba faꞌi figatagai, deiꞌ fataga eaꞌ ma amam nematawa mamahisa sandaꞌ lotu endilisii aꞌ sondandaꞌ lotuma Ahamapa Goda Ambal buꞌunai ananinai noloma waf buꞌwafi endilisifi. Anen nowandoꞌma amam nematawa naꞌambaisi ma sondaꞌ lotumana. \x * \xo 4:23 \xt 2 Ko 3:17; Ro 12:1; Fl 3:3\x* \v 24 God anen ambal. Naꞌamba amam nematawa mamahisa siꞌi sondaꞌ lotumana endilisii, esis aꞌ sondandaꞌ lotumana andeandeꞌma ukup peloma ambagof asasimi ma waf endilisifi.”\x * \xo 4:24 \xt Jo 1:41\x* \p \v 25 Nemataꞌw akwamba kwagwamana basef kwaꞌi, “Aeꞌ egawa aman anamba Mesaia sofalana sagaꞌi Kraisi, God nandandepana nosapaꞌana nugafiꞌii. Afamba anen nugafiꞌi, nowalapam niꞌipapa hiahaom hiami.”\x * \xo 4:25 \xt Mk 14:61-62; Jo 9:37\x* \p \v 26 Eaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Aeꞌ eaꞌ maꞌuwi, deiꞌ aꞌi alomena.” \s1 Alipumi Jisasi motanima mafiꞌi \p \v 27 Anen naꞌipa akoꞌw naꞌamba, owaꞌ alipumi ananimi motanima mafiꞌi. Eaꞌ amom aꞌ nomonas hiahawesa anen naloma nemataꞌw akwamba nalutu nagaꞌi. Apaꞌ amom ina anona nahaliꞌana naꞌi, “Inaꞌ naꞌi nefaꞌ main? Ama deiꞌ nalomaꞌw nagaꞌi?” Owaꞌ. \p \v 28 Ama main, nemataꞌw akwamba kwaꞌwaha baket kogola embelatai taꞌoh, kotanima kwafeꞌ taun wambel luꞌwambili. Eaꞌ kwaꞌipa esis kwaꞌi, \v 29 “Ipaꞌ pifiꞌi piti anona aman nawalapai hiahaom hiami fowaꞌ aeꞌ andaꞌami naꞌipiam hiꞌalam. Anen Krais aꞌamon?” \p Eaꞌ esis sameꞌ naꞌamba, \v 30 sakwaha wambel safiꞌi sati Jisas. \p \v 31 Owaꞌ alipumi ananimi maꞌipana dindinip maꞌi, “Inaꞌ ataꞌ neaꞌ gwaꞌaisi.” \p \v 32 Owaꞌ anen naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ anis gwaꞌaisi saꞌoh, isimba ipaꞌ owaꞌ pegawasa.” \p \v 33 Eaꞌ alipumi ananimi atom mape manifas maꞌi, “Aꞌ anis sofaꞌmanai anis gwaꞌaisi aꞌa?”\x * \xo 4:33 \xt Jo 6:38, 17:4\x* \p \v 34 Ama main Jisas nawalapef naꞌipam naꞌi, “Gwaꞌaisi aeꞌasi isimba. God nasapaꞌe afiꞌi. Deiꞌ aeꞌ aꞌi indaila okom ananimi atom endaꞌ maol ananini atin efeꞌ imbifan hiꞌindalan. Maol inimba siꞌi gwaꞌaisi aeꞌasi. \x * \xo 4:34 \xt Lu 10:2\x* \v 35 Ipaꞌ pagaꞌias paꞌi, aomb biambibiamb ataꞌ bape ma nogota atamba gwaꞌaisi sogaofatai togataga. Apaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, ipaꞌ ataꞌ saꞌma naep petologon aof tulif. Gwaꞌaimi maof eaꞌ ma sogalaꞌam. \v 36 Epen ami negalaꞌ gwaꞌaisii, anin nefaꞌ otamba ma maol inimba nandaꞌani. Eaꞌ nakolasa gwaꞌaisi isimba ambal namili lagapaisi sogape lifilafi. Eaꞌ epes isimba sagawasi saloma anis daias sagalaꞌasi sokolata sondagala atin. \v 37 Naꞌamba deiꞌ basef gawaifi ifimba afataga endilisifi atif, ‘Anin epen nawasogon aof afamba, eaꞌ anin daian nafeꞌ nalaꞌas.’ \v 38 Aeꞌ asapaꞌ ipaꞌ pafeꞌma pegalaꞌi gwaꞌaisi aof afamba fowaꞌ ipaꞌ owaꞌ pendaꞌ maolanafia. Anis epes sandaꞌ maola aof afamba, eaꞌ ipaꞌ pefaꞌ gwaꞌaisi dowafa esis daias sandaꞌas sagawasi.” \s1 Esis Samaria hiasi sahapifa Jisas \p \v 39 Akoꞌw dokoꞌ kwaꞌi Jisas nawalapa hiahaom akoꞌw fowaꞌ kwandaꞌami, nawalapam naꞌipaꞌwam alihim. Eaꞌ esis Samaria amam nematawa hiasi sagape taun inimbai sameꞌ basefa akoꞌw asahapifana. \v 40 Eaꞌ esis safiꞌmai anen sahaliꞌana dindinip saꞌi ataꞌ nope nogaloma esis. Eaꞌ napani nimaguf bif nalomas wambel ambalemba. \v 41 Eaꞌ epes hiasi wapani wambel ambalembaisi sameꞌ basef ananifi sahapilif. \x * \xo 4:41 \xt 1 Jo 4:14\x* \v 42 Eaꞌ saꞌipa akoꞌw saꞌi, “Deiꞌ apaꞌ ina mameꞌ basef ineꞌifi atif mahapilif, owaꞌatin. Apaꞌ mameꞌ basef aman anambai aꞌ mogawa anen atona nowambilai amam nematawa hiasi itapasi mokwaha waf awafi asasifi sogotanimai.”\x * \xo 4:42 \xt Jo 4:40\x* \s1 Jisas nandaꞌ anin awani anona aman nandaꞌ maola kingi boꞌwen \p \v 43 Nimaguf ifimba bif hiꞌalef, Jisas nakwaha wambel ambalemba aꞌ nafeꞌ itap luꞌupa Galili. \x * \xo 4:43 \xt Mt 13:57\x* \v 44 Fowaꞌ jisas anen atona nawalapa basef naꞌif naꞌi, “Anona profet ina anagol agol gatoma gandawalapana alihigila wambel kofagama ananima, owaꞌ.”\x * \xo 4:44 \xt Jo 2:23\x* \p \v 45 Eaꞌ deiꞌ nafeꞌ nataga itap apamba Galili, eaꞌ esis asonahasa anen nagafiꞌi. Deiꞌ main, esis fowaꞌ safeꞌ Jerusalema nemaf buꞌwafi Pasovaefi eaꞌ satolom sogawa hiahaom hiami anen nandaꞌam nemaf afambai.\x * \xo 4:45 \xt Jo 2:1-11; Mt 8:5-6\x* \p \v 46-47 Anen notanima nafeꞌ wapani nataga anambel wambel Kana itap luꞌupa Galili. Wambel ambalemba fowaꞌ nambema embel bagataga siꞌi waina. Eaꞌ anona agilinai nandaꞌ maola dembinai kingi, nogamana ananinai aowas nandaꞌana naꞌoh anambel wambel Kaperneam felefeleꞌma aꞌ nogagaꞌ. Apaꞌ agilinai anamba nape Kana nameꞌ basefa Jisas nakwaha itap luꞌupa Judia nafiꞌi Galili, eaꞌ nafeꞌma Jisas nahaliꞌana dindinipa nefeꞌ nondaꞌ nogamana ananinai boꞌona.\x * \xo 4:46-47 \xt Jo 2:18; 1 Ko 1:22\x* \p \v 48 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Iꞌi ipaꞌ hipai pigati banagami mamimami siꞌi God nandaꞌamima, ipaꞌ pihapifi. Iꞌi owaꞌ, owaꞌatin.” \p \v 49 Eaꞌ anen nandaꞌ maola dembinai kingi naꞌipana naꞌi, “Dembinai, inaꞌ lianai kwafalis. Naꞌamba nogame aeꞌanai aꞌ nogaꞌ.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ foꞌo. Nogamena ineꞌinai atiasi aꞌ nope namona ambal lopaona.”\x * \xo 4:49 \xt Mt 8:13; Mk 7:29\x* \p \v 50-51 Eaꞌ aman anamba nahapifa basef Jisasi aꞌ nafeꞌ. Anen ataꞌ nafeꞌ atin ufiaꞌw owaꞌ, amom mandaꞌmana maoli mafiꞌi matolona ufiaꞌw maꞌipana maꞌi, “Nogamena ineꞌinai ambal lapaona aꞌ nosafel nape.” \p \v 52 Eaꞌ nahaliꞌama nogota mamahotama nogamana ananinai nosafel boꞌona kwasakwasala. Eaꞌ maꞌi, “Nambatiꞌ awin nendembaꞌa aowas alop nifipini nakwahona eaꞌ hiꞌalan.”\x * \xo 4:52 \xt Ap 16:14-15,31\x* \p \v 53 Eaꞌ ahama awani inimbai aꞌ nogawa nambatiꞌ nogota atamba atota Jisas naꞌipana naꞌi, “Nogamena ineꞌinai ambal lopain nepe.” \p Eaꞌ nahapifa Jisas naloma esis amam nematawa ananisi wapani. \x * \xo 4:53 \xt Jo 2:11,23\x* \v 54 Fowaꞌ Jisas nakwaha itap luꞌupa Judia aꞌ nafeꞌ nataga itap luꞌupa Galili, eaꞌ deiꞌ nandaꞌ ametal inimba banagani. Ametal inimba nagafeꞌma bifi nandaꞌ awani inimba boꞌwen. \c 5 \s1 Jisas nandaꞌ anona aman boꞌona anemb dumb Betesda \p \v 1 Jisas nape Galili ma main, anef nemaf esis Juda sogaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasiafi eaꞌ fataga. Eaꞌ anen nondowasaꞌ Jerusalem. \v 2 Wambel ambalemba nomon felefeleꞌma uta luꞌutai sipsip magawisatai anamba anemb dumb saꞌusaꞌumbi betahagon. Agilimba esis sofalamb diga Hibrui saꞌi Betesda. Dumb ambamba ambugufimba waꞌowaꞌol salaꞌ ifagw sandaꞌ ilalef wanelef bialef fape. \v 3 Ilalef afalemba epes isimba hiasi aowas nandaꞌasi sape saloma isimba naep pagasoꞌasi saloma boꞌwagahi lagof sagaꞌ sagailasi. [Esis sape sasasa embel pindawianama atina bendaꞌas daꞌinda. \v 4 Anif nimaguf anona ensel Dembinai Godi nakwehef nowala dumb ambamba nandaꞌ embel bandaꞌas wianaiwiana eaꞌ, daoꞌ. Epen ami aowas nandaꞌani niliꞌ nefeꞌ newala embel aꞌ netaga boꞌwen wapani.] \p \v 5 Anona aman nape aowas luꞌunai nandaꞌana nape afagof hiagufi 38-pelaiguf. \v 6 Eaꞌ Jisas natolona tol naꞌoh eaꞌ nogawa aman anamba awasina naꞌoh nogota laota aꞌowaꞌ. Naꞌamba nahaliꞌana naꞌi, “Inaꞌ naꞌi atiasi alop ineꞌipi potaga boꞌop, aꞌa owaꞌ?” \p \v 7 Eaꞌ nagwamana basef naꞌi, “Aman dembinai, nemaf afamba embel bandaꞌas wianaiwiana ina anis epes sasaꞌme salae ewala embel, owaꞌatin. Aeꞌ atowe andaꞌam aꞌi efeꞌ owaꞌa, anis daias saliꞌ sowala sikilaꞌe.”\x * \xo 5:7 \xt Mt 9:6\x* \p \v 8 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ safel dasaꞌma nilutu nefaꞌ alahis ineꞌisi aꞌ nilutu nefeꞌ.” \p \v 9 Eaꞌ kwafalis atis alop ananipi eaꞌ pataga boꞌop andeandeꞌ. Naꞌamba anen boꞌona nosafel nalutu nasaꞌma alahis ananisi eaꞌ nafeꞌ. \x * \xo 5:9 \xt Jo 9:14; Nia 13:19; Jer 17:21; Lu 13:14\x* \v 10 Eaꞌ amom dembami esis Judai mati aman anamba aunai nasaꞌma alahis ananisi nofaꞌas nalutu nafeꞌ naep amamipi nemaf afamba sabat nomaꞌwafi. Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Deiꞌ nemaf apaꞌ magapoma nomaꞌwafi, muꞌuli apeꞌini naꞌi owaꞌi ma inaꞌ nesaꞌma alahis nefaꞌas negafeꞌa, owaꞌi.” \p \v 11 Owaꞌ anen nagwamama basef naꞌi, “Aman anamba nandaꞌe buꞌuwai anen naꞌipi naꞌi, ‘Saꞌma alahis ineꞌisi aꞌ nefaꞌas nefeꞌ.’” \p \v 12 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Aman mamahonama naꞌipina naꞌi, ‘Inaꞌ saꞌma alahis ineꞌisi nefaꞌas nefeꞌ?’” \p \v 13 Apaꞌ aman anamba ina nogawa anen nandaꞌana buꞌunai, owaꞌatin. Deiꞌ main? Jisas nafeꞌ nandambahoꞌ naloma amam nematawa hiasi wambel ambalembaisi. \x * \xo 5:13 \xt Jo 8:11\x* \v 14 Ama main Jisas natolona ipat luꞌunai Godi naꞌipana naꞌi, “Nemeꞌ! Deiꞌ inaꞌ amboꞌwena eaꞌ. Eaꞌ inaꞌ owaꞌi nitanima nefeꞌ nendaꞌ waf awafi wapania, owaꞌ. Naꞌamba hiahaom awami endilisi aꞌ motagamena. \p \v 15 Eaꞌ nafeꞌ naꞌipa amom Juda naꞌi, “Aman anamba nandaꞌe buꞌuwai anen Jisas.”\x * \xo 5:15 \xt Mt 12:14\x* \p \v 16 Eaꞌ deiꞌ amom Juda ukup numbutipa anen nandaꞌ aman anamba awasinai nosafel nofaꞌ alahis nagaꞌihisi nagafeꞌ nemaf afamba sagapoma nomaꞌwafi. Eaꞌ deiꞌ mosafel mandaꞌmana waf awafi mowandoꞌmana ma mogahana. \x * \xo 5:16 \xt Jo 9:4\x* \v 17 Eaꞌ Jisas nagwamama basef amom naꞌi, “Ahame aeꞌanai nandaꞌ maol nafiꞌi notambel deiꞌ nemaf afaꞌe sabat wapani. Eaꞌ aeꞌ wapani andaꞌ maol siꞌi anen.”\x * \xo 5:17 \xt Mt 26:4; Jo 7:1,30; Jo 10:30,33\x* \p \v 18 Owaꞌ amom Juda ukup pandaꞌi atin aꞌowaꞌ maꞌi mohana nogagaꞌ. Amom maꞌi anen nosambala basefa muꞌuli ma nemaf afamba sagapoma nomaꞌwafi. Eaꞌ Jisas naꞌias wapani naꞌi God anen ahamana ananinai endilisi. Eaꞌ amom maꞌi anen naꞌi aꞌ notaga nope naꞌamba atin siꞌi God. Isimba atis deiꞌ mandaiwaꞌmana.\x * \xo 5:18 \xt Jo 5:30, 8:28\x* \s1 Nogamana Godi anen agol gatomana ma nandaꞌ maol \p \v 19 Eaꞌ Jisas nagwamama basef amom naꞌi, “Aeꞌ aꞌi endilisi atis aꞌipipa. Aeꞌ Nogamana Godi ina laꞌifiwai ma endaꞌ anis maefaha okom aeꞌami atom, owaꞌatin. Aeꞌ andaꞌ hiahawes isimba ati ahame nandaꞌasi, eaꞌ isimba atis. Deiꞌ main, hiahaom hiami ahame nandaꞌami, amamba aeꞌ Nogamana wapani deiꞌ andaꞌam. \x * \xo 5:19 \xt Jo 3:35\x* \v 20 Ahame aeꞌanai aꞌ okom maimaila aeꞌ Nogamana aꞌowaꞌ nihimbaꞌme hiahaom hiami anen nandaꞌami. Ma anaf nigihimbaꞌme anin maol luꞌwani nikilaꞌ amamba. Naꞌamba atiasi ipaꞌ aꞌ gogololasipa kwapeteꞌ ma maol inimba luꞌwani. \x * \xo 5:20 \xt Ro 4:17; Ef 2:5; Jo 11:25\x* \v 21 Ahame nagasaꞌma esis sagagaꞌi sogosafel wapani ma nogasoꞌas ambal namili. Eaꞌ deiꞌ naꞌamba atin Nogamana ananiwai wapani aeꞌ asoꞌas ambal namili epes aeꞌ okom magaꞌiasi. \x * \xo 5:21 \xt Jo 3:17, 5:27; Jo 9:39; Ap 10:42\x* \v 22 Ahame God ina nagawaloga anin epeni siꞌi sandaꞌmas koti sandaꞌas, owaꞌ. Maol hiani ma nondaꞌmasa kot, aꞌ naseꞌean aeꞌ Nogamana hiꞌalan. \x * \xo 5:22 \xt Fl 2:10-11; 1 Jo 2:23\x* \v 23 Ama deiꞌ esis amam nematawa hiasi sasaꞌma agol aeꞌ Nogamanai luꞌwagol siꞌi sagasaꞌma agol ahamai luꞌwagol. Epen mamahina owaꞌ negasaꞌma agol aeꞌ Nogamanai luꞌwagola, epen inimba anin ina nasaꞌma agol ahamai God nasapaꞌ aeꞌ agafiꞌii luꞌwagol, owaꞌatin. \x * \xo 5:23 \xt Jo 3:15-18; Jo 8:51; 1 Jo 3:14\x* \v 24 Endilisi atis aeꞌ aꞌipipa. Epen ami nemeꞌ basef aeꞌafi ma nihapifa anen nasapaꞌ aeꞌ agafiꞌii, epen inimba anin ina aꞌ nefaꞌ basef luꞌwafi ma kot, owaꞌatin. Anin aꞌ nefaꞌ ambal namili nikilaꞌ gaꞌ. \x * \xo 5:24 \xt Mt 8:22; Ef 2:5-6\x* \v 25 Endilisi atis aeꞌ aꞌipipa, nemaf afamba faꞌi figatagai, deiꞌ fataga eaꞌ ma esis sagagaꞌi atiasi sogameꞌ lagol aeꞌagili Nogamana Godi. Epes ami sogameꞌ aeꞌi, atiasi asofaꞌ ambal namili ma sogape boꞌwes endilisi. \v 26 Ambal namili lape ahame atona. Eaꞌ nowaꞌ banaga aeꞌ Nogamana ananiwai eaꞌ aeꞌ wapani naꞌamba atin siꞌi anen ahame, ambal namili lapauwai, \x * \xo 5:26 \xt Jo 1:4, 5:22\x* \v 27 aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi. Naꞌamba God naseꞌe agola hiahaom banagami ma egawaloga epesa kot basef luꞌwafi. \x * \xo 5:27 \xt Dan 12:2; Mt 16:27; Jo 6:40; Ap 24:15\x* \v 28-29 Ipaꞌ ina aꞌ ukup hiahawep pepoma amamba, owaꞌi. Nemaf dondoꞌafi fiꞌi fegataga amam nematawa hiasi sagaꞌ sawas sagape wandelefi anaf someꞌ malogol aeꞌagili sosafel sokwaha wandelef suwisi andoꞌ. Eaꞌ epes ami sandaꞌ waf fasifii, anaf sosafel wapani sofaꞌ ambal namili sope namis. Apaꞌ epes mamahisa sandaꞌ waf awafii, anaf sotanima sosafel sefeꞌ sulutu sondaꞌ basef luꞌwafi ma kot.”\x * \xo 5:28-29 \xt Jo 5:19, 6:38\x* \s1 Anis epes sawalapa basef kofagefa saꞌifa Jisas \p \v 30 Eaꞌ Jisas naꞌias naꞌi, “Aeꞌ ina andaꞌ anin mae ma okom aeꞌami atom, owaꞌ. Basef aeꞌ agameꞌefa ahamai, ifimba atif ailif awalapefa esisa kot. Eaꞌ basef ifimba ma kot aeꞌatai ifimba usiꞌif andeandeꞌ. Aeꞌ ina andaꞌama agaila nomonas aeꞌasi atis, owaꞌatin. Aeꞌ andaꞌ maol aila okom aman anamba nasapaꞌe agafiꞌii. \x * \xo 5:30 \xt Jo 8:13-14\x* \v 31 Iꞌi aeꞌ atowe ewalapa basefa aeꞌ atowe ai, naꞌamba ipaꞌ apiꞌi basef ifimba aeꞌ agaꞌiefi ina endilisifi. Owaꞌatin. Piꞌi basef basoꞌaifi. \x * \xo 5:31 \xt Jo 5:36-37; 1 Jo 5:9\x* \v 32 Anen nape deiꞌ, nawalapa basefa aeꞌ. Naꞌamba aeꞌ deiꞌ egawa basef ifimba fagaꞌiasa aeꞌi endilisifi atif. \v 33 Fowaꞌ ipaꞌ pasapaꞌ basef fafeꞌmago Jon. Anen nawalapa basef endilisifi ma aeꞌ eaꞌ. \x * \xo 5:33 \xt Jo 1:19-34; Jo 3:27-30\x* \v 34 Naꞌamba deiꞌ aeꞌ ina efala anis epes itapasi ma sowalapa basefa aeꞌ sogatopalope, owaꞌatin. Aeꞌ aꞌi God nuwambilipai nokwahomepa waf awafi pitanima pifiꞌmai anen. Eaꞌ deiꞌ aꞌi basef ifimba. \v 35 Aman anamba Jon siꞌi anin nagwapina nogogalaꞌma amam nematawa. Eaꞌ ukup ipeꞌipi paꞌi ahoꞌma ipaꞌ pendagala nogota atamba kwaiaꞌuta ma mogogalaꞌi amamba Joni. \x * \xo 5:35 \xt Jo 3:2; Jo 10:25,38; Jo 14:11\x* \v 36 Hiahaom amamba maol banagani ahame naseꞌean naꞌi imafian endaꞌan hiꞌigalani, inimba atin aeꞌ deiꞌ andaꞌan. Inimba maol banagani nikilaꞌ maol Joni nagawalapa basef kofagefa ma aeꞌi. Eaꞌ maol inimba aeꞌ andaꞌani nihimbaꞌma esis amam nematawa sogogawa Ahame nasapaꞌe deiꞌ afiꞌi. \x * \xo 5:36 \xt Mt 3:17; Jo 5:32, 8:18\x* \v 37 Eaꞌ Ahame nasapaꞌe agafiꞌii, anen atona nawalapa basef kofagefa ma aeꞌ. Apaꞌ fowaꞌ gani pafiꞌi pataga deiꞌ ipaꞌ ina pati nogohnaep ananisi a pameꞌ amalemba malogol ananigili, owaꞌatin endilisi. Eaꞌ ipaꞌ ina pati amaga ananigai, owaꞌ. \x * \xo 5:37 \xt Jo 6:29\x* \v 38 Eaꞌ basef ananifi wapani ifimba ina fape ukup ipeꞌipi, owaꞌatin. Deiꞌ main, ipaꞌ owaꞌ pihapifa aeꞌ God nasapaꞌe agafiꞌiia. \x * \xo 5:38 \xt Lu 24:27,44; Ap 13:27; 2 Ti 3:15-17; 1 Pi 1:10-11\x* \v 39 Ukup ipeꞌipi pandandaꞌ pagaꞌi basef ifimba fagape Buk Baibeli fagaseꞌepa ambal namili ipeꞌi ma pegape andeandeꞌ lifilafi. Eaꞌ pati basef ifimba pegawa eaꞌ pandaꞌ maol pewandoꞌma basef ifimba hiafi. Deiꞌ basef ifimba atif Baibelifi faꞌi aeꞌ fawalape. Owaꞌ, owaꞌatin. \v 40 Ipaꞌ pandaiwama pifiꞌmai aeꞌ pefaꞌ ambal namili pegape andeandeꞌ lifilafi. \p \v 41 “Aeꞌ ina okom maꞌi epes itapasi sogasaꞌma agol aeꞌagili luꞌwagol, owaꞌ. \v 42 Apaꞌ aeꞌ eaꞌ egawa ukup ipeꞌipi ina paipaila God, owaꞌatin. \x * \xo 5:42 \xt Mt 24:5\x* \v 43 Aeꞌ afiꞌi agol ahame aeꞌanai, apaꞌ ipaꞌ ina paseꞌe opalef aeꞌ, owaꞌatin. Apaꞌ anaf anona aman daiana nogafiꞌi ma agol ananigili atogili, ipaꞌ aꞌ piꞌi ahoꞌ peseꞌana opalef anen. \x * \xo 5:43 \xt Jo 12:43\x* \v 44 Ukup ipeꞌipi paꞌi pendefaꞌ agof luꞌwagufi ma sahopepa owapepa ipeꞌimi atom. Apaꞌ God owaꞌatin. Deiꞌ ipaꞌ atiasi pihapifi piꞌimama? Owaꞌatin. \x * \xo 5:44 \xt Diu 31:26-27\x* \v 45 Ipaꞌ ina aꞌ ukup pendandaꞌ piꞌi atiasi aeꞌ endaꞌ kotimipa ma Ahame God, owaꞌatin. Aman nondaꞌ kotima ipeꞌi, anen Moses, aman anamba ipaꞌ paꞌi atiasi nogatopalopipai. \x * \xo 5:45 \xt Diu 18:15; Ap 3:22\x* \v 46 Ipaꞌ iꞌi pihapifa basef ananifi, eaꞌ pihapifa basef aeꞌafi wapani. Deiꞌ main, anen atona nandaꞌ basef ifimba ma aeꞌ fail Buk Baibel. \x * \xo 5:46 \xt Lu 16:31\x* \v 47 Apaꞌ ipaꞌ owaꞌ pihapifa basef anen nandaꞌafi ma aeꞌa, owaꞌ. Atiasi ipaꞌ pihapifa basef aeꞌafi piꞌimama? Owaꞌatin.” \c 6 \s1 Jisas nasoꞌasa gwaꞌaisi epes hiasi 5000-pelais saꞌas \r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lu 9:10-17) \p \v 1 Jisas nandaꞌ basef ifimba ma main, aꞌ nafeꞌ nambo dumb ambamba Galili fisanamb. Dumb ambamba saꞌi Taiberias. \v 2 Eaꞌ amam nematawa hiasi safiꞌmai anen. Deiꞌ main, esis sati hiahaom amamba banagami anen nandaꞌam naꞌambai ma nandaꞌ isimba aowas naninani nandaꞌasi sagataga boꞌwes. Eaꞌ sailana.\x * \xo 6:2 \xt Jo 2:13\x* \p \v 3-4 Nemaf afamba luꞌwafi sandaꞌ gwaꞌaisiafi sagaꞌi Pasovaefi felefeleꞌ ma fegataga. Eaꞌ nondowasaꞌ halafuta atamba naoꞌwa alipumi anan mape. \v 5 Jisas natologon ganigani nati amam nematawa hiasi safiꞌmai anen. Eaꞌ naꞌipa Filip naꞌi, “Afaꞌ ataꞌ otala bret ani ma ogasoꞌ amam nematawa isimba sogaꞌata?” \p \v 6 Apaꞌ Jisas nagwambana naꞌias naꞌamba. Anen nogawas eaꞌ hiahawes anen naꞌi nondaꞌasi. \p \v 7 Eaꞌ Filip nagwamana basef naꞌi, “Afaꞌ iꞌi ogatala bret 200 kina, ina atiasi dondoꞌma epes isimba hiasi seaꞌata kwasakwasala, owaꞌatin.” \p \v 8 Eaꞌ anona amom alipumi Jisasi Andru, Saimon Pita sahomana, naꞌipa Jisas naꞌi, \v 9 “Anona aman saꞌunai nahapila anis gwaꞌaisi bret saꞌusaꞌutai waꞌagolita taloma agof saꞌugufi biagof nape naꞌa. Apaꞌ isimba ina atiasi dondoꞌma epes isimba hiasi, owaꞌatin.” \p \v 10 Anamba otalef fasilifi fagapoma. Eaꞌ Jisas naꞌipa alipumi naꞌi, “Kipa esis amam nematawa hiasi sope itap.” \p Eaꞌ amam atom mataga 5,000-pelaim mape otalef itap. \v 11 Eaꞌ Jisas nafela bret atamba nanifela God ama eaꞌ, nasoꞌasata esis sagape itapi. Eaꞌ nandaꞌas naꞌamba atina agof wapani. Nasoꞌasas saꞌas alihis dindiꞌi dondoꞌ siꞌi dokoꞌ nolomagahas. \v 12 Saꞌas alihis eaꞌ, anen naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Ipaꞌ petatama duꞌwawanis sagasagaꞌihi. Naꞌamba soꞌoh sowala dowadowaf.” \p \v 13 Esis saꞌas safeꞌ owaꞌ duꞌwanis saꞌoh. Ama main, alipumi mafeꞌ matatama duꞌwaꞌwanisi maloꞌwas folalef luꞌwalifi 12-pelailifa bret atamba.\x * \xo 6:13 \xt Diu 18:15; Jo 5:46\x* \p \v 14 Eaꞌ esis amam nematawa sati ametal inimba ma hiahaom banagami amamba Jisas nandaꞌami saꞌias saꞌi, “Endilisi atis, anen aman profet anamba nagafiꞌi itap apai.”\x * \xo 6:14 \xt Jo 18:36; Mt 14:23\x* \p \v 15 Eaꞌ Jisas nogawa ukup asasipi saꞌi sufiꞌi sohapilana sondaꞌana notaga nope siꞌi anona dembinai kinga nugumafias. Owaꞌ, anen atona notanima nondowasaꞌ halafuta ilif. \s1 Jisas nalutu nafeꞌ dumb embel ilif \r (Mt 14:22-33; Mk 6:45-52) \p \v 16 Aꞌi owaꞌ wambomota felefeleꞌma owamb, alipumi Jisasi \v 17 malota bot mafeꞌ dumb ambamba maꞌi mombo Kaperneam. Eaꞌ owamb basoꞌam laꞌafen, apaꞌ Jisas ina deiꞌ nafiꞌi natagamam, ataꞌ owaꞌatin. \v 18 Eaꞌ fufin banagonai naluwi, naoh amohafel mandaꞌam fetawa lasialiꞌ aꞌowaꞌ. \v 19 Amom mandaꞌ pul mafeꞌ nogota lautai siꞌi nohotagw wanogw, owaꞌ mati Jisas analutu nafiꞌi embel ilif dumb ambamba nafiꞌi nataga felefeleꞌma bot tagafeꞌma. Eaꞌ amom ombel maham aꞌowaꞌ. \v 20 Owaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ banagepa, ombal mogahepa owaꞌ. Aeꞌ atowe maꞌuwi ailipa afiꞌi. Ipaꞌ ina aꞌ ombel mehepa, owaꞌi.” \p \v 21 Eaꞌ maꞌi ahoꞌma nondagiai bot. Eaꞌ bot atafeꞌ kwafalis tataga tol anamba amom maꞌi mogafeꞌma. \p \v 22 Esis amam nematawa hiasi nambatiꞌ sagapani dumb fisanai, esis sogawa eaꞌ saꞌi, “Nambatiꞌ alipumi ananimi atom malota bot atamba aꞌ mafeꞌ. Apaꞌ anen ina nafeꞌ nalomam, owaꞌatin. Ina aꞌ anota bot tail taloma atamba, owaꞌ. Atotota tala.”\x * \xo 6:22 \xt Jo 6:11\x* \p \v 23 Eaꞌ anogw botagw wapani Taibiriasigwi gwafiꞌi felefeleꞌma naꞌamba anen nape nanifela God nagasoꞌas gwaꞌaisima. \v 24 Esis amam nematawa sati Jisas naloma alipumi ananimi amom ina ataꞌ mape, owaꞌ. Eaꞌ safeꞌ salota anogw botagw safeꞌ Kaperneam solaoma Jisas. \s1 Jisas anen gwaꞌaisi bret tagafiꞌi heveni \p \v 25 Esis solaomana ma satolona gani waꞌol dumb ambamba fisanamb, saꞌipana saꞌi, “Dembinai Tisa, inaꞌ nambaiꞌ nafiꞌi naꞌa?”\x * \xo 6:25 \xt Jo 6:11-12\x* \p \v 26 Owaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, ipaꞌ ina ukup pandandaꞌma banagami aeꞌ andaꞌami deiꞌ pafiꞌi paꞌi petolowe, owaꞌatin. Ipaꞌ ukup papoma bret atota pagaꞌatai ma nelelemb ipeꞌilimbi siꞌilimb, isimba atis deiꞌ palaꞌ pelaome pafiꞌi. \x * \xo 6:26 \xt Jo 4:14; Jo 6:48-58\x* \v 27 Ipaꞌ ina aꞌ pendaꞌ maola pegefaꞌ gwaꞌaisi isimba awasi foloꞌogolasi, owaꞌi. Ipaꞌ aꞌ pendandaꞌ maola gwaꞌaisi buꞌwasi sagaꞌasa sogape beꞌes andeandeꞌ lifilafii. Gwaꞌaisi isimba ambal namili lagape lifilafii. Gwaꞌaisi isimbai aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi, aeꞌ atowe atiasi eseꞌepas ipaꞌ. God aꞌ naseꞌe agola nandandepe eaꞌ ma endaꞌ maol inimba luꞌwani.” \p \v 28 Eaꞌ sahaliꞌana saꞌi “Deiꞌ apaꞌ mondaꞌ maol main ataꞌ niliꞌma mondaꞌ maol Godi?”\x * \xo 6:28 \xt 1 Jo 3:23\x* \p \v 29 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Maol Godi naꞌamba. Ipaꞌ pihapifa aeꞌ, God nasapaꞌe agafiꞌii.”\x * \xo 6:29 \xt Mt 16:1; Jo 2:18\x* \p \v 30 Eaꞌ esis saꞌipana saꞌi, “Inaꞌ nihimbaꞌmapa hiahaom maim banagami ma apaꞌ mitilina mogahapifina? Inaꞌ nandaꞌ maol main? \x * \xo 6:30 \xt Eks 16:14-15; Nam 11:7-9; Sam 78:24\x* \v 31 Aꞌmesapa apeꞌisi fowaꞌ saꞌ anis gwaꞌaisi agilisa saꞌi mana ma itap apamba wafigima fataupigima siꞌi basef fagape Baibeli faꞌias fagaꞌi, ‘Anen nasoꞌasai gwaꞌaisi sagafiꞌi heveni saꞌas.’” \p \v 32 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Endilisi atis aeꞌ aꞌipipa, Moses ina naseꞌepa gwaꞌaisi isimba sagafiꞌi heveni, owaꞌatin. Ahame aeꞌanai atona nasiꞌipai gwaꞌaisi isimba endilisisi. \v 33 Gwaꞌaisi isimba God nagasiꞌipasi isimba aeꞌ akwaha ilif isilaꞌi ma agasoꞌasa ambal namili esis amam nematawa hiasi sagape itapi.”\x * \xo 6:33 \xt Jo 4:15\x* \p \v 34 Eaꞌ saꞌipana saꞌi, “Dembinai, deiꞌ inaꞌ neseꞌapa gwaꞌaisi isimba atapis sope lifilafi.”\x * \xo 6:34 \xt Jo 4:14; Jo 6:48-58\x* \p \v 35 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ atowe aeꞌ gwaꞌaisi bret ambal namili buꞌwali lagapauwai. Epen ami nigafiꞌmai aeꞌi ina atiasi nolomohan, a epen mamahina nigahapifa aeꞌi, anin ina atiasi iap peseꞌan wapani ma embel, owaꞌatin. \x * \xo 6:35 \xt Jo 20:29\x* \v 36 Aeꞌ aꞌipipa, ipaꞌ patolowe eaꞌ apaꞌ ipaꞌ ina pahapifa basef buꞌwafi aeꞌafi, owaꞌ. \x * \xo 6:36 \xt Jo 17:6-8; Mt 11:28\x* \v 37 Epes mamahisa ahame nagaseꞌeas aeꞌi, isimba atis asifiꞌmai aeꞌ. Epen ami niꞌi nigafiꞌmai aeꞌi, aeꞌ ina atiasi iliꞌamonan, owaꞌatin endilisi. \x * \xo 6:37 \xt Mt 26:39; Jo 4:34\x* \v 38 Aeꞌ ina akwaha heven isilaꞌi ma igaila okom aeꞌami atom, owaꞌatin. Aeꞌ afiꞌima igaila basefa okom ananimi nasapaꞌe agafiꞌii. \x * \xo 6:38 \xt Jo 10:28-29; Jo 17:12\x* \v 39 Okom aman anamba nasapaꞌe agafiꞌii magape naꞌamba. Esis amam nematawa hiasi anen aꞌ nagaseꞌeas aeꞌi, aeꞌ ina ekwaha anin atitin nepe higililan lamonan, owaꞌatin. Aeꞌ egasaꞌmas wapani nemaf akutaifi. \x * \xo 6:39 \xt Jo 11:24\x* \v 40 Okom ahame aeꞌanai magape naꞌamba. Amam nematawa hiasi mamahisa siti aeꞌ ma sogameꞌ basef aeꞌafii ma sogahapifai, esis isimba atiasi sofaꞌ ambal namili sogape andeandeꞌ lifilafii. Eaꞌ esaꞌmas wapani nemaf akutaifi.” \p \v 41 Eaꞌ anen naꞌi, “Aeꞌ atowe gwaꞌaisi akwaha heven agafiꞌii.” \p Anen naꞌias naꞌamba, owaꞌ esis Juda sandaꞌ megahahana saꞌi basef hiafi ma anen. \x * \xo 6:41 \xt Mt 13:55\x* \v 42 Esis saꞌias naꞌamba saꞌi, “Deiꞌ siꞌi main? Aman anamba Jisas anen Josep nogamana. Ahamanai maꞌmana ananisi apaꞌ mogawas. Deiꞌ maina anen nagaꞌi, ‘Aeꞌ akwaha heven isilaꞌi?’” \p \v 43 Jisas nagwamasa basef esis naꞌi, “Ipaꞌ ina aꞌ piꞌi basef hiahaof laꞌafena ipaꞌ. \x * \xo 6:43 \xt Jo 6:65\x* \v 44 Anin epen ina laꞌifina anin atin nigafiꞌmai aeꞌ dowaf, owaꞌatin. Ahame nasapaꞌe deiꞌ afiꞌi, anen iꞌi nogasaꞌma nomonas anin epeni, daoꞌ. Epen inimba atiasi aꞌ nifiꞌmai aeꞌ, eaꞌ anaf aeꞌ esaꞌman wapani nemaf akutaifi. \x * \xo 6:44 \xt Ais 54:13\x* \v 45 Basef amom profet magaꞌiefi fagape Buk Baibeli fagaꞌi naꞌamba faꞌi, ‘God anaf nuwalipa amam nematawa hiasi.’ \p Amam nematawa hiasi hiꞌilas sogameꞌ basef ahame aeꞌanai ma sogogawa anini, esis isimba sogafiꞌmai aeꞌi.\x * \xo 6:45 \xt Jo 1:18\x* \p \v 46 “Ina anin epen atitin nati ahame, owaꞌ. Fowaꞌ aeꞌ ape agaloma Goda agafiꞌii, eaꞌ aeꞌ atowe atolona. \x * \xo 6:46 \xt Jo 3:15-16\x* \v 47 Aeꞌ aꞌipipa endilisi atis. Epen ami nemeꞌ basef aeꞌafi nihapifi, anin deiꞌ nefaꞌ ambal namili nepe andeandeꞌ lifilafi. \x * \xo 6:47 \xt Jo 6:31,58\x* \v 48 Aeꞌ gwaꞌaisi bret ambal namili lagapauwai. \v 49 Fowaꞌ aꞌmesepa ipeꞌisi saꞌ gwaꞌaisi isimba mana itap anamba wafigima fataupigima, deiꞌ asagaꞌ safeꞌ eaꞌ. \v 50 Apaꞌ gwaꞌaisi isimba deiꞌ sakwaha heven sagafiꞌi isimba naꞌamba. Iꞌi epen ami negaꞌasi, anin ina atiasi aꞌ negaꞌ, owaꞌatin. Nepe atapin. \v 51 Aeꞌ gwaꞌaisi ambal namili lagapauwai akwaha heven nepe andeandeꞌ lifilafi. Gwaꞌaisi isimba aeꞌ atiasi igasiꞌinasi, isimba alop aeꞌapi eseꞌ amam nematawa itapasi ma sogofaꞌ ambal namili sogape andeandeꞌ lifilafi.” \p \v 52 Eaꞌ amom dembami Juda maꞌi basef mehip mandahihianama Jisas laꞌafena amom atom maꞌi, “Deiꞌ siꞌi maina aman anamba naꞌi nogasoꞌapa alop ananipi apaꞌ mogaꞌap?” \p \v 53 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi atis, aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi. Iꞌi ipaꞌ pindaiwaꞌma pegaꞌ alopi esimbel aeꞌasima, ipaꞌ ina atiasi pefaꞌ ambal namili, owaꞌatin. \v 54 Epen ami negaꞌ alopi esimbel aeꞌasii, inimba deiꞌ aꞌ nefaꞌ ambal namili negape andeandeꞌ lifilafi dondoli eaꞌ esaꞌman wapani nemaf akutaifi. \v 55 Deiꞌ main? Alop aeꞌapi siꞌi gwaꞌaisi endilisisi, eaꞌ esimbel aeꞌambeli endilisimbeli ma sogaꞌas. \v 56 Epen ami negaꞌ alopi asimbel aeꞌasii, anin aꞌ nepe sisihin neloma aeꞌ, eaꞌ aeꞌ epe sisihiwi eloman. \x * \xo 6:56 \xt Jo 15:4-5; 1 Jo 3:24\x* \v 57 Ahame ambal namili lagapaunai nasapaꞌe sisihiwi afiꞌi, eaꞌ aeꞌ deiꞌ ape ambal namili ahamai. Eaꞌ naꞌamba atina epen ami negaꞌ alop aeꞌapii, anin atiasi aꞌ nefaꞌ ambal namili ma banagami aeꞌami. \v 58 Gwaꞌaisi isimba sakwaha heven sigisilaꞌi, isimba ina saꞌata ma eaꞌ sagasagafiꞌi, owaꞌatin. Epen mamahina negaꞌ gwaꞌaisi isimbai, anin atiasi aꞌ nefaꞌ ambal namili ma negape lifilafi dondoli.” \p \v 59 Jisas naꞌipam naꞌamba, nawalipam nomon ipat esis Juda sandakolasatai wambel Kaperneam. \s1 Basefa apaꞌ mogape ambal namili lifilafi dondol \p \v 60 Anis alipisi Jisasi hiasi sameꞌ basef ifimba eaꞌ saꞌi, “Basef ifimba ahihifa apaꞌ. Atiasi ami nilif? Owaꞌ owaꞌatin.” \p \v 61 Jisas nogawa alipisi ananisi sandaꞌ migimigah. Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Basef ifimba faꞌi fehambombaga ukup ipeꞌipi aꞌa? \x * \xo 6:61 \xt Jo 3:13; Ap 1:9-11\x* \v 62 Iꞌi ipaꞌ piti aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi itanima ilita gani ilif fowaꞌ agapanima, atiasi agogolalasipa kwapeteꞌepa. \x * \xo 6:62 \xt 2 Ko 3:6\x* \v 63 Ambal buꞌunai Godi atiasi neseꞌepa ambal namili pepe andeandeꞌ lifilafi dondol. Apaꞌ wafi gawa epesi atis ina asotopalopepa, owaꞌatin. Basef ifimba atif aeꞌ agaꞌiefi, ifimba ambal namili lagapaifi fegape andeandeꞌ lifilafii. \x * \xo 6:63 \xt Jo 13:11\x* \v 64 Apaꞌ anipa ina pahapifa basef aeꞌafi, owaꞌ.” \p Deiꞌ main? Jisas fowaꞌ nogawa ami owaꞌ nogahapifanaia ma atiasi niꞌipa boumi nigihimbaꞌmama anen nagapoma.\x * \xo 6:64 \xt Jo 6:44\x* \p \v 65 Eaꞌ naꞌipas wapani naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa ma ami nigafiꞌmai aeꞌi, ahame aeꞌanai aꞌ notopalopan nohondoꞌani. Iꞌi owaꞌ, owaꞌatin. Ina anis sifiꞌmai aeꞌ dowaf, owaꞌ. Ahame atona notopalopas nofaꞌasi, daoꞌ andeandeꞌ.” \p \v 66 Eaꞌ deiꞌ anis alipisi ananisi hiasi asakwahona sotanima safeꞌ daindai, ina ataꞌ sape salomana wapani, aꞌowaꞌ. \p \v 67 Eaꞌ Jisas nahaliꞌ alipumi ananimi 12-pelaim naꞌi, “Ipaꞌ wapani paꞌi pekwaha aeꞌ pitanima pefeꞌ, aꞌamon?” \p \v 68 Owaꞌ Saimon Pita nagwamana basef naꞌi, “Dembinai, afaꞌ okwaha inaꞌ ofeꞌ ugiꞌma ami? Basef ineꞌifi atif faꞌipafa ma ogape ambal namili andeandeꞌ lifilafi. \x * \xo 6:68 \xt Mt 14:33, 16:16; Mk 1:24; Jo 1:49\x* \v 69 Afaꞌ wahapifina ogawa endilisi inaꞌ aman Godi buꞌwinai hililiꞌi, nasapaꞌena nagafiꞌii.” \p \v 70 Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ andandepa ipaꞌ 12-pelaipa eaꞌ aeꞌipai owaꞌ anona ipeꞌinai ambal aunai.” \p \v 71 Jisas naꞌi anona amamunai amom 12-pelaim agilinama Judas, anen Saimon Keriotinai nogamana. \c 7 \s1 Amom owapana Jisasi ina mahapifana, owaꞌ \p \v 1 Ama main, Jisas nafeꞌ nolalona walemb hiagoma itap luꞌupa Galili. Anom Juda dembami asasimi magape Judai maꞌi mohana nogaꞌ. Naꞌamba anen ina ataꞌ nape itap asasipi, owaꞌ. Anen nape Galili atogon. \x * \xo 7:1 \xt Lev 23:34; Jo 5:18\x* \v 2 Eaꞌ felefeleꞌ ma anef nemaf esis Juda sandaꞌ anis gwaꞌaisi luꞌwasi ma ukup pegapoma esis sondolalima God. Eaꞌ salaꞌ aolah saꞌuhi sapaoha sandaꞌ gwaꞌaisi isimba. \v 3 Eaꞌ owapana Jisasi maꞌipana maꞌi, “Inaꞌ nekwaha naꞌaꞌe aꞌ nefeꞌ itap luꞌupa Judia, ma alipisi sigati maol banagani ineꞌini siꞌi God nandaꞌani. \v 4 Iꞌi anona aman niꞌi epes hiasi sogogawa maol ananini, anen ina nondambahoꞌ nondaꞌan, owaꞌ. Inaꞌ eaꞌ naꞌamba atin, nekwaha wambel ineꞌimbili nefeꞌma epes hiasi sitilina sigati maol ineꞌini ma sogasaꞌma agol ineꞌigili luꞌwagol.”\x * \xo 7:4 \xt Mt 13:55; Ap 1:14\x* \p \v 5 Owapana ananimi wapani amom ina mahapifana, owaꞌ. Eaꞌ deiꞌ maꞌipana basef ifimbai.\x * \xo 7:5 \xt Jo 2:4\x* \p \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Nimaguf hiafi ipeꞌifi atif, apaꞌ nemaf aeꞌafi dondoꞌafi ina deiꞌ afataga, ataꞌ owaꞌ. Nogota aeꞌatai totaga daoꞌ, aꞌ efeꞌ Jerusalem. \x * \xo 7:6 \xt Jo 15:18\x* \v 7 Aeꞌ awalapa waf awafi esis sagape itapi sandaꞌafi. Eaꞌ deiꞌ esis ukup awepa aeꞌ. Apaꞌ esis ina laꞌifisa ukup awepa ipaꞌ, owaꞌatin. \v 8 Ipaꞌ piliꞌ pendowasaꞌ pefeꞌma gwaꞌaisi isimba. Aeꞌ otaꞌ. Deiꞌ aeꞌ ina aꞌ endowasaꞌ, ataꞌ owaꞌ. Deiꞌ main, nogota aeꞌatai ataꞌ owaꞌ totagaia.” \p \v 9 Anen naꞌipam naꞌamba ma eaꞌ, ataꞌ napani Galili. \s1 Jisas nafeꞌma nigati gwaꞌaisi isimba luꞌwasi gani Jerusalem \p \v 10 Eaꞌ owapana Jisasi mondowasaꞌ mafeꞌ Jerusalem ma gwaꞌaisi isimba luꞌwasi. Amom maliꞌ mafeꞌ, anen wapani nagiꞌmam nondowasaꞌma gwaꞌaisi isimba. Apaꞌ anen ina nafeꞌ nandawalap, owaꞌatin. Anen nandambahoꞌ atin nafeꞌ. \x * \xo 7:10 \xt Jo 11:56\x* \v 11 Anamba sandaꞌ gwaꞌaisi amom dembami Juda mape naep petaoma Jisas. Eaꞌ mahaliꞌ esis maꞌi, “Aman anamba nape ani?” \p \v 12 Amam nematawa hiasi esis atis sandaꞌipama anen saꞌosaꞌombel saꞌi, “Anen aman buꞌunai.” \p Apaꞌ anis saꞌi, “Owaꞌ, anen nagambasoꞌma epes hiasii.”\x * \xo 7:12 \xt Jo 9:22, 12:42; Jo 19:38, 20:19\x* \p \v 13 Apaꞌ ina anin epen nawalapa basef naꞌif alihifa Jisas, owaꞌatin. Deiꞌ main, esis hiasi ombel mahasa amom agufumi esis Judai. \v 14 Nemaf afamba esis ataꞌ sape sandaꞌ gwaꞌaisi isimba atin, Jisas nafiꞌi nawis ipat luꞌunai Godi nawalipasa basef esis. \x * \xo 7:14 \xt Mt 13:54; Lu 2:47\x* \v 15 Amom agufumi Judai bombolalasom aꞌowaꞌ mahaliꞌas maꞌi, “Ami nasoꞌana gawa inimba?’\x * \xo 7:15 \xt Jo 12:49, 14:10\x* \p \v 16 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Gawa inimba ina gawa aeꞌani, owaꞌ. Gawa anona amani nasapaꞌe agafiꞌii. \v 17 Iꞌi anin epen okom miꞌi nendaꞌ maol Godi siꞌi anen nagaꞌiani, atiasi epen inimba aꞌ negawa basef aeꞌ agawalipasafi fataga God aꞌa fataga aeꞌ atowe. \x * \xo 7:17 \xt Jo 5:44, 8:50\x* \v 18 Ami nigaꞌipasa gawa ananini atini, anin naꞌi esis sogasaꞌma agol ananigili luꞌwagol. Apaꞌ ami niꞌi nendaꞌ maola negasaꞌma agol anen nasapaꞌe agafiꞌii, anin epen boꞌwen hililiꞌi. Anin naꞌi basef endilisifi atif. \x * \xo 7:18 \xt Ap 7:53; Ro 2:21-24\x* \v 19 Moses naseꞌepa muꞌuli Godi ipaꞌ, apaꞌ owaꞌ anin epen nila muꞌuli inimbaia, owaꞌatin. Deiꞌ maina ipaꞌ paꞌi pehe egagaꞌ?”\x * \xo 7:19 \xt Jo 8:48,52; Jo 10:20\x* \p \v 20 Eaꞌ esis amam nematawa hiasi sagwamana basef saꞌipana saꞌi, “Ambal aunai napaina. Deiꞌ inaꞌ naꞌi, ami naꞌi nehena negaꞌ?”\x * \xo 7:20 \xt Jo 5:16\x* \p \v 21 Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ andaꞌ anom hiahaom banagami atifim. Eaꞌ deiꞌ ipaꞌ gogolalasipa. \x * \xo 7:21 \xt Lev 12:3; Jen 17:9-13\x* \v 22 Apaꞌ ipaꞌ patopaꞌmam alop nogaopepa ipeꞌimi nemaf afamba sabat sagapoma nomaꞌwafi. Deiꞌ main? Ipaꞌ pagiꞌma muꞌuli inimba fowaꞌ God nagasoꞌ Mosesani. Moses atona ina naliꞌ nandaꞌ waf afamba owaꞌ. Dambadamba waf afamba faliꞌ fapoma amom agufumi Judai fowaꞌimi magaliꞌi. \x * \xo 7:22 \xt Jo 5:8-10,16\x* \v 23 Ipaꞌ patopaꞌmam alop nogaopepa nemaf afamba sabat ama ipaꞌ ina pewala muꞌuli inimba God nagasoꞌ Mosesani. Naꞌamba ipaꞌ paꞌi andeandeꞌma pagatopaꞌmam alop nogaopepai. Deiꞌ maina ipaꞌ ukup numbutipa aeꞌ ma andaꞌ anona aman boꞌona andeandeꞌ nemaf afamba sabat? \x * \xo 7:23 \xt Lev 19:15; Ais 11:3-4; Jo 8:15\x* \v 24 Ipaꞌ owaꞌi pewaloga hiahawes pendaꞌas hiꞌihiꞌas naep atip dowafa, owaꞌ. Ipaꞌ pewalogas ukup ipeꞌipi ma waf usiꞌifi atefa pegegawa waf asasifi beꞌef aꞌa awef.”\x * \xo 7:24 \xt Jo 5:18\x* \s1 Esis sandahahaliꞌma saꞌi Jisas anen Krais, God nasapaꞌana aꞌa owaꞌ? \p \v 25 Anis Juda sagape Jerusalemi sameꞌ basef ifimba ananifi sahaliꞌas saꞌi, “Anen eaꞌ maꞌuna anamba dembami apeꞌimi maꞌi mohana nogagaꞌi, aꞌa owaꞌ? \v 26 Anen nape nawalipasa basef alihigima apaꞌ amom agufumi ina magwamana anif basef, owaꞌ. Isimba endilisi aꞌamon? Amom mogawa aman anamba Krais, God nandandepana nasapaꞌana nagafiꞌii, aꞌa owaꞌ? \x * \xo 7:26 \xt Jo 7:41, 9:29\x* \v 27 Apaꞌ mogawa aman anamba nataga itap apeꞌipi. Apaꞌ anaf owagama Krais nogafiꞌi, ina anin epen negawa Krais anaf nogatagama, owaꞌ.”\x * \xo 7:27 \xt Mt 11:27; Jo 8:55\x* \p \v 28 Eaꞌ Jisas ataꞌ nape ipat luꞌunai Godi nawalipas naꞌi mehip naꞌi, “Ipaꞌ pegawa aeꞌ endilisi apegawa aeꞌ agatagama wambel kofagama. Apaꞌ aeꞌ ina afiꞌi dowaf aila okom aeꞌami atom, owaꞌ. Anen nasapaꞌe agafiꞌii endilisinai. Ipaꞌ ina pegawana, owaꞌ. \v 29 Apaꞌ aeꞌ egawana. Deiꞌ main, fowaꞌ aeꞌ alomana wape atogon eaꞌ anen nasapaꞌe afiꞌi.”\x * \xo 7:29 \xt Jo 7:44, 8:20; Jo 13:1\x* \p \v 30 Esis sameꞌ basef ifimba ananifi, opalef awalefa anen saꞌi sofaꞌana sondaꞌmana basef sondaꞌ kotimana, owaꞌ owaꞌatin. Deiꞌ main, nemaf afamba nogagaꞌafi ina fataga, ataꞌ owaꞌ.\x * \xo 7:30 \xt Jo 2:23, 8:30; Jo 10:42, 11:45; Jo 12:11,42\x* \p \v 31 Epes hiasi sameꞌanana dowaf apaꞌ anis sahapifana saꞌi, “Nemaf afamba Krais nondaꞌ maol banagani. Maol Kraisi aꞌ nikilaꞌ maol aman anamba nandaꞌani?” \s1 Amom masapaꞌ anom plisman mafiꞌi ma mogowaꞌ Jisas \p \v 32 Amom Farisi mameꞌ esis amam nematawa hiasi saꞌi basef fafifafi ma Jisas. Eaꞌ amom pris dembami maloma amom Farisi masapaꞌ anom plisman amamumi mafiꞌi mogowaꞌana. \x * \xo 7:32 \xt Jo 13:33\x* \v 33 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ina ataꞌ elomepa epe nogota laota, owaꞌatin. Aeꞌ epe nogota bandata eaꞌ itanima efeꞌma anen nasapaꞌe agafiꞌii. \x * \xo 7:33 \xt Jo 8:21, 13:36; Jo 17:24\x* \v 34 Ipaꞌ atiasi pelaoma aeꞌ pefeꞌ, owaꞌatin. Gani aeꞌ atiasi igapanima, ipaꞌ ina laꞌifipa pefeꞌagono, owaꞌ.” \p \v 35 Eaꞌ amom Juda atom mandaꞌipama maꞌi, “Aman anamba naꞌi nefeꞌ anima ma afaꞌ ogolaomana? Anen atiasi nefeꞌma esis Juda afaꞌisi saloma Grik aꞌamon? \p \v 36 Eaꞌ naꞌi, ‘Ipaꞌ pewandoꞌma aeꞌ apaꞌ ina atiasi petolowe, owaꞌ.’ Eaꞌ naꞌias wapani naꞌi, ‘Ipaꞌ ina laꞌifipa piti aeꞌ egapoma, owaꞌ.’ Basef ifimba kofagefa mamahifa?”\x * \xo 7:36 \xt Lev 23:36; Ais 55:1; Jo 4:10,14\x* \p \v 37 Owaꞌ nemaf afamba akutaifi luꞌwafi ma esis Juda sondaꞌ gwaꞌaisi isimba, Jisas nalutu naꞌi dindinip naꞌi, “Epen ami iap peseꞌan nifiꞌmai aeꞌ neaꞌ embel. \x * \xo 7:37 \xt Ais 58:11; Sek 14:8\x* \v 38 Epen ami nihapifa aeꞌ siꞌi basef fagail Buk Baibeli faꞌias fagaꞌi, ‘Ami nigahapifa aeꞌi, atiasi embel ambal namili lagapaimbeli bitagai okom ananimi nomon a koloꞌ atin biwisi andoꞌ.’”\x * \xo 7:38 \xt Jo 16:7, 20:22; Ap 2:4\x* \p \v 39 Basef Jisasi kofagefa faꞌi Ambal buꞌunai Godi anaf nope nogaloma esis sogahapifanai ukup asasipi nomon. Nemaf afamba Ambal buꞌunai Godi inaꞌ deiꞌ nawis anis epes sagahapifanai, ataꞌ owaꞌ. Deiꞌ main, Jisas ataꞌ owaꞌ nogaꞌ nosafel wapani nofaꞌ agol luꞌwagilima mogogalaꞌi ananimia, ataꞌ owaꞌ.\x * \xo 7:39 \xt Jo 6:14\x* \s1 Esis amam nematawa sandawal miniꞌap biafip \p \v 40 Eaꞌ anis amam nematawa sameꞌ basef ifimba saꞌi, “Endilisi, aman anamba anen dembinai Profet apaꞌ mape mogahafanai.”\x * \xo 7:40 \xt Jo 1:46, 4:29\x* \p \v 41 Apaꞌ anis daias saꞌi, “Deiꞌ Krais nataga itap luꞌupa Galili, aꞌa owaꞌ? Owaꞌatin. \x * \xo 7:41 \xt Sam 89:3-4; Mai 5:2; Mt 2:5-6\x* \v 42 Basef fagail Baibeli fagaꞌi naꞌamba faꞌi, ‘Krais owagama notaga wambota Deviti wambel Betlehem, Devit fowaꞌ nagapoma.’”\x * \xo 7:42 \xt Jo 9:16\x* \p \v 43 Eaꞌ esis amam nematawa sandawal miniꞌap biafipa Jisas. Anis saꞌi anen Krais, apaꞌ anis saꞌi, “Owaꞌ.” \x * \xo 7:43 \xt Jo 7:30\x* \v 44 Eaꞌ anis saꞌi sofaꞌana nefeꞌma kot, apaꞌ owaꞌ. Ina anis sando lagof sahapilana, owaꞌ.\x * \xo 7:44 \xt Jo 7:32\x* \s1 Agufumi esis Judai owaꞌ mohapifa Jisasa \p \v 45 Eaꞌ plisman amamba motanima mafeꞌma amom pris dembami maloma amom dembami Farisi magapoma. Eaꞌ dembami amamba mahaliꞌ plisman maꞌi, “Deiꞌ maina ipaꞌ owaꞌ pewaꞌ Jisas pefaꞌana pifiꞌia?”\x * \xo 7:45 \xt Mk 1:22\x* \p \v 46 Owaꞌ amom maꞌi, “Fowaꞌ gani nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ owaꞌ anin epen newalapa basef siꞌi anen nagaꞌiefia, owaꞌ.” \p \v 47 Amom Farisi magwamama basef maꞌi, “Anen nambasoꞌmepa wapani, aꞌamon? \x * \xo 7:47 \xt Jo 12:42\x* \v 48-49 Ina anona dembinai aꞌa anona Farisi nahapifana, owaꞌatin. Apaꞌ amam nematawa isimba hiasi, ina sogawa muꞌuli Godi, owaꞌ. Isimba atis anaf God nogwamasa waf awafi esis sandaꞌafi.”\x * \xo 7:48-49 \xt Jo 3:1-2; Diu 1:16\x* \p \v 50-51 Nikodemas fowaꞌ nagafeꞌma Jisasi, anen dembinai naloma amom dembami Farisi, nahaliꞌam naꞌi, “Afaꞌ andeandeꞌma ondaꞌ waf awafi ma aman anamba aꞌa owaꞌatin? Muꞌuli afaꞌini nagaꞌi naꞌamba naꞌi, afaꞌ uliꞌ uhaliꞌana ma ogogawa waf ananifi feloma maol ananini, ma main daoꞌ, afaꞌ aꞌ wiꞌi anif basef.”\x * \xo 7:50-51 \xt Jo 7:41-42\x* \p \v 52-53 Amom maꞌipana maꞌi, “Inaꞌ wapani Galilinai aꞌa? Owaꞌatin. Inaꞌ ataꞌ niti basef fagail Buk Baibeli eaꞌ nitalifif. Ama atiasi negegawa ina anona profet nataga itap luꞌupa Galili, owaꞌatin.” \c 8 \s1 Nemataꞌw kwandaꞌ soꞌa wauli kwawala waf sandasoꞌamaifi \p \v 1 [Amam amamba hiami mafeꞌ ifagw amamigwi, apaꞌ Jisas nondowasaꞌ nafeꞌ halafuta Oliv.\x * \xo 8:1 \xt Lu 21:37\x* \v 2 Eaꞌ aꞌi owaꞌ kuhumbita atota notanima nafeꞌ ipat luꞌunai Godi. Esis amam nematawa hiasi safiꞌmai anen eaꞌ nape nawalipasa basef. \v 3 Eaꞌ amom dembami magawalipasa muꞌuli Godi maloma amom Farisi mati anoꞌw nemataꞌw kwandaꞌ soꞌa waol kwaloma anona aman kwaꞌoh maoꞌwakw mafiꞌi. Eaꞌ maꞌipaꞌw kwalutu laꞌafena amom hiami matoloꞌw. \v 4 Eaꞌ maꞌipa Jisas maꞌi, “Dembinai tisa, nemataꞌw akwamba afaꞌ watoloꞌw kwaloma anona aman kwandaꞌ soꞌa waola waf awafi. \x * \xo 8:4 \xt Lev 20:10; Diu 22:22-24\x* \v 5 Muꞌuli God nagasoꞌ Mosesani naꞌipafa naꞌi afaꞌ okwaha otamba oha nematawa wandaꞌ waf afambai ogagaꞌ. Inaꞌ okom mape maꞌimama?”\x * \xo 8:5 \xt Mt 22:15\x* \p \v 6 Amom maꞌi mogwambana iꞌi anen owaꞌ nogwamoma basef andeandeꞌa, mondaꞌ kotimana. Owaꞌ, Jisas nasisil notawa nandaꞌ faf ananifi nandaꞌ anif basef fail itap.\x * \xo 8:6 \xt Diu 17:7\x* \p \v 7 Amom malutu mahaliꞌana ma basef hiafi, eaꞌ nosafel nalutu naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ ami owaꞌ pendaꞌ waf awafia, ipaꞌ piliꞌ pekwaha otam peha akoꞌw.”\x * \xo 8:7 \xt Mt 22:22\x* \p \v 8-9 Eaꞌ anen nasisil wapani nandaꞌ anif basef fail itap. Amom mati basef ifimba matalifif, eaꞌ mandaumb atona atin motanima mafeꞌ. Amom hagami maliꞌ mafeꞌ eaꞌ saꞌumi magiꞌ mafeꞌ. Mafeꞌ atona atin makwaha akoꞌw kwaloma Jisas atis sape. \p \v 10 Eaꞌ Jisas nosafel nalutu nahaliꞌakw naꞌi, “Deiꞌ amam amamba mape ani? Owaꞌ anona aman niꞌi nondaꞌ kotima inaꞌa?”\x * \xo 8:10 \xt Jo 5:14\x* \p \v 11 Akoꞌw kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, owaꞌ. Aꞌ mafeꞌ hiꞌalam.” \p Eaꞌ naꞌipaꞌw naꞌi, “Aeꞌ naꞌamba atin siꞌi amom. Aeꞌ ina andaꞌ kotimina, owaꞌ. Inaꞌ foꞌo, apaꞌ ina netanima nendaꞌ waf awafi wapani, owaꞌi.”]\x * \xo 8:11 \xt Ais 49:6; Jo 1:4-9, 9:5; Jo 12:46\x* \s1 Jisas anen siꞌi nagwapin nogogalaꞌma amam nematawa sagape itapi \p \v 12 Eaꞌ Jisas naꞌipa amam nematawa wapani naꞌi, “Aeꞌ siꞌi mogogalaꞌi fasimi egalaꞌma ipaꞌ hipai pagape itapi. Epen ami nila aeꞌ anin ina atiasi nefeꞌ akota ufiaꞌw ananiꞌwi, owaꞌ. Anin nepe nogogalaꞌi ambal namili lopain.” \p \v 13 Amom dembami Farisi maꞌipana maꞌi, “Deiꞌ inaꞌ nandaꞌi basefa inaꞌ atina. Naꞌamba afaꞌ ina ohapifina, owaꞌ. Basef ineꞌifi ina endilisifi, owaꞌatin.”\x * \xo 8:13 \xt Jo 5:31-32; Jo 7:28, 9:29\x* \p \v 14 Jisas nagwamam basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipasa basefa aeꞌ. Eaꞌ deiꞌ basef ifimba aeꞌafi endilisifi atif. Deiꞌ main, aeꞌ aꞌ egawa aeꞌ ataga agafiꞌima eaꞌ egawa anamba anaf egafeꞌma. Apaꞌ ipaꞌ ina pegawa anamba aeꞌ ataga agafiꞌima, anaf egafeꞌma, owaꞌ. \x * \xo 8:14 \xt Jo 7:24, 12:47\x* \v 15 Ipaꞌ pawaloga epes siꞌi epes sagape itapi sagawalogas. Apaꞌ aeꞌ owaꞌ. Aeꞌ ina ewaloga anin epen, owaꞌ. \x * \xo 8:15 \xt Jo 5:30, 8:29\x* \v 16 Iꞌi aeꞌ egawaloga anis epes, aeꞌ ewalogas andeandeꞌ endilisi. Deiꞌ main? Ina aeꞌ atowe ape, owaꞌ. Aeꞌ ape aloma ahame nasapaꞌe agafiꞌii. Naꞌamba afaꞌ biafa wawalogas andeandeꞌ endilisi. \x * \xo 8:16 \xt Diu 17:6, 19:15\x* \v 17 Anif basef fagail muꞌuli ipeꞌini faꞌi, ‘Iꞌi anom amam biam mugaꞌi basef atifif, basef ifimba amamifi endilisifi atif.’ \x * \xo 8:17 \xt 1 Jo 5:9\x* \v 18 Basef ifimba ma aeꞌ afaꞌ biafa waꞌif, aeꞌ aloma Ahame aeꞌanai nasapaꞌe agafiꞌii.”\x * \xo 8:18 \xt Jo 14:7\x* \p \v 19 Eaꞌ amom mahaliꞌana maꞌi, “Ahamena ineꞌinai nape ani?” \p Jisas nagwamamef naꞌi, “Ipaꞌ ina pegawa aeꞌ, eaꞌ ipaꞌ inaꞌ pegawa ahame aeꞌanai wapani. Iꞌi ipaꞌ pegawa aeꞌai, ipaꞌ pegawa ahame aeꞌanai wapani. Owaꞌ owaꞌatin.”\x * \xo 8:19 \xt Jo 7:30\x* \p \v 20 Jisas ataꞌ nawalapa basef ananifi nomon ipat luꞌunai Godi ma rum sagambeꞌ otamba moni sandaꞌ ofaeni nagaꞌoma. Apaꞌ ina anona aman nafeꞌ nombaloꞌana nofaꞌana ma kot, owaꞌ. Deiꞌ main, nogota ananitai ataꞌ owaꞌ totagaia.\x * \xo 8:20 \xt Jo 7:34,36; Jo 13:33\x* \s1 Ipaꞌ ina atiasi laꞌifipa ma pegafoꞌo anamba aeꞌ egafeꞌma \p \v 21 Jisas naꞌipam wapani naꞌi, “Aeꞌ aꞌ efeꞌ. Apaꞌ ipaꞌ ina atiasi petolowe, owaꞌ. Ipaꞌ atiasi pepe a pegaꞌ ma waf awafi ipeꞌifi. Deiꞌ main, anamba aeꞌ egafeꞌma, ipaꞌ ina atiasi laꞌifipa pefeꞌagono, owaꞌ.”\x * \xo 8:21 \xt Jo 7:35\x* \p \v 22 Eaꞌ amom Juda mandaꞌipama maꞌi, “Anen naꞌi nefeꞌ ani, ma afaꞌ ina laꞌififa ogafeꞌa? Deiꞌ maina anen nagaꞌi naꞌamba? Anen naꞌi nondaha anen atona aꞌa?”\x * \xo 8:22 \xt Jo 3:31\x* \p \v 23 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌi, “Ipaꞌ pagape itapi. Apaꞌ aeꞌ agape ilifi. Walemb ipeꞌilimbi itap apaꞌe, apaꞌ aeꞌ owaꞌ. \v 24 Aeꞌ aꞌipipa eaꞌ. Atiasi ipaꞌ pegaꞌ waf awafi ipeꞌifi ataꞌ atapif fipaipa. Iꞌi ipaꞌ owaꞌ pihapifa aeꞌ, aman God nasapaꞌe agafiꞌiia, atiasi ipaꞌ pegagaꞌ waf awafi ipeꞌifi atapif fepaipa.”\x * \xo 8:24 \xt Jo 7:28, 12:49\x* \p \v 25-26 Amom mahaliꞌana maꞌi, “Inaꞌ aman mamahinama?” \p Owaꞌ Jisas nagwamamef naꞌi, “Siꞌi fowaꞌ agaꞌipipa. Aeꞌ laꞌifiwai ma igaꞌipipa basef hiafi ipaꞌ ma endaꞌ kotimipa ma basef hiafi ifimba agaꞌipipafi. Apaꞌ anen nasapaꞌe agafiꞌii, anen endilisinai. Basef ananifi aeꞌ ameꞌef eaꞌ aꞌipipaef ipaꞌ pagape itapi.” \p \v 27 Amom ina mogawa anen nagaꞌipama ahamana ananinai, owaꞌ.\x * \xo 8:27 \xt Jo 3:14, 5:19\x* \p \v 28 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Namanani ipaꞌ pesaꞌma anen nataga epen nogofaꞌ alop epesi pendelona nil lawag usiꞌigai tiꞌwaenagai ilif. Nemaf afamba aꞌ pegawa basef ifimba faꞌi aeꞌ atowe eaꞌ maꞌuwi siꞌi aliꞌ agaꞌipipa. Eaꞌ pegawa aeꞌ ina andaꞌ maol aeꞌ atowe agaꞌiani, owaꞌ. Basef Ahame nagawalipiefi, ifimba atif aꞌif aꞌipipaef. \x * \xo 8:28 \xt Jo 8:16, 16:32\x* \v 29 Anen nasapaꞌe agafiꞌii nape nalome. Anen ina nakwahowe aeꞌ atowe ape, owaꞌ. Deiꞌ main, dondol aeꞌ andaꞌ maol okom ananimi magaꞌiani.”\x * \xo 8:29 \xt Jo 7:31\x* \p \v 30 Jisas ataꞌ naꞌipam atin, owaꞌ hiasi sahapifana. \s1 Basef endilisifi atiasi fendaꞌ ipaꞌ petaga wahifipa \p \v 31 Eaꞌ Jisas naꞌipa esis Juda sagahapifanai naꞌi, “Iꞌi ipaꞌ pihapifa basef aeꞌafi pigiꞌmif, ipaꞌ alipipai endilisi. \v 32 Eaꞌ ipaꞌ atiasi pegawa basef endilisifi eaꞌ ifimba atif fetagwahepa pepe wahifipa.”\x * \xo 8:32 \xt Mt 3:9\x* \p \v 33 Owaꞌ esis sagwamana basef saꞌi, “Apaꞌ akupana Abrahami. Apaꞌ ina agof akapa mape lafela anis epes, owaꞌatin. Deiꞌ maina inaꞌ naꞌipapa nagaꞌi basef endilisifi fatagwahepa magape wahifipa?”\x * \xo 8:33 \xt Ro 6:16,20; 2 Pi 2:19\x* \p \v 34 Jisas nagwamas basef naꞌi, “Endilisi aeꞌ aꞌipipa, epen ami nape nandaꞌ waf awafii, waf afambai fewaꞌan siꞌi agol akani nagape lafela anis epesi. \v 35 Epen inimba agol akani ina nape andeandeꞌ ipat nomon dondol, owaꞌ. Apaꞌ Nogamana endilisi daoꞌ. Anen nape ipat atamba nomon dondol. \v 36 Iꞌi aeꞌ Nogamana ananiwai etagwahipa pandaꞌ waf awafi fagawasiꞌipa sisihipai, atiasi pepe andeandeꞌ wahifipa endilisi. \x * \xo 8:36 \xt Jo 5:18\x* \v 37 Aeꞌ egawa ipaꞌ wambota Abrahami. Apaꞌ ipaꞌ paꞌi pehe egaꞌ. Deiꞌ main, basef ifimba aeꞌafi ina fape nomonas ipeꞌisi, owaꞌ. \v 38 Aeꞌ awalapa basef ifimba gawaifi ma hiahawes aeꞌ aloma ahame aeꞌanai wagatilisi, eaꞌ aꞌipipa basef ifimba, apaꞌ owaꞌ ipaꞌ pandaꞌam siꞌi pagameꞌ ahamepa ipeꞌinai nagaꞌipipa.”\x * \xo 8:38 \xt Mt 3:9\x* \s1 Ahamepa ipeꞌinai anen Satan \p \v 39-40 Esis Juda sagwamana basef saꞌi, “Ahamapa apeꞌinai Abraham.” \p Eaꞌ Jisas naꞌi, “Iꞌi ipaꞌ Abraham batawisanaiai, ipaꞌ aꞌ pendaꞌ maol Abrahami. Owaꞌ, owaꞌatin. Ipaꞌ paꞌi dindinipa pehe egagaꞌ. Aeꞌ aꞌipipa basef endilisifi atif ameꞌ God nagaꞌipiefi. Abraham ina nandaꞌ waf afambai siꞌi ipaꞌ paꞌi pehe egagaꞌ, owaꞌatin. \x * \xo 8:39-40 \xt Diu 32:6; Ais 63:16, 64:8\x* \v 41 Ipaꞌ pandaꞌ waf ahamepa ipeꞌinai nandaꞌafi.” \p Esis sagwamana basef saꞌi, “Mamamapa apeꞌiwai ina wandaꞌ soꞌa waol olapa, owaꞌ. Ahamapa apeꞌinai God atotona.”\x * \xo 8:41 \xt 1 Jo 5:1; Jo 16:28\x* \p \v 42 Jisas naꞌipas naꞌi, “Iꞌi God ahamepa ipeꞌinaiai, ukup ipeꞌipi pipila aeꞌ. Ina aeꞌ atowe ela okom afiꞌi, owaꞌatin. Ahame nasapaꞌe afiꞌi ape naꞌa. \x * \xo 8:42 \xt Ro 8:7; 1 Jo 3:8\x* \v 43 Deiꞌ maina ipaꞌ owaꞌ pemeꞌ basef aeꞌafia? Ipaꞌ ina laꞌifipama pegameꞌ basef aeꞌ agaꞌiefi, owaꞌ. \p \v 44 “Ipaꞌ siꞌi ahamepa ipeꞌinai nagaꞌiani. Fowaꞌ dambadamba nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ, anen naha epes sagagaꞌi, eaꞌ nowaꞌ alafugama basef endilisifi. Nomonas ananisi ina sapoma basef endilisifi, owaꞌ. Anen nambasoꞌmas nimaguf hiafi dondol lifilafi. Basef basoꞌaifi anen nagaꞌiefi, ifimba ananifi atif fagataga okom ananimi atumi. \v 45 Apaꞌ aeꞌ aꞌipipa basef endilisifi atif. Isimba atis deiꞌ pandaiwaꞌma pigahapifi. \x * \xo 8:45 \xt 2 Ko 5:21; 1 Pi 2:22; 1 Jo 3:5\x* \v 46 Ipaꞌ epen mamahina nagape laꞌafena ipeꞌi banagena negawalapa anef waf awafi atetef aeꞌ andaꞌafi? Owaꞌatin. Apaꞌ iꞌi aeꞌ igaꞌipipa basef endilisifi, deiꞌ maina ipaꞌ owaꞌ pihapifia? \x * \xo 8:46 \xt Jo 18:37; 1 Jo 4:6\x* \v 47 Epes Godi sameꞌ basef ananifi. Apaꞌ ipaꞌ ina epes Godi, owaꞌ. Ipaꞌ anipa daipa. Naꞌamba ipaꞌ owaꞌ pemeꞌ basef ananifia.”\x * \xo 8:47 \xt Mk 3:21-22; Jo 7:20\x* \s1 Jisas naꞌi, “Fowaꞌ Abraham ataꞌ owaꞌ notagaia aeꞌ aliꞌ ape.” \p \v 48 Esis Juda sagwamana basef saꞌi, “Apaꞌ maꞌi endilisi inaꞌ Samariainai bounai apeꞌinai eaꞌ ambal aunai napaina.” \p \v 49 Jisas naꞌi, “Aeꞌ ambal aunai owaꞌatin. Apaꞌ aeꞌ asaꞌma agol Ahame aeꞌanai eaꞌ ipaꞌ pataloga agol aeꞌagili. \x * \xo 8:49 \xt Jo 5:41\x* \v 50 Aeꞌ ina andaꞌ maola anis sogasaꞌma agol aeꞌigili luꞌwagol, owaꞌ. Apaꞌ anona dembinai nandaꞌ maol inimba, ma anis daias sogasaꞌma agol aeꞌagili, dembinai anamba Ahame nape jasa aeꞌ. \x * \xo 8:50 \xt Jo 5:24; Jo 6:40,47\x* \v 51 Aeꞌ aꞌipipa basef endilisifi atif. Epen ami nihapifa basef aeꞌafi nilif, anin ina atiasi negaꞌ, owaꞌ. Aꞌ nepe lifilafi dondol.” \p \v 52 Esis Juda sameꞌ basef ifimba saꞌi, “Deiꞌ apaꞌ magawa inaꞌ ambal aunai nape nomonas ineꞌisi. Abraham fowaꞌ aꞌ nagaꞌ eaꞌ amom profet fowaꞌimi wapani aꞌ magaꞌ. Owaꞌ inaꞌ naꞌi, epen ami nihapifa basef ineꞌifi anin ina negaꞌ, owaꞌ.”\x * \xo 8:52 \xt Jo 4:12\x* \p \v 53 Eaꞌ sahaliꞌana wapani saꞌi, “Inaꞌ aꞌ nikilaꞌ ahamapa apeꞌinai Abraham? Anen nagaꞌ eaꞌ amom profet wapani aꞌ magaꞌ. Apaꞌ inaꞌ naꞌi inaꞌ atina aman mamahinama?\x * \xo 8:53 \xt Jo 7:28-29\x* \p \v 54-55 Jisas nagwa basef naꞌamba naꞌi, “Iꞌi aeꞌ esaꞌma agol aeꞌagili luꞌwagilai, agol aeꞌagili wafigil siꞌi basef wafifi. Apaꞌ Ahame ipaꞌ pagaꞌi God ipeꞌinai, anen nasaꞌma agol aeꞌigili luꞌwagol. Apaꞌ ipaꞌ ina pegawana, owaꞌ. Aeꞌ atowe egawana. Iꞌi aeꞌ iꞌi owaꞌ igawanaia, aeꞌ agaꞌi basef basoꞌami siꞌi ipaꞌ pagambasoꞌam. Owaꞌ owaꞌatin. Aeꞌ egawana aila basef ananifi. \p \v 56 “Abraham akunamepa ipeꞌinai, anen aꞌ nandagala ma nogati nogota aeꞌatai owagama togataga, siꞌi nagati aeꞌ ma sonagahana endilisi.” \p \v 57 Esis Juda saꞌipana saꞌi, “Afagof ineꞌigufi ataꞌ owaꞌ 50-pelaigufa, inaꞌ naꞌi aꞌ nati Abraham?”\x * \xo 8:57 \xt Jo 1:1; Eks 3:14, 6:3\x* \p \v 58 Jisas nagwamas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, fowaꞌ gani Abraham maꞌmana ataꞌ owaꞌ kolanaea, aeꞌ aliꞌ ape.”\x * \xo 8:58 \xt Jo 10:31\x* \p \v 59 Eaꞌ esis sameꞌ basef ananifi, eaꞌ amom Juda mafeꞌ masaꞌmai otamba maꞌi mokwahemba mohana owaꞌ, Jisas nandambahoꞌ nawisi nakwaha ipat luꞌunai Godi nafeꞌ. \c 9 \s1 Anona aman naep pagasoꞌanai Jisas nandaꞌana boꞌona \p \v 1 Jisas nafeꞌ ufiaꞌw eaꞌ nati anona aman naep pagasoꞌanai. Fowaꞌ maꞌmana kogolana naep pasoꞌana nape naꞌamba atin atapina. \x * \xo 9:1 \xt Eks 20:5; Esi 18:20; Lu 13:2,4\x* \v 2 Alipumi ananimi mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai tisa, deiꞌ maina aman anamba naep pagasoꞌana? Anen nandaꞌ waf awafi aꞌa esis mamasana sandaꞌ waf awafi solana?”\x * \xo 9:2 \xt Jo 11:4\x* \p \v 3 Jisas naꞌipam naꞌi, “Kofagema ma anen naep pagasoꞌana ina mamasana sandaꞌ waf awafi aꞌa anen nandaꞌ waf awafi, owaꞌ. Anen naep pasoꞌana ma maol Godi negataga luꞌwin. Isimba atis deiꞌ naep pasoꞌana. \x * \xo 9:3 \xt Jo 5:17,20; Jo 11:9, 12:35\x* \v 4 Deiꞌ eaꞌ alip, nogota apaꞌ mondaꞌ maola anen nasapaꞌe agafiꞌii. Owamb bogataga ina atiasi anis epes sondaꞌ maol, owaꞌatin. \x * \xo 9:4 \xt Mt 5:14; Jo 8:12\x* \v 5 Aeꞌ ataꞌ egape itap apaꞌe ipeꞌipi, aeꞌ siꞌi nagwapin nogogalaꞌi ipeꞌiwai ipaꞌ hipai pagape itapi.”\x * \xo 9:5 \xt Mk 8:23\x* \p \v 6 Jisas naꞌipam naꞌamba, eaꞌ nisiꞌwafa apah itap nagwindisah haloma itap. Eaꞌ nasomana naep aman anamba. \x * \xo 9:6 \xt 2 Kin 5:10\x* \v 7 Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ nefeꞌ nesaꞌopa naep embel dumb amamba Siloam.” Basef kofagefa ma agol agalemba ifimba faꞌi, nasapaꞌana. \p Eaꞌ aman anamba nafeꞌ nasaꞌopa naep ananipi, ma ataꞌ notanimai atin owaꞌ, naep patiana andeandeꞌ boꞌona. \p \v 8 Esis wambel atembel saloma anis fowaꞌ sati anen nagape ufiaꞌw nandailasa otamba gwaꞌaisi maini sahaliꞌas saꞌi, “Anen aman anamba maꞌuna fowaꞌ nape ufiaꞌw nandailasa gwaꞌaisii?” \p \v 9 Eaꞌ anis saꞌi, “Anen maꞌuna.” \p Apaꞌ anis saꞌi, “Owaꞌ. Anona daiana anamba. Apa amaga ananigai siꞌi anen.” \p Apaꞌ aman anamba fowaꞌ naep pagasoꞌanai naꞌi, “Aeꞌ maꞌuwi.” \p \v 10 Eaꞌ esis sahaliꞌana saꞌi, “Inaꞌ nandaꞌ maina deiꞌ nagati andeandeꞌ?” \p \v 11 Anen nagwamas naꞌi, “Anona aman agol ananigili Jisas nandaꞌ itap paloma apah ananihi nambemam nandaꞌmeam naep aeꞌapi. Eaꞌ naꞌipi naꞌi, ‘Inaꞌ nefeꞌ nesaꞌof dumb Siloam.’ Eaꞌ afaꞌ asaꞌof eaꞌ naep apati.” \p \v 12 Eaꞌ sahaliꞌana saꞌi, “Aman anamba nape ani?” \p Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ina egawa nagapoma, owaꞌ.” \s1 Amom Farisi mahaliꞌasa aman anamba fowaꞌ naep pagasoꞌanai \p \v 13 Esis saoꞌwa aman anamba fowaꞌ naep pagasoꞌanai safeꞌma amom dembami Farisi. \x * \xo 9:13 \xt Lu 13:14\x* \v 14 Nemaf afamba esis sagapoma nomaꞌwafi sabat, afamba atef Jisas nandaꞌ itap Paloma apah nambemam nandaꞌmanam naep ananipi, eaꞌ naep patiana. \p \v 15 Eaꞌ amom Farisi mahaliꞌana wapani maꞌi, “Anen nandaꞌmena maina deiꞌ naep pagati?” \p Aman anamba nagwamam naꞌi, “Anen nandaꞌ itap paloma apah ananihi nandaꞌmeam naep aeꞌapi, eaꞌ afaꞌ asaꞌopa naep eaꞌ deiꞌ apati.”\x * \xo 9:15 \xt Jo 3:2, 7:43; Jo 9:31-33\x* \p \v 16 Eaꞌ anom Farisi maꞌi, “Aman anamba ina nagiꞌma muꞌuli ma nemaf afamba sabat, owaꞌ. Eaꞌ anen ina aman Godi, owaꞌatin.” \p Owaꞌ anom Farisi daiam maꞌi, “Anona aman nandaꞌ waf awafii ina laꞌifina nondaꞌ maol banagani siꞌi God nandaꞌani, owaꞌatin.” \p Eaꞌ amom Farisi mandawal biafim.\x * \xo 9:16 \xt Jo 4:19\x* \p \v 17 Eaꞌ mahaliꞌ aman anamba fowaꞌ naep pagasoꞌanai maꞌi, “Inaꞌ negawana naꞌimama? Waf ananifi mamahefa? Aman anamba nandaꞌ naep ineꞌipi pagatii.” \p Aman anamba naꞌi, “Anen anona profet.” \p \v 18 Endilisi aman anamba fowaꞌ naep pagasoꞌanai deiꞌ patiana. Apaꞌ amom dembami esis Judai ina mahapifana maꞌi endilisi, owaꞌ. Eaꞌ mofalai mamasana ananisi safiꞌi mahaliꞌas. \p \v 19 Eaꞌ mahaliꞌas maꞌi, “Aman anamba nogamepa ipeꞌinai aꞌa owaꞌ? Aman anamba ipaꞌ paꞌi naep ananipi pagasoꞌanai fowaꞌ maꞌmana kogolana? Deiꞌ anen nati andeandeꞌ naꞌimama?” \p \v 20 Esis mamasana sagwamam basef saꞌi, “Afaꞌ ogawa anen nogamafa afaꞌinai. Eaꞌ ogawa fowaꞌ maꞌmana kogolana naep pasoꞌana. \v 21 Apaꞌ afaꞌ ina ogawa deiꞌ anen nagati, nati andeandeꞌ naꞌimama. Ami nandaꞌ naep ananipi patiana, afaꞌ ina ogawa. Anen dambena eaꞌ, afaꞌ waꞌi ipaꞌ pihaliꞌana nondaꞌipipa.”\x * \xo 9:21 \xt Jo 7:13\x* \p \v 22 Esis mamasana ananisi ombal mahasa amom agufumi Judai. Eaꞌ deiꞌ saꞌias naꞌamba. Deiꞌ main, amom agufumi maꞌi basef eaꞌ maꞌi, epen ami niꞌi basefa Jisas nigaꞌi anen Kraisi, amom aꞌ miliꞌamonana ipat esis Juda sandakolasatai ma ina nendaꞌ lotu nelomas wapani, owaꞌ. \p \v 23 Amom maꞌias naꞌamba deiꞌ mamasana ananisi ombal mahas saꞌi, “Anen dambena eaꞌ. Pihaliꞌana nondaꞌipipa.”\x * \xo 9:23 \xt Jos 7:19\x* \p \v 24 Amom mofalai aman anamba wapani maꞌipana maꞌi, “Inaꞌ niꞌi basef endilisifi atif, God natilina. Afaꞌ ogawa aman anamba Jisas, anen aman aunai.” \p \v 25 Anen nagwamam naꞌi, “Aeꞌ ina egawa waf ananifi awafi, aꞌa owaꞌ. Apaꞌ aeꞌ egawa endilisi atis, fowaꞌ naep aeꞌapi paseꞌe apaꞌ deiꞌ owaꞌ, ati andeandeꞌ.” \p \v 26 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Anen nandaꞌmena maina deiꞌ nandaꞌ naep ineꞌipi pagati?” \p \v 27 Anen nagwamamef naꞌi, “Dokoꞌ aeꞌ aꞌipipa eaꞌ, apaꞌ ipaꞌ ina pameꞌe, owaꞌ. Deiꞌ maina paꞌi pegameꞌ basef ifimba wapani? Ipaꞌ wapani paꞌi petaga alipipai ananipai pilana?” \p \v 28 Owaꞌ amom maꞌi basef wandafifi ma anen maꞌi, “Inaꞌ aman alipunai ananinai. Apaꞌ afaꞌ alipufai Mosesi. \x * \xo 9:28 \xt Jo 8:14\x* \v 29 Afaꞌ ogawa God fowaꞌ naꞌipa Moses eaꞌ apaꞌ aman anamba afaꞌ ina ogawa waf kofagefa ananifi anen nataga ani?” \p \v 30 Anen nagwamamef naꞌi, “Amamba hiahaom maim? Ipaꞌ ina pegawa anen nataga ani, apaꞌ anen nandaꞌ naep aeꞌapi pati. \x * \xo 9:30 \xt Sam 34:15; Sam 66:18; Ais 1:15; Pro 15:29\x* \v 31 Apaꞌ mogawa God ina nameꞌ esis sandaꞌ waf awafii, owaꞌ. Anen nameꞌ epen ami nandaꞌ maol ananini nagasaꞌma agol ananigili ma negameꞌ basef ananifi. \v 32 Fowaꞌ gani nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ ina anif basef faꞌi anona aman maꞌmana kolana eaꞌ nataga naep pasoꞌana ma anef nemaf anona aman daiana nondaꞌ naep pigatiana, owaꞌatin. \x * \xo 9:32 \xt Jo 9:16\x* \v 33 Iꞌi aman anamba ina aman Godiai, anen ina atiasi nondaꞌ anis maefah, owaꞌ, owaꞌatin. Anen aman Godi.”\x * \xo 9:33 \xt Sam 51:5; Jo 9:2\x* \p \v 34 Amom magwamana basef maꞌi, “Endilisi, fowaꞌ maꞌmena kogolaena inaꞌ nandaꞌ waf awafi atef. Eaꞌ ina aꞌ niwalipafa, owaꞌi.” \p Eaꞌ amom maliꞌamonana ipat atamba esis Juda sandakolasatai ina ataꞌ nolomas nondaꞌ lotu wapani, aꞌ owaꞌ. \s1 Naep pagape opalef nomoni apasoꞌ \p \v 35 Eaꞌ Jisas nameꞌ basefa amom maliꞌamonana nape andoꞌ nowandoꞌmana natolona nahaliꞌana naꞌi, “Inaꞌ nahapifa aman anamba nataga epen nogofaꞌ alop epesi, aꞌa owaꞌ?” \p \v 36 Aman anamba nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, aman anamba ami? Niꞌipiana ma igahapifana.”\x * \xo 9:36 \xt Jo 4:26\x* \p \v 37 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ inaꞌ natolona eaꞌ. Anen epen anamba deiꞌ naꞌi nagalomanai.” \p \v 38 Eaꞌ naꞌi, “Dembinai, deiꞌ ahapifina.” \p Naꞌias naꞌamba eaꞌ, nindiwa nembawa notawa itap nanifelona nasaꞌma agol ananigili.\x * \xo 9:38 \xt Jo 3:17; Jo 8:15-16; Mt 13:11-15\x* \p \v 39 Jisas naꞌi, “Aeꞌ afiꞌi itap apaꞌe ma ewaloga epes hiasi hiꞌigalas. Ama esis naep pagasoꞌasi atiasi sogati andeandeꞌ a isimba naep pagatiasi eaꞌ naep peseꞌas.”\x * \xo 9:39 \xt Mt 15:14, 23:26\x* \p \v 40 Anom Farisi mape malomana mameꞌ basef ifimba mahaliꞌana maꞌi, “Ifimba basef maif? Inaꞌ naꞌi afaꞌ naep pasoꞌafa wapani aꞌamon?”\x * \xo 9:40 \xt Jo 15:22\x* \p \v 41 Jisas naꞌipam naꞌi, “Iꞌi ipaꞌ naep peseꞌepa ai, ipaꞌ waf awafi akepa. Apaꞌ owaꞌ, owaꞌatin. Ipaꞌ apaꞌi, ‘Afaꞌ wagatii.’ Naꞌamba waf awafi ipeꞌifi ataꞌ fapomepa.” \c 10 \s1 Basef waminif atina indalelemb sipsipi \p \v 1 Jisas naꞌi, “Endilisi aeꞌ aꞌipipa, epen ami owaꞌ nusiꞌ uta indalelemb sipsipia ma anin nelota niwisi anagon daiagona, epen inimba nandaꞌ wali. \v 2 Apaꞌ epen inimba usiꞌini nigawisi utai, anin nigimafi sipsipi. \v 3 Aman nugumafi utai nawisiꞌman uta ma nugumafi sipsip. Amom sipsip mameꞌ malogol ananigili. Nofala agofa sipsip ananimi, eaꞌ naoꞌwam mawisi andoꞌ. \x * \xo 10:3 \xt Jo 10:27\x* \v 4 Naoꞌwa sipsip ananimi hiami mawisi andoꞌ hiꞌalam eaꞌ naliꞌ nafeꞌ, amom magiꞌmana. Deiꞌ main? Amom mogawa malogol ananigili. \v 5 Apaꞌ sipsip ina magiꞌma anona daiana, owaꞌ. Naꞌamba mondafaꞌmana aꞌ mofaꞌ mefeꞌ atona biana. Deiꞌ main? Amom ina mogawa malogol ananigili, owaꞌ.?\x * \xo 10:5 \xt Jo 16:25\x* \p \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipasa basef waminif atin naꞌamba, apaꞌ esis ina sogawa basef kofagefa, owaꞌatin. \s1 Jisas aman buꞌunai nugumafi sipsipi \p \v 7 Eaꞌ Jisas naꞌipas wapani naꞌi, “Endilisi aeꞌ aꞌipipa, aeꞌ siꞌi uta sipsip mugawisatai. \x * \xo 10:7 \xt Jer 23:1-2; Esi 34:2-3\x* \v 8 Amom fowaꞌ mugumafi sipsipi, hiami mandaꞌ wali apaꞌ sipsip ina mameꞌ malogof amamugufi, owaꞌ. \x * \xo 10:8 \xt Sam 118:20; Jo 14:6\x* \v 9 Aeꞌ siꞌi uta, epen ami niwisi aeꞌ nomon, God nuwambilai anin nokwahoman waf awafi nepe andeandeꞌ. Anin nifiꞌi niwisi niwis nepe netaga nefeꞌ nefaꞌ gwaꞌaisi buꞌwasi. \v 10 Amom mandaꞌ wali mafiꞌi ma mondaꞌ wal mohas sogaꞌ mogahambombagas. Apaꞌ aeꞌ afiꞌi ma ipaꞌ pegape andeandeꞌ ambal lopaipa endilisi aꞌowaꞌ. \x * \xo 10:10 \xt Sam 23:1, Re 7:17\x* \v 11 Aeꞌ aman buꞌuwai igimafi sipsipi, aꞌi ahoꞌ ma egagaꞌ ma egatopalopa sipsip igimafiami. \x * \xo 10:11 \xt Ap 20:29\x* \v 12 Iꞌi anona aman nondaꞌ kontrak dowafi ma nugumafi sipsip amambai, anen okom miꞌi nogofaꞌ otamba atembai, anen ina atiasi numafi sipsip andeandeꞌ, owaꞌ. Anen ina aman endilisi nugumafi sipsipi, owaꞌ. Eaꞌ nemaf mamahefa niti nombagw gwagail alupi gugafiꞌi, aꞌ ombal mohana nokwaha sipsip atom mulutu nofaꞌ nefeꞌ. Eaꞌ nombagw agwamba guwis goha sipsip mofaꞌ mefeꞌ atona biana. \v 13 Aman anamba nandaꞌ maola otamba atembai, anen nandaiwaꞌma nugumafi sipsip amamba andeandeꞌ, owaꞌ. Eaꞌ atiasi niti nombagw agwamba aꞌ ombal mohana nofaꞌ nefeꞌ.\x * \xo 10:13 \xt Jo 10:27; 2 Ti 2:19\x* \p \v 14 “Aeꞌ aman buꞌuwai igimafi sipsip andeandeꞌi. Aeꞌ egawa sipsip aeꞌami a sipsip mogawa aeꞌ wapani. \x * \xo 10:14 \xt Mt 11:27; Jo 15:13; 1 Jo 3:16\x* \v 15 Eaꞌ naꞌamba atin ahame aeꞌanai nogawa aeꞌ, aeꞌ egawa anen. Aeꞌ aꞌi ahoꞌma egaꞌ egatopalopa sipsip aeꞌami. \x * \xo 10:15 \xt Ais 56:8; Jo 11:52; 1 Pi 2:25; Esi 34:23; Esi 37:24\x* \v 16 Aeꞌ anom sipsip daiam malutumi. Apaꞌ amom ina malutu nomon indalelemb ambalemba, owaꞌ. Amom magalutu indalelemb anagon daiagini. Aeꞌ okom maꞌiam aꞌowaꞌ anef nemaf aꞌ efaꞌam mifiꞌi memeꞌ malogol aeꞌigili ekolasom mulutu indalelemb atelemb aeꞌ atowe imafiam. \x * \xo 10:16 \xt Fl 2:8-9\x* \v 17 Aeꞌ aꞌi ahoꞌma egagaꞌ ma atiasi esafel egape namowe wapani. Isimba atis ahame aeꞌanai okom maimaili aꞌowaꞌ. \x * \xo 10:17 \xt Jo 5:26, 14:31; Jo 19:11\x* \v 18 Ina anona aman noha ambal aeꞌali egaꞌ, owaꞌatin. Okom aeꞌami atom maꞌi ahoꞌma atiasi egagaꞌ. Aeꞌ efaꞌ agol luꞌwagili ma egaꞌ egesafel wapani. Agol agalemba ahame atona naseꞌeagol.”\x * \xo 10:18 \xt Jo 7:43; Jo 7:20, 8:48\x* \p \v 19-20 Esis Juda sameꞌ basef ifimba eaꞌ esis sandatopaꞌ biafis. Hiasi saꞌi, “Ambagof awami mapaona eaꞌ nahaga nagaol aꞌowaꞌ. Deiꞌ maina ipaꞌ pagameꞌ malogol ananigili?” \p \v 21 Apaꞌ anis daias saꞌi, “Anona aman ambagof awami magapaunai ina naꞌi anif basef siꞌi anen nagaꞌiefi, owaꞌ. Anona aman ambagof awami magapaunai ai, ina laꞌifinama nondaꞌ aman anamba naep pagasoꞌanai nogati wapani, owaꞌatin.” \s1 Esis Juda sandaꞌ naumbih saloma Jisas \p \v 22-23 Nogota atamba asaf atef fagalatama esis Juda sandaꞌ anis gwaꞌaisi luꞌwasi ma ukup pagapoma fowaꞌ gani sagawisi ipat Godi. Eaꞌ Jisas nafeꞌ nomon ipat luꞌunai Godi ilafunama saleꞌw fowaꞌ Solomon nandaꞌakwi. \x * \xo 10:22-23 \xt Ap 3:11, 5:12; Lu 22:67\x* \v 24 Eaꞌ amom Juda mafiꞌi malutu malipana maꞌi, “Nimaguf mamahifa inaꞌ nendaꞌ opalef afaꞌilifi fetaga nomonas biafis? Iꞌi inaꞌ Kraisai, niꞌipafa basef alihif.”\x * \xo 10:24 \xt Jo 4:26, 5:36; Jo 10:38\x* \p \v 25 Jisas nagwamam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa eaꞌ, apaꞌ ipaꞌ ina ukup pehafel pahapifi, owaꞌ. Aeꞌ andaꞌ hiahaom banagami ma agol ahamai, amamba mihimbaꞌmepa aeꞌ epen mamahowema. \x * \xo 10:25 \xt Jo 6:64, 8:45\x* \v 26 Apaꞌ ipaꞌ ina sipsip aeꞌipai, owaꞌ. Ipaꞌ anipa daipa. Naꞌamba deiꞌ ipaꞌ ina pahapifa aeꞌ, owaꞌ. \x * \xo 10:26 \xt Jo 8:47, 10:3\x* \v 27 Sipsip aeꞌami mameꞌ malogol aeꞌagili eaꞌ egawam mameꞌ basef aeꞌafi maili. \x * \xo 10:27 \xt Jo 3:16, 6:39; Jo 18:9\x* \v 28 Aeꞌ egasoꞌam ambal namili ma mogape andeandeꞌ dondol lifilafi. Amom ina mogaꞌ, owaꞌatin. Ina anin epen laꞌifina netagwahom lagof aeꞌagufi negefaꞌam, owaꞌatin endilisi. Amom mope lagof aeꞌagufi atapim dondol lifilafi. \p \v 29 “Ahame aeꞌanai naseꞌe epes isimba aeꞌasi. Ina anin epen atiasi laꞌifina nitagwahis lagol ahamai negefaꞌas, owaꞌatin. Deiꞌ main, ahame aeꞌanai banagonai aꞌowaꞌ nikilaꞌ epes hiasi hiꞌalas. \v 30 Aeꞌ aloma ahame, afaꞌ biafa wape atotofa.”\x * \xo 10:30 \xt Jo 8:59\x* \p \v 31 Eaꞌ amom Juda mafeꞌ mofaꞌi otamba wapani maꞌi mokwahemba mohana afuna. \p \v 32 Apa Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ihimbaꞌmepa maol buꞌwani hiami nagataga Ahamai eaꞌ patilin. Apaꞌ ukup ipeꞌipi papoma maol mamahina andaꞌani ma deiꞌ paꞌi pekwaha otamba pegahe?”\x * \xo 10:32 \xt Lev 24:16; Mt 26:65; Jo 5:18\x* \p \v 33 Amam Juda magwamana maꞌi, “Afaꞌ ina wakwaha otamba waꞌi ohena ma anin maol buꞌwani, owaꞌ. Inaꞌ aman falafunai nandaꞌ findiwa, naꞌi inaꞌ atina God. Eaꞌ afaꞌ waꞌi ohena otamba.”\x * \xo 10:33 \xt Sam 82:6\x* \p \v 34 Jisas nagwamam naꞌi, “Anif basef fagail muꞌuli ipeꞌini faꞌias faꞌi, ‘Aeꞌ aꞌipipa eaꞌ aꞌi, ipaꞌ siꞌi anom god daiam.’ \x * \xo 10:34 \xt Mt 5:18\x* \v 35-36 Fowaꞌ basef Godi fafeꞌma epes isimba faꞌi, ‘God naꞌi ipaꞌ siꞌi anom god daiam.’ Basef ifimba ina fenalo, owaꞌ. Fape atapif fandawalap endilisi. Ahame aeꞌanai atona nosaheꞌe nandaꞌe ape hililiꞌ ananiwai atowe nasapaꞌe afiꞌi itap apaꞌe endaꞌ maol ananini. Eaꞌ aꞌi aeꞌ Nogamana ananiwai. Deiꞌ maina ipaꞌ pagaꞌi, aeꞌ andaꞌ God findiwana?’ \v 37 Iꞌi aeꞌ ina andaꞌ maol Ahame aeꞌanaiai, daoꞌ andeandeꞌma ipaꞌ pindaiwaꞌ ma pigahapifi. \x * \xo 10:37 \xt Jo 14:10-11\x* \v 38 Apaꞌ aeꞌ andaꞌ maol ananini ma iꞌi ipaꞌ owaꞌ pihapifia, hapaimi. Ipaꞌ piti maol atin aeꞌani pegawa Ahame nape nalome, aeꞌ ape alomana.”\x * \xo 10:38 \xt Lu 4:30; Jo 8:59\x* \p \v 39 Eaꞌ amom maꞌi mombaloꞌana ma mogowaꞌana. Owaꞌ, owaꞌatin. Anen nakwaha amom aꞌ nafeꞌ.\x * \xo 10:39 \xt Jo 1:28\x* \p \v 40 Jisas notanima natopaꞌ walemb Jordan nambo fisana nafeꞌ nataga anamba fowaꞌ dambadamba Jon nagapisiꞌasa nape naꞌamba. \v 41 Eaꞌ amam nematawa hiasi safiꞌmai anen. Esis saꞌi, “Jon owaꞌ nondaꞌ anin maol banagania, apaꞌ basef ananifi hiafi nagaꞌifa Jisasi, ifimba endilisifi atif.”\x * \xo 10:41 \xt Jo 7:31\x* \p \v 42 Eaꞌ amam nematawa hiasi sahapifa Jisas naꞌamba. \c 11 \s1 Lasarus nagaꞌ eaꞌ \p \v 1-2 Anona aman aowas nandaꞌanai agol ananigili Lasarus. Anen naloma hanitiamana ananiwai biawa, Maria kwaloma Marta sape wambel ambalemba Betani. Maria akwamba fowaꞌ kwagakoloꞌwa sanda balaga Dembinaii ma kwandaꞌ auf balaga akoꞌugai kwagandisamana boꞌwagah ananigahi. \x * \xo 11:1-2 \xt Jo 11:36; Lu 10:38-39; Jo 12:3\x* \v 3 Eaꞌ awo wasapaꞌ basef fafeꞌma Jisas waꞌi, “Dembinai, aman anamba inaꞌ okom magamagailanai aꞌ awasina naꞌoh.”\x * \xo 11:3 \xt Jo 9:3, 11:40\x* \p \v 4 Eaꞌ Jisas nameꞌ basef ifimba naꞌi, “Aowas inimba ina natagamana ma nogagaꞌ, owaꞌ. Aowas inimba natagamana ma esis sogasaꞌma agol aeꞌ Nogamana Godi, a sogasaꞌma agol ananigili wapani.” \p \v 5 Eaꞌ Jisas okom maimaila Marta kwaloma owamaꞌw Maria waloma Lasarus. \v 6 Anen nameꞌ basefa Lasarus awasina, apaꞌ anen ataꞌ napani nimaguf bif wapani wambel ambalemba nagapanima. \v 7 Nimaguf bif fafeꞌma eaꞌ, naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Afaꞌ deiꞌ aꞌ otanima ofeꞌ itap luꞌupa Judia.”\x * \xo 11:7 \xt Jo 8:59\x* \p \v 8 Eaꞌ alipumi ananimi magwamana maꞌi, “Dembinai tisa, nimbewaꞌ esis Juda saꞌi sokwaha otamba sehena afina, apaꞌ deiꞌ inaꞌ naꞌi netanima nefeꞌ anamba wapani, aꞌamon?”\x * \xo 11:8 \xt Jo 9:4-5\x* \p \v 9 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌi, “Nemaf atetef awa 12-pelain nape. Epen ami nagafeꞌ alipi anin ina newa, owaꞌ. Deiꞌ main, anin nati hauguma itap apaꞌe howalagon nafeꞌ andeandeꞌ. \x * \xo 11:9 \xt 1 Jo 2:11\x* \v 10 Apaꞌ iꞌi anin negafeꞌ owambi, atiasi aꞌ newa. Deiꞌ main? Anin nagwapin nogogalaꞌi akan.”\x * \xo 11:10 \xt Mt 9:24\x* \p \v 11 Jisas naꞌipam naꞌamba ma eaꞌ, naꞌipam wapani naꞌi, “Alipunai afaꞌinai Lasarus anen naꞌoh. Aeꞌ atiasi efeꞌ ganimba itap Judia ma iginimbalona.” \p \v 12 Eaꞌ alipumi ananimi magwamana basef maꞌi, “Dembinai, iꞌi anen noꞌoh atinai, daoꞌ atiasi amboꞌona.” \p \v 13 Dokoꞌ Jisas naliꞌ nagaꞌipam naꞌi Lasarus nagaꞌoh, faꞌi Lasarus aꞌ nagaꞌ endilisi. Apaꞌ alipumi ananimi ukup paꞌi anen ataꞌ naꞌoh dowaf. \p \v 14 Deiꞌ Jisas naꞌipam alihif naꞌi, “Lasarus aꞌ nagaꞌ eaꞌ endilisi. \v 15 Aeꞌ sonahe ma aeꞌ ina alomana wape atogon nemaf anen nagagaꞌafi. Ama ipaꞌ atiasi pigahapifa aeꞌ. Deiꞌ afaꞌ ofeꞌma anen.”\x * \xo 11:15 \xt Mk 14:31\x* \p \v 16 Eaꞌ Tomas agol waꞌagol Didimas naꞌipa alipumi Jisasi daiam naꞌi, “Afaꞌ ofeꞌ wapani ma ogaꞌ ogaloma anen.” \s1 Kofagama epes sagagaꞌ sogosafel wapani ma sogofaꞌ ambal namili eaꞌ Jisas atona \p \v 17 Lasarus nagaꞌ aꞌ sawana. Nimaguf bifibif fafeꞌ eaꞌ, Jisas aꞌ nafiꞌi nataga. Anan nogawa Lasarus sawana nape wandof nimaguf bifibif. \x * \xo 11:17 \xt Mt 21:17\x* \v 18-19 Wambel ambalemba Betani bape felefeleꞌma Jerusalem, siꞌi kilomita wanifin. Eaꞌ amom Juda hiami mafiꞌi ma mondaꞌ opalef hanitiamana biawa Martai Maria fegape saꞌumbela anen hanitinamawa nagagaꞌ. \v 20 Marta kwameꞌ basefa Jisas nafiꞌi atin, kwafeꞌ kowandoꞌmana ufiaꞌw, apaꞌ Maria ataꞌ kwapani ipat.\x * \xo 11:20 \xt Jo 11:32\x* \p \v 21 Eaꞌ Marta kwafeꞌma Jisas kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, iꞌi inaꞌ nepe naꞌaꞌe ai, hanitiname aeꞌanai ina nogaꞌ, owaꞌatin.” \p \v 22 Owaꞌ akoꞌw kwaꞌipana wapani kwaꞌi, “Aeꞌ egawa inaꞌ nigahaliꞌ Goda hiahawes mais, anen nogasiꞌinasi.” \p \v 23 Eaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Hanitinamena atiasi nogosafel wapanii.”\x * \xo 11:23 \xt Jo 5:29\x* \p \v 24 Eaꞌ Marta kwagwamana kwaꞌi, “Aeꞌ egawa anen anaf aꞌ nosafel wapani nemaf akutaifi afamba epes hiasi sagagaꞌi sogosafel wapaniefi.” \p \v 25 Eaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Kofagama epes sogosafel wapani ma sogofaꞌ ambal namili, aeꞌ atowe. Epen ami nihapifa aeꞌ, atiasi negaꞌ eaꞌ nesafel wapani nefaꞌ ambal namili nepe andeandeꞌ. \x * \xo 11:25 \xt Jo 8:51\x* \v 26 Epen ami ataꞌ nape namina nigahapifa aeꞌi, anin nepe andeandeꞌ. Ina negaꞌ wapani, owaꞌatin. Nepe lifilafi dondol. Inaꞌ nahapila basef ifimba, aꞌa owaꞌ?”\x * \xo 11:26 \xt Jo 6:69\x* \p \v 27 Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Ahoꞌ dembinai, aeꞌ ahapifa inaꞌ Krais, God nandandepena nasapaꞌena nagafiꞌii. Inaꞌ Nogamana ananinai, fowaꞌ anen naꞌi nigafiꞌi itap apaꞌi.” \s1 Jisas nalef \p \v 28 Akoꞌw kwaꞌipana naꞌamba, kotanima kwafeꞌma owamaꞌw Maria kwaꞌipaꞌw saꞌosaꞌombel kwaꞌi, “Dembinai Tisa aꞌ nafiꞌi nataga nofalena.”\x * \xo 11:28 \xt Jo 11:20\x* \p \v 29 Maria kwameꞌ basef ifimba atin, kosafel kwafalis kwafeꞌmana. \v 30 Jisas ina deiꞌ nawisi wambel luꞌwambela laꞌafen, owaꞌ. Afaꞌ naili wambel diꞌimbili dokoꞌ Marta kwagatolonama. \v 31 Amom Juda mape maloma Maria nomon ipat awoutai maꞌi mowaꞌ banaga nomonas akoꞌusi ma sogape banages. Eaꞌ amom mati Maria kwasafel kwafalis kwafeꞌ. Amom ukup paꞌi owaꞌ akoꞌw kofeꞌ wandofa kogalopana. Eaꞌ magimaꞌw mafeꞌ.\x * \xo 11:31 \xt Jo 11:21\x* \p \v 32 Eaꞌ Maria kwafeꞌma anamba Jisas nagapoma kwatolona kundiwa nembawa felefeleꞌma boꞌwagah ananigahi kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, iꞌi inaꞌ nepe nelomapa ai, hanitiname aeꞌanai ina nogaꞌ, owaꞌatin. Apaꞌ owaꞌ napani laogon deiꞌ anen nagaꞌ.” \p \v 33 Jisas nati akoꞌw kwape kwalef atin eaꞌ nati amom Juda mafiꞌi malomaꞌw malef wapani. Eaꞌ nati esis uwahipis opaf ananifi aꞌ aof aꞌowaꞌ naꞌi aꞌ nelef atin. \v 34 Eaꞌ nahaliꞌas naꞌi, “Ipaꞌ pawana ani?” \p Eaꞌ esis saꞌipana saꞌi, “Dembinai, fiꞌi netelogon.”\x * \xo 11:34 \xt Lu 19:41\x* \p \v 35 Owaꞌ aꞌ nalef. \p \v 36 Amom Juda mati anen nalef naꞌamba maꞌi, “Ipaꞌ petolona! Anen okom maimailana aꞌowaꞌ.”\x * \xo 11:36 \xt Jo 9:6\x* \p \v 37 Apeꞌ anom maꞌi, “Aman anamba maꞌuna nandaꞌ aman anamba naep pagasoꞌanai ma deiꞌ pagatianai. Anen laꞌifinai ma fowaꞌ aꞌ niliꞌ nifiꞌi ma notopalopa aman anamba ai, deiꞌ aꞌ nope aꞌa nogaꞌ?”\x * \xo 11:37 \xt Mt 27:60\x* \s1 Jisas nasaꞌma Lasarus nosafel wapani \p \v 38 Eaꞌ Jisas opaf nimanif endilisi nafeꞌ nataga wandof afamba luꞌwafi sagwasogon nagawis nomon otam luꞌunai. Eaꞌ sandaꞌ anona owap luꞌunai sowalo uta. \p \v 39 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ lefata owap anamba nogowalo utai.” \p Eaꞌ Marta hanitiꞌma aman anamba nagagaꞌi kwaꞌi, “Dembinai, anen aꞌ nape nimaguf bifibif eaꞌ. Deiꞌ alogw awami aꞌ mana.”\x * \xo 11:39 \xt Jo 11:4,23-26\x* \p \v 40 Owaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Fowaꞌ aliꞌ aꞌipina deiꞌ iꞌipina wapani, iꞌi inaꞌ nihapifa aeꞌ, atiasi niti mogogalaꞌi banagami Godi.”\x * \xo 11:40 \xt Jo 12:30\x* \p \v 41-42 Eaꞌ esis selefata owap anamba eaꞌ Jisas naniga nati ilif naꞌi, “Ahame, aeꞌ anifelina ma nagameꞌe. Aeꞌ egawa inaꞌ nameꞌe lifilafi apaꞌ aeꞌ aꞌias naꞌamba ma esis amam nematawa sagalutu naꞌai sogahapifa aeꞌ, inaꞌ nasapaꞌe agafiꞌii.” \p \v 43 Jisas nandabeten naꞌamba eaꞌ, nofalana mehip naꞌi, “Lasarus, safel niwisi andoꞌ.” \p \v 44 Eaꞌ aman anamba nasafel nawisi andoꞌ. Apaꞌ boꞌwagah haloma lagof amaga ananimi sandaꞌ lowaf sombafana. \p Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ tagwahomana luwaguf amamba eaꞌ pekwahona nefeꞌ wahifina.”\x * \xo 11:44 \xt Jo 4:48, 7:31\x* \s1 Amom agufumi Judai maꞌi basef mandameꞌmaefa moha Jisas nogagaꞌ \r (Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lu 22:1-2) \p \v 45 Amom Juda hiami mafiꞌi mati Maria malomaꞌw malef, eaꞌ mati amamba Jisas nandaꞌami. Eaꞌ aꞌ mahapifana. \x * \xo 11:45 \xt Lu 16:31\x* \v 46 Apaꞌ anom mafeꞌma amom dembami Farisi maꞌipama amamba Jisas nandaꞌami. \v 47 Eaꞌ amom pris dembami maloma amom Farisi hiami mofala anom dembami mafiꞌi mandakolasa mondaꞌ kot. Eaꞌ maꞌi, \p “Afaꞌ atiasi ondaꞌ maina aman anamba nandaꞌ maol banaganii? \v 48 Iꞌi ope ogatotolona ma nondaꞌ maol inimba, atiasi hiasi asohapifana hiꞌilas. Eaꞌ amom Rom atiasi mifiꞌi mohambombaga ipat luꞌunai Godi noloma apaꞌ Juda hiapai wapani.” \p \v 49 Eaꞌ anona aman agilinai Judai agol Kaiafas, anen dembinai pris nape nagaliꞌma pris hiamii ma afagol agalemba naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ ina pegawa anis hiahawes, owaꞌatin. \x * \xo 11:49 \xt Jo 18:14\x* \v 50 Ipaꞌ ina deiꞌ pegawa anif basef, owaꞌ. Iꞌi aman atotona nogagaꞌma amam nematawa hiasi, naꞌambai aꞌ andeandeꞌma ipaꞌ. Afaꞌ wandaiwaꞌ ma esis sogahambombaga apaꞌ Juda. Naꞌamba miniꞌap apeꞌipi Judai aꞌ lamonap.”\x * \xo 11:50 \xt Jen 50:20\x* \p \v 51 Anen ina naꞌi basef ifimba ma okom ananimi atom, owaꞌatin. Anen nape pris dembinai afagol agalemba. Eaꞌ naꞌi basef Ambal buꞌunai Godi nagaꞌipanaefi siꞌi profet naꞌi Jisas aꞌ nondagaꞌ ma nogatopalopa esis Juda hiasi. \x * \xo 11:51 \xt Jo 10:16, 17:21; 1 Jo 2:2\x* \v 52 Kaiafas naꞌi Jisas ina aꞌ nogaꞌ notopalopa esis Juda atis, owaꞌatin. Anen nogaꞌ ma nogatopalopa epes Godi hiasi sapesasa sagafeꞌ itap hiagomai hiꞌilas nuwambilasi nondaꞌas sogataga miniꞌap atetep.\x * \xo 11:52 \xt Jo 5:18\x* \p \v 53 Nemaf afamba atef amom agufumi Judai aꞌ maliꞌ maꞌi basef mandameꞌmaefa moha Jisas nogagaꞌ. \x * \xo 11:53 \xt Jo 7:1\x* \v 54 Eaꞌ Jisas ina ataꞌ nafeꞌ alihina anamba esis Juda sagapoma, aꞌ owaꞌ. Anen nafeꞌ nandambahoꞌ atin felefeleꞌma anamba wafigima fataupigima ma wambel ambalemba Ifraim. Nape naꞌamba naloma alipumi ananimi.\x * \xo 11:54 \xt 2 Kro 30:17; Ap 21:26\x* \p \v 55 Ina nogota laota ma esis Juda sogaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi sagaꞌi Pasovai, owaꞌ. Eaꞌ esis Juda hiasi sakwaha walemb asasilimbi aꞌ safeꞌ Jerusalem atogon. Safeꞌma sigaila basef Godi fowaꞌifi sosaꞌof sotofa alogwa sogandondomba alop asasipi ma God negati esis boꞌwes hililiꞌ ma sogaꞌ gwaꞌaisi isimba. \x * \xo 11:55 \xt Jo 7:11\x* \v 56 Esis sape ipat luꞌunai Godi nomon sowandoꞌma Jisas eaꞌ sahaliꞌas saꞌi, “Ipaꞌ ukup pape paꞌimama? Anen atiasi nifiꞌmai gwaꞌaisi isimba aꞌa owaꞌ?” \p \v 57 Eaꞌ amom pris dembami maloma amom Farisi hiami maꞌias dindinip maꞌi, “Epen ami negawa Jisas nagapoma niꞌipafa ofeꞌ ombaloꞌana ma ondaꞌmana basef.” \c 12 \s1 Maria kwakoloꞌwa sanda kwasaꞌopa boꞌwagah Jisasi \r (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9) \p \v 1 Nimaguf wanif wanif ataꞌ fapoma esis Juda sondaꞌ gwaꞌaisi isimba luꞌwasi Pasova. Nemaf afamba Jisas aꞌ nataga wambel Betani, alipunai Lasarus nagapoma. Fowaꞌ nagaꞌma Jisas nasaꞌmana nogosafel wapanii. \x * \xo 12:1 \xt Lu 10:40; Jo 11:1,43\x* \v 2 Eaꞌ sandaꞌmana gwaꞌaisi Jisas. Marta kwandaꞌ gwaꞌaisi, apaꞌ Lasarus nape nalomas sape saꞌ gwaꞌaisi saloma Jisas. \x * \xo 12:2 \xt Lu 7:37-38\x* \v 3 Eaꞌ Maria kwahapila anop kap siꞌipa sanda buꞌwani agilina nad sagatalin otamba hiambaii. Eaꞌ kwahapilan kwakoloꞌwan kwandisamana boꞌwagah Jisasi kwandaꞌ auf balaga akoꞌugai kopatiꞌmanan. Eaꞌ ipat atamba asiꞌitama alogw buꞌwagwi ma sanda inimbai. \x * \xo 12:3 \xt Jo 18:3\x* \v 4 Apaꞌ anona alipunai Jisasi Judas Keriotinai kowalana ma sanda inimba nandaiwaꞌma kwakoloꞌwan kwagasapelin. Aman anamba atiasi aꞌ nogowalapa Jisas nigaꞌipa amom boumianai.\x * \xo 12:4 \xt Mt 19:21\x* \p \v 5 Eaꞌ Judas naꞌipas naꞌi, “Iꞌi afaꞌ ofaꞌ sanda inimba anis epes sosoꞌafa moni 300 kina sotalina ofaꞌan ogasoꞌ epes isimba kwahusa gwaꞌaisi mainai, daoꞌ andeandeꞌ. Apaꞌ owaꞌ, owaꞌatin.” \p \v 6 Apaꞌ Judas okom ananimi ina maꞌi notopalopa isimba kwahusa hiahawesi, owaꞌatin. Anen naꞌias naꞌamba ma nondaꞌ wal nogofaꞌamba. Deiꞌ main, anen nugumafi bokis isimba Jisas naloma alipumi ananimi mala otamba amamimbai bagalasi ma dondol nandaꞌ wala anemba. \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, \x * \xo 12:6 \xt Jo 19:40; Diu 15:11\x* \v 7-8 “Ipaꞌ owaꞌi piꞌipaꞌw basef ifimbaia, owaꞌi. Andeandeꞌma akoꞌw kwagakoloꞌwa sanda inimba ma atiasi nemaf afamba sehe igagaꞌafi ma sogawe. Isimba kwahusa gwaꞌaisi maini sape salomepa nimaguf hiafi. Apaꞌ aeꞌ ina epe egalomepa nogota lautai, owaꞌ.”\x * \xo 12:7-8 \xt Jo 11:43-44\x* \s1 Amom pris dembami maꞌi basef mandameꞌmaefa moha Jisas nogagaꞌ \p \v 9 Esis Juda hiasi sameꞌ basefa Jisas nape Betani. Eaꞌ safiꞌi saꞌi sotolona eaꞌ saꞌi siti Lasarus wapani, nimbewaꞌ nagaꞌma Jisas nasaꞌmana nogosafel wapanii. \v 10 Eaꞌ amom pris dembami maꞌi basef mandameꞌmaefa moha Lasarus nogagaꞌ wapani. \x * \xo 12:10 \xt Jo 11:45\x* \v 11 Deiꞌ main, anis Juda hiasi sati Lasarus notanima nosafel ambal lapaona. Isimba atis deiꞌ sakwaha amom dembami Juda asafeꞌ saila Jisas sahapifana. \s1 Jisas nawis Jerusalem siꞌi dembinai king \r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lu 19:28-40) \p \v 12 Wafilu epes hiasi safiꞌmai gwaꞌaisi isimba Pasova, sameꞌ basefa Jisas ataꞌ nafiꞌi atin Jerusalem. \x * \xo 12:12 \xt Sam 118:25-26; Mt 27:42; Jo 1:49\x* \v 13 Eaꞌ satopaꞌ agof lawahiguf apilugufa sahapilagof safiꞌi satagamana ufiaꞌw. Eaꞌ soga saꞌi mehip saꞌi, “Hosana. Apaꞌ mandanifal endilisi ma inaꞌ. Apaꞌ maꞌi God nofaloꞌma inaꞌ nagafiꞌi agol ananigilii neseꞌena banagami ma nendaꞌ maol ananini. Inaꞌ king dembinai apaꞌ Israeli.”\x * \xo 12:13 \xt Sek 9:9\x* \p \v 14-15 Eaꞌ Jisas nowandoꞌma donki atitin saꞌuni natilin nandagala natoman nafeꞌ siꞌi fowaꞌ anif basef Godi fagail Buk Baibeli fagaꞌi, \p “Ipaꞌ wambel Saion, ipaꞌ ina ombal mehepa, owaꞌi. Dembinai king ipeꞌinai anaf notoma donki noganai nofaꞌana nifiꞌi.”\x * \xo 12:14-15 \xt Jo 2:22\x* \p \v 16 Nemaf afamba alipumi Jisasi ina mogawa basef ifimba kofagefa fagaꞌi Jisasi, owaꞌatin. Ama nogota atamba Jisas nogaꞌ ma nosafel wapani notanima nogalota ilif, daoꞌ amom aꞌ mogawa basef ifimba fagaꞌi anini. Eaꞌ ukup pepoma amamba epes isimba sandaꞌmanam anini wapani.\x * \xo 12:16 \xt Jo 11:43-44\x* \p \v 17 Anis epes saliꞌ sati Jisas nogofala aman anamba nagagaꞌi Lasarus napani matmat nogosafel wapani. Eaꞌ saꞌipa hiasi ma basef ifimba Lasarasi. \v 18 Eaꞌ epes hiasi sameꞌ basefa Jisas nandaꞌ hiahaom banagami siꞌi God nandaꞌami. Eaꞌ deiꞌ safeꞌ satolona. \x * \xo 12:18 \xt Jo 11:48\x* \v 19 Eaꞌ amom Farisi mandaꞌipama maꞌi, “Maol afaꞌini ina laꞌifin, owaꞌ. Afaꞌ agof akafa. Piti amam nematawa hiasi safiꞌmai anen atona hiꞌalas.” \s1 Anis Grik saꞌi siti Jisas \p \v 20 Epes hiasi safeꞌ Jerusalem ama gwaꞌaisi isimba luꞌwasi sondaꞌ lotuma God. Eaꞌ anom Grik wapani mafeꞌ malomas. \x * \xo 12:20 \xt Jo 1:44; Lu 19:3, 23:8\x* \v 21 Anona aman alipunai Jisasi Filip anen Betsaidainai itap luꞌupa Galili. Amom Grik mafiꞌmai gwaꞌaisi isimba eaꞌ mafiꞌmai Filip maꞌipana maꞌi, “Dembinai, afaꞌ waꞌi uti Jisas.” \p \v 22 Filip nafeꞌ naꞌipa Andru, amom biam mafeꞌ maꞌipa Jisas. \x * \xo 12:22 \xt Jo 13:31-32; Jo 17:1\x* \v 23 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi aꞌ afiꞌi. Nogota atamba anis asasaꞌma agol aeꞌagili luꞌwagol. \x * \xo 12:23 \xt 1 Ko 15:36\x* \v 24 Aeꞌ aꞌipipa basef endilisifi, iꞌi olemb witimb owaꞌ bewa itap nomona, olemb ambamba bepe atifimb. Apaꞌ iꞌi bewa begewala itap nomon, daoꞌ ambamba ambetaga belo bil hiambi. \x * \xo 12:24 \xt Mt 16:25\x* \v 25 Epen ami okom mopoma ambal ananili atol niꞌi nihapilal tatalaꞌil, anaf ambal ananili higililal. Apaꞌ epen ami okom mopoma aeꞌ ma nesambala ambal ananili itap apaꞌe, anaf God aꞌ nofaꞌal lotanimai nepe andeandeꞌ lifilafi. \x * \xo 12:25 \xt Jo 14:3, 17:24\x* \v 26 Epen ami niꞌi nendaꞌ maol aeꞌanii, anin aꞌ nindaila aeꞌ. Mamahagoma aeꞌ egapoma, inimba nandaꞌ maola aeꞌi anin negapoma anamba. Eaꞌ epen ami nendaꞌ maol aeꞌanii, Ahame aeꞌanai atiasi nosaꞌma agol ananigili.\x * \xo 12:26 \xt Sam 6:3, 42:5; Mt 26:38\x* \s1 Anen nataga epen nogofaꞌ alop epesi atiasi sondolana lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai \p \v 27 Eaꞌ Jisas naꞌipas wapani naꞌi, “Deiꞌ opaf aeꞌafi bolalaf afataga aof. Aeꞌ basef owaꞌatina igaꞌif. Atiasi aeꞌ aꞌ iꞌi, ‘Ahame, inaꞌ liꞌamona akafimi amamba maꞌi mogatagama aeꞌ deiꞌi aꞌa?’ Owaꞌatin. Aeꞌ afiꞌi nogota ataꞌe ape itap apaꞌe ma maol inimba atin aeꞌ endaꞌana sehe egagaꞌ. \x * \xo 12:27 \xt Mt 3:17\x* \v 28 Ahame, inaꞌ nendaꞌama epes hiasi sogasaꞌma agol ineꞌigili luꞌwagol.” \p Eaꞌ anogol malogol gaꞌi gatagai heven gaꞌi, “Aeꞌ andaꞌama sogasaꞌma agol aeꞌagili gogataga luꞌwagol, owaꞌ atiasi endaꞌagol gotaga luꞌwagol wapani.”\x * \xo 12:28 \xt Ap 23:9\x* \p \v 29 Eaꞌ anis amam nematawa hiasi salutu sagameꞌ malogol agalembai saꞌi, “Owaꞌ, otaga diwala.” \p Apaꞌ anis saꞌi, “Anona ensel naꞌipana anif basef.”\x * \xo 12:29 \xt Jo 11:42\x* \p \v 30 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Malogol agalemba ina gaꞌi ma gogatopalopa aeꞌ, owaꞌ. Agalemba gaꞌi ma gogatopalopa ipaꞌ. \x * \xo 12:30 \xt Jo 9:39, 14:30\x* \v 31 Deiꞌ Ahame God aꞌ nawaloga wafa amam nematawa hiasi sagape itap apai eaꞌ natofa dembinai nugumafi itap apai. \x * \xo 12:31 \xt Jo 3:14\x* \v 32 Atiasi esis sendele il atin lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai ilifa atiasi ihindiꞌai esis amam nematawa hiasi sifiꞌmai aeꞌ hiꞌigalas.”\x * \xo 12:32 \xt Jo 18:32\x* \p \v 33 Jisas naꞌipas naꞌamba ma nigihimbaꞌmas sogogawa ufiaꞌw anen atiasi nogagaꞌakwi.\x * \xo 12:33 \xt Sam 89:4,36; Sam 110:4; Ais 9:7; Dan 7:14\x* \p \v 34 Eaꞌ esis sagwamana saꞌi, “Muꞌuli apeꞌini nagaꞌi naꞌamba naꞌi, Krais anen nogape lifilafi dondoli. Deiꞌ maina inaꞌ nagaꞌi, ‘Anen nataga epen nogofaꞌ alop epesi atiasi sogandolona lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai ilif?’ Dembinai nataga epen nogofaꞌ alop epesi, anen epen mamahonama?”\x * \xo 12:34 \xt Jo 7:33, 8:12; 1 Jo 2:10-11\x* \p \v 35 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Nogota ataꞌ bandata ma nagwapin nogalaꞌ nogalomepa. Deiꞌ ipaꞌ aꞌ pendafeꞌ hauguma. Naꞌamba owamb botagamepa. Epen ami negafeꞌ owambi, anin ina negawa anamba negafeꞌma, owaꞌ. \x * \xo 12:35 \xt Ef 5:8\x* \v 36 Aeꞌ ape siꞌi nagwapin ipeꞌini. Ipaꞌ pindahapifa nagwapin inimba ma pegataga awasi nagwapin nogogalaꞌi.” \p Jisas naꞌipas eaꞌ, nakwaha esis aꞌ nafeꞌ nandambahoꞌmas. \s1 Esis Juda hiasi owaꞌ sohapifa Jisasa \p \v 37 Jisas aꞌ nandaꞌ maol banagani hiani, siꞌi God nandaꞌani esis satilin. Apaꞌ esis ina sahapifana, owaꞌ. \x * \xo 12:37 \xt Ais 53:1; Ro 10:16\x* \v 38 Siꞌi basef ifimba fowaꞌ profet Aisaia nandaꞌafi fagaꞌias deiꞌ fataga fandawalap faꞌi, \q1 “Anaf epes ami sohapila basef afaꞌifi? Esis sogati banagami Godi esis mamahisa? Owaꞌatin.”\x * \xo 12:38 \xt Ais 6:10; Mt 13:15\x* \p \v 39-40 Esis ina laꞌifisa sogahapifa Jisas. Deiꞌ main, profet anamba Aisaia nandaꞌ anif basef Godi wapani fagaꞌias naꞌamba faꞌi, \q1 “Anen nandaꞌ naep asasipi apasoꞌas nandaꞌ ukup asasipi pasoꞌ ma ina atiasi sotologon eaꞌ ukup asasipi wapani ina atiasi sogawa ma sogambema nelelemba aeꞌ endaꞌas boꞌwes, owaꞌatin.”\x * \xo 12:39-40 \xt Ais 6:1\x* \p \v 41 Fowaꞌ Aisaia nati banagami mogogalaꞌi Jisasi eaꞌ naꞌias naꞌamba ma anen atona.\x * \xo 12:41 \xt Jo 7:48, 9:22\x* \p \v 42 Amom agufumi hiami aꞌ mahapifa Jisas. Apaꞌ owaꞌ, amom ombal bahama amom Farisi dembami. Eaꞌ amom ina mawalapa basef maꞌipasef alihif, owaꞌ. Ombal bahama amom Farisi mogaliꞌamonama ina ataꞌ moloma esis Juda mondaꞌ lotu wapani, owaꞌ. \x * \xo 12:42 \xt Jo 5:44\x* \v 43 Amom agufumi amamba ukup paꞌi esis aꞌowaꞌ ma sogasaꞌma agof amamugufi atogof luꞌwagof. Apaꞌ amom ina ukup paꞌi God nosaꞌma agof amamugufi, owaꞌatin.\x * \xo 12:43 \xt Mt 10:40\x* \s1 Basef Jisasi anaf fewaloga epes hiasi \p \v 44 Eaꞌ Jisas naꞌipas dindinip naꞌi, “Epen nigahapifa aeꞌi, anin ina nahapifa aeꞌ atowe, owaꞌ. Anin nahapifa anen nasapaꞌe agafiꞌii wapani. \x * \xo 12:44 \xt Jo 14:9\x* \v 45 Epen ami niti aeꞌ anin nati anen nasapaꞌe agafiꞌii wapani. \x * \xo 12:45 \xt Jo 8:12, 12:35\x* \v 46 Aeꞌ afiꞌi itap apaꞌe siꞌi anin nagwapin ama epen ami nigahapifai, anin ina aꞌ nepe owamb, owaꞌatin. \x * \xo 12:46 \xt Jo 3:17, 8:15\x* \v 47 Epen ami nemeꞌ basef aeꞌafi ma owaꞌ nihapifif nilifa, aeꞌ ina anaf ewaloga anin, owaꞌ. Deiꞌ main? Aeꞌ ina afiꞌi itap apaꞌe ma egawaloga epes sagape itapi, owaꞌatin. Aeꞌ afiꞌi ma iwambilas sogotanimai. \x * \xo 12:47 \xt Hi 4:12\x* \v 48 Epen ami negaseꞌe alafuga aeꞌi ma anin owaꞌ nihapifa aeꞌa, anaf anona dembinai jas aꞌ nowaloga anin. Nemaf afamba akutaifi basef ifimba atif aeꞌ agaꞌiefi ifimba fendaꞌ anin aꞌ fewawalogon. \v 49 Deiꞌ main? Aeꞌ ina aꞌi anif basefa okom aeꞌami atom magaꞌiefi, owaꞌ. Ahame aeꞌanai atona naꞌipi basef ifimba dindinipa igaꞌipasef. Eaꞌ anen nasapaꞌe afiꞌi aꞌif siꞌi okom ananimi magaꞌiefi. \x * \xo 12:49 \xt Jo 8:26,28\x* \v 50 Aeꞌ egawa basef ananifi fawalapa ambal namili ma ipaꞌ pegape andeandeꞌ lifilafi. Naꞌamba basef aeꞌ agaꞌipasafi eaꞌ ifimba atif siꞌi Ahame nagaꞌipiefi.” \c 13 \s1 Jisas nasaꞌopamam boꞌwagah alipumi ananimi siꞌi anona aman falafunai agol akanai nandaꞌam \p \v 1 Nemaf afamba luꞌwafi esis Juda sogaꞌ gwaꞌaisi isimba Pasova owaꞌ ataꞌ fetagaea. Jisas nogawa nogota ananitai aꞌ tataga ma nogakwaha itap apaꞌe nogafeꞌma Ahamana. Eaꞌ okom ananimi maimaila epes ananisi sagape itapi aꞌowaꞌ. Naꞌamba deiꞌ nihimbaꞌmasa okom ananimi luꞌwami magamagaila esisi. \x * \xo 13:1 \xt Lu 22:3; Jo 7:30, 12:23, 13:27, Jo 15:13; 1 Jo 3:16; Fl 2:8\x* \v 2 Eaꞌ wambomota anen naloma alipumi mape maꞌ gwaꞌaisi isimba. Eaꞌ Saimon nogamana Judas Keriotinai nalomam mape. Owaꞌ aman aunai Satan aꞌ naliꞌ nasoꞌma nomonas Judasi ma nefeꞌ nigihimbaꞌma boumi ma Jisas nogapoma. \x * \xo 13:2 \xt Jo 3:35, 16:28\x* \v 3 Eaꞌ Jisas nogawa Ahamana nandaꞌ anen banagona ma hiahaom hiami. Eaꞌ nogawa anen nape naloma God nafiꞌi eaꞌ atiasi aꞌ notanima nefeꞌmana wapani. \v 4 Eaꞌ nosafel natagwaha siot lautai ananitai nowahaꞌ anin taul. \v 5 Eaꞌ nakoloꞌ embel anis dis nafeꞌ notawa nasaꞌopamam boꞌwagah amom alipumi ananimi eaꞌ nandaꞌ taul alamba nogowahaꞌali nopatiꞌmamagah. \v 6 Nasaꞌopamagah nafeꞌ, natagama Saimon Pita. Owaꞌ Pita naꞌipana naꞌi, “Dembinai, negesaꞌopame boꞌwagah aeꞌagahi, owaꞌ.” \p \v 7 Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌi, “Inaꞌ owaꞌ negawa maol inimba aeꞌ deiꞌ endaꞌania. Apaꞌ anaf daoꞌ, inaꞌ negawan.” \p \v 8 Eaꞌ Pita naꞌipa Jisas naꞌi, “Owaꞌ. Inaꞌ owaꞌi nesaꞌopa boꞌwagah aeꞌagahia, owaꞌ.” \p Owaꞌ Jisas nagwamana naꞌi, “Iꞌi aeꞌ owaꞌ esaꞌopamena boꞌwagah ineꞌigahia, ina atiasi nepe alipunai aeꞌinai, owaꞌatin.” \p \v 9 Eaꞌ Saimon Pita nagwamana naꞌi, “Dembinai, ina negesaꞌopame boꞌwagah atagah, owaꞌ. Nesaꞌope hiꞌili lagof balaga wapani sotaga beꞌes.”\x * \xo 13:9 \xt Jo 15:3; Jo 6:64,70-71\x* \p \v 10 Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌi, “Epen ami nagasaꞌof eaꞌi, anin ina atiasi nesaꞌof wapani, owaꞌ. Anin boꞌwen eaꞌ. Ipaꞌ hipai ipaꞌ beꞌepa hililiꞌ, apaꞌ anona ipeꞌinai atotona ataꞌ owaꞌ boꞌona hililiꞌa.” \p \v 11 Deiꞌ main? Anen aꞌ nogawa ami atiasi nefeꞌ nigaꞌipa boumi ananimi ma nigihimbaꞌmama nogapomai. \p Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ hipai ambeꞌepa hililiꞌ, apaꞌ anona ipeꞌinai atotona ataꞌ owaꞌ buꞌunaia.” \p \v 12 Anen nasaꞌopamam boꞌwagah amamugahi eaꞌ, nala siot ananitai nafeꞌ natoma felefeleꞌma tebol. Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Ipaꞌ pegawa maol inimba aeꞌ andaꞌmepani aꞌa owaꞌ? \x * \xo 13:12 \xt Mt 23:8,10\x* \v 13 Ipaꞌ pefale tisa aꞌa Dembiwai, naꞌamba andeandeꞌ. Aeꞌ eaꞌ maꞌuwi, basef ifimba endilisifi atif. \x * \xo 13:13 \xt Mt 20:28; Lu 22:27\x* \v 14 Aeꞌ Dembiwai ipeꞌiwai a tisa ipeꞌiwai. Aeꞌ dokoꞌ asaꞌopa boꞌwagah ipeꞌigahi. Eaꞌ ipaꞌ wapani aꞌ pendasaꞌopa boꞌwagah ipeꞌigahi atona atin. \x * \xo 13:14 \xt Fl 2:5; Kl 3:13; 1 Pi 2:21\x* \v 15 Aeꞌ eaꞌ ihimbaꞌmepa waf afamba aeꞌafi. Ipaꞌ pendaꞌam naꞌamba atin siꞌi aeꞌ andaꞌam. \x * \xo 13:15 \xt Mt 10:24\x* \v 16 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa basef endilisifi atif. Epen inimba agol akani nandaꞌ maol dowadowafi, anin ina nape ilifa dembinai ananinai, owaꞌ. Eaꞌ anona dembinai nasapaꞌ anin nagafiꞌi, inimba ina nikilaꞌ dembinai anamba ananinai, owaꞌ.\x * \xo 13:16 \xt Mt 7:24, Je 1:25\x* \p \v 17 “Deiꞌ ipaꞌ pegawa waf afamba eaꞌ. Iꞌi pigiꞌmaf andeandeꞌ, daoꞌ a pendagala. \x * \xo 13:17 \xt Sam 41:9\x* \v 18 Aeꞌ basef ake ma ipaꞌ hipai pefeꞌ pewalapa basef pigaꞌipa boumi ma aeꞌ, owaꞌ. Aeꞌ egawepa andandepepa eaꞌ. Apaꞌ basef Godi fagail buk Baibeli atiasi fetaga endilisi ma anen nogawalapa aeꞌ ma boumii. Basef ifimba fagaꞌi naꞌamba faꞌi, ‘Aman anamba nogaꞌ gwaꞌaisi nugalumai atiasi nigi boꞌwaga egimugama nofaꞌasa aeꞌ.’\x * \xo 13:18 \xt Jo 14:29, 16:4\x* \p \v 19 “Aeꞌ deiꞌ ape aꞌipipa basef ifimba ma waf afamba ina deiꞌ fataga, ataꞌ owaꞌatin. Ama atiasi fetaga fendawalap, daoꞌ ipaꞌ pihapifa aeꞌ eaꞌ maꞌuwi. \x * \xo 13:19 \xt Mt 10:40\x* \v 20 Aeꞌ aꞌipipa basef endilisi, epen ami negasoꞌan nembel anin epen aeꞌ agasapaꞌani, anin naseꞌe nembel aeꞌ. Eaꞌ epen ami negaseꞌe nembel aeꞌi, anin nasoꞌana nembel Ahame aeꞌanai wapani nasapaꞌe agafiꞌii.”\x * \xo 13:20 \xt Jo 12:27\x* \s1 Atiasi Judas niꞌipa amom boumi ma Jisas nogapoma (Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lu 22:21-23) \p \v 21 Jisas naꞌipam basef ifimba eaꞌ, okom ananimi nimanim aꞌowaꞌ. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, anona afaꞌinai atiasi nefeꞌ nihimbaꞌma boumi ma aeꞌ egapoma.” \p \v 22 Eaꞌ alipumi ananimi mandaꞌ tima atin tol mape. Amom ina mogawa Jisas naꞌi ami.\x * \xo 13:22 \xt Jo 19:26, 20:2; Jo 21:7,20\x* \p \v 23 Aeꞌ alipuwai Jisasi, anen okom magamagailai ape felefeleꞌ ma anen. \v 24 Eaꞌ Saimon Pita nandaꞌ balaga naꞌipi naꞌi, “Inaꞌ haliꞌago anen naꞌi ami.” \p \v 25 Eaꞌ aeꞌ indikiꞌah afeꞌ felefeleꞌma Jisas ahaliꞌana aꞌi, “Dembinai, inaꞌ naꞌi ami?” \p \v 26 Jisas nagwame naꞌi, “Aeꞌ atiasi ila bret nembaꞌw egasoꞌanotai, aman anamba eaꞌ maꞌuna anen.” \p Eaꞌ nala bret nembaꞌw nasoꞌ Judas Keriotinai Saimon nogamana. \x * \xo 13:26 \xt Jo 13:2\x* \v 27 Eaꞌ ataꞌ nahapila bret atin, owaꞌ aman aunai Satan aꞌ nawisana nembel ananimbili nomon. \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Maol inaꞌ naꞌi nendaꞌani daꞌan kwafalis.” \p \v 28 Apaꞌ afaꞌ alipufai Jisasi wape wagaꞌ gwaꞌaisii, afaꞌ ina ogawa basef Jisasi kofagefa, owaꞌ. \x * \xo 13:28 \xt Jo 12:6\x* \v 29 Judas nugumafi otamba afaꞌimbai. Naꞌamba anom alipumi Jisasi ukup pandandaꞌ paꞌi Jisas naꞌipana ma nefeꞌ nogotala anis gwaꞌaisi ma nondaꞌ gwaꞌaisi isimba aꞌa naꞌipana naꞌi nosoꞌasa anemba otamba isimba kwahusi. \v 30 Eaꞌ Judas ataꞌ nahapila bret atin, nafeꞌ nawis andoꞌ kwafalis. Eaꞌ owamb akot atowafai.\x * \xo 13:30 \xt Jo 12:23\x* \s1 Muꞌuli dembinai Jisasi \p \v 31 Eaꞌ Judas ataꞌ nafeꞌ atin nagawis andoꞌi, Jisas naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ esis asosaꞌma agol aeꞌagili ataga epen egefaꞌ alop epesi luꞌwagol. Eaꞌ sosaꞌma agol Ahame Godi ma maol aeꞌ andaꞌani wapani. \x * \xo 13:31 \xt Jo 17:5\x* \v 32 Isimba atis Ahame God wapani nosaꞌma agol aeꞌagili luꞌwagol deiꞌ atefa maol anen nandaꞌani. \x * \xo 13:32 \xt Jo 7:33-34\x* \v 33 Ipaꞌ saꞌupai, aeꞌ elomepa ope nogota bandata aꞌ efeꞌ. Ipaꞌ atiasi pewandoꞌme apaꞌ ina atiasi petolowe, owaꞌ. Anamba aeꞌ egafeꞌma, ipaꞌ ina laꞌifipama atiasi pegafeꞌagono, owa. Basef ifimba atif fowaꞌ agaꞌipa amom Judafi, deiꞌ aꞌipipaef wapani. \x * \xo 13:33 \xt Jo 15:12,17; 1 Jo 3:23; 2 Jo 5\x* \v 34 Deiꞌ aseꞌepa muꞌuli aeꞌani dambaini ma ipaꞌ ukup pindaima atin siꞌi okom aeꞌami magamagaila ipaꞌ. Eaꞌ naꞌamba atin, ukup ipeꞌipi pindaima atin. \v 35 Iꞌi ukup ipeꞌipi pindaima atin, atiasi epes hiasi sogawa ipaꞌ alipipai aeꞌipai.”\x * \xo 13:35 \xt Jo 7:34; Jo 21:18-19\x* \s1 Jisas naꞌipama Pita atiasi nowaꞌ alafugama anen \r (Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lu 22:31-34) \p \v 36 Eaꞌ Saimon Pita nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, inaꞌ aꞌ nefeꞌ ani?” \p Jisas nagwamana naꞌi, “Anamba deiꞌ aeꞌ egafeꞌma, ina atiasi nigiꞌmi nefeꞌagono, owaꞌ. Apaꞌ anaf owagama daoꞌ, inaꞌ aꞌ nigiꞌmi nefoꞌo.” \p \v 37 Eaꞌ Pita nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, deiꞌ maina aeꞌ ina laꞌifiwi ma deiꞌ igagiꞌmina? Aeꞌ aꞌi ahoꞌma egaꞌ egalomena.” \p \v 38 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Inaꞌ naꞌi ahoꞌ endilisi ma negaꞌ negaloma aeꞌ aꞌamon? Aeꞌ aꞌipina endilisi, atiasi owamb ambaꞌe awata owaꞌ ataꞌ totaea, inaꞌ aꞌ nendahaliꞌmi niꞌias wanif niꞌi, ‘Aeꞌ owaꞌ egawa Jisasa.’” \c 14 \s1 Jisas anen siꞌi ufiaꞌw ma epes sogafeꞌma Ahamapa \p \v 1 Jisas naꞌipafa naꞌi, “Nelelemb ipeꞌilimbi ina besafel nimanilimb aꞌowaꞌ, owaꞌi. Ipaꞌ pindahapifa God, pihapifa aeꞌ wapani.\x * \xo 14:1 \xt Jo 14:27\x* \v 2 Ipat Ahame aeꞌanai alihinai satopaꞌ ilalef hielifi fape fandandapa. Iꞌi owaꞌai, fowaꞌ aeꞌ iꞌipipa. Apaꞌ owaꞌ, endilisi atis aeꞌ aꞌ efeꞌ endondomba wambel ipeꞌimbili. \x * \xo 14:2 \xt Jo 12:26, 17:4\x* \v 3 Aeꞌ iꞌi efeꞌma egandomba wambel ipeꞌimbilima owagama itanimai efaꞌepa pefeꞌ pepe pelome. Eaꞌ anamba aeꞌ egapoma, ipaꞌ wapani pepe anamba atogon pelome. \v 4 Eaꞌ ipaꞌ aꞌ pegawa ufiaꞌw aeꞌ igafeꞌakwi ma wambel ambalemba.” \p \v 5 Tomas nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, afaꞌ owaꞌ ogawaia inaꞌ nefeꞌ ani? Afaꞌ ina ogawa ufiaꞌw akwamba inaꞌ naꞌi negafeꞌakwi.”\x * \xo 14:5 \xt Jo 11:25; Ro 5:1-2; Hi 10:20\x* \p \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ atowe ufiaꞌw kofagewe ma basef endilisifi feloma ambal namili. Owaꞌ anin epen laꞌifina nefeꞌ negatagama Ahame anoꞌw ufiaꞌwa, owaꞌatin. Eaꞌ aeꞌ atowe. \x * \xo 14:6 \xt Jo 8:19\x* \v 7 Iꞌi ipaꞌ pegawa aeꞌ, Pegawa Ahame aeꞌanai wapani. Eaꞌ deiꞌ apatolona. Deiꞌ atef ipaꞌ patolona pegawana.” \p \v 8 Filip naꞌipana nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, inaꞌ himbaꞌmafa Ahamena ineꞌinai afaꞌ ma isimba eaꞌ sondahama afaꞌ.”\x * \xo 14:8 \xt Jo 12:45; Kl 1:15; Hi 1:3\x* \p \v 9 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Filip, nogota eaꞌ lautai ape agalomepa, inaꞌ owaꞌ ataꞌ negawa eaꞌ? Epen ami nagati aeꞌ eaꞌi, anin aꞌ nati Ahame aeꞌanai wapani. Deiꞌ maina inaꞌ ataꞌ nagaꞌi, aeꞌ igihimbaꞌmepa Ahame ipaꞌ?’ \x * \xo 14:9 \xt Jo 12:49, 14:24\x* \v 10 Inaꞌ nahapifa aeꞌ ma negawa aeꞌ aloma Ahame afaꞌ atotofa, aeꞌ ape anen, anen nape aeꞌ, aꞌa owaꞌ? Basef aeꞌ agasiꞌipafi, ifimba aeꞌ ina andaꞌef okom aeꞌami atom, owaꞌ. Ahame nape aeꞌ eaꞌ anen atona nandaꞌ maol ananini hiani. \x * \xo 14:10 \xt Jo 10:38, 14:20\x* \v 11 Ipaꞌ pindahapifa basef ifimba. Aeꞌ ape Ahame, Ahame nape aeꞌ. Iꞌi owaꞌma, ipaꞌ ukup pendapoma maol banagani hiani andaꞌani. Ipaꞌ piti maol inimba, pindahapifi.\x * \xo 14:11 \xt Mk 16:19-20\x* \p \v 12 “Basef endilisifi atif deiꞌ aꞌipipa. Epen ami nigahapifa aeꞌi, maol hiani deiꞌ andaꞌani, anin wapani atiasi nendaꞌan. Ama anaf nendaꞌ maol luꞌwani aꞌowaꞌ nikilaꞌ maol aeꞌani. Deiꞌ main? Aeꞌ efeꞌma Ahame. \x * \xo 14:12 \xt Mt 7:7; Jo 15:16\x* \v 13 Hiahawes hiasi ipaꞌ pendabeten pigahaliꞌanasa agol aeꞌagilii, atiasi aeꞌ indaꞌasi. Ama Ahame a nogofaꞌ agol luꞌwagilima maol aeꞌ Nogamana ananiwai atiasi indaꞌani. \v 14 Hiahawes ipaꞌ pigahaliꞌ aeꞌmasi ma agol aeꞌagili, pihapifi endilisi, daoꞌ atiasi indaꞌasi.\x * \xo 14:14 \xt Jo 15:10, 1 Jo 5:3\x* \s1 Jisas naꞌi atiasi nosapaꞌ Ambal buꞌunai Godi nifiꞌi \p \v 15 “Iꞌi ipaꞌ ukup piꞌi aeꞌ endilisi, daoꞌ ipaꞌ pindagiꞌma muꞌuli aeꞌani andeandeꞌ. \x * \xo 14:15 \xt Jo 14:26, 15:26; Jo 16:7\x* \v 16 Ama atiasi ihaliꞌ Ahame, ma nogasiꞌipai anona notopalopepa nogowaꞌ banagaipai. Anen nope nogaloma ipaꞌ lifilafi dondoli. \x * \xo 14:16 \xt Mt 10:20; Jo 16:13; Ro 8:26\x* \v 17 Anamba Ambal buꞌunai Godi nagaꞌi basef endilisifii. Esis amam nematawa sagaila waf itapafi ina atiasi sotolona sogawana sofaꞌana, owaꞌ. Apaꞌ ipaꞌ pegawana eaꞌ nape nalomepa, eaꞌ atiasi aꞌ nuwis nope nomon opalef ipeꞌilimbi. \x * \xo 14:17 \xt Jo 14:3\x* \v 18 Aeꞌ ina aꞌ ikwahipa tol pepe dowaf, siꞌi awasi isimba alifisi ahasas mamasas akasi, owaꞌatin. Atiasi aeꞌ igafiꞌmipai. \x * \xo 14:18 \xt Jo 16:16\x* \v 19 Nogota kwaiaꞌuta esis amam nematawa sagaila waf itapafii ina atiasi sotolowe wapani, owaꞌ. Apaꞌ ipaꞌ pigatolowai. Aeꞌ ape namowe ambal namili, eaꞌ naꞌamba atin ipaꞌ pepe namipa ambal namili wapani. \x * \xo 14:19 \xt Jo 17:21-23\x* \v 20 Ama nemaf afamba ipaꞌ apegawa aeꞌ ape Ahame, ape nomona ipaꞌ, ipaꞌ pape aeꞌ. \x * \xo 14:20 \xt Jo 15:10, 16:27\x* \v 21 Epen ami negefaꞌ muꞌuli aeꞌani nigiꞌmana nigailan andeandeꞌi, anin aꞌ okom maimaila aeꞌ endilisi. Atiasi Ahame aeꞌanai okom mila anin. Eaꞌ aeꞌ wapani okom mimilan anin eaꞌ etaga endawalapa anin alihiwi.”\x * \xo 14:21 \xt Ap 10:41-42\x* \p \v 22 Jisas naꞌias naꞌamba, eaꞌ anona Judas ina anamba Keriotinai, owaꞌ, anona daiana, naꞌipa Jisas naꞌi, “Dembinai, deiꞌ maina inaꞌ naꞌi nigihimbaꞌmafa inaꞌ netaga nendawalap alihinama afaꞌ, inaꞌ owaꞌ nihimbaꞌmasa inaꞌ alihinama esis sagaila waf itapafia?”\x * \xo 14:22 \xt Mt 18:20; Jo 13:34; 2 Ko 6:16; Ef 3:17\x* \p \v 23 Jisas nagwamana basef naꞌi, “Iꞌi epen okom mugaꞌi aeꞌ endilisii, anin atiasi nila basef aeꞌafi andeandeꞌ. Eaꞌ Ahame aeꞌanai atiasi okom mimila anin. Eaꞌ afaꞌ biafa ufiꞌmai anin ope oloman lifilafi. \x * \xo 14:23 \xt Jo 7:16\x* \v 24 Epen nandaiwaꞌma aeꞌ endilisii, anin ina atiasi nila basef aeꞌafi andeandeꞌ, owaꞌ. Eaꞌ basef ifimba ipaꞌ pagameꞌafi, ifimba ina aeꞌafi, owaꞌ. Ifimba basef Ahame Godi nasapaꞌe agafiꞌii. \v 25 Aeꞌ ataꞌ ape atapiwi alomepa aꞌipipa basef ifimba. \x * \xo 14:25 \xt Jo 14:16\x* \v 26 Apaꞌ anen notopalopepa ma nogowaꞌ banagaipai, anen Ambal buꞌunai Godi. Anamba Ahame atiasi nosapaꞌana nugafiꞌi agol aeꞌagili. Eaꞌ nowalipipa ma hiahawes hiasi, nosaꞌma nomonas ipeꞌisi ma ukup pegapoma basef hiafi wapani agasiꞌipafi. \x * \xo 14:26 \xt Jo 14:1, 16:33; Fl 4:7\x* \v 27 Aeꞌ aꞌi ikwahipa. Apaꞌ aeꞌ ina endaꞌepa ombal behepa ukup iwaiwanip pepe siꞌi amam nematawa sagaila waf itapafi sandaꞌas, owaꞌ. Aeꞌ aꞌ endaꞌepa pepe ukup awanep endilisi ma ukup ipeꞌipi ina atiasi pesafel awep, owaꞌ. Eaꞌ ina ombal mehepa, owaꞌ. \x * \xo 14:27 \xt Jo 14:3, 16:28; Jo 20:17; Lu 24:52\x* \v 28 Ipaꞌ pameꞌef eaꞌ basef ifimba agasiꞌipafi. Aeꞌ ikwahipa efeꞌ. Bola itanimaimipai. Iꞌi ipaꞌ ukup pila aeꞌ endilisi, eaꞌ ipaꞌ asonendahepa ma aeꞌ egafeꞌma Ahame. Deiꞌ main? Ahame anen dembinai nikilaꞌ aeꞌ. \x * \xo 14:28 \xt Jo 13:19\x* \v 29 Hiahawes isimba ina deiꞌ asataga, ataꞌ owaꞌ. Apaꞌ aeꞌ aliꞌ aꞌipipas eaꞌ ma nemaf afamba hiahawes isimba sogatagama ipaꞌ pegawas pigahapifa aeꞌ. \x * \xo 14:29 \xt Jo 12:31, 16:11; Ef 2:2\x* \v 30 Aeꞌ ina atiasi endaꞌ basef hiafi elomepa, aꞌowaꞌ. Deiꞌ main? Aman dembinai aunai nugumafi itap apaꞌii anamba deiꞌ aꞌ nafiꞌi. Anen ina atiasi laꞌifinama nondaꞌme anis maefah, owaꞌatin. \x * \xo 14:30 \xt Jo 10:18, 12:49; Mt 26:46\x* \v 31 Apaꞌ aeꞌ aꞌi esis amam nematawa sagaila waf itapafi sondogawa aeꞌ okom maimaila Ahame endilisi eaꞌ deiꞌ andaꞌas naꞌamba atin siꞌi anen nandaꞌipi. Naꞌamba deiꞌ afaꞌ aꞌ ofeꞌ. \c 15 \s1 Jisas anen siꞌi lawag siꞌiga endilisi \p \v 1 “Aeꞌ siꞌi lawag siꞌiga endilisi. Ahame aeꞌanai anen siꞌi ahama aof afamba sagawa lawah saꞌutip gwaꞌaipi pagailagahi. \x * \xo 15:1 \xt Mt 3:10\x* \v 2 Agof hiagufi saꞌutip owaꞌ pigailagufia, agwafomba Ahame natopaꞌagof nelefatagof. Apaꞌ anagof agof fail fogola gwaꞌaisii agwafomba anen nandombagof natopaꞌagof nahagasogof ama atiasi fogape boꞌogof fil fogola gwaꞌaisi hiasi andeandeꞌ. \x * \xo 15:2 \xt Jo 13:10\x* \v 3 Basef ifimba aeꞌ agasiꞌipafi fandaꞌepa pataga beꞌepa hililiꞌ eaꞌ. \x * \xo 15:3 \xt Jo 6:56\x* \v 4 Ipaꞌ pendape aeꞌ siꞌi aeꞌ agape ipaꞌ. Iꞌi agof atogof wafiguf, ina atiasi saꞌutip pilagof, owaꞌ. Iꞌi agof owaꞌ fondala sisihiguf lawag siꞌigaea, afof ina atiasi folo andeandeꞌ, fil fola gwaꞌaisi, owaꞌ. Eaꞌ naꞌamba atin siꞌi ipaꞌ. Iꞌi ipaꞌ owaꞌ pepe peloma aeꞌa, ipaꞌ wapani ina atiasi pela anis gwaꞌaisi, owaꞌatin. \x * \xo 15:4 \xt Jo 15:16; 2 Ko 3:5\x* \v 5 Aeꞌ siꞌi lawag siꞌiga. Ipaꞌ siꞌi agofugama. Epen negape aeꞌi ma aeꞌ egape anini, atiasi negela gwaꞌaisi hiasii. Iꞌi ipaꞌ pekwaha aeꞌ, ipaꞌ atipa ina atiasi pendaꞌ anis maefah, owaꞌatin.\x * \xo 15:5 \xt Mt 7:19, 13:42\x* \p \v 6 “Iꞌi anin epen owaꞌ nepe aeꞌa, atiasi esis siliꞌamonan siꞌi sagatopaꞌ agof namugufi ma aliguf. Ama satamagof sowaꞌaniagof a sogaofagof nif. \x * \xo 15:6 \xt Mt 7:7\x* \v 7 Iꞌi ipaꞌ pepe aeꞌ ma basef aeꞌafi fepe nomona ipaꞌ, ipaꞌ pihaliꞌ aeꞌ ma basef maif pendahama ukup ipeꞌipi pagaꞌias, daoꞌ atiasi hiahawes isimba sotagamepa naꞌamba atin. \x * \xo 15:7 \xt Mt 5:16\x* \v 8 Iꞌi ipaꞌ pela gwaꞌaisi hiasi, Ahame aeꞌanai nofaꞌ agol luꞌwagili. Ama atiasi pegataga alipipai aeꞌipai. \v 9 Ahame okom maimaila aeꞌ, eaꞌ naꞌamba atin aeꞌ okom maimailipa. Dondol ipaꞌ pendape okom aeꞌami laꞌafima ma pegegawa okom aeꞌami peleleꞌ mailipa aꞌowaꞌ. \x * \xo 15:9 \xt Jo 14:15; 1 Jo 2:5\x* \v 10 Iꞌi ipaꞌ pila muꞌuli aeꞌani andeandeꞌ, atiasi apepe okom aeꞌami laꞌafima nomon siꞌi aeꞌ agaila muꞌuli ahamai andeandeꞌma agape okom ananimi laꞌafima nomon. \x * \xo 15:10 \xt Jo 17:13\x* \v 11 Aeꞌ aꞌipipa basef ifimba ma aꞌi dagala aeꞌani inimba nepe nelomepa aeꞌ dagala ipeꞌini aꞌ nepe siꞌina nelelemb ipeꞌilimbi. \x * \xo 15:11 \xt Jo 13:34\x* \v 12 Muꞌuli aeꞌani inimba. Ipaꞌ ukup pindaima atina sahin owan ipeꞌisi endilisi siꞌi aeꞌ okom magamagailipa. \x * \xo 15:12 \xt Jo 10:11; 1 Jo 3:16\x* \v 13 Iꞌi anin epen nekwaha ambal ananili atol negaꞌ netopalopa esis alipisi atis, waf afambai afikilaꞌ waf afamba anin epen daian nandaꞌafi. \x * \xo 15:13 \xt Mt 12:50\x* \v 14 Ipaꞌ pila muꞌuli agaꞌipipani andeandeꞌ, daoꞌ ipaꞌ alipipai aeꞌipai. \v 15 Epen agol akani dembinai ananinai ina naꞌipan basef alihifa maol anen nandaꞌani, owaꞌatin. Apaꞌ aeꞌ aꞌipipa basef hiafi Ahame aeꞌanai nagaꞌipiefi. Naꞌamba deiꞌ aeꞌ ina efalepa epes falafipai agof akipai, owaꞌ. Aeꞌ efalepa alipipai. \v 16 Ipaꞌ ina paliꞌ pandandepa aeꞌ ipeꞌiwai, owaꞌ. Aeꞌ aliꞌ andandepepa eaꞌ aeꞌipai. Eaꞌ andaꞌepa pandaꞌ maol buꞌwani. Ama pefeꞌ pendaꞌ maol buꞌwani siꞌi lawah hogola gwaꞌaisi ma maol buꞌwani ipeꞌini negape andeandeꞌ. Ama iꞌi ipaꞌ pendabeten pihaliꞌ Ahame ma anis hiahawesa agol aeꞌigili, anen nogasiꞌipasi. \x * \xo 15:16 \xt Jo 13:34\x* \v 17 Aeꞌ aseꞌepa muꞌuli ipaꞌ naꞌamba. Ipaꞌ ukup pindandaima atin endilisi ma sahin owan ipeꞌisi.\x * \xo 15:17 \xt Mt 10:22; 1 Jo 3:13\x* \s1 Atiasi epes sagaila waf itapafi sofala alipisi Jisasi bousi \p \v 18 “Iꞌi esis amam nematawa sagaila waf itapafi siꞌi sofala ipaꞌ boupai daoꞌ, ipaꞌ pendegawa esis fowaꞌ saliꞌ sofala aeꞌ bouwai. \x * \xo 15:18 \xt 1 Jo 4:5; Jo 17:14\x* \v 19 Iꞌi aꞌ endilisi ipaꞌ epes itapipaiai, esis sagaila waf itapafi aꞌ ukup pipilipa siꞌi ipaꞌ miniꞌap asasipai atipa. Apaꞌ owaꞌ, ipaꞌ ina epes itap apaꞌipai, owaꞌatin. Aeꞌ esaheꞌepa eaꞌ ma pegakwaha waf itapafi. Eaꞌ deiꞌ esis sagaila waf itapafi sofalepa boupai.\x * \xo 15:19 \xt Jo 13:16\x* \p \v 20 “Ipaꞌ ukup pendapoma basef ifimba aeꞌ agasiꞌipafi andeandeꞌ. Epen inimba agol akani nandaꞌ maol dowadowafi, anin ina nape ilifa dembinai ananinai, owaꞌ. Aeꞌ eaꞌ saliꞌ sandaꞌme waf awafi, eaꞌ atiasi esis sondaꞌmepa waf awafi, sondaꞌepa awepa wapani. Esis iꞌi sigiꞌma basef aeꞌafiai, daoꞌ atiasi esis sigiꞌma basef ipeꞌifi wapani. Owaꞌ, owaꞌatin. \x * \xo 15:20 \xt Mt 5:11; Mk 13:13\x* \v 21 Esis ina sogawa Ahame nasapaꞌe agafiꞌii, owaꞌ. Ipaꞌ ukup pagapoma agol aeꞌagili, eaꞌ aeꞌipai. Eaꞌ esis sagaila waf esis itapafi asondaꞌ hiahaom awami hiami ma ipaꞌ. \v 22 Iꞌi endilisi aeꞌ owaꞌ ifiꞌi iꞌipasa basef ifimba ai, esis waf awafi akas. Apaꞌ owaꞌ, owaꞌatin. Deiꞌ esis owaꞌ anoꞌw ufiaꞌwa sogombahoꞌ waf awafi asasifia, owaꞌatin. \x * \xo 15:22 \xt Lu 10:16\x* \v 23 Epen negefala aeꞌ bouwai, anin nefala Ahame aeꞌanai bounai wapani. \x * \xo 15:23 \xt Jo 9:41, 14:11\x* \v 24 Esis sagaila waf itapafi ina sati anona aman nandaꞌ maol nandahama maol aeꞌ andaꞌani, owaꞌ. Iꞌi endilisi aeꞌ owaꞌ endaꞌ maol inimbaea, esis waf awafi akas. Apaꞌ deiꞌ sati maol banagani aeꞌani eaꞌ, owaꞌ, asowaꞌ alafugaha aeꞌ ukup awepa aeꞌ aloma Ahame aeꞌanai wapani. \x * \xo 15:24 \xt Sam 35:19, 69:4\x* \v 25 Apaꞌ waf afamba asasifi afamba eaꞌ fafeꞌ dondoꞌma anif basef ifimba fagail muꞌuli esis Judai faꞌi, ‘Esis ukup awepa aeꞌ dowadowaf. Aeꞌ basef kofagefa ake.’\x * \xo 15:25 \xt Jo 14:26\x* \p \v 26 “Apaꞌ anen natopalopepa nogowaꞌ banagaipai, anen napani naloma Ahame. Eaꞌ aeꞌ esapaꞌana nifiꞌmai ipaꞌ. Anen Ambal buꞌunai nawalapa basef nagaꞌi endilisii. Anamba nafiꞌi ma nogawalapa basefa aeꞌ. \x * \xo 15:26 \xt Lu 1:2; Ap 1:8,21-22\x* \v 27 Eaꞌ ipaꞌ wapani atiasi piꞌi basef pewalapefa esis. Deiꞌ main, ipaꞌ fowaꞌ dambadamba pati asefela maol andaꞌan paloma pape atapipa pafiꞌi pataga deiꞌ.” \c 16 \p \v 1 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapani naꞌi, “Aeꞌ deiꞌ aꞌipipa basef ifimba hiꞌalef eaꞌ ma ipaꞌ ina pekwaha pagahapifa aeꞌ, owaꞌi. \x * \xo 16:1 \xt Mt 24:9; Lu 6:22; Jo 9:22\x* \v 2 Atiasi esis siliꞌamonipai ifagw esis Juda sandakolasugwi. Anef nemaf atiasi fegataga ma epes ami sehepa pegagaꞌ, esis atiasi ukup pendandaꞌ siꞌi sandaꞌ maol fasini Godi. Apaꞌ owaꞌatin. \x * \xo 16:2 \xt Jo 15:21\x* \v 3 Fowaꞌ esis ina sogawa Ahame naloma aeꞌ wapani, owa. Naꞌamba esis atiasi sondaꞌ waf afambai. \x * \xo 16:3 \xt Jo 13:19\x* \v 4 Apaꞌ deiꞌ aꞌipipa eaꞌ ma hiahawes isimba. Ama nogota atiasi togataga ma esis sondaꞌepa naꞌamba, ipaꞌ ukup pendandaꞌma basef ifimba deiꞌ agaꞌipipafi.\x * \xo 16:4 \xt Jo 7:33, 13:36\x* \s1 Maol Ambal buꞌunai Godi \p \v 5 “Fowaꞌ aeꞌ ape agalomepa aeꞌ ina aꞌipipa ma hiahawes isimba, owaꞌ. Apaꞌ deiꞌ eaꞌ efeꞌma anen anamba nasapaꞌe agafiꞌii. Ina anona aman ipeꞌinai nahaliꞌi naꞌi, ‘Inaꞌ nefeꞌ ani?’ Owaꞌatin. \v 6 Aeꞌ andaꞌ basef ifimba eaꞌ ma ipaꞌ. Eaꞌ deiꞌ nelelemb ipeꞌilimbi nimanilimb aꞌowaꞌ. \x * \xo 16:6 \xt Jo 14:16\x* \v 7 Apaꞌ aeꞌ aꞌipipa basef endilisifi. Aeꞌ ekwahipa efeꞌ ma etopalopepa pegape andeandeꞌ. Iꞌi aeꞌ owaꞌ ma igafeꞌai, deiꞌ Spirit Ambal Godi Nogowaꞌ banagaipai, ina atiasi nifiꞌmai ipaꞌ, owaꞌatin. Apaꞌ iꞌi aeꞌ egafeꞌ, daoꞌ, atiasi esapaꞌana nifiꞌmai ipaꞌ. \v 8 Nemaf afamba nugafiꞌi, aꞌ nihimbaꞌma esis amam nematawa sagaila waf itapafi ma sogogawa basef kofagefa ma waf wanifif afamba. Waf awafi feloma waf usiꞌifi feloma basefa God nondakotimas. \x * \xo 16:8 \xt Jo 3:18\x* \v 9 Waf awafi kofagefa asasifi naꞌamba. Esis ina sohapifa aeꞌ, owaꞌatin. \x * \xo 16:9 \xt Ap 5:31; Ro 4:25\x* \v 10 Waf kofagefa usiꞌifi naꞌamba. Aeꞌ efeꞌma Ahame eaꞌ atiasi ipaꞌ ina petolowe wapani, owaꞌ. \x * \xo 16:10 \xt Jo 12:31\x* \v 11 Basef kofagefa ma kot ifimba. Aman dembinai aunai ma epes sagape itap apaꞌi, anen eaꞌ gasopana ma kot atamba ma basef luꞌwafi God deiꞌ nandaꞌmanatai.\x * \xo 16:11 \xt 1 Ko 3:1-2\x* \p \v 12 Aeꞌ basef hiafi aꞌowaꞌ ma aꞌi igaꞌipipafi, apaꞌ ipaꞌ ina laꞌifipama pegefaꞌef deiꞌ, owaꞌ. \x * \xo 16:12 \xt Jo 14:26; 1 Jo 2:27\x* \v 13 Nemaf afamba Spirit Ambal Godi nagaꞌi basef endilisifii nugafiꞌi, aꞌ nisindiꞌamonepa ma basef hiafi endilisifi. Anen ina aꞌ nowalapa basef nomonas ananisi atis, owaꞌatin. Basef nagameꞌef eaꞌi, ifimba atif nowalapef niꞌif. Ama atiasi nogaꞌipipa hiahaom amamba maꞌi anaf migiꞌ mogatagai. \v 14 Eaꞌ nofaꞌ basef aeꞌafi nowalapefa ipaꞌ ma nogowalapa agol aeꞌagili. \v 15 Hiahaom hiami, amamba aeꞌami. Eaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌias aꞌi. Atiasi nofaꞌ basef aeꞌafi niꞌif nowalapefa ipaꞌ.\x * \xo 16:15 \xt Jo 14:19\x* \s1 Ukup iwaiwanipi atiasi petaga dagalaip \p \v 16 “Nogota kwaiaꞌuta ipaꞌ ina atiasi petolowe wapani, owaꞌ. Ama nogota bandata kwasakwasala owaꞌ, ipaꞌ apetelowe wapani.” \p \v 17 Anom alipumi ananimi, amom atom mandaꞌipama maꞌi naꞌamba maꞌi, “Basef maif kofagefa ifimba anen nagaꞌipafaef afaꞌi? Anen naꞌi, nogota kwaiaꞌuta, afaꞌ ina atiasi otolona, ma main owaꞌ, aꞌ otolona wapani. Naꞌi nogafeꞌma ahamana. Afaꞌ ina ogawa basef ifimba kofagefa, owaꞌ.” \p \v 18 Eaꞌ amom maꞌias wapani maꞌi, “Nogota atamba kwaiaꞌuta anen nagaꞌiatai, isimba hiahawes mais? Afaꞌ ina ogawa basef ifimba nagaꞌif naꞌambai, owaꞌ.” \p \v 19 Owaꞌ Jisas aꞌ nogawa amom maꞌi mogahaliꞌana, eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Aꞌi ipaꞌ pandahaliꞌma basef ifimba kofagefa aeꞌ agaꞌiefi. Aeꞌ agaꞌif naꞌamba. Nogota kwaiaꞌuta atiasi ipaꞌ ina petolowe, owaꞌ. Ama owaꞌ nogota laota kwasakwasala, owaꞌ a petolowe wapani. \v 20 Endilisi atis aeꞌ aꞌipipa. Ipaꞌ atiasi pelef mehip aꞌowaꞌ eaꞌ pelef pindiwagef endilisi. Apaꞌ esis amam nematawa sagaila waf itapafi atiasi sondagala. Apaꞌ ipaꞌ aꞌ nelelemb nimanilimb. Owaꞌ, owaꞌatin. Nelelemb ipeꞌilimbi nimanilimbi atiasi bendambema betaga pendagala endilisi. \x * \xo 16:20 \xt Ais 26:17\x* \v 21 Nemataꞌw opafuꞌwi ma kwaꞌi kogola awanii akoꞌw kwameꞌ akafimi kogawa nogota akwaꞌuta ma kogola awani atataga. Naꞌamba opaf akwaꞌufi aꞌ nimanif. Akoꞌw kolana eaꞌ, akoꞌw ina ataꞌ okom mandandaꞌma akafimi amamba wapani, owaꞌatin. Akoꞌw eaꞌ kwandagala atin kwapoma awani nataga nape itap eaꞌ. \x * \xo 16:21 \xt Ais 66:14\x* \v 22 Ipaꞌ naꞌamba atin, deiꞌ ipaꞌ nelelemb nimanilimb. Atiasi aeꞌ itilipa wapani, owaꞌ nelelemb ipeꞌilimbi asonohalemb. Ina anin epen laꞌifina negalamona dagala inimba ipeꞌini, owaꞌatin. \x * \xo 16:22 \xt Mt 7:7\x* \v 23 Atiasi nemaf afamba ipaꞌ ina pihaliꞌi ma anin mae atitin, owaꞌ. Apaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌipipa basef endilisifi ipaꞌ. Iꞌi ipaꞌ pihaliꞌ Ahame ma maefah maisa agol aeꞌagili daoꞌ, atiasi neseꞌepas. \x * \xo 16:23 \xt Jo 15:11\x* \v 24 Fowaꞌ ipaꞌ ina pahaliꞌi ma pegefaꞌ anis maefaha agol aeꞌagili, owaꞌ. Deiꞌ pihaliꞌimas, atiasi pegefaꞌasi ma nelelemb ipeꞌilimbi asonogahepa endilisi.\x * \xo 16:24 \xt Jo 10:6\x* \s1 Jisas aꞌ nikilaꞌ waf itapafi eaꞌ \p \v 25 “Aeꞌ deiꞌ andaꞌ basef ifimba waminif atina ipaꞌ. Apaꞌ aeꞌ ina atiasi ataꞌ iꞌipipa basef waminif atin, owaꞌ. Nemaf afamba aeꞌ ewalapef alihif iꞌipipaef ipaꞌ ma Ahame. \v 26 Ama nemaf afamba atiasi ipaꞌ pihaliꞌ Ahame ma agol aeꞌagili. Aeꞌ ina ataꞌ iꞌipipa naꞌamba iꞌi aeꞌ atowe atiasi ihaliꞌana ma nogatopalopepa, owaꞌatin. \x * \xo 16:26 \xt Jo 14:21,23\x* \v 27 Ahame atona okom maimailipa aꞌowaꞌ. Deiꞌ main, ipaꞌ ukup paipaila aeꞌ aꞌowaꞌ, eaꞌ ipaꞌ pahapifi pegawa aeꞌ ape aloma God afiꞌi. \v 28 Fowaꞌ aeꞌ ape aloma Ahame eaꞌ akwahona afiꞌi itap apaꞌe eaꞌ. Deiꞌ aeꞌ aꞌi ekwaha itap aꞌ itanima efeꞌma anen.” \p \v 29 Alipumi ananimi maꞌi, “Ahoꞌ, deiꞌ inaꞌ naꞌipafas alihis, ina ataꞌ naꞌi basef waminif atin, owaꞌ. \x * \xo 16:29 \xt Jo 2:25\x* \v 30 Deiꞌ afaꞌ ogawa ina ataꞌ nape nasasa anin epen nihaliꞌina niliꞌ, owaꞌatin. Inaꞌ negawa hiahaom hiami eaꞌ. Isimba atis deiꞌ afaꞌ wahapifa inaꞌ nape naloma God nafiꞌi.” \p \v 31 Jisas nagwamam basef naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ deiꞌ pahapifa aeꞌ aꞌamon? \x * \xo 16:31 \xt Mt 26:31,56; Jo 8:29\x* \v 32 Ipaꞌ pemeꞌ. Deiꞌ nogota eaꞌ felefeleꞌ, ahoꞌ atataga eaꞌ ma atiasi sotofa ipaꞌ hipai atona biana pefeꞌ walemb ipeꞌilimbi. Eaꞌ pekwaha aeꞌ atowe epe. Apaꞌ ina aeꞌ atowe epe, owaꞌatin. Ahame nape nalome. \x * \xo 16:32 \xt Jo 14:27; Ro 5:1; 2 Ti 3:12; 1 Jo 5:4\x* \v 33 Aeꞌ aꞌi atiasi ipaꞌ pepe pelome nelelemb pepe saꞌombel. Eaꞌ deiꞌ aꞌipipa basef ifimba. Itap apaꞌe ipaꞌ atiasi pemeꞌ nelelemb nimanilimb. Apaꞌ nelelemb ipeꞌilimbi atiasi ambetaga banagelemb. Deiꞌ main, aeꞌ atalogofa waf itapafi a ikilaꞌaf eaꞌ.” \c 17 \s1 Jisas nandabeten natopalopa alipumi ananimi \p \v 1 Jisas naꞌi basef naꞌamba ma eaꞌ, aꞌ naniga nati heven nandabeten naꞌi, “Ahame, nogota atataga eaꞌ. Inaꞌ neseꞌe agol luꞌwagili aeꞌ Nogamena ineꞌiwai, ma atiasi laꞌifiwi ma egasaꞌma agol ineꞌigili luꞌwagol. \x * \xo 17:1 \xt Mt 11:27; Jo 11:41, 12:23\x* \v 2 Deiꞌ main? Inaꞌ nesaheꞌe eaꞌ ma epe Dembiwai iliꞌma epes hiꞌigalas egasoꞌas ambal namili epes isimba hiasi inaꞌ nagasiꞌiesi. Ambal alamba sogape andeandeꞌ lifilafi dondoli. \x * \xo 17:2 \xt 1 Jo 5:20\x* \v 3 Ambal lagape andeandeꞌ lifilafii kofagefa ifimba. Esis sogawa inaꞌ atina God endilisinai, sogawa endilisi aeꞌ Jisas Krais, inaꞌ nasapaꞌe agafiꞌii.\x * \xo 17:3 \xt Jo 4:34\x* \p \v 4 “Maol inimba inaꞌ nasapaꞌe afiꞌi ma endaꞌani, aeꞌ andaꞌan ambifan eaꞌ. Eaꞌ deiꞌ asaꞌma agol ineꞌigili luꞌwagola nogohnaep esis amam nematawa itapasi. \x * \xo 17:4 \xt Jo 1:1, 17:24\x* \v 5 Ahame, fowaꞌ itap owaꞌ ataꞌ pitagaia aeꞌ ape alomena efaꞌ agol luꞌwagili eaꞌ. Deiꞌ nendaseꞌe agol agalemba luꞌwagili siꞌi fowaꞌ. \v 6 Aeꞌ awalapa agol ineꞌigili eaꞌ aꞌipa esis epes isimba inaꞌ nagaseꞌeas aeꞌi ma itap apaꞌe. Isimba epes ineꞌisi nagaseꞌeas aeꞌ eaꞌi. Esis saila basef ineꞌifi andeandeꞌ. \v 7 Deiꞌ asogawa hiahaom hiami inaꞌ nagaseꞌeam aeꞌ eaꞌi, amamba mafiꞌi inaꞌ atina. \x * \xo 17:7 \xt Jo 16:30\x* \v 8 Basef hiafi inaꞌ nagaseꞌef eaꞌi, ifimba aeꞌ aꞌipasef eaꞌ, sofaꞌefa sogogawa endilisi fowaꞌ aeꞌ ape alomena afiꞌi. Eaꞌ sahapila basef ifimba inaꞌ nasapaꞌe agafiꞌii.\x * \xo 17:8 \xt Jo 6:37,44\x* \p \v 9 “Deiꞌ aeꞌ andabetena egatopalopa isimba. Aeꞌ ina andabetena egatopalopa esis amam nematawa sagaila waf itapafi, owaꞌ. Aeꞌ andaꞌ betena egatopalopa isimba inaꞌ nagaseꞌeas aeꞌi. Deiꞌ main? Isimba esis ineꞌisi siꞌisi. \x * \xo 17:9 \xt Jo 16:15\x* \v 10 Eaꞌ epes aeꞌasi, isimba ineꞌisi. Epes hiasi ineꞌisi hiꞌilas isimba aeꞌasi. Eaꞌ esis sasaꞌma agol aeꞌagili. \x * \xo 17:10 \xt Jo 10:30, 17:21\x* \v 11 Deiꞌ aeꞌ ina ataꞌ epe itap apaꞌe wapani, owaꞌ. Apaꞌ esis sope itap apaꞌe. Aeꞌ eaꞌ efeꞌmago inaꞌ. Ahame beꞌena hililiꞌi, inaꞌ nimafi esisa atiasi sogape banagesa banagami ineꞌimi, banagami amamba inaꞌ eaꞌ nagaseꞌeam aeꞌi. Ma esis sogape wambota atotota siꞌi afaꞌ biafa wagape atotofa. \x * \xo 17:11 \xt Jo 6:39, 13:18; Jo 18:9\x* \v 12 Nogota atamba aeꞌ ape agaloma esis, aeꞌ imafias sape banagami ineꞌimi, banagami amamba inaꞌ eaꞌ nagaseꞌeam aeꞌi. Aeꞌ imafias andeandeꞌ eaꞌ ina anin atitin higilalan, owaꞌ. Aman higiligalanai, eaꞌ anen atona atiasi nogafeꞌ wambel awambili, ma basef ineꞌifi fagail buk Baibeli fetaga endilisi fendawalap. \x * \xo 17:12 \xt Jo 15:11\x* \v 13 Aeꞌ deiꞌ ataꞌ ape itap apaꞌe aꞌi basef ifimba ma dagala aeꞌani negape siꞌina nelelemb asasilimbi. Eaꞌ deiꞌ aꞌ efeꞌmago inaꞌ.\x * \xo 17:13 \xt Jo 15:19\x* \p \v 14 “Basef ineꞌifi, aeꞌ asoꞌasef eaꞌ. Esis amam nematawa asofala esis bousi sandaꞌas awes. Deiꞌ main? Esis ina sagiꞌma waf itap apaꞌifi siꞌi aeꞌ wapani ina itap apaꞌiwai, owaꞌ. \x * \xo 17:14 \xt Mt 6:13; 2 Te 3:3; 1 Jo 5:18\x* \v 15 Aeꞌ ina andabeten ahaliꞌina ma negelefata esis itap apaꞌe, owaꞌatin. Aeꞌ andabetena inaꞌ nigimafiasa aman aunai ina nohambombagas, owaꞌatin. \v 16 Esis ina sagiꞌma waf itap apaꞌifi siꞌi aeꞌ wapani ina itap apaꞌiwai, owaꞌ. \v 17 Basef ineꞌifi ifimba endilisifi. Inaꞌ nendaꞌ esis sondataga ineꞌisi atis boꞌwes hililiꞌma basef ifimba. \x * \xo 17:17 \xt Jo 20:21\x* \v 18 Fowaꞌ inaꞌ nasapaꞌe afiꞌi ape laꞌafena esis amam nematawa sagaila waf itapafi. Deiꞌ naꞌamba atin aeꞌ wapani eaꞌ asapaꞌ esis aeꞌasi sofeꞌ laꞌafena esis isimba itapasi. \x * \xo 17:18 \xt Hi 10:10\x* \v 19 Aeꞌ aseꞌena aeꞌ inaꞌ eaꞌ ineꞌiwai atowe ma etopalopa esis wapani sogataga boꞌwes hililiꞌ ineꞌisi atis. \s1 Jisas nandabetena epes hiasi anaf sogahapifa anini \p \v 20 “Apaꞌ aeꞌ ina andabetena egatopalopa esis isimba atis, owaꞌatin. Aeꞌ andabetena egatopalopa epes isimba anaf sogameꞌ basefa esisi ma sogahapifa aeꞌi. \x * \xo 17:20 \xt Jo 4:11; Ga 3:28\x* \v 21 Ahame, aeꞌ andabetena esis isimba hiasi asondape ukup atifip siꞌi inaꞌ Ahame nape nagalome a aeꞌ ape agalomena. Eaꞌ naꞌamba atin, andaꞌ betena esis sogape afaꞌ biafa. Ama amam nematawa sagaila waf itapafi sogahapifa inaꞌ atina aꞌ nasapaꞌe agafiꞌii. \x * \xo 17:21 \xt Ap 4:32\x* \v 22 Fowaꞌ inaꞌ nasaꞌma agol aeꞌagili luꞌwagol eaꞌ deiꞌ asaꞌma agof asasigufi luꞌwagofa sogape nembel atotombel siꞌi afaꞌ biafa wagape. \v 23 Inaꞌ nape nalome a aeꞌ anaf epe eloma esis, aeꞌ, eaꞌ naꞌamba atin aeꞌ okom maꞌi esis asondataga nembel atotombel endilisi. Ama esis amam nematawa itapasi sogogawa inaꞌ nasapaꞌe afiꞌi, eaꞌ inaꞌ okom maimailas aꞌowaꞌ siꞌi okom magamagaila aeꞌ aꞌowaꞌ.\x * \xo 17:23 \xt Jo 12:26, 17:5\x* \p \v 24 “Ahame, aeꞌ okom maꞌi esis amam nematawa inaꞌ nagaseꞌeas aeꞌi sope solome wambel ambalemba. Aeꞌ okom maꞌi esis siti hiahaom banagami fasimi mogogalaꞌi aeꞌami, mogogalaꞌi amamba inaꞌ nagaseꞌeam aeꞌi. Fowaꞌ itap ataꞌ owaꞌ petagaea, nogota atamba inaꞌ okom maila aeꞌ. Eaꞌ naseꞌe mogogalaꞌi amamba. \x * \xo 17:24 \xt Jo 8:55\x* \v 25 Ahame usiꞌinai hililiꞌi, esis amam nematawa sagaila waf itapafi ina sogawa inaꞌ. Apaꞌ aeꞌ egawena. Eaꞌ esis isimba alipisi sogawa inaꞌ nasapaꞌe afiꞌi. \v 26 Aeꞌ aꞌ awalapa agol ineꞌigili ma esis. Eaꞌ aeꞌ atiasi endawalapagol atin atapigil. Ama esis sogofaꞌ waf afamba ukup pindaima atinafi ma anis daindaias wapani siꞌi inaꞌ okom magamagaila aeꞌ ma aeꞌ egape nomona esis.” \c 18 \s1 Judas nihimbaꞌmama Jisas amom boumi \r (Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lu 22:47-53) \p \v 1 Jisas nandabeten nahaliꞌ Ahamana eaꞌ, naloma alipumi ananimi aꞌ mafeꞌ mowala mambo walemb Kidron fisanamb lawah oliv hogotaoma. Naoꞌwam mafeꞌ anamba. \x * \xo 18:1 \xt Mt 26:36; Lu 21:37\x* \v 2 Anen Judas aꞌ nogawa anamba ma atiasi nefeꞌ nigihimbaꞌma boumi ma Jisas. Deiꞌ main? Nimaguf hiafi dondol Jisas naoꞌwam mandakolas magapoma anamba. \x * \xo 18:2 \xt Jo 7:45\x* \v 3 Eaꞌ Judas nafiꞌi naoꞌwa anom soldia maloma anom plisman amom pris maloma amom Farisi masapaꞌam magafiꞌi. Amom mahapila bagah nagwahis lambeh maloma hiahaom sagapaꞌami mofaꞌam atin mafiꞌi anamba. \p \v 4 Eaꞌ Jisas nogawa hiahaom hiami atiasi mogatagamanai. Eaꞌ nafeꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Ipaꞌ pewandoꞌma ami?” \p \v 5 Eaꞌ magwamana maꞌipana maꞌi, “Jisas Nasaretinai.” \p Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ maꞌuwi.” \p Owaꞌ Judas naꞌi nigihimbaꞌmam Jisasi, anen nalutu nalomam wapani. \v 6 Jisas ataꞌ naꞌipam atin naꞌi, “Aeꞌ maꞌuwi.” \p Owaꞌ aꞌ mandahagas mowa motawa itap. \p \v 7 Eaꞌ Jisas nahaliꞌam wapani naꞌi, “Ipaꞌ pewandoꞌma ami?” \p Eaꞌ maꞌi, “Jisas Nasaretinai.” \p \v 8 Jisas naꞌi, “Dokoꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi aeꞌ eaꞌ maꞌuwi. Iꞌi ipaꞌ pewandoꞌma aeꞌ, pihapili pekwahogo amom amamba mofoꞌo wahifim.”\x * \xo 18:8 \xt Jo 17:12\x* \p \v 9 Jisas deiꞌ naꞌipam naꞌamba nagiꞌma basef ifimba fowaꞌ nagaꞌiefi ma fegataga endilisi. Basef ifimba fagaꞌi naꞌamba faꞌi, “Amam amamba fowaꞌ inaꞌ nagaseꞌeami, ina anona atotona higililana, owaꞌ.”\x * \xo 18:9 \xt Lu 22:38\x* \p \v 10 Eaꞌ Saimon Pita nahapila anota bainat nagiatai naha anona aman Malkas nandaꞌmana maola pris dembinai nape nagaliꞌma pris hiamii. Eaꞌ natopaꞌ aliga kwahisigai ananigai gowa.\x * \xo 18:10 \xt Mt 26:39\x* \p \v 11 Eaꞌ Jisas naꞌipa Pita dindinip naꞌi, “Inaꞌ tanima la bainat nowala let. Aeꞌ aꞌ iaꞌ embela kap Ahame nagasiꞌiapi.” \s1 Amom maoꞌwa Jisas nafeꞌma pris dembinai Anas \p \v 12 Eaꞌ amom soldia maloma dembinai amamunai maloma amom plisman Judai hiami mombaloꞌ Jisas mandaꞌ mandof mowaꞌ lagofana. \v 13 Eaꞌ maoꞌwana naliꞌ nafeꞌ ma Anas, Kaiafas fafomana. Afagol agalemba, Kaiafas dembinai pris nape nagaliꞌma pris hiamii. \x * \xo 18:13 \xt Jo 11:49-51\x* \v 14 Kaiafas naliꞌ nagaꞌipa amom agufumi Juda nagaꞌi, “Iꞌi anona aman nogaꞌ ma apaꞌ Juda hiapai, waf afambai andeandeꞌ, waf buꞌwafi.”\x * \xo 18:14 \xt Jo 20:3, 21:20; Ap 3:1; Mt 26:58\x* \s1 Pita nandahaliꞌ naꞌi, “Aeꞌ ina egawa Jisas” \r (Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lu 22:55-57) \p \v 15 Eaꞌ Saimon Pita naloma aeꞌ alipuwai Jisasi wagiꞌma Jisas wafiꞌi. Pris anamba dembinai nogawa aeꞌ. Eaꞌ awis aloma Jisas ipat nomon. \v 16 Apaꞌ Pita tol nalutu uta indalelemb andoꞌ. Aeꞌ itanima awisi andoꞌ aꞌipa anoꞌw nemataꞌw kugumafi utai eaꞌ aoꞌwa Pita wawis nomon. \v 17 Eaꞌ nemataꞌw kugumafi utai kwaꞌipa Pita kwaꞌi, “Inaꞌ wapani alipunai aman anambai, aꞌa owaꞌ?” \p Owaꞌ anen nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.” \p \v 18 Amom mandaꞌ maola pris anamba dembinai maloma anom plisman amom hiami nomanamb bam makata nif aꞌ malutumif fahiꞌam. Eaꞌ Pita wapani nalomam nalutumif. \s1 Pris dembinai nape nagaliꞌma pris hiamii nahaliꞌ Jisas \r (Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lu 22:66-71) \p \v 19 Eaꞌ pris anamba dembinai nahaliꞌ Jisas ipat nomon. Nahaliꞌana ma alipumi ananimi maloma basef anen nagawalipasafi.\x * \xo 18:19 \xt Mt 26:55; Jo 7:26\x* \p \v 20 Owaꞌ Jisas nagwamana naꞌi, “Aeꞌ awalipasa basef aeꞌafi alihigima ma epes hiasi itapasi. Aeꞌ awalipas nomon ifagw esis Juda sandakolasugwi nimaguf hiafi dondol. Eaꞌ awalipas ipat luꞌunai Godi wapani, ipat anamba esis Juda hiasi sandakolasanai. Basef aeꞌ agaꞌiefi ina fandambahoꞌ, owaꞌatin. \v 21 Deiꞌ maina inaꞌ nagahaliꞌ aeꞌ? Deiꞌ nigahaliꞌ esis sagameꞌ basef agawalipasafi. Esis sogawef.”\x * \xo 18:21 \xt Ap 23:2\x* \p \v 22 Jisas naꞌi basef ifimba atin, owaꞌ anona plisman nalutu felefeleꞌ naha amaga lagol ananigili naꞌipa Jisas dindinip naꞌi, “Inaꞌ owaꞌi negwamana basef ifimba dembinai prisa.” \p \v 23 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Iꞌi aeꞌ iꞌi anif basef awafi, daoꞌ inaꞌ niꞌipa amom hiami naꞌamba. Apaꞌ owaꞌatin. Aeꞌ igaꞌi basef endilisifi, deiꞌ nahe ma main?” \p \v 24 Mandelef ataꞌ fapomana atin lagof Jisasi, eaꞌ Anas nasapaꞌana nafeꞌma pris anamba dembinai Kaiafas. \s1 Pita nandahaliꞌ wapani naꞌi, “Aeꞌ ina egawa Jisas, owaꞌatin” \r (Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lu 22:58-62) \p \v 25 Saimon Pita tol nalutuma nif fahiꞌana, eaꞌ saꞌipana saꞌi, “Aꞌi inaꞌ alipunai ananinai?” \p Owaꞌ anen naꞌi, “Ahaeꞌ, aeꞌ owaꞌ.”\x * \xo 18:25 \xt Jo 18:10\x* \p \v 26 Eaꞌ anona aman nape felefeleꞌma Pita. Anen nandaꞌ maola pris anamba dembinai. Anen amom atom wambota atota aman anamba dokoꞌ Pita nahana nagatalisa nagakwalisa aliganai. \p Eaꞌ naꞌipa Pita naꞌi, “Endilisi atis, aeꞌ ati inaꞌ nape nagaloma Jisasi ganimba lawah oliv hogatawama.”\x * \xo 18:26 \xt Jo 13:38\x* \p \v 27 Eaꞌ Pita nandahaliꞌ naꞌi wapani naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.” \p Anen ataꞌ naꞌi atin, owaꞌ, awata atata. \s1 Amom mofaꞌ Jisas mafeꞌma gavman dembinai Pailat \r (Mt 27:1-2,11-14; Mk 15:1-5; Lu 23:1-5) \p \v 28 Ama kuhimbita atota amom matagwaha Jisas makwaha ipat Kaiafasi, mofaꞌana mafeꞌ ipat gavman dembinai. Eaꞌ amom Juda ina mafeꞌ mawis ipat atamba, owaꞌ. Amom maꞌi, “Naꞌamba aꞌ mofaꞌ alogw awagwi eaꞌ ina atiasi meaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi Pasova, owaꞌatin.” \p \v 29 Amom ukup pandandaꞌ naꞌamba eaꞌ tol malutu andoꞌ Pailat nafiꞌmai amom naꞌi, “Ipaꞌ paꞌi pendaꞌmana kot aman anamba ma main?” \p \v 30 Amom magwamana basef maꞌi, “Iꞌi aman anamba owaꞌ nondaꞌ waf awafia, apaꞌ ina aꞌ mofaꞌana nifiꞌmai inaꞌ.”\x * \xo 18:30 \xt Jo 19:6-7; Ap 18:15\x* \p \v 31 Eaꞌ Pailat naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ atipa pefaꞌana pendaꞌ kotimana nondahama muꞌuli ipeꞌini atin. Apaꞌ aeꞌ owaꞌ, andaiwaꞌ.” \p Eaꞌ amom Juda magwamana maꞌi, “Muꞌuli ipaꞌ Romi naꞌi owaꞌi ma mogaha anin epen negagaꞌ, owaꞌatin endilisi.”\x * \xo 18:31 \xt Mt 20:19; Jo 3:14, 12:33\x* \p \v 32 Hiahawes isimba amom Juda mandaꞌasi ina sataga dowaf, owaꞌatin. Isimba sataga sagiꞌma basef ifimba Jisas naliꞌ nagaꞌiefi afegataga endilisi. Deiꞌ main? Anen naliꞌ naꞌi, “Atiasi esis sehe egaꞌ lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai.” \p \v 33 Eaꞌ gavman dembinai Pailat netanima nawis ipat luꞌutai gavmani nomon. Eaꞌ nofala Jisas nafiꞌi nahaliꞌana naꞌi, “Inaꞌ king dembinai esis Judai?” \p \v 34 Jisas nahaliꞌana naꞌi, “Basef ifimba fataga okom ineꞌimi atom aꞌa anis daias saꞌipinaefa aeꞌ?”\x * \xo 18:34 \xt Jo 1:11\x* \p \v 35 Eaꞌ Pailat nagwamana basef naꞌi, “Inaꞌ okom maꞌi aeꞌ wapani aeꞌ Judaiwai? Owaꞌatin. Epes ineꞌisi saloma amom pris dembami, esis atis sombaloꞌena sowaꞌena nafiꞌmai aeꞌ. Inaꞌ nandaꞌ waf maif?” \p \v 36 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ ina Judaiwai king igimafi epes itapasi, owaꞌatin. Iꞌi aeꞌ epe dembiwai king itap apaꞌiai, alipumi aeꞌami mandaꞌ maola aeꞌi motopalope mopaꞌ ma Juda ina laꞌifisa sogombaleꞌe. Apaꞌ owaꞌ, owaꞌatin.\x * \xo 18:36 \xt 1 Ti 6:13; Jo 8:47\x* \p \v 37 Eaꞌ Pailat naꞌi, “Naꞌamba inaꞌ anina king dembinai.” \p Jisas nagwamana basef naꞌi, “Inaꞌ naꞌi aeꞌ anawe dembiwai king. Basef ifimba endilisifi. Maꞌme kolae ma egape king dembiwai. Aeꞌ afiꞌi itap apaꞌe ma igawalipasa basef endilisifi. Epen ami nendaꞌ waf endilisifi, inimba negameꞌ basef aeꞌafii.” \p \v 38 Eaꞌ Pailat nahaliꞌana naꞌi, “Basef ifimba endilisifi, basef maif?” \s1 Pailat naꞌi esis sowaꞌ Jisas lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai \r (Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lu 23:13-25) \p Pailat naꞌias naꞌamba eaꞌ notanima nawis andoꞌ esis Juda sagapoma naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ina ati anis maefah awasi ma anen, owaꞌ. Ina ati anef waf awafi ma endaꞌmana anif basef, owaꞌ. \v 39 Apaꞌ waf ipaꞌ Juda, ma pandaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi Pasova, aeꞌ akwaha anin epen nandaꞌ kalabusi nafeꞌmago ipaꞌ. Deiꞌ ipaꞌ paꞌi aeꞌ ekwaha king dembinai ipaꞌ Judai nefeꞌmago ipaꞌ, aꞌa ami?” \p \v 40 Eaꞌ esis sagwamana basef dindinip saꞌi, “Owaꞌatin, anen owaꞌ. Inaꞌ nekwaha Barabas nifiꞌmai apaꞌ.” \p Aman anamba Barabas anen nandaꞌ walii naha epes sagagaꞌi. \c 19 \p \v 1 Eaꞌ gavman dembinai Pailat naoꞌwa Jisas nafeꞌ naꞌipa amom soldia mopagahona. \x * \xo 19:1 \xt Lu 23:11; Jo 18:22\x* \v 2-3 Mapagahona ma eaꞌ, malaꞌwatefa anof mandof higatagufi siꞌi anota hat mowaloꞌmanota balaga ananigai, malamana anef lowaf akwahifi. Eaꞌ timbi tambel mafeꞌma anen maꞌipana maꞌi, “Nemaf buꞌwafi, inaꞌ dembinai king Judai.” Amom mandaꞌ salomala anen mandaꞌana findiwana naꞌamba, mahana amaga ananigai.\x * \xo 19:2-3 \xt Jo 18:38\x* \p \v 4 Eaꞌ Pailat nawis andoꞌ wapani naꞌipa esis Juda naꞌi, “Ipaꞌ pemeꞌ! Aeꞌ aoꞌwana nafiꞌmai ipaꞌ ma pegegawa aeꞌ ina ati anis maefah awasi, owaꞌ. Ina ati anef waf awafi ma anen endaꞌmana anif basef, owaꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ Jisas aꞌ nawis andoꞌ. Hat atamba mandaꞌ mandof higatagufi magalaꞌwatefaf siꞌi hati fapomana balaga ananigai eaꞌ lowaf akwahifi fapomana. \p Eaꞌ Pailat naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ piti aman anaꞌe.”\x * \xo 19:5 \xt Jo 18:31\x* \p \v 6 Eaꞌ amom pris dembami maloma plisman amamumi ataꞌ matolona atin, maꞌias dindinip mehip aꞌowaꞌ maꞌi, “Dolana nil lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai!” \p Eaꞌ Pailat nagwamama basef naꞌi, “Ipaꞌ atipa faꞌana dolanago. Apaꞌ aeꞌ owaꞌ, aeꞌ ina ati anef waf awafi anen nandaꞌafi ma endaꞌ kotimana, owaꞌatin.”\x * \xo 19:6 \xt Lev 24:16; Jo 5:18\x* \p \v 7 Eaꞌ amom Juda magwamana basef maꞌi, “Anen nagaꞌi anen Nogamana Godi. Eaꞌ muꞌuli apeꞌini naꞌi anen aꞌ nondagaꞌ.” \p \v 8 Fowaꞌ Pailat ombal mahana kwasakwasala apaꞌ deiꞌ owaꞌ, nameꞌ basef ifimba atif, ombal aꞌ luꞌum mahana aꞌowaꞌ. \x * \xo 19:8 \xt Mt 26:62-63; Mt 27:12; Lu 23:9\x* \v 9 Eaꞌ nawis nomon ipat atamba nahaliꞌ Jisas naꞌi, “Inaꞌ nataga nafiꞌi ani?” \p Apaꞌ Jisas ina nagwamana anif basef, owaꞌ. \p \v 10 Eaꞌ Pailat naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ nandaiwaꞌma nigaꞌipi anif basef? Inaꞌ negawa aeꞌ, aꞌa owaꞌ? Aeꞌ banagiwai ma ekwaha inaꞌ negafeꞌ dowaf aꞌa iꞌipas sehena negagaꞌ lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai.”\x * \xo 19:10 \xt Jo 10:18; Ap 2:23; Ro 13:1\x* \p \v 11 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Iꞌi God nagape ilifi owaꞌ neseꞌena banagami inaꞌa, inaꞌ atina ina banagena ma negatalogofa aeꞌ, owaꞌ. Iꞌi nehe egaꞌ, waf afamba awafi. Apaꞌ amom amamba mofaꞌe agafiꞌmai ineꞌi, waf amamifi awafi luꞌuf aꞌowaꞌ, fikilaꞌ waf awafi ineꞌifi.”\x * \xo 19:11 \xt Lu 23:2; Ap 17:7\x* \p \v 12 Pailat nameꞌ basef ifimba atin, eaꞌ naꞌi notagwaha Jisas nefeꞌ wahifina. Owaꞌ esis Juda sofalana mehip saꞌi, “Iꞌi inaꞌ netagwaha aman anamba nefeꞌ wahifina, ina alipunai ma Sisar gavman dembinai esis Romi, owaꞌ. Epen ami naꞌi anin atin king dambeni anin bouni Sisari.” \p \v 13 Pailat nameꞌ basef ifimba atin, nofaꞌi Jisas nawisi nataga andoꞌ eaꞌ nape anin sia amom dembami jas magapoma. Anamba saꞌi ufiaꞌw otamba atembaiꞌwi. Ufiaꞌw akwamba diga Hibrui saꞌi Gabata. \v 14 Nemaf afamba esis Juda sape sandondomba gwaꞌaisi ma naman sondaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi Pasova. Eaꞌ awin aꞌ nandasapaꞌ nape 12 klok. Owaꞌ Pailat naꞌipa esis Juda naꞌi, “Piti dembinai king ipeꞌinai nalutu naꞌaꞌe.” \p \v 15 Owaꞌ esis Juda saꞌipana mehip saꞌi, “Faꞌana, faꞌana, nendelana lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai.” \p Eaꞌ Pailat nahaliꞌas naꞌi, “Ipaꞌ paꞌi aeꞌ endela king dembinai ipeꞌinai lawag aꞌa owaꞌ?” \p Eaꞌ amom pris dembami magwamana basef maꞌi, “Apaꞌ owaꞌ anona dembinai kinga, Sisar atona anen dembinai king apeꞌinai.” \p \v 16 Eaꞌ Pailat nakwahomasa Jisas esis Juda ma sogandolona lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai. \s1 Amom mandola Jisas lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai \r (Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lu 23:26-43) \p \v 17 Eaꞌ amom soldia mowaꞌ Jisas mofaꞌana mafeꞌ. Jisas atotona nofaꞌ lawag ananigai aꞌ nafeꞌ nakwaha wambel luꞌwambili nawis andoꞌ nafeꞌ nataga anagon agiligima Pipitagol Balagaigil. Diga Hibrui saꞌi Golgota. \v 18 Anamba amom mowaꞌana lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai naloma anom amam biam. Anona nail waꞌol, anona nail waꞌol, eaꞌ Jisas nail laꞌafen. \p \v 19 Gavman Dembinai Pailat nandaꞌ anif basef nofaꞌef nandaꞌef fail lawag agamba ilif. Basef fagaꞌias naꞌamba faꞌi, “Jisas Nasaretinai, anen Dembinai King esis Judai.” \p \v 20 Esis Juda hiasi sati basef ifimba satalifif. Deiꞌ main, anamba amom magandola Jisasa nape felefeleꞌ Jerusalem. Eaꞌ basef faꞌi diga wanifiga. Diga Hibrui, Latini, a diga Griki. \p \v 21 Amom pris dembami esis Judai maꞌipa Pailat maꞌi, “Inaꞌ owaꞌi nendaꞌ basef ifimba niꞌi, ‘Dembinai King esis Judaia’, hapaifi. Inaꞌ nendaꞌ basef niꞌi, ‘Anen naꞌi, Aeꞌ Dembiwai King esis Judai.’” \p \v 22 Eaꞌ Pailat nagwamam naꞌi, “Basef aeꞌ andaꞌef eaꞌi fendape atapif.” \p \v 23 Amom soldia mandola Jisas eaꞌ, mofaꞌ luwaguf ananifi matambeꞌef biafigin biafigina mondandama aolef mofaꞌalef fendandamam. Eaꞌ mofaꞌ siot ananitai wapani. Siot atamba esis ina sosambalota, owaꞌ. Sandaꞌata tape siꞌita ilif tafeꞌ tataga owin. \x * \xo 19:23 \xt Sam 22:18\x* \v 24 Amom mandaꞌipama maꞌi, “Afaꞌ ina owala siot atamba, owaꞌi. Afaꞌ ondaꞌ pilai satu ma ami nigikilaꞌi nefaꞌata.” \p Amom maꞌias naꞌamba maila anif basef fowaꞌifi fagape Buk Baibeli afataga fandawalap endilisi. Basef ifimba fagaꞌi naꞌamba faꞌi, \p “Amom matambeꞌ luwaguf aeꞌafi fafeꞌma amom atona atin eaꞌ mandaꞌ satu ma ami nigikilaꞌi nefaꞌef.” \p Eaꞌ amom soldia mandaꞌas naꞌamba atin.\x * \xo 19:24 \xt Mt 27:55-56; Jo 13:23\x* \p \v 25-26 Maꞌma Jisasi kwaloma owamaꞌw akoꞌukwi waloma anoꞌw nemataꞌw Maria kwagasoꞌ Klopasi waloma Maria Makdalaiꞌwi awo biawai biawa walutu felefeleꞌma lawag Jisas nagailagai. \p Eaꞌ Jisas nati maꞌmana ananiꞌwi kwaloma aeꞌ ananiwai okom magamagailai, afaꞌ biafa walutu felefeleꞌma anen. Eaꞌ naꞌipa maꞌmana naꞌi, “Maꞌme, aman anamba nogamena ineꞌinai.” \p \v 27 Eaꞌ naꞌipa aeꞌ alipuwai ananiwai naꞌi, “Nemataꞌw akwamba maꞌmena ineꞌikwi.” \p Nogota atamba aeꞌ efaꞌakw kwafeꞌ ipat aeꞌatai ma igimafiaꞌw dondol atapiꞌw.\x * \xo 19:27 \xt Sam 22:15\x* \s1 Jisas nagaꞌ \r (Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lu 23:44-49) \p \v 28 Aꞌi owaꞌ main, Jisas nogawa maol hiani ananini ahiꞌalan, eaꞌ okom maꞌi anif basef fagape Buk Baibeli fetaga fendawalap. Eaꞌ naꞌi, “Aeꞌ iap paseꞌema embel.” \p Anen naꞌias naꞌamba nagiꞌma basef ifimba Baibelifi.\x * \xo 19:28 \xt Sam 69:21\x* \p \v 29 Eaꞌ anol botol siꞌila embel wain numbutimbeli baꞌoh. Eaꞌ amom mofaꞌ anom mosong mowala wain embel ambalemba magiam masapaꞌam anogol bagol mofaꞌam mandomanam malogol Jisasi ma nogaꞌ embel. \p \v 30 Anen naꞌ wain embel ambalemba eaꞌ naꞌi, “Maol inimba ahiꞌalan.” \p Eaꞌ nindiwa balaga ambal aꞌ landahiꞌ lafeꞌana nagaꞌ dogw.\x * \xo 19:30 \xt Diu 21:22-23\x* \s1 Amom soldia mapisila Jisas lambeh ananimbihi waꞌol anoꞌw wambaꞌw \p \v 31 Nemaf afamba esis Juda sape sandondomba gwaꞌaisi maisa naman sondaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi Pasova. Nemaf afamba deiꞌifi sabat luꞌwafi fikilaꞌ sabat anif nimaguf hiafi. Eaꞌ amom Juda mandaiwaꞌ ma amom wanom migail atapim lawah agahemba nemaf afamba luꞌwafi. Eaꞌ mafeꞌ mahaliꞌ Pailata amom soldia mugundiwa boꞌwagah amamugahi ma mogagaꞌ ulala motagwahom mugisilaꞌi. \v 32 Eaꞌ amom soldia mafeꞌ anamba maham magaila. Eaꞌ mati anona nagail waꞌili mindiwa boꞌwagahana aꞌ nagaꞌ. Eaꞌ mafeꞌma anona waꞌol mundiwa boꞌwagahana. \v 33 Eaꞌ mafeꞌ ma Jisas nagaila, owaꞌ mati anen aꞌ nagaꞌ dogw endilisi. Eaꞌ amom ina mindiwa boꞌwagah ananigahi, owaꞌ. \v 34 Eaꞌ anona soldia nandaꞌ wambaꞌw napisila lambeh Jisasi waꞌol. Eaꞌ kwafalis atis esimbel baloma embel maluwi. \x * \xo 19:34 \xt Jo 21:24\x* \v 35 Aeꞌ ati amamba naep aeꞌapi aꞌipipa basef ifimba. Eaꞌ basef ifimba aeꞌafi endilisifi atif. Aeꞌ egawa basef ifimba agaꞌipipafi endilisifi aꞌipipa ma ipaꞌ wapani pigahapifif.\x * \xo 19:35 \xt Eks 12:46; Nam 9:12; Sam 34:20; Sek 12:10; Re 1:7\x* \p \v 36-37 Fowaꞌ basef fagail Buk Baibeli faꞌias naꞌamba faꞌi, “Owagama bihitagof ananigufi ina totoweagof, owaꞌatin.” \p Eaꞌ anif wapani faꞌias naꞌamba faꞌi, “Owagama esis siti aman anamba sagapisilana wambaꞌwi.” \p Amom soldia mandaꞌam naꞌamba maila basef ifimba atif fagail Buk Baibeli fataga fandawalap endilisi.\x * \xo 19:36-37 \xt Jo 7:13\x* \s1 Amom mawa Jisas matmat bolotaf nagal nagawis otam luꞌunai \r (Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lu 23:50-56) \p \v 38 Josep Arimateainai anen alipunai Jisasi, apaꞌ anen ombal mahana ma amom Juda. Eaꞌ nahapifana nomonas atis sape sandambahoꞌ. Aꞌi owaꞌ main, anen nafeꞌ nahaliꞌ Pailata alop Jisasi, Eaꞌ Pailat naꞌi ahoꞌ, aꞌ nafeꞌ nofaꞌap nafeꞌ. \x * \xo 19:38 \xt Jo 3:1-2\x* \v 39-40 Anen Josep nafeꞌ naloma Nikodemus, anamba fowaꞌ nafeꞌ nagati Jisas anomb owambi. Anen nofaꞌi anin marasin buꞌwani sandaꞌan ifat lawahi, agilima mer naloma alos. Marasin inimba hiani nimanin aꞌowaꞌ, 75 paun. Eaꞌ amom biam mafeꞌ mofaꞌ alop Jisasi mandaꞌ luwaguf afitifi faloma marasin inimba mombafana, maila waf esis Judai. \p \v 41 Felefeleꞌma anamba magandola Jisasa anof aof fape. Aof afamba anona bolotaf nagal siꞌi matmat dambaitai nape. Anamba esis ina deiꞌ sawa anin epenagon, ataꞌ owaꞌatin. \v 42 Matmat atamba tape felefeleꞌ. Nemaf afamba nemaf esis Juda saꞌi sogowandoꞌma hiahawesafi, ma nemaf sagapoma nomaꞌwafi saꞌi sabat felefeleꞌma fegataga. Eaꞌ mofaꞌ alop Jisasi mawana matmat atamba. \c 20 \s1 Jisas notanima nosafel wapani \r (Mt 28:1-8; Mk 16:1-8; Lu 24:1-12) \p \v 1 Akot ataꞌ tail, felefeleꞌma kuhumbita nemaf Sande Maria Makdalaiꞌwi kosafel kwafeꞌ matmat. Eaꞌ kwati otam ina ataꞌ masopama uta matmati, owaꞌatin. Anin epen nelefatam aꞌ mafeꞌ maꞌoh waꞌol. \x * \xo 20:1 \xt Jo 13:23\x* \v 2 Eaꞌ kotanima kwasagih kwafiꞌmai aeꞌi Saimon Pita wagapoma, aeꞌ alipuwai Jisasi okom magamagailai. Eaꞌ kwaꞌipafa kwaꞌi, “Anis safeꞌ sofaꞌ Dembinai nakwaha matmat asafeꞌ. Eaꞌ afaꞌ ina ogawana safeꞌ sambeꞌana anima.” \p \v 3-4 Eaꞌ eaꞌ aloma Pita wasagih wafeꞌ wataga matmat atamba. Wasagih wafeꞌ, apaꞌ aeꞌ ikilaꞌ Pita aliꞌ afaꞌ ataga matmat atamba. \v 5 Eaꞌ indiwa nembawa etawa ati luwaguf atif faꞌoh nomon apaꞌ ina awis nomon, owaꞌ. \x * \xo 20:5 \xt Jo 11:44\x* \v 6-7 Owaꞌ Saimon Pita nagiꞌmi nafiꞌi nataga eaꞌ nawis matmat bolotaf nomon. Eaꞌ nati luwaguf mogowaꞌanami atom maꞌoh, maloma anef lowaf mandaꞌaf mogowaꞌ balagonafi. Lowaf afamba sindiwaf sambeꞌaf faꞌoh anagon daiagon. Apaꞌ luwaguf ifimba anif faꞌoh dei. \v 8 Eaꞌ aeꞌ aliꞌ agafeꞌ matmat atambai agiꞌmana awis nomon ati hiahawes isimba aꞌ ahapifana. \x * \xo 20:8 \xt Ap 2:24-32; 1 Ko 15:4\x* \v 9 Nogota atamba afaꞌ ina ogawa basef fagail Buk Baibeli fagaꞌi Jisas nogaꞌ notanima nogosafel wapani, owaꞌ. \v 10 Eaꞌ afaꞌ biafa utanima wafeꞌ ipat. \s1 Maria Makdalaiꞌwi kwati Jisas \r (Mk 16:9-11) \p \v 11 Apaꞌ Maria atoꞌw kwalutu kwalopana matmat andoꞌ. Kwalutu kwalopana atin, kwasisil kwati bolotaf matmat nomon, \v 12 akwati ensel biam mala luwaguf afitimi mape anamba alop Jisasi dokoꞌ pagaꞌoma. Amom biam anona nape balaga Jisasi gagafeꞌma, anona boꞌwagah hagafeꞌma. \v 13 Eaꞌ mahaliꞌakw maꞌi, “Inaꞌ nalopa main?” \p Eaꞌ akoꞌw kwagwamam basef kwaꞌi, “Anis asofaꞌ Dembinai aeꞌanai safeꞌ eaꞌ ina egawa anamba safeꞌ sagambeꞌanama, owaꞌatin.”\x * \xo 20:13 \xt Lu 24:16; Jo 21:4\x* \p \v 14 Kwaꞌipam basef ifimba ma eaꞌ, kwandambema owaꞌ kwati Jisas nalutu nalomaꞌw. Apaꞌ ina kogawa anen kwaꞌi Jisas, owaꞌ. \p \v 15 Eaꞌ Jisas nahaliꞌakw naꞌi, “Nemataꞌw, deiꞌ maina inaꞌ nagalef? Inaꞌ newandoꞌma ami?” \p Akoꞌw okom maꞌi owaꞌ anona nandaꞌ maol aofi. Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, iꞌi inaꞌ negefaꞌanama, niꞌipi anamba nefaꞌana nafeꞌ nagambeꞌanama?” \p \v 16 Eaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Maria.” \p Eaꞌ kwandambema kwati anen kwaipana diga Hibrui kwaꞌi, “Rabonai.” Basef kofagefa faꞌi Dembinai Tisa.\x * \xo 20:16 \xt Ro 8:29; Hi 2:11-12\x* \p \v 17 Eaꞌ anen Jisas naꞌi, “Ina nigahapila alop aeꞌapi, owaꞌi. Deiꞌ main? Aeꞌ ina deiꞌ aꞌ itanima afeꞌma Ahame gani ilif ataꞌ owaꞌ. Inaꞌ nefeꞌma owape aeꞌami niꞌipam niꞌi, Aeꞌ aꞌ itanima ilita ilifa Ahame aeꞌanai a Ahamepa ipeꞌinai, efeꞌma God Dembinai aeꞌanai, a God Dembinai ipeꞌinai.” \p \v 18 Eaꞌ akoꞌw kwafeꞌma alipumi ananimi magapoma kwaꞌipam kwaꞌi, “Aeꞌ ati Dembinai eaꞌ!” \p Eaꞌ kwaꞌipama basef ifimba anen nagaꞌipaꞌwafi.\x * \xo 20:18 \xt Jo 19:38\x* \s1 Alipumi Jisasi matolona \r (Mk 16:14-18; Lu 24:36-49) \p \v 19 Nemaf afamba Sande owamb, afaꞌ alipufai Jisasi wandakolas ondotowalo wape anota ipat nomon. Afaꞌ ombal mahafama amom dembami esis Judai. Owaꞌ Jisas nafiꞌi nalutu nalomafa naꞌipafa naꞌi, “Nelelemb ipeꞌilimbi bepe saꞌombel.”\x * \xo 20:19 \xt Jo 16:22, 19:34; 1 Jo 1:1\x* \p \v 20 Naꞌipafa basef ifimba eaꞌ, nihimbaꞌmafa lagufi lambeh ananisi. Eaꞌ afaꞌ wati Dembinai afaꞌinai eaꞌ, asonahafama anen aꞌowaꞌ.\x * \xo 20:20 \xt Jo 17:18\x* \p \v 21 Eaꞌ naꞌipafa wapani naꞌi, “Aeꞌ aꞌi nelelemb ipeꞌilimbi bepe awanalemb. Aeꞌ deiꞌ aꞌi esapaꞌepa pefeꞌ piꞌipasa basef Godi siꞌi Ahame nasapaꞌe afiꞌi agaꞌipipa.” \p \v 22 Naꞌipafa ifimba ma eaꞌ, aꞌ naomafa ambip naꞌipafa naꞌi, “Ipaꞌ pefaꞌ Ambal buꞌunai Godi. \x * \xo 20:22 \xt Mt 16:19\x* \v 23 Ama iꞌi pegakwaha waf awafi epen ami nandaꞌafi, God wapani aꞌ nokwahomanaf okom mosoꞌanaf. Apaꞌ iꞌi ipaꞌ owaꞌ pekwaha waf afamba awafia, God wapani ina atiasi nokwahef okom mosoꞌanaf, owaꞌatin.”\x * \xo 20:23 \xt Jo 11:16, 14:5; Jo 21:2\x* \s1 Tomas nati Jisas \p \v 24 Anona ma afaꞌ 12-pelaifa alipufai Jisasi, Tomas agol waꞌagol Didimas. Kofagogola saꞌi maꞌmam kofolam atifi. Nemaf afamba Jisas nafiꞌi nagatolofa, Tomas ina nape nalomafa, owaꞌ. \v 25 Eaꞌ anom alipumi ananimi mafeꞌ maꞌipana maꞌi, “Afaꞌ wati Dembinai afaꞌinai eaꞌ.” \p Owaꞌ Tomas naꞌipam naꞌi, “Iꞌi aeꞌ owaꞌ ataꞌ iti melegwa lagof ananigufi sagahana nigufa, ma esa faf aeꞌafi ma niguf fagawisa eaꞌ esapaꞌ lagol aeꞌagili guwis nomon lambeh ananimbihi, daoꞌ ihapifana. Apaꞌ iꞌi owaꞌ, owaꞌatin.” \p \v 26 Nimaguf 8-pelaif fefeꞌma eaꞌ, afaꞌ wape anota ipat nomon, ondotowalo wape. Afamba Tomas wapani nape nalomafa. Owaꞌ Jisas nawisi nalutu nalomafa naꞌipaf naꞌi, “Nelelemb ipeꞌilimbi bepe awanelemb.” \p \v 27 Eaꞌ naꞌipa Tomas naꞌi, “Dowa faf ineꞌifi fifiꞌi naꞌa. Eaꞌ niti lagof aeꞌagufi. Nesapaꞌ lagol ineꞌigili guwisi lambeh aeꞌambihi nomon. Ina okom bimbiafim mopaina, owaꞌi. Nindahapifi endilisi.” \p \v 28 Eaꞌ Tomas naꞌipana naꞌi, “O, Dembinai aeꞌinai, God aeꞌinai.”\x * \xo 20:28 \xt 1 Pi 1:8\x* \p \v 29 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ natolowe eaꞌ, deiꞌ nahapifi. Apaꞌ epes ami owaꞌ sogatolowaia, sahapifi sonahas endilisi.”\x * \xo 20:29 \xt Jo 21:25\x* \s1 Deiꞌ maina aeꞌ andaꞌ basef ifimba fagail buk akwaꞌe? \p \v 30 Jisas nandaꞌ hiahaom hiami banagami daiam siꞌi God nandaꞌami ma nogohnaep alipufai ananifai. Basefa hiahaom amamba ina andaꞌef hiꞌalef fape buk akwaꞌe, owaꞌ. \x * \xo 20:30 \xt Jo 3:15; Ro 1:17; 1 Jo 5:13\x* \v 31 Andaꞌ basef ifimba doꞌwanif atifa hiahaom amamba ma ipaꞌ pigahapifa Jisas anen Nogamana Godi, anen Krais, God nandandepana nasapaꞌana nagafiꞌii. Ma pihapifa agol ananigili pefaꞌ ambal namili pegape namipa dondol lifilafi. \c 21 \s1 Alipumi Jisasi amom 7-pelaim matolona \p \v 1-2 Jisas nagaꞌ nosafel wapani ma eaꞌ, alipufai ananifai aꞌ watolona wapani nimaguf bif. Aꞌi owaꞌ main, wagiꞌ watolona wapani. Basef fagaꞌias naꞌamba. Jisas nafeꞌma afaꞌ gani dumb luꞌwambi Taiberias. Anofa afaꞌ ondowaꞌanima atogon wagapani afamba. Saimon Pita, Tomas agol waꞌagol Didimas maloma Nataniel, anen Kenainai, itap luꞌupa Galili. Amom maloma nogaopana biam Sebedii maloma amom biam daiam Jisasi ondowaꞌanima wape atogon.\x * \xo 21:1-2 \xt Jo 1:45-51; Jo 20:24\x* \v 3 Eaꞌ Saimon Pita naꞌipafa naꞌi, “Aeꞌ aꞌi efeꞌ igi agof.” \p Eaꞌ afaꞌ waꞌi, “Olomena ofeꞌ atin.” \p Eaꞌ wafeꞌ walota anota bot wafeꞌ waꞌi ugi agof wafeꞌ wandaꞌam owamb ambamba laomb dandaꞌ apaꞌ afaꞌ ina wagi anol aol, owaꞌatin. \p \v 4 Wafilu kuhimbita atota Jisas nafeꞌ nalutu dumb ambamba akata apaꞌ afaꞌ ina ogawa waꞌi anen Jisas, owaꞌ.\x * \xo 21:4 \xt Jo 20:14; Lu 24:41\x* \p \v 5 Eaꞌ nofalafa naꞌi, “Awami saꞌupai, ipaꞌ pagi anogof agof aꞌa owaꞌ?” \p Eaꞌ wagwamana basef waꞌi, “Owaꞌatin.”\x * \xo 21:5 \xt Lu 5:4-7\x* \p \v 6 Eaꞌ naꞌipafa naꞌi, “Ipaꞌ ataꞌ pela anemb bewala bot atamba waꞌol lagol kwahisigilima. Eaꞌ atiasi apiti anogof agof.” \p Eaꞌ afaꞌ waꞌi ola anemb owaꞌ, owafai agof hiami. Eaꞌ ina laꞌififa ogagiai anemb bilitai begatoma bot nomon, owaꞌatin. Deiꞌ main? Agof hiami aꞌowaꞌ mala anemba namba asiꞌina.\x * \xo 21:6 \xt Jo 13:23; Mt 14:29\x* \p \v 7 Aeꞌ alipuwai Jisasi okom magamagailai, aꞌipa Pita aꞌi, “Nanumba Dembinai afaꞌinai.” \p Saimon Pita dokoꞌ natagwaha saket ananitai taꞌoh eaꞌ nandaꞌ maol owaꞌ, nameꞌ basef ifimba nala saket wapani nandaꞌ kopiꞌ nowala embel dumb nopaul nafeꞌ embel. \v 8 Eaꞌ afaꞌ daiafa watoma bot wagiꞌmana wagiai anemb siꞌinama agof. Afaꞌ ina wail laogona akata, owaꞌ. Siꞌi 100 mita. \v 9 Wafeꞌ wataga akata, wati anif nif fandif eaꞌ wati anagof agof fasef nif faloma anota bret. \p \v 10 Eaꞌ Jisas naꞌipafa naꞌi, “Ipaꞌ faꞌi anagof agof dokoꞌ pagagiagufi.”\x * \xo 21:10 \xt Lu 5:6\x* \p \v 11 Eaꞌ Saimon Pita nalota bot atamba nagiai anemb bafiꞌi akata. Anemb ambamba siꞌimba agof luꞌwagufi atogof 153-pelaiguf. Apaꞌ anemb ina peleꞌatamb, owaꞌatin. \p \v 12 Eaꞌ Jisas naꞌipafa naꞌi, “Ipaꞌ fiꞌi ma ataꞌ peaꞌ gwaꞌaisi.” \p Apaꞌ afaꞌ ina anona banagona ma nohaliꞌana nigaꞌi, “Inaꞌ ami?” \p Owaꞌatin. Deiꞌ main, afaꞌ ogawa anen Dembinai afaꞌinai. \x * \xo 21:12 \xt Jo 6:11\x* \v 13 Jisas nafiꞌi nofaꞌ bret nasoꞌafa, a agof wapani naꞌamba atin.\x * \xo 21:13 \xt Jo 20:19,26\x* \p \v 14 Fowaꞌ Jisas nogosafel wapani, naliꞌ nafeꞌma afaꞌ alipufai ananifai watolona nimaguf bif. Aꞌi owaꞌ main, deiꞌ watolona wapani aꞌ wanif.\x * \xo 21:14 \xt Mt 26:33; Jo 1:42\x* \s1 Jisas naꞌipa Pita naꞌi, “Inaꞌ neseꞌama gwaꞌaisi sipsip aeꞌami” \p \v 15 Afaꞌ waꞌ gwaꞌaisi ma eaꞌ, Jisas naꞌipa Saimon Pita naꞌi, “Saimon nogama Joni, inaꞌ okom maimaili aꞌowaꞌ nikilaꞌ anom alipumi amamba daiam, aꞌa owaꞌ?” \p Eaꞌ anen naꞌi, “Ahoꞌ, Dembinai. Inaꞌ negawa aeꞌ okom maimailina.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ neseꞌama gwaꞌaisi sipsip nogami aeꞌami.”\x * \xo 21:15 \xt Ap 20:28\x* \p \v 16 Eaꞌ Jisas nahaliꞌana wapani naꞌi, “Saimon nogama Joni, inaꞌ okom maimaili endilisi, aꞌa owaꞌ?” \p Eaꞌ nagwamana basef naꞌi, “Ahoꞌ, Dembinai. Inaꞌ negawa aeꞌ okom maimailina.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ nimafi sipsip aeꞌami.”\x * \xo 21:16 \xt Jo 13:38, 16:30\x* \p \v 17 Jisas naliꞌ nahaliꞌana bif eaꞌ deiꞌ nahaliꞌana wapani aꞌ wanif naꞌi, “Saimon nogama Joni, inaꞌ okom maimaili aꞌa owaꞌ?” \p Eaꞌ Pita okom iwanim naꞌipana naꞌi, “Dembinai, inaꞌ negawa hiahaom hiami. Inaꞌ negawa aeꞌ okom maimailina.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ neseꞌama gwaꞌaisi sipsip aeꞌami. \v 18 Endilisi aeꞌ aꞌipina, fowaꞌ inaꞌ ataꞌ saꞌwina, inaꞌ nowahoꞌ let eaꞌ nafeꞌ mamahagoma nomonas ineꞌisi saꞌi negafeꞌma. Apaꞌ owagama inaꞌ negatagama hagena, inaꞌ atiasi nendowa logof ineꞌigufi ma anom amam daiam mowahoꞌmena let mohapilina nefeꞌ anamba inaꞌ nindaiwaꞌmagoma.”\x * \xo 21:18 \xt Mt 16:24-25; Mk 1:17; 2 Pi 1:14\x* \p \v 19 Jisas naꞌipana naꞌamba ma nigihimbaꞌmam ufiaꞌw ma soha Pita nogagaꞌ ma epes hiasi sogasaꞌma agol Godi luꞌwagol. \p Eaꞌ deiꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Nila aeꞌ.”\x * \xo 21:19 \xt Jo 13:23-25\x* \s1 Basef alipunai Jisas okom magamagailana aꞌowaꞌi \p \v 20 Eaꞌ Pita nandambema nati aeꞌ, alipuwai Jisas okom magamagailai, agiꞌmam afiꞌi. Aeꞌ maꞌuwi fowaꞌ afaꞌ wape waꞌ gwaꞌaisi ma indisiꞌah felefeleꞌma Jisas ahaliꞌana agaꞌi, “Dembinai, atiasi ami niꞌipa boumi ma nigihimbaꞌmama inaꞌ negapoma?” \p \v 21 Eaꞌ Pita natiti aeꞌ, nahaliꞌ Jisas naꞌi, “Dembinai, aman anamba anaf nope niꞌimama?”\x * \xo 21:21 \xt Mt 16:28\x* \p \v 22 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Iꞌi aeꞌ iꞌi anen aꞌ nope ambal lopaona nope nefeꞌ nefeꞌ afamba aeꞌ igitanimai, isimba ina maol ineꞌini, owaꞌatin. Inaꞌ nila aeꞌ.” \p \v 23 Eaꞌ basef basoꞌafi wafifi ifimba fafeꞌma afaꞌ alipufai Jisasi faꞌias naꞌamba faꞌi, “Aman anamba anaf ina nogaꞌ, owaꞌ.” \p Apaꞌ Jisas ina naꞌipafa basef ifimba esis sagaꞌiefi, owaꞌ. Basef ifimba kwamaifi. \p Jisas naꞌi basef ifimba atif naꞌi, “Iꞌi aeꞌ iꞌi anen nope nefeꞌ nefeꞌ ma nemaf aeꞌ igitanimai, isimba ina maol ineꞌini, owaꞌatin.”\x * \xo 21:23 \xt Jo 19:35\x* \p \v 24 Aman anamba alipunai Jisasi eaꞌ aeꞌ maꞌuwi. Aeꞌ aꞌipipa basef ifimba ma hiahaom amamba Jisas nandaꞌami deiꞌ andaꞌam magail buk akwaꞌi. Apaꞌ Kristen mogawa basef ifimba endilisifi atif aeꞌ andaꞌafi.\x * \xo 21:24 \xt Jo 20:30\x* \p \v 25 Jisas nandaꞌ anin maol hiani daian wapani. Iꞌi anis epes sondaꞌ basefa maol Jisasi hiꞌilan filai, aeꞌ aꞌi itap anamba hiagoma owaꞌ anagona buk hianai nogaꞌoha, owaꞌatin. Asiꞌigin dog. \p Basef eaꞌ maꞌuf.