\id JAS - Mufian NT (Balif dialect) -Papua New Guinea 1988 (web version -2013 bd) \h Jems \toc1 Basef Ifimba Jems Nandaꞌafi \toc2 Jems \toc3 Je \mt1 Basef Ifimba Jems Nandaꞌafi \iot Basef bandafi Jems nandaꞌafi \io1 1:1-18 Gwamba mamimami mogatagama apeꞌi \io1 1:19-27 Apaꞌ ina memeꞌ basef Godi dowaf, owaꞌi. Memeꞌef milif wapani. \io1 2:1-26 Apaꞌ mondandaꞌ waf buꞌwafi ma fegawalapa hapif apeꞌini \io1 3:1-12 Apaꞌ mundumafi malogufi afegah apeꞌisi andeandeꞌ \io1 3:13-18 Gawa buꞌwani nagafiꞌi heveni \io1 4:1-12 Apaꞌ mope mondafeꞌ lafela God \io1 5:1-20 Waf buꞌwafi hiafi apaꞌ mogailafi \c 1 \p \v 1 Aeꞌ Jems, ape lafela God naloma Dembinai Jisas Krais andaꞌ maola amom atom. Andaꞌ basef ifimba fafeꞌmago ipaꞌ epes hipai Godi misiꞌah 12-pelaih. Ipaꞌ pagakwaha walemb kofagama ipeꞌimai ma pafeꞌ pagape walemb hiagoma itap apaꞌe pape pandaꞌ maol naninanii. Aeꞌ andaꞌmepago dagala nafeꞌmago ipaꞌ.\x * \xo 1:1 \xt Ro 5:3-5; Ga 1:19; Ap 15:23; 1 Pi 1:1\x* \s1 Gwamba matopalopa apaꞌ ma mogape banagepa \p \v 2 Ipaꞌ sahin owan aeꞌipai, nimaguf mamahifa gwamba mamimami motagamepa, ukup ipeꞌipi pindaꞌi amambai andeandeꞌ sonendahepamam.\x * \xo 1:2 \xt 1 Pi 1:7\x* \v 3 Deiꞌ main, ipaꞌ pegawa eaꞌ gwamba mogogwamba hapif ipeꞌinii, amamba manindifa ipaꞌ ma pigalutu banagepa ma gwamba nimanimi akafimi awami. \v 4 Eaꞌ ipaꞌ pindalutu banagepa ma waf afamba fegataga boꞌofa ipaꞌ ma atiasi pegataga andeandeꞌ aꞌowaꞌ, waf awafi akepa. Ama waf hiafi Godi fegapoma ipaꞌ hiꞌigalafa, ipaꞌ ina waowaola anef waf atetef, owaꞌatin.\x * \xo 1:4 \xt Pro 2:3-6\x* \s1 Epen ami waowaola gawa buꞌwani, anin nindahaliꞌ Godan \p \v 5 Iꞌi epen ami waowaola gawa buꞌwanii, anin nendabeten nihaliꞌ Goda nogasoꞌanan. Deiꞌ main, anen nagasoꞌasa hiahaom hiami dowafa epes hiasii, ina niginifala epes isimbai, owaꞌatin.\x * \xo 1:5 \xt Mk 11:24\x* \v 6 Apaꞌ epen inimba anin nendahapifana endilisi ma nendabeten negahaliꞌ God. Ina aꞌ nepe okom bimbiafim, owaꞌi. Anin nendahapifana banagona. Epen ami nagape ukup bimbiafimi, anin ina nahapifif laꞌifin, owaꞌatin. Okom ananimi siꞌi embel naoh fufin naolama mandaꞌam lasialiꞌ atin magape. \v 7-8 Epen inimba ina aꞌ okom mondandaꞌ niꞌi atiasi Dembinai nosoꞌana anom hiahaom, owaꞌatin. Okom ananimi mandawal biafim mandapoma waf hiafi anin nandandaꞌafi atef eaꞌ ina nape okom atifim, owaꞌ.\x * \xo 1:7-8 \xt Je 2:5\x* \s1 Basef epen kwahuni naloma epen hiahaom hiamini \p \v 9 Sahin owan Kristen mamahina kwahuni anin aꞌ sonondahana God nasaꞌman nogatopalopan deiꞌ a owagama wapani.\x * \xo 1:9 \xt Ais 40:6-7; 1 Pi 1:24\x* \v 10 Apaꞌ Kristen mamahina hiahaom hiamini, anin aꞌ sonondahana God nandaꞌan nagafeꞌ lafela nagahapifa Krais. Deiꞌ main, epes hiahaom hiamisi atiasi sogaꞌ siꞌi afis sagataga otalefi sagape nogota bandata ma eaꞌ salaꞌof sogowa. \v 11 Ipaꞌ pegawa awin alipini natafi ma owaf fagaha otalef afalemba ma alaꞌulif hiꞌagalalef. Afis sagatagai salaꞌof eaꞌ sosaf afisi aꞌ aona. Epes isimba hiahaom hiamisi sondaꞌam naꞌamba atin. Afamba sondaꞌ maola bisnisi atisi, asogaꞌ siꞌi sosaf afisi fagagaꞌ.\x * \xo 1:11 \xt 2 Ti 4:8\x* \s1 Basefa gwamba mamimami magatagama epesi \p \v 12 Epen ami nalutu banagena gwamba nimanimi magatagamani, anin sonahan. Deiꞌ main, afamba anin nigikilaꞌ gwamba waf aunai naninani eaꞌ hiꞌigalanai, anaf anin nefaꞌ hiahaom fasimi siꞌi prais. Amamba naꞌamba. Ambal namili God nagalaꞌ lapali ma nogasoꞌasal epes mamahisa ukup pagapagaila anini. \v 13 Iꞌi anin epen anona gwamba nogwambana nendaꞌ waf awafi, anin ina aꞌ niꞌi God nandaꞌ anin deiꞌ nandaꞌ waf afamba, owaꞌi. God ina nahondoꞌ anin epen nandaꞌ waf afamba awafi, owaꞌatin. Eaꞌ ina anis epes laꞌifisa sohondoꞌana nondaꞌ waf awafi, owaꞌatin.\x * \xo 1:13 \xt Ro 7:7-10\x* \v 14 Apaꞌ ukup awami apeꞌimi atom mafelapa makikipapa ma mafeꞌ mowa magatoloꞌw isalef siꞌi anin mafin alupini nafeꞌ natoloꞌw isag sisihin nagape. \v 15 Eaꞌ ukup apeꞌimi mohafel mandaꞌapa mandaꞌ waf naninani aunai. Ukup amamba awami siꞌi anoꞌw nemataꞌw kogofaꞌ opafa waf awafi siꞌi awasi akwaꞌusi. Owagama waf afamba awafi fetaga luꞌuf, fendaꞌapa mogaꞌ. \p \v 16 Ipaꞌ sahin owan, aeꞌ okom maimailipa. Naꞌamba ipaꞌ pembasoꞌma ipaꞌ atipa.\x * \xo 1:16 \xt Mt 7:11\x* \v 17 Hiahaom fasimi hiami hiꞌalam siꞌi preseni, amamba ahamapa apeꞌinai nasoꞌapam misilaꞌi heven. Anen nandaꞌ mogogalaꞌi hiami magape heveni mape. Apaꞌ God ina nandaꞌ ambagof laogof bandagufi nandaꞌ huꞌufihoꞌof, owaꞌatin. Anen nagape atapina naꞌamba atini.\x * \xo 1:17 \xt Jo 1:13\x* \v 18 Anen nandaila okom ananimi atoma basef ananifi endilisifi ma apaꞌ motaga mope mogaliꞌma hiahaom amamba anen nandaꞌami. \s1 Apaꞌ memeꞌ basef mondailif \p \v 19 Ipaꞌ sahin owan aeꞌipai, ipaꞌ nomonas sopoma basef ifimba naꞌamba. Ipaꞌ hipai pendandombol kwafalisa pegameꞌ basef. Apaꞌ ina piꞌi anif basef pegwaef kwafalis, owaꞌi. Eaꞌ ina aꞌ ukup numbutip kwafalis, owaꞌi.\x * \xo 1:19 \xt Ekl 7:9\x* \v 20 Deiꞌ main, waf afamba epes ukup numbutipafi figalai waf awafi. Ina fagawalapai waf buꞌwafi usiꞌifi Godi, owaꞌatin.\x * \xo 1:20 \xt Kl 3:8; 1 Pi 2:1\x* \v 21 Isimba atis deiꞌ ipaꞌ kwahago waf alugufi feloma waf aunai hianai hiꞌindalanago. Waf anamba aunai epes hiasi sandaꞌana dondoli. Eaꞌ pinindifa ipaꞌ pepe lafela Goda pegefaꞌ basef ifimba ananifi fagape nelelemb ipeꞌilimbi. Basef ifimba banagafi ma figawambilai ipaꞌ pitanima pigafiꞌmai God.\x * \xo 1:21 \xt Mt 7:26; Ro 2:13\x* \p \v 22 Iꞌi pegameꞌ basef Godi atin dowaf, ipaꞌ pambasoꞌma ipaꞌ atipa. Amambai hapaimi. Ipaꞌ pemeꞌef pilif, daoꞌ andeandeꞌ. \v 23 Epen ami negameꞌ basef Godi dowafa owaꞌ nigailifia, anin siꞌi anin epen daian napelaga glas nagati amaga ananigai. \v 24 Anin natologa eaꞌ, nandambema nagafeꞌ kwafalis atis, ina ataꞌ okom mandandaꞌma amaga gandati, owaꞌatin.\x * \xo 1:24 \xt Ro 8:2; Je 2:12; Jo 13:17\x* \v 25 Apaꞌ basef muꞌuli Godi fegatagwaha apaꞌ epesa mogakwaha waf awafii, ifimba usiꞌif hililiꞌi. Epen mamahina niti muꞌuli inimba kofagena andeandeꞌ atapina ma nigailani, atiasi nepe naꞌamba. Iꞌi nemeꞌan nilan andeandeꞌ, daoꞌ epen inimba God nofaloꞌman nondaꞌan sonogahana maol main anin nandaꞌani.\x * \xo 1:25 \xt Sam 34:13; Sam 141:3\x* \p \v 26 Iꞌi anin epen niꞌi, “Aeꞌ andaꞌ lotu endilisi agaila Godi” ma anin iꞌi owaꞌ nimafi malogol ananigili andeandeꞌa, epen inimba nambasoꞌma nembel ananimbili atembel. Eaꞌ deiꞌ hapif ananini ma lotu main falafini atin. \v 27 Waf lotuwafi beꞌef hililiꞌi kofagefa akafa nogohnaep ahamapa apeꞌinai Godi, afamba naꞌamba. Iꞌi anis awasi mamasas akasi esis atis sogape, aꞌa nemataꞌw alifiꞌwi akoꞌw atoꞌw kogape kwahuꞌw, apaꞌ mofaꞌ nimanimi asasimi motopalopasa otamba gwaꞌaisi mais. Eaꞌ mundumafi feꞌ apeꞌini andeandeꞌ ma waf awafi itapafi ina fendaꞌ nelelemb apeꞌilimbi betaga awalemb, owaꞌatin. \c 2 \s1 Apaꞌ ukup pindaila epes hiasi dembes awes naꞌamba atin \p \v 1 Sahin owan aeꞌipai, ipaꞌ pahapifa Dembinai apeꞌinai Jisas Krais, anen dembinai nogogalaꞌ aꞌowaꞌ gani heveni. Eaꞌ deiꞌ ipaꞌ ina petopalopa epes isimba agufisi atis eaꞌ pewaꞌ alafugaha epes agof akasi, owaꞌi. Pendaꞌasas dondoꞌ naꞌamba atin.\x * \xo 2:1 \xt Ap 10:34; Je 2:9\x* \v 2 Basef ifimba kofagefa naꞌamba. Iꞌi anona aman hiahaom hiamunai nondaꞌ trausis siot sosaf fasifi nogala ring gol faf ananifi ma nogawis ipat atamba pandaꞌ lotuwatai nomon, ma iꞌi anona aman kwahuna ma otamba luwaguf maisi nogawisi wapani, ipaꞌ atiasi pendaꞌ main? \v 3 Iꞌi ipaꞌ pendaꞌ aman anamba luwaguf mais fasisi pendagalana piꞌipana piꞌi, “Inaꞌ fiꞌi poe sia buꞌwani naꞌa”, ama iꞌi aman anamba kwahunai piꞌipana pigaꞌi, “Inaꞌ nilutu gani”, aꞌa “Nepe gani itap felefeleꞌma boꞌwagah aeꞌagahi”, \v 4 iꞌi ipaꞌ pendaꞌam naꞌamba, atiasi kofagema awami ipeꞌimi. Ipaꞌ pawawaloga sahin owan ipeꞌisi ma ukup ipeꞌipi, apaꞌ ipaꞌ ina pawawalogas paila waf usiꞌifi dondoꞌ atin, owaꞌ. Ipaꞌ pawawalogasa ukup awapi atip.\x * \xo 2:4 \xt 1 Ko 1:26-28\x* \p \v 5 Ipaꞌ sahin owan aeꞌipai, ipaꞌ pemeꞌ! God nandandepa epes isimba kwahusa otamba maisi ma deiꞌ sape sisihis sagahapifana atapis sagape siꞌi epes isimba hiahaom hiamisi. Anen nandandepasa sogofaꞌ hiahaom fasimi anamba anen nagalaꞌambemagoma. Hiahaom amamba naꞌi basef endilisifi atif banagafi nogasoꞌ epes mamahisa ukup pagapagailanai. \v 6 Apaꞌ ipaꞌ paha iwana epes isimba kwahusa otamba maisi. Epes mamahisa saha iwana ipaꞌ saseꞌepa akafimi sandaꞌmepa kot? Esis hiahaom hiamisi atis. \v 7 God naseꞌepa agol fasigili Krais eaꞌ ipaꞌ ananipai. Epes isimba atis saꞌi basef awafi sandaꞌ findiwama agol agalemba.\x * \xo 2:7 \xt Mt 19:19; Ga 5:14\x* \p \v 8 Dembinai King apeꞌinai nugumafi apaꞌ hiapai, anen nasoꞌapa basefa muꞌuli ananini fagape Buk Baibeli. Basef ifimba fagaꞌias faꞌi, “Ipaꞌ ukup pipila epes mamahisa sagape felefeleꞌma ipeꞌi siꞌi ipaꞌ ukup pagapagaila ipaꞌ atona atin.” \p Iꞌi ipaꞌ pigaila muꞌuli inimba, ipaꞌ pandaꞌ waf buꞌwafi hililiꞌi.\x * \xo 2:8 \xt Diu 1:17\x* \v 9 Apaꞌ iꞌi ipaꞌ petopalopa anis, pewaꞌ alafugaha anis, muꞌuli inimba atin nandaꞌ kotimipa ma pandaꞌ waf afambai pegasambala muꞌuli inimba.\x * \xo 2:9 \xt Mt 5:19\x* \v 10 Deiꞌ main, epen ami nila basefa muꞌuli hiani hiꞌilana nasambala anin muꞌuli inimba atitin anif basef doꞌwanif kwasalaꞌuf, epen inimba kofagema ananimi siꞌi nagawala muꞌuli inimba hiani hiꞌagalan.\x * \xo 2:10 \xt Eks 20:13-14; Ro 13:9\x* \v 11 Deiꞌ main, anen nagaꞌi basef ifimbaii naꞌi, “Ipaꞌ owaꞌi peha anis epes sogaꞌa.” Iꞌi ipaꞌ owaꞌ pendaꞌ waf afamba soꞌa waulafia, apaꞌ paha anin epen nagaꞌ, ipaꞌ apataga epes aopa pegasambala muꞌuli Godii.\x * \xo 2:11 \xt Ga 6:2; Je 1:25; 1 Pi 2:16\x* \p \v 12 Owagama God nowawaloga apaꞌ ma anin muꞌuli daian nandaꞌapa mogape wahifipai. Eaꞌ dondol ipaꞌ pindaꞌi basef pendaꞌ waf fendahama muꞌuli inimba.\x * \xo 2:12 \xt Mt 5:7; Mt 18:32-35\x* \v 13 Deiꞌ main, epen ami owaꞌ nigaꞌi uwahipigama anis epesia, owagama God ina niti epen inimba uwahipina nemaf afamba nogowaloga anin, owaꞌatin. Apaꞌ ami nigati anis epes uwahipisi, God anaf ina nowaloga epes isimba niꞌi awasi, owaꞌatin. Waf afamba mugaꞌi uwahipigamasafi fikilaꞌ aꞌowaꞌ.\x * \xo 2:13 \xt Mt 7:21\x* \s1 Hapif atin wafini waf buꞌwafi owaꞌ fetagana inimba awasin siꞌi nagagaꞌi \p \v 14 Ipaꞌ sahin owan aeꞌipai, iꞌi anin epen niꞌi, “Aeꞌ agahapifa Kraisi” ma waf ananifi owaꞌ boꞌwefa, eaꞌ hapif ananini falafini atin. Hapif inimba naꞌambaini ina banagani ma atiasi God nofaꞌan nogatanimai, owaꞌatin.\x * \xo 2:14 \xt 1 Jo 3:17\x* \v 15 Hapif inimba falafini nagape naꞌamba. Iꞌi anis sahin owan sape sondaꞌ luwaguf awafi a gwaꞌaisi akasi, eaꞌ \v 16 anin ipeꞌini niꞌipa epes isimba niꞌi, “Ipaꞌ opalef awanelef pefeꞌ pifaꞌi luwaguf ipeꞌifi pewaheꞌef pembahoꞌ alop ipeꞌipi pefeꞌ peaꞌ gwaꞌaisi buꞌwasi!” \p Iꞌi ipaꞌ pigaꞌias naꞌamba ma, basef ifimba ipeꞌifi owaꞌ fetaga endilisia. Atiasi basef ifimba ipeꞌifi fetopalopas fiꞌimama? Owaꞌatin. Falafifi atif.\x * \xo 2:16 \xt Je 2:20,26\x* \v 17 Hapif naꞌamba atin. Iꞌi anin epen nihapilif dowaf ama owaꞌ nendaꞌ waf buꞌwafi feloma hapif ananinia, hapif inimba ananini awasin aꞌ nagaꞌ.\x * \xo 2:17 \xt Ga 5:6\x* \p \v 18 Apaꞌ anin atiasi niꞌi, “Inaꞌ epen nagahapifa Kraisi apaꞌ aeꞌ andaꞌ waf buꞌwafii.” \p Deiꞌ aꞌipa anin epen daian naꞌamba aꞌi, “Inaꞌ ataꞌ nihimbaꞌme hapif inimba ineꞌini waf buꞌwafi owaꞌ fetaga figalomania. Waf buꞌwafi aeꞌ andaꞌafi atiasi ihimbaꞌmina hapif aeꞌani.”\x * \xo 2:18 \xt Mt 8:29\x* \p \v 19 Inaꞌ nagahapifana naꞌamba naꞌi, “God atotona nape.” \p Inaꞌ naꞌias naꞌamba, daoꞌ andeandeꞌ. Ambagof awami wapani magahapifana naꞌamba atin eaꞌ ombal maham bombol atin kwapeteꞌ. \v 20 Inaꞌ aman okom nagaolinai, inaꞌ nagahapifa Jisas atin, ama owaꞌ nendaꞌ waf buꞌwafi wapania, hapif inimba ineꞌini falafini atin. Deiꞌ inaꞌ naꞌi negawa isimba kofagesa? Deiꞌ aꞌ iꞌipina.\x * \xo 2:20 \xt Jen 22:9-12\x* \p \v 21 Fowaꞌ gani akunamapa apeꞌinai Abraham naꞌi nondaꞌ ofa ma nogamana ananinai Aisak nondolalimana ma Goda belita atamba sondolalima Goda. Isimba atis deiꞌ God naꞌipana naꞌi anen aman boꞌona hililiꞌi. Anen nandaꞌ waf buꞌwafi deiꞌ God naꞌipana basef ifimba naꞌamba.\x * \xo 2:21 \xt Hi 11:17-18\x* \v 22 Inaꞌ negawa aꞌa owaꞌ? Hapif Abrahami naloma waf buꞌwafi anen nandaꞌafi isimba sandaꞌ maol atogon. Eaꞌ waf buꞌwafi anen nandaꞌafi fatopalopa hapif ananini nataga alihin andeandeꞌ.\x * \xo 2:22 \xt Ro 4:3,9,22; 2 Kro 20:7; Ais 41:8\x* \v 23 Eaꞌ basef ifimba fagail buk Baibeli fataga alihif fandawalap. Basef ifimba faꞌi, “Abraham nahapifa God, deiꞌ God nofalana naꞌi anen aman buꞌunai hililiꞌi.” \p Eaꞌ God nofalana naꞌi, “Anen alipunai aeꞌanai.” \p \v 24 Basef ifimba Baibelifi fihimbaꞌmepa deiꞌ ipaꞌ pegawa hapif atin God ina naꞌi epes boꞌwes hililiꞌi, owaꞌatin. Esis sahapilif endilisi ma sandaꞌ waf buꞌwafi wapani, daoꞌ anen nofalas naꞌi epes buꞌwasi hililiꞌi.\x * \xo 2:24 \xt Hi 11:31\x* \p \v 25 Nemataꞌw akwamba Rehab kwandaꞌ waf soꞌa waulafi, akoꞌw naꞌamba atin. God nati waf buꞌwafi akoꞌw kwandaꞌafi deiꞌ okom mapomaꞌw naꞌi akoꞌw nemataꞌw boꞌokw hililiꞌi. Waf buꞌwafi akwaꞌufi kwatopalopa amom Juda mandambahoꞌ magafiꞌii eaꞌ kwihimbaꞌmam anoꞌw ufiaꞌw daiaꞌw mafeꞌ wahifim.\x * \xo 2:25 \xt Je 2:17\x* \p \v 26 Eaꞌ basef ifimba fagape naꞌamba. Iꞌi alop atopa ambal owaꞌ lopaopa, alop apamba pogaꞌ eaꞌ. Isimba eaꞌ naꞌamba atina epen ami nagahapilif dowafi ma owaꞌ nendaꞌ waf buꞌwafia, hapif epen inimbai aowasin siꞌi nagagaꞌi. \c 3 \s1 Apaꞌ mundumafi malogof apeꞌigufi \p \v 1 Ipaꞌ sahin owan aeꞌipai, naꞌamba ipaꞌ hipai petaga gawaipai tisa atipa, owaꞌi. Deiꞌ main, ipaꞌ pegawa anaf owagama God aꞌ nowaloga afaꞌ tisa wagawalipas basef buꞌwafii banagambel aꞌowaꞌ. Apaꞌ anis Kristen daias, nowawalogas saꞌombel kwasakwasala.\x * \xo 3:1 \xt Lu 12:47\x* \v 2 Apaꞌ hiapai nimaguf hiafi dondol owaꞌ migiꞌma hiahawes mimbifasa, owaꞌatin. Iꞌi anin epen ina nandaꞌ waf awafi ma basef ananifi, anin epen buꞌwani hililiꞌi. Anin laꞌifina nigimafi alop poloma nomonas ananisi hiꞌigalas andeandeꞌ wapani. \p \v 3 Ipaꞌ pegawa apaꞌ mandaꞌ waf afamba ma hos naꞌamba. Apaꞌ masapaꞌ ain nape malogof hosi nomona mondaꞌ hosa mogameꞌ basef apeꞌifi mogaila ukup apeꞌipi ma mamahogoma apaꞌ mogafeꞌma. \p \v 4 Deiꞌ ipaꞌ ukup pendandaꞌ ma sip luꞌwapi. Sip apamba luꞌwapi eaꞌ fufin luꞌunai nasapaꞌ sip anamba, apaꞌ stia saꞌusaꞌuni. Kepten nugumafi sipi nambemana nagafeꞌ anamba anen naꞌi nogafeꞌma. Nandaꞌam naꞌamba ma stia inimba saꞌusaꞌuni. \v 5 Eaꞌ naꞌamba atina afega saꞌwini nagape alop nomoni. Anin naꞌi basef mamimami hiami aꞌowaꞌ magasaꞌma agof epesi ma maol hiani esis sandaꞌani. \p Deiꞌ ipaꞌ ukup pepoma nif. Nif figandif saꞌofa fegataga luꞌuf banagef aꞌowaꞌ atiasi alup lawah luꞌugahi fendogwah fesopamagah hiꞌilagah.\x * \xo 3:5 \xt Mt 12:36-37; Mt 15:11,18-19\x* \p \v 6 Afegah apeꞌigahi nomoni eaꞌ naꞌamba atin siꞌi nif ifimba hagape laꞌafena alop apeꞌipi hawalapai waf naninani aunai. Eaꞌ handaꞌ epes siꞌis ukup paloma nomonas alop sataga awes sandaꞌ waf awafi. Hawalapai waf hiafi apeꞌifi ma feꞌ poe ki apeꞌisi awes hiꞌalas siꞌi nif fandif fagataga luꞌuf. Nif ifimba fataga wambel awambili hel atogon. \p \v 7 Mafis mamimami alupumi, amiguf a uguf eaꞌ hiahaom hiami magape naoh embel owini, epes sofaꞌami saliꞌatam sandaꞌam mogawa mameꞌas mape lafela esis. Deiꞌ wapani esis ilama sondaꞌam naꞌamba.\x * \xo 3:7 \xt Ro 3:13\x* \p \v 8 Apaꞌ malogof epesi owaꞌatin. Ina anin epen laꞌifina nigimafiagof, owaꞌ. Dondol malogol gatageamb gape atapigil gaꞌi basef awafi, siꞌigila nombot marasin aunai naha epes sagagaꞌi.\x * \xo 3:8 \xt 1 Ko 11:7\x* \p \v 9 Malogof apeꞌigufi atogof masoꞌma agol Dembinai Ahamapa apeꞌinai, apaꞌ owaꞌ maꞌi basef awafi wapani, fagahambombaga sahin owan apeꞌisi God nandaꞌas sagape naꞌamba atin siꞌi anini. \v 10 Malogof agwafomba atogof faꞌi basef fasifi fasaꞌma agol Godi eaꞌ faꞌi basef awafi wapani. Ipaꞌ sahin owan aeꞌipai, pendaꞌas naꞌamba owaꞌi. \v 11-12 Sahin owan aeꞌipai, anif basef waminif atini ifimba. Ina anembel embel ifata atotota embel fasimbeli baloma numbutimbeli betah ifata atotota, owaꞌatin. Eaꞌ anoga lawag fik ina laꞌifiga ma gil gogola anis gwaꞌaisi daias oliv, owaꞌatin. Eaꞌ analef mandelef saꞌutip grep pagailalifi ina laꞌifilifa fil fegela anep saꞌutip daip fik, owaꞌatin. Naꞌamba atin siꞌi embel naoh ina laꞌifimbela bendambema begataga embel atembel kuꞌumbimbel, owaꞌatin. \s1 Gawa buꞌwani God atona nasoꞌapan \p \v 13 Epen ami ipeꞌini nomonas gawaisi ma gawa hiani, anin nendape naꞌamba. Feꞌ ananini aꞌ nihimbaꞌmas gawa ananinai anis epesa nendaꞌ waf buꞌwafi fegaloma maol buꞌwani. Maol inimba anin nandaꞌana negape lafela epesa nigaila waf gawa buꞌwanifi. \v 14 Iꞌi ukup ipeꞌipi kowelep pepoma pegefaꞌ hiahawes uga otamba mais anis daiasi, ina pelaepa anisa sigaila basef ipeꞌifi atifa waf kikipaifi, ipaꞌ ina pasaꞌma agof ipeꞌigufi, owaꞌi. Ipaꞌ pendaꞌ waf afambai pigaꞌi ipaꞌ atipa gawaipai, ipaꞌ pambasoꞌmas. Naꞌambai hapaimi. Gawa inimba ipeꞌini ina endilisini, owaꞌ.\x * \xo 3:14 \xt Je 1:5,17\x* \v 15 Gawa inimba ina nafiꞌi heveni, owaꞌ. Nataga itap apaꞌe ma opalef apimi maloma aman aunai Satan atona. \v 16 Epes mamahisa ukup pepoma esis atis siꞌi sogofaꞌ agof luꞌwagufi ma uga mais hiasi ma sondaꞌ waf kowagalasafi, epes isimbai ina sagape andeandeꞌi, owaꞌatin. Esis ina sandakolas saloma anis epes atogon atin, owaꞌ. Sandaꞌ lopaꞌ fitap atina sandaꞌ waf naninani aunai. \p \v 17 Apaꞌ gawa nagafiꞌi heveni nawalapa waf fasifi afamba. Fape fagaliꞌi, ukup epesi pape beꞌep hililiꞌ. Eaꞌ waf buꞌwafi hiafi wapani naꞌamba. Epes sagape opalef awanelefa opalef atelef sagaloma anis daias. Eaꞌ sandaꞌ waf saꞌosaꞌombilifi sati uwahipis endilisi eaꞌ sandaꞌ waf buꞌwafi ma sagatopalopa anis epes. Esis ina malogof biagof saꞌi anif basef, owaꞌ. Saꞌi basef endilisifi atif. Esis ina sandaꞌ waf biafif sanifela anis sosambala anis, owaꞌ. Esis ukup paꞌi hiasi naꞌamba atin.\x * \xo 3:17 \xt Mt 5:9; Ais 32:17; Hi 12:11\x* \v 18 Epes mamahisa sandaꞌ maol sowalipa epesa sogape opalef atifilifi isimba siꞌi apaꞌ magawa gwaꞌaisi sagaꞌasi. Iꞌi esis sondaꞌ maol inimba ma waf opalef fagape atogini, maol inimba nowalapai waf beꞌef hililiꞌi siꞌi gwaꞌaisi sagataga andeandeꞌi. \c 4 \s1 Epen ami okom mogomogaila waf itapafi, anin bouni Godi \p \v 1 Waf mamahefa kofagefa ma fandaꞌ ipaꞌ pandaꞌ lopafitap nagape laꞌafena ipeꞌi? Ukup awapi atip pasaꞌma ipaꞌ deiꞌ pandaꞌ lopafitap atapipa opalef nelelemb nomon, alop andoꞌ wapani. Eaꞌ isimba atis.\x * \xo 4:1 \xt Ro 7:23\x* \v 2 Ipaꞌ ukup paꞌipaꞌi hiahawes hiasi sasisasi, apaꞌ ipaꞌ ina pefaꞌas, owaꞌatin. Eaꞌ deiꞌ ukup numbutip paha epes sagaꞌ. Ipaꞌ kowalepama hiahaom hiami anis daiasi, apaꞌ ipaꞌ ina laꞌifipa pefaꞌam, owaꞌatin. Eaꞌ ipaꞌ pandaꞌ lopafitapa paꞌi pegefaꞌam. Apaꞌ owaꞌ, owaꞌatin. Deiꞌ main, ipaꞌ ina pahaliꞌ Goda amamba, owaꞌ. \p \v 3 Afamba ipaꞌ pandabetena pegefaꞌ hiahaom amamba, ipaꞌ ina pefaꞌam, owaꞌatin. Deiꞌ main, ukup ipeꞌipi ina pape beꞌep atifipa pagahaliꞌ God, owaꞌ. Ipaꞌ ukup pandandaꞌma pefaꞌ hiahaom pendaꞌam daꞌ kwahoma ofah inimba ukup ipeꞌipi atip.\x * \xo 4:3 \xt Ro 8:7; 1 Jo 2:15\x* \p \v 4 Ipaꞌ pakwaha waf Godi eaꞌ pafeꞌma waf awafi siꞌi amam nematawa sagakwaha waf usiꞌifi dasoꞌamaifi ma sandaꞌ waf awafi soꞌa waulafi. Ipaꞌ pegawa isimba. Iꞌi epen okom mugaila waf itapafi aꞌowaꞌi, anin nandaꞌ naumbih nefala God bounai. Deiꞌ apendegawef. Iꞌi epen ami okom mugaila waf itapafii, anin deiꞌ nataga bouni Godi.\x * \xo 4:4 \xt Eks 20:3,5\x* \v 5 Ipaꞌ ina piꞌi basef Godi fagail buk Baibeli falafifi, owaꞌi. Basef ifimba fagaꞌi naꞌamba faꞌi, “Ambal alamba apeꞌili God nasoꞌapal lagapaipai landaꞌapa ukup pandandaꞌ ma waf afamba kowagalasafi aꞌowaꞌ.”\x * \xo 4:5 \xt Pro 3:34; 1 Pi 5:5\x* \p \v 6 Apaꞌ God natopalopapa dowaf nowaꞌ banagapa. Waf afamba Godi banagef fikilaꞌ siꞌi basef Baibeli fagaꞌi faꞌi, \q1 “God nosambala epes isimba sandaꞌ duꞌwaniga sogosambala anini eaꞌ natopalopa epes isimba saganindifa esis sagape lafela anini.”\x * \xo 4:6 \xt Ef 6:12\x* \p \v 7 Eaꞌ deiꞌ ipaꞌ pinindifa ipaꞌ pendafeꞌ lafela God. Ipaꞌ pendewaꞌ alafugaha Satana anen atiasi nokwahipa nofaꞌ nogafeꞌ.\x * \xo 4:7 \xt Sek 1:3; Mal 3:7; Ais 1:16\x* \v 8 Ipaꞌ pifiꞌi felefeleꞌ endilisi ma Goda anen atiasi nigafiꞌi felefeleꞌ endilisi ma ipaꞌ. Ipaꞌ pandaꞌ waf awafii, pekwaha waf awafi ipaꞌ pandaꞌafi siꞌi epes sagasaꞌopa lagof asasigufi boꞌwagof hililiꞌ. Ipaꞌ epes malogof biagufi, ipaꞌ pekwaha waf afamba eaꞌ pendaꞌ ukup ipeꞌipi beꞌep. \v 9 Ipaꞌ pendandaꞌ opalef ipeꞌilifi nimanilifa waf awafi ipaꞌ pandaꞌafi, pewa pelef mehipa waf afambai pekwahef eaꞌ hapaifi. Eaꞌ ipaꞌ deiꞌ pandaꞌiafi, pembema nelelemb pendalef. Ipaꞌ deiꞌ sonagahipai, ipaꞌ pendandaꞌ opalef ipeꞌilifi nimanilifa waf afambai awafi.\x * \xo 4:9 \xt Jop 5:11; 1 Pi 5:6\x* \v 10 Ipaꞌ pinindifa ipaꞌ pepe lafela Dembinai ma anen nosaꞌmepa nogowaꞌ banagaipa. \s1 Apaꞌ ina mowaloga sahin owan apeꞌisi ma basef awafi, owaꞌi \p \v 11 Ipaꞌ sahin owan aeꞌipai, ipaꞌ owaꞌi pendawaloga atina waf ipeꞌifia. Epen nigaꞌi basef awafima anin alipinii, aꞌa newawaloga sahin owan ananini, epen inimba anin naꞌi basef awafi nawaloga muꞌuli Godi. Iꞌi ipaꞌ pendaꞌ basef awafi pewaloga muꞌuli inimba, ina ataꞌ paila muꞌuli inimba, aꞌ owaꞌatin. A pape siꞌi dembipai jas pawawaloga muꞌuli inimba.\x * \xo 4:11 \xt Ro 2:1, 14:4\x* \v 12 God atotona nawalapa muꞌuli ananini eaꞌ anen atona dembinai jas nogawaloga epesi. Anen atona laꞌifinai ma nofaꞌapa mokwaha waf awafi mogotanimai eaꞌ laꞌifinai ma nogohambombagapa wapani. Eaꞌ deiꞌ ipaꞌ epes mamahipama ma pelaꞌ basef pegawaloga epes isimba sagape felefeleꞌma ipeꞌi? Naꞌambai hapaimi.\x * \xo 4:12 \xt Lu 12:18-20\x* \s1 Apaꞌ ina mondaꞌ duꞌwaniga, owaꞌi \p \v 13 Anipa ipaꞌ pagaꞌi naꞌamba paꞌi, “Deiꞌ aꞌa naman afaꞌ ofeꞌ wambel luꞌwambili taun ganii aꞌ ope ondaꞌ maola bisnis afagol atotogola ogofaꞌ otamba hiambai.” \p Ipaꞌ pagaꞌias naꞌambai, pemeꞌ basef ifimba.\x * \xo 4:13 \xt Pro 27:1; Sam 39:5,11\x* \v 14 Ipaꞌ ina pegawa atiasi hiahawes mais sotagamepa naman, owaꞌatin. Ambagof ipeꞌigufi ataꞌ pagape namipa fandahama siꞌi main? Ipaꞌ siꞌi nogoh gwataga gwagape nogota bandata dowafa hiꞌagalagw atetef.\x * \xo 4:14 \xt Ap 18:21\x* \v 15 Ipaꞌ aꞌ ukup pendandaꞌ piꞌi, “Iꞌi okom Godi miꞌi ahoꞌai, atiasi ope namofa ondaꞌ maol inimba aꞌa anin daian.” \p Pigaꞌias naꞌambai, daoꞌ andeandeꞌ. \v 16 Apaꞌ deiꞌ ipaꞌ pandaꞌi diga luꞌunai gigal pasaꞌma agof ipeꞌigufi atogof. Waf duꞌwanigaifi afambai hiafi awasifi.\x * \xo 4:16 \xt Lu 12:47\x* \v 17 Eaꞌ ipaꞌ pendegawa andeandeꞌ. Epen ami negawa ma nendaꞌ waf fasifii ma anin owaꞌ nendaꞌafa, anin nandaꞌ waf awafi. \c 5 \s1 Basefa epes hiahaom hiamisii \p \v 1 Ipaꞌ hiahaom hiamipai, ipaꞌ pemeꞌ aeꞌ deiꞌ aꞌipipa! Ipaꞌ ukup pepoma nimanimi akafimi anaf mogatagama ipeꞌi eaꞌ pewa pendalef mehip aꞌowaꞌ.\x * \xo 5:1 \xt Mt 6:19; Lu 6:24\x* \v 2 Hiahawes ipeꞌisi uga sosaf maim ipeꞌimi aꞌ lolowam mape eaꞌ totoloh mahahapeꞌ luwaguf maim ipeꞌimi hiꞌalam. \v 3 Moni ipeꞌini gol silva waimba nasagiham aꞌ awasim. Waimba anamba atiasi nihimbaꞌmepa basef siꞌi anin epen nigaꞌipipa waf awafi ipaꞌ pandaꞌafi fataga fandawalap. Eaꞌ waimba anamba atiasi nondaꞌ alop ipeꞌipi siꞌi nif fagandipa. Ipaꞌ pakolasa otamba uga maim, apaꞌ owaꞌ, nimaguf akutaifi afataga felefeleꞌma God nondaꞌmepa basef.\x * \xo 5:3 \xt Diu 24:14-15; Mal 3:5\x* \v 4 Ipaꞌ pemeꞌ. Ipaꞌ ina pasoꞌam otamba amom mandaꞌ maol magalaꞌ gwaꞌaisi aof ipeꞌifi, owaꞌ. Ipaꞌ pandaꞌ wala otamba amamimbai, pendameꞌ lef amamini. Amom malef mehipa otamba amamimbai eaꞌ lef amamini nafeꞌ natagama aligah Dembinai God banagonai ma hiahaom hiamii aꞌ nameꞌ.\x * \xo 5:4 \xt Lu 16:25; Jer 12:3, 25:34\x* \v 5 Nogota ipaꞌ pagape itap apaꞌe, poe ipeꞌini boꞌwen pefaꞌ hiahawes fasisi aꞌowaꞌ paꞌ gwaꞌaisi hiasi sandaꞌepa pataga luꞌuluꞌupa. Apaꞌ owaꞌ, nemaf afamba siꞌi sagaha mafis luꞌwasi atiasi afetagamepa fehambombagepa. \v 6 Ipaꞌ pandaꞌ basef basoꞌafi pasapaga epes boꞌwes hililiꞌi pahas sagaꞌ. Apaꞌ epes isimba basef akas. Ina sindiwamepa wandaf, owaꞌ.\x * \xo 5:6 \xt Lu 21:19; Diu 11:14; Jer 5:24; Joe 2:23\x* \s1 Ipaꞌ pilutu banagepa pefaꞌ nimanimi pesasas Dembinai nigitanimai \p \v 7 Sahin owan aeꞌipai, ipaꞌ banagepa pindalutu banagepa opalef awanelef pesasa nemaf afamba Dembinai nogotanimai. Ipaꞌ aꞌ ukup pendandaꞌma anona aman ahama aofi. Anen nasasa anef nemaf gwaꞌaisi buꞌwasi sogatalisa otamba hiambai sogataga. Anen opaf awanef nalutu banagona nape nasasa nogota laota ma asaf filai fendaꞌ gwaꞌaisi hiasi sogataga aof afamba.\x * \xo 5:7 \xt Ro 13:11-12; Hi 10:25; 1 Pi 4:7\x* \v 8 Ipaꞌ wapani pendewaꞌ banaga nelelemb ipeꞌilimbi pepe opalef awanelef. Deiꞌ main, nemaf Dembinai nogotanimafi felefeleꞌma fegataga.\x * \xo 5:8 \xt Mt 24:33\x* \v 9 Ipaꞌ ina pendewaloga atina waf ipeꞌifi, owaꞌi. Naꞌamba atiasi God nowawalogepa. Dembinai jas nape felefeleꞌma uta. \v 10 Sahin owan aeꞌipai, ipaꞌ ukup pendapoma amom profet, fowaꞌ magawalipasa basef Godi ma agol Dembinaii. Amom opalef awanelef malutu banagema nimanimi akafimi luꞌwami magatagamami.\x * \xo 5:10 \xt Eks 34:6; Sam 103:8; Sam 111:4\x* \v 11 Apaꞌ maꞌi amom malutu banagem deiꞌ sonaham. \p Ipaꞌ pegawa aman anamba Job. Anen nalutu banagona opaf awanefa nimanimi magatagamana. Nape atapina nogota laota, Dembinai natopalopana. Anen naꞌi uwahipigama apaꞌ aꞌowaꞌ eaꞌ okom maimailapa.\x * \xo 5:11 \xt Mt 5:34-37\x* \s1 Apaꞌ ina miꞌi basef endilisifi gani ilif, owaꞌi \p \v 12 Ipaꞌ sahin owan aeꞌipai, basef fagaliꞌi ipaꞌ pigailafi ifimba. Ipaꞌ owaꞌi piꞌi heven aꞌa itap apaꞌe aꞌa anis maefaha pewaꞌ banaga basef endilisifi pigaꞌi gani ilifa, owaꞌi. Ipaꞌ ina pewaꞌ banaga basef endilisifi piꞌi gani ilif, owaꞌi. Iꞌi ipaꞌ ukup pigaꞌi, “Ahoꞌ” a piꞌi, “Ahoꞌ”. Iꞌi pigaꞌi, “Owaꞌ”, a piꞌi, “Owaꞌ”. Eaꞌ God nowawaloga ipaꞌ ma basef ifimba ipeꞌifi.\x * \xo 5:12 \xt Kl 3:16\x* \s1 Beten inimba epes buꞌwasi hililiꞌi sandaꞌani, inimba banagani \p \v 13 Iꞌi anin epen ipeꞌini nemeꞌ nimanimi akafimi maim, anin aꞌ nendabeten nindahaliꞌ God. Iꞌi ipaꞌ anin epen sonohan, anin aꞌ nendandaꞌ awalefa negasaꞌma agol Godi.\x * \xo 5:13 \xt Mk 6:13\x* \v 14 Iꞌi anin epen ipeꞌini aowas nendaꞌan, anin nendefala amom agufumi siosi mifiꞌi mondaꞌman beten mohaliꞌ God mokoloꞌwa wel fasili alop ananipi ma agol Dembinaii. Ama nondaꞌ epen inimba boꞌwen.\x * \xo 5:14 \xt Mk 16:18\x* \v 15 Iꞌi amom mohapilif endilisi mondabeten mohaliꞌ Goda, epen inimba atiasi boꞌwen. Dembinai notopalopan nasafel wapani. Iꞌi epen inimba nendaꞌ waf awafi, atiasi God nokwahef okom mosoꞌanaf. \v 16 Isimba atis deiꞌ ipaꞌ pendawalapama waf awafi ipaꞌ pandaꞌafi atin eaꞌ pendakolas pendandaꞌ beten atina God nondaꞌepa beꞌepa. Iꞌi anin epen boꞌwen hililiꞌ, beten ananini banagen aꞌowaꞌ.\x * \xo 5:16 \xt 1 Kin 17:1; Lu 4:25\x* \p \v 17 Aman anamba Elija fowaꞌinai, anen aman siꞌi apaꞌ epes sagape itapi. Anen okom mapoma God eaꞌ nandabeten nahaliꞌana ma nogasopama asaf, eaꞌ ina falai itap asasipi nogota laota afagof siꞌigufi wanogof duꞌwanigili.\x * \xo 5:17 \xt 1 Kin 18:42-45\x* \v 18 Aꞌi owaꞌ main, nandabeten nahaliꞌ God wapani, otaga gasoꞌ akutiga asaf falai eaꞌ gwaꞌaisi sataga itap salo andeandeꞌ wapani.\x * \xo 5:18 \xt Ga 6:1\x* \s1 Iꞌi anin epen nekwaha hapif ananini, apaꞌ motopalopan \p \v 19 Sahin owan aeꞌipai, iꞌi anin epen ipeꞌini nekwaha nagahapifa basef endilisifi Godi, ma anin epen daian netopalopan nefaꞌan nitanimai, daoꞌ ipaꞌ aꞌ ukup pepoma basef ifimba.\x * \xo 5:19 \xt Sam 51:13; Pro 10:12; 1 Pi 4:8\x* \v 20 Epen ami netopalopa anin nandaꞌ waf awafii ma negakwaha waf ananifi nigatanimai, epen inimba natopalopan nefaꞌan natanimai nape andeandeꞌ nakwaha negagaꞌ. Isimba atis God deiꞌ nakwaha waf awafi hiafi anin nandaꞌafi okom masoꞌanaf hiꞌalaf. Eaꞌ maꞌuf.