\id MRK - Filifita NT (Mufian Fulifita -Ilahita Dialect) [aojF] -Papua New Guinea 1998 (DBL 2013) \h MAK \toc1 Basef Amama Buꞌwami Mak Nandaꞌami \toc2 Mak \toc3 Mk \mt1 Basef Amama Buꞌwami Mak Nandaꞌami \imt1 Basef bandami Mak nandaꞌami \io1 1:1-13 God nasapaꞌ Jon napisiꞌas embeli nafiꞌi \io1 1:14–13:37 God nasapaꞌ Jisas nafiꞌi nawalipasa basef Ananimi \io1 14:1–15:47 Jisas nameꞌ ekep pahana ma saundana sahana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \io1 16:1-20 Jisas nohafel wapotiꞌ naseꞌasa maol alupisi ananisi \c 1 \s1 Jon napisiꞌas embel nawalipasa basef Godi \r (Mt 3:1-12; Lu 3:1-9,15-17; Jo 1:19-28) \p \v 1-2 Basef amama buꞌwamima Jisas Krais, Anan nogalomana Godi. Basef amama mohafel mataga siꞌi anona profet fowaꞌinai Aisaia nandaꞌam mape buk. \p Aisaia naꞌi basef amama naꞌi, \q1 “God naꞌipa Jisas naꞌi, ‘Ineꞌ nemeꞌ. Anona nemaf aeꞌ esapaꞌ anona aman nofaꞌ basef Aeꞌami niliꞌ nefeꞌ nendondombamena eaf ineꞌinai. \p \v 3 Anona etap wafiguma fatauguma malogel anona amani anona nemaf niꞌi basef naꞌama niꞌi, “Ipeꞌ pendondomba eafa Dembinai.” ’ ” \p \v 4 Eaꞌ Jon napisiꞌas embel nafeꞌ anagon wafiguma fatauguma nawalipasa basef amam nematawa hiesi naꞌipas naꞌi, “Ipa pewaꞌ alafugaha waf aonai pemboma opalef ma God pefaꞌ baptaisa God nekwahomepa waf aonai pandaꞌanai.” \v 5 Eaꞌ esis hiesi sape etap hiagoma Judia saloma amam nematawa hiesi sape Jerusalemi hiꞌalas safiꞌmai Jon saꞌi someꞌ basef ananimi. Esis sawalapa waf aonai esis sandaꞌanai, eaꞌ Jon napisiꞌas walemb Jordan. \v 6 Jon nala anom klos sandaꞌ auf anom mafis luꞌwami kamelim sandaꞌam, eaꞌ nowahoꞌam let sandaꞌ agwahup mafisina sandaꞌanai, nagundisana. Gwaꞌaimi naꞌ gwamuꞌwis maloma aupimbel aolupumi. \v 7 Eaꞌ nawalapa basef naꞌi, “Anona aman nambimb nigiꞌma aeꞌ niefiꞌi, anan laꞌifinai nikilaꞌ aeꞌ. Aeꞌ ina aman buꞌuwei ma eatagaha mandelefa su ananimi, owaꞌ. Nambimb Anan neseꞌepa Ambal Buꞌunai Godi nope opalef ipeꞌimi nomon. \v 8 Aeꞌ apisiꞌipa embel atom wafimi eaꞌ Anan owaꞌ. Nambimb Anan nupisiꞌipa Ambal Buꞌunai Godi nuwisipa nope nolomepa.” \s1 Jon napisiꞌa Jisas walemb Jordan \r (Mt 3:13-17; Lu 3:21-22) \p \v 9 Nogota anama Jisas nakwaha Nasaret etap hiagoma Galili nafiꞌi. Eaꞌ Jon napisiꞌana embel walemb Jordan. \v 10 Jisas nakwaha embel walemb nandegiai, nati heven uta nandausiꞌ alihina ma Anan, nati Ambal Buꞌunai Godi nafiꞌmai anan siꞌi amil maiꞌuna nufiaꞌ nisilaꞌmanai. \v 11 Eaꞌ anona maf naꞌi natagai heven naꞌi anom basef naꞌi, “Ineꞌ nogalome. Aeꞌ okom nainailina endilisi. Okom aeꞌanai boꞌona endilisi ma ineꞌ.” \s1 Satan nagwamba Jisasa nondaꞌ waf aonai \r (Mt 4:1-11; Lu 4:1-13) \p \v 12-13 Eaꞌ Ambal Buꞌunai Godi nofaꞌ Jisas nafeꞌ anona etap fatauguma wafiguma mafis atom aolupumi maituma nape nimeguf 40-peleim, aon siꞌinai tuꞌwaninai. Eaꞌ Satan nafiꞌi nagwambana naꞌi Jisas nondaꞌ waf aonai. Nagwambana ma eaꞌ, amam ensel mafiꞌi mumafi Jisas magiambamana. \s1 Jisas nafela maol nandaꞌana gani etap hiagoma Galili \r (Mt 4:12-17; Lu 4:14-15) \p \v 14 Nemaf anama amam mandaꞌ Jon nandaꞌ kalabus, Jisas nafeꞌ etap hiagoma Galili nandaꞌ maol nawalapa basef buꞌwami Godi naꞌipasam \v 15 naꞌi, “Nemaf anama felefeleꞌ netaga ma epes hiesi siowis wambota Godi numafias. Naꞌama deiꞌ ipeꞌ pemboma opalef pefeꞌma God pewaꞌ alafugaha waf aonai.” \s1 Jisas nofala amam biami biam ma milana mefeꞌ \r (Mt 4:18-22) \p \v 16 Jisas naila akata nafeꞌ etin walemb batupaꞌmanai luꞌunai Galili, nati amam biam Saimon naloma owalomana Andru. Amam mala anemb magi agof mandaꞌ bisinis. \v 17 Eaꞌ Jisas natolom naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pifiꞌi pembaloꞌa basef aeꞌami pila Aeꞌ. Fowaꞌ ipeꞌ pagi agof, eaꞌ deiꞌ ihiꞌambepa pefeꞌ piꞌipa enis epes sila aeꞌ.” \p \v 18 Eaꞌ mameꞌana makwaha anemb maꞌoh, mailana mafeꞌ. \v 19 Eaꞌ nindikiꞌah nafoꞌo felefeleꞌ ma akata nati Jems naloma owalomana Jon, Sebedi batausana. Amam matoma bot mape magundisa anemb amamumi. \v 20 Eaꞌ Jisas natolom nofalam mehip mameꞌana. Eaꞌ mohafel mehip makwaha amamaga amamumi hiꞌalam maꞌoh, eaꞌ mailana mafe. \s1 Jisas natofa ambal aonai nape anona amani \r (Lu 4:31-37) \p \v 21 Jisas naloma alupumi ananimi Jems naloma Jon, Saimon naloma Andru mafeꞌ Kaperneam mape. Nemaf anama esis Juda sapoma nomaꞌwanai, Jisas naoꞌwam mafeꞌ mawis ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai eaꞌ naꞌipasa basef amam nematawa. \v 22 Esis sameꞌ basef ananimi eaꞌ gegelalasis kwapeteꞌas endilisi. Anan ina nawalipas siꞌi amam falafumi maꞌipas, owaꞌ. Anan naꞌipasa basef laꞌifimi siꞌi amam agufumi maꞌipas. Amam mawalipasa miꞌuli Godi ina mawalipas naꞌama siꞌi anan, owaꞌ. \p \v 23 Nemaf anama anona aman nape nalomas ipat anama, ambal aonai napeinai eaꞌ mehip etin ambal anama noga naꞌi mehip naꞌi, \v 24 “Jisas ineꞌ Nasaretinai, ineꞌ nafiꞌi naꞌi nendaꞌ maina afaꞌ? Nafiꞌi ma nehambombagafa? Aeꞌ egawena ineꞌ aman buꞌwinai Godi.” \p \v 25 Eaꞌ Jisas ninifalom naꞌi, “Ineꞌ ambalip aonai, fesoꞌmena kwaha aman anama foꞌo.” \p \v 26 Eaꞌ ambal anama aonai nakotoꞌana kwapeteꞌana nandaꞌam geꞌala mehip nakwahona nawisi nafeꞌ. \v 27 Eaꞌ amam nematawa hiesi gegelalasis sandakotoꞌma eaꞌ sandaꞌipama saꞌi, “Amama main deꞌim? Amama anom basef dambaimi. Anan natofa ambagof awami naꞌipam siꞌi anona aman laꞌifinai. Amamaga hiami mameꞌ basef Ananimi. Ambagof awami wapotiꞌ mameꞌ basefana makwaha epes mafaꞌ mafeꞌ.” \p \v 28 Eaꞌ basef amama ma maol Jisas nandaꞌana mafeꞌagon hiꞌalagon wambel hiagoma nape nomona etap hiagoma Galili. \s1 Pita nandagiꞌmokwi awasiꞌw alop nifina eaꞌ Jisas nandaꞌakw amboꞌokw \r (Mt 8:14-15; Lu 4:38-39) \p \v 29 Jisas naloma alupumi biamibiam ananimi mohafel makwaha ipat anama eaꞌ mafeꞌ wambel Saimoni Endrui eaꞌ mawis ipat amamunai. Jems naloma Jon wapotiꞌ mafeꞌ malomam. \v 30 Eaꞌ esis saꞌipa Jisasa Saimon nandagiꞌmokwi awasiꞌw kwaꞌoh, alop akwaꞌunai nifina. \v 31 Eaꞌ Jisas nafeꞌma akwaꞌw nahapila lagel akwaꞌunai nafelaꞌw kwataga boꞌokw, kwandaꞌmasa gwaꞌaimi esis. \s1 Jisas nandaꞌ amam nematawa awes nandaꞌasi sataga boꞌwes \r (Mt 8:16-17; Lu 4:40-41) \p \v 32 Eaꞌ aon nowala nasoꞌ, esis sofaꞌai epes awes naninani nandaꞌasi saloma enis ambagof awami mapeisi safiꞌmai Jisas. \v 33 Eaꞌ esis hiesi sape wambel luꞌunai safiꞌi saitu felefeleꞌma uta ipat siꞌina. \v 34 Eaꞌ Jisas nandaꞌ amam namatawa hiesi awes nandaꞌasi boꞌwes, natofamasa anom ambagof awami mapeisi eaꞌ sataga boꞌwes. Ambagof awami mogawa Jisas anan nogalomana Godi. Naꞌama nasopama malogof ambagof amama awami fasoꞌmam tol mape. \s1 Jisas naseꞌasa basef nafeꞌ etap hiagoma Galili \r (Lu 4:42-44) \p \v 35 Wafilu kuhimbita atona owamb ataꞌ nail, Jisas nohafel nakwaha ipat anama napoma. Anan atona nohafel nafeꞌ anama wafiguma eaꞌ nape nandaꞌ betena God. \v 36 Saimon naloma anom alupumi ananimi mohafel matimana owaꞌ, eaꞌ magolopana magiꞌmana mafeꞌ. \v 37 Magolopana mafeꞌma matolona maꞌipana maꞌi, “Epes hiesi sagolopena.” \p \v 38 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ ataꞌ aliꞌaso, afaꞌ ofeꞌ wambel hianai nape felefeleꞌi. Aeꞌ ataꞌ iꞌipasa basef buꞌwami esis. Maol anama atona Aeꞌ afiꞌmanai anama.” \p \v 39 Naꞌama naseꞌasa basef nafeꞌagon hiꞌalagon wambel hiagoma etap hiagoma Galili, naseꞌasa basef buꞌwami nomon ifagw esis Juda saꞌi basef sapaimi natofamasa ambagof awami mape enis epesi mandahiꞌ mawisi mafeꞌ. \s1 Aman awasinai alop ananinai nambuꞌwanai, Jisas nandaꞌana boꞌona \r (Mt 8:1-4; Lu 5:12-16) \p \v 40 Eaꞌ anona aman awesinai alop namboꞌanai nafiꞌi felefeleꞌma Jisas nindiwa nembawa notawa naꞌipana mehip naꞌi, “Iꞌi ineꞌ niꞌi aꞌe, nendaꞌ aeꞌ etaga boꞌawe.” \p \v 41 Eaꞌ Jisas nati anan uwahipina nawomana lagela anan naꞌi, “Aeꞌ aꞌi aꞌe ma ineꞌ netaga boꞌwena.” \p \v 42 Eaꞌ deiꞌ atef aman anama alop nambuꞌwi nataga boꞌona. \p \v 43 Eaꞌ Jisas deiꞌ etef nasapaꞌana naꞌipana mehip \v 44 naꞌi, “Ina nefeꞌ niꞌipa enin epen niꞌi aeꞌ andaꞌena boꞌwena, owaꞌ. Ineꞌ foꞌo nihiꞌambana alop ineꞌinai ma aman anama pris. Eaꞌ neseꞌana amama anan nondolalima God eaꞌ ineꞌ ninifelana ma nataga boꞌwena siꞌi miꞌuli Ananinai fowaꞌ Moses naꞌipasanai naꞌi. Ama amam nematawa hiesi sotolona sogawa ineꞌ amboꞌwena.” \p \v 45 Owaꞌetin. Aman anama naꞌipasam mafeꞌagon hiꞌalagon amam nematawa hiesi sogawa anan nataga boꞌona. Eaꞌ Jisas ina nafeꞌ nawis anona wambel ma naep hiesi, owaꞌ. Naꞌama hiesi sifiꞌi siliꞌakwana. Eaꞌ ina nawis anona wambel luꞌunai, owaꞌ. Laꞌelaꞌef nape anama wafiguma atogon. Eaꞌ nambimb esis amam nematawa sape ganigani safiꞌmai anan. \c 2 \s1 Jisas nagiambama anona aman lagufi boꞌwagah magaꞌanai amboꞌona \r (Mt 9:1-8; Lu 5:17-26) \p \v 1 Anom nimeguf mafeꞌma eaꞌ, Jisas notanima nafeꞌ Kaperneam. Eaꞌ esis sameꞌ basefa Anan nafiꞌi nape ipat. \v 2 Eaꞌ amam nematawa hiesi sandakolas ipat anama napeinai asiꞌina eaꞌ. Naꞌama uta owaꞌ anagon nogal nopoma sefeꞌ siowisi. Eaꞌ naꞌipasa basef buꞌwami Godi ma esis. \v 3 Eaꞌ anom amam biamibiam mandaꞌ balata malai anona aman lagof boꞌwagah magaꞌ mefaꞌana maꞌi mefeꞌma Jisas. \v 4 Ipat asiꞌinama amam nematawa hiesi saitu siliꞌakw, eaꞌ ina anagona mofaꞌana muwis mofeꞌ felefeleꞌma Jisas, owaꞌ. Eaꞌ malata ipat ilif andeꞌana mapisila bogwan ilif mala aman anama awes nandaꞌanai naloma lahis nowala nomon Jisas naituma. \p \v 5 Nogota anama Jisas nati biamibiam nagawa amam mombaleꞌefana maꞌi anan laꞌifinai ma nigiambama aman anama notaga boꞌona. Eaꞌ naꞌipa aman anama naꞌi, “Ineꞌ epen aeꞌinai. Waf aonai ineꞌ nandaꞌanai Aeꞌ akwahomenana eaꞌ.” \p \v 6 Eaꞌ anom dambami mawalipasa miꞌuli Godi mape mameꞌana. Opalef amamumi aoma basef ananimi. Naꞌama amam nomonas matamea maꞌi, \v 7 “Deiꞌ maina Jisas naꞌiam naꞌama? Anan nandaꞌ God findiwana. Owaꞌ etina anona aman laꞌifinai ma neakwaha waf aonai epes sandaꞌanai. God atona nakwa waf aonai.” \p \v 8 Deiꞌ atef Jisas nogawa nomonas amamumi negawam okom ananinai, eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ maina ukup ipeꞌimi mape naꞌama? \v 9 Deiꞌ amamaga maim ipeꞌ paꞌi ahifima Aeꞌ? Aeꞌ laꞌifiwei ma iꞌipa aman anama awesinai, iꞌi ‘Aeꞌ ekwahomena waf aonai ineꞌ nandaꞌanai’, o iꞌipana, iꞌi, ‘fela lahis ineꞌimi nehafel nefeꞌ.’ Ipeꞌ paꞌi maim ahifima aeꞌ? \v 10 Aeꞌ aꞌi ipeꞌ pegawa aeꞌ ataga epen endelisiwei, laꞌifiwei ma ekwahomasa waf aonai hianai amam nematawa sape etap anaeꞌ sandaꞌanai. Aeꞌ aꞌi ihiꞌambepa aeꞌ laꞌifiwei ma endaꞌ amamaga amama.” Eaꞌ naꞌipana naꞌi, \p \v 11 “Aeꞌ aꞌipina, ineꞌ hafel fela lahis ineꞌimi foꞌo ipat ineꞌinai.” \p \v 12 Eaꞌ esis saitu satolona sati anan nohafel mehip nafela lahis ananimi nefaꞌam nafeꞌ. Eaꞌ amam nematawa hiesi gegelalasis kwapeteꞌas, safela agel Godi luꞌuna saꞌi, “Fowaꞌ apeꞌ ina mati anom amamaga siꞌi naꞌama, owaꞌetin.” \s1 Jisas nofala Livai \r (Mt 9:9-13; Lu 5:27-32) \p \v 13 Eaꞌ Jisas notanima naila akata nafeꞌ walemb batupaꞌmanai luꞌunai Galili. Amam nematawa hiesi safiꞌmai anan naꞌipasa basef buꞌwami God. \v 14 Jisas nohafel nafeꞌ eaꞌ, nati anona aman Livai, Alfius nogalomana nape ipat sandaꞌ takisa. Aman anama nofaꞌasa otamba amam nematawa hiesi. \p Eaꞌ Jisas nofalana naꞌi, “Ineꞌ fiꞌi nila aeꞌ.” \p Eaꞌ nohafel nailana nafeꞌ. \v 15 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi maꞌ gwaꞌaimi ipat Livai maloma amam hiami mandaꞌ waf aonai. Anom mofaꞌ takisi, anom mandaꞌ waf aonai amam maloma Jisas maꞌ gwaꞌaimi. Amam amama mailana etin. \v 16 Eaꞌ amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi amam Farisi mati Jisas naꞌ gwaꞌaimi naloma amam mandaꞌ waf aonai maloma amam amama mofaꞌ takisi. Eaꞌ mahaliꞌ alupumi ananimi maꞌi, “Deiꞌ maina anan nape naloma amam mofaꞌ takisi maloma amam amama mandaꞌ waf aonai maꞌ gwaꞌaimi etifigin?” \p \v 17 Eaꞌ Jisas nameꞌam naꞌama naꞌipam naꞌi, “Epes buꞌwasi ina safeꞌma dokta, owaꞌ. Isima awes nandaꞌasi etis safeꞌma dokta. Aeꞌ ina afiꞌi ma efala epes isima buꞌwasi, owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi ma efala isima sandaꞌ waf aonai.” \s1 Waf anama amam Farisi maloma alupumi Joni makwaha gwaꞌaimi ma mondaꞌ beten \r (Mt 9:14-17; Lu 5:33-39) \p \v 18 Anona nemaf amam amama alupumi Joni maloma anom alupumi Farisi makwaha gwaꞌaimi ma mondaꞌ beten andeandeꞌ. Eaꞌ enis epes safiꞌi saꞌipa Jisas saꞌi, “Deiꞌ maina amam alupumi Joni maloma alupumi amam Farisi makwaha gwaꞌaimi ma mandaꞌ beten, eaꞌ alupumi ineꞌimi owaꞌ mokwaha gwaꞌaimi?” \p \v 19 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Iꞌi enis sondaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami ma enis aman nemataꞌw bias sendaseꞌama, ipeꞌ paꞌi esis alupisi atuwasi sondaiwaꞌma gwaꞌaimi amama? Owaꞌetin. Nemaf anama esis bias sondaseꞌama, alupisi asasisi sandanifela seaꞌ gwaꞌaimi solomas. \v 20 Eaꞌ anona nemaf enis epes sofaꞌ aman anama nasoꞌ nemataꞌwi nefeꞌ laoguma, wila esis sokwaha gwaꞌaimi, eaꞌ deiꞌ ataꞌ owaꞌ.” \p \v 21 Eaꞌ Jisas nandaꞌ anom basef wamun etina luwaguf naꞌi, “Ina andeandeꞌma peatopaꞌ lowaf namunai pigundisana neloma anona lowaf apinai, owaꞌ. Iꞌi pendaꞌam naꞌama, nambimb lowaf anama namunai peleꞌetana nehapeꞌ apinai nogal notaga luꞌuna.” \p \v 22 Eaꞌ naꞌi anom basef wapotiꞌ naꞌi, “Ina enin epen nakoloꞌwa embel wain dambainai agwahup mafinina mowala agwahup apinai siꞌi botowagof, owaꞌetin. Iꞌi enin nendaꞌam naꞌama, embel wain motef hiami, mohapeꞌ agwahup anama peleꞌetana eaꞌ wain koloꞌolam hiꞌilam. Naꞌama owaꞌ. Enin nakoloꞌam agwahup dambainai atona.” \s1 Nemaf Sabat esis Juda sapoma nomaꞌwanai \r (Mt 12:1-8; Lu 6:1-5) \p \v 23 Anona nemaf esis Juda sapoma nomaꞌwanai Sabat, Jisas nafeꞌ nawis anona aof sawa witanai eaꞌ nawis. Eaꞌ alupumi ananimi mafeꞌ malomana magi anom wit maufi magwaꞌam. \v 24 Eaꞌ anom dambami Farisi maꞌipa Jisas maꞌi, “Nemeꞌ. Alupumi ineꞌimi mandaꞌam naꞌama ma main? Amam mosambala miꞌuli ma nemaf anama mapoma nomaꞌwanai, Sabat.” \p \v 25 Eaꞌ Jisas naꞌipa amam Farisi naꞌi, “Ipeꞌ owaꞌ pegawa basef mape Baibeli ma waf fowaꞌ gani king Devit nandaꞌanai. Nemaf anama Devit naloma alupumi ananimi gwaꞌaimi aꞌam nolomaham. Ipeꞌ pegawa basef amama eaꞌ. \v 26 Nemaf anama Abiata nape dembinai pris naliꞌma amam prisi, Devit nolomahana nawis ipat Godi naꞌ bret anama mondolalima Godanai. Miꞌuli apeꞌinai luꞌunai naꞌi amam pris atom meaꞌana. Enis epes owaꞌ. Eaꞌ Devit naꞌana nagwaꞌana nasoꞌ alupumi ananimi magwaꞌana etin.” \p \v 27 Eaꞌ Jisas naꞌipa amam Farisi wapotiꞌ naꞌi, “God naliꞌ nandaꞌ epes eaꞌ nagiꞌ naꞌipasa nemaf sapoma nomaꞌwanai Sabat ama nigiambamas. Ina nandaꞌ epesa sagiꞌma basefa Sabat, owaꞌ. \v 28 Aeꞌ atowe ataga epen endilisiwei ape Dembiwei ma amamaga hiami. Eaꞌ ape Dembiwei ma nemaf anama Sabata iꞌipipa maina maol andeandeꞌma pila basef pendaꞌana nemaf anama.” \c 3 \s1 Jisas nandaꞌ aman lagel nendelaꞌanai boꞌona nemaf anama sapoma nomaꞌwanai Sabat \r (Mt 12:9-14; Lu 6:6-11) \p \v 1 Anona nemaf Jisas nafeꞌ nawis ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai, nati anona aman lagel ananinai nagaꞌ nail nape. \v 2 Eaꞌ enis safeꞌ sagolopa basef kwamaimi ma sendaꞌmana basef. Eaꞌ satolona naep maimailana ma siti nondaꞌ aman anama boꞌona nemaf anama Sabat? \p \v 3 Eaꞌ Jisas naꞌipa aman anama lagel ananinai nagaꞌ nailanai naꞌi, “Ineꞌ hafel nitu naep epes hiesi laꞌafena sitilina.” \v 4 Eaꞌ Jisas nahaliꞌas naꞌi “Miꞌuli luꞌunai apeꞌinai naꞌiam naꞌimama? Apeꞌ mondaꞌ waf buꞌunai nemaf anama sapoma nomaꞌwanai o mondaꞌ waf aonai? Apeꞌ migiambama esis sope ambal namunai napeis mohas sogaꞌ?” \p Eaꞌ esis ina saꞌi anom basef, owaꞌ. \v 5 Eaꞌ Jisas nafela naep natilis tulif eaꞌ, nogawa esis opalef maseꞌ sandaiwaꞌma semeꞌ basef. Naꞌama okom ananinai wandafuna ma esis. Eaꞌ nati esis uwahipis naꞌipa aman anama lagel ananinai nagaꞌ nailanai naꞌi, “Dowa lagel ineꞌinai usiꞌina.” \p Eaꞌ nandowanai nataga boꞌona wapotiꞌ. \v 6 Eaꞌ amam dambami Farisi mohafel mafeꞌ maloma anom amam epes hiami Heroti, maꞌi basef mandameꞌmama moha Jisas nogaꞌ. \s1 Amam nematawa hiesi sunduwaꞌanima sape felefeleꞌama walemb batupaꞌmanai luꞌunai Galili \p \v 7 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi makawaha wambel anama mafeꞌ walemb batupaꞌmanai luꞌunai Galili. Eaꞌ amam nematawa hiesi safiꞌi etap hiagoma Galili sailana safeꞌ. \v 8 Esis safiꞌi hiagoma. Enis safiꞌi wambel hiagoma Judia, enis safiꞌi Jerusalem, enis safiꞌi etap hiagoma Idumea, eaꞌ enis sape walemb Jordan gani waꞌol saloma enis safiꞌi wambel biefina Tair naloma Saidon, esis hiesi safiꞌmai anan. Sameꞌ basefa amamaga Jisas nandaꞌami, naꞌama safiꞌmai Anan. \v 9 Eaꞌ Jisas nati amam nematawa hiesi endilisi sape. Eaꞌ naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Naꞌama esis safafaꞌasowe. Anona bot nola ma aeꞌ ma elata etoma iꞌipasa basef.” \v 10 Anan fowaꞌ nandaꞌ hiesi isima awes nandaꞌasi sataga boꞌwes. Eaꞌ deiꞌ awes nandaꞌasi sandaꞌ gwagwasiꞌma etin safeꞌma anan sehapilana ma seataga boꞌwes. \v 11 Maina nemaf ambagof awami mape epesi mati Anan mogawana, eaꞌ mowa maꞌoh etap felefeleꞌma anan opafunama, eaꞌ mofalana mehip maꞌi, “Ineꞌ nogalomana Godi.” \v 12 Eaꞌ naꞌipa ambagof awami mehipa amam ina mowalapa Anan miꞌipasana miꞌi anan nogalomana Godi, owaꞌ. \s1 Jisas nandandepa alupumi ananimi 12-peleim \r (Mt 10:1-4; Lu 6:12-16) \p \v 13 Jisas nafeꞌ nondowasaꞌ halaf, eaꞌ nofala amam amama Anan okom naꞌiami mafiꞌmai Anan. \v 14 Eaꞌ nandandepa amam 12-peleima laꞌelaꞌef mope molomana, ama nambimb nosapaꞌam mefeꞌ miꞌipasa basef. Amam 12-peleim nandandepam Aposel. \v 15 Naꞌipam naseꞌama pepel ma meatofa ambagof awami mape epesi. \v 16 Amam 12-peleim nandandepami, agof amamumi amama. Saimon agel waꞌana Pita, \v 17 eaꞌ Jems Sebedi nogalomana, naloma owalomana Jon, naseꞌama agof waꞌam Boanerges. Agel anama ofagema naꞌama, nogamana otaga dililu bugalagw. \v 18 Eaꞌ Andru, Filip naloma Bartolomyu, Matyu, Tomas, naloma Jems nogalomana Alfiusi, naloma Tadius naloma Saimon. Aman anama Saimon anan epes hiesi Seloti.\f + \fr 3:18 \ft Niti futnot Matyu 10:4.\f* \v 19 Eaꞌ Judas Kariotinai, aman anama nafeꞌ nawalapa Jisasa naumbih. \s1 Anom maꞌi Jisas nandaꞌ maol naloma Belsebul \r (Mt 12:24-32; Lu 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Jisas nafeꞌ anona ipat, eaꞌ esis hiesi safiꞌi wapotiꞌ. Eaꞌ naloma alupumi ananimi ina ataꞌ maꞌ gwaꞌaimi, owaꞌ. \v 21 \x * \xo 3:21 \xt Jo 10:20\x*Esis wambota Jisasi sameꞌ basef amama ma Anan naloma alupumi ina maꞌ gwaꞌaimi, eaꞌ safiꞌi saꞌi soꞌwana. Eaꞌ saꞌi, “Anan ambagof awami mandaꞌana deiꞌ nahaga nagaol.” \p \v 22 \x * \xo 3:22 \xt Mt 9:34; 10:25\x*Anom mawalipasa miꞌuli Godi mapani Jerusalem makiniꞌi mambasoꞌam maꞌi, “Ambal aonai Belsebul nape Jisas. Eaꞌ Anan natofa ambagof awami ma pepel Belsebuli.”\f + \fr 3:22 \ft Belsebul agel waꞌana Satan.\f* \p \v 23 Eaꞌ Jisas nofalai esis safiꞌi saitu felefeleꞌma anan naꞌipasa anom basef womun etina esis naꞌi, “Satan ina natofa anan atona, owaꞌ. \v 24 Iꞌi enis anona wambel hiagoma esis etis sondawaloga biefisa sopaꞌ, ina nambimb laꞌifis, owaꞌ. Esis sandawaloga biefis eaꞌ ina laꞌifis. \v 25 Iꞌi enis epes hiesi anona wambota sape ipat atotona sondawaloga epes biefis sopaꞌ, esis sandawaloga biefis, ina nambimb sope laꞌifis, owaꞌ. Sandawaloga biefis eaꞌ. \v 26 Iꞌi wambota Satani sondawaloga biefis sopaꞌ, ina laꞌifis, owaꞌ.” \p \v 27 “Enin epen ina laꞌifina nefeꞌ nuwis ipat anona aman laꞌifinai napeinai nokowalefa nefaꞌ amamaga ananimi, owaꞌ. Enin ataꞌ niliꞌ nombaloꞌana ma nowaꞌana tatalaꞌina, anan laꞌifina ma niowis nokowalefa nefaꞌ amamaga maꞌoh ipat aman anama.” \p \v 28-30 Amam mawalipasa miꞌuli Godi mambasoꞌam mandaꞌ findiwana maꞌi, “Anona ambal aonai nagiambama Jisas nandaꞌ maol ananinai.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Endilisi etis aeꞌ aꞌipipa, anona nemaf God nokwaha waf aonai naninani hianai noloma basef findiwaimi hiami amam nematawa sandaꞌami hiꞌilam. Eaꞌ emi epen nendaꞌ basef findiwama Ambal Buꞌunai Godi, God anona nemaf owaꞌetin endilisi ma nokwaha findiwa anama aonai ma epen inima nandaꞌanai, owaꞌ. Findiwa aonai laꞌelaꞌef nopein deiꞌ nefeꞌ anona nemaf wapotiꞌ laꞌelaꞌef nope.” \s1 Mamaꞌwana Jisasi kwaloma owapana ananimi \r (Mt 12:46-50; Lu 8:19-21) \p \v 31 Nemaf anama Jisas naloma epes hiesi sape salomana ipat nomon. Eaꞌ mamaꞌwana kwaloma owapana ananimi safiꞌi sataga saitu andeꞌ. Eaꞌ saꞌipa enis sawis saꞌipana saꞌi Jisas nuwisi andeꞌ nefeꞌma esis. \v 32 Eaꞌ isima hiesi sape salomanai saꞌipana saꞌi, “Ineꞌ nemeꞌ, mamaꞌwena ineꞌikwi kwaloma owapena ineꞌimi safiꞌi saitu andeꞌ saꞌi solomena siꞌi.” \p \v 33 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌipas naꞌama naꞌi, “Mamaꞌwe owape aeꞌasi emi egafis?” \p \v 34 Eaꞌ Anan nati esis amam nematawa sape salipana naꞌipas naꞌi, “Piti mamaꞌwe kwaloma owape aeꞌasi isima. \v 35 Emi egafis saila okom Godi ma sila waf Ananinai, isima mamase owape henitiame aeꞌasi.” \c 4 \s1 Basef womun etina anona aman nowaha olelemb siꞌi rais anona aof \r (Mt 13:1-9; Lu 8:4-8) \p \v 1-3 Anona nemaf Jisas nasefela opeh wapotiꞌ nandaꞌam nawalipa amam nematawa hiesi felefeleꞌma walemb batupaꞌmanai luꞌunai Galili. Eaꞌ esis hiesi safiꞌi salipana sape. Eaꞌ nalata natoma anona bot nala embel walemb batupaꞌmanai anama, eaꞌ esis saitu akata felefeleꞌma walemb anama. Eaꞌ naseꞌasa basef hiami womun etin naꞌama naꞌi, “Ipeꞌ pemeꞌ! Anona aman nafeꞌ nowaha olelemb witim siꞌi rais anona aof. \v 4 Anan nowahom nafeꞌ, anom mowa eaf safeꞌma eaꞌ amiguf mufiaꞌ mafiꞌi maꞌam. \v 5-6 Eaꞌ anom mowa etap otambaiguma, etap ina luꞌuna, owaꞌ. Kwaieꞌuna. Natoma ilif atogon ina nowala owin, owaꞌ. Eaꞌ olelemb witim mataga mehip eaꞌ masilimb ina mowala etap, owaꞌ. Eaꞌ owaf naluwi naham, otamba maofam alim. \v 7 Anom mowala laꞌafena mandelef wandafumi mataga malomam maofenia wit, eaꞌ ina malo andeandeꞌ mail mola gwaꞌaimi, owaꞌ. \v 8 Eaꞌ anom mowa mafeꞌ etap buꞌunai, eaꞌ mataga malo mail mola gwaꞌaimi. Anom mola 30-peleim, anom 60-peleim eaꞌ anom mola 100-peleim.” \p \v 9 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ aligah magalipei pemeꞌ basef amama andeandeꞌ ukup mopomam.” \s1 Jisas naꞌi basef womun etin \r (Mt 13:10-17; Lu 8:9-10) \p \v 10 Jisas atona nape, alupumi 12-peleim ananimi maloma enis sape salomanai safiꞌi sahaliꞌana ma basef amama womun etin. \v 11 Eaꞌ nagwamama basef naꞌi, “God nihiꞌambepa basef ofagema mape mandambahiꞌi ma epes siowis wambota Ananinai numafias. Deiꞌ God nihiꞌambepa basef amama ofagema alihim. Ipeꞌ pameꞌam pegawam eaꞌ. Esis isima sololama Godi owaꞌ. Esis sameꞌ basef womun etin. \v 12 Ama anom basef mape Baibeli mandawalap maꞌiam maꞌi, \q1 ‘Esis nimeguf hiami sotologon, eaꞌ ina sati anom amamaga, owaꞌ. Eaꞌ esis someꞌ basef aligah asasimi, eaꞌ ina sogawa ofagema, owaꞌ. Iꞌi sogawam ofagema, esis somboma opalef ma aeꞌ ekwaha waf aonai esis sandaꞌanai. Owaꞌetin.’ ” \s1 Jisas nawalapa basef ofagema ma aman nowaha olelemb \r (Mt 13:18-23; Lu 8:11-15) \p \v 13 Eaꞌ Jisas nahaliꞌ esis naꞌi, “Ipeꞌ owaꞌ pegawa basef amama womun etin deiꞌ apipami? Eaꞌ nambimb ipeꞌ pegawa basef womun etin hiꞌilam piꞌimama? Owaꞌetin. \v 14 Deiꞌ aman anama nowaha olelemb, anan siꞌi anona naꞌipasa basef Godi. \v 15 Olelemb mowa eafi amama siꞌi epes sameꞌ basef amama, eaꞌ Satan nagi basef amama God naseꞌasam mape opalef asasimi nakwahom nafeꞌ. \v 16 Eaꞌ anom mowa mafeꞌ anagon otambaiguma, amama siꞌi enis epes sameꞌ basef Godi sofaꞌam mehip sandanifelamam. \v 17 Epes isima siꞌi masilimb ina malo mowala etap owin. Esis sembaleꞌef nogota bandana etin eaꞌ, nambimb nimanimi matagamas enis amam nematawa sandaiwaꞌma sembaleꞌam basef Godi sandaꞌas findiwas sahas, sandaꞌmasa waf aonai eaꞌ satanima safeꞌ. \v 18 Eaꞌ anom mowala mandelef wandafumi laꞌafen, amama siꞌi enis epes sameꞌ basef Godi sailam safeꞌ, \v 19 eaꞌ amamaga hiami nimanimi maloma amamaga hiami esis satolom kowalasami basoꞌmaimi maloma moni wiga maima esis saꞌi sofaꞌami hiami mape etapi, amama mataga maofenia basef Godi. Eaꞌ ina sombaleꞌef sandaꞌ waf buꞌunai laꞌifis, owaꞌ. Sowa siꞌi gwaꞌaimi owaꞌ molo andeandeꞌ. \v 20 Eaꞌ anom mowa etap buꞌunai siꞌi epes isima sameꞌ basef buꞌwami sembaleꞌam sandaꞌ waf buꞌunai. Enis siꞌi mola gwaꞌaimi 30-peleim, enis siꞌi mola 60-peleim, eaꞌ enis siꞌi mola 100-peleim.” \s1 Enis sambahoꞌ lamifah maꞌoh owina baket \r (Lu 8:16-18) \p \v 21 Eaꞌ Jisas naꞌipas basef womun etin naꞌi, “Aꞌi epes sakata lamifah sopaloꞌam maꞌoh owina balatagw o sopaloꞌam mandambahoꞌ maꞌoh baket? Owaꞌ. Esis sawamonam balatagw ilif. \v 22 Amamaga hiami mandambahiꞌi, anona nemaf motaga alihim epes hiesi sotolom sogawam. Eaꞌ amamaga hiami ataꞌ sambahoꞌam mapani, anona nemaf motaga mondawalap, epes hiesi sogawam. \v 23 Ipeꞌ aligah magalipei pameꞌ basef, pemeꞌam andeandeꞌ.” \v 24 Eaꞌ naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Basef ipeꞌ pameꞌami, amama pegawam andeandeꞌ. Maim basef maloma maina waf ipeꞌ pandaꞌmasam enis epes, ikwaf anama atona anona nemaf God nogwamepana ipeꞌ, eaꞌ nowatanimipa anom wapotiꞌ. \v 25 Emi egafis sembaleꞌefa basef Godi, nambimb God nowatanimasam wapotiꞌ. Isima owaꞌ sembaleꞌami, nambimb basef kwawieꞌim amama esis sembaleꞌami, God nondalombasam esis eaꞌ sopan etin.” \s1 Basef womun etina aman nowaha olelemb \p \v 26 Eaꞌ Jisas naꞌipas basef womun etin naꞌi, “Epes siowis wambota Godi numafias, siꞌi anom basef womun etin deiꞌ aeꞌ aꞌipipami. Anona aman nowaha olelemb gwaꞌaimi aof ananinai. \v 27 Eaꞌ nafiꞌi nape wambel naꞌoh owambeh hiami nape nimeguf hiami mafeꞌ eaꞌ olelemb amama nawami mataga malo luꞌum maꞌimama? Anan ina nogawa mataga maꞌimama, owaꞌ. \v 28 Etap atona nandaꞌ olelemb amama mataga malo mola gwaꞌaimi buꞌwami mail. Soh atom maliꞌ, eaꞌ afis mataga eaꞌ gwaꞌaimi mandandaꞌ luꞌum mail. \v 29 Eaꞌ matagama luꞌum akom andeandeꞌ eaꞌ maof. Nemaf anama salaꞌ gwaꞌaimianai nataga, aman anama nandaꞌ maol naloma nogwatop.” \s1 Basef womun etina nalelef mastetim \r (Mt 13:31-32; Lu 13:18-19) \p \v 30 Eaꞌ Jisas naꞌiam wapotiꞌ naꞌi, “Epes siowis wambota Godi numafias naꞌama etin siꞌi main? Aeꞌ indilaꞌwifam siꞌi maim basef wamon etin? \v 31 Nalelef mastetim soꞌusoꞌumi. Ina luꞌum siꞌi suꞌutip gwaꞌaimi lawah hiami mawam etapi, owaꞌ. Nalelef soꞌusoꞌum endilisi. Anona aman nawam etap \v 32 eaꞌ mataga malo luꞌum mikilaꞌ gwaꞌaimi hiami mape aofi. Amam mataga siꞌi lawag luꞌunai, agof mandalana mafeꞌagon ganigani. Eaꞌ amiguf mafiꞌi mala alagah mandambahoꞌma owaf mail agof.” \s1 Jisas naꞌi basef hiami womun etin \r (Mt 13:34-35) \p \v 33 Eaꞌ Jisas naꞌipas basef womun etin siꞌi naliꞌ naꞌipasami. Naꞌipas nendalaꞌwifa amamaga hiami nagiꞌma gawa asasinai nafeꞌ netambel. \v 34 Anan ina naꞌipasa anom basef alihima esis, owaꞌ. Naꞌiam womun etin. Eaꞌ nambimb alupumi ananimi atom malomana mape, naꞌipam alihima ofagema basef womunaimi. \s1 Jisas ninifala embel maloma uf fasoꞌmam mapan \r (Mt 8:23-27; Lu 8:22-25) \p \v 35 Nemaf anama atona, wambomota felefeleꞌma owamb, Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Afaꞌ ofeꞌ anama walemb luꞌunai batupaꞌmanai anama gani fisana.” \p \v 36 Eaꞌ amam makwaha esis amam nematawa hiesi mafeꞌ bot anama Jisas natumanai mofaꞌana mafeꞌ. Enis epes sofaꞌ anom bogw maloma bot anama mafeꞌ. \v 37 Eaꞌ anona uf luꞌunai naluwi, naoh mandaꞌam fepoh, mafeꞌ mawis bot nomon eaꞌ naꞌi siꞌinama embel. \v 38 Eaꞌ Jisas naꞌoh nalola bot nagiꞌma nola kombotoꞌw naꞌoh. \p Eaꞌ amam mafeꞌ minimbalona maꞌipana maꞌi, “Tisa dembinai, afaꞌ waꞌi aꞌ owala. Ineꞌ negawafa, owaꞌ?” \v 39 Eaꞌ Jisas nohafel ninifala uf naꞌipa embel naoh naꞌi, “Uf neloma embel ipeꞌ petah.” Eaꞌ uf fasoꞌmana, embel ina ataꞌ mandaꞌ fepo. Tol motah. \p \v 40 Eaꞌ naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, ꞌIpeꞌ umbamahepa ma main? Ipeꞌ pembaloꞌa basef Godi paꞌi Aeꞌ laꞌifiwei, owaꞌ? \p \v 41 Eaꞌ amam mati naꞌama, umbamaham kwapeteꞌam endilisi, eaꞌ mandaꞌipama maꞌi, “Anan emi egafuna? Naꞌipa uf naloma embel mameꞌana mowala.” \c 5 \s1 Jisas natofa ambagof awami hiami mape anona aman \r (Mt 8:28-34; Lu 8:26-39) \p \v 1 Eaꞌ Jisas naoꞌwa alupumi nafeꞌ nataga anagon waꞌol walemb batupaꞌmanai anama etap esis Gerasa sapoma. \v 2-3 Anan nakwaha bot nisilaꞌi, mehip anona aman ambagof awami mapeinai nafiꞌmai Anan. Aman anama nape naꞌoh laꞌelaꞌef hiꞌagilif sawa epes sagaꞌi sapoma nafiꞌi. \v 4 Esis saliꞌ sombaloꞌana sumafiana, sandaꞌ seni hankap sowaꞌana lagof boꞌwagah laꞌelaꞌef. Owaꞌetin. Anan nahapeꞌam etin. Ina enin epen laꞌifina nembaloꞌana laꞌifina nope, owaꞌ. Eaꞌ sen wapotiꞌ ina laꞌifina, owaꞌ. \v 5 Laꞌelaꞌef owamb alip nape nafeꞌ hiꞌagilif halafutagw, nafeꞌ naꞌi mehip nafeꞌ. Nafela otamba hiꞌelimi natotopaꞌ alop ananinai. \p \v 6 Anan ataꞌ nati Jisas nafiꞌi laogon, nasagih nafiꞌi nindiwa nembawa notawamana. \v 7-8 Eaꞌ Jisas nogawa aman anama ambagof awami mapeinai. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ambagof aopei, ipeꞌ pekwahona pefeꞌ.” \p Naꞌama anan nogaꞌ naꞌi mehip naꞌi “Jisas, ineꞌ nogalomana Dembinai God nape ilif endilisi, ineꞌ naꞌi nendaꞌ maina aeꞌ? Aeꞌ aꞌipina endilisi gani ilifa agel Godi, ineꞌ owaꞌ neseꞌe nimanimi aeꞌ.” \p \v 9 Eaꞌ Jisas nahaliꞌana naꞌi, “Agel ineꞌinai emi?” \p Eaꞌ anan naꞌi, “Afaꞌ ambagof aofai hiafai. Deiꞌ agel afaꞌinai ambagof hiami.” \p \v 10 Eaꞌ nahaliꞌ Jisas mehip naꞌi, “Ina netofafa ofeꞌ anona etap laugoma, owaꞌ.” \p \v 11 Eaꞌ anom bogof hiami maitu maꞌ gwaꞌaimi anona domota felefeleꞌ. \v 12 Eaꞌ ambagof amama mofala Jisas maꞌipana mehip maꞌi, “Ineꞌ netofafa ofeꞌ uwisa bogof mamuma.” \p \v 13 Eaꞌ Jisas naꞌi aꞌe mam, makwaha aman anama mawisi mafeꞌ mawisa bogof. Eaꞌ bogof mamuma hiami 2,000-peleim masagih mafeꞌ mehip mowala anagon awagoma tata mowala embel walemb batupaꞌmanai maꞌ embel afum hiꞌalam. \v 14 Eaꞌ amam mumafimi masagih mafeꞌ maꞌipasa basef amama wambel anama luꞌunai amam nematawa hiesi. Eaꞌ maꞌipas sape aof wapotiꞌ ma amamaga amama amam matulumi. \v 15 Eaꞌ safiꞌmai Jisas sati aman anama fowaꞌ ambagof awami mapeinai, deiꞌ amboꞌona nomonas buꞌwami mapeina andeandeꞌ nowahoꞌ lowaf nape. Amam nematawa hiesi satolona eaꞌ esis umbamahas. \v 16 Eaꞌ esis sati amamaga amama saꞌipas ma amamaga amama mataga aman anama fowaꞌ ambagof awami mapeinai. Eaꞌ saꞌipas amamaga matagama bogof wapotiꞌ. \v 17 Eaꞌ esis hiesi saꞌipa Jisas mehip saꞌi nokwaha etap anama asasima nefeꞌ anagon. \v 18 Eaꞌ Jisas nalata bot, aman anama fowaꞌ ambagof awami mapeinai nahaliꞌana mehip naꞌi, “Aeꞌ aꞌi efeꞌ elomena.” \p \v 19 Eaꞌ Jisas ina naꞌi, owaꞌ. Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ nefeꞌma esis wambota atona ineꞌinai niꞌipasa amama Dembinai nandaꞌminami nati uwahipina ma nandaꞌena bowꞌena.” \p \v 20 Eaꞌ aman anama nafeꞌ nawalapa basef amama naꞌipasam wambel 10-peleina Dekapolisa amamaga Jisas nandaꞌmanami. Eaꞌ esis amam nematawa gegelalasis kwapeteꞌas ukup matamea mafeꞌ. \s1 Jisas nafela nogamana Jairusi kohafel kwape boꞌokw wapotiꞌ eaꞌ nandaꞌ anoꞌw nemataꞌw amboꞌokw \r (Mt 9:18-26; Lu 8:40-56) \p \v 21 Jisas nofaꞌ bot notanima nambo walemb batupaꞌmanai anama nafeꞌ fisana gani waꞌol, eaꞌ amam nematawa hiesi safiꞌi sape satagamana. Anan nape felefeleꞌma akata, \v 22 anona aman Jairus numafi ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai nafiꞌi. Anan nati Jisas eaꞌ nindiwa nembawa notawamana, felefeleꞌma boꞌwagah ananimi. \v 23 Eaꞌ naꞌipana mehip naꞌi, “Nogame aeꞌakwi felefeleꞌ kwaꞌi kogaꞌ. Aeꞌ aꞌi ineꞌ nefeꞌ newamona lagel ineꞌinai akwaꞌw ambal notanimai nuwisaꞌw kohafel kopan.” \p \v 24 Eaꞌ Jisas nalomana mafeꞌ. Eaꞌ amam nematawa hiesi safeꞌ sagiꞌmam sandaꞌ gwagwasiꞌma etin saitu sindiwapana. \p \v 25 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwape kwalomas, awes luꞌunai nandaꞌakwi kwape gamba laꞌelaꞌef afagof 12-peleim. \v 26 Akwaꞌw kwafeꞌma dokta hiesi saseꞌakw nimanimi, eaꞌ kwakwaha otamba akwaꞌumi hiꞌalama dokta isima hiesi ma sendaꞌakw boꞌokw, owaꞌetin. Awasiꞌw kwape naꞌama laꞌelaꞌef. \v 27 Eaꞌ kwameꞌ basefa Jisas nafela enis epes awes nandaꞌasi amboꞌwes. Eaꞌ kwaloma amam nematawa hiesi kwafiꞌi alafuga Jisasi kwahapila lowaf ananinai. \v 28 Deiꞌ main, akwaꞌw okom naꞌi, “Aeꞌ esa lagela lowaf ananinai, aeꞌ boꞌawe.” \p \v 29 Kwahapila lowaf ananinai etin mehip esimbel peleꞌatam eaꞌ kwameꞌ alop akwaꞌunai nataga boꞌona. \v 30 Deiꞌ atef Jisas nameꞌ alop ananinai kwofalina, nameꞌ anona pepel ananinai nakwahona nafeꞌma nandaꞌ enin epen boꞌwen. Naꞌama nandamboma laꞌafena esis hiesi naꞌi, “Emi nasa lagela Aeꞌ?” \p \v 31 Eaꞌ alupumi ananimi maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ natilis o owaꞌ amam nematawa isima hiesi saitu sandaꞌ gwagwasiꞌma etin salomafa? Deiꞌ maina ineꞌ ataꞌ naꞌi, ‘Emi nasa lagela aeꞌ?’ ” \p \v 32 Eaꞌ Jisas nandamboma natologon naꞌi niti epen inima nahapilani. \v 33 Eaꞌ nemataꞌw akwama kogawa amamaga amama matagamaꞌwi, amboꞌokw eaꞌ umbamahaꞌw kwapeteꞌakw. Eaꞌ kwafiꞌi kwindiwa nembawa kotawa felefeleꞌma Anan, kwawalapa amamaga kwaꞌiam alihim. \p \v 34 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Nemataꞌw, ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifiwei. Amama atom deiꞌ andaꞌena boꞌwena. Ineꞌ foꞌo, opaf ineꞌinai nope awanena. Esimbel ineꞌimi fataom, deiꞌ awes ineꞌinai ahiꞌalana.” \p \v 35 Jisas ataꞌ naꞌipakw etin, nati anom amam makwaha ipat Jairusi mafiꞌi maꞌipa Jairus maꞌi, “Nogamena ineꞌikwi kwagaꞌ eaꞌ. Amama atom deiꞌ ina nendaꞌ Dembinai Tisa nofoꞌo ekep pehana, owaꞌ, hapainai.” \p \v 36 Eaꞌ Jisas ina nembeꞌ aligah nameꞌamam basef amama amamumi, owaꞌ. Eaꞌ naꞌipa Jairus naꞌi, “Ina umbamehena, owaꞌ. Nembaleꞌefa Aeꞌ laꞌifiwei.” \p \v 37 Eaꞌ Anan ina naꞌi aꞌe ma amam nematawa hiesi solomana siowis ipat anama, owaꞌ. Anan naoꞌwa Pita Jems naloma owalomana Jon amam atom mawis malomana. \v 38 Mafeꞌ mataga ipat Jairusi, Jisas nati esis salef mehip saꞌi sapomaꞌw kwapeteꞌas. \p \v 39 Eaꞌ nawis nomon naꞌipas naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ palef patapea kwapeteꞌepa? Akwaꞌw ina kwagaꞌ endilisi, owaꞌ. Kwaꞌoh etin.” \p \v 40 Eaꞌ esis sandaꞌ iafana kwapeteꞌas ama naꞌiam naꞌama. Eaꞌ nagaloꞌma esis sawisi andeꞌ. Anan naoꞌwa ahalomaꞌw naloma mamaꞌwakw saloma alupumi ananimi mape malomanai, esis etis safeꞌ sawis nomon awani inima nagaꞌ naꞌoma. \v 41 Eaꞌ nahapila lagel akwaꞌunai naꞌipakw naꞌi, “Talita kumi.” Apeꞌ mamboma basef amama maꞌi, “Nemataꞌw saꞌukwi, aeꞌ aꞌipina, ineꞌ deiꞌ hafel.” \p \v 42 Eaꞌ mehip nemataꞌw akwama afagof 12-peleim mahapeꞌakwi kohafel kwafeꞌ esis satoloꞌw, sohafel gegelalasis kwapeteꞌas. \p \v 43 Eaꞌ Jisas naꞌipas mehipa siela basef ananimi naꞌi, “Ipeꞌ ina piꞌipa enin epena amamaga amama, owaꞌ.” \p Eaꞌ naꞌipa esisa seseꞌakwa anom gwaꞌaimi kogwaꞌam. \c 6 \s1 Esis Nasaretisi sowaꞌ alafugaha Jisas \r (Mt 13:53-58; Lu 4:16-30) \p \v 1 Jisas nohafel nakwaha wambel anama nafeꞌ wambel ananinai ofagama Nasaret naloma alupumi ananimi. \v 2 Nemaf anama sapoma nomaꞌwanai saꞌi Sabat nataga, nafeꞌ nawis ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai naꞌipasa basef Godi amam nematawa, sameꞌana sohafel gegelalasis saꞌi, “Aman anama nofaꞌ basef amama eti? Emi naseꞌana gawa anama? Emi nagiambamana ma deiꞌ nandaꞌ pepel anama siꞌi God nandaꞌanai? \v 3 Apeꞌ magawa aman anama fowaꞌ nandaꞌ kamda nalaꞌ ifagw. Anan Maria nogalomaꞌw atona, nape wambeli. Anan sahalomam Jems naloma Josep, Judas naloma Saimon. Henitiamana ananiwai wape walomapa naꞌae.” \p Esis saꞌiam naꞌama opalef aoma anan, eaꞌ sowaꞌ alafugahana. \p \v 4 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Anona profet nofaꞌ agel luꞌunai anona wambel, saꞌi anan dembinai safela agel ananinai sombaleꞌefana. Eaꞌ ina nofaꞌ agel luꞌunai wambel ananinai ofagama, wambota ananinai sapoma, owaꞌ.” \p \v 5 Naꞌama Anan ina nandaꞌ anom amamaga laꞌifimi wambel anama, owaꞌ. Anan nasa lagofa enis awes nandaꞌasi atona etin nandaꞌas boꞌwes. \v 6 Amam nematawa wambel Nasaretisi owaꞌ sembaleꞌefa Anan. Naꞌama Anan nomonas matamea mafeꞌ. \s1 Jisas naseꞌama maol alupumi ananimi 12-peleim \r (Mt 10:5-15; Lu 9:1-6) \p Eaꞌ Jisas nakwaha wambel ananinai Nasaret nafeꞌ naꞌipasa basef Godi amam nematawa wambel hiagoma nape felefeleꞌi. \v 7 Eaꞌ nofala alupumi ananimi 12-peleim mafiꞌmai Anan eaꞌ naseꞌam agof luꞌwami nandaꞌam laꞌifima meatofa ambagof awami, eaꞌ nasapaꞌam mafeꞌ biam atom. \v 8-9 Naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ina pefaꞌ gwaꞌaimi isalef moni molomepa, owaꞌ. Ipeꞌ pela su pehapila bandefah pendaheꞌamon pefeꞌ. Ina pefaꞌ siogw biam atom, owaꞌ. Pefaꞌ atona etin mondondaepa.” \p \v 10 Eaꞌ naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pefeꞌ petaga anona wambel, iꞌi enis siꞌi aꞌe ma pefeꞌ piowis ipat asasinai, ipeꞌ pepe ipat anama atona palomas. Eaꞌ pekwahona pehafel pefeꞌ. \v 11 Iꞌi anona wambel owaꞌ sofaꞌepa pefeꞌ ifagw asasimi someꞌ basef ipeꞌimi, ipeꞌ pendaꞌam naꞌama. Pekwaha wambel anama pindilama nombol mail boꞌwagah ipeꞌimi ma sitilipa sogawa waf aonai ofagena asasinai atona.” \p \v 12 Eaꞌ nasapaꞌam mafeꞌ biam atom makwaha basef maꞌi, “Ipeꞌ pewaꞌ alafugaha waf aonai, pemboma opalef pefeꞌma God.” \p \v 13 Eaꞌ matofa ambagof awami mape epesi. Eaꞌ mofaꞌ wel buꞌwami makoloꞌma esis awes nandaꞌasi hiesi sataga boꞌwes. \s1 Aman anama Jon napisiꞌas embeli fowaꞌ Herot nahana nagaꞌ \r (Mt 14:1-12; Lu 3:19-20; 9:7-9) \p \v 14 Deiꞌ anona gavman king Herot nameꞌ basefa maol anama Jisas naliꞌ nandaꞌanai. Deiꞌ main, agel Jisasi nataga luꞌuna nafeꞌagon hiꞌalagon. Eaꞌ enis amam nematawa saꞌi, “Jon napisiꞌas embeli deiꞌ nohafel wapotiꞌ nape laꞌifina nandaꞌ maol siꞌi God nandaꞌanai.” \p \v 15 Eaꞌ enis epes saꞌi, “Anan profet Elaija fowaꞌinai.” \p Eaꞌ enis saꞌi, “Anan anona profet siꞌi profet amama fowaꞌ ganimi.” \p \v 16 Gavman anama king Herot nameꞌ naꞌama eaꞌ naꞌi, “Jon fowaꞌ aeꞌ atopaꞌ bagatoꞌwana, eaꞌ deiꞌ notanima nohafel wapotiꞌ nandaꞌ maol Jisasi.” \p \v 17-18 Fowaꞌ Herot naliꞌ nasoꞌ nemataꞌw owalomana Filipi agiliꞌwa Herodias. Eaꞌ sahalomana Herot nandalombanaꞌw. Eaꞌ Jon nati waf anama naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ nasoꞌ nemataꞌw sahalomenai, eaꞌ nawala miꞌuli Godi. Naꞌama ina andeandeꞌ, owaꞌ.” \p Eaꞌ Herot nasapaꞌ anom amam mafeꞌ mombaloꞌ Jon mofaꞌana mafeꞌ mandaꞌana nandaꞌ kalabus. \v 19-20 Eaꞌ Herodias kwameꞌ basef amama, okom aona endilisi ma Jon, kwaꞌi kohana afuna, eaꞌ owaꞌetin. Herot anan umbamahanama Jon eaꞌ numafiana andeandeꞌ. Amama atom akwaꞌw ina laꞌifikwa kohana neagaꞌ, owaꞌ. Herot nogawa Jon aman buꞌunai Godi. Nemaf anama anan nameꞌ basef Jon naꞌipanami, anan nomonas matamea, eaꞌ umbamahana. Anan okom naꞌinaꞌi endilisi ma neameꞌ basef ananimi. \p \v 21 Eaꞌ deiꞌ Herodias kwagolopa anona eaf ma kohana neagaꞌ. Herot nandaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami ma okom nopoma nemaf anama mamaꞌwana kolana. Anan nandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami ma anom dambami magiambamana ma maol gavmani maloma anom dambami mumafi amam soldia maloma anom dambami mape etap hiagoma Galili. \v 22 Eaꞌ amam dambami maloma Herot mape maꞌ gwaꞌaimi, anoꞌw nemataꞌw saꞌukwi awiawaiꞌwi kwawisi nomon kwaitu kwalemb. Akwaꞌw Herodias nogamaꞌw. Eaꞌ Herot naloma amam dambami ukup maimaila akwaꞌw endilisi. Eaꞌ naꞌipakw naꞌi, “Ineꞌ naꞌi aeꞌ eseꞌena maim amamaga? Ineꞌ niꞌipiam aeꞌ ma eseꞌenam.” \p \v 23 Eaꞌ Herot naꞌiam endilisi gani ilif naꞌi, “Iꞌi ineꞌ nihaliꞌ aeꞌ ma easeꞌena anom amamaga ineꞌ, aeꞌ eseꞌenam. Eaꞌ ineꞌ niꞌi aeꞌ eawala amamaga aeꞌami hiami maꞌoh anama iliakwagoma eseꞌena tuꞌwanim, aeꞌ aꞌi aꞌe ma eseꞌenam. Ineꞌ tuꞌwanim, aeꞌ tuꞌwanim, dendeꞌam etin.” \p \v 24 Eaꞌ akwaꞌw kwawisi andeꞌ kwafeꞌ kwahaliꞌ mamaꞌwakw akwaꞌukwi kwaꞌi, “Aeꞌ atuwasi iꞌipa Herot efaꞌ maim amamaga?” \p Eaꞌ mamaꞌwakw kwaꞌipakw kwaꞌi, “Ineꞌ niꞌipana niꞌi nefaꞌai balaga Jon napisiꞌas embeli.” \p \v 25 Eaꞌ kwandamboma kwawis nomon mehip kwahaliꞌ Herot kwaꞌi, “Deiꞌ atef aeꞌ aꞌi ineꞌ neha Jon napisiꞌas embeli nogaꞌ netopaꞌ balaga nola anona plet nefaꞌanai neseꞌeana.” \p \v 26 Akwaꞌw kwaꞌiam naꞌama, opaf Heroti nimanina endilisi. Eaꞌ anan okom naꞌi basef endilisi gani ilif naꞌiam laꞌifimi eaꞌ amam nematawa hiesi sape salomana saꞌ gwaꞌaimi sameꞌana. Eaꞌ ina ataꞌ nosambala basef akwaꞌumi, owaꞌ. \v 27 Mehip Herot nasapaꞌ anona soldia nafeꞌma noha Jon nogaꞌ nofaꞌ balaga nafiꞌi. Soldia anama nafeꞌ ipat sandaꞌ kalabusanai natopaꞌ bagatoꞌw Joni nofaꞌ balaga \v 28 nala anona plet nofaꞌana nafiꞌi nasoꞌ Herodias nogamaꞌw kofaꞌana kwafeꞌ kwaseꞌ mamaꞌwakw. \v 29 Eaꞌ alupumi Joni mameꞌ basef amama, mafiꞌi mofaꞌ alop siꞌina mafeꞌ mawana hiꞌagif. \s1 Jisas naseꞌas gwaꞌaimi epes hiesi 5,000-peleis \r (Mt 14:13-21; Lu 9:10-17; Jo 6:1-13) \p \v 30 Amam Aposel Jisasi deiꞌ motanima mafiꞌi mandakolas malomana. Eaꞌ mape manifa maol mafeꞌ mandaꞌanai maꞌipana basef hiami amam maꞌipasami. \v 31 Enis amam nematawa hiesi safiꞌi safeꞌ eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi ina ataꞌ anona nogotama meagwaꞌ gwaꞌaimi, owaꞌ. \p Naꞌama Jisas naꞌipam naꞌi, “Wale, afaꞌ atofa ofeꞌ anagon wafiguma ma ataꞌ tol opoma nomaꞌw.” \p \v 32 Eaꞌ mofaꞌ bot mafeꞌ anama wafiguma epes aꞌagoma, amam atom mafeꞌ. \v 33 Owaꞌetin. Esis amam nematawa hiesi sogawa amam mafeꞌma. Eaꞌ esis hiesi sakwaha wambel hiagoma asasima sasagih safeꞌ anama eaꞌ saliꞌ sataga anama amam maꞌi meafeꞌma. \v 34 Eaꞌ Jisas nafeꞌma nisilaꞌ akata, nati esis hiesi. Natilis ina anona aman nape numafias, owaꞌ. Esis sape siꞌi sipsip owaꞌ enin epen nimafiase, eaꞌ nati esis uwahipis nawalipasa basef buꞌwami hiami. \v 35 Wambomota felefeleꞌma owamb alupumi ananimi mafiꞌi maꞌipana maꞌi, “Afaꞌ wape naꞌae wafiguma eaꞌ wambomota felefeleꞌma owamb. \v 36 Ineꞌ nesapaꞌas sofoꞌo wambel aof asasinai deindei sape felefeleꞌ setala gwaꞌaimi maim seaꞌam.” \p \v 37 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ etipa peseꞌas gwaꞌaimi.” \p Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ naꞌi afaꞌ ofeꞌ utalai bret ama 200 kina oseꞌesam? 200 kina otamba amama dondoꞌ ma epen nendaꞌ maol aomb 8-peleim nofaꞌam.” \p \v 38 Eaꞌ Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Ipeꞌ bret maꞌufina naꞌoh? Ataꞌ foꞌo petolona.” \p Eaꞌ mafeꞌ matolona maꞌi, “Bret lagel waꞌana atona naloma agof biam hiꞌimi maꞌoh.” \p \v 39 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ piꞌipa esis amam nematawa sope sefeꞌ oto otowa otalef buꞌwami.” \p \v 40 Eaꞌ sape safeꞌ siꞌi amam maꞌipas, enis sataga 100-peleis, enis 50-peleis, naꞌama etin. \v 41 Eaꞌ Jisas nafela bret anama waꞌana atona naloma agof biam naniga nati heven ilif nanifela God. Eaꞌ nawalana nasoꞌ alupumi ananimi mafeꞌ masoꞌ esis amam nematawa hiesi hiꞌalas. Eaꞌ nafela agof wapotiꞌ nawalom naseꞌam maseꞌasam. \v 42 Esis saꞌam elihis hiꞌalas. \v 43 Eaꞌ alupumi ananimi matatama tukwakwanimi maꞌihi maoloꞌwam holalef luꞌwami 12-peleim bret anama. \v 44 Esis amam nematawa saꞌ gwaꞌaimi amama epes hiesi. Seamba amam atom mataga 5,000-peleim. \s1 Jisas natoma nafeꞌ embel ilif \r (Mt 14:22-33; Jo 6:15-21) \p \v 45 Deiꞌ atef Jisas nasapaꞌ alupumi ananimi mofaꞌ bot maliꞌ mafeꞌ walemb batupaꞌmanai luꞌunai anama mambo fisana mafeꞌ Betsaida. Eaꞌ nasapaꞌ amam nematawa hiesi safeꞌ deindei. \v 46 Nasapaꞌas safeꞌ, anan nandowasaꞌ halaf nape naꞌi nondaꞌ beten. \v 47 Wambomota alupumi ananimi mape bot ataꞌ mala walemb batupaꞌmanai luꞌunai laꞌafen. Eaꞌ Jisas atona naitu akata. \v 48 Eaꞌ nati uf luꞌunai nalo nafiꞌi anama amam maꞌi meafeꞌma, eaꞌ nakotoꞌma amam mandaꞌ pul masasapaꞌ bot ekep paham endilisi. Owamb ataꞌ nail etin felefeleꞌma leala, Jisas nailam natoma embel ilif nafeꞌma amam. Eaꞌ naꞌi nikilaꞌam nefeꞌ. \v 49 Eaꞌ mati anan naitu nafiꞌi embel ilif eaꞌ maꞌi anona gamba nailam nafeꞌ, eaꞌ mandaꞌam wi geꞌ maꞌoh kwapeteꞌam. \v 50 Deiꞌ main, amam hiami matolona eaꞌ gegelalasom. Eaꞌ mehip Jisas nalomam naꞌi, “Ipeꞌ laꞌifipa, umbamehepa owaꞌ. Aeꞌ atowe maꞌuwi ailipa afiꞌi.” \p \v 51 Eaꞌ nalata bot nape nalomam, deiꞌ atef uf fasoꞌmana opalef amamumi gegelalasom kwapeteꞌam endilisi, eaꞌ mape ukup matamea mafeꞌ. \v 52 Deiꞌ main, amam ina ataꞌ ukup mape andeandeꞌma mogawa basef ofagema ma bret anama Jisas naseꞌasama esis hiesi saꞌam, owaꞌ. Ukup amamumi maseꞌam. \s1 Jisas nandaꞌ awes nandaꞌasi hiesi amboꞌwes hiꞌalas anona etap luꞌwagoma Genesaret \r (Mt 14:34-36) \p \v 53 Jisas naloma alupumi ananimi mowala mambo walemb batupaꞌmanai anama mafeꞌ mataga anona etap luꞌwagoma Genesaret. Eaꞌ mowaꞌ bot nail, \v 54 misilaꞌi mafeꞌ eaꞌ, esis mehip sati Jisas eaꞌ sagawana. \v 55 Eaꞌ sasagih safeꞌ anama hiagoma ganigani. Esis sameꞌ basefa Jisas napoma, eaꞌ sefaꞌ awes nandaꞌasi balatagw sofaꞌas safiꞌmai anan. \v 56 Wambel hiagoma luꞌwagon saꞌogon, naloma anama hiagoma Jisas nafeꞌma, esis sambeꞌ isima awes nandaꞌasi saꞌoh laꞌafen. Eaꞌ sofala Jisas mehip niꞌi aꞌe ma isima sohapila lowaf ananinai daꞌmalifinama atona. Eaꞌ emi egafis sahapilanai sataga boꞌwes wapotiꞌ hiꞌalas. \c 7 \s1 Basef miꞌuli Godi mikilaꞌ basef bafasas ehasas sawalipasami \r (Mt 15:1-9) \p \v 1 Amam Farisi maloma anom mawalipasa miꞌuli Godi, makwaha Jerusalem mafiꞌmai Jisas malipana. \v 2 \x * \xo 7:2 \xt Lu 11:38\x*Eaꞌ mati anom alupumi Jisasi maꞌ gwaꞌaimi owaꞌ mosaꞌopa lagof meaꞌ gwaꞌaimi siꞌi amam Farisi maꞌiam, owaꞌ. Eaꞌ amam Farisi maꞌi alupumi Jisasi lagof amamumi alogw mailam.\f + \fr 7:2 \ft Niti futnot Matyu 15:2.\f* \v 3 Deiꞌ main, amam Farisi maloma esis Juda hiesi hiꞌalas saila miꞌuli anama esis akupasi. Iꞌi esis sesaꞌopa lagof andeandeꞌ, seaꞌ gwaꞌaimi. Iꞌi owaꞌ, owaꞌ. \v 4 \x * \xo 7:4 \xt Mt 23:25\x*Esis safeꞌ maket setanima sifiꞌi, ma owaꞌ sesaꞌopa lagof, ina seaꞌ gwaꞌaimi, owaꞌ. Esis saila miꞌuli hianai naninani siꞌi miꞌuli anama sofaꞌana akupas asasisi. Sasaꞌopa kahi sospas, dis saloma belegw atom ama saila miꞌuli akupasi. \p \v 5 Naꞌama amam Farisi maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Dei maina alupumi ineꞌimi owaꞌ mila miꞌuli amam akupami? Lagof amamugumi alogw mailam magwaꞌ gwaꞌaimi.” \p \v 6 \x * \xo 7:6 \xt Ais 29:13\x*Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Fowaꞌ gani profet Aisaia nendelaꞌwifa ipeꞌ endilisi, ipeꞌ paꞌi basefa malogof biamipei. Anan nandaꞌam andeandeꞌ dendeꞌma ipeꞌ naꞌiam naꞌama naꞌi, \p God naꞌi, \q1 ‘Amam nematawa isima safela agel aeꞌanai luꞌuna malogof asasimi atom, eaꞌ opalef asasimi mape laogona aeꞌ. Ukup asasimi ina sembaleꞌefa Aeꞌ, owaꞌ. \q1 \v 7 Esis ina sawalipasa basef aeꞌami, owaꞌ. Esis sawalapa miꞌuli epes sape etapi, sambasoꞌmas saꞌi, “Miꞌuli anama basef Godi.” Eaꞌ sandaꞌ lotu safela agel aeꞌanai etin.’ ” \p \v 8 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pakwaha miꞌuli Godi eaꞌ, deiꞌ paila waf epes sape etapi atona laꞌifipa.” \p \v 9 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pegawa andeandeꞌ paꞌi pendaꞌ waf buꞌunai atona, owaꞌetin. Deiꞌ pesambala miꞌuli Godi ma paila waf ipeꞌinai atona. \v 10 \x * \xo 7:10 \xt Eks 20:12; Eks 21:17; Diu 5:16\x*Fowaꞌ gani Moses nawalipasa miꞌuli anama naꞌipas naꞌi, \q1 ‘Ipeꞌ pinifela mamasepa ipeꞌisi pembaleꞌefas pigiambamas.’ Anom wapotiꞌ naꞌiam naꞌi, ‘Emi egafis siꞌi basef awamima ahapas mamasas asasisi, isima enis epes sohas sogaꞌ.’ \p \v 11 Eaꞌ ipeꞌ pambasoꞌam paꞌi anom basef naꞌama paꞌi, Emi nindaiwaꞌma nigiambama mamasan niꞌipas niꞌi, ‘Otamba maim aeꞌami andaiwaꞌma easeꞌepam, aeꞌ andandepama easeꞌanam God.’\f + \fr 7:11 \ft Amamaga amama esis Juda sandandepama seaseꞌanam Godi, esis saꞌi isima Korban. Waf asasinai naꞌama. Esis ina soseꞌanam enin epen, owaꞌ. Seseꞌanam God atona.\f* \v 12 Eaꞌ ipeꞌ Farisi paloma ipeꞌ pawalipasa miꞌuli Godi, ipeꞌ paꞌi aꞌe ma epen inima nembasoꞌma mamasan, eaꞌ ina nagiambamas, owaꞌ. \v 13 Naꞌama ipeꞌ paila miꞌuli fowaꞌ gani pefaꞌana akupipa ipeꞌimi, pandaꞌ waf anama pesambala basef amama Godi naꞌi apeꞌ migiambama mamasapa. Eaꞌ pandaꞌ waf ipeꞌinai atona pandaꞌ waf aonai laꞌelaꞌef naꞌama ina andeandeꞌ, owaꞌ.” \s1 Amamaga awami mape opalef apeꞌ epesi mawisi andeꞌ mandaꞌapa aopa \r (Mt 15:10-20) \p \v 14 Eaꞌ Jisas nofalai amam nematawa hiesi wapotiꞌ safiꞌmai anan eaꞌ naꞌipas anom basef womun etin naꞌi, “Ipeꞌ hipei pemeꞌ basef aeꞌami okokomam pegawam andeandeꞌ. \v 15 \x * \xo 7:15 \xt Ap 10:14-15\x*Amamaga gwaꞌaimi maim andeꞌami ipeꞌ pegwaꞌam mowala mape nomon, amama ina mondaꞌepa awepa, owaꞌ. Eaꞌ amamaga mape ukup ipeꞌimi nomon mawisi andeꞌ, amama atom mandaꞌepa awepa. [ \v 16 Ipeꞌ aligah magalipei, ipeꞌ pemeꞌ basef amama.]” \p Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌama, \v 17 nakwaha amam nematawa isima hiesi nafeꞌ nawis ipat. Eaꞌ alupumi ananimi atom mape mahaliꞌana ma basef amama ofagema womun etin doꞌok naꞌipasami. \v 18-19 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ina ataꞌ pegawa! Amamaga gwaꞌaimi maim mape andeꞌi ina mondaꞌepa awepa, owaꞌ. Gwaꞌaimi amama saꞌam mowala opalef nomon eaꞌ mafeꞌ sakam mafeꞌ mowala dowah. Eaꞌ ukup ipeꞌimi ina aom, owaꞌ.” \p Jisas naꞌipasa basef amama naꞌi, “Gwaꞌaimi mamumami hiami hiꞌalam buꞌwami atom mogwam.” \p \v 20 Eaꞌ naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Amamaga mape epes opalef nomoni, ukup awami maim mataga andeꞌ, amama atom mandaꞌepa awepa. \v 21 Amamaga awami mape ukup nomon epesi mawisi andeꞌ naꞌama. Waf naninani aonai, ukup awami, waf sandaꞌ soꞌa waulanai, wal, soha enis seagaꞌi, \v 22 sohambombaga waf daseꞌamainai, waf kowalasanai, waf saꞌi sofaꞌ amamaga hiami ma esis etis, basoꞌamunai naninani aonai, sesambala basef, simbisambas, saꞌi basef awami, ukup aoma enis epes, findiwa, safela agof asasimi atom luꞌum, waf gawa aꞌanai. \v 23 Waf anama naninani aonai, anama nape nomon ukup epesi nawisi andeꞌ nandaꞌepa awepa.” \s1 Nemataꞌw Finisiaiꞌwi kombaleꞌefa Jisas \r (Mt 15:21-28) \p \v 24 Eaꞌ Jisas nohafel nakwaha wambel anama, nafeꞌ Tair nafeꞌ nawis anona ipat. Anan nandaiwaꞌma enin epen negawa anan nape naꞌama. Owaꞌ. Anan ina nandambahoꞌ. \v 25 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwameꞌ basefa anan nape naꞌama. Nemataꞌw akwama nogamaꞌw akwaꞌukwi saꞌukwi ambal aonai napaiꞌw. Eaꞌ mamaꞌwakw mehip kwafiꞌmai Jisas kwindiwa nembawa kotowa felefeleꞌma boꞌwagah ananimi. \v 26 Akwaꞌw Finisiaiꞌwi anona etap hiagoma Siria. Akwaꞌw ina Judaiꞌwi, owaꞌ. Kwaꞌi diga Griki. Eaꞌ kwahaliꞌ Jisas mehipa netofamaꞌwa ambal aonai nape nogamaꞌw akwaꞌukwi. \p \v 27 Eaꞌ naꞌipakw anom basef womun etin naꞌi, “Apeꞌ ataꞌ moseꞌasa gwaꞌaimi awasi apeꞌisi siliꞌ. Apeꞌ ina mofaꞌ gwaꞌaimi awasi apeꞌisi makwahom mafeꞌma nombagw,\f + \fr 7:27 \ft Niti futnot Matyu 15:26.\f* owaꞌ.” \p \v 28 Eaꞌ akwaꞌw kwagwamana basef Anan kwaꞌi, “Dembinai, ineꞌ naꞌi endilisi. Eaꞌ nombagw mafeꞌ owina tebol matatama gwaꞌaimi mowa etapi magwaꞌam.” \p \v 29 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Ineꞌ naꞌiam naꞌama andeandeꞌ. Eaꞌ tanima foꞌo. Ambal aonai nakwaha nogamena ineꞌikwi nawisi nafeꞌ eaꞌ.” \p \v 30 Eaꞌ akwaꞌw kotanima kwafeꞌ ipat akwaꞌunai, kwati nogamaꞌw akwoꞌukwi tol kwaꞌoh lahis, ambal aonai nakwahoꞌw nawisi nafeꞌ. \s1 Anona aman aligah maloma malogel maseꞌanai, Jisas nandaꞌana boꞌona \p \v 31 Deiꞌ Jisas nohafel nakwaha wambel Tair, eaꞌ nafeꞌ nawis laꞌafena wambel Saidon. Eaꞌ nakwaha Saidon nafeꞌ etin nataga walemb batupaꞌmanai luꞌunai Galili eaꞌ nafeꞌ laꞌafena wambel 10-peleina Dekapolis. \v 32 Eaꞌ esis saoꞌwai anona aman nafiꞌmai Jisas, aligah maseꞌana afega ananinai dindigina. Eaꞌ ina naꞌi andeandeꞌ, owaꞌ. Naꞌama esis sofala Jisas ma nesa lagela anan nondaꞌana boꞌona. \v 33 Eaꞌ Jisas naoꞌwana amam biam mafeꞌ makwaha esis amam nematawa hiesi amam atom mape. Eaꞌ nasapaꞌ faguf biam ananimi mawis aligah aman anama, waꞌowaꞌol. Eaꞌ nisiꞌwaf nasa faf afega aman anama, \v 34 eaꞌ Jisas naniga nati heven ilif, okom Ananinai nataga mehip, naꞌiam naꞌama diga Hibrui naꞌi, “Efata.” Basef ofagema amama maꞌi, “Ineꞌ aligah mogal nemeꞌ basef niꞌiam andeandeꞌ.” \p \v 35 Eaꞌ aligah magal, afega anainai nataga boꞌona eaꞌ. Deiꞌ naꞌi andeandeꞌ. \v 36 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌama esis ina siꞌipasa amamaga amama ma enin epen. Nape naꞌipasa basef laꞌifimi timbitambel. Owaꞌetin. Esis sawalapam saꞌipasam timbitambel semeꞌam. \p \v 37 Eaꞌ esis gegelalasis endilisi saꞌi, “Amamaga hiami Anan nandaꞌami nandaꞌam boꞌom etin. Anan nandaꞌ esis aligah maseꞌasi sameꞌ andeandeꞌ, esis malagof maseꞌasi sega saꞌi andeandeꞌ.” \c 8 \s1 Jisas naseꞌasa gwaꞌaimi epes 4,000-peleis \r (Mt 15:32-39) \p \v 1 Anona nemaf amam nematawa hiesi sandakolas wapotiꞌ saꞌi semeꞌ basef Jisasi. Eaꞌ esis gwaꞌaimi aꞌas. Naꞌama Jisas nofala alupumi ananimi mafiꞌi naꞌipam naꞌi, \v 2-3 “Aeꞌ ati esis amam nematawa isima uwahipis. Esis sape salome nimeguf wanom gwaꞌaimi aꞌas nolomahas endilisi. Iꞌi aeꞌ esapaꞌas sefeꞌ etin utagw wambel asasima, siti noga atona sowa soꞌoh sofeꞌ eaf. Enis safiꞌi laogoma.” \p \v 4 Eaꞌ alupumi ananimi magwamana basef maꞌi, “Anaeꞌ wafiguma epes aꞌagoma. Atuwasi afaꞌ ofaꞌai bret eti weasoꞌ amam nematawa isima hiesi seaꞌam? Afaꞌ bret ina hiana, owaꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Deiꞌ ipeꞌ bret maꞌuna naꞌoh?” \p Amam maꞌi, “7-peleina naꞌomafa.” \p \v 6 Eaꞌ naꞌipa esis amam nematawa sape etap, Anan nafela bret 7-peleina, nanifela God nawalona nasoꞌam alupumi ananimi ma maseꞌasam esis amam nematawa hiesi. Amam maseꞌas hiꞌalas dendeꞌ. \v 7 Eaꞌ anom agof saꞌumi hiꞌimi wapotiꞌ maꞌoh. Eaꞌ Anan nafelam nanifela God, nasoꞌamam meseꞌas wapotiꞌ. \v 8 Eaꞌ esis saꞌam, dondoꞌ elihis. Eaꞌ alupumi ananimi matatama tukwakwanimi maꞌihi makolasam maoloꞌwam holalef luꞌwami 7-peleim. \v 9 Amam nematawa saꞌ gwaꞌaimi amama sataga hies seamba amam atom mataga 4,000-peleim. Eaꞌ Jisas nasapaꞌas safeꞌ \v 10 eaꞌ mehip Anan nalata bot naloma alupumi ananimi mafeꞌ anona etap luꞌunai Dalmanuta. \s1 Amam Farisi maꞌi miti anona pepel siꞌi God atona nandaꞌanai \r (Mt 16:1-4; Lu 12:54-56) \p \v 11 Eaꞌ amam Farisi mafiꞌi maꞌi basef mandahihianamam maloma Jisas. Amam maꞌi mogwambana ma muti anona ikwaf laꞌifinai. Naꞌama maꞌipana maꞌi anan nondaꞌ anona ikwaf laꞌifinai siꞌi God nape heveni nandaꞌanai. Amam maꞌi anan nihiꞌambamama anan nape pepel Godi ma deiꞌ nandaꞌ amamaga amama. \v 12 Eaꞌ Jisas nameꞌ ambal ananinai nemanina eaꞌ naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ amam nematawa deiꞌ pape etap anaeꞌ paꞌi piti anona ikwaf laꞌfinai? Aeꞌ owaꞌetina endaꞌana pitolona, owaꞌ.” \p \v 13 Eaꞌ nakwaha amam notanima nalata bot nafeꞌ fisana. \s1 Basef womun etina yis Farisi maloma yis Heroti maꞌi basef basoꞌmaimi amamumi \r (Mt 16:5-12) \p \v 14 Amam alupumi Jisasi ukup maseꞌama mofaꞌ bret hianai nolomam. Amam mofaꞌ atotona nala bot \v 15 Eaꞌ Jisas naumbalom naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ ma yis amama amam Farisi maloma yis Heroti.” \p \v 16 Eaꞌ mameꞌ Anan naꞌiam naꞌama, mandaꞌipama maꞌi, “Afaꞌ ukup maseꞌafa bret naꞌihi deiꞌ naꞌipafa naꞌama.” \p \v 17 Eaꞌ Jisas nogawa basef amamumi naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ paꞌi, ‘Ipeꞌ bret aꞌepa?’ Aꞌi ipeꞌ ukup maseꞌepa, owaꞌ ataꞌ pegawa? \v 18 Ipeꞌ naep mati, eaꞌ ipeꞌ owaꞌ ataꞌ piti anom amamaga. Eaꞌ aligah mapeipa, eaꞌ ipeꞌ ineꞌ pemeꞌ basef, owaꞌ. Ukup maseꞌepa. \v 19 Nimbewaꞌ awala bret 5-peleina ma epes isima 5,000-peleis, ama tukwakwanimi maꞌihi pakolasom paoloꞌwam holalef maꞌum siꞌim?” \p Eaꞌ amam maꞌi, “12-peleim.” \p \v 20 “Eaꞌ nimbewaꞌ awala bret 7-peleina ma tukwakwanimi maꞌihi patatamam paoloꞌwam holalef maꞌum siꞌim?” \p Eaꞌ amam maꞌi, “7-peleim.” \p \v 21 Eaꞌ Anan naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ deiꞌ ina pegawa, ataꞌ owaꞌ.” \s1 Jisas nandaꞌ anona aman naep maseꞌanai Betsaida amboꞌona \p \v 22 Amam mafeꞌ mataga Betsaida, saoꞌwamanai anona aman naep maseꞌanai nafiꞌmai Jisas eaꞌ saꞌipana mehipa nesa lagel ananinai nondaꞌana boꞌona. \v 23 Eaꞌ nahapila lagel anan naep maseꞌanai, nofaꞌana nakwaha wambel nawis andeꞌ nisiꞌwafa naep ananimi, nasa lagela anan nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ nati ambasif o ataꞌ owaꞌ?” \p \v 24 Eaꞌ aman anama natologon naꞌi, “Aeꞌ ati enis epes eaꞌ atilis siꞌi lawah mafeꞌ.” \p \v 25 Eaꞌ Jisas nasa lagel wapotiꞌ, naep ananimi deiꞌ mataga boꞌom, natologon andeandeꞌ. \p \v 26 Eaꞌ Jisas nasapaꞌana nafeꞌ ipat ananinai naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ owaꞌ nefeꞌ niwis wambel niꞌipasa aeꞌ andaꞌena amboꞌwena, owaꞌ. Ineꞌ nefeꞌ usiꞌina ipat ineꞌinai.” \s1 Pita naꞌi Jisas anan aman anama God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi esis saꞌi Krais \r (Mt 16:13-20; Lu 9:18-21) \p \v 27 Eaꞌ Jisas nohafel naloma alupumi ananimi mafeꞌ felefeleꞌma wambel hiagoma Sisaria Filipai. Amam mafeꞌma eaf, nahaliꞌam naꞌi, “Esis amam nematawa saꞌi aeꞌ aman emi egafuwi?” \p \v 28 Eaꞌ amam maꞌipana maꞌi, “Enis saꞌi ineꞌ Jon aman napisiꞌas embeli. Eaꞌ enis saꞌi ineꞌ Elaija. Eaꞌ enis saꞌi ineꞌ enina profet, fowaꞌinai.” \p \v 29 Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Deiꞌ ipeꞌ paꞌi aeꞌ emi egafuwi?” \p Eaꞌ Pita nagwamana naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ Krais, God nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi.” \p \v 30 Eaꞌ naꞌipama basef laꞌifimi naꞌi, “Ipeꞌ ina pewalapa aeꞌ piꞌipa enis piꞌi aeꞌ Krais, owaꞌ.” \s1 Jisas naꞌipasa nofaꞌ nimanimi ma nogaꞌ nohafel wapotiꞌ \r (Mt 16:21-28; Lu 9:22-27) \p \v 31 Eaꞌ Jisas nasefela basef ananimi nawalipam naꞌi, “Aeꞌ ataga epen endilisiwei, nambimb agufumi Judai moseꞌe nimanimi luꞌwami. Amam moloma amam pris dambami moloma amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi. Nambimb mondaiwaꞌme moseꞌe alafugah mohe egaꞌ ma nimeguf biam eaꞌ, meafeꞌma wanomi ehafel wapotiꞌ.” \p \v 32 Anan nawalapa basef amama alihima amam. Eaꞌ Pita nofaꞌana nelefata nasa gemba eaꞌ naꞌipana basef laꞌifimi ma basef amama Jisas naꞌipasami. \v 33 Eaꞌ Jisas nandamboma nati alupumi ananimi, nandaꞌ megahaha Pita naꞌi, “Ineꞌ siꞌi Satan. Deiꞌ main, ineꞌ owaꞌ okom nopoma okom Godi. Ukom ineꞌinai siꞌi ukup epes sape etapi etis. Siꞌamae nefeꞌ alafuga aeꞌanai.” \p \v 34 Eaꞌ Jisas nofalai esis amam nematawa hiesi safiꞌmai Anan saloma alupumi ananimi naꞌipas naꞌi, “Iꞌi emi egafis siꞌi sila Aeꞌ, esis ataꞌ sehoꞌofa ukup asasimi atom mowala, sefeꞌ owin ama God eaꞌ ina umbamahasa enis epes sohas sogaꞌ, owaꞌ. Aeꞌ efaꞌ nimanimi ma andaꞌ maol Godi nambimb sehe egaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Epes isima sendaꞌam naꞌama etin siꞌi Aeꞌ ma sigiꞌma aeꞌ. Iꞌi owaꞌ, owaꞌetin. \v 35 Emi egafis ukup mopoma ambagof asasimi atom, siꞌi sihapilam tatalaꞌim, anona nemaf ambagof asasimi higililam. Eaꞌ emi egafis ukup mopoma aeꞌ eloma basef buꞌwami Godi ma sesambala ambagof asasimi etap anaeꞌ, anona nemaf God nofaꞌas sotanimani sopan andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 36 Emi egafis sendaꞌ maol naninani sofaꞌ gwaꞌaimi wiga amamaga hiami etapami atom hegilialami, esis wapotiꞌ hegililas solomam. Deiꞌ amamaga amama anona nemaf migiambamas miꞌimama? Owaꞌetin. \v 37 Epes isima anona nemaf sofaꞌ amamaga maima seatala ambagof asasimi ma sitanima sowambilami wapotiꞌ? Owaꞌetin. \v 38 Aeꞌ ataga epen endilisiwei. Amam nematawa deiꞌisi sandaꞌ waf aonai sakwaha sombaleꞌefa God. Emi egafis ambagof aoma aeꞌ sondafaꞌme eloma basef aeꞌami, anona nemaf aeꞌ wapotiꞌ ambal aona epes isima endafaꞌmas nemaf anama aeꞌ ifiꞌi eloma amamaga buꞌwami laꞌifimi mafifili Ahalomei elomai amam ensel buꞌwami Godi wapotiꞌ.” \c 9 \p \v 1 Eaꞌ Jisas naꞌipa esis naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, enipa paitu naꞌae nambimb ina pegaꞌ ulal, ataꞌ owaꞌ. Enipa piti pepel Godi nifiꞌi ma epes hiesi siowis wambota Ananinai numafias.” \s1 Alop Jisasi nataga nandati naꞌana, nafifil endilisi \r (Mt 17:1-13; Lu 9:28-36) \p \v 2 Nimeguf wanom wanom mafeꞌma eaꞌ, Jisas naoꞌwa Pita naloma Jems naloma Jon naoꞌwam mondowasaꞌ anona halaf launai. Naoꞌwa amam atom mape, eaꞌ mati alop Ananinai nandati naꞌana nafifil endilisi. \v 3 Luwaguf maim ananimi mataga afitim endilisi. Ina anona aman etapanai laꞌifina nandaꞌ luwaguf maim mataga efitim naꞌama, owaꞌ. \v 4 Eaꞌ mati amam biam fowaꞌimi, Elaija naloma Moses mataga maitu maꞌi maloma Jisas. \v 5-6 Pita naloma Jemsi Jon umbamaham endilisi, eaꞌ Pita naꞌi nieꞌiami anom basef, eaꞌ anan ina ataꞌ okom napoma basef naꞌi niꞌiami, owaꞌ. Eaꞌ naꞌiam naꞌama naꞌi, “Dembinai Tisa, afaꞌ wape naꞌae andeandeꞌ. Ataꞌ olaꞌ anom aolah wanom, mondandafa. Ineꞌ anona, Moses anona, Elaija anona.” \p \v 7 Eaꞌ anom elagw maofeniam. Eaꞌ anona malogel naꞌi natagai elagw amama naꞌi basef naꞌi, “Anan Nogalome aeꞌanai, Aeꞌ okom nohafel nainailana endilisi. Ipeꞌ pemeꞌ basef ananimi.” \p \v 8 Deiꞌ atef alupumi Jisasi wanom matologon mehip ganigani, ina mati enin epen, owaꞌ. Mati Jisas atona naitu nalomam. \v 9 Eaꞌ amam ataꞌ makwaha halaf makiniꞌi etin, Jisas naꞌipam mehip naꞌi, “Ipeꞌ ina pewalapa amamaga amama deiꞌ patulumi piꞌipa enin epen, owaꞌ. Pefeꞌ dahama dahama nemaf anama aeꞌ ataga epen endilisiwei, ma sehe egaꞌ etanima ehafel hiꞌagif wapotiꞌ, piꞌipas.” \p \v 10 Eaꞌ amam mahapila basef amama mape, mandaꞌipama maꞌi, “Basef amama Jisasi notanima nohafel hiꞌagif, ofagema maꞌimama?” \p \v 11 Eaꞌ mahaliꞌana Jisas maꞌi, “Deiꞌ maina amam mawalipasa miꞌuli Godi maꞌi Elaija fowaꞌinai ataꞌ niliꞌ nifiꞌi?” \p \v 12 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Endilisi. Elaija nifiꞌi nondondomba amamaga hiami motaga boꞌom andeandeꞌ. Eaꞌ basef mail buk Baibeli maꞌi dembinai anona nemaf notaga epen endilisinai nope niꞌimama? Amama maꞌi anan nemeꞌ nimanimi awami ma esis sowaꞌ alafugahana. \v 13 Deiꞌ aꞌipipa, anona Elaija nafiꞌi eaꞌ. Eaꞌ esis saila ukup asasimi atom, sandaꞌmana waf aonai endilisi siꞌi anom basef mape buk Baibeli maꞌiam.” \s1 Jisas nandaꞌ anona saꞌunai ambal aonai napeinai amboꞌona \r (Mt 17:14-21; Lu 9:37-43) \p \v 14 Jisas naloma alupumi wanom mafiꞌi mati anom alupumi tuꞌwanim 9-peleim mapani, eaꞌ mati amam nematawa hiesi saitu felefeleꞌma amam. Eaꞌ mati anom mawalipasa miꞌuli Godi maꞌi basef mandahihianamam maloma alupumi Jisasi 9-peleim. \v 15 Amam nematawa isima hiesi sati Jisas nafiꞌi, sohafel gegelalasis kwapeteꞌas, sasagih safeꞌma Anan sanifelona. \v 16 Eaꞌ Jisas nahaliꞌ amam alupumi ananimi naꞌi, “Ipeꞌ palomam paꞌi main pandahihianamam?” \p \v 17 Eaꞌ anona aman nape laꞌafena amam nematawai nagwamana basef Jisas naꞌi, “Dembinai tisa, soꞌusoꞌwin aman aeꞌanai anona ambal aonai napein, malogel naseꞌan. Naꞌama efaꞌan afiꞌmai ineꞌ. \v 18 Nimeguf hiami ambal anama aonai nahapilan tatalaꞌin nakwahin newa etap. Eaꞌ apah nataga malogel, nalelef ananimi dindigim dogw, eaꞌ alop ananinai dindigina endilisi. Aeꞌ aꞌipa alupumi ineꞌimi aꞌi motofa ambal anama aonai nefeꞌ, eaꞌ amam ina laꞌifim.” \p \v 19 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌama naꞌi, “Ipeꞌ amam nematawa owaꞌ pembaleꞌefa aeꞌ. Nimeguf maꞌum aeꞌ ataꞌ epe elomepa? Nimeguf maꞌum wapotiꞌ ma efaꞌ nimanimi ipeꞌimi? Ipeꞌ faꞌan pifiꞌmai aeꞌ.” \p \v 20 Eaꞌ esis saoꞌwamana awani inima anan. Ambal anama aonai nati Jisas, mehip nakotoꞌan kwapeteꞌan nafeꞌ newa etap naꞌoh, apah afitimi mataga sisih malogel ananinai. \p \v 21 Eaꞌ Jisas nahaliꞌ ahalomana naꞌi, “Nogalomena ineꞌinai, awes anama nandaꞌan nape nimeguf maꞌum?” \p Eaꞌ anan naꞌipana naꞌi, “Fowaꞌ ataꞌ awani nape laꞌelaꞌef naꞌama etin. \v 22 Nimeguf hiami ambal aonai nakwahin newala nasef nif fandumi, o newala embel naꞌi nohan afin. Iꞌi ina laꞌifinai, niti apeꞌ owahipipa nigiambamapa.” \p \v 23 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ maina ineꞌ nahaliꞌi naꞌama? Emi epen nembaleꞌefa Aeꞌ endilisi, enin laꞌifina nendaꞌ opeh buꞌwami mamumami hiami.” \p \v 24 Eaꞌ ahalomana ma nogalomana anama naꞌipa Jisas naꞌi, “Aeꞌ embaleꞌefa ineꞌ kwaukwawieꞌ. Deiꞌ nigiambame ma eambaleꞌefena laꞌifiwi endilisi.” \p \v 25 Eaꞌ Jisas nati amam nematawa hiesi safiꞌi saitu salipana felefeleꞌ, naꞌipa ambal anama aonai mehip naꞌi, “Ineꞌ ambal aonai nasopama aligahi malogel awani inima, ineꞌ nekwaha soꞌusoꞌwin inima nefeꞌ. Netanima niefiꞌmani owaꞌ.” \p \v 26 Eaꞌ ambal anama aonai nakotoꞌan mehip nakwahin nandahiꞌ nafeꞌ. Eaꞌ awani inima nandati siꞌi nagaꞌi eaꞌ hiesi satilin saꞌiam naꞌama saꞌi, “Enin nagaꞌ eaꞌ.” \p \v 27 Eaꞌ Jisas nahapila lagel ananinai nafelan eaꞌ boꞌwen naitu. \v 28 Alupumi Jisasi atom malomana mawis anona ipat mape, mahaliꞌana naꞌama maꞌi, “Deiꞌ maina afaꞌ owaꞌ laꞌififama weatofa ambal anama aonai?” \p \v 29 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pendaꞌ beten pembaleꞌefa God atona, ipeꞌ laꞌifipama peatofa ambal anama aonai. Owaꞌ anona eaf petofana. Beten atona.” \s1 Jisas naꞌipas bifa sohana nogaꞌ ma nambimb notanima nehafel wapotiꞌ \r (Mt 17:22-23; Lu 9:43-45) \p \v 30-31 Eaꞌ Jisas naoꞌwa alupumi ananimi makwaha anama mapoma mafeꞌ mataga etap hiagoma Galili mawis mafeꞌ anagon mape. Deiꞌ main, Jisas naꞌi nope nondambahoꞌ nolomama neawalipama basef ananimi. Naꞌama nandaiwaꞌma anona aman nogawa anama amam mafeꞌ mapoma. Anan nawalipama basef naꞌama naꞌi, “Aeꞌ ataga epen endilisiwei, nambimb felefeleꞌ anona aman noseꞌasa aeꞌ efeꞌma lagof naumbih aeꞌami mohe egaꞌ. Ama nimeguf biam hiꞌilam meafeꞌma wanomi, etanima ehafel efaꞌ ambal namunai wapotiꞌ.” \p \v 32 Eaꞌ alupumi ananimi mameꞌ basef amama, eaꞌ amam ina mogawa ofagema, owaꞌ. Eaꞌ amam umbamahama meahaliꞌana ma basef amama ofagema. \s1 Emi epes sope dambesi? \r (Mt 18:1-5; Lu 9:46-48) \p \v 33-34 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi mafeꞌ mataga Kaperneam, mafeꞌ mawis ipat nomon, Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Ipeꞌ paꞌi maim basef doꞌok wafiꞌi eaf?” \p Doꞌok mafiꞌi eaf, amam maꞌi basef hiami maꞌi nambimb emi nepe niliꞌ dembinai ma amam. Naꞌama amam ina magwamana anom basef, owaꞌ. Tol mape etin. \p \v 35 Eaꞌ Jisas nape etap nofala amam mafiꞌi mape felefeleꞌ naꞌipam naꞌi, “Emi epen niꞌi netaga dembinai nepe niliꞌ, enin ataꞌ niliꞌ netaga siꞌi nandaꞌ maola anasi, netaga nagiꞌ endilisi ma naep epesi.” \p \v 36 Eaꞌ Jisas nafilai enin soꞌusoꞌwin nahaponan naitu laꞌafena amam nahapilan naꞌipam naꞌi, \v 37 “Emi egafis seseꞌ opalefa siegiambama enin saꞌusaꞌwin siꞌi iniꞌ ma okom ananinai nopoma Aeꞌ, esis saseꞌe opalef Aeꞌ wapotiꞌ sagiambame. Eaꞌ emi egafis sigiambama aeꞌi, ina sagiambama Aeꞌ atowe, owaꞌ. Esis sagiambama anan nasapaꞌe afiꞌi wapotiꞌ.” \s1 Emi egafis owaꞌ naumbih apeꞌisi, esis alupisi apeꞌisi \r (Lu 9:49-50) \p \v 38 Eaꞌ Jon nogwa basef naꞌama naꞌi, “Dembinai Tisa, afaꞌ wati anona aman nandaꞌ maol natofa ambagof awami ma agel ineꞌinai. Eaꞌ anan ina nagaloꞌma afaꞌ, owaꞌ. Eaꞌ deiꞌ waꞌi owaꞌmana.” \p \v 39 Eaꞌ Jisas naꞌipa Jon naꞌi, “Ipeꞌ ina piꞌipana naꞌama, owaꞌ. Emi epen nandaꞌ maol buꞌunai ma agel Aeꞌanai, enin ina niꞌipasa basef awami ma Aeꞌ, owaꞌ. \v 40 Emi egafis owaꞌ naumbih afaꞌisi, esis alupisi afaꞌisi. \v 41 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, emi egafis sitilipa siꞌi ipeꞌ epes aeꞌipei ma siegiambamepa seseꞌepa anom amamaga kwauwieꞌim siꞌi embel kwaieꞌum peaꞌam, anona nemaf God nogwamasam amamaga buꞌwami siꞌi presen.” \s1 Waf aonai nahambombaga epes sombaleꞌefa Godi \r (Mt 18:6-9; Lu 17:1-2) \p \v 42 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌama naꞌi, “Iꞌi emi egafis sendaꞌ enin epen soꞌusoꞌwin nembaleꞌefa aeꞌi, nefeꞌ nendaꞌ waf aonai, nambimb epes isima sofaꞌ nimanimi awami. Iꞌi enis epes sofaꞌ epes isima sepaꞌ owap luꞌunai nil bagafowa asasimi sokwahis sowala naoh loumi, sope andeandeꞌ kwaukwawieꞌ. Iꞌi epes isima sendaꞌ enin soꞌwisoꞌwin nekwaha nembaleꞌefa aeꞌ, epes isima sepe awes endilisi sikilaꞌ isima sewala naoh laumi afis. \v 43 Iꞌi lagof ipeꞌimi mondaꞌepa pewa ma waf aonai, petopaꞌam pekwahom mefeꞌ. Eaꞌ lagel atona etin nope, ma pefaꞌ ambal namunai nopeipa pepan andeandeꞌ laꞌelaꞌef. Naꞌama lagel anama nandaꞌ waf aonai nope, nofaꞌepa pefeꞌ wambel aonai nif fandumi mape laꞌelaꞌefi.” \q1 [ \v 44 “Wambel anama endihip saꞌusaꞌumi namumi mape laꞌelaꞌef magwa epesi, eaꞌ nif amama wapotiꞌ ina hiꞌgilalam, owaꞌ.”] \m \v 45 “Eaꞌ iꞌi boꞌwaga ipeꞌinai nondaꞌepa pewa ma waf aonai, petopaꞌana pekwahona. Eaꞌ boꞌwaga atotona nope, ma pefaꞌ ambal namunai nopeipa pepan andeandeꞌ laꞌelaꞌef. Naꞌama boꞌwaga anama nondaꞌepa pendaꞌ waf aonai nope nofaꞌepa pefeꞌ wambel aonai nif fandumi mape laꞌelaꞌefi.” \q1 [ \v 46 “Wambel anama endihip saꞌusaꞌumi namumi mape laꞌelaꞌef magwa epesi, eaꞌ nif amama wapotiꞌ ina higilalami, owaꞌ.”] \m \v 47 “Iꞌi naep ipeꞌimi mondaꞌepa pewa ma waf aonai, pigiam pekwahom. Atona etin mope ma piwis wambota Godi numafipa, pepe andeandeꞌ laꞌelaꞌef. Naꞌama naem anama nondaꞌepa pandaꞌ waf aonai nope, nofaꞌepa pefeꞌ wambel aonai nif fandumi mape laꞌelaꞌefi.” \q1 \v 48 “Wambel anama endihip soꞌusoꞌumi namumi mape laꞌelaꞌef magwa epesi, eaꞌ nif amama wapotiꞌ ina higilalami, owaꞌ.” \p \v 49-50 “Anona nemaf epes hiesi someꞌ nimanimi luꞌwami siꞌi nif mondaꞌas sope boꞌwes andeandeꞌ. Sol usihimi buꞌwami ma gwaꞌaimi, eaꞌ sol owaꞌ usihim, nambimb pendaꞌam piꞌimama usihim wapotiꞌ? Ipeꞌ pandaꞌ sola gwaꞌaimi usihim. Eaꞌ ipeꞌ naꞌama etin siꞌi sol usihimi, pepe opalef ipeꞌimi etifim peloma sahin owan hiesi pigiambamas pendaꞌ waf buꞌunai.” \c 10 \s1 Jisas naꞌipasa sawala waf anama sandaseꞌamainai \r (Mt 19:1-12; Lu 16:18) \p \v 1 Eaꞌ Jisas nakwaha wambel anama nafeꞌ anona etap hiagoma Judia nambo walemb Jordan gani fisana. Eaꞌ amam nematawa hiesi safiꞌmai Anan wapotiꞌ, naseꞌasa basef siꞌi laꞌelaꞌef nawalipasam. \v 2 Eaꞌ anom Farisi mafiꞌi mahaliꞌ Jisasa anom basef magwambana maꞌi, “Miꞌuli apeꞌinai andeandeꞌma anona aman nondaiwaꞌma nemataꞌw ananiꞌwi nokwahoꞌw o owaꞌ?” \p \v 3 Eaꞌ Jisas nagawamama basef naꞌipam naꞌi, “Moses naseꞌepa maina miꞌuli?” \p \v 4 Amam magwamana basef maꞌipana maꞌi, “Moses naꞌi aꞌe ma anona aman niꞌi nokwaha akwaꞌw, nondaꞌ anom basef mil okwatip noseꞌakwana nokwahoꞌw kofeꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ patotopaꞌ basefi. Deiꞌ Moses nandaꞌmepa miꞌuli anama. \v 6 Fowaꞌ gani dambadamba God nandaꞌ amamaga hiami, \q1 ‘Nandaꞌ epes sataga amam nematawa.’ \v 7 ꞌNaꞌama esis bias ina ataꞌ sope siꞌi sape deindei, owaꞌ. Aman nokwaha mamasana ananisi nefeꞌ noloma wauluꞌmana ananiꞌwi, esis bias sope alop atotona. \v 8 Eaꞌ esis bias sondaseꞌama sotaga siꞌi alop etifina.’ \p Esis ina ataꞌ sape biasa sape deindei, owaꞌ. \q1 \v 9 Eaꞌ esis God nakolasis sape laꞌifis, isima God naꞌi enin epen ina nehapeꞌas, owaꞌ.” \p \v 10 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi mafeꞌ mawis mape ipat, mahaliꞌana ma waf anama sandaseꞌamainai. \p \v 11 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Emi egalin nakwaha wauluꞌmana ananiꞌwi ma noseꞌ anoꞌw wapotiꞌ, anan nandaꞌ waf aonai soꞌa waola nemataꞌw akwama naliꞌ naseꞌakwi. \v 12 Eaꞌ naꞌama etin, emi egafuꞌw kokwaha anona koseꞌ anona aman wapotiꞌ, akwaꞌw kwawala waf buꞌunai kwatopaꞌ daseꞌama kwandaꞌ waf aonai soꞌa waulanai ma anan naliꞌ naseꞌakwi.” \s1 Jisas naꞌipasa basef buꞌwami ma esis awasi \r (Mt 19:13-15; Lu 18:15-17) \p \v 13 Eaꞌ esis sauꞌwamanai enis awasi sofaꞌas safiꞌmai Jisas, saꞌi anan nowamona lagof ananimi ma awasi isima ma niꞌipasa basef buꞌwami ma God nofaloꞌmas. Eaꞌ alupumi ananimi mati amama eaꞌ minifalis esis sofaꞌas sifiꞌmai Anan. \v 14 Eaꞌ Jisas nati amam maꞌi mandaꞌ naꞌama, anan okom aona ma amam eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ kwahowas awasi isima sifiꞌmai aeꞌ. Ipeꞌ ina pindaiwaꞌmas. Faꞌasi sifiꞌmai aeꞌ. Esis amam nematawa siowis wambota Godi numafias sameꞌ basef ananimi sailam siꞌi awasi isima. \v 15 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, emi egafis sindaiwaꞌma siowis wambota Godi numafias ama seseꞌana ukup asasimi ma God siꞌi awasi isima saꞌi ahoꞌmana, epes isima sandaꞌam naꞌama ina nambimb suwis wambota Godi numafias, owaꞌ.” \p \v 16 Eaꞌ Anan nafela awasi isima nahapilas satoma boꞌwagah ananimi nawamona lagof ananimi balagah asasimi naꞌipasa basef buꞌwami ma God nofaloꞌmas. \s1 Aman anama awomunai amamaga hiamunai \r (Mt 19:16-30; Lu 18:18-30) \p \v 17 Jisas nohafel nafeꞌ, anona aman nasagih nafiꞌmai anan nindiwa nembawa notawa nahaliꞌana naꞌi, “Tisa buꞌwinai, aeꞌ nambimb endaꞌ maina waf buꞌunai ma efaꞌ ambal namunai epe andeandeꞌ laꞌelaꞌef?” \p \v 18 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ maina ineꞌ naꞌi Aeꞌ buꞌuwei? God atona Anan buꞌunai. \v 19 Ineꞌ negawa miꞌuli God nasoꞌ Mosesanai naꞌi, \q1 ‘Ina nendaꞌ waf aonai soꞌa waulanai neha enis sogaꞌ nendaꞌ wal, owaꞌ, ineꞌ owaꞌ nembasoꞌma enis epes ama nendaꞌ kotimas etin, eaꞌ ina nembasoꞌma enis epes ma nefaꞌ anom amamaga asasimi, owaꞌ. Ineꞌ nepe owina mamasena ineꞌisi nemeꞌ basef asasimi nilam eaꞌ numafias andeandeꞌ.’ ” \p \v 20 Eaꞌ aman anama naꞌipa Jisas naꞌi, “Tisa, miꞌuli anama hianai ahapilana ailana fowaꞌ ataꞌ awani afiꞌi afiꞌi ataga deiꞌ.” \p \v 21 Eaꞌ okom Jisasi nohafela anan nainailana, naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ anona waf buꞌunai atotona ataꞌ owaꞌ neandaꞌanai. Ineꞌ foꞌo neseꞌasa amamaga ineꞌimi hiami enis epes sotaluma nefaꞌ moni anama nendaꞌana nesoꞌ isima kwahusi. Nendaꞌam naꞌama ma anona nemaf nefaꞌ amamaga buꞌwami gani heven ilif. Eaꞌ nembaleꞌefa aeꞌ nila aeꞌ.” \p \v 22 Eaꞌ aman anama nemeꞌ basef amama nandaiwaꞌma nondaꞌam noseꞌ enis epes kwahusi. Eaꞌ okom ananinai nimanina endilisi nandamboma megah atogah nafeꞌ. Deiꞌ main? Anan amamaga hiamunai. \v 23 Eaꞌ Jisas natologon ganigani naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Epes isima wiga moni hiamisi sandaꞌam ahifim endilisi ma sefeꞌ suwis wambota Godi numafias. Atona etin sefeꞌ siowis.” \p \v 24 Eaꞌ amam mohafel gegelalasoma basef amama naꞌipamami. Eaꞌ Jisas nagwamama basef wapotiꞌ naꞌi, “Owape aeꞌipei, eaf nafeꞌ anamai ina andipana, owaꞌ. Ahifina. \v 25 Anona mafin luꞌunai kamel nuwis nil nagala sagundisa luwagufanai, anama wila ma niowis. Eaꞌ amam nematawa amamaga hiamisi sefeꞌ siowis wambota Godi numafias sondaꞌam ahifim endilisi ma sefeꞌ siowis. Eaf anama ahifina endilisi nikilaꞌ maol kamel nuwis nil nagala.” \p \v 26 Eaꞌ alupumi ananimi mohafel gegelalasom kwapeteꞌam endilisi mandaꞌipama maꞌi, “Iꞌi naꞌama, anona nemaf God nofaꞌ emi egafis setanimani? Owaꞌetin.” \p \v 27 Eaꞌ Jisas nati amam naꞌipam naꞌi, “Amamaga epes owaꞌ laꞌifisa seandaꞌami, amama God atona laꞌifinai ma nondaꞌam. Anan laꞌifinai ma nondaꞌ amamaga hiami.” \p \v 28 Eaꞌ Pita naꞌipana naꞌi, “Nemeꞌ, afaꞌ wakwaha amamaga afaꞌimi hiami, deiꞌ wafiꞌi wambaleꞌefa basef ineꞌimi wailina.” \p \v 29-30 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Endilisi, aeꞌ aꞌipipa naꞌama aꞌi, Ipeꞌ emi egafipa ukup ipeꞌimi mopoma Aeꞌ eloma basef buꞌwami Godi pekwaha ifagw moloma sahin owan ahapas mamasas batawisas moloma aof amamaga maim ipeꞌimi, anona nemaf pefaꞌ amamaga amama hiami endilisi, mikilaꞌ ipeꞌimi amamaga fowaꞌimi. Eaꞌ enis epes nambimb sehepa sondaꞌmepa waf aonai. Eaꞌ anona nemaf nogota buꞌunai neataga, pefaꞌ ambagof namumi pepan andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 31 Eaꞌ epes hiesi deiꞌ sataga saliꞌi agof luꞌwamisi, anona nemaf agof aꞌas sotaga sigiꞌ. Eaꞌ epes isima sataga sagiꞌi anona nemaf owagama sofaꞌ agof luꞌwami sotaga siliꞌ.” \s1 Jisas naꞌiam wenifa nogaꞌ ma notanima nohafel wapotiꞌ \r (Mt 20:17-19; Lu 18:31-34) \p \v 32 Esis saila eaf safeꞌ sondowasaꞌ Jerusalem, Jisas nafeꞌ naliꞌas. Eaꞌ alupumi ananimi mailana mafeꞌ. Amam mogawa Anan nafeꞌ Jerusalem, naꞌama deiꞌ amam gegelalasom. Enis epes sagima amam, esis umbamahas. Eaꞌ Jisas naoꞌwa alupumi atom mafeꞌ mape anagon dei, naꞌipama amamaga amama nambimb meatagamasi. \v 33 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Pemeꞌ. Deiꞌ afaꞌ ondowasaꞌ Jerusalem. Aeꞌ ataga epen endilisiwei, nambimb anona aman nowalapa aeꞌ ma efeꞌma amam pris dambami moloma amam mawalipasa miꞌuli Godi eaꞌ mondaꞌ kotimi eaꞌ miꞌi basef mondameꞌmam mohe egaꞌ. Eaꞌ mondaꞌe efeꞌma esis sololama Godi ma \v 34 sondaꞌ salamala aeꞌ sondaꞌ findiwae sisisiꞌwafe sopagahowe sehe egaꞌ. Ama nimeguf biam hiꞌalam, anona nefeꞌma wanomi etanima ehafel wapotiꞌ.” \s1 Jems naloma Jon maꞌi mope dambami \r (Mt 20:20-28) \p \v 35 Eaꞌ Jems naloma Jon, Sebedi batawisana mafiꞌi mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Dembinai tisa, afaꞌ biafa waꞌi uhaliꞌina ma anom basef eaꞌ nendaꞌmafam afaꞌ biafa.” \p \v 36 Eaꞌ Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Ipeꞌ paꞌi endaꞌmepa main?” \p \v 37 Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Anona nemaf ineꞌ netaga nefaꞌ agel luꞌunai mafifili gani wambel Godi, nemaf anama afaꞌ waꞌi ineꞌ nendaꞌafa ope dembifai wil olomena waꞌowaꞌol, anona nil waꞌol egagili eaꞌ anona nil waꞌol daꞌisinaima.” \p \v 38 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ bipa ina pegawa andeandeꞌma amamaga amama pahaliꞌimami, owaꞌ! Ipeꞌ bipa laꞌifipama peaꞌ embela kap anama deiꞌ aeꞌ eagwaꞌ embelanai, o owaꞌ?” \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌama eaꞌ naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ bipa laꞌifipama pefaꞌ baptais amama deiꞌ efaꞌami o owaꞌ?” \p \v 39 Eaꞌ magwamana basef maꞌipana maꞌi, “Afaꞌ wila laꞌififa.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Endilisi, kap anama deiꞌ aeꞌ eaꞌ embelanai, eaꞌ baptais amama nambimb efaꞌami amama ipeꞌ nambimb pefaꞌam. \v 40 Eaꞌ peape lagel daꞌisinai o eganai aeꞌami, amama ina maol aeꞌanai, owaꞌ. God atona niꞌi esis isima nandandepas eaꞌi, esis etis sope lagof daꞌisinai egagili aeꞌami.” \p \v 41 Eaꞌ alupumi tuꞌwanim 10-peleim mameꞌ amam biam maꞌiam naꞌama, mandaꞌ megah maham Jems naloma Jon. \v 42 Eaꞌ Jisas nofala alupumi Ananimi 12-peleim mafiꞌmai Anan, naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pegawa epes sololama Godi saꞌi agufumi asasimi dambami, amam mape ilifa esis mandaꞌas kwapeteꞌas. Eaꞌ amam dambami mape laꞌifim endilisi mandaꞌ esis amam nematawa saila malogof amamumi. \v 43 Eaꞌ waf anamai ina nepoma ipeꞌ, hapainai. Emi aman nope dembinai ma ipeꞌi, anan ataꞌ niliꞌ nope siꞌi nandaꞌ maola ipeꞌ hipai. \v 44-45 Emi aman niꞌi nope niliꞌ, anan nepe owina ipeꞌ hipai nondaꞌmepa opeh ipeꞌimi. Aeꞌ ataga epen endilisiwei ina afiꞌima esis sondaꞌme opeh sigiambame, owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi ma sehe egaꞌ etala ipeꞌ peloma epes hiesi etagahipama waf aonai nowaꞌipei. Eaꞌ emi egelin niꞌi notaga dembeni ma ipeꞌ, anan ataꞌ nopan siꞌi agel aꞌanai nondaꞌmasa maol hiesi.” \s1 Anona aman naep maseꞌanai Jisas nandaꞌana boꞌona \r (Mt 20:29-34; Lu 18:35-43) \p \v 46 Eaꞌ Jisas naoꞌwa alupumi ananimi mafeꞌ mataga Jeriko. Eaꞌ maꞌi mokwaha Jeriko mefeꞌ moloma amam nematawa hiesi, mataga eaf nawis wambel, eaꞌ anona aman naep maseꞌanai Bartimeus, nogalomona Timeusi, tol nape felefeleꞌma eaf. Anan nape nandailasa gwaꞌaimi moni maim. \v 47 Bartimeus nameꞌ basefa Jisas Nasaretinai nafiꞌi nape, eaꞌ nofalana mehip naꞌi, “Jisas, ineꞌ akunamana Deviti, niti aeꞌ uwahipiwi!” \p \v 48 Eaꞌ esis hiesi sinifalona saꞌi, “Ineꞌ fesoꞌmena.” \p Eaꞌ anan fala etin nape naꞌi, “Jisas ineꞌ akunamana Deviti, nitolowe uwahipiwi.” \p \v 49 Eaꞌ Jisas nafiꞌi naitu naꞌi, “Kipana nifiꞌmai aeꞌ.” \p Eaꞌ saꞌipana saꞌi, “Nomonas laꞌifim. Hafel! Fiꞌi Jisas nofalinai.” \p \v 50 Eaꞌ anan nakwaha saket ananinai nohafel mehip nafeꞌma Jisas. \p \v 51 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ naꞌi aeꞌ endaꞌmena main?” \p Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Dembinai tisa, aeꞌ aꞌi iti andeandeꞌ wapotiꞌ.” \p \v 52 \x * \xo 10:52 \xt Mk 5:34; Mk 11:9; Sam 118:25-26\x*Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ foꞌo. Ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifiwei ma andaꞌena boꞌwena wapotiꞌ.” \p Eaꞌ mehip naep matiana andeandeꞌ nagiꞌma Jisas nafeꞌ eaf. \c 11 \s1 Jisas nondowasaꞌ nafeꞌ nawis Jerusalem siꞌi anona dembinai king \r (Mt 21:1-11; Lu 19:28-40; Jo 12:12-19) \p \v 1 Jisas naloma alupumi ananimi mafeꞌ mondowasaꞌ mataga felefeleꞌma Jerusalem, eaꞌ mataga Betani naloma Betafage wambel biefina eaꞌ mataga halaf lawah oliv motawama. Eaꞌ Jisas nasapaꞌ alupumi ananimi biam \v 2 naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ bipa pefeꞌ wambel nanima nape gani waꞌol felefeleꞌma naꞌae pefeꞌ piwis wambel anama, piti anona donki soꞌunai sapana nail. Ina deiꞌ enin epen natomana, ataꞌ owaꞌ. Petagahona pefaꞌana pifiꞌmai aeꞌ. \v 3 Iꞌi enin epen nihaliꞌipa niꞌi, ‘Ipeꞌ pafiꞌi pandaꞌam naꞌama ma main?’ Eaꞌ ipeꞌ piꞌipana piꞌi, ‘Dembinai afaꞌinai naꞌipafa naꞌi nondaꞌ maolana atuwasi nosapaꞌana notanimamipei mehip.’ ” \p \v 4-5 Eaꞌ amam biam mafeꞌ mati anona donki saꞌunai sapeteꞌana nail ipat uta andeꞌ felefeleꞌma eaf. Amam ataꞌ matagahona etin, enis saitu felefeleꞌ sahaliꞌam saꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ patagaha donki anama?” \p \v 6 Eaꞌ maꞌipas siꞌi Jisas doꞌok naꞌipam. Eaꞌ saꞌi aꞌe ma amam mofaꞌ donki anama. \v 7 Eaꞌ mofaꞌana mafiꞌmai Jisas, mawamona sagwegw amamumi matoma donki anama Jisas natomam. \v 8 Eaꞌ esis hiesi sambeꞌamonam sagwegw eaf.\f + \fr 11:8 \ft Esis sambeꞌamonam sagwegw eafa sesaꞌma agel Jisasi luꞌuna.\f* Enis satopaꞌi lawah motawa aof felefeleꞌi saseꞌwiam eaf sofaloꞌmana. \v 9 Esis hiesi saliꞌ sagiꞌ sandaꞌ la koloꞌ safeꞌ naꞌama saꞌi, \q1 “Hosana. Apeꞌ mandanifel endilisi ma ineꞌ. Apeꞌ maꞌi God nofaloꞌma ineꞌ nafiꞌi agel Dembinai. \q1 \v 10 Deiꞌ awi ineꞌ nafiꞌi, nape Dembinai ma apeꞌ nimafiapa siꞌi fowaꞌ gani Devit nape dembinai numafias. Hosana. Apeꞌ mosaꞌma agel Godi nolata ilif endilisi.” \p \v 11 Eaꞌ Jisas nawis Jerusalem nafeꞌ nawis ipat Godi luꞌunai sandaꞌ lotuwanai. Nawis nati amamaga nafeꞌma hiꞌalam, aon naꞌi nowala, naoꞌwa alupumi 12-peleim ananimi mafeꞌ Betani. \s1 Jisas naꞌipa anona lawag agilinama fik ma ina ataꞌ nil nola suꞌutip wapotiꞌ, owaꞌ \r (Mt 21:18-19) \p \v 12 Wafilu Jisas naloma alupumi ananimi mohafel makwaha Betani mafiꞌi etin, Jisas nolomahana. \v 13 Eaꞌ naitu nati anona lawag agilinama fik notawa laogon felefeleꞌ, nati apul atom. Eaꞌ nafeꞌ felefeleꞌ nagolopa suꞌutip. Eaꞌ ina nati anom mailana, owaꞌ. Nati apul atom. Nogota anama mailanai ataꞌ owaꞌ. \v 14 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ina ataꞌ nela anom suꞌutip milina wapotiꞌ, owaꞌ”. \p Eaꞌ alupumi ananimi mameꞌ basef amama naꞌipa lawagami. \s1 Jisas nagoloꞌma amam nematawa satala amamaga ipat luꞌunai Godi sawisi andeꞌ \r (Mt 21:12-17; Lu 19:45-48; Jo 2:13-22) \p \v 15 Jisas naloma alupumi ananimi mafeꞌ mataga Jerusalem, eaꞌ nawis ipat luꞌunai Godi nagoloꞌma esis hiesi sandaꞌ bisnisi saloma isima satalom ipat anama nomoni sawisi andeꞌ. Anom amam mati otamba enis epesi mindisilaꞌmam. Eaꞌ Jisas namboma tebol amamumi nakowasom. Enis sandaꞌ bisnisa setal amiguf maiꞌunamb. Eaꞌ namboma siaifah asasimi nakowasom wapotiꞌ. \v 16 Eaꞌ nandaꞌimagon naꞌi, “Ina ataꞌ sofaꞌ anom amamaga amama suwisi nomon wapotiꞌ ipat anama sandatama sapoma, owaꞌ.” \v 17 Eaꞌ naꞌipasa basef Godi mail Baibeli naꞌi, \q1 “Ipat Aeꞌanai nopoma esis sape ganima wambel hiagomai ma sifiꞌi sopaina sondaꞌ beten sohaliꞌ Aeꞌ. Eaꞌ ipeꞌ pandaꞌana nataga siꞌi sandaꞌ walanai.” \m \v 18 Amam nematawa hiesi gegelalasisa basef ananimi. Amama atom pris amama dambami maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi umbamahama anan. Eaꞌ magolopa eafa mohana neagaꞌ. \v 19 Eaꞌ wambomota Jisas naoꞌwa alupumi ananimi makwaha Jerusalem mafeꞌ. \s1 Emi nombaleꞌefa God nendaꞌ beten nihaliꞌana, nambimb nefaꞌ amamaga \r (Mt 21:20-22) \p \v 20 Wafilu kuhimbita atona Jisas naloma alupumi ananimi mafeꞌ mati lawag anama fik bowana alina, soh maloma nombalef alim hiꞌalam. \v 21 Eaꞌ Pita natolona okom napoma Jisas naꞌiami basefa lawag anama eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Dembinai tisa, ineꞌ niti lawag anaeꞌ nambatiꞌ ineꞌ naꞌipanai, alina hiꞌalana.” \p \v 22 Eaꞌ Jisas nagwamama basef amam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pembaleꞌefa God. \v 23 Endilisi aeꞌ aꞌipipa, emi egafis owaꞌ ukup bimbiefim mopeis ma esis ukup etifim sembaleꞌa basef Aeꞌami endilisi siꞌipa halaf nani siꞌi, ‘Ineꞌ degia nefeꞌ newala naoh,’ endilisi God nambimb nondaꞌam motaga siꞌi esis ukup maꞌiam. \v 24 Naꞌama aꞌipipa, Iꞌi ipeꞌ piꞌi pendaꞌ betena pehali Goda anom amamaga, pembaleꞌefa God endilisi pendaꞌ beten piꞌi, ‘Endilisi, afaꞌ nambimb ofaꞌami,’ ma nambimb pefaꞌam siꞌi paꞌiam. \v 25 Nemaf anama ipeꞌ pitu pendaꞌ beten, pekwahomasa waf aonai enis sandaꞌmepanai. Ama Ahalomepa nape heven ilifi nekwahomepa waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai wapotiꞌ. [ \v 26 Iꞌi pindaiwaꞌma peakwahomasa waf aonai enis epes sandaꞌmepanai, Ahalomepa nape heveni ina nekwahomepa waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai, owaꞌetin.]” \s1 Amam mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Emi naꞌipina ma nepe dembinai?” \r (Mt 21:23-27; Lu 20:1-8) \p \v 27 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi mafiꞌi Jerusalem wapotiꞌ, eaꞌ nafeꞌ nawis ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai. Anan ataꞌ nafeꞌ etin, amam pris dambami maloma anom mawalipasa miꞌuli Godi maloma amam agufumi Juda mafiꞌmai Anan. \v 28 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ nefaꞌ agel maina deiꞌ nandaꞌ maol anama? Emi naꞌipina ma nepe dembinai nandaꞌ maol anama?” \p \v 29 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Aeꞌ wapotiꞌ, aꞌi ihaliꞌipa ma anom basefa ipeꞌ ataꞌ piliꞌ piꞌipa aeꞌ, ma atuwasi iꞌipipa emi naꞌipi ape dembiwei andaꞌ maol anama. \v 30 Jon napisiꞌas amam nematawa hiesi, emi naꞌipana nandaꞌ maol anama? God nape heveni naꞌipana napisiꞌas o enin epen etapanai naꞌipana? Ipeꞌ pegwam piꞌipiam.” \p \v 31 Eaꞌ mameꞌ basef amama mandaꞌipama maꞌi, “Afaꞌ wiꞌi, ‘God nape heveni naꞌipana,’ Anan atuwasi niꞌipafa niꞌi, ‘Deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ pembaleꞌefana?’ \v 32 Eaꞌ afaꞌ wiꞌi, ‘Epes sape etapi saꞌipa Jon napisiꞌasi,’ naꞌama esis amam nematawa sohafa.” \p Deiꞌ main, esis hiesi saꞌi Jon anan profet dembinai. Eaꞌ amam umbamahama esis. \v 33 Eaꞌ magwamana basef maꞌi, “Afaꞌ ina ogawana.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Naꞌama etin aeꞌ ina iꞌipipa emi naseꞌe agel luꞌunai naꞌipi andaꞌ maol anama.” \c 12 \s1 Basef womun etina amam awami mumafi aofi \r (Mt 21:33-46; Lu 20:9-19) \p \v 1 Eaꞌ Jisas nandaꞌ anom basef womun etina esis naꞌi, “Anona aman dembinai nandaꞌ anona aof nawa wain nahopana. Aof anama nomon anan nandaꞌ anona tang notawa ma sofaꞌasa suꞌutip amama wainim, eaꞌ nalaꞌ anona ipat launai notawa sope sumafiagon. Eaꞌ nakwahomama aof anama anom amam maꞌi mondaꞌ maolanana. Eaꞌ anan nafeꞌ napani anona wambel laugoma. \v 2 Ama nogota suꞌutip mailanai, nafamona aof anamai nasapaꞌ anona nandaꞌ maoli nafeꞌ ma amam mandaꞌ maol aof ananinai. Naꞌi amam moseꞌana anom suꞌutip gwaꞌaimi ma aof anama. \v 3 Eaꞌ mombaloꞌana mahana matofana notanima nafeꞌ. \v 4 Eaꞌ nafamona aofi nasapaꞌ anona nandaꞌ maoli nafeꞌ wapotiꞌ ma moseꞌana anom suꞌutip. Eaꞌ mombaloꞌana wapotiꞌ mahana mawala balagana mandaꞌana kwapeteꞌana. \v 5 Eaꞌ nafamona aofi nasapaꞌ anona nandaꞌ maoli nafeꞌ wapotiꞌ, eaꞌ mahana afuna, eaꞌ nafamona aofi nasapaꞌ anom hiami mafeꞌ. Eaꞌ maham etin anom afum. \v 6 \x * \xo 12:6 \xt Mt 3:17\x*Eaꞌ nagiꞌ nasapaꞌ aman atotona napani wapotiꞌ. Anama nogalomana ananinai. Okom ananinai nohafel nainailana endilisi. Eaꞌ naꞌiam naꞌi, ‘Nambimb, amam momeꞌ malogel nogalome aeꞌanai.’ \v 7 Eaꞌ amam mati nogalomana ananinai nafiꞌi, mandaꞌipama etin maꞌi, ‘Aman anama anona nemaf nofaꞌ amamaga hiami ahalomanai. Afaꞌ ohana afuna, ma afaꞌ atofa ofaꞌ aof anama.’ \v 8 \x * \xo 12:8 \xt Hi 13:12\x*Eaꞌ mombaloꞌana mahana afuna makwaha alop ananinai nawis naꞌoh aof andeꞌ. \v 9 Eaꞌ nambimb anan nafamona aofi nondaꞌ maina amam? Nambimb nifiꞌi noham afum hiꞌilam, noseꞌasa aof anama nefeꞌma enis. \v 10 \x * \xo 12:10 \xt Sam 118:22,23\x*Ipeꞌ patalifa basef Godi pegawam eaꞌ. Basef Baibeli maꞌi naꞌama maꞌi, \q1 ‘Owap\f + \fr 12:10 \ft Basef amama ma owap maꞌi Jisas.\f* anama malaꞌ ifagwi magwasiꞌana deiꞌ nataga nape owap nape naliꞌi nembaloꞌ ipat. \q1 \v 11 Dembinai nandaꞌ amama mataga, apeꞌ matolom boꞌom endilisi.’ ” \p \v 12 Eaꞌ amam agufumi esis Judai mogawa anan naꞌi basef amama womun etini mondolaꞌwifa amam. Eaꞌ maꞌi mombaloꞌana. Eaꞌ amam umbamahama esis amam nematawa hiesi. Eaꞌ makwahona mafeꞌ. \s1 Amam mahaliꞌ Jisasa esis soseꞌana takis Sisar dembinai gavman naliꞌma esis Romi \r (Mt 22:15-22; Lu 20:20-26) \p \v 13 \x * \xo 12:13 \xt Mk 3:6\x*Eaꞌ amam agufumi Judai masapaꞌam anom Farisi maloma anom amam Heroti mafeꞌma Jisas maꞌi momeꞌ anom basef ananimi owaꞌ andeandeꞌi ma mondaꞌmana basef mowaꞌana siꞌi sowaꞌ bogof. \v 14 Eaꞌ amam mafiꞌi makikipana maꞌi, “Dembinai Tisa, afaꞌ ogawena ineꞌ aman naꞌi basef endilisimi. Ina niꞌipasa anom basef isima enis agof luꞌwamisi eaꞌ anom basef isima agof aꞌasi falafisi, owaꞌ. Ineꞌ naꞌipasa basef atifim endilisimi atom ma okom Godi amam nematawa hiesi dondoꞌ etin hiꞌalam. \v 15 Miꞌuli apeꞌinai naꞌi andeandeꞌma apeꞌ moseꞌana takis Sisar gavman dembinai ma esis Rom, o owaꞌ?” \p Eaꞌ Jisas negawam basoꞌam amamunai naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ pagwamba aeꞌ? Faꞌmai anona moni atotona ataꞌ itolona.” \p \v 16 Eaꞌ mofaꞌmananai ma natolona nahaliꞌam naꞌi, “Ambal naloma agel anama mailanai eminai?” \p Eaꞌ maꞌi, “Amama Sisari gavman dembinai.” \v 17 Eaꞌ nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Eaꞌ amamaga Sisari peseꞌanam Sisar. Eaꞌ amamaga Godi, peseꞌanam God.” \p Eaꞌ amam gegelalasom ukup matamea ma Anan. \s1 Amam mahaliꞌ Jisasa sagaꞌi sohafel wapotiꞌ \r (Mt 22:23-33; Lu 20:27-40) \p \v 18 Anom amam Sadyusi amam hiami maꞌi sagaꞌi ina anona nemaf sotanima sohafel wapotiꞌ, owaꞌ. Eaꞌ mafiꞌmai Jisas mahaliꞌana maꞌi, \v 19 “Dembinai Tisa, fowaꞌ gani Moses nandaꞌ anom basef mail buki ma apeꞌ maꞌi, ‘Iꞌi anona aman nogaꞌ ma anan awasi aꞌana, eaꞌ wauluꞌmana ataꞌ kope, owalomana ananinai noseꞌakw nola enis awasi ma sohoꞌofana.’ \v 20 Eaꞌ fowaꞌ amam wambota atotona 7-peleim mape. Naliꞌi sahalomam naseꞌakw awani aꞌakw nagaꞌ nakwahoꞌw kwape. \v 21-22 Eaꞌ owalomana nagiꞌ naseꞌakw, nagaꞌ nakwahoꞌw kwape awani aꞌakw. Eaꞌ owapam mandatuꞌumai mandaꞌam naꞌama etin, maseꞌakw magaꞌ etin hiꞌalam mafeꞌ mafeꞌma matagama owagufunai akutainai. Amam amama wambutaim ina mola enis awasi, owaꞌ. Magaꞌ etin hiꞌalam. Eaꞌ wauluꞌmam kwagiꞌ kwagaꞌ kwagiꞌmam. \v 23 Eaꞌ nemaf anama esis sagaꞌi sohafel wapotiꞌ, nemataꞌw akwama kope nemataꞌw emiꞌwi? Amam 7-peleim masoꞌakw etin hiꞌalam kwape wauluꞌmam amamuꞌwi.” \p \v 24 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ owaꞌ pegawa basef Baibel naꞌiami, owaꞌ pegawa pepel Godi. \v 25 Nemaf anama sagaꞌi sokwaha hiꞌagilif sohafel wapotiꞌ, amam nematawa ina ataꞌ sondaseꞌama wapotiꞌ, owaꞌ. Sopan etin siꞌi ensel mape heveni. \v 26 Basef amama sagaꞌi sotanima sohafel wapotiꞌ, ipeꞌ patalifa basef mail buk Baibeli, fowaꞌ gani God naꞌipa Mosesami. Basef amama maꞌi nif ilalowa mataga ma lawag soꞌunai fandonai. Basef amama God naꞌipa Moses naꞌi, \q1 ‘Aeꞌ God Abrahami, Aisaki, maloma Jekopi.’ \p \v 27 Basef amama maꞌi Dembinai, Anan ina God epes sagaꞌi, owaꞌ. Anan God epes isima ambal napeis sape namusi. Eaꞌ basef ipeꞌimi ina endilisimi. Ipeꞌ ina pegawam andeandeꞌ, owaꞌ.” \s1 Miꞌuli Godi naliꞌi nikilaꞌ miꞌuli hianai apeꞌ membaleꞌefanai \r (Mt 22:34-40) \p \v 28 Anona aman nawalipasa miꞌuli Godi nafiꞌi, nameꞌ amam maꞌi maloma Jisas mandahihianama basef. Eaꞌ nameꞌ Jisas nagwamama basef buꞌwami atom. \p Eaꞌ nahaliꞌana naꞌi, “Miꞌuli Godi apeꞌ membaleꞌefanai hianai. Eaꞌ maina miꞌuli luꞌunai nikilaꞌ miꞌuli hianai nape naliꞌi?” \v 29 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Miꞌuli naliꞌi anama. \q1 ‘Ipeꞌ Israel, ipeꞌ pemeꞌ! Dembinai God apeꞌinai, Anan atona Dembinai. \q1 \v 30 Nomonas ipeꞌimi mohafela Dembinai God ipeꞌinai mimilana naꞌama. Ukup ipeꞌimi mimilana hiꞌilam, peseꞌana ambagof opalef moloma pepel ipeꞌimi peseꞌanam hiꞌilama Dembinai God atona.’ \q1 \v 31 Eaꞌ miꞌuli nafeꞌma bifi anama. \q1 ‘Ipeꞌ ukup mimila enis epes sape felefeleꞌma ipeꞌi siꞌi ukup maimaila ipeꞌ etipa.’ \p Owaꞌ anona miꞌuli nikilaꞌ miꞌuli anama biefina, owaꞌ. Miꞌuli anama biefina apeꞌ mombaleꞌefanai eaꞌ anama atona.” \v 32 Eaꞌ aman anama naꞌipa Jisas naꞌi, “Dembinai, ineꞌ naꞌiam andeandeꞌ. God atona Anan Dembinai, Anan atona nape. Owaꞌ anona aman nope dembinai siꞌi Anan. \v 33 Miꞌuli luꞌunai naliꞌi anama. Nomonas ipeꞌimi mohafela anan mimilana naꞌama. Ukup ipeꞌimi mimilana hiꞌilam, peseꞌana opalef moloma gawa moloma pepel ipeꞌinai hiꞌilana. Naꞌama andeandeꞌ. Eaꞌ miꞌuli nagiꞌi anama. Ipeꞌ piti uwahipis ukup mimila emi egafis sape felefeleꞌma ipeꞌi siꞌi ipeꞌ ukup maila ipeꞌ etipa. Naꞌama andeandeꞌ. Iꞌi apeꞌ mila miꞌuli anama biefina, waf anama buꞌunai nikilaꞌ gwaꞌaimi mafis maim moseꞌanam Godi ataꞌ boꞌom andeandeꞌ.” \p \v 34 Jisas nameꞌ aman anama nagwa basef siꞌi aman gawa buꞌunai. Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Ina ataꞌ nogota laona ma niowis wambota Godi numafina, owaꞌ.” \p Eaꞌ amam hiami umbamahama meahaliꞌ Jisasa anom basef wapotiꞌ. \s1 Jisas nahaliꞌ esisa Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi \r (Mt 22:41-46; Lu 20:41-44) \p \v 35 Eaꞌ Jisas nape felefeleꞌ ma ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai naseꞌasa basef esis amam nematawa naꞌi, “Amam mawalipasa miꞌuli Godi maꞌi, ‘Krais, aman anama God nandandepana nasapaꞌana niefiꞌi, Devit akunamana.’ Eaꞌ maꞌi Krais aman atona etapanai. Deiꞌ maina maꞌiam naꞌama ma Krais? \v 36 Ambal Buꞌunai Godi fowaꞌ gani nafela Devit naꞌi \q1 ‘Dembinai God naꞌipa Dembinai aeꞌanai naꞌi, “Ineꞌ nepe lagel daꞌisinai aeꞌanai laꞌelaꞌef nefeꞌ netagama anona nemaf aeꞌ endaꞌ naumbih ineꞌisi sefeꞌ owina boꞌwagah ineꞌimi.” ’ \q1 \v 37 King Devit fowaꞌ gani nofala Krais naꞌi, \q1 ‘Anan Dembinai.’ Amama atom deiꞌ Krais ina aman nogalomana Deviti atona falafunai, owaꞌ. Anan Dembinai.” \p Eaꞌ amam nematawa hiesi sandanifel sameꞌ basef Ananimi. \s1 Amam mawalipasa miꞌuli Godi waf amamunai aona \r (Mt 23:1-36; Lu 11:37-54; 20:45-47) \p \v 38 Eaꞌ Jisas nawalipasa basef naꞌi, “Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ ma amam mawalipasa miꞌuli Godi. Amam maꞌi mowahoꞌa luwaguf laumi atom mofeꞌma esis sotoloma siꞌi amam dambami mandaꞌ waf buꞌunai. Amam maꞌi mope anama esis hiesi sandatama sapoma ma sotoloma sefela agof amamumi sinifelom. \v 39 Amam amama ukup maꞌi mope siaifah amama motawa maliꞌi atom, dambami atom mapoma nomon ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi o anama epes hiesi sandatama sapoma nimeguf amama sandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami ma hiesi sotolom. \v 40 Eaꞌ amam mawis ifagw amama nematawa alifiwai, mawis makowalopam amamaga awaumi. Eaꞌ mohafel maitu mandaꞌ beten launai atona wafinai esis sotolom siꞌi amam buꞌwami. Anona nemaf God nowaloga epes hiesi. Enis epes owaꞌ sendaꞌ waf aonai naꞌamainai anona nemaf sofaꞌ nimanimi kwawieꞌum, eaꞌ amam mofaꞌ nimanimi luꞌwami endilisi.” \s1 Nemataꞌw alifiꞌwi kwaseꞌana moni saꞌunai biefina God kwandaꞌ ofa \r (Lu 21:1-4) \p \v 41 Jisas nape nomon ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai, nape felefeleꞌma bokis amama sala moni nalami. Anan nape nati amam nematawa safiꞌi sala moni nowala bokis amama. Amam nematawa isima hiesi moni hianaisi sala moni hianai. \v 42 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw alifiꞌwi kwafiꞌi kwala moni saꞌunai biefina siꞌi 10 toea newala bokis isima. \v 43 Eaꞌ nofala alupumi ananimi mafiꞌi naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, nemataꞌw akwama alifiꞌwi kwala moni luꞌunai nikilaꞌ moni hianai amam nematawa hiesi salanai. \v 44 Epes isima hiesi moni hianai naꞌomas, sala tuꞌwanina atona nowala bokis. Eaꞌ nemataꞌw akwama, moni aꞌakw endilisi, akwaꞌw kwala moni akoꞌunai hiꞌalana. Eaꞌ owaꞌ anona neꞌoh kweatala gwaꞌaimi, owaꞌ. Eaꞌ moni akwaꞌunai biefina soꞌunai nikilaꞌ moni hianai esis salanai.” \c 13 \s1 Jisas naꞌi ipat luꞌunai Godi anona nemaf enis sufiꞌi sutalona \r (Mt 24:1-2; Lu 21:5-6) \p \v 1 Jisas nape nomon ipat anama luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai. Eaꞌ naꞌi nokwaha ipat anama nawisi andeꞌ, anona alupunai ananinai nafiꞌi naꞌipana naꞌi, “Tisa, ineꞌ niti ifagw amama buꞌwami. Sandaꞌ otamba luꞌwami sandaꞌam buꞌwami atom.” \v 2 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi naꞌama, naꞌi, “Ineꞌ nati ifagw amama luꞌwami? Anona nemaf ina anom otamba mondatoma laꞌifim etin mope, owaꞌ. Sowowalom atona etin hiꞌilam moꞌoh.” \s1 Jisas naꞌi nimanimi luꞌwami motaga \r (Mt 24:3-14; Lu 21:7-19) \p \v 3 Jisas nape halaf anama lawah oliv motawama eaꞌ nati ipat luꞌunai Godi notawa toꞌwan waꞌol. Eaꞌ Pita naloma Jems naloma Jon naloma Andru atom mafiꞌmai Anan mahaliꞌana maꞌi, \v 4 “Ineꞌ niꞌipafa amamaga amama nambaiꞌ motagaꞌ? Maina ikwaf niliꞌ notaga ma afaꞌ ogawa amamaga amama felefeleꞌma motaga siꞌi deiꞌ naꞌipafa?” \p \v 5 Eaꞌ Jisas naꞌipama basef naꞌama naꞌi, “Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Naꞌama enin epen nembasoꞌmepa. \v 6 Deiꞌ main, amam hiami anona nemaf mifiꞌi mombasoꞌmepa miꞌi agel aeꞌanai miꞌi, ‘Aeꞌ maꞌuwi aeꞌ Krais, God nandandepe nasapaꞌe afiꞌi.’ Eaꞌ anona nemaf amam mombasoꞌma amam nematawa hiesi someꞌ basef amamumi siꞌi endilisimi silam. \v 7 Anona nemaf pemeꞌasa basefa wandaf luꞌunai hianai notaga eaꞌ ipeꞌ ina umbamehepa, owaꞌ. Amamaga amama anona nemaf motaga eaꞌ nemaf akutainai ataꞌ owaꞌ. \v 8 Enis epes sape anama etap hiagoma kantri sofela wandaf sopaꞌ soloma anona kantri. Anona king nohafel noꞌwa enis wambel hiagoma ananisi sopaꞌ soloma anona king noꞌwa ananisi wambel hiagoma. Enis epes wambel hiagoma atona etin etap bol etin nope, eaꞌ enis epes hiesi sape wambel hiagoma nolomohas sope. Amamaga amama hiami ataꞌ muliꞌ motaga siꞌi nimanimi maliꞌi ma nemataꞌw kwaꞌi kola awani. Eaꞌ nimanimi anona nemaf migiꞌ meatagai luꞌum endilisi mikilaꞌ amama maliꞌi. \v 9 Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Anona nemaf sondaꞌ kotimipa ma gavman dambami asasimi. Eaꞌ sehepa nomon ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi. Ipeꞌ pameꞌ basef aeꞌami paila aeꞌi amama atom deiꞌ sondaiwaꞌmepa sondaꞌepa pitu naep kingi moloma gavman dambami ma peawalapa basef aeꞌami buꞌwami piꞌipasam. \v 10 Alupisi aeꞌasi ataꞌ siliꞌ sofeꞌ wambel hiagoma siꞌipa amam nematawa hiesi someꞌ basef buꞌwami Godi miliꞌ. \v 11 Nemaf anama esis sowalapepa sofaꞌepa pefeꞌma kot, ipeꞌ ina umbamehepa piꞌi, ‘Atuwasi afaꞌ wiꞌi maim basef?’ Owaꞌ. Maim basef God niesiꞌipami ma nogota anama atona, amama ipeꞌ pewalapam. Amama ina basef ipeꞌimi atom, owaꞌ. Ambal Buꞌunai Godi atona nowalapama ipeꞌ piꞌiam. \v 12 Anona nemaf esis hiesi sahin owan sondandaꞌma kot, sohas sogaꞌ. Eaꞌ ahapas sondaꞌam naꞌama etina esis nogamas asasisi. Eaꞌ batawisas wapotiꞌ sondaꞌ kotima mamasas asasisi enis sohas sogaꞌ. \v 13 Anona nemaf epes hiesi wambel hiagoma opalef aoma ipeꞌ endilisi. Esis sati ipeꞌ paila basef aeꞌami naꞌama deiꞌ sahepa. Eaꞌ emi egafis sembaleꞌefa Aeꞌ situ laꞌifis sotaga nemaf akutainai, isima anona nemaf God nefaꞌas sotanimani. \s1 Amamaga awami endilisi anona nemaf motaga \r (Mt 24:15-28; Lu 21:20-24) \p \v 14 Anona nemaf ipeꞌ piti amamaga mohambombaga amamaga buꞌwami motaga mope nomon ipat luꞌunai Godi. God nandaiwaꞌ endilisi ma amamaga awami mope nomon ipat Ananinai.” (Emi egafis setalifa basef amama, esis sogawa basef ofagema andeandeꞌ.) \p “Nemaf anama amam nematawa sape etap hiagoma Judia sofaꞌ sefeꞌ sondowasaꞌ halafutagw. \v 15 Eaꞌ emi egafis sape ipat andeꞌ felefeleꞌ ina ataꞌ setanima suwis sefaꞌai amamaga asasimi ipat nomon, owaꞌ. Esis sofaꞌ sefeꞌ mehip. \v 16 Emi egafis sapani aofi, ina ataꞌ setanima sefeꞌ wambel sefaꞌ luwaguf maim asasimi, owa. Esis sofaꞌ sefeꞌ mehip. \v 17 Nematawa opafuwai waloma awama awasi ataꞌ sagwaꞌ nomambeh atomi Aeꞌ aꞌi awau uwahipiwa endilisi ma nogota anama ofaꞌ nimanimi luꞌwami endilisi. \v 18 Ipeꞌ pendaꞌ betena amamaga amama nimanimi ina motagamepa nogota anama uf noloma asaf mifiꞌi. \v 19 Nogota anama nimanimi luꞌwami endilisi meataganai. Fowaꞌ dambadamba God nandaꞌ etap nataga nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ, nimanimi amama luꞌwami ina anom naꞌamaimi mataga, owaꞌ. Eaꞌ anona nemaf wapotiꞌ ina anom nimanimi amama motaga, owaꞌ. \v 20 Iꞌi God owaꞌ nendaꞌ nimeguf mefeꞌ bandam, anona nemaf amam nematawa hiesi hegililas hiꞌilas. Owaꞌetin. God okom napoma epes isima anan nasaheꞌas ea deiꞌ nandaꞌ nogota anama bandana. \v 21 Nemaf anama notaga ma iꞌi enis epes siꞌipipa siꞌi, ‘Ipeꞌ piti Krais, God nandandepana nasapꞌana nafiꞌi, anan nape naꞌae,’ o ‘Nani nape gani,’ ipeꞌ ina pembaleꞌefas, owaꞌ hapaisi. \v 22 Anona nemaf anom amam mombasoꞌam miꞌi amam Kraisi o miꞌi amam profeti, motaga mondaꞌ ikwaf laꞌifinai naninani hianai siꞌi God atona nandaꞌanai. Endilisi iꞌi amam laꞌifim, mombasoꞌma amam nematawa God nasaheꞌas eaꞌ mohambombagas. Owaꞌ. \v 23 Eaꞌ ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Aeꞌ aliꞌ aꞌipipa eaꞌma amamaga amama nimanimi deiꞌ ataꞌ owaꞌ meatagai. \s1 Anona nemaf Jisas notanima nifiꞌi \p \v 24 Nimanimi amama hiami ma nogota anama hiꞌilam eaꞌ, mehip etin \q1 ‘aon alipunai netaga owamb, eaꞌ aon owambunai wa naꞌef ina molo, owaꞌ. \q1 \v 25 Eaꞌ ondowa mowai otaga ilif, amamaga hiami laꞌifimi mape otagai eaꞌ bol etin mope.’ \p \v 26 Nogota anama esis amam nematawa siti aeꞌ ataga epen endilisiwei eloma elagw otaga ilif ifiꞌi eloma amamaga howalagon buꞌwami Godi moloma pepel Ananinai. \v 27 Nogota anama Aeꞌ iefiꞌianai esapaꞌ ensel amama Aeꞌami mofeꞌ etap hiagoma aon natefima nowalama waꞌowaꞌol anama biafigin biafigin mefeꞌagon hiꞌilagon ganima etap otaga nafeꞌ notambilima. Ensel amama mefeꞌ mofaꞌai esis amam nematawa God nasaheꞌas eaꞌi Ananisi sondakolas etifigin. \s1 Lawag fig nandaꞌam nihiꞌambapa mogawa nogota anama amamaga meataganai \r (Mt 24:32-35; Lu 21:29-33) \p \v 28 Ipeꞌ okokoma anom basef womun etina lawag anama fik. Ipeꞌ piti ilaof monafa ma masowa, pegawa nogota anama nelemb eaꞌ felefeleꞌma meaof. \p \v 29 Eaꞌ naꞌama etin nemaf anama piti amamaga amama aliꞌ aꞌipipami motaga, ipeꞌ pegawa aeꞌ afiꞌi aitu felefeleꞌma uta. Ina ataꞌ nogota laona, owaꞌ. \v 30 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, amam nematawa deiꞌ pape etap anaeꞌ ataꞌ papani ina pegaꞌ ulal, ataꞌ owaꞌ, ipeꞌ piti amamaga amama motaga hiꞌilam. \v 31 Otaga noloma etap hiagoma anona nemaf hegililam hiꞌilam, eaꞌ basef Aeꞌami ina anona nemaf hiꞌilam, owaꞌetin. Mope laꞌelaꞌef hihif. \s1 Ina enin epen negawa nemaf amamaga amama meataganai, owaꞌ \r (Mt 24:36-44; Lu 17:26-37) \p \v 32 Owaꞌ enin epen negawa nemaf anama amamaga amama meataganai, owaꞌ. Amam ensel mape heveni maloma aeꞌ Nogalomana Ananiwei ina ogawa, owaꞌ. God atona nogawa nemaf anama. \v 33 Ipeꞌ ina pegawa amamaga amama nambaiꞌ motaga, owaꞌ. Naꞌama pindumafuma, ukup motamea andeandeꞌ pepan. \v 34 Ipeꞌ pemeꞌ anom basef womun etin deiꞌ ieꞌipipami. Nemaf anama Aeꞌ etanima iefiꞌianai siꞌi anona aman nakwaha ipat ananinai nafeꞌ anagon. Anan nofalai amam mandaꞌ maola anani mafiꞌi nawaloga maol naseꞌam atona etina mumafi amamaga ananimi. Eaꞌ naꞌipa aman numafi utai ma numafiana andeandeꞌ. \v 35 Eaꞌ ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Ipeꞌ ina pegawa nambeiꞌ Dembinai numafi ipati niefiꞌi. Nambimb nifiꞌi wambomota o amaneta o kwafolimbuta awatagw meadaꞌam o kuhimbita atona, ipeꞌ ina pegawam, owaꞌ. \v 36 Naꞌama Anan nifiꞌi mehip niti ipeꞌ ataꞌ peꞌeh etin. \v 37 Basef amama aeꞌ aseꞌepam ipeꞌi amama aeꞌ aꞌipa amam nematawa hiesi. Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ pepe ma amamaga aeꞌ aꞌipipami meataga.” \c 14 \s1 Amam dambami Juda maꞌi moha Jisas nogaꞌ \r (Mt 26:1-5; Lu 22:1-2; Jo 11:45-53) \p \v 1 Anona nemaf buꞌunai saꞌi Pasova ma esis Juda sondaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami sagwaꞌ anona bret owaꞌ neatef luꞌunai. Nimeguf biam ataꞌ mape ma nemaf anama buꞌunai saꞌi seaꞌ gwaꞌaimi Pasova eaꞌ notaga. Nemaf anama amam mawalipasa miꞌuli Godi maloma anom pris dambami maꞌi mondambahoꞌ miti anona eaf ma mombaloꞌ Jisas mohana neagaꞌ. \v 2 Amam maꞌiam naꞌama maꞌi, “Nemaf anama sandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami afaꞌ ina ombaloꞌana, hapainai. Naꞌama epes hiesi ukup aom sohafel sondaꞌ wandaf.” \s1 Anoꞌw nemataꞌw kwakoloꞌ sanda newala balaga Jisasi \r (Mt 26:6-13; Jo 12:1-8) \p \v 3 Nemaf anama Jisas nape Betani, nape ipat anona aman Saimoni. Fowaꞌ awes aonai nandaꞌ alop ananinai namboꞌ, deiꞌ amboꞌona. Jisas ataꞌ nape naꞌ gwaꞌaimi etin nalomana, eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwahapila anona botol sandaꞌana siꞌi otam, sanda alogw buꞌwami maꞌanai satalom otamba luꞌwami mala botol anama, agilinama nad. Eaꞌ kopalia botol anama kwakoloꞌam mowala balaga Jisasi. \p \v 4 Eaꞌ enis epes sape satolom saꞌi, “Deiꞌ maina kwakoloꞌ sanda amama mafeꞌ etin?” \p Eaꞌ esis ukup numbutim kwapeteꞌas ma akwaꞌw, \v 5 eaꞌ saꞌi, “Deiꞌ afaꞌ ofaꞌam enis epes soseꞌafa moni nikilaꞌ 300 kina sotalom ofaꞌana osoꞌ epes isima kwahusa gwaꞌaimi maim, andeandeꞌ.” \p Esis ukup numbutim endilisi mapoma nemataꞌw akwama. \p \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ kwahoꞌw. Ipeꞌ ina ukup aoma akwaꞌw, owaꞌ. Akwaꞌw kwandaꞌ waf buꞌunai ma Aeꞌ. \v 7 Isima gwaꞌaimi maim aꞌasi laꞌelaꞌef sape salomepa. Maina nemaf piꞌi pigiambamas peseꞌas moni, andeandeꞌ peseꞌasana. Epes isima sape salomepa nimeguf hiami, eaꞌ aeꞌ owaꞌ. Aeꞌ ina elomepa epe nimeguf hiami, owaꞌ. \v 8 Maol anama akwaꞌw kwogawana, kwandaꞌana. Felefeleꞌma nambimb esis sehe egaꞌ ma sowe hiꞌagif. Okom akoꞌunai napoma felefeleꞌma aeꞌ egaꞌ. Naꞌama deiꞌ kofaꞌai sanda amama kwafiꞌi kwakoloꞌam mowala balaga aeꞌanai kwakoloꞌam mowala alop aeꞌanai ma kwandondomba aeꞌ ma seawe. \v 9 Endilisi Aeꞌ aꞌipipa, ganima etap anaeꞌ wambel hiagoma anona nemaf siꞌipasa basef buꞌwami Godi, siꞌipasa basef akoꞌumi wapotiꞌ ma ukup mopoma waf buꞌunai akwaꞌw kwandaꞌmeanai.” \s1 Judas nihiꞌamba Jisasa agufumi Juda ma mofaꞌana mohana neagaꞌ \r (Mt 26:14-16; Lu 22:3-6) \p \v 10 Amam amama Jisasi 12-peleim anona amamunai agilinama Judas Kariotinai nafeꞌma amam pris hiami dambami. Anan naꞌi niꞌipama Jisas atona napoma mofeꞌ mombaloꞌana. \v 11 Amam mameꞌ basef ananimi mandanifel endilisi. Eaꞌ maꞌi basef mandameꞌmam naꞌama maꞌi, “Andeandeꞌ, afaꞌ oseꞌena anona moni.” \p Eaꞌ Judas naꞌi nefeꞌ nogolopa anona eafa nihiꞌambama Jisas amama mombaloꞌana. \s1 Jisas naꞌ gwaꞌaimi luꞌwami saꞌi Pasova naloma alupumi ananimi \r (Mt 26:17-25; Lu 22:7-14,21-23; Jo 13:21-30) \p \v 12 Nemaf anama saliꞌ saꞌ gwaꞌaimi luꞌwami saꞌi Pasova esis saꞌ bret anama owaꞌ neatef luꞌunai, nemaf anama saha sipsip noganai sondolalima Goda sondaꞌ gwaꞌaimi amama siꞌi afagof hiami sandaꞌam. \p Eaꞌ alupumi Jisasi mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ naꞌi afaꞌ ofeꞌ ondondomba ipat enima ma afaꞌ ofeꞌ ondaꞌ gwaꞌaimi amama?” \p \v 13-14 Eaꞌ Jisas naꞌipa ananimi biam naꞌi, “Ipeꞌ pefeꞌ piwis gani wambel luꞌunai, piti anona aman eaf nofaꞌ embel malep luꞌunai. Eaꞌ pigiꞌmana pefeꞌ piwis ipat anama anan nefeꞌ niowisanai. Eaꞌ pihaliꞌ kofagena ma ipat anama piꞌi, ‘Dembinai afaꞌinai naꞌipafa naꞌi, rum aeꞌanai nape eti? Anan naꞌi noꞌwa afaꞌ atofa alupufai ope ondaꞌ gwaꞌaimi amama Pasova.’ \v 15 Eaꞌ nihiꞌambepa rum anama luꞌunai nape ilif, eaꞌ sandombana tebol siaifah maꞌoh etifim. Ipeꞌ pendondombamafa gwaꞌaimi rum anama.” \p \v 16 Eaꞌ amam mafeꞌ mawis wambel anama mati amama siꞌi Jisas naliꞌ naꞌipami eaꞌ mandondomba gwaꞌaimi amama Pasova rum anama. \v 17 Wambomota felefeleꞌma owamb, Jisas naloma alupumi 12-peleim mafeꞌ mataga ipat anama \v 18 Mawis ataꞌ mape maꞌ gwaꞌaimi etin, Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, anona afaꞌinai deiꞌ nape nalomafa naꞌ gwaꞌaimi, atuwasi nefeꞌ nihiꞌamba amam naumbiha Aeꞌ efeꞌ eapoma.” \p \v 19 Amam mameꞌ naꞌama ukup amamumi nimanim eaꞌ mahaliꞌana atona etin maꞌi, “Aeꞌ o emi?” \p \v 20 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Anona afaꞌinai 12-peleim naloma aeꞌ wahapila bret walata disi, eaꞌ anama atona. \v 21 Aeꞌ ataga epen enidilisiwei, naman enis epes sehe egaꞌ, siꞌi Buk Baibel naꞌiama Aeꞌ. Eaꞌ aman anama nowalapa Aeꞌ ma naumbih, anan uwahipina endilisi. Nambimb nimanimi awami endilisi motagamana. Fowaꞌ mamaꞌwana owaꞌ ataꞌ kolanai, andeandeꞌ. Ama anan ina notagama nimanimi amama awami, owaꞌ.” \s1 Jisas naseꞌama bret naloma embel wain alupumi ananimi \r (Mt 26:26-30; Lu 22:15-20; 1 Ko 11:23-25) \p \v 22 Jisas nalomam ataꞌ mape maꞌ gwaꞌaimi etin, nafela anona bret, nandaꞌ beten nanifela God, nawalona naseꞌam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ felana peaꞌana. Bret anama alop Aeꞌanai.” \p \v 23 Eaꞌ nafela anona kap embel wain nalanai nandaꞌ beten nanifela God nasoꞌ amam hiami maꞌ embel etin. \v 24 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Embel amama esimbel Aeꞌami mandaꞌ basef amama God naꞌi endilisimi atomi motaga laꞌifim. Aeꞌ ekoloꞌwama igiambama amam nematawa hiesi. \v 25 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, aeꞌ ina ataꞌ etanima eaꞌ embel wain wapotiꞌ, owaꞌ. Efeꞌ etaga wambel Godi, eaꞌ anona wain dambainai.” \p \v 26 Amam mandaꞌ anona awaf eaꞌ mawisi mafeꞌ mondowasaꞌ halaf lawah oliv motawama. \s1 Jisas naꞌi Pita atuwasi nombahoꞌ agel Jisasi \r (Mt 26:31-35; Lu 22:31-34; Jo 13:36-38) \p \v 27 Eaꞌ Jisas naꞌipa alupumi naꞌi, “Fowaꞌ gani Baibel naꞌi naꞌama naꞌi, God naꞌi, \q1 ‘Anona nemaf owagama gani, Aeꞌ eha aman anama numafi sipsipi nogaꞌ. Eaꞌ sipsip amama atuwasi mofaꞌ mofeꞌ atona etin.’ \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, atuwasi ipeꞌ pekwaha pembaleꞌefa aeꞌ pefaꞌ pefeꞌ atona etin, siꞌi fowaꞌ gani God naꞌiam. \p \v 28 Eaꞌ nambimb aeꞌ etanima ehafel wapotiꞌ, iliꞌipa efeꞌ etap hiagoma Galili.” \p \v 29 Eaꞌ Pita nagwamana naꞌi, “Iꞌi amam hiami ineꞌimi mokwahina, hapaimi, aeꞌ owaꞌ.” \p \v 30 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina basef endilisi, deiꞌ owamb anaeꞌ, awata ataꞌ owaꞌ nondaꞌam bif, ineꞌ nembahoꞌ agel aeꞌanai niꞌi wenif niꞌi, ‘Aeꞌ owaꞌ egawa Jisas.’ ” \p \v 31 Eaꞌ Pita naꞌipana mehip naꞌi, “Iꞌi esis sohafa, afaꞌ biafa ogaꞌ etin. Aeꞌ ina embahoꞌ agel ineꞌinai, owaꞌ.” \p Eaꞌ alupumi hiami Jisasi maꞌiam naꞌama etin hiꞌalam. \s1 Jisas nape anagon Getsemani lawah oliv motawama nandaꞌ beten \r (Mt 26:36-46; Lu 22:39-46) \p \v 32 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi mafeꞌ mataga anona etap Getsemani, eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pepe naꞌae. Aeꞌ efeꞌ gani waꞌol endaꞌ beten.” \p \v 33 Eaꞌ Jisas naoꞌwa Pita naloma Jems naloma Jon mafeꞌ malomana. Eaꞌ opaf Jisasi aona kwapeteꞌana. \v 34 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Opaf aeꞌanai nimanina endilisi ma egaꞌ, nomonas aeꞌami aom endilisi. Ipeꞌ pepe naꞌae pindumafuma pepe pehafa aeꞌ etanimai iefiꞌi.” \p \v 35 Eaꞌ Jisas nandamboma nafeꞌ, nambeꞌ opaf naꞌoh etap nandaꞌ beten. Naꞌi notofa amamaga awami amama anan atuwasi meatagamanai. \v 36 \x * \xo 14:36 \xt Ro 8:15; Ga 4:6; Mk 10:38; Jo 6:38\x*Eaꞌ nahaliꞌ God naꞌi, “Aba\f + \fr 14:36 \ft Basef amama aba maꞌi Ahalome.\f* Ahalome, ineꞌ laꞌifinai ma nandaꞌ amamaga hiami hiꞌalam. Nekwahome nimanimi amama. Eaꞌ nila okom ineꞌinai atona, aeꞌ owaꞌ.” \p \v 37 Anan nahaliꞌana eaꞌ, nohafel notanima nafeꞌma alupumi ananimi mapoma. Nafeꞌ natolom eaꞌ, nati amam maꞌoh magaꞌ mafeꞌ. Eaꞌ nofala Saimon Pita naꞌi, “Saimon, ipeꞌ ataꞌ owaꞌ pepe, paꞌoh etin aꞌamon? Deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ laꞌifipama pepe pehafa aeꞌ? Nogota ina ataꞌ laona ma ieꞌipipa aꞌi pepe, owaꞌ. \v 38 \x * \xo 14:38 \xt Lu 11:4\x*Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ pepe pendaꞌ beten. Naꞌama amamaga meagwambipei meatagamepa. Endilisi ukup ipeꞌimi maꞌi awima pendaꞌ beten, eaꞌ alop owaꞌ laꞌifina, alaꞌuta naepa ma penda beten pelome.” \p \v 39 Jisas naꞌipam naꞌama ma eaꞌ, notanima nafeꞌ nandaꞌ beten. Nahaliꞌanama basef amama atom naliꞌ nahaliꞌanamami. \v 40 Nahaliꞌana eaꞌ nandamboma notanima nafiꞌi amam mapoma nati ataꞌ maꞌoh. Eaꞌ ninimbalom mohafel maꞌi, “Atuwasi afaꞌ wiꞌipana maim basef?” \p Ambeh maham eaꞌ maꞌoh magaꞌ mafeꞌ. \v 41 Eaꞌ anan nandamboma notanima nafeꞌ wapotiꞌ nandaꞌ beten siꞌi doꞌok naliꞌ nandaꞌ beten bif. Eaꞌ notanima nafiꞌmai amam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ papoma nomaꞌw paꞌoh etin? Deiꞌ ipeꞌ koh eaꞌ, hafel. Deiꞌ nemaf anaeꞌ anona aman nifiꞌi nulumai anom amam awami mufiꞌi mowaꞌ aeꞌ ataga epen endilisiwei. \v 42 Hafel! Afaꞌ ofeꞌ uti aman anama nihiꞌambama aeꞌ deiꞌ nafiꞌi.” \s1 Judas nawalapa Jisasa amam naumbih \r (Mt 26:47-56; Lu 22:47-53; Jo 18:3-12) \p \v 43 Jisas ataꞌ naitu naꞌipam etin, anona aman nafiꞌi. Aman anama Judas anona amam 12-peleim alupumi ananimi nafiꞌi nalumai amam hiami mahapila bainahi belep malomana mafiꞌi. Amam pris dambami malumai amam agufumi dambami esis Judai masapaꞌam mafiꞌi. \p \v 44 Aman anama nawalapa Jisasi, naliꞌ naꞌipam nandaꞌ ikwaf nihiꞌambam naꞌi, “Atuwasi piti aeꞌ iesisiꞌ dalogwanai, aman anama eaꞌ Jisas maꞌuna. Ipeꞌ pembaloꞌana pewaꞌana andeandeꞌ pefaꞌana pefeꞌ.” \p \v 45 Amam ataꞌ mataga etin, Judas nafeꞌma Jisas naꞌipana naꞌi, “Dembinai Tisa.” \p Eaꞌ nasisiꞌ dalogwana. \v 46 Eaꞌ amam membaloꞌ Jisas. \v 47 Eaꞌ anona aman naitu felefeleꞌma Jisasi nagiai bainat naha anona aman nandaꞌmana maola pris dembinai nape naliꞌma pris hiami, natopaꞌ aliga ananinai peleꞌatana nowa. \p \v 48 Eaꞌ Jisas naꞌipa amam naumbih naꞌi, “Ipeꞌ pefaꞌai bainah maloma belep pafiꞌi paꞌi pewaꞌ anona aman aonai nandaꞌ wal napaꞌ naloma gavmani? \v 49 Nimeguf hiami aeꞌ ape alomepa felefeleꞌma ipat luꞌunai Godi awalapa basef buꞌwami ma esis aman nematawa hiesi, eaꞌ ipeꞌ owaꞌ pembaleꞌe. Eaꞌ deiꞌ paila basef mape Baibeli pafiꞌi pewaꞌe siꞌi basef fowaꞌ gani maꞌiam. Aeꞌ aꞌi basef amama deiꞌ motaga endilisi molaꞌ gwaꞌaimi.” \p \v 50 Eaꞌ alupumi ananimi hiami makwahona mafaꞌ mafeꞌ hiꞌalam. \s1 Anona aman saꞌunai nafaꞌ nafeꞌ \p \v 51 Eaꞌ anona aman saꞌunai nagiꞌma Jisas nafiꞌi nowahoꞌ anona lowaf afitinai eaꞌ amam mahapila bainah maloma belep maꞌi mombaloꞌana. \v 52 Eaꞌ anan nakwaha lowaf atona naꞌoh eaꞌ nafaꞌ nafeꞌ etin. \s1 Amam mandaꞌ kotima Jisas \r (Mt 26:57-68; Lu 22:54-55,63-71; Jo 18:13-14,19-24) \p \v 53 Amam mofaꞌ Jisas mafeꞌma pris dembinai nape naliꞌma pris hiami. Anan naloma amam pris dambami maloma amam dambami Judai maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi amam hiami mandakolas etifigin. \v 54 Eaꞌ Pita ina nalomam etin nafeꞌ, owaꞌ. Anan nagiꞌmam nafeꞌ nawis endalelemba pris anama dembinai eaꞌ nape naloma amam polisman mapoma nif. \v 55 Eaꞌ amam pris dambami maloma amam dambami Juda hiami mumafi koti maꞌi mogolopa enis epesa sombasoꞌmana ma anom basefa moha Jisas neagaꞌ. Eaꞌ amam ina mati enis, owaꞌ. \v 56 Esis hiesi sambasoꞌmana ma anom basef eaꞌ ina saꞌi endilisimi mafeꞌ etifigin, owaꞌ. Saꞌiam mafeꞌ deindei. \p \v 57 Eaꞌ amam maitu mambasoꞌmana ma anom basef naꞌama maꞌi, \v 58 “Afaꞌ wameꞌ Jisas naꞌiam naꞌama naꞌi, ‘Ipat luꞌunai Godi epes sandaꞌanai, nambimb Aeꞌ etalona, ma nimeguf wanom eaꞌ efelona notawa wapotiꞌ. Eaꞌ Aeꞌ ina endaꞌ lagof epesi efelona, owaꞌ.’ ” \p \v 59 Basef amama amam maꞌiami ina maꞌi endilisimi mafeꞌ etifigin, owaꞌ. Maꞌiam mafeꞌ deindei. \v 60 Eaꞌ pris anama dembinai naitu laꞌafen nahaliꞌ Jisas naꞌama naꞌi, “Ineꞌ negwa basef amama, o owaꞌ? Deiꞌ maina amam maꞌipina basef naꞌama?” \p \v 61 Eaꞌ Jisas nasopama malogel naitu. Anan ina nagwamana basef anan, owaꞌ. Eaꞌ pris anama dembinai nahaliꞌana wapotiꞌ naꞌi, “Ineꞌ Krais aman anama God nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi o owaꞌ? Ineꞌ nogalomana Godi apeꞌ mandaꞌ lotumanai, o owaꞌ?” \p \v 62 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Endilisi aeꞌ maꞌuwi. Eaꞌ anona nemaf ipeꞌ piti aeꞌ ataga epen endilisiwei epe lagel daꞌisinai Godi, epe otaga ilif itanimai ifiꞌi petolowe.” \p \v 63 Jisas naꞌiam naꞌama, eaꞌ pris anama okom wandafuna, eaꞌ nahapeꞌ lowaf anama nalanai naꞌiam naꞌi, “Apeꞌ ina ataꞌ mofalai enis epes wapotiꞌ sifiꞌi siꞌi anom basefa anan, owaꞌ. \v 64 Anan nandaꞌ God findiwana eaꞌ amama pameꞌam. Deiꞌ ipeꞌ ukup mape maꞌimama?” \p Eaꞌ amam hiami maꞌi anom basef mandameꞌmam maꞌi, “Anan nandaꞌ waf aonai afaꞌ ohana negaꞌ.” \v 65 Eaꞌ anom mohafel misisiꞌwafana masopama naep ananimi mahana maꞌipana maꞌi, “Niꞌi basef siꞌi profet newalapa emi nahena.” \p Eaꞌ amam polisman mafiꞌi mahana mofaꞌana mafeꞌ. \s1 Pita nambasoꞌmas nambahoꞌ agel Jisasi \r (Mt 26:69-75; Lu 22:56-62; Jo 18:15-18,25-27) \p \v 66-67 Anoꞌw nemataꞌw kwandaꞌmana maol pris anama dembinai kwafiꞌi kwati Pita napoma nif ipat andeꞌ. Eaꞌ kwaitu kwatolona kogawana kwaꞌipana naꞌama kwaꞌi, “Enina ineꞌ nape naloma Jisas Nasaretinai.” \p \v 68 Eaꞌ Pita nambahoꞌ agel Jisasi naꞌipakw naꞌi, “Owaꞌ. Aeꞌ ina egawa basef ofagema ineꞌ naꞌiami.” \p Eaꞌ anan nohafel nafeꞌ felefeleꞌma endambel uta, anona awata nondaꞌam. \v 69 Eaꞌ nemataꞌw akwama kwatolona kwaꞌipas isima saitu felefeleꞌi wapotiꞌ kwaꞌipas naꞌama kwaꞌi, “Aman anama wapotiꞌ alupunai Jisasi.” \p \v 70 Eaꞌ Pita naꞌiam wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ ina egawana, aeꞌ owaꞌ.” \p Nogota bandana eaꞌ enis saitu felefeleꞌi saꞌipa Pita wapotiꞌ saꞌi, “Endilisi, ineꞌ alupinai naloma amam Jisasi. Ineꞌ wapotiꞌ aman Galilinai.” \p \v 71 Deiꞌ Pita nambahoꞌ agel Jisasi naꞌi basef laꞌifimi naꞌi, “Endilisi ilif, aeꞌ ina egawa aman anama ipeꞌ paꞌianai, owaꞌ.” \p \v 72 Anan naꞌiam eaꞌ, awata nandaꞌam bif eaꞌ Pita okokoma basef doꞌok Jisas naꞌipanami naꞌi, “Awata owaꞌ ataꞌ nondaꞌam bif, ineꞌ nembasoꞌmas niꞌiam wenif niꞌi, ‘Owaꞌ negawea.’ ” \p Eaꞌ Pita okom napoma basef amama eaꞌ nalef mehip. \c 15 \s1 Amam mofaꞌ Jisas mafeꞌma Pailat mandaꞌmana basef \r (Mt 27:1-2,11-14; Lu 23:1-5; Jo 18:28-38) \p \v 1 Kuhimbita atona amam pris dambami maloma anom dambami Judai maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi maloma anom Juda dambami mumafi koti, amam hiami mandakolas maila basef etifim. Amam mowaꞌ Jisas mofaꞌana mafeꞌ masoꞌ gavman dembinai Pailat. \v 2 Eaꞌ Pailat nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ king dembinai esis Judai o owaꞌ?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Basef amama ineꞌ naꞌiami endilisimi.” \p \v 3 Eaꞌ amam pris dambami mambasoꞌma Jisasa basef hiami. \v 4 Eaꞌ Pailat nahaliꞌana wapotiꞌ naꞌi, “Ineꞌ owaꞌ negwa anom basef? Ineꞌ nemeꞌ. Amam mandaꞌmena basef hiami ma ineꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ Jisas ina nagwa anom basef wapotiꞌ, owaꞌ. Naꞌama Pailat okom natanea. \s1 Pailat naꞌi esis sunda Jisas lawag usiꞌinai tuꞌwanainai sohana nogaꞌ \r (Mt 27:15-26; Lu 23:13-25; Jo 18:39–19:16) \p \v 6 Nemaf anama esis Juda sandaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami saꞌi Pasova. Afagof hiami ma nemaf anama Pailat nandaꞌam naꞌama. Anan nakwaha anona nape kalabusi nafeꞌ wafifina. Emi epen esis amam nematawa saꞌianai, Pailat nameꞌasa nakwahona nafeꞌmas. \v 7 Nogota anama anona aman nape kalabusi agilinama Barabas. Anan nandaꞌ kalabus naloma anom amam mapaꞌ maloma gavmani maha enis sagaꞌi. \v 8 Eaꞌ esis hiesi safiꞌi saitu sofala Pailat saꞌipana saꞌi, “Ineꞌ nekwaha anona aman nape kalabusi nifiꞌmai apeꞌ wafifina, siꞌi afagof hiami nandaꞌam.” \p \v 9 Eaꞌ nagwamasa basef naꞌi, “Deiꞌ aeꞌ ekwaha king dembinai ipeꞌ Judai nefeꞌmago ipeꞌ, o emi?” \p \v 10 Deiꞌ main, Pailat anan nogawa amam pris dambami kowalama epes hiesi saila basef Jisasi ukup aom atom mapomana deiꞌ mandaꞌ kotimana. \p \v 11 Eaꞌ amam mafela ukup ma esis amam nematawa hiesi ma sohaliꞌ Pailata nokwaha Barabas atona nufiꞌmai esis. \p \v 12 Eaꞌ Pailat naꞌiam wapotiꞌ naꞌama naꞌi, “Aman anama ipeꞌ pefalona paꞌi king dembinai esis Judai, ipeꞌ paꞌi aeꞌ endaꞌ iꞌimamana?” \p \v 13 Eaꞌ esis saꞌi mehip saꞌi, “Undana nil lawag usiꞌinai tuꞌwanainai!” \p \v 14 Eaꞌ Pailat nahaliꞌas naꞌi, “Deiꞌ main? Anan nandaꞌ maina waf aonai?” \p Eaꞌ esis saꞌi mehip saꞌi, “Undana lawag hana afuna!” \p \v 15 Eaꞌ Pailat naila ukup asasimi, nakwaha Barabas nafeꞌma esis naꞌipa amam soldia ma mopagaha Jisas mofaꞌana mefeꞌma mundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. \s1 Amam soldia mandaꞌ Jisas findiwana \r (Mt 27:27-31; Jo 19:2-3) \p \v 16 Amam soldia mofaꞌ Jisas mawisi ipat gavmani luꞌunai. Eaꞌ mofala anom soldia hiami mafiꞌi munduwaꞌanima ma anan, \v 17 malamana saket akwahinai. Eaꞌ mofaꞌai anona mandof higatagunai manogana malaꞌwatefana siꞌi hat mowaloꞌmanana balaga ananinai. \v 18 Eaꞌ maitu mandaꞌana findiwana maꞌi, “Nemaf buꞌunai, ineꞌ king dembinai esis Judai!” \p \v 19 Eaꞌ amam mahana anona elifita balaga ananinai, misisiꞌwafana mindiwa nembawa motawa mafela agel ananinai etin. \v 20 Mandaꞌana findiwana ma eaꞌ, mowalimana saket anama akwahinai, malamana lowaf ananinai mofaꞌana mafeꞌma mundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. \s1 Amam soldia maunda Jisas nail lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \r (Mt 27:32-44; Lu 23:26-43; Jo 19:17-27) \p \v 21 Amam soldia mofaꞌ Jisas mafeꞌ ataꞌ mafoꞌo eaf laꞌafen eaꞌ matagama anona aman Saimon Sairininai nafiꞌi. Batausana ananimi biam, Aleksanda naloma Rufus. Saimon napani aolop nafiꞌi naꞌi nefeꞌ Jerusalem. Eaꞌ amam soldia masapaꞌana nofaꞌ lawag Jisasi. Eaꞌ nofaꞌana nafeꞌ. \v 22 Eaꞌ mofaꞌ Jisas mafeꞌ mataga anagon agiliguma Golgota. Apeꞌ deiꞌ mambomefagel maꞌi, Pipitagel Balagaina. \p \v 23 Eaꞌ maseꞌana anom embel wainim mambomom malomana anona marasin agilina mer ma neaꞌ embel mohogofa ekep pehana. Eaꞌ anan ina naꞌi aꞌe naꞌam, owaꞌ. Nandaiwaꞌmam. \v 24 Eaꞌ maundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai eaꞌ mandaꞌ satu ma luwaguf maim ananimi ma emi nikilaꞌ nefaꞌam mondandam atona etin. \p \v 25 Kuhimbita aon ataꞌ natefi naili 9 klok, soldia mofaꞌ Jisas mafeꞌ maundana lawag anama. \v 26 Amam mofaꞌ anona pepa basef amama doꞌok amam Juda mambasoꞌma Jisasami Pailat nandaꞌam mail maꞌi, “AMAN ANAMA KING ESIS JUDAI.” Amam mandaꞌ basef amama mail balaga Jisasi lawag ilif. \v 27 Felefeleꞌma Jisas naima, amam soldia maunda anom biam mandaꞌ waf aonai mandaꞌ wali. Amam maunda Jisas nail laꞌafen, eaꞌ maunda amam biam mail waꞌowaꞌol. [ \v 28 Naꞌama siꞌi anom basef Baibel naꞌiami deiꞌ mataga alihim mandawalap. Basef amama maꞌi naꞌama maꞌi, “Anona nemaf esis ukup mopoma anan noloma amam amama mandaꞌ waf aonai.”] \p \v 29 Eaꞌ enis amam nematawa safeꞌ safiꞌi eaf sandaꞌ salamala anan samboma balagah saꞌiam naꞌama saꞌi, “Ineꞌ ewi, ineꞌ aman netala ipat anama dembinai Godi, ma netanima nefelona nelaꞌana nimeguf wanom, \v 30 deiꞌ nigiambama ineꞌ nendatagah nisilaꞌi.” \p \v 31 Eaꞌ amam pris dambami maloma amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi hiami malomam maitu mandaꞌana findiwana maꞌi, “Anan nagiambama enis epes eaꞌ deiꞌ ina nagiambama anan, owaꞌ. \v 32 Iꞌi aman anama Krais Dembinai esis Israeli, anan nokwaha lawag nisilaꞌi ma motolona mombaleꞌefana.” \p Amam biam saundam maloma Jisasi wapotiꞌ mandaꞌana findiwana ma basef awami. \s1 Jisas nagaꞌ \r (Mt 27:45-56; Lu 23:44-49; Jo 19:28-30) \p \v 33 Aon nahagasom owamb luꞌunai nataga etap hiagoma esis Judai akotigin. Owamb nape nafeꞌ nafeꞌ ma aon nasa nape 3 klok wambomota. Eaꞌ aon howalagon wapotiꞌ. \v 34 Aon nasa nape 3 klok, Jisas noga naꞌi mehip naꞌi, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” \p Apeꞌ mambomam maꞌiam naꞌama maꞌi, “God aeꞌinai, God aeꞌinai, deiꞌ maina ineꞌ nakwahowe?” \p \v 35 Enis epes saitu felefeleꞌ sameꞌ anan naꞌiam naꞌama saꞌi, “Pemeꞌ. Anan nofala profet Elaija.” \p \v 36 \x * \xo 15:36 \xt Emo 8:9; Mk 15:34; Sam 22:1\x*\x * \xo 15:36 \xt Sam 69:21\x*Eaꞌ anona aman nasagih nafeꞌ nofaꞌ anom mosong\f + \fr 15:36 \ft Niti futnot Matyu 27:48.\f* mape naohi nalam mowala embel wain numbutimi nagiam nasapaꞌam anona elifita nandowana nafeꞌma Jisas neaꞌ embel. Eaꞌ aman anama naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ ataꞌ otaꞌ muti Elaija atuwasi nifiꞌi notagahona nisilaꞌi o owaꞌ?” \p \v 37 Eaꞌ Jisas naꞌi mehip endilisi nagaꞌ eaꞌ. \v 38 Eaꞌ deiꞌ lowaf anama luꞌunai siꞌi uta nail ipat Godi luꞌunai sandaꞌ lotuwanai nomon palalana gani ilif nowala etap nataga biefina. \v 39 Eaꞌ kepten anama dembinai numafi soldia hiami, naitu felefeleꞌma Jisas nati anan nagaꞌ naꞌama eaꞌ naꞌiam naꞌi, “Endilisi, aman anama nogalomana Godi.” \p \v 40 \x * \xo 15:40 \xt Lu 8:2-3\x*Eaꞌ anowa nematawa waituwi laogon watologini awama. Anoꞌw Maria Makdalaiꞌwi kwaloma anoꞌw agel atona Maria mamaꞌwana Josep naloma Jems saꞌunai kwaloma anoꞌw Salomi. \p \v 41 Fowaꞌ Jisas ataꞌ nape Galili, awo waila anani ma wagiambamana ma anom amamaga gwaꞌaimi maim. Anowa hiawai wapotiꞌ walomana ondowasaꞌ Jerusalem. \s1 Amam mawa Jisas anona owap luꞌunai nagal nawis nomon \r (Mt 27:57-61; Lu 23:50-55; Lu 19:38-42) \p \v 42 Eaꞌ wambomota felefeleꞌma owamb, Josep Arimateainai nafiꞌi. \p \v 43 Anan dembinai ma kot esis Judai, agel luꞌunai. Nape nohafa nemaf buꞌunai notaga ma hiesi siowis wambota Godi numafias. Deiꞌ sandandomba amamaga gwaꞌaimi maima naman nemaf anama Sabat notaga. Eaꞌ Josep nafeꞌ nawis naitu naep Pailati. Anan ina umbamahana, owaꞌ. Nahaliꞌana ma nofaꞌai alop Jisasi nawana. \v 44 Eaꞌ Pailat gegelalasona okom naꞌi Jisas ina deiꞌ afuna endilisi, ataꞌ owaꞌ. Eaꞌ nofala anona dembinai soldia nafiꞌi nahaliꞌana naꞌama naꞌi, “Jisas nagaꞌ eaꞌ o owaꞌ?” \p \v 45 Soldia anama naꞌipana naꞌi, “Jisas nagaꞌ endilisi eaꞌ.” \p Eaꞌ Pailat naꞌipa Josep naꞌi, “Ineꞌ nefeꞌ nefaꞌ alop Jisasi.” \p \v 46 Fowaꞌ nandaꞌ anona hiꞌagif nagwasa owap luꞌunai nagal nawis nomon. Eaꞌ deiꞌ anan naꞌi nowa Jisas hiꞌagif anama. Eaꞌ nafeꞌ notala anona lowaf afitinai nafiꞌi natagaha alop Jisasi nisilaꞌi ma nandaꞌ lowaf anama nowaꞌana ma eaꞌ, nasapaꞌana nawis hiꞌagif anama nalana nomon. Eaꞌ namboma anona owap luꞌunai nafeꞌ nowalo uta hiꞌagif anama. \v 47 Anowa nematawa biawa Maria Makdalaiꞌwi kwaloma Maria mamaꞌwana Josepi, awau waitu watologon wati anama Josep nawa Jisas. \c 16 \s1 Jisas notanima nohafel wapotiꞌ \r (Mt 28:1-8; Lu 24:1-12; Jo 20:1-10) \p \v 1 Nemaf anama sapoma nomaꞌwanai nafeꞌ hiꞌalana, Maria Makdalaiꞌwi kwaloma Maria mamaꞌwana Jems kwaloma Salomi watala anom wel alogw buꞌwami maꞌami. Awau waꞌi ofaꞌam ofeꞌ ondisa alop Jisasi. \v 2 Wafilu nemaf Sande, kuhimbita atona awau ofaꞌ wel amama wafeꞌ hiꞌagif. \v 3 Awau ataꞌ wafeꞌ etin eaf, wandaꞌipama naꞌama waꞌi, “Atuwasi emi nigiambamafa nelefata owap anama nowalo utai?” \p \v 4 Eaꞌ watologon, wati owap anama luꞌunai ina ataꞌ nape nowalo uta, owaꞌ. Enin epen nafeꞌ nausiꞌana nafeꞌ naꞌoh waꞌol. \v 5 Awau wawis hiꞌagif nomon, wati anona aman saꞌunai tol nape uta waꞌol lagel daꞌisinaima. Nala anona lowaf launai afitinai. Naꞌama awau gegelalasowa kwapeteꞌawa umbamahawa. \v 6 Eaꞌ anan naꞌipawa naꞌama naꞌi, “Ipeꞌ ina umbamehepa, owaꞌ. Aeꞌ egawepa ipeꞌ pafiꞌi pegolopa Jisas Nasaretinai, esis saundana nagaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Anan notanima nohafel eaꞌ, ina ataꞌ nape naꞌae, owaꞌ. Ipeꞌ piti naꞌae sofaꞌana sawisi salana nalama. Deiꞌ wafigin nape. \v 7 Eaꞌ ipeꞌ foꞌo piꞌipa alupumi ananimi eaꞌ piꞌipa Pita nalomam naꞌama piꞌi, ‘Jisas naliꞌipa nafeꞌ etap hiagoma Galili. Ipeꞌ pefoꞌo petolona siꞌi nimbewaꞌ naꞌipipa.’ ” \p \v 8 Eaꞌ wakwaha hiꞌagif wawisi andeꞌ wasagih wafeꞌ. Awau umbamahawa wandaꞌam bombol etin. Eaꞌ awau ina waꞌipasa basefa enis epes, owaꞌ. \s1 Maria Makdalaiꞌwi kwati Jisas \r (Jo 20:11-18) \p \v 9 \x * \xo 16:9 \xt Lu 8:2\x*[Jisas notanima nohafel Sande\f + \fr 16:9 \ft Niti futnot Matyu 28:1.\f* kuhimbita atona, eaꞌ naliꞌ natagama Maria Makdalaiꞌwi, fowaꞌ natofamaꞌwa ambagof awami 7-peleim mapaiꞌwi. \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Mt 28:10\x*Akwaꞌw kwafeꞌ anagon alupumi Jisasi mapoma. Ukup amamumi nimanim endilisi, mape malef. \v 11 Eaꞌ kwaꞌipam kwaꞌi, “Aeꞌ ati Jisas notanima nohafel wapotiꞌ nape namunai.” \p Amam mameꞌ basef amama akoꞌumi, eaꞌ ina memeꞌ basef akwaꞌumi maꞌi endilisimi, owaꞌ. \s1 Amam biam alupumi Jisasi matolona eaf nafeꞌ Emeusi \r (Lu 24:13-35) \p \v 12 Amama mataga eaꞌ, anom alupumi Jisasi biam makwaha wambel luꞌunai maila eaf nafeꞌ aolopi mafeꞌ. Eaꞌ Jisas nandati naꞌana nafeꞌ natagamam. \v 13 Amam biam matolona motanima mafeꞌ mawalapa basef amama ma anom alupumi Ananimi mapani, eaꞌ amam ina mombaleꞌefam, owaꞌ. \s1 Jisas naseꞌama maol amam alupumi ananimi \r (Mt 28:16-20; Lu 24:36-49; Jo 20:19-23) \p \v 14 \x * \xo 16:14 \xt 1 Ko 15:5\x*Amama mafeꞌma eaꞌ, alupumi 11-peleim Jisasi mape maꞌ gwaꞌaimi etin, Jisas nafeꞌ natagamam. Nimbewaꞌ enis satolona notanima nohafel wapotiꞌ eaꞌ saꞌipa amam ma Anan nahafel eaꞌ. Owaꞌ. Amam ina membaleꞌefas maꞌi saꞌi endilisi, owaꞌ. Maꞌi opalef amamumi masoꞌ. Naꞌama Jisas naꞌipama basef laꞌifimi. \p \v 15 Eaꞌ naꞌipam naꞌama naꞌi, “Ipeꞌ pefeꞌ wambel hiagoma piꞌipasa basef buꞌwami Godi ma amam nematawa hiesi hiꞌilas. \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Ap 2:38\x*Emi egafis sembaleꞌefa aeꞌ sofaꞌ baptais, anona nemaf God notanima nefaꞌasi wapotiꞌ eaꞌ Ananisi. Eaꞌ isima owaꞌ sembaleꞌifi, anona nemaf God nondaꞌmas kota basef luꞌwami ma waf aonai esis sandaꞌanai. \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Ap 2:4; Ap 8:7; 10:46\x*God nambimb nondaꞌ esis isima sembaleꞌefi sotaga laꞌifisa sondaꞌ ikwaf hianai naninani siꞌi anan nandaꞌanai. Eaꞌ sohaliꞌ Aeꞌ ma endaꞌas sotaga laꞌifisa siliꞌamona ambagof awami mapeisi, eaꞌ siꞌi anona diga hianai dambainai. \v 18 Eaꞌ sohapila iguf mahasi lagof asasimi eaꞌ ina mohas sogaꞌ, owaꞌ. Eaꞌ seaꞌ embel numbutimi wapotiꞌ, esis ina sogaꞌ, owaꞌ. Eaꞌ enis owaꞌ seambaleꞌefi, seaꞌ embel amama, esis sogaꞌ. Eaꞌ nambimb esis isima sembaleꞌifi sosa lagofa enis epes awes nandaꞌasi sotaga boꞌwes wapotiꞌ.” \s1 God nofaꞌ Jisas nalata heven \r (Lu 24:50-53; Ap 1:9-11) \p \v 19 Dembinai Jisas nawalipas naꞌipas eaꞌ, God nofaꞌana nalata heven. Eaꞌ nofaꞌ agel luꞌunai nape lagel daꞌisinai Godi. \v 20 Eaꞌ alupumi Ananimi mafeꞌ gani wambel hiagoma mawalapa basef Godi. Anan nandaꞌam mataga laꞌifim mandaꞌ ikwaf hianai naninani siꞌi God nandaꞌanai. Enis epes sati maol anama amam mandaꞌanai saꞌi, “Endilisi, God nagiambama amam eaꞌ apeꞌ magawa basef Ananimi endilisimi.”]