\id MAT - Filifita NT (Mufian Fulifita -Ilahita Dialect) [aojF] -Papua New Guinea 1998 (DBL 2013) \h MATYU \toc1 Basef Amama Buꞌwami Matyu Nandaꞌami \toc2 Matyu \toc3 Mt \mt1 Basef Amama Buꞌwami Matyu Nandaꞌami \imt1 Basef bandami Matyu nandaꞌami \io1 1:1–2:23 Bafasana Akusana Jisas natagasi \io1 3:1-12 Jon aman anama napisiꞌas embeli nawalipasa basefa Jisas \io1 3:13–4:11 Jisas nofaꞌ baptais eaꞌ Satan nafiꞌi nagwambana ma neandaꞌ waf aonai \io1 4:12–18:35 Jisas nafeꞌ etap hiagoma Galili nawalipasa basef buꞌwami nandaꞌas hiesi awes naninani nandaꞌasi sataga boꞌwes \io1 19:1–20:34 Jisas nakwaha etap hiagoma Galili nafeꞌ etap hiagoma Judia nawalipasa basef buꞌwami \io1 21:1–27:66 Jisas nafeꞌ Jerusalem nawalipasa basef eaꞌ sandaꞌmana basef saundana nagaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \io1 28:1-20 Jisas nahafel wapotiꞌ naseꞌasa maol alupisi ananisi ma eaꞌ nalata heven ilif \c 1 \s1 Agofa epes hiesi bafapana Jisasi \r (Lu 3:23-28) \p \v 1 Wambota anama bafapana akupana Jisas Kraisi amama. Jisas nataga wambota Deviti, Devit nataga wambota anama Abrahami. \v 2 Bafasas ehasas wambota atama Abrahami isima. Nogalomana Abrahami Aisak. Nogalomana Aisaki Jekop. Eaꞌ Jekop ahalomana Judai naloma sahopana owalopana ananimi. \v 3 Juda ahalomana Peres naloma Sira. Mamaꞌwam amamuꞌwi Tamar. Eaꞌ Peres ahalomana Hesron, eaꞌ Hesron ahalomana Ram. \v 4 Ram nogalomana agilinama Aminadap. Eaꞌ nogalomana Aminadap Nason. Eaꞌ nogalomana Nasoni Salmon. \v 5 Eaꞌ Salmon nogalomana agilinama Boas. Boas mamaꞌwana Rahap. Boas nogalomana agilinama Obet. Obet mamaꞌwana Rut, eaꞌ Obet nogalomana agilinama Jesi. \v 6 Eaꞌ Jesi anan ahalomana dembinai king Devit. \p Devit nasoꞌ anoꞌw nemataꞌw fowaꞌ Uria naseꞌakwi nola king Solomon. \v 7 Eaꞌ Solomon nogalomana agilinama Rehoboam, eaꞌ Rehoboam nola Abiya. Eaꞌ nogalomana Abiya agilinama Asa. \v 8 Asa anan ahalomana Jehosafat, nola Jehoram. Eaꞌ Jehoram ahalomana Usia. \v 9 Eaꞌ Usia nola Jotam, Jotam nola Ehas ahalomana Hesekia. \v 10 Hesekia nogalomana agilinama Manase, eaꞌ Manase nola Emon. Emon ahalomana Josaia. \v 11 Eaꞌ Josaia nola Jekonia naloma owapana ananimi maloma ahalomam mamaꞌwam safeꞌ sandaꞌ kalabus sapani wambel Babilon laugoma. \p \v 12 Esis sofaꞌas sembaloꞌas laꞌifis sapani Babilon, Jekonia nogalomana ananinai agilinama Sealtiel, eaꞌ Sealtiel nola Serubabel. \v 13 Serubabel anan ahalomana Abiut eaꞌ Abiut nola Eliakim. Nogalomana ananinai agilinama Asor. \v 14 Asor nogalomana agilinama Sadok, eaꞌ Sadok ahalomana Akim. Akim nola Eliut. \v 15 Eaꞌ Eliut nogalomana agilinama Elieser, eaꞌ Elieser ahalomana Matan. Eaꞌ Matani nola Jekop ahalomana Josep. \v 16 Josep anama nasoꞌ Maria. Eaꞌ Maria kola Jisas, deiꞌ esis saꞌi anan Krais Dembinai God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi. \v 17 Amam bafapana akupana Jisasi fowaꞌimi seambam mataga naꞌama. Amam amama Abraham nolam magiꞌ matagai mafiꞌi matagama Devit, amama seambam mataga 14-peleim. Eaꞌ amam amama Devit nolam magiꞌ matagai mafiꞌi matagama nemaf anama naumbih safiꞌi sofaꞌ esis Israel safeꞌ sandaꞌ kalabus sape wambel Babilon, amama wapotiꞌ 14-peleim. Eaꞌ amam amama esis Israel sandaꞌ kalabus Babilon solam magiꞌ matagai mafiꞌi matagama nogota Krais nataga anai, amama wapotiꞌ 14-peleim. \s1 Maria kola Jisas \r (Lu 3:23-28) \p \v 18 Fowaꞌ Maria kola Jisas Krais, basef amama mape naꞌama. Mamaꞌwana Maria esis saꞌi akwaꞌw koseꞌa Josep, eaꞌ esis bias ina deiꞌ sandaseꞌama, ataꞌ owaꞌetin. Eaꞌ sati Maria kofaꞌ opafa Ambal Buꞌunai Godi nafiꞌmai akwaꞌw eaꞌ opafuꞌw. \v 19 Waulunamaꞌw akwoꞌunai Josep anan aman buꞌunai. Anan nandaiwaꞌma neandaꞌakw ambal aol. Naꞌama okom naꞌi nondambahoꞌ nokwahoꞌw kopan etin. \v 20 Anan nape ataꞌ okom nandandaꞌma amama atom, eaꞌ naꞌoh nandondoꞌoh, anona ensel Dembinai natagamana naꞌipana naꞌi, “Josep, ineꞌ akunamena Deviti, ina umbamehenama neaoꞌwa wauluꞌmina ineꞌikwi Maria, owaꞌ. Deiꞌ main, awani inima napeiꞌwi, Ambal Buꞌunai Godi nafiꞌmai akwaꞌw. \v 21 Nambimb kola awani aman, awani inima anan nigiambama amam nematawa hiesi ma neakwaha waf aonai asasinai nofaꞌas sotanimani. Naꞌama deiꞌ ineꞌ nendaꞌmanagel Jisas. Basef ofagema ma agel anama naꞌi, anan aman nofaꞌ epes ananisi ma seape andeandeꞌ.” \v 22 Amamaga amama hiami mataga naꞌama siꞌi anom basef Dembinai naseꞌanam malogel anona aman profet fowaꞌinai, deiꞌ mataga endilisi. Fowaꞌ gani profet anama naꞌiam naꞌama naꞌi, \q1 \v 23 “Owagama anoꞌw nemataꞌw awiawaiꞌwi owaꞌ kweaseꞌ amani opafuꞌw. Eaꞌ kola enin awani aman agel ananinai Emanuel.” \m Agel anama ofagena naꞌiam naꞌama naꞌi, “God nape naloma apeꞌ.” \p \v 24-25 Eaꞌ Josep naꞌoh nandamboma nandaꞌam siꞌi ensel naꞌipana. Eaꞌ naila basef amama naoꞌwakw eaꞌ esis ina sandaseꞌama sapan etin, owaꞌ. Ataꞌ sape deindei safeꞌma akwaꞌw kola awani aman. Eaꞌ nandaꞌmanagel Jisas. \c 2 \s1 Amam gawaimi owaꞌ mogawa Godi mafiꞌi mati Jisas \r (Lu 2:1-7) \p \v 1 Maria kola Jisas Betlehem, etap hiagoma Judia. Nogota anama anona aman king Herot dembinai ma gavman nape numafi enis epes sape anona etap hiagoma Judia. Akwaꞌw kolana eaꞌ, anom amam dambami gawaimi owaꞌ mogawa Godi mafiꞌi laogoma gani aon natefima mafiꞌi mafiꞌi mataga Jerusalem eaꞌ mahaliꞌas maꞌi, \v 2 “Deiꞌ awani dambaini nataga king dembinai esis Judai nape eti? Afaꞌ ataꞌ wapani gani aon natefima, wati ondoꞌw ananiꞌwi kwatefi, eaꞌ deiꞌ wafiꞌi waꞌi ondaꞌ lotumana ofela agel ananinai.” \p \v 3 Nemaf anama Dembinai King Herot nameꞌ basef amama, okom ananinai aona natanea nafeꞌ naꞌi nambimb awani inima netaga damben niliꞌamonana. Eaꞌ esis hiesi sape Jerusalem wapotiꞌ umbamahas saꞌi nambimb nemaf aonai notaga. \v 4 Eaꞌ king Herot nefala amam pris hiami dambami maloma amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi hiami mafiꞌi eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Aman anama Krais God nandandepana nosapaꞌana niefiꞌi, nambimb anan neataga wambel enima?” \p \v 5 Eaꞌ amam magwamana basef maꞌi, “Mamaꞌwana kolana Betlehem, etap hiagoma Judia. Deiꞌ main, anona profet fowaꞌinai naꞌi basef mail okwatip maꞌi, God naꞌi, \q1 \v 6 ‘Ipeꞌ Betlehem etap hiagoma Judia, ipeꞌ ina epes falafipei, owaꞌ. Ipeꞌ ina pape pagiꞌ ma amam gavman dambami mumafi ipeꞌ Judia, owaꞌ. Deiꞌ main, anona Dembinai anona nemaf neataga wambel ipeꞌinai Betlehem. Anan nope dembinai ma ipeꞌ amam nematawa Aeꞌipei Israel eaꞌ numafi ipeꞌ hipei ma peape andeandeꞌ.’ ” \p \v 7 Eaꞌ king Herot nandambahoꞌ etin nofalai amam gawaimi amama mafiꞌi aon natefima mandambahoꞌ mandatama etifigin nahaliꞌam naꞌi, “Maina nemaf ipeꞌ pati ondoꞌw akwama kwataga?” \p \v 8 Amam maꞌipana ma eaꞌ, king Herot nasapaꞌam mafeꞌ Betlehem naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ foꞌo pegolopa awani inima. Ama pitilin, pifiꞌi piꞌipa aeꞌ wapotiꞌ. Aeꞌ wapotiꞌ aꞌi efeꞌ itilin endaꞌ lotuman efela agel ananinai luꞌuna wapotiꞌ.” \p \v 9 Amam mameꞌ basef ananimi eaꞌ, mohafel makwaha anan mafeꞌ mati ondoꞌw akwama fowaꞌ maliꞌ matoloꞌw gani aon natefima, kwafeꞌ kwaliꞌamam. Eaꞌ kotawa ipat anama ilif awani inima Jisas napeinai. \v 10 Amam mati ondoꞌw akwama kotawa naꞌama eaꞌ wandanifel endilisi. \v 11 Eaꞌ mawis ipat anama mati awani inima naloma mamaꞌwana Maria. Eaꞌ amam mindiwa nembawa motawa mandaꞌ lotumana mafela agel ananinai luꞌuna. Eaꞌ mupalia paus amamumi mowafa hiahaom amama amam matalom otamba luꞌwami alogw buꞌwami maꞌami maseꞌanam. Eaꞌ maseꞌana gol naloma enin paura saꞌi frankinsens, alogw buꞌwami maꞌami maloma anom sanda buꞌwami sofalam saꞌi mer, maseꞌanam awani inima Jisas. \v 12 Maseꞌanam eaꞌ, God naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ina ataꞌ pitanima pefeꞌma king Herot, owaꞌ. Eaꞌ pila anona eaf pitanima pefeꞌ wambel ipeꞌinai.” \p Eaꞌ amam maila anona eaf motanima mafeꞌ wambel amamunai laogoma. \s1 Josep naloma wauluꞌmana saoꞌwa awani Jisas safeꞌ sapani gani laogoma etap hiagoma Isip \p \v 13 Amam amama gawaimi mafeꞌ eaꞌ, Josep naꞌoh nandondoꞌoh anona ensel Dembinai nafiꞌmai anan naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ hafel neꞌwa awani inima neloma mamaꞌwana ananiꞌwi pefeꞌ laogoma etap hiagoma Isip. Eaꞌ pipani Isip ama nambimb pemeꞌ aeꞌ iꞌipina wapotiꞌ, pitanimani. Deiꞌ main, King Herot atuwasi niꞌipa soldia ananimi mogolopa awani inima ma mohan neagaꞌ.” \p \v 14 Eaꞌ Josep nehafel owamb anama atona naoꞌwa awani naloma mamaꞌwana Maria safeꞌ Isip laogoma. \v 15 Josep napani Isip ama King Herot nagaꞌ, eaꞌ naoꞌwas sotanimani siꞌi anom basef Dembinai God naꞌipa anona aman profet, amama deiꞌ mataga mandawalap maꞌi, God naꞌi, “Nogalome aeꞌanai napani Isip eaꞌ aeꞌ efalana notanima nafiꞌi.” \s1 King Herot naꞌipa soldia mafeꞌ maha awasi amam hiami magaꞌ \p \v 16 King Herot nogawa amam amama gawaimi ina mutanimani, owaꞌ, mambasoꞌmana mafeꞌ anona eaf. Eaꞌ okom ananinai wandafuna kwapeteꞌ naꞌi noha Jisas neagaꞌ. Deiꞌ anan okom nandandaꞌma basef amama amam gawaimi maliꞌ maꞌipanam ma nemaf anama ondoꞌw kwataga anai. Naꞌama deiꞌ nasapaꞌ anom soldia mafeꞌ Betlehema wambel anama nape felefeleꞌi maha awasi amam hiami deiꞌ solam dambaim mafeꞌ mataga afagof biam maloꞌami magaꞌ hiꞌalam. \p \v 17 Eaꞌ deiꞌ anom basef fowaꞌ God naꞌipanam profet Jeremaia mataga endilisi mandawalap. \v 18 Anan naꞌi, \q1 “Esis sape anona wambel Rama sameꞌ esis salef. Esis salef sandahowe mehip saꞌi uwahipisa awasi saꞌi, ‘Anoꞌw nemataꞌw Resel kwalopa batawisaꞌw akwaꞌusi, kwandaiwaꞌ ma nambimb enis sondaꞌ okom akwoꞌunai boꞌona awanena, owaꞌ. Deiꞌ main, awasi akwaꞌusi sagaꞌ hiꞌalas.’ ” \s1 Josep naloma wauluꞌmana saoꞌwa awani sotanimani safeꞌ Nasaret \p \v 19 Josep ataꞌ napani Isip ama King Herot nagaꞌ, ensel Dembinai Godi nafeꞌ naꞌipana ma naꞌoh nandondoꞌoh \v 20 naꞌi, “Ineꞌ hafel neꞌwa awani neloma mamaꞌwana ananiꞌwi pitanima pefeꞌ etap hiagoma Israel. Deiꞌ main, amam maꞌi meaha awani neagaꞌ magaꞌ hiꞌalam.” \p \v 21 Eaꞌ Josep nesafel naoꞌwa awani naloma mamaꞌwana ananiꞌwi safeꞌ sataga etap hiagoma Israel. \v 22 Eaꞌ Josep nameꞌ basefa anona aman Arkelaus king Herot nogalomana nataga nofaꞌ wambel nahoꞌofana nape dembinai king ma esis Judai. Eaꞌ Josep umbamahana ma neafeꞌ Judia. Eaꞌ naꞌoh nandondoꞌoh wapotiꞌ, God naꞌipana ma neafeꞌ anama etap hiagoma Galili. \v 23 \x * \xo 2:23 \xt Lu 2:39; Ais 11:1; 53:2; Mt 12:34; 23:3\x*Eaꞌ nafeꞌ nape enin taun saꞌuni sofalagon Nasaret siꞌi anom basef amam profet fowaꞌ maꞌiami maꞌi, “Owagama esis sofalana siꞌi Nasaretinai.” \p Basef amama deiꞌ mataga mandawalap endilisi. \c 3 \s1 Jon napisiꞌas embeli anan nawalapa basef buꞌwami \r (Mk 1:2-8; Lu 3:1-18; Jo 1:19-28) \p \v 1 Nimeguf hiami ma nogota anama anona aman Jon napisiꞌas embeli nafiꞌi nape anona etap hiagoma Judia wafiguma fatauguma \v 2 eaꞌ nawalapa basef buꞌwami naꞌi, “Nemaf anama buꞌunai eaꞌ felefeleꞌ notaga ma epes siowis kingdom heveni. Naꞌama deiꞌ ipeꞌ pewaꞌ alafugaha waf aonai pemboma opalef pefeꞌma God.” \p \v 3 Eaꞌ Jon nafeꞌ naꞌipasa basef amama siꞌi anona profet Aisaia fowaꞌ naꞌiami naꞌi, \q1 “Owagama malogel anona amani noga niꞌi anona etap wafiguma fatauguma niꞌi basef naꞌama niꞌi, ‘Pendandomba eaf Dembinai nefeꞌ usiꞌina, pendaꞌmanana andeandeꞌ.’ ” \p \v 4 Luwaguf Jon nalami\f + \fr 3:4 \ft Klos Jon nalami amama atom siꞌi fowaꞌ gani profet Elisa nalami. Anom basef mail Ol Testameni maꞌi nemaf anama Krais niefiꞌianai, profet anama Elisa niliꞌ nifiꞌi. Eaꞌ esis Juda sati klos Joni saꞌi Jisas maꞌuna anan Krais.\f* sandaꞌ auf anom mafis luꞌwami kamel sandaꞌam, eaꞌ nowahoꞌ anota let sandaꞌ agwahup mafinina sandaꞌanai. Gwaꞌaimi ananimi naꞌ gwamuꞌwis maloma aupimbel aolupumi. \v 5-6 Nogota anama amam nematawa sape Jerusalemi saloma hiesi sape etap hiagoma Judia eaꞌ wambel anama felefeleꞌma walemb Jordan hiagoma, hiesi safiꞌmai Jona neapisiꞌas embel. Esis sawalapa waf aonai esis sandaꞌanai eaꞌ Jon napisiꞌas walemb Jordan. \v 7 Afama Jon nati anom amam dambami esis Judai Farisi maloma anom dambami Sadyusi mafiꞌi ma mefaꞌ baptais, eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pandaꞌ waf aonai siꞌi awasi iguf awami molaipei. Emi naꞌipipa ma paꞌi pefaꞌ pefeꞌ pindihiꞌama okom wandafunai Godi anona nemaf neatagamepa? \p \v 8 Ipeꞌ pemboma opalef pewaꞌ alafugaha waf aonai ipeꞌinai, eaꞌ pendaꞌ waf buꞌunai ma pihiꞌambas ipeꞌ pamboma opalef endilisi paila waf buꞌunai. \v 9 Ipeꞌ ina ukup mondandaꞌ miꞌi, ‘Abraham anan ahalomapa apeꞌinai’, owaꞌ. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, God anan laꞌifinai ma nondaꞌ otamba amama motaga epes siꞌi awasi Abrahami. \v 10 Tamiaꞌw kwaꞌoh lawag ofagema. Lawah hiami owaꞌ mola suꞌutip buꞌwami, anona nemaf solam sotopaꞌam sokwahom mefeꞌma nif. \p \v 11 Aeꞌ deiꞌ apisiꞌipa embela pihiꞌambas ipeꞌ pamboma opalef pakwaha waf aonai pafeꞌma God. Anona aman nambimb nigiꞌma aeꞌi niꞌifi, anan laꞌifinai nikilaꞌ aeꞌ. Anan nendaꞌ baptaisimepa Ambal Buꞌunai Godi nope nolomepa neseꞌepa nif laꞌifimi wapotiꞌ. Aeꞌ ina aman buꞌuwei ma eatagaha mandelefa su ananimi, owaꞌ. \v 12 Anan nahapila anol savol lagof ananimi ma niesimbaꞌam wit siꞌi rais amama andeandeꞌ. Ama nefaꞌ buꞌwami nuwis nembeꞌam ipat ananinai. Awami nembefam nofam nif amama luꞌwami fandom mape laꞌelaꞌefi.” \s1 Jon napisiꞌ Jisas embel \r (Mk 1:9-11; Lu 3:21-22) \p \v 13 Nogota anama Jisas nakwaha etap hiagoma Galili nafiꞌi walemb Jordan, eaꞌ nafiꞌmai Jon ama neapisiꞌana embel. \v 14 Eaꞌ Jon naꞌi nosopama Jisas naiꞌpana naꞌi, “Aeꞌ ina aman buꞌuwei ma iapisiꞌina, owaꞌ. Ineꞌ nipisiꞌ aeꞌ, andeandeꞌ. Deiꞌ ineꞌ nafiꞌmai aeꞌ ma main?” \p \v 15 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Ineꞌ nendaꞌmeam siꞌi aeꞌ aꞌipina. Afaꞌ biafa ondaꞌam naꞌama ma ondahama waf hianai buꞌunai, siꞌi God naꞌiam.” \p Eaꞌ Jon naꞌi aꞌe napisiꞌana. \v 16 Jisas nofaꞌ baptais nakwaha embel walemb nandagiai etin, heven nandausiꞌ ma anan, eaꞌ nati Ambal Buꞌunai Godi nafiꞌmai anan, siꞌi amil maiꞌuna nufiaꞌ nisilaꞌmanai. \v 17 Eaꞌ anona maf naꞌi natagai heven naꞌi anom basef naꞌi, “Aman anama Nogalome aeꞌanai endilisi. Aeꞌ okom nainailana endilisi. Okom aeꞌanai boꞌona ma anan.” \c 4 \s1 Satan nagwamba Jisasa neandaꞌ waf aonai \r (Mk 1:12-13; Lu 4:1-13) \p \v 1 Ambal Buꞌunai Godi nofaꞌ Jisas nafeꞌ anona etap fatauguma wafiguma ma Satan nagwambana neandaꞌ waf aonai. \v 2 Jisas nape aon siꞌinai tuꞌwaninai, ina naꞌ gwaꞌaimi, owaꞌ. Nolomahana. \v 3 Eaꞌ aman anama Satan nagwamba epesi nafiꞌi naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ naꞌi ineꞌ Nogalomana Godi, deiꞌ kipa otamba amama maꞌoh etapi motaga siꞌi bret.” \p \v 4 Eaꞌ Jisas nagwa basef naꞌipa Satan, naꞌi, “Baibel naꞌi, \q1 ‘Bret atona ina noseꞌasa ambagof namumi epes, owaꞌ. Apeꞌ ukup mopoma basef motaga malogel Godi atom mondaꞌapa meape laꞌifipa.’ ” \p \v 5 Eaꞌ Satan naoꞌwana nondowasaꞌ Jerusalem nahaponana naitu ipat Godi luꞌunai sandaꞌ lotuwanai sandaꞌ lotuwanai ilif. \v 6 Eaꞌ Satan naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ naꞌi ineꞌ Nogalomana Godi, deiꞌ nukupaꞌ newa etap. Deiꞌ main, basef mail Baibeli maꞌi naꞌama maꞌi, \q1 ‘God niꞌipa ensel Ananimi mifiꞌi muhapilina lagof amamumi mumafina ma otamba ina moha boꞌwagah ineꞌimi, owaꞌ.’ ” \p \v 7 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Anom basef Godi wapotiꞌ mape naꞌama maꞌi, \q1 ‘Ipeꞌ ina pegwamba dembinai God ipeꞌinai neandaꞌ waf aonai, owaꞌ.’ ” \p \v 8 Eaꞌ Satan naoꞌwana mafeꞌ wapotiꞌ anona halaf launai endilisi nihiꞌambana amamaga hiami buꞌwami endilisi mape etap hiagoma maloma amam nematawa hiesi. \v 9 Eaꞌ naꞌipa Jisas naꞌi, “Iꞌi ineꞌ nindiwa nembawa netawa neandaꞌ lotu nendanifela aeꞌ, eseꞌena amamaga amama hiami ineꞌimi atom.” \p \v 10 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Satan, nekwahae foꞌo. Dei main, Baibel naꞌiam naꞌama naꞌi, \q1 ‘Ipeꞌ pendaꞌ lotuma Dembinai God ipeꞌinai atona eaꞌ pendaꞌ opeh ananimi atom.’ ” \p \v 11 Eaꞌ Satan nakwahona nafeꞌ, deiꞌ ensel Godi mafiꞌi magiambama Jisas mumafiana. \s1 Jisas nafela maol nandaꞌana gani etap hiagoma Galili \r (Mk 1:14-15; Lu 4:14-15) \p \v 12 Jisas nameꞌ basefa Jon nandaꞌ kalabus, eaꞌ nehafel nakwaha Nasaret nafeꞌ etap hiagoma Galili. \v 13 Eaꞌ nakwaha wambel ananinai nafeꞌ Kaperneam, nape felefeleꞌma walemb batupaꞌmanai luꞌunai Galili, anona etap agilinama Sebulun naloma Naptali. \v 14 Eaꞌ nafeꞌ nape etap anama siꞌi basef fowaꞌ anona profet Aisaia naꞌiam deiꞌ mataga mandawalap endilisi. Anan nandaꞌ basef amama naꞌi, God naꞌi, \q1 \v 15 “Etap anama Sebuluni Naptali felefeleꞌma etap anama eaf nafeꞌ nataga naoh. Etap anama wambel Jordan fisanamb, wambel hiagoma agel luꞌunai Galili. Esis wambel anama hiagoma ina sogawa basef Aeꞌami, owaꞌ. \v 16 Eaꞌ sape siꞌi epes isima sape owamb atonai, siꞌi sagaꞌi. Owagama gani sieti owaf luꞌunai niluwi sotologon andeandeꞌ.” \p \v 17 Eaꞌ deiꞌ Jisas nafela maol naꞌipasa basef laꞌelaꞌef. Nawalipasa basef amama naꞌi, “Nemaf anama buꞌunai felefeleꞌ neataga ma ipeꞌ piowis kingdom heveni. Naꞌama deiꞌ ipeꞌ pemboma opalef pefeꞌma God.” \s1 Jisas nofalai amam biamibiama mailana \r (Mk 1:16-20) \p \v 18 Jisas naila akata nafeꞌ etin walemb batupaꞌmanai luꞌunai Galili, nati amam biam Saimon Pita naloma owalomana Andru. Amam mala anemb magiꞌ agof mandaꞌ bisnis. \v 19 Anan nati amam biam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ bipa pifiꞌi pembaloꞌa basef aeꞌami pila aeꞌ. Fowaꞌ ipeꞌ pagi agof, eaꞌ deiꞌ ihiꞌambepa pefeꞌ piꞌipa enis epes sila aeꞌ.” \p \v 20 Eaꞌ amam mameꞌana mohafel mehip makwaha anemb maꞌoh mailana mafeꞌ. \v 21 Eaꞌ Jisas naꞌi nindikiꞌah nafoꞌo felefeleꞌ eaꞌ nati anom amam biam wapotiꞌ Jems naloma owalomana Jon maloma ahalomam amamunai Sebedi. Amam matoma bot mape magundisa anemb amamumi. Eaꞌ Jisas nofala amam biam Jemsi Jon. \v 22 Eaꞌ mohafel mehip makwaha bot mafiꞌi maila Jisas mafeꞌ. Ahalomam amamunai Sebedi makwahona nape bot. \s1 Jisas nawalipasa basef amam nematawa hiesi eaꞌ nandaꞌ enis awes nandaꞌasi sataga boꞌwes \r (Lu 6:17-19) \p \v 23 Eaꞌ Jisas nafeꞌ etap hiagoma Galili, nafeꞌ naꞌipasa basef buꞌwami Godi amam nematawa hiesi nomon ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi. Basef buꞌwami anan naꞌipasami amama maꞌi, “Nemaf anama buꞌunai nafiꞌmai ipeꞌ. Ama ipeꞌ hipei piowis kingdom heveni.” \p Eaꞌ nandaꞌ epes hiesi awes naninani nandaꞌasi sataga boꞌwes wapotiꞌ. Awes main naninani nandaꞌasi, Jisas laꞌifina nandaꞌas sataga boꞌwes. \v 24 Basef Jisasi mohafel mafeꞌagon etap hiagoma Siria ma nandaꞌ awesisi hiesi sataga boꞌwes. Eaꞌ esis Siria wapotiꞌ sofaꞌai hiesi awesisi sofaꞌas safiꞌmai Jisas. Enis ambagof awami mandaꞌas sahaga sagaol, enis ambagof awami mahas maofas nif, enis sameꞌ alop nimanimi luꞌwami mahas, enis lagof boꞌwagah mondaꞌalasi esis sofaꞌas safiꞌmai Jisas nandaꞌas sataga boꞌwes hiꞌalas. \v 25 Naꞌama amam nematawa hiesi sailana safeꞌ. Enis sape etap hiagoma Galili saloma enis sape wambel anama 10-peleina Dekapolis saloma enis sape Jerusalem, enis sape etap hiagoma Judia, saloma enis epes sape walemb Jordan fisanamb esis hiesi sailana safeꞌ. \c 5 \s1 Jisas nalata anona halaf ilif eaꞌ nape naꞌipasa basef buꞌwami \p \v 1 Jisas nati esis amam nematawa hiesi eaꞌ nalata anona halaf nape. Eaꞌ alupumi ananimi mafiꞌi mandatama etifigin malomana. \v 2 Eaꞌ anan nafela basef amama laumi nawalipamom. \s1 Jisas naꞌipasa basefa sandanifel endilisi \r (Lu 6:20-23) \p \v 3 Anan naꞌi, “Ipeꞌ emi egafipa pegawa eaꞌ ipeꞌ etipa owaꞌ laꞌifipama pendaꞌ maol buꞌunai Godi, deiꞌ ipeꞌ pandanifel pape andeandeꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ pawis eaꞌ kingdom heveni. \p \v 4 Eaꞌ ipeꞌ emi egafipa palef papani, ipeꞌ deiꞌ pandanifel eaꞌ. Deiꞌ main, God nambimb nondaꞌ opalef ipeꞌimi mope boꞌom. \p \v 5 Eaꞌ ipeꞌ emi egafipa mamaipama pape saꞌombel owina enis epes, deiꞌ ipeꞌ pandanifel eaꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ anona nemaf pefaꞌ amamaga buꞌwami God naꞌi endilisi ma neaseꞌepam. \p \v 6 Eaꞌ ipeꞌ emi egafipa ukup mehafel maꞌimaꞌi waf buꞌunai, siꞌi nolomahasa gwaꞌaimi eap paseꞌasa embel, deiꞌ ipeꞌ pandanifel pape andeandeꞌ. Deiꞌ main? Nambimb God neseꞌepa waf anama buꞌunai ukup maimailanai dendeꞌma ipeꞌ siꞌipamana. \p \v 7 Eaꞌ ipeꞌ emi egafipa pati enis epes uwahipis, deiꞌ ipeꞌ pandanifel eaꞌ. Deiꞌ main, nambimb God niti ipeꞌ uwahipipa. \p \v 8 Eaꞌ ipeꞌ emi egafipa ukup mape boꞌom andeandeꞌ ma waf aonai aꞌepa, deiꞌ ipeꞌ pandanifel eaꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ anona nemaf piti God. \p \v 9 Eaꞌ ipeꞌ emi egafipa pandaꞌ maola pahagofa wandaf patalogamas seandaꞌ waf buꞌunai, deiꞌ ipeꞌ pandanifel eaꞌ. Deiꞌ main, God nambimb nofalepa niꞌi ipeꞌ awasi ananipei. \p \v 10 Eaꞌ ipeꞌ emi egafipa paila waf buꞌunai ma enis epes sandaꞌmepa waf aonai saseꞌepa nimanimi, deiꞌ ipeꞌ pandanifel eaꞌ. Deiꞌ main, deiꞌ ipeꞌ pawis eaꞌ kingdom heveni. \p \v 11 Ipeꞌ emi egafipa paila aeꞌ pape naꞌama. Enis sandaiwaꞌma paila aeꞌ sondaꞌ basef mamumami awami basoꞌmaimi ma ipeꞌ. Eaꞌ seseꞌepa agof awami endilisi siꞌi ipeꞌ epes aopei ma saseꞌepa nimanimi. Esis sondaꞌepa naꞌama deiꞌ ipeꞌ pandanifel eaꞌ. \v 12 Opalef ipeꞌimi mope awanem pepe pendanifel. Deiꞌ main? Amamaga hiami buꞌwami ipeꞌimi maꞌoh heven ilif. Esis isima sandaꞌ waf aonai ma ipeꞌ naꞌama etin siꞌi fowaꞌ gani sandaꞌ waf aonai ma profet amama mape fowaꞌimi. \s1 Enis epes sope siꞌi soli lam \r (Mk 9:50; Lu 14:34-35) \p \v 13 Ipeꞌ siꞌi sol ama pigiambama epes hiesi sape etapi. Iꞌi sol amama mumbul usihima aꞌam, owaꞌetin. Nambimb ipeꞌ pendaꞌam piꞌimama usihim wapotiꞌ? Owaꞌetin. Sol amama mumbul maol aꞌama sondaꞌam, esis sokwahom mefeꞌ etap sofofoꞌasom. \p \v 14 Ipeꞌ siꞌi lam epes hiesi sape etapi pihiꞌambas. Anagon taun luꞌwagoma natoma halaf ilif ina nape nandambahoꞌ, owaꞌetin. \v 15 Epes ina sakata lamifah sopaloꞌam maꞌoh balata owin, owaꞌetin. Esis sawamonam balatagw ilifa howealama epes hiesi sape ipat nomon. \v 16 Eaꞌ naꞌama etin, ipeꞌ pendaꞌ waf buꞌunai siꞌi lamifah ipeꞌimi mape alihima howealama naep esis amam nematawai hiesi siti waf buꞌunai ipeꞌ pandaꞌanai ma seafela agel Ahalomepa nape ilifi luꞌuna. \s1 Anona nemaf basef miꞌuli Godi nendawalap endilisi \p \v 17 \x * \xo 5:17 \xt Mt 3:15; Ro 3:31; 10:4\x*Ipeꞌ ina ukup mondandaꞌ miꞌi aeꞌ afiꞌi ma iliꞌamona miꞌuli Godi neloma basef amam profet fowaꞌ gani mawalipasami, owaꞌetin. Aeꞌ ina afiꞌi ma iliꞌamonam, owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi ma endelam iwapaniꞌam endaꞌam motaga endilisimi. \v 18 \x * \xo 5:18 \xt Lu 16:17; 21:33\x*Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Basef amama mope mefeꞌma amamaga mape ilif etapi moloma otaga etap higililam hiꞌilam. Anom basef tuꞌwanima\f + \fr 5:18 \ft Basef tuꞌwanim buꞌwami ofagema maꞌi naꞌama. Maꞌi anom amef soꞌumi ma basef miꞌuli Godi, siꞌi diga apeꞌinai mak anama saꞌunai.\f* amef saꞌusaꞌumi moloma anom basef bandami mail nomona buk miꞌuli Godi, amama mope laꞌelaꞌef hihif naꞌama etin mefeꞌma maol hianai Godi netaga nendawalap hiꞌilana. \v 19 \x * \xo 5:19 \xt Je 2:10\x*Naꞌama iꞌi emi egafis siliꞌamona anom basef kwawieꞌima basef amama mape miꞌuli Godi ma esis sihiꞌamba enis epesa sondaꞌam naꞌama etin, anona nemaf agof epes isima mefeꞌ saꞌosaꞌom ma kingdom heveni.\f + \fr 5:19 \ft Waf esis Judai nape naꞌama. Esis sandaiwaꞌma sieꞌi agel Godi, eaꞌ esis ina saꞌi ‘kingdom Godi’, owaꞌ. Saꞌi ‘kingdom heveni.’\f* Eaꞌ emi egfis sila miꞌuli Godi andeandeꞌma sihiꞌamba enisa sielana, anona nemaf esis sefaꞌ agof luꞌwami ma kingdom heveni. \v 20 Naꞌama deiꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi, ipeꞌ ukup pepoma amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi moloma amam dambami Farisi. Iꞌi waf ipeꞌinai buꞌunai owaꞌ nikilaꞌ waf amamunai, anona nemaf ipeꞌ ina pefeꞌ piowis kingdom heveni, owaꞌetin. \s1 Waf okom wandafunai ma epes saha enis sagaꞌ \r (Lu 12:57-59) \p \v 21 \x * \xo 5:21 \xt Eks 20:13; Eks 21:12; Lev 24:17; Diu 5:17\x*Ipeꞌ pameꞌ eaꞌ basef amama fowaꞌ gani amam akupipa mofaꞌami maꞌiam naꞌama maꞌi, ‘Ipeꞌ owaꞌ peha enin epen neagaꞌ. Iꞌi enin neha enin epen negaꞌ, epen inima nambimb netagama basefa kot.’ \v 22 \x * \xo 5:22 \xt 1 Jo 3:15\x*Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi, emi epen okom wandafuna ma enin sahin owan ananisi, enin nambimb netagama basefa kot. Eaꞌ emi epen niꞌipa enin sahin owan ananini niꞌi, ‘Ineꞌ epen falafinai’, enis sondaꞌmana basef amam Juda dambami mumafi koti. Eaꞌ iꞌi enin epen niꞌipa enin epen lamana niꞌi, ‘Ineꞌ okom nahena endilisi’, epen inima nefeꞌ wambel aonai nif fandumi maꞌoma. \p \v 23 Iꞌi ipeꞌ piꞌi pindalali ma God pendaꞌ ofa felefeleꞌ ma balata anama sondolalima Godanai ma iꞌi ipeꞌ ukup mopoma anona waf aonai ipeꞌ pandaꞌana enin sahin owan eaꞌ ukup numbutima ipeꞌ, pendaꞌam naꞌama. \v 24 Ataꞌ pekwaha ofa ipeꞌinai nondaꞌoh felefeleꞌma balata anama, ipeꞌ ataꞌ pitanima pefeꞌ penandona basef peloma sahin owan ipeꞌisi paliꞌ pandaꞌmas waf aonai. Ama eaꞌ, pifiꞌi pefaꞌ ofa pefeꞌ pindalali pesoꞌ Goda ofa. \p \v 25 Iꞌi enin epen niꞌi neandaꞌmepa basef, nelomepa pefeꞌ ma ataꞌ pitu eaf, ipeꞌ mehip peseꞌana okom pewalapa amama piꞌiam peloman, ama basef owaꞌetin. Naꞌama epen inima nendaꞌepa pendaꞌ basefa amama ma jas nondaꞌepa pefeꞌma polisman, eaꞌ mondaꞌepa pendaꞌ kalabus. \v 26 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, ipeꞌ ina nambimb pekwaha ipat anama sandaꞌ kalabusanai ulal, owaꞌ. Ama peagwa amamaga luꞌwami saꞌumi ma wiaf ipeꞌinai hiꞌilana, pefeꞌ.” \s1 Waf aonai nawala waf buꞌunai daseꞌamainai \p \v 27 Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pameꞌam eaꞌ basef amama fowaꞌimi. Ipeꞌ ina pendaꞌ waf aonai ma soꞌa waola enis amam nematawa deindeias, owaꞌ. \v 28 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa naꞌama aꞌi, iꞌi anona aman nieti anoꞌw nemataꞌw, ama okom ananinai nehafema akwaꞌw, aman anama eaꞌ nandaꞌ waf aonai soꞌa waulanai ma okom ananinai.” \p \v 29 Eaꞌ Jisas naꞌipam anom basef womun etin naꞌi, “Iꞌi naep ipeꞌimi mape lagof daꞌisimi mondaꞌepa pewa ma waf aonai, pigiam pikwahom. Iꞌi alop tuꞌwanina ipeꞌinai nefaꞌ nimanimi, amama aom kwaukwawieꞌ. Ina andeandeꞌ ma esis sokwaha alop siꞌina ipeꞌinai hiꞌilana neafeꞌ wambel aonai hel nif fandumi mapoma. Amama anona nemaf pefaꞌ nimanimi awami luꞌwami endilisi. \p \v 30 Iꞌi lagof daꞌisimi mondaꞌepa pewa ma waf aonai, petopaꞌam pekwahom. Iꞌi alop tuꞌwanina ipeꞌinai nefaꞌ nimanimi, amama aom kwaukwawieꞌ. Naꞌama esis sokwaha alop siꞌina ipeꞌinai hiꞌilana nefeꞌ wambel aonai hel nif fandumi mapoma. \s1 Waf satopaꞌ daseꞌamainai \r (Mt 19:9; Mk 10:11-12; Lu 16:18) \p \v 31 Basef amama fowaꞌ mataga maꞌi, iꞌi anona aman niꞌi niliꞌamona wauluꞌmana ananiꞌwi, anan ataꞌ niꞌi anom basef nondaꞌam mil anop okwatip noseꞌakw ma neatopaꞌ daseꞌama. \v 32 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi, iꞌi nemataꞌw akwama owaꞌ kondaꞌ waf aonai soꞌa waolanai, ma waulunamaꞌw neakwahoꞌw etin, anan nandaꞌ akwaꞌw kwandaꞌ waf aonai soꞌa waola anona aman. Eaꞌ emi aman nasoꞌ nemataꞌw fowaꞌ anona aman naliꞌamonaꞌwi, aman anama nagiꞌ naseꞌakwi wapotiꞌ nandaꞌ waf aonai soꞌa waola nemataꞌw akwama. \s1 Waf saꞌi endilisi etis gani ilif \p \v 33 Anom basef fowaꞌ gani pameꞌami maꞌiam naꞌama maꞌi, ‘Basef amama laꞌifimi paꞌi endilisi gani ilif, ipeꞌ ina pesambalom, owaꞌ. Basef amama pilam mondahama ipeꞌ paꞌiama naep Dembinai.’ \v 34 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ ina piꞌi basef laꞌifimi endilisi gani ilif, owaꞌ. Eaꞌ ina piꞌi ilif hevena pendaꞌ anom basef laꞌififi, owaꞌ. Deiꞌ main, gani ilif heven balata buꞌunai dembinai Godi napoma. \v 35 Eaꞌ naꞌama etin ina piꞌi etap anaeꞌ etina pendaꞌ basef ipeꞌimi laꞌifim, owaꞌ. Etap anaeꞌ nandahama siꞌi anona tebol saꞌunai God nahapona boꞌwagahanai. Eaꞌ naꞌama etin ipeꞌ ina piꞌi Jerusalema pendaꞌ anom basef ipeꞌimi laꞌifimi, owaꞌ. Jerusalem anama taun wambel luꞌwagoma dembinai kingi. \v 36 Ipeꞌ ina pendaꞌ basef ipeꞌimi laꞌifim piꞌi balagah ipeꞌimi, owaꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ ina laꞌifipama pendaꞌ anom auf ama balagah ipeꞌimi meataga afitimi alimi, owaꞌ. \v 37 Ipeꞌ piꞌiam piꞌi aꞌe o owaꞌ. Piꞌi amama atom. Basef watanieimi, amama mataga epen aonai Satan atona. \s1 Pegwamasa waf aonai enis epes sandaꞌmepanai \r (Lu 6:29-30) \p \v 38 Ipeꞌ pameꞌam eaꞌ basef amama fowaꞌ gani mataga maꞌi, ‘Iꞌi ipeꞌ pepaꞌ peloma enisa seahepa naep o seatalamepa nalelef, ipeꞌ pegwamas pehas wapotiꞌ pendaꞌas sondagwama etin.’ \v 39 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ ina pegwama epes sondaꞌ ipeꞌ aopei, owaꞌ. Iꞌi emi egalin nehepa aomb waꞌol, pendamboma nehepa aomb waꞌol wapotiꞌ. \v 40 Iꞌi anona aman nondaꞌmepa basef niꞌi nefaꞌ siaot ipeꞌinai, ipeꞌ peseꞌana sagwegw ipeꞌigwi wapotiꞌ. \v 41 Iꞌi anona aman dembinai ma gavman nindinapina ma pefeꞌmana wiga pelomana anagon feleꞌ siꞌi nogota atotona, ipeꞌ andeandeꞌma ataꞌ pefeꞌ pelomanago nehetagw biam laom wapotiꞌ. \v 42 Iꞌi emi epen nefalepa ma anom amamaga, ipeꞌ peseꞌanam. Iꞌi enin epen niꞌi newaolamepa wiaf, ipeꞌ ina pindaiwaꞌman pesambala basef ananimi, owaꞌ. \s1 Waf ipeꞌ peseꞌasa opalef esis naumbih \r (Lu 6:27-28,32-36) \p \v 43 Ipeꞌ pameꞌam eaꞌ basef amama fowaꞌ gani mataga maꞌi, ‘Ipeꞌ peseꞌasa opalef epes isima sape felefeleꞌma ipeꞌ, eaꞌ ipeꞌ ukup wandafuma naumbih ipeꞌisi.’ \v 44 Eaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌipipa anom basef aꞌi, ipeꞌ ukup mimila naumbih ipeꞌisi peseꞌas opalef, pendaꞌ betena God niegiambama isima sandaꞌmepa waf aonai. \v 45 Ipeꞌ pendaꞌam naꞌama ma peape awasi Godi siꞌi Ahalomapa nape heven ilifi. Anan nandaꞌ aon alipunai nape ilifa nigiambama epes buꞌwasi saloma epes sandaꞌ waf aonai wapotiꞌ. Anan nandaꞌ asaf nalai ma epes isima sape andeandeꞌi saloma isima sandaꞌ waf aonai wapotiꞌ. \v 46 Iꞌi ipeꞌ ukup mila epes isima ukup maimaila ipeꞌ etipa, anona nemaf pefaꞌ amamaga buꞌwami maima waf anama? Owaꞌetin. Amam amama mandaꞌ waf aonai maloma mofaꞌ takisi mandaꞌ waf anama atona. \v 47 Iꞌi ipeꞌ pinifela isima alupisi ipeꞌisi etis, ipeꞌ petaga pikilaꞌ enisa maina waf buꞌunai? Owaꞌetin. Esis sololama Godi sandaꞌam naꞌama etin. \v 48 Naꞌama ipeꞌ pepe boꞌwepa endilisi siꞌi Ahalomepa ipeꞌinai God nape heven ilif. \c 6 \s1 Waf ipeꞌ pigiambama enis epes kwahusi \p \v 1 Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Ina pendaꞌ waf buꞌunai ipeꞌinai ma naep esis epesi ma seatilipa, ma sieꞌi ipeꞌ epes buꞌwipei ma seafela agof ipeꞌimi, owaꞌ. Iꞌi ipeꞌ pendaꞌam naꞌama, ipeꞌ ina anona nemaf pefaꞌ anom amamaga buꞌwami ma Ahalomepa God nape heveni, owaꞌ. \v 2 Iꞌi ipeꞌ piꞌi pigiambama enis epes isima kwahusi, ipeꞌ ineꞌ piꞌipa enis epes, owaꞌ. Ipeꞌ ina pendaꞌam siꞌi waf anama amam mambasoꞌas maꞌi malogof biami mofapula alelefi batagw maꞌipas saliꞌ, owaꞌ. Amam mandaꞌam ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi, anama eaf dawalegefa naep epesi seati amam sefela agof amamumi luꞌum. Owaꞌ, hapaimi. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, Epes isima safela agof amamumi eaꞌ maꞌum amama atom. \v 3 Iꞌi ipeꞌ pigiambama epes isima naꞌamai kwahusi, ipeꞌ pembahoꞌas pendaꞌas naꞌama. Lagel waꞌana nandaꞌami, lagel waꞌana ina nogawam, owaꞌetin. \v 4 Ipeꞌ pembahoꞌam pendaꞌam. Ama Ahalomepa ipeꞌinai nati amamaga amama mape mandambahiꞌi eaꞌ anan atona nambimb nogwamepam ipeꞌ. \s1 Waf ipeꞌ pilana pendaꞌ beten \r (Lu 11:2-4) \p \v 5 Maina nemaf ipeꞌ pendaꞌ beten, ipeꞌ ina pendaꞌam siꞌi waf anama amam amama mambasoꞌami maꞌi malogof biam mandaꞌanai, ma mietu etin nomon ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi o eaf luꞌunai dawalegef, ama epes seatolom, owaꞌ. Aeꞌ aꞌipipa endilisi amam anona nemaf God ina nogwamama amam amamaga buꞌwami ma waf anama, owaꞌetin. Epes isima satolom eaꞌ maꞌum amama atom. \p \v 6 Nogota anama ipeꞌ piꞌi pendaꞌ beten, piwis ifagw nomon pewalo utagw eaꞌ pendaꞌ betena God Ahalomepa ipeꞌinai, anan nape anama nandambahoꞌma. Anan nati amamaga mape sandambahiꞌi ma nambimb neagwamipei beten. \v 7 Afama ipeꞌ pendaꞌ beten, ipeꞌ ina pendaꞌ beten piꞌi basef loumi atom siꞌi epes isima sololama Godi sandaꞌam, owaꞌ. Esis saꞌi sondaꞌ beten launai ma nambimb God neameꞌas. Owaꞌetin, God ina nameꞌas. \v 8 Ipeꞌ ina pila waf asasinai, hapainai. Ahalomepa God nape ilif nogawa eaꞌ ma amamaga aꞌipei. Nogota anama ipeꞌ ataꞌ owaꞌ pihaliꞌanama, anan nagawam eaꞌ. \p \v 9 Ipeꞌ pendaꞌ beten naꞌama piꞌi, \p ‘Ahalomapa apeꞌinai nape heven ilif, apeꞌ maꞌi agel ineꞌinai nope boꞌona andeandeꞌ ma hiesi seafela agel ineꞌinai luꞌuna. \v 10 Apeꞌ maꞌi nemaf anama buꞌunai nifiꞌi ma epes hiesi siowis kingdom ineꞌinai. Waf buꞌunai esis ineꞌisi sailana heven, apeꞌ maꞌi milana etap anaeꞌ wapotiꞌ naꞌama etin. \v 11 Deiꞌ ineꞌ neseꞌapa gwaꞌaimi mondahama nemaf anaeꞌ. \v 12 Ineꞌ nekwahomapa waf aonai apeꞌ mandaꞌanai siꞌi apeꞌ makwahomasa waf aonai enis epes sandaꞌmapanai. \v 13 Ineꞌ owaꞌ niliꞌapa mefeꞌma amamaga ahifimi meagwamba apeꞌi. Hapaimi. Netagahipa ma epen aonai.’ ” [Wambel ineꞌinai noloma pepel ineꞌinai noloma nafifili ineꞌinai, amama ineꞌimi atom laꞌelaꞌef hihif. Endilisi.] \p \v 14 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Iꞌi ipeꞌ pekwahomasa waf aonai enis epes sandaꞌmepanai, ma Ahalomepa nape heveni nekwahomepa waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai wapotiꞌ. \v 15 Iꞌi ipeꞌ owaꞌ pekwahomasa waf aonai enis epes sandaꞌmepanai, Ahalomepa nape heven ina nekwahomepa waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai wapotiꞌ, owaꞌetin. \s1 Basef amama ma anom nimeguf sokwaha gwaꞌaimi ma seandaꞌ beten \p \v 16 Maim nimeguf ipeꞌ pekwaha gwaꞌaimi, ina pendaꞌam siꞌi amam amama mambasoꞌmami maꞌi malogof biami mandaꞌami ma mandaꞌ amagah amamumi awasim, owaꞌ. Amam mandaꞌ amagah aom naꞌama ma epes satolom sogawa saꞌi amam mokwaha gwaꞌaimi. Aeꞌ aꞌipipa endilisi amam mofaꞌam eaꞌ amamaga amama ma danifel amamunai. Epes isima sati waf anama amamunai, eaꞌ maꞌum amama atom. \v 17 Maina nemaf ipeꞌ pekwaha gwaꞌaimi ma pendaꞌ betena God, ipeꞌ pesaꞌopa amagah pendaꞌ wel pindisa balagah ipeꞌimi. \v 18 Ama enis epes ina sogawa ipeꞌ pakwaha gwaꞌaimi, owaꞌ. Pendaꞌam naꞌama ma Ahalomepa nape nandambahiꞌi anan atona nogawepa. Anan nati amamaga mape mandambahiꞌi, ma nambimb neagwamipei beten. \s1 Amamaga buꞌwami netamam nimbeꞌam otaga ilif \r (Lu 12:33-34) \p \v 19 Ipeꞌ ina petama amamaga buꞌwami atom ipeꞌimi pewaꞌaniam etap anaeꞌ, owaꞌ. Enis sakowalefi sapisila ifagw sawis sakowalopam, sopafowa motopaꞌam mondaꞌam aom, waimba nasagiham. \v 20 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa pewaꞌania amamaga buꞌwami ipeꞌimi moꞌomepa gani heven ilif. Anama bamagufi sopafowa ina mototopaꞌam eaꞌ waimba ina nasagiham, owaꞌetin endilisi. Eaꞌ sakowalefi ina suwis sokowalopam, owaꞌ. \v 21 Maina wambel amamaga buꞌwami ipeꞌimi maꞌoma, eaꞌ wambel anama atona anona nemaf ukup ipeꞌimi wapotiꞌ meapoma. \s1 Alop siꞌina howalana \r (Lu 11:34-36) \p \v 22 Naep nomon ukup ipeꞌipi siꞌi lama alop siꞌina ipeꞌinai. Iꞌi ukup ipeꞌimi boꞌom mope, eaꞌ alop siꞌina ipeꞌinai howalana. \v 23 Iꞌi ukup ipeꞌimi aom, nambimb alop ipeꞌinai akutina hiꞌilana. Eaꞌ naꞌama etin, iꞌi lam amama mape ukup ipeꞌimi nomon akutim, anona nemaf owamb anama eaꞌ luꞌuna endilisi. \s1 Enin epen ina nandaꞌ maol andeandeꞌma amam agufumi biam, owaꞌ. \r (Lu 16:13) \p \v 24 Ina enin epen laꞌifina nandaꞌ maol nihapila maol biefina amam dambami biam, owaꞌetin. Naꞌama okom nila anona, anona nesambalona. Eaꞌ anan nemeꞌ basefa anona, anona nowaꞌ alafugahana. Eaꞌ naꞌama etin, ipeꞌ ina laꞌifipa pepe owina God noloma wiga hianai moni hianai, owaꞌetin. \s1 Ukup iwanim nomonas matamea hiahias \r (Lu 12:22-31) \p \v 25 Eaꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi ipeꞌ ina ukup matamea hiahiama ambagof ipeꞌimi piꞌi, ‘Apeꞌ ataꞌ meaꞌ main? Eaꞌ meaꞌ embel maim?’ Owaꞌ. Ipeꞌ ina ukup motamea ma alop ipeꞌinai piꞌi, nambimb apeꞌ mondaꞌ main mombahoꞌ alop apeꞌinai? Ambagof afaꞌimi ina gwaꞌaimi atom. Eaꞌ alop ina luwaguf atom, owaꞌ. \v 26 Ipeꞌ ukup mopoma amiguf. Amiguf ina mandaꞌ aof mawa gwaꞌaimi maim, owaꞌ. Amiguf amam ifagw owaꞌetina mowaꞌani gwaꞌaimi moꞌoh, eaꞌ mowaꞌaniam mofaꞌam maꞌoh ifagw gwaꞌaimi emi, owaꞌetin. Eaꞌ Ahalomepa ipeꞌinai nape heveni, anan naseꞌam gwaꞌaimi. Eaꞌ ipeꞌ epes pikilaꞌ amiguf amama endilisi. \v 27 Ipeꞌ nambimb emi laꞌifina nomonas notanea nawis niwatania anona nemaf wapotiꞌ ma ambal ananinai nope nogota laona wapotiꞌ? Owaꞌetin. \v 28 Deiꞌ maina nomonas ipeꞌimi matamea safeꞌ endilisi ma luwaguf maim? Ipeꞌ ataꞌ ukup mopoma afis main salo andeꞌ. Esis sataga salo luꞌwis saꞌimama? Esis ina sandaꞌ maol, ina sandaꞌ luwaguf maim, owaꞌetin. \v 29 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa fowaꞌ gani anona aman amamaga hiamunai Solomon nandaꞌ sosaf hianai ma luwaguf ananimi, eaꞌ sosaf ananinai ina boꞌona siꞌi afis amama, owaꞌetin. \v 30 Aꞌe, otalef amama deiꞌ ataꞌ malo aof ama naman etef sotopaꞌam sokwahom mefeꞌ nif. Otalef amama awami God nofaloꞌmam. Eaꞌ ipeꞌ amam nematawa pikilaꞌ otalef amama. Eaꞌ deiꞌ ipeꞌ pembaleꞌefa basef Godi, baleꞌef ipeꞌinai ina laꞌifina, pegawa endilisi anan numafipa wapotiꞌ. \v 31 Eaꞌ ipeꞌ ina ukup motamea hihif endilisi piꞌi, ‘Nambimb apeꞌ meaꞌ main? Meaꞌ embel eti? Mondaꞌ luwaguf eti?’ Naꞌama owaꞌ. \v 32 Epes sape etapi sololama Godi ukup matamea mafeꞌ endilisi ma sogolopam amamaga amama hiami. Eaꞌ Ahalomepa ipeꞌinai nape heveni anan nogawa eaꞌ amamaga amama aꞌipei. \v 33 Ipeꞌ ataꞌ ukup miliꞌ pegolopa waf buꞌunai noloma piwis kingdom Ananinai piliꞌ, neseꞌepa amamaga amama ipeꞌ wapotiꞌ. \v 34 Eaꞌ ipeꞌ ina nomonas mopoma amamaga meataga naman, owaꞌ. Nemaf namanifi fendapoma naman atef, ama amamaga amama meataga naman. Amamaga nimanimi matagama nimeguf deindei mandahama nimeguf atona etin. Ipeꞌ ine ukup motamea mefeꞌ, owaꞌ. \c 7 \s1 Waf pewaloga epes siꞌi kot \r (Lu 6:37-38,41-42) \p \v 1 Ipeꞌ ina pewaloga enis epes siꞌi anona jas dembinai nawaloga basef kot luꞌunai, owaꞌ. Ama anona nemaf God ina nowalogepa, owaꞌ. \v 2 Waf ipeꞌ pandaꞌana pawaloga enis epesanai, anona nemaf waf anama atona God nondaꞌmepana ipeꞌ wapotiꞌ. Ikwaf anama atona ipeꞌ pandaꞌana pawalogas God nogwamepana ipeꞌ. \p \v 3 Deiꞌ maina ipeꞌ pati usan saꞌunai nape naep sahin owan ipeꞌisi, eaꞌ ipeꞌ owaꞌ pegawa hapataf luꞌunai nape naep ipeꞌimi? \v 4 Deiꞌ maina ipeꞌ ataꞌ paliꞌ paꞌipa sahin owan ipeꞌisi paꞌi, ‘Owalome, aeꞌ aꞌi iwafamena usan saꞌunai nape naem ineꞌinai.’ Eaꞌ hapataf luꞌunai nape naep ineꞌimi. Naꞌama owaꞌ. \v 5 Ipeꞌ malogof biamipei pambasoꞌmami. Ipeꞌ ataꞌ piliꞌ pewafam usan hapataf luꞌunai nape naep ipeꞌimi ma piti andeandeꞌ, pewafamenan usan saꞌunai nape naep sahin owan ipeꞌisi.” \p \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipam anom basef womun etin wapotiꞌ naꞌi, “Amamaga buꞌwami usiꞌimi, amama ipeꞌ ina peseꞌ nombagw, owaꞌ. Eaꞌ ipeꞌ ina pekwaha awelep amama buꞌwami ipeꞌimi mefeꞌma bogof, owaꞌ. Naꞌama mofofoꞌasom awelep amama buꞌwami boꞌwalelef amamumi eaꞌ nombagw mohepa meaꞌepa. \s1 Ipeꞌ pendaꞌ beten pendahaliꞌ God laꞌelaꞌef \r (Lu 11:9-13) \p \v 7 Ipeꞌ pihaliꞌ God nambimb neseꞌepa amamaga amama. Amama ipeꞌ pegolopami nambimb pitolom. Ipeꞌ peha uta, nambimb God nusiꞌamepana uta. \v 8 Deiꞌ main, emi egafis sohaliꞌ Godi, nambimb sofaꞌ amamaga. Emi egafis segolopa amamaga, nambimb seatolom. Eaꞌ emi egafis soha uta, nambimb God nusiꞌamanasa uta. \v 9 Iꞌi enin awani nihaliꞌ ahalomana ma anom gwaꞌaimi, atuwasi ahaloman nefela anom owap noseꞌanam? Owaꞌetin. \v 10 Iꞌi anona awani nihaliꞌ ahalomana neaseꞌana anona eol, anan nambimb ina noseꞌana anona yul aonai, owaꞌ. \v 11 Eaꞌ ipeꞌ amam nematawa aopei paseꞌasa amamaga buꞌwami atoma awasi ipeꞌisi. Eaꞌ endilisi Ahalomepa ipeꞌinai nape heven nikilaꞌ ipeꞌ epes. Anan wapotiꞌ nambimb i save noseꞌasa amamaga buꞌwambuꞌwami amama sahaliꞌ anan emi. \v 12 Maina waf ipeꞌ paꞌi esis sandaꞌmepana ipeꞌi, ipeꞌ pendaꞌmasana naꞌama etin. Basef amama ofagema ma miꞌuli Godi naꞌipa Mosesanai naloma basef God fowaꞌ naꞌipa amam profet mandaꞌami. \s1 Basef womun etina utagw biagw saꞌunai luꞌunai \r (Lu 13:24) \p \v 13 Ipeꞌ pefeꞌ piowis uta saꞌunai. Deiꞌ main, anona eaf nafeꞌ nawis wambel aonai hel alihina endilisi uta wapotiꞌ alihina. Eaꞌ amam nematawa hiesi safeꞌ saila eaf anama. \v 14 Eaꞌ uta ma eaf nafeꞌ nawis wambel sape namisagoma ina alihina, owaꞌetin. Uta wapaꞌmona. Wambel anama sape boꞌwes andeandeꞌ laꞌelaꞌef. Eaf anama ahifina endilisi ma seafeꞌ. Amam nematawa atona etin esis eaꞌ amama atom sati eaf anama sailana. \s1 Apeꞌ mundumafuma andeandeꞌ ma amam profet mambasoꞌmami maꞌi mowalipasa basef Godi endilisi \r (Lu 6:43-44; 13:25-27) \p \v 15 Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌma amam profet mambasoꞌmami maꞌi mawalipasa basef Godi. Amam mafiꞌi mambasoꞌmepa mandaꞌ ufunufeni mataga patolom andeꞌ atogon mape boꞌom saꞌumbilim siꞌi sipsip. Eaꞌ ukup amamumi nomon aom endilisi ma ipeꞌ maꞌi mohambombagepa mohepa siꞌi nombagw wandafumi. Eaꞌ ipeꞌ ina pemeꞌam, owaꞌ. \v 16 Ipeꞌ piti waf amamunai netaga nendawalap siꞌi suꞌutip pail lawah eaꞌ pegawa waf amamunai boꞌona o aona. Epes ina sola suꞌutip wainim mandelef amama higatagumi, owaꞌ. Eaꞌ esis ina sola suꞌutip fik siꞌi ahip anona mandof higatagunai, amama wapotiꞌ owaꞌ. Eaꞌ waf aonai amamunai nataga nandawalap aona siꞌi suꞌutip awami. \v 17 Eaꞌ naꞌama etin lawah hiami anom buꞌwami mola suꞌutip buꞌwami gwaꞌaimi, eaꞌ lawah awami mail mola suꞌutip awami numbutimi. \v 18 Lawah buꞌwami ina mail mola suꞌutip awami eaꞌ lawah awami ina mail mola suꞌutip buꞌwami, owaꞌ. \v 19 Lawah hiami owaꞌ mieil mola suꞌutip buꞌwami, amama esis salam saofam nif. \v 20 Naꞌama ipeꞌ nambimb piti waf amam profeti netaga nendawalap siꞌi suꞌutip mail lawah, eaꞌ pegawa waf amamunai boꞌona o aona. \p \v 21 Ipeꞌ ina piꞌi amam nematawa hiesi hiꞌalas sofala aeꞌ saꞌi Dembinai, piꞌi anona nemaf seafeꞌ siowis kingdom heveni, owaꞌetin. Emi egafis sila okom Ahalomei nape heven ma sielana, esis etis anona nemaf sefeꞌ suwis kingdom heveni. Enis lamasa owaꞌ. \v 22 Nemaf anama amam nematawa hiesi sifiꞌi siꞌipa aeꞌ siꞌi, ‘Dembinai, Dembinai, apeꞌ mawalipasa basef Godi siꞌi profet amama mawalipas eaꞌ maꞌi agel ineꞌinai matofa ambagof awami mape epesi! Apeꞌ maꞌi agel ineꞌinai mandaꞌ ikwaf naninani laꞌifinai siꞌi God nandaꞌanai!’ \p \v 23 Nemaf anama aeꞌ iwalipas iꞌipas alihis naꞌama iꞌi, ‘Fowaꞌ gani pafiꞌi pafiꞌi pataga deiꞌ Aeꞌ ina egawa ipeꞌ, owaꞌ. Ipeꞌ epes pandaꞌ waf aonai, ipeꞌ siꞌamae, ipeꞌ foꞌo.’ \s1 Waf biefina salaꞌ ifagw \r (Lu 6:47-49) \p \v 24 Emi egafis semeꞌ basef aeꞌami ma sielami, esis siꞌi epen gawainai nalaꞌ ipat ananinai netawa etap anama otambaiguma laꞌifiguma. \v 25 Anom nimeguf mafeꞌ eaꞌ, asaf luꞌunai nalai, walemb nawisi luꞌuna embel koloꞌwalami mafeꞌ, uf laꞌifinai naluwi, amama makotoꞌma ipat anama eaꞌ ina nato, owaꞌ. Epen inima nala otamba luꞌwami mosahapana netawa. \v 26 Eaꞌ emi egafis semeꞌ basef aeꞌami owaꞌ silam, esis siꞌi anona aman nahaga nagaoli. Anan nalaꞌ ipat ananinai natoma ilifa wesan atona. \v 27 Anom nimeguf mafeꞌ eaꞌ asaf luꞌunai nalai, embel mataga, eaꞌ uf naluwi laꞌifina, amama maola ipat anama nondokwaef nowa. Ipat anama nato naꞌoh kwapeteꞌ endilisi aona.” \p \v 28 Nogota anama Jisas naꞌi basef amama laumi ma hiꞌalam, esis sameꞌ basef ananimi eaꞌ gegelalasis kwapeteꞌas endilisi. \v 29 Deiꞌ main, anan ina nawalipas siꞌi amam falafumi maꞌipas, owaꞌ. Anan naꞌipasa basef laꞌifimi naloma pepel naꞌama etin siꞌi amam agufumi maꞌipas. Amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi ina mawalipas naꞌama siꞌi anan, owaꞌ. Anan laꞌifina endilisi nikilaꞌam. \c 8 \s1 Anona aman awasinai alop namboꞌanai Jisas nandaꞌana boꞌona \r (Mk 1:40-44; Lu 5:12-14) \p \v 1 Eaꞌ Jisas nakwaha halaf anama nilianai, amam nematawa hiesi sailana safeꞌ. \v 2 Eaꞌ anona aman awasinai alop namboꞌanai nafiꞌi felefeleꞌma Jisas nindiwa nembawa notawa felefeleꞌ ma anan naꞌipana mehip naꞌi, “Dembinai, iꞌi ineꞌ niꞌi aꞌe, nendaꞌ aeꞌ etaga boꞌowe.” \p \v 3 Eaꞌ Jisas nasoꞌ lagelana nahapila anan naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌi aꞌe ma ineꞌ netaga boꞌwena.” \p Eaꞌ deiꞌ etef awes anama aonai nakwahona eaꞌ nataga boꞌona. \p \v 4 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ina nefeꞌ niꞌipa enin epen niꞌi aeꞌ andaꞌena boꞌwena, owaꞌ. Ineꞌ foꞌo nihiꞌambana alop ineꞌinai aman anama pris. Eaꞌ neseꞌana amamaga amama anan nendolalima God eaꞌ ineꞌ ninifelana ma nataga boꞌwena siꞌi miꞌuli ananinai fowaꞌ Moses naꞌipasanai naꞌi. Ama esis hiesi sitilina sogawa amboꞌwena.” \s1 Jisas nandaꞌ anona aman nandaꞌ maola soldia dembinai boꞌona \r (Lu 7:1-10) \p \v 5 Jisas nafeꞌ wambel Kaperneam eaꞌ anona soldia dembinai nape. Anan kepten numafi soldia hiami 100-peleim. Eaꞌ nafiꞌi nahaliꞌ Jisas nindinip naꞌi, \v 6 “Dembinai, aman anama nandaꞌme maoli awes nandaꞌana naꞌoh ipat ananitai. Boꞌwagahi lagof sagaꞌ sailana. Alop ananinai ekep mahana kwapeteꞌ.” \p \v 7 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi. “Aeꞌ atuwasi efoꞌo endaꞌana boꞌona.” \p \v 8-9 Eaꞌ dembinai soldia anama naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ ina aman buꞌuwei ma ineꞌ neafoꞌo niwis ipat aeꞌanai, owaꞌ. Ineꞌ niꞌi basef atom, atuwasi anan boꞌona. Deiꞌ main, aeꞌ ape owina anom soldia dambami mumafi maseꞌe maol. Eaꞌ ape ilifa anom soldia aeꞌami imafiam. Iꞌipa anona iꞌi, ‘Ineꞌ foꞌo’, nameꞌe nafeꞌ. Eaꞌ iꞌipa anona iꞌi, ‘Ineꞌ fiꞌi’, nameꞌe nafiꞌi. Eaꞌ iꞌipa anama agel aꞌanai nandaꞌme maoli iꞌi, ‘Ineꞌ daꞌa maol anama’, anan nameꞌe nandaꞌana. Ineꞌ dembinai. Eaꞌ awes anama atuwasi nemeꞌ basef ineꞌimi eaꞌ nefeꞌ. Deiꞌ ineꞌ niꞌi etin, eaꞌ anan amboꞌona wapotiꞌ.” \p \v 10 Eaꞌ Jisas nameꞌ basef ananimi okom natanea naꞌipa amam nematawa hiesi saila anan safiꞌi naꞌi, “Endilisi etis aeꞌ aꞌipipa! Soldia dembinai anama anan ina ipeꞌ Israelinai. Eaꞌ deiꞌ anan nembaleꞌefa aeꞌ. Ina anona aman Israelinai nombaleꞌefa aeꞌ naꞌama, owaꞌetin. Anan nikilaꞌ ipeꞌ Israela nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifina. \v 11 Endilisi aeꞌ aꞌipa ipeꞌ Juda hipei, ipeꞌ ina ukup miꞌi ipeꞌ etipa pefeꞌ piowis kingdom heveni, owaꞌ. Amam nematawa hiesi lamasi sifiꞌi gani aon natefima nowala ma nasoꞌma, isima sefeꞌ siowis anama. Eaꞌ sefeꞌ siowis soloma dambami bafapepa ipeꞌimi Juda, Abraham noloma Aisak Jekop, sefeꞌ sope etifigin seaꞌ gwaꞌaimi solomam. \v 12 Eaꞌ ipeꞌ Juda hipai owaꞌetin. God nandondomba kingdom heveni ma ipeꞌ piowis, owaꞌetin. Anona nemaf anan negaloꞌma ipeꞌ niꞌipipa niꞌi pefeꞌ wambel aonai owamb atona napoma. Eaꞌ pefaꞌ nimanimi luꞌwami pelef mehip penaꞌ nalelef ipeꞌ tilili talalaꞌ kwapeteꞌ pepe.” \p \v 13 Eaꞌ Jisas naꞌipa soldia anama dembinai naꞌi, “Ineꞌ foꞌo. Ineꞌ naꞌi aeꞌ laꞌifiwei ma iegiambama aman anama nandaꞌmena maol ineꞌ neataga boꞌona. Aeꞌ andaꞌana boꞌona siꞌi ineꞌ nambaleꞌefa aeꞌ.” \p Eaꞌ deiꞌ etef aman anama amboꞌona wapotiꞌ. \s1 Jisas nandaꞌ Pita nandagiꞌmokwi boꞌokw \r (Mk 1:29-31; Lu 4:38-39) \p \v 14-15 Eaꞌ Jisas nafeꞌ nawis nomon ipat Pitai nati Pita nandagiꞌmokwi awasiꞌw kwaꞌoh, alop akwaꞌunai nifina kwapeteꞌ. Eaꞌ natoloꞌw nahapila lagel akwaꞌunai awes anama nafeꞌ nakwaha akwaꞌw. Eaꞌ kohafel kwape kwandaꞌmana gwaꞌaimi anan. \s1 Amam nematawa hiesi awesisi Jisas nandaꞌas boꞌwes \r (Mk 1:32-34; Lu 4:40-41) \p \v 16 Wambomota felefeleꞌ ma owamb esis sofaꞌai amam nematawa hiesi ambagof awami mapeisi sofaꞌas safiꞌmai Jisas. Eaꞌ naꞌipa ambagof awami basef bandami atom natofam mafaꞌ mafeꞌ. Anan nandaꞌ esis hiesi awesisi sataga boꞌwes hiꞌalas. \v 17 Anan nandaꞌam naꞌama siꞌi fowaꞌ gani anona profet Aisaia naꞌi basef naꞌi, \q1 “Anan atona nofaꞌ awes apeꞌinai nigiambamapa ma meape boꞌwepa.” \s1 Enis epes saꞌi sieila Jisas \r (Lu 9:57-60) \p \v 18 Eaꞌ Jisas nati epes hiesi saitu sindiwapana, eaꞌ naꞌipa alupumi ananimi mofaꞌ bot mefeꞌ anama walemb batupaꞌmanai gani fisana. \v 19 Eaꞌ anona aman dembinai nawalipasa miꞌuli Godi nafiꞌi naꞌipana naꞌi, “Dembinai tisa, aeꞌ aꞌi efeꞌ elomena. Eaꞌ ofeꞌ etin anama hiagoma ineꞌ naꞌi neafeꞌma.” \p \v 20 Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌipana naꞌi, “Nombagw aolopumi maꞌoh mala etap wambel amamunai. Amiguf wapotiꞌ mufiaꞌ mafeꞌ ilif malaꞌ alegah mapeih gani ilif, eaꞌ aeꞌ owaꞌetin. Aeꞌ ataga epen endilisiwei, wambel aꞌe ma aꞌoh alo balaga aeꞌanai.” \p \v 21 Eaꞌ anona aman alupunai Jisasi nafiꞌi naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ataꞌ epe imafi ahalome, ataꞌ igiambamana ma nogaꞌ ewana ma nope, ifiꞌi ilina.” \p \v 22 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Hapainai, esis sagaꞌi sondawago esis etis isima sagaꞌi. Ineꞌ owaꞌ. Ineꞌ fiꞌi nila aeꞌ.” \s1 Jisas naꞌipa uf luꞌunai owaꞌetin eaꞌ faseꞌmana. \r (Mk 4:36-41; Lu 8:22-25) \p \v 23 Eaꞌ Jisas nalata bot anama naloma alupumi ananimi mafeꞌ malomanamai mombo fisana mafeꞌ anona walemb batupaꞌmanai luꞌunai. \v 24 Eaꞌ mehip etin uf luꞌunai naluwi, embel mohafel mawis bot nomon felefeleꞌma bot naꞌi nowala embel. Eaꞌ Jisas naꞌoh nolola bot. \v 25 Eaꞌ alupumi ananimi mafeꞌ minimbalana maꞌipana maꞌi, “Dembinai! Ineꞌ hafel nigiambamafa. Afaꞌ waꞌi higililafa owala embel!” \p \v 26 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ina pembaleꞌefa paꞌi aeꞌ laꞌifiwei, owaꞌetin. Deiꞌ maina ipeꞌ umbamahepa?” \p Eaꞌ nehafel naꞌipa uf naloma embel naꞌi, “Ipeꞌ tol motah.” \p Eaꞌ uf fasoꞌmana, embel ina ataꞌ mandaꞌ fepo, owaꞌ. Tol motah. \p \v 27 Eaꞌ amam alupumi ananimi gegelalasom umbamaham kwapeteꞌam maꞌi, “Anan emi egafuna? Naꞌipa uf naloma embel mameꞌana mowala.” \s1 Jisas natofa ambagof awami mape amam biami boꞌom \r (Mk 5:1-17; Lu 8:26-37) \p \v 28 Jisas nafeꞌ nataga anagon waꞌol walemb batupaꞌmanai anama anona etap esis Gadara sapoma. Eaꞌ anom amam biam ambagof awami mapeimi mafiꞌmai anan. Amam mape laꞌelaꞌef hiꞌagilif sawa sagaꞌima mafiꞌi. Amam amama epes awami mahasi. Eaꞌ esis amam nematawa hiesi umbamahasa seafeꞌ eaf anama amam mapoma. \v 29 Eaꞌ mofala Jisas mehip maꞌi, “Ineꞌ God Nogalamana. Ineꞌ naꞌi nendaꞌ maina afaꞌ? Ineꞌ naꞌi nehafa ofaꞌ nimanimi luꞌwami? Nemaf anama naꞌi niahafanai ina deiꞌ nataga, ataꞌ owaꞌ.” \p \v 30 Eaꞌ anom bogof hiami maitu maꞌ gwaꞌaimi felefeleꞌ. \v 31 Eaꞌ ambagof awami mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Iꞌi ineꞌ netofafa, nesapaꞌafa ofeꞌ uwisa bogof mamuma.” \p \v 32 Eaꞌ naꞌipa ambagof amama naꞌi, “Ipeꞌ foꞌo!” Eaꞌ makwaha amam amama biam mawisi mafeꞌ mawisa bogof. Eaꞌ bogof mamuma hiami masagih mafaꞌ mafeꞌ mehip mowala awagoma tata mowala mala embel walemb batupaꞌmanai afum hiꞌalam. \p \v 33 Eaꞌ amam mumafi bogofi masagih mafeꞌ wambel luꞌwagoma maꞌipasa basef amama amam nematawa hiesi maꞌipasa amamaga amama matagama amam amama biam eaꞌ maꞌipasa bogof wapotiꞌ afum hiꞌalam. \v 34 Eaꞌ epes hiesi wambel anama safiꞌi sati Jisas sahaliꞌana saꞌipana mehip saꞌi anan nekwaha etap anama asasima nefeꞌ anagon. \c 9 \s1 Jisas nandaꞌ anona aman lagof boꞌwagah mondolaꞌanai amboꞌona \r (Mk 2:1-12; Lu 5:17-26) \p \v 1 Esis sandaiwaꞌma Jisas eaꞌ nafeꞌ nalata anota bot nafeꞌ walemb batupaꞌmanai luꞌunai fisana eaꞌ nataga wambel ananinai ofagama. \v 2 Eaꞌ anom amam mofaꞌai anona aman mafiꞌi. Lagof boꞌwagah magaꞌ mailanai eaꞌ tol naꞌoh lahis. Eaꞌ Jisas natolom nogawa amam mombaleꞌefana maꞌi anan laꞌifinai ma nigiambama aman anama aonai neataga boꞌona. Eaꞌ naꞌipa aman anama naꞌi, “Ineꞌ epen aeꞌinai! Opaf ineꞌinai nepe awanena. Waf aonai ineꞌ nandaꞌanai aeꞌ akwahomenana eaꞌ.” \p \v 3 Eaꞌ anom dambami mawalipasa miꞌuli Godi ukup mandandaꞌ naꞌama mandaꞌipama maꞌi, “Aman anama Jisas nandaꞌ God findiwana naꞌipana awagon.” \p \v 4 Jisas nogawa nomonas amamumi. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ ukup ipeꞌimi mape naꞌama? \v 5 Deiꞌ amamaga maim ipeꞌ paꞌi ahifima aeꞌ? Aeꞌ laꞌifiwei ma iꞌipa aman anama awesinai iꞌi, ‘Aeꞌ ekwahomena waf aonai nandaꞌanai,’ o iꞌipana ieꞌi, ‘Nehafel nefeꞌ.’ Basef amama nohafel neafeꞌ ipeꞌ paꞌi amama ahifima aeꞌ. \v 6 Aeꞌ ataga epen endililsiwei aꞌi ipeꞌ pegawa aeꞌ laꞌifiwei ma eakwahomasa waf aonai hianai amam nematawa sape etapi sandaꞌanai. Naꞌama aeꞌ aꞌi ihiꞌambepa aeꞌ laꞌifiwei ma endaꞌ amamaga amama.” \p Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ hafel fela lahis ineꞌimi faꞌam nefeꞌ ipat ineꞌinai.” \p \v 7 Eaꞌ anan nohafel nafeꞌ ipat ananinai. \v 8 Eaꞌ amam nematawa hiesi satolona sehafel gegelalasis umbamahas kwapeteꞌ sogawa God nagiambama aman anama naseꞌana pepel luꞌunai. Naꞌama esis safela agel Godi luꞌuna. \s1 Jisas nofala Matyu nafeꞌ nailana \r (Mk 2:13-17; Lu 5:27-32) \p \v 9 Eaꞌ Jisas nohafel nakwaha wambel anama nafoꞌo nati aeꞌ Matyu, andaꞌ basefa buk anaeꞌ. Aeꞌ ape ipat anaeꞌ mofaꞌ takisanai. Eaꞌ Jisas naꞌipi naꞌi, “Ineꞌ fiꞌi nila aeꞌ.” \p Eaꞌ aeꞌ ehafel ailana afeꞌ. \p \v 10 Eaꞌ Jisas naloma alupufai ananifai wape ipat aeꞌanai waꞌ gwaꞌaimi etin, amam hiami mandaꞌ waf aonai maloma anom hiami mofaꞌ takisi mafiꞌi malomafa maꞌ gwaꞌaimi. \v 11 Eaꞌ amam Farisi dambami mafi mati Jisas nape nalomafa waꞌ gwaꞌaimi, mahaliꞌ alupumi ananimi maꞌi, “Deiꞌ maina dembinai tisa ipeꞌinai nape naloma amam mofaꞌ takisi maloma amam amama mandaꞌ waf aonai maꞌ gwaꞌaimi etifigin?” \p \v 12 Eaꞌ Jisas nameꞌam naꞌipam naꞌi, “Isima awes aꞌasi ina safeꞌma dokta, owaꞌ. Esis buꞌwasi. Eaꞌ isima awes nandaꞌasi etis safeꞌma dokta. \v 13 Anom basef mape buk Baibeli maꞌi naꞌama maꞌi, God naꞌi, ‘Aeꞌ andaiwaꞌma ipeꞌ peha mafis peseꞌ aeꞌ, owaꞌ. Ipeꞌ piti enis amam nematawa uwahipis pigiambamas, andeandeꞌ.’ \p Eaꞌ ipeꞌ ina pegawa basef amama ofagema, owaꞌ. Deiꞌ pefeꞌ pitalifam pegawam. Deiꞌ main, aeꞌ ina afiꞌi ma efala epes sandaꞌ waf buꞌunai, owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi ma efala epes isima sandaꞌ waf aonai etis.” \s1 Anom nimeguf esis sakwaha gwaꞌaimi sape etin \r (Mk 2:18-22; Lu 5:33-39) \p \v 14 Jon aman anama napisiꞌas embel, alupisi ananisi sameꞌ basef ananimi safiꞌi anama Jisas napoma sahaliꞌana naꞌama saꞌi, “Anom nimeguf afaꞌ waloma amam Farisi afaꞌ wakwaha gwaꞌaimi wape etin wandaꞌ beten. Deiꞌ maina amam alupumi ineꞌimi owaꞌ meakwaha gwaꞌaimi siꞌi afaꞌ?” \p \v 15 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌi basef womun etin naꞌi, “Iꞌi enis sondaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami ma enis aman nemataꞌw bias sondaseꞌama, ipeꞌ paꞌi esis alupisi atuwasi sondaiwaꞌma gwaꞌaimi nemaf anama anan nasoꞌ nemataꞌwi nape nalomas? Owaꞌetin. Eaꞌ nemaf anama anan nokwaha esis nefeꞌ anagon laogoma, esis sokwaha gwaꞌaimi.” \p \v 16 “Ina andeandeꞌma peatopaꞌ lowaf namunai pigundisana neloma anona lowaf apinai, owaꞌ. Naꞌama nambimb lowaf anama namunai nendatagah, nehapeꞌ apinai peleꞌatana negal neataga luꞌuna.” \p Eaꞌ naꞌi anom basef womun etin wapotiꞌ naꞌi, \v 17 “Embel wainim dambaimi apeꞌ ina mowalam agwahup apinai mafinina siꞌi botowagof, owaꞌ. Iꞌi enin nendaꞌam naꞌama, embel wain netef hianai, nohapeꞌ agwahup anama peleꞌetana eaꞌ wain koloꞌolana hiꞌilana. Naꞌama owaꞌ. Wain dambainai mowalana agwahup dambainai atona. Ma embel moloma agwahup mola andeandeꞌ.” \s1 Jisas nandaꞌ nematawa biawa boꞌowa wapotiꞌ \r (Mk 5:22-43; Lu 8:41-56) \p \v 18 Jisas ataꞌ nape naꞌipas etin, anona aman dembinai esis Judai nafiꞌi nindiwa nembawa notawa naꞌipana naꞌi, “Nogame aeꞌakwi felefeleꞌ kwaꞌi kogaꞌ. Aeꞌ aꞌi ineꞌ nefeꞌ newamona lagel ineꞌinai akwaꞌw ambal natanimai nuwisaꞌw kohafel kopan.” \p \v 19 Eaꞌ Jisas nohafel naloma alupumi ananimi malomana mafeꞌ eaf. \v 20 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwafiꞌi alafuga Jisasi kwahapila lowaf ananifi daꞌmalififa. Awes luꞌunai nandaꞌakwi kwape gamba laꞌelaꞌef afagof 12-peleim. \v 21 Eaꞌ akwaꞌw okom nandandaꞌ naꞌi, “Iꞌi aeꞌ esa lagela lowaf ananifi, aeꞌ boꞌawe.” \p \v 22 Eaꞌ Jisas nandamboma natoloꞌw naꞌipaꞌw naꞌi, “Nogame aeꞌinai! Opaf ineꞌinai nepe laꞌifina. Ineꞌ eaꞌ nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifiwei. Amama atom deiꞌ andaꞌena boꞌwena.” \p \v 23 Eaꞌ Jisas nafeꞌ ipat aman anama dembinai esis Judai nati enis amam nematawa sofapula batagwa nemataꞌw akwama awiawaiꞌwi afuꞌw. Eaꞌ epes hiesi salef mehip saꞌi sapomaꞌw. \v 24 Eaꞌ anan naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ siꞌamae! Akwaꞌw ina kwagaꞌ endilisi, owaꞌ. Kwaꞌoh etin.” \p Eaꞌ esis sandaꞌiafana. \v 25 Eaꞌ sehafel sawis andeꞌ, Jisas nikilaꞌas nawis nomon nahapila lagel akwaꞌunai nafelaꞌw kohafel amboꞌokw wapotiꞌ. \v 26 Eaꞌ basefa nemataꞌw akwama mafeꞌagon hiꞌalagon. \s1 Jisas nagiambama amam biam naep maseꞌami \p \v 27 Jisas nakwaha wambel anama nafeꞌ etin, nati amam biam naep maseꞌami magiꞌmana mofalana mehip maꞌi, “Ineꞌ akunamana Deviti, niti afaꞌ uwahipifa!” \p \v 28 Eaꞌ Jisas nafeꞌ nawis anota ipat nomon, eaꞌ, amama mafiꞌmai anan nahaliꞌam naꞌi, “Ipeꞌ pembaleꞌefa aeꞌ laꞌifiwei ma endaꞌepa boꞌwepa?” \p Eaꞌ amam maꞌi, “Aꞌe, Dembinai afaꞌinai.” \p \v 29 Eaꞌ nasa lagofa naep amamumi naꞌi, “Aeꞌ egawepa, ipeꞌ paꞌi aeꞌ laꞌifiwei. Naꞌama aeꞌ endaꞌ naep ipeꞌimi amboꞌom wapotiꞌ mondahama pembaleꞌefa aeꞌ.” \p \v 30 Eaꞌ deiꞌ naep amamumi amboꞌom matologon andeandeꞌ. Naꞌama Jisas naꞌipam basef laꞌifimi naꞌi, “Ipeꞌ ina pefeꞌ piꞌipa enis amam nematawa ma andaꞌepa boꞌwepa, owaꞌ.” \p \v 31 Eaꞌ amam mafeꞌ mawalapa basef maꞌipa amam nematawa hiesi maꞌi Jisas nandaꞌ naep amamumi boꞌom. Eaꞌ basef amama mafeꞌagon hiꞌalagon. \s1 Jisas nagiambama anona aman malogel naseꞌanai amboꞌona \p \v 32 Amam amama naep maseꞌami mafeꞌ etin, esis sofaꞌi anona aman malogel naseꞌanai. Anan ambal aonai nandaꞌana, naꞌama ina noga naꞌi basef, owaꞌ. Eaꞌ sofaꞌana nafiꞌmai Jisas. \v 33 Jisas natofa ambal anama aonai. Naꞌama deiꞌ aman anama naꞌi andeandeꞌ. Eaꞌ amam nematawa hiesi ukup matamea ma aman anama saꞌi, “Fowaꞌ apeꞌ Israel ina mati anom amamaga amama, owaꞌetin.” \p \v 34 \x * \xo 9:34 \xt Mt 12:24; Mk 3:22; Lu 11:15\x*Eaꞌ amam Farisi dambami esis Judai mambasoꞌam maꞌi, “Anan natofa ambagof awami ma pepel anan dembinai ma ambagof awami amama.” \s1 Jisas naꞌi uwahipis amam nematawa hiesi \p \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Mt 4:23; Mk 1:39\x*Maol Jisas nandaꞌanai nape naꞌama. Anan nohafel nafeꞌ wambel hiagoma naꞌipasa basef buꞌwami Godi. Nafeꞌ nawis ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi naꞌipasa siowis kingdom heveni. Anan nagiambama amam nematawa hiesi awes hianai naninani nandaꞌasi sataga boꞌwes wapotiꞌ. \v 36 \x * \xo 9:36 \xt Mt 14:14; Nam 27:17; 1 Kin 22:17; Esi 34:5\x*Eaꞌ nati amam nematawa hiesi uwahipis esis ukup mololas sape umbamahas kwapeteꞌ. Ina anona aman nape numafias, owaꞌ. Esis sape siꞌi sipsip owaꞌ enin epen nimafias. Eaꞌ nati esis uwahipis. \v 37 \x * \xo 9:37 \xt Sek 10:2; Mk 6:34; Lu 10:2\x*Eaꞌ naꞌipa alupisi ananisi anom basef naꞌi, “Ipeꞌ piti aof hianai gwaꞌaimi hiami maof eaꞌ. Eaꞌ epes sandaꞌ maoli owaꞌ hiase, kwawieꞌis. \v 38 Ipeꞌ pihaliꞌ Dembinai ofagonama aofi. Pihaliꞌana ma nosapaꞌ epes hiesi sefeꞌ sondaꞌ maola sola gwaꞌaimi ananimi sembeꞌam etifigin.” \c 10 \s1 Amam Aposel 12-peleim Jisasi agof amamumi amama \r (Mk 3:13-19; Lu 6:12-16) \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Mk 6:7; Lu 9:1\x*Eaꞌ Jisas nofalai alupumi 12-peleim ananimi mafiꞌmai anan naseꞌam agof luꞌwami nandaꞌam mataga laꞌifima meatofa ambagof awami eaꞌ mondaꞌ hiesi awes hianai naninani nandaꞌasi sataga boꞌwes. \p \v 2 Amam amama Aposel 12-peleim Jisasi, agof amamumi amama. Naliꞌi Saimon agel waꞌana Pita, owalomana ananinai Andru. Eaꞌ Jems Sebedi nogalomana naloma owalomana Jon, \v 3 eaꞌ Filip naloma Bartolomyu, Tomas naloma aeꞌ Matyu andaꞌ basef amaeꞌ efaꞌasa takis. Eaꞌ Jems Alfius nogalomana, Tadius, \v 4 eaꞌ Saimon anan epes hiesi Seloti.\f + \fr 10:4 \ft Amam Selot anona wambota sandaiwaꞌma esis Rom sumafi esis Juda. Anom nimeguf amam Selot mapaꞌ maloma esis Rom.\f* Eaꞌ aman anama Judas nawalapa Jisasa amam naumbih ananimi. \s1 Jisas naseꞌama maol Aposel ananimi 12-peleim \r (Mk 6:7-13; Lu 9:1-5) \p \v 5 Jisas nasapaꞌ amam amama 12-peleim mafeꞌ, naseꞌama basef amam naꞌi, “Ipeꞌ ina pefeꞌma epes isima owaꞌ sogawa Godi, owaꞌ. Eaꞌ ina pefeꞌ piwis anona wambel etap esis Samariainai, owaꞌ. \v 6 Ipeꞌ pefeꞌ ma esis epes hiesi Israel etisi sape siꞌi sipsip higilalam. \v 7 Pefeꞌ pewalapa basef naꞌama piꞌi, ‘Nemaf buꞌunai nafiꞌi felefeleꞌ eaꞌ ma ipeꞌ piowis kingdom heveni.’ \v 8 Ipeꞌ pendaꞌ awesisi boꞌwes pefala sagaꞌi sope namis wapotiꞌ, pendaꞌ isima awes aonai nandaꞌ alop asasinai nambuꞌwi sotaga boꞌwes. Eaꞌ petofa ambagof awami mapeisi. Pepel Godi ipeꞌ pefaꞌanai, anama ipeꞌ pefaꞌana etin, ina patalana otamba, owaꞌ. Eaꞌ naꞌama etin ipeꞌ peseꞌasana etin esis ina sotaloma ipeꞌ, owaꞌetin. \p \v 9 Ipeꞌ ina peloꞌ otamba gol silva moloma kapa poket isalef ipeꞌimi, owaꞌ. \v 10 Ipeꞌ ina pefaꞌ roksak o siaogw biam atom, o su moloma bandefah pandaheꞌamon pafiꞌiami, owaꞌ. Deiꞌ main, epes sandaꞌ maoli, andeandeꞌma sofaꞌ gwaꞌaimi asasimi. \p \v 11 Iꞌi ipeꞌ pefeꞌ piowis anona wambel, ataꞌ petologon pegawagon andeandeꞌ. Aman wambel anamainai emi egafuna buꞌunai nieꞌi awima ipeꞌ, pepe peloma anan atona pefeꞌ ma nemaf anama pekwaha wambel anama pefeꞌ. \p \v 12 Nemaf anama ipeꞌ pefeꞌ piowis anona ipat, piꞌipa esis amam nematawa sape ipat anama piꞌi, ‘Ipeꞌ pepe opalef awanem.’ \v 13 Iꞌi enis sape ipat anama buꞌwasi sendaꞌmepa waf sieꞌi aꞌe ma ipeꞌ, nambimb basef ipeꞌimi opalef awanemami mopomas. Iꞌi owaꞌ, hapaimi, basef amama buꞌwami motanimani mopomepa laꞌelaꞌef. \v 14 Iꞌi enin epen nendaiwaꞌma neaseꞌepa opafa nefaꞌepa pefeꞌ piowis ipat ananinai ma nindaiwaꞌ ma neameꞌ basef ipeꞌimi, pehafel pekwaha ipat anama o taun anama eaꞌ pindilamam nombol sopof mail boꞌwagah ipeꞌimi, ma sitilipa sogawa waf aonai asasinai ofagena asasinai atona. \p \v 15 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, nemaf anama luꞌunai anona nemaf God nowaloga epesanai, niti esis fowaꞌ gani sape Sodom Gomora uwahipis andeandeꞌ. Eaꞌ epes isima wambel anamaisi ina niti uwahipis, owaꞌ. Nimanimi awami endilisi anona nemaf motagamas.” \s1 Jisas naꞌipasa nimanimi nambimb meataga \p \v 16 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pemeꞌ, aeꞌ esapaꞌepa pefeꞌ siꞌi sipsip pefeꞌ laꞌafena nombagw wandafumi aolupumi. Naꞌama ipeꞌ ukup mondandaꞌ andeandeꞌ pefeꞌ pila gawa siꞌi iguf mafeꞌ. Eaꞌ pila waf buꞌunai siꞌi anona amil maꞌunai, ipeꞌ ina ukup mope aoma pendaꞌ waf aonai, owaꞌ. \v 17 Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌma anom amam. Anona nemaf sondaꞌ kotimipa ma amam dambami Juda eaꞌ sehepa nomon ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi. \v 18 Amam mogawa ipeꞌ pandaꞌ maol aeꞌanai eaꞌ mondaiwaꞌmepa, eaꞌ mofaꞌepa pefeꞌ pitu naep kinga gavman dambami ma peawalapa basef aeꞌami buꞌwami ma amam moloma esis amam nematawa ina sogawa Godi piꞌipasam. \v 19 Nemaf anama esis sowalapepa ma basef, ipeꞌ ina umbamehepa piꞌi, ‘Nambimb apeꞌ mogwa basef miꞌiam miꞌimama?’ Owaꞌ. Nogota anama atona God nihiꞌambepa maim basef ipeꞌ pewalapam piꞌiam. \v 20 Amama ina ipeꞌ etipa piꞌiam, owaꞌ. Ambal Buꞌunai Ahalomepa Godi atona nowalapa basefa malogof ipeꞌimi. \p \v 21 Nemaf anama esis hiesi sahin owan sondaꞌ basefa enis sohas sogaꞌ. Eaꞌ ahapas sondaꞌam naꞌama etina esis nogamas batawiamas asasisi. Eaꞌ nogamas batawisas wapotiꞌ sondaꞌ masa basefa mamasas asasisi enis sohas sogaꞌ. \v 22 Anona nemaf epes hiesi wambel hiagoma siti ipeꞌ pila basef aeꞌami, eaꞌ opalef aoma ipeꞌ endilisi. Eaꞌ emi egafis sembaleꞌefa Aeꞌ laꞌifis situma seatagama nemaf akutainai, anona nemaf God nefaꞌas sotanimani. \v 23 Iꞌi esis sape anona taun sondaꞌ waf aonaima ipeꞌ, pefaꞌ pefeꞌ anona wambel. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, aeꞌ ataga epen endillisiwei. Ipeꞌ ina pefeꞌ pembefa maol aeꞌanai wambel anama Israeli hiagoma, ataꞌ owaꞌ, ipeꞌ piti aeꞌ iefiꞌi. \p \v 24 Epes sandaꞌ skul etin ina sape dambes sikilaꞌ tisa asasinai, owaꞌ. Eaꞌ epen inima agel aꞌan nandaꞌ maol etini enin ina nape ilifa dembinai ananinai, owaꞌ. \v 25 Iꞌi esis sandaꞌ skuli sope naꞌama etin siꞌi tisa asasinai, esis ukup miꞌi andeandeꞌ. Eaꞌ iꞌi enin epen agel aꞌan nandaꞌ maol etini nepe siꞌi dembinai ananinai, isima wapotiꞌ andeandeꞌ. Aeꞌ Dembiwei Ahalomepa ma wambota aeꞌanai esis saꞌi basef awami ma agel aeꞌanai saꞌi aeꞌ Belsebul.\f + \fr 10:25 \ft Belsebul anona god esis Kenan saꞌi anan dembinai ma god basoꞌamunai hianai. Eaꞌ amam Juda mandaiwaꞌma Jisas maseꞌana agel anama. Eaꞌ mofalana maꞌi anan aman aonai Satan wapotiꞌ. Niti Matyu 12:24.\f* Naꞌama anona nemaf esis siꞌipipa sondaꞌmepa agof awami endilisi mikilaꞌ agel Belsebul sandaꞌmeana aeꞌ. \s1 Epes umbamohasa God atona \r (Lu 12:2-7) \p \v 26 \x * \xo 10:26 \xt Mk 4:22; Lu 8:17\x*Naꞌama ipeꞌ ina umbamehepa ma amam, owaꞌ. Amamaga hiami mape mandambahiꞌi anona nemaf motaga alihim hiesi sotolom sogawam. Eaꞌ amamaga hiami ataꞌ sambahoꞌam mapani anona nemaf motaga mondawalap, hiesi sogawam. \v 27 Basef amaeꞌ ambaheꞌam owamb aꞌipa ipeꞌ etipami, amama pewalapam piꞌiam alip. Eaꞌ basef pameꞌam saꞌiam soꞌusoꞌumbili, amama petoma ifagw ilif pewalapam piꞌiama amam nematawa someꞌam. \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Je 4:12\x*Ipeꞌ ina umbamehepama esis soha alop atona neagaꞌi, eaꞌ anona nemaf esis ina laꞌifisa soha ambagof ipeꞌmi, owaꞌ. Eaꞌ ipeꞌ umbamehepama aman anama laꞌifinai ma noha alop siꞌina noloma ambagof ipeꞌimi ma wambel aonai hel. \p \v 29 Ipeꞌ pegawa epes satala amiguf saꞌumi biam ma moni owap waꞌanai atotona. Eaꞌ Ahalomepa ipeꞌinai ina nati anona amil atotona nowai etin, owaꞌ. Numafiam andeandeꞌ. \v 30 Eaꞌ neambam auf malo balagah ipeꞌimi dendeꞌ hiꞌalam. \v 31 \x * \xo 10:31 \xt Mt 6:26; 12:12\x*Naꞌama ipeꞌ ina umbamehepa. Anan okom napoma ipeꞌ pikilaꞌ amiguf hiami amama.” \s1 Waf apeꞌ mowalapa agel Jisasi alihina \r (Lu 12:8-9) \p \v 32 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Emi egafis sowalapa agel aeꞌanai ma amam nematawa hiesi, anona nemaf aeꞌ wapotiꞌ ewalapa agof epes isima ma naep Ahalome Godi gani heven. \v 33 \x * \xo 10:33 \xt Mk 8:38; Lu 9:26; 2 Ti 2:12\x*Eaꞌ emi egafis sowaꞌ alafuga aeꞌ sindaiwaꞌme ma owaꞌ sowalape siꞌipas naep amam nematawai, naꞌama etin anona nemaf aeꞌ wapotiꞌ ewaꞌ alafugahas ma naep Ahalome Godi gani ilif heven.” \s1 Jisas nafiꞌi ma nondaꞌ wandaf netaga ma apeꞌ \r (Lu 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 Eaꞌ Jisas naꞌi anom basef wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ ina piꞌi aeꞌ afiꞌi etap anaeꞌ ma eakolasa ipeꞌ peape opalef awanem, owaꞌ. Aeꞌ efaꞌi bainat hiꞌelinai afiꞌi ma nambimb enis epes sohafel sepaꞌ sealoma enis. \v 35 Aeꞌ afiꞌi ma endaꞌ waf anama lopaꞌ fitapanai neataga, siꞌi basef maꞌiam maꞌi, \q1 ‘Anona nemaf anona aman noloma ahalomana ananinai mondawaloga biefim, eaꞌ anoꞌw nemataꞌw koloma mamaꞌwakw ondawaloga biefiwa, eaꞌ mefiꞌmaꞌw akwoꞌukwi koloma maꞌmakw kwandagiꞌmokwi ondawaloga biefiwa. \q1 \v 36 Eaꞌ esis sape ipat atotona nambimb esis wambota aman anama sondawaloga seataga naumbih.’ \p \v 37 Emi egafis ukup maimaila ahapas mamasas asasisi etis ma owaꞌ ukup mimila aeꞌ, epes isima ina setaga alupisi aeꞌasi endilisi, owaꞌ. Eaꞌ emi egafis ukup asasimi mohafel mimila awasi asasisi, ma owaꞌ ukup mimila aeꞌ, isima ina setaga alupisi aeꞌsi, owaꞌ. \v 38 Aeꞌ efaꞌ nimanimi awami andaꞌ maol Godi sehe egaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Emi egafis owaꞌ sendaꞌam naꞌama etin siꞌi aeꞌ ma sieli, epes isima ina laꞌifis setaga alupisi aeꞌasi, owaꞌ. \v 39 Emi egafis ukup mopoma ambagof asasimi atom siꞌi sihapilam tatalaꞌim sigiambama ambagof asasimi, anona nemaf ambagof asasimi higililam. Eaꞌ emi egafis ukup mopoma aeꞌ ma sesambala ambagof asasimi etap anaeꞌ, anona nemaf God nofaꞌ ambagof asasimi sotanimani sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \s1 Jisas naꞌipa epes ananisi ma anona nemaf seafaꞌ amamaga buꞌwami \r (Mk 9:41) \p \v 40 Emi egafis seseꞌepa opalefa sieꞌi ipeꞌ aeꞌipai, esis saseꞌe opalef aeꞌ wapotiꞌ. Eaꞌ emi egafis saseꞌe opalefa aeꞌ, esis saseꞌana opalef God nasapaꞌe afiꞌi. \v 41 Eaꞌ emi egafis sieti anona aman profeta sieꞌi, ‘Aman anama profet nandaꞌ maol Godi. Apeꞌ moseꞌana opalef migiambamana,’ epes isima anona nemaf sefaꞌ amamaga buꞌwami siꞌi profet anama nefaꞌami. Eaꞌ emi egafis sieti anona aman buꞌunai nifiꞌi ma esis sieꞌi, ‘Apeꞌ maꞌi anan aman buꞌunai. Eaꞌ migiambamana meseꞌana opalef.’ Epes isima anona nemaf sefaꞌ amamaga buꞌwami siꞌi aman anama buꞌunai neafaꞌami. \v 42 Iꞌi emi egafis sieti enis epes falafisi wafisi o agufisi ma esis sietilis ukup mimila epes isima Jisasi sigiambamas seseꞌasa embel maim, aeꞌ aꞌipipa endilisi, anona nemaf epes isima sefaꞌ amamaga asasimi buꞌwami ina higililam, owaꞌ.” \c 11 \s1 Jon nasapaꞌ alupumi maila basef ananimi mafeꞌma Jisas \r (Lu 7:18-35) \p \v 1 Jisas naꞌipama basef amama alupumi ananimi 12-peleim ma hiꞌalam, nohafel nakwaha wambel anama nafeꞌ taun wambel hiagoma etap hiagoma Galili nawalipa amam nematawa hiesi naꞌipasa basef Godi. \v 2 Jon napisiꞌas embeli nape nandaꞌ kalabus, eaꞌ nameꞌ basefa maol hianai Krais nandaꞌanai. Eaꞌ deiꞌ Jon nasapaꞌ anom alupumi ananimi mafeꞌma Krais. \v 3 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ aman maꞌwina nafiꞌi eaꞌ, o ataꞌ mope mohafa anona?” \p \v 4 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ pitanima pefeꞌ piꞌipa Jona amamaga amama deiꞌ patolomi pamiꞌami. \v 5 Isima naep maseꞌasi asati wapotiꞌ, boꞌwagah awamisi safeꞌ andeandeꞌ, awes aonai nandaꞌ alop asasinai nambuꞌwi amboꞌwes, aligah maseꞌasi sameꞌ basef andeandeꞌ, sagaꞌi sotanima sohafel wapotiꞌ eaꞌ kwahusi sameꞌ basef buꞌwami Godi. \v 6 Emi egafis ukup etifim sombaleꞌefa aeꞌ, isima sandanifel endilisi.” \p \v 7 Eaꞌ alupumi amama Joni mafeꞌ etin, Jisas naꞌipa esis amam nematawa hiesi ma Jon naꞌi, “Fowaꞌ ipeꞌ pafeꞌ anona etap fatauguma wafiguma, pafeꞌ pati main? Pafeꞌma pati anona aman ina nembaleꞌef andeandeꞌi siꞌi anona elifita uf nefaꞌana nondaꞌ felifal nalimbi? Owaꞌetin. \v 8 Pafeꞌ pati main? Pafeꞌ pati anona aman nala luwaguf buꞌwami atumi? Owaꞌetin. Epes isima sala luwaguf buꞌwami atom esis sape ifagw buꞌwami king dambami atom mapeimi. \v 9 Deiꞌ ipeꞌ pafeꞌ pati main? Pafeꞌ pati anona aman profet? Aeꞌ aꞌipipa, anan profet dembinai nikilaꞌ profet hiami hiꞌalam. \v 10 Aman anama eaꞌ maꞌuna anan atona siꞌi basef mape Baibeli naꞌiam. God fowaꞌ gani naꞌipa Jisas naꞌi, \q1 ‘Ineꞌ nemeꞌ, anona nemaf aeꞌ esapaꞌ anona aman nofaꞌ basef aeꞌami niliꞌ nefeꞌ nendondombamena eaf ineꞌinai.’ \p \v 11 Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Aman anama Jon napisiꞌas embeli nikilaꞌ amam hiami ma etap anaeꞌ. Eaꞌ emi egafis deiꞌ siowis kingdom heveni, epes isima dembesi sikilaꞌ Jon. Iꞌi epes isima agof aꞌasi ma kingdom heveni, esis wapotiꞌ deiꞌ sape dembesi sikilaꞌana. \v 12 Nogota anama fowaꞌ Jon napisiꞌas embel eaꞌ nafiꞌi nagata deiꞌ, anom amam laꞌifimi maꞌi mohambombaga waf epes siowis kingdom heveni. Eaꞌ anom amam laꞌifimi deiꞌ mawis mape kingdom anama heveni. \v 13 Amam mawalipasa basefa miꞌuli Godi maloma basef amam profeti mawalipasam mape mafiꞌi mataga nogota Jon nataganai. \v 14 Iꞌi ipeꞌ piꞌi aꞌe ma pembaleꞌefa basef amamumi, deiꞌ pegawa Jon anan siꞌi Elaija, aman anama fowaꞌ amam profet maꞌi niefiꞌi. \v 15 Ipeꞌ emi egafipa aligah magalipei, pemeꞌ basef amama andeandeꞌ. \p \v 16 Aeꞌ indilaꞌwifa ipeꞌ amam nematawa deiꞌ pape etap anaeꞌi iꞌimama? Ipeꞌ pape siꞌi awasi sandatama etifigin sapoma sofala enis awasi saꞌi, \q1 \v 17 ‘Apeꞌ mandani mufapula batagwa ipeꞌ, eaꞌ ipeꞌ ina palemb. Apeꞌ mandaꞌ awalef malef matamea, eaꞌ ipeꞌ ina palef.’ \p Ipeꞌ epes deiꞌ pape etap anaeꞌ patotopaꞌ basef siꞌi awasi isima owaꞌ sealemb selef seatasea, \p \v 18 Aman anama Jon napisiꞌas embeli nafiꞌi ina naꞌ gwaꞌaimi embel wainim, owaꞌ. Eaꞌ paꞌi ambal aonai napeina. \v 19 Aeꞌ ataga epen endillisiwei afiꞌi aꞌ gwaꞌaimi maloma embel wain, eaꞌ patolowe paꞌi, ‘Piti aman anama naꞌ gwaꞌaimi hiami naꞌ embel wain hianai endilisi. Anan alupunai ma amam mefaꞌ takisi maloma amam mandaꞌ waf aonai!’ \p Gawa anama gawa buꞌunai Godi sondaꞌ waf buꞌunai. Epes isima saꞌi naꞌama, eaꞌ opeh Godi mihiꞌambas gawa Ananinai buꞌunai endilisi.” \s1 Jisas naꞌi esis wambel hiagoma uwahipis, esis ina samboma opalefa God, owaꞌ. \r (Lu 10:13-15) \p \v 20 Wambel hiagoma taun fowaꞌ Jisas naliꞌ nafeꞌ nandaꞌ ikwaf naninani laꞌifinai esis satolom sogawam eaꞌ esis ina samboma opalef safeꞌma God, owaꞌ. Naꞌama deiꞌ Jisas okom numbutina \v 21 naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ati ipeꞌ Korasinipei paloma Betsaidaipei uwahipipa endilisi. Nimanimi awami anona nemaf meatagamepa. Epes isima fowaꞌ gani sandaꞌ waf aonai sape wambel biefim Tair naloma Saidon ina sati ikwaf laꞌifinai naninani siꞌi deiꞌ andaꞌana wambel ipeꞌinai, owaꞌ. Iꞌi esis seatolom, fowaꞌ sowahoꞌam begah pepeꞌagatami siꞌi luwaguf tol sope nif agambeh. Ama sihiꞌamba enis epes esis eaꞌ samboma opalef endilisi safeꞌma God. Owaꞌetin. \v 22 Endilisi aeꞌ aꞌipipa. Anona nemaf God nowaloga esis amam nematawa hiesi, anama nimanimi Tairi soloma Saidoni amama ina luꞌum endilisi siꞌi nimanimi anona nemaf meatagamipei, owaꞌetin. Anona nemaf anan nieti esis uwahipis eaꞌ ipeꞌ owaꞌ. \v 23 Eaꞌ ipeꞌ Kaperneam, anona nemaf esis sefala agof ipeꞌimi molata ilif? Owaꞌetin. God nokwahipa pefeꞌ wambel aonai hel. Iꞌi fowaꞌ gani anona aman nondaꞌ anona pepel laꞌifinai wambel anama Sodom siꞌi andaꞌana wambel ipeꞌinai, epes isima Sodom sope etin. Owaꞌetin. Sagaꞌ hiꞌalas. \v 24 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, nemaf anama luꞌunai God nowaloga epesanai, niti esis fowaꞌ sape Sodomi uwahipis. Eaꞌ ipeꞌ anan ina niti uwahipipa, owaꞌ. Ipeꞌ pefaꞌ nimanimi luꞌwami awami endilisi.” \s1 Jisas naꞌi, “Ipeꞌ pifiꞌmai aeꞌ pepoma nomaꞌw.” \r (Lu 10:21-22) \p \v 25 Nemaf anama Jisas naꞌiam naꞌama naꞌi, “Ahalome, ineꞌ Dembinai ma ilif etapi. Ineꞌ nambahoꞌ amamaga amama ma esis epes gawaisi sofaꞌ gawa luꞌunai, eaꞌ nambomam nihiꞌambasam epes isima gawa aꞌasi falafisi isima sape siꞌi awasi. \v 26 Aꞌe Ahalome okom ineꞌinai naꞌi eaꞌ anama atona. \v 27 Ahalome aeꞌanai nandaꞌ amamaga hiami hiꞌalam mape lagel aeꞌanai. Ina enin epen negawa aeꞌ Nogalomana Godi, owaꞌetin. Anan atona nogawe. Eaꞌ owaꞌ enin epen negawa Ahalome, owaꞌetin. Aeꞌ Nogalomana ananiwei atowe egawana. Eaꞌ emi egafis ihiꞌambasa Ahalomei, isima wapotiꞌ esis etis sogawana. \p \v 28 Ipeꞌ epes pandaꞌ maol numaꞌunai nomaꞌw nahipei ipeꞌ hipei ipeꞌ pifiꞌmai aeꞌ, endaꞌepa pepoma nomaꞌw. \v 29 Pemeꞌ basef aeꞌami pilam pendaꞌ waf aeꞌanai. Waf anama siꞌi anona lawag aeꞌ aseꞌepana pewandefana ekaguf ipeꞌimi. Eaꞌ pelafa gawa aeꞌanai ma pegawa aeꞌ. Deiꞌ main? Aeꞌ andaꞌ waf saꞌumbilinai ma epes, aeꞌ ina afela agel aeꞌanai atona, owaꞌ. Ipeꞌ pifiꞌmai aeꞌ ma nambimb pepoma nomaꞌwa ambagof ipeꞌimi. \v 30 Deiꞌ main? Maol aeꞌ eseꞌepana pefaꞌanai, anama ina amamaga nimanimi, owaꞌ. Maol anama andepenai buꞌunai endilisi ma niegiambama ipeꞌ epes hipei.” \c 12 \s1 Jisas atona Dembinai ma nemaf anama sapoma nomaꞌwanai Sabat \r (Mk 2:23-28; Lu 6:1-5) \p \v 1 Anona nemaf esis Juda sapoma nomaꞌwanai Sabat, Jisas nafeꞌ anagon, nataga anona aof sawa witanai eaꞌ nawis. Eaꞌ alupumi ananimi mafeꞌ malomana nolomaham magi anom wit maufi magwaꞌam. \v 2 Eaꞌ amam Farisi mati waf anama alupumi Jisasi mandaꞌanai eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ niti waf anama alupumi ineꞌimi mandaꞌanai. Amam mosombala miꞌuli ma nemaf anama Sabat mapoma nomaꞌwanai. Deiꞌ maina amam mandaꞌam naꞌama?” \p \v 3 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pegawa basef amama eaꞌ ma waf fowaꞌ gani dembinai king Devit nandaꞌanai. Nemaf anama Devit naloma alupumi ananimi nolomaham. \v 4 Anan nawis ipat luꞌunai Godi nomon naꞌ bret anama amam pris mondolali masoꞌ Godanai. Eaꞌ anan naꞌana nasoꞌ alupumi ananimi wapotiꞌ maꞌana etin. Eaꞌ miꞌuli apeꞌinai naꞌi amam pris atom meaꞌana. Enis epes owaꞌ. Anan ina naila miꞌuli anama, owaꞌ. \v 5 Ipeꞌ patalifa basef amama mape buk miꞌuli Godi eaꞌ ma amam pris mandaꞌ maol ipat luꞌunai Godi nomon nemaf anama Sabat. Basef amama ma nemaf sapoma nomaꞌwanai amam ina magiꞌam, owaꞌ. Mumbisilaꞌam mawala miꞌuli anama. Eaꞌ amam ina mandaꞌ waf aonai, owaꞌ. \v 6 Aeꞌ deiꞌ aꞌipipa, enin epen deiꞌ nape naꞌae enin nikilaꞌ ipat luꞌunai Godi. \v 7 Basef mail buk Baibel fowaꞌ amam mandaꞌami maꞌiam naꞌama maꞌi, God naꞌi, ‘Aeꞌ ina okom naꞌi bulmakau mafis pindalalima aeꞌami, owaꞌ. Aeꞌ okom naꞌi ipeꞌ piti sahin owan ipeꞌisi uwahipis.’ \p Iꞌi ipeꞌ pegawa basef amama Godi ofagema, ipeꞌ ina pewaloga epes isima owaꞌ sondaꞌ anona waf aonai, piꞌi awasi. Owaꞌetin. Ipeꞌ owaꞌ pegawami. \v 8 Deiꞌ main, aeꞌ ataga epen endilisiwei, aeꞌ atowe ape Dembiwei ma nemaf anama Sabata iꞌipipa maina maol andeandeꞌma pila basef pendaꞌana nemaf anama.” \s1 Jisas nandaꞌ aman lagel aonainai boꞌona nemaf anama sapoma nomaꞌwanai \r (Mk 3:1-6; Lu 6:6-11) \p \v 9 Jisas nohafel nakwaha aof anama nafeꞌ nawis anona ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai. \v 10 Eaꞌ nati anona aman lagel aonainai nape ipat anama. Waꞌana nagaꞌ dindigina nailana. Anom amam maꞌi mogolopa anona eafa meambasoꞌma Jisasa anom basef basoꞌmaimi ma mondaꞌmana basef. \p Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Afaꞌ andeandeꞌma wigiambama enis epes awesisi ma nemaf anaeꞌ sapoma nomaꞌwanai, o owaꞌ?” \p \v 11 Eaꞌ Jisas nagwamam basef naꞌipam naꞌi, “Iꞌi anona aman ipeꞌinai sipsip ananinai nefeꞌ newala nepe anona nowaga lounai nemaf anama Sabat sapoma nomaꞌwanai, ipeꞌ pafeꞌ pagianai. \v 12 Waf anama buꞌunai. Eaꞌ epes sikilaꞌ sipsip endilisi. Eaꞌ naꞌama etin apeꞌ mondaꞌ waf buꞌunai migiambama epes nemaf anama mapoma nomaꞌwanai.” \p \v 13 Eaꞌ Jisas naꞌipa aman anama lagel aonainai naꞌi, “Dowa lagel ineꞌinai usiꞌina.” \p Eaꞌ aman nando lagel ananinai nataga boꞌona wapotiꞌ, siꞌi waꞌana. \v 14 Eaꞌ amam dambami Farisi mohafel mawis andeꞌ munduwaꞌanima maꞌi basef mandameꞌmama moha Jisas neagaꞌ. \s1 God nandandepa Jisasa neandaꞌ maol ananinai \p \v 15 Jisas nogawa amam maꞌi mohana neagaꞌ. Eaꞌ nakwaha wambel anama nafeꞌ eaꞌ hiesi sailana safeꞌ, nandaꞌ isima awes nandaꞌasi sataga boꞌwes. \v 16 \x * \xo 12:16 \xt Mt 8:4; Mk 3:12\x*Eaꞌ naꞌipas mehip naꞌi esis ina sowalapa anan siꞌiana alihina, owaꞌ. \v 17 \x * \xo 12:17 \xt Ais 42:1-4\x*Anan naꞌipas naꞌama etin siꞌi anom basef God fowaꞌ naꞌipa profet Aisaiai. Basef amama mataga endilisi maꞌiam naꞌama maꞌi, \q1 \v 18 \x * \xo 12:18 \xt Mt 3:17\x*“Piti aman anama nandaꞌ maola aeꞌi, aeꞌ andandepana eaꞌ. Nomonas aeꞌami maimailana endilisi, okom aeꞌanai eaꞌ boꞌoma anan. Aeꞌ nambimb eseꞌana Ambal Buꞌunai Aeꞌanai nuwalipasa basef aeꞌami ma neawaloga epes hiesi owaꞌ seagawa aeꞌi ma waf buꞌunai usiꞌinai. \q1 \v 19 Aman anama ina nondaꞌ megah mahas ninifalis niꞌipas diga luꞌunai, owaꞌ. Esis ina someꞌ malogel ananinai noga nieꞌi eaf luꞌunai, owaꞌ. \q1 \v 20 Anona elifita saꞌunai nondolaꞌi anama anan ina nowalona, owaꞌetin. Eaꞌ anona lam fandona saꞌosaꞌombel, anama anan ina nehefana nogaꞌ, owaꞌ. Anan nope nondaꞌ maol laꞌelaꞌef nefeꞌ nefeꞌ neatagama nemaf anama nondaꞌ waf buꞌunai nikilaꞌ endilisi waf aonai ma neawala. \q1 \v 21 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi owaꞌ seagawa aeꞌi sila basef ananimi sope sohafana ma niegiambamas.” \s1 Esis saꞌi Jisas nandaꞌ maol naloma Belsebul, dembinai ma ambagof awami \r (Mk 3:20-30; Lu 11:14-23; 12:10) \p \v 22 \x * \xo 12:22 \xt Mt 9:32-33\x*Nemaf anama esis sofaꞌai anona aman ambal aonai nawisanai safiꞌmai Jisas. Naep maseꞌana malogel ananinai naseꞌana, eaꞌ Jisas nandaꞌana boꞌona, naꞌi andeandeꞌ naep mati natologon nafeꞌ andeandeꞌ. \v 23 Eaꞌ amam nematawa hiesi gegelalasis kwapeteꞌas saꞌi, “Aman anama anan Devit akunamana?”\f + \fr 12:23 \ft Esis Juda saꞌi agel anama Devit akunamana agel waꞌana ma Krais, God nandandepana nosapaꞌana neafiꞌi.\f* \p \v 24 \x * \xo 12:24 \xt Mt 9:34; 10:35\x*Eaꞌ amam Farisi mameꞌ amama mambasoꞌam maꞌi, “Anan natofa ambagof awami ma pepel anan dembinai ma ambagof awami agilinama Belsebul anan atona.” \p \v 25 Eaꞌ Jisas nogawa ukup amamumi naꞌipam naꞌi, “Iꞌi enis epes hiesi sape etap hiagoma anona kantri sondawaloga biefisa sopaꞌ, ina nambimb laꞌifis, owaꞌ. Iꞌi enis epes wambota atotona sondawaloga biefisa sopaꞌ, esis nambimb ina laꞌifisa seapaꞌ, owaꞌ. \v 26 Iꞌi wambota Satani sondawaloga biefis seapaꞌ, nambimb wambota ananinai laꞌifis siꞌimama? Owaꞌ. \v 27 Iꞌi endilisi aeꞌ atofa ambagof awami ma pepel Belsebuli, deiꞌ emi nigiambama epes ipeꞌisi satofam? Owaꞌ. Deiꞌ epes isima ipeꞌisi etis sihiꞌambepa basef ipeꞌimi owaꞌ endilisimi. \v 28 Endilisi, Ambal Buꞌunai Godi nigiambama aeꞌ atofa ambagof amama awami. Eaꞌ deiꞌ ipeꞌ pegawa nemaf anama piowis wambota Godi numafipa deiꞌ natagamepa eaꞌ. \p \v 29 Anom basef wapotiꞌ amama. Enin epen ina laꞌifina nefeꞌ nuwis ipat anona aman laꞌifinai napeinai nondaꞌ wala amamaga ananimi, owaꞌ. Enin ataꞌ niliꞌ nombaloꞌana nowaꞌana tatalaꞌina, anan laꞌifina ma niowis nokolawefa nefaꞌ amamaga maꞌoh ipat aman anama. \p \v 30 Emi egafis owaꞌ alupisi aeꞌasi ma owaꞌ sepe laꞌelaꞌef seloma aeꞌ, esis naumbih aeꞌasi. Emi egafis owaꞌ sekolasa sipsip moloma aeꞌ, esis satofa sipsip mafaꞌ mafeꞌ atona etin deindei. \v 31 Eaꞌ aeꞌ deiꞌ aꞌipipa, anona nemaf God nokwaha waf aonai naninani hianai noloma basef findiwaimi hiami amam nematawa sandaꞌami hiꞌilam. Eaꞌ emi egafis sandaꞌ basef findiwama Ambal Buꞌunai Godi, anona nemaf God ina nokwahomasam, owaꞌ. \v 32 Emi egafis seandaꞌ anom basef awami findiwama aeꞌ ataga epen endilisiwei, nambimb God nokwahomasa awami amama asasimi. Eaꞌ emi egafis sandaꞌ basef findiwama Ambal Buꞌunai Godi, anona nemaf God ina nokwahomasam, owaꞌ. Findiwa aonai laꞌelaꞌef nopais, deiꞌ nogota anaeꞌ nefeꞌ anona nemaf nogota nigiꞌ neatagai wapotiꞌ nope laꞌelaꞌef hihif. \s1 Lawag aonai nail nola suꞌutip awami \r (Lu 6:43-45) \p \v 33 Lawah buꞌwami mail mola gwaꞌaimi buꞌwami. Lawah awami mail mola gwaꞌaimi awami. Deiꞌ main, apeꞌ mati gwaꞌaimi mailami, mogawa lawah buꞌwami awami. \v 34 Ipeꞌ epes aopei siꞌi iguf mahasi, nambimb ipeꞌ laꞌifipa piꞌi basef buꞌwami? Owaꞌetin. Maim basef mape siꞌima opalef epesi, amama atom esis sawalapama malogof asasimi. \v 35 Epes buꞌwasi, esis ukup buꞌwami mapeis eaꞌ sawalapa waf buꞌunai. Eaꞌ epes awasi waf hianai aonai napeis eaꞌ sawalapa waf aonai atona. \p \v 36 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa. Basef hiami amam nematawa saꞌiami, anona nemaf God nohaliꞌasa basef amama eaꞌ nowalogas nemaf anama newaloga epes hiesi anai. \v 37 Basef ipeꞌimi atom anona nemaf God nemeꞌepamam newaloga ipeꞌ niꞌi ipeꞌ epes buꞌwipei. Eaꞌ iꞌi owaꞌ, eaꞌ basef amama ipeꞌimi atom anona nemaf God nemeꞌepamam wapotiꞌ newaloga ipeꞌ niꞌi ipeꞌ epes aopei.” \s1 Enis epes saꞌi siti amamaga pepel Godi \r (Mk 8:12; Lu 11:29-32) \p \v 38 Eaꞌ nemaf anama anom mawalipasa miꞌuli Godi maloma anom Farisi mahaliꞌana maꞌi, “Tisa dembinai, afaꞌ waꞌi ineꞌ nendaꞌ anona ikwaf laꞌifinai siꞌi God nandaꞌanai ma afaꞌ ataꞌ otolona.” \p \v 39 Eaꞌ Jisas nagwamam basef naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ amam nematawa deiꞌ pape etap anaeꞌ pandaꞌ waf aonai pewaꞌ alafugaha God. Deiꞌ maina ipeꞌ paꞌi piti Aeꞌ endaꞌ anona ikwaf laꞌifinai ma ihiꞌambepa pepel Godi? Aeꞌ ina ihiꞌambepa pepel anama ipeꞌ, owaꞌ. Ikwaf anama laꞌifinai fowaꞌ God nihiꞌamba profet Jona atona nambimb ihiꞌambepana ipeꞌ. \v 40 Fowaꞌ gani aman anama Jona aol luꞌunai nowaloꞌana nape opaf nomon nimeguf wanom, owambeh wanom. Eaꞌ naꞌama etina aeꞌ ataga epen endilisiwei nambimb epe nimeguf wanom owambeh wanom etap nomon. \v 41 Nemaf anama God newaloga esis amam nematawa esis epes Ninivaisi sohafel solaꞌ basef motanima milipa ma waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai. Deiꞌ main, esis Ninive sameꞌ basef Godi Jona naꞌipasami eaꞌ samboma opalef safeꞌma God. Eaꞌ deiꞌ anona nikilaꞌ Jona nape naꞌae. \v 42 Anona nemaf God nowaloga epes, nemaf anama anoꞌw nemataꞌw kwin dembeꞌwi kwapani gani waꞌol aon nowalama lambihilifinama kohafel koloma ipeꞌ pape naꞌae kogwamepa basef motanima milipa kwiꞌi ipeꞌ epes aopei. Deiꞌ main, kwin akwama kwapani gani etap nafeꞌ notambela eaꞌ kwafiꞌi kwameꞌ basefa gawa luꞌunai dembinai king Solomon nawalipasanai. Eaꞌ deiꞌ anona nikilaꞌ Solomoni nape naꞌae. \s1 Basefa ambal aonai notanima nafiꞌi nawis enin epen wapotiꞌ \r (Lu 11:24-26) \p \v 43 Nemaf anama anona ambal aonai nakwaha enin epen nawisi nafiꞌi, anan nafeꞌ anama fatauguma nogolopa anagon naꞌi neapoma nomaꞌw. Owaꞌ. Ina nati anagona neape, owaꞌ. \v 44 Eaꞌ naꞌi, ‘Aeꞌ etanima efeꞌ ipat fowaꞌ apeinai.’ Eaꞌ nafiꞌi nati ipat anama sambefana andeandeꞌ sofaloꞌmana nape wafina. \v 45 Eaꞌ notanima nafeꞌ naoꞌwai anom ambagof awami 7-peleim wapotiꞌ mafiꞌi mawis mape ipat anama. Ambagof amama awami endilisi mandaꞌ waf aonai nikilaꞌ waf aonai fowaꞌ naliꞌ nandaꞌanai. Fowaꞌ epen inima nape awen eaꞌ deiꞌ nape awen endilisi nikilaꞌ pe fowaꞌ naliꞌ napeinai. Ipeꞌ amam nematawa deiꞌ pape etap anaeꞌ pandaꞌ waf aonai, anona nemaf pepe awepa naꞌama etin siꞌi epen inima.” \s1 Mamaꞌwana Jisasi kwaloma owapana ananimi \r (Mk 3:31-35; Lu 8:19-21) \p \v 46 Jisas ataꞌ naꞌipasa basef etin esis amam nematawa, mamaꞌwana kwaloma owapana ananimi safiꞌi saitu andeꞌ saꞌi siꞌipana anom basef. \v 47 Eaꞌ anona aman naꞌipa Jisas naꞌi, “Ineꞌ nemeꞌ, mamaꞌwena ineꞌikwi kwaloma anom owapena ineꞌimi safiꞌi saitu andeꞌ saꞌi solomena siꞌi.” \p \v 48 Eaꞌ anan nagwamana basef naꞌipana naꞌi, “Mamaꞌwe owape aeꞌasi emi egafis?” \p \v 49 Eaꞌ nandaꞌ lagel nendelaꞌwifa amam alupumi ananimi naꞌipas naꞌi, “Piti mamaꞌwe kwaloma owape aeꞌasi isima. \v 50 Emi egafis sila okom Ahalome nape heven ilif, ma sila waf ananinai, amama atom siꞌi mamaꞌwe owape henitiame aeꞌasi.” \c 13 \s1 Basef womun etina aman nowaha olelemb gwaꞌaimi aof \r (Mk 4:1-9; Lu 8:4-8) \p \v 1 Nemaf anama atona Jisas nakwaha ipat nawis andeꞌ nafeꞌ nape felefeleꞌma walemb batupaꞌmanai luꞌunai. \v 2 Eaꞌ amam nematawa hiesi safiꞌi salipana sape. Eaꞌ nalata natoma anona bot saꞌunai, esis saitu akata. \v 3 Eaꞌ naꞌipasa basef hiami wamon etini naꞌipas naꞌama naꞌi, “Anona aman nafeꞌ nowaha olelemb witim siꞌi rais anona aof. \v 4 Anan nowahom nafeꞌ, anom mowa eaf safeꞌma eaꞌ amiguf mufiaꞌ mafiꞌi maꞌam. \v 5 Eaꞌ anom mowa otambaiguma etap ina luꞌuna, natoma ilif atogon, ina nowala owin. Eaꞌ mataga mehip. \v 6 Eaꞌ owaf naluwi naham alim masilimb ina mowala etap eaꞌ alim. \v 7 Eaꞌ anom mowala laꞌafena mandelef wandafumi mataga malomam maofenia wit, eaꞌ ina mail mola gwaꞌaimi, owaꞌ. \v 8 Eaꞌ anom mowa mafeꞌ etap buꞌunai eaꞌ mataga malo mail mola gwaꞌaimi. Anom mola 100-peleim, anom mail mola 60-peleim, eaꞌ anom mail mola 30-peleim atom. \v 9 Ipeꞌ aligah magalipei ma pameꞌ basef amama, pemeꞌam andeandeꞌ ukup okokomam.” \s1 Basef ofagema ma Jisas naꞌi basef womun etin \r (Mk 4:10-12; Lu 8:9-10) \p \v 10 Eaꞌ amam alupumi ananimi mafiꞌmai Jisas maꞌipana maꞌi, “Deiꞌ maina ineꞌ naꞌipasa basef esis womun etin?” \p \v 11 Eaꞌ nagwamama basef naꞌi, “God nihiꞌambepa basef ofagema mape mandambahiꞌi ma ipeꞌ piowis kingdom heveni. Eaꞌ epes isima, owaꞌetin. \v 12 Emi egafis sembaleꞌefa basef Godi nambimb God nowatanimasam wapotiꞌ. Eaꞌ isima owaꞌ sembaleꞌami, nambimb basef kwawieꞌim amama esis sombaleꞌefami, God nondalombasam esis sopan etin. \v 13 Basef ofagema ma aeꞌ deiꞌ aꞌi basef wamun etinami ma esis, amama. \q1 ‘Esis sotologon, eaꞌ ina nambimb siti anom amamaga, owaꞌ. Eaꞌ esis someꞌ basef aligah asasimi eaꞌ ina sogawa ofagema, owaꞌ.’ \v 14 Esis sandaꞌam naꞌama ma anom basef fowaꞌimi mandawalap endilisi. Basef amama anona profet Aisaia fowaꞌ God naꞌipanam nandaꞌami maꞌiam naꞌama maꞌi, \q1 ‘Ipeꞌ anona nemaf pegehembeꞌ pemeꞌ basef, eaꞌ ina pegawa ofagema. Ipeꞌ petologon laꞌelaꞌef, eaꞌ ina piti anom amamaga, owaꞌ. \q1 \v 15 Deiꞌ main, ukup amam nematawa isima maseꞌas endilisi, aligah asasimi maseꞌas ukup iwanima seameꞌ basef. Eaꞌ sasopama naep asasimi ma siti amamaga. Iꞌi owaꞌ, semeꞌ basef aligah asasimi ma sogawa basef ofagema ma ukup asasimi. Ama esis somboma opalef sila aeꞌ ma endaꞌas boꞌwes wapotiꞌ. Owaꞌ.’ \p \v 16 Eaꞌ ipeꞌ pandanifel. Deiꞌ main, naep ipeꞌimi eaꞌ mati amamaga, aligah ipeꞌimi mameꞌ basef. \v 17 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, fowaꞌ gani amam profet hiami maloma anom amam mandaꞌ waf buꞌunai maꞌi miti amamaga amama deiꞌ ipeꞌ patulumi, owaꞌ. Ukup amamumi maimailam endilisi ma mameꞌ basef amama ipeꞌ pameꞌami. Owa. Amam ina mameꞌam. \s1 Jisas nawalipama basef ofagema womun etina olelemb gwaꞌaimi \r (Mk 4:13-20; Lu 8:11-15) \p \v 18 Ipeꞌ pemeꞌ basef ofagema amama womun etina aman anama nowaha olelemb gwaꞌaimi aof. \v 19 Basef amama ma epes siowis kingdom heveni mape naꞌama. Olelemb mowa eafi amama siꞌi epes isima sameꞌ basef amama, esis ina okokoma basef, owaꞌ. Eaꞌ Satan nafiꞌi nofaꞌ basef amama God naseꞌasam opalef asasimi nakwahom nafeꞌ. \v 20 Eaꞌ anom mowa mafeꞌ anagon otambaiguma, amama siꞌi enis epes sameꞌ basef Godi sofaꞌam mehip sandanifelamam. \v 21 Isima siꞌi masilimb ina mowala etap owin. Esis sembaleꞌam nogota bandana etin eaꞌ nemanimi matagamas enis amam nematawa sandaiwaꞌma sembaleꞌa basef Godi sandaꞌas findiwas sahas sandaꞌmasa waf aonai eaꞌ sandahagas satanima. \v 22 Anom mowa mandelef wandafumi laꞌafen, amama siꞌi enis epes sameꞌ basef sailam safeꞌ, ukup matamea ma amamaga amama mape etapi ma ukup maimaila moni maim hiami eaꞌ amama mataga maofania basef Godi. Eaꞌ ina sombaleꞌef sandaꞌ waf buꞌunai laꞌifis, owaꞌ. \v 23 Eaꞌ anom mowa etap buꞌunai siꞌi epes isima sameꞌ basef buꞌwami ma ukup asasimi maimailam sogawama sandaꞌ waf buꞌunai. Enis sandaꞌ waf buꞌunai siꞌi olelemb mola 100-peleim, enis siꞌi mola 60-peleim. Eaꞌ enis siꞌi mola 30-peleim atom.” \s1 Basef womun etina otalef awami malo aof \p \v 24 Eaꞌ Jisas naꞌipasa anom basef womun etin wapotiꞌ esis amam nematawa hiesi naꞌi, “Epes siowis kingdom heveni siꞌi anona aman nafeꞌ nowaha olelemb buꞌwami gwaꞌaimi aof ananinai. \v 25 Anom nimeguf mafeꞌma eaꞌ, owamb esis hiesi saꞌihi, anona aman naumbihinai nafiꞌi nowaha otalef awami wapotiꞌ aof anama anan doꞌok nowaha olelemb buꞌwami eaꞌ nafeꞌ. \v 26 Anom nimeguf mafeꞌma eaꞌ olelemb amama buꞌwami mataga ma monafa mola gwaꞌaimi, amam mandaꞌ maola aman ofagonama aof eaꞌ mati otalef awami mataga mape maloma olelemb buꞌwami. \p \v 27 Eaꞌ mati naꞌama, mafiꞌi maꞌipa anan maꞌi, ‘Dembinai, afaꞌ waꞌi ineꞌ newaha olelemb buꞌwami aof ineꞌinai. Eaꞌ otalef amama awami malo. Emi newahom mataga?’ \p \v 28 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, ‘Anona aman naumbihinai nandaꞌam.’ \p Eaꞌ maꞌipana maꞌi, ‘Ineꞌ naꞌi afaꞌ ofeꞌ ugi otalef amama awami owaꞌaniam moꞌoh atogon?’ \p \v 29 Eaꞌ aman anama naꞌipam naꞌi, ‘Owaꞌ. Naꞌama pelalama wit pigiam moloma otalef awami. \v 30 Ipeꞌ kwahowam mope atifima laꞌisitai, eaꞌ usifaꞌam. Nogota anama sofaꞌ gwaꞌaimianai, aeꞌ iꞌipa amam mandaꞌ maol anama iꞌipam iꞌi, “Ipeꞌ piwaꞌania otalef amama awami piwasiꞌam ondogw moꞌoha peofam. Eaꞌ petama wit pefaꞌam pekolasom mofeꞌ miowis moꞌoh ipat aeꞌanai.” ’ ” \s1 Basef womun etina nalelef anona lawag mastet naloma yis mandaꞌ bret natifi \r (Mk 4:30-32; Lu 13:18-21) \p \v 31 Eaꞌ Jisas naseꞌasa anom basef womun etin wapotiꞌ naꞌi, “Epes siowis kingdom heveni siꞌi nalof suꞌutipi saꞌumi. Anona aman nofaꞌam nawam aof ananinai. \v 32 Nalelef mastetimi saꞌusaꞌumi. Ina luꞌum siꞌi suꞌutip gwaꞌaimi lawah hiami, owaꞌ. Amama saꞌusaꞌum endilisi. Eaꞌ mataga malo, luꞌum mikilaꞌ gwaꞌaimi hiami mape aofi. Amam mataga siꞌi lawag luꞌunai eaꞌ amiguf mafiꞌi mala alegah mail agof.” \p \v 33 Eaꞌ nawalapa anom basef womun etin wapotiꞌ ma esis naꞌi, “Epes isima siowis kingdom heveni siꞌi yis anoꞌw nemataꞌw kofaꞌam kwambomam maloma plaua hiami mala dram luꞌunai eaꞌ plaua hiami matef luꞌum.” \s1 Jisas nawalapa basef womun etin \r (Mk 4:33-34) \p \v 34 Eaꞌ Jisas nawalapa basef amama hiami womun etina amam nematawa isima hiesi. Anan ina naꞌipasam alihim, owaꞌ. Naꞌiam womun etin. \v 35 Anom basef anona aman profet fowaꞌ gani nandaꞌami deiꞌ mataga alihim mandawalap mapan. Profet anama naꞌiam naꞌama naꞌi, \q1 “Anona nemaf aeꞌ ieꞌi malogel iꞌi basef womun etin. Aeꞌ ieꞌi basef mape mandambahiꞌi dambadamba God nandaꞌ ilif etap mafiꞌi mafiꞌi mataga deiꞌ.” \s1 Jisas naꞌipa alupumi ananimi ma basef ofagema womun etina otalef awami \p \v 36 Eaꞌ Jisas nohafel nakwaha esis amam nematawa hiesi nafeꞌ ipat, eaꞌ alupumi ananimi mafiꞌmai anan maꞌipana maꞌi, “Basef amama womun etina otalef awami mataga aof, ineꞌ newalapa ofagema ma afaꞌ.” \p \v 37 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Aman nowaha olelemb buꞌwami anama aeꞌ ataga epen endilisiwei. \v 38 Eaꞌ aof anama siꞌi wambel etap anaeꞌ hiagoma. Eaꞌ olelemb amama buꞌwami siꞌi epes siowis kingdom heveni. Eaꞌ otalef awami, amama siꞌi epes awasi Satani. \v 39 Eaꞌ aman anama naumbihinai nowaha otalef awami, anan Satan. Eaꞌ nogota anama sola gwaꞌaimianai, anama siꞌi nemaf akutainai ma etap anaeꞌ hiagoma. Eaꞌ amam amama mola gwaꞌaimi witi, amama siꞌi amam ensel. \v 40 Nemaf anama amam motama otalef awami mofam nif hiꞌilalm naꞌama etin siꞌi nemaf akutainai. \v 41 Aeꞌ ataga epen endilisiwei anona nemaf aeꞌ esapaꞌi amam ensel aeꞌami eaꞌ motofa amamaga amama hiami mandaꞌ epes sandaꞌ waf aonai moloma amam nematawa isima hiesi sandaꞌ waf aonai muliꞌamonas seakwaha kingdom Aeꞌanai. \v 42 Eaꞌ amam ensel mokwaha epes isima sefeꞌ nif luꞌwami fandomi sepe nif amama selef kwapeteꞌas nalelef tilili talalaꞌ sope awes. \v 43 Nemaf anama amam nematawa buꞌwasi seataga wanefigeis siꞌi aon alipunai nalatawi kingdom Ahalomasi. Epes aligah mapaipei, ipeꞌ peameꞌ basef amama andeandeꞌ. \s1 Basef womun etina aman nati amamaga satalom otamba hiami mandambahiꞌi \p \v 44 Epes siowis kingdom heveni siꞌi anom amamaga satalom otamba hiami sambahoꞌam maꞌoh anona aof etap. Eaꞌ anona aman nafiꞌi natolom nambahoꞌam wapotiꞌ. Anan nandanifel endilisi nafeꞌ nofala enis epes safiꞌi saseꞌana moni ma satala amamaga ananimi hiꞌalam. Eaꞌ nofaꞌ moni anama nafeꞌ natala aof anama. \s1 Basef womun etina ombahigis satalis otamba hiami \p \v 45 Anom basef wapotiꞌ, epes siowis kingdom heveni siꞌi anona aman nandaꞌ bisnis nagolopa enis ombahigis buꞌwasi etis. \v 46 Eaꞌ nati enis buꞌwasi endilisi satalis otamba hiami nofala enis epes safiꞌi ma saseꞌana otamba satala amamaga ananimi hiꞌalam. Eaꞌ nofaꞌ otamba ma isima nafeꞌ natala ombahigis isima fasisi etis. \s1 Basef womun etina anemb \p \v 47 Anom basef wapotiꞌ. Epes siowis kingdom heveni siꞌi anona anemb anom amam mafeꞌ malana nowala walemb batupaꞌmanai luꞌunai malimai agof mamumami. \v 48 Eaꞌ anemb anama siꞌina ma agof mahendeꞌana nafiꞌi akata wataꞌita. Eaꞌ mape masifaꞌma agof buꞌwami atom maloꞌam holalef. Eaꞌ awami makwahom. \v 49 Ama anona nemaf akutainai etap anaeꞌ eaꞌ naꞌama etin siꞌi amam masifaꞌma agof buꞌwami dei awami dei. Nemaf anama amam ensel mufiꞌi misifaꞌmas sandaꞌ waf aonai sape laꞌafena amam nematawa isima buꞌwasi mofaꞌas mefeꞌ \v 50 mokwahis sefeꞌ nif luꞌwami fandomi. Ama seapan nif amama luꞌwami sowa selef kwapeteꞌas nalelef tilili talalaꞌ sopan laꞌelaꞌef.” \s1 Basef endilisimi amama namumi maloma apimi \p \v 51 Eaꞌ Jisas nahaliꞌ alupumi ananimi naꞌi, “Ipeꞌ eaꞌ pegawa basef amama hiami o owaꞌ?” \p Eaꞌ magwamana basef maꞌi, “Aꞌe.” \p \v 52 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Amom dambami mawalipasa miꞌuli Godi molafa basef ananimi ma miowis kingdom heveni, amam mandahama siꞌi anona aman ofagonama ipati. Anan nafeꞌ nawis ipat nomon nofaꞌai amamaga buꞌwami namumi maloma apimi eaꞌ nofaꞌam nafiꞌi.” \s1 Esis amam nematawa sape Nasareti saseꞌana alafugahama Jisas \r (Mk 6:1-6; Lu 4:16-30) \p \v 53 Jisas nawalipam basef amama womun etin ma eaꞌ, nakwaha wambel anama \v 54 nafeꞌ wambel ananinai ofagama. Eaꞌ nawis ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai nasefela basef Godi naꞌipasam. Anan naꞌiam naꞌama esis gegelalasis kwapeteꞌ saꞌi, “Gawa anama naloma pepel anama ma nandaꞌ amamaga siꞌi God nandaꞌami, anan nofaꞌana eti? \v 55 Aꞌi aman anama nogalomana aman nalaꞌ ifagwi Maria kolanai? Apeꞌ mogawa owalopana ananimi Jems Josep Saimon Judas mape naꞌae. \v 56 Henitiamana ananiwai wape walomapa naꞌae. Eaꞌ amamaga amama gawa buꞌunai anan nofaꞌana eti?” \p \v 57 Eaꞌ sowaꞌ alafugaha anan. \p Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Anona profet nofaꞌ agel luꞌunai wambel hiagoma deindei, saꞌi anan dembinai sembaleꞌefana. Eaꞌ ina nofaꞌ agel luꞌunai wambel ofagama ananima, wambota ananinai sapoma, owaꞌ.” \p \v 58 Eaꞌ esis owaꞌ sembaleꞌefana, owaꞌ. Naꞌama deiꞌ anan ina nandaꞌ anom amamaga laꞌifimi hiami wambel anama, owaꞌ. \c 14 \s1 Amam matopaꞌ bagatoꞌw ma Jon, aman anama napisiꞌas embeli afuna \r (Mk 6:14-29; Lu 3:19-20; 9:7-9) \p \v 1 Nemaf anama anona aman agilinama Herot nape dembinai gavmana etap hiagoma Galili. Anan nameꞌ basefa maol buꞌunai Jisas nandaꞌanai, eaꞌ nameꞌ safela agel Jisasi nafeꞌ luꞌuna. \v 2 Eaꞌ Herot naꞌipa isima sandaꞌmana maol naꞌi, “Aman anama Jon napisiꞌas embeli deiꞌ nohafel wapotiꞌ nape laꞌifina nandaꞌ maol siꞌi God nandaꞌanai.” \p \v 3-4 Fowaꞌ basef amama mape naꞌama. Herot owalomana Filip wauluꞌmana ananiꞌwi agiliꞌwa Herodias. Eaꞌ sahalomana Herot nandalombanaꞌw. Eaꞌ Jon naꞌipa Herot naꞌi, “Ineꞌ nasoꞌ nemataꞌw sahalomenai, eaꞌ nawala miꞌuli Godi. Naꞌama ina andeandeꞌ, owaꞌ.” \p Eaꞌ Herot nandaiwaꞌma nealiꞌamonaꞌw eaꞌ naꞌipa amam soldia mombaloꞌ Jon mofaꞌana mafeꞌ mandaꞌana nandaꞌ kalabus. \v 5 Herot naꞌi nohana nogaꞌ, eaꞌ owaꞌetin. Deiꞌ main, anan umbamahanama amam nematawa hiesi saꞌi Jon anona profet. Naꞌama Herot ina nahana, owaꞌ. \v 6-7 Nafeꞌ ma anona nemaf Herot nofala epes hiesi safiꞌi sandakolas etifigin nandanifela ma nemaf mamaꞌwana kolanai. Nemaf anama Herodias nogamaꞌw kwafiꞌi kwawisi nomon kwaitu kwalemb. Esis hiesi satoloꞌw eaꞌ Herot nandanifela ma akwaꞌw naꞌi basef laꞌifimi endilisi gani ilif naꞌiam naꞌi, “Endilisi aeꞌ aꞌipina, iꞌi ineꞌ niꞌipa aeꞌ ma easeꞌena anom amamaga aeꞌ, eseꞌenam.” \p \v 8 Eaꞌ akwaꞌw kwafeꞌma mamaꞌwakw kwahaliꞌakw kwafeꞌ kwaꞌipa Herot kwaꞌi, “Deiꞌ etef aeꞌ aꞌi ineꞌ neha aman anama Jon napisiꞌas embeli neagaꞌ netopaꞌ balaga nola anona plet nefaꞌanai neseꞌeana.” \p \v 9-11 Akwaꞌw kwaꞌiam naꞌama, opaf Heroti nimanina endilisi. Eaꞌ anan okom naꞌi basef endilisi gani ilif naꞌiam laꞌifimi, eaꞌ amam nematawa hiesi isima sameꞌana. Eaꞌ nasapaꞌ anona aman soldia nafeꞌ ipat kalabusanai natopaꞌ bagatoꞌw Joni nala balaga nala anona plet nafiꞌi nasoꞌ Herodias nogamaꞌw kofaꞌana kwafeꞌ kwasoꞌ mamaꞌwakw. \v 12 Eaꞌ amam alupumi Joni mafiꞌi mofaꞌ alop siꞌina mafeꞌ mawana hiꞌagif. Eaꞌ mafeꞌ maꞌipa Jisasa amamaga amama. \s1 Jisas naseꞌasa gwaꞌaimi amam nematawa hiesi 5,000-peleis \r (Mk 6:31-44; Lu 9:10-17; Jo 6:1-13) \p \v 13 Jisas nameꞌ basef amama, anan atona nafeꞌ nakwaha wambel anama nofaꞌ bot nafeꞌ anagon wafiguma epes aꞌagoma. Eaꞌ amam nematawa hiesi sameꞌ basefa Jisas nafeꞌ, sakwaha wambel hiagoma asasima sailana safeꞌ eaf saꞌi sotolona. \v 14 Jisas nafeꞌ nataga akata nati esis hiesi nati uwahipis. Eaꞌ nati epes asasisi awes nandaꞌasi nandaꞌas sataga boꞌwes wapotiꞌ. \p \v 15 Wambomota felefeleꞌma owamb alupumi ananimi mafiꞌi maꞌipana maꞌi, “Afaꞌ wape naꞌae wafiguma eaꞌ wambomota felefeleꞌma owamb. Ineꞌ nesapaꞌas sofoꞌo wambel asasima setala gwaꞌaimi sondaꞌam seaꞌam.” \p \v 16 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ina esapaꞌas sefeꞌ, owaꞌ. Ipeꞌ etipa peseꞌas gwaꞌaimi.” \p \v 17 Eaꞌ amam maꞌipana maꞌi, “Afaꞌ gwaꞌaimi ina hiam. Bret lagel waꞌana atona naloma agof biam eaꞌ maꞌum maꞌomafa.” \p \v 18 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ faꞌam fiꞌi peseꞌ aeꞌ.” \p \v 19-20 Eaꞌ naꞌipa amam nematawa hiesi sape otalef buꞌwami etap. Eaꞌ nafela bret anama lagel waꞌana atona naloma agof naniga nati heven ilif nanifela God eaꞌ nawalam nasoꞌ alupumi ananimi mafeꞌ maseꞌas saꞌam dendeꞌ alihis andeandeꞌ. Eaꞌ alupumi ananimi matatama tuꞌwaꞌwanimi maꞌihi maloꞌwam holalef luꞌwami 12-peleim siꞌim endilisi. \v 21 Epes saꞌ gwaꞌaimi amama hiesi. Esis seamba amam atom mataga 5,000-peleim. Eaꞌ ina seamba awasi nematawa, owaꞌ. \s1 Jisas natoma nafeꞌ embel ilif walemb batupaꞌmanai luꞌunai \r (Mk 6:45-52; Jo 6:15-21) \p \v 22 Eaꞌ Jisas nasapaꞌ alupumi ananimi mofaꞌ bot maliꞌ mafeꞌ walemb batupaꞌmanai luꞌunai anama mambo fisana. Eaꞌ nasapaꞌ amam nematawa isima hiesi safeꞌ. \v 23 Safeꞌma eaꞌ, anan atona nandowasaꞌ halaf nape nandaꞌ beten nahaliꞌ God. \p Wambomota felefeleꞌma owamb, anan atona ataꞌ napani halaf ilif. \v 24 Eaꞌ alupumi ananimi mape bot maliꞌ mafeꞌ mape walemb batupaꞌmanai luꞌunai laꞌafen, eaꞌ uf luꞌunai naluwi. Eaꞌ naoh fepo mafiꞌi makwasa bot. Eaꞌ uf wapotiꞌ nalo nakotoꞌma bot, nandaꞌam bumu boma nala. \p \v 25 Owamb ataꞌ nail etin, felefeleꞌma lala, Jisas nailam natoma nafeꞌ embel ilif nafeꞌma amam. \v 26 Amam mati anan naitu nafiꞌi embel ilif, umbamaham kwapeteꞌ maꞌi, anona gamba nailam nafeꞌ. Eaꞌ mandaꞌam wigeꞌ maꞌoh kwapeteꞌam. \v 27 Eaꞌ Jisas nalomam naꞌi mehip naꞌi, “Ipeꞌ laꞌifipa umbamehepa owaꞌ. Aeꞌ atowe maꞌuwi ailipa afiꞌi.” \p \v 28 Eaꞌ Pita nagwamana naꞌipana naꞌi, “Dembinai! Iꞌi ineꞌ maꞌwina, niꞌipa aeꞌ itu efeꞌmago ineꞌ embel ilif.” \p \v 29 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ fiꞌi.” \p Eaꞌ Pita nakwaha bot natoma nafeꞌ embel ilif nafeꞌma Jisas. \v 30 Eaꞌ anan nati naoh mohafel luꞌum, umbamahana naꞌi nowala naoh. Eaꞌ nofala Jisas naꞌi, “Dembinai! Nigiambame.” \p \v 31 Eaꞌ mehip etin Jisas nowasaꞌ lagel nahapilana naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ owaꞌ nembaleꞌef laꞌifina niꞌi aeꞌ laꞌifiwei, owaꞌ. Deiꞌ maina ineꞌ nomonas mape biefim?” \p \v 32 Eaꞌ amam biam malata bot, uf naloma embel mandahagas. \v 33 Eaꞌ amam mape boti mati amamaga amama mandaꞌ lotuma Jisas mafela agel Godi luꞌuna maꞌi, “Endilisi etis, ineꞌ nogalomana Godi.” \s1 Jisas nandaꞌ amam nematawa hiesi awesisi anagon etap hiagoma Genesaret amboꞌwes \r (Mk 6:53-56) \p \v 34 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi mowala mambo walemb batupaꞌmanai anama mafeꞌ mataga anagon etap hiagoma Genesaret. \v 35 Eaꞌ enis epes sape etap anama sagawana saꞌi anama Jisas. Eaꞌ sasapaꞌ enis safeꞌ saꞌipa enis sape felefeleꞌi hiagoma sofaꞌai enis epes awes nandaꞌasi safiꞌmai anan. \v 36 Eaꞌ sofaꞌai isima awes nandaꞌasi saꞌipana saisailana saꞌi anan niꞌi aꞌe ma isima sohapila lowaf ananinai daꞌmalifina atona. Eaꞌ emi egafis sahapila lowaf ananinai sataga boꞌwes wapotiꞌ. \c 15 \s1 Miꞌuli Godi nikilaꞌ basef bafas akwis \r (Mk 7:1-13) \p \v 1 Nemaf anama anom Farisi esis Judai maloma anom amam mawalipasa miꞌuli Godi makwaha Jerusalem mafiꞌmai Jisas. Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, \v 2 \x * \xo 15:2 \xt Lu 11:38\x*“Deiꞌ maina alupumi ineꞌimi mumbisilaꞌ waf apeꞌinai akupapa maseꞌapenai? Ama amam owaꞌ measaꞌopa lagofa\f + \fr 15:2 \ft Amam Farisi maꞌi esis owaꞌ Judaisi waf asasinai aona. Eaꞌ maꞌi emi egafis safeꞌ anagon eaf o maket, ma sitanima siefiꞌi ifagw, ataꞌ siliꞌ sosaꞌopa lagof eaꞌ seaꞌ gwaꞌaimi. Owaꞌ seasaꞌopa lagof, amam maꞌi lagof asasimi alugum.\f* meaꞌ gwaꞌaimi.” \p \v 3 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ pawala miꞌuli Godi ma paila waf ipeꞌinai atona? \v 4 \x * \xo 15:4 \xt Eks 20:12; Eks 21:17; Diu 5:16\x*Ipeꞌ pawala basef God naꞌiam naꞌi, ‘Ipeꞌ pinifela mamasepa ipeꞌisi pembaleꞌefas pigiambamas. Emi egafis siꞌi basef awami ma ahapas mamasas asasisi, isima enis epes sohas sogaꞌ.’ \v 5 Eaꞌ ipeꞌ pambasoꞌam paꞌi anom basef naꞌama paꞌi, Emi epen nindaiwaꞌma nigiambama mamasan niꞌipas niꞌi, ‘Otamba maim aeꞌami andaiwaꞌma eseꞌepam. Aeꞌ andandepama eseꞌanam God.’ \v 6 Eaꞌ ipeꞌ Farisi paloma ipeꞌ enipa pawalipasa miꞌuli Godi, ipeꞌ paꞌi aꞌe ma epen inima nembasoꞌma mamasan, eaꞌ ina nagiambamas. \p Ipeꞌ pandaꞌ waf anama pesambala basef amama Godi naꞌi migiambama mamasapa. Eaꞌ pandaꞌ waf ipeꞌinai atona luꞌuna. \v 7 \x * \xo 15:7 \xt Ais 29:13\x*Fowaꞌ profet Aisaia nendelaꞌwifa ipeꞌ endilisi, ipeꞌ paꞌi basefa malogof biam. Anan nandaꞌam andeandeꞌ dendeꞌma ipeꞌ naꞌiam naꞌama naꞌi, \q1 \v 8 ‘Amam nematawa isima safela agel aeꞌanai luꞌuna malogof asasimi atom andeꞌ, eaꞌ opalef asasimi mape laogona aeꞌ. Ukup asasimi ina sembaleꞌefa aeꞌ, owaꞌ. \q1 \v 9 Esis ina sawalipasa basef aeꞌami. Esis sawalapa miꞌuli epes sape etapi sambasoꞌmas saꞌi, “Miꞌuli anama basef Godi.” Eaꞌ sandaꞌ lotu safela agel aeꞌanai atona.’ ” \s1 Amamaga awami mandaꞌ epes sandaꞌ waf aonai \r (Mk 7:14-23) \p \v 10 Eaꞌ Jisas nofala esis amam nematawa hiesi safiꞌmai anan naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ hipei pemeꞌ basef Aeꞌami okokomam pegawam andeandeꞌ. \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Mt 12:34\x*Amamaga gwaꞌaimi maim andeꞌami ipeꞌ pegwaꞌam mowala nomon, amama ina mandaꞌepa awepa, owaꞌ. Eaꞌ amamaga mape ukup ipeꞌimi nomon mawisi andeꞌ, amama atom mandaꞌepa awepa.” \p \v 12 Eaꞌ alupumi ananimi 12-peleim mafiꞌmai anan maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ negawa amam Farisi mameꞌ basef amama ineꞌimi mandaiwaꞌmam opalef aoma ineꞌ?” \p \v 13 Eaꞌ nagwa basef womun etina amam naꞌipam naꞌi, “Ahalome aeꞌanai nape heveni nawa amamaga anona aof. Eaꞌ amamaga hiami anan owaꞌ neawami, amama anona nemaf nigiam moloma nombalef masilimb. \v 14 Ipeꞌ kwahowa amam Farisi ataꞌ mopan. Amam siꞌi amam naep maseꞌami maꞌi mihiꞌamba eafa enis epes. Iꞌi esis naep maseꞌasi siꞌi sihiꞌamba eaf enis epes isima naep maseꞌasi, atuwasi esis hiesi sondakolas dogwas sefeꞌ sowala etin kwambiwag.” \p \v 15 Eaꞌ Pita nagwamana basef naꞌipa Jisas naꞌi, “Ineꞌ niꞌi basef amama ofagema womun etina amamaga awami ma afaꞌ ataꞌ weameꞌam.” \p \v 16 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ wapotiꞌ nomonas ataꞌ aꞌepa? \v 17 Ipeꞌ owaꞌ ataꞌ pegawa! Amamaga andeꞌami mawis malogofa mowala opalef, amama motanima mawisi andeꞌ mafeꞌ mowala dowah. \v 18 Eaꞌ amamaga mape ipeꞌ nomon, ukup awami maim mataga andeꞌ, amama atom mandaꞌepa awepa. \v 19 Amamaga awami mape ukup nomon mawisi andeꞌ amama. Ukup awami, waf soha enis seagaꞌ, waf sandaꞌ soꞌa waulanai, eaꞌ sondaꞌ anona waf aonai siꞌi waf anama soꞌa waulanai, wal, basoꞌam, findiwa. \v 20 Waf anama atona nawisi andeꞌ nandaꞌ epes awes. Eaꞌ epes owaꞌ seasaꞌopa lagof andeandeꞌma seaꞌ gwaꞌaimi siꞌi amam Farisi maꞌiam, amama ina mandaꞌas awes, owaꞌ.” \s1 Nemataꞌw Kenaniꞌwi kombaleꞌefa Jisas endilisi \r (Mk 7:24-30) \p \v 21 Eaꞌ Jisas nakwaha wambel anama nafeꞌ gani waꞌol etap felefeleꞌma wambel anama biefina Tair Saidon. \v 22 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw Kenaniꞌwi kwafiꞌi kofalana naꞌama kwaꞌi, “O, Dembinai, ineꞌ akunamana Deviti, ineꞌ niti aeꞌ uwahipiwi. Ambal aonai nahambombaga nogame aeꞌakwi endilisi eaꞌ kofaꞌ nimanimi endilisi.” \p \v 23 Eaꞌ Jisas ina nagwamaꞌwa anom basef akwaꞌw, owaꞌ. Eaꞌ amam alupumi ananimi mafiꞌmai anan maꞌipana mehip maꞌi, “Nemataꞌw akwama kwandaꞌam falafala kwagiꞌmafa. Ineꞌ sapaꞌakw kotanima kofoꞌo!” \p \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Mt 10:6\x*Eaꞌ Jisas nagwa basef naꞌipaꞌw naꞌi, “God nasapaꞌ aeꞌ afiꞌi ma epes sape siꞌi sipsip higilalapi isima esis Israeli etis.” \p \v 25 Eaꞌ akwaꞌw kwafiꞌi kwindiwa nembawa kotawa felefeleꞌma anan kwaꞌi, “Dembinai, ineꞌ nigiambama aeꞌ.” \p \v 26 Eaꞌ nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Apeꞌ ina mofaꞌ gwaꞌaimi awasi apeꞌisi makwahom mafeꞌma nombagw,\f + \fr 15:26 \ft Akwaꞌw ina Judaiꞌwi. Esis Juda saꞌi epes owaꞌ Judaisi sandaꞌ waf aonai sofalas saꞌi nombagw. Eaꞌ deiꞌ Jisas naꞌipakw basef amama ma nombagw.\f* owaꞌ.” \p \v 27 Eaꞌ akwaꞌw kwagwamana basef anan kwaꞌi, “Dembinai, ineꞌ naꞌi endilisi. Eaꞌ nombagw mafeꞌ owina tebol matatama gwaꞌaimi mowa etapi magwaꞌam.” \p \v 28 \x * \xo 15:28 \xt Mt 8:10,13\x*Akwaꞌw kwaꞌiam naꞌama, Jisas nagwamaꞌwa basef naꞌi, “O, nemataꞌw, baleꞌef ineꞌinai luꞌunai. Deiꞌ amamaga ina okom naꞌiami atuwasi meatagamena siꞌi ineꞌ naꞌiam.” \p Eaꞌ nogota anama atona nogamaꞌw akwaꞌukwi amboꞌokw wapotiꞌ. \s1 Jisas nandaꞌ hiesi awes nandaꞌasi sataga boꞌwes \p \v 29 \x * \xo 15:29 \xt Mk 7:31\x*Jisas nakwaha wambel anama nafeꞌ felefeleꞌma walemb batupaꞌmanai Galili. Eaꞌ nondowasaꞌ anona halaf tol nape. \v 30 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi safiꞌi satagamana sofaꞌai esis awes naninani nandaꞌasi safiꞌmai anan. Enis boꞌwagah awamisi, enis naep maseꞌasi, bihiguf mondolaꞌasi, enis malogof maseꞌasi, awes naninani nandaꞌasi. Esis sofaꞌas safiꞌi sambeꞌas saꞌoh felefeleꞌma boꞌwagah Jisasi eaꞌ nandaꞌas boꞌwes. \v 31 Eaꞌ esis gegelalasisa sati epes isima naep maseꞌasi satologon, malogof maseꞌas saꞌi, bihiguf mondolaꞌasi eaꞌ usiꞌim, boꞌwagah awamisi eaꞌ boꞌom safeꞌ. Eaꞌ deiꞌ esis hiesi safela agel God Israeli luꞌuna. \s1 Jisas naseꞌasa gwaꞌaimi epes hiesi 4,000-peleis \r (Mk 8:1-10) \p \v 32 \x * \xo 15:32 \xt Mt 14:14\x*Eaꞌ Jisas nofalai alupumi ananimi mafiꞌi naꞌipam naꞌama naꞌi, “Aeꞌ ati esis amam nematawa isima uwahipis. Esis sape salome nimeguf wanom gwaꞌaimi aꞌas nolomahas endilisi. Iꞌi aeꞌ esapaꞌas sefeꞌ etin utagw wambel asasima, siti noga atona sowa soꞌoh sefeꞌ eaf.” \p \v 33 Eaꞌ alupumi ananimi maꞌipana naꞌama maꞌi, “Anaeꞌ wafiguma epes aꞌagoma. Atuwasi afaꞌ ofaꞌai bret eti ma weasoꞌ amam nematawa isima hiesi?” \p \v 34 Eaꞌ Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Deiꞌ ipeꞌ bret maꞌum maꞌoh?” \p Eaꞌ amam maꞌi, “Afaꞌ bret 7-peleim maꞌomafa maloma agof saꞌumi kwasalaꞌum.” \p \v 35 Eaꞌ Jisas naꞌipa esis amam nematawa sope etap, \v 36 nafela bret 7-peleim maloma agof amama nanifela God nawalom nasoꞌ alupumi ananimi ma measeꞌasam esis amam nematawa hiesi. Amam maseꞌas hiꞌalas dendeꞌ. \v 37 Eaꞌ saꞌam dendeꞌ elihis andeandeꞌ. Eaꞌ alupumi ananimi matatama tukwakwanimi maꞌihi makolasom maoloꞌwam holalef luꞌwami 7-peleim siꞌim endilisi. \v 38 Esis amam nematawa saꞌ gwaꞌaimi amama, seamba amam atom mataga 4,000-peleim. Eaꞌ esis ina seamba awasi nematawa wapotiꞌ, owaꞌ. \v 39 Jisas nasapaꞌas safeꞌ eaꞌ, anan nalata bot nafeꞌ gani waꞌol walemb batupaꞌmanai luꞌunai anona etap luꞌunai Magadan. \c 16 \s1 Esis saꞌi siti ikwaf laꞌifinai siꞌi God atona \r (Mk 8:11-13; Lu 12:54-56) \p \v 1 Eaꞌ anom Farisi maloma anom Sadyusi mafiꞌmai Jisas maꞌi mogwambana ma anan ataꞌ nondaꞌ anona ikwaf laꞌifinai siꞌi God nape heven ilifi nandaꞌanai ma ataꞌ motolona. \v 2 Eaꞌ anan nagwamam anom basef womun etin naꞌi, “Ipeꞌ pati otaga wambomota felefeleꞌma owamb eaꞌ paꞌi, ‘Otaga nasaꞌof akwahina. Naꞌama atuwasi nogota boꞌotama owaf nilowata.’ \v 3 Eaꞌ kuhimbita paꞌi, ‘Otaga ilagw eaꞌ alialim. Mandaꞌam naꞌama ma atuwasi uf nuluwi asaf nolai.’ Aꞌe, ipeꞌ pati ikwaf hianai ilifanai etapanai andeandeꞌ eaꞌ deiꞌ ipeꞌ owaꞌ pegawa ikwaf nogota anaeꞌ andeandeꞌ. \v 4 Ipeꞌ epes hiesi amam nematawa deiꞌ pape etap anaeꞌ pandaꞌ waf aonai pewaꞌ alafugaha God. Deiꞌ paꞌi piti anona ikwaf laꞌifinai. Eaꞌ aeꞌ owaꞌetina endaꞌana potolona, owaꞌ. Ikwaf anama laꞌifinai fowaꞌ God nihiꞌamba profet Jona atona nambimb ihiꞌambepana ipeꞌ.” \p Jisas naꞌipam eaꞌ, nakwahom nafeꞌ. \s1 Basef womun etina yis amam Farisi maloma amam Sadyusi \r (Mk 8:14-21) \p \v 5 Eaꞌ Jisas naoꞌwa alupumi ananimi mofaꞌ bot mowala mambo walemb batupaꞌmanai anama mataga fisana, eaꞌ amam ukup maseꞌama mofaꞌ anona bret nolomam. \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ ma yis amama amam Farisi maloma amam Sadyusi!” \p \v 7 Eaꞌ amam mameꞌ anan naꞌiam naꞌama, amam mandaꞌipama maꞌi, “Afaꞌ ukup maseꞌafa bret naꞌihi, deiꞌ naꞌipafa.” \p \v 8 Eaꞌ Jisas nogawa ukup amamumi naꞌipam naꞌi, “Baleꞌef ipeꞌinai ina laꞌifina. Deiꞌ maina ipeꞌ pandaꞌipama paꞌi, ‘Afaꞌ bret aꞌafa?’ \v 9 Ipeꞌ ukup maꞌi ma bret anama wanifina biefina esis hiesi 5,000-peleis saꞌana ma tuꞌwanina naꞌihi, o owaꞌ? Pakolasom paoloꞌwam holalef maꞌum siꞌim? Ipeꞌ ataꞌ owaꞌ pegawa? \v 10 Ipeꞌ owaꞌ ukup miꞌi bret amama 7-peleim nemaf anama hiesi 4,000-peleis sagwaꞌanai tuꞌwanina naꞌihi pakolasom paoloꞌwam holalef maꞌum siꞌim? \v 11 Deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ peagawa? Aeꞌ ina aꞌipipa bret endilisinai, owaꞌ. Aeꞌ aꞌi ipeꞌ pindumafuma yis amama amam Farisi maloma amam Sadyusi.” \p \v 12 Eaꞌ deiꞌ amam mogawa, anan ina naꞌipama yis amama endilisimi, owaꞌ. Anan naꞌi amam mundumafuma basef amam Farisi maloma amam Sadyusi mawalipasami. \s1 Pita nawalapa basef naꞌi Jisas anan Krais God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi \r (Mk 8:27-30; Lu 9:18-21) \p \v 13 Eaꞌ Jisas nafeꞌ naloma alupumi ananimi mataga felefeleꞌma wambel hiagoma Sisaria Filipai. Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Amam nematawa esis sogawa aeꞌ ataga epen endilisiwei sogawa maina agel sandaꞌmeana?” \p \v 14 Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Enis saꞌi ineꞌ Jon aman napisiꞌas embeli. Enis saꞌi ineꞌ Elaija. Eaꞌ enis saꞌi ineꞌ Jeremaia o enina profet.” \p \v 15 Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Ipeꞌ paꞌi aeꞌ emi?” \p \v 16 Eaꞌ Saimon Pita nagwamana basef naꞌi, “Ineꞌ Krais, aman anama God nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi. Ineꞌ nogalomana God ambal namunai napeinai.” \p \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Mt 17:5; Ga 1:15-16\x*Eaꞌ Jisas nagwamana basef Pita naꞌi, “Saimon, ineꞌ nogalomana Jonai, ineꞌ nendanifel endilisi. Deiꞌ main, ina anona aman etapanai nihiꞌambena basef amaeꞌ naꞌiam, owaꞌ. Ahalome atona nape heveni nihiꞌambenam naꞌiam. \v 18 \x * \xo 16:18 \xt Jo 1:42; Ef 2:20\x*Deiꞌ aꞌipina endilisi, agel ineꞌinai Pita, agel anama naꞌi owap.\f + \fr 16:18 \ft Agel anama Pita diga Griki saꞌi owap. Niti Jon 1:42.\f* Nambimb aeꞌ endaꞌ maol laꞌifinai ma sios aeꞌami motoma owap anama ilif. Ama pepel anama gaꞌinai ina laꞌifina nikilaꞌa amam, owaꞌetin. \v 19 \x * \xo 16:19 \xt Mt 18:18; Jo 20:23\x*Aeꞌ nambimb eseꞌena ki utainai ineꞌ ma kingdom heveni. Amamaga ineꞌ nehapilam nape naꞌae etapi, amama anona nemaf God nohapilam gani heven ilif wapotiꞌ. Eaꞌ maim amamaga ineꞌ nekwahom naꞌae etapi, amama anona nemaf God nokwahom gani heven ilif wapotiꞌ.” \p \v 20 \x * \xo 16:20 \xt Mt 17:9; Mk 9:9\x*Eaꞌ Jisas naꞌipam basef laꞌifimi naꞌi amam ina miꞌipasa basef amama enis epes miꞌi Anan Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi, owaꞌ. Mombahoꞌana. \s1 Jisas naꞌi anan nambimb nogaꞌ notanima nohafel wapotiꞌ \r (Mk 8:31–9:1; Lu 9:22-27) \p \v 21 Nogota anama Jisas naliꞌ nahafel nihiꞌamba alupumi ananimi ma nambimb nofeꞌ niwis Jerusalem ama agufumi Judai measeꞌana nimanimi luꞌwami. Amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi moloma amam pris dambami nambimb moseꞌana nimanimi luꞌwami anona mohana nogaꞌ. Ama nimeguf biam hiꞌilama anona neafeꞌma wanomi eaꞌ notanima nohafel wapotiꞌ. \p \v 22 Eaꞌ Pita nofaꞌ Jisas nelefata nasa gemba eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Dembinai, owaꞌetin. Aeꞌ andaiwaꞌ endilisi ma amamaga amama mogatagama ineꞌ, owaꞌ, hapaimi!” \p \v 23 Eaꞌ Jisas nandamboma naꞌipa Pita naꞌi, “Ineꞌ siꞌi Satan. Deiꞌ main, ineꞌ owaꞌ okom niꞌi okom Godi, owaꞌ. Okom naꞌi nomonas epes sape etapi etis. Ineꞌ nehopa eaf aeꞌanai, Siꞌamae nefeꞌ alafuga aeꞌanai.” \p \v 24 \x * \xo 16:24 \xt Mt 10:38; Lu 14:27\x*Deiꞌ Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Aeꞌ efaꞌ nimanimi andaꞌ maol Godi sehe egaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Iꞌi emi egafis siꞌi sila aeꞌ, esis sendaꞌam naꞌama etin siꞌi aeꞌ ma sieili. Eaꞌ sehagofa ukup asasimi ma maina maol esis saꞌi sendaꞌanai. \v 25 \x * \xo 16:25 \xt Mt 10:39; Lu 17:33; Jo 12:25\x*Emi egafis ukup mopoma ambagof asasimi atom siꞌi sihapilam tatalaꞌim, anona nemaf ambagof asasimi higililam. Eaꞌ emi egafis ukup mopoma aeꞌ ma sesambala ambagof asasimi etap anaeꞌ, anona nemaf God nofaꞌas sotanimani sopan andeandeꞌ laꞌelaꞌef. \v 26 Iꞌi emi egafis seandaꞌ maol naninani ma sofaꞌ gwaꞌaimi wiga amamaga hiami etapami atom hegilialami, esis wapotiꞌ hegililas solomam. Deiꞌ amamaga amama anona nemaf migiambamas miꞌimama? Owaꞌetin. Amama nambimb sefaꞌ amamaga maima seatal ambagof asasimi ma setanima seawambilai ambagof asasimi wapotiꞌ? Owaꞌetin. \v 27 Aeꞌ ataga epen endilisiwei, anona nemaf aeꞌ ifiꞌi elomai amamaga buꞌwami pepel nafifili noloma amam ensel aeꞌami. Ama nemaf anama, aeꞌ egwamasa amamaga hiami esis amam nematawa hiesi mondahama waf esis sandaꞌanai hianai. \v 28 Aeꞌ aꞌipipa endilisi! Enis epes deiꞌ saitu naꞌae, esis ina nambimb sogaꞌ ulal, ataꞌ owaꞌ, siti aeꞌ ataga epen endilisiwei eape siꞌi dembiwai king iefiꞌi.” \c 17 \s1 Alop Jisasi nataga wanafigeina \r (Mk 9:2-13; Lu 9:28-36) \p \v 1 Nimeguf wanom mafeꞌma hiꞌalam, Jisas naoꞌwa Pita naloma Jems naloma owalomana Jon naoꞌwam mondowasaꞌ anona halaf launai. Naoꞌwa amam atom mape. \v 2 Eaꞌ mati alop ananinai wanifigeina endilisi. Eaꞌ naep ananimi wanefigeim endilisi siꞌi owaf nowala nasoꞌ eaꞌ luwaguf ananimi mataga afitim siꞌi lamifah mafifil. \v 3 Eaꞌ amam wanom mape deiꞌ atef mati amam biam fowaꞌimi Moses naloma Elaija mataga maitu maꞌi maloma Jisas. \p \v 4 Amam mati amam wanom, Pita naꞌipa Jisas naꞌi, “Dembinai, afaꞌ wape naꞌae andeandeꞌ. Ineꞌ niꞌi awi, afaꞌ olaꞌ aolah wanom naꞌae, anona ineꞌinai anona Mosesi, anona Elaijai.” \p \v 5 Anan ataꞌ naꞌi etin, anom elagw afitimi mafifil endilisi mafiꞌi miliꞌakwa amam. Eaꞌ anona malogel naꞌi natagai elagw amama naꞌi basef naꞌi, “Anan nogalome aeꞌanai, aeꞌ okom nainailana endilisi eaꞌ aeꞌ okom nohafel naila waf ananinai. Ipeꞌ pemeꞌ basef ananimi.” \p \v 6 Amam alupumi ananimi mameꞌ basef amama, umbamaham endilisi eaꞌ mandeꞌ nembawa motawa mandeꞌ amagah etap. \v 7 Eaꞌ Jisas nafiꞌi felefeleꞌma amam nasa lagela amam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ hafel. Ipeꞌ ina umbamehepa, owaꞌ.” \p \v 8 Eaꞌ amam masaꞌma naep matologon eaꞌ, ina ataꞌ mati enin epen, owaꞌ. Mati Jisas atona naitu nalomam. \p \v 9 Eaꞌ amam ataꞌ makwaha halaf makiniꞌ etin, eaꞌ Jisas naꞌipam mehip naꞌi, “Ipeꞌ ina pewalapa amamaga amama deiꞌ patulumi, piꞌipa enin epen, owaꞌ. Pefeꞌ dahama dahama nemaf anama aeꞌ ataga epen endilisiwei ma sehe egaꞌ etanima ehafel hiꞌagif wapotiꞌ, piꞌipas.” \p \v 10 Eaꞌ alupumi ananimi mahaliꞌana maꞌi, “Deiꞌ maina amam mawalipasa miꞌuli Godi maꞌi Elaija fowaꞌinai ataꞌ niliꞌ nifiꞌi?” \p \v 11 Eaꞌ Jisas nagwa basef naꞌi, “Aꞌe endilisi, Elaija nifiꞌi nondondomba amamaga hiami motaga boꞌom andeandeꞌ. \v 12 Eaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, anona Elaija nafiꞌi eaꞌ. Eaꞌ esis amam nematawa ina sogawa anan, owaꞌ. Saꞌi anona epen. Esis saila ukup asasimi atom sandaꞌmana waf aonai endilisi. Eaꞌ anona nemaf sondaꞌam naꞌama etina seaseꞌe nimanimi aeꞌ ataga epen endilisiwei.” \p \v 13 Jisas naꞌiam naꞌama, eaꞌ alupumi ananimi mogawa anan naꞌipama Elaija anan womun etina Jon napisiꞌas embeli. \s1 Jisas nandaꞌ anona aman saꞌunai ambal aonai napainai amboꞌona \r (Mk 9:14-29; Lu 9:37-42) \p \v 14 Amam mafeꞌ mataga ma esis amam nematawa hiesi, anona aman nafiꞌi natagama Jisas nindiwa nembawa notaoma Anan \v 15 naꞌipana naꞌi, “Dembinai, ineꞌ niꞌi uwahipina soꞌusoꞌwin aman aeꞌanai. Enin ambal aonai nandaꞌana nameꞌ nimanimi luꞌwami endilisi ma alop ananinai. Laꞌelaꞌef ambal anama nandaꞌana newala nasef nif fandumi nafeꞌ nowala embel laꞌelaꞌef. \v 16 Aeꞌ aoꞌwana wafeꞌma alupumi ineꞌimi eaꞌ amam ina laꞌifima mondaꞌana boꞌona, owaꞌ.” \p \v 17 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌama naꞌi, “Ipeꞌ amam nematawa owaꞌ pembaleꞌefa aeꞌ. Eaꞌ opalef ipeꞌimi owaꞌ mope andeandeꞌ. Nimeguf maꞌum ataꞌ epe elomepa? Nimeguf maꞌum wapotiꞌ ma efaꞌ nimanimi ipeꞌimi? Ipeꞌ faꞌan pifiꞌmai aeꞌ.” \p \v 18 Eaꞌ Jisas nagaola ambal anama aonai eaꞌ nakwaha aman inima soꞌusoꞌwin eaꞌ deiꞌ etef nataga boꞌona. \p \v 19 Alupumi Jisasi atom malomana mape, mahaliꞌana naꞌama maꞌi, “Deiꞌ maina afaꞌ owaꞌ laꞌififa ma weatofa ambal anama aonai?” \p \v 20 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Baleꞌef ipeꞌinai ataꞌ saꞌona, Amama atom deiꞌ ipeꞌ ina laꞌifipa, ataꞌ owaꞌ. Aꞌe, aeꞌ aꞌipipa endilisi, iꞌi baleꞌef ipeꞌinai soꞌona, nendahama siꞌi nalelef saꞌumi mastetimi lawag, nambimb ipeꞌ piꞌipa halaf nani piꞌi, ineꞌ degia nefeꞌ newala gani waꞌol, nendegia nefeꞌ. Ipeꞌ pembaleꞌefa aeꞌ laꞌifipa, naꞌama deiꞌ laꞌifipei ma pendaꞌ maolan hianai naninani. [ \v 21 Owaꞌ anona eaf peatofa ambagof amama awami, owaꞌetin. Pekwaha gwaꞌaimi ma pendaꞌ beten, eaꞌ amama atom.”] \s1 Jisas deiꞌ naꞌipas eaꞌ bifa neagaꞌ ma neahafel wapotiꞌ \r (Mk 9:30-32; Lu 9:43-45) \p \v 22 Nemaf anama Jisas naoꞌwa alupumi ananimi mafiꞌi etin anama etap hiagoma Galili, eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ataga epen endilisiwei, nambimb felefeleꞌ anona aman noseꞌasa aeꞌ efeꞌma lagof amam naumbih aeꞌami. \v 23 Eaꞌ amam amama mohe egaꞌ. Ama nimeguf biam hiꞌilam eaꞌ, anona neafeꞌma wanomi, etanima ehafel wapotiꞌ.” \p Eaꞌ opalef amam alupumi ananimi nimanim endilisi. \s1 Jisas natala takis ipat luꞌunai Godi esis Juda sandaꞌ lotuwanai \p \v 24 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi mataga anona wambel Kaperneam. Eaꞌ amam mofaꞌ takisa ipat luꞌunai Godi mafiꞌmai Pita mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai tisa ipeꞌinai anan natala takisa ipat anama?” \p \v 25 Eaꞌ Pita naꞌi “Aꞌe.” \p Pita notanima nafeꞌ nawis anona ipat nomon, eaꞌ Jisas naliꞌ nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ okom naꞌimama? Amam king dambami etapami mofaꞌ otamba ma takisa wiga maima emi? Amam mofaꞌasa epes hiesi esis amam nematawa amamisi etis aꞌa enis epes anona wambota?” \p \v 26 Eaꞌ Pita naꞌi, “Ama enis amam nematawa anona wambota.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Naꞌama esis epes hiesi kingi ina satala takis, owaꞌ. Sape etin. \v 27 Eaꞌ afaꞌ undumafuma. Naꞌama amam miti afaꞌ owaꞌ ondaꞌ takis, amam ukup numbutima afaꞌ miꞌi afaꞌ epes aofai. Eaꞌ deiꞌ ineꞌ foꞌo la huk walemb batupaꞌmanai anama ma niegiai aol anama naliꞌi ineꞌ newala malogel aoli niti anona moni atona, moni anama dendeꞌ ma takisa afaꞌ biafa. Eaꞌ ineꞌ nefaꞌ moni anama neseꞌamana amam ama neatala takis isima afaꞌ biafa.” \c 18 \s1 Emi epen nepe dembeni ma kingdom heveni? \r (Mk 9:33-37; Lu 9:46-48) \p \v 1 Nemaf anama amam alupumi Jisasi mafiꞌmai anan mahaliꞌana maꞌi, “Emi nikilaꞌ enis nataga dembeni endilisi ma kingdom heveni?” \p \v 2 Eaꞌ Jisas nofalai enin soꞌusoꞌwin nafiꞌmai anan nahaponan naitu laꞌafena amam. \v 3 Eaꞌ naꞌipam, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Emi egafis siꞌi siowis kingdom heveni, ama saseꞌana opalef God siꞌi awasi isima saꞌi saseꞌana opalef God, isima sandaꞌam naꞌama anona nemaf siowis kingdom heveni. Iꞌi owaꞌ, owaꞌetin. \v 4 Emi egafis seape saꞌumbili owaꞌ seafela agof asasimi luꞌum setaga siꞌi awani inima, epes isima eaꞌ sikilaꞌ enis epes seape dembesi ma kingdom heveni. \v 5 Emi egafis seseꞌ opalefa sigiambama enin soꞌusoꞌwin siꞌi iniꞌ ma ukup asasimi mopoma aeꞌ, esis saseꞌe opalef aeꞌ wapotiꞌ sagiambame. \s1 Waf aonai nahambombaga baleꞌef amam nematawai \r (Mk 9:42-48; Lu 17:1-2) \p \v 6 Iꞌi emi egafis seandaꞌ enin epen soꞌusoꞌwin nembaleꞌefa aeꞌi nefeꞌ nendaꞌ waf aonai, epes isima sepe naꞌama. Iꞌi enis epes sofaꞌ epes isima sepaꞌ owap luꞌunai nil bagafowa asasimi sofaꞌas sefeꞌ sokwahis sowala naoh mami luꞌwami, esis sope andeandeꞌ kwaukwawieꞌ. Iꞌi epes isima sendaꞌ enin soꞌusoꞌwin nekwaha nembaleꞌefa aeꞌ, epes isima anona nemaf sope awes endilisi sikilaꞌ sowala naoh afisi. \v 7 Ipeꞌ epes etapipei, aeꞌ ati ipeꞌ uwahipipa ma amamaga amama meagwambipei mondaꞌepa pendaꞌ waf aonai. Endilisi amamaga amama anona nemaf meatagai, eaꞌ emi egafis sondaꞌam meatagai, aeꞌ ati esis uwahipis endilisi. Deiꞌ main, anona nemaf sefaꞌ nimanimi. \p \v 8 Iꞌi lagof o boꞌwagah ipeꞌimi mondaꞌepa pewa ma waf aonai, petopaꞌam pekwahom mefeꞌ. Andeandeꞌ ma lagof boꞌwagah atom mope ma ambal nopeipa pepan andeandeꞌ laꞌelaꞌef. Eaꞌ sefaꞌepa sokwahipa pefeꞌ wambel aonai nif fandumi laꞌelaꞌefi. Anama ina nambimb pepe andeandeꞌ, owaꞌ. Pepe aopa endilisi. \v 9 Eaꞌ iꞌi naep ipeꞌimi mondaꞌepa pewa ma waf aonai, pigiam pekwahom. Atom etin mope ma pefaꞌ ambal namunai napeipa peapan andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. Naꞌama naep biam mapomepa mofaꞌepa mokwahepa pefeꞌ wambel aonai hel nif fandumi mape laꞌlaꞌefi. Naꞌama ina nambimb pepe andeandeꞌ, owaꞌ. Pepe aopa endilisi. \s1 Basef womun etina enin mafin sipsip higilalanai \p \v 10 Ipeꞌ pindumafuma! Naꞌama piꞌi enin epen atitin saꞌwini piꞌi inima enin falafini, owaꞌ. Deiꞌ main, amam ensel asasimi mape heveni mumafi awasi isima andeandeꞌ. Ensel amama laꞌelaꞌef mape felefeleꞌma Ahalome God nape heveni. [ \v 11 Aeꞌ ataga epen endiliswei, aeꞌ afiꞌi ma eagolopa epes higilalasi efaꞌas setanimani.] \p \v 12 Ipeꞌ ukup maꞌimama? Iꞌi anona aman numafi anom sipsip 100-peleim ama anona atotona hegililana, aman amama ataꞌ nokwaha sipsip amama 99-peleim mitu meaꞌ otalef anagon dohotagw, anan ataꞌ nefeꞌ nogolopa anona hegilalanai. \v 13 Iꞌi nefaꞌanai, aꞌipipa endilisi, atuwasi nondanifamana. Danifel ananinai nikilaꞌ nandanifel ma sipsip amama 99-peleim maituwi. \v 14 Eaꞌ naꞌama etin Ahalomepa ipeꞌinai nape ilif heveni nandaiwaꞌ ma enin epen soꞌusoꞌunai higililana, owaꞌ. \s1 Waf anama ipeꞌ pinindinas enis sahin owan sandaꞌ waf aonai \p \v 15 Iꞌi sahin owan sondaꞌ waf aonai ma ineꞌ, ineꞌ nefeꞌ nitilin ipeꞌ etipa pepe eaꞌ nihiꞌamban waf aonai ananinai. Iꞌi enin nemeꞌena, andeandeꞌ, siꞌi ineꞌ nofaꞌai enin netanimani wapotiꞌ. \v 16 Eaꞌ iꞌi enin owaꞌ nemeꞌ basef ineꞌifi, niꞌipa enis epes bies wapotiꞌ eaꞌ pefeꞌ etin. Ama ipeꞌ bipa o wanipa pefeꞌma peameꞌ basef epen inima ma peawaloga basef amama piꞌi endilisimi atom. \v 17 Ama iꞌi enin nindaiwaꞌma neameꞌ basef ipeꞌifi, ineꞌ niꞌipa esis Kristen hiesi sondatama etifigin niꞌipasan. Ama enin niꞌi nindaiwaꞌma neameꞌ basefa esis Kristen hiesi wapotiꞌ, ineꞌ nekwahin nepe siꞌi isima owaꞌ seagawa Godi, o siꞌi amam amama awami mofaꞌ takisi. \p \v 18 Aeꞌ aꞌipipa endilisi! Amamaga ipeꞌ pahapilam etap anaeꞌ, amama anona nemaf God nohapilam mape gani ilif heven wapotiꞌ. Eaꞌ amamaga amama ipeꞌ pekwahom etap anae, amama anona nemaf God nokwahom gani heven ilif wapotiꞌ. \p \v 19 Eaꞌ aeꞌ aꞌiam endilisi ma ipeꞌ wapotiꞌ. Iꞌi ipeꞌ bipa pape etapi ukup mefeꞌ atifigina anom amamaga, piꞌi pendaꞌ beten pehaliꞌ Goda neaseꞌepa amamaga amama, eaꞌ andeandeꞌ Ahalome aeꞌanai napani ilif heveni nambimb neseꞌepam ipeꞌ. \v 20 Deiꞌ main, iꞌi epes bias o wenis ukup mapoma agel aeꞌanai ma sunduwaꞌanima sope etifigin, aeꞌ ape alomas.” \s1 Basef womun etina nandaꞌ maoli owaꞌ okom neaseꞌana wiaf anona nandaꞌmanai \p \v 21 Nemaf anama Pita nafiꞌi nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, nimeguf maꞌumaꞌum sahin owan aeꞌasi sondaꞌme waf aonai aeꞌ, ma eakwahamasana? Nimeguf 7-peleim o maꞌum?” \p \v 22 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌama naꞌi, “Aeꞌ ina aꞌipina nimeguf amama atom 7-peleim, owaꞌ. Aeꞌ aꞌi ineꞌ nekwaha waf aonai esis sandaꞌminanai nimeguf hiami 490-peleim. \p \v 23 Deiꞌ main, esis siowis kingdom heveni siꞌi anona dembinai king naꞌi nogawa wialef mapoma amam mandaꞌ maol ananinai mapoma maꞌum. \v 24 Eaꞌ anan nandaꞌam nogawam andeandeꞌma nondaꞌ amam meagwamana wiaf, eaꞌ sofaꞌ anona aman safeꞌma anan. Eaꞌ aman anama nowaola wiafa moni luꞌunai 10 milian kina. \v 25 Eaꞌ anan moni aꞌana ma neagwan dendeꞌma niembi wiaf anama anan nowaolamasana. Eaꞌ dembinai king naꞌipas naꞌi esis setala aman anama noloma wauluꞌmana awasi ananisi ma sondaꞌ maol akupi eaꞌ setala amamaga asasimi wapotiꞌ sofaꞌ moni ma seagwa wiaf anama. \p \v 26 Eaꞌ aman anama nowafa notawa etapa naep king anama dembinai naꞌipana naꞌama naꞌi, ‘Ineꞌ niti aeꞌ uwahipiwi nepe nehafa aeꞌ. Anona nemaf aeꞌ egwamena wiaf anama hiꞌilana ma ineꞌ.’ \v 27 Eaꞌ dembinai anama nati owahipina nakwahomana wiaf ananinai nafeꞌ wafifina. \p \v 28 Eaꞌ aman anama nawisi andeꞌ nati anona amam atom mandaꞌ maol etini, anan nowaola wiafa moni kwawieꞌin siꞌi 10 kina. Eaꞌ nombaloꞌ aman anama nowaꞌana sisihina biniꞌw ananiꞌwi naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ negwame wiaf ineꞌinai hiꞌilana!’ \p \v 29 Eaꞌ aman anama nowafa notawa etap eaꞌ naꞌipana basef laꞌifimi naꞌi ‘Ineꞌ niti aeꞌ owahipiwi eaꞌ nepe nehafa aeꞌ! Nambimb egwamena wiaf ineꞌinai hiꞌilana.’ \p \v 30 Eaꞌ anan nandaiwaꞌ. Eaꞌ nofaꞌana nafeꞌ nandaꞌana nandaꞌ kalabus, ama nepe neagwa wiaf anama. \v 31 Amam mandaoꞌoma mandaꞌ maoli mati amama, opalef amamumi nimanim endilisi mafeꞌ mawalapa amama ma dembinai amamunai. \p \v 32 Eaꞌ dembinai nofalai aman anama nandaꞌ maoli eaꞌ naꞌipana naꞌi, Ineꞌ aman nandaꞌ maol aonai. Doꞌok ineꞌ naloma aeꞌ nalef, eaꞌ akwaha wiaf anama luꞌunai ineꞌinai hiꞌalana. \v 33 Aeꞌ ati ineꞌ owahipina, eaꞌ deiꞌ maina ineꞌ owaꞌ nieꞌi owahipina alupunai ineꞌinai pandaꞌ maol etini? \v 34 Eaꞌ dembinai okom numbutina naseꞌamana amam amama mumafi kalabusi ma measeꞌana nimanimi luꞌwami nope nope neagwa wiaf ananinai hiꞌialana. \p \v 35 Iꞌi ukup ipeꞌ hipei owaꞌ peakwaha waf aonai endilisima sahin owan sandaꞌmipanai, anona nemaf Ahalome aeꞌanai nape ilif heveni wapotiꞌ nondaꞌmepam ipeꞌ naꞌama etin siꞌi dembinai nandaꞌama aman anama.” \c 19 \s1 Jisas naꞌi waf anama satopaꞌ daseꞌamainai \r (Mk 10:1-12; Lu 16:18) \p \v 1 Jisas naꞌi basef amama mafeꞌ eaꞌ, nakwaha etap anama hiagoma Galili nafeꞌ anona etap hiagoma Judia gani waꞌol walemb Jordan gani fisana. \v 2 Eaꞌ amam nematawa hiesi sailana safeꞌ eaꞌ nandaꞌ epes hiesi amboꞌwes. \p \v 3 Eaꞌ anom dambami Farisi mafiꞌmai anan mahaliꞌana anom basef magwambana maꞌi, “Miꞌuli apeꞌinai andeandeꞌma anona aman nondaiwaꞌma nemataꞌw ananiꞌwi nokwahoꞌwa okom ananinai atona o owaꞌ?” \p \v 4 Eaꞌ anan nagwamama basef amam naꞌi, “Ipeꞌ patalifa basef amama Godi pagawam eaꞌ. Basef amama maꞌiam naꞌama maꞌi, ‘Fowaꞌ gani dambadamba God nandaꞌ amamaga hiami nandaꞌ epes sataga amam nematawa.’ \p \v 5 Eaꞌ God naꞌi, ‘Naꞌama esis bias ina ataꞌ sope siꞌi sape deindei, owaꞌ. Aman nokwaha mamasana ananisi nefeꞌ noloma wauluꞌmana ananiꞌwi, esis bias sope alop atotona.’ \v 6 Eaꞌ esis bias sondaseꞌama sotaga siꞌi alop etifina. Esis ina ataꞌ sape biasa sape deindei, owaꞌ. Eaꞌ esis God nakolasis sape laꞌifis, isima God naꞌi enin epen ina nehapeꞌas, owaꞌ.” \p \v 7 Eaꞌ Farisi amama maꞌipana wapotiꞌ maꞌi, “Moses naꞌipapa miꞌuli anama naꞌi, aman nondaꞌ anom basef mil okwatip noseꞌakwana nokwahoꞌw kofeꞌ.” \p \v 8 Eaꞌ Jisas naꞌipa amam naꞌi, “Ipeꞌ patopaꞌ basefi. Deiꞌ Moses naꞌi aꞌe ma eaf anama deiꞌ pailana pagaloꞌma wauhiamepa patopaꞌ waf daseꞌamainai. Fowaꞌ gani dambadamba ina anom basef mape naꞌama, owaꞌ. \v 9 Aeꞌ aꞌipipa aꞌi, Iꞌi anoꞌw nemataꞌw anona amani owaꞌ kondaꞌ waf aonai soꞌa waulanai, ma anan nogoloꞌmakw nosoꞌ anoꞌw wapotiꞌ, anan nandaꞌ waf aonai soꞌa waola nemataꞌw akwama naliꞌ naseꞌakwi.” \p \v 10 Eaꞌ amam alupumi ananimi maꞌipana maꞌi, “Iꞌi waf anama endilisinai ma owaꞌ neape laꞌelaꞌef noloma akwaꞌw, daseꞌama hapainai. Eaꞌ andeandeꞌma nemataꞌw aꞌana nope etin.” \p \v 11 Eaꞌ anan naꞌipam naꞌama naꞌi, “Ina nambimb amam nematawa hiesi laꞌifis sofaꞌ basef amama sombaleꞌam, owaꞌ. Epes isima God naseꞌas pepel eaꞌ, esis etis sofaꞌam. \p \v 12 Deiꞌ main, amam naꞌamaimi mape amam owaꞌ laꞌifima measeꞌ nematawai. Eaꞌ anom mamalawa amamuwai olam eaꞌ laꞌelaꞌef mape naꞌama. Eaꞌ anom, amam matopaꞌam alop amamunai. Eaꞌ amam ina laꞌifima measoꞌ nematawa, owaꞌ. Eaꞌ anom, okokoma miegiambama epes hiesi siowis kingdom heveni. Naꞌama mandaiwaꞌma measeꞌ nematawa. Emi aman laꞌifina niela basef amama, anan nilam andeandeꞌ.” \s1 Jisas naseꞌasa basef buꞌwami esis awasi \r (Mk 10:13-16; Lu 18:15-17) \p \v 13 Nemaf anama esis saoꞌwamanai enis awasi sofaꞌas safiꞌmai anan, saꞌi anan nowamona lagof ananimi ma awasi isima niꞌipasa basef buꞌwami ma God nefaloꞌmas. Eaꞌ alupumi ananimi maꞌipa esis owaꞌ sofaꞌas safiꞌmai anan. \p \v 14 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Ipeꞌ kwahowas awasi isima sifiꞌmai aeꞌ. Ipeꞌ ina pindaiwaꞌmas. Faꞌasi sifiꞌmai Aeꞌ. Deiꞌ main, esis amam nematawa siowis kingdom heveni, esis sameꞌ basef Godi sailam siꞌi awasi isima.” \p \v 15 Eaꞌ nawamona lagof ananimi balagah asasimi, nakwaha esis nafeꞌ. \s1 Aman saꞌunai amamaga hiamunai \r (Mk 10:17-31; Lu 18:18-30) \p \v 16 Eaꞌ anona aman nafiꞌi naꞌipa Jisas naꞌi, “Dembinai Tisa, aeꞌ nambimb endaꞌ maina waf buꞌunai ma efaꞌ ambal namunai epe andeandeꞌ laꞌelaꞌef?” \p \v 17 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ maina ineꞌ nahaliꞌ aeꞌ ma amamaga amama? Anona aman atotona nape ilifi Anan buꞌunai. Iꞌi ineꞌ niꞌi nefaꞌ ambal namunai, andeandeꞌma nila basefa miꞌuli fowaꞌ God nasoꞌ Mosasanai hianai.” \p \v 18 Eaꞌ aman anama nahaliꞌ Jisas naꞌi, “Maina miꞌuli?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌipana naꞌi, “Ina nendaꞌ waf aonai soꞌa waulanai, neha enis epes segaꞌ nendaꞌ wal, owaꞌ. Ina neambasoꞌma enis epes, \v 19 ineꞌ nepe owina mamasena ineꞌisi nemeꞌ basef asasimi nilam eaꞌ nimafias andeandeꞌ. Ineꞌ okom ninila enis sape felefeleꞌma ineꞌi, siꞌi ineꞌ okom nainaila ineꞌ etina ma nimafi ineꞌ.” \p \v 20 Eaꞌ aman anama ataꞌ saꞌunai awaminai naꞌipa Jisas naꞌi, “Miꞌuli anama hianai aeꞌ embaleꞌefana ailana afiꞌi eaꞌ. Deiꞌ maina waf ataꞌ nape?” \p \v 21 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Iꞌi ineꞌ niꞌi neataga buꞌwinai endilisi, ineꞌ foꞌo neseꞌasa amamaga ineꞌimi ma enis epes sotalinama nefaꞌ moni anama nendaꞌana nese isima kwahusi. Nendaꞌam naꞌama ma anona nemaf nefaꞌ amamaga buꞌwami gani ilif heven. Eaꞌ ineꞌ nifiꞌi nila aeꞌ.” \p \v 22 Eaꞌ aman anama saꞌunai nameꞌ basef amama, okom ananinai nimanina eaꞌ nandamboma megah atogah nafeꞌ. Deiꞌ main, anan amamaga hiamunai. \p \v 23 Eaꞌ Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌama naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, epes isima wiga moni hianaisi, sandaꞌam ahifim endilisi ma sefeꞌ siowis kingdom heveni. Atona etin sefeꞌ siowis. \v 24 Aeꞌ aꞌi iꞌipipa wapotiꞌ, anona mafin luꞌunai kamel nuwis nil nagala sagundisa luwagufanai, anama wila ma niowis. Eaꞌ amam nematawa amamaga hiamisi sefeꞌ siowis kingdom Godi, sondaꞌam ahifim endilisi ma sefeꞌ siowis. Eaf anama ahifina endilisi nikilaꞌ maol kamel nuwis nil nagala.” \p \v 25 Eaꞌ alupumi ananimi mameꞌ basef amama, amam gegelalasom kwapeteꞌam endilisi. Eaꞌ maꞌi, “Iꞌi naꞌama, anona nemaf God nefaꞌ emi egafis sotanimani seape andeandeꞌ laꞌelaꞌef? Owaꞌetin.” \p \v 26 Eaꞌ Jisas naniga nati amam naꞌipam naꞌi, “Amamaga epes owaꞌ laꞌifisa seandaꞌami, amama God atona laꞌifinai ma nondaꞌam. Anan laꞌifinai nondaꞌ amamaga hiami.” \p \v 27 Eaꞌ Pita nagwamana basef naꞌipana naꞌi, “Nemeꞌ, afaꞌ eaꞌ wakwaha amamaga afaꞌimi hiami, eaꞌ deiꞌ wafiꞌi wambaleꞌefa basef ineꞌimi wailina. Afaꞌ anona nemaf ofaꞌ maim amamaga?” \p \v 28 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Owagama nemaf anama neataga ma amamaga hiami meataga dambaim wapotiꞌ, nemaf anama aeꞌ ataga epen endilisiwei, efaꞌ pepel howalagon atoma balata king aeꞌanai. Nemaf anama ipeꞌ amam aeꞌipei pail aeꞌi ipeꞌ 12-peleipa petoma siaifah buꞌwami amam dambami kingi 12-peleim, eaꞌ pewaloga wambotagw 12-peleim amam nematawa apeꞌisi Isrel. \v 29 Eaꞌ emi egafis ukup asasimi mopoma aeꞌ sokwaha ifagw moloma sahin owan ahapas mamasas batawisas moloma aof amamaga maim asasimi, anona nemaf sofaꞌ amamaga hiami endilisi mikilaꞌ asasimi fowaꞌimi. Eaꞌ anona nemaf sofaꞌ ambagof namumi sopan andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 30 Eaꞌ epes hiesi deiꞌ sataga saliꞌi agof luꞌwomisi, anona nemaf owagama agof aꞌas sotaga sigiꞌ. Eaꞌ epes isima sataga sagiꞌ owagama sofaꞌ agof luꞌwami sotaga siliꞌ.” \c 20 \s1 Basef womun etina amam mandaꞌ maola aof sawa mandelef wainanai \p \v 1 “Aꞌe, epes siowis kingdom heveni siꞌi anona aman nafamunagoma anona etap luꞌwagoma. Eaꞌ lala kuhimbita atona anan nafeꞌma nufaꞌi anom amam mondaꞌ maol aof anama ananinai nawa suꞌutip mandelef wain napoma. \v 2 Anan nafeꞌ naꞌi naloma anom mandaꞌ maoli eaꞌ nalomam ukup etifima otamba atuwasi meafaꞌami, mofaꞌ wan kina atona etina nemaf anama. Eaꞌ nasapaꞌam mafeꞌ mandaꞌ maol aof ananinai. \p \v 3 Eaꞌ anan nape ma aon nandegiai nape siꞌi 9 klok, anan nafeꞌ eaꞌ nati anom amam ataꞌ tol maitu etin anama mondowaꞌanima mapoma. \v 4 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, ‘Ipeꞌ wapotiꞌ foꞌo pendaꞌ maol aof aeꞌanai ma easeꞌepa otamba mondendaepa mondahama waf buꞌunai.’ \v 5 Eaꞌ amam mafeꞌ. \p Eaꞌ aon nahagasom 12 klok anan nafeꞌ wapotiꞌ eaꞌ nandaꞌam naꞌama etin siꞌi doꞌok nandaꞌam. \p Ama aon nasa 3 klok, nafeꞌ nandaꞌam wapotiꞌ siꞌi doꞌok nandaꞌam. \p \v 6 Eaꞌ wambomota 5 klok, nafeꞌ nati anom ataꞌ maitu etin. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, ‘Deiꞌ maina ipeꞌ ataꞌ tol paitu etin naꞌae nemaf anaeꞌ laona?’ \p \v 7 Eaꞌ maꞌipana maꞌi, ‘Ina anona aman naseꞌafa maol afaꞌ, owaꞌ.’ \p Eaꞌ anan naꞌipam naꞌi, ‘Ipeꞌ wapotiꞌ foꞌo pendaꞌ maol aof aeꞌanai.’ \p \v 8 Eaꞌ wambomota felefeleꞌma owamb aman anama nafomona aofi nafiꞌi naꞌipa aman numafi amam mandaꞌ maoli naꞌi, ‘Ineꞌ fala mandaꞌ maoli amama hiami eaꞌ neseꞌama moni amam. Ineꞌ niliꞌ nese amam amama magiꞌ matagai, neseꞌaman nefeꞌ nefeꞌ netagama amam amama maliꞌ mataga mandaꞌ maoli.’ \p \v 9 Eaꞌ amam amama mataga mandaꞌ maol wambomota 5 kloki, mataga mofaꞌ wan kina atona etin. \v 10 Eaꞌ amam amama maliꞌ mohafel kuhimbita mandaꞌ maoli, mafiꞌi ukup mandandaꞌ maꞌi atuwasi amam mofaꞌ moni luꞌunai nikilaꞌ anom. Owaꞌetin. Amam wapotiꞌ mofaꞌ wan kina naꞌama etin. \v 11 Eaꞌ mandaꞌ megah mahana nafomona aofi. \p \v 12 Eaꞌ maꞌiam naꞌama maꞌi, ‘Amam amama magiꞌ matagai, amam mafiꞌi mandaꞌ maol nogota bandana siꞌi awa atitin, eaꞌ ineꞌ naseꞌama moni anama naꞌama etin siꞌi afaꞌ ofaꞌanai. Eaꞌ afaꞌ waliꞌ wandaꞌ maol luꞌunai endilisi ma nemaf launai, eaꞌ owaf nahafa.’ \p \v 13 Eaꞌ anan nagwamana basef anona aman amamunai naꞌipana naꞌama naꞌi, ‘Alupinai, aeꞌ ina andaꞌena awena, owaꞌ. Afaꞌ biafa waliꞌ waꞌiam eaꞌ nomonas atifima pefaꞌ wan kina etin. \v 14 Ineꞌ faꞌa moni ineꞌinai eaꞌ foꞌo. Otamba aeꞌ aseꞌenama ineꞌi, eaꞌ ikwaf anama atona aeꞌ eseꞌanama aman anama nagiꞌ nafiꞌi nandaꞌ maoli, pefaꞌam dendeꞌ etin. \v 15 Aeꞌ andaꞌ maol siꞌi okom aeꞌanai naꞌiana moni aeꞌanai. Naꞌama andeandeꞌ. Aeꞌ andaꞌ waf buꞌunai ma imafi amam magiꞌ mafiꞌi wambomota. Naꞌama deiꞌ ineꞌ kowalena ma otamba amamumi ma main?’ \p \v 16 Anona nemaf naꞌama etin, epes isima deiꞌ sataga sagiꞌi agof aꞌasi sotaga agufisi sope siliꞌ, eaꞌ epes isima sataga saliꞌ agufisi, anona nemaf agof aꞌas sotaga sigiꞌ.” \s1 Jisas deiꞌ naꞌiam wapotiꞌ wenifa nogaꞌ notanima nehafel wapotiꞌ \r (Mk 10:32-34; Lu 18:31-33) \p \v 17 Jisas naꞌi nondowasaꞌ Jerusalem, anan naoꞌwa alupumi ananimi 12-peleim atom mafeꞌ. Amam ataꞌ mafeꞌ etin eaf eaꞌ naꞌipam naꞌi, \v 18 “Pemeꞌ, deiꞌ afaꞌ ondowasaꞌ Jerusalem. Aeꞌ ataga epen endilisiwei nambimb anona aman nowalapa aeꞌ ma amam pris dambami moloma amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi, eaꞌ mondaꞌ kotimi eaꞌ miꞌi basef mondameꞌmam ma mohe eagaꞌ. \v 19 Eaꞌ mondaꞌe efeꞌma esis sololama Godi ma sondaꞌ findiwae ma basef awami sopagahowe sehe egagaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Ama nimeguf biam hiꞌilam anona nefeꞌma wanomi, God nefele ma hiꞌagif etanima ehafel wapotiꞌ.” \s1 Jems naloma owalomana Jon maꞌi motaga mope dambami \r (Mk 10:35-45) \p \v 20 Nemaf anama Sebedi wauluꞌmana mamaꞌwana Jemsi Jon kwaoꞌwai batawisaꞌw akwaꞌumi biam safiꞌmai Jisas. Eaꞌ kwindiwa nembawa kotawa etap kwaꞌipana anom basef. \p \v 21 Eaꞌ Jisas nahaliꞌakw naꞌi, “Ineꞌ naꞌi aeꞌ endaꞌmena main?” \p Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Ineꞌ niꞌi anona nemaf netaga dembinai, nemaf anama aeꞌ aꞌi batawisi amama aeꞌami biam mope dembem felefeleꞌma ineꞌ, anona nil waꞌol egagili, eaꞌ anona nil waꞌol daꞌisinaima.” \p \v 22 Akwaꞌw kwaꞌiam naꞌama, Jisas nagwamaꞌw naꞌipa amam naꞌi, “Ipeꞌ ina pegawa andeandeꞌma amamaga ipeꞌ pahaliꞌimami, owaꞌ! Ipeꞌ bipa laꞌifipama pegwaꞌ embela kap anama deiꞌ aeꞌ egwaꞌ embelanai, o owaꞌ?” \p Eaꞌ magwamana maꞌipana maꞌi, “Afaꞌ wila laꞌififa.” \p \v 23 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Endilisi, ipeꞌ bipa nambimb pegwaꞌ embela kap anama aeꞌ egwaꞌ embelanai. Eaꞌ pepe lagel daꞌisinai o egagili aeꞌami, amama ina maol aeꞌanai, owaꞌ. Ahalome atona niꞌi esis isima nandandepas eaꞌi, esis etis sope lagof daꞌisinai o egagili aeꞌami.” \p \v 24 Eaꞌ alupumi Jisasi tuꞌwanim 10-peleim mameꞌ amam biam maꞌiam naꞌama, mandaꞌ megah mahama amam sahalomana owalomana. \v 25 \x * \xo 20:25 \xt Lu 22:25-26\x*Eaꞌ Jisas nofala alupumi Ananimi 12-peleim mafiꞌmai anan, eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pegawa, anom king mape dambami ma isima sololama Godi, amam mape ilifa esis endilisi mandaꞌas kwapeteꞌas. Eaꞌ amam dambami mape laꞌifim endilisi ma mandaꞌ esis amam nematawa saila malogof amamumi. \v 26 \x * \xo 20:26 \xt Mt 23:11; Mk 9:35; Lu 9:48\x*Eaꞌ waf anama ina nepoma ipeꞌ, hapainai. Emi aman nope dembinai ma ipeꞌ, anan ataꞌ niliꞌ nope siꞌi nandaꞌ maol etina ipeꞌ hipei. \v 27 Eaꞌ emi aman niꞌi notaga dembeni ma ipeꞌ, anan ataꞌ nopan siꞌi agel aꞌanai nandaꞌ maol etin nape owina hiesi. \v 28 \x * \xo 20:28 \xt Lu 22:27; Fl 2:7; 1 Ti 2:6\x*Aeꞌ ataga epen endilisiwei, aeꞌ wapotiꞌ naꞌama etin. Ina afiꞌi ma esis sondaꞌme maola siegiambame, owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi endaꞌ maola igiambama ipeꞌ hipei. Afiꞌi ma sehe egaꞌ etala ipeꞌ peloma epes hiesi etagahipama waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai.” \s1 Jisas nandaꞌ amam biam naep maseꞌami boꞌom mati andeandeꞌ \r (Mk 10:46-52; Lu 18:35-43) \p \v 29 Eaꞌ Jisas naloma alupumi ananimi makwaha wambel anama Jeriko maꞌi mefeꞌ, amam nematawa hiesi sailana safeꞌ. \v 30 \x * \xo 20:30 \xt Mt 9:27; 15:22\x*Eaꞌ amam biam naep maseꞌami tol mape felefeleꞌma eaf. Eaꞌ mameꞌ basef saꞌi Jisas nafiꞌi eaꞌ mofalana mehip maꞌi, “Dembinai, ineꞌ akunamana Deviti,\f + \fr 20:30 \ft Niti futnot Matyu 12:23.\f* niti afaꞌ uwahipifa!” \p \v 31 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi sinifalom saꞌi mosopama malogof. Owaꞌetin. Amam mofalana mehip endilisi maꞌi, “Dembinai ineꞌ akunamana Deviti, niti afaꞌ uwahipifa!” \p \v 32 Eaꞌ Jisas naitu nofala amam biam naꞌi, “Ipeꞌ bipa paꞌi aeꞌ endaꞌmepa main?” \p \v 33 Eaꞌ amam maꞌipana maꞌi, “Dembinai, afaꞌ waꞌi ineꞌ newalamafa naep afaꞌimi ma witi andeandeꞌ.” \p \v 34 Eaꞌ Jisas nati amam owahipim nasa lagof ananimi naep amamumi, eaꞌ deiꞌ etef amam biam mati andeandeꞌ wapotiꞌ, eaꞌ magiꞌma Jisas mafeꞌ. \c 21 \s1 Jisas nafeꞌ nawis Jerusalem siꞌi anona king dembinai \r (Mk 11:1-11; Lu 19:28-40; Jo 12:12-19) \p \v 1 Eaꞌ amam mafeꞌ mataga felefeleꞌma Jerusalem, mataga Betfage felefeleꞌma halaf Oliv. Eaꞌ Jisas nasapaꞌ alupumi ananimi biam naꞌipam naꞌi, \v 2 “Ipeꞌ bipa pefeꞌ piwis wambel nanima nape gani waꞌili felefeleꞌma naꞌae. Eaꞌ piti anona donki saꞌunai esis sepana nail naloma noganai ananinai maitu. Ipeꞌ petagahom eaꞌ pefaꞌam pifiꞌmai aeꞌ. \v 3 Iꞌi enin epen niꞌi nihaliꞌipa ma anom basef, piꞌipan piꞌi, ‘Dembinai afaꞌinai naꞌipafa naꞌi nondaꞌ maola anan ama atuwasi nosapaꞌam mutanimipei mehip.’ ” \p \v 4 Amamaga amama amam mofaꞌi donki mataga dendeꞌ siꞌi basef amama fowaꞌ gani anona profet naꞌiami. Anan naꞌi, \q1 \v 5 “Ipeꞌ piꞌipa epes sape Saioni piꞌi, ‘Ipeꞌ piti, deiꞌ king dembinai ipeꞌinai anona nemaf nifiꞌmai ipeꞌ. Anan nandaꞌ waf saꞌumbilifi, eaꞌ notoma donki noganai nofaꞌana nifiꞌi.’ ” \p \v 6 Eaꞌ alupumi Jisasi biam mafeꞌ eaꞌ mandaꞌam siꞌi doꞌok naꞌipamam. \v 7 Amam mofaꞌ donki anama naloma noganai mafiꞌmai Jisas, mawamona sagwegw amamumi matoma ilifa donki amama biam. Eaꞌ Jisas nandegia natoma donki anama. \p \v 8 Eaꞌ amam nematawa hiesi sambeꞌamonam sagwegw eaf, safela agel ananinai luꞌuna. Enis satopaꞌ lawah agof apulima motawa felefeleꞌi saseꞌwiam eaf sofaloꞌmana. \v 9 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi saliꞌ sagiꞌ sandaꞌ la koloꞌ naꞌama saꞌi, \q1 “Hosana! Ineꞌ akunamana Deviti! Apeꞌ mandanifel endilisi ma ineꞌ. Apeꞌ maꞌi God nofaloꞌma ineꞌ nafiꞌi agel ananinai neseꞌena pepel ma neandaꞌ maol ananinai. Apeꞌ mofela agel dembinai God nape ilifi.” \p \v 10 Nemaf anama Jisas nafeꞌ nawis wambel Jerusalem, eaꞌ amam nematawa hiesi sohafel gegelalasis kwapeteꞌ eaꞌ soga saꞌi mehip sandahaliꞌma saꞌi, “Aman anama anan emi egalina?” \p \v 11 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi safeꞌ salomanai saꞌi, “Aman anama anona profet Jisas, aman nape wambel Nasaret nape etap hiagoma Galili.” \s1 Jisas nagaloꞌma epes satala amamaga ipat luꞌunai Godi nomon \r (Mk 11:15-19; Lu 19:45-48; Jo 2:13-22) \p \v 12 Eaꞌ Jisas nawis ipat luꞌunai Godi nagaloꞌma esis hiesi sandaꞌ bisnis saloma isima satalom ipat anama nomon. Anom amam mati otamba enis epesi eaꞌ mindisilaꞌmam. Eaꞌ Jisas namboma tebol amamumi nakowasom. Enis sandaꞌ bisnisa setala amiguf maiꞌunamb. Eaꞌ namboma siaifah asasimi nakowasom wapotiꞌ. \v 13 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Basef mape Baibeli God naꞌi, \q1 ‘Ipat aeꞌanai nondapoma epes hiesi sifiꞌi sopaina sondaꞌ beten sohaliꞌ Ae. Eaꞌ ipeꞌ pandaꞌana nataga siꞌi ipat sandaꞌ walanai.’ ” \p \v 14 Jisas ataꞌ napani ipat anama luꞌunai nomon, sofaꞌmanai epes isima naep maseꞌasi boꞌwagah maim mondalaꞌasi safiꞌmanai, eaꞌ nandaꞌas sataga boꞌwes. \v 15 Eaꞌ amam pris dembami maloma anom mawalipasa miꞌuli Godi mati anan nandaꞌ maol laꞌifinai buꞌunai, eaꞌ mameꞌ esis awasi sandanifela anan gani nomon ipat luꞌunai Godi saꞌi, “Apeꞌ mafela agel akunamana Deviti!” \p Eaꞌ amam deiꞌ ukup aom kwapeteꞌ ma anan. \p \v 16 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ negawa basef ofagema awasi isima saꞌiami?” \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Aꞌe, aeꞌ egawam.” \p Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pitalifam basef amama mail Baibeli pegawam o owaꞌ.? Basef amama fowaꞌimi maꞌi naꞌama maꞌi, God, \q1 ‘Ineꞌ owagama niwalipa awasi saꞌwisi soloma isima ataꞌ agunifisi saꞌ nomambeh atumi, eaꞌ sofela agel ineꞌinai.’ ” \p \v 17 Eaꞌ anan nakwaha amam nawisi andeꞌ nafeꞌ nape anona wambel Betani eaꞌ naꞌoh owamb anama. \s1 Jisas naꞌipa lawag fik alina \r (Mk 11:12-14,20-24) \p \v 18 Ama wafilu kuhimbita atona Jisas nohafel notanima nafeꞌ nataga felefeleꞌ ma taun anama Jerusalem eaꞌ nolomahana. \v 19 Eaꞌ nati anona lawag fik notawa eaf eaꞌ nafeꞌ natolona. Eaꞌ ina nati anom suꞌutip mailana, owaꞌ. Apul atom. Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ ina ataꞌ anom suꞌutip milina wapotiꞌ. Owaꞌ.” Eaꞌ mehip lawag anama bowana eaꞌ alina hiꞌalana. \p \v 20 Eaꞌ amam alupumi ananimi mati lawag anama alina, gegelalasom endilisi. Eaꞌ maꞌi, “Deiꞌ maina lawag anama fik bowana eaꞌ alina mehip?” \p \v 21 Eaꞌ Jisas nagwamama basef amam naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Iꞌi ipeꞌ pembaleꞌefa aeꞌ endilisi ma ipeꞌ ina ukup biembiefim mupeipa, nambimb eaꞌ pendaꞌam siꞌi aeꞌ andaꞌama lawag anama fik. Eaꞌ ipeꞌ ina pendaꞌ amama atom, owaꞌ. Iꞌi ipeꞌ piꞌipa halaf nanima piꞌi, ‘Ineꞌ degia nefeꞌ newala naoh,’ nambimb nemeꞌepa nilam siꞌi ipeꞌ paꞌiam. \v 22 Iꞌi ipeꞌ pembaleꞌef endilisi ma pendaꞌ beten, amamaga amama ipeꞌ pandaꞌ betena paꞌi pefaꞌami, nambimb ipeꞌ pefaꞌam.” \s1 Esis sahaliꞌ Jisas saꞌi, “Emi naseꞌena pepel ma agel luꞌunai ma nendaꞌ opeh ineꞌimi?” \p \v 23 Eaꞌ Jisas notanima nafeꞌ nawis ipat luꞌunai Godi nape nawalipasa basef etin, amam pris dambami maloma agufumi Judai mafiꞌmai anan mahaliꞌana maꞌi, “Emi naꞌipina deiꞌ nape dembinai nandaꞌ opeh amama?” \p \v 24 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Aeꞌ wapotiꞌ aꞌi ihaliꞌipa ma anom basefa ipeꞌ ataꞌ piliꞌ piꞌipa aeꞌ ama atuwasi iꞌipipa emi naꞌipi ape dembiwei andaꞌ opeh amama. \v 25 Aman anama Jon napisiꞌas embeli, emi naꞌipana ma nandaꞌ opeh amama? God nape heveni naꞌipana napisiꞌas o enin epen etapanai naꞌipana?” \p Eaꞌ mameꞌ basef amama mandaꞌipama maꞌi, “Afaꞌ wiꞌi, ‘God nape heveni naꞌipana,’ atuwasi anan niꞌipafa niꞌi, ‘Deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ pembaleꞌefana?’ \v 26 Eaꞌ afaꞌ wiꞌi, ‘Enin epen etapanai naꞌipana,’ naꞌama esis amam nematawa sohafa. Afaꞌ umbamahafama esis. Deiꞌ main, esis hiesi saꞌi Jon anona profet dembinai.” \p \v 27 Eaꞌ magwamana basef maꞌi, “Afaꞌ ina ogawana.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Naꞌama etin aeꞌ ina iꞌipipa ma emi naseꞌe agel luꞌunai andaꞌ opeh amama Aeꞌami, owaꞌ.” \s1 Basef womun etina nogamana biam anona amani \p \v 28 “Ipeꞌ ukup mape maꞌimama? Anona aman nogamana biam. Anan nafeꞌma nogalomana dambena ma naꞌipana naꞌi, ‘Nogalome aeꞌinai, deiꞌ ineꞌ foꞌo nendaꞌ opeha aof aeꞌanai newa mandelef wainim.’ \v 29 Eaꞌ nogalomana nagwamana basef naꞌipana naꞌi, ‘Aeꞌ andaiwaꞌ.’ Anom nimeguf mafeꞌma eaꞌ, namboma okom eaꞌ nafeꞌ. \v 30 Eaꞌ ahalomana nafeꞌ naꞌipa anona wapotiꞌ naꞌipana naꞌama etin siꞌi doꞌok naliꞌ naꞌi. Eaꞌ nagwamana basef naꞌi, ‘Aꞌe, ahalome.’ Eaꞌ anan ina naila basef ananimi nafeꞌ, owaꞌ. \p \v 31 Eaꞌ deiꞌ nogamana amama biam ananimi mamanama naila basef ahalomanai?” \p “Amam maꞌi, ‘Naliꞌi.’ ” \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, amam amama mofaꞌ takisi mandaꞌ waf aonai maloma nematawa wandaꞌ waf aonai wandaꞌ soꞌa wauli esis eaꞌ sefeꞌ suwis wambota Godi numafias siliꞌ ma ipeꞌ. \v 32 Ipeꞌ pegawa aman anama Jon napisiꞌas embeli. Anan naliꞌ nafiꞌmai ipeꞌ eaꞌ nihiꞌambepa wafa eaf buꞌunai, eaꞌ ipeꞌ owaꞌ peambaleꞌefana. Eaꞌ epes isima sandaꞌ waf aonai anom mofaꞌasa takisi maloma anowa nematawa wandaꞌ waf aonai soꞌa waulanai esis sembaleꞌefana. Ipeꞌ pati esis sembaleꞌefana naꞌama, eaꞌ ipeꞌ ina pamboma opalef pakwaha waf aonai pambalelefana, owaꞌ. \s1 Basef womun etina amam awami mumafi aof sawa mandelef wainim \r (Mk 12:1-12; Lu 20:9-19) \p \v 33 Ipeꞌ pemeꞌ anom basef womun etin. Anona aman dembinai nandaꞌ anona aof nawa wain nahopana. Aof anama nomon anan nandaꞌ anona tang notawa ma sofaꞌasa suꞌutip amama wainim, eaꞌ nalaꞌ anona ipat launai notawa sope sumafiagon. Eaꞌ nakwahomama aof anama anom amam maꞌi mondaꞌ maola aof anama mofaꞌ monianai. Eaꞌ nafeꞌ napani anona wambel laoguma. \p \v 34 Nogota suꞌutip mailanai, nasapaꞌ anom mandaꞌ maola anani mafeꞌma amam mandaꞌ maol aof ananinai. Anan naꞌi amam moseꞌana anom suꞌutip gwaꞌaimi aof anama. \p \v 35 Eaꞌ amam amama mandaꞌ maol aofi mofaꞌ amam amama nafomona aof anamai naspaꞌam mafiꞌi mombaloꞌam maham, anona mahana afuna endilisi, anona makwaha otamba mahana, eaꞌ anona mahana etin nafaꞌ nafeꞌ. \v 36 Eaꞌ anan nafomona aofi nasapaꞌ anom amam mafeꞌ wapotiꞌ. Nasapaꞌ amam hiami mikilaꞌ amam maliꞌ nasapaꞌami. Eaꞌ amam amama mandaꞌ maol aofi mandaꞌam naꞌama etina amam siꞌi maliꞌ mafiꞌi. \v 37 Eaꞌ nagiꞌ nasapaꞌ nogalomana ananinai nafeꞌma amam mandaꞌ maol aofi. Eaꞌ anan naꞌiam naꞌi, ‘Nambimb amam momeꞌ malogel nogalome aeꞌanai.’ \p \v 38 \x * \xo 21:38 \xt Mt 27:18\x*Owaꞌetin. Amam mati nogalomana ananinai nafiꞌi, mandaꞌipama etin maꞌi, ‘Aman anama anona nemaf nofaꞌ amamaga hiami ahalomanai. Afaꞌ ohana afuna ma afaꞌ atofa ofaꞌ aof anama.’ \v 39 \x * \xo 21:39 \xt Hi 13:12\x*Eaꞌ mombaloꞌana mofaꞌana mawisi aof andeꞌana mahana afuna. \p \v 40 Eaꞌ nambimb aman nafamona aofi nondaꞌ maina amam?” \p \v 41 Eaꞌ amam pris dembemi maloma amam agufumi Judai magwamana maꞌipana maꞌi, “Namanani anan nondaꞌmam waf aonai endilisi ma amam amama mandaꞌ waf aonai noham mogaꞌ. Eaꞌ noseꞌasa aof anama nefeꞌma enis epes sumafiana ama nogota gwaꞌaimi mieilana esis soseꞌana anom gwaꞌaimi anan.” \p \v 42 \x * \xo 21:42 \xt Sam 118:22-23; Ap 4:11; Ro 9:33; 1 Pi 2:6-8\x*Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ patalifa basef Godi pegawam o owaꞌ? Basef Baibeli maꞌi naꞌama maꞌi, \q1 ‘Owap\f + \fr 21:42 \ft Basef amama ma owap maꞌi Jisas.\f* anama malaꞌ ifagwi magwaseꞌana deiꞌ nataga nape owap nape naliꞌi ma nembaloꞌ ipat. Dembinai God nandaꞌ amama mataga, apeꞌ matolom boꞌom endililsi.’ \p \v 43 Eaꞌ aeꞌ deiꞌ aꞌipipa. God nambimb nelefata basefa waf buꞌunai ma ipeꞌ piowis kingdom Ananinai eaꞌ noseꞌasam enis epes nambimb sombaleꞌefana sondaꞌ waf buꞌunai. [ \v 44 \x * \xo 21:44 \xt Dan 2:44,45\x*Eaꞌ emi egafis sandaꞌ sisiꞌip sowa owap anama, pepeꞌetas. Eaꞌ iꞌi owap anama nowa nosaliꞌas, esis loloweas siꞌi sopof atona.]” \p \v 45 Eaꞌ amam pris dambami maloma amam Farisi mameꞌ basef amama womun etin Jisas naꞌiami maꞌi anan nondalaꞌwifa amam naꞌi basef amama. \v 46 \x * \xo 21:46 \xt Mt 21:26\x*Eaꞌ mape magolopa eaf mombaloꞌana eaꞌ amam umbamahama esis amam nematawa. Deiꞌ main, esis hiesi sombaleꞌefana laꞌifis saꞌi Jisas anona profet. \c 22 \s1 Basef womun etina esis safiꞌi sandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami ma bias seandaseꞌamai \p \v 1 Eaꞌ Jisas naꞌipana basef womun etin wapotiꞌ naꞌi, \v 2 “Epes siowis kingdom heveni siꞌi anona king dembinai etapanai. Nogalomana ananinai naꞌi nosoꞌ anoꞌw nemataꞌw, eaꞌ king anama nandaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami. \v 3 Nemaf anama seagwaꞌ gwaꞌaimi anai notaga, anan nasapaꞌ amam amama mandaꞌ maola anani mafeꞌ mofalai epes isima fowaꞌ naliꞌ nofalasi seafiꞌmai gwaꞌaimi amama. Eaꞌ esis sandaiwaꞌma seafiꞌi. \p \v 4 Eaꞌ anan nasapaꞌ anom wapotiꞌ mandaꞌ maola anani motambel mafeꞌ, eaꞌ naꞌipam naꞌi, ‘Ipeꞌ foꞌmago epes isima aeꞌ andandepas sapani eaꞌ piꞌipas naꞌama piꞌi, “Pemeꞌ, aeꞌ andandomba gwaꞌaimi aeꞌami eaꞌ. Mafis bulmakau suwafumi maloma mafis amama luꞌwami aeꞌami, apeꞌ maham. Eaꞌ amamaga hiami mandandombol maꞌoh eaꞌ. Ipeꞌ pifiꞌmai gwaꞌaimi amama endaꞌama nogalome nosoꞌ akwaꞌwi.” ’ \p \v 5 Eaꞌ esis ukup aoma semeꞌama seafeꞌ eaꞌ sandamboma safeꞌ deindei ma opeh asasimi. Anona nafeꞌ aof, anona nafeꞌma bisnis ananimi. \v 6 Eaꞌ amam mapani mombaloꞌ amama mandaꞌ maola kingi mandaꞌam kwapeteꞌam maham afum. \v 7 Eaꞌ king anama nemeꞌ amama okom wandafuna nasapaꞌ soldia ananimi mafeꞌ maha amam maha mandaꞌ maola anani afum hiꞌalam. Eaꞌ makata nif maofa wambel amamunai wapotiꞌ. \v 8 Eaꞌ king naꞌipa amam mandaꞌ maoli naꞌi, ‘Gwaꞌaimi endaꞌama nogalome nosoꞌ akwaꞌw eaꞌ sandandombam maꞌoh eaꞌ epes isima aeꞌ efalasi ina semeꞌ basef aeꞌami safiꞌi, owaꞌ. \v 9 Naꞌama deiꞌ ipeꞌ pefeꞌ eaf anama hianai dawalegefa piti isima epes hiesi piꞌipas pefalas sifiꞌmai gwaꞌaimi amama luꞌwami daseꞌamaimi.’ \v 10 Anan naꞌiam naꞌama, amam mandaꞌ maoli mafeꞌagon gani gani eaf dawalegef mowaꞌaniesi epes isima matilisi hiesi, epes buꞌwasi saloma sandaꞌ waf aonai wapotiꞌ. Eaꞌ safiꞌi sape ipat anama sondaseꞌama ma siꞌina endilisi. \p \v 11 Esis sape eaꞌ dembinai king nawis nomona nitilis. Eaꞌ nati anona aman atotona ina nala luwaguf salama nemaf anama daseꞌamainai, owaꞌ. \v 12 Eaꞌ king naꞌipana naꞌi, ‘Alupinai, deiꞌ maina ineꞌ owaꞌ nela luwaguf amama sandaseꞌamaimi nifiꞌi niwisi naꞌae?’ Eaꞌ anan ina naꞌi anom basef, owaꞌ. \p \v 13 Eaꞌ king naꞌipa amam mandaꞌ maoli naꞌi, ‘Ipeꞌ pewaꞌ lagof maloma boꞌwagaha ananimi pekwahona nefeꞌ niwis nepe owamb andeꞌ. Owamb anama nambimb anan nowa nelef nalelef tilili talalaꞌ kwapeteꞌ nepe.’ ” \p \v 14 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aꞌe, God nofala epes hiesi naꞌama etin siꞌi king anama nofalas. Anan nofala hiesi, eaꞌ nandandepa atona etin sifiꞌi siowis sope solomana.” \s1 Amam mahaliꞌ Jisasa neseꞌana takis gavman dembinai Sisar Romunai \r (Mk 12:13-17; Lu 20:20-26) \p \v 15 Eaꞌ amam dambami Farisi mafeꞌ mandaꞌ basef maꞌiam mandameꞌmama membaleꞌa Jisas mowaꞌana. Amam maꞌi momeꞌ anom basef ananimi owaꞌ andeandeꞌi ma mondaꞌmana basef mowaꞌana siꞌi sowaꞌ bogof. \v 16 Eaꞌ amam masapaꞌ alupumi amamumi maloma amam Heroti amam mafeꞌma Jisas maꞌi, “Dembinai Tisa, afaꞌ ogawena ineꞌ aman buꞌunai naꞌi basef endilisimi. Ina umbamehena owaꞌ. Ina niꞌipasa anom basef isima enis agof luꞌwamisi eaꞌ anom basef isima agof aꞌasi falafisi, owaꞌ. Ineꞌ naꞌipasa basef atifim endilisimi atom ma okom Godi amam nematawa hiesi dendeꞌ etin hiꞌalas. \v 17 Eaꞌ ineꞌ niꞌipafa. Deiꞌ ineꞌ okom nape naꞌimama? Miꞌuli apeꞌinai naꞌi andeandeꞌma apeꞌ moseꞌana takis Sisar gavman dembinai esis Romi o owaꞌ?” \p \v 18 Eaꞌ Jisas nogawa eaꞌ ma waf basoꞌomainai amamunai eaꞌ naꞌi, “Ipeꞌ amam paꞌi malogof biamipei, deiꞌ maina ipeꞌ pagwamba aeꞌ? \v 19 Ipeꞌ pihiꞌambe anona moni ma ataꞌ itolona.” \p Eaꞌ mofaꞌmanai anona moni ma natolona. \v 20 Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Ambal naloma agel anama mailanai eminai?” \p \v 21 Eaꞌ maꞌi, “Anama Sisari gavman dembinai esis Romi.” \p Eaꞌ nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Eaꞌ amamaga Sisari, amama peseꞌanam Sisar. Eaꞌ amamaga Godi, peseꞌanam God.” \p \v 22 Amam mameꞌanama basef amama eaꞌ gegelalasom kwapeteꞌam makwahona mafeꞌ. \s1 Amam mahaliꞌ Jisasa epes sagaꞌi sotanima sohafel wapotiꞌ \r (Mk 12:18-27; Lu 20:27-40) \p \v 23 Nemaf anama atona anom amam Sadyusi mafiꞌmai Jisas. Amam hiami mombaleꞌef sagaꞌi ina anona nemaf sotanima sohafel wapotiꞌ, owaꞌ. Eaꞌ amam mafiꞌmai Jisas mahaliꞌana \v 24 maꞌi, “Dembinai Tisa, fowaꞌ gani Moses naꞌi, ‘Iꞌi anona aman nogaꞌ ma anan awasi aꞌana eaꞌ wauluꞌmana ataꞌ kope, owalomana ananinai noseꞌakw nola enis awasi ma sohoꞌofana.’ \v 25 Eaꞌ fowaꞌ amam wambota atotona 7-peleim mape. Naliꞌi sahalomam naseꞌakw awani aꞌakw nagaꞌ, nakwahoꞌw kwape. Eaꞌ owalomana naseꞌakw nagaꞌ nakwahoꞌw kwapani awani aꞌakw. \p \v 26 Eaꞌ owalomana nandatuꞌulanai wapotiꞌ nandaꞌam naꞌama etin, eaꞌ anona nandatuꞌulomi naseꞌakw mandaꞌam naꞌama etin mafeꞌ mafeꞌma matagama owagufunai akutainai. \v 27 Amam amama wambota atotona eaꞌ magaꞌ hiꞌalam. Anom nimeguf mafeꞌma eaꞌ, akwaꞌw kwagaꞌ wauluꞌmam. \v 28 Eaꞌ anona nemaf esis sagaꞌi sohafel wapotiꞌ, nemataꞌw akwama kwasoꞌ amam 7-peleimi emi egafuna noseꞌakw? Amam 7-peleim maseꞌakw hiꞌalam.” \p \v 29 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ owaꞌ pegawa basef Baibel naꞌiami, owaꞌ pegawa pepel Godi. Eaꞌ ipeꞌ deiꞌ ina paꞌi basef endilisimi, owaꞌ. \v 30 Nemaf anama saꞌi sokwaha hiꞌagilif sotanima sohafel wapotiꞌ, amam nematawa ina ataꞌ sondaseꞌama wapotiꞌ, owaꞌ. Sopan etin siꞌi ensel mape heveni. \v 31 Basef amama esis sagaꞌi sotanima sohafel wapotiꞌ, ipeꞌ patalifa basef amama God naꞌiam mape Baibeli o owaꞌ? Anan naꞌipipa naꞌama naꞌi, \v 32 ‘Aeꞌ God Abrahami, Aisaki maloma Jekopi.’ Basef amama maꞌi God ina Dembinai ma epes isima sagaꞌi, owaꞌ. Anan God epes isima ambal napeis sape namusi.” \p \v 33 Esis amam nematawa hiesi sameꞌ naꞌama sohafel gegelalasisa basef ananimi. \s1 Miꞌuli naliꞌi Godi \r (Mk 12:28-31; Lu 10:25-28) \p \v 34 Eaꞌ Jisas nasopama malogofa amam amama dambami Sadyusi ma basef amama. Eaꞌ anom amam Farisi mameꞌ basef amama mondowaꞌanima mafiꞌi felefeleꞌma anan. \v 35 Eaꞌ anona naloma amam nogawa miꞌuli Godi andeandeꞌ naꞌi nogwamba Jisasa niꞌi anom basef owaꞌ andeandeꞌ ma mondaꞌmana basef mowaꞌana siꞌi sowaꞌ bogof. Eaꞌ nahaliꞌana naꞌi, \v 36 “Dembinai Tisa, maina miꞌuli Godi luꞌunai nikilaꞌ miꞌuli hianai nape naliꞌi?” \p \v 37 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ukup ipeꞌimi mohafela Dembinai God ipeꞌinai mimilana naꞌama. Ukup ipeꞌimi mimilana hiꞌilam, peseꞌana ambagof opalef ipeꞌimi peseꞌanam hiꞌilama Dembinai God atona. \v 38-39 Miꞌuli anama luꞌunai, naliꞌ endilisi. Eaꞌ miꞌuli nagiꞌi anama, ‘Ipeꞌ ukup mimila enis epes sape felefeleꞌma ipeꞌi, siꞌi ukup maimaila ipeꞌ etipa.’ \v 40 Basef ofagema ma miꞌuli hianai Godi maloma basef amam profet mandaꞌami hiami mape nomona miꞌuli anama biefina.” \s1 Jisas nahaliꞌ amam dambami Farisi ma Krais, anan God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi \r (Mk 12:35-37; Lu 20:41-44) \p \v 41 Amam Farisi ataꞌ munduwaꞌanimai etifigin maitu, Jisas nahaliꞌam naꞌi, \v 42 “Ipeꞌ ukup mape maꞌimama ma Krais anan God nandandepana eaꞌ ma nesapaꞌana niefiꞌi? Anan nogalomana emi?” \p Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Devit nogalomana.” \p \v 43 Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Deiꞌ maina Ambal Buꞌunai Godi nafela okom Deviti ma naꞌi Krais Anan Dembinai? Eaꞌ Devit fowaꞌ gani naꞌi, \q1 \v 44 ‘Dembinai God naꞌipa Dembinai Aeꞌanai naꞌi, “Ineꞌ nepe lagel kwahisinai Aeꞌanai laꞌelaꞌef nefeꞌ netagama anona nemaf Aeꞌ endaꞌ naumbih ineꞌisi sefeꞌ owina boꞌwagah ineꞌimi.” ’ \p \v 45 Devit fowaꞌ nofala Krais naꞌi, ‘Dembinai.’ Amama atom deiꞌ Krais ina aman atona falafunai, owaꞌ. Anan Dembinai.” \p \v 46 Eaꞌ deiꞌ ina anona aman laꞌifina ma nogwamana anom basef Jisas, owaꞌ. Nemaf anama nafeꞌ nafeꞌ owagama wapotiꞌ amam hiami umbamahama meahaliꞌanama anom basef, owaꞌ. \c 23 \s1 Jisas naꞌipa epes hiesi ma waf aonai amam dambami mogawa miꞌuli Godi maloma amam Farisi mandaꞌanai \r (Mk 12:38-39; Lu 11:43,46; 20:45-46) \p \v 1 Eaꞌ Jisas naseꞌasa basef esis amam nematawa hiesi saloma amam alupumi 12-peleim ananimi. \v 2 Naꞌiam naꞌama naꞌi, “Amom mawalipasa miꞌuli Godi maloma amama Farisi amam mahoꞌofa Mosesa mawalipasa miꞌuli Godi laꞌifim. \v 3 Andeandeꞌma pila basef hiami amam maꞌipipami, eaꞌ ipeꞌ ina pendaꞌ waf amam mandaꞌanai, owaꞌ hapainai. Deiꞌ main, amam maꞌipasa basef hiami, eaꞌ amam atom ina mailam, owaꞌ. \v 4 Amam mowatania basef amamumi mawalipasama sielam siꞌi basef wafimi anom awolef wafimi luꞌwami mawamonam matoma ikeguf asasimi, eaꞌ amam ina magiambamas mofaꞌam ma lagof amamumi, owaꞌ. \v 5 \x * \xo 23:5 \xt Mt 6:1; Eks 13:9; Diu 6:8; Nam 15:38-39\x*Amamaga hiami mandaꞌami mandaꞌam etina epes sotolom sinifelom. Amam mala egip\f + \fr 23:5 \ft Basef ofagema ma egip luꞌunai ma amam mandaꞌ beten mape naꞌama. Amam maila waf esis Judai fowaꞌinai eaꞌ mandaꞌ bokis saꞌusaꞌumi ma anona pepa basef Baibeli mailanai. Amam mandaꞌam naꞌama ma epes hiesi sotolom sinifelom.\f* luꞌunai nail lagof balagah amamumi ma mandaꞌ beten eaꞌ mandaꞌ sosaf launai nape sagwegw amamumi daꞌmalifima. \v 6 \x * \xo 23:6 \xt Mt 6:5; Lu 14:7\x*Amam ukup maꞌi siaifah amama motawa maliꞌi atom dambami atom mapoma, ma nemaf anama sandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami o anama ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi. \v 7 Amam maꞌi hiesi sotoloma sondalalimam sosaꞌma agof amamumi anama sandatama sapoma ma maꞌi sofalam siꞌipam siꞌi, ‘Dambami tisa’. \p \v 8 Eaꞌ enis epes ina sofala ipeꞌ siꞌi ipeꞌ dembipei, owaꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ tisa dembinai ipeꞌinai atotona eaꞌ ipeꞌ hipei pape siꞌi sahin owan wambota atotona. \v 9 Ipeꞌ ina pefala enin epen nape etap anaeꞌ piꞌi Ahalomepa ipeꞌinai, owaꞌ. Deiꞌ main, aman anama atotona anan Ahalomepa ipeꞌinai, nape ilif heveni. \v 10 Eaꞌ esis ina sofalepa siꞌi dembipei tisa, owaꞌ. Deiꞌ main, Dembinai tisa ipeꞌinai Krais atotona, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi. \v 11 \x * \xo 23:11 \xt Mt 20:26; Mk 9:35; Lu 22:26\x*Eaꞌ emi egafis nambimb sotaga dembesi ipeꞌisi, deiꞌ ataꞌ siliꞌ sope sondaꞌ maol sope owina ipeꞌ. \v 12 \x * \xo 23:12 \xt Jop 22:29; Pro 29:23; Esi 21:26; Lu 14:11; 18:14\x*Eaꞌ naꞌama etin, emi egafis sefela agof asasimi atom, epes isima anona nemaf agof aꞌas. Eaꞌ emi egafis sondaꞌ agof asasimi mefeꞌ owin, anona nemaf esis sefaꞌ agof luꞌwami.” \s1 Jisas naꞌi basef maila amam Farisi maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi ma waf aonai amam mandaꞌanai \r (Mk 12:40; Lu 11:39-42,44,52; 20:47) \p \v 13 “Ipeꞌ amam dembipei pawalipasa miꞌuli Godi paloma Farisi, aeꞌ ati uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ amam malogof biamipei! Ipeꞌ pewalo uta ma naep esis amam nematawa ma ina nambimb siowis kingdom heveni, owaꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ ina pafeꞌ pawis nomon, eaꞌ esis amam nematawa saꞌi sefeꞌ siwis nomon, isima ipeꞌ pasopamas eafa sefeꞌ siowis. [ \v 14 Ipeꞌ amam dembipei pawalipasa miꞌuli Godi paloma Farisi, aeꞌ ati uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ malogof biamipei. Ipeꞌ pawis ifagw amama nematawa alifiwai, pawis pakawalopom amamaga awoumi. Pandaꞌam naꞌama pandaꞌ beten launai etina esis sitilipa siꞌi ipeꞌ buꞌwipei. Anona nemaf God newaloga epes hiesi, enis epes owaꞌ seandaꞌ waf aonai naꞌamainai sofaꞌ nimanimi kwawieꞌum, eaꞌ ipeꞌ pefaꞌ nimanimi luꞌwami endilisi.] \p \v 15 Ipeꞌ amam pawalipasa miꞌuli Godi paloma Farisi, aeꞌ ati uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ malogof biamipei! Ipeꞌ pafeꞌ hiꞌagoma naoh etap wambel hiagoma, pifaꞌai anona epena notaga alupunai ipeꞌinai nila basef ipeꞌimi. Anan eaꞌ nataga alupunai ipeꞌinai, eaꞌ ipeꞌ pandaꞌ anan aona endilisi nikilaꞌ ipeꞌ naꞌama. Ipeꞌ aopei ma peafeꞌ wambel aonai hel nif fandumi mapoma. Eaꞌ ipeꞌ pandaꞌ epen anama nikilaꞌ ipeꞌ nendaꞌ waf aonai endilisi nandahama nefeꞌ wambel aonai hel. \p \v 16 Aeꞌ ati uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ naep masiꞌipei paꞌi pihiꞌambasa eaf enis epes. Ipeꞌ pawalipas naꞌama paꞌi, ‘Iꞌi emi egafis siꞌi agola ipat anama luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai ma siꞌi sondaꞌ basef asasimi motaga laꞌifim, amama falafumi. Eaꞌ emi egafis siꞌi agola gol amama buꞌwami sofaloꞌma ipat anama ma siꞌi sendaꞌ basef asasimi motaga laꞌifim, sendaꞌam sila basef siꞌi saꞌi.’ \p \v 17 Ipeꞌ pahaga pagaoli ukup mololaepai eaꞌ naep masiꞌipei! Main deꞌim mape luꞌum mikilaꞌ? Gol amama sofaloꞌma ipat anama amam luꞌum o ipat anama buꞌunai nandaꞌ gol amama mataga boꞌoma naep Godi? Eaꞌ deiꞌ ipat anama atona nikilaꞌ gol. \v 18 Eaꞌ ipeꞌ pawalipas wapotiꞌ paꞌi, ‘Iꞌi emi egafis siꞌi balata sofaꞌ mafis sasoꞌ Godanai ma siꞌi sondaꞌ basef asasimi motaga laꞌifim, amama falafumi. Eaꞌ emi egafis siꞌi ofa mafis satoma balata ilifa sendaꞌ basef asasimi motaga laꞌifim, esis silam siꞌi saꞌiam.’ \p \v 19 Ipeꞌ naep masiꞌipei! Maim amamaga mape luꞌum? Ofa mafis mape luꞌum o balata nandaꞌ ofa anama nataga boꞌona ma naep Godi, deiꞌ nataga luꞌuna? Eaꞌ deiꞌ balata nikilaꞌ ofa. \v 20 Naꞌama deiꞌ emi egafis siꞌi agel balata anama ma siꞌi sondaꞌ basef asasimi motaga laꞌifim, isima sendaꞌ basef amama laꞌifima amamaga matoma balata ilif maloma balata wapotiꞌ. \v 21 Eaꞌ emi egafis siꞌi agel ipat luꞌunai Godi ma siꞌi sondaꞌ basef asasimi motaga laꞌifim, isima sandaꞌ basef asasimi laꞌifima ipat anama naloma Anan nape ipat anama. \v 22 Eaꞌ emi egafis siꞌi heven ilifa sondaꞌ basef asasimi motaga laꞌifim, isima saꞌi sondaꞌ basef asasimi laꞌifima balata buꞌunai Godi naloma Aman anama natoma balata anama. \p \v 23 Ipeꞌ amam pawalipasa miꞌuli Godi paloma Farisi, aeꞌ ati uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ amam malogof biamipei! Ipeꞌ pawaloga nambawa maloma lombo maloma akwal mamumami hiami paseꞌana tuꞌwanim God. Pandaꞌam naꞌama ma akwal amama hiami agofuma amama min, dil, kumin. Eaꞌ ipeꞌ pindihiꞌama basef amama hiami ma miꞌuli God naꞌiami ma waf buꞌunai ma pigiambama epes, piti esis uwahipis, pendaꞌ amamaga andeandeꞌ ma waf endilisinai. Waf anama hianai neloma waf pindilali peseꞌana amamaga maim Godanai, anama pekolasana pihapilana etin pilana. \v 24 Ipeꞌ naep masiꞌipei, paꞌi pihiꞌambasa eaf enis epes! Ipeꞌ pandaꞌ maola patofa afiꞌawa amama saꞌumi mail maloh nembawa, eaꞌ mafin anama luꞌunai kamel eaꞌ pewaloꞌana nalomam. \p \v 25 Ipeꞌ amam dembipei pawalipasa miꞌuli Godi paloma Farisi, aeꞌ ati uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ amam malogof biamipei! Ipeꞌ pandombasa kap plet andeꞌama atom boꞌom. Eaꞌ nomon owaꞌ. Ipeꞌ opalef siꞌipama waf sandaꞌ walanai naloma waf anama alop atonai aonai. \v 26 Ipeꞌ Farisi, naep masiꞌipei! Ipeꞌ ataꞌ piliꞌ pendombasa kap malep nomonam muliꞌ ma nambimb andeꞌema wapotiꞌ meataga boꞌom. \p \v 27 Ipeꞌ amam pawalipasa miꞌuli Godi paloma Farisi, aeꞌ ati uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ epes malogof biamipei! Ipeꞌ pandahama siꞌi ifagw saꞌumi sawa epes sagaꞌi hiꞌagilif sandaꞌ pen afitinai saofam. Eaꞌ andeꞌama boꞌom ma satolom, eaꞌ nomonama siꞌima amamaga awami foloꞌalami mala maloma bihiguf balagah epes sagaꞌi alialimi. \v 28 Ipeꞌ pape naꞌama etin. Esis epes sati alop ipeꞌinai andeꞌ saꞌi ipeꞌ pandaꞌ waf buꞌunai. Eaꞌ nomon waf aonai basoꞌomunai ma malogof biagufi patopaꞌ basef anai ma miꞌuli Godi amama mape siꞌima ipeꞌ. \s1 Jisas naꞌipa amam amama mawalipasa miꞌuli Godi maloma amam Farisi anona nemaf amam mofaꞌ nimanimi awami \r (Lu 11:47-51) \p \v 29 Ipeꞌ amam pawalipasa miꞌuli Godi paloma Farisi, aeꞌ ati uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ amam paꞌi malogof biamipei. Ipeꞌ pandaꞌ hiꞌagilif amam profet magaꞌi eaꞌ pefaloꞌma ifagw epes isima buꞌwasi sagaꞌi sapeimi. \v 30 Eaꞌ ipeꞌ paꞌi, ‘Iꞌi afaꞌ fowaꞌ gani ope siꞌi akusafa afaꞌisi, afaꞌ ina wiegiambama esis oha amam profet afum, owaꞌ.’ \v 31 Ama basef amama atom ipeꞌ pawalapami ofagema ipeꞌimi atom, paꞌi ipeꞌ akusas pagiꞌ patagai saha profet magaꞌi. \v 32 Eaꞌ ipeꞌ piwatani waf anama aonai esis akusipa sandaꞌanai hiꞌilana! \p \v 33 Ipeꞌ siꞌi iguf awami pataga iguf awami mahasi! Anona nemaf God nondaꞌmasa basef luꞌwami eaꞌ niꞌipipa pefeꞌ pepe wambel aonai hel. Deiꞌ pendaꞌam piꞌimama ma nambimb pefeꞌma basef amama? Owaꞌetin. \v 34 Naꞌama Aeꞌ asapaꞌo anom profet molomago anom amam ukup buꞌwami mapeimi molomago anom gawaimi ma Baibeli amam mofoꞌo motagamepa. Anona nemaf ipeꞌ peham mogaꞌ, eaꞌ anom ipeꞌ piunda lawah usiꞌimi tuꞌwanaimi, anom pepe pelaꞌam nomon ifagw paꞌi basef papeimi. Eaꞌ ipeꞌ pendaꞌam petofam anona wambel taun luꞌunama eaꞌ petofam mofaꞌ mefeꞌ anona taun eaꞌ petofam pegolopam etin pefeꞌ. Ipeꞌ anona nemaf pendaꞌ waf aonai anama. \v 35 Eaꞌ deiꞌ epes isima sape buꞌwasi hiesi ma enis sahas sagaꞌ, ofagema amama hiami anona nemaf mopoma ipeꞌ. Naliꞌi Abel anan aman buꞌunai nafiꞌi nafiꞌi natagama aman akutainai profet Sakaraia, Berekia nogalomana, anama akusipa sahana afuna laꞌafena ipat luꞌunai Godi naloma balata saofa mafis sasoꞌ Godanai. Amama ofagema anona nemaf mila ipeꞌ etipa. \v 36 Aeꞌ aꞌipipa endilisi ipeꞌ. Amamaga nimanimi awami ofagema anona nemaf mopoma ipeꞌ epes hipei amam nematawa deiꞌ papani. \s1 Jisas nalopa wambel Jerusalem \r (Lu 13:34-35) \p \v 37 O ipeꞌ Jerusalem, Jerusalem, ipeꞌ paha amam profet afumi, pakwaha otamba paha amam God nasapaꞌam mafiꞌmai ipeꞌ magaꞌ. Laꞌelaꞌef aeꞌ aꞌi ekolasa ipeꞌ epes hipei siꞌi awata numaꞌinai nowaꞌani nogami nakolasam mawis mail behenagof ananimi. Owaꞌetin, ipeꞌ pandaiwaꞌ. \v 38 Ipeꞌ pemeꞌ! Deiꞌ wambel ipeꞌinai anona nemaf aona wafina nope. \v 39 Aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ nambimb ina petolowe wapotiꞌ ma nambimb piꞌi, ‘Apeꞌ maꞌi God nofaloꞌma aman anama nafiꞌi agel Dembinai ma nondaꞌana nondanifel.’ ” \c 24 \s1 Jisas naꞌi ipat luꞌunai Godi anona nemaf aona \r (Mk 13:1-2; Lu 21:5-6) \p \v 1 Jisas nakwaha ipat luꞌunai Godi nafeꞌ etin, amam alupumi ananimi mafiꞌmai Anan. Amam maꞌi mihiꞌambana ifagw luꞌwami lotumi. \v 2 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pati ifagw amama hiami? Aeꞌ aꞌipipa endilisi, anona nemaf ina anom otamba motoma anom otamba mope, owaꞌetin. Sagwasiꞌam sowalom hiꞌilam mofeꞌ moꞌoh atona etin.” \s1 Jisas naꞌi basef naꞌi anona nemaf nimanimi awami motaga \r (Mk 13:3-13; Lu 21:7-19) \p \v 3 Jisas tol nape halaf anama lawah oliv motawama eaꞌ alupumi ananimi atom mafiꞌmai anan maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ niꞌipafa amamaga amama nambaiꞌ motaga. Maina ikwaf niliꞌ notaga ma afaꞌ ogawa ineꞌ naꞌi netanima neafiꞌi ma etap anaeꞌ higililana?” \p \v 4 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Naꞌama enin epen nembasoꞌmepa. \v 5 Deiꞌ main, amam hiami anona nemaf mifiꞌi mombasoꞌmepa miꞌi agel aeꞌanai miꞌi, ‘Aeꞌ maꞌuwi aeꞌ Krais, God nandandepe nasapaꞌe afiꞌi.’ Eaꞌ anona nemaf mombasoꞌma amam nematawa hiesi someꞌ basef amamumi siꞌi endilisimi silam. \v 6 Anona nemaf pemeꞌ enis sopaꞌ lupulupuꞌ sondaꞌ wandaf eaꞌ enis semeꞌasa wandaf siꞌipipa, ipeꞌ ina umbamehepa, owaꞌ. Amamaga amama anona nemaf meatagai, eaꞌ nemaf akutainai ataꞌ owaꞌ. \v 7 Enis epes sape anama etap hiagoma kantri sofela wandaf sopaꞌ soloma anona kantri. Anona dembinai king nehafel noꞌwa enis wambel hiagoma ananisi sopaꞌ soloma anona dembinai king noꞌwa ananisi wambel hiagoma. Enis epes wambel hiagoma nolomohas sope, eaꞌ enis wambel hiagoma atona etin etap suwambon nokotoꞌ. \v 8 Amamaga amama hiami ataꞌ muliꞌ motaga siꞌi nimanimi maliꞌ matagama nemataꞌw kwaꞌi kola awani. \p \v 9 Amama motaga ma eaꞌ, esis sofaꞌepa ma seseꞌepa nimanimi, eaꞌ sehepa pegaꞌ. Epes hiesi wambel hiagoma opalef aoma ipeꞌ kwapeteꞌ endilisi. Esis sati ipeꞌ paila basef Aeꞌami naꞌama deiꞌ sahepa. \v 10 Nemaf anama amam nematawa hiesi sokwaha sombaleꞌefa Dembinai eaꞌ sondawawalapa etin soseꞌasas sefeꞌma naumbih sohas, eaꞌ epes isima ukup aoma enis. \v 11 Eaꞌ amam profet hiami mambasoꞌami motaga mohafel mufiꞌi mombasoꞌma amam nematawa hiesi. \v 12 Waf aonai anona nemaf netaga luꞌuna, naꞌama amam nematawa hiesi sokwaha waf anama ukup maimaila enis epes miꞌi uwahipis. \v 13 Eaꞌ emi egafis sembaleꞌefa aeꞌ laꞌifis situ seatagama nemaf akutainai, isima anona nemaf God nefaꞌas setanimani. \v 14 Eaꞌ anona nemaf esis siꞌipasa basef amama buꞌwami Godi ma epes hiesi siowis kingdom heveni. Esis siꞌipas ganima etap hiagoma hiꞌilagon ama amam nematawa hiesi ganima wambel hiagoma ataꞌ siliꞌ semeꞌam eaꞌ nemaf akutainai notaga. \s1 Amamaga awami endilisi anona nemaf motaga \r (Mk 13:14-23; Lu 21:20-24) \p \v 15 Anona nemaf ipeꞌ piti amamaga awami mohambombaga amamaga buꞌwami motaga siꞌi fowaꞌ gani profet Daniel naꞌi basef mail Baibeli maꞌi. Amamaga amama motaga mope anama boꞌwagoma nomon ipat luꞌunai Godi. (Emi egafis sitalifa basef amama esis sogawa basef ofagema andeandeꞌ.) \v 16 Nemaf anama amam nematawa sape etap hiagoma Judia sofaꞌ sefeꞌ sondowasaꞌ halafutagw. \v 17 Emi egafis sape ipat andeꞌ felefeleꞌ ina ataꞌ setanima siwis sefaꞌai amamaga asasimi ipat nomon, owaꞌ. \v 18 Emi egafis sapani aofi, ina ataꞌ setanima sefeꞌ wambel sefaꞌ luwaguf maim asasimi, owaꞌ. \v 19 Nematawa opafuwai waloma awama awasi ataꞌ sagwaꞌ nomambeh atomi, aeꞌ aꞌi awau uwahipiwa endilisi ma nogota anama ofaꞌ nimanimi luꞌwami endilisi meataganai. \v 20 Ipeꞌ pendaꞌ betena Goda ipeꞌ ina pefaꞌ pefeꞌ nogota anama uf noloma asaf mifiꞌi o nemaf anama Sabat sapoma nomaꞌwanai, owaꞌ. \v 21 Nogota anama nimanimi luꞌwami endilisi. Fowaꞌ dambadamba God nandaꞌ etap nataga nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ, nimanimi awami amama fowaꞌ gani ina anom naꞌamaimi mataga, owaꞌ. Eaꞌ anona nemaf wapotiꞌ ina anom nimanimi amama motaga, owaꞌ. \v 22 Iꞌi God owaꞌ notopaꞌ nimeguf mefeꞌ bandam, anona nemaf amam nematawa hiesi higililas hiꞌilas. Owaꞌetin. God okom napoma epes isima anan nasaheꞌas eaꞌ deiꞌ natopaꞌ nogota anama bandana. \p \v 23 Nemaf anama notaga ma iꞌi enis epes siꞌipipa siꞌi, ‘Ipeꞌ piti Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi anan nape naꞌae’, o ‘nani nape gani,’ ipeꞌ ina pembaleꞌefas, owaꞌ. Hapaisi. \v 24 Deiꞌ main, nemaf anama anom amam mombasoꞌam miꞌi amam Krais o miꞌi amam profet motaga mondaꞌ ikwaf laꞌifinai naninani hianai siꞌi God atona nandaꞌanai. Endilisi iꞌi amam laꞌifim, mombasoꞌma amam nematawa God nasaheꞌas eaꞌ mohambombagas. Owaꞌ. Hapaisi. \v 25 Pemeꞌ, aeꞌ aliꞌ aꞌipipa eaꞌ ma amamaga amama nimanimi deiꞌ ataꞌ owaꞌ meatagai. \p \v 26 Naꞌama iꞌi emi egafis siꞌipipa siꞌi, ‘Ipeꞌ piti, anan nani nape gani epes aꞌagoma wafiguma fetauguma,’ ipeꞌ ina pemeꞌas pefeꞌagon, owaꞌ. Iꞌi emi egafis siꞌi, ‘Ipeꞌ piti nani nape ipat nani nomon’, ipeꞌ ina pembaleꞌefas, owaꞌ. \v 27 Ipeꞌ piti otaga holhol pelepeleꞌ holala nataga gani aon natefima eaꞌ howalagon nafeꞌ anama hiagoma aon nowalama nasoꞌma. Aeꞌ ataga epen endilisiwei, nemaf anama aeꞌ etanima iefiꞌi, endaꞌam naꞌama etin hiesi sotolowe. \v 28 Mamagoma alop sagaꞌi naꞌoma, eaꞌ anama atogon anona nemaf komemb mefeꞌ munduwaꞌanima. \s1 Jisas naꞌi, “Aeꞌ ataga epen endilisiwei anona nemaf ifiꞌi.” \r (Mk 13:24-27; Lu 21:25-28) \p \v 29 Nimanimi amama hiami ma nogota anama hiꞌilam eaꞌ, mehip etin \q1 ‘Aon alipunai netaga owamb, eaꞌ aon owambunai wa naꞌef ina molo, owaꞌ. Eaꞌ ondowa mowai otaga ilif, amamaga hiami mape otagai eaꞌ bol etin mope.’ \p \v 30 Nemaf anama ondowa mowai, ikwaf aeꞌanai netaga gani otaga ilif, Aeꞌ ataga epen endilisiwei ifiꞌi. Eaꞌ amam nematawa hiesi sape etap hiagoma selef. Eaꞌ siti aeꞌ eloma elagw otaga ilif ifiꞌi eloma amamaga howalagon buꞌwami Godi moloma pepel Ananinai. \v 31 Eaꞌ alof luꞌunai nelef mehip, esapaꞌ amam ensel aeꞌami mofeꞌ etap hiagoma aon natefima nowalama waꞌowaꞌol anama biafigin biafigin mefeꞌagon hiꞌilagon ganima etap otaga mafeꞌ motambela. Ensel amama mofeꞌ mofaꞌai esis amam nematawa God nasaheꞌas eaꞌ Ananisi sondatama etifigin. \s1 Elif nihiꞌambapa mogawa nimeguf \r (Mk 13:28-31; Lu 21:29-33) \p \v 32 Ipeꞌ ukup miꞌi anom basef womun etina fig. Ipeꞌ piti lawag anama fik noloma lawah hiami wapotiꞌ. Ipeꞌ piti ilaof nonafa ma basowa, pegawa nogota anama nelemb eaꞌ felefeleꞌ ma meaof. \v 33 Eaꞌ naꞌama etin nemaf anama ipeꞌ piti amamaga amama aliꞌ aꞌipipami motaga hiꞌilam, ipeꞌ pegawa aeꞌ afiꞌi aitu felefeleꞌma uta. Ina ataꞌ nogota laona, owaꞌ. \p \v 34 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, amam nematawa deiꞌ ataꞌ papani ina nambimb pogaꞌ ulal, ataꞌ owaꞌ, ipeꞌ piti amamaga amama hiami motaga hiꞌilam. \v 35 Otaga noloma etap hiagoma anona nemaf hegililam hiꞌilam, eaꞌ basef aeꞌami ina anona nemaf hiꞌilam, owaꞌetin. Mope laꞌelaꞌef hihif. \s1 Ina enin epen negawa nemaf neloma nogota Dembinai nataga epen endilisinai neafiꞌi, owaꞌ \r (Mk 13:32-37; Lu 17:26-30,34-36) \p \v 36-37 Aeꞌ ataga epen endilisiwei aꞌipipa. Owaꞌ enin epen negawa nemaf anama o nogota anama aeꞌ iefiꞌianai. Amam ensel mape heven ilifi wapotiꞌ ina mogawana. Aeꞌ nogalomana Godi wapotiꞌ ina egawana, owaꞌ. Ahalome atona nape ilif anan atona negawa nemaf anama. Waf fowaꞌ sandaꞌana nogota anama Noa napenai, eaꞌ naꞌama etin siꞌi esis sondaꞌana nemaf anama felefeleꞌma iefiꞌi etaga etap anaeꞌ. \v 38 Fowaꞌ gani embel luꞌwami ataꞌ owaꞌ motagai, nogota anama esis sape saꞌ gwaꞌaimi saꞌ embel amam nematawa sindikikilaꞌma sandaseꞌama etin safeꞌ safeꞌ sataga nemaf anama Noa nafeꞌ nawis sip. \v 39 Amam nematawa isima ina sagawa nemaf anama, owaꞌ. Esis ukup maseꞌas sape naꞌama etin safeꞌ satagama nemaf anama embel luꞌwami mataga mahas muwambuꞌwas sagaꞌ hiꞌalas. Eaꞌ naꞌama etina nemaf anama aeꞌ etanima iefiꞌianai. \v 40 Anama amam biam mondaoꞌoma mondaꞌ maol mapani aof, God nofaꞌ anona, anona nokwahona nope. \v 41 Eaꞌ anowa nematawa biawa ondaꞌ maola plaua ondaꞌ bret, nemaf anama God nofaꞌ anoꞌw kofeꞌ nokwaha anoꞌw kope. \p \v 42 Eaꞌ ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ ina pegawa nambaiꞌ Dembinai ipeꞌinai nifiꞌi, owaꞌ. \v 43 Ipeꞌ ukup mopoma anom basef wamun etin pegawam. Iꞌi ofagena ma ipati niliꞌ nogawa owamb maina nogota nandaꞌ wali neafiꞌianai, ama naep motawa notologon nope, nandaꞌ wali ina nafiꞌi nupisila ipat ananinai nuwis nomon, owaꞌ. \v 44 Eaꞌ ipeꞌ wapotiꞌ naep motawai pepe. Deiꞌ main? Aeꞌ ataga epen endililsiwei iefiꞌi anona nemaf ipeꞌ ina pegawa piꞌi ifiꞌi ulal nemaf anama, owaꞌ. \p \v 45 Ipeꞌ hipai pendaꞌ waf buꞌunai pehafa Aeꞌ siꞌi aman anama gawainai numafi amam mandaꞌ maoli nandaꞌ maol andeandeꞌ. Aman anama dembinai ananinai nandandepana ma numafi ananimi mandaꞌ maoli ma neaseꞌama gwaꞌaimi amam nogota anan naꞌianai. \v 46 Nemaf anama dembinai ananinai notanima niefiꞌianai, ma niti aman anama nandaꞌ maol andeandeꞌ, aman anama nondanifel. \v 47 Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Dembinai ananinai anona nemaf nondaꞌana nope dembinai ma numafi amamaga hiami ananimi. \v 48 Eaꞌ iꞌi aman anama nondaꞌ waf aonai okom napoma opaf ananinai atona niꞌi, ‘Dembinai aeꞌanai ina nambimb nifiꞌi ulal, owaꞌ.’ \v 49 Ama anan noha amam mandaꞌ maol etini neaꞌ gwaꞌaimi embel laꞌifimi noloma amam amama mahaga magaoli. \v 50 Eaꞌ Dembinai ananinai notanima nifiꞌi anona nemaf aman anama ina niꞌi Dembinai nifiꞌi ulal, ataꞌ owaꞌ. \v 51 Eaꞌ nohana negaloꞌmana nope noloma epes isima sambasoꞌami malogof biefimisi. Wambel anama awagoma selef sondaꞌ nalelef tilili talalaꞌ kwapeteꞌas sope. \c 25 \s1 Basef womun etina nematawa awiawai 10-peleiwa \p \v 1 Nemaf anama epes siowis kingdom heveni siꞌi anom basef womun etina nematawa awiawai 10-peleiwa. Anona aman naꞌi nosoꞌ anoꞌw nemataꞌw, nafeꞌ napani ma notanima nifiꞌi. Eaꞌ nematawa awama awiawaiwai ohafel ofaꞌ lamifah mandandawa wafeꞌ waꞌi witi aman anama eaf oꞌwana ufiꞌi. \v 2 Wanowa biawa gawa aꞌawai eaꞌ wanowa biawa ogawai. \v 3 Awama gawa aꞌawai ofaꞌ lamifah malomawa wafiꞌi, eaꞌ awau ina ofaꞌai kerosin etifin nalomawa, owaꞌ. \v 4 Eaꞌ awama gawaiwai owala kerosin batowagof ofaꞌam etifim maloma lamifah awoumi ofaꞌam etifim wafeꞌ. \v 5 Aman anama ina deiꞌ nafiꞌi ulal, ataꞌ owaꞌ. Eaꞌ awau hiawai naep nimanim ambeh mahawa waꞌoh. \p \v 6 Waꞌoh wafeꞌ wafeꞌ ma amaneta laꞌefina wameꞌ anona maf nataga naꞌi, ‘Deiꞌ aman nasoꞌ nemataꞌwi nafiꞌi. Ipeꞌ pefeꞌ petolona eaf peꞌwanai pifiꞌi.’ \v 7 Eaꞌ nematawa awama ohafel, wandondomba lamifah awoumi ma weafeꞌ. \v 8 Eaꞌ nematawa awama gawa aꞌawai wandaila awama gawaiwai waꞌipawa waꞌi, ‘Ipeꞌ ataꞌ peseꞌapa kerosin tuꞌwanina. Lamifah apeꞌimi maꞌi fendagaꞌam.’ \v 9 Eaꞌ awau waꞌipawa waꞌi, ‘Owaꞌ. Kerosin anaeꞌ dendeꞌma apeꞌ. Ipeꞌ foꞌo stua petala anona ipeꞌinai.’ \p \v 10 Eaꞌ awo ataꞌ wafeꞌ watala kerosin etin, aman anama nosoꞌ nemataꞌwi nafiꞌi. Eaꞌ nematawa awama wandandombol wapotiꞌ, wawis ipat nomon walomana saꞌ gwaꞌaimi luꞌwami ma aman nasoꞌ nemataꞌwi, eaꞌ uta nasoꞌ. \p \v 11 Eaꞌ awama wafeꞌ watala kerosin otanima wafiꞌi wagiꞌ wataga, eaꞌ waitu ofalana waꞌi, ‘Dembinai, Dembinai, ineꞌ usiꞌmapai uta.’ \p \v 12 Eaꞌ anan nagwamawa basef naꞌi, ‘Aeꞌ aꞌipipa endilisi, aeꞌ owaꞌ eagaupei.’ \p \v 13 Eaꞌ Jisas naꞌi anom basef wapotiꞌ naꞌi, ‘Deiꞌ eaꞌ naꞌama etin, ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ ina pegawa nambaiꞌ aeꞌ iefiꞌi.’ \s1 Basef womun etina amam mofaꞌ otamba \r (Lu 19:11-27) \p \v 14 Nemaf anama aeꞌ etanima iefiꞌianai epes siowis kingdom heveni naꞌama etin siꞌi anom basef womun etina anona aman naꞌi nefeꞌ anagon. Anan nofalai amam amama mandaꞌ maola anani mafiꞌi, naseꞌama amamaga ananimi atona etina mumafiam. \v 15 Eaꞌ anan nawalomam moni amam. Anona naseꞌana 5,000 kina, anona naseꞌana 2,000 kina, anona naseꞌana 1,000 kina. Anan naseꞌam otamba amama dendeꞌ ma gawa amamunai eaꞌ nafeꞌ. \v 16 Eaꞌ aman anama nofaꞌ 5,000 kinai mehip etin nandaꞌ maolana eaꞌ nofaꞌ 5,000 kina wamenai wapotiꞌ. \v 17 Eaꞌ aman anama nofaꞌ 2,000 kinai wapotiꞌ nandaꞌ maolan nofaꞌ 2,000 kina wamenai wapotiꞌ naloma fowaꞌinai. \v 18 Eaꞌ aman anama nofaꞌ 1,000 kinai dembinai ananinai naseꞌananai nofaꞌana nafeꞌ nalaꞌagon nawa moni anama nambahoꞌwana etap. \p \v 19 Ama nogota laona nafeꞌ eaꞌ, dembinai amamunai notanima nafiꞌi. Eaꞌ naꞌi ataꞌ niꞌi basef andeandeꞌ noloma amam nogawa moni anama anan naseꞌamanai. \v 20 Eaꞌ aman anama nofaꞌ 5,000 kinai nafiꞌi eaꞌ nofaꞌai 5,000 kina anama anan nandaꞌ maol nofaꞌanai wapotiꞌ naꞌipa dembinai ananinai naꞌi, ‘Dembinai, ineꞌ naseꞌe 5,000 kina eaꞌ deiꞌ ineꞌ niti aeꞌ andaꞌ maola moni anama deiꞌ efaꞌ 5,000 kina wamenai wapotiꞌ.’ \p \v 21 Eaꞌ Dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ aman buꞌwinai nandaꞌ maol andeandeꞌ. Deiꞌ fowaꞌ ineꞌ nimafi amamaga saꞌum andeandeꞌ. Deiꞌ endaꞌena nimafi amamaga luꞌwami. Ineꞌ nifiꞌi nendanifel neloma Dembinai ineꞌinai.’ \p \v 22 Eaꞌ aman anama nofaꞌ 2,000 kinai nafiꞌi naꞌipana naꞌi, ‘Dembinai, ineꞌ niti. Ineꞌ naseꞌe 2,000 kina, deiꞌ andaꞌ maola moni anama, efaꞌ 2,000 kina wamenai wapotiꞌ.’ \p \v 23 Eaꞌ Dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ aman buꞌwinai nandaꞌ maol andeandeꞌ. Fowaꞌ ineꞌ nimafi amamaga saꞌumi andeandeꞌ. Deiꞌ endaꞌena nimafi amamaga luꞌwami. Ineꞌ fiꞌi nendanifel neloma Dembinai ineꞌinai.’ \p \v 24 Eaꞌ aman anama nofaꞌ 1,000 kinai anan wapotiꞌ nafiꞌi naꞌipa Dembinai ananinai naꞌi, ‘Dembinai, aeꞌ egawa ineꞌ aman laꞌifinai nagi amamaga naꞌi ineꞌimi atom. Aof anona aman nawamanai anama ineꞌ nafeꞌ nalaꞌam. Eaꞌ anona etap anona aman nowaha olelembanai, ineꞌ nafiꞌi nagiam. \v 25 Aeꞌ okom napoma ineꞌ. Naꞌama aeꞌ umbamahe ma ineꞌ, deiꞌ afeꞌ alaꞌagon ambahoꞌam 1,000 kina ineꞌinai ambohoꞌana nape etap. Amama amamaga ineꞌimi eaꞌ ineꞌ tanima faꞌamo.’ \p \v 26 Eaꞌ Dembinai ananinai nagwamana basef naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ nandaꞌ maoli, ineꞌ aman aowinai endilisi. Ineꞌ alaꞌuta nainai. Endilisi ineꞌ negawa aeꞌ alaꞌ gwaꞌaimi anona aman nawam aof ananinai, afeꞌ atopaꞌ wit anona etap anona amani. \v 27 Iꞌi naꞌama, deiꞌ nefaꞌana nembeꞌana benga aeꞌ etanima ifiꞌi efaꞌana neloma anona wamenai wapotiꞌ. \v 28 Eaꞌ ipeꞌ dalombana 1,000 kina aman anama peseꞌanana nefeꞌma aman anama nofaꞌ moni 10,000 kinai.’ \p \v 29 Deiꞌ main? Emi egafis sahapila amamaga amama nambimb sofaꞌ anom wamenai wapotiꞌ ma sefaꞌ hiami. Eaꞌ emi egafis amamaga aꞌasi, amamaga kwaiyoꞌum esis sahapilami, amama nambimb endalombasam esis. \v 30 Aman anama wafinai ipeꞌ pekwahona nefeꞌ nuwis andeꞌ akotiguma endilisi. Wambel anama awagoma selef sondaꞌ nalelef tilili talalaꞌ kwapeteꞌas sapoma. \s1 Dembinai nataga epen endilisinai owagama newaloga epes hiesi siꞌi sawaloga sipsipi meme maitu deindei \p \v 31 Nemaf anama aeꞌ ataga epen endilisiwei iefiꞌi ilumai pepel howalagon aeꞌanai, eaꞌ amam ensel hiami molome mifiꞌi. Ama nemaf anama aeꞌ epe etoma balata luꞌunai aeꞌanai ma howalagon mafiꞌi heveni. \v 32 Eaꞌ amam nematawa hiesi sape etap hiagoma sifiꞌi sope naep aeꞌimi. Eaꞌ aeꞌ ihihiꞌas endaꞌas situ biefis, siꞌi aman numafi sipsipi nasifaꞌ sipsip mafeꞌ anagon, meme mafeꞌ anagon. \v 33 Eaꞌ endaꞌ epes sefeꞌ situ waꞌol lagel kwahisinai aeꞌanai siꞌi sipsip, eaꞌ epes isima God nondaiwaꞌmasi situ waꞌol lagel eganai siꞌi meme. \p \v 34 Eaꞌ aeꞌ dembiwei king iꞌipa esis isima sape lagel kwahisinai iꞌi, ‘Ipeꞌ Ahalome aeꞌanai nofaloꞌmepa ma pendanifel, ipeꞌ piwis kingdom Ananinai pefaꞌ amamaga amama ipeꞌimi fowaꞌ etap owaꞌ ataꞌ neatagai maꞌomipei. \v 35 Deiꞌ main, ipeꞌ fowaꞌ pati aeꞌ nolomahe ape ipeꞌ paseꞌe gwaꞌaimi. Pati iap naseꞌe, paseꞌe embel aꞌ embel. Aeꞌ afiꞌi siꞌi anona wambelinai ipeꞌ pefaꞌe afeꞌ ifagw ipeꞌimi. \v 36 Eaꞌ aeꞌ luwaguf maim aꞌe, ipeꞌ paseꞌeam andaꞌam eaꞌ awasiwi ipeꞌ pimafi andeandeꞌ. Aeꞌ ape andaꞌ kalabus, ipeꞌ pafoꞌo patolowe.’ \p \v 37 Eaꞌ esis isima buꞌwasi sogwa basef ananimi siꞌi, ‘Dembinai, deiꞌ maina nemaf apeꞌ mati ineꞌ nolomahena maseꞌena gwaꞌaimi ineꞌ? Maina nemaf ineꞌ eap maseꞌena apeꞌ maseꞌena embel? \v 38 Eaꞌ maina nogota apeꞌ matilina siꞌi anona wambelinai apeꞌ mofaꞌena mafiꞌi ifagw apeꞌimi? Eaꞌ maina nemaf apeꞌ matilina lowaf aꞌena, maseꞌena lowaf? \v 39 Eaꞌ maina nemaf mati awes nandaꞌena nape kalabus mafeꞌ matilina?’ \p \v 40 Eaꞌ aeꞌ dembiwei king egwamasa basef iꞌi, ‘Aeꞌ aꞌipipa endilisi! Maim opeh buꞌwami ipeꞌ pandaꞌama pagiambama esis sahin owan aeꞌasi falafisi agof aꞌasi, amama ipeꞌ ina pandaꞌmasam esis etis, owaꞌ. Pandaꞌmeam aeꞌ wapotiꞌ.’ \p \v 41 Eaꞌ aeꞌ iꞌipa esis saitu lagel eganai waꞌol wapotiꞌ iꞌipas, ipeꞌ siꞌamae foꞌo. God nandaiwaꞌmepa naꞌi ipeꞌ epes aopei. ‘Ipeꞌ foꞌo wambel aonai nif luꞌwami maꞌoma. Nif anama Ahalome nandaꞌam mandandombol maꞌoma aman aonai Satan naloma ensel ananimi atom. \v 42 Deiꞌ main, ipeꞌ fowaꞌ pati aeꞌ nolomahe ape, ipeꞌ ina paseꞌe gwaꞌaimi, owaꞌ. Eaꞌ aeꞌ eap maseꞌema embel, ipeꞌ ina paseꞌe embel aꞌ embel, owaꞌ. \v 43 Eaꞌ aeꞌ siꞌi epen anagon lauguniwei, eaꞌ ipeꞌ owaꞌ pefaꞌe pefeꞌ ifagw ipeꞌimi, owaꞌ. Eaꞌ lowaf aꞌe ipeꞌ ina paseꞌe lowaf, aeꞌ awes nandaꞌe, ape andaꞌ kalabus eaꞌ ipeꞌ ina pafoꞌo patolowe, owaꞌetin.’ \p \v 44 Eaꞌ esis wapotiꞌ sogwa basef sohaliꞌ aeꞌ siꞌi, ‘Dembinai, deiꞌ maina nemaf apeꞌ mati ineꞌ gwaꞌaimi embel aꞌena nolomahena, ineꞌ epen anagon lauguninai, ineꞌ lowaf aꞌena awes nandꞌena, nape nandaꞌ kalabus, eaꞌ apeꞌ owaꞌ mofoꞌo meatilina?’ \p \v 45 Eaꞌ aeꞌ egwamasa basef esis iꞌi, ‘Aeꞌ aꞌipipa endilisi, maina waf owaꞌ peandaꞌana enin epen inima falafini agel aꞌani, amama eaꞌ naꞌama etin ina pandaꞌmeana aeꞌ wapotiꞌ, owaꞌetin.’ \v 46 Eaꞌ epes isima anona nemaf sefeꞌ sofaꞌ amamaga awami mape laꞌelaꞌef hihif. Eaꞌ epes isima buꞌwasi anona nemaf owagama sofaꞌ ambal namunai sefeꞌ sope anama sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif.” \c 26 \s1 Amam dambami agufumi maꞌi basef mandameꞌmama moha Jisas neagaꞌ \r (Mk 14:1-2; Lu 22:1-2; Jo 11:45-53) \p \v 1 Jisas nawalipasa basef amama ma hiꞌalam, ama nogota anama anan naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, \v 2 “Ipeꞌ pegawa, nimeguf biam atom ataꞌ mape ma nemaf anama sogwaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami saꞌi Pasova eaꞌ neataga. Nemaf anama anona aman nowalapa aeꞌ ataga epen endililsiwei ma anom amam naumbih mundi ieil lawag usiꞌinai tuꞌwanainai mohe eagaꞌ.” \p \v 3 Nemaf anama amam pris dambami maloma agufumi esis Judai munduwaꞌanima mape ipat Kaiafasi, anan pris dembinai nape naliꞌma pris hiami. \v 4 Eaꞌ maꞌi basef mandameꞌmama mefeꞌ mondambahoꞌ mombaloꞌ Jisas mohana neagaꞌ. \v 5 Eaꞌ amam mandaiwaꞌma meambaloꞌana nemaf anama sandaꞌ gwaꞌaimi amama luꞌwami. Naꞌama epes hiesi ukup aom eaꞌ sohafel sondaꞌ wandaf. \s1 Anoꞌw nemataꞌw kwakoloꞌ sanda newala balaga Jisasi \r (Mk 14:3-9; Jo 12:1-8) \p \v 6 Nemaf anama Jisas nape Betani nape ipat anona aman Saimon, fowaꞌ awes aonai nandaꞌ alop ananinai namboꞌ, deiꞌ amboꞌona. \v 7 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwafiꞌmai anan kwahapila anona botol sandaꞌana siꞌi owap, embel sanda alogw buꞌwami maꞌanai satalona otamba luꞌwami nala botol anama. Eaꞌ kwakoloꞌw sanda anama newala balaga Jisasi ma tebol anan natomama. \p \v 8 Amam alupumi ananimi mati naꞌama, ukup amamumi aom endilisi. Eaꞌ maꞌi, “Deiꞌ maina akwaꞌw kwahambombaga sanda anama nafeꞌ etin? \v 9 Iꞌi afaꞌ ofaꞌana enis epes sotalona moni hianai ma afaꞌ ofaꞌana osoꞌ epes isima kwahusa gwaꞌaimi maim, andeandeꞌ. Owaꞌetin.” \p \v 10 Eaꞌ Jisas nogawa ukup amamumi, naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ ukup aom mapoma nemataꞌw akwama? Owaꞌ. Akwaꞌw kwandaꞌ waf buꞌunai ma aeꞌ. \v 11 Isima kwahusa gwaꞌaimi maim sape salomepa nimeguf hiami. Eaꞌ aeꞌ ina ataꞌ elomepa epe nimeguf hiami, owaꞌ. \v 12 Nemataꞌw akwama kwakoloꞌwa sanda anama ma alop aeꞌanai kwandaꞌ amama kondolaꞌwifa felefeleꞌma esis seawe hiꞌagif. \v 13 Endilisi aeꞌ aꞌipipa, ganima etap wambel hiagoma anona nemaf siꞌipasa basef amama buꞌwami Godi, siꞌipasa basef akoꞌumi wapotiꞌ ma ukup meapoma waf buꞌunai akwaꞌw kwandaꞌmeanai.” \s1 Judas naꞌi basef laꞌifimi naloma amam naumbih moha Jisas neagaꞌ \r (Mk 14:10-11; Lu 22:3-6) \p \v 14 Nogota anama anona alupumi Jisasi 12-peleim agilinama Judas Kariotinai nafeꞌma amam pris hiami dambami. \v 15 Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Ipeꞌ paꞌi peseꞌe main petalowe ma ihiꞌambepana?” \p Eaꞌ amam matalifa moni silva 30-peleim maseꞌana. \v 16 Eaꞌ nogota anama atona nohafel nandaꞌam laꞌelaꞌef nagolopa anona eafa nihiꞌambama Jisas amama meambaloꞌana. \s1 Jisas naꞌ gwaꞌaimi luꞌwami saꞌi Pasova naloma alupumi ananimi \r (Mk 14:12-21; Lu 22:7-14,21-23; Jo 13:21-30) \p \v 17 Nemaf anama saliꞌ saꞌ anom gwaꞌaimi saꞌi Pasova esis saꞌ bret anama owaꞌ neatef luꞌunai eaꞌ amam alupumi ananimi mafiꞌmai anan mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ naꞌi afaꞌ ofeꞌ ondondomba ipat eti ma ineꞌ neaꞌ gwaꞌaimi amama?” \p \v 18 Eaꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pefeꞌ taun, pefeꞌma anona aman piꞌipana piꞌi, ‘Dembinai Tisa naꞌi, “Nemaf dahandahama God nandandepamianai eaꞌ felefeleꞌ. Aeꞌ aꞌi eaꞌ Pasova anama eloma alupumi aeꞌami ope ipat ineꞌinai.” ’ ” \p \v 19 Eaꞌ amam alupumi ananimi mandaꞌam naꞌama siꞌi anan naꞌipam eaꞌ mandondomba gwaꞌaimi Pasova. \v 20 Eaꞌ owamb anan nape nagwaꞌ gwaꞌaimi tebol naloma alupumi ananimi 12-peleim. \v 21 Eaꞌ amam mape maꞌ gwaꞌaimi etin, Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, anona afaꞌinai atuwasi nefeꞌ nihiꞌamba amam naumbiha aeꞌ efeꞌ eapoma.” \p \v 22 Eaꞌ ukup amamumi nimanim endilisi, mohafel mahaliꞌana atona etin maꞌi, “Dembinai, aeꞌ o emi?” \p \v 23 Eaꞌ anan nagwamama basef naꞌi, “Aman anama deiꞌaol nalome wahapila bret walata dis, anan eaꞌ maꞌuna, anama atuwasi nowalapa aeꞌ ma naumbih aeꞌami. \v 24 Aꞌe, ataga epen endilisiwei, atuwasi enis epes sehe eagaꞌ siꞌi Buk Baibel naꞌiama aeꞌ. Eaꞌ aman anama nowalapa aeꞌ ma naumbih, anan uwahipina endilisi. Nambimb nimanimi awami endilisi motagamana. Fowaꞌ mamaꞌwana owaꞌ ataꞌ kolanai, andeandeꞌ. Ama anan ina notagama amamaga nimanimi awami. Owaꞌetin.” \p \v 25 Eaꞌ aman anama Judas atuwasi nowalapa Jisas amam naumbih anan naꞌipa Jisas naꞌi, “Dembinai Tisa, aeꞌ o emi?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Ineꞌ etina naꞌiam.” \s1 Jisas naseꞌama gwaꞌaimi komunion alupumi ananimi 12-peleim \r (Mk 14:22-26; Lu 22:15-20; 1 Ko 11:23-25) \p \v 26 Jisas nalomam ataꞌ mape maꞌ gwaꞌaimi etin, nafela anona bret, nandaꞌ beten nanifela God, nawalona naseꞌam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ felana peaꞌana. Bret anama alop aeꞌanai.” \p \v 27 Eaꞌ nafela anona kap embel wain nalanai nanifela God, naseꞌam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ hipei gwaꞌam etin. \v 28 Embel amama esimbel aeꞌami mandaꞌ basef amama Godi maꞌi endilisimi atomi mataga laꞌifim. Esimbel amama aeꞌ ekoloꞌwama God nokwahomasa waf aonai epes hiesi sandaꞌanai. \v 29 Aeꞌ aꞌipipa, ina ataꞌ etanima eaꞌ embel wain wapotiꞌ, owaꞌ. Aeꞌ efeꞌ etaga wambel Ahalomei, eaꞌ anona wain dambainai elomepa anama.” \p \v 30 Amam mandaꞌ anona awaf eaꞌ mawisi mafeꞌ mondowasaꞌ halaf lawah oliv motawama. \s1 Jisas naꞌi atuwasi Pita nombahoꞌ agel ananinai nowaꞌ alafuga anan \r (Mk 14:27-31; Lu 22:31-34; Jo 13:36-38) \p \v 31 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Atuwasi owamb anaeꞌ ipeꞌ pindaiwaꞌma pembaleꞌefa aeꞌ pekwahowe. Deiꞌ main, fowaꞌ gani Baibel naꞌi naꞌama naꞌi, God naꞌi, \q1 ‘Anona nemaf owagama gani, aeꞌ eha aman anama numafi sipsipi nogaꞌ. Eaꞌ sipsip amama mofaꞌ mefeꞌ atona etin.’ \p \v 32 Eaꞌ owaꞌetin. Nambimb aeꞌ etanima ehafel wapotiꞌ iliꞌipa efeꞌ etap hiagoma Galili.” \p \v 33 Eaꞌ Pita nagwa basef naꞌama naꞌi, “Iꞌi endilisi amam alupumi ineꞌimi hiemi meambaleꞌefa ineꞌ miꞌi mokwahena, hapaimi, aeꞌ embaleꞌefa ineꞌ laꞌifiwi ina atuwasi ikwahina, owaꞌ.” \p \v 34 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi, deiꞌ owamb anaeꞌ awata ata owaꞌ nondoꞌam, ineꞌ nembahoꞌ agel aeꞌanai niꞌi wenif niꞌi, ‘Aeꞌ owaꞌ egawa Jisase.’ ” \p \v 35 Eaꞌ Pita naꞌipana naꞌi, “Owaꞌetin. Iꞌi esis soha afaꞌ biafa ogaꞌ etin, aeꞌ ina embahoꞌ agel ineꞌinai, owaꞌetin.” \p Eaꞌ alupumi hiami Jisasi maꞌiam naꞌama etin hiꞌalam. \s1 Jisas nafeꞌ nawis anagon Getsemani sawa lawah oliv motawama nandaꞌ beten \r (Mk 14:32-42; Lu 22:39-46) \p \v 36 Eaꞌ Jisas naoꞌwa alupumi ananimi mafeꞌ etin anagon Getsemani lawah hiami oliv motawama. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pepe naꞌae, aeꞌ efeꞌ gani waꞌol endaꞌ beten.” \p \v 37 Eaꞌ anan naoꞌwa Pita naloma Sebedi batausana Jemsi Jon naoꞌwam mafeꞌ. Eaꞌ nameꞌ opaf ananinai nimanina kwapeteꞌ endilisi. \v 38 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Opaf aeꞌanai nimanina endilisi ma aeꞌ egaꞌ. Ipeꞌ pepe naꞌae pindumafuma pepe pehafa aeꞌ eatanimani.” \p \v 39 Eaꞌ anan nandamboma nafeꞌ feleꞌ nowa nambeꞌ opaf notawa nandaꞌ beten naꞌi, “Ahalome Aeꞌinai, iꞌi ineꞌ niꞌi aꞌe, nekwahome nimanimi amama. Eaꞌ ineꞌ nila okom ineꞌinai atona, Aeꞌ owaꞌ.” \p \v 40 Nahaliꞌana eaꞌ, nehafel notanima nafeꞌma alupumi ananimi mapoma, nati amam maꞌoh magaꞌ mafeꞌ. Eaꞌ nofala Pita naꞌi, “Ipeꞌ laꞌifipa pepe pehafa aeꞌ o owaꞌ? Nogota aꞌipipa aꞌi pepe pehafa aeꞌ ina laona, owaꞌ. Nogota bandana siꞌi aua atotona. \v 41 Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ pepe pendaꞌ beten. Naꞌama amamaga meagwambipei motagama ipeꞌ. Endilisi ambagof ipeꞌmi maꞌi aꞌe ma pendaꞌ beten, eaꞌ alop nimanina alaꞌuta naepa.” \p \v 42 Eaꞌ anan notanima nafeꞌma bif nandaꞌ beten naꞌi, “Ahalome aeꞌanai, iꞌi owaꞌ anona eaf aeꞌ indihiꞌama nimanimi amama, eaꞌ hapaimi, aeꞌ efaꞌam. Ineꞌ nila okom ineꞌinai atona.” \p \v 43 Anan nahaliꞌana eaꞌ nandamboma notanima nafiꞌi bif amam mapoma nati amam ataꞌ maꞌoh etin. Deiꞌ main, naep amamumi nimanim. \v 44 Eaꞌ nakwahom notanima nafeꞌ nandaꞌ beten wenif. Beten anama atona doꞌok naliꞌ nandaꞌanai, notanima nandaꞌana wapotiꞌ. \p \v 45 Eaꞌ notanima nafiꞌmai amam mapoma naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ataꞌ papoma nomaꞌw paꞌoh etin? Pemeꞌ! Nogota aeꞌanai nataga. Deiꞌ nemaf anaeꞌ anona aman aonai nifiꞌi nulumai anom amam awami mufiꞌi mowaꞌ Aeꞌ ataga epen endilisiwei. \v 46 Hafel! Afaꞌ ofeꞌ uti aman anama nihiꞌambama aeꞌ ma naumbih aeꞌami deiꞌ nafiꞌi.” \s1 Judas nawalapa Jisasa naumbiha mombaloꞌana mofaꞌana mofeꞌ \r (Mk 14:43-50; Lu 22:47-53; Jo 18:3-12) \p \v 47 Jisas ataꞌ naitu naꞌipam etin, Judas, anona amam 12-peleim Jisasi, anan nafiꞌi nalumai amam hiami mahapila bainahi belep. Amam pris dambami malumai amam agufumi dambami esis Judai masapaꞌam mafiꞌi. \v 48 Eaꞌ aman anama nowalapa Jisas, naliꞌ naꞌipam nandaꞌ ikwaf nihiꞌambam naꞌi, “Atuwasi ipeꞌ piti aeꞌ iesisiꞌ dalogwanai, aman anama eaꞌ Jisas maꞌuna. Ipeꞌ pembaloꞌana pewaꞌana.” \p \v 49 Eaꞌ anan nafeꞌma Jisas mehip naꞌi, “Owamb buꞌunai, Dembinai Tisa.” Eaꞌ nasisiꞌ dalogwana. \p \v 50 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Alupinai, amamaga ineꞌ nafiꞌi ma naꞌi nendaꞌami, daꞌam mehip.” \p Eaꞌ amam mafiꞌi felefeleꞌma Jisas mowasaꞌ lagof mombaloꞌana. \v 51 Eaꞌ anona aman nape naloma Jisas, nala lagel nagiai bainat ananinai naha anona aman nandaꞌmana maola pris dembinai nape naliꞌma pris hiami, natopaꞌ aliga ananinai peleꞌatana nowa. \p \v 52 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Wala bainat notambel nowala napoma. Emi egafis sapaꞌ bainah, anona nemaf bainah mohas sogaꞌ. \v 53 Ineꞌ negawa pepel Ahalomei o owaꞌ? Iꞌi aeꞌ ihaliꞌana, Anan naseꞌe ensel ananimi hiami endilisi mehip mikilaꞌ amam soldia hiami wambotagw 12-peleim. Owaꞌ. \v 54 Iꞌi aeꞌ endaꞌ waf anama, atuwasi basef amama fowaꞌ God naꞌiam mape buk Baibeli ina mataga alihim dendeꞌma amam mifiꞌi mombaleꞌe, owaꞌ.” \p \v 55 Eaꞌ Jisas naꞌipa esis amam nematawa hiesi naꞌi, “Ipeꞌ pefaꞌai bainahi belep pafiꞌi siꞌi pafiꞌi paꞌi pewaꞌ anona aman aonai napaꞌ naloma gavmani? Nimeguf hiami aeꞌ ape alomepa ipat luꞌunai Godi awalapa basef buꞌwami esis amam nematawa hiesi eaꞌ ipeꞌ ina pembaleꞌe. \v 56 Eaꞌ deiꞌ amamaga amama ipeꞌ pandaꞌami mataga dendeꞌma basef amama fowaꞌ God naꞌipa amam profet mandaꞌam mail buk mataga endilisi.” \p Eaꞌ alupumi ananimi hiami makwahona mafaꞌ mafeꞌ hiꞌalam. \s1 Amam mofaꞌ Jisas mafeꞌ mandaꞌmana basefa amam dambami Juda \r (Mk 14:53-65; Lu 22:54-55,63-71; Jo 18:13-14,19-24) \p \v 57 Amam amama mombaloꞌ Jisas mofaꞌana mafeꞌ ipat anona pris dembinai nape naliꞌma pris hiami Kaiafas. Eaꞌ amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi maloma agufumi esis Judai maliꞌ mafiꞌi mundawaꞌanima mape. \v 58 Eaꞌ Pita ina nalomam nafeꞌ etin, owaꞌ. Anan nape lougun nagiꞌmam nafeꞌ nataga endalelemb nawis ipat dembinai prisi nafeꞌ nape naloma amam polisman mapoma nif. Anan naꞌi nope niti atuwasi maim meataga. \p \v 59 Eaꞌ amam pris dambami maloma amam dambami Juda mumafi koti, amam hiami maꞌi mogolopa enis epesa sombasoꞌma Jisas ma anom basefa mohana neagaꞌ. \v 60 Eaꞌ epes hiesi sataga saꞌi basef basoꞌmaimi mafeꞌma Anan. Eaꞌ esis ina satagama anom basef endilisimi ofagema ma mohana neagaꞌ, owaꞌ. Eaꞌ anom amam biam mataga \v 61 maꞌi, “Aman anama naꞌi anom basef naꞌi, ‘Aeꞌ laꞌifiwei ma etalona ipat luꞌunai Godi ma etanima elaꞌana wapotiꞌ nimeguf wanom.’ ” \p \v 62 Eaꞌ pris anama dembinai naitu nahaliꞌ Jisas naꞌama naꞌi, “Ineꞌ negwa basef amama o owaꞌ? Deiꞌ maina amam maꞌipina basef naꞌama?” \p \v 63 Eaꞌ Jisas ina naꞌi anom basef, owaꞌ. \p Eaꞌ pris anama naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi ma agel dembinai Godi nape laꞌelaꞌef hihif, ineꞌ kipa apeꞌ. Ineꞌ Krais nogalomana Godi nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi o owaꞌ?” \p \v 64 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Ipeꞌ paꞌiam eaꞌ maꞌum. Eaꞌ aeꞌ aꞌipipa, anona nemaf ipeꞌ piti aeꞌ ataga epen endilisiwei, epe lagel daꞌisinai Godi. Epe otaga ilif etanima ifiꞌi petolowe.” \p \v 65 Jisas naꞌiam naꞌama eaꞌ, pris anama okom wandafuna eaꞌ nahapeꞌ klos amama anan nalami naꞌiam naꞌi, “Anan nandaꞌ dembinai God findiwana ma basef awami! Apeꞌ ina ataꞌ mofalai enis epes wapotiꞌ sifiꞌi siꞌi anom basefa anan, owaꞌ. Anan naꞌipana basef awami ma God, eaꞌ amama deiꞌ pameꞌanamam eaꞌ. \v 66 Ipeꞌ ukup mape maꞌimama?” \p Eaꞌ amam hiami magwamana basef maꞌi, “Anan nandaꞌ waf aonai eaꞌ andeandeꞌma neagaꞌ.” \p \v 67 Eaꞌ amam misiꞌwafa amaga Jisasi mahana lagof amamumi. Eaꞌ anom nakolaombana. \v 68 Eaꞌ masopamana naep ananimi maꞌi, “Ineꞌ Krais God nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi, ineꞌ niꞌi basef siꞌi anona profet naꞌiami newalapa emi nahena.” \s1 Pita naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ egawa Jisase.” \r (Mk 14:66-72; Lu 22:56-62; Jo 18:15-18,25-27) \p \v 69 Pita tol nape endalelemb nomon nape ipat andeꞌ. Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwandaꞌ maoli kwafiꞌi felefeleꞌ ma anan eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Ineꞌ wapotiꞌ nape naloma Jisas etap hiagoma Galili.” \p \v 70 Eaꞌ Pita nambahoꞌ agel Jisasi ma naep isima hiesi naꞌi, “Aeꞌ ina egawa basef amama ineꞌ naꞌiami, owaꞌ.” \p \v 71 Eaꞌ nafeꞌ naitu indalelemb nomon felefeleꞌma uta, anoꞌw nemataꞌw kwatolona wapotiꞌ kwaꞌipa esis amam nematawa sape felefeleꞌ kwaꞌi, “Aman anama anan nape naloma Jisas Nasaretinai.” \p \v 72 Eaꞌ Pita nambahoꞌ agel Jisasi wapotiꞌ eaꞌ naꞌi, “Endilisi gani ilif, aeꞌ ina egawa aman anama.” \p \v 73 Nogota bandana nafeꞌma eaꞌ, anom amam maitu felefeleꞌ mafiꞌmai Pita maꞌipana maꞌi, “Endilisi, ineꞌ aman naloma esisi. Diga ineꞌinai nawalapena alihina.” \p \v 74 Eaꞌ deiꞌ Pita nehafel naꞌi basef laꞌifimi naꞌi, “Iꞌi basef aeꞌami ina endilisimi, aeꞌ aꞌi God neheꞌ egaꞌ. Endilisi gani ilif, aeꞌ ine egawa aman anama, owaꞌ.” \p Anan naꞌiam eaꞌ, mehip awata nandaꞌam. \v 75 Eaꞌ Pita okokoma basef nambatiꞌ Jisas naꞌipanami naꞌi, “Awata owaꞌ ataꞌ neandaꞌam, ineꞌ nembasoꞌmas niꞌiam wenif niꞌi, ‘Ineꞌ owaꞌ negawa Jisase.’ ” \p Eaꞌ Pita nawisi nafeꞌ andeꞌ nalef mehip endilisi. \c 27 \s1 Amam mofaꞌ Jisas nafeꞌma gavman dembinai Pailat \r (Mk 15:1; Lu 23:1-2; Jo 18:28-32) \p \v 1 Eaꞌ lala kuhimbita atona amam pris dambami hiami maloma agufumi esis Judai maꞌi basef mandameꞌmama moha Jisas neagaꞌ. \v 2 Amam mowaꞌana mofaꞌana mafeꞌ maseꞌana gavman dembinai Pailat. \s1 Judas nandaha nail mandof eaꞌ afuna \r (Ap 1:18-19) \p \v 3 Deiꞌ aman anama Judas nawalapa Jisasa amam naumbih nati amam mandaꞌ basef mahana Jisasa neagaꞌ. Eaꞌ nati amam mahana mandaꞌ amamaga amama, eaꞌ nofaꞌ nimanimi luꞌwami endilisi. Eaꞌ deiꞌ anan notanima nowambela moni silva anama 30-peleina nafeꞌma amam pris amama dambami maloma agufumi esis Judai. \v 4 Eaꞌ naꞌi, “Aeꞌ andaꞌ waf aonai. Deiꞌ main, awalapa aman anama buꞌunai, owaꞌ nondaꞌ waf aonai, atuwasi neagaꞌ.” \p Eaꞌ amam maꞌi, “Amama ina ofagema afaꞌimi, owaꞌ. Amama eaꞌ ofagema ineꞌimi atom.” \p \v 5 Eaꞌ Judas nakwaha moni silva anama ipat luꞌunai Godi nomon, nafeꞌ anagon nandaha nail mandof eaꞌ afuna. \p \v 6 Amam pris amama dambami mafela moni anama mofaꞌana maꞌi, “Moni anama anan natala aman anama afaꞌ wahana nagaꞌi. Eaꞌ afaꞌ ina ombeꞌ moni anama neloma moni naꞌoh ipat luꞌunai Godi, owaꞌ.” \p \v 7 Eaꞌ amam maꞌi anom basef mandameꞌmam ama moni anama mandaꞌana matala anona etapa anona aman nalaꞌ malohi. Eaꞌ mofaꞌ etap anama ma mondaꞌ hiꞌagilifa sowa epes isima lauginasi safiꞌi salomas sape sagaꞌi. \v 8 Eaꞌ deiꞌ sofala agiliguma saꞌi, “Etap esimbel matalanai.” \p Agel anama ma etap anama deiꞌ nandape. \v 9 Eaꞌ anom basef fowaꞌ gani God nihiꞌamba anona aman profet Jeremaia nandaꞌami, anama deiꞌ mataga alihim mandawalap. Basef amama maꞌiam naꞌama maꞌi, \q1 “Amam mofaꞌ otamba silva 30-peleim, esis Juda sandandepam ma aman anama. \v 10 Eaꞌ moni anama satala anona etapa anona aman nalaꞌ malohi, siꞌi Dembinai naꞌipa aeꞌ mehip.” \s1 Jisas nafeꞌ naituma naep Pailati eaꞌ Pailat nahaliꞌana \r (Mk 15:2-5; Lu 23:3-5; Jo 18:33-38) \p \v 11 Amam mofaꞌ Jisas mafeꞌ naitu naep dembinai gavman Pailati eaꞌ Pailat nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ king dembinai esis Judai o owaꞌ?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Basef amama ineꞌ naꞌiami endilisimi.” \p \v 12 Eaꞌ amam pris amama dambami maloma agufumi esis Judai mambasoꞌmana ma basef hiami, eaꞌ anan ina nagwamam anom basef, o owaꞌ. \p \v 13 Eaꞌ Pailat nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ nameꞌ basef amama hiami mandaꞌmenami o owaꞌ?” \p \v 14 Eaꞌ Jisas ina nagwamana anom basef Pailat, owaꞌ. Eaꞌ dembinai gavman gegelalasana kwapeteꞌ. \s1 Pailat naꞌi soha Jisas nail lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \r (Mk 15:6-15; Lu 23:13-25; Jo 18:39–19:16) \p \v 15 Nogota anama gavman anama dembinai waf ananinai naꞌama. Afagof hiami ma nemaf anama sandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami amama saꞌi Pasova, anan nakwaha enin epen nandaꞌ kalabusi nafeꞌ wafifina. Emi epen esis amam nematawa hiesi sandandepanai, dembinai gavman naꞌi aꞌe nakwahona nafeꞌma esis wafifina. \v 16 Nemaf anama anona aman nandaꞌ waf aonai nape nandaꞌ kalabus, agilinama Barabas. Aman anama epes hiesi sagawa anan nandaꞌ waf aonai endilisi. \v 17-18 Eaꞌ esis amam nematawa sunduwaꞌanima saitu. Pailat nogawa amam dambami esis Judai kowalama epes hiesi saila basef Jisasi ukup aom atom mapomana deiꞌ mandaꞌ kotimana. Amama atom deiꞌ nahaliꞌas naꞌi, “Ipeꞌ paꞌi aeꞌ ekwaha emi epen nekwaha kalabus nefeꞌmago ipeꞌ? Ekwaha Barabas o Jisas, esis saꞌi Krais Dembinai?” \p \v 19 Pailat nape ipat anama sandaꞌ kotanai, wauluꞌmana ananiꞌwi kwandaꞌ basef mafiꞌmai anan kwaꞌi, “Ina nendaꞌ anom amamaga awami ma aman anama buꞌunai, owaꞌ. Aeꞌ doꞌok aꞌoh owamb andondoꞌah atolona eaꞌ efaꞌ nimanimi luꞌwami ma Anan.” \p \v 20 Eaꞌ amam pris amama dambami maloma anom agufumi esis Judai mafela ukup ma esis amam nematawa hiesi ma sohaliꞌ Pailata nokwaha Barabas, eaꞌ soha Jisas nogaꞌ. \p \v 21 Eaꞌ Pailat naꞌipas wapotiꞌ naꞌi, “Amam amama biam, ipeꞌ paꞌi aeꞌ ekwaha emi epen nefeꞌmago ipeꞌ?” \p Eaꞌ saꞌipana saꞌi, “Barabas.” \p \v 22 Eaꞌ Pailat nahaliꞌas naꞌi, “Aman anama Jisas ipeꞌ paꞌi Kraisi, ipeꞌ paꞌi aeꞌ iꞌimamana?” \p Eaꞌ esis hiesi saꞌi, “Undana nil lawag usiꞌinai tuꞌwanainai!” \p \v 23 Eaꞌ Pailat nahaliꞌas naꞌi, “Deiꞌ main? Anan nandaꞌ maina waf aonai?” \p Eaꞌ esis saꞌi mehip endilisi saꞌi, “Undana lawag hana afuna!” \p \v 24 Eaꞌ Pailat nogawa basef ananimi ina laꞌifim nahianas, owaꞌ. Naꞌama esis sohafel sondaꞌ wandaf luꞌunai. Eaꞌ Pailat nolai embel nasaꞌopa lagof ananimi ma naep esis amam nematawa hiesi nihiꞌambas naꞌiam naꞌi, “Aeꞌ ina ati ofagema owaꞌetina eha aman anama nogaꞌ, owaꞌ. Ofagema amama ipeꞌimi atom.” \p \v 25 Eaꞌ amam nematawa hiesi sagwa basef saꞌi, “Eaꞌ ofagema amama mondafiꞌmai apeꞌ moloma awasi apeꞌisi.” \p \v 26 Eaꞌ Pailat nakwaha Barabas nafeꞌma esis. Eaꞌ naꞌipa amam soldia ma moha Jisas mofaꞌana mafeꞌ mundana lawag usiꞌinai tiꞌwanainai. \s1 Amam soldia mandaꞌ salamala basef awami ma Jisas mahana mandaꞌam mondolaꞌwifana siꞌi anona dembinai king \r (Mk 15:16-20; Jo 19:2-3) \p \v 27 Eaꞌ amam soldia Pailati mofaꞌ Jisas mawisi ipat amam gavmani luꞌunai. Eaꞌ mofala anom soldia hiami mafiꞌi munduwaꞌanima ma anan. \v 28 Eaꞌ mowalia luwaguf maim ananimi malamana anona saket akwahinai. \v 29 Eaꞌ mowaloꞌmana anona mandof higatagunai, malasanaꞌofana siꞌi hat mowaloꞌmanana balaga ananinai. Eaꞌ maseꞌana anona alifita nahapilana lagel daꞌisinai ananinai. Amam mindiwa nembawa motawa felefeleꞌma anan, mandaꞌ salamalana maꞌi basef findiwaimi ma anan maꞌi, “Nemaf buꞌunai, ineꞌ king dembinai esis Judai!” \p \v 30 Eaꞌ misiꞌwafana mandalombana alifita anama mohana timbi tambel balaga ananinai. \v 31 Mandaꞌana findiwana ma eaꞌ, mowalimana saket anama, akwahinai malamana klos maim ananimi mofaꞌana mafeꞌma mundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. \s1 Amam soldia maunda Jisas lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \r (Mk 15:21-32; Lu 23:26-43; Jo 19:17-27) \p \v 32 Amam mohafel mafeꞌ etin, mati anona aman Saimon Sairininai. Eaꞌ amam soldia masapaꞌana ma niegiambama Jisas nofaꞌ lawag ananinai. \v 33 Eaꞌ mafeꞌ mataga anagon agiliguma Golgota. Apeꞌ deiꞌ mambomefagel maꞌi, Pipitagel Balagaina. \v 34 Eaꞌ maseꞌana anom embel wainim mambomom malomana anona marasin numbutinai neaꞌ embel mohagofa ekep pehana. Anan nameꞌ embel etin, nandaiwaꞌmam. \v 35 Amam maundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai eaꞌ, mandaꞌ satu ma luwaguf maim ananimi ma emi nikilaꞌ nefaꞌam mondondam atona etin. \v 36 Eaꞌ amam tol mape anama mumafiana. \v 37 Eaꞌ mandaꞌ anom basef mail lawag anama ilifunama felefeleꞌma balaga ananinai. Basef amama sandaꞌ kotami Pailat nandaꞌami maiꞌam naꞌama maꞌi, “AMAN ANAMA ANAN JISAS, DEMBINAI ESIS JUDAI.” \p \v 38 Felefeleꞌma Jisas naila amam soldia maunda anom biam mandaꞌ waf aonai mandaꞌ wali. Amam maunda Jisas nail laꞌafen, eaꞌ maunda amam biam mail waꞌowaꞌol. \v 39 Eaꞌ enis amam nematawa safeꞌ safiꞌi esis sandaꞌ salamala anan samboma balagah saꞌiam naꞌama \v 40 saꞌi, “Ineꞌ ewi, ineꞌ netalona ipat anama luꞌunai Godi, ma netanima nefelana nimeguf wanom wapotiꞌ, deiꞌ nigiambama ineꞌ. Iꞌi ineꞌ nogalomana Godi, nendatagah nisilaꞌi.” \p \v 41 Eaꞌ amam pris dambami maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi maloma amam agufumi esis Judai wapotiꞌ, hiami malomam mandaꞌana findiwana naꞌama etin siꞌi eses maꞌi, \v 42 “Anan nagiambama enis epes eaꞌ deiꞌ ina nagiambama anan, owaꞌ. Anan dembinai king esis Israeli! Eaꞌ deiꞌ nondatagah lawag ilif nisilaꞌi ma apeꞌ motolona mombaleꞌefana. \v 43 Anan nembaleꞌefa God naꞌiam naꞌi, ‘Aeꞌ nogalomana Godi.’ Eaꞌ iꞌi God okom ninilana, anan nigiambamana.” \p \v 44 Eaꞌ amam amama biam makowalefi saundam malumana mandaꞌana findiwana siꞌi amam agufumi maliꞌ mandaꞌmanam. \s1 Jisas eaꞌ nagaꞌ \r (Mk 15:33-41; Lu 23:44-49; Jo 19:28-30) \p \v 45 Aon nahagasom owamb luꞌunai nataga naofenia etap hiagoma esis Judai akotigin nape nafeꞌ nafeꞌ nataga aon nandamboma nape gani 3 klok wambomota. Eaꞌ nataga howalagon wapotiꞌ. \p \v 46 Felefeleꞌma aon nandamboma 3 klok, Jisas noga naꞌi mehip naꞌi, “Eloi, Eloi, lema sabaktani?” \p Apeꞌ mambomam maꞌiam naꞌama maꞌi, \q1 “God aeꞌinai, God aeꞌinai, deiꞌ maina ineꞌ nakwahowe?” \p \v 47 Eaꞌ enis epes saitu felefeleꞌ sameꞌ anan naꞌiam naꞌama saꞌi, “Anan nofala profet Elaija.” \p \v 48 \x * \xo 27:48 \xt Sam 69:21\x*Eaꞌ deiꞌ atef anona aman nasagih nafeꞌ mehip nofaꞌ anom mosong mape naohi\f + \fr 27:48 \ft Mosong mape naohi ofagema maꞌi boan otalef dindagimi. Iꞌi enin epen nefeꞌ newala naoh nefaꞌami eaꞌ niwafiꞌama owaf neham, aleꞌum magal. Iꞌi apeꞌ molam mowala embel, mowalom, mehip etin embel muwisam.\f* nalam mowala embel wainimi numbutimi nagiam nasapaꞌam anona elifita nandowana nafeꞌma Jisas neaꞌ embel. \p \v 49 Eaꞌ enis saitu saꞌi, “Ataꞌ otaꞌ kwahowana, ma ataꞌ muti Elaija atuwasi nifiꞌi notagahona o owaꞌ?” \p \v 50 Eaꞌ Jisas noga naꞌi mehip endilisi wapotiꞌ eaꞌ naꞌi aꞌe, eaꞌ ambal ananinai nandahiꞌ nafeꞌana. \p \v 51 \x * \xo 27:51 \xt Eks 26:31-33; Hi 10:19-20\x*Eaꞌ lowaf anama luꞌunai siꞌi uta netaol ipat luꞌunai Godi nomon palalana gani ilif nowala etap nataga biefina. Eaꞌ suwambon luꞌunai nakotoꞌ etap owah luꞌwami kokwaꞌalam. \v 52 Eaꞌ anama sawa epes sagaꞌi hiꞌagilif mandawisiꞌ eaꞌ amam nematawa hiesi Godi fowaꞌ sagaꞌi sohafel wapotiꞌ. \v 53 Esis sokwaha hiꞌagilif amama sape. Nemaf anama Jisas nohafel wapotiꞌ esis sefeꞌ suwis Jerusalem, wambel buꞌunai God nandandepanai. Eaꞌ epes hiesi satilis. \p \v 54 Kepten anama dembinai numafi soldia hiami naloma amam soldia mape mumafi Jisasi mati amamaga amama. Nogota anama mati amamaga mataga etap nasol etin napan, umbamaham endilisi maꞌi, “Endilisi, aman anama nogalomana Godi.” \p \v 55 \x * \xo 27:55 \xt Lu 8:2,3\x*Nematawa hiawai waila Jisasi wakwaha etap hiagoma Galili wafiꞌi wagiambamana awau waitu laogon watologon. \v 56 \x * \xo 27:56 \xt Mt 20:20\x*Anoꞌw Maria Makdalaiꞌwi. Anoꞌw agel atona Maria kola Jems naloma Josep. Eaꞌ anoꞌw kola amam biam Sebedi batausana. \s1 Amam masapaꞌ Jisas nawis owap luꞌunai nagal nawis nomon siꞌi ipat \r (Mk 15:42-47; Lu 23:50-55; Jo 19:38-42) \p \v 57 Eaꞌ wambomota felefeleꞌ ma owamb anona aman Arimateainai agilinama Josep nafiꞌi. Anan amamaga hiamunai anan alupunai naila Jisasi. \v 58 \x * \xo 27:58 \xt Diu 21:22,23\x*Eaꞌ nafeꞌma Pailat nahaliꞌana ma nofaꞌi alop Jisasi nowana. Eaꞌ Pailat naꞌipa amam soldia mehip ma Josep nofaꞌana moseꞌanana. \v 59 Eaꞌ nofaꞌana lowaf namunai buꞌunai afitinai. \v 60 Eaꞌ nowaꞌana nofaꞌana nafeꞌ nawis hiꞌagif ananinai dambainai, fowaꞌ nagwasana nawis anona owap luꞌunai. Eaꞌ nasapaꞌana nawis nambeꞌana naꞌoh nomon. Eaꞌ deiꞌ namboma anona owap luꞌunai nafeꞌ nowalo uta hiꞌagif anama. Anan nandaꞌam naꞌama eaꞌ nafeꞌ. \v 61 Eaꞌ Maria Makdalaiꞌwi kwaloma anoꞌw awau agel atona, awau biawa wape waꞌol felefeleꞌ ma hiꞌagif watologon. \s1 Amam soldia mumafi hiꞌagif \p \v 62 Ama wafilu nemaf sandandomba amamaga gwaꞌaimi maim anama nafeꞌma eaꞌ, amam pris dambami maloma amam Farisi mafeꞌ matagama Pailat. \v 63 Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Dembinai, afaꞌ ukup mapoma anom basef aman anama nambasoꞌami naꞌiami fowaꞌ anan ataꞌ nape. Anan naꞌiam naꞌama naꞌi, ‘Nimeguf wanom mefeꞌma hiꞌilam, aeꞌ etanima ehafel wapotiꞌ.’ \v 64 Amama atom deiꞌ ineꞌ niꞌipa anom soldia mumafi hiꞌagif anama andeandeꞌma nimeguf wanom mefeꞌ hiꞌilam. Naꞌama amam alupumi ananimi mifiꞌi mokoalopana mofaꞌana mefeꞌ miꞌipa esis amam nematawa miꞌi, ‘Anan notanima nehafel hiꞌagif wapotiꞌ.’ Eaꞌ basoꞌam anama deiꞌinai luꞌuna nikilaꞌ naliꞌi.” \p \v 65 Eaꞌ Pailat naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ peꞌwa anom soldia pefeꞌ pewalo uta hiꞌagif anama laꞌifina, siꞌi ukup ipeꞌimi maꞌiam dendeꞌma gawa ipeꞌinai.” \p \v 66 \x * \xo 27:66 \xt Dan 6:17\x*Eaꞌ amam mafeꞌ mowalowa hiꞌagif anama laꞌifina, eaꞌ mosaoꞌma uta masaheꞌana mandaꞌ anona ikwaf laꞌifinai ma epes ina sinigaꞌana siowis. Eaꞌ maꞌipa anom soldia mape mumafiagon. \c 28 \s1 Jisas notanima nohafel wapotiꞌ \r (Mk 16:1-10; Lu 24:1-10; Jo 20:1-18) \p \v 1 Nemaf anama esis Juda sapoma nomaꞌwanai Sabat nafeꞌ hiꞌalana, eaꞌ Sande\f + \fr 28:1 \ft Basef ofagema ma nemaf Sande mape naꞌama. Diga Griki naloma diga Inglisi naꞌi nemaf naliꞌi ma wik. Eaꞌ basef amama maꞌi maina nemaf? Amama ina alihima epes hiesi, owaꞌ. Eaꞌ deiꞌ basef amama Sande mape buk anaeꞌ.\f* nemaf naliꞌma wik kuhimbita atona felefeleꞌma aon nielatowi, nematawa awama biawa Maria Makdalaiꞌwi kwaloma anoꞌw agel atotona Maria wafiꞌi ma wieti hiꞌagif. \v 2 Eaꞌ sowambon luꞌunai nasol mehip. Eaꞌ anona ensel Dembinai nisilaꞌi gani heven, nafeꞌ hiꞌagif nelefata owap anama nowalo uta nafeꞌ naꞌoh waꞌol eaꞌ natomana. \v 3 \x * \xo 28:3 \xt Mt 17:2; Ap 1:10\x*Amaga ananinai howalona nafifil endilisi siꞌi otaga peleleꞌala howalagon eaꞌ luꞌwaguf maim ananimi afitim endilisi siꞌi ais mandati. \v 4 Eaꞌ soldia amama mumafi hiꞌagifi umbamaham kwapeteꞌam endilisi mowa maꞌoh etap siꞌi sagaꞌi. \p \v 5 Eaꞌ ensel anama naꞌipa awau biawa naꞌi, “Ipeꞌ bipa ina umbamehepa, owaꞌ. Aeꞌ egawa ipeꞌ pafiꞌi paꞌi piti Jisas, aman anama esis sahana nagaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. \v 6 \x * \xo 28:6 \xt Mt 12:40; 16:21\x*Anan ina ataꞌ nape naꞌae, owaꞌ. Notanima nohafel eaꞌ siꞌi fowaꞌ naliꞌ naꞌipipa! Ipeꞌ fiꞌi ma ataꞌ piti naꞌae naꞌoma. Deiꞌ wafigin nape. \v 7 \x * \xo 28:7 \xt Mt 26:32\x*Deiꞌ ipeꞌ foꞌo mehip piꞌipa alupumi ananimi piꞌi, ‘Anan nahafel wapotiꞌ eaꞌ. Pemeꞌ. Anan naliꞌipa nafeꞌ etap hiagoma Galili. Ipeꞌ foꞌo potolona gani.’ Basef aeꞌami eaꞌ amama.” \p \v 8 Eaꞌ awau umbamahawa eaꞌ wandanifel endilisi wapotiꞌ, mehip wakwaha hiꞌagif wasagih wafeꞌma wieꞌipa amam alupumi ananimi. \v 9 Deiꞌ atef Jisas nati awau eaf nandaꞌmawa gude naꞌi, “Nemaf buꞌunai ipeꞌ.” \p Eaꞌ awo wafeꞌ felefeleꞌma anan wahapila boꞌwagah ananimi ma ondaꞌ lotuma anan. \p \v 10 Eaꞌ Jisas naꞌipawa naꞌi, “Ipeꞌ ina umbamehepa, owaꞌ. Ipeꞌ bipa pefeꞌ piꞌipa amam owape aeꞌami mofoꞌo Galili. Atuwasi motolowe ganima.” \s1 Basef amam soldia mumafi hiꞌagif \p \v 11 Nematawa awama biawa ataꞌ wafeꞌ eaf etin, anom soldia mumafi hiꞌagifi mafeꞌ mawis taun anama maꞌipa amam pris dambami ma amamaga amama matagai. \v 12 Eaꞌ pris amama maloma agufumi esis Judai maꞌi anom basef mandameꞌmam eaꞌ maseꞌama moni hianai nafeꞌma soldia amama eaꞌ \v 13 maꞌipam maꞌi, “Ipeꞌ piꞌiam naꞌama piꞌi, ‘Owamb afaꞌ waꞌihi, amam alupumi ananimi mafiꞌi makoalopana mofaꞌana.’ \v 14 Ama gavman dembinai nemeꞌ basefana, afaꞌ ondaꞌ okom ananinai awanena ipeꞌ basef aꞌepa.” \p \v 15 Eaꞌ amam soldia mofaꞌ moni anama mameꞌ basef amamumi magiꞌmam. Eaꞌ basef amama eaꞌ mafeꞌagon hiꞌalagon wambel hiagoma esis Juda, eaꞌ ataꞌ saꞌiam etin mafiꞌi matagama deiꞌ saꞌiam laꞌelaꞌef. \s1 Jisas naseꞌama maol amam alupumi ma mofeꞌ meawalapa basef buꞌwami ananimi \r (Mk 16:14-18; Lu 24:36-49; Jo 20:19-23) \p \v 16 Eaꞌ amam alupumi 11-peleim mafeꞌ Galili mataga halaf anama Jisas naliꞌ naꞌipam meafeꞌma. \v 17 Eaꞌ mati Jisas mafela agel ananinai manifelona. Eaꞌ anom ukup biambiefim mapeim. \p \v 18 Eaꞌ Jisas nafiꞌi felefeleꞌma amam naꞌipam naꞌi, “God naseꞌeana agel luꞌunai ma pepel ilifanai etapanai eaꞌ. \v 19 Naꞌama deiꞌ ipeꞌ pefeꞌ wambel hiagoma piwalipa amam nematawa sape wambotogw hiami piwalipasa basef buꞌwami aeꞌami, pendaꞌas sotaga alupisi aeꞌasi ma siela basef Aeꞌami andeandeꞌ eaꞌ pipisiꞌas embela agel Ahalomei noloma Aeꞌanai noloma Ambal Buꞌunai Ananinai. \v 20 Eaꞌ piwalipasa sila basef buꞌwami hiami aeꞌami fowaꞌ awalipipami ma basef laꞌifimi. Endilisi aeꞌ ape alomepa ma nimeguf hiami danda, pefeꞌ pefeꞌ ma nemaf akutainai nogota hiꞌilana.”