\id LUK - Filifita NT (Mufian Fulifita -Ilahita Dialect) [aojF] -Papua New Guinea 1998 (DBL 2013) \h LUK \toc1 Basef Amama Buꞌwami Luk Nandaꞌami \toc2 Luk \toc3 Lu \mt1 Basef Amama Buꞌwami Luk Nandaꞌami \imt1 Basef bandami Luk nandaꞌami \io1 1:1-4 Basef Luk nandaꞌam maliꞌi \io1 1:4–2:52 Jon napisiꞌas embeli nataga eaꞌ Maria kola Jisas \io1 3:1-20 Jon nandandomba eafa Jisas neafiꞌi \io1 3:21–4:12 Jisas nofaꞌ baptais eaꞌ, Satan nafiꞌi nagwambana ma neandaꞌ waf aonai \io1 4:13–9:50 Jisas nafeꞌ etap hiagoma Galili nawalipasa basef buꞌwami nandaꞌ enis epes awes nandaꞌasi sataga boꞌwes \io1 9:51–19:27 Jisas nakwaha Galili naꞌi notanima nefeꞌ Jerusalem nowalipasa basef Godi \io1 19:28–23:56 Jisas nafeꞌ Jerusalem nawalipasa basef buꞌwami eaꞌ agufumi mandaꞌmana basef maundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai ma sohana neagaꞌ \io1 24:1-53 Jisas nahafel wapotiꞌ naseꞌasa opeh alupumi ananimi \c 1 \s1 Basef amama Luk nandaꞌami mafeꞌmago Tiofilus \p \v 1 O dembinai Tiofilus, fowaꞌ amam hiami mandaꞌ basef hiami mail buk ma amamaga hiami God nandaꞌam mataga laꞌafena afaꞌi. \v 2 Fowaꞌ dambadamba Jisas nafela opeh nandaꞌam eaꞌ amam dambadamba maliꞌ mati amamaga amama naep amamumi deiꞌ mawalipafa basef amama eaꞌ afaꞌ wandaꞌam mail buk. \v 3 Aeꞌ dambadamba aliꞌ ahaliꞌ enisa basef amama afiꞌi afiꞌi deiꞌ egawam andeandeꞌ siꞌi fowaꞌ mataga, anom amam mihiꞌambamam deiꞌ aeꞌ egawa basef amama ofagema. Amama atom deiꞌ aeꞌ elagen andeandeꞌma endaꞌ anom basef mefeꞌmago ineꞌ, dembinai Tiofilus. \v 4 Andaꞌama ineꞌ neagawa andeandeꞌ basef amama ofagema esis sawalipanami endilisimi atom. \s1 Ensel naꞌipa Sekaraia ma wauluꞌmana kola Jon \p \v 5 Nemaf anama anona king Herot dembinai gavamani numafi etap hiagoma Judia, anona aman pris nape, agilinama Sekaraia. Anan wambota Abiya, anan aman dembinai fowaꞌinai. Sekaraia wauluꞌmana Elisabet. Akwaꞌw kwataga wambota Aroni. \v 6 Esis bias Sakaraia Elisabet sape boꞌwes ma naep Godi saila miꞌuli ananinai hianai hiꞌalana. Eaꞌ saila basef Godi andeandeꞌ basef ofagema aꞌas. \v 7 Eaꞌ Elisabet asaꞌw eaꞌ esis bias awasi aꞌas, ahages eaꞌ. \p \v 8 Nogota anama amam hiami wambota Sakaraiai nemaf amamunai nataga ma meandaꞌ maol Godi, eaꞌ Sekaraia nawis ipat luꞌunai Godi nandaꞌ maol nondolalima God. \v 9 Amam maila waf amamunai mandandepana ma niowis ipat anama nomon nofaꞌ amamaga amama nogoh alogw buꞌwami maꞌami. \v 10 Nogota anama anan nawis naofa amamaga, esis amam nematawa hiesi sandaꞌ lotuwi sandatama sape sandaꞌ beten andeꞌ. \p \v 11 Eaꞌ Sekaraia nati anona ensel dembinai Godi nataga naitu balata waꞌol lagel daꞌisinai. Balata anama amam pris mondolalima Goda amamaga amama alogw buꞌwami maꞌami. \v 12 Eaꞌ Sekaraia natolona gegelalasana ombamahana nomonas matamea ma ensel anama. \v 13 Eaꞌ ensel anama naꞌipana naꞌama naꞌi, “Sekaraia, ina umba mohena, owaꞌ. God nameꞌenama beten ineꞌinai eaꞌ. Wauluꞌmina ineꞌikwi Elisabet nambimb kola enin awani aman ineꞌinai. Eaꞌ ineꞌ nefalana agel ananinai Jon. \v 14 Okom ineꞌinai nambimb nope andeandeꞌ nendanifela awani inima. Eaꞌ esis amam nematawa hiesi wapotiꞌ sondanifa soꞌusoꞌuni inima netaga. \v 15 Deiꞌ main, enin anona nemaf netaga dambeni nefaꞌ agel luꞌunai ma naep Dembinai. Enin ina neaꞌ embel wainim moloma embel laꞌifimi, owaꞌ. Enin ataꞌ nape opaf mamaꞌwanai, Ambal Buꞌunai Godi napaina siꞌina nondaꞌana laꞌifina. \v 16 Anona nemaf enin netaga damben nomboma amam nematawa hiesi Israeli ma nefaꞌas sotanimani seafeꞌma God Dembinai asasinai. \v 17 Enin niliꞌ nefeꞌma Dembinai nefaꞌ pepel Godi ma neandaꞌ maol ananinai siꞌi fowaꞌ Elaija nofaꞌana nandaꞌanai. Eaꞌ nomboma opalef ahapasi mefeꞌma awasi ma esis ukup miꞌimiꞌias. Eaꞌ nomboma epes isima sosambala basef Godi ma sofaꞌ nomonas buꞌwami ma niegiambamas nondaꞌas sondandombam seapoma Dembinai neafiꞌi.” \p \v 18 Eaꞌ Sekaraia nahaliꞌ ensel anama naꞌi, “Aeꞌ atuwasi iti maina ikwafa eagawa basef amama meataga endilisi? Aeꞌ hagewe eaꞌ wauluꞌmi wapotiꞌ eaꞌ hageꞌw.” \v 19 Eaꞌ ensel nagwamana basef naꞌi, “Aeꞌ Gebriel, aitu naep Godi. Anan atona nasapaꞌe afiꞌi aꞌipina basef amama buꞌwami. \v 20 Ineꞌ nameꞌam etin, ineꞌ owaꞌ nembaleꞌa basef aeꞌami. Naꞌama etin deiꞌ malogel ineꞌinai neseꞌena, ina nambimb niꞌi, owaꞌetin. Eaꞌ nefeꞌ nefeꞌ neatagama amamaga amama aeꞌ aꞌipinami meatagamena. Basef amama aeꞌami nambimb meataga naꞌama etin anona nemaf God naꞌianai.” \p \v 21 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi sape sohafa Sekaraia andeꞌ ukup matamea saꞌi, “Main natagamana nape nogota laona ipat luꞌunai Godi nomon?” \p \v 22 Anan nawisi andeꞌ, ina naꞌi anom basefa esis, owaꞌ. Naꞌama esis sogawana saꞌi anan nati anom amamaga mandati naꞌami ipat luꞌunai Godi nomon. \p Eaꞌ anan nape nandaꞌmasa lagel atona naꞌipasa amamaga, eaꞌ malogel ananinai naseꞌana nape. \v 23 Maol Sakaraiai hiꞌalana, notanima nafeꞌ wambel ananinai. \p \v 24 Anan nape anom nimeguf, wauluꞌmana ananiꞌwi Elisabet aꞌ opafuꞌw. Eaꞌ kwandambahoꞌ etin kwape ipat aomb wanemb biamb kwaꞌi naꞌama kwaꞌi, \v 25 “Deiꞌ Dembinai okom naꞌinaꞌi aeꞌ ma nagiambame naꞌama. Fowaꞌ aeꞌ asawe, ambal aeꞌanai aona ma esis amam nematawa eaꞌ deiꞌ owaꞌetin.” \s1 Anona ensel naꞌipa Maria ma kola Jisas \p \v 26 Elisabet opafuꞌwa aomb wanemb biamb eaꞌ, deiꞌ anona aon wapotiꞌ wanemb wanemb. Deiꞌ God nasapaꞌ ensel anama Gebriel nafeꞌ anona wambel Nasaret nape etap hiagoma Galili. \v 27-28 Wambel anama anoꞌw nemataꞌw awiawaiꞌwi kwape, agel akwaꞌunai Maria. Ina deiꞌ kwaseꞌ anona aman, ataꞌ owaꞌ. Deiꞌ sandandepaꞌwa kweasoꞌ anona aman agilinama Josep. Anan nataga wambota anama akunamana king Deviti. Eaꞌ ensel anama nafeꞌma akwaꞌw naꞌi, “Nemaf buꞌwafi, nemataꞌw. Dembinai God okom naꞌinaꞌi ineꞌ endilisi. Anan nofaloꞌmena nape nalomena laꞌelaꞌef numafina.” \p \v 29 Maria kwameꞌ basef amama okom akwaꞌunai aꞌ nimanina endilisi. Okom akwaꞌunai natanea naꞌi, “Basef amama ofagema mataga miꞌimama?” \p \v 30 Eaꞌ ensel anama naꞌipaꞌw naꞌi, “Maria, ina ombamohena, owaꞌ. Okom Godi boꞌonama ineꞌ. \v 31-32 Ineꞌ nemeꞌ. Nambimb ineꞌ opafina nela enin awani aman. Eaꞌ nendaꞌmana agel Jisas. Anona nemaf anan nope aman dembinai, sefela agel ananinai luꞌuna. Eaꞌ sofala Anan nogalomana God nape ilifi. Anona nemaf dembinai God nendaꞌ awani inima nofaꞌ agel luꞌunai nepe dembinai king siꞌi fowaꞌ gani Devit nape king. Devit anan wambota anama deiꞌ awani inima neataganai. \v 33 Anona nemaf enin nepe dembinai king numafi epes hiesi Jekopi laꞌelaꞌef. Enin etin nepe dembeni laꞌelaꞌef ma amamaga hiami moloma epes ananisi.” \p \v 34 Eaꞌ Maria kwaꞌipa ensel anama kwaꞌi, “Amama meataga miꞌimama? Aeꞌ ina deiꞌ asoꞌ anona aman, ataꞌ owaꞌetin.” \v 35 Eaꞌ ensel anama nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Ambal Buꞌunai Godi nifiꞌmai ineꞌ, pepel God nape ilifi noseꞌalina. Eaꞌ deiꞌ awani inima nambimb nelani enin boꞌwen. Eaꞌ esis nambimb sefela agel ananinai luꞌuna sofalana siꞌi Anan Nogalomana Godi. \v 36 Nemeꞌ, amaniꞌmina ineꞌikwi Elisabet akwaꞌw hageꞌw eaꞌ, deiꞌ eaꞌ opafuꞌw. Fowaꞌ esis saꞌi, ‘Akwaꞌw asaꞌw, eaꞌ deiꞌ akwaꞌw opafuꞌw aomb wanemb wanemb akwaꞌumi mafeꞌ eaꞌ. \v 37 Owaꞌ anom amamaga ahifima God nondaꞌam, owaꞌetin.” \p \v 38 Eaꞌ Maria kwagwamana basef kwaꞌi, “Aeꞌ ape andaꞌ maol Dembinai. Aeꞌ aꞌi Anan nondaꞌmeam motaga siꞌi ineꞌ naꞌi.” \p Ensel anama naꞌipakw naꞌama ma eaꞌ, nakwahoꞌw nafeꞌ. \s1 Maria kwafeꞌ kwati Elisabet \p \v 39 Nemaf anama Maria kohafel mehip kondondomba amamaga kondowasaꞌ anona wambel nape halafutagw anona etap hiagoma Judia, \v 40 kwafeꞌ kwawis ipat Sakaraiai kwandaꞌmakwa nemaf buꞌwafi Elisabet. \v 41 Elisabet kwameꞌ Maria ataꞌ kwandaꞌmakwa gude etin, awani Elisabeti feteꞌ etin nape opaf akwaꞌunai nomon. Eaꞌ Ambal Buꞌunai Godi siꞌinama akwaꞌw, \v 42 koga kwaꞌi mehip kwaꞌi, “God nofaloꞌmena nandaꞌena nandanifel endilisi. Danifel ineꞌinai nikilaꞌ danifel anowa nematawa ofaꞌanai. Eaꞌ awani inima nambimb nelan, enin wapotiꞌ God nofaloꞌmana nondaꞌana nondanifel. \v 43 Aeꞌ gegelalasowe ma God okom boꞌoma aeꞌ nandaꞌe endanifel ma nandaꞌ ineꞌ mamaꞌwana Dembinai aeꞌanai nafiꞌmai aeꞌ. \v 44 Nemeꞌ, aligah aeꞌami ataꞌ mameꞌ nemaf buꞌwafi ineꞌinai atona, batawin nape opaf aeꞌanai nendanifel feteꞌ etin nape. \v 45 Ineꞌ nandanifel endilisi, nembaleꞌefa basef Dembinai naꞌipinami nambimb meataga naꞌama etin siꞌi anan naliꞌ naꞌipina.” \s1 Awaf Maria kwandaꞌanai \p \v 46 Eaꞌ Maria kwandaꞌ anona awaf kwaꞌi, \q1 “Aeꞌ aꞌi basefa Anan Dembinai afela agel ananinai luꞌuna. Okom aeꞌanai napoma basef amama, \q1 \v 47 God nofaꞌe etanimani. Deiꞌ andanifel ma anan. \q1 \v 48 Deiꞌ main? Aeꞌ nemataꞌw andaꞌ maol Ananinai, aeꞌ falafuwei, eaꞌ anan okom napoma aeꞌ nagiambame. Ipeꞌ pemeꞌ. Deiꞌ epe anona nemaf owagama wapotiꞌ epes hiesi sigiꞌ seatagai laꞌelaꞌef sehafel seapani sofale siꞌi, ‘Dembinai God nagiambame naseꞌe danifel.’ \q1 \v 49 Deiꞌ main, God laꞌifinai endilisi nandaꞌme amamaga pepel ma aeꞌ eafela agel ananinai luꞌuna nape andeandeꞌ laꞌelaꞌef. \q1 \v 50 Okom dahowinai ananinai nape laꞌelaꞌef ma emi egafis umbamahasa saꞌi sila Anan. Eaꞌ nape laꞌelaꞌef naloma epes isima sope naꞌama etin deiꞌ awasi bafasas ehasas anona nemaf seatagai. \q1 \v 51 Lagel ananinai nandaꞌ amamaga laꞌifimi. Eaꞌ ukup asasimi maꞌi esis etis sofaꞌ agof luꞌwami eaꞌ naliꞌamonas safeꞌ gani gani hiagoma. \q1 \v 52 Anan natalogofa amam king dambami eaꞌ nafela agofa isima sape owina enis epes. \q1 \v 53 Anan naseꞌasa amamaga buꞌwami ma isima nolomahasa waf buꞌunai, eaꞌ epes isima amamaga hiamisi, natofam mafeꞌ etin. \q1 \v 54-55 Anan okom napoma basef naꞌaim ananimi endilisimi laꞌelaꞌef mope owagama gani. Amama fowaꞌ gani naꞌiam naloma bafapapa akupapa. Basef amama fowaꞌ gani naꞌipa Abraham naloma wambota ananinai owagama sigiꞌ setagai. Ama anona nemaf neati esis uwahipisa niegiambamas laꞌelaꞌef. Anan nagiambama apeꞌ Israel mandaꞌ maol Ananinai.” \p \v 56 Maria kwape kwaloma Elisabet aomb wanemb, eaꞌ kotanima kwafeꞌ wambel akwaꞌunai. \s1 Elisabet kola Jon napisiꞌas embeli \p \v 57 Nemaf anama nataga eaꞌ Elisabet kola soꞌusoꞌwin aman. \v 58 Esis wambel atona saloma esis wambota akwaꞌunai semeꞌ basef ma Dembinai nati owahipiꞌw endilisi ma kola awani inima. Eaꞌ esis sandanifel salomaꞌw. \v 59 Nimeguf 7-peleim mafeꞌ maliꞌmana eaꞌ, nemaf nafeꞌma 8i, esis safiꞌi saꞌi seatopaꞌmana alop ananinai, eaꞌ saꞌi sofalana agel Sekaraia siꞌi ahalomana. \v 60 Eaꞌ mamaꞌwana kwaꞌi, “Owaꞌ. Apeꞌ mondaꞌmana anona agel Jon.” \p \v 61 Eaꞌ esis saꞌipakw saꞌi, “Owaꞌ, esis wambota ineꞌinai tagasi ina enis sandaꞌ agel anama Jon, owaꞌetin.” \p \v 62 Eaꞌ sandaꞌ lagof atom sahaliꞌ ahalomana saꞌi anan niꞌi nondaꞌmana maina agel. \v 63 Eaꞌ Anan nandaꞌ logel atona naꞌipas sofaꞌai anota selet ma nondaꞌ agel nogalomanai. Eaꞌ nandaꞌana naꞌi, “Agel ananinai Jon.” \p Eaꞌ esis gegelalasis kwapeteꞌ. \v 64 Anan ataꞌ nandaꞌ agel etin, noga naꞌi malogel ananinai, afega ananinai neawi andeandeꞌ, nandanifel nafela agel Godi luꞌuna. \v 65 Eaꞌ esis hiesi wambel anama umbamahas. Eaꞌ deiꞌ amamaga amama gatom mafeꞌ wambel hiꞌagoma nape halafutagw etap hiꞌagoma Judia. \v 66 Eaꞌ amam nematawa hiesi sameꞌ basefa amamaga amama, ukup asasimi matamea mafeꞌ saꞌi, “Anona nemaf awani inima nepe niꞌimama?” \p Deiꞌ main, esis sogawa pepel laꞌifinai Dembinai nape nalomana. \s1 Basef Sakaraiai \p \v 67 Awani inima Jon ahalomana Sekaraia, Ambal Buꞌunai Godi nape siꞌina anan eaꞌ nawalapa basef Godi siꞌi amam profet fowaꞌ gani mawalipasam naꞌi, \q1 \v 68 “Aeꞌ aꞌi apeꞌ mofela agel Godi Dembinai luꞌuna, God apeꞌ Israeli. Anan nafiꞌi nagiambama apeꞌ amam nematawa ananipai. Eaꞌ natagahepa makwaha waf aonai apeꞌ mandaꞌanai. \q1 \v 69 Eaꞌ nandandepa anona aman laꞌifinai nambimb nofaꞌapa nokwahamapa waf aonai meatanimani. Fowaꞌ gani Devit nandaꞌ opeh Godi, eaꞌ deiꞌ aman anama nofaꞌapa motanimani, anan akunamana Deviti. \q1 \v 70 Basef amama siꞌi fowaꞌ gani nawalapama amam profet buꞌwami ananimi maꞌiam malogof amamumi. \q1 \v 71 Maꞌi anona nemaf anan nofaꞌapa meatanimani mokwaha lagof esis naumbih apeꞌisi soloma epes isima ukup aom endilisi ma apeꞌi. \q1 \v 72 Fowaꞌ gani anan naꞌi anona nemaf nieti akusapa apeꞌisi fowaꞌisi uwahipis nigiambamas. Eaꞌ anan okom nopoma basef buꞌwami fowaꞌ gani naꞌiam endilisi mope owagama gani. \q1 \v 73 Anan naꞌi basef amama endilisimi atom naꞌiam laꞌifimi gani ilif naloma akunamapa apeꞌinai Abraham. \q1 \v 74 Ma anan naꞌi notagahepa ma lagof esis naumbih apeꞌisi ma meandaꞌmana opeh ananimi, ina umbamohapa, owaꞌ. \q1 \v 75 Anan naꞌi basef amama ma apeꞌ mope etap anaeꞌ mondaꞌ opeh ananimi nimeguf hiami danda mefeꞌ mefeꞌ meatagama meagaꞌ. Ma naep ananimi mondaꞌ opeh amama ma waf ananinai buꞌunai andeandeꞌ. \q1 \v 76 Eaꞌ ineꞌ, awani aeꞌinai, basef ineꞌimi amama. Anona nemaf sofalena profet nandaꞌ opeha God pepel hianainai. Deiꞌ main, nambimb ineꞌ nefeꞌ niliꞌma Dembinai nendaꞌmana eaf ananinai. \q1 \v 77 Ama neawalipa amam nematawa ananisi seagawa anan nefaꞌas seatanimani. Ama neakwaha waf aonai asasinai. \q1 \v 78 God apeꞌinai nati esis uwahipis endilisi deiꞌ nakwahamasa waf aonai asasinai. Anan nambimb nosapaꞌi howalagon mape heveni mifiꞌmai apeꞌ molomapa mope laꞌelaꞌef. \v 79 Ama howalama epes sape akoti, eaꞌ isima gaꞌ naꞌi neatagamasi. Ama nenindina apeꞌ ma meape eaf opalef awanami.” \p \v 80 Anom nimeguf mafeꞌ eaꞌ, awani inima nataga damben laꞌifina eaꞌ okom ananinai negawa. Anan nape etap wafiguma epes aꞌagoma nape nape ma nemaf anama nataga nandawalap alihinama naep esis Israeli. \c 2 \s1 Maria kola Jisas \r (Mt 1:18-25) \p \v 1 Anona nemaf anona aman gavman dembinai esis Romi Sisar Ogastus nape, nandaꞌ anona miꞌuli gavmani naꞌama. Anan naꞌi nofaꞌ agofa esis amam nematawa hiesi sape etap hiagoma esis Rom sumafiagoma mil buk gavmani. \v 2 Nemaf anama dambadamba anan naliꞌ nofaꞌ agof. Nemaf anama anona aman Kwirinius nape gavman dembinai ma etap hiagoma Siria. \v 3 Eaꞌ amam nematawa hiesi safeꞌ wambel ofagama asasima ma sondaꞌ agof asasimi. \v 4 Josep anan aman wambota Deviti. Eaꞌ nakwaha Nasaret nape etap hiagoma Galili, nondowasaꞌ nafeꞌ wambel Deviti Betlehem. Wambel anama nape etap hiagoma Judia. \v 5 Eaꞌ Josep nafeꞌ naloma anoꞌw nemataꞌw Maria, esis sandandepanaꞌw saꞌi neseꞌakw ma esis bias sondaꞌ agof asasimi. Eaꞌ akwaꞌw opafuꞌw. \v 6 Esis bias ataꞌ sapani etin wambel Betlehem, nemaf akwaꞌw kolanefi aꞌ nataga. \v 7 Eaꞌ kwaliꞌ kola awani aman akoꞌuni naliꞌi. Ipat saꞌohanai asiꞌina. Eaꞌ deiꞌ kowaꞌana lowaf kwalana nomon bokis gwaꞌaimi bulmakauwi malama. \s1 Amam ensel maꞌipa amam mumafi sipsipi \p \v 8 Felefeleꞌma wambel anama anom amam mumafi sipsipi mape waꞌol mumafi sipsip mape owamb. \v 9 Eaꞌ anona ensel nafiꞌi nalumai howalogon Dembinai, howalama amam eaꞌ umbamaham endilisi. \v 10 Eaꞌ ensel anama naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ina umbamohepa, owaꞌ. Pemeꞌ, aeꞌ ifaꞌmipei basef buꞌwami ipeꞌ, amama mondaꞌ amam nematawa hiesi hiꞌilas sondanifal endilisi. \v 11 Deiꞌ nemaf anaeꞌ anoꞌw nemataꞌw kwape Betlehem wambel Deviti kola enin awani aman. Anan aman anama nokwahomepa waf aonai nofaꞌepa peatanimani. Anan Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi, anan Dembinai. \v 12 Ipeꞌ pefeꞌ piti awani inima pegawan naꞌama. Piti sandaꞌ lowaf soꞌunai sowaꞌana salana naꞌoh bokis isima sala gwaꞌaimi bulmakauwi malami.” \p \v 13 Ensel anama naꞌias naꞌama ma eaꞌ, mehip anom ensel hiami siꞌi ami misilaꞌi gani heven mataga maloma ensel anama eaꞌ mandagala mafela agel Godi maꞌi, \p \v 14 “Apeꞌ mafela agel God nape gani ilif endilisi luꞌuna. Pepel howalogon ananinai atona. Eaꞌ epes emi sape etapi God okom boꞌona ma esis, opalef asasimi mope awanem.” \s1 Amam mumafi sipsipi mafeꞌ mati Jisas \p \v 15 Eaꞌ amam ensel makwaha amam mumafi sipsipi motanima malata heven. Eaꞌ amam mumafi sipsipi mandaꞌipama etin maꞌi, “Wale, ataꞌ ofeꞌ Betlehem uti amamaga anama Dembinai nihiꞌambafami.” \p \v 16 Eaꞌ mohafel mehip mafeꞌ mati Maria kwaloma Josep sape. Awani salana naꞌoh bokis nomon sala gwaꞌaimi bulmakauwi malami. \v 17 Amam matolona eaꞌ mawalapa basef ensel naꞌipamami ma awani inima. \v 18 Eaꞌ amam nematawa sameꞌ basef amama amam maꞌiami, esis hiesi sameꞌ basef amama gegelalasis eaꞌ nomonas matamea. \v 19 Eaꞌ Maria kwameꞌ basef amama hiami okokomam mape okom akwaꞌunai. \v 20 Eaꞌ amam amama motanima mafeꞌ mafela agel Godi luꞌuna maꞌi anan dembinai buꞌunai. Amam mandanifela amamaga amama hiami mameꞌam matulumi mataga siꞌi ensel naꞌipamami. \s1 Esis sandaꞌmana agel Jisas \p \v 21 Nemaf nafeꞌma 8i nataga, nemaf anama amam maꞌi motopaꞌmana alop awani. Eaꞌ matopaꞌmana alop awani inima amani. Eaꞌ sofalana agel Jisas siꞌi ensel naliꞌ naꞌipakwanai nogota anama owaꞌ ataꞌ kofaꞌ opaf. \s1 Simeon naloma Ana sati Jisas ipat luꞌunai Godi nomon \p \v 22 Nemaf anama nataga eaꞌ ma esis sondaꞌ awani inima noloma mamaꞌwana sondolali sondaꞌ ofa setaga boꞌwes siꞌi basef mail miꞌuli anama fowaꞌ God nasoꞌ Mosesanai naꞌiam. Eaꞌ esis mamasana saoꞌwana safeꞌ sondowasaꞌ Jerusalema soseꞌana awani inima Dembinai Goda naep ananimi. \v 23 Esis sandaꞌam naꞌama siꞌi basef mape buk Baibeli maꞌiama miꞌuli Dembinai maꞌi, “Awasi amam waliꞌ dambadamba olami, amama ipeꞌ pefalam piꞌi amam dembinai Godi atom.” \p \v 24 Eaꞌ bias saꞌi sondolalima God sila basef mail miꞌuli anama Dembinai fowaꞌ gani naꞌipa Moses naꞌi, “Esis bias sofaꞌ amiguf maiꞌunamb biam, o sofaꞌ ambegof saꞌumi biam.” \p Eaꞌ sefaꞌam sandaꞌam naꞌama. \p \v 25-26 Eaꞌ anona aman nape Jerusalemi agilinama Simeon. Anan naila waf buꞌunai Godi andeandeꞌ. Anan nape nahafa nogota anama God nifiꞌi nigiambama esis Israel nokwaha waf aonai esis sandaꞌanai. Eaꞌ ambal buꞌunai Godi nape okom ananinai nihiꞌambana anan ina nambimb nogaꞌ ulal, owaꞌ. Anan ataꞌ nepe niti Krais, Dembinai nandandepana nosapaꞌana nafiꞌi. \v 27 Ambal Buꞌunai Godi nafelana nafeꞌ nawis ipat luꞌunai Godi. Eaꞌ esis mamasana Jisasi saoꞌwana safiꞌi sandolalimana siꞌi miꞌuli Godi naꞌiam. \v 28 Eaꞌ sandaꞌam etin, Simeon nandalombasana lagof ananimi nanifela God nafela agel ananinai luꞌuna naꞌiam naꞌama naꞌi, \q1 \v 29 “Dembinai, nahapila pepel hianai aeꞌ andaꞌ opeha ineꞌ. Deiꞌ ineꞌ nendaꞌ opaf aeꞌanai nupe awanena eaꞌ egaꞌ efoꞌo siꞌi basef endilisi atomi fowaꞌ gani naꞌiami. \q1 \v 30 Naep aeꞌami atilin eaꞌ awani aman inima ineꞌ nasapaꞌana nafiꞌi nofaꞌapa meatanimani. Naꞌama deiꞌ ineꞌ nekwaha aeꞌ egaꞌ efoꞌo. \q1 \v 31 Ineꞌ nandaꞌ awani inima natagama amam nematawa hiesi satolona eaꞌ. \q1 \v 32 Soꞌusoꞌwin inima siꞌi anona howalagon howalama epes isima sololama Godi nihiꞌambas. Ama nondaꞌ amam nematawa ineꞌisi Israel sofaꞌ agof luꞌwami.” \p \v 33 Eaꞌ mamasana Jisasi gegelalasis ukup asasimi matamea ma basef amama Simeon naꞌiami. \v 34 Eaꞌ Simeon naꞌipasa basef buꞌwami nandaꞌas laꞌifis eaꞌ naꞌipa mamaꞌwana Jisasi naꞌama naꞌi, “Ineꞌ nemeꞌ. Awani inima God nandandepan eaꞌ ma nahambombaga enis amam nematawa Israel sowaꞌ alafugaha enini. Eaꞌ enis epes nofaꞌas sokwaha waf aonai siefiꞌmai enin. Enin siꞌi anona ikwaf God nandaꞌanai ma enis epes hiesi sosambala basef ananimi sondaiwaꞌmana. \v 35 Awani inima napoma newalapa nomonas hiami mape mandambahiꞌi motaga alihim. Maria, ineꞌ nambimb okom nimanina siꞌi anona bainat hiꞌalinai notopaꞌ okom ineꞌinai.” \p \v 36 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw profet agiliꞌwa Ana kwape kwalomas. Ahalomaꞌw akoꞌunai Fanuel. Wambota luꞌunai akunamaꞌwi Asa. Akwaꞌw ahageꞌw endilisi. Fowaꞌ kwaseꞌ aman kwalomana sape afagof 7-peleim. \v 37 Eaꞌ waulunamaꞌw nagaꞌ. Eaꞌ kwape etin, kwafeꞌ kwafeꞌ deiꞌ afagof akwaꞌumi mataga 84-peleim. Akwaꞌw ina kwakwaha ipat luꞌunai Godi anom nimeguf, owaꞌetin. Akwaꞌw kololama gwaꞌaimi kwape kwandaꞌ beten eaꞌ kwandaꞌ lotu kwahapila opeh Godi kwandaꞌam kwafeꞌ owamb alip. \v 38 Nemaf anama deiꞌ atef akwaꞌw kwafiꞌi anama Simeon naloma Josep Maria saituma kwanifela God. Enis wapotiꞌ saitu naꞌama sape sehafa nemaf anama nambimb God nigiambama esis sape Jerusalemi nofaꞌas setanimani seape wafifis. Eaꞌ akwaꞌw wapotiꞌ kwaꞌipasa basefa soꞌusoꞌwin inima. \s1 Josep naoꞌwas satanima safeꞌ Nasaret \p \v 39 Esis Josep naloma Maria sandaꞌam sailam eaꞌ opeh ahalomana siꞌi Dembinai fowaꞌ gani naꞌiama miꞌuli ananinai eaꞌ satanima safeꞌ Nasaret asasima ofagama etap hiagoma Galili. \v 40 Eaꞌ soꞌusowin Jisas nataga dambena laꞌifina ma gawa hianai. Eaꞌ God okom nainailana nagiambamana etin nandaꞌana laꞌifina. \s1 Jisas ataꞌ saꞌona nape ipat luꞌunai Godi \p \v 41 Afagof danda mamasana Jisasi sondowasaꞌ safeꞌ Jerusalema sandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami sofalam saꞌi Pasova. \v 42 Afagof Jisasi deiꞌ mataga 12-peleim mahapeꞌana eaꞌ saoꞌwana sondowasaꞌ Jerusalem saila waf asasinai siꞌi afagof danda sandaꞌanai. \v 43 Ama nimeguf amama Pasovaimi hiꞌalam, esis mamasana satanima safeꞌ. Eaꞌ saꞌusaꞌwin ina nafeꞌ nalomas, owaꞌ. Sakwahona napani Jerusalem. Esis ina sagawa anan napani, owaꞌ. \v 44 Saꞌi naliꞌ nafeꞌ naloma enis epes safeꞌ. Esis safeꞌ anona nemaf siꞌina hiꞌalana, eaꞌ sagolopana laꞌafena esis wambota atona saloma esis alupisi. \v 45 Esis mamasana sagolopana sati owaꞌetin, eaꞌ satanima safeꞌ Jerusalem sagolopana. \v 46 Esis bias sagolopana safeꞌ nimeguf wanom. Eaꞌ satolona nape nomon ipat luꞌunai Godi. Anan nape naloma amam Juda gawaimi mawalipasa miꞌuli Godi. Nape nagahembeꞌma basef amomumi eaꞌ nahaliꞌ amam. \v 47 Amam dambami maloma esis hiesi sameꞌ basef ananimi, gegelalasoma basef maloma gawa ananinai nagwamama basef amam. \v 48 Eaꞌ mamasana satolona nape laꞌafena amam dembemi nalomam mape eaꞌ gegelalasam kwapeteꞌ. \p Eaꞌ mamaꞌwana kwaꞌipana kwaꞌi, “Nogalome, deiꞌ maina ineꞌ nandaꞌ naꞌama ma afaꞌ? Ahalomena naloma aeꞌ opalef afaꞌimi nimanim endilisi ma wagolopena.” \p \v 49 Eaꞌ anan nagwamas naꞌipas naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ bipa pagolope pafeꞌ hiꞌalagon? Aeꞌ deiꞌ ape andaꞌ opeh ipat Ahalome Godi, amama ipeꞌ pegawam o owaꞌ?” \p \v 50 Eaꞌ esis ina sogawa basef anan naꞌipasami ofagema, owaꞌ. \p \v 51 Eaꞌ Jisas nafeꞌ naloma esis bias safeꞌ Nasaret, nameꞌ esis naila abasef asasimi nimeguf hiami. Eaꞌ mamaꞌwana ananiꞌwi okom napoma basef hiami ma amamaga amama matagama saꞌusaꞌwin akwaꞌuni nape okom akwaꞌunai. \v 52 Jisas eaꞌ nataga dambena. Eaꞌ gawa ananinai nataga luꞌuna andeandeꞌ boꞌona, eaꞌ God naloma epes wapotiꞌ satolona amboꞌona endilisi. \c 3 \s1 Jon napisiꞌas embeli nandondomba eaf Jisasi \r (Mt 3:1-12; Mk 1:2-8; Jo 1:19-28) \p \v 1 Anona afagel anona gavman dembinai esis Romi Taiberius Sisar nape dembinai ma etap hiagoma esis Romi afagof 14-peleim hiꞌalama anona afagel wapotiꞌ, nafeꞌma 15-peleim, Pontius Pailat ataꞌ nape dembinai gavmana etap hiagoma Ituria naloma Trakonitis wambel hiagoma Herot ataꞌ nape dembinai numafi wambel hianai etap hiagoma Galili. Eaꞌ Lisanias nape dembinai gavman numafi wambel hiagoma etap hiagoma Abilene. \v 2 Eaꞌ afagel anama atona Anas naloma Kaiafas amam biam pris dambami mape maliꞌma pris hiami. Nogota anama ma afagel anama basef Godi mafiꞌmai Jon, Sekaraia nogalomana nape anona etap wafiguma fatauguma. \v 3 Eaꞌ nafeꞌ anama hiagoma walemb Jordan naꞌipasa basef Godi amam nematawa. Naꞌipasa somboma opalef sowaꞌ alafugaha waf aonai sofaꞌ baptais ma God nokwahomasa waf aonai esis sandaꞌanai. \v 4 Anon nawalapa basef amama Godi siꞌi profet Aisaia fowaꞌ gani nawalapam nandaꞌam mail buk Baibeli maꞌi, \q1 “Anona etap wafiguma fatauguma, malogel anona amani anona nemaf noga niꞌi, ‘Pendondomba eaf Dembinai, pendaꞌ ana nefeꞌ usiꞌina. \q1 \v 5 Pewam gambiwah asiasinuguma ma siꞌigin dondoꞌ etin, petopaꞌ halalef laumi bandami hiami ma mowala dondoꞌam. Dilindilaꞌma pendaꞌagon usiꞌigin. Eaꞌ ufiawa amama mandaꞌ lotasilaꞌma sondaꞌam andeandeꞌ. \q1 \v 6 Eaꞌ amam nematawa hiesi hiꞌilas anona nemaf siti God nagiambama enis amam nematawa nofaꞌas sotanimani.’ ” \p \v 7 Hiesi amam nematawa safiꞌmai Jon ama saꞌi nupisiꞌas embel. Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ pandaꞌ waf aonai, siꞌi awasi iguf awami molaipei. Emi naꞌipipa ma paꞌi pefaꞌ pefeꞌ pindihiꞌama okom wandafunai Godi anona nemaf naꞌi neatagama ipeꞌi? \v 8 Eaꞌ deiꞌ aꞌipipa. Pendaꞌ waf buꞌunai ma pihiꞌambas ipeꞌ pamboma opalef endilisi paila waf buꞌunai. Ipeꞌ ina ukup mondandaꞌ miꞌi, ‘Abraham anan ahalomapa apeꞌinai’, owaꞌ, hapaimi. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, God anan laꞌifinai ma nondaꞌ otamba amama motaga epes siꞌi awasi Abrahami. \v 9 Tamiaꞌw nandandombol naꞌoh neatopaꞌ lawah ofagem nombalefima. Maim lawah owaꞌ mil mola suꞌutip buꞌwami, amama anona nemaf solam sokwahom mefeꞌma nif.” \p \v 10 Anan naꞌiam eaꞌ, esis hiesi sahaliꞌana saꞌi, “Apeꞌ nambimb mondaꞌ main?” \p \v 11 Eaꞌ Jon naꞌipas naꞌama naꞌi, “Emi epen siaogw biam atumi neseꞌanana anona enin siot aꞌani, eaꞌ emi gwaꞌaimi maꞌomani inima nendaꞌam newalogam wapotiꞌ.” \p \v 12 Eaꞌ anom amam mofaꞌ takisi mafiꞌmai Jon maꞌi nupisiꞌam embel eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai, nambimb afaꞌ ondaꞌ main?” \p \v 13 Eaꞌ anan naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pefaꞌ otamba mondahama siꞌi gavman naꞌipipam. Ipeꞌ ina pefaꞌ anom wapotiꞌ, owaꞌ.” \p \v 14 Eaꞌ anom soldia mafiꞌi mahaliꞌana maꞌi, “Afaꞌ nambimb ondaꞌ main?” \p Anan nagwamam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ina pembasoꞌma epes piumbelis pendaꞌas umbamohas pendaꞌmas basef pelelaꞌepasa moni asasinai, owaꞌ. Eaꞌ opalef ipeꞌimi mope awanema otamba ipeꞌimi dondoꞌma ikwaf amam dambami mandandepami.” \p \v 15 Eaꞌ deiꞌ nomonas esis amam nematawai hiesi mohafel laꞌifim, eaꞌ ukup mandandaꞌma Jon saꞌi, “Jon anan Krais, maꞌuna God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi?” \p \v 16 Eaꞌ Jon nagwamasa basef naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ apisiꞌipa embel atom. Eaꞌ anona aman nambimb niefiꞌi, anan laꞌifinai nikilaꞌ aeꞌ. Aeꞌ ina aman buꞌuwei ma eatagaha mandelefa su ananimi, owaꞌetin. Nambimb anan neseꞌepa Ambal Buꞌunai Godi nope opalef ipeꞌimi nomon eaꞌ neseꞌepa nif wapotiꞌ. \v 17 Anan nahapila anona savol lagof ananimi ma niesimba wit siꞌi rais amama nisimbaꞌam andeandeꞌ. Nefaꞌ wit buꞌunai nuwis nembeꞌam ipat ananinai. Eaꞌ tukwakwanimi awami nembefam nofam nif amama luꞌwami fandom laꞌelaꞌef mapani.” \p \v 18 Eaꞌ Jon nawalapa anom basef hiami wapotiꞌ ma neafela ukup asasimi ma sondaꞌ waf buꞌunai. Eaꞌ nawalipasa basef buꞌwami Godi. \s1 Herot nandaꞌ kalabusima Jon \p \v 19 Eaꞌ Jon naꞌipana basef laꞌifimi aman anama Herot, gavman dembinai asasinai, ma waf aonai hianai anan nandaꞌanai. Anan nandalombana Herodias nemataꞌw sahalomana naseꞌakwi, eaꞌ nandaꞌ waf aonai hianai wapotiꞌ. \v 20 Deiꞌ nowatani anona waf aonai wapotiꞌ ma nandaꞌ Jon nandaꞌ kalabus. \s1 Jon napisiꞌ Jisas embel \r (Mt 3:13-17; Mk 1:9-11) \p \v 21 Jon napisiꞌa amam nematawa hiesi ma eaꞌ, napisiꞌ Jisas wapotiꞌ. Jisas nofaꞌ baptais eaꞌ, anan ataꞌ nandaꞌ beten etin eaꞌ, heven uta nandausiꞌ. \v 22 Eaꞌ Ambal Buꞌunai Godi nisilaꞌi siꞌi amil maiꞌuna nufiaꞌ nisilamanai. Eaꞌ anona malogel naꞌi natagai heven ilif naꞌi anom basef naꞌi, “Ineꞌ Nogalome aeꞌinai. Aeꞌ okom nohafel nainailina endilisi. Okom aeꞌinai boꞌona ma ineꞌ.” \s1 Agofa epes hiesi bafapana Jisasi \r (Mt 1:1-17) \p \v 23 Nemaf anama Jisas nasefela opeh nandaꞌam, afagof ananimi mataga felefeleꞌma 30-peleim. Esis amam nematawa ukup mandandaꞌ etin maꞌi anan nogalomana Josepi. \v 24 Bafapana Jisasi agufuma amama. Josep, anan Heli nogalomana. Eaꞌ Heli, Matat nogalomana. Eaꞌ Matat, Livai nogalomana. Livai, Melki nogalomana. Melki, Janai nogalomana. Eaꞌ Janai, Josep nogalomana. \v 25 Josep, Matatias nogalomana. Matatias, Emon nogalomana. Emon, Nahum nogalomana. Eaꞌ Nahum, Esli nogalomana. Eaꞌ Esli, Nagai nogalomana. \v 26 Nagai, Mat nogalomana. Mat, Matatias nogalomana. Eaꞌ Matatias, Semen nogalomana. Eaꞌ Semen, Josek nogalomana. Josek, Joda nogalomana. \v 27 Joda, Joanan nogalomana. Joanan, Resa nogalomana. Resa, Serubabel nogalomana. Serubabel, Sealtiel nogalomana. Sealtiel, Neri nogalomana. \v 28 Neri, Melki nogalomana. Melki, Adi nogalomana. Adi, Kosam nogalomana. Kosam, Elmadam nogalomana. Elmadam, Er nogalomana. \v 29 Er, Josua nogalomana. Eaꞌ Josua, Elieser nogalomana. Eaꞌ Elieser, Jehoram nogalomana. Jehoram, Matat nogalomana. Eaꞌ Matat, Livai nogalomana. \v 30 Livai, Simeon nogalomana. Eaꞌ Simeon, Juda nogalomana. Juda, Josep nogalomana. Eaꞌ Josep, Jonam nogalomana. Jonam, Eliakim nogalomana. \v 31 Eliakim, Melea nogalomana. Melea, Mena nogalomana. Mena, Matata nogalomana. Matata, Natan nogalomana. Natan, Devit nogalomana. \v 32 Devit, Jesi nogalomana. Jesi, Obet nogalomana. Obet, Boas nogalomana. Boas, Salmon nogalomana. Salmon, Nason nogalomana. \v 33 Nason, Aminadap nogalomana. Aminadap, anan Atmin nogalomana. Atmin, Arni nogalomana. Arni anan Hesron nogalomana. Hesron, Peres nogalomana. Peres, Juda nogalomana. \v 34 Eaꞌ Juda anan Jekop nogalomana. Jekop anan Aisak nogalomana. Aisak, Abraham nogalomana. Abraham, Tera nogalomana. Tera, Nahor nogalomana. \v 35 Nahor, Seruk nogalomana. Seruk, Reu nogalomana. Reu, Pelek nogalomana. Pelek, Eber nogalomana. Eber anan Sela nogalomana. \v 36 Sela anan Kenan nogalomana. Kenan, Arpaksat nogalomana. Arpaksat, Siem nogalomana. Siem, Noa nogalomana. Noa, Lamek nogalomana. \v 37 Lamek, Metusela nogalomana. Eaꞌ Metusela, Enok nogalomana. Enok, Jaret nogalomana. Jaret, Mahalalel nogalomana. Mahalalel, Kenan nogalomana. \v 38 Kenan, Enos nogalomana. Enos, Set nogalomana. Set, Adam nogalomana. Adam, God nogalomana. Bafapana Jisasi eaꞌ maꞌum. \c 4 \s1 Satan nagwamba Jisas anona etap wafiguma fatauguma epes aꞌagoma \r (Mt 4:1-11; Mk 1:12-13) \p \v 1 Ambal Buꞌunai Godi nape siꞌinama Jisas eaꞌ nakwaha walemb anama Jordan nandegiai natanima nafeꞌ. Eaꞌ Ambal Buꞌunai Godi nofaꞌana nafeꞌ anona etap wafiguma fatauguma epes aꞌagoma. \v 2 Jisas nape anama nimeguf hiami eaꞌ Satan nafiꞌi nagwambana aon siꞌinai tuꞌwaninai. Jisas ina naꞌ gwaꞌaimi, owaꞌ. Nolomahana. \p \v 3 Eaꞌ Satan naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ naꞌi ineꞌ Nogalomana Godi, deiꞌ kipa owap anama naꞌoh etapi notaga siꞌi bret.” \p \v 4 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌipana naꞌi, “Baibel naꞌi bret atona ina noseꞌasa ambagof namumi epes, owaꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ Satan naoꞌwana mafeꞌ anona halaf launai endilisi nihiꞌambana amamaga hiami buꞌwami mape etap hiagoma maloma amam nematawa. Nihiꞌambana laꞌifina mehip etin. \v 6 Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Amamaga hiami pepel amama amam king hiꞌalam mumafiami maloma epes hiesi agel luꞌunai, amamaga buꞌwami hiahaom maim, amamaga amama hiami God naseꞌeami aeꞌami. Eaꞌ deiꞌ iꞌi eseꞌanam enin epen, aeꞌ eseꞌanam. \v 7 Iꞌi ineꞌ nindiwa nembawa netawa nendaꞌ lotu ma aeꞌ, amamaga amama ineꞌimi atom.” \p \v 8 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌipana naꞌi, “Baibel naꞌiam naꞌama naꞌi, ‘Ipeꞌ pendaꞌ lotuma Dembinai God ipeꞌinai atona, eaꞌ pendaꞌ opeh ananimi atom.’ ” \p \v 9 Eaꞌ Satan naoꞌwana nondowasaꞌ Jerusalem nahaponana naitu ipat Godi luꞌunai sandaꞌ lotuwanai ilif. \p Eaꞌ Satan naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ naꞌi ineꞌ Nogalomana Godi, deiꞌ netoma nukupaꞌ newa etap. \v 10-11 Deiꞌ main, anom basef Godi mail buk Baibeli maꞌi naꞌama maꞌi, \q1 ‘God niꞌipa amam ensel Ananimi mifiꞌi muhapilina lagof amamumi mumafina ma otamba ina moha boꞌwagah ineꞌimi, owaꞌ.’ ” \p \v 12 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Anom basef Godi wapotiꞌ mape naꞌama maꞌi, \q1 ‘Ipeꞌ ina pegwamba Dembinai God ipeꞌinai nondaꞌ waf aonai, owaꞌ.’ ” \p \v 13 Satan nagwambana ma eaꞌ, nakwaha Jisas nafeꞌ nohafana ma anona nemaf nifiꞌi neagwambana wapotiꞌ. \s1 Jisas nafela maol nandaꞌana gani etap hiagoma Galili \r (Mt 4:12-17; Mk 1:14-15) \p \v 14 Pepel Ambal Buꞌunai Godi nape opaf Jisasi eaꞌ natanima nafeꞌ etap hiagoma Galili. Eaꞌ sameꞌ basef gato mafeꞌ anan mafeꞌagon hiꞌalagon wambel hiagoma Galili. \v 15 Anan nawalipasa basef Godi ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi. Eaꞌ amam nematawa hiesi safela agel ananinai luꞌuna. \s1 Esis Nasaret saseꞌana alafugaha Jisas \r (Mt 13:53-58; Mk 6:1-6) \p \v 16 Eaꞌ Jisas nafeꞌ Nasaret taun anama ofagama, fowaꞌ anan ataꞌ soꞌusoꞌwin napoma. \p Nape eaꞌ nemaf anama Sabat esis Juda sapoma nomaꞌwanai, nafeꞌ nawis ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai siꞌi laꞌelaꞌef nandaꞌam. Anan naitu natalifa basef Godi, eaꞌ saseꞌana anona pepa lounai. \v 17 Pepa anama anom basef Godi fowaꞌ gani profet Aisaia nandaꞌam mailanai. Anan naofa pepa anama nati anom basef natalifam maꞌi naꞌama maꞌi, \q1 \v 18 “Ambal buꞌunai Dembinai nape aeꞌ. Eaꞌ nandandepe ma eawalapa basef buꞌwami ma epes isima kwahusi amamaga aꞌami. Nasapaꞌe afiꞌi ma ewalapa basef naꞌama iꞌi, ‘Ipeꞌ pandaꞌ kalabusi pekwaha kalabus pefeꞌ wafifipa. Ipeꞌ epes naep masiꞌipei, ipeꞌ piti andeandeꞌ wapotiꞌ. Anan nasapaꞌe afiꞌi iegiambama isima sofaꞌ nimanimi seape andeandeꞌ. \v 19 Eaꞌ iꞌipasa basef hiesi ma nogota anama buꞌunai ma Dembinai niti uwahipis nigiambamas seape andeandeꞌ.’ ” \p \v 20 Eaꞌ Jisas nambomefa pepa anama naseꞌanana anona aman numafi ipati eaꞌ anan nape. Eaꞌ amam nematawa hiesi sape nomoni sati anan atona. \v 21 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ pameꞌ aeꞌ atalifa basef Godi fowaꞌimi etin eaꞌ, deiꞌ mataga alihim endilisi mandawalapa aeꞌ.” \p \v 22 \x * \xo 4:22 \xt Lu 3:23; Jo 6:42\x*Eaꞌ esis hiesi safela agel ananinai luꞌuna saꞌi anan aman buꞌunai eaꞌ gegelalasisa basef buꞌwami mataga malogel ananinai. Eaꞌ esis sandahaliꞌma saꞌi, “Aman anama Josep nogalomana?” \p \v 23 \x * \xo 4:23 \xt Mt 4:13; Jo 2:12\x*Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌama naꞌi, “Endilisi etis ipeꞌ nambimb pendaꞌ basef amama womun etina aeꞌ piꞌi, ‘Dokta, ineꞌ nendaꞌ alop ineꞌinai notaga boꞌona niliꞌ, eaꞌ piꞌi wapotiꞌ piꞌi waf anama naliꞌ nandaꞌana Kaperneam, anama apeꞌ mameꞌana eaꞌ. Ineꞌ deiꞌ nendaꞌana notaga naꞌae wambel ofagama ineꞌima.’ ” \p \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Jo 4:44\x*Eaꞌ anan naꞌiam naꞌama wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi! Anona profet epes ina saseꞌana opalef sameꞌ basef ananimi wambel ofagama ananima, owaꞌ. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt 1 Kin 17:1,7; 1 Kin 18:1\x*Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Nogota anama fowaꞌ gani Elaija napenai owaf atona naluwi, asaf ina ataꞌ nalai afagof wanom aomb wanemb wanemb, owaꞌetin. Eaꞌ nolomahas luꞌunai nataga ganima hiagoma. Nogota anama nematawa hiawai Israeliwai amam magaꞌ mialifawa wapen. \v 26 \x * \xo 4:26 \xt 1 Kin 17:8-16\x*Eaꞌ God ina nasapaꞌ Elaija nafeꞌma anowa awamai, owaꞌetin. Anan nasapaꞌana nafeꞌma anoꞌw nemataꞌw kwape Serafat, wambel nape anona etap luꞌwagoma Saidon. Eaꞌ akwama atoꞌw. \v 27 \x * \xo 4:27 \xt 2 Kin 5:1,14\x*Eaꞌ nogota anama anona awes aonai\f + \fr 4:27 \ft Awes anama Tok Pisin saꞌi sik lepra, basef amama ina maꞌi awes anama apeꞌ maꞌi awes lepai, owaꞌ. Basef amama ofagema maꞌi anona awes deiꞌ alop namboꞌ hiꞌalana.\f* nataga nandaꞌ alop esis amam nematawa Israeli alop pamboꞌ. Eaꞌ ina enin epen asasini nataga boꞌwen, owaꞌetin. Anona aman Naman Siriainai eaꞌ anan atona nataga boꞌona.” \p \v 28 Eaꞌ esis hiesi sape ipat anama sameꞌ basef amama, nomonas wandafum kwapeteꞌa Jisas. \v 29 Eaꞌ sohafel sagaloꞌmana nawisi taun andeꞌ. Taun anama asasinai natoma halafuta ilif. Eaꞌ sofaꞌana safeꞌ halafuta anama saꞌi sogwaleꞌana nowala tata. \v 30 Eaꞌ anan nisilaꞌ esis hiesi nafeꞌ. \s1 Jisas natofa ambagof awami mape anona amani amboꞌona \r (Mk 1:21-28) \p \v 31 Eaꞌ Jisas niliana Kaperneam anona taun nape etap hiagoma Galili. Anan nape eaꞌ nemaf anama Juda sapoma nomaꞌwanai saꞌi Sabat, anan nawis nomon ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai nawalipasa basef Godi. \v 32 Sameꞌana saꞌi anan nofaꞌ agel luꞌunai deiꞌ naꞌipasa basef laꞌifimi. Eaꞌ sohafel gegelalasis kwapeteꞌas endilisi. \v 33 Anona aman ambafuh mandaꞌanai nape ipat anama, ambal aonai napaina. Anan naꞌi mehip endilisi naꞌiam naꞌi, \v 34 “E! Jisas ineꞌ Nasaretinai, naꞌi nifiꞌi nendaꞌ maina apeꞌ? Ineꞌ nafiꞌi ma nehambombagapa? Aeꞌ egawa ineꞌ nogalomana God buꞌwinai andeandeꞌ.” \p \v 35 Eaꞌ Jisas ninifalona naꞌama naꞌi, “Ineꞌ aonai awinai sopama malogel kwaha aman anama.” \p Eaꞌ ambalip anama nakwahona nowa etap laꞌafena esis hiesi nawisi nafeꞌ, ina ataꞌ nahambombagana wapotiꞌ, owaꞌetin. \p \v 36 Esis hiesi gegelalasis sandakotoꞌma sandaꞌipama saꞌi, “Amama maim basef? Anan natofa ambagof awami naꞌipam siꞌi anona aman laꞌifinai nofaꞌ agel luꞌunai. Ambagof awami mameꞌ basefa anan, makwahona mafaꞌ mafeꞌ.” \p \v 37 Eaꞌ basef amama nandaꞌ amamaga amama laꞌifimi mafeꞌagon hiꞌalagon wambel nape felefeleꞌi. \s1 Jisas nandaꞌ Saimon Pita nandagiꞌmokwi amboꞌokw \r (Mt 8:14-15; Mk 1:29-31) \p \v 38 Saimon nandagiꞌmokwi awesiꞌw alop akoꞌunai nifina kwapeteꞌ. Eaꞌ Jisas nohafel nakwaha ipat anama sandaꞌ kolasanai, nafeꞌ nawis ipat Saimoni. Eaꞌ sahaliꞌana ma niegiambamaꞌw. \v 39 Eaꞌ anan nafeꞌ naitu felefeleꞌma akwaꞌw natofa awes anama nafeꞌ nakwaha akwaꞌw. Eaꞌ kohafel mehip kwandaꞌmasa gwaꞌaimi esis. \s1 Jisas nandaꞌ amam nematawa hiesi sataga boꞌwes \r (Mt 8:16-17; Mk 1:32-34) \p \v 40 Aon newala nasoꞌ, esis amam nematawa sofaꞌai enis awes naninani nandaꞌasi sofaꞌas safiꞌmai Jisas. Eaꞌ nasa lagofas atona etin nandaꞌas boꞌwes hiꞌalas. \v 41 Eaꞌ ambagof awami hiami makwaha esis hiesi mawisi mafeꞌ eaꞌ. Ambagof amama awami mofalana mehip maꞌi, “Ineꞌ nogalomana Godi.” Amam mogawa anan Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi. Eaꞌ Jisas ninifalom naꞌi ina ataꞌ miꞌi anom basef, owaꞌ. Mosopama malogof. \s1 Jisas nawalapa basef Godi taun hianai \r (Mk 1:35-39) \p \v 42 Kuhimbita atona Jisas nakwaha wambel anama nafeꞌ anagon wafiguma fetauguma epes aꞌagoma. Esis safeꞌ sogolopana satolona safeꞌma anan. Esis saꞌi anan ina nokwaha esis nofeꞌ, owaꞌ. Saꞌi sembaloꞌana nope laꞌelaꞌef nolomas. \v 43 Eaꞌ, naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ewalapa basef buꞌwami ma epes siowis wambota Godi numafias. Aꞌi ewalapa basef amama anagon taun hianai wapotiꞌ. Deiꞌ main, God nasapaꞌe afiꞌi endaꞌ maol anama atona.” \v 44 Eaꞌ nafeꞌ nawalapa basef Godi ifagw esis Juda sai basef sapeimi nawalapam nafeꞌ etap hiagoma Judia. \c 5 \s1 Jisas naꞌipa Saimon Pita, deiꞌ nowafa agof hiami \r (Mt 4:18-22; Mk 1:16-20) \p \v 1 Anona nemaf Jisas naitu akata walemb batupaꞌmanai luꞌunai Genesaret naloma amam nematawa hiesi salaꞌambemana sape sameꞌ basef Godi. \v 2 Eaꞌ nati bogw saꞌumi biam mala embel felefeleꞌma nimbap walemb batupaꞌmanai. Eaꞌ amam mowafa agufi mandaniꞌ mafeꞌ masaꞌopa anemb amamumi. \v 3 Eaꞌ Jisas nalata natoma bot Saimoni eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Sapaꞌ bot nokwaha bandagoma nefeꞌ laogoma.” \p Eaꞌ Jisas natoma bot nawalipasa basef esis amam nematawa. \v 4 Anan naꞌipas eaꞌ naꞌipa Saimon naꞌi, “Ineꞌ sapaꞌ bot nofoꞌo walemb embel laogoma eaꞌ pekwaha anemb mowala pewafai anom agof.” \p \v 5 Eaꞌ Saimon nagwa basef naꞌi, “Dembinai, doꞌok owamb laona afaꞌ wandaꞌ maol luꞌunai eaꞌ ina wagi anom agof, owaꞌ. Eaꞌ naꞌipa aeꞌ naꞌama, deiꞌ ekwaha anemb mowala.” \p \v 6 Eaꞌ mokwaha anemb mowala mowafai agof hiami. Eaꞌ anemb maꞌi peleꞌetama agof hiami endilisi. \v 7 Eaꞌ amam mofalai alupumi amamumi mape anona boti mafiꞌi magiambama mowafai agof malam bogw biam siꞌima agof maꞌi mowala. \v 8 Saimon Pita nati naꞌama, eaꞌ nindiwa nembawa natawa felefeleꞌma boꞌwagah Jisasi naꞌipana naꞌi, “Dembinai, ineꞌ kwaha aeꞌ, foꞌo. Aeꞌ aman aowei, andaꞌ waf aonai!” \p \v 9 Deiꞌ main, anan naloma amam malumanai mati agof mowafami umbelimi endilisi. Eaꞌ amam gegelalasom nomonas matamea. \v 10 \x * \xo 5:10 \xt Mt 13:47\x*Batausana Sebedi biam Jems naloma Jon maloma Pita mandauꞌumai wapotiꞌ gegelalasoma agof amama. \p Eaꞌ Jisas naꞌipa Saimon naꞌi, “Ina umbamehena, owaꞌ. Deiꞌ atef nesafela maolan nendaꞌana laꞌelaꞌef niꞌpa enis epes sila Aeꞌ.” \p \v 11 \x * \xo 5:11 \xt Mt 19:27\x*Eaꞌ amam mandaꞌ bogw mafeꞌ bandagoma, makwaha amamaga amamumi hiꞌalam maꞌoh, eaꞌ mailana mafeꞌ. \s1 Jisas nandaꞌ anona aman awes aonai nandaꞌ alop nambuꞌanai amboꞌona \r (Mt 8:1-4; Mk 1:40-45) \p \v 12 Nogota anama Jisas nape anona taun, anona aman awesinai\f + \fr 5:12 \ft Niti futnot Luk 4:27.\f* alop nambuꞌanai nape. Anan nati Jisas nafiꞌi, nandeꞌ nembawa natawa etap naꞌipana mehip naꞌi, “Dembinai, iꞌi ineꞌ niꞌi awi, nendaꞌ aeꞌ etaga boꞌowe.” \p \v 13 Eaꞌ Jisas nasa lagel alop aman anamai naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌi aꞌe ma ineꞌ netaga boꞌwena.” \p Eaꞌ deiꞌ atef awes anama aonai nakwahona eaꞌ nataga boꞌona. \p \v 14 Eaꞌ Jisas naꞌipana basef laꞌifimi naꞌi, “Ina nefeꞌ niꞌipa enin epen niꞌi aeꞌ andaꞌena boꞌwena, owaꞌ. Ineꞌ foꞌo nihiꞌambana alop ineꞌinai ma aman anama pris. Eaꞌ neseꞌana amamaga amama anan nondolalima God eaꞌ ineꞌ ninifelona ma nataga boꞌwena siꞌi miꞌuli ananinai fowaꞌ gani Moses naꞌipasanai naꞌi. Ama esis hiesi sogawa ineꞌ amboꞌwena.” \p \v 15 Owaꞌetin. Diga basefa amamaga amama Jisas nandaꞌmanam aman anama gatom mafeꞌ ganigani. Fowaꞌ ina hiesi sameꞌ basef amama, owaꞌ. Deiꞌ hiesi endilisi. Amama atom deiꞌ epes hiesi safiꞌi ma someꞌ anona nonda eses awes nandaꞌas setaga boꞌwes. \v 16 Eaꞌ nimeguf hiami Jisas nafeꞌ anama wafiguma epes aꞌagoma ma nape nandaꞌ beten. \s1 Jisas nandaꞌ anona aman lagof boꞌwagah magaꞌanai amboꞌona \r (Mt 9:1-8; Mk 2:1-12) \p \v 17 Anona nemaf Jisas nape nawalipa esis amam nematawa eaꞌ anom Farisi maloma anom mawalipasa miꞌuli Godi tol mape. Anom mafiꞌi wambel hianai etap luꞌunai biefina Judia naloma Galili. Eaꞌ anom mafiꞌi Jerusalem. Eaꞌ pepel Dembinai Godi nape Jisas, ama nandaꞌ epes awes nandaꞌasi sotaga boꞌwes wapotiꞌ. \v 18 Eaꞌ anom amam mofaꞌ anona aman lagof boꞌwagah magaꞌ mailanai, naꞌoh lehis mofaꞌana mafiꞌi. Eaꞌ maꞌi mofaꞌana mefeꞌ muwis ipat mombeꞌana felefeleꞌma Jisas. \v 19 Eaꞌ siꞌigina amam nematawa hiesi. Amam ina mati anona eafa mofaꞌ aman anama muwis nomon, owaꞌ. Eaꞌ malata ipat ilif mihianama bogwan ilif mala aman anama awes nandaꞌanai naloma lehis nowala nomon laꞌafena amam nematawa mambeꞌana naꞌoh naep Jisasi. \p \v 20 Nogota anama Jisas natolom nogawa amam mombaleꞌefana laꞌifinai ma niegiambama aman anama awes nandaꞌanai. Eaꞌ naꞌipa aman anama naꞌi, “Ineꞌ epen aeꞌinai. Waf aonai ineꞌ nandaꞌanai aeꞌ akwahomenana eaꞌ.” \p \v 21 Eaꞌ amam mawalipasa miꞌuli Godi maloma amam Farisi atom ukup atifim mandandaꞌ maꞌi, “Aman anama emi egafuna nandaꞌ God findiwanai? Owaꞌetina anona aman laꞌifinaima nekwaha waf aonai. God atona nakwaha waf aonai.” \p \v 22 Jisas nogawa nomonas amamumi. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ maina ukup ipeꞌimi mape naꞌama? \v 23 Deiꞌ amamaga maim ipeꞌ paꞌi ahifima aeꞌ? Aeꞌ laꞌifiwei ma iꞌipa awes nandaꞌanai iꞌi, Aeꞌ ekwahomena waf aonai ineꞌ nandaꞌanai o iꞌipana iꞌi, fela lehis ineꞌimi nehafel nefeꞌ. Basef amama ma nefela lehis ananimi, ipeꞌ paꞌi amama ahifima aeꞌ. \v 24 Eaꞌ aeꞌ aꞌi ipeꞌ pegawa aeꞌ ataga epen endilisiwei, laꞌifiwei ma ekwaha waf aonai hianai amam nematawa sape etapi sandaꞌanai. Aeꞌ aꞌi ihiꞌambepa aeꞌ laꞌifiwei ma endaꞌ amamaga amama.” \p Eaꞌ anan naꞌipa aman anama awes nandaꞌanai naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi, ineꞌ hafel fela lehis ineꞌimi faꞌam nefeꞌ ipat ineꞌinai.” \p \v 25 Jisas naꞌipana etin naꞌama, nohafel naitu nafela lehis ananimi naep amam nematawa hiesi. Eaꞌ ataꞌ nafeꞌ etin eaf, nandanifel nafela agel Godi luꞌuna nafeꞌ ipat ananinai. \p \v 26 Eaꞌ amam nematawa isima hiesi gegelalasis kwapeteꞌas umbamahas endilisi safela agel Godi luꞌuna saꞌi, “Deiꞌ apeꞌ mati anona waf dambainai fowaꞌ owaꞌ meatolonai.” \s1 Jisas nofala anona aman Livai \r (Mt 9:9-13; Mk 2:13-17) \p \v 27 Amama mataga eaꞌ, Jisas nohafel nafeꞌ nati anona aman nofaꞌ takisi tol nape ipat sofaꞌ takisanai, agilinama Livai. Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ fiꞌi nila aeꞌ.” \p \v 28 Eaꞌ nohafel nailana nafeꞌ. Amamaga hiami ananimi nakwahom maꞌoh. \p \v 29 Eaꞌ Livai nandaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami ipat ananinai nanifela Jisas. Eaꞌ amam hiami mandaꞌ waf aonai mofaꞌ takisi maloma anom amam wapotiꞌ mape maꞌ gwaꞌaimi maloma amam biam. \v 30 Eaꞌ anom Farisi maloma anom amam mawalipasa miꞌuli Godi, amam Farisi, mape mandaꞌ megah maham ma amam alupumi Jisasi maꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ pape paꞌ gwaꞌaimi paloma amam mofaꞌ takisi maloma amam amama mandaꞌ waf aonai? Naꞌama ina andeandeꞌ, hapaimi.” \p \v 31 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Isima awes aꞌasi ina safeꞌma dokta, owaꞌ. Esis buꞌwasi. Eaꞌ isima awes nandaꞌasi etis safeꞌma dokta. \v 32 Aeꞌ ina afiꞌi ma efala epes sape andeandeꞌi somboma opalef, owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi ma efala epes sandaꞌ waf aonai etis somboma opalef sokwaha waf aonai sefeꞌma God.” \s1 Waf sololama gwaꞌaimi \r (Mt 9:14-17; Mk 2:18-22) \p \v 33 Eaꞌ enis epes saꞌipa Jisas naꞌama saꞌi, “Alupumi Joni maloma alupumi amam Farisi ukup mapoma basef Godi. Eaꞌ anom nimeguf wikifah hiami amam mololama gwaꞌaimi mondaꞌ beten etin. Eaꞌ alupumi ineꞌimi owaꞌ mondaꞌ waf anama. Amam maꞌ gwaꞌaimi embel maim nimeguf hiami.” \p \v 34 Eaꞌ nagwamas naꞌi basef womun etin naꞌi, “Iꞌi enis sondaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami ma enis aman nemataꞌw bias sondaseꞌama, ipeꞌ ina laꞌifipama pendaꞌ esis alupisi sondaiwaꞌma gwaꞌaimi nemaf anama anan nasoꞌ nemataꞌwi nape nalomas, owaꞌetin. \v 35 Eaꞌ nemaf anama anan nasoꞌ nemataꞌwi nokwaha esis nafeꞌ anagon laogoma, esis sakwaha gwaꞌaimi.” \p \v 36 Eaꞌ Jisas naꞌipasa anom basef womun etina luwaguf naꞌi, “Ina andeandeꞌma petopaꞌ lowaf namunai pesana neloma anona lowaf apinai, owaꞌ. Iꞌi enis sondaꞌam naꞌama, lowaf ina noloma apinai naꞌama etin, owaꞌ. Namunai peleꞌetana etin. \p \v 37 Eaꞌ ina enin epen nakoloꞌwa embel wainim dambaimi agwahup apinai mafinina, siꞌi botowagof, owaꞌ. Iꞌi enin nendaꞌam naꞌama, wain netef hiana, nohapeꞌ agwahup anama pepeꞌetana eaꞌ wain koloꞌolana aona hiꞌilana. \v 38 Eaꞌ wain dambainai sakoloꞌwana agwahup dambainai atona. \v 39 Eaꞌ emi nogaꞌ wain apinai enin ina atuwasi okom niꞌi wain dambainai, owaꞌ. Enin naꞌi, ‘Wain apinai buꞌunai nikilaꞌ dambainai.’ ” \c 6 \s1 Jisas nape Dembinai ma nemaf anama Sabat esis Juda sapoma nomaꞌwanai \r (Mt 12:1-8; Mk 2:23-28) \p \v 1 Anona nemaf esis Juda sapoma nomaꞌwanai Sabat, Jisas nafeꞌ anagon eaꞌ nataga anona aof sawa witanai nawis. Eaꞌ alupumi ananimi mafeꞌ malomana, eaꞌ magi anom wit maufi mokaꞌisam lagof amamumi magwaꞌam. \v 2 Eaꞌ anom Farisi mahaliꞌam maꞌi, “Ina pendaꞌam naꞌama ma nemaf anaeꞌ Sabat mapoma nomaꞌwanai, owaꞌ. Deiꞌ maina pandaꞌam naꞌama?” \p \v 3 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pegawa basef amama ma waf fowaꞌ gani dembinai King Devit nandaꞌanai. Nemaf anama Devit naloma alupumi ananimi nolomaham \v 4 anan nawis ipat luꞌunai Godi nomon naꞌ bret anama amam pris mondolali masoꞌ Godanai. Eaꞌ naꞌana nasoꞌ alupumi ananimi wapotiꞌ maꞌana etin. Eaꞌ miꞌuli apeꞌinai naꞌi amam pris atom meaꞌana.” \p \v 5 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ ataga epen endilisiwei, ape Dembiwei ma nemaf anama Sabata iꞌipipa maina maol andeandeꞌma pila basef pendaꞌana nemaf anama.” \s1 Nemaf anama Sabat esis Juda sapoma nomaꞌwanai Jisas nandaꞌ anona aman lagel aonainai boꞌona \r (Mt 12:9-14; Mk 3:1-6) \p \v 6 Anona nemaf esis Juda sapoma nomaꞌwanai Sabat nataga. Eaꞌ, Jisas nafeꞌ nawis nomon ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai nape naꞌipasa basef esis amam nematawa. Eaꞌ anona aman nape nalomas, lagel daꞌisinai ananinai aona nagaꞌ nail. \v 7 Amam mawalipasa miꞌuli Godi maloma anom Farisi maꞌi mogolopa anona eafa meambasoꞌma Jisasa anom basef basoꞌmaimi ma mondaꞌmana basef. Eaꞌ mandaꞌana naep diꞌindeꞌana. Maꞌi muti anan nondaꞌ aman anama boꞌona nemaf anama Sabat o owaꞌ? \v 8 Eaꞌ Jisas nogawa nomonas amamumi, naꞌipa aman anama lagel aonainai naꞌi, “Ineꞌ hafel nitu naep hiesi laꞌafena esis seatilina.” \p Eaꞌ anan nohafel naitu. \p \v 9 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ihaliꞌipa ma miꞌuli apeꞌinai naꞌiam naꞌimama? Nemaf anaꞌe apeꞌ mondaꞌ waf buꞌunai o mondaꞌ waf aonai? Naꞌi apeꞌ migiambama epes ambal namunai napeis o mohas sogaꞌ?” \p \v 10 Eaꞌ natologon tulif amam nematawa hiesi, naꞌipa aman anama naꞌi, “Dowa lagel ineꞌinai usiꞌina.” \p Eaꞌ nando lagel nataga boꞌona wapotiꞌ. \p \v 11 Eaꞌ amam Farisi maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi opalef wandafum kwapeteꞌ endilisi ma anan. Eaꞌ mandaꞌipama maꞌi, “Afaꞌ nambimb ondaꞌ maina Jisas?” \s1 Jisas nandandepa alupumi ananimi 12-peleim \r (Mt 10:1-4; Mk 3:13-19) \p \v 12 Anona nemaf Jisas nandowasaꞌ nafeꞌ halafutagw nandaꞌ betena God. Eaꞌ owamb anama laona anan nape nandaꞌ beten nafeꞌ eaꞌ lala. \v 13 \x * \xo 6:13 \xt Jo 6:70\x*Aon natefi, anan nofala alupumi ananimi hiami mafiꞌi. Amam 12-peleim nandandepam Aposel. \v 14 Anona Saimon, eaꞌ Jisas nandaꞌmana agel waꞌana Pita. Eaꞌ Andru, owalomana Saimoni. Eaꞌ Jems naloma Jon, Filip naloma Bartolomyu, \v 15 Matyu naloma Tomas eaꞌ Jems nogalomana Alfiusi. Eaꞌ Saimon anan epes hiesi Seloti.\f + \fr 6:15 \ft Niti futnot Matyu 10:4.\f* \v 16 Eaꞌ Judas nogalomana Jemsi, naloma Judas Kariotinai, aman anama nawalapa Jisasa naumbih ananimi. \s1 Jisas nandaꞌ amam nematawa hiesi awes nandaꞌasi sataga boꞌwes \r (Mt 4:23-25) \p \v 17 Eaꞌ Jisas niniala naloma alupumi ananimi mafeꞌ anagon bembeꞌagoma, doꞌok esis alupisi hiesi ananisi safiꞌi saliꞌ saituma. Eaꞌ epes hiesi safiꞌi. Enis safiꞌi wambel hiagoma Judia eaꞌ enis safiꞌi wambel biefina Tair naloma Saidon nape felefeleꞌma naoh, enis safiꞌi Jerusalem. \v 18 Esis safiꞌi ma someꞌ basef ananimi ma natofa awes nandaꞌasi. Eaꞌ esis amam nematawa ambagof awami mahambombagasi safiꞌi, Jisas nandaꞌas boꞌwes wapotiꞌ. \v 19 Pepel ananinai nafeꞌ nandaꞌ esis hiesi boꞌwes. Eaꞌ deiꞌ esis hiesi saꞌi sombaleꞌefana. \s1 Jisas naꞌipasa waf sealifanai eaꞌ seandanifelonai \r (Mt 5:1-12) \p \v 20 Jisas nati amam alupumi ananimi naꞌipam naꞌi, \q1 “Ipeꞌ kwahupei otamba maim aꞌipei, ipeꞌ pawis eaꞌ wambota Godi numafipa. Amama atom deiꞌ ipeꞌ pandanifel pape. \q1 \v 21 \x * \xo 6:21 \xt Re 7:16,17; Sam 126:5-6; Ais 61:3\x*Ipeꞌ epes nolomahipei, deiꞌ pandanifel pape andeandeꞌ. Deiꞌ main, anona nemaf ipeꞌ peaꞌ gwaꞌaimi elihipa endilisi. Ipeꞌ epes opalef nimanima palef, deiꞌ pandanifel pape andeandeꞌ. Deiꞌ main, anona nemaf ipeꞌ pandanifel pindaꞌiaf. \q1 \v 22 Aeꞌ ataga epen endilisiwei. Nambimb enis epes siti ipeꞌ pila aeꞌ, esis opalef aoma ipeꞌ endilisi. Eaꞌ sowaꞌ alafugaha ipeꞌ seseꞌepa agof awami endilisi siꞌi ipeꞌ epes aopai sindaiwaꞌmepa sogaloꞌmepa. \q1 \v 23 Nemaf anama esis sondaꞌepa naꞌama, ipeꞌ pendanifel pialemb etin. Deiꞌ main, amamaga hiami buꞌwami ipeꞌimi maꞌoh heven ilif. Fowaꞌ gani akupas bafapas asasisi sandaꞌ amam profet aom naꞌama etin. \q1 \v 24 Ipeꞌ otamba wiga maim hiamipei, ipeꞌ pindumafuma ma amamaga awami nimanimi meatagamipei. Deiꞌ main, ipeꞌ deiꞌ pefaꞌam eaꞌ amamaga mondaꞌepa pandanifelamami. \q1 \v 25 Ipeꞌ deiꞌ paꞌ gwaꞌaimi elihipei, pindumafuma ma amamaga awami nimanimi meatagamipei. Deiꞌ main, anona nemaf ipeꞌ nolomehepa. Ipeꞌ deiꞌ pandaꞌiafi, ipeꞌ pindumafuma ma amamaga awami nimanimi meatagamepa. Deiꞌ main, anona nemaf ipeꞌ pelefa pendaꞌaga endilisi. \q1 \v 26 Ipeꞌ deiꞌ epes hiesi hiꞌalas safela agof ipeꞌmi saꞌi ipeꞌ buꞌwipei, ipeꞌ pindumafuma ma amamaga nimanimi luꞌwami meatagamipei. Deiꞌ main, fowaꞌ akusas bafasas asasisi saꞌipam naꞌama etina amam profet mambasoꞌmami maꞌipasa basef Godi. Sandaꞌmamam naꞌama etin, safela agof amamumi. \s1 Anom basefa ukup mimila epes isima naumbih \r (Mt 5:38-48) \p \v 27 Eaꞌ ipeꞌ pameꞌ basef aeꞌami, ipeꞌ ukup mimila naumbih ipeꞌisi, pendaꞌmasa waf buꞌunai isima opalef aoma ipeꞌi. \v 28 Ipeꞌ pihaliꞌ Goda nondaꞌmas waf buꞌunai ma epes isima sandaꞌmepa waf aonai. Eaꞌ pendaꞌ betena epes isima sandaꞌepa aopei. \v 29 Iꞌi emi egelin nehepa aomb waꞌol, pendamboma nehepa waꞌol wapotiꞌ. Iꞌi emi egelin nefaꞌepa saket ipeꞌinai, ina pindaꞌimana, owaꞌ. Peseꞌana wapotiꞌ. \v 30 Iꞌi emi egefin nefalepama anom amamaga, ipeꞌ peseꞌanam. Eaꞌ iꞌi emi egefin nefaꞌ amamaga ipeꞌimi, ipeꞌ owaꞌ piꞌipana mehipa negwamepam, owaꞌ. \v 31 Maina waf ipeꞌ paꞌi esis sandaꞌmepana ipeꞌi, ipeꞌ pendaꞌmasana naꞌama etin. \p \v 32 Iꞌi ipeꞌ ukup mimila epes isima ukup maimaila ipeꞌ etipa, nambimb pefaꞌ maim amamaga buꞌwami ma waf anama? Owaꞌetin. Epes sandaꞌ waf aonai esis sandaꞌana naꞌama etin. Ukup maimaila epes isima ukup maimailasi. \v 33 Iꞌi ipeꞌ pendaꞌ waf buꞌunai ma isima sandaꞌ waf buꞌunai atona ma ipeꞌi, nambimb emi nefela agof ipeꞌimi? Owaꞌetin. Epes isima sandaꞌ waf aonai esis wapotiꞌ sandaꞌ waf naꞌamainai. \v 34 Iꞌi ipeꞌ peseꞌasa anom amamaga epes isima ipeꞌ pegawa esis nambimb seagwamepami, anona nemaf emi nefela agof ipeꞌimi? Owaꞌetin. Epes sandaꞌ waf aonai wapotiꞌ saseꞌasa anom amamaga enis sandaꞌ waf aonai, ma esis seatanima seafaꞌam naꞌama etin mondagwama siꞌi saliꞌ saseꞌasam. \v 35 Eaꞌ ipeꞌ ukup mila naumbih ipeꞌisi, pendaꞌmas waf buꞌunai esis peseꞌasa amamaga. Ipeꞌ ina ataꞌ piꞌi anona nemaf esis sogwamepam, owaꞌ. Ipeꞌ pendaꞌas naꞌama anona nemaf God laꞌifinai nape ilifi neseꞌepa amamaga luꞌwami buꞌwami ma pepe awasi ananipei. Deiꞌ main, anan naꞌi uwahipis esis isima owaꞌ seanifelonae saloma isima sandaꞌ waf aonai. \v 36 Ahalomepa ipeꞌinai naꞌi uwahipis esis sandaꞌ waf aonai. Ipeꞌ pendaꞌam naꞌama etin siꞌi anan nati esis uwahipis. \s1 Waf mowaloga enis epes siꞌi anona jas dembinai \r (Mt 7:1-5) \p \v 37 Ipeꞌ ina pewaloga enis epes siꞌi anona jas dembinai nawaloga basef kot luꞌunai, owaꞌ. Ama anona nemaf God ina nowalogepa, owaꞌ. Ipeꞌ ina pembasoꞌma enis epes, owaꞌ. Ama anona nemaf God ina nombasoꞌma ipeꞌ wapotiꞌ, owaꞌ. Ipeꞌ pekwaha waf aonai enis sandaꞌma ipeꞌanai. Ama anona nemaf God nogwam nokwaha waf aonai ipeꞌinai. \v 38 Ipeꞌ peseꞌasa amamaga enis epesa God noseꞌepa amamaga ipeꞌ. Anona nemaf anan noseꞌepa amamaga hiami siꞌim mosaminiala ma ipeꞌ. Ikwaf ipeꞌ peaseꞌasana enis epesi, ikwaf anama atona God neseꞌepana ipeꞌ.” \v 39 Eaꞌ Jisas naꞌipasa anom basef womun etin wapotiꞌ naꞌi, “Aꞌi enin epen naep maseꞌani laꞌifinama nihiꞌambaman eaf enin epen naep maseꞌani? Owaꞌetin. Atuwasi esis bias sondakolas dogwas sefeꞌ sowala etin kwambiwag. \v 40 Epes sandaꞌ skul etini ina sape dambes sikilaꞌ tisa asasinai, owaꞌ. Esis sandaꞌ skul sambefan eaꞌ, sotaga naꞌama etin siꞌi tisa asasinai. \v 41 Deiꞌ maina ipeꞌ pati usan saꞌunai nape naep sahin owan ipeꞌisi, eaꞌ ipeꞌ owaꞌ pegawa hapataf luꞌunai nape naep ipeꞌimi? \v 42 Deiꞌ maina ipeꞌ ataꞌ paꞌipa alupisi paꞌi, ‘Owalome, aeꞌ aꞌi iwafamenana usan saꞌunai nape naem ineꞌinai.’ Eaꞌ ineꞌ hapataf luꞌunai anama nape naep ineꞌimi. Ipeꞌ malogof biamipei pambasoꞌmami. Ipeꞌ ataꞌ piliꞌ pewafa hapataf luꞌunai nape naep ipeꞌimi, ma piti andeandeꞌ pewafamenan usan saꞌunai nape naep alupisi ipeꞌisi. \s1 Lawag aonai nola gwaꞌaimi awami \r (Mt 7:17-20; 12:33-35) \p \v 43 Lawag buꞌunai ina nola gwaꞌaimi awami, owaꞌ. Eaꞌ naꞌama etin lawag aonai ina nola gwaꞌaimi buꞌwami, owaꞌ. \v 44 Apeꞌ mati gwaꞌaimi mailami, mogawa lawah buꞌwami awami. Apeꞌ ina mola suꞌutip fik siꞌi ahip anona mandof higataunai, owaꞌ. Eaꞌ ina mola suꞌutip wainim anona mandof pipiꞌembin, amama wapotiꞌ owaꞌ. \v 45 Epes naꞌama etin. Epes buꞌwasi, esis ukup buꞌwami mapeis ukup asasimi sawalapa waf buꞌunai. Eaꞌ epes awasi waf hianai aonai napeis ukup asasimi. Eaꞌ sawalapa waf aonai atona. Deiꞌ main, waf buꞌunai aonai nape siꞌina ukup asasimi, anama atona deiꞌ malogof mawalapana nawisi andeꞌ. \s1 Waf biefina salaꞌ ifagw \r (Mt 7:24-27) \p \v 46 Deiꞌ maina ipeꞌ paꞌi aeꞌ Dembiwei, Dembiwei, eaꞌ ipeꞌ owaꞌ pila malogel aeꞌanai? \v 47 Emi egafis sifiꞌmai aeꞌ sieila malogel aeꞌanai, deiꞌ aeꞌ indilaꞌwifa waf ananinai ma ipeꞌ pegawana. \v 48 Epen inima siꞌi anona aman nalaꞌ ipati. Anan nandoma olalef mowala gani etap owin otamba maꞌoma. Eaꞌ nalaꞌ ipat netawa etap anama otambaiguma laꞌifiguma. Eaꞌ asaf luꞌunai nalai, walemb nawisi luꞌuna embel koloꞌwalami mafeꞌ, ipat ina nandagwamba, owaꞌ. Deiꞌ main? Aman anama nandaꞌana laꞌifina. \v 49 Eaꞌ emi egefin nameꞌ basef aeꞌami owaꞌ nilam, inima siꞌi anona aman nalaꞌ ipat falafunai. Anan nandaꞌana nalaꞌana etin natoma etap atona ilif. Eaꞌ anom nimeguf mafeꞌ eaꞌ walembeh mawisi embel magwaleꞌana nowa aona hiꞌalana.” \c 7 \s1 Jisas nandaꞌ aman nandaꞌmana maol dembinai numafi amam soldiai boꞌona \r (Mt 8:5-13) \p \v 1 Jisas naꞌipasa basef amama laumi esis amam nematawa semeꞌam ma hiꞌalam, eaꞌ nafeꞌ nataga anona wambel Kaperneam. \v 2 Anona aman dembinai nape. Anan kepten numafi soldia hiami 100-peleim. Anona nandaꞌ maola anani awes nandaꞌana felefeleꞌma neagaꞌ. Eaꞌ kepten okom nainailana. \v 3 Eaꞌ nameꞌ basefa Jisas nasapaꞌ anom agufumi Judai mafeꞌ mofala Jisasa nifiꞌi nondaꞌ aman anama boꞌona. \v 4 Eaꞌ mafeꞌ matagama Jisas maꞌipana mehip maꞌi, “Kepten anama aman buꞌunai, andeandeꞌma ineꞌ nigiambamana nendaꞌ aman nandaꞌ maolananai boꞌona. \v 5 Deiꞌ main, anan okom nainaila apeꞌ Juda nalaꞌ ipat apeꞌ maꞌi basef mapeinai.” \p \v 6 Eaꞌ Jisas nafeꞌ nalomam nafeꞌ nataga felefeleꞌma ipat eaꞌ, Kepten anama nasapaꞌ anom alupumi mofaꞌai basef ananimi mafiꞌi maꞌipa Jisas naꞌama maꞌi, “Dembinai, ineꞌ nefoꞌo owaꞌ, hapaimi. Aeꞌ ina aman buꞌuwei ma ineꞌ nefoꞌo niwis ipat aeꞌanai, owaꞌ. \v 7-8 Amama atom aeꞌ wapotiꞌ ina boꞌowe ma efeꞌmago ineꞌ, owaꞌ. Ineꞌ niꞌi etin, atuwasi anan boꞌona. Deiꞌ main, aeꞌ ape owina anom soldia dambami mumafi maseꞌe maol. Eaꞌ ape ilifa anom soldia aeꞌami imafiam. Iꞌipa anona iꞌi, ‘Ineꞌ foꞌo’, nameꞌe nafeꞌ. Eaꞌ iꞌipa anona iꞌi, ‘Ineꞌ fiꞌi’, nemeꞌe nafiꞌi. Eaꞌ iꞌipa anama agel aꞌanai nandaꞌme maoli iꞌi, ‘Ineꞌ daꞌa maol anama’, anan nameꞌe nandaꞌana. Ineꞌ dembinai. Eaꞌ awes anama atuwasi nemeꞌ basef ineꞌimi nefeꞌ. Deiꞌ ineꞌ niꞌi etin, eaꞌ anan amboꞌona wapotiꞌ.” \p \v 9 Jisas nameꞌ basef ananimi okom natanea eaꞌ nandamboma naꞌipa amam nematawa hiesi sagiꞌma anani naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa, soldia dembinai anama anan ina ipeꞌ Israelinai. Eaꞌ deiꞌ nembaleꞌefa aeꞌ. Ina anona aman Israelinai nembaleꞌef naꞌama, owaꞌetin. Anan nikilaꞌ ipeꞌ Israela nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifina.” \p \v 10 Eaꞌ amam amama kepten nasapaꞌam mafiꞌi motanima mafeꞌ ipat mati aman anama nandaꞌ maola kepteni amboꞌona. \s1 Jisas nafela enin soꞌusoꞌwin nataga boꞌwen wapotiꞌ \p \v 11 Anom nimeguf mafeꞌ eaꞌ, Jisas nafeꞌ anona wambel Nain. Alupumi ananimi maloma enis amam nematawa hiesi safeꞌ salomana. \v 12 Anan nafeꞌ felefeleꞌma uta sawis wambel anama, eaꞌ nati enis sofaꞌ enin soꞌusoꞌwin nagaꞌi safiꞌi saꞌi sowan. Soꞌusoꞌwin inima mamaꞌwan alifiꞌwi. Akwaꞌw kola enin etin, waulunamaꞌw aꞌ nagaꞌ. Eaꞌ esis amam nematawa hiesi sape wambel anama safiꞌi salomai akwaꞌw. \v 13 Dembinai nati akwaꞌw, okom ananinai naꞌi uwahipiꞌw eaꞌ naꞌipakw naꞌi, “Ineꞌ nelef owaꞌ.” \p \v 14 Eaꞌ anan nafeꞌ felefeleꞌ nasa lagela bokis salanami. Eaꞌ amam mofaꞌai bokis amama maitu. \p Eaꞌ Jisas naꞌi, “Sousoꞌwin, ineꞌ nemeꞌ! Aeꞌ aꞌipina, ineꞌ hafel.” \p \v 15-16 Soꞌusoꞌwin inima nagaꞌ eaꞌi nehafel nape naꞌi. Eaꞌ Jisas nasoꞌakwan mamaꞌwan ananiꞌwi. Naꞌama esis umbamahas endilisi safela agel Godi saꞌi, “Anona aman profet dembinai nataga eaꞌ laꞌafena apeꞌ. God nafiꞌi ma nigiambama apeꞌ amam nematawa ananipai.” \p \v 17 Eaꞌ basef amama ma maol Jisasi mafeꞌagen hiꞌalagon anama etap hiagoma Judia eaꞌ anama hiagoma wapotiꞌ. \s1 Jon nasapaꞌ alupumi biam mafeꞌma Jisas \r (Mt 11:2-19) \p \v 18 Alupumi Joni maꞌipana amamaga amama pepel anama Jisas nandaꞌanai. Eaꞌ Jon nofala alupumi biam ananimi \v 19 nasapaꞌam mafeꞌ mahaliꞌ Dembinai Jisas maꞌi, “Ineꞌ aman maꞌwina nafiꞌi o ataꞌ mope mohafa anona?” \p \v 20 Amam matagama Jisas eaꞌ maꞌi, “Jon napisiꞌas embeli nasapaꞌ afaꞌ biafa wafiꞌmai ineꞌ, anan naꞌi nogawa, ‘Ineꞌ aman maꞌwina nafiꞌi o ataꞌ mope mohafa anona?’ ” \p \v 21 Nemaf anama atona Jisas nandaꞌ amam nematawa awes naninani nandaꞌasi sataga boꞌwes. Anan natofamasa ambagof awami mapeisi. Hiesi naep maseꞌasi nandaꞌmasam mati andeandeꞌ. \p \v 22 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ pitanima pefeꞌ piꞌipa Jona amamaga amama deiꞌ patolomi pamiꞌami. Isima naep maseꞌasi sati wapotiꞌ, boꞌwagah awamisi safeꞌ andeandeꞌ. Isima awes aonai nandaꞌ alop asasinai nambuꞌwi amboꞌwes, aligah maseꞌasi sameꞌ basef andeandeꞌ, sagaꞌi sotanima sohafel wapotiꞌ eaꞌ kwahusi sameꞌ basef buꞌwami Godi. \v 23 Emi egafis ukup etifim sombaleꞌefa aeꞌ, isima sondanifel endilisi.” \p \v 24 Amam biam mofaꞌai basef Joni motanima mafeꞌ. Eaꞌ Jisas naꞌipa esis amam nematawa ma Jon naꞌi, “Fowaꞌ ipeꞌ pafeꞌ anona etap fatauguma wafiguma epes aꞌagoma pafeꞌ pati main? Pafeꞌma pati anona aman ina nembaleꞌef andeandeꞌ siꞌi anona elifita uf nefaꞌana nandaꞌ felifal? Owaꞌetin. \v 25 Eaꞌ pafeꞌ pati main? Pafeꞌ pati anona aman nala luwaguf buꞌwami atumi? Owaꞌetin. Epes isima sotala amamaga buꞌwami atumi ma moni hianai sala luwguf buꞌwami atumi, epes isima sape ifagw buꞌwami king dambami atom mapeimi. \v 26 Deiꞌ ipeꞌ pafeꞌ pati main? Pafeꞌ pati anona aman profet? Endilisi aeꞌ aꞌipipa, anan profet dembinai nikilaꞌ profet hiami hiꞌalam. \v 27 Aman anama eaꞌ maꞌuna anan atona siꞌi basef mape Baibeli naꞌiama God fowaꞌ gani naꞌiam naꞌi, \q1 ‘Ineꞌ nemeꞌ, anona nemaf aeꞌ esapaꞌ aman nofaꞌ basef Aeꞌami niliꞌ nefeꞌ nendondombamena eaf ineꞌinai.’ \p \v 28 Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Jon dembinai nikilaꞌ amam hiami ma etap anaeꞌ. Eaꞌ emi egafis deiꞌ siowis wambota Godi numafias, isima dembesi sikilaꞌ Jon. Eaꞌ emi egafis agof aꞌasi ma wambota Godi, esis wapotiꞌ deiꞌ sape dembesi sikilaꞌana.” \p \v 29 Eaꞌ amam mofaꞌ takisi maloma epes hiesi sameꞌ basef Jisasi esis saꞌi, “Aꞌe, waf Godi andeandeꞌ.” \p Deiꞌ main, Jon atona napisiꞌasi. \v 30 Eaꞌ amam Farisi maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi ina mofaꞌ baptaisa Jon, owaꞌ. Amam mandaꞌam naꞌama deiꞌ mandamboma mowaꞌ alafugaha eaf buꞌunai God nihiꞌambamanai. \p \v 31 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Deiꞌ aeꞌ indiliꞌwifa ipeꞌ amam nematawa deiꞌ pape etap anaeꞌi iꞌimama? Aeꞌ iꞌipipa maim basef womun etina pegawa waf ipeꞌinai? \v 32 Ipeꞌ pape siꞌi enis awasi sandakolas sapoma sofala enis awasi saꞌi, \q1 ‘Apeꞌ mandanifel mufapula batagwa ipeꞌ, eaꞌ ipeꞌ ina palemb. Apeꞌ mandaꞌ awalef malef matamea, eaꞌ ipeꞌ ina palef.’ \p \v 33 Aman anama Jon napisiꞌas embeli nafiꞌi, ina naꞌ gwaꞌaimi embel wainim, owaꞌ. Eaꞌ paꞌi ambal aonai napaina. \v 34 Deiꞌ aeꞌ ataga epen endilisiwei afiꞌi aꞌ gwaꞌaimi maloma embel wain, eaꞌ patolowe paꞌi, ‘Piti anan aman naꞌ gwaꞌaimi hiami, naꞌ embel wain hianai endilisi. Anan alupunai ma amam mefaꞌ takisi maloma amam mandaꞌ waf aonai!’ \v 35 Eaꞌ emi egafis sila gawa buꞌunai Godi, esis isima sihiꞌambapa gawa anama Godi buꞌunai endilisi ma sombaleꞌefana!” \s1 Anoꞌw nemataꞌw kwandaꞌ waf aonai kwakoloꞌ sanda boꞌwagah Jisasi \p \v 36 Anona aman Farisi nahaliꞌ Jisasa nifiꞌi neaꞌ gwaꞌaimi nolomana. Eaꞌ nafeꞌ ipat anama Farisi nalomana maꞌ gwaꞌaimi. \v 37 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwape taun anama kwandaꞌ waf aonai. Akwaꞌw kwameꞌ basefa Jisas naꞌ gwaꞌaimi ipat anama. Eaꞌ kofaꞌ anona botol buꞌunai siꞌi owap embel sanda alogw buꞌwami maꞌanai kwafiꞌi. \v 38 Eaꞌ kwawis kwafeꞌ kwaitu alafuga Jisasi felefeleꞌma boꞌwagah ananimi kwalef. Eaꞌ embif akwaꞌumi maluwi mowala boꞌwagah Jisasi eaꞌ kwandaꞌ auf balagaimi kopatiꞌ embif akwaꞌumi, kwape kwasisiꞌ boꞌwagah ananimi kwandaꞌ lotumana. Eaꞌ kwakoloꞌ sanda anama boꞌwagah ananimi. \p \v 39 Eaꞌ Farisi anama nahaliꞌ Jisas nafiꞌi nati amama, nomonas ananimi matamea naꞌi, “Iꞌi aman anama endilisi anan profet, anan nogawa nemataꞌw akwama kwahapila anani, nogawa waf akwaꞌunai. Deiꞌ main? Akwaꞌw kwandaꞌ waf aonai.” \p \v 40 Eaꞌ Jisas nagwamana nomonas amama Farisi anama naꞌipana naꞌi, “Saimon, aeꞌ aꞌi iꞌipina anom basef.” \p Eaꞌ Saimon naꞌi, “Tisa, ineꞌ walapa basef ineꞌimi.” \p \v 41 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Amam biam anona wiaf napoma amoma anona aman otamba hiamunai. Anona nowaola wiafa 100 kina eaꞌ anona 10 kina atona. \v 42 Amam biam ina laꞌifima meagwa wiaf anama, owaꞌ. Eaꞌ deiꞌ aman anama nakwahomoma wiaf anama amam biam. Eaꞌ amam biam nambimb emi okom ninila anan endilisi nikilaꞌ anona?” \p \v 43 Eaꞌ Saimon nagwa basef naꞌama naꞌi, “Aeꞌ aꞌi aman anama naseꞌana wiaf luꞌunai 100 kinai.” \p Eaꞌ Jisas naꞌi, “Ineꞌ nawalogam andeandeꞌ.” \p \v 44 Eaꞌ nandamboma nati nemataꞌw akwama naꞌipa Saimon naꞌi, “Ineꞌ niti nemataꞌw akwama? Aeꞌ afiꞌi awis ipat ineꞌinai. Ineꞌ owaꞌ naseꞌe embel esaꞌopa boꞌwagah aeꞌami, owaꞌetin. Eaꞌ nemataꞌw akwama kwasaꞌopa boꞌwagah aeꞌami ma embif maluwi naep akwaꞌumi. Eaꞌ kopatiꞌam balaga akwaꞌunai. \v 45 Ineꞌ owaꞌ niesisiꞌ aeꞌ. Eaꞌ doꞌok aeꞌ afiꞌi awis etin, akwaꞌw kwape kwasisiꞌ boꞌwagah aeꞌami laꞌelaꞌef kwape kwafiꞌi kwataga deiꞌ. \v 46 Ineꞌ owaꞌ neandaꞌ wel nekoloꞌam ma balaga aeꞌanai. Eaꞌ akwaꞌw kwakoloꞌam boꞌwagah aeꞌami embel sanda buꞌunai. \v 47 Naꞌama deiꞌ aeꞌ aꞌipina. Akwaꞌw okom nainaila aeꞌ endilisi. Waf anama okom nainaila aeꞌanai nihiꞌambapa waf aonai akwaꞌunai hianai aeꞌ akwahomakwana hiꞌalana. Emi epen God nokwahoman waf aonai ananinai kwasalaꞌuna, epen inima enin nambimb ina okom ninila God endilisi.” \p \v 48 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Aeꞌ akwahomena waf aonai ineꞌinai.” \p \v 49 Eaꞌ amam mape maꞌ gwaꞌaimi malumanai mape ukup matamea mandaꞌipama maꞌi, “Aman anama emi egafuna naꞌi laꞌifina ma nokwaha waf aonai?” \p \v 50 Eaꞌ Jisas naꞌipa nemataꞌw akwama naꞌi, “Ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifiwei. Amama atom God nakwahomena waf aonai ineꞌinai nofaꞌena netanimani. Ineꞌ foꞌo, eaꞌ opaf ineꞌinai nope awanena.” \c 8 \s1 Anowa nematawa wafeꞌ waila Jisas \p \v 1 Anom nimeguf mafeꞌ eaꞌ, Jisas nafeꞌ wambel hiagoma naꞌipasa basef buꞌwami amam nematawa sape taun anama wambel hiagomai. Naꞌipasa basef amama buꞌwami ma nambimb siowis wambota Godi numafias. Alupumi ananimi 12-peleim maloma \v 2 anowa nematawa safeꞌ salomana. Nematawa awama fowaꞌ awes nandaꞌawa Jisas natofamawa ambagof awami nandaꞌawa boꞌowa. Anoꞌw Maria sofalaꞌw saꞌi Makdalaiꞌwi, fowaꞌ natofamaꞌwa ambagof awami 7-peleim mapaiꞌwi. \v 3 Eaꞌ anoꞌw Joana nemataꞌw anona aman numafi ipat Heroti, agel ananinai Susa. Eaꞌ anoꞌw Susana kwaloma anowa nematawa hiawai wapotiꞌ wafeꞌ walomana. Awo wagiambama anan naloma alupumi ananimi ma otamba gwaꞌaimi maim awaumi. \s1 Aman nowaha nalelef gwaꞌaimi aof \r (Mt 13:1-9; Mk 4:1-9) \p \v 4 Esis amam nematawa hiesi sape safiꞌi taun hiagoma, safiꞌi sandakolas safiꞌmai Jisas. Eaꞌ anan naseꞌasa basef hiami womun etin naꞌama naꞌi, \v 5 “Anona aman nafeꞌ nowaha olelemb witimi siꞌi rais anona aof. Nowahom nafeꞌ, anom mowa eaf safeꞌma. Enis epes safeꞌ safofoꞌasom eaꞌ amiguf mufiaꞌ mafiꞌi maꞌam. \v 6 Eaꞌ anom mowa anagon otambaiguma. Eaꞌ mataga eaꞌ etap owaꞌ embelina. Masilimb ina mowala eaꞌ alim. \v 7 Anom mowala laꞌafena mandelef wandafumi mataga malomam maofenia wit, eaꞌ amam ina mail mola gwaꞌaimi, owaꞌ. \v 8 Eaꞌ anom mowa mafeꞌ etap buꞌunai eaꞌ mataga malo mail mola gwaꞌaimi. Anom mataga malo mail mola gwaꞌaimi hiami 100-peleim.” \p Jisas naꞌiam naꞌama ma eaꞌ, naꞌipas mehip naꞌi, “Ipeꞌ aligah magalipei, pemeꞌam andeandeꞌ ukup mopomam.” \s1 Jisas naꞌipasa basef amama ofagema naꞌipasam womun etin \r (Mt 13:10-17; Mk 4:10-12) \p \v 9 Eaꞌ amam alupumi Jisasi mahaliꞌanama basef ofagema womun etini. \v 10 Eaꞌ nagwamama basef naꞌi, \q1 “God nihiꞌambepa basef ofagema mape mandambahiꞌi ma ipeꞌ piowis wambota Ananinai numafipa. Eaꞌ enis epes owaꞌ. God ina nihiꞌambas basef amama ofagema, owaꞌ. Ama esis ‘ina someꞌ basef amama alihim, owaꞌ. Someꞌ basef womun etin nambimb sotologon, eaꞌ ina siti anom amamaga, owaꞌ. Esis someꞌ basef, eaꞌ ina sogawa ofagema, owaꞌ.’ ” \s1 Basef ofagema ma olelemb gwaꞌaimi \r (Mt 13:18-23; Mk 4:13-20) \p \v 11 Basef womun etini ofagema naꞌama. Olelemb amama siꞌi basef Godi. \v 12 Anom mowa eafi amama siꞌi epes isima sameꞌ basef, eaꞌ Satan nafiꞌi nofaꞌ basef amama God naseꞌesam mape opalef asasimi ma esis ina sembaleꞌefa God nofaꞌas seatanimani, owaꞌ. \v 13 Anom mowa mafeꞌ anagon otambaiguma, amama siꞌi enis epes sameꞌ basef Godi eaꞌ sofaꞌam mehip sandanifelamam. Eaꞌ isima siꞌi masilimb ina mondala mowala etap owini. Esis sembaleꞌam nogota bandana etin eaꞌ, Satan nagwambas sandaꞌ waf aonai eaꞌ satanima sakwaha sombaleꞌefa God. \v 14 Anom mowala mandelef wandafumi laꞌafen, amama siꞌi epes isima sameꞌ basef sailif safeꞌ eaꞌ, anom nimanimi mamumami maloma moni main naloma anom danifel maim etapami, amamaga amama maseꞌala esis. Eaꞌ ina sombaleꞌefa God sandaꞌ waf buꞌunai laꞌifis, owaꞌ. \v 15 Eaꞌ anom mowa etap buꞌunai, siꞌi enis sameꞌ basef buꞌwami sembaleꞌam laꞌifis. Opalef asasimi boꞌom sameꞌ basef Godi sailam. Esis sape laꞌifis sandaꞌ waf buꞌunai laꞌelaꞌef, isima sape siꞌi olelemb mataga malo mail mola gwaꞌaimi andeandeꞌi. \s1 Nogwahis mafifili sasapaꞌam sambaheꞌam nomon ifagw \r (Mk 4:21-25) \p \v 16 Epes ina sakata lamifah sopaloꞌam maꞌoh owina baket o balata owina, owaꞌ. Esis sawamonam balatagw ilifa epes isima suwisi siti howalagon. \v 17 Amamaga hiami hiꞌalam mape mandambahiꞌi anona nemaf motaga alihiguma hiesi sotolom sogawam. Eaꞌ amamaga hiami ataꞌ sambahoꞌam maꞌihi, anona nemaf motaga mondawalap, hiesi sogawam. \v 18 Eaꞌ ipeꞌ pindumafuma pemeꞌ basef andeandeꞌ. Emi egafis sembaleꞌefa basef Godi, nambimb God nowatanimasam wapotiꞌ. Eaꞌ isima owaꞌ sembaleꞌami, anona nemaf basef kwawieꞌim amama esis sombaleꞌam, God nondalombasam esis sopen etin.” \s1 Jisas mamaꞌwana kwaloma owapana ananimi \r (Mt 12:46-50; Mk 3:31-35) \p \v 19 Nemaf anama mamaꞌwana Jisasi kwaoꞌwa owapana safiꞌmai anan. Amam nematawa hiesi sandakolasi siliꞌakwana eaꞌ esis ina safeꞌ felefeleꞌma anan, owaꞌ. \v 20 Eaꞌ enis epes sape salomanai saꞌipana saꞌi, “Ineꞌ nemeꞌ, mamaꞌwena ineꞌikwi kwaloma owapena ineꞌimi safiꞌi saitu andeꞌ, saꞌi solomena siꞌi.” \p \v 21 Eaꞌ nagwamasa basef isima hiesi naꞌipas naꞌi, “Esis amam nematawa isima someꞌ basef Godi sailam, isima mamaꞌwe sahin owan aeꞌasi.” \s1 Jisas naꞌipa uf luꞌunai fasoꞌmana \r (Mt 8:23-27; Mk 4:35-41) \p \v 22 Anona nemaf Jisas naoꞌwa alupumi ananimi malata anona bot. Eaꞌ anan naꞌipam naꞌi, “Afaꞌ ofeꞌ anama walemb batupaꞌmanai gani fisana.” Eaꞌ amam malata bot mafeꞌ. \v 23 Bot anama nafeꞌ etin, Jisas ambeh mahana naꞌoh nolola. \p Eaꞌ anona uf luꞌunai naluwi walemb batupaꞌmanai anama, embel koloꞌwalam mawis bot nomon naꞌi siꞌinama embel felefeleꞌma mowala. \p \v 24 Eaꞌ mafeꞌ minimbalana maꞌipana maꞌi, “Dembinai, afaꞌ waꞌi ahegililafa.” \p Eaꞌ anan nohafel ninifala ufi embel. Eaꞌ uf fasoꞌmana, embel ina ataꞌ mandaꞌ fepo, owaꞌ. Tol motah. \p \v 25 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Baleꞌef ipeꞌinai nape eti?” \p Amam umbamaham ukup matamea. Eaꞌ mandaꞌipama maꞌi, “Anan emi egafuna? Naꞌipa uf naloma embel mameꞌana mowala.” \s1 Jisas nandaꞌ anona aman ambagof awami mapeinai boꞌona \r (Mt 8:28-34; Mk 5:1-20) \p \v 26 Eaꞌ Jisas naloma alupumi mafeꞌ mataga anagon esis Gerasa sapoma, anama nape waꞌol walemb batupaꞌmanai fisana etap hiagoma Galili. \v 27 Eaꞌ Jisas nakwaha bot nisilaꞌ nafeꞌ akata, anona aman nape taun anamai nafiꞌmai anan. Anom ambagof awami mapeinai. Anan ina nowahoꞌ anona lowaf nape andeandeꞌ anona ipat, owaꞌetin. Fowaꞌ anan aona nape laꞌelaꞌef nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ. Nape nafeꞌ hiꞌagilif atom. \v 28-29 Anona ambal aonai nahapilana tatalaꞌina. Esis sombaloꞌana sumafiana nimeguf hiami sandaꞌ seni hankap sowaꞌana lagof boꞌwagah, owaꞌ. Nahapeꞌam etin. Eaꞌ ambal anama aonai nofaꞌana nafeꞌ anama epes aꞌagoma. \p Aman anama nafiꞌi nati Jisas, nindiwa nembawa notawa felefeleꞌma boꞌwagah ananimi. Eaꞌ Jisas naꞌipana mehip naꞌi, “Ineꞌ ambal aonai, nekwaha aman anama ineꞌ foꞌo.” \p Eaꞌ nofalana mehip endilisi naꞌi, “Jisas, ineꞌ Nogalomana dembinai God nape ilif endilisi, ineꞌ naꞌi nendaꞌ maina aeꞌ? Aeꞌ aꞌipina mehip, ineꞌ owaꞌ neseꞌe nimanimi aeꞌ.” \p \v 30 Eaꞌ, Jisas nahaliꞌana naꞌi, “Agel ineꞌinai emi?” Eaꞌ anan naꞌi, “Agel aeꞌinai ambagof hiami.” \p Deiꞌ main, ambagof awami hiami mafeꞌ mawisana. \p \v 31 Eaꞌ ambagof amama mofala Jisas mehip timbitambel maꞌi, “Ina netofafa ofeꞌ owala hul launai owaꞌ nowala neatambili, owaꞌ.” \p \v 32 Eaꞌ anom bogof hiami maitu maꞌ gwaꞌaimi anona domota felefeleꞌ. Eaꞌ ambagof awami maꞌipa Jisas mehip maꞌi, “Ineꞌ niꞌi aꞌe ma afaꞌ ofeꞌ uwis bogof mamuma.” \p Eaꞌ naꞌi ahoꞌmam. \v 33 Ambagof awami amama makwaha aman anama mawisi mafeꞌ mawisa bogof. Eaꞌ bogof mamuma hiami masagih mafeꞌ mehip mowala awagoma tata, mowala embel walemb batupaꞌmanai afum hiꞌalam. \p \v 34 Eaꞌ amam mumafi bogofi mati amamaga matagama bogof, masagih mafeꞌ maꞌipasa amamaga amama amam matulumi amam nematawa sape tauni saloma sail aof felefeleꞌi wapotiꞌ. \v 35 Eaꞌ esis safeꞌma sieti amamaga amama. Safiꞌmai Jisas sati aman anama fowaꞌ ambagof awami mapeinai deiꞌ makwahona eaꞌ amboꞌona okom buꞌunai napaina andeandeꞌ nowahoꞌ lowaf tol nape felefeleꞌma boꞌwagah Jisasi. Amam nematawa hiesi satolona eaꞌ esis umbamahas. \v 36 Eaꞌ epes isima sati amamaga amama, saꞌipas saꞌi waf Jisas nandaꞌana aman anama fowaꞌ ambagof awami mapeinai deiꞌ amboꞌona wapotiꞌ. \v 37 Eaꞌ epes hiesi sape anama Gerasai hiesi umbamahas endilisi. Eaꞌ saꞌipa Jisas saꞌi, “Ineꞌ nekwaha apeꞌ foꞌo.” \p Eaꞌ Jisas nalata bot anama notanima nafeꞌ. \p \v 38 Aman anama fowaꞌ ambagof awami mapeinai nahaliꞌana mehip naꞌi, “Aeꞌ aꞌi efeꞌ elomena.” \p Eaꞌ Jisas nasapaꞌana naꞌi, \v 39 “Ineꞌ tanima foꞌo wambel ineꞌinai, niꞌipasa amamaga hiami God nandaꞌ maina ineꞌami.” \p Eaꞌ aman anama nafeꞌ nawalapa basefa amamaga amama ma amam nematawa hiesi sape taun anamai amamaga Jisas nandaꞌmanam anani. \s1 Jisas nandaꞌ Jairus nogamana kwagaꞌi kohafel wapotiꞌ eaꞌ nandaꞌ anoꞌw nemataꞌ awes luꞌunai nandaꞌakwi amboꞌokw \r (Mt 9:18-26; Mk 5:21-43) \p \v 40 Jisas notanima nafiꞌi, enis amam nematawa hiesi sape sohafana. Eaꞌ sandaꞌmana nemaf buꞌunai sandanifela ma nafiꞌi. \v 41-42 Eaꞌ anona aman nataga agilinama Jairus. Anan numafi ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai. Nogamana nemataꞌw atotoꞌw afagof akwaꞌumi 12-peleim felefeleꞌ kwaꞌi kogaꞌ. Eaꞌ nindiwa nembawa notawa felefeleꞌma boꞌwagah Jisasi, nahaliꞌana mehip naꞌi, “Ineꞌ nifiꞌi ipat aeꞌanai.” \p Eaꞌ Jisas nafeꞌ esis amam nematawa hiesi safeꞌ sandaꞌ gwagwasiꞌma etin saitu sindiwapana. \v 43 Anan ataꞌ nafeꞌ etin, anoꞌw nemataꞌw kwafiꞌmai anan. Awes luꞌunai nandaꞌakwi kwape gamba afagof 12-peleim. Otamba akwaꞌuimi hiꞌalama kwatal dokta hiami. Owaꞌ anom laꞌifima mondaꞌakw kotaga boꞌokwe, owaꞌetin. \v 44 Eaꞌ kwafeꞌ felefeleꞌma alafuga ananinai, kwasa lagela saket Jisasi daꞌmalifinama. Kwandaꞌam naꞌama, mehip etin esimbel peleꞌatam, eaꞌ ina ataꞌ maluwi wapotiꞌ, owaꞌetin. \p \v 45 Eaꞌ Jisas nahaliꞌas naꞌi, “Emi nasa lagela aeꞌ?” \p Eaꞌ esis hiesi saꞌi etin etin saꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.” \p Eaꞌ Pita naꞌi, “Dembinai, amam nematawa isima hiesi saitu sandaꞌ gwagwasiꞌma etin salomafa.” \v 46 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ameꞌ pepel aeꞌanai nakwahowe nafeꞌma nondaꞌ enin epen boꞌwen. Aeꞌ egawa enin epen nasa lagel alop aeꞌanai.” \p \v 47 Eaꞌ nemataꞌw akwama kogawa akwaꞌw ina atuwasi kondambahoꞌw ma anan, owaꞌ. Naꞌama akwaꞌw umbamahaꞌw kwafiꞌi kwindiwa nembawa kotawa etap felefeleꞌma naep amam nematawa hiesi. Eaꞌ kwawalapa basef ofagema akwaꞌumi ma deiꞌ kwasa lagela anan eaꞌ amboꞌokw. Eaꞌ kwaꞌi, “Awes aeꞌanai ahiꞌalana owaꞌetin.” \p \v 48 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Nogame, deiꞌ ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifiwei. Amama atom deiꞌ andaꞌena boꞌwena. Ineꞌ foꞌo opaf ineꞌinai nope awanena.” \p \v 49 Anan ataꞌ naꞌi etin, anona aman nakwaha ipat Jairusi nafiꞌi naꞌipa Jairus naꞌama naꞌi, “Nogamena ineꞌikwi kwagaꞌ eaꞌ. Amama atom deiꞌ ina nendaꞌ Dembinai Tisa nofoꞌo ekep pehana, owaꞌ, hapainai.” \v 50 Eaꞌ Jisas nameꞌas naꞌipa Jairus naꞌi, “Ina umbamohena, owaꞌ. Nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifiwei, ama atuwasi nogamena ineꞌikwi kohafel wapotiꞌ.” \p \v 51-52 Eaꞌ Jisas nafeꞌ nataga ipat Jairusi eaꞌ ina naꞌi aꞌe ma amam nematawa hiesi suwis ipat anama, owaꞌ. Naoꞌwa Pita naloma Jon Jems atom maloma mamaꞌwakw ahalomaꞌw etis safeꞌ sawis salomana. Esis amam nematawa hiesi sape andeꞌ salef mehip saꞌi sapomaꞌw. \p Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ ina pelef, owaꞌ. Tol pepe. Akwaꞌw ina kwagaꞌ endilisi, owaꞌ. Kwaꞌoh etin.” \p \v 53 Eaꞌ esis sandaꞌiafana kwapeteꞌ. Esis sogawa akwaꞌw kwagaꞌ endilisi. \p \v 54 Eaꞌ Jisas nahapila lagel akwaꞌunai nofalaꞌw naꞌi, “Saꞌukwi, ineꞌ hafel.” \p \v 55 Eaꞌ ambal akwaꞌunai notanima nafiꞌi nawisaꞌw wapotiꞌ kohafel mehip. Eaꞌ Jisas naꞌipa esis mamasaꞌw naꞌi, “Ipeꞌ soꞌakwa anom gwaꞌaimi.” \p \v 56 Eaꞌ sati amama, gegelalasis endilisi nomonas matamea. \p Eaꞌ Jisas naꞌipas mehipa siela basef ananimi naꞌi, “Ipeꞌ ina piꞌipa enin epena amamaga amama, owaꞌ.” \c 9 \s1 Jisas naseꞌama maol alupumi ananimi 12-peleim nasapaꞌam mafeꞌ \r (Mt 10:5-15; Mk 6:7-13) \p \v 1 Nemaf anama Jisas nofalai alupumi 12-peleim ananimi mandakolas mafiꞌi naseꞌam agof luꞌwami nandaꞌam laꞌifima meatofa ambagof hiami awami eaꞌ mondaꞌ hiesi awes hianai naninani nandaꞌasi sataga boꞌwes. \v 2 Eaꞌ nasapaꞌam mafeꞌ maꞌipasa basefa epes siowis wambota Godi numafias eaꞌ mandaꞌ epes awes nandaꞌasi sataga boꞌwes. \p \v 3 Eaꞌ anan naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ina pefaꞌ anom amamaga bandefah isalef gwaꞌaimi moni, owaꞌ, hapaimi. Ipeꞌ ina pefaꞌ siogw biagw atogw, owaꞌ. Pefaꞌ atona etin mondandaepa. \v 4 Iꞌi pefeꞌ piowis anona ipat, ipeꞌ pepe ipat anama atona. Eaꞌ pekwaha wambel anama pefeꞌ. \v 5 Iꞌi esis owaꞌ sofaꞌepa pefeꞌ ifagw asasimi, ipeꞌ pekwaha wambel anama pindilaꞌma usas etap mail boꞌwagah ipeꞌimi ma esis sitilipa sogawa waf aonai esis sandaꞌanai ofagena asasinai atona.” \p \v 6 Eaꞌ alupumi Jisasi makwaha anama mapoma mafeꞌ wambel anama hiagoma maꞌipasa basef buꞌwami Godi. Eaꞌ magiambama epes awes nandaꞌasi sape wambel hiagomai mandaꞌas boꞌwes wapotiꞌ. \s1 Herot nameꞌ basefa Jisas \r (Mt 14:1-2; Mk 6:14-16) \p \v 7 Gavman dembinai king Herot numafi etap hiagoma Galili nameꞌ basefa amamaga amama hiami mataga, eaꞌ ina nogawam andeandeꞌ eaꞌ nomonas matamea mafeꞌ. Deiꞌ main, enis epes saꞌi, “Jon notanima nohafel hiꞌagif wapotiꞌ.” \p \v 8 Eaꞌ enis saꞌi anom basefa Elaija profet fowaꞌinai saꞌi, “Anan nohafel wapotiꞌ.” \p Eaꞌ enis saꞌi, “Anona aman profet fowaꞌinai notanima nohafel wapotiꞌ.” \p \v 9 Eaꞌ Herot naꞌi, “Jon aeꞌ atopaꞌmana. Eaꞌ aman anama ameꞌ basefanai, anan emi egafuna?” \p Eaꞌ nape laꞌelaꞌef naꞌi niti Jisas. \s1 Jisas naseꞌasa gwaꞌaimi epes hiesi 5,000-peleis \r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Jo 6:1-13) \p \v 10 Aposel alupumi Jisasi motanima mafiꞌi maꞌipa Jisasa amamaga maol amam mandaꞌana. Eaꞌ anan naoꞌwam makwaha enis epes, amam atom mafeꞌ anona taun Betsaida. \v 11 Eaꞌ, esis amam nematawa hiesi sogawa anama napoma sagiꞌmana safeꞌ. Safiꞌmai anan, nandaꞌmas nemaf buꞌunai nandanifel ma esis safiꞌi. Eaꞌ nawalipasa basefa epes siowis wambota Godi numafias. Eaꞌ nandaꞌ epes awes nandaꞌasi sataga boꞌwes. \p \v 12 Wambomota felefeleꞌma owamb alupumi ananimi 12-peleim mafiꞌi maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ nesapaꞌas sofoꞌo wambel aof sape felefeleꞌi ma sogolopa gwaꞌaimi sogolopa seaꞌoma. Deiꞌ main, anaeꞌ afaꞌ wapoma wafiguma epes aꞌagoma.” \p \v 13 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ etipa peseꞌas gwaꞌaimi.” \p Eaꞌ amam maꞌi, “Afaꞌ gwaꞌaimi owaꞌ hiame. Bret lagel waꞌana atona maloma agof biam eaꞌ amama atom maꞌoh. Eaꞌ ineꞌ naꞌi afaꞌ ofeꞌ utalai gwaꞌaimi ma amam nematawa isima hiesi?” \p \v 14 Amam atom hiami 5,000-peleim mape. \p Eaꞌ Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Ipeꞌ piꞌipa esis amam nematawa sope sefeꞌ oto otowa sotagama wambotagw 50-peleis etis.” \p \v 15 Eaꞌ mandaꞌ amam nematawa hiesi sape. \v 16 Eaꞌ Jisas nafela bret anama lagel waꞌana atona naloma agof biam, naniga nati heven ilif nanifela God. Eaꞌ nawalana nasoꞌ alupumi ananimi masoꞌ esis amam nematawa hiesi hiꞌalas. \v 17 Saꞌam elihis dondoꞌ, alupumi ananimi matatama tukwakwanimi maꞌihi maoloꞌwam holalef luꞌwami 12-peleim siꞌim endilisi. \s1 Pita nawalapa basefa Jisas naꞌi anan Dembinai Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi \r (Mt 16:13-19; Mk 8:27-29) \p \v 18 Anona nemaf Jisas atotona nandaꞌ beten, alupumi ananimi mape malomana nahaliꞌam naꞌi, “Esis amam nematawa saꞌi aeꞌ aman emi egafuwi?” \p \v 19 Eaꞌ amam magwa basef naꞌama maꞌi, “Enis saꞌi ineꞌ Jon aman napisiꞌas embeli. Eaꞌ enis saꞌi ineꞌ anona profet fowaꞌinai netanima nehafel wapotiꞌ, eaꞌ enis saꞌi ineꞌ Elaija.” \p \v 20 Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Deiꞌ ipeꞌ paꞌi Aeꞌ emi egafuwi?” \p Eaꞌ Pita nagwa basef naꞌi, “Ineꞌ Krais, God nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi.” \s1 Jisas naꞌi anan nambimb nogaꞌ notanima nohafel wapotiꞌ \r (Mt 16:20-28; Mk 8:30–9:1) \p \v 21 Eaꞌ Jisas naꞌipam mehip naꞌi amam ina miꞌipasa basef amama enis epes miꞌi anan Krais, owaꞌ. \v 22 Eaꞌ naꞌi, “Aeꞌ ataga epen endilisiwei nambimb efaꞌ nimanimi luꞌwami ma anom agufumi dambami moloma anom dambami pris maloma anom mawalipasa miꞌuli Godi nambimb mowaꞌ alafugaha aeꞌ, mohe egaꞌ. Ama nimeguf biam hiꞌilama anona neafeꞌma wanomi, God nefele etanima ehafel wapotiꞌ.” \p \v 23 Eaꞌ naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Aeꞌ efaꞌ nimanimi andaꞌ maol Godi sehe egaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Emi egafis siꞌi sila Aeꞌ, esis sendaꞌam naꞌama etin siꞌi Aeꞌ laꞌelaꞌef nimeguf danda ma sieili. Eaꞌ sesambala ukup asasimi ma maina maol esis saꞌi seandaꞌanai. \v 24 Deiꞌ main, emi egafis ukup mopoma ambagof asasimi atom, siꞌi sihapilam tatalaꞌim, anona nemaf ambagof asasimi higililam. Eaꞌ emi egafis ukup mopoma Aeꞌ ma sesambala ambagof asasimi etap anaeꞌ, anona nemaf ambagof asasimi God nofaꞌami sotanimani sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 25 Iꞌi emi egefis sendaꞌ maol naninani ma sefaꞌ gwaꞌaimi hiahaom amamaga hiami etapami atom higilialami, esis wapotiꞌ awes higililas selomam. Deiꞌ amamaga amama nambimb migiambamas miꞌimama? Owaꞌetin. \v 26 Aeꞌ ataga epen endilisiwei. Iꞌi emi egafis ambagof aoma Aeꞌ sondafaꞌme eloma basef Aeꞌami, Aeꞌ wapotiꞌ ambal aona epes isima endafaꞌmas nemaf anama Aeꞌ ifiꞌi eloma amamaga buꞌwami mafifili Aeꞌami, elomai mafifili howalagon Godi maloma amam ensel Godi wapotiꞌ. \v 27 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, enipa paitu naꞌae nambimb ina pegaꞌ ulal, ataꞌ owaꞌ. Enipa nambimb piti epes siowis wambota Godi numafias.” \s1 Alop Jisasi nataga naloma howalagon luꞌunai nandati naꞌana \r (Mt 17:1-13; Mk 9:2-13) \p \v 28 Jisas naꞌipasa basef amama ma eaꞌ, nimeguf amama 8-peleim mafeꞌma eaꞌ, anan naoꞌwa Pita naloma Jems naloma Jon, naoꞌwam mondowasaꞌ anona halaf launai ma nondaꞌ beten. \v 29 Anan nape nandaꞌ beten etin, amaga ananinai nataga nandati naꞌana, eaꞌ luwaguf nalami mataga afitim endilisi howalagon. \v 30-31 Eaꞌ amam biam fowaꞌimi Moses naloma Elaija mataga maloma nafifili pepel ilifanai eaꞌ maitu maꞌi malomana. Amam maꞌi ma nambimb Jisas nila okom Godi ma nokwaha etap anaeꞌ nogaꞌ gani Jerusalem. \v 32 Pita naloma alupumi biam ananimi amam naep nimanim endilisi maꞌi moꞌoh etin. Eaꞌ mohafel mati nafifili Jisasi maloma amam amama biam maitu malomana. \p \v 33 Amam biam maꞌi mokwaha Jisas mefeꞌ, eaꞌ Pita naꞌipana naꞌi, “Dembinai, afaꞌ wape naꞌae fafas. Afaꞌ olaꞌ anom aolah wanom mondandaepa. Ineꞌ anona, Moses anona, Elaija anona.” \p Pita ina nogawa andeandeꞌma naꞌi basef amama, owaꞌ. \v 34 Anan ataꞌ naꞌi basef etin, anom ilagw maofenia amam eaꞌ umbamaham. \p \v 35 Eaꞌ anona malogel naꞌi natagai ilagw nomon naꞌi, “Anama anan Nogalome aeꞌanai. Aeꞌ andandepana eaꞌ. Ipeꞌ pemeꞌ basef ananimi.” \p \v 36 Malogel anama naꞌi eaꞌ, amam mati Jisas atona naitu nalomam. Eaꞌ amam malogof masoꞌ, ina maꞌipa enis epesa amamaga amama matulumi, owaꞌ. \s1 Jisas natofa ambal aonai nape anona aman saꞌunai amboꞌona \r (Mt 17:14-21; Mk 9:14-29) \p \v 37 Naman wefilu amam makwaha halaf anama makiniꞌ, eaꞌ enis amam nematawa hiesi safiꞌmai Jisas eaf. \v 38 Anona aman naitu laꞌafena esis naꞌi, “Dembinai, aeꞌ ahaliꞌina mehip aꞌi, ineꞌ niti nogalome aeꞌanai uwahipina. Eaꞌ anan atotona. \v 39 Anona ambal aonai nahapilana laꞌifina eaꞌ naꞌi mehip endilisi. Eaꞌ naolana kwapeteꞌ endilisi, ifat nataga sisih malogel ananinai. Ambal anama nahambombaga alop ananinai endilisi, eaꞌ ina nakwahona, owaꞌ. Napaina laꞌelaꞌef. \v 40 Eaꞌ aeꞌ deiꞌ ahaliꞌ alupumi ineꞌimi ma motofa ambal anama aonai nefeꞌ. Eaꞌ amam ina laꞌifim.” \p \v 41 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌama naꞌi, “Ipeꞌ amam nematawa owaꞌ pembaleꞌefa Aeꞌ. Eaꞌ opalef ipeꞌimi owaꞌ mope andeandeꞌ. Nimeguf maꞌum aeꞌ ataꞌ epe elomepa wapotiꞌ ma efaꞌ nimanimi ipeꞌimi? Ipeꞌ faꞌan pifiꞌmai Aeꞌ.” \p \v 42 Nogalomana ataꞌ nafiꞌi etin, ambal anama aonai naolana nafeꞌ nowa etap nakotoꞌana kwapeteꞌ endilisi. Eaꞌ Jisas ninifala ambal aonai nandaꞌ aman anama soꞌusoꞌwin boꞌona eaꞌ naseꞌanan notanima nafeꞌma ahalomana ananinai. \v 43 Amama atom deiꞌ amam nematawa hiesi sati pepel luꞌunai Godi gegelalasis kwapeteꞌ endilisi. \s1 Jisas naꞌiam bifa nambimb sahana nogaꞌ \r (Mt 17:22-23; Mk 9:30-32) \p Esis ataꞌ nomonas matamea mafeꞌma etina amamaga amama Jisas nandaꞌami. Eaꞌ naꞌipa alupumi ananimi naꞌama naꞌi, \v 44 “Ipeꞌ pembeꞌ aligah andeandeꞌma basef deiꞌ aeꞌ aꞌipipami. Aeꞌ ataga epen endilisiwei nambimb felefeleꞌ anona aman noseꞌasa aeꞌ efeꞌma lagof amam naumbih aeꞌami.” \p \v 45 Alupumi Ananimi mameꞌ basef amama eaꞌ ina mogawa ofagema, owaꞌ. Deiꞌ main, mandambahoꞌma amam. Eaꞌ amam umbamahama meahaliꞌana ma basef amama ofagema. \s1 Emi nape dembinai? \r (Mt 18:1-5; Mk 9:33-37) \p \v 46 Eaꞌ alupumi Jisasi mandahihianamam maꞌi emi nepe dembinai amamunai. \v 47 Eaꞌ Jisas nogawa nomonas amama mape opalef amamumi, eaꞌ nasaꞌmai enin saꞌusawꞌin nafiꞌi naitu nalomana. \v 48 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Emi egafis seseꞌ opalefa sigiambama enin saꞌusaꞌwin siꞌi iniꞌi ma ukup asasimi mopoma Aeꞌ, esis saseꞌe opalef Aeꞌ wapotiꞌ sagiambame. Eaꞌ emi egafis sagiambama Aeꞌi, esis sasoꞌ opalef Anan nasapaꞌe afiꞌi wapotiꞌ. Deiꞌ main? Emi egafis sepe agof aꞌasi laꞌafena ipeꞌ hipei, esis sape dembesi saliꞌma ipeꞌ.” \s1 Epen owaꞌ nofala ipeꞌ naumbih, enin alupunai ipeꞌinai \r (Mk 9:38-40) \p \v 49 Eaꞌ Jon nagwamana basef naꞌama naꞌi, “Dembinai, afaꞌ wati anona aman natofa ambagof awami ma agel ineꞌinai. Anan ina nagiꞌmafa. Eaꞌ deiꞌ wati watalagamana.” \p \v 50 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ipeꞌ ina petalagamana, owaꞌ. Deiꞌ main? Emi egafin ina naumbih ipeꞌini, inima alupunai ipeꞌinai.” \s1 Enis Samaria siliꞌakwa wambel sandaiwaꞌma Jisas \p \v 51 \x * \xo 9:51 \xt Mk 10:32\x*Nogota God naꞌi nofaꞌ Jisas nolata heven nafiꞌi felefeleꞌ, eaꞌ Jisas okom laꞌifim naꞌi nefeꞌ Jerusalem. \v 52 Eaꞌ nasapaꞌ anom amam maliꞌ mofaꞌ basef ananimi mafeꞌ. Mafeꞌ mawis anona wambel esis Samariai ma meandondomba amamaga ananimi. \v 53 \x * \xo 9:53 \xt Jo 4:9\x*Eaꞌ, esis wambel anama sowaꞌ alafugaha Jisas sandaiwaꞌma\f + \fr 9:53 \ft Esis Sameria sandakolas laꞌelaꞌef gani halafuta Gerisima sandaꞌ lotuma God. Eaꞌ esis Juda sandaꞌ lotu ma God Jerusalem atogon. Eaꞌ esis isima Sameria sandaiwaꞌma siegiambama Jisas nefeꞌ Jerusalem, owaꞌ.\f* \m sofaꞌana sofeꞌ ipat asasinai. Deiꞌ main? Esis sogawa anan naꞌi nefeꞌ Jerusalem. \v 54 \x * \xo 9:54 \xt 2 Kin 1:9,16\x*Eaꞌ alupumi amama biam ananimi Jems naloma Jon mati waf anama maꞌipana maꞌi, “Dembinai, ineꞌ naꞌi afaꞌ ofalai nif fandumi misilaꞌi hevena fendo epes isima?” \p \v 55 Eaꞌ Jisas nandamboma ninifala amam biam. \v 56 Eaꞌ mafeꞌ anona wambel. \s1 Epen naꞌi nila Jisas \r (Mt 8:19-22) \p \v 57 Amam ataꞌ mafeꞌ eaf etin, anona aman naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌi efeꞌ elomena. Eaꞌ ofeꞌ etin anama hiagoma ineꞌ naꞌi neafeꞌma.” \p \v 58 Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌipana naꞌi, “Nombagw aolopumi maꞌoh mala etap wambel amamunai. Amiguf wapotiꞌ mufiaꞌ mafeꞌ ilifi malaꞌ alegah mapeih gani ilif, eaꞌ aeꞌ owaꞌetin. Aeꞌ ataga epen endilisiwei wambel aꞌe ma aꞌoh alo balaga aeꞌanai.” \p \v 59 Eaꞌ naꞌipa anona aman naꞌi, “Ineꞌ nifiꞌi nila aeꞌ.” \p Eaꞌ anan naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ataꞌ epe imafi ahalome, ataꞌ igiambamana ma nogaꞌ ewana ma nope eaꞌ ifiꞌi ilina.” \p \v 60 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Hapainai, sowago esis etis isima sagaꞌi. Eaꞌ ineꞌ foꞌo newalapa basefa epes siowis wambota Godi numafias.” \p \v 61 \x * \xo 9:61 \xt 1 Kin 19:20\x*Eaꞌ anona aman naꞌipana naꞌi, “Dembinai, aeꞌ aꞌi ilina. Eaꞌ ineꞌ ataꞌ niꞌi aꞌe ma aeꞌ efeꞌma esis wambota aeꞌanai inifelis iꞌi nemaf buꞌunai ma esis siliꞌ?” \p \v 62 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Emi egafin nehafel niliꞌ nendaꞌ maol aofi ma nendamboma niti alafuga ma neakwaha maol ananinai, enin ina laꞌifina nendaꞌ maola niꞌipas siowisa wambota Godi numafias, owaꞌ.” \c 10 \s1 Jisas nasapaꞌ alupumi ananimi 72-peleim mafeꞌ \p \v 1 Dembinai nandandepa anom alupumi ananimi 72-peleim nasapaꞌam mafeꞌ biam atom maliꞌana mafeꞌ. Anan nasapaꞌam mafeꞌ taun wambel hiagoma anan naꞌi neafeꞌagoma. \v 2 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ piti aof hianai gwaꞌaimi hiami maof eaꞌ. Eaꞌ epes sandaꞌ maoli owaꞌ hiase, kwawieꞌis. Eaꞌ ipeꞌ pendaꞌ beten pihaliꞌ Dembinai ofagonama aofi. Pihaliꞌana ma nosapaꞌ epes hiesi sefeꞌ sondaꞌ maola sola gwaꞌaimi ananimi sembeꞌam etifigin. \v 3 Ipeꞌ foꞌo. Pemeꞌ, aeꞌ esapaꞌepa pefeꞌ siꞌi sipsip nogami laꞌafena nombagw wandafumi aolopumi. \v 4 Ipeꞌ ina pefaꞌ paos manisi soloma brasbeli su, owaꞌ. Ipeꞌ ina pendaꞌmasa nemaf buꞌunai enis amam nematawa eaf, owaꞌ. Pefeꞌ mehip. \v 5 Iꞌi ipeꞌ pefeꞌ piwis anona ipat, ataꞌ piliꞌ piꞌi naꞌama piꞌi, afaꞌ waꞌi God nondaꞌ opalef ipeꞌ hipei pape ipat anaeꞌ mope awanem. \v 6 Iꞌi enin epen opaf awanena nepe ipat anama, eaꞌ basef buꞌwami ipeꞌimi mopoma epen inima. Iꞌi owaꞌ, hapaimi, basef amama buꞌwami motanimani mopomepa laꞌelaꞌef. \v 7 Ipeꞌ peape ipat anama atona. Ina pepe pefeꞌ ifagw mamumami, owaꞌ. Pepe ipat anama atona peaꞌ gwaꞌaimi embel esis sasiꞌipami. Deiꞌ main, epes sandaꞌ maoli andeandeꞌma mofaꞌ otamba ma maol amam mandaꞌanai. \p \v 8 Iꞌi ipeꞌ pefeꞌ piwis anona taun ama esis sofaꞌepa pefeꞌ ifagw asasimi, ipeꞌ pefaꞌ gwaꞌaimi esis saseꞌ ipeꞌami. \v 9 Eaꞌ pendaꞌ isima awes nandaꞌasi boꞌwes wambel anama. Eaꞌ piꞌipa esis piꞌi, ‘Nemaf anama felefeleꞌma neataga ma ipeꞌ piowis wambota Godi numafipa.’ \v 10 Eaꞌ ipeꞌ iꞌi pefeꞌ piwis anona taun ama esis owaꞌ seafaꞌepa pefeꞌ ifagw asasimi, ipeꞌ pefeꞌ pitu eaf taun anama piꞌi, \v 11 ‘Etap ma taun anama ipeꞌinai maila boꞌwagah afaꞌimi, eaꞌ afaꞌ upatiꞌam motanima mefeꞌmago ipeꞌ. Ama ipeꞌ ukup mondandaꞌ pegawa basef amama andeandeꞌ. Nemaf nataga felefeleꞌma epes siowis wambota Godi. Eaꞌ ipeꞌ pandaiwaꞌ.’ \v 12 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, nemaf anama luꞌunai God nowaloga epesanai anan anona nemaf niti esis fowaꞌ gani sape Sodomi uwahipis andeandeꞌ. Eaꞌ epes isima wambel anama anan ina niti uwahipis, owaꞌ. Nimanimi luꞌwami endilisi anona nemaf motagamas.” \s1 Wambel biefina uwahipis esis owaꞌ somboma opalef sombaleꞌefanae \r (Mt 11:20-24) \p \v 13 “Aeꞌ ati ipeꞌ Korasinipei paloma Betsaidaipei uwahipipa endilisi! Nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamepa. Epes isima fowaꞌ gani sandaꞌ waf aonai sape wambel biefina Tair naloma Saidoni, esis ina sati ikwaf laꞌifinai naninani siꞌi deiꞌ andaꞌana wambel ipeꞌinai, owaꞌ. Iꞌi esis siti pepel anama, esis sowahoꞌam begah pepeꞌatami siꞌi luwaguf tol sope nif agambeh. Ama sihiꞌamba enis epes esis samboma opalef endilisi safeꞌma God. Owaꞌetin. \v 14 Anona nemaf God nowaloga esis amam nematawa hiesi, niti esis fowaꞌ gani sape Tair naloma Saidoni uwahipis andeandeꞌ. Eaꞌ ipeꞌ owaꞌ. Anona nemaf pefaꞌ nimanimi awami endilisi. \v 15 Eaꞌ ipeꞌ Kaperneam, anona nemaf esis sefela agof ipeꞌimi molata ilif? Owaꞌetin. Anona nemaf God nokwahipa pefeꞌ pewala wambel aonai hel.” \p \v 16 “Emi egafis semeꞌ malogof ipeꞌimi, esis sameꞌ malogel Aeꞌanai wapotiꞌ. Eaꞌ emi egafis seseꞌepa alafugah ipeꞌ, esis sasoꞌ alafugah ma Aeꞌ eaꞌ saseꞌana alafugah Anan nasapaꞌe afiꞌi wapotiꞌ.” \s1 Alupumi Jisasi mafeꞌ mandaꞌ maoli 72-peleim motanima mafiꞌi \p \v 17 Eaꞌ amam amama mafeꞌ mandaꞌ maoli 72-peleim motanima mafiꞌi mandanifel endilisi maꞌi, “Dembinai, afaꞌ wahapila agel ineꞌinai, ambagof awami mameꞌ basef afaꞌimi.” \p \v 18-19 Eaꞌ anan naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ati Satan nowai heven siꞌi otaga holala ma dililimbugwalag. Pemeꞌ, aeꞌ aseꞌepa pepel ipeꞌ ma nambimb laꞌifipa pefaꞌasa iguf awami wandafumi moloma awisiguf. Ama laꞌifipa piliꞌamona epen aonai Satan naloma pepel hianai ananinai. Eaꞌ ina nambimb anom amamaga mohambombagepa, owaꞌ. \v 20 Eaꞌ ipeꞌ ina pendanifel ma ambagof awami mameꞌ basef ipeꞌimi, owaꞌ. Ipeꞌ pendanifel ma God nandaꞌ agof ipeꞌimi mail buk ananinai gani heven ilif.” \s1 Jisas nanifela Ahalomana God \r (Mt 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Nogota anama atona Ambal Buꞌunai Godi nawalapa danifela opaf Jisasi eaꞌ Jisas naꞌi, “Ahalome, ineꞌ Dembinai ma ilif etapi. Aeꞌ afela agel ineꞌinai anifelina. Deiꞌ main? Ineꞌ nambahoꞌ amamaga amama ma esis epes gawaisi sofaꞌ gawa luꞌunai, eaꞌ nambomam nihiꞌ ambasam epes isima gawa aꞌasi falafisi isima sape siꞌi awasi. Ahalome, okom ineꞌinai naꞌi, eaꞌ amama atom. \p \v 22 Ahalome aeꞌanai nandaꞌ amamaga hiami hiꞌalam mape lagel aeꞌanai. Ina enin epen negawa aeꞌ Nogalomana Godi, owaꞌetin. Anan atona nogawe. Eaꞌ owaꞌ enin epen negawa Ahalome, owaꞌ. Aeꞌ Nogalomana ananiwei atowe egawana. Eaꞌ emi egafis ihiꞌambasa Ahalomei, isima wapotiꞌ esis etis sogawana.” \p \v 23 Eaꞌ anan nandamboma nati alupumi ananimi atom mape malomana naꞌipam naꞌi, “Epes sati amamaga ipeꞌ patulumi esis sandanifel. \v 24 Deiꞌ main? Fowaꞌ gani amam king dambami hiami maloma amam profet hiami maꞌi miti amamaga amama deiꞌ ipeꞌ patulumi. Owaꞌ. Ukup amamumi maimailam endilisi ma mameꞌ basef amama ipeꞌ pameꞌami, owaꞌ. Amam ina mameꞌam.” \s1 Aman Samariainai nati naumbihinai uwahipina \p \v 25 Anona aman gawainai nawalipasa miꞌuli Godi nohafel naꞌi nogwamba Jisas nememeꞌmana. Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Dembinai, aeꞌ endaꞌ maina nambimb efaꞌ ambal namunai eape andeandeꞌ laꞌelaꞌef?” \p \v 26 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Maim basef mapoma miꞌuli Godi? Ineꞌ natalifam naꞌimama?” \p \v 27 Eaꞌ anan nagwamana basef naꞌi, “Ukup ipeꞌimi mohafela Dembinai God ipeꞌinai mimilana naꞌama. Ukup ipeꞌimi mimilana hiꞌilam, peseꞌana ambagof opalef moloma pepel ipeꞌinai peseꞌanam hiꞌilama Dembinai God atona. Eaꞌ ukup mimila enis epes sape felefeleꞌma ipeꞌi siꞌi ukup maimaila ipeꞌ etipa.” \p \v 28 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Amama ineꞌ nagwa basef andeandeꞌ. Ineꞌ nendaꞌam naꞌama ma nambimb neape ambal namunai laꞌelaꞌef.” \p \v 29 Aman anama naꞌi nondandaꞌ agel ananinai atona nope boꞌona. Eaꞌ naꞌipa Jisas naꞌi, “Epes sape felefeleꞌma aeꞌi, esis emi egafis?” \p \v 30 Eaꞌ Jisas nagwamana anom basef naꞌi, “Anona aman nakwaha Jerusalem nafeꞌ nakiniꞌ Jeriko. Eaꞌ anom mandaꞌ wali matolona eaf, mahana kwapeteꞌana molaꞌipana amamaga hiami luwaguf maim ananimi. Amam mandaꞌam naꞌama makwahona mafeꞌ. Anan nataga siꞌi nagaꞌi.” \v 31 Nemaf anama anona aman pris naila eaf anama nafeꞌ. Eaꞌ nati aman anama, nisilaꞌana naila eaf waꞌol atogon nafeꞌ. \v 32 Eaꞌ anona aman wambota Livai naila eaf anama nafiꞌi wapotiꞌ. Nafiꞌi nati aman anama nisilaꞌana naila eaf waꞌol atogon nafeꞌ. \v 33 Eaꞌ anona aman Samariainai\f + \fr 10:33 \ft Esis Sameria naumbih esis Judai. Basef amama Jisas nihiꞌambapa ma apeꞌ ina ukup mila esis alupisi etis, owaꞌ. Ukup mila naumbih wapotiꞌ.\f* \m naila eaf anama nafiꞌi natagama aman anama. Anan natolona nati owahipina endilisi. \v 34 Eaꞌ nafeꞌ felefeleꞌma anan nakoloꞌwa wel marasin naloma embel waina melegw ananimi, eaꞌ nowaꞌmanam. Eaꞌ nafelana nawamonana natoma donki ananinai nofaꞌana nafeꞌ nahaponana nape ipat esis fiꞌifeꞌ sapeinai eaꞌ naꞌipa aman numafi ipati ma numafiana andeandeꞌ. \v 35 Ama wafilu anan naseꞌana otamba siliwa biam aman numafi ipat anamai naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ nimafi aman anama andeandeꞌ. Ama iꞌi enin moni ineꞌinai neseꞌanana, nambimb itanimai egwamenana.’ ” \p \v 36 Jisas naꞌipana basef amama eaꞌ nahaliꞌana naꞌi, “Deiꞌ ineꞌ okom nape naꞌimama? Amam wanom maila eaf mafiꞌi, emi nandaꞌam siꞌi aman nape felefeleꞌma aman anama amam awami mahanai?” \p \v 37 Eaꞌ nagwamana naꞌipana naꞌi, “Aman anama Samariainai nati anan uwahipina nagiambamana.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ foꞌo nendaꞌam naꞌama etin.” \s1 Marta kwaloma Maria \p \v 38 Jisas naloma alupumi ananimi mafeꞌ eaf, eaꞌ nataga anona wambel nafeꞌ nawis. Anoꞌw nemataꞌw agiliꞌwa Marta kofaꞌana kwafeꞌ ipat akwaꞌunai. \v 39 \x * \xo 10:39 \xt Jo 11:1; 12:2,3\x*Owamaꞌw akwaꞌukwi agiliꞌwa Maria. Maria kwafiꞌi kwape felefeleꞌma boꞌwagah Dembinai, kwameꞌ basef ananimi. \v 40 Eaꞌ Marta kwandaꞌ maol hianai ma kwandondomba gwaꞌaimi. Okom natanea ma amamaga mamumami. Eaꞌ kwafeꞌma Jisas kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, ineꞌ niti uwahipiwi. Owame aeꞌakwi kwaꞌwaha aeꞌ atowe andaꞌ maola andondomba gwaꞌaimi. Ineꞌ kipaꞌw kufiꞌi kwigiambame.” \p \v 41 Eaꞌ Dembinai nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Marta, Marta, okom ineꞌinai napoma amamaga mamumami ma opaf ineꞌinai nafeꞌ aona ma amamaga hiami. \v 42 Eaꞌ waf buꞌunai atotona ineꞌ aꞌena. Maria kwaꞌi kofaꞌ amamaga amama buꞌwami mikilaꞌ anom. Ina enin epen laꞌifinama niliꞌamona amamaga amama buꞌwami ma akwaꞌw, owaꞌ.” \c 11 \s1 Jisas nawalipapa ma waf meandaꞌ betenanai \r (Mt 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Anona nemaf Jisas nandaꞌ beten nape anagon. Nandaꞌ betena hiꞌalan, anona alupunai ananinai naꞌipana naꞌi, “Dembinai, ineꞌ nihiꞌambafa ondaꞌ beten siꞌi fowaꞌ Jon nihiꞌamba alupumi ananimi.” \p \v 2 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Nemaf anama ipeꞌ piꞌi pendaꞌ beten, ipeꞌ piꞌiam naꞌama piꞌi, \q1 ‘Ahalomapa, apeꞌ maꞌi agel ineꞌinai nope boꞌona ma hiesi sefela agel ineꞌinai luꞌuna. Apeꞌ maꞌi nemaf anama buꞌunai nifiꞌi ma epes hiesi siowis wambota ineꞌinai numafias. \q1 \v 3 Deiꞌ ineꞌ neseꞌapa gwaꞌaimi mondahama nemaf anaeꞌ. \q1 \v 4 Ineꞌ nekwahomapa waf aonai apeꞌ mandaꞌanai. Deiꞌ main? Apeꞌ wapotiꞌ makwahomasa waf aonai enis sandaꞌmapanai. Ineꞌ owaꞌ niliꞌapa mefeꞌma amamaga ahifimi meagwamba apeꞌi.’ ” \p \v 5 Eaꞌ naꞌipam anom basef womun etin naꞌi, “Iꞌi anona aman alupunai ipeꞌinai nefeꞌ nieꞌipa alupunai ananinai owamb amaneta niꞌi, ‘Alupinai, ineꞌ seꞌe bret wanifina \v 6 ma imafi alupunai aeꞌanai nafiꞌi natagama aeꞌ, eaꞌ aeꞌ gwaꞌaimi aꞌe ma imafiana.’ \p \v 7 Eaꞌ, aman anama napani ipat nomon nagwa basef naꞌipana naꞌi, ꞌAeꞌ andaiwaꞌma neseꞌe nomaꞌw aeꞌ, owaꞌ. Aeꞌ awasi saꞌoh eaꞌ aoꞌwas maꞌoh lehis. Aeꞌ ina laꞌifiwi ma esafel easeꞌena gwaꞌaimi, owaꞌ.’ \v 8 Aeꞌ aꞌipipa, aman ahalomai ipat ina okom napomana naꞌi aman anama alupunai ananinai ma nohafel neaseꞌana gwaꞌaimi, owaꞌ. Anan okom aona ma nameꞌ aman anama falafala laꞌelaꞌef napomana. Amama atom deiꞌ nohafel naseꞌana amamaga hiami anan nahaliꞌanami. \p \v 9 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ pihaliꞌ God, neseꞌepa amamaga. Amama ipeꞌ peagolopami, nambimb pitolom. Ipeꞌ peha uta, nambimb God nusiꞌamepana. \v 10 Deiꞌ main, emi egafis sohaliꞌ Godi, sofaꞌ amamaga. Emi egafis sogolopa amamaga, nambimb sotolom. Eaꞌ emi egafis seha utai, nambimb God nuwisiꞌamasana esis. \p \v 11 Iꞌi enin soꞌusoꞌwin nehaliꞌ ahalomana ma anona aol, anan ina nambimb noseꞌan anona yul aonai, owaꞌ. \v 12 Iꞌi soꞌusoꞌwin nihaliꞌ ahalomana ma anona kofemb, nambimb noseꞌana anona aunil aonai? Amama wapotiꞌ, owaꞌ. \v 13 Eaꞌ ipeꞌ amam nematawa aopei paseꞌasa amamaga buꞌwami atoma awasi ipeꞌisi, ahalomepa ipeꞌinai nape heven ilifi anan wapotiꞌ nambimb noseꞌasa Ambal Buꞌunai Ananinai esis sahaliꞌanai.” \s1 Esis saꞌi Jisas nandaꞌ maol naloma ambagof hiami awami dembinai amamunai agilinama Belsebul \r (Mt 12:22-30; Mk 3:20-27) \p \v 14 Eaꞌ Jisas nogaloꞌmana ambal aonai nape nasopama malogel anona amani. Nafaꞌ nafeꞌ, eaꞌ aman anama amboꞌona noga naꞌi. Eaꞌ esis amam nematawa hiesi ukup matamea ma aman anama nataga boꞌona. \v 15 Eaꞌ enis epes saꞌi, “Anan natofa ambagof awami ma pepel anan dembinai ma ambagof awami agilinama Belsebul.” \p \v 16 Eaꞌ enis epes saꞌi sogwambana sofalana saꞌi anan ataꞌ nondaꞌ anona ikwaf laꞌifinai nafiꞌi heveni ma sotolona sogawa endilisi God nagiambamana. \v 17 Eaꞌ anan nogawa ukup asasimi naꞌipas naꞌi, “Iꞌi enis epes hiesi sape etap hiagoma sondawaloga biefis sopaꞌ, ina nambimb laꞌifis, owaꞌ. Iꞌi enis epes wambota atona sondawaloga biefis sopa, esis ina nambimb laꞌifis sopaꞌ, owaꞌ. \v 18 Iꞌi wambota Satani sondawal biefis sopaꞌ, nambimb wambota anama laꞌifis sopaꞌ siꞌimama? Owaꞌetin. Ipeꞌ paꞌi aeꞌ atofa ambagof awami ma pepel ambal aonai Belsebul. Naꞌama aeꞌ deiꞌ aꞌipipa basef amama. \v 19 Iꞌi endilisi aeꞌ atofa ambagof awami ma pepel Belsebuli, deiꞌ emi nigiambama epes ipeꞌisi satofam? Owaꞌ. Deiꞌ epes isima sihiꞌambepa basef amama ipeꞌimi owaꞌ endilisimi. \v 20 Pepel Godi atona nagiambama aeꞌ atofa ambagof awami. Naꞌama deiꞌ ipeꞌ pegawa nemaf anama epes siowis wambota Godi numafias nataga ma ipeꞌ eaꞌ.” \p \v 21 “Iꞌi anona aman laꞌifinai nohapila wambawa maim nopoma ipat ananinai andeandeꞌ, amamaga ananimi hiami mopen andeandeꞌ. \v 22 Eaꞌ iꞌi anona aman laꞌifinai endilisi nikilaꞌ aman anama ma anan notaga laꞌifina nifiꞌi nondaꞌ wandaf nolomana nikilaꞌana wambawa maim aman anama nawamona okomami, nofaꞌ amamaga ananimi nowalogam mefeꞌma anom amam. \p \v 23 Emi egafis owaꞌ alupisi aeꞌasi owaꞌ sepe laꞌelaꞌef neloma aeꞌi, esis naumbih aeꞌasi. Eaꞌ emi egafis owaꞌ sekolasa sipsip moloma aeꞌasi, esis satofa sipsip mafaꞌ mefeꞌ atona etin. \s1 Ambal aonai anotanima nafiꞌi nawis epen inima \r (Mt 12:43-45) \p \v 24 Nemaf anama anona ambal aonai nakwaha enin epen nawisi nafiꞌi, anan nafeꞌ anama fatauguma nogolopa anagon naꞌi neapoma nomaꞌw. Nagolopagon owaꞌ niti anagone eaꞌ niꞌi, ‘Aeꞌ etanima efeꞌ ipat fowaꞌ apeinai.’ \v 25 Eaꞌ nafiꞌi nati ipat anama sambefana andeandeꞌ sofaloꞌmana nape. \v 26 Eaꞌ notanima nafeꞌ naoꞌwai anom ambagof awami 7-peleim wapotiꞌ mafiꞌi mawis mape ipat anama. Ambagof amama awami endilisi mandaꞌ waf aonai nikilaꞌ waf aonai fowaꞌ naliꞌ nandaꞌanai. Fowaꞌ epen inima nape awen, eaꞌ deiꞌ nape awen endilisi nikilaꞌ pe fowaꞌ naliꞌ napeinai.” \s1 Waf esis sofaꞌ danifel endilisinai \p \v 27 Jisas ataꞌ naꞌi basef amama etin, enis epes hiesi safiꞌi salipana. Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwape laꞌafena esis kwaꞌi naꞌama kwaꞌi, “Nemataꞌw akwama fowaꞌ kolaena ma kwaseꞌena nomambeh ineꞌi, akwaꞌw kwandanifel.” \p \v 28 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Owaꞌetin. Ipeꞌ amam nematawa pameꞌ basef Godi ma pagiꞌmami, ipeꞌ pandanifel eaꞌ.” \s1 Enis saꞌi siti ikwaf laꞌifinai siꞌi God nandaꞌanai \r (Mt 12:38-42; Mk 8:12) \p \v 29 Amam nematawa hiesi safiꞌi sandakolas sape, Jisas naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ amam nematawa deiꞌ pape etap anaeꞌ, ipeꞌ epes aopei. Deiꞌ paꞌi piti anona ikwaf laꞌifinai. Aeꞌ owaꞌ endaꞌana. Ikwaf anama fowaꞌ gani God nihiꞌamba profet Jonai atona anona nemaf ihiꞌambepana ipeꞌ. \v 30 Anona profet Jona nataga siꞌi anona ikwaf nihiꞌamba esis amam nematawa Ninivaisi. Eaꞌ naꞌama etina aeꞌ ataga epen endilisiwei ataga ape siꞌi anona ikwaf Godi ma ipeꞌ amam nematawa pape nogota anaeꞌ. \v 31 Anona nemaf God nowaloga epes, nemaf anama anoꞌw nemataꞌw kwin dembeꞌwi kwapani gani waꞌol aon nowalama lambihilifinama kohafel koloma ipeꞌ pape naꞌae kogwamepa basef motanima milipa kwiꞌi ipeꞌ epes aopei. Deiꞌ main, kwin akwama kwapani gani etap nafeꞌ netambela, eaꞌ kwafiꞌi kwameꞌ basefa gawa luꞌunai dembinai king Solomon nawalipasanai. Eaꞌ deiꞌ anona nikilaꞌ Solomon nape naꞌae. \v 32 Nemaf anama God nowaloga esis amam nematawa esis epes Ninivaisi sohafel solaꞌ basef motanima milipa ma waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai. Deiꞌ main? Esis Ninive sameꞌ basef Godi Jona naꞌipasami, eaꞌ samboma opalef sakwaha waf aonai safeꞌma God. Eaꞌ deiꞌ anona aman nikilaꞌ Jona nape naꞌae. \s1 Lam nandaꞌ alop siꞌina howalana \r (Mt 5:15; 6:22-23) \p \v 33 Epes ina sokata lamifah nomon ifagw sosapaꞌam sombahoꞌam mafeꞌ owina maloh, owaꞌetin. Esis sawamonam matoma balatagw ilifa sawis sati howalagon. \v 34 Naep nomon ukup ipeꞌimi siꞌi lama alop siꞌina ipeꞌinai. Iꞌi ukup ipeꞌimi boꞌom mupe, alop siꞌina ipeꞌinai nififil hiꞌilana. Eaꞌ iꞌi ukup ipeꞌimi aom, nambimb alop ipeꞌinai hiꞌilana akutina. \v 35 Deiꞌ ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Naꞌama nafifili nape nomona ipeꞌi akotina. \v 36 Iꞌi alop ipeꞌinai nififil hiꞌilana, ina anagon kwaieꞌugun akotigin, owaꞌ. Eaꞌ nambimb alop ipeꞌinai howalana hiꞌilana endilisi siꞌi lamifah matoma mafifil mafifimipa.” \s1 Jisas naꞌi basef maila amam Farisi maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi ma waf aonai amam mandaꞌanai \r (Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 20:45-47) \p \v 37 Jisas nandaꞌ basef amama hiꞌalam, anona aman Farisi nofalana naꞌi nifiꞌi neaꞌ gwaꞌaimi nolomana. Eaꞌ Jisas nafeꞌ nawis nomon ipat natoma tebol. \v 38 Eaꞌ Farisi anama nati anan nafeꞌ nape naꞌ gwaꞌaimi owaꞌ nesaꞌopa lagof muliꞌ siꞌi waf amam Farisi mailanai. Eaꞌ anan okom natanea ma waf anama. \p \v 39 Eaꞌ Dembinai naꞌipana naꞌi, “Ipeꞌ Farisi, ipeꞌ pandombasa kapi plet andeꞌam atom andeandeꞌ. Eaꞌ nomon owaꞌ. Ipeꞌ opalef nomon siꞌipama waf walanai naloma anona waf aonai wapotiꞌ. \v 40 Ipeꞌ epes ukup mahipei. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, God nandaꞌ amamaga andeꞌam, nomonam wapotiꞌ. \v 41 Eaꞌ amamaga mala nomon kahi plegw ipeꞌimi, amama ipeꞌ pendaꞌam peseꞌ epes kwahusi pigiambamas. Iꞌi ipeꞌ pendaꞌam naꞌama, nambimb amamaga hiami amboꞌom andeandeꞌ. \p \v 42 Ipeꞌ Farisi uwahipipa ma nimanimi luꞌwami nambimb meatagamipei. Ipeꞌ pawaloga nambawa lombo maloma akwal mamumami hiami paseꞌana tuꞌwanim God. Eaꞌ ipeꞌ pindihiꞌama waf buꞌunai ukup maimaila Godanai ukup maseꞌepana nape. Waf anama naloma waf pindalali peseꞌana amamaga maim Godanai, anama pekolasana pihapilana etin pilana. \p \v 43 Ipeꞌ Farisi, aeꞌ aꞌi uwahipipama nimanimi awami anona nemaf meatagamipei! Ukup ipeꞌimi maseꞌepa paꞌi pepe siaifah buꞌwami naep epesi nomon ifagw paꞌi basef papeimi. Eaꞌ esis amam nematawa seanifelipa sondaꞌmepa nemaf buꞌunai ipeꞌ anama epes hiesi sandatama sapoma. \p \v 44 Aeꞌ aꞌi uwahipipa endilisi ma nimanimi awami anona nemaf meatagamipei! Ipeꞌ siꞌi hiegilif mape mandambahoꞌ etap owin, epes ina sogawam, owaꞌ. Esis satoma safeꞌ ilif andeꞌ atogon.” \p \v 45 Anona aman gawainai nawalipasa miꞌuli Godi nagwamana basef naꞌi, “Dembinai, ineꞌ naꞌiam naꞌama, naꞌi basef laꞌifimi naꞌi afaꞌ epes aofai.” \p \v 46 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Ipeꞌ amam dembipei gawaipei pawalipasa miꞌuli Godi, aeꞌ aꞌi uwahipipa ipeꞌ wapotiꞌ ma nimanimi awami anona nemaf meatagamipei. Ipeꞌ pandaꞌ amamaga nimanimi mapeiꞌas esis amam nematawai, nomaꞌw nahas. Eaꞌ ipeꞌ owaꞌ pigiambamas pefaꞌ nimanimi amama lagof ipeꞌimi, owaꞌetin. \p \v 47 Aeꞌ aꞌi uwahipipama nimanimi awami anona nemaf meatagamipei! Esis akusipa ipeꞌisi saha amam profet magaꞌ, eaꞌ ipeꞌ palaꞌ hiꞌagilif amamumi. \v 48 Waf anama nawalapa basef alihim naꞌi ipeꞌ paꞌi aꞌe ma esis saha amam profet fowaꞌimi magaꞌ. Eaꞌ deiꞌ palaꞌ hiꞌagilif amamumi, \v 49 pandaꞌam naꞌama siꞌi God anan gawa buꞌunai napeinai naꞌi, ‘Anona nemaf aeꞌ esapaꞌ anom profet moloma Aposel mefeꞌmago esis, eaꞌ soha anom mogaꞌ eaꞌ anom sondaꞌam kwapeteꞌam.’ \p \v 50 Eaꞌ deiꞌ amam nematawa nogota anaeꞌisi, anona nemaf God noseꞌasa nimanimi ma ofagema amama saha profet hiami afum hiꞌalam fowaꞌ gani dambadamba God nandaꞌ ilif etap eaꞌ nafiꞌi nataga nogota anaeꞌ. \v 51 Naliꞌi esimbel maliꞌi Abeli nafiꞌi natagama profet esimbel Sakaraiai sahana afuna laꞌafena ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai naloma balata saofa mafis saseꞌ Godami. Amama ofagema nambimb mila ipeꞌ etipa deiꞌ pape etap anaeꞌ. \p \v 52 Ipeꞌ amam gawaipei pegawa miꞌuli Godi, aeꞌ aꞌi uwahipipa ma nimanimi luꞌwami anona nemaf meatagamipei. Deiꞌ main, ipeꞌ pakwaha ki anama pefaꞌ gawanai. Ipeꞌ etipa ina pawisiꞌ uta pawis nomon, owaꞌ. Ipeꞌ pahopa eafa enis saꞌi siowis nomoni.” \p \v 53 Eaꞌ Jisas nakwaha ipat anama nawis andeꞌ, amam mawalipasa miꞌuli Godi maloma amam Farisi wandafum kwapeteꞌam endilisi ma magolopa anona eafa meandaꞌmana basef. Amam maꞌi mogwamba malogel ananinai ma basef mamumami mahaliꞌanami. \v 54 Amam mape mati anan laꞌelaꞌef maꞌi momeꞌ anan niꞌi anom basef motaga malogel ananinai ma mondaꞌmana kot. \c 12 \s1 Umbamehepama waf basoꞌmainai ma pieꞌi basefa malogof biam \r (Mt 10:26-27) \p \v 1 Nemaf anama doꞌok enis amam nematawa hiesi endilisi safiꞌi sonduwaꞌanima endilisi sandafofoꞌasanama etin boꞌwagah asasimi. Eaꞌ Jisas naliꞌ naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌma yis amama amam Farisi. Basef ofagema ma yis amama maꞌi waf basoꞌmainai maꞌi malogof biam. \v 2 Amamaga mape mandambahiꞌi, anona nemaf motaga alihim. Amamaga mandambahoꞌ mape, anona nemaf hiesi sotolom alihim. \v 3 Eaꞌ basef hiami ipeꞌ pandaꞌam owambi anona nemaf sotolom alip. Eaꞌ basef ipeꞌ paꞌiam soꞌusoꞌumbili ifagw nomoni, nambimb sotoma ifagw ilif sowalapam alihim. \s1 Ipeꞌ umbamohepama Dembinai atona \r (Mt 10:28-31) \p \v 4 Ipeꞌ alupipei aeꞌipei, aeꞌ aꞌipipa naꞌama. Ipeꞌ owaꞌ umbamohepama esis soha alop atona neagaꞌi eaꞌ anona nemaf esis ina laꞌifisa sondaꞌ anom amamaga wapotiꞌ, owaꞌ. \v 5 Eaꞌ aeꞌ ataꞌ iꞌipipa aman ipeꞌ umbamiehipamanai. Anama nohepa peagaꞌi, eaꞌ anona nemaf wapotiꞌ laꞌifinai ma neakwahipa pefeꞌ wambel aonai hel. Aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ umbamiehipamanai, aman anama atona. \p \v 6 Ipeꞌ pegawa, epes satala amiguf saꞌumi wanom biam otamba 2 toea. Eaꞌ God ina okom maseꞌana anona amil saꞌunai naꞌamainai, owaꞌ. \v 7 Endilisi, Anan neambam auf malo balagah ipeꞌimi God neambam dondoꞌ hiꞌalam. Ipeꞌ owaꞌ umbamehepa. Anan okom napoma ipeꞌ pikilaꞌ amiguf hiami amama saꞌumi. \s1 Waf mowalapa agel Jisasi \r (Mt 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 Aeꞌ aꞌipipa, aeꞌ ataga epen endilisiwei. Emi egafis sewalapa agel Aeꞌanai ma amam nematawa hiesi, anona nemaf aeꞌ ewalapa agof epes isima ma naep amam ensel Godi. \v 9 Eaꞌ emi egafis sowaꞌ alafugaha Aeꞌi naep amam nematawai, anona nemaf aeꞌ ewaꞌ alafuga esis ma naep amam ensel Godi. \v 10 Emi egafis seandaꞌ anom basef awami findiwama aeꞌ ataga epen endilisiwei, nambimb God nokwahomasa awami esis sandaꞌami. Eaꞌ emi egafis sandaꞌ basef findiwama Ambal Buꞌunai Godi, anona nemaf God owaꞌetin endilisi ma neakwaha findiwa anama aonai ma epes isima. \v 11 Nambimb esis sofaꞌ ipeꞌ pefeꞌ piowis ifagw amama esis Juda saꞌi basef sapeimi o sofaꞌepa pefeꞌma naep amam dembemi gavman moloma agufumi mondaꞌmepa kot, ipeꞌ ina umbamohepa, owaꞌ. Ipeꞌ ina piꞌi, ‘Nambimb apeꞌ miꞌi basef miꞌimama? Nambimb miꞌi maim basef?’ Owaꞌ. \v 12 Deiꞌ main, nogota anama atona Ambal Buꞌunai Godi nihiꞌambepa maim basef atuwasi peagwami.” \s1 Basef womun etina anona aman otamba hiamunai okom nahaga nagaoli \p \v 13 Anona aman atotona ma amam nematawa hiesi anan naꞌipa Jisas naꞌama naꞌi, “Dembinai, aeꞌ aꞌi ineꞌ niꞌipa sahalome aeꞌanai nowaloga amamaga amama ahalomafai neseꞌe amamaga waꞌam.” \p \v 14 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ andaiwaꞌ! Emi nandandepa aeꞌ ma epe eawaloga amamaga ma ipeꞌ? Owaꞌetin.” \p \v 15 Eaꞌ anan naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌma ipeꞌ ina kowalepama anom amamaga. Epen amamaga hiamini endilisi, ina nefaꞌ ambal namunai ma amamaga amama ananimi, owaꞌ.” \p \v 16 Eaꞌ naseꞌasa anom basef womun etin naꞌi, “Aof anona aman otamba hiamunai nola gwaꞌaimi hiami. \v 17 Aman anama okom napoma anan atona naꞌi, ‘Deiꞌ aeꞌ ataꞌ endaꞌam iꞌimama? Aeꞌ ifagw aꞌe ma etama gwaꞌaimi aeꞌami hiami imbeꞌam meaꞌome.’ \p \v 18 Eaꞌ naꞌi, ‘Aeꞌ endaꞌam naꞌama. Etala ifagw aeꞌami eaꞌ ilaꞌ dambaimi luꞌwami mikilaꞌ fowaꞌimi. Ama nambimb ikolasom ewaꞌaniam gwaꞌaimi wit hiami moloma amamaga hiami buꞌwami aeꞌami moꞌoh ifagw amama. \v 19 Eaꞌ iꞌipa aeꞌ iꞌi, “Ineꞌ nape andeandeꞌ. Amamaga hiami buꞌwami mape mondahama afagof hiami. Eaꞌ deiꞌ nepoma nomaꞌw neaꞌ gwaꞌaimi embel nendanifel nepe.” ’ \p \v 20 Eaꞌ God naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ aman nahaga nagouli! Deiꞌ owamb anaeꞌ igi ambal ineꞌinai negaꞌ. Eaꞌ amamaga amama hiami ineꞌ nandaꞌam nandondombam maꞌihi, amama nambimb emi nefaꞌam?’ \p \v 21 Amama naꞌama etin siꞌi epes satama amamaga hiami asasimi atom sambeꞌam maꞌoh. Esis amamaga aꞌasa naep Godi.” \s1 Ukup matamea ma hiahaom \r (Mt 6:25-34) \p \v 22 Eaꞌ Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ ina ukup motamea mefeꞌ ma ambagof ipeꞌimi eaꞌ piꞌi, ‘Apeꞌ ataꞌ meaꞌ main?’ Owaꞌ. Ipeꞌ ina ukup motamea ma alop ipeꞌinai piꞌi, ꞌNambimb apeꞌ mondaꞌ main mombaheꞌ alop apeꞌinai?’ Owaꞌ. \v 23 Deiꞌ main, ambagof afaꞌimi ina gwaꞌaimi atom. Eaꞌ alop ina luwaguf atom, owaꞌ. \v 24 Ipeꞌ ukup mopoma amiguf. Amiguf owaꞌ mowa gwaꞌaimi, molaꞌ gwaꞌaimi. Eaꞌ owaꞌ mefaꞌ gwaꞌaimi membeꞌam ifagw amamumi. God atona naseꞌam gwaꞌaimi. Eaꞌ ipeꞌ epes pikilaꞌ amiguf amama endilisi. \v 25 Ipeꞌ emi atuwasi laꞌifina okom natanea nawis niwatania anona nemaf wapotiꞌ ma ambal ananai nope nogota laona wapotiꞌ? Owaꞌetin. \v 26 Iꞌi ipeꞌ owaꞌ laꞌifipama pendaꞌ anom amamaga saꞌusaꞌumi naꞌama, deiꞌ maina ipeꞌ ukup ipeꞌimi motamea ma anom amamaga mamumami wapotiꞌ? \p \v 27 Ipeꞌ ataꞌ ukup mopoma afis. Amam ina mandaꞌ maol ina mandaꞌ luwaguf maim, owaꞌetin. Eaꞌ aeꞌ aꞌipipa, fowaꞌ gani anona aman amamaga hiamunai Solomon nandaꞌ sosaf hianai ma luwaguf ananimi, sosaf ananinai ina boꞌona siꞌi afis amama, owaꞌetin. \v 28 Otalef amama deiꞌ ataꞌ motawa aof ama naman atef sotopaꞌam sokwahom mefeꞌ nif. Otalef amama awami God nofaloꞌmam. Eaꞌ ipeꞌ amam nematawa pikilaꞌ otalef amama. Eaꞌ deiꞌ ipeꞌ pembaleꞌefa basef Godi, baleꞌef ipeꞌinai ina laꞌifina, ipeꞌ pegawa endilisi anan numafipa andeandeꞌ wapotiꞌ. \v 29 Eaꞌ ipeꞌ ina ukup motamea piꞌi, ‘Nambimb meaꞌ gwaꞌaimi embel eti?’ Owaꞌ. Ipeꞌ ina ukup aom motamea ma amamaga amama, owaꞌ. \v 30 Epes sololama Godi ukup matamea mafeꞌ endilisi ma sogolopa amamaga amama hiami. Eaꞌ ahalomepa ipeꞌinai nape heveni anan nogawa eaꞌ amamaga amama aꞌipei. \v 31 Ipeꞌ ataꞌ ukup miliꞌ pegolopa waf buꞌunai noloma piwis wambota Godi numafipa piliꞌ, eaꞌ neseꞌepa amamaga amama ipeꞌ wapotiꞌ. \s1 Pekolasa amamaga buꞌwami atom gani heven ilif \r (Mt 6:19-21) \p \v 32 Ipeꞌ epes siꞌi sipsip kwaieꞌumi ina umbamohepa, owaꞌ. Ahalomepa ipeꞌinai okom boꞌona ma ipeꞌ piowis wambota ananinai numafipa. \v 33 Ipeꞌ peseꞌasa amamaga hiami ipeꞌimi ma enis epes sotalomepam, eaꞌ pefaꞌ otamba pewalogam peseꞌ isima kwahusi pigiambamas. Ipeꞌ pendaꞌ maol pegolopa paos otambaimi anona nemaf owaꞌ motaga aom. Ipeꞌ pekolasa otamba wiga maim amamaga buꞌwami atom heven ilif nemaf owaꞌ hegilialami. Anama sakowalefi ina suwis sokowalopam, owaꞌ. Sopafowa maim owaꞌ meatotopaꞌam hiahaom, owaꞌ. \v 34 Deiꞌ main, maina wambel amamaga buꞌwami ipeꞌimi maꞌoma, wambel anama atona anona nemaf ukup ipeꞌimi wapotiꞌ meapoma. \s1 Amam mandaꞌ maoli mundumafuma mope \p \v 35 Ipeꞌ pendaꞌ luwaguf ipeꞌimi bandam, pewahoꞌ legw, eaꞌ pekata lamifah pendondombol pindumafuma pepe. \v 36 Ipeꞌ pepe siꞌi epes sape sahafa aman dembinai asasinai naꞌi nokwaha gwaꞌaimi luꞌwami sandaseꞌamai notanima nifiꞌi. Iꞌi nifiꞌi noha uta ipat ananinai, esis suwisiꞌmanana mehip. \v 37 Andeandeꞌma amam mandaꞌ maoli mundumafuma mope miti dembinai amamunai nifiꞌi notoloma mondanifel. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, nambimb dembinai niliꞌ nowahoꞌ lowaf bandana nowahoꞌ let, ama nondaꞌmam gwaꞌaimi. Eaꞌ niꞌipam motoma tebol eaꞌ anan nifiꞌi neaseꞌam gwaꞌaimi. \v 38 Anan nifiꞌi amaneta laꞌafina o noloma awatagw muliꞌ meandaꞌam, o maina nogota, ma nieti amam mundumafuma mope, amam mondanifel. \p \v 39 Ipeꞌ ukup mopoma anom basef womun etin. Iꞌi ofagenama ipati niliꞌ nogawa nogota nandaꞌ wali neafiꞌianai ma nundumafuma nope, nandaꞌ wali ina nambimb nifiꞌi nupusila ipat ananinai nuwis nomon, owaꞌetin. \v 40 Ipeꞌ wapotiꞌ pundumafuma pepen. Deiꞌ main? Aeꞌ ataga epen endilisiwei, ifiꞌi anona nemaf ipeꞌ ina pegawa piꞌi ifiꞌi ulal nemaf anama, owaꞌ.” \s1 Basef womun etina amam mandaꞌ maoli anom buꞌwami maloma anom awami \r (Mt 24:45-51) \p \v 41 Eaꞌ Pita naꞌi, “Dembinai, basef amama womun etini ineꞌ naseꞌafam afaꞌ atofa, o esis amam nematawa hiesi wapotiꞌ?” \p \v 42 Eaꞌ Dembinai naꞌi, “Emi egafis gawaisi sape sandaꞌ maol andeandeꞌ pandaꞌ waf buꞌunai? Epes isima dembinai asasinai nambimb nondandepas ma sumafi ananimi mandaꞌ maoli ma seaseꞌama gwaꞌaimi amam nogota dembinai naꞌianai. \v 43 Anona nemaf dembinai asasinai notanima nifiꞌi ma nieti esis isima sandaꞌ maol andeandeꞌ, esis isima sendanifel. \v 44 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, dembinai ananinai anona nemaf nondandepasa sope dambesi sumafi amamaga ananimi hiami. \v 45 Eaꞌ iꞌi epes isima ukup mapoma opalef asasimi atom eaꞌ siꞌi, ꞌDembinai apeꞌinai ina nambimb nifiꞌi ulal, owaꞌetin.’ Ama esis sohafel soha enis amam nematawa sandaꞌ maoli, saꞌ gwaꞌaimi embel da gwaꞌ sondaꞌ spak sape. \v 46 Esis iꞌi sondaꞌam naꞌama, dembinai asasinai nambimb notanima nifiꞌi anona nemaf esis isima ina nambimb siꞌi dembinai nifiꞌi ulal, ataꞌ owaꞌ. Dembinai nifiꞌi nogota anama esis ukup measeꞌasanama. Nifiꞌi nohambombaga esis isima endilisi, eaꞌ nondaꞌasa sope soloma epes owaꞌ seambaleꞌefa Godi seapoma. \p \v 47 Emi egafis sandaꞌ maola anani, esis segawa eaꞌ ma okom dembinai asasinai, eaꞌ esis owaꞌ seandondomba amamaga siela nomonas dembinai, anona nemaf dembinai nohas mehip endilisi. \v 48 Eaꞌ emi egafis sandaꞌ maoli owaꞌ seagawa okom dembinai asasinai ma seandaꞌ waf nendahama esis sefaꞌ nimanimi, nambimb dembinai nohas saꞌombel. Eaꞌ emi egafis enis seaseꞌasa amamaga hiami, anona nemaf epes isima siꞌipas sogwamasam amamaga wapotiꞌ. Eaꞌ emi egafis enis seaseꞌasa amamaga hiami saseꞌas sumafiami, anona nemaf epes isima siꞌipas sogwamasam wapotiꞌ mikilaꞌ fowaꞌ saliꞌ saseꞌasami. \s1 Maol Jisasi nawaloga esis amam nematawa sataga biefis \r (Mt 10:34-36) \p \v 49 Aeꞌ afiꞌi ma ekata nif etap anaeꞌ eaꞌ aꞌi nif amama deiꞌ fendom luꞌum. Owaꞌ, ataꞌ owaꞌ. \v 50 Eaꞌ aeꞌ okom naꞌi efaꞌ anom baptais. Deiꞌ aeꞌ owaꞌ ataꞌ efaꞌam, okom aeꞌanai aona endilisi ma ehafa efaꞌ baptais amama. \v 51 Ipeꞌ paꞌi aeꞌ afiꞌi ma indiwa wandaf hianai netaga etap anaeꞌ ma hiesi sope opalef awanem? Owaꞌ. Aeꞌ aꞌipipa, aeꞌ afiꞌi ma ewala epes esis amam nematawa hiesi. \v 52 Ama deiꞌ, anona nemaf wapotiꞌ epes wanis bias sope ipat atotona wambota atotona sondawaloga biefis. Wenis soloma bias sifitap eaꞌ bias soloma wenis sifitap eaꞌ naꞌama etin. \v 53 Nambimb esis sondawaloga, anona aman noloma ahalomana ananinai mondawaloga biefim, eaꞌ anoꞌw nemataꞌw koloma mamaꞌwakw ondawaloga biefiwa, eaꞌ mefiꞌmakw akoꞌukwi koloma maꞌmakw kwandagiꞌmokwi ondowaloga biefiwa.” \s1 Waf apeꞌ mogawa nogota anama amamaga amama meataganai \r (Mt 16:2-3; Mk 8:11-13) \p \v 54 Eaꞌ Jisas naꞌipa esis amam nematawa wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pati otaga natefi gani aon newalama, mehip ipeꞌ paꞌi, ‘Atuwasi asaf aꞌ nelai’ eaꞌ asaf aꞌ nalai. \v 55 Eaꞌ ipeꞌ pati uf laꞌifinai naluwi aon natopaꞌima waꞌol nataga, ipeꞌ paꞌi, ‘Atuwasi owaf aꞌ nuluwi laꞌifina.’ Endilisi, naluwi laꞌifina naꞌama etin. \v 56 Ipeꞌ epes paꞌi malogof biamipei! Ipeꞌ pati ikwaf hianai ilifanai etapanai andeandeꞌ, eaꞌ deiꞌ ipeꞌ owaꞌ peagawa ikwaf nogota anaeꞌ andeandeꞌ.” \s1 Enis epes ukup miꞌi sondaꞌ kotima apeꞌ \r (Mt 5:25-26) \p \v 57 “Deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ powaloga waf buꞌunai? \v 58 Nemaf anama ipeꞌ pefeꞌ peloma epen inima naꞌi nendaꞌ kotimipei, ipeꞌ ataꞌ pefeꞌ eaf, nogota anama peseꞌana okom pewalapa amama piꞌiam peloman. Naꞌama epen inima nendaꞌepa pendaꞌ basefa amama ma jas nondaꞌepa pefeꞌma polisman eaꞌ mondaꞌepa pendaꞌ kalabus. \v 59 Aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ ina nambimb pekwaha ipat anama sandaꞌ kalabusanai ulal, owaꞌ. Ama peagwa amamaga luꞌwami saꞌumi ma wiaf ipeꞌinai hiꞌilana, pefeꞌ.” \c 13 \s1 Ipeꞌ pemboma opalef pekwaha waf aonai. Iꞌi owaꞌ, a pegaꞌ. \p \v 1 Nemaf anama atona enis epes sape saꞌipa Jisasa enis epes Galilisi. Nemaf anama fowaꞌ esis sape sondolalima God sandaꞌ ofa etin, gavman dembinai Pailat nahas sagaꞌ. \v 2 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Ipeꞌ ukup mandandaꞌmas maꞌi epes isima saꞌi sikilaꞌ enis epes Galilisi sandaꞌ waf aonai, ama ofagema amama atom deiꞌ sofaꞌ nimanimi amama sagaꞌ? \v 3 Aeꞌ aꞌipipa owaꞌetin endilisi! Iꞌi ipeꞌ owaꞌ pemboma opalefa waf aonai ipeꞌinai, anona nemaf ipeꞌ hipei pegaꞌ naꞌama etin siꞌi esis. \v 4 Deiꞌ siꞌi main enis epes isima 18-peleis wambel anama Siloam ipat launai nato nahas sagaꞌ hiꞌalas? Amama ipeꞌ paꞌi waf aonai asasinai nikilaꞌ waf aonai enis epes sape Jerusalemi? \v 5 Owaꞌetin. Iꞌi ipeꞌ owaꞌ pemboma opalefa waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai, anona nemaf ipeꞌ hipei pegaꞌ naꞌama etin siꞌi esis.” \s1 Basef womun etina lawag owaꞌ nola suꞌutipi \p \v 6 Eaꞌ Jisas nawalapa anom basef wamon etin naꞌi, “Anona aman nawa anona lawag fik aof ananinai nawa wain. Anom nimeguf mafeꞌ eaꞌ, suꞌutipa lawag anama owaꞌ nili. \v 7 Eaꞌ naꞌipa anan nandaꞌ maol aof anamai naꞌi, ‘Nemeꞌ. Afagof wanom aeꞌ afiꞌi agolopa suꞌutip lawag anama fik, owaꞌ nili. Naꞌama deiꞌ ineꞌ lena. Deiꞌ main netawa nefaꞌ ifat atona etap etin?’ \p \v 8 Eaꞌ anan nandaꞌ maol aofi nagwamana basef naꞌipana naꞌi, ‘Dembinai, ineꞌ ataꞌ kwahona notawa afagel anaeꞌ atona. Ama ataꞌ elaꞌ etap noloma umba bulmakaum esembeꞌana. \v 9 Ama iti nambimb niema suꞌutip afagel anaeꞌ o owaꞌ. Iꞌi owaꞌ, wila ineꞌ nelena.’ ” \s1 Jisas nandaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwataga boꞌokw nemaf sapoma nomaꞌwanai \p \v 10 Nemaf anama esis Juda sapoma nomaꞌwanai Jisas naꞌipasa basef esis amam nematawa anona ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai nomon. \v 11 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw ambal aonai napeiꞌwi kwape, ambal anama aonai nandaꞌakw awasiꞌw kwape afagof 18-peleim eaꞌ alafuga akwaꞌunai nondalaꞌakw, ina kohafel kwaitu andeandeꞌ, owaꞌetin. \v 12 Eaꞌ Jisas natoloꞌw nofalaꞌw kwafiꞌi naꞌipakw naꞌi, “Nemataꞌw, aeꞌ atofa awes ineꞌinai deiꞌ nataga boꞌwena.” \p \v 13 Anan nasa lagel ananinai nemataꞌw akwama eaꞌ mehip kwaitu usiꞌikw. Eaꞌ kwafela agel Godi luꞌuna. \v 14 Eaꞌ aman anama numafi ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai okom wandafuna ma Jisas nandaꞌakw kwataga boꞌokw nemaf anama sapoma nomaꞌwanai. Eaꞌ anan naꞌipa esis amam nematawa naꞌi, “Nimeguf amama wanom wanom sandaꞌ maolanami. Eaꞌ deiꞌ ipeꞌ piꞌi aman anama notofamepa awes ipeꞌinai, andeandeꞌma pifiꞌi nemaf anama sandaꞌ maolananai. Eaꞌ ipeꞌ ina pifiꞌmai maol anama ma nemaf anama mapoma nomaꞌwanai.” \p \v 15 Eaꞌ Dembinai nagwamana basef naꞌi “Ipeꞌ amam paꞌi malogof biamipei! Peme! Nemaf mapoma nomaꞌwanai ipeꞌ hipei pafeꞌ ifagw bulmakauwi ma patagaha bulmakau maloma donki ipeꞌimi paoꞌwam mafeꞌ maꞌ embel. \v 16 Eaꞌ nemataꞌw akwama kwataga wambota Abrahami, Satan nowaꞌakw laꞌifikw kwape afagof 18-peleim. Eaꞌ deiꞌ nemaf anama mapoma nomaꞌwanai aeꞌ aꞌi etagaha mandof nowaꞌakwi ma kweape wafifiꞌw.” \p \v 17 Jisas naꞌiam naꞌama, nandaꞌ esis naumbih ananisi ambagof aom kwapeteꞌ. Eaꞌ amam nematawa hiesi sandanifel endilisi ma amamaga buꞌwami laꞌifimi hiami anan nandaꞌami. \s1 Basef womun etina suꞌutip mastetim soꞌusoꞌum maloma yis sandaꞌ bret natifi \r (Mt 13:31-33; Mk 4:30-32) \p \v 18 Eaꞌ Jisas naꞌiam wapoti naꞌi, “Epes siowis wambota Godi numafias siꞌi main? Aeꞌ indilaꞌwifam iꞌimama? \v 19 Amama siꞌi anom nalelef soꞌusoꞌumi apeꞌ mofalam maꞌi mastet. Anona aman nofaꞌ nalelef amama nawam aof ananinai. Anom nimeguf mafeꞌ eaꞌ mataga malo siꞌi lawah luꞌwami eaꞌ amiguf mafiꞌi malaꞌ alegah mailam.” \p \v 20 Eaꞌ Jisas naꞌiam wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ aꞌi indilaꞌwifa epes siowis wambota Godi numafias iꞌimama? \v 21 Aeꞌ indilaꞌwifama anom yis anoꞌw nemataꞌw kofaꞌam kwambomam maloma plaua hiami. Eaꞌ mafeꞌ mawis plawa hiami mandaꞌam matef luꞌum.” \s1 Uta saꞌunai \r (Mt 7:13-14,21-23) \p \v 22 Jisas nafeꞌ wambel hiagoma luꞌwagoma saꞌogoma nape felefeleꞌma eaf nafeꞌ Jerusalemi nawalipasa basef esis amam nematawa, eaꞌ nafeꞌ okom naꞌi nefeꞌ Jerusalem eaꞌ nafeꞌ. \v 23 Eaꞌ anona aman naꞌipana naꞌi, “Dembinai, aeꞌ aꞌi ihaliꞌina ma epes isima anona nemaf God nofaꞌas seatanimani. Isima hiesi o kwaieꞌwis?” \p Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, \v 24 “Ipeꞌ pepe laꞌifipa pendaꞌ maol luꞌunai endilisi, pefeꞌ piwis uta saꞌunai. Deiꞌ main, epes hiesi anona nemaf siꞌi suwis nomon, eaꞌ owaꞌ laꞌifisi. \v 25 Anona nemaf ofagena ma ipati nohafel nowalowa uta ipat anama. Eaꞌ ipeꞌ pifiꞌi pitu peha uta andeꞌ pefalana naꞌama piꞌi, ‘Dembinai, usiꞌamapa uta.’ \p Eaꞌ nogwamepa basef niꞌi, ‘Ipeꞌ enimaipei? Aeꞌ owaꞌ egaopei, ipeꞌ enimaipei?’ \p \v 26 Eaꞌ piꞌipana piꞌi, ‘Apeꞌ mape maꞌ gwaꞌaimi embel malomena, nape nawalapa basef naꞌipapa wambel apeꞌinai.’ \p \v 27 Eaꞌ anan anona nemaf nogwa basef niꞌi, ‘Ipeꞌ enimaipei? Aeꞌ owaꞌ egaopei. Ipeꞌ epes pandaꞌ waf aonai, ipeꞌ siꞌamae!’ \p \v 28 Anona nemaf ipeꞌ piti Abraham noloma Aisak noloma Jekop moloma profet amama hiami mope wambel Godi eaꞌ ipeꞌ owaꞌ. Ipeꞌ nogaloꞌmepa pepe andeꞌ. Anama pelef mehip penaꞌ nalelef tilili talalaꞌ kwapeteꞌ pepe. \v 29 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi sifiꞌi gani aon natefima nowalama nasoꞌma noloma anama waꞌowaꞌol esis sope seaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami wambel Godi. \v 30 Aꞌe endilisi, enis epes deiꞌ sataga sagiꞌi agof aꞌasi, anona nemaf sefaꞌ agof luꞌwami sope siliꞌ. Eaꞌ enis deiꞌ sataga saliꞌi sofaꞌ agof luꞌwami anona nemaf agof aꞌas setaga sigiꞌ.” \s1 Jisas nalopa wambel Jerusalem \r (Mt 23:37-39) \p \v 31 Nogota anama atona anom amam Farisi mafiꞌmai Jisas maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ nekwaha wambel anaeꞌ foꞌo anagon. Deiꞌ main, Herot naꞌi nehena negaꞌ.” \p \v 32 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ foꞌo piꞌipa aman anama nandaꞌ doꞌufi douf siꞌi nombat aolopunai piꞌipana piꞌi, ‘Deiꞌ naman wapotiꞌ aeꞌ etofa ambagof awami mape epesi, eaꞌ endaꞌ awes nandaꞌasi setaga boꞌwes. Anom nimeguf mefeꞌ eaꞌ, nemaf nefeꞌma wenifi hiꞌilana, embefa maol aeꞌanai hiꞌilana.’ \v 33 Eaꞌ deiꞌ naman bimb aeꞌ efeꞌ endaꞌ maol anama. Ina andeandeꞌma esis soha anona profet nogaꞌ anona wambel, owaꞌ. Sehana nogaꞌ Jerusalem atagon. \p \v 34 Jerusalem, Jerusalem, ipeꞌ paha amam profet afumi, pakwaha otamba paha amam God nasapaꞌam mafeꞌmai ipeꞌi, laꞌelaꞌef aeꞌ aꞌi ekolasa ipeꞌ epes hipei siꞌi awata numaꞌinai nowaꞌani nogami nakolasom mawis behenagof ananimi. Owaꞌetin, ipeꞌ pandaiwaꞌ. \v 35 Ipeꞌ pemeꞌ! Deiꞌ ipat buꞌunai naloma wambel ipeꞌinai atuwasi wafina notawa etin. Aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ ina petolowe wapotiꞌ ma nambimb pieꞌi, \q1 ‘Apeꞌ maꞌi God nofaloꞌma aman anama nafiꞌi agel Dembinai.’ ” \c 14 \s1 Jisas nandaꞌ anona aman alop nalatawanai boꞌona \p \v 1 Anona nemaf esis Juda sapoma nomaꞌwanai saꞌi Sabat Jisas nafeꞌ naloma anona aman Farisi naꞌ gwaꞌaimi ipat ananinai. Eaꞌ esis sandaꞌana naep diꞌindiꞌana endilisi. \v 2 Anona aman lagufi boꞌwagah malatawana kwapeteꞌi nape Jisas opafunama. \v 3 Eaꞌ Jisas nati aman anama, nahaliꞌ amam gawaimi mawalipasa miꞌuli Godi maloma amam Farisi naꞌi, “Aꞌi afaꞌ ondaꞌ aman awes nandaꞌanai boꞌona nemaf anama Sabat mapoma nomaꞌwanai, o owaꞌ?” \p \v 4 Eaꞌ amam masopama malogof. Eaꞌ nahapila aman anama nandaꞌana boꞌona nasapaꞌana nafeꞌ. \p \v 5 Eaꞌ Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Iꞌi anona aman ipeꞌinai awani ananini o anona bulmakau ananinai sowala hul lounai nemaf anama Sabat sapoma nomaꞌwanai, aꞌi aman anama ahalomas asasinai nefeꞌ nigiasi mehip nemaf anama o owaꞌ? Endilisi, nefeꞌ nigiasi.” \p \v 6 Eaꞌ amam basef aꞌam. \s1 Basef womun etina lawag owaꞌ nil nola suꞌutipi \p \v 7 Eaꞌ Jisas nati esis safiꞌmai gwaꞌaimi amama saꞌi sope siaifah buꞌwami matawa saliꞌi boꞌwagoma atogon. Eaꞌ naꞌipasa basef womun etin naꞌi, \v 8 “Iꞌi anona aman nofalepama anom gwaꞌaimi luꞌwami sondaꞌama aman nasoꞌ nemataꞌwi ma pefeꞌ, ipeꞌ owaꞌ pefeꞌ petoma piliꞌ siaifah buꞌwami amam dambami atom matomami, owaꞌ. Naꞌama aman anama nofoꞌo nofalai anona aman agel luꞌunai nikilaꞌ agel ineꞌinai. \v 9 Ama aman anama nofalena nifiꞌi niꞌipina niꞌi, ‘Ineꞌ kwahomana sia inima buꞌwani aman anaeꞌ.’ Nondaꞌam naꞌama, ineꞌ ambal aona endilisi. Eaꞌ nondaꞌena nefeꞌ nepe nigiꞌi ipat basagaf. \v 10 Eaꞌ iꞌi anona aman nofalena nefeꞌ neaꞌ gwaꞌaimi nelomana, ineꞌ nefeꞌ nepe nigiꞌ ipat basagaf. Nendaꞌam naꞌama ma atuwasi nofalena nieꞌi, ‘Alupinai, ineꞌ nifiꞌi nepe niliꞌ boꞌogoma!’ Anan nondaꞌam naꞌama, atuwasi nefaꞌ agel luꞌunai ma naep epes isima hiesi saꞌ gwaꞌaimi salominai. \v 11 Deiꞌ main, epes emi egafis sefela agof asasimi atom, God nondaꞌas sisilaꞌ. Eaꞌ epes emi egafis sendaꞌ agof asasimi misilaꞌi, anona nemaf God nefela agofa esis.” \s1 Basef womun etina anona aman nofala enis epes sifiꞌmai gwaꞌaimi \p \v 12 Eaꞌ Jisas naꞌipa aman anama nahaliꞌana nafeꞌma gwaꞌaimi amama naꞌi, “Iꞌi ineꞌ nendaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami o saꞌumi, ineꞌ owaꞌ nefala alupisi soloma sahin owan wambota ineꞌisi wambel atona amamaga hiamisi, owaꞌ. Iꞌi nendaꞌam naꞌama, nambimb esis sofalena ma nefeꞌ neaꞌ gwaꞌaimi ifagw asasimi, eaꞌ sogwamena gwaꞌaimi ineꞌimi. \v 13 Ineꞌ nendaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami, nefala isima kwahusa amamagai, boꞌwagah awomisi, naep maseꞌasi. \v 14 Epes isima ina laꞌifisa sogwamena gwaꞌaimi ineꞌ, owaꞌ. Iꞌi ineꞌ nendaꞌam naꞌama, nendanifel nepe andeandeꞌ. Eaꞌ anona nemaf God nogwamena amamaga amama buꞌwami nemaf anama epes isima sandaꞌ waf buꞌunai sagaꞌi sohafel wapotiꞌ.” \s1 Basef womun etina gwaꞌaimi luꞌwami \r (Mt 22:1-10) \p \v 15 Anona aman asasinai naꞌ gwaꞌaimi nalomas nameꞌ basef amama, naꞌipa Jisas naꞌi, “Emi egafis sepe seaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami wambel Godi, esis sendanifel.” \p \v 16 Eaꞌ Jisas naꞌipana basef womun etin wapotiꞌ naꞌi, “Anona aman naꞌi nondaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami. Eaꞌ nofalai epes hiesi safiꞌmai gwaꞌaimi amama. \v 17 Nemaf dandaꞌ endilisi ma gwaꞌaimi amama mataga, eaꞌ nasapaꞌ anona nandaꞌ maola anani nafeꞌ naꞌipa epes isima fowaꞌ nofalasi. Eaꞌ naꞌipas naꞌi, ‘Ipeꞌ fiꞌi. Amamaga hiami mandandombam mape eaꞌ.’ \p \v 18 Eaꞌ epes isima hiesi atona etin sohafel saꞌi basef saꞌi esis ina safeꞌ, owaꞌ. Anona aman naꞌipana naꞌi, ‘Aeꞌ andaiwaꞌma efoꞌo. Ataꞌ efeꞌ etopaꞌma aof aeꞌanai.’ \p \v 19 Eaꞌ anona naꞌipana naꞌi, ‘Aeꞌ atala bulmakau 10-peleim mondaꞌ maol mowala etap, eaꞌ deiꞌ efeꞌ endondomam. Eaꞌ aeꞌ ina efoꞌo.’ \p \v 20 Eaꞌ anona naꞌi, ‘Deiꞌ etef aeꞌ asoꞌ nemataꞌw. Naꞌama aeꞌ ina efoꞌo, owaꞌ.’ \p \v 21 Eaꞌ aman anama nandaꞌmana maoli notanima nafeꞌ naꞌipa dembinai ananinai ma amama. Eaꞌ ofagenama ipati opaf wandafuna eaꞌ naꞌipa nandaꞌmana maoli naꞌi, ‘Ineꞌ mehip foꞌo eaf hianai luꞌunama saꞌonama ma taun anama eaꞌ nefaꞌai isima falafisi, naep maseꞌasi, lagof boꞌwagah awomisi ineꞌ neꞌwasi sifiꞌi suwisi nomon ipat aeꞌanai.’ \p \v 22 Eaꞌ aman anama nandaꞌ maolananai naꞌi, ‘Dembinai, aeꞌ aila basef ineꞌimi eaꞌ, ati ipat ina deiꞌ siꞌina, ataꞌ owaꞌ.’ \p \v 23 Eaꞌ dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ foꞌo eaf hianai luꞌunama saꞌonama nila indalelemb nefeꞌ aof eaꞌ niꞌipasa basef laꞌifimi sifiꞌi suwisi nomon ipat aeꞌanai ma siꞌina. \v 24 Aeꞌ aꞌipina endilisi, epes isima hiesi fowaꞌ aliꞌ efalasi, deiꞌ andaiwaꞌ ma seaꞌ gwaꞌaimi aeꞌami.’ ” \s1 Esis ukup laꞌifim sogawa andeandeꞌi amama atom sila Jisas \r (Mt 10:37-38) \p \v 25 Amam nematawa hiesi safiꞌi saloma Jisas, eaꞌ nandamboma naꞌipas naꞌi, \v 26 “Emi egafis sifiꞌmai Aeꞌ, ma esis owaꞌ sesambala mamasas wauhiamas wauhupawa batawisas asasisi soloma sahin owan wambota asasinai, eaꞌ ambagof asasimi wapotiꞌ, esis ina nambimb sepe laꞌifis sepe alupisi aeꞌasi, owaꞌ. \v 27 Aeꞌ efaꞌ nimanim awami andaꞌ maol Godi sehe egaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Emi egafis owaꞌ sendaꞌam naꞌama etin siꞌi aeꞌ ma sieili, epes isima ina laꞌifis setaga alupisi aeꞌasi, owaꞌ. \p \v 28 Enin epen ipeꞌini iꞌi nendaꞌ anona ipat luꞌunai nolata ilif, enin nendaꞌam niꞌimama? Enin ataꞌ nope nomonas motamea andeandeꞌ niliꞌ ma nogawa andeandeꞌ otamba amama nandaꞌ ipatami. Nambimb otamba ananimi mondahama ipat anama hiꞌilana o owaꞌ? \v 29 Iꞌi owaꞌetina nendaꞌ amama mealiꞌ, ma niliꞌ nondaꞌ simen etina owaꞌ nondaꞌ ipat anama hiꞌilana. Nambimb epes hiesi satolonai siꞌi basef aman anama sondaꞌ findiwana \v 30 siꞌiam siꞌi, ‘Epen inima nasefela ipat anama, eaꞌ enin owaꞌ laꞌifin nembefanae.’ \p \v 31 Anom basef wapotiꞌ amama. Iꞌi anona aman dembinai king niꞌi nofeꞌ nopaꞌ noloma anona king, anan ataꞌ nope okom notanea andeandeꞌ. Soldia ananimi 10-tausen etin, eaꞌ king anama nagiꞌi anan nifiꞌi noloma soldia ananimi hiami 20-tausen. Eaꞌ king anama naliꞌi naꞌi ataꞌ niliꞌ nogawa naꞌama. Anan nambimb nopaꞌ noloma king anama nagiꞌi laꞌifinama notofam o owaꞌ? \v 32 Anan nondaꞌam naꞌama ma iꞌi nogawa anan ina laꞌifina, naumbih ananimi ataꞌ mopani laogon, niliꞌ nosapaꞌ anom amam mofeꞌma anan mofalana miꞌipana basef miꞌi wandaf hapainai. \v 33 Eaꞌ ipeꞌ naꞌama etin. Ipeꞌ emi egafipa owaꞌetina pewaꞌ alafugah ma amamaga ipeꞌimi ma pesambalom, ipeꞌ ina nambimb laꞌifipa pepe alupipei aeꞌipei, owaꞌ. \s1 Jisas naꞌi basef womun etina sol owaꞌ usihimi \r (Mt 5:13; Mk 9:50) \p \v 34 Ipeꞌ pegawa sol amama buꞌwami. Eaꞌ iꞌi sol amama mumbul owaꞌ usihim, owaꞌetin. Nambimb ipeꞌ pendaꞌam piꞌimama usihim wapotiꞌ? Owaꞌ. \v 35 Sol amama ina boꞌoma apeꞌ mondaꞌam aof, o mokwahom moloma umba bulmakaum, owaꞌetin. Apeꞌ mokwahom etin. Emi egafipa aligah magalipei pameꞌ basefi, pilam.” \c 15 \s1 Basef womun etina sipsip higilalanai \r (Mt 18:12-14) \p \v 1 Epes hiesi saloma anom mofaꞌ takisi maloma enis epes sandaꞌ waf aonai safiꞌi felefeleꞌma Jisas sameꞌ basef ananimi. \v 2 Eaꞌ amam Farisi maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi mandaꞌ megah mahama anan maꞌi, “Aman anama naloma epes isima sandaꞌ waf aonai nofalas alupisi nalomas na gwaꞌaimi.” \p \v 3 Eaꞌ Jisas naseꞌama basef amama womun etin naꞌipam naꞌi, \v 4 “Iꞌi anona aman ipeꞌinai numafi anom sipsip 100-peleim ama anona atotona hegililana, aman anama ataꞌ nokwaha sipsip amama 99-peleim mitu meaꞌ otalef anagon, anan ataꞌ nefeꞌ nogolopa anona hegilalanai. Nogolopana nafeꞌ nafeꞌ natolona nafelana \v 5 nowandefana ekaf ananinai, nandanifel nefaꞌana nafiꞌi. \v 6 Nafiꞌi nataga ipat ananinai, nofalai esis alupisi ananisi saloma esis wambel atona sandakolas etifigin. Eaꞌ naꞌipas naꞌi, ‘Ipeꞌ pendanifel peloma aeꞌ! Anona sipsip aeꞌanai hegilalana, eaꞌ aeꞌ afeꞌ agolopana atolona efaꞌanai eaꞌ.’ ” \p \v 7 Deiꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa naꞌama etina esis amam nematawa sape heven ilifi sandanifel ma epes isima 99-peleis amboꞌwes, ina sandaꞌ waf aonai ma sotanima somboma opalef, owaꞌ. Eaꞌ iꞌi enin epen nendaꞌ waf aonai niꞌi nemboma opaf, esis sape heven ilifi sondanifel endilisi ma enin. Danifel asasinai nikilaꞌ sandanifela epes isima sape buꞌwasi. \s1 Basef womun etina anona moni higilalanai \p \v 8 Iꞌi anoꞌw nemataꞌw anona moni 10-peleina siliwa anona atotona higililana, atuwasi kondaꞌ maina kogolopana kwutolona? Akwaꞌw kwakata lam kombefagon ipat nomon kogolopana andeandeꞌ hiꞌalagon kofeꞌ kofeꞌ ma kwatolona. \v 9 Akwaꞌw kwatolona eaꞌ, kofala esis alupisi wambel akwaꞌunai sondakolasi eaꞌ kwiꞌipas kwiꞌi, ‘Ipeꞌ pendanifel peloma aeꞌ! Anona moni aeꞌanai higilalana, eaꞌ deiꞌ agolopana afaꞌ atolona etanima efaꞌanai eaꞌ.’ \v 10 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa naꞌama etin siꞌi amam ensel Godi mandanifela enin epen nandaꞌ waf aonai nemboma opaf nafeꞌma God.” \s1 Basef womun etina nogalomana higilalanai nakwaha ahalomana \p \v 11 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Anona aman batausan biam. \v 12 Aonama awagufunai nafeꞌ naꞌipa ahalomana ananinai naꞌi, ꞌAhalome, aeꞌ okom napoma otamba maim amamaga afaꞌ ofaꞌami ma nemaf ineꞌ negaꞌ. Deiꞌ aeꞌ aꞌi efaꞌ tuꞌwanim aeꞌami. Ineꞌ niwalom biefim newalogamafam afaꞌ biafa. Aeꞌ aꞌi ineꞌ neseꞌeam deiꞌ.’ \p Eaꞌ ahalomam nawaloga amamaga hiami ananimi mafeꞌma amam batausana biam. \p \v 13 Eaꞌ ina ataꞌ nogota laona aonama awagufunai nefaꞌ amamaga hiami ananimi nafeꞌ napani anona wambel laogoma eaꞌ naseꞌasam amamaga hiami ananimi ma waf naninani aonai anan naila okom ananinai naꞌi neandaꞌanai. Eaꞌ otamba ananimi hiꞌalama ma waf aonai. \v 14 Anan nakwaha otamba ananimi hiꞌalam, nogota nolomahasanai nataga luꞌuna etap anama hiagoma hiꞌalagon. Eaꞌ anan amamaga aꞌana nape wafina. \v 15 Eaꞌ anan nafeꞌ nandaꞌ maola anona aman etap anamainai. Aman anama nasapaꞌana nafeꞌ etap ananinai ma numafi bogof ananimi. \v 16 Bogof amama maꞌ suꞌutip lawahim, eaꞌ anan wapotiꞌ naꞌi neaꞌ suꞌutip amama ma opaf ananinai. Anan ina enis saseꞌana gwaꞌaimi, owaꞌ. \v 17 Anan nape naꞌama anom nimeguf, okom ananinai nogawa andeandeꞌ eaꞌ naꞌiam naꞌi, ‘Amam hiami mandaꞌ maola ahalome aeꞌanai amam gwaꞌaimi hiami endilisi. Eaꞌ aeꞌ ape naꞌae nolomahe endilisi. \v 18 Hapaimi, aeꞌ atuwasi ehafel efeꞌma ahalome aeꞌanai. Eaꞌ iꞌipana iꞌi, “Ahalome, aeꞌ andaꞌ waf aonai ma God ineꞌ wapotiꞌ. \v 19 Deiꞌ aeꞌ ina aman buꞌuwei ma ineꞌ nefala aeꞌ nogalomena ineꞌiwei, owaꞌ. Ineꞌ nendaꞌe epe siꞌi anona nandaꞌmena maoli.” ’ \p \v 20 Eaꞌ nohafel nafeꞌma ahalomana. \p Eaꞌ anan ataꞌ nafiꞌi laogon ahalomana natolona, okom nainailana endilini nasagih nafeꞌ nahapilana nombaloꞌana nasisiꞌ dalogw. \v 21 Eaꞌ nogalomana naꞌipana naꞌi, ‘Ahalome, aeꞌ andaꞌ waf aonai ma God ineꞌ wapotiꞌ. Aeꞌ ina ataꞌ aman buꞌuwei ma ineꞌ nefala aeꞌ niꞌi nogalomena ineꞌiwei, owaꞌetin.’ \p \v 22 Eaꞌ ahalomana naꞌipa amam mandaꞌ maola anani naꞌi, ‘Ipeꞌ faꞌai lowaf buꞌunai launai namunai aeꞌanai pefaꞌana pifiꞌi ulal pewahoꞌmanana anan. Eaꞌ pelamana anona ring faf ananinai, pelamana su boꞌwagah ananimi. \v 23 Faꞌai bulmakau noganai anama luꞌunai gigititiꞌi pehana ma apeꞌ meaꞌana mondanifel molomana. \v 24 Deiꞌ main, nogalome anama aeꞌanai andowelamana siꞌi nagaꞌi, eaꞌ deiꞌ ambal napaina wapotiꞌ. Anan higilalana eaꞌ, deiꞌ matolona wapotiꞌ.’ \p Eaꞌ esis sandanifel salomana. \p \v 25 Eaꞌ nogalomana dembenama napani aof nafiꞌi. Eaꞌ anan nafiꞌi nataga felefeleꞌma ipat, nameꞌ maguf sandaꞌ musik salemb. \p \v 26 Eaꞌ nofala anona nandaꞌ maoli nahaliꞌana naꞌi, ‘Esis sandaꞌ main?’ \p \v 27 Eaꞌ anan nandaꞌ maoli naꞌipana naꞌi, ‘Owalomena ineꞌinai notanima nafiꞌi, eaꞌ ahalomena ineꞌinai nandanifel nalomana, naꞌama deiꞌ naha anona bulmakau luꞌunai. Deiꞌ main, anan notanimai ina ataꞌ nape aona, owaꞌ. Nape andeandeꞌ.’ \p \v 28 Eaꞌ nogalomana dembenama okom wandafuna eaꞌ nandaiwaꞌma nuwis nomon ipat. Eaꞌ ahalomana nawisi andeꞌ naꞌipana mehipa nuwis nomon, owaꞌetin. \v 29 Anan nagwamana basef ahalomana naꞌi, ‘Afagof hiami aeꞌ ahapila maol ineꞌinai siꞌi agel aꞌe andaꞌ maol atona. Aeꞌ ina esambala basef miꞌuli ineꞌimi anona nemaf, owaꞌ. Eaꞌ ineꞌ owaꞌ neseꞌe anom amamaga soꞌumi atom siꞌi meme noganai ma eandanifel eloma alupisi aeꞌasi, owaꞌetin. \v 30 Eaꞌ saꞌusaꞌuni anama ineꞌinai anan naseꞌawa amamaga hiami ineꞌimi ma awau nematawa gembaiwai. Eaꞌ deiꞌ notanimai, ineꞌ okom napomana deiꞌ nahamana bulmakau anama anan.’ \p \v 31 Eaꞌ ahalomana naꞌipana naꞌi, ‘Nogalome, laꞌelaꞌef afaꞌ biafa wape etifigin. Eaꞌ amamaga aeꞌami amama ineꞌimi atom. \v 32 Eaꞌ deiꞌ afaꞌ ondanifel, opalef afaꞌimi mope boꞌom. Deiꞌ main, owalomena anama ineꞌinai fowaꞌ nafeꞌ laogon siꞌi nagaꞌi, eaꞌ deiꞌ nafiꞌi nataga ambal napaina wapotiꞌ. Anan higilalana, eaꞌ deiꞌ afaꞌ watolona wapotiꞌ.’ ” \c 16 \s1 Basef womun etina anona aman gawainai numafi maoli \p \v 1 Eaꞌ Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Anona aman amamaga hiamunai naoꞌwa anona ananinai numafi opeh ananimi nape. Eaꞌ enis safiꞌmai anan sambasoꞌmana anan nandaꞌmana opehi ma basef saꞌi, ‘Numafi maol ineꞌimi anan nakwaha otamba hiami ineꞌimi mafeꞌ etin.’ \p \v 2 Eaꞌ nofala aman anama numafi maoli nafiꞌi naꞌipana naꞌi, ‘Deiꞌ maina basef anama aeꞌ ameꞌama ineꞌ? Ineꞌ nefeꞌ niamba amamaga aeꞌami mape lagel ineꞌinai newalapam. Ina ataꞌ nepe nimafi maol aeꞌanai wapotiꞌ, owaꞌ.’ \p \v 3 Eaꞌ numafi maoli okom natanea naꞌi, ‘Aeꞌ nambimb ataꞌ endaꞌam iꞌimama? Dembinai naꞌi nigaloꞌme ma epe imafi maol deiꞌ. Aeꞌ ina laꞌifiwi ma ewala etap. Eaꞌ ambal aona indaila enis epesa gwaꞌaimi maim. \v 4 Eaꞌ aeꞌ okom natanea ma anom amamaga eandaꞌama nambimb epes sofaꞌe efeꞌ ifagw asasimi ma nemaf anama dembinai nigaloꞌme ma maol anama deiꞌ andaꞌanai.’ \p \v 5 Eaꞌ nofala amam hiami atona etin wialef mataomami mafiꞌmai anan. Anona aman naliꞌ nafiꞌmanai nahaliꞌana naꞌi, ‘Ineꞌ wialef maꞌum mapoma dembinai aeꞌanai?’ \p \v 6 Eaꞌ anan naꞌi, ‘Darep wel luꞌwami 100-peleim.’ \p Eaꞌ naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ mehip nepe niti tiketa wiaf nendaꞌ amefa darep 50-peleim atom mil.’ \p \v 7 Eaꞌ anona nataga nahaliꞌana naꞌi, ‘Wialef ineꞌimi maꞌum?’ \p Eaꞌ anan naꞌi, ‘Begah witim 100-peleim.’ \p Eaꞌ naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ nefaꞌ tiket anama wiaf ineꞌinai nailanai eaꞌ nendaꞌ 80-peleim.’ \p \v 8 Eaꞌ aman dembinai nafela agela aman anama aonai numafi maoli. Deiꞌ main, anan nandaꞌ waf gawainai siꞌi aman nomonas mapeinai. Epes ukup asasimi maimaila amamaga maim mape etap anaeꞌ esis sandaꞌ maola waf gawainai siꞌi epes nomonas mapeisi sikilaꞌ epes sape howalagon owaꞌ segawa andeandeꞌi.” \p \v 9 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa ma moni wiga maim maꞌoh etap anaeꞌ, ipeꞌ pendaꞌ enis amam nematawa sotaga alupisi ipeꞌisi. Eaꞌ iꞌi nemaf esis sohapila wiga monianai hiꞌilana, anona nemaf God nofaꞌepa pefeꞌ ifagw mape ilif heveni pepe andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \p \v 10 Emi egafis sumafi amamaga saꞌumi andeandeꞌ, anona nemaf sumafi amamaga luꞌwami andeandeꞌ wapotiꞌ. Eaꞌ emi egafis sembasoꞌam, owaꞌ seandaꞌ maol andeandeꞌma amamaga saꞌusaꞌumi, anona nemaf esis ina sendaꞌ amamaga luꞌwami andeandeꞌ wapotiꞌ, owaꞌetin. \v 11 Iꞌi ipeꞌ owaꞌ pimafi moni wiga maim mape etap anaeꞌ, anona nemaf emi neseꞌepa amamaga buꞌwami endilisi pimafiam? Owaꞌetin endilisi. \v 12 Iꞌi ipeꞌ owaꞌ pimafi amamaga enis epesi, emi neseꞌepa amamaga ipeꞌimi atom pimafiam? Owaꞌetin. \p \v 13 Ina enin epen nandaꞌ maoli laꞌifin nihapila maol biefina amam dambami biam, owaꞌetin. Naꞌama okom nila anona, anona nesambalona. Eaꞌ naꞌama etin ipeꞌ ina laꞌifipa pepe owina God noloma wigai moni wapotiꞌ, owaꞌ.” \s1 Anom basef maꞌi miꞌuli Godi fowaꞌinai maloma epes siowis wambota Godi numafias \p \v 14 \x * \xo 16:14 \xt Mt 23:14\x*Amam Farisi mameꞌ basef amama hiami Jisas naꞌiami, amam mandaꞌmana salamal etin. Deiꞌ main, amam ukup maimaila moni atona. \v 15 \x * \xo 16:15 \xt Mt 23:28; Lu 18:9,14; Pro 6:16,17\x*Eaꞌ anan naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pandaꞌ maol ma epes hiesi sitilipa siꞌi ipeꞌ epes buꞌupei. Eaꞌ God nogawa ukup ipeꞌimi nomon. Amamaga epes safela agofami satalom otamba luꞌwami, amama falafumi atoma naep Godi. \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Mt 11:12,13\x*Basef amam profet mawalipasami maloma basef mail miꞌuli God naseꞌ Mosesanai amama amam mawalipasam laꞌelaꞌef mape mafiꞌi metambel nogota Jon nataganai. Eaꞌ nogota anama Joni nafiꞌi nataga deiꞌ basef buꞌwami ma epes siowis wambota Godi numafias, amama mape mafeꞌ mataga wambel hiagoma. Eaꞌ epes hiesi laꞌifis sandaꞌ maol mehip ma sefeꞌ siowis wambota Godi numafias. \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Mt 5:18\x*Anom basef tuꞌwanima\f + \fr 16:17 \ft Niti futnot Matyu 5:18.\f* \m amef saꞌusaꞌumi moloma anom basef bandami mail nomona buk miꞌuli Godi ina anona nemaf mefeꞌ higililam hiꞌilam, owaꞌetin. Mope laꞌelaꞌef hihif naꞌama etin. Eaꞌ etap naloma otaga anona nemaf hegililam. \s1 Jisas naꞌi basefa sawala waf daseꞌamainai \r (Mt 5:31-35; 19:9; Mk 10:11-12) \p \v 18 Emi egalin nakwaha wauluꞌmana ananiꞌwi ma neaseꞌ anoꞌw nemataꞌw wapotiꞌ, anan nandaꞌ waf aonai soꞌa waola nemataꞌw akwama naliꞌ naseꞌakwi. Eaꞌ emi egalin nasoꞌ anoꞌw nemataꞌw fowaꞌ anona aman nagaloꞌmakwi aman anama nagiꞌ naseꞌakwi wapotiꞌ nandaꞌ waf aonai soꞌa waola nemataꞌw akwama. \s1 Anona aman amamaga hiamunai naloma Lasarus \p \v 19 Anona aman amamaga hiamunai nape. Laꞌelaꞌef anan nala siaogw buꞌwami atom luwaguf buꞌwami satalom otamba luꞌwami. Eaꞌ nimeguf hiami nefaꞌ gwaꞌaimi buꞌwami atom nape andeandeꞌ endilisi. \v 20 Eaꞌ felefeleꞌma ipat ananinai anona aman kwahunai nandailasa gwaꞌaimi moni maim nape, agilinama Lasarus. Alop ananinai siꞌina ma maselis. \v 21 \x * \xo 16:21 \xt Mt 15:27\x*Enis epes sofaꞌana safiꞌi naꞌoh felefeleꞌma ipat aman anamai. Anan naꞌi notatama gwaꞌaimi tukwakwanimi mowa maꞌoh tebol owinam aman anama amamaga hiamunai ma ataꞌ neaꞌam neaseꞌ opaf. Eaꞌ nombagw mafiꞌi mapaloꞌmana maselis ananimi afegah amamumi. \p \v 22 Anom afagof mafeꞌma eaꞌ, aman anama falafunai nagaꞌ, eaꞌ anom ensel mofaꞌana mafeꞌ mahaponana nape wambel buꞌunai felefeleꞌma Abraham. Eaꞌ aman anama amamaga hiamunai anan wapotiꞌ naga, sawana. \v 23 Eaꞌ nafeꞌ wambel aonai hel nofaꞌ nimanimi luꞌwami. Eaꞌ natologon nalata ilif, nati Abraham napani laogon endilisi, Lasarus nape nalomana. \v 24 Eaꞌ nofalana naꞌi, ‘Ahalome Abraham, ineꞌ niti uwahipiwi nesapaꞌ Lasarus nufiꞌi nola faf ananinai tuꞌwanina atona embel nupihiꞌame afega aeꞌanai. Aeꞌ ameꞌ nimanimi luꞌwami endilisi ma nif amaeꞌ.’ \p \v 25 Eaꞌ Abraham naꞌipana naꞌi, ‘Nogalome, ineꞌ okom nondandaꞌma fowaꞌ ataꞌ nape naminai etap anaeꞌ nefaꞌ amamaga buꞌwami atom. Eaꞌ Lasarus nofaꞌ amamaga hiami awami. Eaꞌ deiꞌ wambel anaꞌe opaf ananinai nape boꞌona, eaꞌ ineꞌ nefaꞌ nimanimi luꞌwami. \v 26 Eaꞌ anom amamaga wapotiꞌ mape. Laꞌafena apeꞌ maloma ipeꞌ God nandaꞌ anona kwambiwag luꞌunai. Naꞌama epes sape naꞌae ma saꞌi sotopaꞌ kwambiwag anama seafoꞌo ma ipeꞌ, esis ina laꞌifis. Eaꞌ epes sapani naꞌamai, esis ina laꞌifisa sotopaꞌi kwambiwag siefiꞌmai apeꞌ, owaꞌetin.’ \p \v 27 Eaꞌ aman anama naꞌi, ‘Ahalome, aeꞌ aꞌi ineꞌ nesapaꞌo Lasarus notanima nofoꞌo ipat ahalome aeꞌanai. \v 28 Aeꞌ anom owape wanom biam mape. Ama Lasarus niꞌipama basef laꞌifimi ma momboma opalef. Naꞌama amam wapotiꞌ mufiꞌi wambel anaeꞌ mofaꞌ nimanimi luꞌwami.’ \p \v 29 Eaꞌ Abraham naꞌipana naꞌi, ‘Owaꞌ. Owapena ineꞌimi momeꞌago basefa Moses noloma amam profet migiambamam. Amam momeꞌago basef amama.’ \p \v 30 Eaꞌ naꞌipana naꞌi, ‘Ahalome Abraham, owaꞌetin. Ina nambimb momeꞌam, owaꞌ. Eaꞌ iꞌi enin epen nagaꞌi nehafel hiꞌagif nefeꞌma amam, nambimb memeꞌana momboma opalef.’ \p \v 31 Eaꞌ Abraham naꞌipana naꞌi, ‘Owaꞌetina meameꞌ basefa Moses noloma amam profeti, eaꞌ nambimb enin epen nagaꞌi nitanima nehafel hiꞌagif, amam ina mombaleꞌefana wapotiꞌ, owaꞌ.’ ” \c 17 \s1 Waf aonai nahambombaga baleꞌef epesi \r (Mt 18:6-7,21-22; Mk 9:42) \p \v 1 Eaꞌ Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Endilisi amamaga amama meagwambipei motagamepa ma pendaꞌ waf aonai. Endilisi amamaga anona nemaf miatagai, eaꞌ emi egefis sondaꞌ amamaga amama awami motaga, aeꞌ ati esis uwahipis endilisi. Deiꞌ main, esis anona nemaf sefaꞌ nimanimi luꞌwami. \v 2 Iꞌi enis epes sofaꞌ epes isima sepaꞌ owap luꞌunai nil bagafowa asasimi, sofaꞌas sefeꞌ sokwahis sowala naoh mami luꞌwami ma afis, esis ataꞌ sepe awes. Iꞌi epes isima sendaꞌ enin soꞌusoꞌwin nekwaha nembaleꞌefa Aeꞌ, epes isima anona nemaf sepe awes endilisi sikilaꞌ sewala naoh afis. \v 3 Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ. Iꞌi owalomepa ipeꞌinai nondaꞌ waf aonai, piꞌipana basef mehipa nokwahana. Ama iꞌi anan nemboma opaf, ipeꞌ pekwahomana waf aonai ananinai. \v 4 Iꞌi anan nondaꞌmepa waf aonai ma ipeꞌ laꞌelaꞌef 7-peleif nemaf atotona, ama anan netanima nifiꞌmai ipeꞌ 7-peileif niꞌi, ‘Aeꞌ amboma opaf.’, ipeꞌ pekwahomana waf aonai anan nandaꞌanai.” \s1 Waf apeꞌ mombaleꞌefanai \p \v 5 Eaꞌ amam Aposel Jisasi maꞌipa Dembinai amamunai maꞌi, “Ineꞌ nendaꞌ afaꞌ ombaleꞌefena laꞌififa wikilaꞌ waliꞌ ombaleꞌefena.” \p \v 6 Eaꞌ Dembinai naꞌipam naꞌi, “Iꞌi baleꞌef ipeꞌinai soꞌona nendahama siꞌi nalelef saꞌumi mastetimi lawag, nambimb ipeꞌ piꞌipa lawag nanima suꞌutip mailanai piꞌi, ‘Ineꞌ degia neloma ofagena nefeꞌ newala naoh embel nomon,’ eaꞌ nila basef ipeꞌimi.” \s1 Waf epes sandaꞌ maoli sandaꞌanai \p \v 7 “Iꞌi anona aman ipeꞌinai nofaꞌ anona aman nandaꞌ maola anan nowala etap aof o numafi sipsip, eaꞌ wambomota notanimai nifiꞌi ipat, atuwasi dembinai numafi anani niꞌipana niꞌi, ‘Ineꞌ fiꞌi mehip nepe neaꞌ gwaꞌaimi’? Owaꞌetin. \v 8 Atuwasi niꞌipana niꞌi, ‘Ineꞌ nendondomba gwaꞌaimi aeꞌami, newahoꞌ let, nendaꞌme gwaꞌaimi aeꞌ niliꞌ nefaꞌam nifiꞌi. Ma iliꞌ eaꞌam, ineꞌ nigiꞌ neaꞌ ineꞌimi.’ \p \v 9 Eaꞌ atuwasi anan ninifela aman anama nandaꞌmana maoli ma nila basef ananimi? Owaꞌetin. \v 10 Eaꞌ ipeꞌ wapotiꞌ naꞌama etin. Iꞌi ipeꞌ pendaꞌ amamaga hiami hiꞌilam siꞌi God naꞌipipa, ipeꞌ piꞌi basef piꞌi, ‘Afaꞌ wandaꞌ maoli aofai. Amamaga afaꞌ wandaꞌami, amama maol afaꞌimi atom.’ ” \s1 Amam 10-peleim awes aonai nandaꞌ alop amamunai namboꞌ, Jisas nandaꞌam boꞌom \p \v 11 Eaꞌ Jisas nafeꞌ eaf naꞌi nefeꞌ Jerusalem, nafeꞌ laꞌafena etap hiagoma biefigin Samaria naloma Galili. \v 12 Anan nataga anona wambel, eaꞌ amam 10-peleim awes aonai nandaꞌ alop amamunai namboꞌ mafiꞌi eaf ataꞌ maituwi laogon, \v 13 mofalana mehip maꞌi, “Jisas, Dembinai, ineꞌ niti uwahipifa!” \p \v 14 Eaꞌ Jisas natolom naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ foꞌo pihiꞌamba alop ipeꞌinai ma amam pris.” \p Amam ataꞌ mafeꞌ etin, alop amamunai nataga boꞌona. \p \v 15 Anona aman amamunai nati alop ananinai boꞌona, notanima nafeꞌ noga naꞌi mehip nafela agel Godi. \v 16 Eaꞌ natambe nowafa notawa etap felefeleꞌma boꞌwagah Jisasi nanifelona. Anan ina Judainai, owaꞌ. Anan Samariainai. \p \v 17 Eaꞌ Jisas natolona naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ipeꞌ 10-peleipa amboꞌwepa etin. Deiꞌ 9-peleim emuma? \v 18 Amam motanima mifiꞌi mefela agel Godi? Aman anama anona wambelinai, anan atotona.” \p \v 19 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ hafel foꞌo. Ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ, amama atom deiꞌ nataga boꞌwena wapotiꞌ.” \s1 Nemaf anama epes hiesi siowis wambota Godi Dembinai numafias nambimb neataga \r (Mt 24:23-28,37-41) \p \v 20 Anom Farisi mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Maina nogota nemaf anama buꞌunai notaga ma apeꞌ miowis wambota Godi numafiapa?” \p Eaꞌ anan nagwamama basef amam naꞌi, “Amama esis ina satolom naep, owaꞌ. \v 21 Esis ina anona nemaf siꞌi, ‘Piti, amama mape naꞌae, o mape gani, owaꞌetin.’ Pemeꞌ! Amama mape opalef ipeꞌimi nomon eaꞌ.” \p \v 22 Eaꞌ Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Anona nemaf notaga, opalef ipeꞌimi pelef endilisi piꞌi, ‘Apeꞌ maꞌi aman anama notaga epen nofaꞌ alop epesi ataꞌ nifiꞌi notaga ulala ataꞌ mutolona.’ Owaꞌetin. Ipeꞌ ina petolowe, owaꞌ. \v 23 Eaꞌ nambimb enis epes siꞌipipa siꞌi, ‘Piti nani nape gani,’ enis siꞌi ‘Piti anan nape naꞌae.’ Eaꞌ ipeꞌ ina pemeꞌas pigiꞌmas, owaꞌ. Hapaisi. \v 24-26 Ipeꞌ pegawa peleleꞌala ma otaga dilulum bogwalag peleꞌ peleꞌ nafeꞌagon hiꞌalagon. Eaꞌ aeꞌ ataga epen endilisiwei, anona nemaf endaꞌam naꞌama etina nemaf aeꞌ iefiꞌianai. Eaꞌ aeꞌ ataꞌ iliꞌ efaꞌ nemanimi hiami ma epes anaiꞌisi deiꞌ sowaꞌ alafugahe. Waf fowaꞌ gani sandaꞌana nogota anama Noa napeinai, eaꞌ naꞌama etin siꞌi anona nemaf esis sondaꞌana nemaf anama felefeleꞌma ifiꞌi etaga etap anaeꞌ. \v 27 Saꞌ gwaꞌaimi, saꞌ embel, amam nematawa sindikikilaꞌma sandaseꞌama etin safeꞌ safeꞌ sataga nemaf anama Noa nafeꞌ nawis sip. Eaꞌ embel luꞌwami mataga maha esis amam nematawa hiesi afis hiꞌalas. \p \v 28 Esis sandaꞌ waf naꞌama etin siꞌi nogota anama Lot napeinai wapotiꞌ. Saꞌ gwaꞌaimi, saꞌ embel, satala amamaga saseꞌasam safeꞌma enis satalom, sawa amamaga aof, salaꞌ ifagw. \v 29 Eaꞌ Lot nakwaha Sodom nafeꞌ, ma nemaf anama atona nif maloma otamba salfa fandumi mowai heven siꞌi asaf nalai eaꞌ mahambombaga amam nematawa hiesi sagaꞌ hiꞌalas. \p \v 30 Eaꞌ naꞌama etina nemaf anama aeꞌ ataga epen endilisiwei iefiꞌianai. \v 31 Nemaf anama emi epen neape ipat andiꞌi felefeleꞌi, ina ataꞌ netanima nuwis nefaꞌai amamaga ananimi ipat nomon, owaꞌ. Eaꞌ naꞌama etin epen napani aofi, ina ataꞌ netanima nefeꞌ ipat, owaꞌ. \p \v 32 Ipeꞌ nomonas mondandaꞌma Lot wauluꞌmana. \v 33 Emi egafis siꞌi siliꞌakwa ambagof asasimi, ambagof asasimi anona nemaf higililam. Emi egafis sesambala ambagof asasimi, anona nemaf ambagof asasimi mope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 34 Endilisi aeꞌ aꞌipipa, nemaf anama owamb amam biam moꞌoh ipat lehis atifim, God nofaꞌ anona, anona nokwahona nope. \v 35 Anowa nematawa biawa ondaꞌ maola plaua ondaꞌ bret, atuwasi God nofaꞌ anoꞌw, nokwaha anoꞌw kope.” \v 36 [Amam biam meape aofi, atuwasi God nofaꞌ anona, nokwaha anona nope.] \p \v 37 Alupumi ananimi mameꞌ basef amama mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai, amama anona nemaf motaga eti?” \p Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Anama alop sagaꞌi saꞌoma, eaꞌ anama atogon anona nemaf komemb mufiꞌi mondowaꞌanima.” \c 18 \s1 Basef womun etina nemataꞌw alifiꞌwi kofala dembinai jas \p \v 1 Eaꞌ Jisas naseꞌam basef wamon etin alupumi ananimi ma nihiꞌambam mondaꞌ beten nimeguf hiami ma amam ina alaꞌuta neam, owaꞌ. \v 2 Eaꞌ anan naꞌiam naꞌi, “Anona dembinai jas nape anona taun. Anan ina umbamahana ma God, ina okom napoma enis epes wapotiꞌ, owaꞌ. \p \v 3 Anoꞌw nemataꞌw alifiꞌwi kwape taun anama. Laꞌelaꞌef akwaꞌw kwafiꞌmai jas anama kwaꞌipana kwaꞌi, ‘Naumbih aeꞌasi saꞌi sohambombaga aeꞌ. Ineꞌ ataꞌ nigiambame ma kot.’ \p \v 4 Jas anama naliꞌ nandaiwaꞌma niegiambamaꞌw. Nogota launai nafeꞌ eaꞌ, okom ananinai maꞌi, ‘Aeꞌ ina umbamahema God, eaꞌ ina ila basef epesi, owaꞌ. \v 5 Eaꞌ nemataꞌw akwama alifiꞌwi kwaseꞌe nimanimi aeꞌ. Eaꞌ hapaimi, ataꞌ igiambama akwaꞌw mehipa kot. Naꞌama kwafiꞌi laꞌelaꞌef kondaꞌ okom nalowe.’ ” \p \v 6 Eaꞌ Dembinai naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pemeꞌ basefa jas anama aonai. \v 7 Epes isima God nandandepas eaꞌ ananisi, esis salef sakokowe laꞌelaꞌef owamb alip. Deiꞌ God nigiambamasa kot o owaꞌ? Anan nigiambamas. Anan ina niꞌipas mamumami, owaꞌ. \v 8 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, nambimb nigiambamas mehip. Aeꞌ ataga epen endilisiwei. Eaꞌ anona nemaf aeꞌ iefiꞌi, nemaf anama iti amam nematawa etapesi sembaleꞌefa aeꞌ, o owaꞌ?” \s1 Basef womun etina amam biam anona Farisi naloma anona nofaꞌ takisi \p \v 9 Enis epes ukup mapoma esis etis saꞌi esis epes buꞌwasi sandaꞌ waf buꞌunai, eaꞌ saꞌi enis sandaꞌ waf aonai. Epes isima Jisas naseꞌasa basef womun etin naꞌi, \v 10 “Anom amam biam maꞌi mofeꞌ mondaꞌ beten ipat luꞌunai Godi. Anona Farisi, anona aman nofaꞌ takisi. \v 11 Farisi anama naitu okom napoma anan atona nandaꞌ beten naꞌama naꞌi, ‘Aeꞌ anifelina God, ama aeꞌ ina siꞌi enis epes sandaꞌ waf aonai. Esis sambasoꞌmas sofaꞌ wiga hiahaom enis epesi, sandaꞌ waf aonai, sandaꞌ waf aonai soꞌa waulanai. Aeꞌ anifelina ma aeꞌ ina siꞌi aman nanima aonai nofaꞌ takisi. \v 12 Wikifah hiami aeꞌ akwaha gwaꞌaimi nimeguf bifa andaꞌ beten. Eaꞌ amamaga hiami aeꞌ efaꞌami, awala tuꞌwanim amamaga aseꞌenam ineꞌ.’ ” \p \v 13-14 “Eaꞌ aman anama nefaꞌ takisi naituwi laogon nandaiwaꞌma niniga niti heven ilif, owaꞌ. Naha mafata ananinai laꞌelaꞌef naꞌi, ‘God, aeꞌ aman andaꞌ waf aonai, ineꞌ niti aeꞌ owahipiwi nigiambame.’ \p Aeꞌ aꞌipipa endilisi, aman anama nofaꞌ takisi naꞌiam naꞌama, anan boꞌona ma naep Godi. Eaꞌ aman anama naliꞌ nandaꞌ beteni, owaꞌ. Deiꞌ main, emi egafis sefela agof asisimi atom, nambimb God nondaꞌ agof asasimi mowala. Eaꞌ emi egafis sendaꞌ agof mowala, nambimb God nefela agof asasimi luꞌum.” \s1 Jisas naꞌipasa basef buꞌwami mafeꞌma awasi isima ataꞌ saꞌwisi \r (Mt 19:13-15; Mk 10:13-16) \p \v 15 Esis saoꞌwamanai enis awasi sofaꞌas safiꞌmai Jisas, saꞌi anan nowamona lagofa niꞌipasa basef buꞌwami ma God nofaloꞌmas. Eaꞌ alupumi ananimi mati isima eaꞌ minifalis esis sofaꞌas sifiꞌmai anan. \v 16 Eaꞌ Jisas nofala awasi isima safiꞌi felefeleꞌma anan eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ kwahowas awasi isima sifiꞌmai aeꞌ. Ipeꞌ ina pindaiwaꞌmas. Faꞌasi sifiꞌmai Aeꞌ. Deiꞌ main, esis amam nematawa siowis wambota Godi numafias esis sameꞌ basef ananimi sailam siꞌi awasi isima. \v 17 Aeꞌ aꞌipipa endilisi. Emi egafis siꞌi aꞌe ma siowis wambota Godi numafias ama seseꞌana ukup asasimi ma Anan siꞌi awasi isima saꞌi aꞌe mana, isima sandaꞌam naꞌama nambimb siowis wambota Godi numafias. Iꞌi owaꞌ, owaꞌetin.” \s1 Aman amamaga hiamunai \r (Mt 19:16-30; Mk 10:17-31) \p \v 18 Anona agilinai Judainai nahaliꞌ Jisas naꞌi, “Tisa buꞌwinai, aeꞌ nambimb endaꞌ maina efaꞌ ambal namunai epe andeandeꞌ laꞌelaꞌef?” \p \v 19 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ maina ineꞌ naꞌi Aeꞌ buꞌuwei? God atona buꞌunai. \v 20 Ineꞌ negawa miꞌuli God nasoꞌ Mosesanai naꞌi, ‘Ina nendaꞌ waf aonai soꞌa waulanai, ina neha enis epes sogaꞌ nendaꞌ wal, owaꞌ, ina nembasoꞌma enis epes, ineꞌ nemeꞌ basef mamasinai nembaleꞌam nilam eaꞌ nimafias andeandeꞌ.’ ” \p \v 21 Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Miꞌuli anama hianai ahapilana ailana fowaꞌ ataꞌ saꞌowe afiꞌi afiꞌi ataga deiꞌ.” \p \v 22 Eaꞌ Jisas nameꞌ basef amama naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ anona waf buꞌunai atotona ataꞌ owaꞌ neandaꞌana. Ineꞌ foꞌo neseꞌasa amamaga ineꞌimi hiami enis epes sotaluma ineꞌ nefaꞌ moni anama nendaꞌana nesoꞌ isima kwahusi. Nendaꞌam naꞌama ma anona nemaf nefaꞌ amamaga buꞌwami gani heven ilif. Eaꞌ nifiꞌi nembaleꞌefe aeꞌ nila aeꞌ.” \p \v 23 Anan nameꞌ basef amama, opaf ananinai nimanina endilisi. Anan amamaga hiamunai. Naꞌama deiꞌ anan okom nimaninai. \p \v 24 Eaꞌ Jisas natolona naꞌi, “Epes isima hiahaom moni hianaisi, sandaꞌam ahifim endilisi ma siowis wambota Godi numafias. Atona etin sefeꞌ siowis. \v 25 Anona mafin luꞌunai kamel nuwis nil nagala sagundisa luwagufanai, anama wila ma niowis. Eaꞌ amam nematawa amamaga hiamisi iꞌi suwis wambota Godi, sondaꞌam ahifim endilisi ma siowis. Maol anama ahifina endilisi nikilaꞌ maol kamel niowis nil nagala.” \p \v 26 Eaꞌ epes isima sameꞌ naꞌama saꞌi, “Iꞌi naꞌama, anona nemaf God nofaꞌ emi egafis setanimani sopen andeandeꞌ laꞌelaꞌef? Owaꞌetin.” \p \v 27 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Amamaga epes owaꞌ laꞌifisa seandaꞌami, amama God atona laꞌifinama nondaꞌam.” \p \v 28 Eaꞌ Pita naꞌipana naꞌi, “Nemeꞌ, afaꞌ wakwaha amamaga afaꞌimi hiami eaꞌ deiꞌ wafiꞌi wambaleꞌefa basef ineꞌimi wailina.” \p \v 29 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, ipeꞌ emi egafipa pekwaha ifagw ipeꞌimi ma pendaꞌ maola epes siowis wambota Godi numafias, \v 30 anona nemaf God nogwamepa amamaga hiami mikilaꞌ amama paliꞌ pefaꞌami. Anona nemaf nogota buꞌunai neataga, ipeꞌ pefaꞌ ambagof namumi ma peape andeandeꞌ laꞌelaꞌef.” \s1 Jisas naꞌiam wenifa nogaꞌ notanima nohafel wapotiꞌ \r (Mt 20:17-19; Mk 10:32-34) \p \v 31 Eaꞌ Jisas naoꞌwa alupumi ananimi 12-peleim naꞌipam naꞌi, “Pemeꞌ, deiꞌ afaꞌ ondowasaꞌ Jerusalem. Ama basef amama hiami amam profet fowaꞌ gani mandaꞌam mail buki maꞌi aeꞌ ataga epen endilisiwei motaga alihim mondawalap hiꞌilam. \v 32 Nambimb amam mondaꞌe efeꞌma enis epes sololama Godi. Eaꞌ sondaꞌe findiwae sehe sondaꞌme waf aonai sisisiꞌwafe sopagahowe sehe egaꞌ. \v 33 Ama nimeguf biam mefeꞌ hiꞌilam ama anona nefeꞌma wenifi aeꞌ etanima ehafel wapotiꞌ.” \p \v 34 Eaꞌ amam alupumi ananimi ina mogawa basef amama, owaꞌ. Basef ofagema maꞌiam ataꞌ mandambahoꞌma amam, eaꞌ ina ukup mandandaꞌmam andeandeꞌma amamaga Jisas naꞌi neandaꞌami, owaꞌ. \s1 Jisas nagiambama anona aman naep maseꞌanai amboꞌona \r (Mt 20:29-34; Mk 10:46-52) \p \v 35 Jisas nafeꞌ nataga felefeleꞌma anona wambel Jeriko, eaꞌ anona aman naep maseꞌanai nape eaf waꞌana dawalegef nandailasa gwaꞌaimi moni maim. \v 36 Eaꞌ nameꞌ esis hiesi safiꞌi sikilaꞌana safeꞌ, nahaliꞌas naꞌi, “Esis sandaꞌ main notaga?” \p \v 37 Eaꞌ saꞌipana saꞌi, “Jisas Nasaretinai anama deiꞌ nafiꞌi nikilaꞌena nafeꞌ.” \p \v 38 Eaꞌ nofalana naꞌi, “Jisas, ineꞌ akunamana Deviti, niti aeꞌ uwahipiwi!” \p \v 39 Epes isima saliꞌ safiꞌi sinifalana naꞌama saꞌi, “Ineꞌ fesoꞌmena!” \p Eaꞌ anan fala etin nape naꞌi, “Ineꞌ Devit akunamana, niti aeꞌ uwahipiwi.” \p \v 40 Eaꞌ Jisas nafiꞌi naitu naꞌipas naꞌi, “Kipana nifiꞌmai aeꞌ.” \p Anan nafeꞌ felefeleꞌ, Jisas nahaliꞌana naꞌi, \v 41 “Ineꞌ naꞌi aeꞌ endaꞌmena main?” \p Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Dembinai, aeꞌ aꞌi iti andeandeꞌ wapotiꞌ.” \p \v 42 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Naep ineꞌimi miti. Ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ laꞌifina. Amama atom deiꞌ nataga boꞌwena wapotiꞌ.” \p \v 43 Eaꞌ mehip naep matiana andeandeꞌ, naila Jisas nafeꞌ eaf nafela agel Godi. Eaꞌ esis amam nematawa sati amama safela agel Godi wapotiꞌ. \c 19 \s1 Basef Sakiusi \p \v 1 Eaꞌ Jisas nafeꞌ nawis Jeriko, naꞌi nefeꞌ. \v 2 Eaꞌ anona aman amamaga hiamunai nape, agel ananinai Sakius anan agilinai ma amam amama mofaꞌ takisi. \v 3 Anan naꞌi niti Jisasa nogawana anan emi egafuna. Eaꞌ amam nematawa wambelisi hiesi saitu siliꞌakw. Sakius anan bandabandanai, eaꞌ ina nati Jisas, owaꞌ. \v 4 Eaꞌ nasagih naliꞌ nafeꞌ nalata natoma anona lawag fik ama niti Jisas niefiꞌi. \p \v 5 Eaꞌ Jisas nataga anama naniga nati ilif naꞌipana naꞌi, “Sakius, deiꞌ aeꞌ efeꞌ epe ipat ineꞌinai. Ineꞌ silaꞌi mehip.” \p \v 6 Eaꞌ nisilaꞌi mehip okom ananinai nandanifel, naoꞌwa Jisas nafeꞌ ipat ananinai. \p \v 7 Eaꞌ esis amam nematawa sati amama, ukup aom endilisi saꞌi basef mamumami saꞌi, “Anan nafeꞌ nape ipat anona aman nandaꞌ waf aonai.” \p \v 8 Eaꞌ Sakius nehafel naitu naꞌipa Dembinai naꞌi, “Dembinai, ineꞌ nemeꞌ. Deiꞌ aeꞌ aꞌi ewala amamaga hiami aeꞌami laꞌafen naꞌama etin, eaꞌ eseꞌas tuꞌwanim isima kwahusi. Iꞌi aeꞌ embasoꞌma enin epena ekwalopa amamaga ananimi, nambimb aeꞌ egwamana hiami bifibif.” \p \v 9 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ God nefaꞌ amam nematawa sape ipat anaeꞌi sotanimani eaꞌ. Deiꞌ main, aman anama wapotiꞌ akunamana Abrahami. \v 10 Aeꞌ ataga epen endilisiwei, aeꞌ afiꞌi ma egolopa epes higilalasi efaꞌas setanimani.” \s1 Basef womun etina amam mandaꞌ maoli 10-peleim mofaꞌ moni \p \v 11 Esis sameꞌ basef amama, eaꞌ Jisas nafeꞌ nataga felefeleꞌma Jerusalem, eaꞌ epes hiesi ukup maꞌi deiꞌ atef God nifiꞌi numafi epes Ananisi nupe dembinai ma esis eaꞌ epes hiesi sotolona. Naꞌama Jisas naꞌi basef amama womun etin \v 12 naꞌi, “Anona aman dembinai naꞌi nefeꞌ anona wambel laogoma ma esis sondaꞌana nope king. Anona nemaf anan notanima nifiꞌi. \v 13 Eaꞌ nofalai anom amam 10-peleim mandaꞌ maol ananinai, eaꞌ natambeꞌ moni 20 kina nandahama amam. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, ‘Ipeꞌ pendaꞌ maolana moni anama pefeꞌ petagama aeꞌ etanima iefiꞌi.’ \p \v 14 Eaꞌ esis wambel atona aman anamai ukup aoma anan endilisi. Eaꞌ nafeꞌ sasapaꞌ anom amam magiꞌmana mafeꞌ maꞌi, ‘Apeꞌ mandaiwaꞌma ineꞌ nepe king ma apeꞌ.’ \p \v 15 Owaꞌetin. Esis sandaꞌana nataga nape king dembinai nape anom nimeguf, notanima nafiꞌi. Eaꞌ naꞌi, ‘Falai amam amama mandaꞌ maoli fowaꞌ aeꞌ aseꞌama moni. Aeꞌ aꞌi ataꞌ egawa moni wamanai maꞌufina amam hiami atona etin mofaꞌanai.’ \p \v 16 Eaꞌ naliꞌi nafiꞌi naꞌipana naꞌi, ‘Dembinai, aeꞌ andaꞌ maol 20 kina anama ineꞌinai andaꞌ maolanana deiꞌ efaꞌai 200 kina wamanai.’ \p \v 17 Eaꞌ dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ nandaꞌ maol andeandeꞌ. Ineꞌ nimafi moni anama kwawieꞌuna andeandeꞌ. Deiꞌ eseꞌena agel luꞌunai ineꞌ ma nimafi taun luꞌwagoma 10-peleina.’ \p \v 18 Eaꞌ anona nafeꞌma biami nafiꞌi naꞌipana naꞌi, ‘Dembinai, aeꞌ andaꞌ maola 20 kina ineꞌinai deiꞌ etanima efaꞌai 100 kina wamanai wapotiꞌ.’ \p \v 19 Eaꞌ dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Aeꞌ endaꞌena nimafi taun luꞌwagoma 5-peleina.’ \p \v 20 Eaꞌ anona nagiꞌi nafiꞌi wapotiꞌ naꞌipana naꞌi, ‘Dembinai, 20 kina ineꞌinai anaeꞌ. Aeꞌ ewaꞌana hankisip ambeꞌana naꞌoh. \v 21 Aeꞌ egawa ineꞌ aman laꞌifinai. Anom amamaga enis epes sambeꞌam maꞌihi, amama ineꞌ nefaꞌam. Gwaꞌaimi enin epen nawami, amama ineꞌ nalaꞌami. Naꞌama aeꞌ ombamahe ma ineꞌ. Eaꞌ deiꞌ ewaꞌana moni anama naꞌomena.’ \p \v 22 Eaꞌ dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Ineꞌ nandaꞌ maoli, ineꞌ epen awinai natotopaꞌ basefi. Basef ineꞌimi atom ewalogena. Deiꞌ ineꞌ negawa aeꞌ aman laꞌifiwei alaꞌ gwaꞌaimi anona aman nawami. \v 23 Iꞌi ineꞌ negawa naꞌamai, deiꞌ nefaꞌana nembeꞌana benga aeꞌ etanima ifiꞌi efaꞌana neloma anona wamanai wapotiꞌ.’ \p \v 24 Eaꞌ naꞌipa esis saitu naꞌama felefeleꞌi naꞌi, ‘Ipeꞌ dalombana 20 kina aman anama peseꞌanana aman anama nofaꞌ moni 200 kinai.’ \p \v 25 Eaꞌ esis saꞌipana saꞌi, ‘Dembinai, anan nofaꞌ 200 kina eaꞌ.’ \p \v 26 Eaꞌ anan naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa, emi egafis sohapila amamaga amama nambimb eseꞌasa anom amamaga wapotiꞌ esis. Eaꞌ emi egafis owaꞌ sehapila anom amamaga, amamaga kwawieꞌum esis sahapilami, amama nambimb aeꞌ endalombasam. \v 27 Eaꞌ esis isima satago naumbih aeꞌasi, sandaiwaꞌma aeꞌ epe dembiwei king asasiwei imafias, ipeꞌ faꞌas fiꞌi naꞌae pehas ma naep aeꞌami.’ ” \s1 Jisas nafeꞌ nawis Jerusalem siꞌi anona dembinai king \r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Jo 12:12-19) \p \v 28 Jisas naꞌi basef amama eaꞌ naliꞌ nafeꞌ naila eaf nafeꞌ Jerusalemi nondowasaꞌ. \v 29 Eaꞌ nataga Betfagei Betani wambel anama felefeleꞌma halaf anama oliv motawama eaꞌ nasapaꞌ alupumi ananimi biam maliꞌ mafeꞌ. \v 30 Naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ bipa pefeꞌ wambel nanima nape gani waꞌili felefeleꞌma naꞌae. Pefeꞌ piwis piti anona mafin donki saꞌunai esis saundana nail. Ina deiꞌ enin epen natomana, ataꞌ owaꞌ. Petagahona pefaꞌana pifiꞌmai aeꞌ. \v 31 Iꞌi enin epen nihaliꞌipa niꞌi, ‘Patagahona ma main?’ eaꞌ pegwaman piꞌipan piꞌi, ‘Dembinai afaꞌinai naꞌipafa naꞌi nondaꞌ maolanana.’ ” \p \v 32 Eaꞌ amam biam mafeꞌ mati amamaga amama naꞌama etin siꞌi doꞌok naꞌipam. \v 33 Eaꞌ matagaha mandofa donki anama saꞌunai. Matagahona etin, amam mumafi donki anamai maꞌipam maꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ patagaha donki anama?” \p \v 34 Eaꞌ amam maꞌipam maꞌi, “Dembinai naꞌi nondaꞌ anona maolanana.” \p \v 35 Eaꞌ amam mofaꞌ donki anama mafiꞌmai Jisas mawamona sagegw amamumi matoma ilifa donki anama. \v 36 Eaꞌ magiambama Jisas nalata natoma donki anama nafeꞌ, eaꞌ esis amam nematawa saꞌi sefela agel ananinai luꞌuna. Eaꞌ deiꞌ sambeꞌamanam sagegw saseꞌwiam eaf sofaloꞌmana. \p \v 37 Anan nafiꞌi felefeleꞌma eaf nakiniꞌi halaf lawah oliv motawama, alupusi ananisi hiesi sandanifel, ukup mapoma amamaga amama pepel fowaꞌ nandaꞌanai. Eaꞌ sandaꞌ la koloꞌ saꞌoh mehip, safela agel Godi luꞌuna. \p \v 38 Saꞌiam naꞌama saꞌi, \q1 “Apeꞌ mefela agel God nape ilifi luꞌuna, howalagon anan atona. Maꞌi anan nofaloꞌma ineꞌ dembinai king nafiꞌi agel Ananinai neseꞌena pepel ma nendaꞌ maol Ananinai. Esis sape heveni opalef awanem.” \p \v 39 Eaꞌ anom dambami Farisi mape maloma epes hiesi maꞌipa Jisas maꞌi, “Dembinai Tisa, ineꞌ ninifala alupusi ineꞌisi ma ataꞌ sosopama malogof.” \p \v 40 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, iꞌi esis seasopama malogof, atuwasi otamba atom maꞌoh etapi mope miꞌi mehip.” \s1 Jisas nalopa Jerusalem \p \v 41 Eaꞌ Jisas nataga felefeleꞌma Jerusalem natologon nalopagon. Nalopa esis amam nematawa sape taun anamaisi. \v 42 Eaꞌ naꞌi, “Iꞌi deiꞌ nemaf anaeꞌ atona ipeꞌ pegawa basef ofagema ma pepe opalef awanem, amama andeandeꞌ. Owaꞌetin. Basef amama ataꞌ mandambaheꞌ, deiꞌ ipeꞌ owaꞌ ataꞌ pegawam. \v 43 Anona nemaf netaga, naumbih ipeꞌisi sifiꞌi solaꞌ indalelemb sondaꞌ wandaf siliꞌakwepa. Eaꞌ siliꞌakwepa endilisi ma anama hiagoma. \v 44 Eaꞌ sehepa sohambombagepa endilisi, peloma awasi ipeꞌisi sape nomona wambel ipeꞌinai. Esis sohambombaga wambel awagon hiꞌilagon endilisi, eaꞌ ina nambimb otamba salaꞌ ifagwami mondapapeiꞌma etin mope, owaꞌ. Moꞌoh deindeiꞌ. Deiꞌ main? Ipeꞌ owaꞌ pegawa nemaf deiꞌ God niefiꞌanai ma nefaꞌepa pitanimani pepe andeandeꞌ, owaꞌ.” \s1 Jisas nagaloꞌmas amam mandaꞌ bisnisi ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai nomon \r (Mt 21:12-17; Mk 11:15-19; Jo 2:13-22) \p \v 45 Eaꞌ Jisas nehafel nawis ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai eaꞌ nagaloꞌmas amam amama mandaꞌ bisnisi matala amamaga ipat anama nomon. \v 46 Anan naꞌipam naꞌi, “Basef mape Baibeli, God naꞌi, ‘Ipat aeꞌanai nondapoma esis sifiꞌi sopama sondaꞌ beten sohaliꞌ Aeꞌ.’ Eaꞌ ipeꞌ pandaꞌana nataga siꞌi sandaꞌ walanai.” \p \v 47 Nimeguf hiami Jisas nawalipasa basef ipat anama nomon. Eaꞌ amam pris dambami maloma amam agufumi Judai maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi magolopa eafa mohana neagaꞌ. \v 48 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi ukup boꞌom endilisi ma seameꞌ basef ananimi. Naꞌama amam ina mati anona eafa meahana, owaꞌ. \c 20 \s1 Esis sahaliꞌ Jisas saꞌi, emi naseꞌana agel luꞌunai \r (Mt 21:23-27; Mk 11:27-33) \p \v 1 Anona nemaf Jisas nape naseꞌasa basef amam nematawa ipat luꞌunai Godi nomon, nawalapa basef buꞌwami Godi. Eaꞌ amam pris dambami maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi maloma agufumi amam Judai mafiꞌmai anan. \v 2 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ niꞌipafa. Ineꞌ nandaꞌ maol anama ma pepel eminai? Emi naꞌipina deiꞌ nape dembinai nandaꞌ maol anama?” \p \v 3 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Aeꞌ wapotiꞌ aꞌi ihaliꞌipama anom basef piꞌipiam. \v 4 Aman anama Jon napisiꞌas embeli, God nape heveni naꞌipana napisiꞌas o enin epen etapani naꞌipana?” \p \v 5 Eaꞌ amam mameꞌ basef amama mandaꞌipama maꞌi, “Afaꞌ wiꞌi, ‘God nape heveni naꞌipa Jon napisiꞌasi’, atuwasi anan niꞌipafa niꞌi, ‘Deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ pembaleꞌefana?’ \v 6 Eaꞌ afaꞌ wiꞌi, ‘Enin epen nape etapanai naꞌipana’, naꞌama esis amam nematawa sohafa. Deiꞌ main, hiesi saꞌi Jon anona profet dembinai.” \p \v 7 Eaꞌ magwamana basef Jisas maꞌi, “Afaꞌ ina ogawana.” \p \v 8 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Naꞌama etin aeꞌ ina iꞌipipa ma emi naseꞌe agel luꞌunai andaꞌ maol anama Aeꞌanai, owaꞌ.” \s1 Basef womun etina epes awami mumafi aof sawa mandalef wainim \r (Mt 21:33-46; Mk 12:1-12) \p \v 9 Eaꞌ Jisas naꞌipasa basef amama womun etin esis amam nematawa naꞌi, “Anona aman nandaꞌ anona aof nawa wain. Eaꞌ nakwahomana aof anama anom amam mondaꞌ maolana aof anama mofaꞌ monianai. Eaꞌ nafeꞌ napani nogota launai anona wambel laogoma. \v 10 Ama nogota suꞌutip mailanai, anan nafamona aofi nasapaꞌ anona nandaꞌ maoli nafeꞌma amam mandaꞌ maol aof ananinai. Anan naꞌi amam moseꞌana anom suꞌutip gwaꞌaimi ma aof anama. Eaꞌ amam mahana matofana notanima nafeꞌ. \v 11 Eaꞌ nafamona aofi nasapaꞌ anona nandaꞌ maoli nafeꞌ wapotiꞌ ma amam, eaꞌ mahana wapotiꞌ mandaꞌana aona matofana nafaꞌ nafeꞌ. \v 12 Eaꞌ nasapaꞌ anona nafeꞌma wenifi. Eaꞌ amam mahana makwahona nawis andeꞌ. \p \v 13 Eaꞌ anan nafamona aofi naꞌi, ‘Aeꞌ ataꞌ endaꞌ main? Nogalome aeꞌanai aeꞌ okom nainailana, esapaꞌana nofoꞌo. Nambimb momeꞌ malogel ananinai o owaꞌ?’ \p \v 14 Eaꞌ amam mati nogalomana ananinai nafiꞌi, mandaꞌipama etin maꞌi, ‘Aman anama anona nemaf nofaꞌ amamaga hiami ahalomanai. Afaꞌ ohana ma afaꞌ atofa ofaꞌ aof anaeꞌ.’ \p \v 15 Eaꞌ mahana makwahona nawis aof andeꞌana, mahana afuna. Eaꞌ nambimb anan nafamona aofi nondaꞌ maina amam? \v 16 Nambimb nifiꞌi noham afum hiꞌilam, noseꞌasa aof anama nofeꞌma enis epes.” \p Esis sameꞌ basef amama saꞌi, “Waf anama aonai endilisi. Afaꞌ wandaiwaꞌmana.” \p \v 17 Eaꞌ Jisas natilis andeandeꞌ naꞌipas naꞌi, “Eaꞌ naꞌama etin siꞌi basef amama mape Baibeli maꞌi, \q1 ꞌOwap anama amam malaꞌ ipati magaloꞌmana, deiꞌ nataga owap nape naliꞌi ma nembaloꞌ ipat.’ \p Basef amama ofagema maꞌi main? \v 18 Emi egafis hililiꞌilamas sowa owap anama, pepeꞌetas. Eaꞌ iꞌi owap anama nowa nesaliꞌas, loloweas siꞌi sopof atona.” \p \v 19 Eaꞌ amam agufumi esis Judai mogawa Anan naꞌi basef amama womun etini mondelaꞌwifa amam. Eaꞌ maꞌi mombaloꞌana. Eaꞌ amam umbamahama esis amam nematawa hiesi. \s1 Amam mahaliꞌ Jisasa esis seaseꞌana takis Sisar gavman dembinai Romunai o owaꞌ? \r (Mt 22:15-22; Mk 12:13-17) \p \v 20 Eaꞌ amam mawalipasa miꞌuli Godi maloma amam pris dambami mandaꞌana naep diꞌindiꞌana ma mombaloꞌana mofaꞌana. Eaꞌ masapaꞌ anom amam mafiꞌi matolona. Amam amama mandaꞌ doufindouf mambasoꞌam maꞌi amam mandaꞌ waf endilisinai. Owaꞌetin. Amam maꞌi mombaloꞌa Jisasa anom basef naꞌiami ma mosoꞌ anan neafeꞌma gavman dembinai ma nondaꞌ kotimana. \p \v 21 Eaꞌ mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Dembinai tisa, apeꞌ mogawena basef ineꞌimi buꞌwami atom naꞌipasam esis amam nematawa. Ineꞌ naꞌi basef atifima epes isima hiesi agufisi saloma isima agof aꞌasi naꞌama etin hiꞌalas. Ineꞌ naꞌipasa basef maloma waf buꞌunai Godi endilisi ma epes hiesi. \v 22 Miꞌuli apeꞌinai naꞌiam naꞌimama? Apeꞌ moseꞌana takis Sisar gavman dembinai esis Romi o owaꞌ?” \p \v 23 Jisas negawa eaꞌ ma basoꞌam amamunai. Eaꞌ naꞌipam naꞌi, \v 24 “Ipeꞌ pihiꞌambe anona moni ma ataꞌ itolona. Ambal naloma agel anama mailanai eminai?” \p Eaꞌ maꞌi, “Amama gavman dembinai Sisar esis Romi.” \p \v 25 Eaꞌ nagwamam naꞌipam naꞌi, “Eaꞌ amamaga Sisari, amama peseꞌanam Sisar. Eaꞌ amamaga Godi, peseꞌanam God.” \p \v 26 Eaꞌ amam ina laꞌifima mombaloꞌana ma anom basefa naep esis amam nematawa hiesi, owaꞌ. Amam ukup matamea ma basef amama naꞌipamami, eaꞌ masopama malogof tol mape. \s1 Amam mandaꞌ doufindouf mahaliꞌ Jisasa epes sagaꞌi sohafel wapotiꞌ \r (Mt 22:23-33; Mk 12:18-27) \p \v 27 Anom Sadyusi mafiꞌmai Jisas. Amam hiami mombaleꞌef sagaꞌi ina anona nemaf sotanima sohafel wapotiꞌ, owaꞌ. \v 28 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai tisa, fowaꞌ gani Moses nandaꞌ anom basef mail buki ma apeꞌ maꞌi, ‘Iꞌi anona aman nogaꞌ ma anan awasi aꞌana, wauluꞌmana ataꞌ kope, owalomana ananinai noseꞌakwa nola enis awasi ma sohoꞌofana.’ \v 29 Eaꞌ fowaꞌ amam wambota atotona 7-peleim mape. Naliꞌi sahalomam naseꞌakw soꞌusoꞌwin aꞌakw nagaꞌ nakwahoꞌw kwape. \v 30 Eaꞌ owalomana nafelaꞌw naseꞌakw. \v 31 Eaꞌ anona owalomana laꞌefinai wapotiꞌ nandaꞌam naꞌama etin, eaꞌ anona natuꞌulanai naseꞌakw mandaꞌam naꞌama etin mafeꞌ matagama owagufunai akutainai. Amam amama wambutaim 7-peleim ina mola enis awasi, owaꞌ. Magaꞌ etin hiꞌalam. \v 32 Anona nemaf nemataꞌw wauluꞌmam kwagiꞌmam kwagiꞌ kwagaꞌ. \v 33 Eaꞌ anona nemaf esis sagaꞌi sohafel wapotiꞌ, nemataꞌw akwama kope nemataꞌw emiꞌwi? Amam 7-peleim maseꞌakw hiꞌalam.” \p \v 34 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Amam nematawa nogota anaeꞌisi deiꞌ sandaseꞌama. \v 35 Eaꞌ emi egafis God naꞌi boꞌwes andeandeꞌma sotanima sohafel wapotiꞌ sope namusi nemaf anama etap dambainai neataga ina sendaseꞌama, owaꞌ. \v 36 Esis ina sogaꞌ wapotiꞌ, owaꞌ. Sopen siꞌi ensel Godi. Sotanima sohafel hiꞌagilif wapotiꞌ. Naꞌama sope awasi Godi. \v 37 Basef amama ma sagaꞌi sotanima sohafel wapotiꞌ, amama fowaꞌ gani Moses nihiꞌambepam nif ilalowa mataga lawag saꞌunai fandonai, maꞌi anan nofala Dembinai naꞌi \q1 ‘Aeꞌ God Abrahami, Aisaki, naloma Jekopi.’ \m \v 38 Basef amama maꞌi God ina Dembinai ma epes isima sagaꞌi, owaꞌ. Anan Dembinai ma epes isima sape namusi. Deiꞌ main, epes hiesi sape namisa naep Godi hiꞌalas.” \p \v 39-40 Jisas naꞌiam naꞌama, amam mawalipasa miꞌuli Godi umbamahama mohaliꞌana ma anom basef wapotiꞌ. Eaꞌ anom magwamana basef maꞌi, “Dembinai Tisa, ineꞌ naꞌiam andeandeꞌ.” \s1 Jisas nahaliꞌ amam Farisi ma Krais anan nogalomana eminai \r (Mt 22:41-46; Mk 12:35-37) \p \v 41 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Amam maꞌi Krais, God nasapaꞌana nafiꞌi anan akunamana Deviti. Maꞌi Krais aman atona falafunai siꞌi epes sape etapi. Deiꞌ maina amam maꞌiam naꞌama ma Krais? \v 42 Buk anama Songi Devit naꞌi naꞌama naꞌi, \q1 ꞌDembinai God naꞌipa Dembinai aeꞌanai naꞌi, “Ineꞌ nepe lagel daꞌisinai aeꞌanai, \q1 \v 43 laꞌelaꞌef nefeꞌ netagama anona nemaf aeꞌ endaꞌ naumbih ineꞌisi sefeꞌ owina ineꞌ siꞌi sia boꞌwagah ineꞌimi maituma.” ’ \p \v 44 Devit fowaꞌ gani nofala Krais naꞌi anan Dembinai. Amama atom Krais ina aman atona falafunai, owaꞌ. Anan Dembinai. Deiꞌ maina Devit nofala Krais akunamana ananinai?” \s1 Jisas naꞌi waf aonai amam tisa mawalipasa miꞌuli Godi mandaꞌanai \r (Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 11:37-54) \p \v 45 Amam nematawa hiesi ataꞌ sape sameꞌ basef amama, Jisas naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, \v 46 “Ipeꞌ pindumafuma amam amama mawalipasa miꞌuli Godi. Amam maꞌi mundawisam luwaguf buꞌwami atom mefeꞌ, siꞌi dambami atom mandawisami. Maꞌi enis epes sotolom sondalalimam sondaꞌmam nemaf buꞌunai sinifelom anama luꞌwagoma ma naep hiesi sandatama sapoma ma sefela agof amamumi luꞌum. Eaꞌ amam ukup maꞌi siaifah amama motawa maliꞌi atom, dambami atom mapoma, nomon ifagw esis Juda hiesi saꞌi basef sapeimi o anama hiesi sandakolasam nimeguf amama sandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami. \v 47 Amam amama mawis ifagw amama nematawa alifiwai, mandaꞌ wala amamaga awoumi. Eaꞌ mandaꞌ beten launai etina esis sotolom siꞌi amam buꞌwami. Anona nemaf God nowaloga epes hiesi, enis epes owaꞌ seandaꞌ waf aonai naꞌamainai sofaꞌ nimanimi kwawieꞌum eaꞌ amam mofaꞌ nimanimi luꞌwami endilisi.” \c 21 \s1 Nemataꞌw alifiꞌwi kwandaꞌ ofa kwaseꞌ God \p \v 1 Eaꞌ Jisas nape ipat luꞌunai Godi natologon tulif nati enis epes moni hianaisi sakwaha moni nowala bokis moni nalami soasoꞌ God. \v 2 Eaꞌ nati anoꞌw nemataꞌw alifiꞌwi kwala moni saꞌunai biefina newala bokis amama. \v 3 Eaꞌ naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, nemataꞌw akwama alifiꞌwi kwaꞌwaha moni luꞌunai nikilaꞌ otamba hiami esis amam nematawa hiesi sakwahomi. \v 4 Epes isima hiesi moni hianai naꞌomas sakwaha tuꞌwanina atona newala bokis. Eaꞌ nemataꞌw akwama moni aꞌakw endilisi kwaꞌwaha moni akwaꞌinai hiꞌalana. Eaꞌ owaꞌ anona noꞌoh kweatala gwaꞌaimi, owaꞌ. Eaꞌ moni akwaꞌinai biefina saꞌunai nikilaꞌ moni hianai esis sakwahonai.” \s1 Jisas naꞌi anona nemaf ipat Godi luꞌunai sandaꞌ lotuwanai aona hiꞌilana \p \v 5 Anom alupumi Jisasi maꞌi basefa ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai maꞌi, “Esis sofaloꞌma ipat anama otamba buꞌwami amamaga buꞌwami esis amam nematawa saseꞌanam Godi.” \p Eaꞌ Jisas naꞌi, \v 6 “Amamaga amama deiꞌ patulumi, anona nemaf dahandahama neataga, ina anom otamba mandapapeiꞌma etin laꞌifima mopan, owaꞌ. Sugulatam sowalom hiꞌilam mofeꞌ moꞌoh atona etin hiꞌilam.” \s1 Jisas naꞌi amamaga nimanimi hiami anona nemaf motaga \p \v 7 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai Tisa, maina nemaf amama motaga? Maina ikwaf niliꞌ netaga ma afaꞌ weagawa amama felefeleꞌ motaga?” \p \v 8 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Ipeꞌ pindumafuma pepe. Naꞌama enis epes sombasoꞌmepa. Epes hiesi anona nemaf sifiꞌi siꞌi agel aeꞌanai siꞌi, ‘Aeꞌ eaꞌ maꞌuwi.’ Eaꞌ enis siꞌi, ‘Deiꞌ nemaf nafiꞌi felefeleꞌ eaꞌ.’ Ipeꞌ ina pefeꞌ pila esis, owaꞌ. Hapeimi. \v 9 Anona nemaf pemeꞌasa basefa wandaf luꞌunai hianai eaꞌ enis siꞌi sondaiwaꞌma amam gavman dambami mumafias sondaꞌ wandaf. Nemaf anama ipeꞌ ina umbamohepa, owaꞌ. Amamaga amama ataꞌ miliꞌ motaga, eaꞌ nemaf akutainai ina notaga mehip, ataꞌ owaꞌ.” \p \v 10 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Enis epes sape etap hiagoma sefela wandaf sopaꞌ soloma esis sape anona etap hiagoma. Anona aman dembinai king noꞌwa enis wambel hiagoma ananisi sopaꞌ soloma anona dembinai king noꞌwa ananisi anona wambel hiagoma. \v 11 Anona nemaf sowambon luꞌunai nokotoꞌ etap hiagoma. Anagon nolomeahas luꞌunai neatagamas, wambel hiagoma eaꞌ awes luꞌunai notaga wambel hiagoma. Esis anona nemaf siti gani ilif ikwaf luꞌunai neatagama amamaga mamumami mondaꞌ epes umbameahahas endilisi. \p \v 12 Amamaga amama hiami ina motaga mehip, ataꞌ owaꞌ. Esis siliꞌ sombaloꞌ ipeꞌ paila basef aeꞌami. Eaꞌ sondaꞌepa kwapeteꞌepa. Sondaꞌmepa kot nomon ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi eaꞌ sondaꞌepa pendaꞌ kalabus. Eaꞌ sofaꞌepa pefeꞌ sohaponepa pitu naep amam king moloma gavman dambami. Ipeꞌ pefela agel aeꞌanai paila basef aeꞌami. Amama atom sondaꞌepa naꞌama. \v 13 Sondaꞌmepa waf anamanai siꞌi anona eafa pewalapa basef buꞌwami piꞌipasam. \v 14 Eaꞌ ipeꞌ pihapila nomonas ipeꞌimi mope laꞌifim, ama ipeꞌ ina ukup mopoma anom basef piꞌi pegwamasam mehip, owaꞌ. \v 15 Deiꞌ main, nemaf anama aeꞌ atowe endaꞌ basef mope malogof ipeꞌimi eseꞌepa gawa buꞌunai ma epes isima ina laꞌifisa seagwa basef amama aeꞌ iesiꞌipami, owaꞌ. \v 16 Ehasepa mamasepa sahin owan esimbel atom ipeꞌisi soloma alupisi, esis wapotiꞌ anona nemaf sowalapepa ma naumbih ipeꞌisi. Eaꞌ soha enipa pegaꞌ. \v 17 Anona nemaf epes hiesi wambel hiagoma opalef aoma ipeꞌ endilisi. Esis sati ipeꞌ paila basef aeꞌami, naꞌama deiꞌ sahepa. \v 18 Eaꞌ ipeꞌ ina nambimb pegaꞌ, owaꞌetin. Ina anona auf atotona nape balagah ipeꞌimi higililana, owaꞌ. \v 19 Ipeꞌ pepe laꞌifipa ma anona nemaf pefaꞌ ambal namunai. \s1 Jisas naꞌi basefa Jerusalem anona nemaf notaga awagon \p \v 20 Nemaf anama ipeꞌ piti soldia hiami esis naumbih sifiꞌi sonauliꞌ Jerusalem, ipeꞌ pegawa nambimb felefeleꞌma taun anama luꞌunai neataga aona. \v 21 Nemaf anama amam nematawa sape etap hiagoma Judiai sofaꞌ sefeꞌ sondowasaꞌ halafutagw. Eaꞌ esis amam nematawa sape nomon Jerusalemi sokwaha wambel anama sofaꞌ sefeꞌ laogon. Eaꞌ isima sape aof wambel anama, ina ataꞌ sefeꞌ suwis, owaꞌ. \v 22 Deiꞌ main, nemaf anama God nogwamasa awami isima sandaꞌ waf aonai siꞌi basef hiami mail buk Baibeli mondawalap alihim endilisi. \v 23 Nematawa opafuwai waloma awama awasi ataꞌ saꞌ nomagof atomi, aeꞌ aꞌi awau uwahipiwa endilisi ma nogota anama ofaꞌ nimanimi luꞌwami. Nimanimi amama aom endilisi motaga etap anaeꞌ ma okom wandafunai Godi nambimb neafeꞌma epes isima. \v 24 Enis, bainat nohas sogaꞌ. Enis, naumbih sondaꞌ kalabusimas sofaꞌas sefeꞌ sope etap anaeꞌ hiagoma hiꞌilagon. Eaꞌ epes isima sololama Godi sotaga sofaꞌasa wambel anama Jerusalem boꞌwagah asasimi sumafiagon. Eaꞌ sope laꞌelaꞌef sefeꞌ naꞌama etina nemaf God nandandepanai ma nogota asasinai hiꞌilana.” \s1 Jisas naꞌi, “Anona nemaf aeꞌ ataga epen endilisiwei ifiꞌi.” \p \v 25 “Nemaf anama ikwaf hianai notagama aon alipunai owambunai neloma ondowa. Etap anaeꞌ amam nematawa hiesi sape anona etap luꞌunai hiagoma gegelaꞌasis kwapeteꞌas. Esis umba mohas kwapeteꞌas ma naoh luꞌwami mohafel luꞌum mowa bililig etin eaꞌ sowa selef. \v 26 Eaꞌ ondowa maim mape gani ilifi mondakotoꞌ bolatin mofeꞌ mifiꞌi mope. Naꞌama esis amam nematawa hiesi umbamohas kwapeteꞌas sowa soꞌoh etap siꞌi sagaꞌi. Esis ukup mopoma amamaga amama maꞌi meataga etap anaeꞌ. \p \v 27 Aeꞌ ataga epen endilisiwei. Nemaf anama siti aeꞌ eloma elagw otaga ilif ifiꞌi eloma amamaga mafifili buꞌwami Godi moloma pepel ananinai. \v 28 Nemaf anama amamaga amama mohafel, ipeꞌ pitu piniga. Deiꞌ main, nemaf anama felefeleꞌma neataga God notagahipa ma waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai nofaꞌepa petanimani.” \s1 Lawag fik nandaꞌam nihiꞌambapa mogawa nogota anama amamaga meatagai \p \v 29 Eaꞌ Jisas naꞌipasa basef womun etin naꞌi, “Ipeꞌ piti lawag anama fik noloma lawah hiami wapotiꞌ. \v 30 Ipeꞌ piti elif monafa ma masowa, pegawa nogota anama nelemb eaꞌ felefeleꞌma meaof. \v 31 Eaꞌ naꞌama etin, iꞌi ipeꞌ piti amamaga amama aeꞌ aliꞌ aꞌipipami motaga, ipeꞌ pegawa nemaf anama Krais aꞌ nifiꞌi nupe dembinai numafi epes hiesi Ananisi felefeleꞌma neataga. \p \v 32 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, amam nematawa deiꞌ ataꞌ papani ina nambimb pegaꞌ mehip, ataꞌ owaꞌ, ipeꞌ piti amamaga amama hiami motaga hiꞌilam. \v 33 Otaga noloma etap hiagoma anona nemaf aꞌ higililam hiꞌilam, eaꞌ basef aeꞌami ina hiꞌilam, owaꞌ. Mope laꞌelaꞌef hihif. \s1 Amam alupumi Jisasi mundumafuma andeandeꞌma mihiꞌama waf hianai aonai \p \v 34 Aeꞌ ataga epen endilisiwei. Ipeꞌ pindumafuma andeandeꞌ nemaf anama aeꞌ iefiꞌianai. Naꞌama pendaꞌ waf aonai pendaꞌ waf alop atonai, peaꞌ embel laꞌifimi hiami ukup motamea ma nimanimi mamumami etapami atom. Iꞌi waf anama noseꞌelipa hiꞌilipa, nemaf anama aeꞌ iefiꞌianai notagamepa mehip siꞌi sakwaha wambawa saha mafis. \v 35 Nemaf anama notaga ma amam nematawa hiesi sape etap hiagomai ganigani hiꞌalas naꞌama etin. \v 36 Laꞌelaꞌef pindumafuma pepe ma ina pendaꞌ waf aonai anama, owaꞌ. Pepe pendaꞌ beten laꞌelaꞌef ma God noseꞌepa pepel pitu laꞌifipama pihiꞌama amamaga amama maꞌi meatagamipei. Ama pitu laꞌifipa ma aeꞌ ataga epen endilisiwei isimbaꞌepa ewalogepa.” \p \v 37 Nimeguf hiami laꞌelaꞌef Jisas nape nawalipa esis amam nematawa ipat luꞌunai Godi nomon, eaꞌ owamb nafeꞌ naꞌihi halaf anama oliv motawama. \v 38 Eaꞌ amam nematawa hiesi sohafel kuhumbita atona safiꞌmai anona semeꞌ basef ananimi ipat luꞌunai Godi laꞌelaꞌef. \c 22 \s1 Judas naꞌi basef laꞌifimi naloma agufumi Juda ma nihiꞌambamam Jisas napoma \p \v 1 Felefeleꞌma nemaf anama Pasova sondaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami esis Juda sogwaꞌ bret owaꞌ neatef luꞌunaia felefeleꞌma netaga. \v 2 Eaꞌ amam pris maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi magolopa eafa moha Jisas neagaꞌ. Deiꞌ main, amam umbamahama esis amam nematawa. \p \v 3 Eaꞌ Satan nawis okom Judasi Kariotinai. Anan amam 12-peleim alupumi Jisasi. \v 4 Eaꞌ Judas nafeꞌma amam pris dambami maloma amam plisman dambami mumafi ipat luꞌunai Godi. Amam amama maꞌi basef mandameꞌmama Judas nogolopa eafa neaseꞌama Jisas nofeꞌ lagof amamumi. \v 5 Eaꞌ mandanifel maꞌi basef mandameꞌmama moseꞌana anom otamba Judas. \v 6 Eaꞌ anan naꞌi aꞌe ma basef amamumi, eaꞌ nafeꞌ nagolopa eafa nihiꞌambama Jisas amam meambaleꞌana. Anan nahafa anona nemaf ma owaꞌ enis amam nematawa sope solomana. \s1 Alupumi biam mandondomba gwaꞌaimi luꞌwami Pasova \p \v 7 Nemaf anama nataga esis Juda saꞌi sondaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami seaꞌ anona bret owaꞌ neatifi. Anama saꞌi soha anom sipsip nogami hiami ma sondaꞌ gwaꞌaimi amama Pasova. \v 8 Eaꞌ Jisas nasapaꞌ Pita naloma Jon naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ bipa pefeꞌ pendondombamafa gwaꞌaimi amama Pasova ma afaꞌ weagwaꞌam.” \p \v 9 Eaꞌ amam mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ naꞌi afaꞌ ofeꞌ ondondomba ipat enima?” \p \v 10 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Pemeꞌ, ipeꞌ pefeꞌ piwis gani wambel luꞌunai, atuwasi piti anona aman nofaꞌ embel malep luꞌunai nitilipa eaf. Eaꞌ pigiꞌmana pefeꞌ piwis ipat anama anan nefeꞌ niowisanai. \v 11 Eaꞌ pihaliꞌ ofagena ma ipat anamai piꞌi, ‘Tisa afaꞌinai naꞌipafa naꞌi, ipat anama sapeinai netawa eti? Anan naꞌi noꞌwa afaꞌ atofa alupufai ope ondaꞌ gwaꞌaimi amama luꞌwami Pasova.’ \v 12 Eaꞌ anan nihiꞌambepa rum anama luꞌunai nape ilifi, tebol siaifah maꞌoh etifim. Ipeꞌ pendondomba gwaꞌaimi rum anama.” \p \v 13 Eaꞌ amam mafeꞌ mati amamaga amama naꞌama etin siꞌi Jisas naliꞌ naꞌipamam eaꞌ mandondomba gwaꞌaimi amama Pasova. \s1 Jisas naseꞌama bret naloma embel wain alupumi ananimi maꞌam \p \v 14 Nogota aꞌ nataga ma sogwaꞌ gwaꞌaimi amama luꞌwami Pasova, Jisas naoꞌwa alupumi ananimi mafiꞌi mape, anan nafeꞌ nape felefeleꞌma tebol. \p \v 15 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ okom naꞌi ataꞌ eaꞌ gwaꞌaimi amama Pasova elomepa uliꞌ, ma atuwasi efaꞌ nimanini awami. \v 16 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, aeꞌ ina ataꞌ eaꞌ gwaꞌaimi amama Pasova wapotiꞌ, owaꞌ. Anona nemaf basefa gwaꞌaimi amama Pasova ofagema motaga mondawalap alihim anama wambel Godi, eagwaꞌam wapotiꞌ.” \v 17 Eaꞌ anan nafela anona kap embel wain nalami nanifela God naꞌi, “Ipeꞌ fela embel amama pendandamam. \v 18 Aeꞌ aꞌipipa, deiꞌ anona nemaf wapotiꞌ aeꞌ ina eaꞌ embel wainim elomepa, owaꞌ. Anona nemaf epes hiesi siowis wambota Godi numafias wambel Ananinai, aeꞌ eaꞌ embel wain anama wapotiꞌ elomepa.” \p \v 19 Eaꞌ anan nafelai bret nanifela God nawalona naseꞌam naꞌi, “Bret anama alop aeꞌanai. [Aeꞌ aseꞌepana ma iegiambamepa. Pendaꞌam laꞌelaꞌefa ukup mopoma aeꞌ.” \p \v 20 Amam maꞌam hiꞌalam, nandaꞌam naꞌama etina anona kap embel wain nalami, naꞌi, “Wain embel amama esimbel aeꞌami mandaꞌ basef Godi dambaimi endilisimi mataga laꞌifim. Esimbel amama aeꞌ ekoloꞌwama iegiambamepa.] \v 21 Eaꞌ ipeꞌ piti aman anama naꞌi nowalapa aeꞌ ma amam naumbih aeꞌami, nape naꞌ gwaꞌaimi nalome tebol amaeꞌ. \v 22 Aeꞌ ataga epen endilisiwei, naman egaꞌ siꞌi eaf fowaꞌ gani God nandandepanai. Eaꞌ aman anama neawalape ma amam naumbih, aeꞌ ati uwahipina endilisi. Deiꞌ main, nimanimi luꞌwami motagamana.” \p \v 23 Anan naꞌiam naꞌama, alupumi ananimi atom mandahahaliꞌma maꞌi, “Epen afaꞌini emi atuwasi neandaꞌ waf anama?” \s1 Alupumi Jisasi maꞌi basef mandahihianamam maꞌi emi nepe niliꞌ ma amam \p \v 24 Amam alupumi Jisasi maꞌi anom basef mandahihiꞌanamam maꞌi, “Emi nepe dembinai afaꞌinai?” \p \v 25 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Amom king dambami ma esis hiesi sololama Godi sape luꞌwagoma, mape dambami asasimi mandaꞌas kwapeteꞌas. Amam mumafi esis laꞌifim, eaꞌ maꞌi esis sofalam agof luꞌwami siꞌi mandaꞌ waf buꞌunai migiambamasi. \v 26 Eaꞌ ipeꞌ ina pendaꞌam naꞌama, owaꞌ. Emi egalin niꞌi nope dembeni ma ipeꞌ, anan ataꞌ nope siꞌi amama agof aꞌami siꞌi isima sandaꞌ maoli ma segiambamepa. \v 27 Emi epen dambeni nikilaꞌ enis epes? Epen natoma naꞌ gwaꞌaimi teboli o epen nandaꞌ gwaꞌaimi nefaꞌam nafeꞌmanai? Eaꞌ aeꞌ ape alomepa siꞌi nandaꞌ maoli ma iegiambamepa. \v 28 Fowaꞌ amamaga amama magwamba aeꞌi, nimeguf amama ipeꞌ pape palome, ipeꞌ ina pakwahowe, owaꞌetin. \v 29 Ahalome aeꞌanai naseꞌe agel luꞌunai naꞌipi ape dembiwei, imafi enis epes. Eaꞌ naꞌama etin aeꞌ eseꞌepa agof luꞌwami iꞌipipa pepe dembipei king pimafi enis epes. \v 30 Nemaf anama ipeꞌ pepe dembipei king peloma aeꞌ peaꞌ gwaꞌaimi embel pelome tebol aeꞌami wambel Godi. Eaꞌ pepe siaifah buꞌwami amam dambami kingi, pewaloga epes wambotagw 12-peleim apeꞌisi Israel.” \s1 Jisas naꞌipa esis naꞌama naꞌi, “Atuwasi Pita nembahoꞌ agel aeꞌanai niꞌi, ‘Aeꞌ ina egawa Jisas.’ ” \p \v 31 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Saimon, Saimon, ineꞌ nemeꞌ. God naꞌi aꞌe ma Satan nogwamba ipeꞌ ma pendaꞌ waf aonai siꞌi sandilama rais ama buꞌwami mafeꞌ anagon awami mafeꞌ anagon. \v 32 Owaꞌetin. Aeꞌ andaꞌ betena egiambamena ma nembaleꞌefa aeꞌ laꞌelaꞌef. Atuwasi nemboma opaf nendaꞌ owapena ineꞌimi motaga laꞌifim.” \p \v 33 Eaꞌ Pita nagwamana basef naꞌipana naꞌi, “Dembinai, aeꞌ andandombam elomena weafeꞌ kalabus. Eaꞌ aeꞌ andandombam egaꞌ ealomena wapotiꞌ.” \p \v 34 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Pita, aeꞌ aꞌipina endilisi! Atuwasi owamb anaeꞌ awata ataꞌ owaꞌ neandaꞌam, ineꞌ nembahoꞌ agel aeꞌanai niꞌi wenif niꞌi, ‘Aeꞌ owaꞌ egawa Jisase.’ ” \s1 Jisas naꞌipam basef amama ma paos maloma brasbeli su \p \v 35 Eaꞌ Jisas naꞌipa amam naꞌi, “Fowaꞌ aeꞌ asapaꞌepa pandailagof pafeꞌ, ipeꞌ ina pefaꞌ paos moni nalami maloma brasbeli su, owaꞌ. Pafeꞌ etin. Nemaf anama anom amamaga aꞌepa o owaꞌ?” \p Amam magwam maꞌi, “Owaꞌetin.” \p \v 36 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌama naꞌi, “Eaꞌ emi deiꞌ aman paos moni nalami maꞌomanai anan nefaꞌam. Eaꞌ brasbel wapotiꞌ naꞌama etin. Aman bainat aꞌanai anan noseꞌasa saket ananinai enis sotalona, notala anona bainat. \p \v 37 Deiꞌ main, anom basef ma aeꞌ felefeleꞌma motaga mondawalap. Anom basef mail Buk Baibeli fowaꞌ gani maꞌiam naꞌama maꞌi, ‘Esis ukup maꞌi aeꞌ epen aowei atowe.’ \p Aeꞌ aꞌipipa endilisi! Basef amama felefeleꞌ motaga endilisi ma nimanimi luꞌwami atuwasi motaga ma aeꞌ.” \p \v 38 Eaꞌ alupumi ananimi maꞌi, “Dembinai, ineꞌ niti. Afaꞌ bainah biam amaeꞌ.” \p Eaꞌ nagwamam naꞌipam naꞌi, “Eaꞌ amama.” \s1 Jisas nandaꞌ beten anagon lawah oliv motawama agiliguma Getsemani \p \v 39 Eaꞌ Jisas nakwaha taun nawis andeꞌ nafeꞌ halaf lawah oliv motawama siꞌi laꞌlaꞌef nandaꞌam. Eaꞌ alupumi ananimi magiꞌmana mafeꞌ. \v 40 Anan nataga naꞌama naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ pendaꞌ betena amamaga meagwambaipei ina motagamepa, owaꞌ.” \p \v 41 Eaꞌ nakwaha amam nindikiꞌah nafoꞌo felefeleꞌ, nogota bandana siꞌi aman nakwaha anona otam nafeꞌ nowama. Eaꞌ nindiwa nembawa notawa nandaꞌ beten naꞌi, \v 42 “Ahalome, ineꞌ niꞌi aꞌe, nekwahome kap anama. Eaꞌ ineꞌ nila okom ineꞌinai atona, aeꞌ owaꞌ.” [ \v 43 Eaꞌ anona ensel nafiꞌi heven ilif naseꞌana pepel. \v 44 Jisas nameꞌ nimanimi eaꞌ aom endilisi, eaꞌ nandaꞌ beten laꞌifinai endilisi, agwah mandana siꞌi esimbel malo etap.] \p \v 45 Anan nandaꞌ beten eaꞌ nohafel nafeꞌma alupumi ananimi. Eaꞌ nati amam ukup nimanim ambeh maham maꞌoh etin. \v 46 Eaꞌ naꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ paꞌoh? Ipeꞌ hafel pendaꞌ beten. Naꞌama amamaga meagwambipei mafiꞌi feleꞌ eaꞌ motagamepa.” \s1 Judas naꞌipa amam naumbih ma Jisas napoma, eaꞌ mafiꞌi mofaꞌana \p \v 47 Jisas ataꞌ naꞌi etin, amam hiami mafiꞌi. Aman anama sofalana saꞌi Judas, anan alupunai amam 12-peleim Jisasi, nafiꞌi naliꞌma amam. Anan nafiꞌi felefeleꞌma Jisasa neasisiꞌ dalogw ananimi. \v 48 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Judas, aeꞌ ataga epen endilisiwei. Ineꞌ nasisiꞌi nihiꞌamba amam naumbih aeꞌami?” \p \v 49 Alupumi ananimi mape malomana mati amam naumbih Jisasi maꞌi mombaloꞌana mohana eaꞌ mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Dembinai, ineꞌ naꞌi afaꞌ oham bainah?” \p \v 50 Eaꞌ anona alupunai ananinai naha anona aman nandaꞌmana maola pris dembinai nape naliꞌma pris hiami eaꞌ natopaꞌ aliga daꞌisinai peleꞌatana nowa. \p \v 51 Eaꞌ Jisas naꞌipana mehip naꞌi, “Kwaha waf anama.” \p Eaꞌ Jisas nasa lagel aliga aman anamai, nataga boꞌona wapotiꞌ. \p \v 52 Eaꞌ Jisas naꞌipa agufumi Judai maloma amam pris dambami maloma amam dambami mumafi polisman hiami mumafi ipat luꞌunai Godi, mafiꞌi maꞌi mombaloꞌana. Eaꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pefaꞌai bainahi belep pafiꞌi siꞌi paꞌi pewaꞌ anona aman nandaꞌ wandaf naloma gavmani? \v 53 Nimeguf hiami laꞌelaꞌef aeꞌ ape alomepa ipat luꞌunai Godi awalapa basef buꞌwami ma esis amam nematawa hiesi, eaꞌ ipeꞌ owaꞌ peambaleꞌe. Eaꞌ deiꞌ nogota anaeꞌ nemaf ipeꞌinai. Deiꞌ waf anama owambunai aꞌ nikilaꞌ aeꞌ.” \s1 Pita nambasoꞌam nembahoꞌ agel Jisasi naꞌi, owaꞌ nogawa Jisase \p \v 54 Eaꞌ amam mombaleꞌana mofaꞌana mafeꞌ mawis ipat pris dembinai. Eaꞌ Pita ina nalomam nafeꞌ etin, owaꞌ. Nagiꞌmam nafeꞌ nape laogon. \v 55 Amam makata nif indalelemb anama nomon ipat napoma mapomam. Eaꞌ Pita nape nalomam. \p \v 56 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwandaꞌ maoli kwati anan napoma nif. Eaꞌ kwatolona kwaꞌi, “Aman anama wapotiꞌ anan nape naloma Jisas.” \p \v 57 Eaꞌ Pita naꞌi, “Ehaeꞌ, aeꞌ owaꞌ.” Anan naꞌi, “Nemataꞌw, aeꞌ ina egawa anan, owaꞌ.” \p \v 58 Eaꞌ nogota bandana hiꞌalana, anona aman nati Pita naꞌi, “Ineꞌ wapotiꞌ ineꞌ aman epes hiesi ananisi.” \p Eaꞌ Pita naꞌi, “Aman, aeꞌ owaꞌ.” \p \v 59 Eaꞌ nogota bandana siꞌi aua atitin, anona aman naꞌi basef laꞌifimi naꞌi, “Endilisi etis, aman anama wapotiꞌ nape naloma anan. Deiꞌ main, anan wapotiꞌ Galilinai atona.” \p \v 60 Eaꞌ Pita nagwamana basef naꞌi, “Ehaeꞌ, aeꞌ owaꞌ eagawa basef amama ineꞌ naꞌiami.” \p Anan ataꞌ naꞌiam etin, awata nandaꞌam. \v 61 Eaꞌ Dembinai nandamboma nati Pita, eaꞌ okom Pitai nandandaꞌ ma basef amama doꞌok Dembinai naꞌipanam naꞌi, “Owamb anaeꞌ awata ataꞌ owaꞌ neandaꞌam, ineꞌ atuwasi nembahoꞌ agel aeꞌanai niꞌiam wenif niꞌi, ‘Aeꞌ owaꞌ egawa Jisase.’ ” \v 62 Eaꞌ Pita nawisi nafeꞌ andeꞌ nalef mehip. \s1 Amam soldia maꞌi basef mandaꞌ Jisas findiwana mahana \p \v 63 Amam mumafi Jisasi mandaꞌ anan findiwana mahana. \v 64 Amam mapeteꞌ anona lowaf mambahoꞌmana naep mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ niꞌi basef profeti newalapa emi nahena.” \v 65 Eaꞌ mandaꞌ basef hiami awami wapotiꞌ ma anan. \s1 Amam mandaꞌmana basef Jisas ma amam dambami gavman Judai \p \v 66 Ama aon natefi amam agufumi esis Judai maloma amam pris dambami maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi, amam hiami mondowaꞌanima mape. Eaꞌ mofaꞌ Jisas mafiꞌmai amam mahaliꞌana maꞌi, \v 67 “Ineꞌ niꞌipafa. Ineꞌ Krais, God nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi o owaꞌ?” \p Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Iꞌi aeꞌ ipipa, ina atuwasi pembaleꞌefam owaꞌ. \v 68 Eaꞌ iꞌi ihaliꞌipa ma anom basef, ipeꞌ ina pegwam, owaꞌ. \v 69 Eaꞌ deiꞌ anona nemaf wapotiꞌ aeꞌ ataga epen endilisiwei epe waꞌol lagel daꞌisinai Godi.” \p \v 70 Eaꞌ amam hiami maꞌi, “Deiꞌ ineꞌ God Nogalomana aꞌamon?” \p Eaꞌ anan nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ paꞌiam eaꞌ maꞌum.” \p \v 71 Eaꞌ amam maꞌi, “Afaꞌ waꞌi ataꞌ omeꞌ maim basef wapotiꞌ? Owaꞌ. Malogel ananinai atona naꞌi basef amama afaꞌ wameꞌam eaꞌ.” \c 23 \s1 Amam dambami mandaꞌ kotima Jisas ma naep gavman dembinai Pailat \p \v 1 Eaꞌ amam dambami hiami mohafel mofaꞌ Jisas mafeꞌma dembinai gavman Pailat. \v 2 Eaꞌ maꞌi mombasoꞌmana mandaꞌmana basef maꞌi, “Afaꞌ wati aman anama nandaꞌ waf aonai nafela ukup epes hiesi ma sondaꞌ wandaf soloma gavman. Anan nandaiwaꞌma epes seseꞌana takisa gavman dembinai Sisar eaꞌ naꞌipapa naꞌi anan atona anona dembinai king Krais.” \p \v 3 Eaꞌ Pailat nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ king dembinai Judai o owaꞌ?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Basef amama ineꞌ naꞌiam endilisimi.” \p \v 4 Eaꞌ Pailat naꞌipa amam pris dambami maloma esis amam nematawa hiesi naꞌi, “Aeꞌ ina ati anom amamaga awami ma epen anama, owaꞌ. Ina ati anona waf aonai ma aman anama endaꞌmana anom basef, owaꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ amam mandaꞌmana basef Jisasi maꞌipana basef laꞌifimi maꞌi, “Anan naseꞌasa basef esis amam nematawa hiesi nandaꞌas sehafel laꞌifis saꞌi sondaꞌ wandafa ganima hiagoma Judia. Anan nandaꞌi maol gani etap hiagoma Galili eaꞌ nafiꞌi nataga naꞌae.” \s1 Amam mofaꞌ Jisas nafeꞌma gavman dembinai Herot nandaꞌmana basef \p \v 6 Pailat nameꞌ basef amama saꞌi anan nandaꞌ maol etap hiagoma Galili eaꞌ nahaliꞌ amam naꞌi, “Aman anama anan Galilinai?” \p \v 7 Amam maꞌipana eaꞌ negawa Jisas anan Galilinai gavman dembinai Herot numafiagoma. Eaꞌ Pailat nasapaꞌana nafeꞌma Herot. Nogota anama Herot ataꞌ napani Jerusalem. \p \v 8 Herot nati Jisas nandanifelamana endilisi. Anan nameꞌ basefa anan nogota launai, eaꞌ naꞌi notolona. Anan nameꞌ basefa maol Jisas nandaꞌanai eaꞌ naꞌi Jisas ataꞌ nondaꞌ anona pepel siꞌi God nandaꞌanai ma ataꞌ notolona. \v 9 Eaꞌ Herot nahaliꞌanama amamaga hiami. Eaꞌ Jisas ina nagwamana anom basef anan, owaꞌ. \v 10 Amam pris dambami maloma amam mawalipasa miꞌuli Godi mafiꞌi maitu felefeleꞌ mandaꞌmana kot basoꞌmanai laꞌifinai endilisi. \v 11 Eaꞌ Herot naoꞌwa amam soldia ananimi mandaꞌ Jisas findiwana ma basef awami. Eaꞌ mofaꞌai anona lowaf buꞌunai mowaheꞌamonana masapaꞌana notanima nafeꞌma Pailat. \v 12 Fowaꞌ Herot naloma Pailat mandaꞌ naumbih, eaꞌ deiꞌ nemaf anama mataga alupumi. \s1 Gavman dembinai Pailat naꞌi noha Jisas lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \p \v 13 Eaꞌ Pailat nofalai amam pris dambami maloma agufumi esis Judai maloma esis amam nematawa hiesi safiꞌi sandakolas. \v 14 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ faꞌai aman anama paꞌi nafela ukup epes hiesi nahambombagasa sandaꞌ wandafi sifiꞌmai aeꞌ. Doꞌok ahaliꞌana ma amamaga amama ma naep ipeꞌimi pameꞌe. Aeꞌ ina ati anona waf aonai ma aman anama ma amamaga amama ipeꞌ pandaꞌ basefami, owaꞌ. \v 15 Dembinai gavman Herot wapotiꞌ naꞌama etin. Deiꞌ main, anan nasapaꞌana netanima nafiꞌmai apeꞌ. Ipeꞌ pegawa aman anama ina nandaꞌ anona waf aonai ma apeꞌ mohana neagaꞌ, owaꞌetin. \v 16 Eaꞌ atuwasi ehana etin ekwahona nefeꞌ wafifina.” \p [ \v 17 Eaꞌ waf esis Judai nape naꞌama. Afagof danda nemaf anama sandaꞌ gwaꞌaimi amama luꞌwami Pasova gavman dembinai Pailat natagaha anona nandaꞌ kalabusi nafeꞌ wafifina ma esis.] \p \v 18 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi saꞌi mehip naꞌama saꞌi, “Ha aman anama ma nogaꞌ, eaꞌ tagaha Barabas nifiꞌmai apeꞌ.” \p \v 19 Aman anama Barabas anan napaꞌ naloma amam gavmani ma taun anama luꞌunai eaꞌ naha enin epen nagaꞌ. Eaꞌ deiꞌ sandaꞌana nandaꞌ kalabus. \p \v 20 Pailat naꞌi nokwawa Jisas nefeꞌ wafifina, eaꞌ nahaliꞌas wapotiꞌ. \v 21 Eaꞌ saꞌi mehip saꞌi, “Hana nogaꞌ, hana nogaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai.” \p \v 22 Eaꞌ Pailat netambel nahaliꞌas wenif wapotiꞌ naꞌi, “Deiꞌ nandaꞌ maina waf aonai? Aeꞌ ina ati anona waf aonai ofagena napoma aman anama ma apeꞌ mohana neagaꞌ, owaꞌetin. Eaꞌ aeꞌ iꞌipa amam soldia mohana mopagahona eaꞌ ekwahona nefeꞌ wafifina.” \p \v 23 Owaꞌetin. Esis saꞌi mehip saꞌi anan nohana nogaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Eaꞌ basef asasimi mikilaꞌ basef Pailati. \v 24 Eaꞌ Pailat nasopama malogel ananinai naila ukup asasimi. \v 25 Aman anama nandaꞌ wandaf naloma gavmani naha enin epen nagaꞌi, sandaꞌana nape nandaꞌ kalabus, Pailat nakwahona nafeꞌmas wafifina. Eaꞌ nagiꞌma ukup asasimi nakwahona nafeꞌmas wafifina eaꞌ naseꞌasa Jisas nafeꞌma esisa amam soldia mefaꞌana mafeꞌ mohana nogaꞌ. \s1 Amam soldia maunda Jisas lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \p \v 26 Amam soldia mofaꞌ Jisas mafeꞌ eaꞌ mati anona aman Saimon, anan anona etap hiagoma Sairini, napani aolop nafiꞌi naꞌi nefeꞌ nuwis wambel taun luꞌwagoma. Eaꞌ masasapaꞌana nowandefa lawag anama usiꞌinai tuꞌwanainai ekaf ananinai nofaꞌana naila Jisas nafeꞌ. \p \v 27 Eaꞌ enis amam nematawa hiesi safeꞌ sagiꞌmana eaꞌ anowa nematawa wapotiꞌ wafeꞌ walef watawea wafeꞌ waꞌi uwahipina ma anan. \p \v 28 Eaꞌ Jisas nandamboma naꞌipawa naꞌi, “Ipeꞌ nematawa Jerusalemipei, ipeꞌ ina pelopa aeꞌ, owaꞌ. Ipeꞌ pelopa ipeꞌ peloma awasi ipeꞌisiꞌ. \v 29 \x * \xo 23:29 \xt Lu 21:23\x*Deiꞌ main, anona nemaf netaga ma enis epes siꞌi, ‘Awau nematawa asawai, eaꞌ awama owaꞌ weasoꞌ nomambeha awasi, awama nambimb ope andeandeꞌ ondanifel.’ \p \v 30 \x * \xo 23:30 \xt Hos 10:8; Re 6:16\x*Nemaf anama esis siꞌipa halafutagw ma mowai mopeiꞌas moseꞌelis. Eaꞌ esis siꞌipa dohotagw moseꞌelis. \m \v 31 \x * \xo 23:31 \xt 1 Pi 4:17; Lu 23:34; Ais 53:12; Mt 5:44; Ap 7:60; Sam 22:18\x*Deiꞌ esis sandaꞌ waf aonai ma lawag namunai.\f + \fr 23:31 \ft Basef amama wamon etina lawag namunai alinai ofagema maꞌi naꞌama. Esis Juda saha Jisas nagaꞌ, eaꞌ anona nemaf nimanimi luꞌwami motagamas.\f* \m Eaꞌ anona nemaf lawag anama notaga alina, esis sondaꞌ maina waf?” \p \v 32 Eaꞌ amam soldia mofaꞌ amam biam mandaꞌ waf aonai maꞌi moham mogaꞌ moloma Jisas. \v 33 Eaꞌ safeꞌ sataga anagon sofalagon saꞌi Pipitagel Balagaina. Anama amam soldia maunda Jisas lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. Eaꞌ maunda anom biam mandaꞌ waf aonai mandaꞌ wali mandolam mail waꞌolwaꞌol Jisas nail laꞌafen. \v 34 Eaꞌ Jisas naꞌipa God naꞌi, “Ahalome, ineꞌ nekwahomama waf aonai amam mandaꞌmeanai. Amam ina mogawa andeandeꞌ amamaga amama mandaꞌmeam aeꞌi, owaꞌ.” \p Eaꞌ amam soldia mandaꞌ satu ma luwaguf maim Jisasi ma emi nikilaꞌ nefaꞌam mandandamam atona etin. \v 35 \x * \xo 23:35 \xt Sam 22:7,8\x*Eaꞌ esis amam nematawa saitu sape satolona eaꞌ amam agufumi esis Judai mandaꞌ salamalana mandaꞌiafana maꞌi, “Anan nagiambama enis epes. Eaꞌ endilisi anan Krais God nandandepana, ataꞌ nigiambama anan atona nondatagah nisilaꞌi.” \p \v 36 \x * \xo 23:36 \xt Sam 69:21\x*Amam soldia wapotiꞌ mandaꞌ salamalana mandaꞌiafana. Eaꞌ mafiꞌi felefeleꞌma anan maꞌi moseꞌana anom embel wainim numbutimi. \p \v 37 Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Iꞌi endilisi ineꞌ king Judai, ineꞌ ataꞌ nigiambama ineꞌ etina.” \p \v 38 Anom basef mail lawag anama ilifa balaga ananinai maꞌiam maꞌi, “AMAN ANAMA DEMBINAI KING ESIS JUDAI.” \p \v 39 Eaꞌ anona aman nandaꞌ waf aonai nail waꞌol naꞌi basef findiwaimi ma Jisas naꞌi, “Ineꞌ Krais endilisi, ineꞌ ataꞌ nigiambama ineꞌ niliꞌ eaꞌ nigiambamafa wapotiꞌ.” \p \v 40 Eaꞌ anona nail waꞌoli naꞌipana mehip naꞌi, “Ineꞌ nefaꞌ nimanimi naꞌama etin siꞌi aman anama. Ineꞌ owaꞌ umba mehenama Gode? \v 41 Amam soldia maha afaꞌ ogaꞌ andeandeꞌ wandahama waf aonai afaꞌ wandaꞌanai. Eaꞌ aman anama ina nandaꞌ waf aonai, owaꞌetin.” \p \v 42 Eaꞌ nandamboma naꞌipa Jisas naꞌi, “Jisas, anona nemaf ineꞌ netaga dembinai king, nemaf anama ineꞌ okokoma aeꞌ.” \p \v 43 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi, ineꞌ deiꞌ nepe nelome wambel buꞌunai Paradais.” \s1 Jisas nagaꞌ eaꞌ \p \v 44 Aon naꞌi nahoꞌwalom, awamb luꞌunai nataga naofenia etap hiagoma esis Judai nape nafeꞌ nafeꞌ nataga aon nandamboma nape gani 3 klok wambomota. Eaꞌ owaf naluwi wapotiꞌ. \v 45 Eaꞌ anona lowaf luꞌunai siꞌi uta nail ipat luꞌunai God nomoni palalana hiꞌalana nandawal nataga biefina. \v 46 Eaꞌ Jisas noga naꞌi mehip naꞌi, “Ahalome aeꞌanai, aeꞌ eseꞌenago ambal aeꞌanai nofoꞌo lagel ineꞌinai.” \p Anan naꞌiam naꞌama ma eaꞌ, aꞌ nagaꞌ. \p \v 47 Eaꞌ kepten numafi amam soldiai naitu nati amamaga amama mataga, eaꞌ nafela agel Godi naꞌi, “Endilisi, aman anama buꞌunai.” \p \v 48 Eaꞌ amam nematawa isima hiesi safiꞌi sandakolasa sati amamaga amama mataga, satolom eaꞌ saha mefetagw asasimi sihiꞌambasa ukup asasimi aom endilisi eaꞌ setanima safeꞌ. \v 49 Esis alupusi hiesi Jisasi saloma anowa nematawa wafiꞌi etap hiagoma Galili waila Jisas wafiꞌi, esis saitu laogon felefeleꞌ sati amamaga amama. \s1 Esis sasapaꞌ alop Jisasi nawis anona hiꞌagif owap luꞌunai nagali \p \v 50 Anona aman agilinama Josep anan Arimateainai etap hiagoma Judia. Anan aman buꞌunai, dembinai ma amam mumafi esis Juda hiesi. \v 51 Anan ina naꞌi aꞌe ma amam dambami Juda moha Jisas nogaꞌ, owaꞌ. Anan nape nohafa nemaf buꞌunai neataga ma epes hiesi siowis wambota Godi numafias. \v 52 Aman anama nafeꞌma Pailat nahaliꞌana ma nefaꞌai alop Jisasi neawana. \v 53 Eaꞌ nafeꞌ natagaha alop Jisasi nisilaꞌi, nandaꞌ anona lowaf afitinai nowaꞌana ma nombafana, nasapaꞌana nawis hiꞌagif anama nalana nomon. Hiꞌagif anama sagwasana nawis anona owap luꞌunai. Fowaꞌ esis ina deiꞌ sawa enin epenagon, ataꞌ owaꞌ. \v 54 Nemaf anama saꞌi sogolopa gwaꞌaimianai. Nemaf sapoma nomaꞌwanai saꞌi Sabat felefeleꞌma neataga. \p \v 55 Nematawa awama Galiliwai nimbewaꞌ waloma Jisas wafiꞌi, awau doꞌok wagiꞌ waila Josep wafeꞌ wati hiꞌagif anama. Eaꞌ wati nomon naꞌama Josep nawa Jisasa. \v 56 Watolona eaꞌ otanima wafeꞌ ifagw awaumi, wandondomba wel maloma amamaga alogw buꞌwami maꞌami ma bimb ofaꞌam ofeꞌ hiꞌagif undisa alop Jisasi. \p Nemaf anama Sabat nataga, wapoma nomaꞌw siꞌi miꞌuli Godi naꞌi. \c 24 \s1 Jisas nohafel wapotiꞌ \p \v 1 Wafilu nemaf anama Sande naliꞌma wik, kuhimbita atona awau ohafel wafeꞌ hiꞌagif. Agufuwama awama. Maria Makdalaiꞌwi kwaloma anoꞌw awau agel atona Maria mamaꞌwana Jemsi waloma Joana eaꞌ waloma anowa wapotiꞌ. Eaꞌ ofaꞌ wel maim alogw buꞌwami maꞌami awau waliꞌ wandondombami, ofaꞌam wafeꞌ hiꞌagif. \v 2 Eaꞌ watologon, wati owap anama ina ataꞌ nape nowalo uta, owaꞌ. Enin epen nafeꞌ nawisana nafeꞌ naꞌoh waꞌol. \v 3 Wawis nomon eaꞌ awau ina wati alop Dembinai Jisasi, owaꞌetin. \v 4 Eaꞌ awau ukup matamea mafeꞌma amama. Eaꞌ mehip wati anom amam biam mataga felefeleꞌma awou. Luwaguf amamumi membal endilisi. \v 5 Eaꞌ awau umbamahawa endilisi windiwa balagah wati etap. Eaꞌ amam maꞌipawa maꞌi, “Ipeꞌ pafiꞌi pagolopa aman anama ambal napeinai ma naꞌae epes sagaꞌi ma main? \v 6 Anan ina ataꞌ nape naꞌae, owaꞌ. Eaꞌ nohafel eaꞌ! Ipeꞌ ukup mopoma basef amama fowaꞌ naliꞌ naꞌipipemi. Nemaf anama ataꞌ nape nalomepa ganima etap hiagoma Galili naꞌipipa naꞌi, \p \v 7 ‘Aeꞌ ataga epen endilisiwei. Esis nambimb seseꞌe efeꞌma amam mandaꞌ waf aonai, munde lawag usuꞌinai tuꞌwanainai. Ma nimeguf biam hiꞌilam, anona nemaf wapotiꞌ etanima ehafel.’ ” \p \v 8 Eaꞌ awau ukup mandandaꞌma basef amama fowaꞌ naꞌiami. \v 9 Eaꞌ wakwaha hiꞌagif otanima wafeꞌ waꞌipa amam alupumi ananimi 11-peleim maloma enis alupusi hiesi ananisi wapotiꞌ ma amamaga amama. \v 10 Nematawa awama wanowa Maria Makdalaiꞌwi kwaloma Joana kwaloma anoꞌw Maria Jems mamaꞌwana. Awau wape waloma anowa nematawa waꞌipa amam Aposel 11-peleim. \v 11 Eaꞌ amam maꞌi awau wambasoꞌmam waꞌi basef atom wafimi. Owaꞌ memeꞌawai. \p \v 12 Eaꞌ Pita nohafel nasagih nafeꞌ hiꞌagif natambeꞌ nati nomon eaꞌ, nati luwaguf mowaꞌanami atom maꞌoh. Eaꞌ notanima nafeꞌ ipat okom ananinai nataneama amamaga amama matagai. \s1 Anom amam biam mati Jisas eaf nafeꞌ Emeusi \p \v 13 Nemaf anama atona anom amam biam alupumi Jisasi mohafel mafeꞌ anona wambel saꞌunai felefeleꞌ agilinama Emeus. Eaf anama nakwaha Jerusalem nafeꞌ Emeusi kilomita 11-peleina. \v 14 Amam mafeꞌ eaꞌ manifa amamaga amama deiꞌ matagai. \v 15 Amam maꞌiam mandahahaliꞌmam mafeꞌ, eaꞌ Jisas atona nataga felefeleꞌ nafeꞌ nalomam. \v 16 Eaꞌ naep amamumi walufum, ina mati Jisas mogawana, owaꞌ. \p \v 17 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ bipa paꞌi main pafeꞌ?” \p Nahaliꞌam naꞌama, ukup amamumi aom maitu. \p \v 18 Eaꞌ anona amam biam Kliopas nahaliꞌana naꞌi, “Epes hiesi sape Jerusalemi sati amamaga amama mataga nemaf anaeꞌ sogawam. Eaꞌ ineꞌ etina owaꞌ negawai.” \p \v 19 Anan naꞌiam naꞌama, Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Main deꞌim?” \p Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Amamaga amama matagama Jisas Nasaretinai. Anan dembinai profet naꞌipa esis amam nematawa basef buꞌwami. Anan laꞌifinai ma nawalipasa basef amama nandaꞌ maol laꞌifinai ma naep Godi naloma epes wapotiꞌ. \v 20 Eaꞌ amam pris dambami maloma agufumi apeꞌimi maseꞌana nafeꞌma amam gavman dambami. Eaꞌ amam gavman mandaꞌmana basef mohana nagaꞌ. Eaꞌ maundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. \v 21 Eaꞌ fowaꞌ afaꞌ ukup maꞌi endilisi waꞌi, ‘Aman anama notagaha apeꞌ Israel meape wafifipa.’ Eaꞌ anom basef wapotiꞌ. Amamaga amama mataga eaꞌ nemaf deiꞌinai nafeꞌma wanifi. \v 22 Deiꞌ anowa nematawa afaꞌiwai wandaꞌafa gegelalasofa kwapeteꞌafa. Kuhimbita atona ohafel wafeꞌ hiꞌagif, \v 23 eaꞌ awo ina wati Jisas, owaꞌetin. Eaꞌ otanima wafiꞌi waꞌiam waꞌi, ‘Afaꞌ wati anom ensel siꞌi waꞌoh wandandaꞌah watolom maꞌipafa maꞌi.” Anan nohafel nape namunai.” ’ \p \v 24 Eaꞌ anom amam afaꞌimi mafeꞌ hiꞌagif mati amamaga naꞌama etin siꞌi awau waꞌiam. Eaꞌ anan ina matolona, owaꞌ.” \p \v 25 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ bipa nomonas aꞌipei. Ukup ipeꞌimi eaꞌ maseꞌepa, ina pembaleꞌa basef hiami amam profeti, owaꞌ. \v 26 Krais anan ataꞌ niliꞌ nofaꞌ nimanimi eaꞌ nigiꞌ nofaꞌ pepel howalagon ananinai nigiꞌ.” \p \v 27 Eaꞌ naliꞌ nasefela basef hiami Baibelimi amam profet maloma Moses mandaꞌami nawalipamam. Naꞌipam basef amama hiami maꞌi anan nawalipamam ofagema hiꞌalam. \p \v 28 Eaꞌ amam mafeꞌ mataga felefeleꞌma wambel anama maꞌi meafeꞌma. Eaꞌ Jisas naꞌi ataꞌ nefeꞌ etin, \v 29 eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ nepe nelomafa. Aon nowala felefeleꞌma owamb.” \p Eaꞌ nawis nape nalomam. \p \v 30 Amam maꞌi meaꞌ gwaꞌaimi, anan nape nalomam nafela bret nanifela God nawalona naseꞌamana. \v 31 Anan nandaꞌam naꞌama ma amam eaꞌ naep amamumi peleꞌatam deiꞌ mogawana. Eaꞌ nohafel nafeꞌ nakwaha amam matimana owaꞌ. \p \v 32 Eaꞌ maꞌi, “Afaꞌ wafiꞌi eaf ukup afaꞌimi eaꞌ mohafel endilisi ma anan nawalapa basef mape Baibeli naꞌipafam nogota anama.” \p \v 33 Amam maꞌiam naꞌama eaꞌ, deiꞌ atef mohafel motanima mafeꞌ Jerusalem. Eaꞌ mati alupumi 11-peleim Jisasi maloma enis alupusi amamisi sandatama sape. \v 34 Eaꞌ saꞌipa amam biam saꞌi, “Endilisi etis Dembinai notanima nohafel! Saimon natolona eaꞌ.” \p \v 35 Eaꞌ amam biam maꞌipasa amamaga amama doꞌok matolom eafi. Maꞌipasam maꞌi, “Anan nalomafa wape nawala bret watolona eaꞌ ogawana.” \s1 Esis alupusi Jisasi satolona \p \v 36 Esis ataꞌ saꞌi basef amama atom, Jisas naitu laꞌafena esis naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌi opalef ipeꞌimi mope awanem.” \p \v 37 Eaꞌ satolona sohafel gegelalasis kwapeteꞌ umbamahas. Esis saꞌi sati anona gamba. \p \v 38 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ gegelalasipa kwapeteꞌepa ma main? Deiꞌ maina ukup ipeꞌimi matamea? \v 39 Ipeꞌ piti lagufi boꞌwagah aeꞌami. Aeꞌ atowe eaꞌ maꞌuwi ape siꞌiwi. Ipeꞌ pesa lagofa aeꞌ pemeꞌe. Gambefah ina alop naloma bihitagof mapeis siꞌi pati mape alop aeꞌanai, owaꞌ.” \p \v 40 Anan naꞌiam naꞌama ma eaꞌ, nihiꞌambasa lagofi boꞌwagah ananimi. \p \v 41 Eaꞌ sandanifela sati anan. Eaꞌ esis gegelalasis kwapeteꞌ ukup matamea, owaꞌ ataꞌ seambaleꞌefanai. \p Eaꞌ nahaliꞌas naꞌi, “Ipeꞌ anom gwaꞌaimi o owaꞌ?” \p \v 42 Eaꞌ saseꞌana anona aol tuꞌwaninai saofanai. \v 43 Nandalombasana naꞌana ama naep asasimi. \p \v 44 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Fowaꞌ aeꞌ ataꞌ ape alomepa, aꞌipipa eaꞌ ma basef hiami mail buk Baibeli ma miꞌuli God fowaꞌ gani nasoꞌ Mosesanai. Buk anama amam profeti maloma Buk Songi, basef amama hiami maꞌi aeꞌ. Basef amama hiemi deiꞌ mataga endilisi mandawalap alihim.” \p \v 45 Anan nihiꞌambas andeandeꞌma ukup asasimi ma segawa basef mail Buk Baibeli. \p \v 46 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, \q1 “Fowaꞌ gani amam mandaꞌ basef amama mail buk Baibeli maꞌi Krais nefaꞌ nimanimi sohana nogaꞌ ma nimeguf biꞌam hiꞌilam anona neafeꞌma wanomi, notanima nohafel hiꞌagif wapotiꞌ. \v 47 Ama agel ananinai anona nemaf alupusi ananisi siliꞌ sowalapa basef Jerusalem eaꞌ siꞌipasam amam nematawa hiesi hiꞌilas sape wambel hiagomai ma seamboma opalefa God nokwahomasa waf aonai esis sandaꞌanai. \v 48 Ipeꞌ pati amamaga amama matagamai ma nambimb piꞌipa amam nematawa hiesi. \v 49 Ipeꞌ peme! Anom amamaga laꞌifimi fowaꞌ Ahalome naꞌiam endilisi naꞌi niesiꞌipami felefeleꞌ miefiꞌimipei. Ipeꞌ pepe laꞌelaꞌef taun anama pefeꞌma petaga nemaf anama laꞌifimi amama misilaꞌi heven ilifi meafiꞌmai ipeꞌ.” \s1 God nofaꞌ Jisas nalata heven ilif \p \v 50 Jisas naoꞌwa esis amam nematawa hiesi safeꞌ sataga felefeleꞌma Betani eaꞌ nasaꞌma lagof malata nofaloꞌmasa nondaꞌas laꞌifis. \v 51 Anan ataꞌ nofaloꞌmas etin, God nagiana nakwaha esis nalata heven ilif. \v 52 Eaꞌ sanifelana sandaꞌ lotumana eaꞌ sandanifel endilisi sotanima safeꞌ Jerusalem sandanifel laꞌelaꞌef sape. \v 53 Eaꞌ laꞌelaꞌef sape ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai safela agel ananinai luꞌuna endilisi.