\id JHN - Filifita NT (Mufian Fulifita -Ilahita Dialect) [aojF] -Papua New Guinea 1998 (DBL 2013) \h JON \toc1 Basef Amama Buꞌwami Jon Nandaꞌami \toc2 Jon \toc3 Jo \mt1 Basef Amama Buꞌwami Jon Nandaꞌami \imt1 Basef bandami Jon nandaꞌami \io1 1:1-18 Jisas Krais agel waꞌana Basef nataga epen \io1 1:19-51 Jon napisiꞌas embeli nawalipa basefa Jisas nafiꞌi. Eaꞌ Jisas naliꞌ nofala alupumi ananimi biamibiam. \io1 2:1–12:50 Jisas nawalipasa basef Godi nandaꞌ amamaga laꞌifimi 7-peleim siꞌi Ahalomana God nandaꞌami \io1 13:1–19:42 Jisas nafeꞌ Jerusalem nawalipasa basef buꞌwami eaꞌ sandaꞌ kotimana saundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai nagaꞌ \io1 20:1-31 Jisas nehafel wapotiꞌ nandawalap alupusi ananisi \io1 21:1-25 Jisas nafeꞌ Galili nandawalap alupumi ananimi 7-peleim \c 1 \s1 Basef mataga epen anan Jisas \p \v 1 Fowaꞌ gani dambadamba anom Basef epen nape. Eaꞌ Basef epen anama nape naloma God. Eaꞌ epen anama agilinama Basef anan atona God. \v 2 Fowaꞌ dambadamba epen anama agilinama Basef naloma God nape. \v 3 Anan nandaꞌ epes eaꞌ nandaꞌ amamaga hiami. Owaꞌ anom amamaga motaga anona eaf, owaꞌetin. Epes saloma amamaga matagai hiami anan atona nandaꞌam mataga. \v 4 Ambal namunai napaina nape epen anama eaꞌ ambal anama nandaꞌ epes howalas. \v 5 Howalagon anama nandaꞌ owamb howalagon. Eaꞌ owamb ina naofeniagon, owaꞌ. \p \v 6 Anona aman nataga, agilinama Jon, God nasapaꞌana nafiꞌi. \p \v 7 Anan nafiꞌi ma neawalapa basef. Deiꞌ nawalapa basefa howalagon anama ma epes hiesi someꞌ basef ananimi sembaleꞌefana. \v 8 Jon nawalapa basef amama anan ina nagwapin anama nandaꞌ epes hiesi howalas, owaꞌ. Anan naliꞌ nafiꞌi ma neawalapa basef alihima nagwapin anama endilisinai nafiꞌi etap anaeꞌ nandaꞌ epes howalas. \v 9 Nagwapin anama nandaꞌ epes howalas endilisi nafiꞌi etap anaeꞌ ma deiꞌ nogota anaeꞌ. \v 10 Fowaꞌ gani anan nandaꞌ etap anaeꞌ nataga, deiꞌ nafiꞌi nape etap anaeꞌ. Eaꞌ esis amam nematawa etapasi ina segawana, owaꞌ. \v 11 Anan nafiꞌi nataga ofagama etap hiagoma esis Juda, eaꞌ epes hiesi Ananisi ina sogawana saꞌi sofaꞌana sembaleꞌefana, owaꞌetin. \v 12 Eaꞌ esis emi egafis amam nematawa seambaleꞌefanai, neseꞌasa esis agofa setaga awasi Godi. \v 13 Esis ina sataga awasi Godi ma waf buꞌunai mamasas solasi, owaꞌetin. Esis ina sataga awasi Godi siꞌi ukup mamasasi maꞌi ma selas, owaꞌ. God atona nandaꞌas sataga awasi ananisi. \p \v 14 Basef mataga epen eaꞌ anan nape laꞌafena apeꞌ, eaꞌ wati howalagon pepel Ananinai. Howalagon anama pepel Nogalomana atona, Ahalomana nasapaꞌana nafiꞌi. Apeꞌ mati amama nagiambamapa etin nandaꞌapa laꞌifipa ma nihiꞌambapa waf endilisinai nape siꞌina ma anan. \p \v 15 Eaꞌ Jon nawalapa basefa anan naꞌama naꞌi mehip naꞌi, “Anan aman anama fowaꞌ aliꞌ aꞌipipana aꞌi. Anan nigiꞌma aeꞌ neafiꞌi, anan nape naliꞌma aeꞌ. Deiꞌ main, mamaꞌwe ataꞌ owaꞌ kolae anan fowaꞌinai napen ambal namunai.” \p \v 16 Apeꞌ hiapai mofaꞌ amamaga buꞌwami hiami mapoma anan atona. Waf anama nagiambamapa etin nandaꞌapa laꞌifipa nandaꞌam mape naꞌama etin nimeguf hiami. \v 17 Fowaꞌ God naseꞌana miꞌuli Moses eaꞌ Moses nawalipas. Eaꞌ Jisas Krais nikilaꞌ Moses nagiambamapa etin ma waf endilisinai. \v 18 Owaꞌ anona epen nieti Gode. Owaꞌetin. Nogalomana anama Godi atotona natolona. Anan naꞌama etin siꞌi God. Anan nape felefeleꞌ endilisi naloma Ahalomana eaꞌ nawalapa basef ofagema ma apeꞌ nihiꞌambapa God. \s1 Jon napisiꞌas embeli nawalapa basef buꞌwami \r (Mt 3:1-12; Mk 1:7-8; Lu 3:15-17) \p \v 19 Anom amam dambami Judaimi mapani Jerusalem masapaꞌi anom amam mafeꞌ mahaliꞌ Jon. Anom pris maloma anom Livai mumafi ipat Godi, amam mapani Jerusalem mafiꞌi mahaliꞌ Jon maꞌi, “Ineꞌ emi egafina?” \p \v 20 Eaꞌ Jon ina nambahoꞌa basef, owaꞌ. Anan nagwamam nawalapa basef alihim naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ina Krais God nandandepe nasapaꞌe afiꞌi, owaꞌ.” \p \v 21 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Deiꞌ ineꞌ enina profet fowaꞌinai agilinama Elaija?” \p Eaꞌ anan naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.” \p Eaꞌ maꞌi, “Deiꞌ ineꞌ aman anama Profet apeꞌ mape mohafanai?” \p Eaꞌ nagwamama basef naꞌi, “Owaꞌ.” \p \v 22 Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Deiꞌ ineꞌ emi? Ama afaꞌ utanima ofeꞌ wiꞌipa dambami masapaꞌafa wafiꞌi. Ineꞌ naꞌi ineꞌ etina naꞌi maim basef, ineꞌ emi?” \p \v 23 Eaꞌ Jon nagwa basef siꞌi fowaꞌ profet Aisaia naꞌiam naꞌi, \q1 “Aeꞌ anona maf atona naꞌi anona etap fatauguma wafiguma naꞌiam naꞌama naꞌi, ‘Pendondomba eaf Dembinai!’ ” \p \v 24-25 Eaꞌ anom Farisi dambami Judai masapaꞌam mafiꞌi mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ Krais God nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi o, ineꞌ Elaija o, ineꞌ enina Profet dembinai? Iꞌi ineꞌ owaꞌ Krais, owaꞌ Elaija, enina Profet, deiꞌ ineꞌ napisiꞌasa embela main?” \p \v 26 Eaꞌ Jon nagwamam naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ apisiꞌas embel atom wafimi, eaꞌ anona aman nape laꞌafena ipeꞌ, ina pegawana. \v 27 Aman anama nigiꞌma aeꞌ niefiꞌi. Aeꞌ ina epen buꞌuwei ma eatagaha mandelefa su ananimi, owaꞌ. Anan dembinai endilisi, nikilaꞌ aeꞌ.” \p \v 28 Basef amama mataga anona wambel Betani walemb Jordan fisana, Jon napisiꞌ esis amam nematawa. \s1 Jisas siꞌi anona mafin sipsip nogalomana Godi \p \v 29 Wafilu Jon nati Jisas nafiꞌmai anan naꞌipas naꞌama naꞌi, “Ipeꞌ piti aman anama anan siꞌi mafin sipsip nogalomana Godi. Anan nambimb nokwaha waf aonai esis amam nematawa hiesi sape etapi sandaꞌanai. \v 30 Anan maꞌuna anama eaꞌ nafiꞌi. Anama fowaꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi, ‘Anona aman nigiꞌma aeꞌ niefiꞌi, anan naliꞌma aeꞌ. Deiꞌ main, anan naliꞌ nape eaꞌ aeꞌ selai agiꞌ ataga.’ \v 31 Aeꞌ ina egawa anan epen emi egalina, ataꞌ owaꞌetin. Aeꞌ afiꞌi apisiꞌipa embela eawalapa aman anama dembinai ma apeꞌ amam nematawa Israel.” \p \v 32 Eaꞌ Jon nawalapa basef alihim naꞌi, “Aeꞌ ati Ambal Buꞌunai Godi nakwaha heven nisilaꞌi siꞌi amil maiꞌuna nisilaꞌi eaꞌ nafeꞌ nape nomona anan. \v 33 IꞌI God owaꞌ nieꞌipi basef amama aeꞌ ina egawa anan, owaꞌ. Eaꞌ God nasapaꞌe afiꞌi ma iepisiꞌasa embel anan naꞌipi naꞌi, ‘Ineꞌ niti Ambal buꞌunai Aeꞌanai nisilaꞌi ma eaꞌ aman anama eaꞌ maꞌuna. Anan nambimb nesapaꞌi Ambal Buꞌunai Godi nope nolomepa.’ \p \v 34 Aeꞌ atolona endilisi awalapa basef alihima anan aꞌiam aꞌi, anama anan Nogalomana Godi endilisi.” \s1 Jisas nofala alupumi biamibiam \p \v 35 Wafilu Jon nafeꞌ naitu wapotiꞌ naꞌama eaꞌ alupumi ananimi biam malomana mape. \v 36 Eaꞌ nati Jisas nafoꞌo, naꞌipa alupumi ananimi nihiꞌambama Jisas naꞌi, “Piti, anan siꞌi sipsip nogalomana Godi.” \p \v 37 Eaꞌ alupumi ananimi mameꞌ naꞌipam naꞌama, mafeꞌ maila Jisas. \v 38 Eaꞌ Jisas nandamboma nati amam mailana naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ paꞌi pifiꞌi pegolopa main?” \p Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Rabai, ineꞌ nape maina ipat?” Agel anama “Rabai” apeꞌ mambomana maꞌi, “Dembinai tisa.” \p \v 39 Eaꞌ anan naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ataꞌ fiꞌi ma petologon.” \p Eaꞌ mafeꞌ ipat anan napeinai. Nemaf anama atona wambomota aon nandamboma napani gani waꞌol 4 klok, eaꞌ malomana mapani. \v 40 Amam mameꞌ basef amama Jisasi Jon fowaꞌ naliꞌ naꞌiami mailana. Amam agilinama Saimon Pita naloma owalomana Andru. \v 41 Andru naliꞌ nameꞌ basef Jisasi atom, netambel nagolopa Saimon, eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Afaꞌ wati Mesaia eaꞌ.” \p Apeꞌ deiꞌ mamboma agel anama Mesaia maꞌi Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi. \p \v 42 Eaꞌ Andru naoꞌwa Saimon nafiꞌmai Jisas natolona naꞌi, “Ineꞌ Saimon nogalomana Joni. Anona nemaf agel ineꞌinai nefala Sifas.” \p Agel anama “Pita” naꞌi owap. \s1 Jisas nofala Filip naloma Nataniel \p \v 43 Wafilu Jisas naꞌi nefeꞌ etap anama hiagoma Galili. Eaꞌ nagolopa Filip natolona naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ fiꞌi nila aeꞌ.” \p \v 44 Filip nafiꞌi wambel anama atona Pita naloma Andru mafiꞌima, Betsaida. \v 45 Eaꞌ Filip nafeꞌ nagolopa Nataniel naꞌipana naꞌi, “Aman anama fowaꞌ gani Moses nandaꞌ basefa miꞌuli God naꞌianai, eaꞌ amam profet wapotiꞌ mandaꞌ basef maꞌianai, aman anama maꞌuna afaꞌ watolona. Anan Jisas Nasaretinai, Josep nogalomana.” \p \v 46 Eaꞌ Nataniel nahaliꞌ Filip naꞌi, “Deiꞌ anom amamaga buꞌwami mataga mafiꞌi Nasaret?” \p Eaꞌ Filip naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ fiꞌi nitolona.” \p \v 47 Eaꞌ Jisas nati Nataniel nafiꞌmai anan naꞌipana naꞌi, “Niti aman anama Israelinai endilisi, aman buꞌunai. Anan owaꞌ niꞌi anom basef basoꞌmaimi.” \p \v 48 Eaꞌ Nataniel naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ ineꞌ negawe naꞌimama?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌipana naꞌi, “Doꞌok Filip ina deiꞌ nofalena, ataꞌ owaꞌetin, aeꞌ aliꞌ atilina nape lawag fik ofagena. Nogota anama atilina.” \p \v 49 Eaꞌ Nataniel nagwamana naꞌi, “Dembinai Tisa, ineꞌ nogalomana Godi endilisi. Ineꞌ dembinai King apeꞌ Israeli.” \p \v 50 Eaꞌ Jisas nagwa basef naꞌi, “Doꞌok aeꞌ atilina nape lawag ofagena fik. Amama atom deiꞌ ineꞌ nombaleꞌefa aeꞌ. Endilisi, anona nemaf ineꞌ niti anom amamaga laꞌifimi mikilaꞌ amama.” \p \v 51 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, anona nemaf ipeꞌ piti heven nindowsiꞌ negal eaꞌ amam ensel Godi molata misilaꞌi aeꞌ ataga epen endilisiwei.” \c 2 \s1 Jisas namboma embel mataga wain \p \v 1 Anom nimeguf mafeꞌma wenif, anona aman nasoꞌ anoꞌw nemataꞌw wambel anama Kana nape etap anama hiagoma Galili. Eaꞌ mamaꞌwana Jisasi kwape kwalomas kwati sandaseꞌama. \v 2 Esis sofala Jisas naloma alupumi ananimi wapotiꞌ mafiꞌi mati sandaseꞌama. \v 3 Eaꞌ embel wain hiꞌalam. Eaꞌ mamaꞌwana Jisasi kwafiꞌi kwaꞌipana kwaꞌi, “Esis embel wain aꞌas.” \p \v 4 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Mamaꞌwe, maol anama ina aeꞌanai. Nogota aeꞌanai ina deiꞌ nataga, ataꞌ owaꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ kwaꞌipa amam mandaꞌ maola anan nasoꞌ nemataꞌwi kwaꞌi, “Iꞌi anan nieꞌipipa anom basef, ipeꞌ pemeꞌana.” \p \v 6 \x * \xo 2:6 \xt Mk 7:3-4\x*Anom maloh luꞌwami maꞌoh felefeleꞌ ma anama. Maloh amama esis Juda saila miꞌuli Godi sasaꞌofami. Maloh amama wanom wanom otamba sandaꞌami siꞌi dram luꞌwami.\f + \fr 2:6 \ft Maloh amama luꞌwami atom siꞌi 150 lita.\f* \p \v 7 Eaꞌ Jisas naꞌipa amam mandaꞌ maoli naꞌi, “Ipeꞌ pilai embel pekoloꞌwam maloh amama ma siꞌim endilisi.” \p Eaꞌ amam molam siꞌim siꞌi anan naꞌipam. \v 8 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Deiꞌ nelai tuꞌwanim pefaꞌam pefeꞌ peseꞌanam aman numafi gwaꞌaimi.” \p Eaꞌ mofaꞌmana embel mafeꞌ. \v 9 Dembinai numafi gwaꞌaimi embel amama nameꞌam, eaꞌ mataga boꞌom siꞌi wain, eaꞌ anan ina negawa embel amama amam mola embel atom, owaꞌ. Eaꞌ amam mandaꞌ maola anan mogawam. Eaꞌ anan dembinai nofala aman anama nasoꞌ nemataꞌwi \v 10 naꞌipana naꞌi, “Epes hiesi ataꞌ saliꞌ saseꞌasa wain anama buꞌunai naliꞌ saꞌana eaꞌ sagiꞌ sofaꞌmasi wain anama aonai kwaikwaieꞌ. Eaꞌ ineꞌ owaꞌetin. Ineꞌ nambahoꞌwa wain anama buꞌunai naꞌihi deiꞌaol nagiꞌ nefaꞌana nafiꞌi.” \p \v 11 \x * \xo 2:11 \xt Lu 9:32; Jo 1:14; 4:54; Jo 11:40\x*Anama pepel laꞌifinai naliꞌi siꞌi God atona nandaꞌanai, dambadamba Jisas nandaꞌana wambel Kana etap anama hiagoma Galili. Anan nihiꞌamba asisa pepel howalagon Ananinai. Eaꞌ alupumi ananimi mombaleꞌefana. \p \v 12 \x * \xo 2:12 \xt Mt 4:13\x*Amama hiꞌalam, Jisas naloma alupumi ananimi miniala Kaperneam maloma mamaꞌwana ananiꞌwi kwaloma owapana ananimi wapotiꞌ eaꞌ sape naꞌama anom nimeguf. \s1 Jisas nakoloꞌasam nakwaha amamaga esis satalom nomon ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai \r (Mt 21:12-13; Mk 11:15-19; Lu 19:45-46) \p \v 13 \x * \xo 2:13 \xt Eks 12:1,27; Jo 6:4; 11:55\x*Nemaf anama seaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami Pasova felefeleꞌma neataga, Jisas nondowasaꞌ Jerusalem. \v 14 Eaꞌ nawis ipat luꞌunai Godi nomon nati epes satama mafis amama sipsip bulmakau amiguf maiꞌunamb eaꞌ enis satalom otamba sindisisilaꞌmam. \v 15 Eaꞌ Jisas nafela anona mandof strin natopagas nandaꞌ anep wip siꞌi bolam. Eaꞌ natopaga epes isima natofas natofamasa amamaga amama asasimi sipsip maloma bulmakau wapotiꞌ mawis mafeꞌ andeꞌ. Eaꞌ nakowasom otamba moni esis sindisisilaꞌmami nakwahom, namboma tebol asasimi nakoloꞌasam. \v 16 Eaꞌ naꞌipa amam amama matala maiꞌunamb naꞌi, “Ipeꞌ faꞌa amamaga amama foꞌo. Ipeꞌ ina pendaꞌ ipat Ahalomei netaga siꞌi ipat maket, owaꞌ.” \p \v 17 Eaꞌ alupumi ananimi ukup mandandaꞌma anom basef mape Baibel maꞌiam maꞌi, “Aeꞌ okom nohafel endilisi ma endaꞌ maol laꞌifinai endilisi ma imafi ipat ineꞌinai neape andeandeꞌ.” \p \v 18 Eaꞌ amam Juda mati anan nandaꞌam naꞌama, maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ ataꞌ nihiꞌambafa anona ikwaf siꞌi God atona nandaꞌanai ma weagawa ineꞌ agel luꞌunai ma nandaꞌam naꞌama ma afaꞌ.” \p \v 19 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ pendaꞌana ipat anama luꞌunai Godi aona, nambimb aeꞌ etanima elaꞌana notawa wapotiꞌ nimeguf wanom.” \p \v 20 Eaꞌ amam Juda maꞌipana maꞌi, “Ipat anama sandaꞌana salaꞌana afagof hiami 46-peleim, eaꞌ ineꞌ naꞌi nimeguf wanom etin nelaꞌana wapotiꞌ aꞌ amon?” \p \v 21 Eaꞌ ipat anama Jisas naꞌianai ina naꞌi ipat anama endilisinai luꞌunai Godi, owaꞌ. Anan naꞌi alop ananinai. \v 22 Nemaf anama God nafelana wapotiꞌ hiꞌagif sawanama, nogota anama amam alupumi ananimi ukup mapoma basef amama ananimi fowaꞌ naꞌiami. Eaꞌ deiꞌ mombaleꞌefa basef amama mape Baibel maloma basef amama Jisas fowaꞌ naꞌiami. \s1 Dembinai Jisas negawa epes hiesi eaꞌ \p \v 23 Jisas nape Jerusalem ama nimeguf amama Pasovaimi, esis amam nematawa hiesi sati ikwaf laꞌifinai anan nandaꞌanai eaꞌ sembaleꞌefana. \v 24 Eaꞌ Jisas negawa nomonas asasimi epes hiesi. Naꞌama anan ina nembaleꞌefas, owaꞌ. \v 25 Anan ina gawa aꞌana ma enis sieꞌipana ma waf epesi, owaꞌetin. Anan negawa epes hiesi eaꞌ negawa ukup opalef asasimi. \c 3 \s1 Jisas naꞌi naloma Nikodemus \p \v 1 Anona aman agilinama Nikodemus, anan Farisi agel luꞌunai ma esis Juda. Anan nape dembinai asasinai. \v 2 Anona owamb nafiꞌmai Jisas naꞌipana naꞌi, “Dembinai Tisa, apeꞌ mogawa ineꞌ, God nasapaꞌena nafiꞌi siꞌi Dembinai Tisa. Iꞌi owaꞌ God nope noloma anona epen, anan ina laꞌifina neandaꞌ maol anama laꞌifinai ineꞌ nandaꞌanai, owaꞌ.” \p \v 3 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi, emi epen God owaꞌ nendan netaga dambaini, enin ina nambimb niowis wambota Godi numafian, owaꞌetin.” \p \v 4 Eaꞌ Nikodemus nahaliꞌana naꞌi, “Deiꞌ amama hagasi sondaꞌam siꞌimama ma solas seataga dambais wapotiꞌ? Esis sotanima suwis opalef mamasasi nomon, ama nambimb otanima olas wapotiꞌ?” \p \v 5 Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi, iꞌi Ambal Buꞌunai Godi owaꞌ nendaꞌan dambaina embel, ina nambimb laꞌifin niowis wambota Godi, owaꞌetin. Eaꞌ iꞌi Ambal Buꞌunai Godi nolan dambain, enin wilama niowis wambota Godi. \v 6 Amamaga mataga alop atonai, amama alop atopumi siꞌi anoꞌw nemataꞌw kola awani. Eaꞌ amamaga Ambal Buꞌunai Godi nandaꞌami, amama mataga siꞌi Ambal Buꞌunai. \v 7 Ina nomonas natanea aꞌipina naꞌama aꞌi petaga dambaipa wapotiꞌ siꞌi epes solaipa, owaꞌ. \v 8 Uf naluwi siꞌi nalo nafeꞌ ganigani. Ineꞌ nameꞌ uf atona, eaꞌ ina negawa anama nalo nafiꞌima nafeꞌma, owaꞌ. Epes hiesi Ambal Buꞌunai Godi nandaꞌas sataga dambais, esis sataga naꞌama etin.” \p \v 9 Eaꞌ Nikodemus nagwamana basef naꞌi, “Amamaga amama nambimb motaga mondawalap miꞌimama?” \p \v 10 Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌi, “Deiꞌ siꞌi main? Ineꞌ Dembinai Tisa nawalipasa basef esis Juda, eaꞌ ineꞌ owaꞌ negawa amamaga amama? \v 11 Endilisi aeꞌ aꞌipina, afaꞌ waꞌi amamaga afaꞌ wagawami, eaꞌ wawalapa amamaga amama watolomi. Eaꞌ ipeꞌ pewaꞌ alafugaha basef amama afaꞌ wawalapami. \v 12 Aeꞌ aꞌipipa amamaga amama etapami, eaꞌ ipeꞌ ina pegawam pembaleꞌefam, owaꞌ. Iꞌi aeꞌ ieaꞌipipa amamaga ilifami, nambimb ipeꞌ pegawa pembaleꞌefam piꞌimama? Owaꞌetin. \v 13 Ina enin epen etapani nealata gani heven, owaꞌ. Aeꞌ atowe. Aeꞌ ataga epen endilisiwei eaꞌ aeꞌ atowe akwaha heven isilaꞌi, aeꞌ maꞌuwi. \v 14 Fowaꞌ Moses nafela anona yul nandaꞌ kapa nandaꞌanai nail anona lawag ilif. Nandaꞌana anama wafiguma fatauguma. Anama naꞌama etina anona nemaf sefela aeꞌ ataga epen endilisiwei sundi ieil anona lawag ilif. \v 15 Ama epes emi egafis sembaleꞌefa aeꞌi, anona nemaf sofaꞌ ambal namunai sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \p \v 16 Endilisi, God Nogalomana ananinai atotona nape. Owaꞌetin. Eaꞌ anan okom nainaila amam nematawa hiapai mape etapi. Eaꞌ naseꞌapai Nogalomana ananinai atotona ma emi egafis sombaleꞌefanai sope andeandeꞌ, ina segaꞌma waf aonai, owaꞌ. Sofaꞌ ambal namunai sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 17 God ina nasapaꞌ Nogalomana ananinai nafiꞌi etap anaeꞌ ma neandaꞌmapa basef, owaꞌ. Anan nasapaꞌana nafiꞌi ma nofaꞌ apeꞌ epes hiapai mape etapi motanimani. \v 18 Emi egafis sembaleꞌefa anan, esis anona nemaf basef kot luꞌunai aꞌas. Eaꞌ emi egafis owaꞌ seambaleꞌefana, epes isima hegililas eaꞌ ma kot anama luꞌunai aonai. Deiꞌ main? Esis sandaiwaꞌma seambaleꞌefa Nogalomana atotona Godi, naꞌama epes isima hegililas hiꞌalas. \v 19 Basef ofagema ma kot luꞌunai anama naꞌama. Howalagon nafiꞌi nataga etap anaeꞌ, eaꞌ esis ukup maimaila waf anama etapanai atona siꞌi sape owamb, sandaiwaꞌma howalagon. Deiꞌ maina esis sandaiwaꞌ? Esis sandaꞌ waf aonai naꞌama deiꞌ sandaiwaꞌ. \v 20 Emi egafis sandaꞌ waf aonai, sowaꞌ alafugaha howalagon, esis sandaiwaꞌma sifiꞌmai howalagon ma waf aonai esis sandaꞌanai neandawalap. Eaꞌ deiꞌ umbamahas sandaiwaꞌ. \v 21 Emi egafis sandaꞌ waf endilisinai safiꞌmai howalagon ma enis epes sitilis seagawa esis sape laꞌifis laꞌelaꞌef saloma God sandaꞌ opeh ananimi.” \s1 Jon nawalapa basef ofagema Jisasi naꞌiam alihim \p \v 22 Basef amama hiꞌalam, Jisas naloma alupumi ananimi mafeꞌ etap hiagoma Judia eaꞌ mafeꞌ anama taun aꞌagoma. Eaꞌ nape nalomam napisiꞌ esis amam nematawa embel. \v 23 Eaꞌ Jon nape wambel anama Inon felefeleꞌma anona wambel Salim. Anama walemb luꞌunai netaha, esis amam nematawa hiesi safiꞌi anama, eaꞌ anan napisiꞌas embel. \p \v 24 Nemaf anama dembinai King Herot ina deiꞌ nandaꞌ Jon nandaꞌ kalabus, ataꞌ owaꞌ. \v 25 Eaꞌ amam alupumi Joni maꞌi anom basef mape laꞌafena amam maloma anona aman Judainai. Amam maꞌi basefa waf anama esis Juda sasaꞌof sowandoꞌ alogwa seape boꞌwesa naep Godi. \p \v 26 Eaꞌ alupumi Joni mafeꞌma anan maꞌipana maꞌi, “Dembinai Tisa, aman fowaꞌ nape naloma ineꞌi gani waꞌol walemb Jordani ineꞌ nawalapa basef naꞌianai, aman anama deiꞌ amam nematawa hiesi safeꞌma anan napisiꞌas embel.” \p \v 27 Eaꞌ Jon naꞌipam naꞌi, “Iꞌi God nape heveni owaꞌ neaseꞌana anom amamaga anona epen, epen anama ina laꞌifina neandaꞌ anona maol, owaꞌ. \v 28 Ipeꞌ pegawa basef amama fowaꞌ aeꞌ aꞌiami aꞌi aeꞌ ina Krais, God nandandepe nasapaꞌe afiꞌi, owaꞌ. Eaꞌ God nasapaꞌe aliꞌ afiꞌmai Krais. \v 29 Iꞌi anona aman neseꞌ anoꞌw nemataꞌw, nemataꞌw akwama eaꞌ ananiꞌwi naseꞌakwi. Eaꞌ alupunai aman anama nendanifela naitu nameꞌ basefa aman anama deiꞌ naseꞌakwi nafiꞌi. Deiꞌ naꞌama etina aeꞌ andanifel endilisi ma okom aeꞌanai, andanifela Dembinai Jisas. \v 30 Agel Jisasi nelata luꞌuna, eaꞌ agel aeꞌanai nowala saꞌona.” \s1 Aman nafiꞌi heveni ilifi \p \v 31 Aman nafiꞌi ilifi anan nape ilifa amamaga hiami. Eaꞌ aman nataga etapi anan etapanai naꞌi basef etapami atom. Eaꞌ aman nafiꞌi heveni anan nape ilifa amamaga hiami. \v 32 Anan naꞌi basef nawalapa amamaga amama hiami natolom negawam eaꞌi. Eaꞌ ina enin epen nemeꞌ basef amama anan naꞌiami, owaꞌetin. \v 33 Emi egafis semeꞌ basef ananimi ma sailam, esis saꞌi aꞌe ma basef amama sihiꞌambasam alihim eaꞌ saꞌi basef Godi endilisimi atom. \v 34 Aman anama God nasapaꞌana nafiꞌi anan nawalapa basef Godi. Eaꞌ God naseꞌana Ambal Buꞌunai Ananinai nape siꞌinama anan. \v 35 Ahalomana God okom nainaila Nogalomana eaꞌ naseꞌana amamaga hiami ma lagof ananimi. \v 36 Emi egafis sembaleꞌefa Nogalomana ananinai, epes isima deiꞌ sefaꞌ ambal namunai ma sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. Eaꞌ emi egafis sewaꞌ alafugama Nogalomana ananinai, epesisima ina nambimb sefaꞌ ambal namunai sepe andeandeꞌ laꞌelaꞌef, owaꞌetin. Deiꞌ main, okom wandafunai Godi napomas laꞌelaꞌef. \c 4 \s1 Jisas naꞌi naloma anoꞌw nemataꞌw Samariaiꞌwi \p \v 1 Nemaf anama amam Farisi dambami Judai mameꞌ anom basef naꞌama maꞌi, “Jisas napisiꞌ alupusi hiesi nikilaꞌ isima Jon napisiꞌasi.” \p \v 2 Eaꞌ Jisas atona ina napisiꞌas, owaꞌ. Amam alupumi ananimi atom mapisiꞌas. \v 3 Eaꞌ Jisas negawa amam Farisi mameꞌ basef amama. Eaꞌ anan nakwaha etap anama Judia netanima nafeꞌ etap hiagoma Galili wapotiꞌ. \v 4 Eaf anama anan nailana nafiꞌi, nafeꞌ laꞌafena etap hiagoma Samaria. \v 5 Eaꞌ nafeꞌ nataga anona wambel nape Samaria taun anama agiliguma saꞌi Sikar. Anama nape felefeleꞌma Jekop fowaꞌ gani naseꞌanagoma nogalomana ananinai Josep. \v 6 Ifata sela embelanai fowaꞌ gani Jekop nandaꞌanai nape wambel anama. Nogota anama nemaf aon nahagasom. Jisas nafiꞌi laogon naꞌama napoma nomaꞌw ifata anama sela embelanai. \p \v 7 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw Samariaiꞌwi kwafiꞌi kwaꞌi kola embel, eaꞌ Jisas natoloꞌw nahaliꞌakwa kweaseꞌana anom embel. \v 8 Alupumi ananimi mafeꞌ wambel luꞌunai ma motala gwaꞌaimi. \p \v 9 Eaꞌ nemataꞌw akwama kwaꞌipana kwaꞌi, “Ineꞌ Judainai, eaꞌ aeꞌ nemataꞌw Samariaiwei. Deiꞌ maina ineꞌ nahaliꞌima embel naꞌi Aeꞌ eseꞌena embel neaꞌam?” \p Deiꞌ main, esis Juda ina saloma esis Samaria sandaꞌ kolas etifigin, owaꞌetin. Esis sandaꞌ naumbih. \p \v 10 Eaꞌ Jisas nagwamaꞌwa basef akwaꞌw naꞌi, “Iꞌi ineꞌ okom nopeina ma neagawa anom amamaga buꞌwami pressen God naꞌi neasiꞌinami, ama ineꞌ negawa aman anama nahaliꞌinai ma embel, ineꞌ nihaliꞌanama anom embel ambal namunai napaimi Anan neseꞌenam.” \p \v 11 Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Aman dembinai, ifata anaeꞌ launai nowala gani owin. Ineꞌ baket aꞌena ma nela embel. Deiꞌ ineꞌ nela embel amama ambal namunai napaimi enima? \v 12 Akunamapa apeꞌinai Jekop nagwaꞌ embelana naoꞌwa batausana ananisi saloma mafis bulmakau sipsip maim asasimi sagwaꞌ embela. Deiꞌ eaꞌ nakwahona napoma apeꞌ. Aꞌi ineꞌ nikilaꞌ anan ama neseꞌapa embel ambal namunai napaimi?” \p \v 13 Eaꞌ Jisas nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Emi egafis seaꞌ embel amama, nambimb eap neseꞌas wapotiꞌ. \v 14 Eaꞌ emi egafis seaꞌ embel amama aeꞌ aꞌi ieseꞌasami, esis ina nambimb eap neseꞌas wapotiꞌ ma nimeguf hiami laꞌelaꞌef sope, owaꞌetin. Embel amama aeꞌ aseꞌasami nambimb mataga siꞌi embel mataga etin mawai laeꞌlaꞌef mape ma nomon opalef asasimi sofaꞌ ambal namunai sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif.” \p \v 15 Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, ineꞌ seꞌe embel amama ma aeꞌ ina ataꞌ eap neseꞌe etanima ifiꞌi naꞌae ma ela embel wapotiꞌ, owaꞌ.” \p \v 16 Eaꞌ Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Ineꞌ foꞌo falai waulunamena ineꞌinai niliꞌ eaꞌ pitanima pifiꞌi naꞌae.” \p \v 17 Eaꞌ kwagwamana basef kwaꞌi, “Aeꞌ wauluname aꞌe.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Ineꞌ naꞌi ineꞌ waulunamena aꞌena, amama ineꞌ naꞌi endilisi. \v 18 Endilisi ineꞌ fowaꞌ wauhupina ineꞌimi wanom biam. Eaꞌ aman anama deiꞌ ineꞌ nape nalomanai anama ina waulunamena ineꞌinai, owaꞌ. Basef amama ineꞌimi endilisi.” \p \v 19-20 \x * \xo 4:19-20 \xt Jo 7:40; 9:17; 1 Ko 14:24,25; Diu 12:5,14; Sam 122:1,5\x*Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Aman dembinai, deiꞌ aeꞌ egawena, ineꞌ enina profet. Esis bafapapa ehasapa apeꞌisi safeꞌ sandakolas sape halaf anama\f + \fr 4:19-20 \ft Basef amama ofagema ma halaf anama maꞌi esis Juda safeꞌ sandakolas sandaꞌ lotumagoma.\f* \m sandaꞌ lotuma. Eaꞌ ipeꞌ Juda paꞌi wambel esis sandaꞌ lotuwagoma anama napani Jerusalem.” \p \v 21 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Nemataꞌw, ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ. Anona nemaf neataga ipeꞌ ina pefeꞌ pendaꞌ lotuma Ahalome halaf anama, o pendaꞌ lotumana Jerusalem atogon, owaꞌetin. \v 22 \x * \xo 4:22 \xt 2 Kin 17:29,41; Ais 2:3; Ro 9:4,5\x*Ipeꞌ pandaꞌ lotuma amamaga ipeꞌ owaꞌ peagawami. Eaꞌ apeꞌ Juda mandaꞌ lotuma amamaga apeꞌ mogawami. Basef ofagema ma apeꞌ mandaꞌ lotu amama. God nofaꞌ amam nematawa setanimani, amama matagama apeꞌ Juda atepa. \v 23 Eaꞌ anona nemaf naꞌi neataga, deiꞌ nataga eaꞌ ma amam nematawa emi egafis sandaꞌ lotu endilisi sondaꞌ lotuma Ahalomapa Goda Ambal Buꞌunai ananinai noloma waf buꞌunai endilisi. Anan nagolopa amam nematawa naꞌamaisi ma sondaꞌ lotumana. \v 24 \x * \xo 4:24 \xt 2 Ko 3:17; Ro 12:1; Fl 3:3\x*God anan ambal namunai. Naꞌama amam nematawa emi egafis siꞌi sondaꞌ lotumana endilisi, esis sandaꞌ lotumana andeandeꞌma ukup moloma ambagof asasimi ma waf endilisinai.” \p \v 25 \x * \xo 4:25 \xt Jo 1:41\x*Eaꞌ nemataꞌw akwama kwagwamana basef kwaꞌi, “Aeꞌ egawa aman anama Mesaia sofalana saꞌi Krais, God nandandepana nosapaꞌana niefiꞌi. Nemaf anama anan niefiꞌi, nowalapam niꞌipapa amamaga hiami.” \p \v 26 \x * \xo 4:26 \xt Mk 14:61,62; Jo 9:37\x*Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Aeꞌ eaꞌ maꞌuwi, deiꞌ aꞌi alomena.” \s1 Alupumi Jisasi motanima mafiꞌi \p \v 27 Anan naꞌipa akwaꞌw naꞌama, eaꞌ alupumi ananimi motanima mafiꞌi. Eaꞌ amam ukup matamea ma anan naloma anoꞌw nemataꞌw naitu naꞌi. Eaꞌ amam ina anona nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ naꞌi nefaꞌ main? Ama deiꞌ nalomaꞌw naꞌi?” Owaꞌ. \p \v 28 Eaꞌ nemataꞌw akwama kwakwaha baket kola embelanai naꞌoh, kotanima kwafeꞌ taun anama. Eaꞌ kwaꞌipa esis kwaꞌi, \v 29 “Ipeꞌ pifiꞌi piti anona aman nawalapai amamaga hiami fowaꞌ aeꞌ andaꞌami naꞌipiam hiꞌalam. Anan Krais aꞌ amon?” \p \v 30 Esis sameꞌ naꞌama, sakwaha wambel safiꞌi sati Jisas. \p \v 31 Eaꞌ alupumi ananimi maꞌipana mehip maꞌi, “Ineꞌ ataꞌ neaꞌ gwaꞌaimi.” \p \v 32 Eaꞌ anan naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ anom gwaꞌaimi maꞌoh, amama ipeꞌ owaꞌ pegawame.” \p \v 33 Eaꞌ alupumi ananimi atom mape manifam maꞌi, “Enis sofaꞌmanai anom gwaꞌaimi?” \p \v 34 Eaꞌ Jisas nawalapem basef naꞌipam naꞌi, “Gwaꞌaimi aeꞌami amama. God nasapaꞌe afiꞌi. Deiꞌ aeꞌ aꞌi ila okom ananinai atona endaꞌ maol ananinai efeꞌ embefana hiꞌilana. Maol anama siꞌi gwaꞌaimi aeꞌami. \v 35 Ipeꞌ paꞌiam paꞌi, aomb biamibiam ataꞌ mape ma nogota anama gwaꞌaimi meofanai neataga. Eaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ ataꞌ saꞌma naep petologon aof tulif. Gwaꞌaimi maof eaꞌ ma sealaꞌam. \v 36 Emi egafis selaꞌ gwaꞌaimi, esis sefaꞌ otamba ma maol anama sandaꞌanai. Eaꞌ sowaꞌani gwaꞌaimi amama ambal namunai napeimi mope laꞌelaꞌef. Eaꞌ epes isima sawami saloma enis salaꞌami sondaꞌkolas etifigin sondanifel. \v 37 Naꞌama deiꞌ basef gawaimi amama mataga endilisi etin, maꞌi, ‘Enin epen nawamagon aof anama, eaꞌ enin nafeꞌ nalaꞌam.’ \v 38 Aeꞌ asapaꞌ ipeꞌ pafeꞌma pelaꞌa gwaꞌaimi aof anama fowaꞌ ipeꞌ owaꞌ peandaꞌ maolananai. Enis epes sandaꞌ maola aof anama, eaꞌ ipeꞌ pelaꞌam gwaꞌaimi atona etin enis sandaꞌam sawami.” \s1 Esis Samaria hiesi sombaleꞌefa Jisas \p \v 39 Akwaꞌw doꞌok kwaꞌi Jisas nawalapa amamaga akwaꞌw fowaꞌ kwandaꞌami, nawalapam naꞌipakwam alihim. Eaꞌ esis Samaria amam nematawa hiesi sape taun anama sameꞌ basef akwaꞌimi sembaleꞌefa Jisas. \v 40 Eaꞌ esis safiꞌmai anan sahaliꞌana mehip saꞌi ataꞌ nope nolomas. Eaꞌ napani nimeguf bif nalomas wambel anama. \v 41 Eaꞌ epes hiesi wapotiꞌ wambel anama sameꞌ basef ananimi sembaleꞌefana. \v 42 Eaꞌ saꞌipa akwaꞌw saꞌi, “Deiꞌ apeꞌ ina mameꞌ basef ineꞌimi atom mombaleꞌefam, owaꞌ. Apeꞌ mameꞌ basefa aman anama eaꞌ mogawa anan atona nofaꞌ amam nematawa hiesi etapasi sotanimani.” \s1 Jisas nandaꞌ enin soꞌusoꞌwin anona aman nandaꞌ maola kingi boꞌwen \p \v 43 Nimeguf bif hiꞌalam, Jisas nakwaha wambel anama eaꞌ nafeꞌ etap hiagoma Galili. \v 44 Fowaꞌ Jisas anan atona nawalapa basef naꞌiam naꞌi, “Anona profet ina nofaꞌ agel luꞌunai wambel ofagama ananima, owaꞌ.” \p \v 45 Eaꞌ deiꞌ nafeꞌ nataga etap anama hiagoma Galili, esis sondanifel ma anan nafiꞌi. Deiꞌ main, esis fowaꞌ safeꞌ Jerusalema nemaf buꞌunai Pasovainai eaꞌ satolom segawa amamaga hiami anan nandaꞌam nemaf anama mandawalap alihim. \p \v 46-47 Anan netanima nafeꞌ wapotiꞌ nataga anona wambel Kana etap hiagoma Galili. Wambel anama fowaꞌ namboma embel mataga siꞌi wain. Eaꞌ anona agilinai nandaꞌ maola dembinai kingi, nape Kana. Nogalomana ananinai awes nandaꞌana naꞌoh anona wambel Kaperneam felefeleꞌma neagaꞌ. Eaꞌ agilinai anama nameꞌ basefa Jisas nakwaha etap hiagoma Judia nafiꞌi etap hiagoma Galili, eaꞌ nafeꞌma Jisas nahaliꞌana mehipa neafeꞌ nondaꞌ nogalomana ananinai boꞌona. \p \v 48 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Iꞌi ipeꞌ hipei piti ikwaf laꞌifinai siꞌi God atona nandaꞌanai, ipeꞌ pembaleꞌefa aeꞌ. Iꞌi owaꞌ, owaꞌetin.” \p \v 49 Eaꞌ anan nandaꞌ maola dembinai kingi naꞌipana naꞌi, “Dembinai, ineꞌ nifiꞌi mehip. Naꞌama nogalome aeꞌanai nogaꞌ.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ foꞌo. Nogalomena ineꞌinai atuwasi nope namunai ambal nopaina.” \p \v 50-51 Eaꞌ aman anama nombaleꞌefa basef Jisasi nafeꞌ. Anan ataꞌ nafeꞌ etin, amam mandaꞌmana maoli mafiꞌi matolona eaf maꞌipana maꞌi, “Nogalomena ineꞌinai amboꞌona nehafel nape.” \p \v 52 Eaꞌ nahaliꞌama maina nogota nogalomana ananinai nehafel boꞌona andeandeꞌ. Eaꞌ maꞌi, “Nambatiꞌ aon nandamboma alop nifina amboꞌona.” \p \v 53 Eaꞌ ahalomana ananinai negawa nambatiꞌ nogota anama atona Jisas naꞌipana naꞌi, “Nogalomena ineꞌinai amboꞌona.” \p Eaꞌ agilinai anama nembaleꞌefa Jisas naloma esis amam nematawa ananisi wapotiꞌ. \v 54 Fowaꞌ Jisas nakwaha etap hiagoma Judia nafeꞌ nataga etap hiagoma Galili, eaꞌ deiꞌ nandaꞌ ikwaf anama laꞌifinai. Ikwaf anama nafeꞌma bifi nandaꞌ soꞌusoꞌwin inima boꞌwen. \c 5 \s1 Jisas nandaꞌ anona aman boꞌona anona walemb batupaꞌmanai Betesda \p \v 1 Jisas nape Galili eaꞌ, nondowasaꞌ Jerusalem naloma esis Juda seaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami ma nomonas meapoma Dembinai God. \v 2 Wambel anama nomon felefeleꞌma uta luꞌunai sipsip mawisanai anama anona walemb batupaꞌmanai saꞌunai notah. Agilinama esis sofalana diga Hibrui saꞌi Betesda. Walemb batupaꞌmanai anama waꞌowaꞌol salaꞌ ifagw sandaꞌ ilagwalef wanom biam mape. \v 3 Ilagwalef amama laꞌelaꞌef epes isima hiesi awes nandaꞌasi sape saloma enis naep maseꞌasi saloma boꞌwagahi lagof magaꞌ mailasi. [Esis sape laꞌelaꞌef sahafa embel mandambombol mandaꞌam deꞌindaꞌ. \v 4 Anom nimeguf anona ensel Dembinai Godi nafiꞌi nowala walemb batupaꞌmanai anama nandaꞌ embel mandambombol. Emi egafin awes nandaꞌasi niliꞌ nefeꞌ newala embel, netaga boꞌwen wapotiꞌ.] \p \v 5 Anona aman nape awes luꞌunai nandaꞌana nape nalomas afagof hiami 38-peleim. \v 6 Eaꞌ Jisas natolona tol naꞌoh eaꞌ negawa aman anama awes nandaꞌanai naꞌoh naꞌae afagof hiami. Naꞌama nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ naꞌi atuwasi netaga boꞌwena, o owaꞌ?” \p \v 7 Eaꞌ nagwamana basef naꞌi, “Aman dembinai, nemaf anama embel mandambombol ina enis epes safele salae ewala embel, owaꞌ. Aeꞌ atowe andaꞌam aꞌi efeꞌ eaꞌ, enis epes saliꞌ sowala sikilaꞌe.” \p \v 8 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ hafel nitu nefaꞌ lehis ineꞌimi nitu nefeꞌ.” \p \v 9 Deiꞌ atef anan nataga boꞌona. Naꞌama anan nohafel naitu nafela lehis ananimi eaꞌ nafeꞌ. \p \v 10 Nemaf anama amama mataga, anona nemaf Sabat esis Juda sapoma nomaꞌwanai. Eaꞌ amam dambami esis Judai mati aman anama nataga boꞌona nafela lehis ananimi nofaꞌam naitu nafeꞌ naep amamumi nemaf anama Sabat. Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Deiꞌ nemaf apeꞌ mapoma nomaꞌwanai, miꞌuli apeꞌinai naꞌi owaꞌ ma ineꞌ nefela lehis nefaꞌam neafeꞌ, owaꞌ.” \p \v 11 Eaꞌ anan nagwamama basef naꞌi, “Aman anama nandaꞌe buꞌuwei anan naꞌipi naꞌi, ‘Fela lehis ineꞌimi nefaꞌam nefeꞌ.’ ” \p \v 12 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Emi egalin naꞌipina naꞌi, ‘Ineꞌ fela lehis ineꞌimi nefaꞌam nefeꞌ?’ ” \p \v 13 Aman anama ina negawa emi egalin nandaꞌana boꞌona, owaꞌetin. Deiꞌ main? Jisas nafeꞌ nandambahoꞌ naloma amam nematawa hiesi wambel anama. \v 14 Anom nimeguf mafeꞌma eaꞌ, Jisas natolona ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai naꞌipana naꞌi, “Nemeꞌ! Deiꞌ ineꞌ amboꞌwena eaꞌ. Eaꞌ ineꞌ owaꞌ nitanima nefeꞌ nendaꞌ waf aonai wapoti, owaꞌ. Naꞌama amamaga awami endilisi motagamena.” \p \v 15 Eaꞌ nafeꞌ naꞌipa amam Juda naꞌi, “Aman anama nandaꞌe buꞌuwei anan Jisas.” \p \v 16 Eaꞌ deiꞌ amam Juda ukup aoma nandaꞌ aman anama awes nandaꞌana nataga boꞌona nehafel nofaꞌ lehis naꞌohami nafeꞌ nemaf anama Sabat. Naꞌama deiꞌ mohafel mandaꞌmana waf aonai mogolopana ma meahana. \v 17 Eaꞌ Jisas nagwamama basef amam naꞌi, “Ahalome aeꞌanai nandaꞌ maol nimeguf hiami nafiꞌi notambel deiꞌ nemaf anaeꞌ Sabat wapotiꞌ. Eaꞌ aeꞌ wapotiꞌ andaꞌ maol siꞌi anan.” \p \v 18 Eaꞌ amam Juda ukup wandafum endilisi maꞌi mohana neagaꞌ. Amam maꞌi anan nosambala basefa miꞌuli ma nemaf anama Sabat sapoma nomaꞌwanai. Eaꞌ Jisas naꞌiam wapotiꞌ naꞌi God anan ahalomana ananinai endilisi. Eaꞌ amam maꞌi, “Anan naꞌi anan nataga naꞌama etin siꞌi God.” \s1 Nogalomana Godi anan nefaꞌ agel luꞌunai ma nandaꞌ maol \p \v 19 Eaꞌ Jisas nagwamama basef amam naꞌi, “Aeꞌ aꞌi endilisi aꞌipipa. Aeꞌ nogalomana Godi aeꞌ atowe ina laꞌifiwei ma endaꞌ anom amamaga ma okom aeꞌanai atona, owaꞌ. Aeꞌ andaꞌ amamaga amama ati Ahalome nandaꞌami, eaꞌ amama atom. Deiꞌ main, amamaga hiami ahalome nandaꞌami, amama aeꞌ Nogalomana wapotiꞌ deiꞌ andaꞌam. \v 20 Ahalome aeꞌanai okom nainaila aeꞌ Nogalomana ananiwei nihiꞌambe amamaga hiami anan nandaꞌami. Anona nemaf nihiꞌambe anom amamaga luꞌwami mikilaꞌ. Naꞌama nambimb ipeꞌ gegelalasipa endilisi ma amamaga amama luꞌwami meataga. \v 21 Ahalome nafela esis sagaꞌi sohafel wapotiꞌ ma neaseꞌas ambal namunai. Eaꞌ deiꞌ naꞌama etin aeꞌ Nogalomana ananiwei wapotiꞌ aeꞌ aseꞌas ambal namunai epes aeꞌ okom naꞌiasi. \v 22 Endilisi, Ahalome God ina nawaloga enin epen siꞌi sandaꞌmasa koti sandaꞌam, owaꞌ. Maol hianai ma neawaloga epes anan naseꞌeam aeꞌ Nogalomana ananiwei. \v 23 God nandaꞌam naꞌama ma deiꞌ esis amam nematawa hiesi safela agel aeꞌ Nogalomanai ananiwei luꞌuna naꞌama etin siꞌi safela agel Ahalomei luꞌuna. Emi egafis owaꞌ seafela agel aeꞌ Nogalomanai luꞌuna, amama ina safela agel Ahalomei God nasapaꞌe afiꞌi luꞌuna, owaꞌ. \p \v 24 Endilisi aeꞌ aꞌipipa. Emi egafis semeꞌ basef aeꞌami ma sembaleꞌefa anan nasapaꞌe afiꞌi, isima sefaꞌ ambal namunai eaꞌ ma seape andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. Esis ina sandaꞌ basef luꞌwami ma kot, owaꞌ. Esis sefaꞌ ambal namunai nikilaꞌa gaꞌ. \v 25 Endilisi aeꞌ aꞌipipa, nemaf anama naꞌi neataga, deiꞌ nataga eaꞌ ma esis saꞌi seameꞌ maf aeꞌanai, aeꞌ Nogalomana Godi. Emi egafis semeꞌ aeꞌi, nambimb sefaꞌ ambal namunai ma seape boꞌwes endilisi laꞌelaꞌef. \v 26 Ambal namunai nape Ahalome atona. Eaꞌ nandaꞌ aeꞌ Nogalomana ananiwei eaꞌ aeꞌ wapotiꞌ ambal namunai napaiwei naꞌama etin. \v 27 Aeꞌ ataga epen endilisiwei. Naꞌama God naseꞌe agel luꞌunai ma eawaloga epesa kot ma basef luꞌwami. \v 28-29 Ipeꞌ ina ukup hiahiama amama, owaꞌ. Nemaf anama dahandahama niꞌi neataga, amam nematawa hiesi sagaꞌi sawas sape hiꞌagilifi anona nemaf semeꞌ maf aeꞌanai sohafel sokwaha hiꞌagilif suwisi andeꞌ. Eaꞌ emi egafis sandaꞌ waf buꞌunai, anona nemaf sohafel wapotiꞌ sofaꞌ ambal namunai sepe boꞌwes laꞌelaꞌef hihif. Eaꞌ emi egafis sandaꞌ waf aonai, anona nemaf setanima sehafel sondaꞌ basef luꞌwami ma kot.” \s1 Enis epes sawalapa basef ofagema saꞌiama Jisas \p \v 30 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ina andaꞌ anom amamaga ma nomonas aeꞌami atom, owaꞌ. Basef aeꞌ ameꞌama Ahalome, amama atom ailam awalapama esis ewalogas ma kot. Eaꞌ basef amama ma kot aeꞌanai amama boꞌom andeandeꞌ. Deiꞌ main, aeꞌ ina andaꞌama aila nomonas aeꞌami atom, owaꞌ. Aeꞌ andaꞌama aila nomonasa aman anama nasapaꞌe afiꞌi. \v 31 Iꞌi aeꞌ ewalapa basefa aeꞌ atowe, naꞌama ipeꞌ piꞌi basef amama aeꞌ aꞌiami ina endilisi, owaꞌ. Piꞌi basef amama basoꞌmaimi. \v 32 Anona nape deiꞌ nawalapa basefa aeꞌ. Naꞌama aeꞌ deiꞌ egawa basef amama naꞌiama aeꞌ endilisi. \p \v 33 Fowaꞌ ipeꞌ pasapaꞌ basef mafeꞌmago Jon. Anan nawalapa basef endilisimi ma aeꞌ. \v 34 Eaꞌ deiꞌ aeꞌ ina efala enis epes etapasi ma sowalapa basefa aeꞌ siegiambame, owaꞌ. Aeꞌ aꞌi God nofaꞌepa pitanimani pifiꞌmai anan. Deiꞌ aꞌi basef amama. \v 35 Aman anama Jon siꞌi anona nagwapina nafifima amam nematawa hiesi. Eaꞌ ukup ipeꞌimi maꞌi aꞌe ma ipeꞌ pendanifel nogota anama bandana ma howalagon anama Joni eaꞌ pembaleꞌefa basef ananimi. \v 36 Maol anama laꞌifinai Ahalome naseꞌeama naꞌi imafiana endaꞌana hiꞌilana anama atona aeꞌ deiꞌ andaꞌana. Anama maol laꞌifinai nikilaꞌ maol Joni nawalapa basef ofagema ma aeꞌ. Deiꞌ main, maol anama Ahalome nasiꞌianai ma eandaꞌana hiꞌialana aeꞌ andaꞌanai nihiꞌamba esis amam nematawa segawa Ahalome nasapaꞌe afiꞌi. \v 37 Ahalome nasapaꞌe afiꞌi, anan atona nawalapa basef ofagema ma aeꞌ. Fowaꞌ gani pafiꞌi pataga deiꞌ ipeꞌ ina pati Anan pameꞌ maf ananinai, owaꞌ. \v 38 Eaꞌ basef ananimi wapotiꞌ amama ina mape ukup ipeꞌimi, owaꞌ. Deiꞌ main, ipeꞌ owaꞌ peambaleꞌefe God nasapaꞌe afiꞌi. \v 39 Ukup ipeꞌimi mandandaꞌ maꞌi basef amama mape Buk Baibel maseꞌepa ambal namunai ipeꞌ ma peape boꞌwepa laꞌelaꞌef hihif. Eaꞌ ipeꞌ patalifa basef amama peagawam eaꞌ pandaꞌ maol luꞌunai pagolopa basef amama hiami. Basef amama Baibelimi maꞌi aeꞌ mawalape. Owaꞌetin. \v 40 Ipeꞌ pandaiwama pifiꞌmai aeꞌ pefaꞌ ambal namunai peape boꞌwepa laꞌelaꞌef hihif. \p \v 41 Aeꞌ ina okom naꞌi epes etapasi seafela agel aeꞌanai luꞌuna, owaꞌ. \v 42 Aeꞌ egawa ukup ipeꞌimi ina maimaila God, owaꞌ. \v 43 Aeꞌ afiꞌi agel Ahalome aeꞌanai, eaꞌ ipeꞌ ina paseꞌe opalef ipeꞌimi ma aeꞌ, owaꞌ. Anona nemaf anona aman nifiꞌi ma agel ananinai atona, ipeꞌ piꞌi aꞌe peseꞌana opalef anan. \v 44 Ukup ipeꞌimi maꞌi mefaꞌ agof luꞌwami ma sahopepa owapepa ipeꞌimi atom. Eaꞌ God owaꞌ. Naꞌama ipeꞌ pembaleꞌefe piꞌimama? Owaꞌetin. \v 45 Ipeꞌ ina ukup mendandaꞌ miꞌi anona nemaf aeꞌ endaꞌ kotimipa ma Ahalome God, owaꞌetin. Aman nendaꞌ kotima ipeꞌ, anan Moses, aman anama ipeꞌ paꞌi anona nemaf nigiambamepa. \v 46 Ipeꞌ pembaleꞌefa basef ananimi, pembaleꞌefa basef aeꞌami wapotiꞌ. Deiꞌ main, anan nandaꞌ basef maꞌi aeꞌ mail Buk Baibel. \v 47 Eaꞌ ipeꞌ owaꞌ peambaleꞌefa basef anan nandaꞌami ma aeꞌ, owaꞌ. Nambimb ipeꞌ pembaleꞌefa basef aeꞌami piꞌimama? Owaꞌetin.” \c 6 \s1 Jisas naseꞌasa gwaꞌaimi epes hiesi 5,000-peleis saꞌam \r (Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lu 9:10-17) \p \v 1 Amama mataga eaꞌ Jisas nafeꞌ nambo walemb batupaꞌmanai anama Galili fisana. Walemb batupaꞌmanai anama saꞌi Taiberias. \v 2 Eaꞌ amam nematawa hiesi safiꞌmai anan. Deiꞌ main, esis sati ikwaf naninani laꞌifinai anan nandana ma nandaꞌ isima awes naninani nandaꞌasi sataga boꞌwes. Eaꞌ sailana safeꞌ. \p \v 3-4 Nemaf anama luꞌunai sandaꞌ gwaꞌaimianai saꞌi Pasova felefeleꞌ ma neataga. Eaꞌ nondowasaꞌ halaf anama naoꞌwa alupumi ananimi mape. \v 5 Eaꞌ Jisas natologon ganigani nati amam nematawa hiesi endilisi safiꞌmai anan. Eaꞌ nahaliꞌ Filip naꞌi, “Afaꞌ ataꞌ otala bret eti ma osoꞌ amam nematawa amama seaꞌana?” \p \v 6 Jisas nagwambana naꞌiam naꞌama. Anan negawam eaꞌ amamaga anan naꞌi neandaꞌami. \p \v 7 Eaꞌ Filip nagwamana basef naꞌi, “Iꞌi afaꞌ otala bret 200 kina, ina atuwasi dondoꞌma epes isima hiesi seaꞌana, owaꞌ.” \p \v 8 Eaꞌ anona amam alupumi Jisasi Andru, Saimon Pita sahalomana, naꞌipa Jisas naꞌi, \v 9 “Anona aman awomunai nahapila bret soꞌumi 5-peleim maloma agof soꞌumi biam maꞌoh naꞌae. Eaꞌ amama ina dondoꞌma epes isima hiesi, owaꞌ.” \p \v 10 Eaꞌ Jisas naꞌipa alupumi naꞌi, “Kipa esis amam nematawa hiesi sope etap.” \p Anama otalef buꞌwami mapoma. Eaꞌ amam atom mataga 5,000-peleim mape otalef amama. \v 11 Eaꞌ Jisas nafela bret amama nanifela God eaꞌ, naseꞌasam esis sape etapi. Eaꞌ nandaꞌam naꞌama etina agof wapotiꞌ. Naseꞌasam saꞌam elihis andeandeꞌ siꞌi doꞌok nolomahas. \v 12 Saꞌam elihis eaꞌ, tukwakwanimi maꞌoh. Eaꞌ anan naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Ipeꞌ petatama tukwakwanimi maꞌihi. Naꞌama moꞌoh etin.” \p \v 13 Eaꞌ alupumi mafeꞌ matatama tukwakwanimi maꞌihi maoloꞌwam holalef luꞌwami 12-peleima bret amama. \p \v 14 Eaꞌ esis amam nematawa sati ikwaf anama laꞌifinai Jisas nandaꞌana saꞌiam saꞌi, “Endilisi, anan profet anama saꞌi niefiꞌi etap anaeꞌ.” \p \v 15 Eaꞌ Jisas negawa ukup asasimi saꞌi sifiꞌi sohapilana sondaꞌana netaga nope siꞌi anona dembinai kinga numafias. Eaꞌ anan atona notanima nondowasaꞌ halaf ilif. \s1 Jisas naitu nafeꞌ walemb batupaꞌmanai embel ilif \r (Mt 14:22-33; Mk 6:45-52) \p \v 16 Wambomota felefeleꞌma owamb, alupumi Jisasi mowala walemb batupaꞌmanai \v 17 malata anona bot mafeꞌ walemb batupaꞌmanai maꞌi mombo wambel Kaperneam. Eaꞌ owamb natagamam laꞌafen, eaꞌ Jisas ina deiꞌ nafiꞌi natagamam, ataꞌ owaꞌ. \v 18 Eaꞌ uf luꞌunai naluwi, naoh mohafel mandaꞌam fetawa fepo endilisi. \v 19 Amam mandaꞌ pul mafeꞌ nogota launai siꞌi kilomita 6-pelein, eaꞌ mati Jisas naitu nafiꞌi embel ilif walemb batupaꞌmanai anama nafiꞌi nataga felefeleꞌma bot nafeꞌma. Eaꞌ amam umbamaham endilisi. \v 20 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ laꞌifipa, umbamehepa owaꞌ. Aeꞌ atowe maꞌuwi ailipa afiꞌi.” \v 21 Eaꞌ maꞌi nakwaha embel nalata bot. Eaꞌ bot nafeꞌ mehip nataga anama amam maꞌi meafeꞌma. \p \v 22 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi nambatiꞌ sapani walemb batupaꞌmanai fisana, esis segawa eaꞌ saꞌi, “Nambatiꞌ alupumi ananimi atom malata bot anama eaꞌ mafeꞌ. Eaꞌ anan ina nafeꞌ nalomam, owaꞌetin. Ina anona bot nail naloma anama, owaꞌ. Atotona nala.” \p \v 23 Eaꞌ anogw bogw wapotiꞌ Taibiriasigwi mafiꞌi felefeleꞌma naꞌama anan nape nanifela God sagwa gwaꞌaimi amama. \v 24 Eaꞌ esis amam nematawa sati Jisas naloma alupumi ananimi amam ina ataꞌ mape, owaꞌ. Eaꞌ safeꞌ salata anogw bogw safeꞌ Kaperneam sagolopa Jisas. \s1 Jisas anan gwaꞌaimi bret nafiꞌi ilif heveni \p \v 25 Esis sagolopana ma satolona gani waꞌol walemb batupaꞌmanai anama fisana saꞌipana saꞌi, “Dembinai Tisa, ineꞌ nambaiꞌ nafiꞌi naꞌae?” \p \v 26 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, ipeꞌ ina ukup maꞌi pepel aeꞌ andaꞌanai deiꞌ pafiꞌi paꞌi petolowe, owaꞌetin. Ipeꞌ ukup mapoma bret atona pagwaꞌanai ma opalef ipeꞌimi siꞌim, amama atom deiꞌ pagolope pafiꞌi. \v 27 Ipeꞌ ina pendaꞌ maola pefaꞌ gwaꞌaimi amama awami foloꞌolami, owaꞌ. Ipeꞌ pendaꞌ maola gwaꞌaimi buꞌwami sagwaꞌam mape boꞌom andeandeꞌ laꞌelaꞌef. Gwaꞌaimi amama ambal namunai nape laꞌelaꞌef. Gwaꞌaimi amama, aeꞌ ataga epen endilisiwei, aeꞌ atowe nambimb eseꞌepam ipeꞌ. God naseꞌe agel luꞌunai nesaheꞌe eaꞌ ma endaꞌ maol anama luꞌunai.” \p \v 28 Eaꞌ sahaliꞌana saꞌi, “Deiꞌ apeꞌ mondaꞌ maol main ataꞌ niliꞌma mondaꞌ maol Godi?” \p \v 29 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Maol Godi naꞌama. Ipeꞌ pembaleꞌefa aeꞌ, God nasapaꞌe afiꞌi.” \p \v 30 Eaꞌ esis saꞌipana saꞌi, “Ineꞌ nihiꞌambapa maina pepel laꞌifinai ma apeꞌ matolona meambaleꞌefena? Ineꞌ nandaꞌ maina maolan? \v 31 Ehasapa apeꞌisi fowaꞌ gani sagwaꞌ anom gwaꞌaimi agilima saꞌi mana etap anama wafiguma fatauguma siꞌi basef mape Baibeli maꞌiam maꞌi, \q1 ‘Anan naseꞌasa gwaꞌaimi mafiꞌi heveni saꞌam.’ ” \p \v 32 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Endilisi aeꞌ aꞌipipa, Moses ina naseꞌepa gwaꞌaimi amama mafiꞌi heveni, owaꞌ. Ahalome aeꞌanai atona nasiꞌipei gwaꞌaimi amama endilisimi. \v 33 Gwaꞌaimi amama God nasiꞌipami amama aeꞌ akwaha ilif isilaꞌi ma aseꞌasa ambal namunai esis amam nematawa hiesi sape etapi ma sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif.” \p \v 34 Eaꞌ saꞌipana saꞌi, “Dembinai, deiꞌ ineꞌ neseꞌapa gwaꞌaimi amama mope laꞌelaꞌef.” \p \v 35 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ atowe aeꞌ gwaꞌaimi bret ambal namunai buꞌunai napaiwei. Emi egafis siefiꞌmai aeꞌi ina nambimb nolomahas, eaꞌ emi egafis seambaleꞌefa aeꞌi, esis ina nambimb eap neseꞌas wapotiꞌ ma embel, owaꞌetin. \v 36 Aeꞌ aliꞌ aꞌipipa, ipeꞌ patolowe eaꞌ ipeꞌ ina pembaleꞌefa basef buꞌwami aeꞌami, owaꞌ. \v 37 Emi egafis Ahalome naseꞌeas aeꞌi, isima nambimb sifiꞌmai aeꞌ. Emi egafis siꞌi seafiꞌmai aeꞌi, aeꞌ ina anona nemaf egaloꞌmas, owaꞌetin endilisi. \v 38 Aeꞌ ina akwaha heven isilaꞌi ma iela okom aeꞌanai atona, owaꞌetin. Aeꞌ afiꞌima iela basefa okom anan nasapaꞌe afiꞌi. \v 39 Okom aman anama nasapaꞌe afiꞌi nape naꞌama. Esis amam nematawa hiesi anan naseꞌeas aeꞌasi, aeꞌ ina ekwaha enin atitin nefeꞌ higililan, owaꞌetin. Aeꞌ efelas wapotiꞌ sehafel hiagilif nemaf akutainai. \v 40 Okom Ahalome aeꞌanai nape naꞌama. Amam nematawa emi egafis semeꞌ basef aeꞌami seambaleꞌefa aeꞌi, esis anona nemaf sofaꞌ ambal namunai sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. Eaꞌ efelas wapotiꞌ sehafel hiꞌagilif nemaf akutainai.” \p \v 41 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ atowe siꞌi gwaꞌaimi akwaha heven isilaꞌi.” \p Anan naꞌiam naꞌama, esis Juda opalef aoma anan saꞌi basef hiami ma anan. \v 42 Esis saꞌiam naꞌama saꞌi, “Deiꞌ siꞌi main? Aman anama Jisas anan Josep nogalomana. Ahalomana mamaꞌwana ananisi apeꞌ mogawas. Deiꞌ maina anan naꞌi, ‘Aeꞌ akwaha heven isilaꞌi?’ ” \p \v 43 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef esis naꞌi, “Ipeꞌ ina ukup motamea piꞌi basef amama, owaꞌ. \v 44 Ina enis epes laꞌifisa esis etis sifiꞌmai aeꞌ, owaꞌ. Ahalome nasapaꞌe deiꞌ afiꞌi. Iꞌi anan nefela nomonas asasimi. Epes isima nambimb sifiꞌmai aeꞌ, eaꞌ anona nemaf aeꞌ efelas sehafel nemaf akutainai. \v 45 Basef anona profet naꞌiami mape buk Baibeli maꞌi naꞌama maꞌi, \q1 ‘God anona nemaf nuwalipas amam nematawa hiesi.’ \p Eaꞌ aeꞌ aꞌipipa, amam nematawa emi egafis semeꞌ basefa Ahalome aeꞌanai ma seagawa anan, esis sifiꞌmai aeꞌ. \p \v 46 Ina enin epen atitin nati Ahalome, owaꞌ. Fowaꞌ aeꞌ ape aloma God afiꞌi etap anaeꞌ aeꞌ atowe atolona. \v 47 Aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi atom. Emi egafis sembaleꞌefa aeꞌ, esis deiꞌ sefaꞌ ambal namunai sepe andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 48 Aeꞌ siꞌi bret ambal namunai napaiwei. \v 49 Fowaꞌ gani ehasepa ipeꞌisi saꞌ gwaꞌaimi amama mana etap anama wafiguma fatauguma, deiꞌ sagaꞌ eaꞌ. \v 50 Gwaꞌaimi amama deiꞌ makwaha heven misilaꞌi amama naꞌama. Emi egafis seagwaꞌami, esis ina anona nemaf sagaꞌ, owaꞌetin. Sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 51 Aeꞌ siꞌi bret ambal namunai napaiwei akwaha heven isilaꞌi ape etap anaeꞌ. Emi egafis seaꞌ bret anama, esis sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. Bret anama aeꞌ nambimb ieseꞌesana, amama alop aeꞌanai esoꞌ amam nematawa etapasi ma sofaꞌ ambal namunai sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif.” \p \v 52 Eaꞌ amam Juda maꞌi basef mehip mandahihianama Jisas laꞌafena amam atom maꞌi, “Deiꞌ siꞌi maina aman anama naꞌi neaseꞌapa alop ananinai apeꞌ meaꞌana?” \p \v 53 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, aeꞌ ataga epen endilisiwei. Iꞌi ipeꞌ pindaiwaꞌma peaꞌ alop neloma esimbel aeꞌami, ipeꞌ ina nambimb pefaꞌ ambal namunai, owaꞌetin. \v 54 Emi egafis, seaꞌ alop noloma esimbel aeꞌami, amama deiꞌ sefaꞌ ambal namunai sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif eaꞌ efelas wapotiꞌ sehafel hiꞌagilif nemaf akutainai. \v 55 Deiꞌ main? Alop aeꞌanai siꞌi gwaꞌaimi endilisimi, eaꞌ esimbel aeꞌami endilisimi ma seagwaꞌam. \v 56 Emi egafis seagwaꞌ alop noloma esimbel aeꞌami, esis sope laꞌifis soloma aeꞌ, eaꞌ aeꞌ epe laꞌifiwi elomas. \v 57 Ahalome ambal namunai napainai nasapaꞌe afiꞌi, eaꞌ aeꞌ deiꞌ ape ambal namunai Ahalomei. Eaꞌ naꞌama etina emi egafis seagwaꞌ alop noloma esimbel aeꞌami esis nambimb sofaꞌ ambal namunai sope laꞌelaꞌef ma pepel aeꞌanai. \v 58 Bret anama nakwaha heven nisilaꞌi anama aeꞌ atowe. Fowaꞌ gani ehasepa ipeꞌisi sagwaꞌ mana eaꞌ esis sagaꞌ. Eaꞌ emi egafis sogwa bret anama nafiꞌi heveni, esis sofaꞌ ambal namunai sope laꞌelaꞌef hihif.” \p \v 59 Jisas naꞌipas naꞌama nawalipas nomon ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai wambel Kaperneam. \s1 Basefa apeꞌ meape ambal namunai laꞌelaꞌef hihif \p \v 60 Enis alupisi Jisasi hiesi sameꞌ basef amama eaꞌ saꞌi, “Basef amama ahifima apeꞌ. Emi egafis nambimb sefaꞌam silam? Owaꞌetin.” \p \v 61 Eaꞌ Jisas negawa alupusi ananisi sandaiwaꞌma basef amama. Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Basef amama maꞌi mohambombaga ukup ipeꞌimi? \v 62 Iꞌi ipeꞌ piti aeꞌ ataga epen endilisiwei etanima ilata ilif fowaꞌ apanima, nambimb ipeꞌ gegelalasipa kwapeteꞌepa. \v 63 Ambal Buꞌunai Godi atona neseꞌepa ambal namunai pepe andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. Eaꞌ waf hianai epes sandaꞌanai ina nagiambamepa, owaꞌetin. Basef amama atom aeꞌ aꞌiami, amama mataga Ambal Buꞌunai Godi amama ambal namunai napaimi mape andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 64 Eaꞌ enipa ina pembaleꞌefa basef aeꞌami, owaꞌ.” \p Deiꞌ main? Jisas fowaꞌ dambadamba nagawa emi egafis owaꞌ seambaleꞌefanai eaꞌ nagawa emi egalin nambimb niꞌipa naumbih nihiꞌambama anan napoma. \p \v 65 Eaꞌ naꞌipas wapotiꞌ naꞌi, “Amama atom aeꞌ aꞌipipa ma ina enis epes laꞌifisa seafiꞌmai aeꞌ, owaꞌ. Ahalome aeꞌanai nefela nomonas asasimi, sifiꞌmai aeꞌ. Iꞌi owaꞌ, owaꞌetin.” \p \v 66 Nemaf anama enis alupusi ananisi hiesi sakwahona sotanima safeꞌ deindei, ina ataꞌ sape salomana wapotiꞌ, owaꞌ. \p \v 67 Eaꞌ Jisas nahaliꞌ alupumi ananimi 12-peleim naꞌi, “Ipeꞌ wapotiꞌ paꞌi pekwaha aeꞌ pitanima pefeꞌ, aꞌ amon?” \p \v 68 Eaꞌ Saimon Pita nagwamana basef naꞌi, “Dembinai, afaꞌ okwaha ineꞌ ofeꞌ eti wila emi? Basef ineꞌimi atom maꞌipafa ma weape ambal namunai andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 69 Afaꞌ ombaleꞌefa ina eaꞌ ogawa endilisi ineꞌ aman Godi buꞌunai endilisi, nasapaꞌena nafiꞌi.” \p \v 70 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ esaheꞌa ipeꞌ 12-pelaipa eaꞌ aeꞌipei. Eaꞌ anona ipeꞌinai ambal aonai napainai.” \p \v 71 Jisas naꞌi anona amamunai amam 12-peleim agilinama Judas, anan Saimon Kariotinai nogalomana. Anan nape naloma alupumi Jisasi 12-peleim, eaꞌ anona nemaf nefeꞌ nihiꞌambam naumbih Jisasi anan napoma. \c 7 \s1 Amam owapana Jisasi ina mombaleꞌefana, owaꞌ \p \v 1 Amamaga mataga eaꞌ, Jisas nafeꞌ nowalona etap hiagoma Galili. Esis Juda dambami asasimi mape etap hiagoma Judia maꞌi mohana nogaꞌ. Naꞌama anan ina ataꞌ nafeꞌ nape etap asasinai, owaꞌ. Nape Galili atogon. \v 2 Eaꞌ felefeleꞌ ma nemaf anama esis Juda sandaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami ma ukup meapoma God. Eaꞌ salaꞌ aolah saꞌuhi sapoma sandaꞌ gwaꞌaimi amama. \v 3 Eaꞌ owapana Jisasi maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ nekwaha naꞌae nefeꞌ etap hiagoma Judia, ma alupusi seati maol laꞌifinai ineꞌinai siꞌi God nandaꞌanai. \v 4 Iꞌi anona aman niꞌi epes hiesi sogawa maol ananinai, anan ina nondambahoꞌ nondaꞌana, owaꞌ. Ineꞌ naꞌama etin, nekwaha wambel ineꞌinai nefeꞌma epes hiesi sitilina seati maol ineꞌinai ma sogawena.” \p \v 5 Owapana ananimi ina mombaleꞌefana, owaꞌ. Eaꞌ deiꞌ maꞌipana basef amama. \p \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Nimeguf hiami ipeꞌimi atom, eaꞌ nemaf aeꞌanai dahandahama ina deiꞌ nataga, ataꞌ owaꞌ. Nogota aeꞌanai neataga aeꞌ efeꞌ Jerusalem. \v 7 Aeꞌ awalapa waf aonai epes etapasi sandaꞌanai. Eaꞌ deiꞌ ukup asasimi aoma aeꞌ. Eaꞌ ukup asasimi ina aoma ipeꞌ, owaꞌ. \v 8 Ipeꞌ piliꞌ pendowasaꞌ pefeꞌma gwaꞌaimi amama. Aeꞌ otaꞌ. Deiꞌ aeꞌ ina endowasaꞌ, ataꞌ owaꞌ. Deiꞌ main, nogota aeꞌanai ina deiꞌ nataga.” \p \v 9 Anan naꞌipam naꞌama ma eaꞌ, ataꞌ napani Galili. \s1 Jisas nafeꞌma neati gwaꞌaimi amama luꞌwami gani Jerusalem \p \v 10 Eaꞌ owapana Jisasi mondowasaꞌ mafeꞌ Jerusalema gwaꞌaimi amama luꞌwami. Amam maliꞌ mafeꞌ, anan wapotiꞌ nagiꞌmam nondowasaꞌ ma gwaꞌaimi amama. Eaꞌ anan ina nafeꞌ nandawalap, owaꞌetin. Anan nandambahoꞌ etin nafeꞌ. \v 11 Nemaf anama sandaꞌ gwaꞌaimi amama amam dambami Juda mape naep motaoma Jisas. Eaꞌ mahaliꞌ esis maꞌi, “Aman anama nape eti?” \p \v 12 Amam nematawa hiesi esis etis sandaꞌipama anan saꞌosaꞌombel. Enis saꞌi, “Anan aman buꞌunai.” \p Eaꞌ enis saꞌi, “Owaꞌ, anan nambasoꞌma epes hiesi.” \p \v 13 Eaꞌ ina enin epen nawalapa basef naꞌiam alihima Jisas, owaꞌ. Deiꞌ main, esis hiesi umbamahasa amam agufumi esis Judai. \p \v 14 Esis sape sandaꞌ gwaꞌaimi amama nimeguf wanom, eaꞌ Jisas nafiꞌi nape andeꞌ felefeꞌma ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai nawalipasa basef esis. \v 15 Amam agufumi Judai gegelalasom endilisi mahaliꞌas maꞌi, “Anan ina nafeꞌma skul. Emi egalin naseꞌana gawa anama?” \p \v 16 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Gawa anama ina gawa aeꞌanai, owaꞌ. Gawa anama anona amani nasapaꞌe afiꞌi. \v 17 Iꞌi enin epen okom niꞌi neandaꞌ maol Godi siꞌi anan naꞌianai, nambimb epen inima negawa basef aeꞌ awalipasami mataga God o mataga Aeꞌ atowe. \v 18 Emi egafis sieꞌipasa gawa ananinai atona, esis saꞌi enis epes seafela agof asasimi luꞌum. Eaꞌ emi egafis sondaꞌ maola sefela agel anan nasapaꞌas safiꞌi, esis epes buꞌwasi, saꞌi basef endilisimi atom. Basef basoꞌmaimi ina mapomas, owaꞌ. \v 19 Fowaꞌ Moses naseꞌepa miꞌuli Godi ipeꞌ, eaꞌ owaꞌ enin epen deiꞌ nape nalomepa nila miꞌuli anama, owaꞌetin. Deiꞌ maina ipeꞌ paꞌi pehe egaꞌ?” \p \v 20 Eaꞌ esis amam nematawa hiesi sagwamana basef saꞌipana saꞌi, “Ambal aonai napaina. Emi egalin naꞌi nehena negaꞌ?” \p \v 21 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ andaꞌ pepel atotona eaꞌ deiꞌ ipeꞌ gegelalasipa. \v 22 Eaꞌ ipeꞌ patopaꞌmam alop nogamepa ipeꞌimi nemaf anama Sabat papoma nomaꞌwanai. Deiꞌ main? Ipeꞌ paila miꞌuli anama fowaꞌ God nasoꞌ Mosesanai. Moses atona ina naliꞌ naꞌipipa pandaꞌ waf anama, owaꞌ. Dambadamba waf anama naliꞌ natagama amam agufumi Judai fowaꞌimi maliꞌi. \v 23 Ipeꞌ patopaꞌmam alop nogamepa nemaf anama Sabat ama ipeꞌ ina pewala miꞌuli anama God nasoꞌ Moses anai. Deiꞌ maina ipeꞌ ukup aoma aeꞌ ma andaꞌ anona aman boꞌona endilisi nemaf anama Sabat? \v 24 Ipeꞌ ina pewaloga amamaga pendaꞌam naep atom, owaꞌ. Ipeꞌ pewalogam ukup ipeꞌimi ma waf buꞌunai atona peagawa waf esis sandaꞌanai boꞌona o aona.” \s1 Esis sandahahaliꞌma saꞌi, “Jisas anan Krais, God nasapaꞌana nafiꞌi?” \p \v 25 Enis epes Juda sape Jerusalemi sameꞌ basef amama ananimi sahaliꞌas saꞌi, “Anan maꞌuna anama dambami apeꞌimi maꞌi mohana neagaꞌ? \v 26 Anan nape nawalipasa basef alihiguma eaꞌ amam agufumi ina magwamana anom basef, owaꞌ. Amama endilisi aꞌ amon? Amam dambami apeꞌimi mogawa aman anama Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi? \v 27 Apeꞌ mogawa aman anama nataga etap anaeꞌ apeꞌinai. Eaꞌ anona nemaf owagama Krais neafiꞌi, ina enin epen negawa anan neatagama, owaꞌ.” \p \v 28 Eaꞌ Jisas ataꞌ nape andeꞌ felefeꞌma ipat luꞌunai Godi nawalipas naꞌi mehip naꞌi, “Endilisi, ipeꞌ pegawa aeꞌ atagama wambel aeꞌainai. Eaꞌ aeꞌ ina afiꞌi etin aila okom aeꞌanai atona, owaꞌ. Anan nasapaꞌe afiꞌi anan endilisinai. Ipeꞌ ina pegawana, owaꞌ. \v 29 Eaꞌ aeꞌ egawana. Deiꞌ main, fowaꞌ aeꞌ alomana wape etifigin eaꞌ anan nasapaꞌe afiꞌi.” \p \v 30 Esis sameꞌ basef amama ananimi, opalef aoma anan saꞌi sefaꞌana sondaꞌmana basef. Owaꞌetin. Deiꞌ main, nemaf anama ananinai ina deiꞌ nataga, ataꞌ owaꞌ. \p \v 31 Epes hiesi sape naꞌae sameꞌana sembaleꞌefana saꞌi, “Nemaf anama Krais niefiꞌi, Anan nondaꞌ maol laꞌifinai. Maol Kraisi nambimb nikilaꞌ maol aman anama nandaꞌanai?” \s1 Amam agufumi Judai masapaꞌ anom polisman mafiꞌi ma mefaꞌ Jisas \p \v 32 Amam Farisi mameꞌ esis amam nematawa hiesi saꞌi basef soꞌumbelifi ifima ma Jisas. Eaꞌ amam pris dambami maloma amam Farisi masapaꞌ anom polisman mumafi ipat luꞌunai Godi mafiꞌi mefaꞌana. \v 33 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ataꞌ elomepa epe nogota bandana eaꞌ etanima efeꞌma Anan nasapaꞌe afiꞌi. \v 34 Ipeꞌ nambimb pegolopa aeꞌ, owaꞌ. Gani aeꞌ nambimb iapanima, ipeꞌ ina laꞌifipa peafoꞌo, owaꞌ.” \p \v 35 Eaꞌ amam Juda atom mandaꞌipama maꞌi, “Aman anama naꞌi nefeꞌ eti ma afaꞌ weagolopana? Anan nambimb nefeꞌma esis Juda afaꞌisi saloma esis Grik sapoma eaꞌ niwalipa esis Grik, aꞌ amon? \p \v 36 Eaꞌ naꞌi, ‘Ipeꞌ pegolopa aeꞌ eaꞌ ina nambimb petolowe, owaꞌ.’ Eaꞌ naꞌiam wapotiꞌ naꞌi, ‘Ipeꞌ ina laꞌifipa piti aeꞌ eapoma, owaꞌ.’ Basef amama ofagema maꞌi main?” \p \v 37 Nemaf anama luꞌunai akutainai ma esis Juda sandaꞌ gwaꞌaimi amama, Jisas naitu naꞌi mehip naꞌi, “Emi egafis eap neseꞌas sifiꞌmai aeꞌ seaꞌ embel. \v 38 Emi egafis sembaleꞌefa aeꞌi sotaga siꞌi basef mail Buk Baibeli maꞌiam maꞌi, ‘Emi egafis sembaleꞌefa aeꞌi, esis nambimb embel ambal namunai napeimi motaga opalef asasimi nomon eaꞌ koloꞌ etin muwisi andeꞌ.’ ” \p \v 39 Basef Jisasi ofagema maꞌi Ambal Buꞌunai Godi anona nemaf esis sembaleꞌefana sofaꞌana nupe nolomas. Nemaf anama Ambal Buꞌunai Godi ineꞌ deiꞌ nape naloma enis epes sembaleꞌefanai, ataꞌ owaꞌ. Deiꞌ main, Jisas ataꞌ owaꞌ nogaꞌ nohafel wapotiꞌ nofaꞌ agel luꞌunaima howalagon ananinai, ataꞌ owaꞌ. \s1 Epes hiesi sandawal biefis. \p \v 40 Eaꞌ enis amam nematawa sameꞌ basef amama saꞌi, “Endilisi, aman anama anan dembinai Profet apeꞌ mape mohafanai.” \p \v 41 Eaꞌ enis saꞌi, “Deiꞌ Krais nataga etap hiagoma Galili? Owaꞌetin. \v 42 Basef mail Baibeli maꞌi naꞌama maꞌi, ‘Krais owagama notaga wambota Deviti wambel Betlehem, Devit fowaꞌ napoma.’ ” \p \v 43 Eaꞌ epes hiesi sandawal biefis saꞌi Jisas emi egafuma. \v 44 Eaꞌ enis saꞌi sefaꞌana nefeꞌ nondaꞌ basef, eaꞌ owaꞌ. Ina enis sefaꞌana, owaꞌ. \s1 Agufumi esis Judai ina mombaleꞌefa Jisas, owaꞌ \p \v 45 Amama mataga eaꞌ, polisman amama mumafi ipat luꞌunai Godi motanima mafeꞌma amam pris dambami maloma amam Farisi mapoma. Eaꞌ dambami amama mahaliꞌ amam polisman maꞌi, “Deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ pewaꞌ Jisas pefaꞌana pifiꞌi?” \p \v 46 Eaꞌ amam maꞌi, “Fowaꞌ gani nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ owaꞌ enin epen nawalapa basef siꞌi anan naꞌiam, owaꞌ.” \p \v 47 Amam Farisi magwamama basef maꞌi, “Anan nambasoꞌmepa wapotiꞌ, aꞌ amon? \v 48-49 Ina anona dembinai o anona Farisi nembaleꞌefana, owaꞌ. Eaꞌ amam nematawa isima hiesi, ina sogawa miꞌuli Godi, owaꞌ. Isima anona nemaf God nogwamasa waf aonai esis sandaꞌanai.” \p \v 50-51 Eaꞌ Nikodemus fowaꞌ nafeꞌma Jisasi, anan dembinai naloma amam dambami Farisi, nahaliꞌam naꞌi, “Afaꞌ andeandeꞌma owaloga anona aman etin wiꞌi anan nandaꞌ waf aonai, o owaꞌ? Miꞌuli afaꞌinai naꞌi naꞌama naꞌi, afaꞌ uliꞌ uhaliꞌana ma weagawa waf ananinai neloma maol ananinai, eaꞌ wiꞌi anom basef.” \p \v 52 Eaꞌ amam maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ wapotiꞌ Galilinai? Owaꞌetin. Ineꞌ ataꞌ niti basef mail Buk Baibeli eaꞌ nitalifam. Ama nambimb neagawa ina anona profet nataga etap hiagoma Galili, owaꞌetin.” \p \v 53 Amam amama hiami mafeꞌ ifagw amamumi atona etin, \c 8 \nb \v 1 eaꞌ Jisas nondowasaꞌ nafeꞌ halaf lawah oliv motawama. \s1 Nemataꞌw kwandaꞌ soꞌa wauli kwawala waf daseꞌamainai \p \v 2 Eaꞌ kuhimbita atona netanima nafeꞌ andeꞌ felefeleꞌma ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai. Esis amam nematawa hiesi safiꞌmai anan eaꞌ nape nawalipasa basef. \v 3 Eaꞌ amam dambami mawalipasa miꞌuli Godi maloma amam Farisi mati anoꞌw nemataꞌw kwandaꞌ soꞌa waol kwaloma anona aman kwaꞌoh maoꞌwakw mafiꞌi. Eaꞌ maꞌipakw kwaitu laꞌafena amam hiami matoloꞌw. \v 4 Eaꞌ maꞌipa Jisas maꞌi, “Dembinai tisa, nemataꞌw akwama afaꞌ watoloꞌw kwaloma anona aman kwandaꞌ soꞌa waola waf aonai. \v 5 Miꞌuli God fowaꞌ nasoꞌ Mosesanai naꞌipafa naꞌi afaꞌ okwaha otamba oha nematawa wandaꞌ waf anama ogaꞌ. Ineꞌ okom nape naꞌimama?” \p \v 6 Amam maꞌi mogwambana. Iꞌi anan owaꞌ neagwamama basef andeandeꞌ, mondaꞌmana basef. Eaꞌ Jisas natambeꞌ notawa nandaꞌ faf ananinai nandaꞌ anom basef mail etap. \p \v 7 Amam maitu mope mahaliꞌana ma basef hiami, eaꞌ nehafel naitu naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ emi egafipa owaꞌ peandaꞌ waf aonai, ipeꞌ piliꞌ pekwaha otam peha akwaꞌw.” \p \v 8-9 Eaꞌ anan natambeꞌ wapotiꞌ nandaꞌ anom basef mail etap. Amam momeꞌ basef amama ananimi eaꞌ mandamboma atona etin matanima mafeꞌ. Amam hagami maliꞌ mafeꞌ eaꞌ awomimi magiꞌ mafeꞌ. Mafeꞌ atona etin makwaha akwaꞌw atoꞌw kwaitu. \p \v 10 Eaꞌ Jisas nehafel naitu nahaliꞌakw naꞌi, “Deiꞌ amam amama mafeꞌ eti? Owaꞌ anona aman niꞌi nendaꞌmena basef?” \p \v 11 Eaꞌ akwaꞌw kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, owaꞌ. Mafeꞌ hiꞌalam.” \p Eaꞌ naꞌipakw naꞌi, “Aeꞌ naꞌama etin siꞌi amam. Aeꞌ ina andaꞌmena basef, owaꞌ. Ineꞌ foꞌo, eaꞌ ina netanima nendaꞌ waf aonai wapotiꞌ, owaꞌ.” \s1 Jisas Anan siꞌi howalagon nafiꞌi etap \p \v 12 Eaꞌ Jisas naꞌipa amam nematawa wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ siꞌi howalagon nafiꞌi etap. Emi egafis siela aeꞌ esis ina nambimb sefeꞌ akota eaf asasinai, owaꞌ. Esis sope howalagoma ambal namunai nupais.” \p \v 13 Eaꞌ amam Farisi maꞌipana maꞌi mogwambana anom basef maꞌi, “Deiꞌ ineꞌ naꞌi basefa ineꞌ etina. Naꞌama afaꞌ ina ombaleꞌefena, owaꞌ. Basef ineꞌimi ina endilisimi, owaꞌ.” \p \v 14 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipasa basefa aeꞌ. Eaꞌ deiꞌ basef amama aeꞌami endilisimi atom. Deiꞌ main, aeꞌ egawa aeꞌ ataga afiꞌima eaꞌ egawa anama anona nemaf eafeꞌma. Eaꞌ ipeꞌ ina pegawa anama aeꞌ ataga afiꞌima, o anona nemaf eafeꞌma, owaꞌ. \v 15 Ipeꞌ pawaloga epes siꞌi epes etapasi sawalogas. Eaꞌ aeꞌ owaꞌ. Aeꞌ ina ewaloga enin epen, owaꞌ. \v 16 Iꞌi aeꞌ ewaloga enis epes, aeꞌ ewalogas andeandeꞌ endilisi. Deiꞌ main? Ina aeꞌ atowe ape, owaꞌ. Aeꞌ ape aloma Ahalome nasapaꞌe afiꞌi. Naꞌama afaꞌ biafa wawalogas andeandeꞌ endilisi. \v 17 Anom basef mail miꞌuli ipeꞌinai maꞌi, ‘Iꞌi anom amam biam mieꞌi basef etifim, basef amama amamumi endilisimi atom.’ \v 18 Basef amama ma aeꞌ afaꞌ biafa waꞌiam, aeꞌ aloma Ahalome aeꞌanai nasapaꞌe afiꞌi.” \p \v 19 Eaꞌ amam mahaliꞌana maꞌi, “Ahalomena ineꞌinai nape eti?” \p Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ ina pegawa aeꞌ, eaꞌ ipeꞌ ineꞌ pegawa Ahalome aeꞌanai wapotiꞌ. Iꞌi ipeꞌ pegawa ae, ipeꞌ pegawa Ahalome aeꞌanai wapotiꞌ. Owaꞌetin.” \p \v 20 Eaꞌ Jisas ataꞌ nawalapa basef anama nomon ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai ma rum sambeꞌ otamba moni sandaꞌ ofa anai naꞌoma. Eaꞌ ina anona aman nafeꞌ nombaloꞌana nofaꞌana ma neandaꞌ basef, owaꞌ. Deiꞌ main, nogota ananinai ataꞌ owaꞌ neataga. \s1 Ipeꞌ ina nambimb laꞌifipa ma peafoꞌo anama aeꞌ eafeꞌma, owaꞌ \p \v 21 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ nambimb ekwahipa efeꞌ. Eaꞌ ipeꞌ pegolope eaꞌ ina petolowe, owaꞌ. Ipeꞌ pepe pegaꞌ ma waf aonai ipeꞌinai. Deiꞌ main, anama aeꞌ eafeꞌma, ipeꞌ ina nambimb laꞌifipa peafoꞌoma, owaꞌ.” \p \v 22 Eaꞌ amam Juda mandaꞌipama maꞌi, “Anan naꞌi nefeꞌ eti, ma afaꞌ ina laꞌififa weafoꞌo? Deiꞌ maina anan naꞌi naꞌama? Anan naꞌi nondaha anan atona?” \p \v 23 Eaꞌ Jisas nagwamama basef wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pape etap anaeꞌ. Eaꞌ aeꞌ ape ilif. Wambel ipeꞌinai etap anaeꞌ, eaꞌ aeꞌ owaꞌ. \v 24 Aeꞌ aꞌipipa eaꞌ. Nambimb ipeꞌ pegaꞌ ma waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai ataꞌ laꞌelaꞌef napaipa. Iꞌi ipeꞌ owaꞌ peambaleꞌefa aeꞌ, aman God nasapaꞌe afiꞌi, nambimb ipeꞌ pegaꞌ ma waf aonai ipeꞌ pandaꞌanai laꞌelaꞌef napaipa.” \p \v 25-26 Eaꞌ amam mahaliꞌana maꞌi, “Ineꞌ emi egafina?” \p Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Siꞌi fowaꞌ aliꞌ aꞌipipa. Aeꞌ laꞌifiwei ma iꞌipipa basef hiami ipeꞌ ma iendaꞌ kotimipa ma basef hiami amama aꞌipipami. Eaꞌ anan nasapaꞌe afiꞌi, anan endilisinai. Basef ananimi aeꞌ ameꞌam eaꞌ aꞌipipam ipeꞌ hipei pape etapi.” \p \v 27 Amam ina mogawa Jisas naꞌipama Ahalomana ananinai, owaꞌ. \p \v 28 Naꞌama Jisas naꞌipam naꞌi, “Nambimb ipeꞌ pesaꞌma aeꞌ ataga epen endilisiwei piundi il lawag usiꞌinai tuꞌwanainai ilif. Nemaf anama ipeꞌ pegawa basef amama maꞌi aeꞌ atowe eaꞌ maꞌuwi siꞌi aliꞌ aꞌipipa. Eaꞌ pegawa aeꞌ ina andaꞌ maol aeꞌ atowe aꞌianai, owaꞌ. Basef Ahalome naꞌipiami, amama atom aꞌiam aꞌipipam. \v 29 Anan nasapaꞌe afiꞌi nape nalome. Anan ina nakwahowe aeꞌ atowe ape, owaꞌ. Deiꞌ main, laꞌelaꞌef aeꞌ aila okom ananinai andaꞌ maol.” \p \v 30 Jisas ataꞌ naꞌipam etin, hiesi sambaleꞌefana. \s1 Basef endilisimi nambimb mondaꞌ ipeꞌ petaga wafifipa \p \v 31 Eaꞌ Jisas naꞌipa esis Juda sambaleꞌefana naꞌi, “Iꞌi ipeꞌ pembaleꞌefa basef aeꞌami pilam, ipeꞌ alupipei aeꞌipei endilisi. \v 32 Eaꞌ ipeꞌ nambimb pegawa basef endilisimi eaꞌ amama atom motagahipa pepe wafifipa.” \p \v 33 Eaꞌ esis sagwamana basef saꞌi, “Apeꞌ akupana Abrahami. Apeꞌ ina agof aꞌapa mape owina enis epes, owaꞌetin. Deiꞌ maina ineꞌ naꞌipapa naꞌi basef endilisimi matagahepa mape wafifipa?” \p \v 34 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Endilisi aeꞌ aꞌipipa, emi egafis sape sandaꞌ waf aonai, waf anama newaꞌas sape siꞌi agof aꞌasi sape owina enis epes. \v 35 Epes isima agof aꞌasi sape sandaꞌ waf aonai ina sape andeandeꞌ ma wambota ananinai laꞌelaꞌef, owaꞌ. Eaꞌ esis sape batausana ananisi endilisi, esis sape wambota ananinai andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 36 Iꞌi Aeꞌ Nogalomana Ananiwei etagahipa pandaꞌ waf aonai newaꞌepa laꞌifipa, nambimb pepe andeandeꞌ wafifipa endilisi. \v 37 Aeꞌ egawa ipeꞌ pataga wambota Abrahami. Eaꞌ ipeꞌ paꞌi pehe egaꞌ. Deiꞌ main, basef amama aeꞌami ina mape nomonas ipeꞌimi, owaꞌ. \v 38 Aeꞌ awalapa basef amama ma amamaga aeꞌ aloma Ahalome aeꞌanai watolom, eaꞌ aꞌipipa basef amama, eaꞌ ipeꞌ pandaꞌam siꞌi pameꞌ ahalomepa ipeꞌinai naꞌipipa.” \s1 Ahalomas asainai anan Satan \p \v 39-40 Esis Juda sagwamana basef saꞌi, “Bafalamapa apeꞌinai Abraham.” \p Eaꞌ Jisas naꞌi, “Iꞌi ipeꞌ Abraham batawisanai, ipeꞌ pendaꞌ maol Abrahami. Owaꞌetin. Eaꞌ paꞌi mehipa pehe eagaꞌ. Aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi atom ameꞌ God naꞌipiami. Abraham ina nandaꞌ waf anama siꞌi ipeꞌ paꞌi pehe egaꞌ, owaꞌetin. \v 41 Ipeꞌ pandaꞌ waf ahalomepa ipeꞌinai nandaꞌanai.” \p Eaꞌ esis sagwamana basef saꞌi, “Mamalapa apeꞌiwai ina wandaꞌ soꞌa waol olapa, owaꞌ. Ahalomapa apeꞌinei God atona.” \p \v 42 Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Iꞌi God ahalomepa ipeꞌinai, ukup ipeꞌimi mimila aeꞌ. Ina aeꞌ atowe ela okom afiꞌi, owaꞌetin. Ahalome nasapaꞌe afiꞌi ape naꞌae. \v 43 Deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ peagawa basef aeꞌami? Ipeꞌ ina laꞌifipama pemeꞌ basef aeꞌ aꞌiemi pielam, owaꞌ. \p \v 44 Ahalomepa ipeꞌinai Satan eaꞌ ipeꞌ paila nomonas ananimi atom. Fowaꞌ dambadamba nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ, anan naha epes sagaꞌ, eaꞌ nowaꞌ alafugama basef endilisimi. Nomonas ananimi ina mapoma basef endilisimi, owaꞌ. Anan nambasoꞌmas nimeguf hiami laꞌelaꞌef. Basef basoꞌmaimi anan naꞌiami, amama siꞌi diga ananinai. Deiꞌ main, anan epen nambasoꞌami eaꞌ ofagenama basef basoꞌmaimi hiami. \v 45 Eaꞌ aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi atom. Amama atom deiꞌ ipeꞌ pandaiwaꞌma peambalefa aeꞌ. \v 46 Emi egafis sape laꞌafena ipeꞌi laꞌifipa ma peawalapa anona waf aonai atotona aeꞌ andaꞌanai? Owaꞌetin. Iꞌi aeꞌ ieꞌipipa basef endilisimi, deiꞌ maina ipeꞌ owaꞌ peambaleꞌefa aeꞌ? \v 47 Epes Godi sameꞌ basef ananimi. Eaꞌ ipeꞌ ina epes Godi, owaꞌ. Ipeꞌ enipa epes. Naꞌama ipeꞌ owaꞌ pemeꞌ basef ananimi.” \s1 Jisas naꞌipas naꞌi, “Fowaꞌ gani Abraham ataꞌ owaꞌ notagae, aeꞌ aliꞌ ape.” \p \v 48 Eaꞌ esis Juda sagwamana basef saꞌi, “Apeꞌ maꞌi endilisi ineꞌ Samariainai naumbih apeꞌinai eaꞌ ambal aonai napaina.” \p \v 49 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ ambal aonai owaꞌetin. Eaꞌ aeꞌ afela agel Ahalome aeꞌanai eaꞌ ipeꞌ pandaꞌ agel aeꞌanai nowala. \v 50 Aeꞌ ina andaꞌ maola enis epes seafela agel aeꞌanai luꞌuna, owaꞌ. Eaꞌ anona dembinai nandaꞌ maol naꞌi enis epes seafela agel aeꞌanai, Ahalome nape dembinai jas. \v 51 Aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi atom. Emi egafis sembaleꞌefa basef aeꞌami sielam, esis ina anona nemaf sogaꞌ, owaꞌ. Sope laꞌelaꞌef hihif.” \p \v 52 Eaꞌ esis Juda sameꞌ basef amama saꞌi, “Deiꞌ apeꞌ mogawa ineꞌ ambal aonai nape nomonas ineꞌimi. Abraham fowaꞌ gani nagaꞌ eaꞌ amam profet fowaꞌimi wapotiꞌ magaꞌ. Eaꞌ ineꞌ naꞌi, emi egafis seambaleꞌefa basef ineꞌimi esis ina sogaꞌ, owaꞌ.” \p \v 53 Eaꞌ sahaliꞌana wapotiꞌ saꞌi, “Ineꞌ nikilaꞌ bafalomapa apeꞌinai Abraham? Anan nagaꞌ eaꞌ amam profet wapotiꞌ magaꞌ. Eaꞌ ineꞌ naꞌi ineꞌ emi egafina?” \p \v 54-55 Eaꞌ Jisas nagwa basef naꞌama naꞌi, “Iꞌi aeꞌ efela agel aeꞌanai luꞌuna, agel aeꞌanai wafinai siꞌi basef wafimi. Eaꞌ Ahalome ipeꞌ paꞌi God ipeꞌinai, anan nafela agel aeꞌanai luꞌuna. Ipeꞌ ina pegawana, owaꞌ. Aeꞌ atowe egawana. Iꞌi aeꞌ iꞌi owaꞌ eagawana, aꞌi basef basoꞌmaimi siꞌi ipeꞌ pambasoꞌam. Owaꞌetin. Aeꞌ egawana aila basef ananimi. \p \v 56 Abraham bafalomepa ipeꞌinai, anan nandanifel ma nati nogota aeꞌanai nataga, siꞌi nati aeꞌ ma nandanifel endilisi.” \p \v 57 Eaꞌ esis Juda saꞌipana saꞌi, “Afagof ineꞌimi ataꞌ owaꞌ 50-peleim, ineꞌ naꞌi nati Abraham?” \p \v 58 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, fowaꞌ gani Abraham mamaꞌwana ataꞌ owaꞌ kolanai, aeꞌ aliꞌ ape.” \p \v 59 Esis sameꞌ basef ananimi, eaꞌ amam Juda mafeꞌ mafela otamba maꞌi mokwahom mohana, eaꞌ Jisas nakwaha ipat luꞌunai Godi nandambahoꞌ nawisi andeꞌ nafeꞌ. \c 9 \s1 Anona aman naep maseꞌanai Jisas nandaꞌana boꞌona \p \v 1 Jisas nafeꞌ eaf eaꞌ nati anona aman naep maseꞌanai. Fowaꞌ mamaꞌwana kolana naep maseꞌana nape naꞌama etin laꞌelaꞌef. \v 2 Eaꞌ alupumi ananimi mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai tisa, deiꞌ maina aman anama naep maseꞌana? Anan nandaꞌ waf aonai o esis mamasana ananisi sandaꞌ waf aonai selana?” \p \v 3 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Ofagema ma anan naep maseꞌana ina mamasana sandaꞌ waf aonai o anan nandaꞌ waf aonai, owaꞌ. Anan naep maseꞌana ma maol Godi notaga luꞌuna nondawalap. Amama atom deiꞌ naep maseꞌana. \v 4 Deiꞌ eaꞌ alip, nogota anama apeꞌ mondaꞌ maola anan nasapaꞌe afiꞌi. Owamb neataga ina ataꞌ mondaꞌ maol, owaꞌetin. \v 5 Aeꞌ ataꞌ ape etap anaeꞌ ape siꞌi nagwapin howalagon ipeꞌiwei ipeꞌ hipei pape etapi.” \p \v 6 Jisas naꞌipam naꞌama, eaꞌ nisiꞌwafa apah nandisam maloma etap. Eaꞌ nasemanam naep aman anama. \v 7 Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ nefeꞌ nesaꞌopa naep embel walemb batupaꞌmanai anama Siloam.” Basef ofagema ma agel anama naꞌi, nasapaꞌana nafeꞌ. \p Eaꞌ aman anama nafeꞌ nasaꞌopa naep ananimi, ma ataꞌ netanimani, naep matiana andeandeꞌ boꞌona. \p \v 8 Esis wambel atona saloma enis fowaꞌ sati anan nape eaf nandailasa otamba gwaꞌaimi maim sahaliꞌas saꞌi, “Anan aman anama maꞌuna fowaꞌ nape eaf nandailasa gwaꞌaimi maim?” \p \v 9 Eaꞌ enis saꞌi, “Anan maꞌuna.” \p Eaꞌ enis saꞌi, “Owaꞌ. Anona aman anama. Eaꞌ amaga ananinai siꞌi anan.” \p Eaꞌ aman anama atona fowaꞌ naep maseꞌanai naꞌi, “Aeꞌ maꞌuwi.” \p \v 10 Eaꞌ esis sahaliꞌana mehip saꞌi, “Ineꞌ nandaꞌ maina deiꞌ nati andeandeꞌ?” \p \v 11 Eaꞌ anan nagwamas naꞌi, “Anona aman agel ananinai Jisas nandaꞌ etap maloma apah ananimi nambomam nandaꞌmeam naep aeꞌami. Eaꞌ naꞌipi naꞌi, ‘Ineꞌ nefeꞌ nesaꞌof walemb batupaꞌmanai Siloam.’ Eaꞌ afeꞌ asaꞌof eaꞌ naep mati.” \p \v 12 Eaꞌ sahaliꞌana saꞌi, “Aman anama nape eti?” \p Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ina egawa napoma, owaꞌ.” \s1 Amam Farisi mahaliꞌasa aman anama fowaꞌ naep maseꞌanai \p \v 13 Esis saoꞌwa aman anama fowaꞌ naep maseꞌanai safeꞌma amam Farisi. \v 14 Nemaf anama esis sapoma nomaꞌwanai Sabat, anama atona Jisas nandaꞌ etap maloma apah nambomam nandaꞌmana naep ananimi eaꞌ naep matiana. \p \v 15 Eaꞌ amam Farisi mahaliꞌana wapotiꞌ maꞌi, “Anan nandaꞌmena maina deiꞌ naep mati?” \p Eaꞌ aman anama nagwamam naꞌi, “Anan nandaꞌ etap maloma apah ananimi nandaꞌmeam naep aeꞌami, eaꞌ afeꞌ asaꞌopa naep eaꞌ deiꞌ naep mati.” \p \v 16 Eaꞌ anom Farisi maꞌi, “Aman anama ina naila miꞌuli ma nemaf anama Sabat, owaꞌ. Naꞌama deiꞌ anan ina aman Godi, owaꞌ.” \p Eaꞌ anom Farisi maꞌi, “Anona aman nandaꞌ waf aonai ina laꞌifina ma neandaꞌ maol laꞌifinai siꞌi God nandaꞌanai, owaꞌ.” \p Eaꞌ amam Farisi mandawal biefim. \p \v 17 Eaꞌ mahaliꞌ aman anama fowaꞌ naep maseꞌanai wapotiꞌ maꞌi, “Ineꞌ negawana naꞌimama? Aman anama nandaꞌ naep ineꞌimi mati.” \p Eaꞌ aman anama naꞌi, “Anan profet.” \p \v 18 Eaꞌ amam dambami esis Judai ina mombaleꞌefana maꞌi endilisi, owaꞌ. Eaꞌ mofalai mamasana ananisi safiꞌi mahaliꞌas. \p \v 19 Eaꞌ mahaliꞌas maꞌi, “Aman anama nogalomepa ipeꞌinai? Aman anama ipeꞌ paꞌi naep ananimi maseꞌanai fowaꞌ mamaꞌwana kolana? Deiꞌ anan nati andeandeꞌ naꞌimama?” \p \v 20 Esis mamasana sagwamama basef saꞌi, “Afaꞌ ogawa anan nogalomafa afaꞌinai. Eaꞌ ogawa fowaꞌ mamaꞌwana kolana naep maseꞌana. \v 21 Eaꞌ afaꞌ ina ogawa deiꞌ anan nati, nati andeandeꞌ naꞌimama. Emi nandaꞌ naep ananimi matiana, afaꞌ ina ogawa. Anan dambena eaꞌ, afaꞌ waꞌi ipeꞌ pihaliꞌ anan niꞌipipa.” \p \v 22 Esis mamasana ananisi umbamahasa amam agufumi Juda. Deiꞌ saꞌiam naꞌama. Deiꞌ main, amam agufumi Juda maꞌi basef mandameꞌmam eaꞌ maꞌi, emi egafis siꞌi basefa Jisas siꞌi anan Krais, amam mogaloꞌmas ipat esis Juda saꞌi basef sapeinai ma ina sondaꞌ lotu sealomas wapotiꞌ, owaꞌ. \p \v 23 Amam maꞌiam naꞌama deiꞌ mamasana ananisi umbamahas saꞌi, “Anan dambena eaꞌ. Pihaliꞌ anan niꞌipipa.” \p \v 24 Eaꞌ amam mofalai aman anama wapotiꞌ maꞌipana maꞌi, “Ineꞌ niꞌi basef endilisimi atom, God natilina. Afaꞌ ogawa aman anama Jisas, anan aman aonai.” \p \v 25 Eaꞌ anan nagwamam naꞌi, “Aeꞌ ina egawa waf ananinai aonai o owaꞌ. Eaꞌ aeꞌ egawa endilisi, fowaꞌ naep aeꞌami maseꞌe eaꞌ deiꞌ ati andeandeꞌ.” \p \v 26 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Anan nandaꞌmena maina deiꞌ nandaꞌ naep ineꞌimi mati?” \p \v 27 Anan nagwamama basef naꞌi, “Doꞌok aeꞌ aꞌipipa eaꞌ, eaꞌ ipeꞌ ina pameꞌe, owaꞌ. Deiꞌ maina paꞌi pemeꞌ basef amama wapotiꞌ? Ipeꞌ wapotiꞌ paꞌi petaga alupipei ananipei pilana?” \p \v 28 Eaꞌ amam maꞌi basef wandafumi ma anan maꞌi, “Ineꞌ aman alupinai ananinai. Eaꞌ afaꞌ alupufai Mosesi. \v 29 Afaꞌ ogawa God fowaꞌ gani naꞌipa Moses eaꞌ aman anama afaꞌ ina ogawa waf ofagena ananinai anan nataga eti?” \p \v 30 Eaꞌ anan nagwamama basef naꞌi, “Amama amamaga maim? Ipeꞌ ina pegawa anan nataga eti, eaꞌ anan nandaꞌ naep aeꞌami mati. \v 31 Apeꞌ mogawa God ina nameꞌ esis sandaꞌ waf aonai, owaꞌ. Anan nameꞌ emi egafis sandaꞌ maol ananinai safela agel ananinai ma seameꞌ basef ananimi. \v 32 Fowaꞌ gani nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ ina anom basef maꞌi anona aman mamaꞌwana kolana eaꞌ nataga naep maseꞌana ma anona nemaf anona aman nondaꞌ naep mitiana, owaꞌetin. \v 33 Iꞌi aman anama ina aman Godi, anan ina nambimb nendaꞌ anom amamaga. Owaꞌetin. Anan aman Godi.” \p \v 34 Eaꞌ amam magwamana basef maꞌi, “Endilisi, fowaꞌ mamaꞌwena kolaena ineꞌ nandaꞌ waf aonai atona. Eaꞌ ina niwalipafa, owaꞌ.” \p Eaꞌ amam magaloꞌmana ipat anama esis Juda saꞌi basef sapeinai, ina ataꞌ nolomas nondaꞌ lotu wapotiꞌ, owaꞌ. \s1 Naep mape opalef nomon epesi \p \v 35 Eaꞌ Jisas nameꞌ basefa amam magaloꞌmana nape andeꞌ eaꞌ nagolopana natolona nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ nembaleꞌefa aman anama nataga epen endilisinai?” \p \v 36 Eaꞌ nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, aman anama emi? Niꞌipiana ma embaleꞌefana.” \p \v 37 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Deiꞌ ineꞌ natolona eaꞌ. Anan epen anama deiꞌ naꞌi nalomanai.” \p \v 38 Eaꞌ naꞌi, “Dembinai, deiꞌ embaleꞌefena.” \p Naꞌiam naꞌama eaꞌ, nindiwa nembawa netawa etap nandaꞌ lotumana. \p \v 39 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ afiꞌi etap anaeꞌ ma eawaloga epes hiesi hiꞌilas. Ama esis naep maseꞌasi nambimb seati andeandeꞌ eaꞌ isima naep matiasi eaꞌ naep measeꞌas.” \p \v 40 Eaꞌ anom Farisi mape malomana mameꞌ basef amama mahaliꞌana maꞌi, “Amama maim basef? Ineꞌ naꞌi afaꞌ naep maseꞌafa wapotiꞌ aꞌ amon?” \p \v 41 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Iꞌi ipeꞌ naep measeꞌipei, ipeꞌ waf aonai aꞌepa. Owaꞌetin. Ipeꞌ paꞌi, ‘Afaꞌ wati.’ Naꞌama waf aonai ipeꞌinai ataꞌ napomepa.” \c 10 \s1 Basef womun etina endalelemb sipsipi \p \v 1 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Endilisi aeꞌ aꞌipipa, emi egafis owaꞌ suwisi uta endalelemb sipsipi ma esis situ siwisi anagon, epes isima sandaꞌ wali. \v 2 Epen anama buꞌunai nawisi utai, anan numafi sipsipi. \v 3 Aman numafi utai nawisiꞌamana uta ma numafi sipsip. Amam sipsip mameꞌ malogel ananinai. Anan nofala agofa sipsip ananimi, eaꞌ naoꞌwam mawisi andeꞌ. \v 4 Naoꞌwa sipsip ananimi hiami mawisi andeꞌ hiꞌalam eaꞌ naliꞌ nafeꞌ, amam magiꞌmana mafeꞌ. Deiꞌ main? Amam mogawa maf ananinai. \v 5 Eaꞌ sipsip ina magiꞌma anona epen, owaꞌ. Naꞌama mondafaꞌmana mofaꞌ mefeꞌ atona etin. Deiꞌ main? Amam ina mogawa maf ananinai, owaꞌ.” \p \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipasa basef womun etin naꞌama, eaꞌ esis ina sogawa basef ofagema, owaꞌ. \s1 Jisas aman buꞌunai numafi sipsipi \p \v 7 Eaꞌ Jisas naꞌipas wapotiꞌ naꞌi, “Endilisi aeꞌ aꞌipipa, aeꞌ siꞌi uta sipsip miawisanai. \v 8 Amam fowaꞌ mumafi sipsipi, amam hiami mandaꞌ wali eaꞌ sipsip ina mameꞌ maguf amamumi, owaꞌ. \v 9 Aeꞌ siꞌi uta. Emi egafis siwisi aeꞌ nomon, God nefaꞌas seatanimani. Esis suwis suwisi seaꞌ gwaꞌaimi buꞌwami. \v 10 Amam makualifi ina mafiꞌi ma meandaꞌ anona maol, owaꞌ. Amam mafiꞌi ma makualef mohas sagaꞌ mohambombagas. Aeꞌ afiꞌi ma ipeꞌ peape andeandeꞌ ambal namunai nopeipa siꞌipa endilisi. \v 11 Aeꞌ aman buꞌuwei imafi sipsipi, aꞌi aꞌe ma eagaꞌ ma iegiambama sipsip imafiam. \v 12 Iꞌi anona aman nendaꞌ maola neafaꞌ otamba atomi ma numafi sipsip amamai, anan okom niꞌi nofaꞌ otamba atom. Anan ina nambimb numafi sipsip andeandeꞌ, owaꞌ. Anan ina aman endilisi numafi sipsipi, owaꞌ. Maina nemaf niti nombagw maitu aolupi mufiꞌi, anan umbamohana nokwaha sipsip atom mitu nofaꞌ nefeꞌ. Eaꞌ nombagw amama muwis moha sipsip mofaꞌ mefeꞌ atona etin. \v 13 Aman anama nandaꞌ maola otamba atomi, nambimb niti nombagw amama mufiꞌi, eaꞌ umbamohana nofaꞌ nefeꞌ. Deiꞌ main, anan nandaꞌ maola otamba atom, eaꞌ nandaiwaꞌ ma numafi sipsip andeandeꞌ. \p \v 14 Aeꞌ aman buꞌuwei imafi sipsip andeandeꞌi. Aeꞌ egawa sipsip aeꞌami eaꞌ sipsip mogawa aeꞌ. \v 15 Eaꞌ naꞌama etin siꞌi Ahalome aeꞌanai negawa aeꞌ, aeꞌ egawa anan. Aeꞌ aꞌi aꞌe ma egaꞌ iegiambama sipsip aeꞌami. \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Ais 56:8; Jo 11:52; 1 Pi 2:25; Esi 34:23; Esi 37:24\x*Aeꞌ anom sipsip maitu anagon. Amam ina maitu nomon endalelemb amama, owaꞌ. Amam maitu endalelemb anagon. Aeꞌ okom naꞌiam endilisi anona nemaf efaꞌam mifiꞌi momeꞌ maf aeꞌanai ekolasom mitu endalelemb etifigin eaꞌ aeꞌ atowe imafiam. \v 17 \x * \xo 10:17 \xt Fl 2:8,9\x*Aeꞌ aꞌi egaꞌ ma ieigiambama sipsip aeꞌami ma nambimb ehafel eape namowe wapotiꞌ. Amama atom Ahalome aeꞌanai okom nainaila aeꞌ endilisi. \v 18 \x * \xo 10:18 \xt Jo 5:26; 14:31; Jo 19:11\x*Ina anona aman noha ambal aeꞌanai egaꞌ, owaꞌetin. Okom aeꞌanai atona aꞌi nambimb eagaꞌ. Aeꞌ efaꞌ agel luꞌunai ma egaꞌ eahafel wapotiꞌ. Ahalome aeꞌanai naꞌipi basef laꞌifimi eaꞌ aꞌi endaꞌam naꞌama.” \p \v 19-20 \x * \xo 10:19-20 \xt Jo 7:43\x*\x * \xo 10:19-20 \xt Jo 7:20; 8:48\x*Esis Juda sameꞌ basef amama eaꞌ sandawaloga biefis. Hiesi saꞌi, “Ambagof awami mapaina eaꞌ nahaga nagaol endilisi. Deiꞌ maina ipeꞌ pameꞌ basef ananimi?” \p \v 21 Eaꞌ enis saꞌi, “Anona aman ambagof awami mapainai ina naꞌi anom basef siꞌi anan naꞌiami, owaꞌ. Anan ambagof awami mapainai, ina laꞌifinama nendaꞌ aman anama naep maseꞌanai niti wapotiꞌ, owaꞌetin.” \s1 Esis Juda sandaꞌ naumbih saloma Jisas \p \v 22-23 Nogota anama nomanamb luꞌwami mataga siꞌi asaf atona nalai, esis Juda sandaꞌ anom gwaꞌaimi luꞌwami ma seandaꞌ lotu luꞌunai gani Jerusalem.\f + \fr 10:22-23 \ft Sandaꞌ lotu anama, esis ukup mapoma fowaꞌ gani sandaꞌ ipat anama Godi hiꞌalana eaꞌ sawis sandaꞌ lotu.\f* Eaꞌ Jisas nafeꞌ nawis ipat luꞌunai Godi ilafunama fowaꞌ gani Solomon nalaꞌanai. \v 24 \x * \xo 10:24 \xt Ap 3:11; 5:12; Lu 22:67\x*Eaꞌ amam Juda mafiꞌi maitu malipana maꞌi, “Ineꞌ nandaꞌ opalef afaꞌimi mataga nomonas biefim. Maina nemaf niꞌipafa alihim? Iꞌi ineꞌ Krais,\f + \fr 10:24 \ft Diga Hibrui Krais naꞌi Mesaia.\f* \m deiꞌ niꞌipafa basef alihim.” \p \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Jo 4:26; 5:36; Jo 10:38\x*Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa eaꞌ, ipeꞌ ina pembaleꞌefa aeꞌ, owaꞌ. Aeꞌ andaꞌ ikwaf hianai laꞌifinai ma agel Ahalomei, ikwaf anama nihiꞌambepa aeꞌ emi egaliwi. \v 26 \x * \xo 10:26 \xt Jo 6:64; 8:45\x*Eaꞌ ipeꞌ ina sipsip aeꞌipai, owaꞌ. Ipeꞌ enipa sipsip. Naꞌama deiꞌ ipeꞌ ina pembaleꞌefa aeꞌ, owaꞌ. \v 27 \x * \xo 10:27 \xt Jo 8:47; 10:3\x*Sipsip aeꞌami mameꞌ maf aeꞌanai eaꞌ egawa amam eaꞌ amam maila aeꞌ. \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Jo 3:16; 6:39; Jo 18:9\x*Aeꞌ aseꞌam ambal namunai ma meape andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. Amam ina mogaꞌ, owaꞌetin. Ina enin epen laꞌifina neatagahom lagof aeꞌami nefaꞌam, owaꞌetin. Amam mope lagof aeꞌami laꞌelaꞌef hihif. \p \v 29 Ahalome aeꞌanai naseꞌe sipsip amama aeꞌami. Ina enin epen anona nemaf laꞌifina neatagahom lagel Ahalomei nefaꞌam, owaꞌetin. Deiꞌ main, Ahalome aeꞌanai laꞌifinai endilisi nikilaꞌ epes hiesi. \v 30 Aeꞌ aloma Ahalome, afaꞌ biafa wape atotofa.” \p \v 31 \x * \xo 10:31 \xt Jo 8:59\x*Eaꞌ amam Juda mafeꞌ mafela otamba wapotiꞌ maꞌi mokwahom mohana afuna. \p \v 32 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ihiꞌambepa ikwaf hianai laꞌifinai nataga Ahalomei eaꞌ patolona. Eaꞌ ukup ipeꞌimi mapoma maina ikwaf aeꞌ aliꞌ andaꞌanai deiꞌ paꞌi pekwaha otamba pehe?” \p \v 33 \x * \xo 10:33 \xt Lev 24:16; Mt 26:65; Jo 5:18\x*Eaꞌ amam Juda magwamana basef maꞌi, “Afaꞌ ina wakwaha otamba waꞌi ohena nandaꞌ ikwaf anama hianai, owaꞌ. Ineꞌ aman falafunai nandaꞌ findiwa, naꞌi ineꞌ etina God. Eaꞌ afaꞌ waꞌi ohena otamba.” \p \v 34 \x * \xo 10:34 \xt Sam 82:6\x*Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Anom basef Godi mail miꞌuli ipeꞌinai maꞌiam maꞌi, God naꞌi, \q1 ‘Aeꞌ aꞌipipa eaꞌ aꞌi, ipeꞌ siꞌi anom god.’\f + \fr 10:34 \ft Basef amama maꞌi esis Juda fowaꞌ gani sofaꞌ miꞌuli Godi eaꞌ sataga epes Ananisi sandaꞌ opeh Ananimi.\f* \m \v 35-36 \x * \xo 10:35-36 \xt Mt 5:18\x*Fowaꞌ basef Godi mafeꞌma epes isima maꞌi, ‘God naꞌi, ipeꞌ atona etin siꞌi god.’ Basef amama ina malo, owaꞌ. Mape laꞌelaꞌef mandawalap endilisi. Ahalome aeꞌanai atona nesaheꞌe nandaꞌe ape boꞌwawe ananiwei atowe nasapaꞌe afiꞌi etap anaeꞌ. Eaꞌ aꞌi aeꞌ Nogalomana ananiwei. Deiꞌ maina ipeꞌ paꞌi aeꞌ andaꞌ God findiwana? \v 37 Iꞌi aeꞌ ina andaꞌ maol Ahalome aeꞌanai, andeandeꞌma ipeꞌ pindaiwaꞌ ma pembaleꞌefa aeꞌ. \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Jo 14:10,11\x*Iꞌi aeꞌ endaꞌ maol ananinai ma iꞌi ipeꞌ owaꞌ peambaleꞌefa aeꞌ, hapaimi. Ipeꞌ piti ikwaf laꞌifinai andaꞌanai, eaꞌ pegawa Ahalome nape nalome, ape alomana.” \p \v 39 \x * \xo 10:39 \xt Lu 4:30; Jo 8:59\x*Eaꞌ amam Juda maꞌi mombaloꞌana ma mowaꞌana. Owaꞌetin. Anan nakwahom eaꞌ nafeꞌ. \p \v 40 Eaꞌ Jisas notanima nambo walemb Jordan fisana nafeꞌ nataga anama fowaꞌ dambadamba Jon napisiꞌas embel eaꞌ nape anama. \v 41 Eaꞌ amam nematawa hiesi safiꞌmai anan. Esis saꞌi, “Jon owaꞌ nondaꞌ anona ikwaf laꞌifinai, eaꞌ basef ananimi hiami naꞌiama Jisas, amama endilisimi atom.” \p \v 42 Eaꞌ amam nematawa hiesi sombaleꞌefa Jisas anama. \c 11 \s1 Lasarus nagaꞌ eaꞌ \p \v 1-2 Anona aman awes nandaꞌanai agel ananinai Lasarus. Anan naloma hanitiamana ananiwai biawa, Maria kwaloma Marta sape wambel anama Betani. Maria akwama atoꞌw nambimb kwokoloꞌwam sanda balaga Dembinai ma kondaꞌ auf balaga akoꞌunai kwundisamana boꞌwagah ananimi. \v 3 Eaꞌ awau wasapaꞌ basef mafeꞌma Jisas waꞌi, “Dembinai, aman anama ineꞌ okom nainailanai awes nandaꞌana naꞌoh.” \p \v 4 Eaꞌ Jisas nameꞌ basef amama naꞌi, “Ina awes nandaꞌana ma neagaꞌ, owaꞌ. Anan awes nandaꞌana ma esis sefela agel aeꞌ Nogalomana Godi, eaꞌ sefela agel Godi wapotiꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ Jisas okom nainaila Marta kwaloma owamaꞌw Maria waloma Lasarus. \v 6 Anan nameꞌ basefa Lasarus awes nandaꞌana, eaꞌ anan ataꞌ napani nimeguf biam wapotiꞌ wambel anama napanima. \v 7 Nimeguf biam mafeꞌma eaꞌ, naꞌipa alupumi ananimi naꞌi, “Afaꞌ deiꞌ otanima ofeꞌ etap hiagoma Judia.” \p \v 8 Eaꞌ alupumi ananimi magwamana basef maꞌi, “Dembinai tisa, nimbewaꞌ esis Juda saꞌi sokwaha otamba sehena afina, eaꞌ deiꞌ ineꞌ naꞌi netanima nefeꞌ anama wapotiꞌ, aꞌ amon?” \p \v 9 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Nemaf atotona awa 12-pelain nape. Emi egafis safeꞌ alipi esis ina sowa, owaꞌ. Deiꞌ main, esis sati hauguma etap anaeꞌ howalagon safeꞌ andeandeꞌ. \v 10 Eaꞌ iꞌi esis seafeꞌ owamb, atuwasi sowa. Deiꞌ main? Esis nagwapin howalagon aꞌas.” \p \v 11 Jisas naꞌipam naꞌama ma eaꞌ, naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Alupunai afaꞌinai Lasarus anan naꞌoh. Aeꞌ atuwasi efeꞌ etap hiagoma Judia ma inimbalona.” \p \v 12 Eaꞌ alupumi ananimi magwamana basef maꞌi, “Dembinai, iꞌi anan noꞌoh etin, nambimb amboꞌona.” \p \v 13 Doꞌok Jisas naliꞌ naꞌipam naꞌi Lasarus naꞌoh, naꞌi Lasarus nagaꞌ endilisi. Eaꞌ alupumi ananimi ukup maꞌi anan ataꞌ naꞌoh etin. \p \v 14 Deiꞌ Jisas naꞌipam alihim naꞌi, “Lasarus nagaꞌ endilisi. \v 15 Aeꞌ andanifel ma aeꞌ ina alomana wape atagon nemaf anan nagaꞌanai. Ama ipeꞌ atuwasi peambaleꞌefa aeꞌ. Deiꞌ afaꞌ ofeꞌma anan naꞌoma.” \p \v 16 Eaꞌ Tomas agel waꞌana Didimus naꞌipa anom alupumi Jisasi naꞌi, “Afaꞌ ofeꞌ wapotiꞌ ma ogaꞌ olomana.” \s1 Ofagama epes sagaꞌ sohafel wapotiꞌ ma sofaꞌ ambal namunai, Jisas atona \p \v 17 Lasarus nagaꞌ eaꞌ sawana. Nimeguf biamibiam mafeꞌ eaꞌ, Jisas nafiꞌi nataga. Anan nogawa Lasarus sawana nape hiꞌagif nimeguf biamibiam. \v 18-19 Wambel anama Betani nape felefeleꞌma Jerusalem, siꞌi kilomita wenifin. Eaꞌ amam Juda hiami mafiꞌi ma mondaꞌ opalef hanitiamana biawa Marta kwaloma Maria mope awanema anan hanitinamawa nagaꞌ. \v 20 Marta kwameꞌ basefa Jisas nafiꞌi etin, kwafeꞌ kwatolona eaf, eaꞌ Maria ataꞌ kwapani ipat. \p \v 21 Eaꞌ Marta kwafeꞌma Jisas kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, iꞌi ineꞌ nepe naꞌae, hanitiname aeꞌinai ina nogaꞌ, owaꞌ.” \p \v 22 Eaꞌ akwaꞌw kwaꞌipana wapotiꞌ kwaꞌi, “Aeꞌ egawa ineꞌ deiꞌ atef nihaliꞌ Goda maim amamaga, anan niseꞌenam.” \p \v 23 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Hanitinamena nambimb nehafel wapotiꞌ.” \p \v 24 Eaꞌ Marta kwagwamana basef kwaꞌi, “Aeꞌ egawa anan anona nemaf nehafel wapotiꞌ nemaf akutainai anama epes hiesi sagaꞌi seahafel wapotiꞌanai.” \p \v 25 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Ofagema epes seahafel wapotiꞌ ma sofaꞌ ambal namunai, aeꞌ atowe. Emi egafis seambaleꞌefa aeꞌi, anona nemaf sagaꞌ eaꞌ sehafel wapotiꞌ sefaꞌ ambal namunai sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef. \v 26 Emi epes ataꞌ sape namisa seambaleꞌefa aeꞌi, esis sope andeandeꞌ. Ina ataꞌ sogaꞌ wapotiꞌ, owaꞌetin. Sope laꞌelaꞌef hihif. Ineꞌ nembaleꞌefa basef amama?” \p \v 27 Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Aꞌe Dembinai, aeꞌ embaleꞌefa ineꞌ Krais, God nandandepena nasapaꞌena nafiꞌi. Ineꞌ nogalomana ananinai, fowaꞌ anan naꞌi nifiꞌi etap anaeꞌ.” \s1 Jisas nalef \p \v 28 Akwaꞌw kwaꞌipana naꞌama, kotanima kwafeꞌma owamaꞌw Maria kwaꞌipakw saꞌosaꞌombel kwaꞌi, “Dembinai Tisa nafiꞌi nataga nofalena.” \p \v 29 Maria kwameꞌ basef amama etin, kohafel mehip kwafeꞌmana. \v 30 Jisas ina deiꞌ nawisi wambel luꞌunai laꞌafen, owaꞌ. Ataꞌ napani wambel diꞌinai doꞌok Marta kwatagamana. \v 31 Amam Juda mape maloma Maria nomon ipat awaunai maꞌi mondaꞌ okom akwaꞌunai laꞌifina. Eaꞌ amam mati Maria kwahafel mehip kwafeꞌ. Amam ukup maꞌi akwaꞌw kwafeꞌ hiꞌagifa kwaꞌi kwealopana. Eaꞌ magiꞌmokw mafeꞌ. \p \v 32 Eaꞌ Maria kwafeꞌma anama Jisas napoma kwatolona kundiwa nembawa felefeleꞌma boꞌwagah ananimi kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, iꞌi ineꞌ nepe nelomapa, hanitiname aeꞌinai ina nogaꞌ, owaꞌ.” \p \v 33 Jisas nati akwaꞌw kwape kwalef etin eaꞌ nati amam Juda mafiꞌi malomaꞌw malef wapotiꞌ. Eaꞌ nati esis uwahipis opaf ananinai aona endilisi naꞌi nelef etin. \v 34 Eaꞌ nahaliꞌas naꞌi, “Ipeꞌ pawana eti?” \p Eaꞌ esis saꞌipana saꞌi, “Dembinai, fiꞌi netologon.” \p \v 35 Eaꞌ anan nalef. \p \v 36 Amam Juda mati anan nalef naꞌama maꞌi, “Ipeꞌ petolona! Anan okom nainailana endilisi.” \p \v 37 Eaꞌ anom maꞌi, “Aman anama maꞌuna nandaꞌ aman anama naep maseꞌanai ma deiꞌ naep matiana. Anan laꞌifinai ma fowaꞌ niliꞌ nifiꞌi ma niegiambama aman anama, deiꞌ nope o nogaꞌ?” \s1 Jisas nafela Lasarus nohafel wapotiꞌ \p \v 38 Eaꞌ Jisas opaf nimanina endilisi nafeꞌ nataga hiꞌagif anama luꞌunai sagwasogon nawis owap luꞌunai. Eaꞌ sandaꞌ anona owap luꞌunai sowalo uta. \p \v 39 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ lefatana owap anama nowalo utai.” \p Eaꞌ Marta hanitiꞌmana aman anama nagaꞌi kwaꞌi, “Dembinai, anan nape nimeguf biamibiam eaꞌ. Deiꞌ alogw awami eaꞌ mana.” \p \v 40 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Fowaꞌ aliꞌ aꞌipina deiꞌ iꞌipina wapotiꞌ, iꞌi ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ, atuwasi niti nafifili pepel Godi.” \p \v 41-42 Eaꞌ esis selefatana owap anama eaꞌ Jisas naniga nati ilif naꞌi, “Ahalome, aeꞌ anifelina ma nameꞌe. Aeꞌ egawa ineꞌ nameꞌe laꞌelaꞌef eaꞌ aeꞌ aꞌiam naꞌama ma esis amam nematawa saitu anaeꞌ sembaleꞌefa aeꞌ, ineꞌ nasapaꞌe afiꞌi.” \p \v 43 Jisas nandaꞌ beten naꞌama eaꞌ, nofalana mehip naꞌi, “Lasarus, hafel niwisi andeꞌ.” \p \v 44 Eaꞌ aman anama nohafel nawisi andeꞌ. Eaꞌ boꞌwagah maloma lagof amaga ananimi sandaꞌ lowaf sowaꞌana. \p Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ tagahamana luwaguf amama eaꞌ pekwahona nefeꞌ wafifina.” \s1 Amam agufumi Judai maꞌi basef mandameꞌmama moha Jisas neagaꞌ \r (Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lu 22:1-2) \p \v 45 Amam Juda hiami mafiꞌi mati Maria malomaꞌw malef, eaꞌ mati amama doꞌok Jisas nandaꞌami. Eaꞌ mombaleꞌefana. \v 46 Eaꞌ anom mafeꞌma amam Farisi maꞌipama amama Jisas doꞌok nandaꞌami. \v 47 Eaꞌ amam pris dambami maloma amam Farisi hiami mofala anom dambami mafiꞌi mandakolasa mondaꞌ kot. Eaꞌ maꞌi, \p “Afaꞌ atuwasi ondaꞌ maina aman anama nandaꞌ ikwaf anama laꞌifinai hianai? \v 48 Iꞌi ope weatolona ma nondaꞌ laꞌifimi amama, nambimb hiesi sombaleꞌefana. Eaꞌ amam Rom nambimb mifiꞌi mohambombaga ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuwanai noloma apeꞌ Juda hiapai wapotiꞌ.” \p \v 49 Eaꞌ anona aman agilinai Judai agelinama Kaiafas, anan dembinai pris nape naliꞌma pris hiami ma afagel anama naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ ina pegawa anom amamaga, owaꞌetin. \v 50 Ipeꞌ ina deiꞌ pegawa anom basef, owaꞌ. Iꞌi aman atotona neagaꞌma amam nematawa hiesi, naꞌama andeandeꞌma ipeꞌ. Afaꞌ wandaiwaꞌ ma esis seahambombaga apeꞌ Juda. Naꞌama epes hiesi apeꞌisi Juda higililas hiꞌilas.” \p \v 51 Anan ina naꞌi basef amama ma okom ananinai atona, owaꞌetin. Anan nape pris dembinai afagel anama. Eaꞌ naꞌi basef Ambal Buꞌunai Godi naꞌipanami siꞌi profet naꞌi Jisas nogaꞌ ma nigiambama esis Juda hiesi. \v 52 Kaiafas naꞌi Jisas ina nogaꞌ nigiambama esis Juda etis, owaꞌ. Anan nogaꞌ ma nigiambama epes Godi hiesi sape safeꞌ etap hiagomai hiꞌilas nefaꞌas sotanimani, eaꞌ nondaꞌas sotaga epes hiesi wambota Godi atotona. \p \v 53 Nemaf anama atona amam agufumi Judai maliꞌ maꞌi basef mandameꞌmama moha Jisas nogaꞌ. \v 54 Anan nafeꞌ nandambahoꞌ etin felefeleꞌma anama wafiguma fatauguma ma wambel anama Efraim. Nape naꞌama naloma alupumi ananimi. \p \v 55 Ina nogota laona ma esis Juda seagwaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami saꞌi Pasova, owaꞌ. Eaꞌ esis Juda hiesi sakwaha wambel asasinai safeꞌ Jerusalem atogon. Safeꞌma siela basef Godi fowaꞌimi sosaꞌof sotofa alogwa sondondomba alop asasinai ma God nieti esis boꞌwes andeandeꞌ ma seagwaꞌ gwaꞌaimi amama. \v 56 Esis sape ipat luꞌunai Godi nomon sagolopa Jisas eaꞌ sahaliꞌas saꞌi, “Ipeꞌ ukup mape maꞌimama? Anan atuwasi nifiꞌmai gwaꞌaimi amama o owaꞌ?” \p \v 57 Eaꞌ amam pris dambami maloma amam Farisi hiami maliꞌ maꞌi mehip maꞌiam maꞌi, “Emi egafis sogawa Jisas napoma siꞌipafa ofeꞌ ombaloꞌana ma weandaꞌmana basef.” \c 12 \s1 Maria kwasaꞌopa boꞌwagah Jisasi \r (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9) \p \v 1 Nimeguf wanom wanom ataꞌ mapoma esis Juda sondaꞌ gwaꞌaimi amama luꞌwami Pasova. Nemaf anama Jisas nataga wambel Betani, alupunai Lasarus napoma. Fowaꞌ nagaꞌma Jisas nafelana nohafel wapotiꞌ. \v 2 Eaꞌ sandaꞌmana gwaꞌaimi Jisas. Marta kwandaꞌ gwaꞌaimi, eaꞌ Lasarus nape nalomas sape saꞌ gwaꞌaimi saloma Jisas. \v 3 Eaꞌ Maria kwahapila anona kap siꞌinama sanda buꞌwami agilima nad satalom otamba hiami. Eaꞌ kwahapilam kwakoloꞌwam kwasaꞌopa boꞌwagah Jisasi kwandaꞌ auf balaga akoꞌunai kwandisamana boꞌwagah ananimi. Eaꞌ ipat anama siꞌinama alogw buꞌwami ma sanda amama. \v 4 Eaꞌ anona alupunai Jisasi Judas Kariotinai kowalana ma sanda amama nandaiwaꞌma kwakoloꞌwam kwasapalom. Aman anama nambimb neawalapa Jisas niꞌipa amam naumbih ma meahana. \p \v 5 Eaꞌ Judas naꞌipas naꞌi, “Iꞌi afaꞌ ofaꞌ sanda amama enis epes soseꞌafa moni 300 kina sotalom ofaꞌana osoꞌ epes isima kwahusa gwaꞌaimi maim, wila. Owaꞌetin.” \p \v 6 Eaꞌ Judas okom ananinai ina naꞌi nigiambama isima kwahuwisi, owaꞌ. Anan naꞌiam naꞌama ma nondaꞌ wal nofaꞌ otamba amama. Deiꞌ main, anan numafi bek anama Jisas naloma alupumi ananimi maoloꞌ otamba amamimi matoloꞌma. Eaꞌ hihif Judas nakoalopam otamba amama. \p \v 7-8 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Ipeꞌ owaꞌ piꞌipakwa basef amama, owaꞌ. Andeandeꞌma akwaꞌw kwakoloꞌwa sanda amama ma nambimb nemaf anama eagaꞌanai ma seawe. Isima kwahusa gwaꞌaimi maim sape salomepa nimeguf hiami. Eaꞌ aeꞌ ina epe elomepa nogota laona, owaꞌ.” \s1 Amam pris dambami maꞌi basef mandameꞌmama moha Lasarus neagaꞌ \p \v 9 Esis Juda hiesi sameꞌ basefa Jisas nape Betani. Eaꞌ safiꞌi saꞌi sotolona eaꞌ saꞌi siti Lasarus wapotiꞌ, nimbewaꞌ nagaꞌma Jisas nafelana nehafel wapotiꞌ. \v 10 Eaꞌ amam pris dambami maꞌi basef mandameꞌmama moha Lasarus neagaꞌ wapotiꞌ. \v 11 Deiꞌ main, enis Juda hiesi sati Lasarus netanima nehafel ambal napaina. Amama atom deiꞌ sakwaha amam dambami Juda safeꞌ saila Jisas sembaleꞌefana. \s1 Jisas nawis Jerusalem siꞌi dembinai king \r (Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lu 19:28-40) \p \v 12 Wafilu epes hiesi safiꞌmai gwaꞌaimi amama Pasova, sameꞌ basefa Jisas ataꞌ nafiꞌi etin Jerusalem. \v 13 Eaꞌ satopaꞌ agof lawahim apulima sahapilam safiꞌi satagamana eaf. Eaꞌ soga saꞌi mehip saꞌi, \q1 “Hosana. Apeꞌ mandanifel endilisi ma ineꞌ. Apeꞌ maꞌi God nofaloꞌma ineꞌ nafiꞌi agel ananinai neseꞌena pepel nendaꞌ opeh ananimi. Ineꞌ king dembinai apeꞌ Israeli.” \p \v 14-15 Eaꞌ Jisas nagolopa donki atotona noganai natolona nandagia natomana nafeꞌ siꞌi fowaꞌ anom basef Godi mail buk Baibeli maꞌi, \q1 “Ipeꞌ wambel Saion, ipeꞌ ina umbamehepa, owaꞌ. Dembinai king ipeꞌinai anona nemaf notoma donki noganai nofaꞌana nifiꞌi.” \p \v 16 Nemaf anama alupumi Jisasi ina mogawa basef amama ofagema maꞌi Jisas, owaꞌ. Ama nogota anama Jisas nagaꞌ ma nahafel wapotiꞌ notanima nolata ilif, wila amam mogawa basef amama maꞌi anan. Eaꞌ amam ukup mapoma amama epes isima sandaꞌmanam anan wapotiꞌ. \p \v 17 Enis epes saliꞌ sati Jisas nofala aman anama naꞌi Lasarus napani hiꞌagif nehafel wapotiꞌ. Eaꞌ saꞌipa hiesi ma basef amama Lasarusi. \v 18 Eaꞌ epes hiesi sameꞌ basefa Jisas nandaꞌ ikwaf anama luꞌunai nafela Lasarus hiꞌagif. Eaꞌ deiꞌ safeꞌ satolona. \v 19 Eaꞌ amam Farisi mandaꞌipama maꞌi, “Opeh afaꞌimi ina laꞌifim, owaꞌ. Afaꞌ agof aꞌafa. Piti amam nematawa hiesi safiꞌmai anan atona hiꞌalas.” \s1 Enis Grik saꞌi siti Jisas \p \v 20 Epes hiesi safeꞌ Jerusalem ama gwaꞌaimi amama luꞌwami sondaꞌ lotuma God. Eaꞌ anom Grik wapotiꞌ mafeꞌ malomas. \v 21 Anona aman alupunai Jisasi Filip anan Betsaidainai etap hiagoma Galili. Amam Grik mafiꞌmai gwaꞌaimi amama eaꞌ mafiꞌmai Filip maꞌipana maꞌi, “Dembinai, afaꞌ waꞌi uti Jisas.” \p \v 22 Eaꞌ Filip nafeꞌ naꞌipa Andru, amam biam mafeꞌ maꞌipa Jisas. \v 23 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ ataga epen endilisiwei afiꞌi. Nogota anama nataga eaꞌ God nihiꞌamba epes hiesi ma nafifili pepel aeꞌanai. \v 24 Aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi, iꞌi olelemb witimi owaꞌ mowa etap nomon, olelemb amama moꞌoh etifim. Eaꞌ iꞌi mowa mowala etap nomon, wila amama motaga molo mil hiami. \v 25 Emi egafis ukup mopoma ambagof asasimi atom, siꞌi sihapilam laꞌifim, anona nemaf ambagof asasimi higililam. Eaꞌ emi egafis ukup mopoma aeꞌ ma sosambala ambagof asasimi etap anaeꞌ, anona nemaf God nofaꞌas sotanimani sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 26 Emi egafis siꞌi sondaꞌ opeh aeꞌami, esis sila aeꞌ. Mamagoma aeꞌ eapoma, isima sandaꞌ opeh aeꞌami esis sope soloma aeꞌ. Eaꞌ emi egafis sondaꞌ opeh aeꞌami, Ahalome aeꞌanai nambimb nefela agof asasimi motaga luꞌum.” \s1 Anan nataga epen endilisinai nambimb sundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \p \v 27 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Deiꞌ opaf aeꞌanai nataga aona. Aeꞌ basef owaꞌetina ieꞌiam. Atuwasi aeꞌ iꞌi, ‘Ahalome, nekwahome nimanimi amama maꞌi meatagama aeꞌ deiꞌi?’ Owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi nogota anaeꞌ ape etap anaeꞌ ma opeh amama atom aeꞌ endaꞌama sehe egaꞌ. \v 28 Ahalome, ineꞌ nendaꞌama epes hiesi sefela agel ineꞌinai luꞌuna.” \p Eaꞌ anona maf naꞌi nataga heven naꞌi, “Aeꞌ andaꞌama sefela agel aeꞌanai notaga luꞌuna, eaꞌ atuwasi endaꞌana notaga luꞌuna wapotiꞌ.” \p \v 29 Eaꞌ enis amam nematawa hiesi saitu sameꞌ maf anama saꞌi, “Owaꞌ, otaga dililiwala.” \p Eaꞌ enis saꞌi, “Anona ensel naꞌipana anom basef.” \p \v 30 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Maf anama ina naꞌi ma niegiambama aeꞌ, owaꞌ. Anama naꞌi ma nigiambama ipeꞌ. \v 31 Deiꞌ Ahalome God nawaloga wafa amam nematawa hiesi sape etap anaeꞌ eaꞌ natofa dembinai aonai numafi etap anaeꞌi. \v 32 Nambimb esis sundi il etin lawag usiꞌinai tuꞌwanainai ilifa nambimb ihindiꞌai esis amam nematawa hiesi sifiꞌmai aeꞌ.” \p \v 33 Jisas naꞌipas naꞌama ma nihiꞌambas sogawa eaf anan nambimb neagaꞌanai. \p \v 34 Eaꞌ esis sagwamana basef saꞌi, “Miꞌuli apeꞌinai naꞌi naꞌama naꞌi, Krais anan nope laꞌelaꞌef hihif. Deiꞌ maina ineꞌ naꞌi, ‘Anan nataga epen endilisinai nambimb sundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai ilif?’ Dembinai nataga epen endilisinai, anan emi egafuna?” \p \v 35 Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Nogota ataꞌ bandana ma nogwapin nafifili nope nolomepa. Deiꞌ ipeꞌ pefeꞌ howalagoma. Naꞌama owamb neatagamepa. Emi egafis seafeꞌ owambi, esis ina sogawa anama seafeꞌma, owaꞌ. \v 36 Aeꞌ ape siꞌi nogwapin ipeꞌiwei. Ipeꞌ pembaleꞌefa nogwapin anama ma petaga awasi nogwapin nafifili.” \p Jisas naꞌipas eaꞌ, nakwaha esis nafeꞌ nandambahoꞌmas. \s1 Esis Juda hiesi owaꞌ sembaleꞌefa Jisas \p \v 37 Jisas nandaꞌ ikwaf laꞌifinai hianai, eaꞌ esis satolona. Eaꞌ esis ina sembaleꞌefana, owaꞌ. \v 38 Siꞌi basef amama fowaꞌ gani profet Aisaia naꞌiami deiꞌ mataga mandawalap alihim maꞌi, \q1 “Anona nemaf epes emi egafis sombaleꞌefa basef afaꞌimi? Esis siti pepel Godi esis emi egafis? Owaꞌetin.” \p \v 39-40 Esis ina laꞌifisa sombaleꞌefa Jisas. Deiꞌ main, profet anama Aisaia nandaꞌ anom basef Godi wapotiꞌ maꞌiam naꞌama maꞌi, \q1 “Anan nandaꞌ naep asasimi maseꞌas nandaꞌ ukup asasimi maseꞌ ma ina anona nemaf sotologon eaꞌ ukup asasimi wapotiꞌ ina anona nemaf sogawa ma seamboma opalefa aeꞌ endaꞌas boꞌwes, owaꞌetin.” \p \v 41 Fowaꞌ gani Aisaia nati pepel howalogon Jisasi eaꞌ naꞌiam naꞌama ma anan atona. \p \v 42 Amam agufumi hiami mombaleꞌefa Jisas. Eaꞌ, amam umbamahama amam Farisi dambami. Eaꞌ amam ina mawalapa basef maꞌipasam alihim, owaꞌ. Umbamahama amam Farisi mogaloꞌmama ina ataꞌ moloma esis Juda mondaꞌ lotu wapotiꞌ, owaꞌ. \v 43 Amam agufumi amama ukup maꞌi epes seafela agof amamumi atom luꞌum. Eaꞌ amam ina ukup maꞌi God nefelam agof amamumi, owaꞌ. \s1 Basef Jisasi anona nemaf mowaloga epes hiesi \p \v 44 Eaꞌ Jisas naꞌipas mehip naꞌi, “Emi egafis sembaleꞌefa aeꞌi, esis ina sembaleꞌefa aeꞌ atowe, owaꞌ. Sembaleꞌefa anan nasapaꞌe afiꞌi wapotiꞌ. \v 45 Emi egafis siti aeꞌi esis sati anan nasapaꞌe afiꞌi wapotiꞌ. \v 46 Aeꞌ afiꞌi etap anaeꞌ siꞌi anona nogwapin ma emi egafis sembaleꞌefa aeꞌi, esis ina sope owamb, owaꞌ. \v 47 Emi egafis semeꞌ basef aeꞌami ma owaꞌ seambaleꞌefam sielam, aeꞌ ina anona nemaf ewaloga esis, owaꞌ. Deiꞌ main? Aeꞌ ina afiꞌi etap anaeꞌ ma eawaloga epes etapasi, owaꞌ. Aeꞌ afiꞌi ma efaꞌas sotanimani. \v 48 Emi egafis sewaꞌ alafugama aeꞌi ma esis owaꞌ seambaleꞌefa aeꞌ, anona nemaf anona dembinai jas nowaloga esis. Nemaf anama akutainai basef amama atom aeꞌ aꞌiami mowaloga epes isima. \v 49 Deiꞌ main? Aeꞌ ina aꞌi anom basefa okom aeꞌanai atona naꞌiami, owaꞌ. Ahalome aeꞌanai atona naꞌipi basef amama mehip eaꞌ aꞌipasam. Eaꞌ anan nasapaꞌe afiꞌi aꞌiam siꞌi okom ananinai naꞌiam. \v 50 Aeꞌ egawa basef ananimi mawalapa ambal namunai ma ipeꞌ pepe andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. Naꞌama basef aeꞌ aꞌipasami amama atom siꞌi Ahalome naꞌipiami.” \c 13 \s1 Jisas nasaꞌopamam boꞌwagah alupumi ananimi siꞌi anona aman falafunai agel aꞌanai nandaꞌam \p \v 1 Nemaf anama luꞌunai esis Juda saꞌ gwaꞌaimi amama Pasova owaꞌ ataꞌ notagai. Jisas nogawa nogota ananinai nataga eaꞌ ma nokwaha etap anaeꞌ nefeꞌma Ahalomana. Eaꞌ okom ananinai nainaila epes ananisi sape etapi endilisi. Naꞌama deiꞌ nihiꞌambasa okom ananinai luꞌunai nainailas. \v 2 Eaꞌ wambomota anan naloma alupumi mape maꞌ gwaꞌaimi amama. Eaꞌ Saimon nogalomana Judas Kariotinai nalomam mape. Eaꞌ aman aonai Satan naliꞌ nafela nomonas Judasi ma nefeꞌ nihiꞌamba amam naumbih ma Jisas napoma. \v 3 Eaꞌ Jisas nogawa Ahalomana nandaꞌ anan laꞌifina ma numafi amamaga hiami. Eaꞌ nogawa anan nape naloma God nafiꞌi eaꞌ nambimb notanima nefeꞌmana wapotiꞌ. \v 4 Eaꞌ nohafel natagaha siot launai ananinai nowahaꞌ anona taul. \v 5 Eaꞌ nakoloꞌ embel anom dis nafeꞌ notawa nasaꞌopamafa boꞌwagah afaꞌ alupufai ananifai eaꞌ nandaꞌ taul anama nowahaꞌanai nandisamafa boꞌwagah. \v 6 Nasaꞌopamafa boꞌwagah nafeꞌ, natagama Saimon Pita. Eaꞌ Pita naꞌipana naꞌi, “Dembinai, nesaꞌopame boꞌwagah aeꞌami, owaꞌ.” \p \v 7 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Ineꞌ owaꞌ negawa opeh amama aeꞌ deiꞌ andaꞌami. Anona nemaf ineꞌ negawam.” \p \v 8 Eaꞌ Pita naꞌipa Jisas naꞌi, “Owaꞌ. Ineꞌ owaꞌ nesaꞌopa boꞌwagah aeꞌami, owaꞌ.” \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Iꞌi aeꞌ owaꞌ easaꞌopamena boꞌwagah ineꞌimi, ina nambimb nepe alupinai aeꞌinai, owaꞌ.” \p \v 9 Eaꞌ Saimon Pita nagwamana basef naꞌi, “Dembinai, ina nesaꞌopame boꞌwagah atom, owaꞌ. Nesaꞌope hiꞌili lagof balaga wapotiꞌ motaga boꞌom.” \p \v 10 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Emi egafis sasaꞌof eaꞌ, esis ina atuwasi sesaꞌof wapotiꞌ, owaꞌ. Esis boꞌwes eaꞌ. Ipeꞌ hipei ipeꞌ boꞌwepa eaꞌ. Anona ipeꞌinai atotona ataꞌ owaꞌ boꞌona andeandeꞌe.” \p \v 11 Deiꞌ main? Anan nogawa emi egafuna nambimb nefeꞌ niꞌipa naumbih ananimi ma nihiꞌambamama neapoma. \p Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ hipei amboꞌwepa andeandeꞌ, eaꞌ anona ipeꞌinai atotona ataꞌ owaꞌ boꞌonai.” \p \v 12 Anan nasaꞌopamam boꞌwagah amamumi eaꞌ, nala siot ananinai nafeꞌ natoma felefeleꞌma tebol. Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Ipeꞌ pegawa opeh amama aeꞌ andaꞌmepami o owaꞌ? \v 13 Ipeꞌ pefale tisa o Dembiwei, naꞌama andeandeꞌ. Aeꞌ eaꞌ maꞌuwi, basef amama endilisimi atom. \v 14 Aeꞌ dembiwei tisa ipeꞌiwei. Aeꞌ doꞌok asaꞌopa boꞌwagah ipeꞌimi. Eaꞌ ipeꞌ wapotiꞌ pesaꞌopa boꞌwagah ipeꞌimi atona etin. \v 15 Aeꞌ eaꞌ ihiꞌambepa waf anama aeꞌanai. Ipeꞌ pendaꞌam naꞌama etin siꞌi aeꞌ andaꞌam. \v 16 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi atom. Emi egafis agof aꞌasi sandaꞌ opeh etin, esis ina sape ilifa dembinai asasinai, owaꞌ. Eaꞌ anona dembinai nasapaꞌ enin epen nafiꞌi, inima ina nikilaꞌ dembinai anama ananinai, owaꞌ. \v 17 Deiꞌ ipeꞌ pegawa waf anama eaꞌ. Iꞌi pilana andeandeꞌ, pendanifel. \p \v 18 Aeꞌ ina aꞌi ipeꞌ hipei pefeꞌ pewalapa basef piꞌipa naumbiha aeꞌ, owaꞌ. Ipeꞌ boꞌwepa eaꞌ. Aeꞌ egawepa andandepepa eaꞌ. Eaꞌ basef Godi mail buk Baibeli atuwasi motaga endilisi ma anona aman nowalapa aeꞌ ma naumbih aeꞌami. Basef amama maꞌi naꞌama maꞌi, \q1 ꞌAman anama neaꞌ gwaꞌaimi nealumai anona nemaf nigi boꞌwaga nofaꞌasa aeꞌ.’ \p \v 19 Aeꞌ deiꞌ ape aꞌipipa basef amama ma waf anama ina deiꞌ nataga, ataꞌ owaꞌetin. Ama nambimb notaga nondawalap, ipeꞌ pembaleꞌefa aeꞌ eaꞌ maꞌuwi. \v 20 Aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi, emi egafis sosoꞌ opalefa enin epen aeꞌ asapaꞌan nafiꞌi, esis sosoꞌ opalefa aeꞌ. Eaꞌ emi egafis sosoꞌ opalefa aeꞌi, esis sosoꞌ opalefa Ahalome aeꞌanai wapotiꞌ nasapaꞌe afiꞌi.” \s1 Atuwasi Judas niꞌipa amam naumbih ma Jisas napoma \r (Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lu 22:21-23) \p \v 21 Jisas naꞌipafa basef amama eaꞌ, okom ananinai nimanina endilisi. Eaꞌ naꞌipafa naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, anona afaꞌinai atuwasi nefeꞌ nihiꞌamba naumbih ma aeꞌ eapoma.” \p \v 22 Eaꞌ alupufai ananifai wandaꞌ tima etin wape. Afaꞌ ina ogawa Jisas naꞌi emi. \p \v 23 Aeꞌ alupuwei Jisasi, anan okom nainaila aeꞌi ape felefeleꞌma Anan. \v 24 Eaꞌ Saimon Pita nandaꞌ balaga naꞌipi naꞌi, “Ineꞌ haliꞌago Anan naꞌi emi.” \p \v 25 Eaꞌ aeꞌ indikiꞌah afeꞌ felefeleꞌma Jisas ahaliꞌana aꞌi, “Dembinai, ineꞌ naꞌi emi?” \p \v 26 Eaꞌ Jisas nagwame naꞌi, “Aeꞌ atuwasi ela bret dis esoꞌ anona, eaꞌ maꞌuna anan.” \p Eaꞌ nala bret dis nasoꞌ Judas Kariotinai Saimon nogalomana. \v 27 Eaꞌ ataꞌ nahapila bret etin, aman aonai Satan nawisana okom ananinai nomon. \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Opeh ineꞌ naꞌi neandaꞌami, daꞌam mehip.” \p \v 28 Afaꞌ alupufai Jisasi wape waꞌ gwaꞌaimi, afaꞌ ina ogawa basef Jisasi ofagema, owaꞌ. \v 29 Judas numafi otamba afaꞌimi. Naꞌama anom alupumi Jisasi ukup maꞌi Jisas naꞌipana ma nefeꞌ notala anom gwaꞌaimi ma nondaꞌ gwaꞌaimi amama o naꞌipana naꞌi noseꞌasa otamba isima kwahusi. \v 30 Eaꞌ Judas ataꞌ nahapila bret etin, nafeꞌ nawis andeꞌ mehip. Eaꞌ owamb nataga. \s1 Miꞌuli dambainai Jisasi \p \v 31 Judas nafeꞌ nawis andeꞌ, Jisas naꞌipafa naꞌama naꞌi, “God nafela agel aeꞌanai luꞌuna. Eaꞌ deiꞌ aeꞌ andaꞌ epes siti nafifili pepel ananinai sefela agel ananinai luꞌuna ma opeh aeꞌ andaꞌami. Esis sefela agel aeꞌanai aeꞌ ataga epen endilisiwei luꞌuna. Eaꞌ sefela agel Ahalome Godi ma maol aeꞌ andaꞌanai wapotiꞌ. \v 32 Amama atom Ahalome God wapotiꞌ nefela agel aeꞌanai luꞌuna deiꞌ atef. \v 33 Ipeꞌ soꞌupei, aeꞌ elomepa ope nogota bandana efeꞌ. Ipeꞌ atuwasi pegolopa aeꞌ eaꞌ ina petolowe, owaꞌ. Anama aeꞌ eafeꞌma, ipeꞌ ina laꞌifipama nambimb peafoꞌo, owaꞌ. Basef amama atom fowaꞌ aꞌipa amam Juda, deiꞌ aꞌipipam wapotiꞌ. \v 34 Deiꞌ aseꞌepa miꞌuli aeꞌanai dambainai ma ipeꞌ ukup ipeꞌimi mimila ipeꞌ atona etin siꞌi okom aeꞌanai nainailipa. Eaꞌ naꞌama etin, ukup ipeꞌimi mimila ipeꞌ atona etin. \v 35 Iꞌi ukup ipeꞌimi mimila ipeꞌ atona etin, nambimb epes hiesi sogawa ipeꞌ alupipei aeꞌipei.” \s1 Jisas naꞌipama Pita atuwasi nowaꞌ alafugama anan \r (Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lu 22:31-34) \p \v 36 Eaꞌ Saimon Pita nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, ineꞌ nefeꞌ eti?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Anama deiꞌ aeꞌ eafeꞌma, ina nambimb nigiꞌmi nefoꞌo, owaꞌ. Eaꞌ owagama ineꞌ nigiꞌmi nefoꞌo.” \p \v 37 Eaꞌ Pita nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, deiꞌ maina aeꞌ ina laꞌifiwi ma deiꞌ igiꞌmina efoꞌo? Aeꞌ aꞌi aꞌe ma egaꞌ ma iegiambamena.” \p \v 38 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Ineꞌ naꞌi aꞌe endilisi ma neagaꞌ ma niegiambama aeꞌ aꞌ amon? Aeꞌ aꞌipina endilisi, deiꞌ owamb anaeꞌ awata ataꞌ owaꞌ neandaꞌam, ineꞌ nembahoꞌ agel aeꞌanai niꞌi wenif niꞌi, ‘Aeꞌ owaꞌ egawa Jisase.’ ” \c 14 \s1 Jisas anan siꞌi eaf ma epes sefeꞌma Ahalomana \p \v 1 Eaꞌ Jisas naꞌipafa naꞌi, “Opalef ipeꞌimi ina mohafel nimanim, owaꞌ. Ipeꞌ pembaleꞌefa God, pembaleꞌefa aeꞌ wapotiꞌ. \v 2 Ipat Ahalome aeꞌanai alihina satopaꞌ rum hiami mape mandandaepa. Iꞌi owaꞌ, fowaꞌ aeꞌ aꞌipipa. Endilisi, aeꞌ efeꞌ endondomba wambel ipeꞌinai. \v 3 Iꞌi aeꞌ efeꞌ endomba wambel ipeꞌinai, anona nemaf etanimani efaꞌepa pefeꞌ pepe pelome. Eaꞌ anama aeꞌ eapoma, ipeꞌ wapotiꞌ pepe anama atagon pelome. \v 4 Eaꞌ ipeꞌ pegawa eaf aeꞌ iefeꞌanai ma wambel anama.” \p \v 5 Eaꞌ Tomas nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, afaꞌ owaꞌ ogawai ineꞌ nefeꞌ eti? Afaꞌ ina ogawa eaf anama ineꞌ naꞌi neafeꞌma.” \p \v 6 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ atowe eaf ofagewe ma basef endilisimi moloma ambal namunai. Owaꞌ enin epen laꞌifina nefeꞌ neatagama Ahalome anona eaf, owaꞌetin. Eaꞌ aeꞌ atowe. \v 7 Iꞌi ipeꞌ pegawa aeꞌ, pegawa Ahalome aeꞌanai wapotiꞌ. Eaꞌ deiꞌ patolona. Deiꞌ atef patolona pegawana.” \p \v 8 Eaꞌ Filip nahaliꞌana naꞌi, “Dembinai, ineꞌ nihiꞌambafa Ahalomena ineꞌinai afaꞌ eaꞌ mondahama afaꞌ.” \p \v 9 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Filip, nogota launa ape alomepa, ineꞌ owaꞌ ataꞌ negawa aeꞌ? Emi egafis sati aeꞌ, esis sati Ahalome aeꞌanai wapotiꞌ. Deiꞌ maina ineꞌ ataꞌ naꞌi, ‘Aeꞌ ihiꞌambepa Ahalome aeꞌanai ipeꞌ?’ \v 10 Ineꞌ nembaleꞌefa aeꞌ ma negawa aeꞌ aloma Ahalome afaꞌ atofa, aeꞌ ape anan, anan nape aeꞌ? Basef aeꞌ aꞌipapami, amama aeꞌ ina efaꞌama okom aeꞌanai atona, owaꞌ. Ahalome nape aeꞌ eaꞌ anan atona nandaꞌ opeh ananimi hiami. \v 11 Ipeꞌ pembaleꞌefa basef amama. Aeꞌ ape Ahalome, Ahalome nape aeꞌ. Iꞌi owaꞌ, ipeꞌ ukup mopoma opeh laꞌifimi hiami andaꞌami. Ipeꞌ piti opeh amama, pembaleꞌefa aeꞌ. \p \v 12 Basef endilisimi atom deiꞌ aꞌipipa. Emi egafis sembaleꞌefa aeꞌi, opeh hiami deiꞌ andaꞌami, esis wapotiꞌ anona nemaf esis sondaꞌam. Ama anona nemaf sondaꞌ opeh luꞌwami endilisi mikilaꞌ opeh aeꞌami. Deiꞌ main? Aeꞌ efeꞌma Ahalome. \v 13 Amamaga hiami ipeꞌ pendaꞌ beten pihaliꞌana agel aeꞌanai, anona nemaf aeꞌ endaꞌam. Ama Ahalome nofaꞌ agel luꞌunai ma opeh aeꞌ nogalomana ananiwei anona nemaf endaꞌam. \v 14 Amamaga ipeꞌ pehaliꞌ aeꞌ ma agel aeꞌanai, pembaleꞌefa aeꞌ endilisi, nambimb endaꞌam. \s1 Jisas naꞌi nambimb nosapaꞌ Ambal Buꞌunai Godi nifiꞌi \p \v 15 Iꞌi ipeꞌ ukup mimila aeꞌ endilisi, ipeꞌ pila miꞌuli aeꞌenai andeandeꞌ. \v 16 Ama nambimb ihaliꞌ Ahalome, ma nisiꞌipei anona nigiambamepa nondaꞌepa laꞌifipa. Anan nope noloma ipeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 17 Anama Ambal Buꞌunai Godi naꞌi basef endilisimi. Esis amam nematawa saila waf etapanai ina anona nemaf sotolona sogawana sofaꞌana, owaꞌ. Eaꞌ ipeꞌ pegawana eaꞌ nape nalomepa, eaꞌ nambimb nope nolomepa. \v 18 Aeꞌ ina ikwahipa tol pepe etin, siꞌi awasi amama alifisi ahapas mamasas aꞌasi, owaꞌetin. Nambimb aeꞌ ifiꞌmipei. \v 19 Nogota bandana esis amam nematawa saila waf etapanai ina nambimb sotolowe wapotiꞌ, owaꞌ. Eaꞌ ipeꞌ petolowe. Aeꞌ ape ambal namunai napaiwe, eaꞌ naꞌama etin ipeꞌ pepe ambal namunai nupaipa. \v 20 Nemaf anama ipeꞌ pegawa aeꞌ ape Ahalome, ape nomona ipeꞌ, ipeꞌ pape aeꞌ. \v 21 Emi egafis sefaꞌ miꞌuli aeꞌanai silana andeandeꞌi, esis ukup maimaila aeꞌ endilisi. Nambimb Ahalome aeꞌanai okom nila esis. Eaꞌ aeꞌ wapotiꞌ okom ninila esis eaꞌ etaga endawalapa esis alihiwi.” \p \v 22 Jisas naꞌiam naꞌama eaꞌ anona Judas ina anama Kariotinai, owaꞌ, anona epen, naꞌipa Jisas naꞌi, “Dembinai, deiꞌ maina ineꞌ naꞌi nihiꞌambafa ineꞌ netaga nendawalap alihinama afaꞌ, eaꞌ ineꞌ owaꞌ nihiꞌambasa ineꞌ alihinama esis saila waf etapanai?” \p \v 23 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Emi egafis ukup mimila aeꞌ endilisi, esis anona nemaf sila basef aeꞌami andeandeꞌ. Eaꞌ Ahalome aeꞌanai okom ninila esis. Eaꞌ afaꞌ biafa ufiꞌmai esis ope olomas laꞌelaꞌef hihif. \v 24 Emi egafis sandaiwaꞌma aeꞌi, esis ina anona nemaf sila basef aeꞌami andeandeꞌ, owaꞌ. Eaꞌ basef amama ipeꞌ pameꞌami, amama ina aeꞌami, owaꞌ. Amama basef Ahalome God nasapaꞌe afiꞌi. \v 25 Nogota anama aeꞌ ataꞌ ape alomepa aꞌipipa basef amama hiami. \v 26 \x * \xo 14:26 \xt Jo 14:16\x*Eaꞌ anan nigiambamepa ma nondaꞌepa laꞌifipa, anan Ambal Buꞌunai Godi. Anama Ahalome nambimb nesapaꞌana nifiꞌi ma agel aeꞌanai. Eaꞌ nowalipipa ma amamaga hiami, nefela nomonas ipeꞌimi ma ukup mopoma basef hiami aliꞌ aꞌipipami. \v 27 \x * \xo 14:27 \xt Jo 14:1; 16:33; Fl 4:7\x*Aeꞌ aꞌi ikwahipa. Eaꞌ aeꞌ ina endaꞌepa umbamahepa ukup awiaom pepan siꞌi amam nematawa saila waf etapanai sandaꞌam, owaꞌ. Deiꞌ andaꞌepa pepe ukup awanem endilisi. Ukup ipeꞌimi ina mohafel aom, owaꞌ. Ina umbamahepa, owaꞌ. \v 28 \x * \xo 14:28 \xt Jo 14:3; 16:28; Jo 20:17; Lu 24:52\x*Ipeꞌ pameꞌam eaꞌ basef amama doꞌok aꞌipipami. Aeꞌ ikwahipa efeꞌ. Nambimb itanimamipei ifiꞌi. Iꞌi ipeꞌ ukup mila Aeꞌ endilisi, ipeꞌ pendanifel ma Aeꞌ efeꞌma Ahalome. Deiꞌ main? Ahalome Anan dembinai nikilaꞌ Aeꞌ. \v 29 \x * \xo 14:29 \xt Jo 13:19\x*Amamaga amama ina deiꞌ mataga, ataꞌ owaꞌ. Eaꞌ aeꞌ aliꞌ aꞌipipa ma nemaf anama amamaga amama meataganai ipeꞌ pegawa eaꞌ pembaleꞌefa aeꞌ. \v 30 \x * \xo 14:30 \xt Jo 12:31; 16:11; Ef 2:2\x*Aeꞌ ina nambimb iꞌi basef hiami elomepa, owaꞌ. Deiꞌ main? Aman dembinai aonai numafi etap anaeꞌ anama deiꞌ nafiꞌi. Anan ina nambimb laꞌifinama nondaꞌme anom amamaga, owaꞌetin. \v 31 \x * \xo 14:31 \xt Jo 10:18; 12:49; Mt 26:46\x*Eaꞌ aeꞌ aꞌi esis amam nematawa saila waf etapanai sogawa aeꞌ okom nainaila Ahalome endilisi. Naꞌama deiꞌ andaꞌam naꞌama etin siꞌi anan naꞌipi. Eaꞌ deiꞌ afaꞌ ofeꞌ. \c 15 \s1 Jisas anan siꞌi lawag wain siꞌina endilisi \p \v 1 Aeꞌ siꞌi lawag wain siꞌina\f + \fr 15:1 \ft Basef amama maꞌi lawag siꞌinai ofagema maꞌi anona mandof luꞌunai suꞌutip grep mailanai. Mandof anama luꞌunai siꞌi anona lawag. Tok Pisin naꞌi diwai wain.\f* \m endilisi. Ahalome aeꞌanai Anan siꞌi ofagenama aofi. Aof anama sawa lawah suꞌutip wainim gwaꞌaimi mailami. \v 2 \x * \xo 15:2 \xt Mt 3:10\x*Agof hiami suꞌutip owaꞌ mielami, amama Ahalome natopaꞌam nakwahom. Eaꞌ anom agof mail mola gwaꞌaimi amama anan nandombasom natopaꞌam bandam ama nambimb mope boꞌom mil mola gwaꞌaimi hiami andeandeꞌ. \v 3 \x * \xo 15:3 \xt Jo 13:10\x*Basef amama Aeꞌ aꞌipipami mondaꞌepa pataga boꞌwepa eaꞌ. \v 4 \x * \xo 15:4 \xt Jo 6:56\x*Ipeꞌ pepe aeꞌ eaꞌ aeꞌ nambimb epe ipeꞌ. Iꞌi agof atom wafim, ina mola gwaꞌaimi, owaꞌ. Iꞌi agof owaꞌ mondala laꞌifim lawag siꞌina,\f + \fr 15:4 \ft Niti futnot Jon 15:1.\f* \m amam ina molo andeandeꞌ, mil mola gwaꞌaimi, owaꞌ. Eaꞌ naꞌama etin siꞌi ipeꞌ. Iꞌi ipeꞌ owaꞌ pepe peloma aeꞌ, ipeꞌ wapotiꞌ ina pela anom gwaꞌaimi, owaꞌetin. \v 5 \x * \xo 15:5 \xt Jo 15:16; 2 Ko 3:5\x*Aeꞌ siꞌi lawag siꞌina, ipeꞌ siꞌi agof. Emi egafis sope Aeꞌ ma Aeꞌ ape esis, nambimb sola gwaꞌaimi hiami. Iꞌi ipeꞌ pekwaha Aeꞌ, ipeꞌ etipa ina nambimb pendaꞌ anom amamaga, owaꞌ. \p \v 6 \x * \xo 15:6 \xt Mt 7:19; 13:42\x*Emi egafis owaꞌ seape aeꞌi, esis sogaloꞌmas siꞌi satopaꞌ agof alimi. Ama satamam saofam nif fandom hiꞌalam. \v 7 \x * \xo 15:7 \xt Mt 7:7\x*Iꞌi ipeꞌ pepe aeꞌ ma basef aeꞌami mope nomona ipeꞌ, ipeꞌ pihaliꞌ aeꞌ ma maim basef pendahama ukup ipeꞌimi maꞌiam, anona nemaf amamaga amama motagamepa naꞌama etin. \v 8 \x * \xo 15:8 \xt Mt 5:16\x*Iꞌi ipeꞌ pela gwaꞌaimi hiami, Ahalome aeꞌanai nofaꞌ agel luꞌunai. Ama pihiꞌamba amam nematawa hiesi ipeꞌ pepe alupipei Aeꞌipei. \v 9 Ahalome okom nainaila Aeꞌ, eaꞌ naꞌama etin Aeꞌ okom nainaila ipeꞌ. Ipeꞌ laꞌelaꞌef pepe okom aeꞌanai laꞌafena pegawa okom aeꞌanai nainailipa endilisi. \v 10 \x * \xo 15:10 \xt Jo 14:15; 1 Jo 2:5\x*Iꞌi ipeꞌ pila miꞌuli aeꞌanai andeandeꞌ, nambimb pepe okom aeꞌanai nomon siꞌi aeꞌ aila miꞌuli Ahalome andeandeꞌma ape okom ananinai nomon. \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Jo 17:13\x*Aeꞌ aꞌipipa basef amama ma aꞌi danifel anama aeꞌanai nepe nelomepa eaꞌ danifel ipeꞌinai nepe opalef ipeꞌimi siꞌim. \v 12 Miꞌuli aeꞌanai anama. Ipeꞌ ukup mimila sahin owan ipeꞌisi atona etin siꞌi aeꞌ okom nainailipa. \v 13 Emi egafis ukup mimila alupisi ma sokwaha ambagof asasimi atom sogaꞌ, ma sigiambama alupisi asasisi, waf anama nikilaꞌ waf buꞌunai hianai. \v 14 Iꞌi pila miꞌuli aꞌipipanai andeandeꞌ ipeꞌ alupipei aeꞌipei. \v 15 Epen agel aꞌani dembinai ananinai ina naꞌipana basef alihima maol anan niendaꞌanai, owaꞌ. Eaꞌ aeꞌ aꞌipipa basef hiami Ahalome aeꞌanai naꞌipiami. Naꞌama deiꞌ aeꞌ ina efalepa epes falafipei agof aꞌipei, owaꞌ. Aeꞌ efalepa alupipei endililsi. \v 16 Ipeꞌ ina paliꞌ pesahoꞌ aeꞌ ipeꞌiwei, owaꞌ. Aeꞌ aliꞌ andandepepa eaꞌ aeꞌipei. Eaꞌ andaꞌepa pandaꞌ opeh buꞌwami. Ama pefeꞌ pendaꞌ opeh buꞌwami siꞌi lawah mola gwaꞌaimi ma opeh buꞌwami ipeꞌimi mope andeandeꞌ. Pendaꞌam naꞌama ma iꞌi ipeꞌ pendaꞌ beten pihaliꞌ Ahalome ma anom amamaga agel aeꞌanai, anan noseꞌepa. \v 17 Aeꞌ aseꞌepa miꞌuli ipeꞌ naꞌama. Ipeꞌ ukup mimila sahin owan ipeꞌisi atona etin. \s1 Nambimb epes saila waf etapanai sofala alupusi Jisasi naumbih \p \v 18 Iꞌi esis amam nematawa saila waf etapanai siꞌi sondaꞌmepa naumbih, ipeꞌ pegawa esis fowaꞌ saliꞌ sandaꞌma aeꞌ naumbih wapoti. \v 19 Iꞌi ipeꞌ epes etapipei, esis saila waf etapanai ukup mimilipa siꞌi ipeꞌ epes asasipei etipa. Eaꞌ ipeꞌ ina epes etap anaeꞌipei, owaꞌ. Aeꞌ esaheꞌepa eaꞌ ma pekwaha waf etapanai. Eaꞌ deiꞌ esis saila waf etapanai sondaꞌmepa naumbih. \p \v 20 Ipeꞌ ukup mopoma basef amama aeꞌ aꞌipipa emi andeandeꞌ. Basef amama maꞌi Aeꞌ Dembiwei ipeꞌiwei maꞌi epen agel aꞌani nandaꞌ opeh etini, enin ina nape ilifa dembinai ananinai, owaꞌ. Aeꞌ saliꞌ sandaꞌme waf aonai, eaꞌ nambimb esis sondaꞌmepa waf aonai, sondaꞌepa awepa wapotiꞌ. Iꞌi esis sila basef aeꞌami, nambimb esis siela basef ipeꞌimi wapotiꞌ. Owaꞌetin. \v 21 Esis ina sogawa Ahalome nasapaꞌe afiꞌi, owaꞌ. Ipeꞌ ukup mopoma agel aeꞌanai, eaꞌ aeꞌipei. Eaꞌ esis saila waf etapanai sondaꞌ amamaga awami hiami ma ipeꞌ. \v 22 Iꞌi aeꞌ owaꞌ ifiꞌi ieꞌipasa basef amama, esis ofagema ma waf aonai aꞌas. Owaꞌetin. Deiꞌ esis owaꞌ anona eafa sombahoꞌa waf aonai asas sandaꞌanai, owaꞌ. \v 23 Emi egafis sondaꞌme naumbih, esis sondaꞌ naumbiha Ahalome aeꞌanai wapotiꞌ. \v 24 Esis saila waf etapanai ina sati anona aman nandaꞌ opeh mandahama opeh aeꞌ andaꞌami, owaꞌ. Iꞌi aeꞌ owaꞌ enda ꞌopeh amama, esis ofagenama waf aonai aꞌas. Eaꞌ deiꞌ sati opeh aeꞌami laꞌifimi eaꞌ sowaꞌ alafugaha aeꞌ ukup aom endilisi ma aeꞌ aloma Ahalome aeꞌanai wapotiꞌ. \v 25 Eaꞌ waf anama asasinai nafeꞌ naꞌama etin siꞌi anom basef mail miꞌuli esis Judai maꞌi, ‘Esis ukup aoma aeꞌ etin. Aeꞌ basef ofagema aꞌe.’ \p \v 26 Eaꞌ Anan nigiambamepa nondaꞌepa laꞌifipa, Anan napani naloma Ahalome nambimb nifiꞌi. Eaꞌ Aeꞌ nambimb esapaꞌana nifiꞌmai ipeꞌ. Anan Ambal Buꞌunai Godi nawalapa basef endilisimi. Nemaf anama Aeꞌ esapaꞌana nifiꞌmipei, nowalapa basefa aeꞌami. \v 27 Aeꞌ aꞌipipa, ipeꞌ wapotiꞌ nambimb piꞌi basef aeꞌami pewalapama esis. Deiꞌ main, ipeꞌ fowaꞌ dambadamba pati asefela maol andaꞌana palome pape laꞌelaꞌef pafiꞌi pataga deiꞌ.” \c 16 \p \v 1 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ deiꞌ aꞌipipa basef amama hiꞌalam ma ipeꞌ ina pekwaha pembaleꞌefa aeꞌ, owaꞌ. \v 2 Anona nemaf esis sogaloꞌmepa ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi. Anona nemaf notaga ma emi egafis sehepa pegaꞌ, esis ukup mondandaꞌ siꞌi sandaꞌ maol buꞌunai Godi. Owaꞌetin. \v 3 Fowaꞌ esis ina sogawa Ahalome naloma aeꞌ wapotiꞌ, owa. Naꞌama esis sandaꞌ waf anama aonai. \v 4 Eaꞌ deiꞌ aꞌipipa eaꞌ ma amamaga amama. Ama nemaf anama neataga ma esis sondaꞌepa naꞌama, ipeꞌ ukup mondandaꞌma basef amama deiꞌ aꞌipipami. \s1 Maol Ambal Buꞌunai Godi \p \v 5 Fowaꞌ Aeꞌ ape alomepa Aeꞌ ina aꞌipipa ma amamaga amama, owaꞌ. Eaꞌ deiꞌ aeꞌ efeꞌma anan anama nasapaꞌe afiꞌi. Ina anona aman ipeꞌinai nahaliꞌi naꞌi, ‘Ineꞌ nefeꞌ eti?’ Owaꞌ. \v 6 Aeꞌ aꞌipipa basef amama eaꞌ ma ipeꞌ. Eaꞌ deiꞌ opalef ipeꞌimi nimanim endilisi. \v 7 Eaꞌ aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi. Aeꞌ ikwahipa efeꞌ ma igiambamepa pepe andeandeꞌ. Iꞌi aeꞌ owaꞌ eafeꞌ, deiꞌ Ambal Buꞌunai Godi nondaꞌepa laꞌifipa, ina nambimb nifiꞌmai ipeꞌ, owaꞌ. Iꞌi aeꞌ efeꞌ, esapaꞌana nifiꞌmai ipeꞌ. \v 8 Nemaf anama niefiꞌianai, nihiꞌamba esis amam nematawa saila waf etapanai ma sogawa basef ofagema ma waf aonai noloma waf buꞌunai noloma wafa God nowaloga epes hiesi ma nondaꞌmasa basef. \v 9 \x * \xo 16:9 \xt Jo 3:18\x*Waf aonai ofagena asasinai naꞌama. Esis ina sombaleꞌefa aeꞌ, owaꞌ. \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Ap 5:31; Ro 4:25\x*Waf ofagena buꞌunai naꞌama. Aeꞌ efeꞌma Ahalome eaꞌ ipeꞌ ina petolowe wapotiꞌ, owaꞌ.\f + \fr 16:10 \ft Epes etapasi sandaꞌmana basef Jisas eaꞌ saꞌi anan nandaꞌ waf aonai ma sohana nogaꞌ. Eaꞌ God nafelana nohafel hiꞌagif wapotiꞌ nofaꞌana nafeꞌ heven nape naloma God. Eaꞌ God Anan nihiꞌambasa Jisas nandaꞌ waf buꞌunai atona.\f* \v 11 \x * \xo 16:11 \xt Jo 12:31\x*Basef ofagema ma kot naꞌama. Aman dembinai aonai ma epes etapasi, anan fasoꞌmana ma kot anama ma basef luꞌwami God deiꞌ nandaꞌmanami.\f + \fr 16:11 \ft Epes etapasi sati Jisas nagaꞌ eaꞌ esis ukup maꞌi, Jisas higilalana ma kot. Owaꞌetin. Gaꞌ Jisasi atona, God nandaꞌ kotim Satan nahagofa laꞌifimi ananimi.\f* \p \v 12 \x * \xo 16:12 \xt 1 Ko 3:1,2\x*Aeꞌ basef hiami ma aꞌi ieꞌipipa emi, eaꞌ ipeꞌ ina laꞌifipama pefaꞌam deiꞌ, ataꞌ owaꞌ. \v 13 \x * \xo 16:13 \xt Jo 14:26; 1 Jo 2:27\x*Nemaf anama Ambal Buꞌunai Godi naꞌi basef endilisimi atomi niefiꞌi, nihiꞌambepa ma basef hiami endilisimi. Anan ina nowalapa basef nomonas ananimi atom, owaꞌ. Basef nameꞌam eaꞌ, amama atom nowalapam niꞌipipam. Ama niꞌipipa amamaga amama maꞌi anona nemaf migiꞌ meatagai. \v 14 Eaꞌ nofaꞌ basef aeꞌami nowalapama ipeꞌ ma nowalapa agel aeꞌanai. \v 15 Amamaga Ahalomei Aeꞌanai hiami, amama aeꞌami. Eaꞌ deiꞌ Aeꞌ aꞌiam aꞌi nambimb Ambal Buꞌunai Godi nofaꞌ basef Aeꞌami niꞌiam nowalapama ipeꞌ. \s1 Ukup nimanimi nambimb mondamboma eaꞌ mondaꞌepa pendanifel \p \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Jo 14:19\x*Nogota bandana ipeꞌ ina nambimb petolowe wapotiꞌ, owaꞌ. Eaꞌ nambimb ipeꞌ petolowe wapotiꞌ.” \p \v 17 Anom alupumi ananimi, amam atom mandaꞌipama maꞌi naꞌama maꞌi, “Maim basef ofagema amama anan naꞌipafa emi? Anan naꞌi, nogota bandana afaꞌ ina nambimb otolona, eaꞌ nambimb otolona wapotiꞌ. Naꞌi nefeꞌma Ahalomana. Afaꞌ ina ogawa basef amama ofagema, owaꞌ.” \p \v 18 Eaꞌ amam maꞌiam wapotiꞌ maꞌi, “Nogota anama bandana anan naꞌianai, amama amamaga maim? Afaꞌ ina ogawa basef amama naꞌiam naꞌama, owaꞌ.” \p \v 19 Eaꞌ Jisas nogawa amam maꞌi mohaliꞌana, eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Aꞌi ipeꞌ pahaliꞌima basef amama ofagema aeꞌ aꞌiami. Aeꞌ aꞌiam naꞌama. Nogota bandana ipeꞌ ina petolowe, owaꞌ. Eaꞌ nambimb ipeꞌ petolowe wapotiꞌ. \v 20 Endilisi aeꞌ aꞌipipa. Nambimb ipeꞌ pelef mehip pendahowe. Eaꞌ esis amam nematawa saila waf etapanai sondanifel. Eaꞌ ipeꞌ opalef nimanim. Owaꞌetin. Opalef ipeꞌimi nimanim eaꞌ nambimb mondamboma mondaꞌepa pendanifel endilisi. \v 21 Nemataꞌw opafuꞌwi ma kwaꞌi kola awani akwaꞌw kwameꞌ nimanimi kogawa nogota bandana ma kola awani nataga eaꞌ. Naꞌama opaf akwaꞌunai nimanina. Akwaꞌw kolana eaꞌ, akwaꞌw ina ataꞌ okom nandandaꞌma nimanimi amama wapotiꞌ, owaꞌ. Akwaꞌw kwandanifel etin kwapoma soꞌusoꞌwin nataga nape etap eaꞌ. \v 22 Ipeꞌ naꞌama etin, deiꞌ ipeꞌ opalef nimanim. Eaꞌ nambimb aeꞌ itilipa wapotiꞌ, opalef ipeꞌimi boꞌom. Ina enin epen laꞌifina nogaloꞌma danifel anama ipeꞌinai, owaꞌ. \v 23 Nemaf anama ipeꞌ ina pihaliꞌi ma anom amamaga atom, owaꞌ. Eaꞌ deiꞌ aeꞌ aꞌipipa basef endilisimi ipeꞌ. Iꞌi ipeꞌ pihaliꞌ Ahalome ma maim amamaga ma agel aeꞌanai, nambimb neseꞌepam. \v 24 Fowaꞌ ipeꞌ ina pahaliꞌana ma pefaꞌ anom amamaga agel aeꞌanai, owaꞌ. Deiꞌ pihaliꞌanamam, pefaꞌama opalef ipeꞌimi boꞌom endilisi. \s1 Jisas nikilaꞌ waf etapanai eaꞌ \p \v 25 Aeꞌ deiꞌ aꞌi basef amama womun etina ipeꞌ. Eaꞌ aeꞌ ina nambimb ataꞌ iꞌipipa basef womun etin, owaꞌ. Nemaf anama aeꞌ ewalapam alihim iꞌipipam ipeꞌ ma Ahalome. \v 26 Ama nemaf anama ipeꞌ pihaliꞌ Ahalome ma agel aeꞌanai. Aeꞌ ina ataꞌ iꞌipipa naꞌama iꞌi aeꞌ atowe ihaliꞌana ma nigiambamepa, owaꞌ. \v 27 Ahalome atona okom nainailipa endilisi. Deiꞌ main, ipeꞌ ukup maimaila aeꞌ endilisi, eaꞌ ipeꞌ pembaleꞌefa aeꞌ pegawa aeꞌ ape aloma God afiꞌi. \v 28 Fowaꞌ gani aeꞌ ape aloma Ahalome eaꞌ akwahona afiꞌi etap anaeꞌ. Deiꞌ aeꞌ aꞌi ekwaha etap anaeꞌ etanima efeꞌma anan.” \p \v 29 Eaꞌ alupumi ananimi maꞌi, “Deiꞌ ineꞌ naꞌipafam alihim, ina ataꞌ naꞌi basef womun etin, owaꞌ. \v 30 Deiꞌ afaꞌ ogawa ina ataꞌ nape nehafa enin epen nihaliꞌina niliꞌ, owaꞌetin. Ineꞌ negawa amamaga hiami eaꞌ. Amama atom deiꞌ afaꞌ wambaleꞌefa ineꞌ nape naloma God nafiꞌi.” \p \v 31 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ deiꞌ pembaleꞌefa aeꞌ aꞌ amon? \v 32 Ipeꞌ pemeꞌ. Nogota felefeleꞌ notaga, endilisi nataga eaꞌ ma sogaloꞌma ipeꞌ hipei atona etin pefeꞌ wambel ipeꞌinai. Eaꞌ pekwaha aeꞌ atowe epe. Eaꞌ ina aeꞌ atowe epe, owaꞌ. Ahalome nape nalome. \v 33 Aeꞌ aꞌi ipeꞌ pepe pelome opalef ipeꞌimi mope awanem. Naꞌama deiꞌ aꞌipipa basef amama. Etap anaeꞌ ipeꞌ pemeꞌ opalef nimanim. Pepe laꞌifipa! Deiꞌ main, aeꞌ agaloꞌma waf aonai etapanai ikilaꞌana eaꞌ.” \c 17 \s1 Jisas nandaꞌ beten nagiambama alupumi ananimi \p \v 1 Jisas naꞌi basef naꞌama ma eaꞌ, naniga nati heven ilif nandaꞌ beten naꞌi, “Ahalome, nogota nataga eaꞌ. Deiꞌ ineꞌ neseꞌe agel luꞌunai aeꞌ nogalomena ineꞌiwei, ma atuwasi laꞌifiwi ma efela agel ineꞌinai luꞌuna. \v 2 Deiꞌ main? Ineꞌ nendandepe eaꞌ ma ape Dembiwei aliꞌma epes hiesi eseꞌas ambal namunai epes isima hiesi ineꞌ nasiꞌiesi. Ambal anama nendaꞌ esis sope andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \v 3 Ambal namunai anama ofagena anama. Esis sogawa ineꞌ etina God endilisinai eaꞌ sogawa endilisi aeꞌ Jisas Krais, ineꞌ nasapaꞌe afiꞌi. \p \v 4 Opeh amama ineꞌ nasapaꞌe afiꞌi ma eandaꞌami, aeꞌ andaꞌam hiꞌalam. Eaꞌ deiꞌ afela agel ineꞌinai luꞌuna ma naep esis amam nematawa etapasi. \v 5 Ahalome, fowaꞌ etap anaeꞌ owaꞌ ataꞌ notagai aeꞌ ape alomena efaꞌ agel luꞌunai. Deiꞌ ineꞌ neseꞌe agel anama luꞌunai siꞌi fowaꞌ. \v 6 Aeꞌ awalapa agel ineꞌinai eaꞌ aꞌipa epes isima ineꞌ nasoꞌ aeꞌasi ma etap anaeꞌ. Epes isima ineꞌisi nasoꞌ aeꞌasi. Esis saila basef ineꞌimi andeandeꞌ. \v 7 Deiꞌ sogawa amama hiami ineꞌ naseꞌeam aeꞌi hiꞌalam, amama mafiꞌmai ineꞌ etina. \v 8 Basef hiami ineꞌ nasiꞌiami, amama aeꞌ aꞌipasam eaꞌ sofaꞌam sogawa endilisi fowaꞌ aeꞌ ape alomena afiꞌi. Eaꞌ sombaleꞌefa basef amama ineꞌ nasapaꞌe afiꞌi. \p \v 9 Deiꞌ aeꞌ andaꞌ betena igiambama esis. Aeꞌ ina andaꞌ betena igiambama esis amam nematawa saila waf etapanai, owaꞌ. Aeꞌ andaꞌ betena igiambama epes isima ineꞌ nasoꞌ aeꞌasi. Deiꞌ main? Isima esis ineꞌisi siꞌisi. \v 10 Eaꞌ epes aeꞌasi, isima ineꞌisi etis. Epes hiesi ineꞌisi hiꞌalas isima aeꞌasi. Eaꞌ enis epes siti epes isima aeꞌasi eaꞌ deiꞌ sogawa nafifili pepel ineꞌinai. \v 11 Deiꞌ aeꞌ ina ataꞌ epe etap anaeꞌ wapotiꞌ, owaꞌ. Eaꞌ esis sope etap anaeꞌ. Eaꞌ aeꞌ efeꞌmago ineꞌ. Ahalome buꞌunai endilisi, ineꞌ nimafi esisa sope laꞌifisa pepel anama ineꞌinai, naliꞌ nasiꞌianai. Ineꞌ nendaꞌam naꞌama ma esis sope wambota atotona siꞌi afaꞌ biafa wape atotofa. \v 12 Nogota anama aeꞌ ape aloma esis, aeꞌ emafias sape pepel ineꞌinai, pepel anama ineꞌ nasiꞌianai. Aeꞌ emafias andeandeꞌ eaꞌ ina enin atitin higilalan, owaꞌ. Aman hegilialanai, anan atona nambimb nefeꞌ wambel aonai ma basef ineꞌimi mail buk Baibeli motaga endilisi mondawalap. \v 13 Aeꞌ deiꞌ ataꞌ ape etap anaeꞌ aꞌi basef amama ma danifel aeꞌanai nepe siꞌina opalef asasimi. Eaꞌ deiꞌ efeꞌmago ineꞌ. \p \v 14 Basef ineꞌimi, aeꞌ aseꞌasam eaꞌ. Esis amam nematawa sandaꞌma esis naumbih sandaꞌas awes. Deiꞌ main? Esis ina saila waf etap anaeꞌinai siꞌi aeꞌ wapotiꞌ ina etap anaeꞌiwei, owaꞌ. \v 15 Aeꞌ ina andaꞌ beten ahaliꞌina ma nogaloꞌmas etap anaeꞌ, owaꞌ. Aeꞌ andaꞌ betena ineꞌ nimafiasa aman aonai ina nohambombagas, owaꞌ. \v 16 Esis ina saila waf etapanai siꞌi aeꞌ wapotiꞌ ina etap anaeꞌwei, owaꞌ. \v 17 Basef ineꞌimi amama endilisimi. Ineꞌ nendaꞌ esis sotaga ineꞌisi etis boꞌwes ma basef amama. \v 18 Fowaꞌ ineꞌ nasapaꞌe afiꞌi ape laꞌafena esis amam nematawa saila waf etapanai. Deiꞌ naꞌama etin aeꞌ wapotiꞌ asapaꞌ esis aeꞌasi sofeꞌ laꞌafena esis isima saila waf etapanai. \v 19 Ineꞌ nigiambame epe ineꞌiwei atowe ma igiambama esis wapotiꞌ sotaga boꞌwes andeandeꞌ ineꞌisi etis. \s1 Jisas nandaꞌ betena epes hiesi anona nemaf sembaleꞌefa anan \p \v 20 Aeꞌ ina andaꞌ betena igiambama esis amama atom, owaꞌetin. Aeꞌ andaꞌ betena agiambama epes isima anona nemaf someꞌ basefa esisa sombaleꞌefa aeꞌ. \v 21 Ahalome, aeꞌ andaꞌ betena esis isima hiesi sope ukup etifim siꞌi ineꞌ Ahalome nape naloma aeꞌ eaꞌ ape alomena. Eaꞌ naꞌama etin, andaꞌ betena esis sope afaꞌ biafa. Ama amam nematawa saila waf etapanai sombaleꞌefa ineꞌ etina nasapaꞌe afiꞌi. \v 22 Fowaꞌ ineꞌ naseꞌe agel luꞌunai naloma laꞌifimi ineꞌimi aseꞌesam esisa sope ukup etifim siꞌi afaꞌ biafa wape ukup etifim. \v 23 Ineꞌ nape naloma aeꞌ, aeꞌ ape aloma esis, eaꞌ naꞌama etin aeꞌ okom naꞌi esis sotaga ukup etifim endilisi. Ama esis amam nematawa etapasi sogawa ineꞌ nasapaꞌ aeꞌ afiꞌi, eaꞌ ineꞌ okom nainaila esis endilisi siꞌi ineꞌ okom nainaila aeꞌ. \p \v 24 Ahalome, aeꞌ okom naꞌi esis amam nematawa ineꞌ nasiꞌiasi sefeꞌ sope solome wambel aeꞌ eapoma. Aeꞌ okom naꞌi esis siti pepel laꞌifinai noloma nafifili aeꞌanai, anama ineꞌ nasiꞌianai. Fowaꞌ etap anaeꞌ ataꞌ owaꞌ notagai nogota anama ineꞌ okom naila aeꞌ. Eaꞌ naseꞌe pepel nafifili anama. \v 25 Ahalome buꞌunai endilisi, esis amam nematawa saila waf etapanai ina sogawa ineꞌ. Eaꞌ aeꞌ egawa ineꞌ. Eaꞌ esis amama alupisi sogawa ineꞌ nasapaꞌe afiꞌi. \v 26 Aeꞌ awalapa agel ineꞌinai eaꞌ ma esis. Eaꞌ aeꞌ ewalapana etin laꞌelaꞌef hihif. Ama esis sofaꞌ waf anama ukup maimaila epes hiesi siꞌi ineꞌ okom nainaila aeꞌ ma aeꞌ epe nomona esis.” \c 18 \s1 Judas nihiꞌamba Jisas amam naumbih \r (Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lu 22:47-53) \p \v 1 Jisas nandaꞌ beten nahaliꞌ Ahalomana eaꞌ, naloma alupufai ananifai wafeꞌ owala wambo walemb Kidron fisana lawah hiami oliv motawama. Naoꞌwafa wafeꞌ anama. \v 2 Anan Judas nogawa anama ma atuwasi neafeꞌ nihiꞌamba amam naumbih ma Jisas napoma. Deiꞌ main? Nimeguf hiami Jisas naoꞌwafa wape etifigin wapoma anama. \v 3 Eaꞌ Judas nafiꞌi naoꞌwa anom soldia maloma anom polisman. Soldia amama maloma polisman amama, amam pris dambami maloma amam Farisi masapaꞌam mafiꞌi. Amam polisman maloma soldia mefaꞌ bagah nagwahis lamifah maloma amama sapaꞌami mefaꞌam mafiꞌi anama. \p \v 4 Eaꞌ Jisas nogawa amamaga hiami atuwasi meatagamanai. Eaꞌ nafeꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Ipeꞌ pagolopa emi?” \p \v 5 Eaꞌ magwamana basef maꞌipana maꞌi, “Jisas Nasaretinai.” \p Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ maꞌuwi.” \p Eaꞌ Judas naꞌi nihiꞌambamam Jisas, anan naitu nalomam wapotiꞌ. \v 6 Eaꞌ Jisas ataꞌ naꞌipam etin naꞌi, “Aeꞌ maꞌuwi”, eaꞌ mandahagas mowa motawa etap. \p \v 7 Eaꞌ Jisas nahaliꞌam wapotiꞌ naꞌi, “Ipeꞌ pagolopa emi?” \p Eaꞌ maꞌi, “Jisas Nasaretinai.” \p \v 8 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Dokoꞌ aeꞌ aꞌipipa aꞌi aeꞌ eaꞌ maꞌuwi. Iꞌi ipeꞌ pegolopa aeꞌ, pihapili pekwaha amam mefeꞌ wafifim.” \p \v 9 Eaꞌ Jisas deiꞌ naꞌipam naꞌama naila basef amama fowaꞌ naꞌiami ma motaga alihim endilisi. Basef amama maꞌi naꞌama maꞌi, “Amam amama fowaꞌ ineꞌ nasiꞌiami, ina anona atotona higililana, owaꞌ.” \p \v 10 Eaꞌ Saimon Pita nahapila anona bainat nagianai naha anona aman Malkus nandaꞌmana maola pris dembinai nape naliꞌma pris hiami. Eaꞌ natopaꞌ aliga daꞌisinai ananinai nowa. \p \v 11 Eaꞌ Jisas naꞌipa Pita mehip naꞌi, “Ineꞌ tanima la bainat nowala let. Aeꞌ eaꞌ embela kap Ahalome nasiꞌianai.” \s1 Amam maoꞌwa Jisas nafeꞌma pris dembinai Anas \p \v 12 Eaꞌ amam soldia maloma dembinai amamunai maloma amam polisman Judai hiami mombaloꞌ Jisas mandaꞌ mandof mowaꞌ lagofana. \v 13 Eaꞌ maoꞌwana naliꞌ nafeꞌ ma Anas, Kaiafas fafomana. Afagel anama Kaiafas dembinai pris nape naliꞌma pris hiami. \v 14 Aman anama Kaiafas naliꞌ naꞌipa amam agufumi Juda naꞌi, “Iꞌi aman atotona nogaꞌ ma nigiambama apeꞌ Juda hiapai, waf anama andeandeꞌ, waf buꞌunai.” \s1 Pita nambahoꞌ agel Jisasi naꞌi, “Aeꞌ ina egawa Jisas” \r (Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lu 22:55-57) \p \v 15 Eaꞌ Saimon Pita naloma aeꞌ alupuwei Jisasi wagiꞌma Jisas wafiꞌi. Pris anama dembinai nogawa aeꞌ. Eaꞌ aeꞌ awis aloma Jisas ipat nomon \v 16 eaꞌ Pita tol naitu uta endalelemb andeꞌ. Aeꞌ etanima awisi andeꞌ aꞌipa anoꞌw nemataꞌw kumafi utai eaꞌ aoꞌwa Pita wawis nomon. \v 17 Eaꞌ nemataꞌw kumafi utai kwaꞌipa Pita kwaꞌi, “Ineꞌ wapotiꞌ alupinai aman anama, o owaꞌ?” \p Eaꞌ anan nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.” \p \v 18 Amam mandaꞌ maola pris anama dembinai maloma anom polisman amam hiami nomanamb mam makata nif maitumam mahiꞌam. Eaꞌ Pita wapotiꞌ nalomam naitumam. \s1 Pris dembinai nape naliꞌma pris hiami nahaliꞌ Jisas \r (Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lu 22:66-71) \p \v 19 Eaꞌ pris anama dembinai Anas nahaliꞌ Jisas ipat nomon. Nahaliꞌana ma alupumi ananimi maloma basef anan nawalipasami. \p \v 20 Eaꞌ Jisas nagwamana naꞌi, “Aeꞌ awalipasa basef aeꞌami alihiguma ma epes hiesi etapasi. Aeꞌ awalipas nomon ifagw esis Juda saꞌi basef sapeimi nimeguf hiami laꞌelaꞌef. Eaꞌ awalipas ipat luꞌunai Godi wapotiꞌ, ipat anama esis Juda hiesi sandakolas etifigin. Basef aeꞌ aꞌiami ina mandambahoꞌ, owaꞌ. \v 21 Deiꞌ maina ineꞌ nahaliꞌ aeꞌ? Deiꞌ nihaliꞌ esis sameꞌ basef awalipasami. Esis sogawam.” \p \v 22 Jisas naꞌi basef amama, anona polisman naitu felefeleꞌ nakola aombana naꞌipa Jisas mehip naꞌi, “Ineꞌ owaꞌ negwamana basef amama dembinai pris.” \p \v 23 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Iꞌi aeꞌ iꞌi anom basef awami, ineꞌ niꞌipa amam hiami naꞌama. Owaꞌetin. Aeꞌ aꞌi basef endilisimi deiꞌ nahe ma main?” \p \v 24 Mandelef ataꞌ mapomana lagof Jisasi eaꞌ Anas nasapaꞌana nafeꞌma pris anama dembinai Kaiafas. \s1 Pita nambahoꞌ agel Jisasi wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ ina egawa Jisas, owaꞌ.” \r (Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lu 22:58-62) \p \v 25 Saimon Pita tol naituma nif mahiꞌana, esis saꞌipana saꞌi, “Aꞌi ineꞌ alupinai ananinai?” \p Eaꞌ anan naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.” \p \v 26 Eaꞌ anona aman nape felefeleꞌma Pita, anan nandaꞌ maola pris anama dembinai. Anan amam atom wambota atona aman anama doꞌok Pita nahana natopaꞌ aliganai. \p Eaꞌ naꞌipa Pita naꞌi, “Endilisi, aeꞌ ati ineꞌ nape naloma Jisas ganima lawah oliv motawama.” \p \v 27 Eaꞌ Pita nambahoꞌ agel Jisasi naꞌi wapotiꞌ naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.” \p Anan ataꞌ naꞌi etin, awata nandaꞌam. \s1 Amam mofaꞌ Jisas mafeꞌma gavman dembinai Pailat \r (Mt 27:1-2,11-14; Mk 15:1-5; Lu 23:1-5) \p \v 28 Eaꞌ kuhimbita atona amam Juda mofaꞌ Jisas makwaha ipat Kaiafasi, mofaꞌana mafeꞌ ipat gavman dembinai. Eaꞌ amam Juda ina mafeꞌ mawis ipat anama Romi, owaꞌ. Amam maꞌi, “Naꞌama mofaꞌ alogw awami eaꞌ ina naman meaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami Pasova, owaꞌ.” \p \v 29 Amam ukup mandandaꞌ naꞌama eaꞌ maitu andeꞌ eaꞌ Pailat nafiꞌmai amam naꞌi, “Aman anama ipeꞌ paꞌi pendaꞌmana kot ma main?” \p \v 30 Amam magwamana basef maꞌi, “Iꞌi aman anama owaꞌ nondaꞌ waf aonai, apeꞌ ina mofaꞌana nifiꞌmai ineꞌ, owaꞌ.” \p \v 31 Eaꞌ Pailat naꞌipam naꞌi, “Ipeꞌ etipa pefaꞌana pendaꞌmana basef mondahama miꞌuli ipeꞌinai. Aeꞌ owaꞌ, andaiwaꞌ.” \p Eaꞌ amam Juda magwamana maꞌi, “Miꞌuli ipeꞌ Romi naꞌi owaꞌ ma moha enin epen nogaꞌ, owaꞌ.” \p \v 32 Amamaga amama amam Juda mandaꞌami ina mataga etin, owaꞌ. Amama mataga maila basef amama Jisas naliꞌ naꞌiami motaga endilisi. Deiꞌ main? Anan naliꞌ naꞌi, “Nambimb esis sehe egaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai.” \p \v 33 Eaꞌ gavman dembinai Pailat natanima nawis ipat luꞌunai gavmani nomon. Eaꞌ nofala Jisas nafiꞌi nahaliꞌana naꞌi, “Ineꞌ king dembinai esis Judai?” \p \v 34 Eaꞌ Jisas nahaliꞌana naꞌi, “Basef amama mataga okom ineꞌinai atona o enis epes saꞌipinama aeꞌ?” \p \v 35 Eaꞌ Pailat nagwamana basef naꞌi, “Ineꞌ okom naꞌi aeꞌ wapotiꞌ aeꞌ Judaiwei? Owaꞌ. Epes ineꞌisi saloma amam pris dambami, esis etis sombaloꞌena sowaꞌena nafiꞌmai aeꞌ. Ineꞌ nandaꞌ maina waf?” \p \v 36 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ ina Judaiwei king imafi epes etapesi, owaꞌ. Iꞌi aeꞌ epe king etap anaeꞌ, alupumi aeꞌami mandaꞌ opeh aeꞌami migiambama aeꞌ mopaꞌ ma esis Juda ina laꞌifisa sombaleꞌe. Owaꞌ.” \p \v 37 Eaꞌ Pailat naꞌi, “Naꞌama ineꞌ enina king dembinai?” \p Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Ineꞌ naꞌi aeꞌ anowe dembiwei king. Basef amama endilisimi. Mamaꞌwe kolae ma epe king dembiwei. Aeꞌ afiꞌi etap anaeꞌ ma iwalipasa basef endilisimi. Emi egafis sondaꞌ waf endilisinai, esis semeꞌ basef aeꞌami.” \p \v 38 Eaꞌ Pailat nahaliꞌana naꞌi, “Basef amama endilisimi, maim basef?” \s1 Pailat naꞌi esis sunda Jisas lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \r (Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lu 23:13-25) \p Pailat naꞌiam naꞌama eaꞌ notanima nawis andeꞌ esis Juda sapoma naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ina ati anom amamaga awami ma anan, owaꞌ. Ina ati anona waf aonai ma eandaꞌmana basef, owaꞌ. \v 39 Eaꞌ waf ipeꞌ Judai, ma pandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami Pasova, aeꞌ akwaha enin epen nandaꞌ kalabusi nafeꞌmago ipeꞌ. Deiꞌ ipeꞌ paꞌi aeꞌ ekwaha king Dembinai ipeꞌ Judai nefeꞌmago ipeꞌ, o emi?” \p \v 40 Eaꞌ esis sagwamana basef laꞌifimi saꞌi, “Owaꞌetin, anan owaꞌ. Ineꞌ nekwaha Barabas nifiꞌmai apeꞌ.” \p Aman anama Barabas anan nakowalefi naha epes sagaꞌi. \c 19 \p \v 1 Eaꞌ gavman dembinai Pailat naoꞌwa Jisas nafeꞌ naꞌipa amam soldia mopagahona. \v 2-3 Mapagahona ma eaꞌ, malaꞌwatefa anona mandof higatagunai siꞌi anona hat mowaloꞌmanona balaga ananinai, malamana anona lowaf akwahinai. Eaꞌ mafeꞌma anan timbi tambel maꞌipana maꞌi, “Nemaf buꞌunai ineꞌ dembinai king Judai!” Amam mandaꞌ salamalana mandaꞌana findiwana naꞌama, makola aombana. \p \v 4 Eaꞌ Pailat nawis andeꞌ wapotiꞌ naꞌipa esis Juda naꞌi, “Ipeꞌ pemeꞌ! Aeꞌ deiꞌ efaꞌana afiꞌmai ipeꞌ ma pegawa aeꞌ ina ati anona waf aonai ma anan endaꞌmana basef, owaꞌ.” \p \v 5 Eaꞌ Jisas nawis andeꞌ. Hat anama mandaꞌ mandof higatagunai mandaꞌ sanaꞌofana siꞌi hat napomana balaga ananinai eaꞌ lowaf akwahinai napomana. \p Eaꞌ Pailat naꞌipas naꞌi, “Ipeꞌ piti aman anaeꞌ.” \p \v 6 Eaꞌ amam pris dambami maloma polisman amamumi ataꞌ matolona, maꞌiam mehip maꞌi, “Undana nil lawag usiꞌinai tuꞌwanainai! Undana nil lawag usiꞌinai tuꞌwanainai!” \p Eaꞌ Pailat nagwamama basef naꞌi, “Ipeꞌ etipa faꞌana undandago. Aeꞌ owaꞌ, aeꞌ ina ati anona waf aonai anan nandaꞌanai ma endaꞌmana basef, owaꞌ.” \p \v 7 Eaꞌ amam Juda magwamana basef maꞌi, “Anan naꞌi anan Nogalomana Godi. Eaꞌ miꞌuli afaꞌinai naꞌi anan nogaꞌ.” \p \v 8 Fowaꞌ Pailat umbamahana etin, eaꞌ deiꞌ nameꞌ basef amama atom, umbamahana endilisi. \v 9 Eaꞌ nawis nomon ipat anama nahaliꞌ Jisas naꞌi, “Ineꞌ nataga nafiꞌi eti?” \p Eaꞌ Jisas ina nagwamana anom basef, owaꞌ. \p \v 10 Eaꞌ Pailat naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ nandaiwaꞌma niꞌipi anom basef? Ineꞌ negawa aeꞌ, o owaꞌ? Aeꞌ laꞌifiwei ma ekwaha ineꞌ nefeꞌ etin o iꞌipas sehena negaꞌ lawag usiꞌinai tuꞌwanainai.” \p \v 11 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Iꞌi God nape heven ilifi owaꞌ neaseꞌena pepel ineꞌ, ineꞌ etina ina laꞌifina ma netalogofa aeꞌ, owaꞌ. Iꞌi nehe egaꞌ, waf anama aonai. Eaꞌ amam amama mofaꞌe afiꞌmai ineꞌ, waf amamunai aonai luꞌunai endilisi, nikilaꞌ waf aonai ineꞌ nandaꞌanai.” \p \v 12 Pailat nameꞌ basef amama atom, eaꞌ naꞌi notagaha Jisas nefeꞌ wafifina. Eaꞌ esis Juda sofalana mehip saꞌi, “Iꞌi ineꞌ netagaha aman anama nefeꞌ wafifina, ina alupinai ma Sisar gavman dembinai esis Romi, owaꞌ. Emi egalin naꞌi enin etin king dambeni enin naumbih Sisari.” \p \v 13 Pailat nameꞌ basef amama atom, nofaꞌai Jisas nawisi nataga andeꞌ eaꞌ nape anona sia amam dambami jas mapeinai. Anama alihiguma saꞌi otamba atom maꞌoma. Eaf anama diga Hibrui saꞌi Gabata. \v 14 Nemaf anama esis Juda sape sandondomba gwaꞌaimi ma naman sondaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami Pasova. Eaꞌ aon nahagasom nape 12 klok, Pailat naꞌipa esis Juda naꞌi, “Piti dembinai king ipeꞌinai naitu anaeꞌ.” \p \v 15 Eaꞌ esis Juda saꞌipana mehip saꞌi, “Faꞌana, faꞌana, undana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai.” \p Eaꞌ Pailat nahaliꞌas naꞌi, “Ipeꞌ paꞌi aeꞌ iundana king dembinai ipeꞌinai lawag?” \p Eaꞌ amam pris dambami magwamana basef maꞌi, “Apeꞌ owaꞌ anona dembinai king, Sisar atona anan dembinai king apeꞌinai.” \p \v 16 Eaꞌ Pailat nakwahomasa Jisas esis Juda ma siundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai. \s1 Amam maunda Jisas lawag usiꞌinai tuꞌwanainai \r (Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lu 23:26-43) \p \v 17 Eaꞌ amam soldia mowaꞌ Jisas mofaꞌana mafeꞌ. Eaꞌ Jisas atotona nofaꞌ lawag ananinai nafeꞌ nakwaha wambel luꞌunai nawis andeꞌ nafeꞌ nataga anagon agiluguma Pipitagel Balagaina. Diga Hibrui saꞌi Golgota. \v 18 Anama amam maundana lawag usiꞌinai tuꞌwanainai naloma anom amam biam. Anona nail waꞌol, anona nail waꞌol, Jisas nail laꞌafen. \p \v 19 Gavman dembinai Pailat nandaꞌ anom basef nofaꞌam nandaꞌam mail lawag anama ilif. Basef maꞌi naꞌama maꞌi, “Jisas Nasaretinai, anan King esis Judai.” \p \v 20 Esis Juda hiesi sati basef amama satalifam. Deiꞌ main, anama amam maunda Jisas naila nape felefeleꞌma Jerusalem. Eaꞌ basef amama maꞌi diga Hibrui, Latini, naloma diga Griki, maꞌi diga wenifina. \p \v 21 Amam pris dambami esis Judai maꞌipa Pailat maꞌi, “Ina nendaꞌ basef amama niꞌi, ‘Dembinai king esis Judai’, hapaimi. Ineꞌ nendaꞌ basef niꞌi, ‘Anan naꞌi, Aeꞌ dembiwei King esis Judai.’ ” \p \v 22 Eaꞌ Pailat nagwamama basef naꞌi, “Basef aeꞌ andaꞌam eaꞌ mondape naꞌama laꞌelaꞌef.” \p \v 23 Amam soldia maunda Jisas eaꞌ, mofaꞌ luwaguf ananimi matambeꞌam biami biam mofaꞌam mandandam. Eaꞌ mofaꞌ siot ananinai wapotiꞌ. Siot anama esis ina sagundisana, owaꞌ. Sandaꞌana nape siꞌina. \v 24 Amam mandaꞌipama maꞌi, “Afaꞌ ina owala siot anama, owaꞌ. Afaꞌ ondaꞌ pilai satu ma emi nikilaꞌ nefaꞌana.” \p Amam maꞌiam naꞌama maila anom basef fowaꞌimi mape Buk Baibel deiꞌ mataga mandawalap alihim. Basef amama maꞌi naꞌama maꞌi, \p “Amam matambeꞌ luwaguf aeꞌami mafeꞌma amam atona etin eaꞌ mandaꞌ satu ma emi nikilaꞌ nefaꞌam.” \p Eaꞌ amam soldia mandaꞌam naꞌama etin. \p \v 25-26 Mamaꞌwana Jisasi kwaloma owamaꞌw akwaꞌikwi waloma anoꞌw nemataꞌw Maria kwasoꞌ Klopasi waloma Maria Makdalaiꞌwi awau biawai biawa waitu felefeleꞌma lawag Jisas nailanai. \p Eaꞌ Jisas nati mamaꞌwana ananiꞌwi kwaloma aeꞌ alupunai ananiwei okom nainaila aeꞌi, afaꞌ biafa waitu felefeleꞌma anan. Eaꞌ naꞌipa mamaꞌwana naꞌi, “Mamaꞌwe, aman anama nogalomena ineꞌinai.” \p \v 27 Eaꞌ naꞌipa aeꞌ alupuwei ananiwei naꞌi, “Nemataꞌw akwama mamaꞌwena ineꞌikwi.” \p Nogota anama aeꞌ Jon efaꞌakw kwafeꞌ ipat aeꞌanai ma imafiaꞌw laꞌelaꞌef kwape. \s1 Jisas nagaꞌ \r (Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lu 23:44-49) \p \v 28 \x * \xo 19:28 \xt Sam 22:15\x*Eaꞌ Jisas nogawa maol hianai ananinai ahiꞌalana, eaꞌ okom naꞌi anom basef mape Buk Baibel motaga mondawalap. Eaꞌ naꞌi, \q1 “Aeꞌ eap naseꞌe ma embel.” \p Anan naꞌiam naꞌama naila basef amama Baibelimi. \p \v 29 \x * \xo 19:29 \xt Sam 69:2\x*Eaꞌ anoꞌw nembaꞌw siꞌikwa embel wain numbutimi kwaꞌoh. Eaꞌ amam mofaꞌ anom mosong mape maoh\f + \fr 19:29 \ft Niti futnot Matyu 27:48.\f* \m siꞌi elefiꞌw mowala wain embel amama magiam masapaꞌam elifita mandowana mandolamanana malogel Jisasi ma neaꞌ embel. \p \v 30 Anan nagwaꞌ wain embel amama eaꞌ naꞌi, “Maol anama hiꞌalana eaꞌ.” \p Eaꞌ nitimaleꞌ balaga nail nowalana ambal nandahiꞌ nafeꞌ anan eaꞌ afuna. \s1 Amam soldia mapisila Jisas lambeh ananimi waꞌol anona wambaꞌw \p \v 31 \x * \xo 19:31 \xt Diu 21:22,23\x*Nemaf anama deiꞌ esis Juda sape sandandomba gwaꞌaimi maima naman sondaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami saꞌi Pasova. Nemaf anama deiꞌ Sabat luꞌunai nikilaꞌ Sabat anom nimeguf hiami. Eaꞌ amam Juda mandaiwaꞌ ma amam wanom mila lawah amama nemaf anama luꞌunai Sabat. Eaꞌ mafeꞌ mahaliꞌ Pailata amam soldia mofeꞌ mindiwa boꞌwagah amamumi towam ma magaꞌ ulala motagahom misilaꞌi. \v 32 Eaꞌ amam soldia mafeꞌ anama maham mail. Eaꞌ mati anona nail waꞌol mindiwa boꞌwagahana eaꞌ afuna. Eaꞌ mafeꞌma anona waꞌol mindiwa boꞌwagahana. \v 33 Eaꞌ mafeꞌma Jisas nail, mati anan afuna endilisi. Eaꞌ amam ina mindiwa boꞌwagah ananimi, owaꞌ. \v 34 Eaꞌ anona soldia nandaꞌ wambaꞌw napisila lambeh Jisasi waꞌol. Eaꞌ mehip etin esimbel maloma embel koloꞌalam mawisi. \v 35 \x * \xo 19:35 \xt Jo 21:24\x*Aeꞌ ati amama naep aeꞌami aꞌipipa basef amama. Eaꞌ basef amama aeꞌami endilisimi atom. Aeꞌ egawa basef amama aꞌipipa emi endilisimi aꞌipipa ma ipeꞌ wapotiꞌ pembaleꞌefana. \p \v 36-37 \x * \xo 19:36-37 \xt Eks 12:46; Nam 9:12; Sam 34:20; Sek 12:10; Re 1:7\x*Fowaꞌ basef mail Buk Baibel maꞌiam naꞌama maꞌi, “Anona nemaf bihiguf ananimi ina totoweam, owaꞌetin.” \p Eaꞌ anom basef wapotiꞌ maꞌiam naꞌama maꞌi, \q1 “Anona nemaf esis siti aman anama sopisilana wambaꞌw.” \p Amam soldia mandaꞌam naꞌama maila basef amama atom mail Buk Baibel mataga mandawalap alihim. \s1 Amam mawa Jisas hiꞌagif maolana nawis owap luꞌunai \r (Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lu 23:50-56) \p \v 38 \x * \xo 19:38 \xt Jo 7:13\x*Josep Arimateainai anan alupunai naila Jisasi, eaꞌ anan umbamahana ma amam Juda. Eaꞌ nembaleꞌefa Jisas okom atom mape mandambahoꞌ. Eaꞌ anan nafeꞌ nahaliꞌ Pailata alop Jisasi. Eaꞌ Pailat naꞌi aꞌe, eaꞌ Josep nafeꞌ nofaꞌ alop Jisasi nafeꞌ. \v 39-40 \x * \xo 19:39-40 \xt Jo 3:1,2\x*Anan Josep nafeꞌ naloma Nikodemus, anama fowaꞌ nafeꞌ nati Jisas anona owamb. Nikodemus nofaꞌai anona marasin buꞌunai sandaꞌana ifat lawahi, agilinama mer naloma alos. Marasin anama hianai nimanina endilisi, 30 kilo.\f + \fr 19:39-40 \ft Basef amama maꞌi 75 paun ofagema maꞌi marasin anama nimanina endilisi, siꞌi 30 kilo, nikilaꞌ anona bek rais.\f* \m Eaꞌ amam biam mafeꞌ mofaꞌ alop Jisasi mandaꞌ luwaguf afitimi maloma marasin anama mowaꞌana, maila waf esis Judai. \p \v 41 Felefeleꞌma anama maliꞌ maunda Jisas naila anona aof nape. Aof anama anona owap luꞌunai nagali naꞌoh waꞌol siꞌi hiꞌagif luꞌunai nape. Anama esis ina deiꞌ nawa enin epenagon, ataꞌ owaꞌ. \v 42 Nemaf anama esis Juda sape sandondomba gwaꞌaimi maima naman sondaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami saꞌi Pasova. Eaꞌ amam mofaꞌ alop Jisasi mawana hiꞌagif anama nape felefeleꞌ. \c 20 \s1 Jisas notanima nohafel wapotiꞌ \r (Mt 28:1-8; Mk 16:1-8; Lu 24:1-12) \p \v 1 Owamb ataꞌ nail, felefeleꞌma kuhimbita ma nemaf Sande\f + \fr 20:1 \ft Ineꞌ niti futnot Matyu 28:1.\f* \m Maria Makdalaiꞌwi kohafel kwafeꞌ hiꞌagif. Eaꞌ kwati owap ina ataꞌ masopama uta hiꞌagif, owaꞌ. Enin epen nelefatana naitu gemba. \v 2 \x * \xo 20:2 \xt Jo 13:23\x*Eaꞌ kotanima kwasagih kwafiꞌmai aeꞌ aloma Saimon Pita wapoma, aeꞌ alupuwei Jisasi anan okom nainaila aeꞌ. Eaꞌ kwaꞌipafa kwaꞌi, “Enis epes safeꞌ sofaꞌ Dembinai nakwaha hiꞌagif safeꞌ. Eaꞌ afaꞌ ina ogawana safeꞌ sambeꞌana enima.” \p \v 3-4 Eaꞌ aeꞌ aloma Pita wasagih wafeꞌ wataga hiꞌagif anama. Wasagih wafeꞌ, eaꞌ aeꞌ ikilaꞌ Pita aliꞌ afeꞌ ataga hiꞌagif anama. \v 5 Eaꞌ atambeꞌ ati luwaguf atom maꞌoh nomon eaꞌ ina awis, owaꞌ. \v 6-7 \x * \xo 20:6-7 \xt Jo 11:44\x*Eaꞌ Saimon Pita nagiꞌmi nafiꞌi nataga eaꞌ nawis hiꞌagif nomon. Eaꞌ nati luwaguf sowaꞌanam maꞌoh, maloma anona lowaf mandaꞌana mowaꞌ balaganai. Lowaf anama somagwiana sambeꞌana naꞌoh anagon. Eaꞌ luwaguf amama anom maꞌoh deiꞌ. \v 8 Eaꞌ aeꞌ aliꞌ afeꞌ hiꞌagif anama agiꞌmana awis nomon ati amamaga amama embaleꞌefana. \v 9 \x * \xo 20:9 \xt Ap 2:24,32; 1 Ko 15:4\x*Nogota anama afaꞌ ina ogawa basef mail buk Baibel maꞌi Jisas nogaꞌ notanima nohafel wapotiꞌ, owaꞌ. \v 10 Eaꞌ afaꞌ biafa otanima wafeꞌ ipat. \s1 Maria Makdalaiꞌwi kwati Jisas \r (Mk 16:9-11) \p \v 11 Maria atoꞌw kwaitu kwalopana hiꞌagif andeꞌ. Kwaitu kwalopana, kwatambeꞌ kwati hiꞌagif nomon, \v 12 kwati ensel biam mala luwaguf afitimi mape anama doꞌok alop Jisasi naꞌoma. Amam biam anona nape balaga Jisasi nafeꞌma, anona boꞌwagah mafeꞌma. \v 13 Eaꞌ mahaliꞌakw maꞌi, “Nemataꞌw, ineꞌ nalopa main?” \p Eaꞌ akwaꞌw kwagwamama basef kwaꞌi, “Enis epes sofaꞌ Dembinai aeꞌanai safeꞌ eaꞌ ina egawa anama safeꞌ sambeꞌanama, owaꞌ.” \p \v 14 \x * \xo 20:14 \xt Lu 24:16; Jo 21:4\x*Kwaꞌipama basef amama ma eaꞌ, kwandamboma eaꞌ kwati Jisas naitu nalomaꞌw. Eaꞌ ina kogawa anan kwaꞌi Jisas, owaꞌ. \p \v 15 Eaꞌ Jisas nahaliꞌakw naꞌi, “Nemataꞌw, deiꞌ maina ineꞌ nalef? Ineꞌ nagolopa emi?” \p Akwaꞌw okom naꞌi anona nandaꞌ maol aofi. Eaꞌ kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai, iꞌi ineꞌ nefaꞌanama, niꞌipi anama nefaꞌana nafeꞌ nambeꞌanama.” \p \v 16 Eaꞌ Jisas naꞌipakw naꞌi, “Maria.” \p Eaꞌ kwandamboma kwati anan kwaꞌipana diga Hibrui kwaꞌi, “Rabonai.” Basef ofagema maꞌi Dembinai Tisa. \p \v 17 Eaꞌ anan Jisas naꞌi, “Ina nihapila alop aeꞌanai, owaꞌ. Deiꞌ main? Aeꞌ ina deiꞌ etanima afeꞌma Ahalome gani ilif, ataꞌ owaꞌ. Ineꞌ nefeꞌma owape aeꞌami niꞌipam niꞌi, Aeꞌ etanima elata ilifa Ahalome aeꞌanai, Ahalomepa ipeꞌinai. Efeꞌma God Dembinai aeꞌanai, God Dembinai ipeꞌinai.” \p \v 18 Eaꞌ akwaꞌw kwafeꞌma alupufai ananifai wapoma kwaꞌipafa kwaꞌi, “Aeꞌ ati Dembinai eaꞌ!” \p Eaꞌ kwaꞌipafa basef amama anan naꞌipakwa emi. \s1 Alupumi Jisasi matolona \r (Mk 16:14-18; Lu 24:36-49) \p \v 19 Nemaf anama Sande owamb, afaꞌ alupufai Jisasi wandatama wafeꞌ etifigin owalo uta wape anona ipat nomon. Afaꞌ umbamahafama amam dambami esis Judai. Eaꞌ Jisas nafiꞌi naitu nalomafa naꞌipafa naꞌi, “Opalef ipeꞌimi mope awanem.” \p \v 20 Naꞌipafa basef amama eaꞌ, nihiꞌambafa lagof maloma lambeh ananimi. Eaꞌ afaꞌ wati Dembinai afaꞌinai, wandanifel ma anan endilisi. \p \v 21 Eaꞌ naꞌipafa wapotiꞌ naꞌi, “Opalef ipeꞌimi mope awanem. Aeꞌ deiꞌ aꞌi esapaꞌepa pefeꞌ piꞌipasa basef Godi siꞌi Ahalome nasapaꞌe afiꞌi aꞌipipa.” \p \v 22 Naꞌipafa amama ma eaꞌ, naolamafa ambip naꞌipafa naꞌi, “Ipeꞌ pefaꞌ Ambal Buꞌunai Godi. \v 23 Iꞌi ipeꞌ pekwaha waf aonai emi egafis sandaꞌanai, God wapotiꞌ nokwahomasana. Iꞌi ipeꞌ owaꞌ peakwaha waf anama aonai, God wapotiꞌ ina anona nemaf nokwamasana, owaꞌ.” \s1 Tomas nati Jisas \p \v 24 Anona ma afaꞌ 12-peleifa alupufai Jisasi, Tomas agel waꞌana Didimus. Ofagena agel anama saꞌi mamaꞌwas atotoꞌw kolam biagasi. Nemaf anama Jisas nafiꞌi natolofa, Tomas ina nape nalomafa, owaꞌ. \v 25 Eaꞌ enofa alupufai ananifai wafeꞌ waꞌipana waꞌi, “Afaꞌ wati Dembinai afaꞌinai eaꞌ.” \p Eaꞌ Tomas naꞌipafa naꞌi, “Aeꞌ owaꞌ iti melegwa lagof ananimi sahana nigufa, ma esa faf aeꞌanai ma niguf mawisa eaꞌ esapaꞌ lagel aeꞌanai nuwis nomon lambeh ananimi, eaꞌ embaleꞌefana. Iꞌi owaꞌ, owaꞌ.” \p \v 26 Nimeguf 8-peleim mafeꞌma eaꞌ, afaꞌ alupufai Jisasi wape anona ipat nomon, owalo uta wape. Nemaf anama Tomas wapotiꞌ nape nalomafa. Eaꞌ Jisas nawisi naitu nalomafa naꞌipafa naꞌi, “Opalef ipeꞌimi mope awanem.” \p \v 27 Eaꞌ naꞌipa Tomas naꞌi, “Ineꞌ nesa faf ineꞌinai ma aeꞌ anaeꞌ. Eaꞌ niti lagof aeꞌami. Nesapaꞌ lagel ineꞌinai nuwis lambeh aeꞌami nomon. Ina okom bimbiefina nopeina, owaꞌ. Nembaleꞌefa aeꞌ endilisi.” \p \v 28 Eaꞌ Tomas naꞌipana naꞌi, “Dembinai aeꞌinai, God aeꞌinai.” \p \v 29 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ natolowe eaꞌ, deiꞌ nembaleꞌefa aeꞌ. Eaꞌ emi egafis ina satolowei, sembaleꞌefa aeꞌi, esis sondanifel endilisi.” \s1 Deiꞌ maina aeꞌ Jon andaꞌ basef amama mape buk anaeꞌ? \p \v 30 Jisas nandaꞌ ikwaf hianai laꞌifinai pepel naninani ma naep alupufai ananifai. Basefa pepel ananinai ina andaꞌana hiꞌalana nape buk anaeꞌ, owaꞌ. \v 31 Andaꞌ basef amama tuꞌwanim atoma pepel anama ma ipeꞌ pembaleꞌefa Jisas anan Nogalomana Godi, anan Krais, God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌi. Aeꞌ andaꞌam naꞌama ma pembaleꞌefa anan Jisas pefaꞌ ambal namunai pepe andeandeꞌ laꞌelaꞌef hihif. \c 21 \s1 Alupumi Jisasi amam 7-peleim matolona wapotiꞌ \p \v 1-2 Anom nimeguf mafeꞌma eaꞌ, afaꞌ wati Jisas wapotiꞌ. Basef maꞌi naꞌama. Jisas natagamafa gani walemb batupaꞌmanai luꞌunai Taiberias. Anofa afaꞌ ondowaꞌanima etifigin wapotiꞌ agof afaꞌimi alupufai Jisasi amama. Saimon Pita naloma Tomas agel waꞌana Didimus maloma Nataniel, anan Kanainai, etap hiagoma Galili. Amam maloma aeꞌ nogalomana Sebedi aloma sahalome Jems waloma amam biam Jisasi ondowaꞌanima wape etifigin. \v 3 Eaꞌ Saimon Pita naꞌipafa naꞌi, “Aeꞌ aꞌi efeꞌ igi agof.” \p Eaꞌ afaꞌ waꞌi, “Olomena ofeꞌ etin.” \p Eaꞌ wafeꞌ walata anona bot wafeꞌ waꞌi ugi agof wafeꞌ wandaꞌam owamb anama siꞌina eaꞌ afaꞌ ina wagi anom agof, owaꞌetin. \p \v 4 Wafilu kuhimbita atona Jisas nafeꞌ naitu walemb batupaꞌmanai anama akata eaꞌ afaꞌ ina ogawa anan Jisas, owaꞌ. \p \v 5 Eaꞌ nofalafa naꞌi, “Awami alupipei, ipeꞌ pagi anom agof?” \p Eaꞌ wagwamana basef waꞌi, “Owaꞌetin.” \p \v 6 Eaꞌ naꞌipafa naꞌi, “Ipeꞌ ataꞌ pela anemb mowala bot anama waꞌol lagel daꞌisineima. Eaꞌ atuwasi pigi anom agof.” \p Eaꞌ afaꞌ waꞌi ola anemb, owafai agof hiami. Eaꞌ ina laꞌififa wiegiai anemb mulatowi motoma bot nomon, owaꞌ. Deiꞌ main? Agof hiami endilisi mala anemb anama siꞌina. \p \v 7 Aeꞌ alupuwei Jisasi anan okom nainaila aeꞌ, aꞌipa Pita aꞌi, “Nanima Dembinai afaꞌinai.” \p Saimon Pita doꞌok natagaha saket ananinai naꞌoh eaꞌ nandaꞌ maol, eaꞌ nameꞌ basef amama nala saket wapotiꞌ nukupaꞌ nowala embel walemb batupaꞌmanai nopaul nafeꞌ embel. \v 8 Eaꞌ afaꞌ watoma bot wagiꞌmana wagiai anemb siꞌinama agof. Afaꞌ ina wail laogona akata, owaꞌ. Siꞌi 100 mita. \v 9 Wafeꞌ wataga akata, wati anom nif fandom maꞌoh eaꞌ wati anom agof masef nif maloma anona bret. \p \v 10 Eaꞌ Jisas naꞌipafa naꞌi, “Ipeꞌ faꞌai anom agof deiꞌ pagiami.” \p \v 11 Eaꞌ Saimon Pita nalata bot anama nagiai anemb mafiꞌi akata. Anemb anama siꞌinama agof luꞌwami atom 153-peleim. Eaꞌ ina peleꞌatam, owaꞌ. \p \v 12 Eaꞌ Jisas naꞌipafa naꞌi, “Ipeꞌ fiꞌi ma ataꞌ peaꞌ gwaꞌaimi.” \p Afaꞌ ina anona laꞌifina ma nohaliꞌana nieꞌi, “Ineꞌ emi?” \p Owaꞌetin. Deiꞌ main, afaꞌ ogawa anan Dembinai afaꞌinai. \v 13 Eaꞌ Jisas nafiꞌi nofaꞌ bret naseꞌafa, agof wapotiꞌ naꞌama etin. \p \v 14 Fowaꞌ Jisas nohafel wapotiꞌ, naliꞌ nafeꞌma afaꞌ alupufai ananifai watolona nimeguf bif. Eaꞌ deiꞌ watolona wapotiꞌ wenif. \s1 Jisas naꞌipa Pita naꞌi, “Ineꞌ neseꞌam gwaꞌaimi sipsip aeꞌami.” \p \v 15 Afaꞌ waꞌ gwaꞌaimi eaꞌ, Jisas naꞌipa Saimon Pita naꞌi, “Saimon nogalomana Joni, ineꞌ okom nainaili endilisi nikilaꞌ anom alupumi amama?” \p Eaꞌ anan naꞌi, “Aꞌe, Dembinai. Ineꞌ negawa aeꞌ okom nainailina.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ neseꞌama gwaꞌaimi sipsip nogami aeꞌami.” \p \v 16 Eaꞌ Jisas nahaliꞌana wapotiꞌ naꞌi, “Saimon nogalomana Joni, ineꞌ okom nainaili endilisi?” \p Eaꞌ nagwamana basef naꞌi, “Aꞌe, Dembinai. Ineꞌ negawa aeꞌ okom nainailina.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ nimafi sipsip aeꞌami.” \p \v 17 Jisas naliꞌ nahaliꞌana bif eaꞌ deiꞌ nahaliꞌana wapotiꞌ wenif naꞌi, “Saimon nogalomana Joni, ineꞌ okom nainaili?” \p Eaꞌ Pita okom nimanina naꞌipana naꞌi, “Dembinai, ineꞌ negawa amamaga hiami. Ineꞌ negawa aeꞌ okom nainailina.” \p Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ineꞌ neseꞌam gwaꞌaimi sipsip aeꞌami. \v 18 Endilisi aeꞌ aꞌipina, fowaꞌ ineꞌ ataꞌ soꞌusoꞌwin, ineꞌ nowahoꞌ let eaꞌ nafeꞌ mamagoma nomonas ineꞌimi maꞌi neafeꞌma. Eaꞌ anona nemaf ineꞌ netagama hagena, ineꞌ nesaꞌma lagof ineꞌimi ma anona aman nowahoꞌmena let nohapilina nefeꞌ anama ineꞌ nandaiwaꞌma neafeꞌma.” \p \v 19 Jisas naꞌipana naꞌama ma nihiꞌambam eaf anama ma soha Pita nogaꞌ ma epes hiesi sefela agel Godi luꞌuna. \p Eaꞌ deiꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Nila aeꞌ.” \s1 Basef alupunai Jisas okom nainailana endilisi \p \v 20 Eaꞌ Pita nandamboma nati aeꞌ, alupuwei Jisas okom nainailei, agiꞌmam afiꞌi. Aeꞌ maꞌuwi fowaꞌ afaꞌ wape waꞌ gwaꞌaimi ma indisiꞌah felefeleꞌma Jisas ahaliꞌana aꞌi, “Dembinai, atuwasi emi niꞌipa naumbih ma nihiꞌambama ineꞌ neapoma?” \p \v 21 Eaꞌ Pita nati aeꞌ, nahaliꞌ Jisas naꞌi, “Dembinai, aman anama anona nemaf nope niꞌimama?” \p \v 22 Eaꞌ Jisas nagwamana basef Pita naꞌi, “Iꞌi aeꞌ iꞌi anan nope ambal nopaina nope nefeꞌ nefeꞌ anama aeꞌ etanimani, amama ina maol ineꞌinai, owaꞌ. Ineꞌ nila aeꞌ.” \p \v 23 Eaꞌ basef basoꞌmaimi wafimi amama mafeꞌma afaꞌ alupufai Jisasi maꞌiam naꞌama maꞌi, “Aman anama anona nemaf ina nogaꞌ, owaꞌ.” \p Eaꞌ Jisas ina naꞌipafa basef amama esis saꞌiami, owaꞌ. Basef amama kwamaimi. \p Jisas naꞌi basef amama atom naꞌi, “Iꞌi aeꞌ iꞌi anan nope nefeꞌ nefeꞌ ma nemaf aeꞌ etanimani, amama ina maol ineꞌinai, owaꞌ.” \p \v 24 Aman anama alupunai Jisasi eaꞌ aeꞌ maꞌuwi. Aeꞌ aꞌipipa basef amama ma amamaga amama Jisas nandaꞌami deiꞌ andaꞌam mape buk anaeꞌ. Apeꞌ Kristen mogawa basef amama aeꞌ andaꞌami endilisimi atom. \p \v 25 Jisas nandaꞌ anona maol hianai wapotiꞌ. Iꞌi enis epes sondaꞌ basefa maol Jisasi hiꞌilana nil, aeꞌ aꞌi etap anama hiagoma owaꞌ anagona buk hianai noꞌoh, owaꞌetin. Asiꞌigin endilisi.