\id JAS Anmatjerr, David Strickland May 2020 a:DP,PK,JH b:RM c:DS d:SP e:DP f:RM g:DS,KH h:KH,AJ i:DP j:DP k:DS,SP,KL(chaps 4,5) \h James \toc2 James \toc1 JAMES \mt1 James \ip James-el pip nhenh tanthek, nakenh-nakenh map-warn-anem lanthek, inarl ngkwey mer Judea-eng anam-irrek mer arrpenh map-warn. \ip \it Angketj nhenhan wenh-arteh anem pip nhenhel-ayeng?\it* \ip Artwang nyent arreny James rang angketj nhenh arrernek pip-warn. Rang Jesu-kenh tjey apek anek, arrpenh apek. Nwern iterl-aretj-kwenh-antey anem. Jesu-kenh tjey James rang nyent-areny anetjart. Jesu rang irrernngeng iteth-irrekarl-penh, Angey kwerenh-warn alpekarl-penh, James nhenh rang nakenh-nakenhemeh irrek. Kwer-penh James werlamparenyek arntarnt-arenh-arenh anek \it town\it* Jerusalem-el. Jew arrpenh map mer arrpenhek-arrpenh-areny nakenh-nakenh irrekemeh. Rang apek pip nhenh lanthek ineh-warn. \ip James-el rang inenh kaltj-anthek pip nhenhel-ayeng: “Ntwang nakenh-nakenh apek anem, ntwang arratj mernelhetjeh, arrpenh mapel aretjeh. Ntwang apek maney-kweny anem, itja angerr iterretjeh. Arrpenhel apek rnpwer mpwarem ngkweng, ngwenh nakepakel-ilem apek, kwenp anay, itja Angey impetjeh. Parrp ahang-irretjal anetjeh. Mwerr mpwarang arrpenh mapek. Arrpenh mapek tjel-angketjal anetjeh. Angey pawenhay, ngwenh kaltj-anthetjeh, arratj iterretjeh Angey-warn-atheh. Ntjwem-irray arrentj angerr-kenh tjey-ketj. Nakelhetj-kweny anetjeh. Angeyant tjang-pawenhay arrpenh mapek.” Lakenh James-el kaltj-anthek. \c 1 \p \v 1 Yeng James anem, yeng Altjerrek Ngkart Jesu Christ-ek thwen rrkwapenh-apenh anem. Thang pip nhenh lanthem arrehantherr-warn, arrantherr nakenh-nakenh anemarl-warn, arrantherr irrarnp-irrekarl mer arrpenh map-warn. Arrantherr ngkwey Judea-eng petjek, lyet arrantherr alethang anem mer arrpenhek-arrpenhel. Thang angketj mwerr nhenh arrehantherr-warn lanthem. \s1 Arrentjel-arlk arrantherrenh arrtjelh-ilemeng // apek, arrantherr arrken war anetjeh \p \v 2 Peltj mapay, arrentjel arrantherrenh arrkernemel arrtjelh-ilemeng apek, alherrentj anetjel apek; tjerrtjel-arlk apek arrantherrenh nakepakel-ilemeng, arrantherr irlkert apek irremeng, arrantherr rwekenth-kenth apek anemeng, arrantherr mernek iltjelay-irremeng apek, arrantherr-artek arrkenant anetjeh. \v 3-4 Wenheng? Imampwerl-rlwer Altjerrel arrantherrenh kaltj-anthem, kwenp kwet anetjeh, arrantherr Altjerr renh twerel kwet naketjenheng. Lakenh Altjerrel nakentj arrehantherr-henh twer-ilem. \p \v 5 Wenheham Altjerr rang ahentj-anem, arrantherr mwerr mernelhetjeh? Nakenh-nakenh ngwenh apek palekalek-irremeng, inang kel Altjerr pawenhetjeh, rang inenh kel kaltj-anthemel arratj-iletjenh. Altjerr rang itja arnkely-irretjenh, rang kangkentj wart anemeng. \v 6 Tjerrtjel apek Altjerr renh pawenhemeng, rang renh nakentj-akertel pawenhetjeh. Rang itja lakenh iterretjeh, “Thang war renh pawenhetjeh.” \v 7-8 Tjerrtj inarl kern war pawenhemeng, inartek iterrentj atherr-akert anem, palekalek wart. Inang itja twerel Altjerr nakem. Altjerr rang ineh itja kangkwerretjenh. \s1 Tjerrtj rnwanentj angerr-akert mapek // nthakenh irretjenh \p \v 9 Tjerrtj nakenh-nakenh ngwenh apek anemarl maney-kweny apek, mern-kweny apek, rnwanentj-kweny apek, inang arrken anetjeh, inang Altjerr-henh peltj wart anemeng. Inang arrken anetjeh, Altjerr rang ineh ltarrp-irremel inenh kwet arntarnt-aretjenh. \v 10 Kenh peltj nakenh-nakenh inang maney rnwanentj-arlk angerr-akert anem, inang arrken anetjeh, Altjerrel wart inenh apek kwen-iletjenh. Tjerrtj maney angerr-akert map inang kel anteth-arteh ywerrenhetjenh. \v 11 Aherrk arratemeng, aretharr rang altwerleng angkemeng, anteth inang antjerrk-irremel ahelh-warn anyem. Inang itja weth anteth-akert anem. Lakenh-arteh anetjenh tjerrtj maney angerr-akerteh. Inehenh rrkwapentj ywerretjenh. Inang itja kwet maney-arlk rnwanentj-arlk inehenh antwerrketjenh. \s1 Arrpenhel apek arrantherrenh arrtjelh-ilemeng, // anetj mpwaretjeh, arrantherr kwenp kwet anetjeh \p \v 12 Arrentjel apek tjerrtj arrpenhel-arlk apek tjerrtj inenh arrtjelh-ilemarleng, anetj mpwaretjeh. Tjerrtj inarl itja ineh kangkwerremeng, inang Altjerr kwerant kangkwerremeng, Altjerr ineh kangkem. Altjerrel inenh alhelem, rang inenh kwart-wem, iteth ngampekarl anthetjenh. Tjerrtj ngwenh apek inarl Altjerr kwer nyerrkemeng, rang inenh lakenh kwart-wetjenh. \p \v 13 Tjerrtj arrpenhel tjerrtj ngwenh apek arrtjelh-ilemarleng, anetj mpwaretjeh, tjerrtj nheng arrtjelh-ilekarl-penh rang itja rrtjwerremel ilelhetjeh, “Altjerrel kwel yengenh twernekarl, thang anetj mpwaretjeh.” Altjerr rang itja tjerrtj lakenh arrtjelh-ilem, anetj mpwaretjeh. Tjerrtjel kwenh Altjerr renh itja arrtjelh-ilem, anetj mpwaretjeh. \v 14-15 Tjerrtj inarrp-artek alherrentj anetj inehenheh kangkwerrem. Tjerrtj alherrentj anetj inehenheh kangkwerremarleng, inang kel anetj mpwarem. Inang kel anetj kwet mernelhemeng, inang apek itja twep-irremeng, anetj inehenh mangkem. Kelant lwerenh-akert inang ilwetjenh. \p \v 16 Tjerrtj mapay, tjerrtj arrpenhel apek arrantherrenh rrtjwerremel ilem lakenh, “Altjerrel kwenh yengenh arrtjelh-ilem, thang anetj mpwaretjeh!” Arrantherr kwer itja kangkwerretjeh. \p \v 17 Angey alker-arenyel kwenh wenh-wenh ingkerrek nwerneh anthem. Lakenh kwenh mwerr anthwerr anem. Parrtj alker-areny rang arrmernekarl, nwern anem parrtj kwerenhel kwet. Anyentj-arlk inang ingkerrek angart-welhem, kenh Angey alker-areny rang angart-welhetj-kwenyarl anem. Rang irrkatj kwet anem. \v 18 Angey rang ahentj-anek wart, kel nwernenh ngakemel ngwek, tjerrtj kwerenh anetjeh. Nheng kwer kwekeng-ntjel mangkem-arteh, lakenh-arteh rang nwernenh mangkelh-ilem angketj kwerenhel-arleng. Lakenh nwern kwerenh nakenh-nakenh arrwekeleny map anem, tjeperr kwer. \s1 Arrantherr itja mentjel Altjerr-henh angketj // awerl-anetjeh. Arrantherr kangkwerretjeh // angketj kwerenhek kwet \p \v 19 Peltj nyerrkentj tjengenh mapay, arrantherr-artek angketj atjernpel awetjeh-amparr, angketj arratj apek anemeng, pal apek anehetjeng. Arrantherr iterretjeh-amparr. Pal-pal angketjal anay, angketj mwerr arratjant angketjeh, atjernp angketjeh. Ahang-irretj-kweny anetjeh. \v 20 Tjerrtj ngwenh apek rarl parrp ahang-irrem, rang itja arratj mernelhem Altjerreng ularr. \v 21 Arrantherr anetj impetjeh, anetjeh iterretjal anerrerrang. Mwerrehant athek-irretjeh. Arrantherr Altjerr-henh angketjehant irlpareth kangkwerretjeh. Altjerrel kel angketj nhenh iterrentj arrehantherr-henh-warn kwernek. Angketj nhenhel-ayeng Altjerrel arrantherrenh arntarnt-arem anetjeng. \p \v 22 Arrantherr Altjerr-henh angketjeh kangkwerretjeh. Arrantherr angketj itja war awerl-anetjeh. Arrantherr apek angketj renh war awerl-anemeng, arrantherr-artek perrpert-ilelhem war. \v 23 Tjerrtj ngwenh apek rang Altjerr-henh angketj awerl-anem, rang angketj kwer itja kangkwerrem, kel rang tjerrtj rarteh anetjenh, rang kwenh inngerr kwerenh kwatjel tjwerr-arelhemarl-arteh. \fig |src="MB James 1v23-24.tif" size="col" ref="1.23" \fig* \v 24 Rang arelhem kwatj kwerel, inngerr kwerenh alhwang-akert apek anem. Rang alhem kwatj kwerel inngerr lhewelhentj-kweny. Rang angwerrem, inngerr kwerenh lhewelhetjeh. Tjerrtj inang Altjerr-henh angketj war awerl-anem, inang itja angketj kwer kangkwerrem, inang tjerrtjant war anem. \v 25 Tjerrtj inang Altjerr-henh angketj irlpareth awerl-anem, kweteth kangkwerremel angwerretj-kweny, inenh Altjerrel kwart-wem. Inang angketj nhenheh kangkwerremeng apek, yanh-penhan inang itja weth ahentj-irretjenh, alherrentj anetj inehenheh kangkwerretjenh. \p \v 26 Tjerrtj ngwenh apek ilelhem, “Yeng nakenh-nakenh irlpareth anem!” Rang apek tjerrtj arrpenheh lhwerrkert kwet angkem, arrpenh iltem apek, rang war kwewaleny anetj-ilelhem. Tjerrtj nhenh rang anem irlpareth-kweny. \v 27 Tjerrtj ngwenh apek athek-irrem, Altjerr Angeyeng ularr irlpareth anetjeh, inartek lhampeh inperteh-arlk tangetjel anetjeh, inenh arntarnt-aremel. Lhamp inpert thwen inarl apek rwekenth-kenth anemarleng. Tjerrtj irlpareth nheng inang itja ahelh-arenyeh angerr athek-irretjeh. Inang alherrentj anetj inehenh impetjehant. Lakenh kwenh anetjeh! \c 2 \s1 Arrantherr apek tjerrtj maney angerr-akerteh // kangkem, kenh tjerrtj maney-kwenyeh arrantherr // kangkentj-kwenyarl anem. Nhenh itja arratj anem \p \v 1 Peltj mapay! Arrantherr kwenh Ngkart Jesu Christ renh nakem, rang parrtj angerr-akert anemeng. Arrantherr kwenh itja peltj arlaltj arrehantherr-henhehant kangketjeh. Arrantherr tjerrtj ingkerrekeh kangkentj kwet mernelhetjeh, tjerrtj mwerreh apek, tjerrtj anetj-anetjeh apek. \v 2 Lakenh-arteh anem. Arrantherr pipeh arraw-irremel anemeng, artwang maney angerr-akert apek irrpentjemeng, rnwanentj mwerr anthwerr-akert irrpentjemeng. Artwang maney-kwenyemeh irrpetjemarleng mantarr anetj-anetj-akert apek. \v 3 Arrantherr artwang mantarr amparrkey-akert-warn lakenh angkem, “Keth mwerr nhenhel arrernelhang.” Kenh artwang rnwanentj anetj-anetj-akert-warn arrantherr angkem apek, “Ntwarr alenhel arrernelhay.” Arrantherr apek kwer angkem, “Yanhel ntwang irnang.” \v 4 Arrantherr apek lakenh angkem, arrantherr pal iterremel mernelhem. Arrantherr iterrem, tjerrtj maney angerr-akertant rang kwel angerr anemeng, kenh tjerrtj maney-kwenyan rang kwekarl. Arrantherr angketj lakenh angkemarleng, arrantherr war anetj-ilelhem. \p \v 5 Peltj mapay, tjerrtj arrpenh mapemeh iterrem, “Altjerrel maney angerr-akert mapant urrarem, inarl renh nakemeng kwel.” Itja inenhant. Altjerrel kwenh tjerrtj maney-kweny rnwanentj-kweny map urrarem, inarl renh nakemeng wart. Rang tjerrtj nhenh inenh alhelem, inang kelant mer kwerenh-warn irrpetjenharl. Mer rarl nheng arrwekel kwet mpwarekarl kwer-warn, tjerrtj kwer nyerrkemarl mapeh. \v 6 Arrantherr tjerrtj maney-kweny map mentjel arem ahentj-kweny-irremel. Arrantherr kel kaltj, tjerrtj maney angerr-akert inang kwenh arrantherrenh nakepakel-ilem! Inang anthwerremeh arrehantherr irrpelth-irremel \it court\it*-warn angem. \v 7 Inangemeh kwenh Ngkart-henh arreny-arlk anetj mpwarem arrampewem-arlk. \p \v 8 Mpwareng-areng nhenh Altjerr-henh pipel-ayeng intem, “Ntwang tjerrtj arrpenheh nyerrketjeh, ntwarl ngkwewaleny nyerrkem-arteh.” Lakenh kwenh Altjerr-henh mpwareng-areng tjeperr anem. Arrantherr mpwareng-areng nhenheh kangkwerremel anetjeh, arrantherremeh arratj mernelhetjenh. \v 9 Arrantherr apek arlaltj arrehantherr-henhehant nyerrkemeng, kenh tjerrtj arrpenheh-arlk ahentj-kweny-irremel mentjel arrantherr arem, arrantherr lakenh mpwareng-areng Altjerr-kenheh itja arratj kangkwerrem, arrantherr tjerrtj arrpenheh itja nyerrkem. Arrantherr kwenh Altjerreng ularr anetj-akert anem, arrantherremeh rrwernelhem. \p \v 10 Tjerrtj nyentel apek Altjerr-henh mpwareng-areng rrpwetjehant kangkwerremeng, nyent mentj impemel, rang rrwernelhem. Tjerrtj arrpenhel mpwareng-areng mentjel arem ingkerreny, kangkwerretj-kwenyel, ratherr atherrel-antey rrwernelhem Altjerreng ularr. \v 11 Altjerr rang nwernenh ilem, “Ntwang itja tjerrtj arrpenh-henh anewel-arleng intetjeh.” Tjerrtj ngwenh apek lakenh ilelhem, “Yeng kel mwerr, yeng itja tjerrtj arrpenh-henh anewel-arleng intek.” Wenheham rang tjerrtj arrpenh irrernng atwek? Altjerrel renh iletjenh, “Ntwang mpwareng-areng nyenteh kangkwerrek, mpwareng-areng arrpenheh ntwang itja kangkwerrek. Ntwang tjerrtj arrpenh irrernng atwek! Lakenh mpwareng-areng tjengenh ntwang ltwakek! Ntwang rrwernelhem kwet.” \p \v 12 Altjerrel kwenh arrantherrenh pawenhetjenh, “Arrantherr key Jesu Christ-eh arratj kangkwerrekarl, arrpenh mapeh nyerrkemeng?” Arrantherr “Yew” tjernemel angkemeng, kwereng rang arrantherrenh anetj arrehantherr-henheng inetjenheng. Kwereng arrantherr athek-irretjenh, arratj kwet mernelhemel anetjeh. \v 13 Tjerrtj ngwenhel apek tjerrtj arrpenh arntarnt-aretj-kweny anek, kelant Altjerrel lharrp-kwenyel tjerrtj renh atwetjenh. Altjerr ahentj-anem, arrantherr mantj-mantj mernelhetjeh tjerrtj arrpenheh-arlk, inenh arntarnt-aremel. Arrantherr tjerrtj arrpenhek apek mantj-mantj mernelhemeng, rang arrantherrenh itja atwetjenh. Rang arrehantherr mantj-mantj mernelhetjenh. \s1 Nakenh-nakenh inang tjerrtj arrpenh mapeh tangetjel anetjeh \p \v 14 Peltj mapay, tjerrtj ngwenh apek lakenh ilelhem, “Yeng nakenh-nakenh anem.” Rang itja mantj-mantj mernelhekarl tjerrtj arrpenh ineh. Tjerrtj rartek Altjerr renh itja arratj nakek. Lakenheng rang Altjerreng ularr rrwernelhem, Altjerrel renh itja anetj kwerenheng inetjenh.\fig |src="GAT James 2 14.tif" size="col" ref="2.14" \fig* \v 15 Yeng ahentj, angketj kwek war arrehantherr iletjeh. Peltj arrehantherr-henh ngwenh apek mantarr-kweny mern-kweny apek anem. \v 16 Ntwang renh ilem, “Mantarr mwerreh irrpang, mern arlkwetjeh-anngernt!” Ntwang kwer rnwanentj mern itja anthek. Lakenh ntwang war rrtjwerrem! Angketj ngkwengenh irlkang-arteh war. Ntwang renh arntarnt-aremer. \v 17 Lakenh tjerrtj ngwenh apek angkem, “Thang Altjerr renh nakemarl wart”, kenh rang itja Altjerreh kangkwerrem, rang itja arratjel Altjerr renh nakem. Tjerrtj rang war rrtjwerrem. Rang war nakentj-kweny tjwenelhem. \p \v 18 Thang tjerrtj renh ilem, “Ntwang Altjerr renh nakemarleng, kel mwerr. Thang renh nakem, yeng mpwareng-areng kwerenhek kangkwerremarlam. Yeng nakentj tjengenh lakenh mernelhem. Ntwang Altjerr renh naketjeh, kwer kangkwerretjeh. Tjerrtj ngwenhel apek Altjerr renh arratj nakem, inang kel Altjerreh kangkwerrem.” \v 19 Tjerrtj ngwenh apek lakenh ilelhem, “Thang iterl-arem Altjerr nyentant war.” Thang renh tjernem, “Arratj kwenh lakenh! Kenh arrentjel-arlk kwenh iterl-arem Altjerr renh, rang nyent anemeng. Inang kwenh arrewemel kwereng ularr ater-irrem. Inang Altjerr renh iterl-arem, inang kenh itja kwer kangkwerrem.” \p \v 20 Tjerrtj nheng rarl ilelhem, rang Altjerr renh nakemarl war kwel, thang tjerrtj renh ilem, “Ntwang pal iterrem! Ntwang itja arratj nakem, ntwang war perrpert-ilelhem!” Thang ngwenh mernetjenhemeh, tjerrtj rarl iterreperremarl, rang kwel Altjerr renh nakem, rang itja Altjerreh kangkwerrem, rartek itja arratj iterrem. \v 21 Ntwam arrwekeleny Abraham nheng iterl-arem? Wenheng Altjerrel Abraham renh ilek, “Ntwang arratj anem tjengeng ularr.”? Rang ler kwerenh Isaac renh ker itenh-itenhel-ayel arrernek, renh atwetjeh-anngernt. Tjenkerr Altjerreh anthetjeh-anngernt. Lakenh kwereng Altjerr kwer nyerrkemel angkek. \v 22 Arrantherr angketj nhenheh irlpangkemel alhengk-aretjeh, Abraham rang kwenh Altjerreh nakenh-nakenh anek. Rang ler kwerenh tjenkerr anthetjeh anek Altjerreh, rang kwenh Altjerreh lakenh kangkwerrek. Ratherr pwert anem, renh naketjeh, kwer kangkwerretjeh-arlk. Abraham rang lakenh mernelhek, nakentj kwerenh arratj anek. \v 23 Lakenh Altjerr-henh angketj pipel-ayeng intem, “Abraham-el Altjerr renh nakek. Altjerrel renh ilek, ‘Thang ngwenh alhengk-arem, ntwang artwang arratj anem.’ ” Angketj nhenh thang arrantherrenh irlpangkelh-ilem. Arrwekeleny map inang kaltj anek, Abraham rang Altjerr-henh peltj wart anetjart. \v 24 Nthakenhameh nwern mernelhetjeh, Altjerr rang nwerneh ahang-irretj-kweny anetjenh? Nwern renh itja naketjehant. Nwern kwer angerr kangkwerretjeh nakemel. Angketj ratherr-artek nyent kwet anem. Lakenh nwern arratj anetjeh Abraham-arteh, Abraham-henh ingkelarr alhetjeh. \p \v 25 Arrantherr marl arrwekeleny iterl-arem arreny Rahab key? Rang arrwekel marl arlkwer anek. Kenh artwang ratherrarl mer renh aretjeh alherrekarleng, Rahab rang nheng renh-atherrenh ngwek, kwerel-ayeng anetjeh. Marlel renh-atherrenh arntarnt-arek. Kwer-penh rang renh-atherrenh angkep lanthekarl. Lakenh marl rang mpwarekarleng, Altjerreng ularr rang arratj mernelhekarl. \v 26 Tjerrtj ngwenh apek ilelhem, “Thang Altjerr renh nakem”, rang kenh itja Altjerreh kangkwerrem, rang irrernng-arteh anem, nakentj-kweny. \c 3 \s1 Angketj aleny-akert \p \v 1 Peltj mapay, arrantherr itja athek-irretjeh, kaltj-anthenh-anthenh anetjeh. Inang Altjerr-henh angketj kaltj-anthem, tjeperr anthwerr. Arrantherr iterretjeh-amparr. Iterl-aray, kelant Altjerrel kaltj-anthenh-anthenh map angerr \it judge\it*-em-iletjenh, kenh tjerrtj arrpenh map kern war \it judge\it*-em-iletjenh. Lakenh-hetj. \v 2 Nwern ingkerrek arrpenh-ingar anetj mpwarem. Tjerrtj ngwenh apek arratj kwet angkem, inartek arratj anthwerr anem, inartek aleny mpwerrk thwen arratj anyenem. \p \v 3 Iterl-arang, artwang ngwenh apek kaltj nanthek, rang nantheh antjem, rang \it reins\it*-el \it turn\it*-em-ilemeng, nanth rang kel kwer kangkwerrem. Rang nanth renh \it reins\it*-el \it turn\it*-em-ilem ingerr apek alhetjeh, nanth rang kel ingerr alhem.\fig |src="LB00035B.TIF" size="col" ref="3.3" \fig*Altwerl apek, rang kel altwerl alhem. \it Iron\it* kwek arreny \it bit\it*, rartek nanth renh \it turn\it*-em-ilerl-apem. \it Bit\it* rang kwek anthwerr arrakertel anem!\fig |src="LB00217B.TIF" size="col" ref="3.3" \fig* \v 4 \it Boat\it* iterl-arang. \it Boat\it* rang kwenh angerretj anthwerr anem. Renh irlkang twerel war aleth alhetjeh pew-ilem. \it Boat\it*-ek-artwey rang \it boat\it* renh \it turn\it*-em-ilerl-apem \it steering wheel\it*-el. \it Steering wheel\it*-warn arnang petjem, arnang arrpenh kwekeng petjem, arreny \it rudder\it*. \it Rudder\it* rang ingkern-ampeny kwen anthwerr anem kwatjel-ayeng. \it Rudder\it* rang kwenh \it boat\it* angerretj \it turn\it*-em-ilerl-apem. \it Rudder\it* rang kwek anthwerr anem! \v 5 Tjerrtj-henh alenyemeh iterl-arang! Aleny kwenh kwek war anem. Kwerel tjerrtj angerr anthwerr tjwenelhemel nakelhem. Nhenh iterl-arang. Rwang alngenth kwekel kwenh rwang angerr anthwerr anthelem. \v 6 Aleny rang kel lakenh-arteh anem. Arrakert kwenel rang kwek anem. Kwerel tjerrtj angketj anetj angerr anthwerr angkem. Aleny rang tjerrtj-henh mpwerrk kwerrern-arlk anetj-ilem. Tjerrtj rang rwekenth-kenth kweteth anem. Arrentj rarrp kwenh aleny renh anetj angketjeh twernem. \p \v 7 Nwenth wenh-wenheh apek iterrang, thepeh-arlk kwatj kwen-arenyeh-arlk. Tjerrtjel kel inenh kangkwerretjeh kaltj-anthem. \v 8 Nwern aleny nwern-henh arratj kwet anyenem key? Nwern key itja anetj angketjeh? Itja kwet, nwern anetj kwet angkem aleny nwern-henhel-ayeng! Amwangel tjerrtj nhwem-artek, arrwengkelth amwa-kenh tjerrtjek irrpem, tjerrtj irlkert-ilem, lakenh-artek kwenh anem, nwern anetj angkem tjerrtj arrpenheh. \p \v 9-10 Aleny nyent kwereng angketj mwerr angketj anetj thwen arratem. Aleny nwern-henhel nwern Ngkart Angey renh nakem. Aleny nyent kwerel nwern tjerrtj arrpenh iltem, arrampewem-arlk apek. Tjerrtj renh Altjerrelarl rarteh arrmernekarl. Peltj mapay, nwern itja lakenh angketjeh. \v 11-12 Kwatj \it well\it*-areny iterl-arang. \it Well\it* nyentel anyenem kwatj mwerr, antjwenh-antjwenh. \it Well\it* arrpenhel anyenem kwatj ilewerr apek, itja antjwetjeh. Kwatj mwerr kwatj ilewerr thwen itja \it well\it* nyenteng arratem, itja kwenh. Peltj mapay, arnang tjwerrk mangkemeng, alangkw tjwerrk thwen ratherr itja pwert mangkem. Mern tjwerrkant mangkem! Lakenh-arteh aleny nwern-henhel-ayeng nwern itja anetj angketjeh! Angketj mwerrant angketjeh! \s1 Iterrentj alker-areny \p \v 13 Arrantherr iterl-arem, arrantherr iterrentj mwerr-akert apek anemeng. Kwereng arrantherr arratj mernelhang, mwerr rrkwapetjeh tjerrtj arrpenh mapek, tjwenelhetjal anetjeh. \v 14 Arrantherr apek tjerrtj arrpenheh ahentj-kweny anemeng, arrantherr ngkwewalenyant nyerrkelhemeng, arrantherr itja nakelhetjeh, arrantherr iterrentj mwerr-akert kwel anemarleng. Arrantherr itja rrtjwerremel ilelhetjeh. \v 15 Tjerrtj inang tjerrtj arrpenheh ahentj-kweny anemeng, Altjerrel inenh itja kwenh lakenheh kaltj-anthek. Arrentj rant kwenh lakenh kaltj-anthem. \v 16 Arrantherr apek tjerrtj arrpenheh ahentj-kweny anemeng, ngkwewalenyant nyerrkelhemeng, arrantherr ingkerrek rrwernelhem lakenh angkemarlan. \p \v 17 Altjerrel arrantherrenh kaltj-anthem, iterrentj alker-areny-akert anetjeh. Lakenh arrantherr Altjerreng ularr arratj anthwerr mernelhetjenh. Arrantherr nyerrkentj, mantj-mantj mernelhetjenh. Arrantherr tjerrtj ingkerrekeh arratj kwet mernelhetjeh, tjerrtj mwerreh apek, anetj-anetjeh apek. \v 18 Tjerrtj inarl iterrentj alker-areny-akert anem, inang kel arratj mernelhem. Inang tjerrtj ahangerr map twepelh-ilem, inang arratj ngwerleny anetjenheng. \c 4 \s1 Altjerrehant kangkwerray. Itja alherrentj anetj // arrehantherr-henheh kangkwerretjeh \p \v 1 Wenheng arrantherr atwerremel ilterrem-arlk? Thang arrantherrenh ilem. Alherrentj anetj kwerrern mwerr thwen mpwerrk arrehantherrel-ayeng ratherr atwerremeng wart. Ratherr nyentam-nyentel arrehantherrel-ayeng kwenel atwerremeng. Lakenh arrantherr alherrentj anetjehant war kangkwerrem. \v 2 Arrantherr rnwanentjeh-arlk alherremel ahentj-anem, arnang arrpenh-henh-arlkeh. Arrantherr tjerrtj arrpenh mapeh ankey nkem, rnwanentj inehenheh ahentj-anemel. Lakenhengemeh arrantherr ahang-irremel atwerrem. Arrantherr tjerrtj arlaltj irrernng atwem. Arrantherr Altjerr pawenhetj-kweny, lakenhengemeh arrantherr rnwanentj-kweny anem. \v 3 Arrantherr-artek maneyek apek war Altjerr pawenhek arrken-irretjeh-anngernt. Lakenheng Altjerrel arrantherrenh mentj awem. \p \v 4 Arrantherr-artek Altjerreng ntjwem kwet anem, arrantherr renh itja nakem. Arrantherr kaltjarlam, tjerrtj inarl ahelh nhenh-arenyeh rnwanentjeh-arlk angerr alherremel nyerrkem, inang itja Altjerr-henh peltj anem. Tjerrtj ngwenh apek inang Altjerreh ahentj-kweny mapeh kangkwerrem, inangemeh itja Altjerr-henh peltj anem. Lakenheng arrantherr ahelh nhenh-arenyeh rnwanentjeh-arlk angerr alherremel nyerrkem, Altjerr kel arrehantherr ahel anem. \v 5 Angketj Altjerr-henh pipel-arleng intem, “Kwerrern Altjerrel tjerrtjeh arrwekel anthekarl, kwerrern nhenh rartek kweteth wenh-wenh mer ahelh-arenyek alherrem.” Altjerr ahentj-anem, kwerrern nwern-henh kwerant kangkwerretjeh. \v 6 Altjerrelemeh nwernenh twer-ilem, nwern nyerrkentj mernelhetjeh. Angketj arrpenh Altjerr-henh pipel-ayeng intem, \q1 “Tjerrtj ngwenh apek Altjerreng ularr nakelhem, \q2 renh Altjerrel anpwetjenh. \q1 Tjerrtj ngwenh apek itja tjwenelhem, \q2 kwer Altjerr rang nyerrkentj mernelhetjenh.” \f + \fr 4:6 \ft Proverbs 3.34\f* \m \v 7 Lakenheng arrantherr itja Altjerreng ularr tjwenelhetjeh. Arrantherr kwerant war kangkwerretjeh. Arrantherr arrentj-ketj twer irnerrerrang, kwereng arrentj rang arrehantherreng ater alhetjenh. \v 8 Altjerr kwet nakerrerrang. Kwereng rang arrehantherr-warnemeh angkep-antey angath-irrem. Tjerrtj anetj mapay, anetj yanheng alngelhetjeh, mwerr arrantherr iteth-iteth irretjeh! Altjerrehant kangkwerretjeh! Iterrentj tjey nyentant anetjeh. \v 9 Arrantherr lharrpel arnelh-ilerremel anetjeh. Arrantherr atherretj-kweny anetjeh, intert anetjeh. Arrantherr itja arrken anetjeh. \v 10 Arrantherr itja Altjerreng ularr tjwenelhetjeh, kwereng rang arrantherrenh alhengk-aremel ngkernetjenh. \s1 Arrantherr tjel-angketj-kweny anetjeh \p \v 11 Peltj mapay! Arrantherr tjel-angketj-kweny anetjeh. Lakenh angkemel arrantherr Altjerr-henh angketjeh irrpelth-irrem. Arrantherr Altjerr kwer irrpelth-irrem, arrantherr itja angketj kwerenheh kangkwerrem. \v 12 Altjerrel kwenh angketj kwerenh ngkernek, arltang nyentel tjerrtj nwernenh \it judge\it*-em-ilemel pawenhetjenh. Altjerrelant tjerrtj iteth rrkwem, Altjerrelant tjerrtj irrernng atwem apek. Nhenhan Altjerr-henhant mpwareng-areng anem, tjerrtj-kweny. Lakenheng arrantherr itja peltj arrpenheh tjel-angketjeh. \s1 Arrantherr Altjerr-amparr arrwekel ngkernang \p \fig no caption|alt="merchant selling goods" src="HK00172B.TIF" size="col" loc="JAS 4:13" copy="H Knowles" ref="James 4.12" \fig* \v 13 Arrantherr apek lakenh angkem, iterrentj ngkwewalenyel mpwarem Altjerr pawenhetj-kwenyarl, “Lyet apek ngwenth apek yeng kel \it town\it* ntwarr alenh-warn alhetjenh, kwereng yeng mer kwerelemeh kwet anetjenh. Thang rnwanentj wenh-wenh angemel \it sell\it*-em-iletjenh, lakenh maney angerr mpwaretjenheng.” Yengemeh awerrerrang! Artwang nhenhel-artek itja Altjerr renh pawenhek, nthakenh rang mpwaretjeh. Rang iterrentj arlaltj kwerenh-akertant angkek. \v 14 Ngwenth arrantherr nthakenh irretjenh? Arrantherr kaltj anetj-kweny, wenh-arteh arrehantherr anetjenh. Arrantherr rwang kwert-arteh anem. Kwert renh irlkel angem, arrantherr lakenh-arteh ywerretjenh. \v 15 Arrantherr lakenh angketjeh, “Ngkart rang tjeng apek nyerrkem, yeng kwerel-ayeng iteth kwet anetjenh, ngwenth thang lakenh mpwaretjenh.” \v 16 Arrantherr tjwenelhemel nakelhem, arrantherr Altjerreng ularr rrwernelhem. Lakenh anetj anem. \v 17 Arrantherr alhengk-arem arratj mpwaretjeh, arratj anetjeh, arrantherr ywarn awetj-kweny, angketj yanh mentj impem, yanhan anetj, arrantherr rrwernelhem Altjerreng ularr. \c 5 \s1 James-el ateng-ilem tjerrtj ngwenh apek // anem maney arwenth-akert \p \v 1 Maney arwenth-akert mapay, thang arrantherrenhant war ilem, arrantherr angketj nhenh awetjeh. Arrantherr arnetjehant. Arrantherr ngwenth war rwekenth-kenth angerr-warn irrpetjenh. \v 2 Lakenh arrehantherr anetjenh. Interrkel rnwanentj arrehantherr-henh arlkwetjenheng, altjwer-altjwer-ilemel. \v 3 Ngkweltj \it gold silver\it*-arlk rnwanentj-arlk arrantherr wakekarl-penh arlkeny ywerretjenh. Ngkweltj ineheng arrngel Altjerrel arrantherrenh pawenhetjenh \it judgement\it*-ehan ingkern. \v 4 Artwang rrkwapenh-rrkwapenh map \it farm\it* arrehantherr-henhel rrkwapekarl-penh, mern anngang kwetjemel, arrantherremeh ineh maney-arlk anthentj-kweny-antey. Rrkwapenh-apenh inang arrantherrenh ywarn pawenhek inarl rrkwapekarl-penh, inang ywarn iterrek. Inang arnemel angkek Ngkart-warn. Ngkartel inenh awek. Rang twer angerr-akert anem. \v 5 Maney angerr-akert mapay, arrantherr kwenh ahelh nhenhel warl mwerr anthwerrel anek, rnwanentj angerr-akert. Arrantherr intjarlkwenh-intjarlkwern lakenhan. Arrantherr ker angerr atwemel arlkwetjart, mern-arlk. Lwerenh-penh arrantherr lakenheng tjerrtj anter angerr-akert irrek. Kelant Altjerrel arrantherrenh atwetjenh, \it station\it*-arenyel pwelek anter angerr-akert atwemarl-arteh. \v 6 Arrantherr tjerrtj peltj ngkwantj-irremel irrernng atwekarleng wart. Inang arrehantherr peltj anek! \s1 Arrantherr kwenp alkwernetjeh, // Ngkart rang petj-alpetjeh-atwetj \p \v 7 Peltj mapay, arrantherr kwenp alkwernewarrang, Ngkart rang petj-alpetjenh-atwetj. Arrantherr artwang ineh iterrang, inarl mern anngang ahelh-warn kwen kwernem. Inang inenh kwernekarl-penh, inang alkwernem, kwatj alker-penhel-amparr anhetjeh. Kwatj-penh mern anngang lyapemel angerremeh irrem. Anteth arratem, kwer-penh mern ngwenm-irrem. Mpank arletj-rlwer, inang kwenp-amparr alkwernem. Twernel ampemarl-rlwer, mern inang ampeng-irrem. Artwang inang mern aketjehemeh alhem. \p \v 8 Arrantherr ineh-arteh kwenp kwet alkwernetjeh, arratj iterremel anetjeh. Itja alngarelhetjeh. Ngkart rang kwenh ngwenth war petj-alpetjenh. \v 9 Peltj mapay, arrantherr itja lhwerrkert angketjeh tjerrtj arrpenh mapeh. Arrantherr apek lhwerrkert angkem, Altjerrel arrantherrenh atwetjenh. Altjerr rang ngwenth war tjerrtj map nyentam-nyent pawenhemel \it judge\it*-em-iletjenh, nthakenh inang iteth-rlwer mernelhekarl-penh. \p \v 10 Peltj mapay, arrantherr iterl-arem key, Altjerr-henh angketj angenh-angenh arrwekeleny map, inang Altjerr-henh angketj iletjart? Tjerrtj arrpenh mapel inenh nakepakel-iletjart. Inang kwenpel kwet tjerrtj inenh kaltj-anthetjart. Arrpenh mapel arrantherrenh nakepakel-ilemeng apek, arrantherr twer anerrerrang, arrwekeleny ineh-arteh. \v 11 Nwern tjerrtj inenh alhengk-aretjeh, inarl kwenp Altjerreh akarelhetjart rwekenth-kenth-rlwer. Aywang nheng Job-ek iterrewarrang. Job kwer rwekenth-kenth angerr anek, Altjerr-warn rang kwenp angketjart. Arrantherr kaltj, rang rnwanentj kwerenh parlp-ilek warl-arlk ker pwelek-arlk mern-arlk arlaltj kwerenh map-arlk ingkerreny rang parlp-ilek. Mer kwerenh ingkerreny arrentjel ulpert mpwarek. Kwer-penh arrentjel Job renhemeh tjwen apapeth mpwarek. Job rang kwenpel kwet Altjerr renh nakek, rang itja Altjerr kwer arnkely-irrek. Rwekenth-kenth-penh Altjerr kwer ltarrp-irremel angkwerr-wek. Ngkart kwenh nyerrkentj anthwerr anem, rang nwerneh lakenh-arteh mantj-mantj mernelhem. \p \v 12 Peltj mapay, thang arrantherrenh angketj twerel ilem, arrantherr mantj-irretjeh. Arrantherr itja tjerrtj arrpenheh lakenh alheletjeh, “Altjerrel yeng arem, thang ngkweng awakem!” Ngkweltj, rnwanentj apek. Itja lakenh rrtjwerremel alheletjeh. Arratjant war angketjeh, Altjerrel arrantherrenh atwehetjeng. Tjerrtjel apek arrantherrenh pawenhemeng, arrantherr tjernemel “Yaw” apek angketjeh, “Itja” apek. Lakenhant war angketjeh. \s1 Tjerrtj ngwenhel apek nakentj-akertel Altjerr renh // pawenhem, inenhant Altjerrel awetjenh \p \v 13 Ntwang apek rwekenth-kenth awelhem, parrk apek, irlkert apek, \fig |src="GAT JAM 5v15 prayer for sick.tif" size="col" ref="5.13" \fig*Altjerr renh pawenhang. Ntwang apek arrken anem, alyelhemel Altjerr nakang. \v 14 Ntwang apek irlkert awelhem, urrpey werlampareny-warn angketj lanthang, angerrepat arntarnt-arenh-arenh rrpwetj ngwetjeh. Inenh ilang, Altjerr ngkweng pawenhetjeh, \it olive\it* anterel ngwenh pernetjeh, Ngkart-henh arreny anewemel. Lakenh. \v 15 Tjerrtj nakentj-akertel Altjerr renh pawenhem tjerrtj arrpenheh-anngernt, Altjerrel kel renh awetjenh. Altjerrel tjerrtj irlkert renh mwerr-iletjenh. Tjerrtj nhenhel apek arrwekel anetj mpwarekarl, Altjerrel anetj kwerenh wem. \p \v 16 Arrantherremeh ngkwewaleny anetj arrehantherr-henh ularrek-ularrel ilelhetjeh. Arrantherr Altjerr renh pawenhetjeh, rang wart arrantherrenh mwerr-iletjenh. \p Lakenh intem: tjerrtj ngwenh apek rang arratj mernelhemel Altjerreng ularr anentjekarl, rang lhwerrkert angketj-kweny, rang anetj mpwaretj-kweny, rang arratj irlpareth anthwerr anem, rang awenh-awenh, rang nyerrkemel mernelhem arrpenh mapeh, artwang nhenhel Altjerr renh tjang-pawenhem arrpenheh apek, Altjerr rang kwenh kwer kangkwerrem. \v 17 Altjerr-henh angketj angenh-angenh nheng Elijah alhengk-arewarrang. Elijah rang nwerneh-arteh anek, tjerrtj ahelh-areny. Rang twerel kwet Altjerr pawenhek, kwatj ywerrelh-iletjeh. Altjerrel renh awekarl-penh, kwatj-kweny anek \it year\it* rrpwetjek-atwetj wart. \v 18 Kwereng rang Altjerr renh pawenhek, angkep kwatjel anhetjeh. Kwatjelemeh anhek, mern atherrkemeh lyapek mer Israel ntjaperel. Lakenh Altjerr rang tjerrtj arratjeh kangkwerrem. \p \v 19-20 Peltj mapay! Tjerrtj nakenh-nakenh ngwenhel apek Altjerr-henh angketj impekarl, angketj arratj awetj-kwenyemeh, perrpertemeh anemarleng, renh twepelh-ilang, rang Altjerr-warn angkep twep-irretjeh. Mwerr kwenh lakenhan. Rang ngkweng kangkwerremeng, ntwang renh Altjerr-warn twepelh-ilek. Altjerrel renh peltj-ilemel anetj kwerenh kel taly-wetjenh. Altjerr rang renh mantj-mantj-ilemel rrkwetjenh, rang kwerel-ayeng iteth kwet anetjenh.