\id ACT - Anmatyerr Bible Project a:DP,PW,JH b:RM c:DS d:SP,AC e:JH,DP f:AG g:AG,EM h:DP,JH i:SP November 2019 \h Acts \toc2 Acts \toc1 Nthakenh kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapel mpwarek \mt1 Nthakenh kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapel mpwarek \c 1 \p \v 1 Theophilus-ay, ntwang iterl-arem key, thang angketj arrpenh arrwekel-antey pip-warn arrernekarl-penh? Pip nhengel-ayeng thang ngwenh ilek, nthakenh Jesu-el mpwarekarl arrwekel, kaltj-anthekarl thwen. Angketj pip arreny Luke-el-ayeng intem, lakenh. \v 2 Jesu nheng alker-warn alpetjeh-anngernt, rang kaltj-anthek-amparr kaltj-anthenh-anthenh tjeperr map Kwerrern Alngaltarel-ayeng, nheng rang arrwekel urraremel inekarl, kwertengerl kwerenh anetjeh. Rang inenh kaltj-anthek, nthakenh-nthakenh inang mpwaretjeh, rang itja inehel-ayeng kwet anetjenhengarl wart. \v 3 Irrernngeng kemerrekarl-penh Jesu rang ineh mernelhek, inang kaltj anthwerr anetjenheng, rang kwenh iteth anek. Arltang 40-eh-atwetj rang inenh kaltj-anthetjam, Altjerr rang tjerrtj kwerenh map-warn petjekarl, rang ineh Ngkart angerr anemeng. \v 4 Arltang arrpenhel Jesu rang kaltj-anthenh-anthenh inehel-arleng mern arlkwetjam-rlwer, rang inenh ilek, “Arrantherr Jerusalem-el karelherrerrang, Angeyel arrehantherr-warn Kwerrern Alngaltar lanthetjeh-atwetj. Thang arrantherrenh arrwekel ilek, rang arrantherrenh alhelekarleng wart. \v 5 Arrwekel John-el tjerrtj map inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjam. Ngwenth war Altjerrel arrantherrenh Kwerrern Alngaltarel-arleng \it baptise\it*-em-iletjenh, Kwerrern rang arrehantherrel-ayeng kwen kwet anetjenheng.” \s1 Jesu rang alker-warn angkep alpekemeh \p \v 6 Arrpenh-ingar kaltj-anthenh-anthenh tjeperr map inang arraw-irrek Jesu kwer-warn. Inang renh pawenhek, “Ngkartay, ntwang key Rome-areny map mer Israel-eng anpwetjenh? Ntwang key tjerrtj nyent arrernem, \it king\it* nwerneh Israel-areny mapeh anetjek? Ilwengar, lyet key?” \p \v 7 Jesu-elemeh inenh ilek, “Angeyant arrwekel kwet iterrek, nthakenh irretjenharl. Rang nwernenh itja nhenh ilem. \v 8 Kwerrern Alngaltar rang arrehantherr-warn petjetjenh, rang arrehantherrel-ayel kwetant anetjenh. Rang arrantherrenh twer-iletjenh. Kwereng arrantherr tjerrtj ingkerrek tjeng-penh iletjeh, mer Jerusalem-el mer ingkerrekel Judea ntjaperel, mer ingkerrekel Samaria ntjaperel thwen, ahelh apanpel thwen.” \p \v 9 Kwereng Jesu rang alkereh irrek. Inang renh artwaretjam. Kwereng rang ywerrenhek. Ankertelemeh renh inehetj arltwekarl. \v 10 Tjerrtj inang kern-atheh artwaretjam-rlwer, artwang atherremeh inehel-ayel irnetj-alhek, mantarr mperlker-akert. \v 11 Artwang ratherr inenh pawenhek, “Artwang mer Galilee-areny mapay! Wenheham arrantherr alker-warn-athek kwet arerl-anem? Jesu rang alker-warn alpek. Rang angkep petj-alpetjenh lakenh-arteh kwenh.” \s1 Inang Matthias renh urrarek, // kaltj-anthenh-anthenh tjeperr arrpenh anetjeh-anngernt \p \v 12-13 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr nhenh map mer Olive pwertel anek: Peter, John, James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew, James nheng Alphaeus-kenh ler, Simon nheng rarl Rome-areny \it Government\it*-ek irrpelth-irretjart, Judas arrpenh nheng James-kenh ler. Mer Olive rartek Jerusalem-eng angath war anek. \p Kwereng kaltj-anthenh-anthenh inang Jerusalem-warn alpek. Inang warl nyent-warn kwen irrpenhemel inang \it room\it* kern-warnemeh antjenhek. Warl kwerelemeh inang kwet anek. \v 14 Inang kwet Altjerr-warn angketjart. Mary Jesu-kenh mwek, marl arrpenh map thwen, Jesu-henh tjey rrpwetj inarl inehel-ayeng anek thwen, inang angketjart Altjerr-warn. \p \v 15 Arltang arrpenhel nakenh-nakenh aningk 120 arraw-irrek. Peter-elemeh kemerremel inenh ilek, \v 16-17 “Tjengenh mapay, ngkwey anthwerr Kwerrern Alngaltarel King David-el-ayel angketj kwertengerl nheng-henh Judas-akert ilek. Angketj nhenhan ingkernemeh arratek keth-irremel. Ngkart Jesu-el Judas renh ngwek, kwer rrkwapetjeh. Judas rang nwernehel-ayel pwert anek! Pwert kwet rrkwapek. Kwereng Judas rang Jesu renh atwenh-atwenh mapek anthekarl.” Lakenh Peter-el inenh ilek. \p \v 18 (\it Priest\it* twernk mapel arrwekel Judas-ek ngkweltj anthek, rang Jesu ineh anthetjenheng-anngernt. Ngkweltj nhenhel rang meremeh payem-ilek. Mer kwerelemeh Judas rang kapert kwenelakw anyerl-alhek ahelh-warn. Anert kwerenh alterrelhekarl, kwereng lyep-lyep kwerenh arratek ahelh-warn anyerl-alhek. \v 19 Tjerrtj Jerusalem-areny aningkelemeh angketj Judas-akert awek, rarl ilwekarl. Inang mer arreny arrpenh-anem anewek, Akeldama. Mer nhenh arreny anem alhwang-akert.) \p \v 20 Peter-el inenh ilek, “Altjerr-henh pip Psalms-el-ayeng David-el angketj nhenh pip-warn arrernekarl, \q1 ‘Mer kwerenh rltwang kwet anetjeh, \q2 tjerrtj map itja kwerel anetjeh.’ \f + \fr 1:20 \ft Psalms 69.25\f* \p “Angketj nhenh arrpenh David-el pip-warn arrernek, \q1 ‘Tjerrtj mapel kaltj-anthenh-anthenh tjeperr arrpenhemeh \q2 ngkernetjeh, \q2 kaltj-anthenh-anthenh rarl ywerrekarleng.’ ” \f + \fr 1:20 \ft Psalms 109.8\f* \m \v 21-22 Peter-el ilek, “Artwang arrpenh nwern urraremel inetjeh, rang nwernehel-ayeng arrpenh mapeh angketj mwerr ilerl-apetjenheng, Jesu rarl irrernngeng kemerremel iteth-irrekarl-penh. Artwang ngwenh apek rang nwernehel-ayel kwet nthwerl-apetjart. Nheng rang Jesu arentjek, renharl John-el nheng kwatjel \it baptise\it*-em-ilekarleng, rang kwet nwernehel-ayel anentjek, Jesu nheng alker-warn alpetjeh-atwetj.” \p \v 23 Kaltj-anthenh-anthenh inang artwang atherreh iterrek, kaltj-anthenh-anthenh tjeperr apek anetjeh. Arreny kwer-atherr-henh anek Joseph Barsabbas, Matthias thwen. Joseph renh-artek inang arreny arrpenh Justus iletjart. \v 24-25 Kwereng inang Altjerr renh pawenhek, “Ngkartay, ntwang tjerrtj ingkerrek-henh iterrentj arem. Ntwangemeh nwerneh keth-ilang, artwang nhenh atherreng nyent, ngwenh apek ntwang urraretjenheng, kaltj-anthenh-anthenh tjeperr nwerneh anetjenheng, Judas rang ilwekarleng.” Lakenh inang Altjerr pawenhek. \v 26 Inang arreny kwer-atherr-henh irntang kwek atherr-warn arrernek. Arreny nyent irntang nyentel-ayel anek. Arreny arrpenh irntang arrpenhel-ayel anek. Inang irntang kwek atherr tjampet-warn kwernek, arreny atherr-akert. Kwereng artwang nyentel tjampet kwereng lernek. Irntang nyent ahelh-warn anyetj-alpek. Inang arreny nyentant arek, Matthias-henh arreny. Joseph-henh arreny itjarl inang arek. Lakenheng inang Matthias renh kaltj-anthenh-anthenh tjeperr ngkernek, arrpenh mapel-ayeng anetjeh, inang kaltj-anthenh-anthenh tjeperr 12 pelemeh anetjenheng. \c 2 \s1 Kwerrern Alngaltar rang nakenh-nakenh // map-warn irrpetj-alhek \p \v 1 Kwereng Pentecost arltangemeh anek. (Jew mapel arltang irlpangkentj renh anyenetjart arltang Pentecost-el.) Jesu nakenh-nakenh map ingkerreny anek warl nyentel. \v 2 Inang awek ywerr-angkentj angerr-akert, irlkarteh alkereng warl-warn kwen irrpentjerleh. \v 3 Inang arek, rwang alngenth-arteh irrarnp-irrerleh, nakenh-nakenh ineh-warn arrernelhetj-alherleh nyentam-nyent-warn, rwang aleny-arteh kapert inehel-ayel. \v 4 Kwerrern Alngaltar rang nakenh-nakenh ineh-warn irrpetj-alhek. Kwerrern Alngaltar rang ineh angketj arrpenh map-kenh anthek, inang angkek angketj arrpenhek-arrpenhel. Angketj inang anek map anthwerr. \fig © 1996 David C. Cook|src="CN01890B.TIF" size="col" ref="2.4" \fig* \p \v 5 Tjerrtj Jew arrpenh map Jerusalem-el anek, inang mer arrpenh mapeng yatjarr petjewarrekarl, Jerusalem kwerel Altjerr naketjeh. \v 6 Jew nhenh map inang ywerr-angkentj nhenh awekarleng, inang arraw-irretj-alhek Jesu nakenh-nakenh ineh-warn. Inang awek, Jesu nakenh-nakenh map angketj inehenh anthwerr angkerleh! Lwerenh-penh inang pal awetjam, nthakenh-nthakenh inang lakenh angketjam. \v 7 Inang pawenherrek, “Yekay! Nhenh map kwenh mer Galilee-areny map! \v 8 Nthakenharlam inang angkem angketj arrpenhek-arrpenh? Nwern inenh awem, inang angkerleh angketj nwern-henh-arlk! \v 9 Nwern kwenh mer arrpenhek-arrpenheng petjek. Nwern mer nhetenh-areny map: mer Parthia-areny, Media-areny, Elam-areny, Mesopotamia-areny, Judea-areny, Cappadocia-areny, Pontus-areny, Asia-areny, \v 10 Phrygia-areny, Pamphylia-areny, Egypt-areny, Libya-areny nheng Cyrene \it town\it*-eng rtwang, tjerrtj Rome \it town\it*-areny yatjarr petjekarl, \v 11 Crete-areny, Arabia-areny. Nwern Jew map anem. Arrpenh map nwerneheng arrwekel Jew-kweny anek, kwereng inang Jew irrekarl. Nwern ingkerrek Galilee-areny nhenh map angkerleh awem. Inang angkem, ‘Altjerr kwenh mwerr angerr, rang kwenh twer anthwerr mpwarekarl!’ Nwern ingkerrek awem, inang angketj nwern-henh anthwerr angkem! \v 12 Nthakenham lakenhan?” \p \v 13 Arrpenh map Jesu nakenh-nakenh ineh pwer anek, lakenh angkemel, “Tjerrtj nhenh map ngkwarl-penh angkerl-anem!” \s1 Peter-elemeh tjerrtj inenh ilek \p \v 14 Peter-emeh kemerremel irnek, kwertengerl 11 ineh-akert. Peter-elemeh map inenh untarel ilek, “Peltj mapay! Arrantherr ingkerrek Jew map, Jerusalem-areny map-arlk, yeng-amparr ntertel awerrerrang, thang arrantherrenh keth-ilemel iletjeh! \v 15 Arrantherr iterrem, artwang nhenh map terangk kwel angkerleh. Inang itja terangk anem! Nhenh kwenh kweny-rtweh mpank 9 \it o'clock\it*. \v 16 Nhenhel lyet arrantherr awek ywerr-angkerleh, tjerrtj map angkek angketj arrpenh map-arlk. Nhenh-penh artwang angketj angenh-angenh nheng Joel-el ngkwey ilekarl, \q1 \v 17 ‘Mpank Ngkart petj-alpetjeh-anngernt, \q2 thang Kwerrern tjengenh tjerrtj map-warn lanthetjenh. \q1 Ler arrehantherr-henh mapel rrwey marl thwenel \q2 angketj tjengenh ilerl-apetjenh. \q1 Artwang anthetj mapel aywang mapel-arlk thwen \q2 inang anengkerr aretjenh. \q1 \v 18 Thang rrkwapenh-apenh tjengenh map-warn \q2 rrwey marl thwen-warn \q2 Kwerrern Alngaltar tjengenh lanthetjenh, \q2 inang angketj tjengenh iletjenheng. \q1 \v 19-20 Ngkart rang petj-alpetj-kweny-antey, \q2 thang-amparr arrehantherreng ularr mernetjenh \q2 alkerel ahelhel thwen. \q1 Tjerrtj mapel anwerlketjenh nhenh aremel. \q1 Inang alhwang, rwang kwert-arlk aretjenh. \q1 Aherrk rang kweny-irretjenh, \q2 atay rang athethek-irretjenh alhwang-arteh, \q1 Kwereng Ngkart rang alkereng petj-alpetjenh \q2 twer angerr-akert, \q2 tjerrtj ingkerrek \it court\it* angerrel pawenhemel \q2 \it judge\it*-em-iletjeh-anngernt. \q1 \v 21 Ngkart mpank petj-alpetjenh-kweny-amparr, \q2 tjerrtj ngwenh apek inang Altjerr renh \q2 arlkemel pawenhetjenh, \q3 “Ngkartay, yengenh inay!”, \q2 Ngkartel inenh kel inetjenh, \q3 kwerel-ayel iteth ngampekarl anetjenheng.’” \f + \fr 2:21 \ft Joel 2.28-32\f* \q2 “Lakenh Joel-el Altjerr-henh angketj pip-warn tanthemel arrernek.” \p \v 22 Peter-el ilek, “Artwang Israel-areny mapay, angketj nhenh arrantherr awerrerrang, tharl arrantherrenh ilem. Altjerrel kwenh Jesu Nazareth-areny arrehantherr-warn lanthek, rang tjerrtj irlkert map mwerr-ilek arrehantherreng alngetherr. Arrantherr kwenh kaltj anem yanhek. \v 23 Altjerrel arrwekel kwet iterl-arek, nheng nthakenh irretjenharl, artwang anetjel Jesu renh arrehantherr-warn anthetjenh. Altjerr rang arrwekel kwet nhenhek ahentj-irrek. Arrantherr Jesu renh antwerrkek, tjerrtj anetj mapek anthek. Inang renh \it nail\it*-el tanthemel ntwerlk-warn arrernek, rarrp ilwetjeh. \v 24 Altjerrel Jesu renh irrernngeng kemelh-ilek iteth-ilek. Rang itja renh impek, awenngel kwet intetjeh! \p \v 25 “Ngkwey King David angkek, \q1 ‘Ngkart rang tjengeng ularr rtwang kwet anem. \q1 Tjerrtj arrpenhel yengenh ywarn anetj-iletjenh, \q2 Ngkart rang rtwang anemeng wart. \q1 Lakenheng yeng itja ater-irrem. \q1 \v 26 Yeng Altjerr-warn angkem, \q2 “Ngkartay, yeng arrken awelhem, yeng ngkweng kangkem, \q3 ntwarl kwet wart yengenh arntarnt-arerl-anem. \q2 Yeng anew-anew karelhem ngkweng. \q2 \v 27 Yeng ngkwengenh anem, tjeperr, \q3 yeng kweteth ngkweng kangkwerrem, \q3 lakenheng ntwang yengenh itja \q3 awenngel imperl-alhetjenh. \q1 Ntwang yengenh awenngeng inetjenh. \q1 Lakenheng yeng itja ahelhel arntert-irretjenh. \q1 \v 28 Ntwang yengenh ilek, \q2 ntwang yengenh irrernngeng iteth-iletjenh. \q1 Ntwang yengenh tjep-tjep-iletjenh, \q2 yeng ngkwengel-ayel arrken awelhetjenh.” ’ ” \f + \fr 2:28 \ft Psalms 16.8-11\f* \p \v 29 Peter-el angketj nhenh keth-ilemel ilek, “Peltj mapay, King David lakenh angkek ngkwey. Angketj nhenh kwenh Jesu-penh anem. Thang arrantherrenh angketj arratj anthwerr ilem King David-akert. David rang ilwek, inang renh awenng-warn kwernek, rang awenngel kwen kwet intem. Awenng kwerenh mer Judea-el lyet anem kwet. \v 30 David rang kwenh Altjerr-henh angketj angenh-angenh anek. David rang iterl-arek, Altjerrel nheng renh alhelekarleh, peltj kwerenh ingkern-penh mapeng \it king\it* nyent anetjenharl. \p \v 31 “David rang kaltj anek, nthakenh-nthakenh irretjenharl, Altjerrel kwer mernekarleng wart. David rang arrwekel kwet ilek, Altjerrel Christ renh irrernngeng kemelh-iletjenharl, rang renh itja awenngel imperl-alhetjenh. Christ rang itja npwang arntert-irretjenh awenngel-ayel. \v 32 Altjerrel kwenh Jesu renh iteth-ilemel kemelh-ilek. Nwern nhenheh kaltj, nwern renh iteth arekarleng wart. \v 33 Jesu rang alker-warnemeh angkep alpek. Lyet rang Altjerrel-ayel anem, ratherr pwert anem, Ngkart ingkerrekeh wart anem. Arrwekel Angey kwerenhel renh ilekarl, rang Kwerrern Alngaltar kwer anthetjeh. Angketj nhenh lakenh arratemel keth-irrek. Rang Kwerrern Alngaltar Ngkart Jesu kwer-amparr anthek. Lyet Jesu-el Kwerrern nhenh nwernehemeh lanthem. Lyet arrantherr nwernenh aremel awem, nwern angkemarl angketj arrpenhek-arrpenhel Kwerrern Alngaltarel-ayel. \v 34 King David rang itja alker-warn alpek. David rang ngkwey angketj nhenh ilek, pip Psalms-el-ayel, \q1 ‘Altjerrel Ngkart tjengenh ilek, \q2 “Tjengel-ayeng-amparr kwet anang! \q2 \v 35 Tjerrtj ahang-irrenh-irrenh map thang atwemel \q3 arratj-iletjenh, \q3 inang kangkwerretjenheng ngkweng.” ’ \f + \fr 2:35 \ft Psalms 110.1\f* \m “Angketj nhenh kwenh Jesu-akert anem.” \v 36 Peter-el ilek, “Tjerrtj Israel-areny mapay, lakenheng arrantherr nhenheh kaltj anetjeh: Jesu nheng arrantherr ntwerlk-warn arrernekarl, renhemeh Altjerrel ngkernek, Ngkart angerr tjerrtj ingkerrekeh anetjek, Christ, rang nwerneh ngkwey alhelekarl.” \p \v 37 Peter-el angketj lakenh angkemel tjerrtj inenh tjelk-atwek. Tjerrtj mapel inang nyerr-irremel inenh pawenhek, “Tjey mapay, nthakenham irreyam nwern?” \p \v 38 Peter-el inenh ilek, “Arrantherr anetjeng twep-irretjehant. Arrantherr nwerneh-warn petjetjeh, nwern arrantherrenh Jesu Christ arrenyel-ayeng kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjeh, Altjerrel anetj arrehantherr-henh wetjenheng, rang ngwerleny arrehantherr mernelhetjenheng. Kwereng Altjerrel Kwerrern Alngaltar arrehantherr-warn lanthetjenh, arrehantherrel-ayel kwetemeh anetjenheng. \v 39 Altjerrelemeh alhelek, Kwerrern kwerenh lanthetjeh tjerrtj ineh, rang inenh ntangkekarl, tjerrtj kwerenh anetjenhengemeh. Nhenh-artek arrantherrenh, peltj ingkerneny arrehantherr-henh, tjerrtj mer arrpenh mapel-arlk.” \p \v 40 Peter-elemeh inenh weth kaltj-anthek. Rang inenh ateng-ilemel ilek, “Altjerr pawenherrerrang, rang arrantherrenh anetjeng inem, rang arrantherrenh atwehetjeng tjerrtj anetj nhenh mapel-arleng.” \p \v 41 Arltang kwerelemeh tjerrtj mapemeh 3,000 Peter kwer kangkwerrek, nakenh-nakenh mapel-ayeng inang nyent-irrek. Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapel inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek. \s1 Angketj nakenh-nakenh map ineh-akert \p \v 42 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapel inang nakenh-nakenh map kaltj-anthetjart. Nakenh-nakenh inang mantjel anthwerr awetjart, ineh kangkwerremel. Inang kangkentj ularrek-ularremeh mernelhetjart. Inang mern ltwakemel pwertel arlkwetjart. Inang Altjerr-warn kweteth angketjart. \v 43 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapel twer angerr-akertel rrkwapetjart. Inang tjerrtj irlkert map mwerr-iletjart. Tjerrtj ingkerrekel nhenh lyetant aremel anwerlkek, inang kwek war ateremeh-irrek. \v 44 Tjerrtj nakenh-nakenh inang pwert arraw-irretjart. Inang ingkerreny peltj anetjart. Inang mern-arlk ingkerrek mpwepeh arlkwetjart. \v 45 Inang rnwanentj-arlk mer-arlk thwen inehenh \it sell\it*-em-iletjart, maney inetjenhengarl wart. Kwereng inang maney nhenh tjerrtj angayel mapeh anthetjart. Inang kweteth \it yard\it* kwenel arraw-irretjart, Altjerr-henh \it church\it* angerretj-angwerr. \v 46 Inang warl nyentam-nyentel arraw-irretjart, mern ltwakemel arlkwetjart, Jesu-eh irlpangkemel. Inang arrken awelhemel anetjart. \v 47 Inang Altjerr angerr kangkemel nakek. Tjerrtj arrpenh map inang kangkek ineh, lakenh angkemel, “Yay! Tjerrtj nhenh map irlpareth kwenh anem!” Ngkartel wetharlam tjerrtj map inetjam, inang ngampekarl iteth anetjenheng. Inang Jesu nakenh-nakenhemeh irrek, werlampareny inehel-ayeng nyentemeh-irrek. \c 3 \s1 Peter-el artwang arlamarr mwerr-ilek \p \v 1 Kel arltang arrpenh-ingar angwerrel, Peter John ratherr Altjerr-henh \it church\it* angerretj-warn alherretjam, Altjerr-warn angketjeh-anngernt. Aherrk angwerrelarl tjerrtj Jew inang angketjart kweteth Altjerr-warn. Lakenh anek. \v 2 Arrpenh mapel artwang arlamarr nyent angetjam arrew nyent kwer-warn, \it church\it* angerretj iter-warn. Artwang rang kwer kwekeng-ntjel arlamarr anentjekarl. Arrew renh inang arreny mwerr anthwerr iletjart. Arltang arrpanenhel inang artwang arlamarr renh angetjetjart arrew nhenh-warn, rang maneyeh ankey nketjart arrew kwerel. \v 3 Artwang arlamarrel arek Peter John thwen arrew-warn alherleh, \it church\it* angerretj \it yard\it*-warn irrpenhetjeh-anngernt. Rang kwer-atherr maneyeh ankey nkek. \v 4 Peter John ratherr renh twant-arek. Peter-elemeh renh ilek, renh-atherrenh aretjeh. \v 5 Artwang arlamarr rang renh-atherrenh twant-arek. Rang iterrek, ratherr kwer maney anthetjenharl kwel. \p \v 6 Peter rang kwer ilelhek, “Yeng kwenh maney-kweny! Thang ngwenh warant ilem, Jesu Christ Nazareth-areny arrenyel-arleng, kemerremel nthwerl-apang!” \v 7 Peter-elemeh renh iltjang antwerrkemel kemelh-ilemel ngkernek. Artwang arlamarr kwerenh ingkang nwererrk thwen twer-irrek-amparr alhetjeh-anngerntan. \v 8 Artwang rang arlamarr-penh kemerremel mwerr alhekemeh. Rang Peter atherrel-ayeng \it church\it* angerretj \it yard\it*-warn irrpenhek. Rang arrken-irrerl-apetjam Altjerr renh nakek. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01897B.tif" size="col" ref="3.8" \fig* \v 9 Tjerrtj mapel renh arek nthwerl-aperleh, mwerremeh. \v 10 Inang alhengk-arek artwang arlamarr renh. Rang arrew nhengel-ayel kwet intetjart, maneyehan ankey nketjart. Inang anwerlkemel pawenherrek, “Artwang nhenh kwenh arlamarrarl anek! Nthakenharlam rang mwerr-irrek?” \s1 Peter-el tjerrtj map angketj Jesu-akert ilek \p \v 11 Artwang rang Peter John renh-atherrenh kwet antwerrkek, ratherr lywang kwerel irnetjam. Tjerrtj mapel lywang iletjart Solomon-kenh lywang angerr. Tjerrtj mapemeh ineh-warn arrtjanentj-alhek anwerlkemel. \v 12 Peter-el tjerrtj inenh arnaremel pawenhek, “Artwang Israel-areny mapay, wenh-penham arrantherr anwerlkek? Wenheham arrantherr ilernenh rtwant arerl-anem? Arrantherr iterl-arehetj apek, nheng ilernarl kwel renh mwerr-ilekarl? Itja, ilern itja renh mwerr-ilek. Ilern twer-kwenh anem. \v 13 Altjerr nheng Abraham, Isaac, Jacob mapel nakentj-alhekarl, arrwekeleny nwern-henh mapel thwen renh naketjartarlam. Altjerrel rrkwapenh-apenh kwerenh Jesu kwenh alker-warn angkep anginek. Lyet Jesu rang parrtj angerrel-ayeng anem. Arrwekel arrantherr Jesu twernk Pilate-eh anthek. Pilate rang ahentj-anek, Jesu renh mer-warn lanthetjeh. Arrantherr ahentj-kweny-irrekarl. \v 14 Jesu rang arratj anthwerr anek, pelkeny. Arrantherr kwer ahentj-kweny anek. Arrantherr renh mentj impek. Arrantherr ahentj-anek, Pilate-el artwang arrpenhant mer-warn lanthetjeh, artwang merrentj nheng. \v 15 Arrantherr artwang tjeperr renhant irrernng atwek. Rang kwenh tjerrtj Iteth-ilenh-ilenh anek! Altjerrel renh irrernngeng kemelh-ilek. Nwern kwer kaltj anem, nwern renh iteth arekarleng wart. \v 16 Artwang nhenh arerrerray! Kwer arrantherr kaltj anem. Rang Jesu nakek. Lakenheng Altjerrel renh mwerr-ilek Jesu-henh arrenyel-ayel. Arrantherr nhenh keth arem. \p \v 17 “Peltj mapay, yeng kwenh kaltj, arrantherr angerrepat arrehantherr-henh mapel-arlk itja alhengk-arek, Jesu rang Altjerr-henh Ler anekarl wart. Lakenh arrantherr Pilate pawenhek, Jesu renh irrernng atwetjeh. \v 18 Altjerrel nheng ngkwey ilekarl angketj angenh-angenh kwerenhel-arleng, inang Christ renh irlkert angerr anthwerr atwemel mpwaretjenh. Angketj nhenh kelant keth-irrek. \v 19 Lakenheng arrantherr anetj impetjeh. Altjerr-warnant twep-irrerrerray, rang anetj arrehantherr-henh wetjenh. Kwereng rang arrantherrenh tjep-tjep-iletjenh. \v 20 Kelant rang Christ arrehantherr-warn angkep lanthetjenh, artwang nheng Altjerrel arrwekel kwet ilek, Christ rang petjetjenh arrehantherr-warn. Jesu rang kwenh Christ nhenh anem, Altjerr rang alhelekarl arrehantherreh. \v 21 Jesu mpank-amparr alkerel anetjeh. Altjerrel alker ahelh-arlk ingkerrek arratj-ilemel lyeteny-iletjenh. Kwereng Christ rang petj-alpetjenh. Altjerrel ngkwey nhenh arrwekel alhelekarl-penh angketj angenh-angenh kwerenh mapel-arleng. \v 22 Ngkwey Moses rang tjerrtj map ilek, ‘Altjerrel angketj angenh-angenh arrpenhemeh arrehantherr-warn lanthetjenh. Rang yeng-arteh anetjenh. Arrantherr kwer kangkwerretjeh! \v 23 Tjerrtj ngwenh apek inarl angketj angenh-angenh nhenh kwer kangkwerretj-kweny anem, Altjerrel inenh anpwetjenh. Inang itja Altjerr-henh peltj anetjenh.’ Angketj nhenh Altjerrel Moses arrwekel kwet ilek. \p \v 24 “Samuel nhengel Altjerr-henh angketj angenh-angenh ingkern-penh mapel-arlk tjerrtj mapeh angketj artwang nheng Jesu Christ-akert arrwekel kwet ilek, nthakenh lyetarr irrekarl, lakenh-arteh anetjenh. \v 25 Angketj alhelentj nhenh arrehantherr anem. Altjerrel nheng Abraham alhelek, ‘Peltj ngkwengenhel-arleng artwang nyent arratetjenh, thang tjerrtj ingkerrek ahelh-areny kwerel-arleng mwerr-iletjenh.’ Kelant alhelentj nhenh arrehantherr anthwerremeh anem. \v 26 Altjerrel rrkwapenh-apenh tjeperr kwerenh arrehantherr-warn lanthek. Rang ahentj-anek arrantherrenh anetjeng twepelh-iletjeh, arrantherrenh mwerr-iletjenheng.” \c 4 \s1 Tjerrtj Jew twernk mapel Peter John thwen // inang arnpakek \p \v 1-2 Peter John ratherr tjerrtj mapeh angketjam-rlwer, \it priest\it* map inang petjek kwer-atherr-warn, atwenh-atwenh twernk nyent-akert, artwang Sadducee map-akert-arlk. Inang ahentj-kweny-irrek angketj kwer-atherr-henheh, inarl tjerrtj inenh kaltj-anthetjam, tjerrtj ingkerrek kelant irrernngeng kemerretjenharl, Jesu rarl irrernngeng kemerrekarl-arteh. \v 3 Kel angwerr-angwerr irrekarleng inang renh-atherrenh antwerrkemel tjayel-warn kwernek, kweny-rtwehemeh kwer-atherrel-ayel angkerretjeh-anngernt. \v 4 Tjerrtj mapel angketj kwer-atherr-henh nheng awekarl-penh, inang angketj renh nakek. Nakenh-nakenh inang aningk anthwerremeh irrek. Inang kel artwang 5,000 anek. \p \v 5 Kel kweny-rtwehemeh twernk map, angerrepat map, Moses-henh mpwareng-areng kaltj-anthenh-anthenh map-arlk inang Jerusalem-el arraw-irrek, angkerretjeh-anngernt. \v 6 Annas \it priest\it* twernk angerr rang, Caiaphas, John, Alexander, peltj arrpenh map inehenh-arlk, inang nyent-irrek. \v 7 Inang Peter John renh-atherrenh tjayeleng arratelh-ilemel ngwek, inang renh-atherrenh mpwepeh ngkernek. Inang renh-atherrenh pawenhekemeh, “Nthakenham mpwel artwang arlamarr renh mwerr-ilek? Ngwenhelam mpwelenh twer-ilek, renh mwerr-iletjeh? Ngwenh-henh arrenyelam mpwel renh mwerr-ilek?” \fig © 1996 David C. Cook|src="CN01901B.TIF" size="col" ref="4.7" \fig* \p \v 8 Peter renh Kwerrern Alngaltarel twer-ilek, rang ineh-warn angketjeh-anngernt. Peter rang angkek, “Twernk mapay, angerrepat map-arlkay! \v 9 Wenhekam arrantherr pawenhem artwang arlamarrekan? Arrantherr alhengk-aretjeh key, nthakenh ilern renh mwerr-ilek? \v 10 Ilern lakenhant arrantherrenh ilem, arrantherr awetjehant. Ilern kwenh renh mwerr-ilek, Jesu Christ Nazareth-areny arrenyel-ayeng. Jesu renh arrantherr ntwerlkeh arrernekarl, Altjerrel renh irrernngeng kemelh-ilekarl. \v 11 Arrantherr Jesu renh kwel anetjeh-athen arek. Arrantherr ahentj-kwenh anek, rang pel tjeperr anthwerr ingkerrekeh. \v 12 Jesu rant kwenh tjerrtj anetjengan inem. Tjerrtj ngwenh apek inang ahentj-irrem, Altjerrel inenh anetjeng inetjeh, inang ngampekarl iteth anetjenheng, inang Jesu renhant naketjenh, arreny kwerenh ilemel. Kwereng Altjerrel inenh peltj-iletjenh, inang Altjerr-henh arlaltj mapel-ayeng anetjenheng.” Lakenh Peter-el inenh ilek. \p \v 13 Artwang twernk inang Peter John renh-atherrenh twant-arek, ratherr anew-anew anthwerr angkerleh. Inang alhengk-arek, ratherr anetj-anetj war anek, inangkal-kweny. Lakenheng inang anwerlkek. Inang alhengk-arek, ratherr Jesu-el-arleng anekarl. \v 14 Artwang mwerr-irrekarl rang kwer-atherrel-ayeng angath irnetjam, lakenheng twernk inang angketj-kwenyemeh irrek. \v 15 Kwereng inang Peter John renh-atherrenh lanthek keth-warn, inarrpemeh angkerretjenh. \v 16 “Artwang nhenh-atherrenh nwern nthakenh ileyay? Tjerrtj Jerusalem-areny ingkerrek kaltj, ratherr twer angerr-akertel mpwarekarl. Nwern nhenh-penhan itja pal-angketjeh. \v 17 Nwern renh-atherrenh arnpaketjeh, tjerrtj arrpenh mapel nhenh-penh awehetjeng. Ratherr itja Jesu-kenh angketjeng kaltj-anthetjeh tjerrtj map.” \p \v 18 Inang kwer-atherr weth ntangkelhek, kwen petj-alpetjeh. Inang renh-atherrenh arnpakek, “Mpwel itja angketj Jesu-henh arrenyel-ayel kaltj-anthetjeh!” \p \v 19 Peter John ratherr inenh ilek, “Arrantherrarrp iterrewarray, wenh apek Altjerreng ularr arratj anem? Ilern ngwenheham kangkwerretjenh? Altjerreh apek? Arrehantherr apek? Ilern arrehantherr kangkwerretj-kweny anetjenh, ilern kangkwerrem Altjerrekant. \v 20 Ilern itja awenp anetjenh. Kel ilern nheng arekarl awekarl-arlk, ilern kaltj-anthetjekant tjerrtj map.” \p \v 21 Tjerrtj ingkerrekel Altjerr renh nakekarl, rarl tjerrtj nyent mwerr-ilekarl. Lakenheng twernk inang ywarn iterrek. “Nwern itja renh-atherrenh atwetjeh tjerrtj mapeng anngetherr.” Inang renh-atherrenh iltekant war, “Mpwel apek anetj mpwarem, nwern mpwelenh atwemant!” Kwereng inang renh-atherrenh mentj impek, ratherr alherretjeh. \v 22 Artwang nheng Peter-el John-el thwen mwerr-ilek, artwang rartek 40 \it years old\it*, aywang anek. \s1 Nakenh-nakenh inang Altjerr-warn // kangkemel angkek \p \v 23 Kwereng ratherr nakenh-nakenh map-warn alpek. Ratherr ingkerrek inenh ilek, nheng nthakenh-nthakenh \it priest\it* twernk mapel angerrepat mapel-arlk renh-atherrenh ilek. \v 24 Nakenh-nakenh inang nhenh awemel, inang Altjerr-warn angkek, “Ngkartay! Ntwang kwenh alker ahelh-arlk alay-arlk arrmernek. Ntwang alker-areny ahelh-areny kwatj-areny ingkerrek arrmernek. \v 25 Ntwang kwenh arrwekeleny David-el-ayel angkekarl. Ntwang David renh ilek, lakenh rang angkek Kwerrern Alngaltarel-ayel, \q1 ‘Wenheng tjerrtj lwereny map arnkely-irrem? \q1 Wenhengam inang ngkwantj-irretjeh? \q1 \v 26 \it King\it* ahelh-areny map twernk map-arlk \q2 arraw-irremel nyent-irrek, angkerretjeh-amparr. \q1 Inang ahentj-kweny anek Ngkarteh irrpelth-irrek, \q2 Christ kwerenheh thwen.’ \f + \fr 4:26 \ft Psalms 2.1-2\f* \q2 Lakenh King David-el Kwerrern Alngaltarel-ayeng ilek, \q3 arrwekel kwet.” \p \v 27 Inang ilek, “Mer nhenh Jerusalem-el, King Herod Pontius Pilate thwen ratherr nyent-irrek tjerrtj lwereny mapel-ayeng, tjerrtj Israel-areny mapel-ayel-arlk thwen. Inang angkerrek, rrkwapenh-apenh tjeperr ngkwengenh Jesu atwetjeh-anngernt. Jesu rang Christ ngkwengenh anem. \v 28 Inang Jesu renh irrernng atwek, ntwarl arrwekel kwet ilekarl-arteh. \v 29 Ngkartay, nwern rrkwapenh-apenh ngkwengenh anem. Ntwang kel arem, nwerneh inang ngkwantj-irremarleng. Nwern ngwenh pawenhem, ntwang nwernenh twer-iletjeh, nwern angketj ngkwengenh anew-anewel kwet kaltj-anthetjenheng. \v 30 Ntwang tjerrtj irlkert map mwerr-iletjeh! Twer angerr ngkwengenh-akertel wart mpwaretjeh! Nwern ngwenh pawenhem, nheng Jesu-henh arrenyel-ayel tjerrtj irlkert map-arlk mwerr-iletjeh. Rang kwenh arratj anthwerr anem, rrkwapenh-apenh ngkwengenh.” Lakenh inang Altjerr pawenhek. \p \v 31 Tjerrtj map warl kwenel anetjam. Warl rang ineh-akert arrewek. Kwerrern Alngaltar ineh-warn irrpek. Kwereng inang anew-anewel Altjerr-henh angketj iletjart. \s1 Nakenh-nakenh map inang peltjemeh anek \p \v 32 Tjerrtj nakenh-nakenh inang pwertemeh anek, iterrentj nyent-akert. Inang rnwanentj mpwepehemeh arrernek, arrpenhel apek rnwanentj inetjeh apek ahentj-irrem, kel rang inetjeh. Inang itja rnwanentj inehenh ayerrp-iletjeh. \v 33 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr inang angketj twerel kaltj-antherl-apetjam, Ngkart Jesu irrernngeng kemerrekarl-penh. Altjerrel inenh ingkerrek arntarnt-arek, inang twer kwet anetjeh. \v 34 Inang mern antherl-apetjam, itja nyent angayel anek, itja nyent rnwanentj-kweny-arlk anek. Arrpenh map \it farm\it*-eh-artwey apek, warleh-artwey apek, inang \it farm\it* apek warl apek \it sell\it*-em-iletjart, maneyeh ankeyel. \v 35 Kwereng inang maney inehenh kaltj-anthenh-anthenh mapeh anthetjart. Kaltj-anthenh-anthenh inang maney rnwanentj-kweny mapeh anthetjart, lharrp-irremel. \p \v 36 Artwang nyent arreny Joseph mer Cyprus-el mangkekarl. Rang anek Levi-henh peltj-penh. Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr map angkek, “Joseph-el kwenh tjerrtj map tjep-tjep-ilek!” Lakenheng inang renh arreny arrpenhemeh anthek Barnabas. \v 37 Barnabas-el \it farm\it* kwerenh maneyeh ankeyel \it sell\it*-em-ilek. Rang maney renh kaltj-anthenh-anthenh mapeh anthek. \c 5 \s1 Angketj Ananias Sapphira anewart-atherr-akert \p \v 1 Anewart Ananias Sapphira ratherr nakenh-nakenh anek. Ratherr mer \it farm\it* kwer-atherr-henh \it sell\it*-em-ilek, maney mpwarek. \v 2 Ananias rang maney arrpenh ngakek, werlamparenyeh anthetjeh, kenh maney arrpenh kwewalenyarl anyenek. Anew kwerenh kaltj anek nhenhek. Ratherr rrtjwerrek, maney ingkerrek anthetjeh kwel werlamparenyeh. Ananias rang maney arrpenh kaltj-anthenh-anthenh tjeperr map-warn angek. Rang maney ineh anthek. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01905B.tif" size="col" ref="5.2" \fig* \v 3 Peter-elemeh renh ilek, “Ananias-ay, ntwang Kwerrern Alngaltarek rrtjwerrek! Lakenh ntwang arrentjekarrp kangkwerrek! Ntwang maney ingkerrek anthek-arrpantey kwel werlamparenyeh, ntwang kwenh kel maney arrpenh ngakek, ngkwewaleny rrkwetjeh! Ntwang kert arrpenhant anthek. \v 4 Mer \it farm\it* rang kwenh ngkwengenh anek. Mer renh \it sell\it*-em-ilekarl-penh, maney rang ngkwengenh anek. Kel mwerr lakenheh-atwetj, ntwang maney ingkerrek war anyenetjeh ngkwengarrp. Ntwang ilem, ntwang ingkerrek anthekarl kwel. Itja! Ntwang kwenh arrpenh ngakemel alengk-wek! Wenhengam ntwang anetj mpwarek? Ntwang kwenh Altjerreh rrtjwerrek, itja nwernehant!” \p \v 5 Ananias-el lakenh awemel rang ahelh-warn irrernng anyerl-alhek. Tjerrtj mapel angketj Ananias-akert awek, inang ater-irrek. \v 6 Artwang map petjek Ananias kwer-warn, inang renh mantarrel arltwek. Inang renh keth-warn angerrerrek awenng-warn, kel inang renh awenngel-antem arrernek. \p \v 7 Kelant anew kwerenh Sapphira irrpentj-alhek warl-warn. Sapphira rang pal awetj-kweny anek, nheng anew kwerenh ilwekarleng. \v 8 Peter-elemeh renh pawenhek, “Tjeng ilay, mer mpwel-henh \it sell\it*-em-ilekarl-penh. Arratjam maney mpwel-henh anthek ingkerreny key?” \p Marl rang angkek, “Yew, ilern maney ingkerreny anthek.” \p \v 9 Peter-elemeh renh ilek, “Wenheham mpwel nyent-irrek, Ngkart-henh Kwerrerneh rrtjwerremel ilelhetjehan? Aray, tjerrtj kethel karelhem, anew ngkwengenh awenngel arrernekarl-penh. Inang ngkwengemeh kethel karelhem! Inang ngwenh-arlk angenhetjenh awenng-warn!” \p \v 10 Sapphira rang kel Peter-eng ularr irrernng anyerl-alhekarl. Artwang inang irrpentjek, inang arek marl rang kel ilwek. Inang renh keth-warn angerrerrek, artwang anew kwerenh-angkwerr arrernek awenng nyent kwerel. \v 11 Werlamparenyel tjerrtj ingkerrekel thwen inang angketj nhenh awek, inang ater anthwerremeh irrek. \s1 Kaltj-anthenh-anthenh mapel mwerr-ilek // tjerrtj map \p \v 12 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr inang twer angerr-akertel tjerrtj map mwerr-iletjart. Werlampareny inang kweteth lywang-warn arraw-irretjart Altjerr-henh \it church\it* angerretj-angkwerr, arreny Solomon-henh lywang-warn. \v 13 Tjerrtj arrpenh mapel inenh aremel nakek. Inang iterrek, werlamparenyel-ayel nyent-irretjeh. Inang ater-irrek twernk Jew map-hetj. Lakenh-hetj inang itja nyent-irrek ineh-warn. \v 14 Tjerrtj aningkelemeh Ngkart renh nakek, artwang mapel marl mapel-arlk. \v 15 Kwereng tjerrtj mapel irlkert map arlamarr map-arlk inenh keth-warn angetjart, antjamel intetjeh. Tjerrtj irlkert inang mpwelhetjam, Peter rang apek anper alhetjenheng, lywang kwerenhel inenh mwerr-iletjenh apek. \v 16 Jerusalem-warn \it town\it* kwek map-penh tjerrtj aningk anthwerr inang petjek. Inang tjerrtj irlkert tjerrtj kwerrern anetj-akert-arlk kaltj-anthenh-anthenh tjeperr map-warn angetjewarrek. Kaltj-anthenh-anthenh mapel inenh ingkerreny mwerr-ilek. \s1 Twernk mapel kaltj-anthenh-anthenh tjeperr // inenh tjayel-warn kwernek \p \v 17 \it Priest\it* twernk angerr artwang Sadducee map thwen kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapeh arnkely-irremel anngwenhek. \v 18 Inang kaltj-anthenh-anthenh inenh antwerrkemel tjayel-warn kwernek. \v 19 Kwenyel Ngkart-henh angel ngwerrm-irrek tjayelel kwen. Angelel tjayel-henh \it door\it* map altjwer-ilek, inenh keth-warn tjey-angekemeh. \v 20 Rang ilek, “\it Church\it* angerretj-warn alherrerray, \it yard\it*-warn kwen! Arrantherr tjerrtj map ilay angketj ingkerrek Jesu-akert, rang iteth-ilenh-ilenh anem.” Kwereng angel rang ywerrenhek. \p \v 21 Aherrk lyet-atheh arratetjam-rlwer inang \it church\it* angerretj \it yard\it*-warn irrpenhek, tjerrtj inenh kaltj-anthetjeh. \p \it Priest\it* twernk angerr rang artwang kwerenh mapel-arlk angerrepat map-arlk arrawelh-ilek, angkerretjeh. Inang \it Council\it* map lakenh wart anek. Inang rrkwentj lanthek, kaltj-anthenh-anthenh inenh tjayeleng arratelh-iletjeh. Inang iterrek, kaltj-anthenh-anthenh inang kwel tjayelel kwet anemarleh-athen. \v 22 Artwang rrkwentj inang tjayel-warn irrpenhek. Inang kaltj-anthenh-anthenh ineh ywarek. Inang angkep alpek, twernk inenh iletj-alpetjeh, \v 23 “Nwern tjayel-warn alhek, arrew ingkerrek mart-ilentj kwet arentj-alhek. Nwern arrew arntarnt-arenh-arenh inenh arek, arratj arntarnt-arerleh. Nwern arrew map-angkwerr irrpenhek tjayel-warn kwen, artwang ineh ywarek, inang ywerreh!” \v 24 Rrkwentj twernkel \it priest\it* twernk mapel-arlk angketj nhenh awemel inang ywarn iterrek, “Nthakenharlam?” \p \v 25 Artwang nyent petjek, inenh ateng-iletjeh, “Artwang nheng map arrantherrarl palenthwem, inartek \it church\it* angerretj \it yard\it*-el tjerrtj map kaltj-antherl-anem!” \v 26 Rrkwentj twernk alhek rrkwentj rrpwetj-akert, kaltj-anthenh-anthenh inenh ngwerl-alpetjeh. Rrkwentj inang itja kaltj-anthenh-anthenh ineh ahang-irrek. Rrkwentj mapan tjerrtj mapeng inang ater-irrek wart, pwertel inenh iltewehetjeng. \p \v 27 Kel kaltj-anthenh-anthenh tjeperr inenh ngwerl-alpek, inenh ngkernek \it Council\it* mapel-arleng mpwepel. \it Priest\it* twernk angerrel inenh ilek, \v 28 “Nwern kwenh arrantherrenh nheng arnpakekarl, itja arrantherr kaltj-anthetjeh Jesu-henh angketj. Kenh arrantherr itja kangkwerrekarl. Arrantherr tjerrtj Jerusalem-areny ingkerrek kaltj-anthekarl kwel, rrtjwerremel war! Arrantherr angketjam, nwern Jesu renh irrernng atwekarl kwel!” \p \v 29 Peter-el kaltj-anthenh-anthenh arrpenh mapel thwen inenh ilek, “Nwern Altjerrehant kangkwerrem, nwern itja kangkwerretjenh tjerrtj arrpenh mapeh apek! \v 30 Iterl-arerrerray, arrantherr Jesu renh ntwerlk-warn arrernek, arrantherr renh irrernng-warn atwekarl. Altjerr nhengel arrehantherr-henh peltj mapel renh naketjart, Altjerr Angeyel kwenh Jesu renh irrernngeng kemelh-ilekan. \v 31 Kwer-penh Altjerrel renh ngkernek, twernk angerr kwetant anetjeh, Arntarnt-arenh-arenh tjeperr angerr. Tjerrtj inarl kwer-warn twep-irrem, rang anetj inehenh wem. Kwereng Altjerr rang kangkentj angerr anetjenh ineh. \v 32 Nwern kaltj anem Jesu-ek, nwern renh arekarl-penh. Kwerrern Alngaltar rang kaltj. Nwern arrehantherr angketj nhenh ilem, Kwerrern Alngaltarel nwernenh twer-ilekarleng. Tjerrtj arrpenh map inarl Altjerreh kangkwerrem, Altjerr rang ineh Kwerrern Alngaltar anthem.” Lakenh Peter-el inenh ilek, arrpenh mapel-arlk. \p \v 33 \it Council\it* inenh awemel ineh ahang-irrek. Inang ahentj-anek, kaltj-anthenh-anthenh inenh irrernng atwetjeh. \v 34 \it Council\it* ineheng artwang nyent kemerremel irnek. Rang artwang Pharisee anek, arreny kwerenh Gamaliel. Gamaliel rang Moses-henh mpwareng-areng kaltj-anthenh-anthenh anek. Tjerrtj mapel renh naketjart. Rang rrkwentj map ilek, kaltj-anthenh-anthenh inenh keth-warn lanthetjeh-amparr. \v 35 Kwereng rang \it Council\it* inenh ilek, “Artwang Israel-areny mapay! Arrantherr mantj anthwerr iterretjeh-amparr, artwang nhenh map atwetjenheng-anngerntan. \v 36 Iterl-arang artwang nheng arreny Theudas. \it Year\it* arrpenh-lkwer war Theudas rang nakelhek, rang kwel artwang tjeperr anemeng. Artwang 400 kwer-warn nyent-irrek. Artwang atwenh-atwenh mapel renh irrernng-warn atwek. Aningk kwerenh map ateremeh arrtjanewarrek. Kel inang irrarnp-irrek. \v 37 Kwereng artwang arrpenhemeh petjek, arreny kwerenh Judas, mer Galilee-areny nheng. Rang nakelhek, nwernenh nheng \it Government\it*-el \it count\it*-em-iletjam-rlwer. Kwereng artwang arrpenh map nyent-irrek Judas kwer-warn. Artwang inang ahang-irrek \it Government\it*-ek, ngkwal atwerretjeh anek. Atwenh-atwenh mapel Judas renh irrernng-warn atwek. Kwereng tjerrtj kwerenh map ater arrtjanewarrek. \v 38-39 Lakenheng thang arrantherrenh ateng-ilem: Angketj lyeteny nhenh inarl tjerrtj map kaltj-anthem, nhenh apek tjerrtj-henh angketj war anemeng, angketj rang ywerretjenh. Angketj nhenh map-kenh rang apek Altjerr-henh angketj anemeng, nwern inenh ywarn kwet arnpakem. Nwern rwekenth-kenth-irretjenh Altjerrel-ayeng! Artwang nhenh map kel impang, inarrp alhetjeh.” Lakenh Gamaliel-el ilek \it Council\it*-eng ularr. \p \v 40 \it Council\it* inang Gamaliel-ek kangkwerrek. Inang kaltj-anthenh-anthenh mapeh weth ntangkek. Inang atwenh-atwenh map ilek, kaltj-anthenh-anthenh inenh \it whip\it*-el atwetjeh. Inang kaltj-anthenh-anthenh inenh ilek, “Arrantherr itja weth tjerrtj map Jesu-kenh angketjel kaltj-anthetjeh.” Kwereng inenh lanthek. \p \v 41 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr inang \it Council\it* map-hetj alpek, arrken anthwerr awelhemel. Inang iterrek, “Altjerrel nwernenh arek, nwern itja ntjwem-irretj-kwenh anek Jesu-henh arrenyeh, nwern kwenpel kwet arreny kwerenh kaltj-anthek. Altjerr rang arrken awelhek nwerneh.” \v 42 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr inang kweteth \it church\it* angerretj \it yard\it*-el kaltj-anthetjart, mer arrpenh mapel-arlk. Inang tjerrtj inenh angketj Jesu-akert kaltj-anthetjart, Jesu rang Christ nheng anemeng, Altjerrel ngkwey alhelekarl, ahelh-warn lanthetjenh kelant. \c 6 \s1 Nakenh-nakenh mapel artwang 7 inek, // mernel tjerrtj map wantetjeh \p \v 1 Kel \it town\it* Jerusalem-el tjerrtj aningk nakenh-nakenh irrekarlemeh. Arrpenh map angketj \it Greek\it* angkenh-angkenh anek, arrpenh map angketj \it Hebrew\it* angkenh-angkenh map anek. Kwereng tjerrtj \it Greek\it* angkenh-angkenh map tjerrtj \it Hebrew\it* angkenh-angkenh mapeh inang merneng kwerl-angketjart, “Inang itja inpert map nwern-henh mernel wantek!” \v 2 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr inang nakenh-nakenh ingkerrek ntangkemel arrawelh-ilek. Kwereng inang inenh ilek, “Tjeperr anem nwerneh, nwern Altjerr-henh angketj kaltj-anthetjeh arrantherrenh. Nwern itja nhenh mentj impetjek. Nwern itja arrantherrenh mernel wantetjenh. Nwern Altjerr-henh angketj itja mentj impetjek. \v 3 Peltj mapay, lakenheng arrantherr artwang 7 urraremel ngkernetjeh, artwang Kwerrern Alngaltar-akert iterrentj mwerr-akert thwen, nwernemeh inenh ngkernetjenheng, arrantherrenh wantetjeh mernel. \v 4 Nwern kenh kwetarl rrkwapentj arrpenh nhenh mpwaretjeh, Altjerrek angkemel pawenhetjeh, Altjerr-henh angketj kaltj-anthetjeh kwet.” Lakenh kaltj-anthenh-anthenh mapel werlampareny inenh ilek. \p \v 5 Werlampareny inang angketj nhenheh kangkek. Inang Stephen-amparr urraremel inek. Rang artwang nakentj angerr-akert anek wart, Kwerrern Alngaltar twer angerr-akert. Inang nakenh-nakenh arrpenh mapemeh nyentam-nyent urrarek: Philip, Procorus, Nicanor, Timon, Parmenas, Nicolas. Nicolas nhenh rartek Antioch \it town\it*-areny anek. Arrwekel rang itja Jew anek. Kwereng rang Jew irrek-amparr, ingkern rang Jesu nakek. \v 6 Artwang 7 inenh werlamparenyel kaltj-anthenh-anthenh tjeperr map-warnemeh angetjek. Kaltj-anthenh-anthenh inang iltjang arrernek inehenh kapert-warn, Altjerr tjang-pawenhemel ineh. \p \v 7 Kwereng werlamparenyel tjerrtj map kaltj-anthetjam-antim. Tjerrtj Jerusalem-areny aningk nakenh-nakenhemeh irrek. \it Priest\it* mapel-arlk Jesu renh nakek-antim. \s1 Tjerrtj arrpenh mapel Stephen // renh antwerrkewarrek \p \v 8 Altjerr rang Stephen-eh kangkentj mernelhetjart, lwerenh-penh wart rang twer angerr-akertel mpwaretjart tjerrtj mapeng anngetherr. \v 9 Artwang arrpenh map Stephen kwer ahentj-kweny-irrek. Tjerrtj nhenh inang Jew anek, Cyrene \it town\it*-areny Alexandria \it town\it*-areny thwen arrwekel petjekarl. Inang \it church\it* nyentel irrpetjart, \it church\it* kwerenh arreny anek “\it Church\it* twernk-kweny map-kenh”. Inang arrwekel rrkwapenh-apenh twernk-akert anetjart, kwereng inarrp war twernk-kwenyemeh anek. Artwang nhenh Stephen renh inang iltetjamemeh ahang-irremel. Artwang rrpwetj arrpenh inarl mer Cilicia-eng mer Asia-eng thwen petjekarl inang renh iltetjam. \v 10 Stephen rang inangkal anthwerr anek, Kwerrern Alngaltar-akert. Rang anew-anewel kwet inenh ilek, inenh intertelh-ilek. Inang ywarn iterrekemeh, nthakenharl inang renh tjernetjenh. \p \v 11 Kwereng artwang nhenh inang artwang anetj rrpwetj lanthek, angketj Stephen-akert rrtjwerremel ilerl-apetjeh. Artwang rrtjwerrentj inang tjerrtj mapeng ularr ilerl-apetjam lakenh angkemel, “Nwern Stephen renh awek, arrampewerleh Moses Altjerr thwen!” \p \v 12 Lakenh inang artwang Jew map tjerrtj angerrepat map artwang Moses-henh mpwareng-areng kaltj-anthenh-anthenh map thwen inenh rrwampey-ilek. Inang Stephen renh antwerrkemel \it Council\it*-warn angerrerrek. \v 13 Inang artwang rrpwetj twernek, \it Council\it*-eng ularr rrtjwerretjeh, “Artwang nhenhel kwenh Altjerr-henh \it church\it* angerretj Moses-henh mpwareng-areng thwen kweteth arrampewem kwel. \v 14 Nwern renh awek, rang tjerrtj map ilerleh, Jesu Nazareth-areny nhengel kwel \it church\it* angerretj nhenh taketjenharl. Jesu rang kwel angketj nwern-henh angart-wetjenheng, angketj nheng Moses-el ngkwey angerrepat nwern-henh kaltj-anthekarl.” \p \v 15 \it Council\it* inang Stephen renh twant-arek. Inang arek, inngerr kwerenh angel alker-areny-arteh amparrkerleh. \c 7 \s1 Stephen rang \it Council\it*-eng ularr ilelhek \p \v 1 \it Priest\it* twernk angerrel Stephen renh pawenhek, “Angketj arratj key ngkweng-akert inang ilem?” \p \v 2 Stephen-elemeh inenh ilek, “Peltj mapay! Angerrepat mapay! Yeng-amparr awerrerrang! Altjerr nheng nwernarl nakem rang parrtj angerr-akert anem. Altjerr rang kwenh arrwekeleny nwern-henh Abraham kwer angkek, ngkwey anthwerr, rang nheng mer Mesopotamia-elarl anetjam-rlwer, rang mpank-amparr Haran-warn alhetjeh-anngernt anetjam. \v 3 Altjerrel Abraham renh ilek, ‘Mer ngkwengenh peltj ngkwengenh map thwen imperl-alhang, ntwang mer arrpenh-warn alhang, tharl ngkweng mer renh mernetjenharl.’ \p \v 4 “Abraham-el mer Chaldea imperl-alhemel, rang mer Haran-warn alhek, mer nhenhel rang antarl-irrek. Angey kwerenh Terah ilwekemeh mer Haran kwerel. Kwereng Altjerrel Abraham renh mer nhenh-warn lanthek, mer kwerel nwern lyet anemarl-warn. \v 5 Altjerrelemeh mer renh itja kwer anthek, mpank-amparr. Rang Abraham alhelekant war, mer renh anthetjeh kwel, kelant apek anthetjenh mer renh arlaltj kwerenh mapehan. Altjerr Abraham kwer angketjamarl-rlwer, Abraham rang ler-kweny-amparr anek, mpank kwet. \v 6 Altjerrel Abraham renh ilek, ‘Peltj arlaltj ngkwengenh map tjerrtj arrpenh map-henh merel-ayeng-amparr anetjenh 400 \it years\it*-ek-atwetj. Inang tjerrtj mer kwer-areny mapeh angerr rrkwapetjeh-amparr. Tjerrtj mer-areny mapel itja rrkwapentj-penheh maney kwart-wem. Inang irlkert angerrant war anetjenh. \v 7 Ingkern thang tjerrtj lwereny map irlkert angerr anthwerr anthetjenh. Kwereng peltj arlaltj ngkwengenh map mer lwereny kwereng anam-irretjenh, inang mer nhenh-warn alpetjenh, inang nhenhel kelkertel-ayel yengenh arrernelhemel naketjenh, lakenh.’ \v 8 Altjerrelemeh Abraham renh ilek, ‘Ntwang, peltj ngkwengenh map-akertel, arrantherr rrwey ingkerrek artwang-iletjeh, kel inang 8 \it days old\it*-emeh anemarleng wart.’ Kelant Abraham-el ler rrwey kwerenh Isaac artwang-ilek, rang 8 \it days old\it*-emeh anekarleng. Kel ingkernemeh Isaac rang ler rrwey kwerenh Jacob renh artwang-ilek. Ingkernemeh Jacob-el ler rrwey kwerenh 12 inenh artwang-ilek-antimarlam. Nwern ingkerrek Jacob-kenh ler 12-eng arratekarl, lakenh nwern anem. \p \v 9 “Jacob-henh ler map inang tjey inehenheh Joseph-eh arnkely-irrek. Kwerenh kekw mapel Joseph renh artwang lwereny mapeh \it sell\it*-em-ilek. Artwang lwereny mapelemeh Joseph renh mer arrpenh-warn Egypt-warn anginek. Joseph rang angerr rrkwapek, inang renh itja rrkwapentj-penh kwart-wek. Altjerr rang Joseph-el-ayeng kwet anek. \v 10 Rwekenth-kenth-rlwer Altjerrel renh arntarnt-arek. Altjerrel renh iterrentj mwerr anthek, rang kaltj anek inangkal anthwerr. Egypt-areny-henh \it king\it* arreny Pharaoh anek, rang Joseph-eh arrken anthwerr awelhek. Pharaoh-el renh ngkernek, mer Egypt ingkerrekeh twernk angerr anetjeh, warl angerr kwerenh rnwanentj kwerenh arntarnt-aretjeh. \p \v 11 “Kwer-penh kwatj-kwenyemeh mer apanpel anek, mern-kweny ker-kweny-arlk. Mer Egypt ntjaperel mer Canaan ntjaperel thwen tjerrtjeh arrakelakel anthwerr anek mern-kweny. Arrwekeleny inang angayel anetjart. Tjerrtj ingkerrek pwelek-arlkemeh angayel irrek. \v 12 Jacob-elemeh awek, mern angerr kwel Egypt kwerel anetjamarl. Jacob rang ler kwerenh map mer Egypt-warn lanthek. \v 13 Inang Egypt-warn alhek, mern angkep anginek mer Canaan-warn. Mern nhenh ywerrekarleng inang weth Egypt-warn angkep alhek, mern inetjeh. Inang Egypt-el anetjam-rlwer, Joseph rang kwewaleny ilelhekemeh kekw mapeh, rang tjey ineh anthwerr wart anek. Ingkern Pharaoh-el awek angketj Joseph-akert, artwang nheng inang yatjarr petjekarl inang Joseph-kenh kekw map anek. \v 14 Kwereng Joseph-el ilek angerrepat kwerenh map, ‘Angkep alperrerrang, angey nwern-henh peltj nwern-henh-arlk ngwerl-atherr-alpang nhenh-warn, ingkerrek-antey.’ Peltj inenh inang tjerrtj 75 pel anek. \v 15 Kel Jacob rang Egypt-warn alhek, peltj kwerenh mapel-arleng. Mer Egypt kwerelemeh Jacob ilwek. Kelant ingkern-penh arrpenh map Egypt kwerel ilwek. \v 16 Kel arrpenhelemeh inang Jacob-henh ler map inehenh ngkwern map angkep angenhewarrek mer Canaan-warn \it town\it* Shechem-warn. Inang ngkwern inehenh intey-warn kwernek, intey nheng Abraham-el ngkwey Hamor-henh ler mapeng payem-ilekarl. \p \v 17 “Mer Egypt-el kel nwern-henh peltjemeh aningk-irrek. Altjerremeh iterrek, inenh mer Canaan-warn angkep anginetjeh, mer nheng rang Abraham renh arrwekel alhelekarl-warn, mer nhenh anthetjeh. \v 18 Kwereng \it king\it* arrpenhemeh mer Egypt kwerel inang ngkernek. \it King\it* rartek itja angketj Joseph-akert awekarl apek, rang pal war anek. \v 19 Rang tjerrtj nwern-henh map rrtjwerremel war iletjam, ineh ahang-irremel. Rang inenh twernek, kwer ampelyerrk map keth-warn mentj wetjeh, inarrp ilwetjeh. \p \v 20 “King Pharaoh nhenh rang anetjam-rlwer, Moses-emeh ngwerrm-irrek. Moses rang ntwat anthwerr anek. Angey matj kwerenhel thwen renh warl kwenel alengk-wek, 3 \it months\it*-ek-atwetj. \v 21 Matj kwerenhel renh panthel-ayel arrernek, kwereng kwatj-warnemeh arrernek. Pharaoh-henh ler marlelemeh renh panthel-ayeng intetjamarl ngwerrm-ilek-amparr. Kelant rang renh mer kwerenh-warnemeh anginek, rang kwer kwerenhemeh anek, rang renh mangkelh-ilemel ayerrpelh-ilek, kwewaleny. \v 22 Egypt-areny mapelemeh Moses renh inang kaltj-anthek angerr anthwerr. Rang kaltj anthwerr irrek, twer anthwerr irrek.” \p \v 23 “Moses rang 40 \it years old\it* anek. Rang iterrek tjerrtj arlaltj kwerenh map-warn Israel-kenh map-warn yatjarr alhetjeh, inenh arerl-alpetjeh. \v 24 Rang talkw alhetjam-rlwer, rang arerl-alhek, artwang Egypt-arenyel artwang arrpenh atwetjamarl, artwang renh kwenh Moses-kenh peltj anek. Kwereng Moses rang artwang Egypt-areny irrernng atwek ankwerl. \v 25 Moses-emeh lakenh iterretjam, ‘Lyet nhenh map inang iterrem kwel, nheng Altjerrel yengenh lanthekarl wart, inenh arntarnt-aretjeh.’ Itja kwenh, inang kwenh itja kaltj anek. \v 26 Arltang arrpenhel rang arek artwang Israel-kenh peltj atherr atwerrerleh. Rang renh-atherrenh arnpakemel ilek, ‘Mpwel kwenh akenheng-atherr, mer nyent-areny atherr! Wenhengam mpwel atwerrem?’ \p \v 27 “Artwang rarl artwang arrpenheh ahang-irrekarl, artwang arrpenhelan Moses anampart-wek. Rang Moses renh angkep iltek, ‘Ntwang ilernenh itja lakenh iletjeh! Ngwenham ntwang, twernk angerr kwel? \v 28 Ntwang key ahentj-anem, ntwang yengenh irrernng atwetjeh, ntwarl artwang arrpenh nheng angwerreh irrernng atwekarl-arteh?’ \v 29 Moses rang ater arrtjanek renh iltekarl-penh mer Midian-warn. Mer Midian kwerel rang kwet irretj-alpek. Arltang arrpenhel rang anew inek, kwereng kwer rrwey atherr ngwerrm-irrek. \p \v 30 “Rang 40 \it years\it*-eh-atwetj mer Midian-el anek. Kwereng angel alker-areny kwer-warn mernelhek, rrkwalel nheng Sinai Pwerteng iterel. Arnang nyent ampetjamel-arleng angel rang mernelhek. \v 31 Moses-el rwang amperleh aremel anwerlkek. Rang itwek-irrek arnang nhenh aretjeh. Rwang amperleh rang arek. Ngkartemeh kwer angkek, \v 32 ‘Yeng kwenh Altjerr nheng arrwekeleny ngkwengenh mapel nakekarl, Abraham-el Isaac-el Jacob-el thwen.’ Moses rang arrewemel ater-irrek, renh aretjeh. \p \v 33 “Ngkartelemeh renh ilek, ‘Pwet ngkwengenh rlwang. Keth yanh ntwarl irnem yanh-artek mek-mek anem, ahelh mwerr anthwerr.\f + \fr 7:33 \ft Tjerrtj map pwet rlwetjart, inang mek-mekel irnemarleng.\f* \v 34 Mer Egypt lyet anem rwekenth-kenth anthwerr, tjerrtj tjengenh map inenh kweteth atwerl-anem. Thang inenh awek arlkerleh-arlk irlkert angerr-akert. Yengemeh kerneng anarnpek, inenh mer yanheng inetjeh. Lakenh thang ngwenh mer Egypt-warn angkep lanthem.’ Lakenh Altjerrel Moses renh ilek.” \p \v 35 Stephen-el kwet iletjam, “Artwang nhenh Moses rang kwenh ineh twernk irretjeh anek. Arrwekeleny inang ahentj-kweny anek, rang twernk kwel anetjeh ineh. Artwang ratherr lakenh angkek Moses-ek, ‘Ntwang itja ilernenh twernetjeh!’ Altjerr rant Moses-warn angkek angel kwerenhel-arleng. Angel rang nheng Moses-warn mernelhek arnang ampetjamarl-rlwer. Moses renh Altjerrel lanthek, tjerrtj kwerenh map inenh inetjeh Egypt-areny mapeng, ineh twernk anetjeh. \v 36 Moses-el twer angerrel mpwaretjam, tjerrtj arlaltj kwerenh map inenh tjey-angetjam 40 \it years\it*-ek-atwetj. Kel arrantherr iterl-arem, rang Israel-kenh map mer Egypt-eng tjey-angek. Inang alhek kwatj alay Athethek-warn. Rang twer angerr mpwarek, inang kwatj kwerel alhetjenheng, ingkerrek iteth anyenemel. Rang twer angerr mpwaretjart mer rrkwalel, inarl nthwetjart 40 \it years\it*-eh-atwetj. \v 37 Moses nhenh rang Israel-kenh peltj map arrwekel iletjam, ‘Kelant Altjerrel artwang angketj angenh-angenh arrpenh arrehantherr-warn lanthetjenh. Rang yeng-arteh anthwerr anetjenh. Rang artwang Israel-kenh anetjenh.’ \v 38 Moses rang tjerrtj map arrawelh-ilek rrkwalel, pwert-warn antjetjeh-anngerntel. Moses kwer-warn angel nheng angkek Sinai pwert kernel. Kwereng Moses-el anarnpemel angketj renh tjerrtj ineh iletj-alpek, inang kangkwerremel iteth anetjenheng. \p \v 39 “Arrwekeleny nwern-henh map inang itja Moses-eh kangkwerrek, kwer ahentj-kweny anek. Inang ahentj-anek, Egypt-warn angkep alpetjeh kwel. \v 40 Inang Moses-henh kek Aaron renh pawenhek, ‘Tjey ngkwengenh Moses nthakenh irrekay? Kwetant kwenh rang ywerrek! Wenhek-ahepel rang nwernenh Egypt-eng mer nhenh-warn tjey-angetjek? Rang nwernenh imperl-alhetjeh-anngernt key? Altjerr arrpenh nwerneh mpwaray! Rang nwernenh tjey-angetjeh!’ \v 41 Inang altjerr-arrpantey mpwarek, pwelek kwek-arteh. Kwereng inang arraw-irrek, altjerr-arrpantey nhenh kangkemel naketjenheng. Inang kwer ker tjenkerr-arlk anthek. Arrken angerr inang rrkwek rntwemel. Altjerr-arrpantey nhenh inarl iltjel mpwarekarl! \p \v 42 “Kwereng Altjerremeh ineheng ntjwem-irrek. Rang inenh impek. Inang kwerraly-arlkemeh kelkertel-ayeng arrernelhemel nakek. Lakenh Altjerr-henh angketj angenh-angenh nheng Amos-el ngkwey ilekarl, \q1 ‘Tjerrtj Israel-kenh peltj mapay, awerrerrang! \q1 Nheng arrantherrarl mer rrkwalel alhetjam-rlwer \q2 40 \it years\it*-ek-atwetj, \q2 arrantherr ker pwelek apek yep-yep apek kweteth \q3 irrernng atwerl-apetjart, \q2 arrantherr tjeng key ker tjenkerr anthek? \q1 Arrantherr itja tjenkerr tjeng anthekarl! \q1 \v 43 Molech-ek Rephan-ek war arrantherr mer kwer atherr-henh \q2 angerl-apetjart, altjerr-arrpantey-henh, \q2 kel itjarl tjengan. \q1 Arrantherr altjerr-arrpantey renh-atherrenh iltjel \q2 mpwarekarl-penh angerl-apetjam, \q2 arrantherr nhenh kwer-atherr kelkertel-ayeng \q3 arrernelhemel nakek. \q1 Lakenheng thang arrantherrenh ntwarr lanthetjenh, \q2 mer Babylon-eng ntwarr-warn.’ ” \f + \fr 7:43 \ft Amos 5.25-27\f* \p Stephen-el weth ilek, “Lakenh Amos-el arrwekel ilek. Angketj nhenh keth-warn arratek. \v 44 Ngkwey arrwekeleny nwern-henh mapel \it tent\it* tjeperr rrkwalel-ayeng angerl-apetjam. Arrwekel Altjerrel Moses ilek, nthakenh rang \it tent\it* mpwaretjeh, kel Moses-el lakenh \it tent\it* mpwarek. Altjerr-henh angketj \it tent\it* kwenel anek irntang atherrel-ayeng. \it Tent\it* nhenh arrwekeleny nwern-henh mapel rrkwalel-ayeng angenherl-apetjam. \v 45 Ler inehenh mapel \it tent\it* renh angerrerrek, nheng Joshua-el inenh mer-warn tjey-angek, mer nheng Altjerrel ineh arrwekel alhelekarl kwer-warn. Altjerrelemeh mer Canaan-areny map anpwek, kwereng arrwekeleny nwern-henh map mer kwerel anetj-alpek lwerenh-penhan. \it Tent\it* rang mer yanhel kwet antarl-irrek, King David anetjeh-atwetj. \v 46 Altjerr David-eh kangkek. David-elemeh Altjerr renh pawenhek, rang warl angerretj artetjeh kwer, Altjerr rang anetjenheng kwerel-ayeng. \v 47 Altjerrel David arnpakek. Kelant ler kwerenhel Solomon-el wart warl angerretj artek Altjerrek, David rang ilwekarl-penh. \p \v 48 “Altjerr itjarl mek-mek kwerel anem, warl tjerrtjel artek-penh. Itja kwenh! Altjerr ngkwey ilelhek angketj angenh-angenh kwerenhel-arleng, \q1 \v 49 ‘Alkerel \it chair\it* angerretj tjengenh anem, \q2 thang ingkang tjengenh ahelhek arrernem. \q1 Warl wenh-arteham arrantherr tjeng artemer, \q2 yeng apek anetjeh-anngernt? \q1 \v 50 Thang kwenh alker-arlk ahelh-arlk tjerrtj-arlk ingkerrek \q2 mpwarekarl.’ \q3 “Lakenh Ngkart rang ilelhek.” \p \v 51 Stephen-el inenh ilek, “Arrantherr-artek ahert map anem! Itja arratj kangkwerretj-kwenh. Arrantherr kwenh arrwekeleny arrehantherr-henh map-arteh anem! Arrwekeleny arrehantherr-henhel kwenh Kwerrern Alngaltarek irrpelth-irrek! \v 52 Arrwekeleny arrehantherr-henh kwenh Altjerr-henh angketj angenh-angenh mapeh ahentj-kweny mernelhek. Inang arrpenh inenh irrernng atwek, inarl tjerrtj map arrwekel kwet ilekarl, ‘Artwang arratj anthwerr rang petjetjenharl.’ Artwang nhenh kel petjek. Arrantherremeh artwang arratj renh atwenh-atwenh mapeh anthekarl, renh irrernng atwetjeh. Arrantherr kel renh irrernng atwek! \v 53 Arrantherr Altjerr-henh angketj rrkwemarleng-artany, angketj nheng angel alker-areny mapel Moses kwer ilekarl-penh. Arrantherremeh angketj ineh itjarl kangkwerrek.” Lakenh Stephen-el inenh ilek. \s1 Inang Stephen renh irrernng atwek, irntel iltewemel \p \v 54 \it Council\it*-areny inang awekarl-penh arrengker awelhek. \v 55 Stephen renh Kwerrern Alngaltarel twer-ilek. Rang kern-antep alker arek, rang Altjerr renh arek, Jesu kwerel-ayel irnemeng. Ratherr amparrkek anthwerr. \v 56 Stephen-el inenh ilek, “Thang alker renh altjwer arem, Tjerrtj-henh Ler rang Altjerrel-ayel irnemeng!” \p \v 57 Inang nhenh awemel arlkek, irlpang arltwelhemel. Kwereng inang Stephen-warn arrtjanemel renh antwerrkek. \v 58 Inang Stephen renh Jerusalem-eng keth-warn tjarr-angek. Kwereng inang renh irntel iltewek. Artwang inang mantarr alkey kern-penh rlwemel artwang nyenteh anthek, rang mantarr anyenetjeh. Artwang kwerenh arreny anek Saul. \f + \fr 7:58 \ft Ingkern arreny kwerenh Paul-emeh anek. Rang Ngkart Jesu-henh kaltj-anthenh-anthenh tjeperremeh anek.\f* \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01923B.tif" size="col" ref="7.58" \fig* \p \v 59 Inang Stephen renh irntel iltewetjam-rlwer, Stephen rang angkek, “Ngkart Jesu-ay, yeng ilwemeng, ntwang kwerrern tjengenh inang!” \v 60 Rang kelkertel-ayeng arrernelhek. Rang arlkemel ilek, “Ngkartay, ntwang inenh itja angkep atwetjeh!” Lakenh ilekarl-penh rang ilwekemeh. \c 8 \p \v 1-2 Saul-el kangkemel arek, inang Stephen renh irrernng atwerleh. \s1 Saul-el arrpenh mapel thwen Jesu // nakenh-nakenh map atwetjeh alwernek \p Nakenh-nakenh rrpwetjel Stephen renh mpwerrk inemel angerrerrek, renh awenng-warn arrernetjek. Inang ltarrp angerr awelhemel inang kwer arnek. \p Arltang kwerel \it priest\it* twernk map inang Jesu nakenh-nakenh mapek ahentj-kweny-irrek. Inang inenh atwetjehemeh alwernek. Lakenheng nakenh-nakenh map Jerusalem-eng ater alherrerrek, mer Judea-angkwerr-warn mer Samaria-angkwerr-warn thwen inang alherrerrek. Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapant kweteth Jerusalem-el antarl anetjam. \v 3 Artwang nheng Saul rang ahentj-anek, Jesu nakenh-nakenh inenh ywerrelh-iletjeh. Saul rang kwenh nakenh-nakenh mapeh palenthwek warl ingkerrekeh. Rang nakenh-nakenh aretj-alhemarleng, rang inenh tjarr-inemel kwernek tjayel-warn, artwang map marl map thwen. \s1 Philip-el angketj mwerr renh // kaltj-anthetjart mer Samaria-el \p \v 4 Nakenh-nakenh irrarnp-irrekarl map inang mer-areny map kaltj-antherl-apetjam angketj mwerr Jesu Christ kwer-akert. \v 5 Artwang nakenh-nakenh nheng arreny kwerenh Philip mer Samaria-warn alhek, \it town\it* nyent-warn. Rang tjerrtj map kaltj-antherl-apetjam angketj Jesu Christ-akert, nheng Altjerrel ngkwey alhelekarl-akert. \v 6-7 Tjerrtj \it town\it*-areny inang Philip awek. Inang arek, rang twer anthwerrel mpwarerleh. Philip rang tjerrtj kwerrern anetj-akert map mwerr-ilek, kwerrern anetj tjerrtj mapeng anpwemel. Kwerrern anetj inang arratemel arlkek. Rang tjerrtj arlamarr map mwerr-ilek-arlk. Lakenheng tjerrtj \it town\it*-areny inang renh mantjel awek. \v 8 Inang arrken anthwerr awelhek. \p \v 9 \it Town\it* kwerel artwang arrpenh anek, arreny kwerenh Simon. Rang arrwengkelth mpwaretjart. Tjerrtj Samaria-areny map inang nhenh aremel anwerlkek. Simon rang nakelhetjart anthwerr. \v 10 Tjerrtj ingkerrekel kwer-warn arraw-irremel renh nakek, twernk mapel tjerrtj anetj-anetj mapel-arlk. Inang renh arnterr naketjart, “Rang nwerneh altjerr-artek anem!” \v 11 Inang Simon kwer ingkern-angkwerr alhetjart, rang ineheng anngetherr mpwarerl-apetjam. Inang anwerlkemel aretjart, rang arrwengkelthel-arteh mpwarerleh. \v 12 Kwereng Philip rang \it town\it*-areny map angketj mwerr inenh kaltj-antherl-apetjart, Altjerr rang tjerrtj kwerenh map-warn petjekarl, rang ineh Ngkart angerr anemeng, arreny Jesu Christ-kenh-arlk. Tjerrtj inang angketj kwerenh nakemel Philip-warn petjewarretjart, artwang marl thwen. Rang inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjart. \v 13 Simon rang Jesu Christ renh nakek. Rang petjek, Philip-el renh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjeh. Kwereng rang Philip-el-ayeng pwertemeh ratherr nthwerl-apetjart. Rang angerr anthwerr anwerlkek, rang Philip renh arek, rang twer anthwerrel mpwarerleh. \p \v 14 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr inang awek Jerusalem-el, tjerrtj Samaria-areny mapel Altjerr-henh angketj nakerleh. Lakenheng inang Peter John renh-atherrenh ineh-warn lanthek, Samaria-warn. \v 15-16 Ratherr Samaria-el irrpentj-alhemel alhengk-aretj-alhek, Kwerrern Alngaltar rartek itja nakenh-nakenh Samaria-areny ineh-warn irrpek, mpank-antey. Nakenh-nakenh inenh kwatj-akertel war \it baptise\it*-em-ilek Ngkart Jesu-henh arreny-akertel war. Lakenheng ratherr Altjerr renh pawenhek, rang Kwerrern Alngaltar renh Samaria-areny ineh-warn lanthetjeh. \v 17 Peter ratherr iltjang kwer-atherr-henh kapert inehenh-warn arrernek, kwereng Kwerrern Alngaltar rang ineh-warn irrpek. \p \v 18 Simon-el arek, kaltj-anthenh-anthenh ratherr iltjang kwer-atherr-henh arrpenh map-henh kapert-warn arrernerleh, Kwerrern rang ineh-warn irrperleh. Rang ahentj-anek, Peter John kwer-atherr maney anthetjeh. \v 19 Lakenh rang renh-atherrenh pawenhek, “Mpwel yengenh twer-ilang, thang lakenh mpwaretjenheng mpwel mpwarem-arteh, thang iltjang kapert inehenh-warn arrernemarleng, Kwerrern rang ineh-warn irrpetjeh-anngernt.” \p \v 20 Peter-elemeh renh arnpakemel ilek, “Ntwang kwenh pal-palel ilernenh pawenhek! Itja kwenh, ntwang ywarn maneyel payem-ilem Altjerr-henh angketj twer nhenh! Itjeng alhay! Altjerrel ngwenh irrernng atwehetjeng, itja mentj impay! \v 21 Ntwang kwenh Altjerr kwer pal kwet iterrem! Lakenheng ntwang ywarn ilernehel-ayeng rrkwapem! \v 22 Nthakenharlam ntwang pal iterrekarl, Altjerr-henh twer maneyel kwel payem-iletjehan? Ngkart renh pawenhang, rang iterrentj anetj ngkwengenh arratj-iletjeh, rang apek anetj ngkwengenh wetjeh, rang ngwerleny anetjenheng ngkweng. \v 23 Thang ngwenh arem, ntwang ahentj-anem, ilern-arteh anetjeh, twerel mpwarerl-apetjeh, tjerrtj mwerr-ilemel. Itja ntwang lakenh iterretjeh! Ntwang kwenh iterrentj pal-pal-akertel war pawenhek!” \p \v 24 Simon-elemeh Peter John thwen pawenhek, “Tjeng Ngkart renh tjang-pawenherl-anerray, rang yengenh itja atwetjeh!” \p \v 25 Peter ratherr mer-areny map Ngkart-henh angketj kaltj-anthek. Kwereng Jerusalem-warn ratherr angkep alperrek. Tjeyel alhep-alhemel mpank-antey, ratherr angkerl-apetjam \it town\it* kwek mapel Samaria-angkwerr, ratherr tjerrtj mapeh angketj mwerr renh kaltj-antherl-apetjam. \s1 Philip-el artwang Ethiopia-areny aretj-alhek \p \v 26 Arltang arrpenhel Altjerr-henh angel alker-arenyelemeh Philip renh ilek, “Ntwang antekerr alhang tjey-warn, tjey rarl antekerr intenhemarl-warn \it town\it* Jerusalem-eng \it town\it* Gaza-warn-atheh, rrkwal-angkwerr.” \v 27 Philip rang kangkwerremel alhek tjey kwerel. \p Tjey kwerel alhep-alhemel rang artwang nyent arek, pakey kwerenhel-arleng anerl-aperleh. Artwang nhenh mer Ethiopia-areny anek. Rang marl arreny Queen Candace-henh rrkwapenh-apenh anek. Rang \it queen\it* kwerenh maney ingkerrek arntarnt-aretjart. Rang Jerusalem-eng mer Ethiopia-warn-atheh alpetjam. Rang arrwekelek-amparr Jerusalem-el \it church\it* angerretj-warn irrpekarl, kelkertel-ayeng arrernelhemel Altjerr renh nakek. \v 28 Artwang rantem mer-warn-atheh alpetjam, pakeyel ingkern anerl-apemel, rang pip \it read\it*-em-ilerl-apetjam, nheng Altjerr-henh angketj angenh-angenh Isaiah-el arrernekarl-penh. \v 29 Altjerr-kenh Kwerrernelemeh Philip renh ilek, “Parrp alhay, angath-irremel pakey kwerel alherl-apetjeh iterel.” \p \v 30 Philip rang pakey kwer-warn arrtjanek. Rang artwang renh awek, rarl Altjerr-henh angketj angenh-angenh Isaiah-henh pip \it read\it*-em-ilerl-aperleh. Philip rang renh pawenhek, “Ntwang angketj nhenh alhengk-arem key?” \p \v 31 Artwang Ethiopia-areny rang renh ilek, “Nthakenhameh thang angketj nhenh alhengk-aretjenh? Tjerrtj arrpenhel itja tjeng angketj nhenh keth-ilemel ilek.” Rang Philip renh ngwek, “Antjentj-alhang pakey-warn.” \fig © 1996 David C. Cook|src="CN01932B.TIF" size="col" ref="8.31" \fig* \p \v 32 Artwang rang angketj nhenh kweteth \it read\it*-em-ilerl-apetjam, \q1 “Tjerrtjel yep-yep \it rope\it*-akertel tjarr-angem \q2 atwetjeh-anngernt, \q2 nheng lakenh-arteh inang artwang nyent renh \q3 tjarr-angetjenh, \q2 yep-yep-arteh atwetjenh-anngernt, lakenh. \q1 Rang ntert irnetjenh arlketj-kweny yep-yep kwek-arteh, \q2 inang yep-yep kwek renh altang \it wool\it* akemarl-arteh, \q2 yep-yep rang ntert irnem. \q1 \v 33 Inang kwer ahang-irremel tjerrtj mapeng ularr pawenhetjenh, \q2 nyent apek itja kwer arrngert angketjenh. \q1 Inang renh irrernng atwetjehant impetjenh.” \f + \fr 8:33 \ft Isaiah 53.7-8\f* \p \v 34 Artwang rang Philip renh pawenhek, “Yeng ilay, ngwenham inang atwem? Angketj angenh-angenh Isaiah key? Tjerrtj arrpenh apek?” \v 35 Philip-el ilek, “Isaiah-el ilem, inang artwang nyent atwetjeh. Thang ngkweng keth-ilemelemeh ilem, artwang nhenh arreny anem Jesu. Jesu ntert kwet irnek, inarl renh irrernng atwetjeh anekarl-rlwer, yep-yep nheng-arteh.” Kwereng Philip-el artwang kwer angketj mwerr Jesu-akert kaltj-anthemel ilek. \p \v 36-37 Inang pakeyel alherl-apetjam-rlwer, inang kwatj angentj arek. Artwang rang Philip renh pawenhek, “Aray, kwatj angerr intem. Ntwang key yengenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjeh?” \v 38 Artwang rang pakey angenh-angenh kwerenh ilek, “Pakey renh ngkernetjeh!” Kwereng Philip ratherr kwatj kwer-warn anarnpemel alherrek. Philip-elemeh renh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek. \v 39 Ratherr kwatj kwereng arratemel alherrek, Ngkart-henh Kwerrernel Philip renh arrkay-ilemel angek. Artwang Ethiopia-arenyel renh itja weth arek. Kwereng artwang rang mer kwerenh-warn arrken awelhemel alpek. \v 40 Tjerrtj mapel Philip renh mer arrpenh Azotus-elemeh arek. Philip rang kwereng ayerrer-atheh alhek, \it town\it* kwek map-angkwerr anper kwet alhek, \it town\it* angerr Caesarea-eh-atwetj. Rang tjerrtj mapeh angketj mwerr Jesu-akert kaltj-antherl-apetjam. \c 9 \s1 Jesu Saul kwer mernelhek \p \v 1-2 Saul rang athek-irrek, Ngkart Jesu nakenh-nakenh map irrernng atwerl-apetjeh ywerrelh-ilemel. Rang ahentj-irrek anthwerr \it town\it* Damascus-warn alhetjeh, nakenh-nakenh map antwerrkemel angetj-alpetjenheng Jerusalem-warn, tjayel-warn kwernetjenheng. Lakenh rang \it priest\it* twernk angerr-warn alhek, renh pawenhek, “Ntwang tjeng pip tanthemel anthang, thang renh Damascus-warn angetjeh, \it church\it*-ek-artwey map anthetjenheng. Inang kangkwerremeng apek, thang nakenh-nakenh map artwang marl thwen antwerrkemel nhenh-warn angkep angetj-alpetjeh.” Kel \it priest\it* twernk angerr rang kangkwerremel pip Saul kwer tanthemel anthek. \v 3 Saul rang pip inemel tjeyek-irrek \it town\it* Damascus-warn-athek, rlkwatherr rrpwetj-akert. Inang kel Damascus kwer-warn angathemeh-irrek. Parrtj angerrelemeh alharrkemel renh palekalek-ilek. \v 4 Saul-emeh ahelh-warn anyerl-alhek. Rang angketj awek alkereng, kwer-warn angkerleh, “Saul-ay, Saul-ay! Wenhengam ntwang yengenh atwetjeh alwernem?” \fig © 1996 David C. Cook|src="CN02023B.TIF" size="col" ref="9.4" \fig* \p \v 5 Saul rang renh pawenhek, “Ngwenham ntwang, Ngkart key?” \p Rang kwer tjernemel ilelhek, “Yeng kwenh Jesu, ntwarl atwetjeh alwernem renh. \v 6 Kel kemerray, \it town\it* nhak-warn alhang. Artwang nyentel ngwenh iletjenh, nthakenh ntwang irretjeh.” \p \v 7 Artwang inarl Saul-el-ayeng rlkwatherr alhekarl, inang ntertarl irnetjam. Inang kel awek, arrpenh angkerleh, inang tjerrtj itja arek. \v 8 Saul-emeh kemerrek, rang anngang kwerenh alngampelh-ilek, aretjeh kwel. Rang itja kwet arek, rang pweng-irrekarleng. Kwereng artwang arrpenh inang renh Damascus-warn iltjeng tjey-angerrerrek. \v 9 Arltang rrpwetj-ingar rang pweng kwet anek. Rang itja mern apek arlkwek, itja kwatj-arlk apek antjwek. \p \v 10 \it Town\it* Damascus kwerel Jesu nakenh-nakenh nyent anek, arreny kwerenh Ananias. Ananias rang Ngkart renh arrkay-arrkayel war arek. Ngkart kwer angkek, “Ananias-ay!” \p Rang renh tjernek, “Wenhekay Ngkart?” \p \v 11 Ngkartelemeh renh ilek, “Tjey nheng-warn alhang, arreny kwerenh ‘Tjey arratj’. Ntwang alhang Judas-henh mer-warn, ntwang artwang nyent Tarsus-areny Saul-eh ntwang pawenhang. Saul rartek lyet-antey Altjerr-warn angkem. \v 12 Saul rartek anengkerr arek. Rang ngwenh arek, kwer-warn ularr petjerleh, ntwang iltjang ngkwengenh kapert kwerenh-warn arrernerleh, anngang kwerenhemeh mwerr-iletjeh-anngernt.” \p \v 13 Ananias-elemeh Ngkart renh tjernemel ilek, “Ngkartay, thang angketj anetj artwang nhenh-penh awek. Rang nakenh-nakenh ngkwengenh map Jerusalem-el alwernemel atwek. \v 14 Rang nhenh-warn petjek, \it priest\it* twernk map-henh pip-akert. Angketj pip rarl anyenemel-ayeng intem, ‘Tjerrtj ngwenhel apek Jesu nakem, Saul rang inenh antwerrkemel angkep anginetjeh Jerusalem kwer-warn.’ Rang lakenheh petjek.” \p \v 15 Ngkartelemeh Ananias renh ilek, “Kel alhay! Thang artwang renh kel urraremel inek. Thang renh lanthetjenh tjerrtj lwereny map-warn, \it king\it* inehenh map-warn, tjerrtj Israel-areny map-warn thwen. Rang inenh angketj tjeyenh kaltj-anthetjek. \v 16 Kelant tjerrtj mapel kwer irrpelth-irremel renh atwetjenh. Thang arrwekel kwet renh ateng-iletjenh, lakenh kwer-ketj.” Lakenh Ngkartel Ananias renh ilek. \p \v 17 Kwereng Ananias rang alhek Judas-henh warl-warn. Rang irrpenhemel-artek iltjang kwerenh Saul-henh kaperteh arrernek. Rang renh ilek, “Saul-ay, peltj tjengenhay! Ngkart Jesu nheng ngkweng tjeyel arratekarl, rang yengenh ngkweng-warn lanthek. Rang tjengel-arleng anngang ngkwengenh mwerr-iletjenheng, Kwerrern Alngaltar rang ngkweng-warn irrpetjeh-anngernt.” \p \v 18 Kwereng Saul-henh anngangeng apereltj-arteh kap-rlwelhemel ahelh-warn anyek rarrp kwet. Rang mwerremeh arek. Rang kemerrek. Kwereng Ananias-el renh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek. \v 19 Kwereng Saul rang mernemeh arlkwek, tweremeh irrek. \s1 Saul-el tjerrtj map \it town\it* Damascus-el // angketj Jesu-akertemeh kaltj-anthek \p Saul-emeh arltang rrpwetjeh nakenh-nakenh mapel-ayeng-amparr anetjam, \it town\it* Damascus kwerel. \v 20 Kwereng rang Jew map-kenh \it church\it* map irrperl-apetjam, kaltj-antherl-apetjeh tjerrtj map, ilemel Jesu kwenh Altjerr-henh Ler anemeng. \v 21 Tjerrtj inang awekarl-penh anwerlkemel angkerrek, “Artwang nhenhel rang Jesu nakenh-nakenh map alwernemel atwetjart Jerusalem-el! Rang nhenh-warn petjek, nakenh-nakenh map antwerrketjeh. Rang inenh \it priest\it* twernk map-warn anginetjeh anekarl. Nthakenhameh rang lyet tjerrtj map angketj Jesu-akert kaltj-anthem, rarl arrwekel nakenh-nakenh inenh atwerl-apetjam-penh?” Lakenh inang ywarn iterl-aremel ilerrek. \v 22 Kwerrern Alngaltarelemeh Saul-henh angketj tweram-twer-ilek. Tjerrtj Jew Damascus-areny mapemeh ywarn-antey kwer irrpelth-irrek, rarl inenh iletjamarl, Jesu rang Christ anemeng, nheng Altjerrel inenh ngkwey alhelekarl-penh. Lakenh inang ywarn iterl-aremel ntert anek. \p \v 23 Kel arrpenhelemeh inang angkerrek, Saul renh irrernng atwetjeh. \v 24 Saul-el awek angketj kwer-akert, arrpenh map angkerrerl-anemeng, inang \it town\it* arrew inenh kwenyel aherrkel thwen mpwelhemel karelhetjam, renh antwerrkemel atwetjeh-anngernt. \v 25 Kweny arrpenhelemeh Saul-henh peltj mapel \it basket\it* angerr-warn renh arrernewarrek, kwereng inang \it basket\it* renh \it rope\it*-el ayernemel anarnpelh-ilek Saul kwer-akert \it wall\it* kerneng, \it wall\it* nheng mer \it town\it* kwerel arrngert anekarl. Kwereng arrengakw-ampeny, rang keth kwereng ater alhetjeh. Jew map-hetj rang arratemel alhek, anyenng-anyenng alwerremel Jerusalem-warn-athek. \fig © 1996 David C. Cook|src="LB00333B.TIF" size="col" ref="9.4" \fig* \s1 Saul rang Jerusalem-el kaltj-anthetjam \p \v 26 Saul rang Jerusalem-warn angkep alpek. Rang ahentj-anek, nakenh-nakenh map-warn nyent-irretjeh. Nakenh-nakenh map-anem Saul kwereng ater-irrek. Inang kaltj kwer anek, rang ahangerr atwenh-atwenh anekarl wart. \v 27 Barnabas-elemeh Saul renh kaltj-anthenh-anthenh tjeperr map-warn angek. Rang inenh ilek, “Saul rang Ngkart arekarl, rarl Damascus-warn alhekarlel. Ngkart rang Saul renh ilek. Kwereng Saul rang tjerrtj map anew-anewel kaltj-anthek Damascus kwerel.” \v 28 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapel Barnabas kangkwerremel awek. Inang nakenh-nakenh arrpenh map ilek, “Saul rang nwern-artehemeh anem!” Lakenheng Saul rang nakenh-nakenh mapel-ayeng kwenpemeh anek, rang Jerusalem kwerel kwenpemeh nthwerl-apetjam. Tjerrtj map rang anew-anewelemeh angketj Ngkart Jesu-akert kaltj-antherl-apetjam. \v 29 Saul rang tjerrtj \it Greek\it* angkenh-angkenh mapel-ayeng angketj Jesu-akert ilerl-apetjam. Inang ahentj-anek, renh irrernng atwetjeh. \v 30 Peltj nakenh-nakenh mapel angketj kwereng awekarl, inang renh Caesarea \it town\it*-warnemeh angerrerrek. Kwereng inang Saul renh \it town\it* Tarsus-warnemeh lanthek, rang kwerelemeh kwet anetj-alpek. \p \v 31 Kwereng tjerrtj ingkerrek nakenh-nakenh map ineh ngwerlenyemeh mernelhek, nakenh-nakenh inarl mer Judea ntjaperel mer Galilee ntjaperel, mer Samaria ntjaperel thwen anek. Kwerrern Alngaltarel nakenh-nakenh inenh twer-ilek, inang anew-anew anetjeh ater-kwenh. Mer arrpenhek-arrpenhel nakenh-nakenh aningk arraw-irretjam, Altjerr-warn angketjeh-anngernt. Nakenh-nakenh inang arratj kwet mernelhek Ngkarteng ularr. \s1 Peter-el Aeneas renh mwerr-ilek \p \v 32 Kel arltang arrpenhel Peter rang mer kwek map-warn alhetjam, tjerrtj nakenh-nakenh mapel-ayeng yatjarr anerl-alpetjeh. Rang mer kwek arreny Lydda-warn alhek, tjerrtj nakenh-nakenh map-warn inehel-arleng yatjarr anerl-alpetjeh. \v 33 Mer kwerel artwang arlamarr nyent anek, arreny kwerenh Aeneas. Rang 8 \it years\it*-ek-atwetj antjam kwerenhel intetjart. \v 34 Peter-el renh aremel ilek, “Aeneas-ay, Jesu Christ-el ngwenh mwerr-ilek! Kelemeh kemerrang! Antjam ngkwengenh artaper-ilang!” Aeneas kel kemerremel irnek. \v 35 Tjerrtj Lydda mer-areny mapel mer Sharon-areny mapel thwen artwang arlamarr mwerr-irrekarl arek, inang Ngkart-warn twep-irrek, nakenh-nakenhemeh irrek. \s1 Peter-el marl arreny Tabitha // irrernngeng kemelh-ilek \p \v 36 Joppa \it town\it*-el nakenh-nakenh marl nyent anek, arreny kwerenh Tabitha. Angketj \it Greek\it*-el arreny kwerenh angart-wekarl Dorcas. Marl nhenh rartek tjerrtj ingkerrekeh tangetjel anetjart. Rang tjerrtj anetj-anetj maney-kwenh map mernel rnwanentjel-arlk thwen arntarnt-aretjart. \v 37 Arltang arrpenhel Tabitha rang irlkert-irrek, kwereng rang ilwekemeh. Peltj kwerenhelemeh mpwerrk kwerenh lhewek, rang renh \it room\it* kern-warn angemel athenek. \v 38 Mer Lydda rartek \it town\it* Joppa-eng angath war anek. Nakenh-nakenh mapel awek, Peter rang mer Lydda-el anerleh, angath war. Inang artwang urrpey atherr kwer-warn lanthek, renh ngwerl-alpetjek. Ratherr ilek, “Peter, parrp petjay!” \p \v 39 Peter rang kel pwertemeh kwer-atherrel-ayeng alhek. Inang Tabitha-kenh warl-warn irrpetj-alhek. Ratherr Peter \it room\it* kwer-warn angek, kwerel marl rang irrernng intetjam-warn. Peter rantem \it room\it* irrpemel arek, inpert map akay arnerl-anerleh. Inpert inang Peter rnwanentj mernek, Tabitha rarl itethel-amparr tanthekarl. \p \v 40 Peter-elemeh tjerrtj ingkerrek \it room\it*-eng keth-warn lanthek. Kwereng rang kelkertel-ayeng arrernelhemel Altjerr renh pawenhek. Rang marl irrernng renh ilek, “Tabithay, kel kemerray!” Tabitha rang alngampemel Peter renh arek, kemerremel anetjeh-anngerntarl. \v 41 Peter-elemeh renh iltjeng antwerrkemel kemelh-ilek. Kwereng Peter rang inpert mapeh ntangkelhek, nakenh-nakenh mapeh thwen, “Aretjeh petjewarrang!” Inang anwerlkemel arek, Tabitha itethemeh irnerleh. \v 42 Tjerrtj Joppa-areny ingkerrekel angketj nhenh-penh awek, mapelemeh Ngkart renh nakek. \v 43 Peter rang mer Joppa-elemeh kwet-irrek, yatjarr anetj-alpek artwang arreny Simon-el-ayel. Simon rang kwenh pwelek-henh yenpeng \it leather\it* mpwarenh-arenh anek. \c 10 \s1 Angel alker-arenyel artwang Cornelius ilek \p \v 1 \it Town\it* Caesarea-el artwang alethang Rome-areny anek, arreny kwerenh Cornelius. Rang artwang atwenh-atwenh Rome-areny map anyenek. Atwenh-atwenh nhenh map inehenh arreny anek Italy, inarl mer Italy-eng petjekarl. \v 2 Cornelius-el peltj kwerenh mapel thwen inang Altjerr-henh angketjekant athek-irremel awetjart, Altjerrant naketjart. Rang tjerrtj anetj-anetj maney-kweny map mantj arntarnt-aretjart. Altjerr kwer-warn rang kweteth angketjart. \v 3 Arltang arrpenhelemeh angwerrel Cornelius rang anengkerr arek. Rang keth anthwerr Altjerr-kenh angel alker-areny arek. Angel rang itwek-irremel renh ilek, “Cornelius-ay!” \p \v 4 Cornelius-el ater-irremel renh arek. Kwereng rang angel renh pawenhek, “Wenh kweray Ngkartay?” \p Angelel renh ilek, “Altjerrel ngwenh arek, ntwang tjerrtj anetj-anetj maney-kweny mapeh kangkemel maney antherleh. Rang ngwenh awek, ntwang kwer-warn angkerleh. Altjerr rang ngkweng kangkentj awelhem. \v 5 Ntwangemeh artwang urrpey rrpwetj lanthetjeh mer Joppa-warn. Inang artwang arreny Simon Peter renh ngwerl-alpetjeh. \v 6 Rang lyet artwang Simon arrpenh rang kwerel-ayeng anem. Simon nhenh rang yenpeng \it leather\it* mpwarenh-arenh anem. Kwerenh warl kwatj alay iterel artelhek.” \p \v 7 Kwereng angel rang alpekemeh. \p Cornelius rang rrkwapenh-apenh atherreh ntangkelhek, atwenh-atwenh nyenteh thwen. Atwenh-atwenh nhenh rang Cornelius-henh rnwanentj-arlk arntarnt-aretjart. Rang artwang Altjerreh kaltj anek. \v 8 Cornelius-elemeh artwang inenh angel-henh angketj ilek. Kwereng rang inenh \it town\it* Joppa-warn lanthek, Peter renh ngwerl-alpetjeh. \s1 Peter-el anengkerr arek \p \v 9 Arrpenh-ingar aherrk irntarel Cornelius-kenh urrpey inang kel \it town\it* Joppa-ek angathemeh irrentjek. Inang mpank-antey petjetjam, Peter warl kern-warn antjek, Altjerr-warn angketjeh. \v 10 Rang Altjerr-warn angketjam, rang angayel awelhek. Rang ahentj-anek, mern arlkwetjeh. Mernek karelhemeng, Peter rang karntemel anetj-alpek, kwereng rang anengkerr arek. \v 11 Rang alker altjwer-irrerleh arek, kwereng alker kwerel-anem rang arek mantarr-artek anarnpemel petjerleh kwer-warn. \v 12 Mantarr kwerel ker arrpenhek-arrpenh inang anek, ahelhel nthwerl-apenh-apenh map, arnerrenh-rrenh map, thep alker-areny map-arlk. (Ker nhenh map Moses-el Israel-kenh map arnpakek, inang arlkwetjal impetjeh.) \v 13 Rang awek, Ngkartelemeh renh kemelh-ilerleh, “Peter, kemerray, ker nyent atwemel arlkway!” \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01945B.tif" size="col" ref="10.13" \fig* \p \v 14 Peter rang renh tjweker-irremel ilek, “Ngkartay, itja lakenh! Thang itja ker anetj yanh map arlkwetjeh! Moses-el ngkwey nwernenh arnpakek, itja ker yanh map arlkwetjeh!” \v 15 Ngkartel renh weth ilek, “Thang ngwenh ilem, ker yanh map mwerr kwenh arlkwetjeh. Ntwang tjweker-irretjal anetjeh!” \p \v 16 Lakenh rrpwetj-ingar angketj rang awek. Kwereng Ngkartel mantarr-artek renh alker-warn angkep anginek. \p \v 17-18 Peter rang anengkerr-penh ywarn iterrek. Rang ywarn iterremarleng, artwang nheng map inenharl Cornelius-el lanthekarl, inang Simon-henh warl-warn irnetj-alhek. Inang \it gate\it*-eng-anem arlkemel pawenhek, “Artwang arreny Simon Peter warl nhenhel anem key?” \p \v 19 Peter rang kwet iterretjam, wenh rarl arekarl-penheh. Kwerrern Alngaltarelemeh renh ateng-ilemel ilek, “Simon-ay! Artwang rrpwetj-artek ngkweng palenthwem. \v 20 Kwen anarnpang, tjerrtj inenh aretjeh! Thang kwenh inenh ngkweng-warn lanthek. Inehel-arleng alhang!” \p \v 21 Peter artwang ineh-warn anarnpetj-alhemel rang ineh ilelhek, “Yeng kwenh Simon Peter rang! Wenheham tjeng arrantherr palenthwem?” \p \v 22 Artwang inang renh ilek, “Cornelius rang twernk angerr anem atwenh-atwenh mapek. Rang nwernenh lanthek ngkweng-warn, ngwenh ngwerl-alpetjeh. Tjerrtj Jew ingkerrek kaltj, rang artwang Altjerreh kaltj anemarleh. Rang Altjerr arratj iterl-arem. Angwerrek Altjerr-henh angel kwer-warn petjek. Angelel renh ilek, ngkweng ntangkelhetjeh. Rang ngwenh awetjeh kwel.” \v 23 Peter-elemeh inenh ayakemel ilek, “Kwen irrpentjewarrang, intetjeh-amparr.” \s1 Peter rang Cornelius-kenh warl-warn alhek \p Kweny-rtwehemeh Peter rang artwang ineh-arleng aletheh-irrek. Artwang nakenh-nakenh map Joppa-areny inehel-arleng alhek. \v 24 Arltang arrpenhelemeh inang Caesarea \it town\it*-eh irretj-alhek. Kwerel Cornelius rang ineh karelhek, peltj kwerenh map-akert. \v 25 Peter wart Cornelius-henh warlel anetj-alhek. Cornelius-el iterl-arek, Peter rang kwel alker-arenyeh-athen, rang kwereng ularr kelkertel-ayeng arrernelhek. \v 26 Peter-elemeh renh arnpakemel ilek, “Peltj tjengenhay, itja lakenh! Kemerray, yeng-artek tjerrtj ntwarteh anem!” \v 27 Peter rang warl-warn-anem kwen irrpenhek. Rang tjerrtj aningkemeh arek. \v 28 Rang inenh ilek, “Arrantherr kel kaltj, tjerrtj Jew nwern kwenh ywarn tjerrtj alethang mapel-ayel yatjarr anem, yatjarr apek angkerremel, nwern anetj-ilelhehetjeng. Nwern Moses-henh mpwareng-arengeh kangkwerremeng wart. Ngwerreh Altjerrel yengenh ilek, yeng itja alethang ineh mwekeny-irretjeh. \v 29 Lakenheng yeng kel petjek, Cornelius rang tjeng ntangkelhekarleng. Kelemeh yengenh ilang. Wenheh ntwang tjeng ntangkelhek?” \p \v 30 Cornelius-elemeh renh ilek, “Angwerreh-lkweremeh angwerrel yeng Altjerr-warn angketjam-rlwer, artwang mantarr arlter amparrkey-akert tjengel-ayel irnetj-alhek. \v 31 Rang yengenh ilek, ‘Cornelius-ay! Altjerrel ngwenh awek, ntwang kwer-warn angkerleh. Rang ngwenh arek, ntwang tjerrtj anetj-anetj maney-kweny ineh kangkentj mernelhemel rnwanentj-arlk antherleh. \v 32 Ntwangemeh \it town\it* Joppa-warn urrpey lanthang, Simon Peter ngwerl-alpetjeh. Rang lyet artwang Simon \it leather\it* yenpeng mpwarenh-arenh kwerel-arleng anem. Simon \it leather\it* yenpeng mpwarenh-arenh warl kwerenh kwatj alay iterel artelhem.’ Lakenh angelel yeng ilek. \v 33 Thang kwenh urrpey kel lanthek, ngwenh ngwerl-alpetjeh. Nwernemeh kangkem, ntwang kwenp petjekarleng nwerneh-warn. Nwern ngkweng arrwekel arraw-irrekarl, Altjerreng ularr thwen. Nwern ahentj-anem, angketj ngkwengenh awetjeh. Nthakenh Ngkartel ngwenh ilekarl-penh, nwernenh iletjeh?” \p \v 34 Peter rang angkek, “Thang kel alhengk-arem, Altjerr rang itja tjerrtj Jew nwernehant kangkem. \v 35 Rang tjerrtj ingkerrekeh kangkem, Jew mapeh akwen mapeh thwen, tjerrtj inehant inarl renh arratj nakemeng, arratj mernelhemeng. \v 36 Arrantherr kel kaltj, Altjerrel tjerrtj Jew map-warn nwerneh-warn angketj mwerr lanthek, nheng Altjerr rang ahentj-anek, rang tjerrtj Jew nwernehel-arleng peltj-irretjeh Jesu Christ-el-arleng, rang nwerneh ngwerleny mernelhetjenheng. Jesu Christ nhenh rang tjerrtj mapek Ngkart anem ahelh apanpel. \v 37 Arrantherr kel kaltj, angketj angerr anek mer Judea ntjaperel. John-el-amparr mer Galilee-el rang tjerrtj map kaltj-anthemel kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjam. \v 38 Kwereng Altjerrel Kwerrern Alngaltar renh Jesu Nazareth-areny-warn lanthek, renh twer-iletjeh. Jesu rang mer arrpenh mapel mwerr mpwarerl-apek, rang tjerrtj inenharl mwerr-ilemel arrentj map-arlk tjerrtj ineheng anpwetjam. Altjerr rang Jesu kwerel-ayeng anekarleng wart. \p \v 39 “Nwernarrp kwer kaltj, nwern arekarleng, rang twer angerrel mpwarerl-apekarl tjerrtj Jew map-kenh merel \it town\it* Jerusalem-el thwen. Tjerrtjel-anem renh ntwerlk-warn arrernemel irrernng atwek. \v 40 Altjerrel renh kemelh-ilek kweny atherr-penhel irrernng intentj-penh. Altjerrelemeh renh nwerneh mernek, nwern renh aretjeh, rang iteth anemeng. \v 41 Tjerrtj ingkerrekel itja renh arek, tjerrtj rrpwetjel war arek, nwernant. Altjerrel arrwekel kwet nwernenhant urrarekarl, nwern Jesu ngwerrm aretjeh, nwern ilerl-apetjeh, ‘Jesu kwenh ngwerrm anem!’ Jesu rang irrernngeng kemerrekarl-penh nwernemeh kwerel-ayeng mern-arlk arlkwek, kwatj antjwek thwen. \v 42 Jesu Christ-elemeh nwernenh ilek, nwern tjerrtj ingkerrekeh angketj mwerr renh kaltj-antherl-apetjeh. Nwern inenh ilerl-apetjeh, Altjerrel Jesu renh ngkernek, rant kwenh tjerrtj ingkerrek \it judge\it*-em-ilemel pawenhetjenh, iteth map irrernng map thwen. Rang tjerrtj mwerrant map kwer-warn ngaketjenh, tjerrtj anetj map rang anpwetjenh. \v 43 Altjerr-henh angketj angenh-angenh arrwekeleny mapel Jesu kwer-penh ilek, ‘Artwang rang ingkern petjetjenh. Tjerrtj ngwenh apek inarl artwang nhenh nakemarleng, Altjerrelemeh anetj inehenh wetjenh arreny kwerenhel-arleng, Altjerr rang ngwerleny anetjenheng ineh.’ ” Lakenh Peter-el Cornelius peltj kwerenh map-arlk ilek. \p \v 44 Peter rang inenh kaltj-anthetjamarleng, Kwerrern Alngaltar rang ineh-warn irrpek. \v 45-46 Nakenh-nakenh Jew rrpwetj nheng inarl Peter-el-arleng petjekarl, inartek tjerrtj alethang map inenh awek, inang angketj arrpenhek-arrpenhel angkerleh, angketj lwereny map-kenhel. Inang awek, inang Altjerr-arlk kangkemel nakerleh. Inang anwerlkek, Altjerrel Kwerrern Alngaltar renh tjerrtj alethang map-warn lanthek. \p Peter rang angkek, \v 47 “Kwerrern Alngaltar rartek tjerrtj nhenh map-warn irrpek, rarl nwerneh-warn irrpentj-alhek-arteh. Lakenheng nwern kel inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjeh.” \v 48 Peter rang kwerenh map ilek, inang inenh Jesu Christ-henh arrenyel-arleng kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjeh. Kel inang inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek. Kwereng Cornelius inang Peter renh-arlk kwerenh map thwen inenh arnpakek, inehel-arleng arltang rrpwetj-ingar anetjeh. \c 11 \s1 Peter rang werlampareny Jerusalem-areny // mapeng ularr ilelhek \p \v 1 Kaltj-anthenh-anthenh mapel nakenh-nakenh mer Judea ntjaper-areny mapel thwen awek, tjerrtj alethang mapel-arlk Altjerr-henh angketj inang awemel nakerleh. \v 2 Peter-emeh Jerusalem-warn angkep petj-alpek. Kwereng artwang Jew arrpenh map inarl nakenh-nakenh anemeng Peter-el-ayeng ilterrek. \v 3 Inang Peter renh mwekeny-irremel ilek, “Ntwartek tjerrtj lwereny mapel-ayeng warlel anek, inehel-ayeng mern-arlk arlkwek. Lakenh kwenh anetj!” \p \v 4 Peter-el inenh angketj keth-ilemel ilek, \v 5 “Yeng Joppa \it town\it*-el anek. Arltang arrpenhel yeng Altjerr-warn angketjam-rlwer, thang mantarr angerr-artek arek, alkereng anarnpetj-alherleh tjeng-warn-athek. \v 6 Thang mantarr kwenemeh arek, ker arrpenhek-arrpenh thang interleh arek, ahelhel nthwerl-apenh-apenh map arnerrenh-rrenh map thep alker-areny map thwen. \v 7 Thang awek, Ngkartelemeh yengenh kemelh-ilerleh, ‘Peter kemerray! Ker nyent atwemel arlkway!’ \p \v 8 “Yeng angkek, ‘Ngkartay, itjam lakenh! Thang itja ker anetj yanh map arlkwetjenh! Moses-el ngkwey nwernenh arnpakek, itja ker yanh-arteh map arlkwetjeh!’ \p \v 9 “Ngkartel yengenh weth ilek, ‘Thang ngwenh ilem, ker yanh map mwerr kwenh arlkwetjeh. Ntwang tjweker-irretjal anetjeh!’ \v 10 Lakenh rrpwetj-ingar angketj thang awek. Kwereng Ngkartel mantarr-artek renh alker-warn angkep anginek. \p \v 11 “Kwer-penh artwang rrpwetjemeh \it gate\it* arrewel irnetj-alhek warleng kwet, mer yengarl anep-anemengel-ayeng. Artwang inenh Caesarea \it town\it* kwereng lanthekarl, yengenh ngwerl-alpetjeh. \v 12 Kwerrern Alngaltar rang yengenh ateng-ilemel ilek, yeng ineh-arleng kwenp alhetjeh. Artwang nakenh-nakenh 6 Joppa-areny tjengel-arleng rlkwatherr alhek. Nwern Cornelius-henh warl-warn alhek, kwen irrpenhek. \v 13 Artwang Cornelius rang nwernenh ilek, ‘Angel kwenh warl tjengenh-warn petjekarl. Angelel yengenh ilekarl, urrpey Joppa-warn lanthetjeh, artwang arreny Simon Peter ngwerl-alpetjeh. \v 14 Simon Peter rang arrantherrenh angketj tjengenh iletjenh. Ntwang angketj nhenh nakem apek, Altjerrel ngwenh arlaltj ngkwengenh map ingkerrek thwen anetjeng inetjenh, arrantherr iteth ngampekarl anetjenheng!’ \p \v 15 “Yengemeh Cornelius map-warn angketjam-rlwer, Kwerrern Alngaltar rang ineh-warn irrpek, rarl arrwekel nheng nwerneh-warn irrpetjamarl-arteh. \v 16 Yengemeh irlpangkek, Ngkart Jesu-el arrwekel nwernenh ilekarl, ‘John-el kwenh tjerrtj map kwatjel-ayeng \it baptise\it*-em-ilek. Thangemeh arrantherrenh Kwerrern Alngaltarel-ayeng \it baptise\it*-em-iletjenh, Kwerrern rang arrehantherrel-ayeng kwen kwet anetjenheng.’ \v 17 Lakenheng thangemeh alhengk-arek, inang Ngkart Jesu renh nakemeng, nwernarl Ngkart Jesu renh nakem-arteh. Altjerrel Kwerrern Alngaltar renh ineh-warn lanthekarl, rang renh nwerneh-warn lanthekarl-arteh. Lakenheng yeng ywarn Altjerreh irrpelth-irrek.” Lakenh Peter-el inenh ilek. \p \v 18 Nakenh-nakenh mapel Peter renh awekarl-penh inang ntertemeh anek. Inang Altjerreh kangkek, lakenh angkemel, “Arratj kwenh Altjerrel tjerrtj lwereny map ngwem, anetjeng kwer-warn-atheh twep-irretjeh, inang iteth ngampekarl anetjenheng.” \s1 Angketj nakenh-nakenh Antioch-areny map-akert \p \v 19 Arrwekel Jew map inang Stephen renh irrernng atwekarl-penh, inang nakenh-nakenh arrpenh map inenh atwetjeh alwernek. Nakenh-nakenh mapemeh Jerusalem-eng ater arrtjanewarrekarl. Inang mer Phoenicia-eh-atwetj mer Cyprus-eh-atwetj mer Antioch-eh-atwetj thwen ater alhekarl. Inang angketj mwerr Ngkart Jesu-akert ilerl-apek tjerrtj Jew mapehant. \v 20 Kwereng nakenh-nakenh rrpwetj mer Cyprus-areny Cyrene \it town\it*-areny thwen inang \it town\it* Antioch-warn alhek. Inang tjerrtj \it Greek\it* angkenh-angkenh map angketj mwerr Ngkart Jesu-akert kaltj-anthek. \v 21 Ngkartel angketj inehenh twer-ilek. Mapelemeh Ngkart renh nakek, rang inenh kwer-warn twepelh-ilek. \p \v 22-24 Werlampareny inarl Jerusalem-el anetjamarl, inang angketj nhenh-penh awek. Inang artwang Barnabas renh ineh-warn lanthek \it town\it* Antioch kwer-warn. Barnabas rartek artwang mwerr anek, nakentj angerr-akert, Kwerrern Alngaltarel renh twer-ilekarleng wart. Rang Antioch kwer-warn alhek. Rang alhengk-arek, Altjerr rang Antioch-areny ineh kangkentj mernelhekarl. Barnabas rang arrken angerr awelhek. Rang inenh twer-ilemel tjep-tjep-ilek, inang Ngkart renh twerel kwet naketjeh. Tjerrtj arrpenh mapel renh awemel, tjerrtj aningk Ngkart-warn twep-irrek. \p \v 25 Kwereng Barnabas rang mer Tarsus-warn alhek, Saul-ek palenthwetjeh. \v 26 Rang renh ngwenm aretj-alhek, rang anginek renh Antioch \it town\it*-warn. Kwereng \it year\it* nyentel ratherr Antioch werlampareny kaltj-anthetjart. \it Town\it* Antioch kwerel-amparr nakenh-nakenh map inenh arreny \it Christian\it* anthek. \p \v 27 Barnabas Saul ratherr Antioch-el anetjam-rlwer, Altjerr-henh angketj angenh-angenh rrpwetj inang Jerusalem-eng petjek. \v 28-30 Artwang nyent arreny Agabus-el werlamparenyeng ularr irnemel ilek, kwatj-kweny mer apanpel anetjenh. Tjerrtj map-anem mernek-arlk kwatjek-arlk arrakelakel irretjenh. Kwerrern Alngaltarel renh-amparr ilekarl. Nakenh-nakenh map angkerrek, Judea-areny map-warn tjenkerr maney lanthetjeh. Kwereng inang tjenkerr maney renh Barnabas Saul kwer-atherr-amparr anthek, ratherr maney renh Judea-warn anginetjeh, Jerusalem werlampareny-henh arntarnt-arentj mapeh anthetjeh. Kelant kwatj-kweny rang anek ahelh ntjaperel, artwang Claudius Rome-areny rarl twernk angerr anetjam-rlwer mer ntjapereh. \c 12 \s1 King Herod-el nakenh-nakenh // inenh atwetjeh alwernek \p \v 1 Arltang arrpenhel King Herod-elemeh nakenh-nakenh inenh atwetjeh alwernek. Rang arrpenh map antwerrkemel atwek. \v 2 Rang atwenh-atwenh kwerenh map twernek, inang kaltj-anthenh-anthenh nyent arreny kwerenh James irrernng atwetjeh. Inang renh atwek. James rang John-kenh kekw anek. \v 3 Herod-elemeh angketj awek, tjerrtj Jew angerrepat map inarl nhenheh kangkekarl. Lakenh rang atwenh-atwenh kwerenh map ilek, Peter-emeh antwerrketjeh. Inang Peter renh-anem antwerrkek irlpangkentj angerr anetjam-rlwer. Irlpangkentj nhenhel nheng Jew mapel kweteth arltang 8-rlwer anyenem, mern arlwar-ilenh-ilenh-kweny itja kwenh inang arlkwetjart. \v 4 Inang Peter angemel tjayel-warn kwernek. Herod rang atwenh-atwenh 16 ilek, inang renh mantjel arntarnt-aretjeh, Peter rang ater arrtjanehetjeng. Kel arrwekel atwenh-atwenh 4 pelelek-amparr renh arntarnt-aretjeh, kwereng 4 pel arrpenh mapel renh arntarnt-aretjeh. Lakenh-artek arrpenhek-arrpenhel renh arntarnt-arek aherrkel kwenyel thwen. Herod rartek ahentj-anek, Peter renh \it court\it*-el pawenhetjeh tjerrtj mapeng alngetherr. Mpank kwet, rang karelhetjam irlpangkentj anekarl-penhekant. \p \v 5 Peter rang tjayelel kwet anek. Nakenh-nakenh inang Altjerr tjang-pawenhetjam kwer, Altjerrel renh arntarnt-aretjeh. \s1 Altjerrel Peter renh tjayeleng arratelh-ilek \p \v 6 Kweny arrpenhelemeh Herod rang iterrek, “Ngwenth thang Peter renh pawenhetjenheng mapeng alngetherr.” Kweny kwerel Peter rang ankwang intetjam tjayel kwenel. Rang atwenh-atwenh atherreng mpwepel intek. Peter-kenh mwerlt \it chain\it*-el ayernekarl atwenh-atwenh nyent-henh mwerlt-warn. Peter-kenh mwerlt arrpenh \it chain\it*-el ayernekarl atwenh-atwenh arrpenh-henh mwerlt-warn. Peter rang mpwepel intek, atwenh-atwenh atherram itepelant-atherr intek. Atwenh-atwenh atherr arrpenhel tjayeleh arrew arntarnt-aretjam. \v 7 Ngkart-henh angelemeh tjayel kwenel irnetj-alhek. Parrtj rang tjayel kwenel parrtjek. Angelel Peter renh ltwang tanthemel renh kemelh-ilemel ilek, “Parrp kemerray!” Peter-henh \it chain\it* ratherr Peter-henh iltjang atherreng rlwelherl-alhek. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01953B.tif" size="col" ref="12.7" \fig* \p \v 8 Angel rang renh ilek, “Rnwanentj ngkwengenheh irrpang, pwet ngkwengenheh thwen.” Kel Peter mantarr kwer irrpek. Kwereng angelel renh ilek, “Mantarr arrpenh inemel artelhang. Tjengel-ayeng anharrel petjang.” \v 9 Kelemeh Peter rang angel kwer-atherrel-ayeng anharrel alhek. Peter-anem iterrek, anengkerr rang aretjamarleh-athen. \v 10 Ratherr atwenh-atwenh arntarnt-arentj atherreng arraterl-alherrek, mpwep-angkwerr. Kwereng ratherr \it gate\it* angerretj-warnemeh alhek. \it Gate\it* rang altjwer-irrek, ratherremeh keth-warn arratenhek. Angel rang kwek war Peter-el-ayeng alhek, kwereng rang ywerrerl-alhek. \p \v 11 Peter rang kel alhengk-aremel angkek, “Thang kwenh alhengk-arem, Altjerrel angel kwerenh lanthekarl, yengenh tjayeleng arratelh-iletjeh. Herod tjerrtj Jew map-arlk thwen inang kwenh yengenh irrernng atwetjeh ahentj-anek.” \p \v 12 Kwereng Peter rang Mary-henh warl-warn alhek. Mary nhenh rartek John-henh mwek anek. John nheng kwerenh arreny arrpenh anek Mark. Mary-henh warlel nakenh-nakenh map anek, inang Altjerr Peter kwer tjang-pawenhetjam. \v 13 Peter-elemeh \it door\it* rltar-rltar-atwek. \it Door\it* rang martelhentj anek. Marl rrkwapenh-apenh nyentemeh rang \it door\it*-warn aretjeh petjek, arreny kwerenh Rhoda. \v 14 Rhoda rang Peter renh angkerleh awek, rang renh alhengk-awek. Rang angerr arrken awelhemel, rang angwerrek, Peter-eh \it door\it* altjwer-iletjeh. Rang parrp angkep map-warn irrpenhek. Rang inenh ilek, “Peter nhengeyay \it door\it*-el irnetj-alhek!” \p \v 15 Inang marl renh ilek, “Ntwang key ahert-irrek?” Marl rang twer-irremel angkek, “Peter nhengeyay \it door\it*-el irnetj-alhek!” Inang angkek, “Angel kwerenh apekaw!” \p \v 16 Peter-elemeh \it door\it* renh kwet rltar-rltar-atwetjam, inang kwer altjwer-iletjeh-atwetj. Inang \it door\it* renh altjwer-ilemelemeh arek, Peter arratj irnerleh. Inang anwerlkek renh aremel. \v 17 Peter-elemeh iltjem-iltjemel inenh ntertelh-ilek. Rang inenh ilek, nthakenh angelel renh tjayeleng arratelh-ilek. “Arrantherr James peltj arrpenh map thwen iletjeh, yeng lyet tjayeleng arratekarleng.” Rang inenh imperl-alhekemeh. Peter rang mer arrpenh-warnemeh alhek. \p \v 18 Kweny-rtwehemeh tjayel kwenel atwenh-atwenh map athek-irremel ywarn iterrek. Inartek Peter-ek ywarn palenthwek. “Nthakenhameh rang arratek?” \v 19 Herod-el Peter-eh ywarn palenthwek. Rang atwenh-atwenh kwerenh map pawenhek, inarl Peter renh arntarnt-aretjam. Rang inenh ywarn pawenhemel rang inenh atwenh-atwenh arrpenh map-warn lanthek, inang inenh irrernng atwetjeh. Kwereng Herod rang mer Judea-eng \it town\it* Caesarea-warn alhek, kwerelemeh war anetjeh. \s1 Herod rang ilwekemeh \p \v 20 King Herod tjerrtj \it town\it* Tyre-areny mapeh Sidon \it town\it*-areny mapeh thwen arnkely kweteth anetjart. Tjerrtj inang athek-irrek, Herod-elemeh mern inehenh arrngert-ilehetj. Inang mern inehenh Herod-henh mereng payem-iletjart. Lakenheng inang urrpey lanthek Herod-kenh warl-warn. Urrpey inangemeh Herod-kenh warl arntarnt-arenh-arenh arek, kwerel-ayeng angkerrek. Artwang arreny kwerenh Blastus anek. Inang Blastus renh pawenhek, “Nwern kwenh Herod-ek angketjeh ahentj-anem. Ntwang key angketj nhenh kwer-warn lanthem?” Kel Blastus ineh kangkwerrek. Rantem angketj inehenh Herod-warn angek. \p \v 21 Arltang arrpenhelemeh inang petjek Herod-warn, angkerretjeh. King Herod-emeh petjek mantarr amparrkey-arrkey-akert, \it chair\it* angerretj kwerenhel rang arrernelhek. Rang tjerrtj ineheng anngetherr angkek. \v 22 Tjerrtj map inang renh awek. Inang arlkemel ilek, “Herod rang itja artwang-artek angkem! Altjerr-artek kwenh rang angkem!” \v 23 Herod rang ntert anek, rang inenh itja arnpakek. Lakenheng Ngkart-kenh angelel Herod renh irlkertemeh-ilek. Irnngang mapel-anem anert kwerenhel kwen inang arlkwetjam, kwereng rang ilwekemeh. \p \v 24 Nakenh-nakenh mapel Altjerr-henh angketj kaltj-antherl-apetjam mer arrpenh mapeh. Tjerrtj aningkel-anem Jesu renh nakek, inang kwer-warn twep-irrek. \p \v 25 Barnabas Saul ratherr kel tjenkerr maney nheng Jerusalem-areny werlamparenyeh angetjemel antherl-alhek. Tjenkerr maney nheng werlampareny Antioch-areny mapel arrwekel anthekarl. Kel ratherr artwang nyent ngwek Jerusalem-eng, arreny kwerenh John Mark. Kwereng inang pwert-anem Antioch \it town\it*-warn angkep alpek. \c 13 \s1 Werlampareny Antioch-arenyel // Barnabas Saul renh-atherrenh lanthek \p \v 1 Antioch \it town\it*-el werlamparenyel-ayeng artwang Altjerr-henh angketj angenh-angenh map anetjart, kaltj-anthenh-anthenh map thwen. Arreny inehenh Barnabas, Simeon, arreny arrpenh kwerenh Rrpwerl, Lucius Cyrene \it town\it*-areny, Manaen, rang nheng Herod Antipas-el-ayeng mangkek. Artwang arrpenh anek Saul. \v 2 Arltang nyentel artwang nhenh map alyelhemel Ngkart naketjam, kwer-warn angketjam. Inang Ngkartant iterl-aremel mern-kweny anetjam. Kwereng Kwerrern Alngaltarel inenh ilek, “Arrantherr Barnabas Saul renh-atherrenh ngkernang, ratherr angketj mwerr mer mapel kaltj-antherl-apetjeh.” \v 3 Inang weth mern-kweny anek, Altjerr-warn angkemel. Kwereng inang iltjang inehenh Barnabas Saul kwer-atherr-henh kaperteh arrernek. Kwereng inang renh-atherrenh lanthekemeh. \s1 Barnabas Saul ratherr mer Cyprus-warn alhek \p \v 4 Kwerrern Alngaltarelemeh Barnabas Saul renh-atherrenh \it town\it* Seleucia-warn lanthek. \it Town\it* nhenhel inang \it boat\it*-eh antjek, mer Cyprus-warn alhetjeh-anngernt. Cyprus rartek mer \it island\it* angerr anek kwatj alay mpwepel. Inang \it boat\it*-el alhek kwatj alay-angkwerr, antekerr altwerl mer Cyprus-warn-athek. \v 5 Salamis \it town\it* kwerel inang \it boat\it*-eng anarnpek. Inang alhek \it church\it* nyentam-nyent-warn, Altjerr-henh angketj kaltj-antherl-apetjeh. Tjerrtj Jew map inang \it church\it* nhenh map-warn arraw-irretjart. John Mark rang kwer-atherrel-ayeng tangetjel anek.\fig |src="map Acts 13 Paul Barnabas.tif" size="col" ref="13.5" \fig* \p \v 6-8 Inang \it town\it* Salamis renh imperl-alhemel altwerl-atheh inang alhek mer \it island\it* iter arrwengak-warn, \it town\it* Paphos-warn. \it Town\it* Paphos kwerel artwang Jew nyent anetjart, rang arrwengkelth mpwaretjart. Rang rrtjwerremel nakelhetjart, rang Altjerr-henh angketj angenh-angenh kwel anek. Arreny kwerenh Bar-Jesus. Arreny kwerenh arrpenh anek Elymas. Elymas rang peltj anek artwang Sergius Paulus-kenh. Sergius Paulus rang Rome-areny \it government\it*-eh twernk angerr anek mer \it island\it* Cyprus ntjaperek. Rang artwang inangkal anek. Sergius Paulus rang angketj awek, Barnabas Saul ratherr mer Cyprus-el anemeng. Rang kwer-atherr ntangkelhek, ratherr renh Altjerr-henh angketj kaltj-anthetjeh. Kel ratherr kwer-warn alhek, Altjerr-kenh angketj kaltj-anthetjam. Artwang nheng Elymas rang kwer-atherr arrngert angkek. Rang Sergius Paulus renh ilek, “Ntwang angketj nhenh naketjal anay! Mentj impang!” Rang ahentj-kweny-irrek, peltj kwerenhel angketj Ngkart-akert awemel nakehetjeng. \p \v 9 Kwerrern Alngaltarelemeh Saul renh twer-ilek. Saul rang arreny Paul-anem. Paul-elemeh Elymas anngang aremel renh ilek, \v 10 “Ntwartek arrentj-arteh anem! Ntwang tjerrtj mwerr mapeh kweteth ahentj-kweny-irreperrem! Ntwang rrtjwerremel Altjerr-henh angketj perrpert-ilerl-apem! \v 11 Altjerrelemeh ngwenh atwetjenh pweng-ilemel! Kwek war ntwang pweng anetjenh. Kelant ntwang anngang alngampetjenh.” \p Elymas rang kel pweng-anem anek. Rang tjerrtj arrpenh ngwek, renh tjey angerl-apetjeh. \v 12 Twernk Sergius Paulus-el renh anwerlkemel arek. Rang anwerlkek, rang angketj Ngkart Jesu-akert awekarleng. Rang angkek, “Thang kwenh angketj nhenh arrwekeleng awetj-kweny!” Rang kel Ngkart renh nakek-anem. \s1 Paul Barnabas ratherr \it town\it* Pisidian Antioch-el // tjerrtj map kaltj-anthek \p \v 13 Paul inang \it boat\it* angerr-warn antjek. Inang \it boat\it*-el Paphos \it town\it*-eng kwatj alay-angkwerr ayerrer-atheh alhek, \it town\it* Perga-warn. \it Town\it* Perga rang mer Pamphylia-el artelhek. Inang \it town\it* Perga-el irretj-alhemel inang \it boat\it*-eng anarnpek. John Mark-elemeh renh-atherrenh mer kwerel imperl-alhek. Rang nyent Jerusalem-warn angkep alpek. \v 14 Paul Barnabas ratherremeh Perga kwereng Antioch \it town\it*-warn anper-irrenhek. Antioch nhenh-artek mer Pisidia-el anek. Arltang angerr Saturday-el ratherr tjerrtj Jew map-kenh \it church\it*-warnemeh alherrek. Ratherr \it church\it* kwen irrpenhemel arrernelhetj-alhek. \v 15 Artwang arrpenhel angketj Moses-el arrernekarl \it read\it*-em-ilek, kwereng rang angketj nheng Altjerr-henh angketj angenh-angenh mapel arrernekarl \it read\it*-em-ilek. Kwereng \it church\it*-ek-artweyel urrpey lanthek, Paul Barnabas renh-atherrenh ngwerl-alpetjeh. Urrpey rantem renh-atherrenh pawenhek, “Artwang atherray! Mwerr key mpwel apek nwernenh angketj ilemel kaltj-anthetjeh?” \p \v 16 Paul rang kemerremel inenh iltjel war ilek. Rang inenh ilek, “Artwang Israel-areny mapay, arrantherr yengenh awerrerrang! Tjerrtj arrpenh mapel thwen, arrantherrarl Altjerr nakem! \v 17 Altjerr rang arrwekeleny nwern-henh map urrarek, arlaltj kwerenh map anetjeh. Inang mer Egypt kwerel anetjam-rlwer, Altjerr rang inenh twer-ilek, inang aningkam-aningk irrek. Kwereng Altjerrel Egypt-areny map kwatjel atwek, Altjerrel kwerenh mapant arratelh-ilek mer Egypt-eng. \v 18 Rang inenh rrkwal angerrel arntarnt-arentjek 40 \it years\it*-eh-atwetj. Inang Altjerr kwer kwet wenng-angketjam, Altjerrel inenh arntarnt-aretjam kwet, rang inenh itja impek. \v 19 Altjerrel inenh mer Canaan-warn angek. Mer Canaan kwerel tjerrtj mer 7 pel-areny anekarl. Altjerr rang tjerrtj Canaan-areny map atwemel ywerrelh-iletjam, rantem mer Canaan renh anthek arrwekeleny nwern-henh mapek. \v 20 Tjerrtj nwern-henh map mer Egypt-el 400 \it years\it*-ek-atwetj anek. Kwereng inang mer Egypt-eng arratek. 50 \it years\it* arrpenh-penh Altjerrel-anem mer nhenh arreny Canaan renh anthek ineh. \p “Inang mer nhenhel anetjam-rlwer, Altjerrel artwang alkwert map ineh nyentam-nyent urraretjart, ineh twernk anetjeh, ahelenp-arlk inenh arntarnt-aretjeh. Kwereng Altjerrel Samuel renh-anem urrarek. Samuel rartek Altjerr-henh angketj angenh-angenh anek. \v 21 Kwereng nwern-henh mapel Altjerr renh pawenhek \it king\it*-eh, ineh twernk angerr anetjeh. Kwereng Altjerrelemeh Saul urrarek, \it king\it* ineh anetjeh. Saul-kenh angey rang arreny Kish anek. Kish rang Benjamin-kenh peltj ingkerneny mapeng petjek. Saul rang \it king\it*-anem ineh anek 40 \it years\it*-eh-atwetj. \v 22 Kwereng Altjerrelemeh Saul renh anpwek, David-anem rang ngkernek, \it king\it* ineh anetjeh. Altjerr angkek, ‘David rang kwenh tjeng war kangkwerrem, lakenh yeng angerr kwer kangkem.’ David nhenh rang Jesse-henh ler anek.” \p \v 23 Paul-el inenh ilek, “Altjerrelemeh tjerrtj Israel-areny mapeh arrwekel kwet alhelek, rang artwang nyent ineh-warn lanthetjenh, inenh arntarnt-aretjeh. Artwang rang David-kenh peltj ingkerneny mapeng petjetjenharl. Jesu rang kwenh artwang Arntarnt-arenh-arenh rang anem. \v 24 Jesu kwereng arrwekel John rek-amparr petjek. John rang tjerrtj Israel-areny map kaltj-anthek, inang anetjeng Altjerr-warn twep-irretjeh, rang inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjenheng. \v 25 John-el rrkwapentj kwerenh mpwaretjam-rlwer, rang tjerrtj map pawenhek, ‘Ngwenham yeng? Nthakenh arrantherr tjeng-penh iterl-arem? Thang arrantherrenh ilem, yeng itja Arntarnt-arenh-arenh nheng anem, kwerarl arrantherr karelhem. Arntarnt-arenh-arenh rang ngwenth war arrehantherr-warn petjetjenh. Yeng ahelh-areny war anemeng, rang kwenh mwerr anem alkerengarl lanthek.’ \p \v 26 “Peltj mapay, nwern-artek Abraham-henh peltj ingkerneny mapeng petjekarl. Yengemeh awerrerrang! Tjerrtj arrpenh iter-penh mapay, arrantherr-arlk Altjerr nakem. Arrantherremeh yengenh ingkerrekel awerrerrang! Altjerrel-artek nwernenh ilek, rang ahentj, tjerrtj nwernenh anetjeng inetjeh, nwern iteth ngampekarl kwerel-ayeng anetjenheng. \v 27 Tjerrtj Jerusalem-areny map angerrepat inehenh thwen inang itja alhengk-arek, Jesu rang Christ anekarl, nheng Altjerrelarl ngkwey alhelekarl. Arltang angerr Saturday-el inang Altjerr-henh angketj kweteth awetjartarl, nheng Altjerr-henh angketj angenh-angenh mapel ngkwey pip-warn arrernekarl. Angketj nhenh ingkern-anem arratemel keth-irrek, nheng tjerrtj Jerusalem-areny inang Jesu renh merrentj-arteh atwekarleng. \v 28 Inang Jesu renh pelkel pawenhek. Inang twernk Pilate renh pawenhek, rang Jesu renh irrernng kwet atwetjeh. \v 29 Angketj nhenh Altjerr-henh pipel-ayeng intem, ‘Rrkwapenh-apenh Altjerr-kenh inang irrernng atwetjenharl.’ Atwenh-atwenh mapel kwenh Jesu renh ntwerlk-warn arrernemel irrernng atwek, lakenh angketj nhenh kel arratj-irremel arlpaw-irrek. Kwereng inang renh ntwerlkeng anarnpelh-ilek. Inang renh inteyeh kwernek. \v 30 Altjerrel-anem Jesu renh irrernngeng kemelh-ilemel iteth-ilekarl. \v 31 Kwereng nakenh-nakenh aningkel renh irrernng-penh kemerrekarl arek. Nakenh-nakenh kwerenh map inarl arrwekel kwerel-ayeng itethel-ayeng-amparr nheng nthwerl-apetjart, mer Galilee-eng \it town\it* Jerusalem-warn. Nakenh-nakenh nhenh mapelemeh lyet tjerrtj ingkerrek ilerl-apem, Jesu kwenh irrernngeng kemerrekarl. \p \v 32 “Nwern arrantherrenh lyet angketj mwerr renh ilem. Iterl-aray, Altjerrel nheng arrwekeleny nwern-henh map alhelekarl, rang kelant Christ renh lanthetjenh. \v 33 Altjerrel kel Christ nwerneh-warn lanthek. Christ rang kwenh Jesu anem. Nheng pip Psalm 2-el-ayeng nwern angketj Jesu-akert ilem, \q1 ‘Ntwang ler tjengenh, \q1 yeng angey ngkwengenh-anem.’ \m \v 34 “Altjerrel Jesu renh irrernngeng kemelh-ilek, mpwerrk kwerenh rang itja ntert-irretjeh impek. Nhenh angketj arrpenh Altjerr-henh pipel-ayeng intem, \q1 ‘Thang ngwenh alhelem, \q2 tharl arrwekel David nheng alhelekarl-arteh.’ \q1 Nhenh-atwetj Altjerr rang alhelek, \q2 renh irrernngeng kemelh-ilemel iteth-iletjek. \f + \fr 13:34 \ft Isaiah 55.3\f* \p \v 35 “Angketj arrpenh intem, David-el arrwekel pip-warn arrernekarl, \q1 ‘Altjerrel itja tjerrtj tjeperr mpwerrk kwerenh renh impetjenh, \q2 rarrp ntert-irretjeh.’ \f + \fr 13:35 \ft Psalms 16.10\f* \p \v 36 “David rang iteth anetjam, rang Altjerreh kangkwerrek. Kwereng rang ilwek, inang renh awenng-warn kwernek, angerrepat kwerenh mapel-ayeng. Awenngel mpwerrk kwerenhemeh ntert-irremel ywerrek. \v 37 Altjerrelemeh Jesu irrernngeng kemelh-ilek. Mpwerrk kwerenh itja ntert-irrek. \p \v 38 “Artwang peltj mapay! Thang arrantherrenh nhenh ilem, Jesu ilwekarleng, lakenh Altjerr tjey mpwarek arrehantherr, rang anetj arrehantherr-henh wetjeh, rang ngwerleny arrehantherr anetjenheng, atwetj-kweny. \v 39 Arrantherr Jesu renh nakemeng, kwereng arrantherr Altjerreng ularr arratj anetjeh. Arrantherr apek Moses-henh mpwareng-arengehant kangkwerremeng war, arrantherremeh itja Altjerreng ularr arratj anem. \v 40 Arrantherremeh mantjel arelhetjeh, arrantherr itja tjerrtj arrpenh-arteh mernelhetjeh. Ineh-penh Altjerr-henh angketj angenh-angenh arrpenhel ilek, lakenh-hetj, \q1 \v 41 ‘Tjerrtj arrantherremeh arrampewenh-wenh mapay! \q1 Arrantherr kelant anwerlketjenh, ilwetjenh-anngernt. \q1 Arrantherr aretjenh, thang arrpenh anthwerr mpwaretjenh. \q1 Arrantherremeh nhenh ywarn kwet iterl-aretjeh. \q1 Arrpenhel apek arrantherrenh nhenh-penh ilekarleng.’ ” \f + \fr 13:41 \ft Habakkuk 1.5\f* \q2 Lakenh Paul-el werlampareny inenh arteng-ilemel ilek. \p \v 42 Paul Barnabas ratherr \it church\it* kwereng arratentj-alhek, tjerrtj mapel renh-atherrenh ngwek, “Saturday arrpenhel nhenh-warn mpwelanth petjetjeh, nwernenh weth kaltj-anthetjeh.” \v 43 Kel werlampareny map \it church\it*-eng arratek. Tjerrtj Jew arrpenh map tjerrtj Altjerr nakenh-nakenh arrpenh map thwen inang Paul Barnabas kwer-atherrel-ayeng alherl-apetjam. Ratherr inenh ilerl-apetjam, inang Altjerr renh twerel kwet naketjeh. \p \v 44 Saturday arrpenhelemeh \it town\it*-areny ingkerrek anthwerremeh arraw-irrek, Ngkart-henh angketj awetjeh. \v 45 Tjerrtj Jew mapel tjerrtj aningk inenh aremel inang Paul kwer-atherr may-irremel tjel-angkerrerrek. \p \v 46 Paul Barnabas ratherr anew-anewel kwet inenh ilek, “Altjerrel ilernenh ilek, ilern arrehantherr-amparr angketj mwerr Jesu-akert renh iletjeh. Arrantherr kwenh angketj kwereng ntjwem-irrekarl. Arrantherr itja ahentj-anem, iteth kwet Altjerrel-ayeng anetjeh. Lakenheng ilernarrp kel tjerrtj lwereny map-warnemeh alhetjeh, inehemeh Altjerr-henh angketj kaltj-anthemel iletjeh. \v 47 Ngkart rang ilernenh lakenh ilek, \q1 ‘Thang mpwelenhanth arrernek, \q2 tjerrtj lwereny mapeh parrtj anetjeh. \q1 Mpwelanth tjerrtj ingkerrek ahelh apanpel \q2 iletjeh-anngernt, \q2 yeng ahentj-anem, tjerrtj inenh arntarnt-aretjeh, \q2 inang iteth kwet tjengel-ayeng anetjenh.’ ” \q3 Lakenh Paul-el inenh ilek. \f + \fr 13:47 \ft Isaiah 49.6\f* \p \v 48 Tjerrtj lwereny inang Paul-henh angketj awek. Inang Ngkart-henh angketj kangkemel nakek. Altjerrel arrwekel kwet tjerrtj inenh urrarekarl, inang kwerel-ayeng iteth ngampekarl anetjenheng. Inant renh kangkemel nakek. \p \v 49 Nakenh-nakenh mapel Ngkart-henh angketj tjerrtj ingkerrekemeh kaltj-antherl-apetjam mer Pisidia ntjaperel. \v 50 Mer kwerel marl angerrepat rrpwetj anek, inarl Altjerr nakenh-nakenh anek. Tjerrtj Jew mapelemeh marl inenh artwang angerrepat mer-areny map thwen rrwampey-ilek. Angerrepat inang Paul Barnabas kwer-atherr ngkwantj-irrek. Kwereng inang renh-atherrenh mer inehenheng anpwek. \v 51 Paul Barnabas ratherremeh ingkang-henh rlwelhemel nmwernt-arlk lernerl-alhemel angkek, “Ilern lakenh mpwarem, arrantherrarl angketj Jesu-akert pal awekarleng. Arrantherr ilernenh iltekarleng, Ngkarteng arrantherr kel ntjwem-irrekarl!” Kel ratherr \it town\it* arrpenh-warn Iconium-warn alherrek. \v 52 Ngkart nakenh-nakenh map mer Pisidian Antioch-el inang arrken kwetarl anek, Kwerrern Alngaltar rang inehel-arleng anekarleng wart. \c 14 \s1 Paul Barnabas ratherr Iconium // \it town\it*-el kaltj-anthek \p \v 1 Kwereng Iconium \it town\it*-el Paul Barnabas ratherr tjerrtj Jew map-kenh \it church\it*-warn irrpek, angketj mwerr renh iletjeh-anngernt. Tjerrtj Jew mapel tjerrtj iter-penh mapel thwen renh-atherrenh awekarl-penh, tjerrtj aningkelemeh inang angketj Ngkart Jesu-akert nakek. \v 2 Tjerrtj Jew arrpenh mapel itja renh-atherrenh nakek. Inang tjerrtj iter-penh map rrwampey-iletj-alhek, kwereng tjerrtj iter-penh arrpenh map nakenh-nakenh mapeh ahentj-kweny anek. \v 3 Paul Barnabas ratherr \it town\it* Iconium-el kwetemeh anek, ratherr tjerrtj map angketj Ngkart Jesu-akert anew-anewel kwet kaltj-antherl-apetjam. Ngkartel renh-atherrenh twer-ilek, ratherr twerel mpwaretjeh. Ratherr tjerrtj irlkert map mwerr-ilek, kwerrern anetj map-arlk anpwemel. Lakenh Ngkartel tjerrtj mapeh mernek, Paul kwer-atherr-henh angketj arratj anemeng. \v 4 Iconium-areny map patemel anek. Tjerrtj arrpenh inang Jew mapant kangkwerremel nakek, Paul Barnabas kwer-atherr inang ahentj-kwenyarl anek. Tjerrtj arrpenh mapel renh-atherrenh nakek. \v 5 Kwereng tjerrtj iter-penh arrpenh map, tjerrtj Jew arrpenh map thwen angerrepat inehenhel-ayeng inang angkerrek, Paul renh-atherrenh irrernng atwetjeh, irntel iltewemel. \v 6 Paul Barnabas ratherr angketj kwereng awekarleng, ratherr Lycaonia-angkwerr ateremeh alherrek. Ratherr \it town\it* angerr atherr-warn Lystra-warn Derbe-warn thwen alherrek. \v 7 Ratherremeh tjerrtj mapeh angketj mwerr renh kwet kaltj-antherl-apetjam, \it town\it* kwer-atherrel-ayeng, mer kwek mapel thwen. \s1 Paul Barnabas ratherr \it town\it* Lystra kwerel anek \p \v 8 \it Town\it* Lystra-el artwang arrpenh anek, rang arlamarr kwet anentjekarl kwer kwekeng-ntjel. Rang itja kwet nthwerl-apek. \v 9 Rang Paul awetjam, Paul rang tjerrtj map kaltj-anthetjam-rlwer. Paul-el artwang renh aremel alhengk-arek, artwang rang angketj kwerenh nakerleh. Artwang rang nakentj-akert anemeng wart, lakenheng Paul rang kaltj anek, rang artwang renh mwerr-iletjeh. \v 10 Rang artwang arlamarr renh arlkemel ilek, “Kemerremel irnay!” Artwang rang kel kemerremel irnek, nthwekemeh. \p \v 11 Tjerrtj mapel nhenh arekarl-penh, inang angketj Lycaonia-el untarel ilek, “Yay! Altjerr nwern-henh atherr kwenh tjerrtj-arteh irrek, kwenelakw nwerneh-warn ratherr petjek!” \v 12 Inang Barnabas Paul renh-atherrenh inang arreny altjerr-arrpantey anewek, Barnabas arreny Zeus, Paul arreny Hermes. Tjerrtj inang angketjart, Zeus rang altjerr kwel anek, Hermes rang Zeus-henh angketj ilenh-ilenh kwel anek. Lakenh inang Paul arreny Hermes anewek, rang angketj ilenh-ilenh mwerr anemeng wart. \v 13 Warl angerretj altjerr-arrpantey nheng Zeus-kenh rang \it town\it*-eng kethel artelhek, ntwarr-kwenh. Zeus kwerenh warlek-artwey rang pwelek rrwey-akert waly-akert thwen \it town gate\it*-warn petjek. Warlek-artwey \it town\it*-areny map thwen inang ahentj-anek, Paul Barnabas kwer-atherr ker tjenkerr-arlk anthetjeh. \p \v 14 Paul Barnabas ratherr nhenh-penh awek. Ratherr mantarr kwer-atherr-henh alterrek, ahentj-kweny-irremel. Ratherr rlkwerr-warn tjerrtj aningk-warn arrtjanek. Ratherr inenh untarel ilek, \v 15 “Artwang mapay, itja lakenh mpwaretjeh! Ilern kwenh tjerrtj arrehantherr-arteh anem! Ilern-artek arrantherrenh angketj mwerr ilerl-apem. Altjerr-arrpantey arrekantherr-kenh mentj imperrerray! Arrantherr Altjerr ngwerrm-warn twep-irrerrerrang! Altjerr nhenh rarl alker ahelh thwen kwatj alay thwen arrmernekarl kwer-warn, thep thwen ker irrpenng thwen ker ingkerrek rang arrmernekarl kwer-warn. \v 16 Ngkweyeng-ntjel Altjerrel tjerrtj ingkerrek impek, inang altjerr-arrpantey inehenh naketjeh, inang ahentj-anekarleng wart. \v 17 Altjerr rang kangkentjel mernelhek arrekantherrek, arrehantherr kwatj alker-areny-arlk anthemel mern arrpenhek-arrpenh ingkerrek. Rang kweteth arrantherrenh wantem, arrantherrenh tjep-tjep mpwarem.” Lakenh Paul ratherr inenh ilek. \v 18 Tjerrtj inang Paul-henh angketj awekarleng, inang ahentj-anek kwet Paul Barnabas kwer-atherr ker tjenkerr atwemel anthetjeh-anngernt. Ratherr kwet ahentj-kwenyarl anek. Mentjemeh inang pwelek renh atwetjal impek. \p \v 19 Kwereng tjerrtj Jew rrpwetj inang Antioch \it town\it*-eng Iconium \it town\it*-eng thwen petjek. Inang tjerrtj map rrwampey-ilek. Mer-areny inang Jew nhenh ineh kangkwerrek. Inang Paul renh irntel iltewek. Kel inang iterl-aremel rang kwel irrernng intemeng wart, inang renh \it town\it*-eng keth-warnemeh tjarr-angemel wek. \v 20 Kel nakenh-nakenh mapemeh kwer-warn petjemel arraw-irrek. Paul rang kemerrek, rang inehel-arleng \it town\it*-warn angkep alpek. Kwereng kweny-rtwehemeh Paul Barnabas ratherr Derbe \it town\it*-warn alherrek. \s1 Paul Barnabas ratherr Antioch // kwer-warn angkep alperrek \p \v 21 Ratherr \it town\it* Derbe kwerelemeh tjerrtj map angketj mwerr Jesu-akert kaltj-antherl-apetjam. Mapelemeh angketj renh nakek, inang nakenh-nakenh mapemeh irrek. Kwereng ratherr Lystra \it town\it*-warn-amparr alperrek. Kwereng Iconium \it town\it*-warn Antioch \it town\it*-warn thwen ratherr angkep alperrek. \v 22 Ratherr nakenh-nakenh map twer-ilemel inenh tjep-tjep-ilek, inang Jesu twerel naketjeh kwet. Ratherr inenh ilek, “Nwern kwenh rwekenth-kenth-warn irretjeh-amparr, Altjerr-henh mer-warn irrpetjeh-anngernt, iteth ngampekarl kwerel-ayeng anetjeh-anngernt.” \v 23 Paul Barnabas ratherr arntarnt-arentj rrpwetj urrarek ngkernetjeh-anngernt, werlampareny inehenh mapeh. Ratherr mern-kweny-amparr anek, Altjerrekant angketjam. Kwereng ratherr Ngkart renh pawenhek-amparr, rang arntarnt-arentj inenh kwet anyenetjeh. Kwereng ratherr inenh ngkernekemeh. \v 24 Paul ratherremeh mer Pisidia kwer-angkwerr anper-alhek mer Pamphylia-warn petj-alpek. \v 25 \it Town\it* Perga kwerel ratherr mer-areny mapemeh Altjerr-henh angketj kaltj-antherl-apek. Kwereng ratherr Attalia \it town\it*-warn anper-irrenhek. \p \v 26 Attalia kwerelemeh ratherr \it boat\it* angerretj antjemel \it town\it* Antioch-warn angkep alperrek, kwatj alay-angkwerr. Antioch \it town\it* nheng kwereng werlamparenyel renh-atherrenh nheng arrwekel Altjerreh kwer-atherr tjang-pawenhek, inenh lanthekarl, angketj mwerr kaltj-antherl-apetjeh. Ratherr kel-antey nhenh mpwarekarl. \v 27 Ratherr Antioch-warn alhemel ratherr \it boat\it*-eng anarnpetj-alhek, kwereng ratherr werlampareny arrawelh-ilek. Ratherr inenh ilek, “Ilern kwenh angketj mwerr renh tjerrtj lwereny mapeh kaltj-antherl-apetjam. Altjerrel kwenh tjey altjwer-ilek tjerrtj lwereny mapek, inang Jesu renh naketjeh, nakenh-nakenh kwerenh map anetjeh-anngernt.” \v 28 Ratherr nakenh-nakenh mapel-ayeng kwetemeh anek, Antioch \it town\it*-el. \c 15 \s1 Arntarnt-arenh-arenh map kaltj-anthenh-anthenh // tjeperr map thwen mer Jerusalem-el arraw-irrek // angkerretjeh \p \v 1 \it Town\it* Antioch-el werlamparenyel-ayeng nakenh-nakenh arrpenh map itja tjerrtj Jew anek. Artwang Jew rrpwetj mer Judea-eng Antioch \it town\it*-warn petjekarl, inang Jesu nakenh-nakenh anek. Inang artwang map werlamparenyel-ayeng inenh ilek, “Rrwey ngwenh apek werlamparenyel-ayeng nyent-irretjeh ahentj, rang artwang irretjeh-amparr Moses-el ilekarl-arteh. Renh artwang ilekarl-penhant, Altjerr rang renh anetjeng inetjenh, rang ngampekarl iteth anetjenheng kwerel-ayel. Rang apek artwang anetj-kwenh, Altjerr rang renh itja inetjenh.” \v 2 Angketj nhenh awemel Paul Barnabas ratherr inehel-ayeng ilterretjam. Kwereng Antioch-areny werlamparenyelemeh Paul Barnabas renh-atherrenh artwang rrpwetj arrpenh thwen ilek, inang Jerusalem-warn alhetjeh. Inang inenh ilek, kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapel-ayeng Jerusalem werlampareny-henh arntarnt-arentj mapel-ayeng thwen angketj nhenh-penh angkerretjeh. \v 3 Kel werlamparenyel artwang inenh lanthek. Paul map mer Phoenicia-angkwerr mer Samaria-angkwerr thwen anper alhek. Inang nakenh-nakenh arrpenh map inenh ilerl-apetjam, tjerrtj lwereny inang Altjerr kwer-warn twep-irrekarl-penh. Nakenh-nakenh inang angketj nhenh awemel kangkek. \v 4 Paul mapemeh Jerusalem kwerel anetj-alpek, kwereng werlamparenyel kaltj-anthenh-anthenhel arntarnt-arentjel thwen inang inenh kangkemel ngwek. Paul Barnabas ratherr inenh ilek, ratherr mwerr mpwarekarl mer mapel-ayeng, Altjerrel renh-atherrenh twer-ilekarleng wart. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01975B.tif" size="col" ref="15.4" \fig* \p \v 5 Werlamparenyel-ayeng artwang rrpwetj Pharisee anek. Inang kemerremel angkek, “Tjerrtj lwereny inarl Jesu renh nakem, inang artwang irretjeh-amparr Moses-henh mpwareng-areng-angkwerr. Kwereng inang mpwareng-areng Moses-kenh ingkerrekeh kangkwerretjeh.” \p \v 6 Kaltj-anthenh-anthenh tjeperr map angerrepat arntarnt-arentj map thwen inang arraw-irrek, angketj nhenh-penh angkerretjeh. \v 7 Inang kwet anthwerr angkerrek. Kwereng Peter-el kemerremel inenh ilek, “Artwang peltj mapay! Arrantherr kel kaltj, Altjerrel nheng yengenh ngwek, angketj mwerr renh tjerrtj lwereny map kaltj-antherl-apetjeh, inang Jesu renh naketjenheng. \v 8 Altjerr rang tjerrtj ingkerrek-henh iterrentjeh kaltj. Rang Kwerrern Alngaltar renh tjerrtj lwereny map-warn lanthek, rang arrwekel nwerneh-warn-amparr lanthekarl-arteh. Lakenh rang mernelhek, rang tjerrtj lwereny mapeh kangkem, rarl nwerneh kangkekarl-arteh. \v 9 Tjerrtj lwereny map inang Jesu renh nakekarleng, Altjerrel inenh arratj-ilek, anetj inehenh wemel. Lakenh-arteh Altjerrel nwernenh arratj-ilek irrkatj-angkwerr, nwern Jesu renh nakekarleng. \v 10 Iterl-aray, nwern ywarn Moses-henh mpwareng-arengeh arratj kangkwerrek! Angerrepat nwern-henh map Moses-henh mpwareng-arengeh kangkwerretj-kweny anek, angketj rang ineh rnpwer anekarleng wart. Wenheham arrantherr nakenh-nakenh yanh map twernem, angketj kwer kangkwerretjeh? Wenhengarl arrantherr ineh rnpwer mpwarem? Altjerr rang arrehantherr ahang-irrehetj! \v 11 Ngkart Jesu-el kwenh nwernenh anetjeng inek kangkentj kwerenhel-ayeng, nwern ngampekarl iteth anetjenheng kwerel-ayeng. Rang kwenh tjerrtj lwereny map thwen anetjeng inek kangkentj kwerenhel-arleng, inang ngampekarl iteth anetjenheng.” Lakenh Peter rang inenh ilek. \p \v 12 Kwereng Paul Barnabas ratherr inenh ilek, Altjerrel tjerrtj lwereny mapeng ularr twer angerr mpwarekarl kwer atherrel-arleng, mer mapel-ayeng. Angerrepat mapel renh-atherrenh ntertel awetjam. \v 13 Kwereng ratherr kel ntertemeh anetjam. James rang angkek, “Artwang peltj mapay, yengemeh awerrerrang! \v 14 Simon Peter rang nwernenh ilek, Altjerr rang lwereny arrpenh urrarek, tjerrtj arlaltj kwerenh map anetjeh. Lakenh Altjerr rang tjerrtj lwereny mapeh kangkentj mernelhek. \v 15 Altjerr-henh angketj angenh-angenh map inang ngkwey pip-warn arrernekarl, lakenh kwet anetjenharl. Altjerr-henh angketj nhenh intem pipel-ayeng, \q1 \v 16 ‘Yeng Ngkart angkem. \q2 Ngkwey David-henh peltj ingkern-penh mapeng \it king\it* anek, \q3 kwereng inang mentj-irrek, \q3 atwenh-atwenh mapel inenh anpwekarleng. \q2 Kelant yeng petj-alpetjenh, \q3 thang artwang nyent David-kenh peltj \q3 ingkerneny ngkernetjenh, \q3 rang \it king\it* angerr anetjenh, \q3 tjerrtj nwern-henh map arntarnt-aretjenheng, \q3 King David-el tjerrtj kwerenh map arntarnt-arekarl-arteh. \q1 \v 17 Kwereng tjerrtj lwereny mapemeh tjeng-warn twep-irretjenh, \q2 tjerrtj nheng map thang arrwekel urrarekarl. \f + \fr 15:17 \ft Amos 9.11-12\f* \q1 \v 18 Ngkweyeng-ntjel thang arrantherrenh nhenh alhelekarl.’ \q3 “Lakenh Ngkartel ilek.” \p \v 19 James angkek, “Yeng lakenh iterrem, nwern itja tjerrtj lwereny mapeh rnpwer mpwaretjeh, inang Altjerr-warn twep-irretjeh-anngernt. \v 20 Nwern angketj lakenhant pip-warn arrernetjeh ineh, inang itja mern ker thwen arlkwetjeh, altjerr-arrpanteyeh tjenkerr anthekarl-penh. Inang ker atwemeng, inang alhwang-amparr mentj impetjeh thelelhetjeh-amparr. Inang alhwang antjwetj-kwenh anetjeh, ker alhwakert arlkwetj-kwenh anetjeh. Inang anew arrpenh-henhel-ayeng intetjal anetjeh. Angketj rrpwetj nhenh angerr anthwerr anem nwerneh. \v 21 Iterl-aray, ngkweyeng-ntjel tjerrtj Jew map nwern Moses-henh mpwareng-areng kaltj-antherl-apetjart lyeteh-atwetj. Saturday arltel nwern Moses-henh mpwareng-areng \it read\it*-em-ilerl-apetjart \it church\it* nwern-henhel-ayeng.” Lakenh James-el inenh ilek. \s1 Jerusalem-areny werlamparenyel pip lanthek // Antioch-areny werlampareny-warn \p \v 22 Kwereng kaltj-anthenh-anthenh mapel werlampareny-henh arntarnt-arentj mapel thwen werlampareny thwen inang Judas Silas renh-atherrenh urrarek, Paul Barnabas kwer-atherrel-ayeng Antioch \it town\it*-warn alhetjeh-anngernt. Judas arreny kwerenh arrpenh anek Barsabbas. Judas Silas ratherr-artek artwang twernk anek. \v 23 Inangemeh pip tanthek, pip nhenh inehel-arleng lanthek werlampareny Antioch-warn. Pip kwerel inang angketj lakenh arrernek: \q1 “Peltj mapay! Nwern kaltj-anthenh-anthenh tjeperr mapel thwen \q2 arntarnt-arentj mapel thwen, \q2 nwern kel angketj nhenh pip-warn arrernemel \q3 lanthem arrehantherr-warn, \q2 nwern arrehantherr kangkentj awelhem. \q1 Arrantherr-artek ingkerrek Jesu nakenh-nakenh anem, \q2 itja artwang Jew anem. \q1 Arrpenh map Antioch \it town\it*-el anem, \q2 arrpenh map mer Syria-el anem, \q2 arrpenh map mer Cilicia-el anem. \p \v 24 “Nwern awek, artwang rrpwetj werlampareny nhenheng arrehantherr-warn alhekarl, inang arrantherrenh perrpert-ilek. Nwern inenh itja arrehantherr-warn lanthekarl. \v 25 Nwernemeh angkerrekarl-penh, nwern iterrek, urrpey atherr arrpenh arrehantherr-warn lanthetjeh, Barnabas Paul kwer-atherrel-ayeng alhetjeh. Nwern-artek Barnabas Paul kwer-atherr angerr kangkentj anem. \v 26 Arrpenh mapel renh-atherrenh irrernng atwetjeh anek, ratherr angketj Ngkart Jesu Christ-kenh kaltj-anthemeng wart. \v 27 Nwernemeh Judas Silas renh-atherrenh kwer-atherrel-ayeng lanthem, ratherr arrantherrenh iletjenh, angketj nhenh pip nhenhel-ayeng intem, rang arratj kwet anem. \v 28 Kwerrern Alngaltarel nwernenh ilek, nwern itja rnpwer arrehantherr mpwaretjeh. Lakenheng nwern rrpwetj-ingarant nhenh ilem: \v 29 Arrantherr mern ker thwen arlkwetj-kweny anetjeh, nheng altjerr-arrpanteyeh tjenkerr anthekarl-penheh. Arrantherr ker atwemeng, arrantherr alhwang-amparr mentj impang thelelhetjeh-amparr. Arrantherr alhwang antjwetj-kweny anetjeh, ker alhwakert arlkwetj-kwenh anetjeh. Arrantherr anew arrpenh-henhel-ayeng intetjal anetjeh. Arrantherr angketj nhenheh kangkwerremeng, lakenh-artek arrehantherr mwerr anetjeh. \q2 Kel angketj lakenh war anem.” \p \v 30 Kwereng werlamparenyel artwang inenh lanthek, artwang inang Antioch \it town\it*-warn alhek. Inang \it town\it*-el irretj-alhemel inang werlampareny arrawelh-ilek, pip renh inang ineh anthek. \v 31 Mapemeh pip kwer \it read\it*-irrek. Angketj renh awemel werlampareny inang kangkek, rang angketj mwerr anthwerr anemeng. \v 32 Judas Silas ratherr Altjerr-henh angketj angenh-angenh anek. Kwereng ratherremeh werlampareny angerr tjep-tjep-ilemel twer-ilek. \v 33 Ratherr kweteth Antioch-el anek. Kwereng werlamparenyel renh-atherrenh Jerusalem-warn angkep lanthek, mwerr kwet kwer-atherr inang kangkek. \v 34-35 Paul Barnabas ratherr Antioch-el antarl-irrek. Mer kwerel ratherr tjerrtj arrpenh mapel thwen Ngkart-henh angketj kaltj-antherl-apetjart. \s1 Paul Barnabas ratherr akalkemeh-irrek \p \v 36 Arltang arrpenhelemeh Paul-el Barnabas renh ilek, “Ntwang \it town\it* nheng mapeh irlpangkem key? \it Town\it* nheng mapel ilern arrwekel Ngkart-henh angketj kaltj-antherl-apetjam? Mpa, ilern \it town\it* ineh-warn angkep alperretjeh, nakenh-nakenh inenh angkep arerl-alpetjeh, inang apek mwerr kwet Ngkart Jesu nakerleh!” \v 37 Barnabas-emeh ahentj-anek, John Mark renh angetjeh kwer-atherrel-ayeng. \v 38 Paul rang itja ahentj-anek, renh angetjeh. Paul angkek, “Mark rang nheng itja ahentj-anekarl, ilernehel-arleng kwet rrkwapetjeh. Rang nheng ilernenh imperl-alhek mer Pamphylia-el. Lakenh yeng itja ahentj-anem, ilern renh weth angetjeh.” \v 39 Ratherremeh Mark kwereng ilterrek. Ratherr ywarn kwet arratj-ilemel ratherr kel akalkemeh irrerl-anerrek. Barnabas-elemeh John Mark renh ngwerl-alhek. Ratherremeh \it boat\it*-eh antjerl-alhek, mer Cyprus-warn alhetjeh kwatj alay-angkwerr. \v 40 Paul-elemeh Silas urrarek, kwerel-ayeng rlkwatherr alhetjeh-anngernt. Werlampareny inang kwer-atherr Ngkart renh tjang-pawenhek, Ngkartel renh-atherrenh arntarnt-aretjeh. \v 41 Kwereng ratherr mer Syria-angkwerr anper alherrek, mer Cilicia-angkwerr thwen, werlampareny inenh kaltj-antherl-apemel twer-ilek. \c 16 \s1 Paul-el Timothy renh ngwek, kwerel-ayel alhetjeh \p \v 1 Paul Silas ratherr Derbe \it town\it*-angkwerr anper alherrek. Kwereng ratherr Lystra \it town\it* kwer-warn alhek. \it Town\it* nhenh kwerel nakenh-nakenh nyent anek, arreny kwerenh Timothy. Timothy-henh mwek nakenh-nakenh anek, rang marl Jew anek. Timothy-henh angey artwang Greece-arenyarl anek, itja artwang Jew. \v 2 Nakenh-nakenh inarl Lystra-el anetjart, \it town\it* Iconium-el thwen, inang Timothy kwer kangkek. \v 3 Lakenheng Paul-emeh ahentj-anek, Timothy renh angetjeh. Tjerrtj Jew ingkerrek kaltj anek, Timothy-henh angey Greece-areny anek. Lakenheng Paul-el Timothy renh artwang-ilek-amparr Moses-el ilekarl-arteh, tjerrtj Jew map mwekeny-irrehetj kwer. \v 4 Inang \it town\it* map-warn nthwerl-apetjam, inang nakenh-nakenh mapeh angketj lyeteny ilerl-apetjam, angketj kaltj-anthenh-anthenh mapel Jerusalem-areny werlampareny-henh arntarnt-arentj mapel thwen arrwekel pip-warn arrernekarl, tjerrtj lwereny map-warn lanthetjeh-anngernt, inarl Ngkart Jesu nakemarl map-warn. Inang nakenh-nakenh map iletjam, inang angketj kwer kangkwerretjeh. \v 5 Angketj nhenhel werlampareny map inenh twer-iletjam. Tjerrtj arrpenh map Altjerr-warn twep-irretjam. Lakenh nakenh-nakenh inang aningk-irrek. \fig Paul boat-el alhek mer map-warn, angketj mwerr-akert|src="map Acts 16.tif" size="col" ref="16.5" \fig* \s1 Paul-el anengkerr arek, artwang Macedonia-areny // rang renh ngwerleh \p \v 6 Paul inang ahentj-anek mer Asia-warn alhetjeh, Altjerr-henh angketj kaltj-antherl-apetjeh. Kwerrern Alngaltar rang Paul inenh arnpakek. Lakenheng inang mer Phrygia-angkwerr mer Galatia-angkwerr thwen anper alhek. \v 7 Inang mer Mysia-ek itwek-irrek. Kwereng inang ahentj-anek, mer Bithynia-warn alhetjeh. Ngkart Jesu-henh Kwerrern rang inenh arnpakek. \v 8 Inang mer Mysia-angkwerr anper alhek \it town\it* Troas-warn, kwatj alay iter-warn. \v 9 Kwenyel Paul-elemeh anengkerr arek. Rang artwang Macedonia-areny arek, renh ngwerleh, “Macedonia-warn petjang, nwerneh tangetjel anetjeh!” \v 10 Kwereng nwern iterl-arek, Altjerrel nwernenh ngwekarleng, tjerrtj Macedonia-areny mapeh angketj mwerr kaltj-antherl-apetjeh. \it Boat\it*-eh-amparr nwern palenthwek, mer Macedonia-warn alhetjeh-anngernt. \s1 Mer Philippi-el marl nyent Lydia rang kaltj-irrek // angketj Jesu-akertek, rang nakekemeh \p \v 11 \it Town\it* Troas kwerel nwern \it boat\it*-warn antjek. Nwern mer Samothrace kwer-warn \it boat\it*-el alhek, mer kwek kwatj alay mpwepel. Mer kwerel nwern intek. Kwereng arltang arrpenhel nwern \it boat\it*-el alhek \it town\it* Neapolis-warn; alay iterel \it town\it* rang artelhek. Kwerel nwern \it boat\it*-eng anarnpek. \v 12 Nwern ingkemeh alhek \it town\it* Philippi-warn. Philippi rartek \it town\it* angerr anek, mer Macedonia-el. \it Town\it* nhenh kwerel tjerrtj Rome-eng petjekarl map anetjart. \it Town\it* kwerel nwern arltang rrpwetj anek. \p \v 13 Saturday arltang angerrel nwern \it town\it* arreweng keth-warn alhek ulpay kwatj-akert-warn. Nwern iterl-arek, keth nhenhel tjerrtj Jew map inang arraw-irretjenharl apek, Altjerr-warn angketjeh-anngernt. Nwern keth kwerel arrernelhemel marl mapel-ayengemeh angketjam. \v 14 Marl nyent arreny kwerenh Lydia rang anek. Rang Thyatira \it town\it*-areny anek. Rang mantarr athethek payem-iletjart, kwereng rang mer arrpenh-warnemeh \it sell\it*-em-iletjeh angetjart. Lydia rang Altjerreh kangkwerremel naketjart. Ngkartelemeh iterrentj kwerenh altjwer-ilek, rang Paul-henh angketj alhengk-aretjenheng. Rang Ngkart Jesu nakekemeh. \v 15 Kwereng Paul-elemeh renh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek, peltj kwerenh map inenh-arlk. Kwereng Lydia-el nwernenh ayakek, “Arrantherr itja alhetjeh. Tjengel-ayel petjewarrang, warl tjengenhelemeh intetjeh.” Nwern kel kwerel-ayel alhek, kwerel-ayel anetjeh-amparr. \s1 Paul Silas ratherr tjayelel anek, \it town\it* Philippi-el \p \v 16 Arltang arrpenhelemeh nwern keth kwer-warn weth alhetjam, nheng tjerrtj Jew map arraw-irretjartarl kwer-warn, Altjerr-warn angketjeh-anngernt. Nwern marl awenk nyentemeh aretj-alhek, rang kwerrern anetj-akert anek. Kwerrern anetj rang renh iletjart, nthakenh-nthakenh anetjenh tjerrtj arrpenh kwer. Tjerrtj inang ahentj-anek, kwereng kaltj-irretjeh, nthakenh-nthakenharl apek anetjenharl. Inang maney kwer anthetjart, nhenh-penh kaltj-irretjeh. Marl awenk rang rrkwapenh-apenh war anek, lakenh rang maney angerr mpwaretjart twernk kwerenh mapeh. \v 17 Marl awenk rang Paul nwerneh ingkerneng alwernemel untarel ilerl-apetjam, “Artwang nhenh map-arteh Altjerr angerr-henh rrkwapenh-apenh anem! Inang arrantherrenh ilem, nthakenh Altjerrel arrantherrenh anetjeng inetjenharl, arrantherr kwerel-ayeng ngampekarl iteth anetjenh!” \v 18 Marl awenk rang nwernenh kwet alwernerl-apetjam anharr-angkwerrarl, arltang rrpwetjeh-atwetj. Rang angketj nyent kwet arlkemel ilerl-apetjam. Paul rang ahentj-kweny-irrek, renh awetjeh. Paul-elemeh alngarelhemel kwerrern anetj ilek, “Thang ngwenh ilem Jesu Christ-henh arreny anewemel, marl kwereng arratemel alhang!” Kwereng kwerrern anetj marl kwereng arratek. \p \v 19 Marl awenk-henh twernk mapelemeh renh arek, rang mwerremeh irrekarl. Nthakenhameh maney ineh rang mpwaretjenh? Kwereng inang Paul Silas kwer-atherr ahang-irrek. Inang renh-atherrenh antwerrkemel \it town\it* mpwep-warn angek, keth nyent-warn. \v 20 Kwereng inang \it court\it*-ek-artwey map ilek, “Artwang nhenh atherr-artek Jew anem. Ratherr tjerrtj ingkerrek rrwampey-ilem! \v 21 Ratherr nwernenh ilem, nwern mpwareng-areng inehenheh kangkwerretjeh kwel. Nwern ahentj-kweny anem, inehenh mpwareng-arengeh kangkwerretjeh. Nwern Rome-areny anem! Nwern mpwareng-areng arlaltj-akert anem, Rome-areny mpwareng-areng-akert.” \p \v 22 Tjerrtj arrpenh map arraw-irrek, Paul renh-atherrenh antwerrketjeh. Kwereng \it court\it*-ek-artwey mapel rrkwentj map ilek, Paul Silas kwer-atherreng mantarr kap-rlwetjeh, renh-atherrenh \it whip\it*-el atwetjenheng. \v 23 Inang renh-atherrenh nyant atwek, kwereng inang renh-atherrenh tjayel-warnemeh kwernek. Inang tjayeleh-artwey renh ilek, renh-atherrenh mantjel arntarnt-aretjeh. \v 24 Lakenheng tjayeleh-artweyel renh-atherrenh tjayel kwen anthwerr-warn kwernek, rang ingkang kwer-atherr-henh arnang angerr-arleh \it chain\it*-el ayernek, ratherr alwerrehetjeng. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01988b.tif" size="col" ref="16.24" \fig* \p \v 25 Kwereng kweny mpwepel Paul Silas ratherr Altjerr kwer-warn-atheh angketjam, arrkenel alyelhetjam kwer. Tjayel-areny arrpenh mapel renh-atherrenh awetjam. \v 26 Kwereng ahelh kwen-arlk rang angerr anthwerr arrewek, tjayel kwenel. Kwereng tjayel-henh \it door\it* ingkerrekemeh altjwer-irrek, \it chain\it* map ingkerrek ltwakelhek. Chain inang artwang tjayel-areny mapeng rlwelhek. \v 27 Tjayeleh-artwey rang karr-irrek, rang arek tjayel-henh \it door\it* ingkerrek altjweremeh anerleh. Rang iterl-arek, tjayel-areny ingkerrek alwerrekarleh-athen. Lakenheng rang \it knife\it* arlpentj inemel kwewaleny irrernng atwelhetjeh anek. Rang ater-irrek, twernk Rome-arenyel renh irrernng atwehetjeng, tjayel-areny map alwerrekarleh-athen. \v 28 Paul-elemeh renh arrantj-akemel ilek, “Nwern-arteh nhenh ngwerrm anem! Irrernng atwelhetjal anay!” \p \v 29 Tjayeleh-artwey rang rrkwapenh-apenh kwerenh inenh pawenhek, “Rwang alep map angetjewarrang!” Rang irrpenhek tjayel-warn kwen, Paul Silas kwer-atherreng ularr kelkertel-ayeng arrernelhek, ater arrewemel. \v 30 Rang kemerremel renh-atherrenh keth-warn arratelh-ilek. Kwereng rang renh-atherrenh pawenhek, “Twernk tjeyenh atherray! Nthakenham yeng mernelhetjeh Altjerreng ularr, Altjerr rang yengenh inetjeh, yeng ngampekarl iteth kwerel-ayeng anetjenheng?” \p \v 31 Ratherr renh ilek, “Ngkart Jesu renh nakay! Kwereng Altjerrel ngwenh inetjenh, kwerel-ayeng iteth ngampekarl anetjenh, peltj ngkwengenh map-arlk, rrkwapenh-apenh ngkwengenh map thwen.” \v 32 Kwereng Paul ratherr renh Ngkart-henh angketj kaltj-anthek, tjerrtj arrpenh map-arlk inenh thwen, inarl warl kwerenhel anetjam. \v 33 Kweny nyentel kwet, tjayeleh-artweyel tjwen kwer-atherr-henh kwatjel lhewek. Kwereng Paul ratherr renh peltj kwerenh map-arlk rrkwapenh-apenh kwerenh map thwen kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek. \v 34 Tjayeleh-artwey rang peltj kwerenh map-arlk thwen inang pwert arrken awelhemel anek, inang nakenh-nakenh irrekarl-penh. Kwereng tjayeleh-artweyel renh-atherrenh warl kwerenh-warnemeh tjey-angek. Rang kwer-atherr mernemeh arlkwetjeh anthek. \p \v 35 Kweny-rtwehemeh \it court\it*-ek-artwey inang rrkwentj rrpwetj lanthek tjayel-warn, tjayeleh-artwey renh iletjeh, “Artwang nheng atherr kel arratelh-ilang!” \v 36 Tjayeleh-artwey rang Paul renh ilek, “\it Court\it*-ek-artwey inang angketj lanthek, Silas mpwelenh arratelh-iletjeh. Mpwelanthemeh kwenp alherrang ater-irretjal!” \p \v 37 Paul-el rrkwentj inenh ilek, “Inang ilernenh \it whip\it*-elemeh pelkel atwek tjerrtj mapeng anngetherr! Inang ilernenh \it court\it*-warn-amparr angemer! Inang ilernenh tjayel-warn kwernek! Inang ilernenh itja arrwekel pawenhek, arratj apek ilern ilelhetjeh. Ilern kwenh Rome-areny pip-akert anem. Angketj pip atherrel-ayeng intem, ilern-kenh twernk kwenh Rome-areny Caesar-arl! Inang itja arratj mpwarek! Lyetemeh inang ahentj-anem, ilernenh anyenng-anyenngel arratelh-iletjeh kwel. Inenh iletjeh alpang, inang petjetjeh, alngetherr ilernenh tjayeleng arratelh-iletjeh!” \p \v 38 Rrkwentj inang twernk inehenh iletj-alpek. Twernk inang awek, Paul Silas ratherr pip anyenek angketj-akert, nheng Rome-areny Caesar-arl twernk kwer-atherr-henh anek. Inang ater-irrek, inang anketj-warn irrehetjengemeh. \v 39 Inang tjayel-warn alhemel renh-atherrenh angketj mwerrelemeh iletj-alpek. Kwereng inang renh-atherrenh tjayeleng arratelh-ilek. Inang renh-atherrenh ilek, mer arrpenh-warnemeh alhetjeh. \v 40 Paul Silas ratherr tjayeleng arratemel-arteh ratherr marl Lydia-henh warl-warn-amparr alherrek, nakenh-nakenh map warl kwerel aretjeh-amparr. Ratherremeh inenh ilek, inang kwet Jesu renh naketjeh. Kwereng ratherr kel alethemeh irrek. \c 17 \s1 Paul Silas ratherr Thessalonica // \it town\it*-el kaltj-antherl-anek \p \v 1 Inang \it town\it* Amphipolis Apollonia thweneng anper kwet alhek, Thessalonica \it town\it*-warn inang alhek. \it Town\it* nhenhel tjerrtj Jew map-henh \it church\it* artelhek. \v 2 Paul-emeh Saturday arltang angerrel \it church\it*-warn alhek. Rartek kweteth \it church\it*-warn alhetjart arltang angerrel. Saturday arltang rrpwetjelemeh rang Altjerr-henh angketj pipel-ayeng tjerrtj map kaltj-anthek. \v 3 Rang inenh keth-ilemel kaltj-anthek angketj pipel-ayeng intek Christ kwer-akert. Angketj pip nhenhel-ayeng intek, Christ rang irlkert angerr awelhemel ilwetjenh. Kwereng Christ rang irrernngeng iteth kemerretj-alpetjenh. Rang inenh ilek, “Jesu nhenh kwer-penh thang kaltj-anthem, rang kwenh Christ rang anem, Altjerrel ngkwey alhelekarl.” Lakenh Paul-el ineh Altjerr-henh angketj keth-ilemel kaltj-anthek. \v 4 Tjerrtj Jew arrpenh mapel angketj kwerenh nakek. Artwang \it Greek\it* angkenh-angkenh irlpareth mapel thwen nakek. Marl angerrepat rrpwetjel thwen. Inang Paul Silas kwer-atherr-warn nyent-irrek. \p \v 5 Kwereng tjerrtj Jew arrpenh mapemeh Paul kwer-atherr ahentj-kweny-irrek. Inang artwang anetj rrpwetj ngwek, tjerrtj map rrwampey-iletjeh. Artwang anetj map inang tjerrtj ingkerrek arraw-ilemel rrwampey-ilerl-apek. Inang Jason-henh warl-warn alhek, Paul Silas renh-atherrenh antwerrketjeh. Inang ahentj-anek, Paul Silas thwen angetjetjeh keth-warn, tjerrtj maparl karelhetjam-warn. \v 6 Inang Jason-henh warl ywarerl-alpek Paul Silas kwer-atherr, renh-atherrenh antwerrkerl-alpetjeh kwel. Jason renhant inang antwerrkek, nakenh-nakenh rrpwetj arrpenh map thwen. Inang inenh \it town\it*-ek-artwey map-warn tjarr-angek. Inang arrantj-akemel ilek, “Paul Silas thwen tjerrtj ingkerrek mer arrpenh mapel rrwampey-ilerl-apek! Kwereng ratherr nhenh-warnemeh petj-alherrek! \v 7 Jason nhenhel kwenh renh-atherrenh ngwek, mer kwerenhel anetjeh. Inang ingkerrekel nwernenh ilek, Jesu \it king\it* angerr kwel anem. Lakenh inang twernk nwern-henh Caesar-ek irrpelth-irrek!” Lakenh inang arrantj-akemel ilek. \v 8 \it Town\it*-ek-artwey mapel tjerrtj ingkerrekel thwen angketj nhenh awemel inang rrwampey-irremel arrantj-akek. \v 9 \it Town\it*-ek-artwey inang Jason nakenh-nakenh arrpenh inenh thwen \it fine\it* anthek, inang maney anthemel alhetjenheng. Kel inang \it fine\it* payem-ilek, kwereng \it town\it*-ek-artwey mapel inenh mer-warn angkep lanthek. \s1 Paul Silas ratherr Berea \it town\it*-el kaltj-antherl-anek \p \v 10 Kweny nyent kwerel nakenh-nakenh mapel Paul Silas renh-atherrenh Berea \it town\it*-warn lanthek. Ratherr Berea \it town\it*-ek irretj-alhemel ratherr tjerrtj Jew map-henh \it church\it*-warn alherrek. \v 11 Berea \it town\it*-areny inang arrkenel awek Paul-henh angketj Ngkart Jesu-akert. Inang irlpareth anek. Thessalonica \it town\it*-areny map inang itja irlpareth anek. Berea-areny inang ahentj-anek, arratjekarl alhengk-aretjeh, Altjerr-henh angketj pipel-ayeng \it read\it*-em-ilerleh. Paul-el apek inenh arratj kaltj-antherleh. \v 12 Jew mapel angketj nakek, Paul-elarl inenh kaltj-antherl-apetjam. Marl \it Greek\it* angkenh-angkenh rrpwetj inarl angerrepat anek inang nakek, artwang \it Greek\it* angkenh-angkenh mapel thwen. Inang ingkerrek nakenh-nakenhemeh irrek. \p \v 13 Tjerrtj Jew Thessalonica-areny mapel angketj awek, Paul-el mer Berea-el Altjerr-henh angketj kaltj-antherleh. Inang Berea-warn alhek, tjerrtj Berea-areny map rrwampey-iletjeh. Inang tjerrtj map ilek, Paul-elarl rrtjwerremel war kaltj-antherleh. Inang tjerrtj inenh Paul-ek ahentj-kweny-irretjeh mpwarek. \v 14 Lakenheng nakenh-nakenh mapel Paul renh parrp lanthek kwatj alayeng iter-warn. Silas Timothy ratherr \it town\it* Berea-el antarl-irrek. \v 15 Artwang rrpwetj Paul-el-ayel rlkwatherr alhek. Kwatj alay iterel inang \it boat\it*-el antjerl-alhek, kwereng inang \it boat\it*-el alhek \it town\it* Athens-warn. \it Town\it* Athens-el irretj-alhemel inang Paul renh imperl-alhek. Paul rang inenh ilek, “Silas Timothy renh-atherrenh parrp angkep lanthetj-alpetjeh, ratherr petj-alherretjeh tjeng-warn. Yeng kwer-atherr mer nhenhel karelhemarleng.” \s1 Paul-el Athens \it town\it*-el kaltj-antherl-anek \p \v 16 Paul rang Silas Timothy kwer-atherr Athens \it town\it*-el karelhetjam. Rang \it town\it*-angkwerr war nthwerl-apemel arerl-apetjam, rang arnang-penh pwert-penh map anthwerr arerl-apetjam, iltjel mpwarekarl. Tjerrtj inang arnang ineheng ularr kelkertel-ayeng arrernelhemel naketjart, altjerr kwel anemarleng. Paul rang rrwampey anthwerr awelhek. \v 17 Lakenheng rang \it church\it*-warn alhetjart, tjerrtj Jew mapel-ayeng angkerretjeh, Greece-areny irlpareth mapel-ayeng thwen, inarl Altjerr renh arratj iterl-arek. Rang kweteth mer-areny mapel-ayeng angkerretjart \it town\it* mpwep kwerel. Keth nyentel \it shop\it* angerretj anek, kwer-warn inarl arraw-irretjart angkerretjeh-arlk. \v 18 Rang kwerel anetjam-rlwer, Paul rang inangkal angerr mapel-ayeng anek, inang angketj arrpenh lyeteny-penh angkerretjam, wenh-wenheh kaltj-irretjeh. Inang tjerrtj map nyent anewek Epicurea-areny map, arrpenh map inang anewek Stoic-areny map. Inang Paul pawenhek, “Ngwenham ntwang nakem?” Inang Paul-henh angketj renh alhengk-aretj-kweny anek, Paul-el inenh angketj mwerr Jesu Christ-akert kaltj-antherleh. Rang inenh ilek, Jesu rang irrernngeng kemerrekarl-penh. Artwang rrpwetj lakenh angkek, “Artwang nhenh-arteh ahert! Nthakenham rang nwernenh ilem?” Artwang rrpwetj arrpenh kwenh lakenh kwereng angkek, “Rartek altjerr arrpenh lwereny map-kenh-penh kwel angkem.” \v 19 Artwang nhenh inang Paul renh Areopagus \it council\it*-warn angek. \it Council\it* inang kel arraw-irrek-anem. \it Council\it*-areny inang renh pawenhek, “Ntwang nwernenh ilang, angketj nheng ntwarl tjerrtj map kaltj-antherl-apetjam-penh. \v 20 Nwern kwenh lyet anwerlkekan, angketj ngkwengenh renh lyetant awemel. Ntwang angketj ngkwengenh nwerneh keth-ilang.” \v 21 Tjerrtj Athens-areny map tjerrtj inang Athens-warn yatjarr petjekarl map thwen inartek ahentj-anetjart angketj lyeteny inenh awetjeh, angketj kwerengemeh kweteth angkerremel. \p \v 22 Paul-emeh kemerremel \it Council\it* inenh rang anngetherr ilek, “Artwang Athens-areny mapay! Thang arek, arrantherr altjerr map anthwerr nakerleh! \v 23 \it Town\it* arrehantherr-henhel yeng nthwerl-apetjam, altjerr-arrpantey map thang arerl-apetjam, arrantherrarl inenh pwert-penh-arlk mpwarekarl. Pwert arrpenhel-ayeng thang arek, arrantherr angketj kwer-arleh arrernekarl. Pwert rang irnem angketj lakenh-akert, ‘Nwern Altjerr renh nakem kwet, kwerarl nwern kaltj anetj-kwenh.’ Altjerr renharl arrantherr nakem, kwer arrantherr akwen kwet anem, yeng ahentj-anem arrantherrenh kaltj-anthetjeh Altjerr nhenh kwer-akert. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01996B.tif" size="col" ref="17.23" \fig* \p \v 24 “Altjerr nhenh rang alker ahelh thwen arrmernekarl, tjerrtj ker-arlk thwen rang inenh ingkerrek arrmernek. Rang Ngkart ingkerrekeh anem, alkerek-artwey ahelhek-artwey thwen. Rang itja \it church\it*-el anem, \it church\it* nheng tjerrtjelarl artekarl kwerel, itja kwenh. \v 25 Tjerrtjel ywarn mpwarem wenh-wenh kwer, kwer-akertel renh naketjeh. Rang tjerrtj map iteth anthemel anyenem, ineh mern-arlk anthemel. \v 26 Ngkwey rang artwang nyent arrmernek. Artwang nyenteng tjerrtj aningk irrekemeh, ahelh ntjaperel anetjek angketj arrpenhek-arrpenh inehenh-akert. Rang arrwekel kwet iterrek, rang tjerrtj map nyentam-nyenteh mer inehenh anthetjeh-anngernt. Rang kaltj anek, arrpenh map ywerretjenharl, arrpenh map inang mer inehenhel ingkernemeh anetjenh. \v 27 Altjerr rang lakenh mpwarek, tjerrtj inang kwer palenthwetjeh, renh apek iterl-aretjenheng. Altjerr rang nwerneheng ntwarr-kwenh war anem. \v 28 Rang nwernenh twer-ilem, arntarnt-arem, iteth anyenemel. Ahelh nhenhel nwern kwerel-ayeng kweteth anerl-anem. Artwang inangkal nyentel arrantherrenh ilek, ‘Nwern ingkerrek ler kwerenh anem, rang Angey anganentj nwern-henh anem.’ \p \v 29 “Nwern Altjerr-henh ler wart anem, nwern alhwengkeltj iterl-aretjal anetjeh. Altjerr Angey rang itja altjerr-arrpantey nheng map-arteh anem, inarl pwerteng-arlk mpwarekarl, \it gold\it*-eng apek \it silver\it*-eng apek. Rang itja ineh-arteh anem. Rant kwenh Altjerr iteth anem. \v 30 Tjerrtj mapel ngkweyeng-ntjel altjerr-arrpantey pwerteng-arlk mpwaremel naketjart. Altjerrel inenh impek, inang akwen wart anekarleng. Lyeteng rang tjerrtj map ilem, itja weth lakenh mpwaretjehemeh, inarl ngkweyeng-ntjel mpwaretjart-arteh. Altjerrel lyet ilem, tjerrtj ingkerrek ahelh ntjaperel inang kel anetjeng kwer-warnemeh twep-irretjeh. \v 31 Altjerr rang kaltj, arltang kwerel rang tjerrtj ingkerrek \it judge\it*-em-ilemel pawenhetjenh. Rang kel artwang nyent ngkernekarl, artwang rang arltang kwerel tjerrtj ingkerrek pawenhetjeh-anngernt. Nthakenh nwern kaltj anetjek, angketj nhenh arratj anemeng? Rang artwang ngkernekarl nheng irrernngeng kemelh-ilekarl. Lakenheng nwern kaltj anetjenheng, angketj nhenh arratj anem.” Lakenh Paul-el inenh kaltj-anthetjam. \p \v 32 Inang renh awemel Altjerrel kwel artwang nyent irrernngeng kemelh-ilekarl, arrpenh map inang atherrek. Arrpenh mapel Paul renh ilek, “Nwern ahentj, ntwang angketj nhenh-penh weth kaltj-anthetjeh. Arltang arrpenhelant.” \v 33 Kwereng Paul rang \it Council\it*-eng alhekemeh. \v 34 Artwang rrpwetjelemeh angketj kwerenh nakek, kwereng inang Paul-el-ayeng nyent-irrek. Artwang nyent anek Dionysius, rang \it Council\it*-areny anek. Marl nyent arreny kwerenh Damaris rang angketj kwerenh nakek, tjerrtj rrpwetj arrpenh mapel thwen. \c 18 \s1 Paul rang Corinth \it town\it*-warn alhek \p \v 1 Kwereng Paul rang Athens \it town\it* renh imperl-alhemel \it town\it* Corinth-warn-atheh alhek. Mer Corinth kwerelemeh rang anetj-alpek. \v 2 Rang artwang Jew-emeh aretj-alhek, arreny kwerenh Aquila. Aquila rartek mer Pontus-el mangkekarl. Aquila rang ngwerreh-lkwer waremeh Corinth-warn petjekarl, anew kwerenh-akert arreny Priscilla-akert. Ratherr arrwekel mer Italy-el anetjart, Rome \it town\it*-el. Twernk angerr Claudius-elemeh tjerrtj Jew map mer Rome-eng anpwekarl. Lakenheng Aquila ratherr Corinth-warn arrwekel petj-alperrek. Paul rang Aquila kwer-atherr-henh warl-warn alhek. \v 3 Paul rang awek, Aquila ratherr \it tent\it* mpwarenh-arenh anerleh. Paul rang \it tent\it* mpwarenh-arenh ratherr-arteh anetjart. Lakenh rang kwer-atherrel-ayeng kwet-irretj-alhek. Paul rang kwer-atherrel-ayeng \it tent\it* mpwaretjart. \v 4 Saturday arltang angerr-el rang Jew map-kenh \it church\it*-warn irrpetjart, tjerrtj Jew mapel-ayeng Greece-areny mapel-ayeng thwen angkerretjeh. \p \v 5 Arltang arrpenhel Silas Timothy ratherremeh mer Macedonia-eng petjek, Paul-el-ayeng yatjarr anetjeh. Kwereng Paul rang rrkwapentj kwerenh impek. Rang kel kweteth tjerrtj Jew map kaltj-antherl-anek. Rang inenh angketj Jesu-akert ilerl-apetjam, Jesu rang Christ anemeng, nheng Altjerrelarl ngkwey alhelekarl. \v 6 Arltang arrpenhel tjerrtj Jew inang Paul-ek ngkwantj-irrek, renh arrkentj-ilemel. Lakenheng Paul-el nmwernt renh mantarr kwerenheng lernemel inenh ilek, “Altjerrel arrantherrenh kelant atwetjenh! Arrantherr merrentj anem, yeng itja merrentj anem. Lyeteng thang kel tjerrtj \it Greek\it* angkenh-angkenh mapehemeh angketj mwerr renh kaltj-antherl-apetjeh.” \p \v 7 Paul rang inenh imperl-alhemel \it church\it* kwereng arratemel alhek. Rang warl arrpenh-warn alhek, Titius Justus-kenh warl-warn. Artwang Titius Justus Altjerr kwer kangkwerremel naketjart. Warl rang \it church\it*-eng angath artelhek. Warl kwerel-anem Paul rang anetjam. \v 8 Artwang arreny Crispus rarl \it church\it*-eh-artwey anekarl, rang peltj kwerenh mapel thwen rrkwapenh-apenh kwerenh mapel thwen Ngkart renh nakek. Corinth-areny arrpenh mapel Paul-henh angketj renh awek, inang thwen Ngkart renh nakekarl. Kwereng Paul rang inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek. \p \v 9 Kweny arrpenhel Paul-el anengkerremeh arek. Rang awek, Ngkartel renh ilerleh, “Paul-ay! Ntwang itja ater-irretjeh! Kwenpel kwet tjerrtj map kaltj-anthay! Itja ntwang parrk-irretjeh! \v 10 Yeng ngkwengel-ayeng kwet anetjenh. Tjerrtjel ngwenh itja atwetjenh. Tjerrtj tjengenh map \it town\it* nhenhel anem.” Lakenh Ngkartel renh ilek anengkerrel-ayeng. \v 11 Paul rang 18 \it months\it*-eh-atwetj \it town\it* Corinth kwerel anetjart. Rang tjerrtj map kaltj-anthetjartemeh Altjerr-henh angketj. \p \v 12 Artwang arreny Gallio twernk angerr anetjart mer Achaia-el. Arltang arrpenhel tjerrtj Jew angerrepat mapelemeh nyent-irremel Paul renh antwerrkewarrek. Inang renh \it court\it*-warn angerrerrek. \v 13 Inang Gallio ilek, “Artwang nhenhel-artek tjerrtj inenh pal war kaltj-anthem! Rang inenh kaltj-anthem, inang Moses-henh mpwareng-areng mentj impetjeh. Rang inenh kaltj-anthem, inang angketj arrpenh-angkwerr Altjerreng ularr kelkertel-ayeng arrernelhemel renh naketjeh.” \p \v 14 Paul rang angketjeh irrek, Gallio rang angkek, “Tjerrtj Jew mapay, nthakenh artwang nhenh anetj mernelhek? Arrantherr yengenh itja ilek. Lakenheng yeng arrehantherr kangkwerretj-kweny anetjeh. \v 15 Arrantherr arrwekeleny arrehantherr-henh map-henh arreny mapeng arrngel ilterrem, angketj arrehantherr-henheng arrngel thwen. Arrantherrarrp angketj nhenh arratj-ilerrerrang. Tjeng itja anem, angketj nhenh-penh angketjeh. Yengan mentj imperrerrang!” \v 16 Gallio rang tjerrtj inenh \it court\it*-eng anpwek. \v 17 Tjerrtj mer-areny inang artwang Sosthenes renh antwerrkemel ineheng anngetherr atwek. Sosthenes rartek \it church\it*-eh-artwey anek. Gallio rang inenh kwenpel mentj aretjam. \s1 Paul rang Corinth kwereng mer // arrpenh-warnemeh alhek \p \v 18 Paul rang kwet nakenh-nakenh mapel-ayeng anetjamemeh mer Corinth-el. Kwereng rang Corinth-areny map imperl-alhek. Rang ahentj-anek Syria-warn alhetjeh, kwatj alay-angkwerr. Priscilla Aquila thwen kwerel-ayeng pwert alhek. Inang \it town\it* Cenchrea-el irretj-alhemel Paul rang kapert kwerl kwerenh akelhek, Jew map-kenh mpwareng-areng-angkwerr. Kwereng inang \it boat\it*-warn antjek, mer Syria-warn kwatj alay-angkwerr alhetjeh. \v 19 Kwereng inang Ephesus \it town\it*-warn alhek \it boat\it*-el. \it Town\it* kwerel inang \it boat\it*-eng anarnpek. Priscilla Aquila thwen ratherr Ephesus kwerel kwetemeh anetj-alpek. Paul rang \it church\it*-warn irrpek, kwereng rang tjerrtj Jew mapel-ayeng angkerrek. \v 20 Tjerrtj inang renh ayakek, inehel-arleng kwek war anetjeh-amparr. Rang itja ahentj-anek. \v 21 Alhetjeh-anngerntel rang inenh alhelerl-alhek, “Yeng arrehantherr-warn angkep petj-alpetjenh, Altjerr rang ahentj-anemeng wart.” Rang \it boat\it*-warn antjemel alhekemeh mer Ephesus-eng. \v 22 Rang kwatj alay-angkwerr \it boat\it*-elemeh alhek \it town\it* Caesarea-warn. Kwereng rang \it boat\it*-eng anarnpek Caesarea-el. Kwereng rang Jerusalem-warn-amparr alhek, werlampareny inehel-arleng yatjarr anerl-alpetjeh. Kwereng rang \it town\it* Antioch-warn angkep alpek. \p \v 23 \it Town\it* Antioch-el rang kwetemeh anetjam. Kwereng rang mer Galatia-warn mer Phrygia-warn thwen alhek, nakenh-nakenh map twer-ilerl-apetjeh. \s1 Apollos-el tjerrtj map Ephesus \it town\it*-el // mer Achaia-el thwen kaltj-anthetjam \p \v 24 Apollos rang artwang Jew anek. Rartek \it town\it* Alexandria kwerel mangkekarl. Rang artwang inangkal anek, Altjerr-henh angketjeh kaltj anthwerr anek. Rang Ephesus \it town\it*-warn alhek. \v 25 Tjerrtj arrpenhel renh Ngkart-henh angketj arrwekel kaltj-anthek. Rang twer anthwerr angketjart. Rang arrpenh map angketj Jesu-akert kaltj-antherl-apetjart. Arratj anthwerr rang kaltj-anthetjart. Rang itja kaltj anek, Jesu-henh arrenyel-arleng tjerrtj inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjeh. Rang angketj John Kwatjeh Irrpelh-ilenh-ilenh-kenhekant kaltj anek. \v 26 Artwang Apollos nhenh rang \it church\it*-el tjerrtj map anew-anewel kaltj-anthek. Priscilla-el Aquila thwenel renh awekarl-penh, ratherr renh mer kwer-atherr-henh-warn anginek, ratherremeh renh Altjerr-kenh angketj weth keth-ilemel kaltj-anthek. \p \v 27 Apollos rang ahentj-anek, anper alhetjeh mer Achaia-angkwerr. Kel nakenh-nakenh mapel nhenh awemel kwer kangkek. Inang pip kwer tanthek, rang kwerel-ayeng angetjeh Achaia-warn. Pip kwerel-ayeng angketj inehenh intek. Inang nakenh-nakenh Achaia-areny map pawenhek, nakenh-nakenh inang Apollos renh kangkemel inetjek. Apollos rang mer Achaia-el irretj-alhemel nakenh-nakenh mer kwer-areny mapel renh ngwemel arntarnt-arek. Rang nakenh-nakenh inenh twer-ilemel kaltj-anthek. Inang kwenh Ngkart Jesu nakek, Altjerr ineh kangkentj mernelhekarleng wart. \v 28 Apollos rang tjerrtj Jew mapel-ayeng ilterrek, tjerrtj arrpenh mapeng anngetherr. Rang inenh Altjerr-henh angketj keth-ilemel ilek, Jesu rang kwenh Christ anekarl, Altjerrel ngkwey alhelekarl. Rang inenh ntertelh-ilek. \c 19 \s1 Paul rang \it town\it* Ephesus-el kaltj-antherl-anetjam \p \v 1 Apollos rang Corinth \it town\it*-el anetjamarleng, Paul rang Ephesus \it town\it* kwer-warn-atheh tjey arrpenh irntang-angkwerr anper alhek. Rang Ephesus-el irretj-alhek, kwereng rang nakenh-nakenh rrpwetj aretj-alhek. \v 2 Paul rang inenh pawenhek, “Arrantherr nheng Jesu renh nakekarleng, Kwerrern Alngaltar rang arrehantherr-warn irrpek key?” \p Inang renh ilek, “Itjam, nwern Kwerrern Alngaltar kwer itjam kaltj. Wenham Kwerrern Alngaltar rang?” \p \v 3 Paul-el inenh weth pawenhek, “Ngwenhelam arrantherrenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek?” \p Inang renh ilek, “John Kwatjeh Irrpelh-ilenh-ilenh kwerenh kwertengerl mapel inang kwenh!” \p \v 4 Paul-elemeh inenh ilek, “John-el kwenh tjerrtj map ilek, inang anetjeng Altjerr-warn twep-irretj-alpetjeh. Rang inenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek. Rang inenh ilek, ‘Arrantherr kelant artwang renh naketjeh-anngernt, rarl tjengeng ingkern petjetjenharl.’ John rang inenh ilek, Jesu renh naketjeh.” \v 5 Kwereng Paul rang nakenh-nakenh inenh Jesu-henh arrenyelemeh ilemel kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-ilek. \v 6 Kwereng rang iltjang kwerenh kapert-warn arrernek nyentam-nyenteh. Kwerrern Alngaltar rang ineh-warn irrpekemeh. Inang angketj arrpenh anthwerr angketjam. Kwereng inang Altjerr-henh angketjemeh iletjam, Kwerrern Alngaltarel-arleng. \v 7 Inang artwang 12 pel anek. \p \v 8 \it Town\it* Ephesus kwerelemeh Paul rang tjerrtj Jew map inenh kaltj-anthetjart \it church\it* inehenhel \it months\it* rrpwetjeh-atwetj. Rang inenh anew-anewel ilek, Altjerr rang tjerrtj kwerenh map-warn petjekarl, rang ineh Ngkart angerr anemeng. \v 9 Tjerrtj arrpenh map inang marnt kwetarl anek, inang ahentj-kweny-irrek angketj kwerenh naketjeh. Inang angketj Jesu-henh arrampewetjam tjerrtj mapeng anngetherr. Lakenheng Paul rang ineheng ampakelhek. Rang Jesu nakenh-nakenh map-akert alhek kwerl nyent-warn, artwang Tyrannus-el kaltj-anthetjart-warn. Paul rang kweteth kwerel tjerrtj map kaltj-anthetjart. \v 10 Lakenh rang kwerl kwerel \it year\it* atherreh-atwetj tjerrtj map kaltj-anthetjart. Kel tjerrtj ingkerrekelemeh Ngkart-henh angketj awek, mer Asia kwerel, tjerrtj Jew mapel tjerrtj angketj \it Greek\it* angkenh-angkenh mapel thwen. \p \v 11 Altjerrelemeh Paul renh twer-ilek, rang twer angerr-akertel mpwaretjek. \v 12 Mantarr Paul irrpetjartarl-penh, arrpenhel mantarr kwer-akertel tjerrtj arrpenh irlkert mapeh ampek-arrernerl-apetjart. Tjerrtj irlkert inang mwerr-irremel kemerretjart. Tjerrtj kwerrern anetj-akert map, kwerrern anetj inang ineheng arratemel alhetjart. \p \v 13 Tjerrtj Jew rrpwetj arrpenh mer arrpenhek-arrpenhel nthwerl-apetjam, kwerrern anetj map tjerrtjeng anpwetjeh. Inang iterrek, kwerrern anetj inenh anpwetjeh Jesu-henh arrenyel-ayel. Inang kwerrern anetj inenh lakenh ilek, “Paul rang angketj Jesu-akert kaltj-anthem, thang arrantherrenh ilem, Jesu nheng-henh arrenyel-arleng arratetjeh!” \v 14 Artwang nyent arreny Sceva anek. Rang \it priest\it* twernk angerr anek Jew mapek. Sceva kwerenh ler 7 pel anek. Arltang arrpenhel artwang 7 nhenh inang iterrek, kwerrern anetj inenh anpwetjeh kwel. Inang kwerrern anetj ilek, “Paul rang angketj Jesu-akert kaltj-anthem, nwern ngwenh ilem, Jesu nheng-henh arrenyel-arleng arratetjeh!” \v 15 Kwerrern anetj rang inenh angkep tjernek, “Jesu-ek yeng kaltj, Paul-ek thwen. Arrantherr ngwenharl?” \v 16 Kwereng artwang kwerrern anetj-akert rang kemerremel inenh nyant atwek, mantarr inehenh alterremel. Artwang 7 inang warleng ater arrtjanek keth-warn, mantarr-kwenh alhwang thelelherl-apemel ineheng. \p \v 17 Tjerrtj Ephesus-areny mapel angketj ineh-penh awek, tjerrtj Jew mapel tjerrtj \it Greek\it* angkenh-angkenh mapel thwen, inang awemel ater-irrek. Inang Ngkart Jesu-henh arreny nakek, renh iterl-aremel rang twer anthwerr anemeng. \v 18 Nakenh-nakenh arrpenh map inang tjerrtj mapeng ularr ilelhetjam, inang anetj mpwaretjart-penh. \v 19 Tjerrtj rrpwetj ilelhek, inang arrwengkelth mpwarenh-arenh anetjart. Inang pip inehenh angetjek, arrwengkelth-henh arreny map-akert. Inang pip inenh rwel itek tjerrtj mapeng ularr. Pip inenh inarl arrwekel maney angerrel payem-ilekarl, 50,000 ngkweltj \it silver\it*-el. \v 20 Tjerrtj aningkel mer mapel angketj Ngkart Jesu-akert awemel nakekemeh. Inang ilek, “Angketj Ngkart-kenh twer anthwerr anem!” \p \v 21 Kwereng Paul rang iterrek, Jerusalem-warnemeh alhetjeh. Rang iterrek altwerl-amparr alhetjeh, mer Macedonia-angkwerr mer Achaia-angkwerr thwen-amparr. Rang inehel-arleng yatjarr anetjeh. Rang ilelhek, “Kelant Jerusalem-penh yeng alhetjenheng Rome \it town\it*-warnemeh.” \v 22 Kwereng rang artwang Timothy Erastus thwen arrwekel lanthek mer Macedonia-warn. Rang mer Asia-el antarl-irrek-amparr, kwek war anetjeh. \s1 Tjerrtj Ephesus-areny map Paul ineh ahang-irrek \p \v 23 Ephesus \it town\it*-elemeh mer-areny map inang ahentj-kweny-irrek Ngkart Jesu nakenh-nakenh mapeh. \v 24 Tjerrtj mer-areny mapel naketjart marl altjerr-arrpantey pwerteng mpwarekarl arreny kwerenh Artemis. Artemis kwer artelhek warl angerr. Inang warl-warn irrpetjart, kelkertel-ayeng arrernelhemel Artemis renh naketjart. Artwang \it silver\it* mpwarenh-arenh anek, arreny kwerenh Demetrius. Rang warl-arrpantey map mpwaretjart \it silver\it*-penh. Warl kwek nhenh map warl angerr Artemis-kenh-arteh anek. Rang inenh \it sell\it*-em-iletjart, maney angerr mpwaretjart. Arrpenh mapel thwen lakenh warl-arrpantey kwek mpwaretjart, maney angerreh \it sell\it*-em-iletjart. \v 25 Demetrius rang tjerrtj warl mpwarenh-arenh arrpenh map inenh arrawelh-ilek angkerretjeh. Demetrius rang angkek, “Artwang mapay! Arrantherr-artek kaltj, nwern kwenh maney angerr inem, warl-arrpantey inenh \it sell\it*-em-ilekarl-penh. \v 26 Arrantherr kwenh kaltj, arrantherr arek awekarl thwen angketj artwang Paul kwer-akert, rang nheng tjerrtj map mer nhenhel-ayeng palekalek kaltj-antherl-apetjam, mer apanpel Asia-el thwen. Paul rang inenh rrtjwerremel iletjam, altjerr nwernarl iltjel mpwarekarl inang itjarl altjerr kwel anemeng. \v 27 Paul-el apek tjerrtj map lakenh kwet kaltj-anthemeng, inang nwernenh arrampewehetjeng. Inang marl Artemis-kenh warl angerr arrampewehetjeng, kwer-warn irrpetjal anetjeh. Ngkweyeng-ntjel tjerrtj mapel Artemis renh kangkwerremel nakem kwet mer Asia-el ahelh apanpel thwen. Lyeteng inang Artemis mentj impehetjeng, inang renh naketj-kweny anem, kwer-warn arraw-irretj-kweny anehetjeng-arlk!” Lakenh Demetrius-el inenh ateng-ilemel ilek. \p \v 28 Artwang \it silver\it* mpwarenh-arenh inang angketj nhenh awemel ahang-irrek Paul kwer. Inang arlkemel ilerl-apetjam, “Artemis rang Ephesus-areny nwern-henh marl altjerr tjeperr anthwerr rang anem!” \v 29 Tjerrtj ingkerrek \it town\it* kwerel arrtjanerl-apemel arlkerl-apetjam. Inang Paul-henh peltj atherr Gaius Aristarchus thwen antwerrkek. Artwang nhenh-atherr kel mer Macedonia-eng petjekarl Paul-el-ayeng. Inang tjerrtj ingkerrekemeh keth nyent-warn angkerrenh-rrenh-warn arrtjanewarretjam. \v 30 Paul rang ahentj-anek, tjerrtj aningk-warn alhetjeh, ineh angketjeh. Peltj kwerenh mapel renh ayakek. \v 31 Mer-areny twernk rrpwetj inang peltj Paul-eh anek, inang urrpey kwer-warn lanthek, renh ayaketjeh. \p \v 32 Artwang aningk inartek palekalek anthwerr arlkerl-apetjam. Arrpenh map inang angwaremel arlkerl-apetjam! \v 33 Tjerrtj Jew mapelemeh artwang nyent arreny Alexander twernek, tjerrtj mapeng ularr irnemel angketjeh. Arrpenh map inang Alexander kwer arlketjam. Alexander rang iltjem-iltjemel kwerremel inenh ntert-iletjeh ahentj-anek, rang ineh-warn angketjenheng. \v 34 Tjerrtj mapelemeh alhengk-arek, Alexander rang artwang Jew anemeng. Inang kwet anthwerr arlketjam, “Artemis rang Ephesus-areny nwern-henh altjerr marl tjeperr anthwerr rang anem!” \p \v 35 Kwereng twernk nyentel tjerrtj map inenh ntertelh-ilek. Rang inenh ilek, “Artwang Ephesus-areny mapay! Tjerrtj ingkerrek inang kel kaltj anem, nwern altjerr Artemis-kenh warl anyenem. Nwern pwert anganentj inngerr kwerenh-akert nheng alkereng anyekarl arntarnt-arem. \v 36 Nhenh arratj wart anem, arrantherr ntert irretjeh. Itja alngernt-irretjeh. \v 37 Artwang rrpwetj nhenh map inartek itja Artemis-kenh warleng anyenngel inek. Inang Artemis renh itja arrampewek. Arrantherr pelkel inenh nhenh-warn angetjek. \v 38 Artwang Demetrius \it silver\it* mpwarenh-arenh arrpenh map thwen inang ahentj-anem apek, artwang nhenh inenh nakepakel-iletjeh, inang inenh \it court\it*-warn angetjeh, \it court\it*-ek-artwey rang inenh pawenhetjeh. \v 39 Arrantherr apek angketj arrpenh-akert anem, arrantherr inenh \it council\it*-warn angetjeh, nwern angkerretjeh-amparr angketj kwereng. \v 40 \it Roman government\it*-el awehetj imampwerl nhenh-akert, nwern ingkerreny nhenh-penh anketj-warn irrehetjeng, \it Roman government\it*-el nwernenh pawenhehetjeng.” \v 41 Twernk rang inenh ilekarl-penh, rang inenh kel mer inehenh-warn lanthekemeh. \c 20 \s1 Paul rang mer Macedonia-el // mer Greece-el thwen anper alhek \p \v 1 Imampwerl-penh tjerrtj Ephesus-areny map inang ngwerrekarlemeh anek. Paul rang nakenh-nakenh mapeh ntangkelhek. Rang inenh twer-ilek angketj kwerenhel. Kwereng rang inenh twap-antherl-alpek, mer Macedonia-warn alhetjeh-anngerntarl. \v 2 Rang Macedonia kwer-angkwerr anper-alhemel nakenh-nakenh mer-areny map inenh twer-ilemel angketj mwerrel ilerl-alhek. Kwereng rang mer Greece-warn alhek. \v 3 Rang mer Greece kwerel \it months\it* rrpwetjeh-atwetj anek. \p Paul rang ahentj-anek, \it boat\it*-el mer Syria-warn alhetjeh. Kwereng artwang arrpenhel renh ilek, tjerrtj Jew map twernelhekarl, renh irrernng atwetjeh. Lakenheng rang mer Macedonia-angkwerr angkep anper alpek. \v 4 Artwang nhenh map Paul-el-ayel pwert alhek. Sopater Pyrrhus-kenh ler, rang Berea \it town\it*-areny anek. Aristarchus Secundus thwen artwang ratherr Thessalonica \it town\it*-areny anek. Gaius rang Derbe \it town\it*-areny anek. Timothy artwang Asia-areny atherr thwen Tychichus Trophimus anek. \v 5 Artwang nhenh inang arrwekel \it boat\it*-el alhek \it town\it* Troas-warn. \it Town\it* Troas kwerelemeh inang nwerneh karelhek. \v 6 Nwern karelhek-amparr irlpangkentj arreny Mern Arlwar-ilenh-ilenh-kweny anyenetjeh-anngernt, kwereng nwern Philippi \it town\it*-el \it boat\it*-ekemeh antjerl-alhek. Nwern \it boat\it* kwerelemeh arltang 5 kwatj alay-angkwerr alhekarl-penh, nwern kel mer Troas kwerelemeh \it boat\it*-eng anarnpek. Mer kwerelemeh nwern artwang nheng arrwekel-penh mapel-ayeng weth nyent-irrek, inarl nheng arrwekel alhekarl. Nwern arltang 7-eh-atwetj mer kwerel anek. \s1 Paul-el Eutychus renh iteth-ilemel kemelh-ilek \p \v 7 Nwern Sunday angwerr-angwerrel arraw-irrek tjerrtj mer-areny mapel-ayeng, mern arltang angerrel arlkwetjeh-anngernt. Paul-el nwernenh kaltj-anthek-amparr kweny mpwepeh-atwetj, rang kweny-rtweh anper alhetjenheng. \v 8 Warl kern anthwerr kwerel nwern \it room\it* nyentel arraw-irrek. Rwang alngenth map ampetjam. \v 9 Artwang nyent arreny kwerenh Eutychus rang \it window\it* iterel anetjam, \it room\it* kern anthwerr kwerel. Paul rang kaltj-anthetjamarleng, Eutychus rang parrk-irremel ankwang awelhek. Rang ankwang angerr ahelh-warn anyek. Inang anarnpemel renh inek. Rang kel ilwekarl. \fig |src="cn02005B.tif" size="col" ref="20.9" \fig* \v 10 Paul rang kerneng anarnpetj-alhek, rang artwang kwer-arleh ampek-welhek renh amel-rrkwemel. Rang inenh ilek, “Arrantherr itja ater-irretjek, rang iteth anem.” \v 11 Paul rang weth warl kern-warn angkep antjek, nwernehel-ayeng mern arlkwetjenheng. Paul-el nwernenh weth kaltj-anthek aherlkentjeh-atwetj. Kwereng Paul nwern alethemeh alhek. \v 12 Nakenh-nakenh mapel artwang nheng renh iteth angkep angek mer kwerenh-warn. Inang ingkerrek arrken anthwerr anek. \s1 Paul rang \it town\it* Miletus-warn alhek \p \fig © 1996 David C. Cook|src="cn02009B.tif" size="col" ref="20.12" \fig* \v 13 Nwern \it boat\it*-ek antjemel, nwern kwatj alayel Assos \it town\it*-warn alhek. Nwern Paul renh imperl-alhek ingkern. Paul rartek ahentj-anek, \it town\it* Assos kwer-warn ingkang alhetjeh. \v 14 Arltang arrpenhel Paul nwern arerrek Assos \it town\it* kwerel. Rang nwernehel-ayeng \it boat\it*-ek antjek, nwern pwertemeh \it town\it* Mitylene-warn alhek kwatj alay-angkwerr. \v 15 Nwern mer map-angkwerr anperam-anper alhek Miletus \it town\it*-ek-atwetj, arltang arrpenhel mer Kios-warn, kwereng arltang arrpenhelemeh mer Samos-warn, kwereng arltang arrpenhel nwern \it town\it* Miletus-warn alhek. \v 16 Paul rang ahentj-anek, Jerusalem-warn alhetjeh arltang Pentecost kwer. Lakenh rang ahentj-anek, Ephesus \it town\it*-eng anper kwet alhetjeh, nakenh-nakenh mapel renh kwet ayakehetjeng mer Asia-el. \s1 Paul rang Ephesus-areny werlampareny-henh // arntarnt-arentj mapeh ilelherl-alhek, // rang kwetant alpetjenharl \p \v 17 Paul-elemeh mer Miletus-eng urrpey lanthek Ephesus \it town\it*-warn, werlamparenyeh arntarnt-arentj map-warn. Urrpey rang angketj inenh ilek, inang petjetjeh, Paul renh arerl-alpetjeh. \v 18 Arntarnt-arentj kel petjekarlengemeh, Paul rang ineh ilelhek, “Arrantherr kel yengenh ngkweyeng arek, yeng arrehantherrel-ayeng anetjamarleng mer Asia-el, yeng kweteth arratj mernelhek. \v 19 Tjerrtj Jew map angketjam, yengenh atwetjeh. Map-ingar yeng arnek ltarrp awelhemel. Thang arrantherrenh angketj Ngkart-akert kwenpel kwet kaltj-antherl-apek. Yeng itja nakelhek. \v 20 Thang itja Altjerr-henh angketj nyent apek arrehantherreng alengk-wek. Thang angketj ingkerrek ilerl-apek arrehantherr kethel, \it church\it* arrehantherr-henhel thwen mer arrehantherr-henhel apek. \v 21 Thang tjerrtj Jew map tjerrtj lwereny map thwen ilek, anetjeng Altjerr-warn twep-irretjeh, Ngkart Jesu renh nakemel. \p \v 22 “Lyet yeng Jerusalem-warn alhetjenh, Kwerrern Alngaltarel yengenh ilekarleng. Yeng apek nthakenh irretjenh Jerusalem-el? Nhenheh yeng itja kaltj anem. \v 23 Kwerrern Alngaltarel yengenh mer mapel nhenhant iletjam, ‘Ntwang tjayel-warn irrpetjenh, ntwang imampwerl angerrel anetjenh.’ \v 24 Yeng itja ater-irrem ilwetjeh apek. Yeng ahentj-anem, rrkwapentj tjengenh arratj mpwarerl-apetjeh, Jesu-el yengenh lanthekarleng wart, thang angketj mwerr tjerrtj ingkerreny kaltj-antherl-apetjeh, Altjerr rang ineh kangkentj mernelhemeng. \p \v 25 “Yeng kel kaltj, arrantherr yengenh itja weth aretjenh. Thang arrantherrenh kel kaltj-anthek, Altjerr rang Ngkart tjerrtj ingkerrekeh anem. \v 26 Nhenhemeh thang twerel arrantherrenh ateng-ilemel ilem. Tjerrtj arrpenhel apek angketj Ngkart-kenh awemel Jesu naketj-kwenh anetjenh. Kwereng arltang ingkernel inang itja Ngkart-kenh anetjenh. Inang apek yengenh lakenh iletjenh, ‘Artwang nhenhel itja nwernenh arratj ilek arrwekel.’ \v 27 Itja. Thang kwenh arrantherrenh Altjerr-henh angketj ingkerrek kaltj-anthek, nthakenh arrantherr Altjerreng ularr arratj mernelhetjeh. \v 28 Arrantherrarrpemeh mantj arntarnt-arelhetjeh, arrantherr pal iterremel Ngkart Jesu-eng tjenelhehetj. Arrantherr werlampareny arratj arntarnt-arang, Kwerrern Alngaltarel arrantherrenh ngkernekarleng, inenh arntarnt-aretjeh. Altjerr-henh werlampareny kwet arntarnt-arang, yep-yep arntarnt-arenh-arenhel yep-yep kwerenh arntarnt-aremarl-arteh. Altjerrel kwenh werlampareny inek, Ler kwerenh anthemel, Ler rang ineh tjang-ilwetjeh-anngernt. \v 29 Yeng kwenh kaltj, yeng alpetjenharleng, tjerrtj anetj mapemeh arrehantherr-warn petjetjenh. Inang werlampareny pal kaltj-anthetjenh, tjerrtj arrpenh map pal iterretjenheng, tjey anetjel-arlk alhetjenheng. Tjerrtj anetj inang angwely arnwerel-artek anetjenh, yep-yep map nhwemel-artek. \v 30 Werlampareny arrehantherr-henheng rrpwetj arrpenhel arrantherrenh pal kaltj-anthemel tjey-angetjenh. Inang ahentj-anetjenh, werlampareny inehemeh kangkwerretjenh. \v 31 Thang arrantherrenh lakenh ilentjekarl 3 \it years\it*-eh-atwetj, angerr arnemel. Arrantherremeh karr anerrerrang! \p \v 32 “Thang lyet Altjerr renh tjang-pawenhem, rang arrantherrenh arntarnt-aretjeh. Rang arrehantherr kwet kangkentj mernelhetjeh, rang arrantherrenh twer-iletjeh angketj kwerenhel-ayeng. Kelant arrantherr tjerrtj kwerenh mapel-ayeng anetjenh, ineh-arteh arratj anem-arteh, Altjerrel arrehantherr ingkerrek mwerr anthetjenh, arrantherr ler kwerenh anemeng wart. \v 33 Yeng itja tjerrtj arrpenh-henh maneyeh apek rnwanentjeh apek ahentj-anek. \v 34 Arrantherr kel kaltj, yengarrp iltjang tjengenhel merneh rnwanentjeh thwen rrkwapekarl. Yeng rrkwapek, tjerrtj tjengel-ayel rlkwatherr anetjamarl map thwen wantetjeh. \v 35 Thang lakenh mernek, arrantherr arrpenh map arntarnt-aretjeh mern-arlk anthemel. Ngkart Jesu rang nheng ilekarl, ‘Altjerreng ularr nhenh mwerr anem, ayerrp-iletj-kweny anetjeh, arrantherr-atwetj arrpenh mapeh war anthetjeh. Kwereng Altjerrel arrantherrenh kwart-wentj-penharl arrken-iletjenhemeh.’ ” \p \v 36 Paul rang lakenh ilelhekarl-penh, rang arntarnt-arentj inehel-ayeng kelkertel-ayeng arrernelhek. Rang Altjerr ineh tjang-pawenhek. \v 37 Inang ingkerrek angerr arnek, inang renh amel-rrkwemel arrantjwek. \v 38 Rang ineh ilelhekarleng, inang renh itja weth aretjenharl, lakenh inang lharrp awelhemel arnek. Kwereng inang kwerel-ayeng \it boat\it*-warn alhek, renh arteng-wetjeh. \c 21 \s1 Paul nwern Jerusalem-warn alherrerrek \p \v 1 Nwern inenh imperl-alhek Miletus \it town\it*-el. Nwern \it boat\it*-el antjerl-alhek, kwatj alay-angkwerr \it island\it* Cos-warn alhek. Kwereng arltang arrpenhel nwern \it island\it* Rhodes-warn alhek, kwereng nwern \it town\it* Patara-warnemeh alhek. \v 2 Patara kwerel nwern \it boat\it*-eng anarnpek. Nwern \it boat\it* arrpenh angerretj arek, mer Phoenicia-warn alhetjeh-anngernt. Nwern antjekemeh \it boat\it* kwer-warn, kwereng nwern alethemeh alhek. \v 3 Mer Cyprus renh nwern anperel arenhek, nwern Cyprus-eng antekerr-angkwerr alhek mer Syria-warn-atheh. Nwern \it town\it* Tyre-el irretj-alhek. \it Town\it* nhenh kwerel \it boat\it*-eh-artwey map ahentj-anek, rnwanentj inehenh imperl-alhetjeh. \v 4 Nwern \it boat\it*-eng anarnpek, kwereng nwern nakenh-nakenh \it town\it*-areny map aretjeh alhek. Nwern inenh ngwerrm aretj-alhek. Inang nwernenh ayakek, inehel-ayeng intetjeh arltang 7-eh-atwetj. Kwerrern Alngaltarel nakenh-nakenh inenh ilek, Paul rang \it town\it* Jerusalem-el nakepakel-irretjenharl. Lakenheng inang arrkernelhek, Paul renh ayaketjeh, Jerusalem-warn alhehetjeng. \fig Paul angketj-akert alhek rrpwety-ingar|src="map Acts 21.tiff" size="col" ref="21.4" \fig* \v 5 Paul rang itja ineh kangkwerrek. Rang ahentj-anek, Jerusalem-warn alhetjeh kwet. Kel nwern alhek \it boat\it* aretjeh, aleth alhetjeh-anngernt. Nakenh-nakenh inang nwernehel-arleng alhek \it boat\it*-warn artwaretjeh, anew kwer thwen inehenh-akert. Nwern ingkerrekemeh kelkertel-ayeng arrernelhemel Altjerr-warn angkek, kwatj alay iterel, arnkarr kwerel. \v 6 Inang nwernenh twap-anthek. Kwereng nwern \it boat\it*-ehemeh antjerl-alhek. Inang mer inehenh-warn angkep alpek. \p \v 7 Tyre \it town\it*-eng-ntjel nwern \it town\it* Ptolemais kwer-warn \it boat\it*-el alhek. Ptolemais kwerel nwern \it boat\it*-eng anarnpek. Nwern nakenh-nakenh arrpenh map aretj-alhemel inehel-arleng kweny nyentel intek. \v 8 Kwereng arltang arrpenhel nwern Caesarea \it town\it*-warn alhek, kweny rrpwetj interl-alhetjeh. Artwang nheng Philip \it town\it* kwerel anek. Philip rang angketj mwerr Jesu-akert kaltj-anthetjart. Renh kwenh Jerusalem-areny werlamparenyel arrwekel arrernekarl, artwang 6 arrpenh inenh thwen, mernel wantetjeh werlampareny. Nwern kwerel-arleng arltang rrpwetj anek. \v 9 Philip-henh marl awenk atherram-atherr anek, arlweker-areny. Marl nhenh inang Altjerr-henh angketj angenh-angenh anek. \p \v 10 Nwern \it town\it* Caesarea kwerel arltang rrpwetj anek. Altjerr-henh angketj angenh-angenh arrpenh mer Judea-eng petjek, arreny kwerenh anek Agabus. \v 11 Agabus rang nwerneh-warn petjek. Rang Paul-henh \it belt\it* kap-rlwemel rang iltjang ingkang thwen kwewaleny \it belt\it*-el ayernelhek. Rang nwernenh ilek, “Kwerrern Alngaltar rartek lakenh ilem, ‘Artwang \it belt\it* kwer-artwey angerrepat Jerusalem-areny inang lakenh-arteh renh ayernetjenh. Kwereng inang renh tjerrtj lwereny mapeh anthetjenh.’ ” Lakenh Agabus rang arrwekel war ilek, nthakenh Paul-eh anetjenharl. \p \v 12 Nwern nhenh awemel nwern mer-areny mapel thwen Paul renh ywarn arnpakewarrek, Jerusalem-warn alhehetjeng. \v 13 Paul rang nwernenh pawenhek, “Wenhengarl arrantherr arnem? Arrantherr yengenh-artek ltarrp mpwarem! Arnpaketjal yengenh imperrerrang! Yeng ngampwerrp awelhem, inang apek ahentj-anem, yengenh Jerusalem-el tjayel-warn kwernetjeh, irrernng-arlk atwetjeh apek Ngkart Jesu-henh arrenyeng arrngel. Kel.” \v 14 Nwern renh ywarn kwet arnpakek. Nwern kel lakenhant angkek, “Kel alhang, Ngkart rang ngkweng ahentj-anemeng wart.” \p \v 15 Kwereng nwern rnwanentj pelangket-arlk angemel Jerusalem-warnemeh alhek. \v 16 Nakenh-nakenh rrpwetj Caesarea-areny nwernehel-ayel alhek. Nwern Jerusalem-el irretj-alhemel inang nwernenh artwang Mnason-kenh warl-warn tjey-angek, nwern warl kwerelemeh anek. Mnason rartek artwang Cyprus-areny anetjart arrwekel-penh, kwereng rang Jerusalem-warn anam-irrekarl. Rang Jesu nakenh-nakenh anek. \s1 Paul rang Jerusalem-el yatjarr anerl-alpek \p \v 17 Nakenh-nakenh Jerusalem-areny mapel nwernenh aremel inang nwernenh kangkentjel ngwek. \v 18 Arltang arrpenhel Paul nwern thwen James aretjeh alhek. Werlamparenyeh arntarnt-arentj map inang James-el-ayel anek. \v 19 Paul rang inenh kangkemel ilek, “Thang tjerrtj lwereny mapeh angketj mwerr renh kaltj-antherl-apetjam mer mapel. Altjerr rang tjengel-ayeng twer angerr kwerenhel mpwarek, tjerrtj lwereny map Jesu-warn twepelh-iletjeh. Aningkel kwetemeh Jesu renh nakek.” \p \v 20 James mapel angketj nhenh awemel inang Altjerr renh kangkemel nakek. Kwereng inang Paul renh ilek, “Peltjay! Tjerrtj Jew aningkelemeh Jesu renh lyet nakem. Inang Moses-henh mpwareng-arengeh kwet kangkwerrem. \v 21 Inang awek, ntwang kwel mer mapel Jew map ilerl-apek, inang Moses-henh mpwareng-areng mentj impetjeh. Inang kwer rrwey inehenh itja artwang-iletjeh. \v 22 Tjerrtj nhenh mapel kwenh awetjenh ntwarl Jerusalem-warn petj-alpekarl. Inang ngkweng ahang-irrehetjeng, nthakenh nwern irretjenh? \v 23 Ntwang nwerneh kangkwerretjeh. Artwang 4 pel lyet nwernehel-arleng anem, inang Altjerr renh alhelekarl. \v 24 Ntwang artwang nhenh inehel-arleng Altjerr-henh \it church\it* angerretj-warn alhang. Arrantherr lhewelhetjeh-amparr Moses-henh mpwareng-areng-angkwerr. Kwereng arrantherr ngkart \it priest\it*-eh ilelhewarrang. Kwereng ntwang Altjerreh tjenkerremeh anthang ngkweng artwang ineh thwen, arrantherr kapert kwerl akelhetjeh-anngernt. Lakenh ntwang tjerrtj mapeh mernelhetjenh, ntwang Moses-henh mpwareng-arengeh kangkwerremarl. Inang alhengk-aretjenh, angketj nhenh ngkweng-penh rrtjwerrentj war anem, inang pal awek. \v 25 Tjerrtj lwereny nheng map ntwang inenh arrwekel kaltj-anthekarl, nwern kel ineh-warn pip lanthekarl, nwern nheng inenh arnpakemel ilek, inang mern ker thwen arlkwetjal anetjeh, nheng altjerr-arrpanteyeh tjenkerr anthekarl-penheh. Inang ker atwemeng, inang alhwang-amparr mentj impetjeh thelelhetjeh-amparr. Inang alhwang antjwetj-kwenh anetjeh, ker alhwakert arlkwetj-kwenh anetjeh. Inang anew arrpenh-henhel-ayeng intetjal anetjeh.” Lakenh James-el arntarnt-arenh-arenh mapel thwen nwernenh ilek. \p \v 26 Arltang arrpenhel Paul rang artwang atherram-atherr inenh ngwek. Inang lhewelhek Moses-henh mpwareng-areng-angkwerr. Kwereng rang artwang ineh-akert Altjerr-henh \it church\it* angerretj-warn irrpenhek. Rang artwang \it priest\it* inenh irlpangkelh-ilek, arltang 7-penh inang Altjerreh ker tjenkerremeh itemel anthetjeh. \s1 Inang Paul renh antwerrkekemeh \p \v 27 Arltang 6-penh tjerrtj Jew Asia-areny rrpwetjelemeh Paul renh Altjerr-henh \it church\it* angerretjel arek. Inang tjerrtj arrpenh mapemeh rrwampey-ilek. Kwereng inang Paul renh antwerrkekemeh. \v 28 Inang arlkemel ilek, “Peltj mapay, ularr petjewarrang! Nhenh kwenh artwang rang, rarl mer mapel tjerrtj nwerneh tjel-angkem! Rang Altjerr-henh \it church\it* angerretj nhenh Moses-henh mpwareng-areng thwen arrampewem! Lyet rang tjerrtj lwereny map \it church\it* angerretj nhenh-warn angetjekarleng, artwang Greece-arenyarl!” Lakenh inang Paul-eh mwekeny-irremel arnkely-irrek. \v 29 Inartek arrwekel Paul Trophimus renh-atherrenh arekarl, ratherr \it town\it*-el pwert nthwerl-aperleh. Artwang Trophimus rartek Ephesus \it town\it*-areny anek. Inang iterrek, Paul-el kwel Trophimus renh \it church\it* angerretj-henh \it yard\it*-warn kwen angekarleh-athen, mpwareng-areng inehenh ltwakekarleh-athen. \p \v 30 Tjerrtj aningk inang angketj lakenh awemel \it church\it* angerretj kwer-warn arlkemel arrtjanek, Paul renh antwerrketjeh. Inang renh \it church yard\it*-eng keth-warn tjarr-angek. Arrpenh mapel \it gate\it* map inenharl martek. \v 31 Tjerrtj inang Paul renh ngkwal irrernng atwek. Arrpenhel Rome-areny atwenh-atwenh map-henh twernk ateng-ilek, tjerrtj Jerusalem-areny map atwerremeng. \v 32 Twernk rang atwenh-atwenh kwerenh mapeh ntangkelhek, rang atwenh-atwenh ineh-akert aningk ineh-warn arrtjanek. Aningk inang twernk renh arek, atwenh-atwenh map-akert petjerleh, inang Paul renh atwetj-kwenhelemeh imperl-alhek. \p \v 33 Twernk rang Paul renh antwerrkek, atwenh-atwenh rrpwetjemeh rang ilek, Paul renh \it chain\it* atherrel ayernetjeh. Rang tjerrtj inenh pawenhek, “Ngwenham artwang nhenhan? Wenheng arrantherr renh atwek?” \v 34 Twernk rang inenh ywarn pawenhek, inang ingkerrek arlketjamarleng angketj arrpenhek-arrpenhel. Lakenheng rang atwenh-atwenh kwerenh map ilek, Paul renh atwenh-atwenh map-henh warl-warn angetjek. \v 35 Inang warleh itwek-irrek, warl kern-warn antjetjeh, warl angerr irrpetjeh-anngernt. Tjerrtj map inang ahentj-anek, Paul renh irrernng atwetjeh. Lakenheng atwenh-atwenh inang renh tjwenemel angek. \v 36 Tjerrtj inang ingkern-angkwerr alwernemel arlkerl-apetjam, “Renh irrernng atwerrerrang! Renh irrernng atwerrerrang!” \s1 Paul rang tjerrtj mapek ilelhek \p \v 37 Inang wart Paul renh atwenh-atwenh-henh warl-warn irrpelh-iletjeh anek, Paul rang twernk kwer angkek, “Twernkay, thang apek ngwenh pawenhemeram?” \p Twernk rang renh pawenhek, “Ntwang angketj \it Greek\it* angkenh-angkenh kwey? \v 38 Thang iterl-arek, ntwang kwel Egypt-areny nheng anemarleh-athen, rarl ngwerreh war tjerrtj map rwekenth-kenth-ilekarl-penh. Kwereng rang artwang atwenh-atwenh 4,000-akert rrkwal-warn alhek. Artwang nhenh inang ingkerreny arrawey-akert anek. Ntwang artwang rang key?” \p \v 39 Paul rang ilelhek, “Yeng itja artwang rang anem. Yeng kwenh artwang Jew mer Tarsus-areny. Tarsus rang \it town\it* angerr mer Cilicia-el. Ntwang apek yengenh impemer, tjerrtj yanh map-warn angketjeh-amparr?” \p \v 40 Twernk rang angkek, “Ntwarrp ilelhang.” Paul-el tjerrtj map kwerremel ilek, inang ntert-amparr irretjeh. Inang kel ntert-irrekarlengemeh, Paul rang ineh \it Hebrew\it* angketjel ilelhek. \c 22 \p \v 1 “Artwang peltj mapay, aywang map thwenay! Tjeng-amparr kangkwerrerrerrang!” \v 2 Rang inenh \it Hebrew\it* angketjel ilekarleng angketj kwerenhel, angketj inehenhel-ayeng thwen, inang ntert-irrek. Paul rang ilelhek. \p \v 3 “Yeng kwenh artwang Jew. Yeng kwer ngwerrm-irrek Tarsus \it town\it*-el mer Cilicia-el. Kwereng yeng Jerusalem nhenhel mangkek. Yeng kaltj-anthenh-anthenh arreny Gamaliel-el-ayeng kaltj-irrek Moses-henh mpwareng-arengeh. Rang yengenh mpwareng-areng ingkerrek kaltj-anthek. Yeng athek-irrek, Altjerreh kangkwerretjeh, arrantherr lyet Altjerreh kangkwerretjeh athek-irrem-arteh. \v 4 Thang arrwekel tjerrtj inenh irrernng atwetjeh alwernek, inarl Jesu nakenh-nakenh map anetjart. Thang inenh artwang marl thwen antwerrketjart, thang inenh tjayel-warn kwernetjart. \v 5 \it Priest\it* twernk angerr rang tjeng kaltj anek, \it Council\it* thwen. Inang tjeng-penh angkemer, arrantherrenh irlpangkelh-iletjeh. Inang kwenh pip tanthemel anthek tjeng, thang Damascus-warn angetjeh, angerrepat Damascus-areny map anthetjeh-anngernt, thang nakenh-nakenh map Jerusalem-warn angkep angetj-alpetjeh, angerrepat nhenh-areny mapel inenh atwetjeh-anngernt. \p \v 6 “Yeng Damascus kwer-warn angathemeh-irrek, arltang mpwepel parrtj angerrelemeh yengenh alkereng parrtjelh-ilek. \v 7 Yeng ahelheh anyerl-alhek. Thang angketj war awek, rang tjeng-warn angkerleh, ‘Saul-ay! Saul-ay! Wenhengam ntwang yengenh atwetjeh alwernem?’ \p \v 8 “Thang renh pawenhek, ‘Ngwenham ntwang, Ngkart key?’ \p “Rang tjeng tjernemel ilelhek, ‘Yeng kwenh Jesu Nazareth-areny anem, ntwarl atwetjeh alwernem rang!’ \v 9 Artwang inang tjengel-ayel alhekarl, inang parrtj renh arek, inang itja Jesu-henh angketj awek, rang tjeng-warn angkerleh. \p \v 10 “Thang Jesu renh pawenhek, ‘Ngkartay, nthakenhameh yeng irretjeh?’ \p “Rang yengenh ilek, ‘Kel kemerray! Damascus \it town\it*-warn alhay. \it Town\it* kwerelemeh artwang nyentel ngkweng iletjenh, nthakenh ntwang mpwaretjeh.’ \v 11 Parrtj angerr rartek anngang tjengenh pweng-ilekarl, lakenheng artwang inarl tjengel-ayeng alhekarl mapelemeh yengenh iltjeng Damascus-warn tjey-angek. \p \v 12 “Damascus kwerel artwang Ananias rang anek, artwang irlpareth. Rang Moses-henh mpwareng-arengeh kangkwerretjart. Tjerrtj Jew map ingkerrek \it town\it* kwer-areny inang Ananias kwereng angketj iletjart, ‘Rang artwang mwerr anthwerr.’ Ananias rang tjeng-warn petjek. \v 13 Rang tjengel-ayeng iterel irnek. Rang yengenh ilek, ‘Saul-ay, peltj tjengenhay! Anngang ngkwengenh kel alngampang, yengemeh arang!’ Thang renh anngang mwerrelemeh arek. \p \v 14 “Ananias-el yengenh ilek, ‘Altjerr nheng arrwekeleny nwern-henh mapel nakekarl, rang ngwenh urrarek, kwereng kaltj-irretjeh. Altjerr rang mernetjenh, nthakenh ntwang mpwaretjeh. Rang ngwenh urrarek, ntwarrp artwang arratj anthwerr renh aretjeh awetjeh thwen. \v 15 Ntwang tjerrtj ingkerrek ilerl-apetjenh, ntwarl arekarl awekarl thwen. \v 16 Kel kemerray! Ngkart-warn ilelhang, thang ngwenh kwatj-warn irrpelh-ilemel \it baptise\it*-em-iletjenheng, Altjerrel anetj ngkwengenh wetjenheng.’ \p \v 17 “Kwer-penh yeng Jerusalem-warn angkep alpek. Arltang arrpenhelemeh yeng Altjerr-henh \it church\it* angerretj-warn kwen irrpek, Altjerr-warn angketjeh-anngernt. Yeng kwer-warn angketjamarleng, thang anengkerr arek. \v 18 Ngkart rang yengenh ilek, ‘Kel Jerusalem-eng parrp alhay! Tjerrtj mer-areny inang angketj ngkwengenheh itja kangkwerretjenh, ntwang inenh angketj tjeng-penh ilerleh.’ \p \v 19 “Thang renh ilek, ‘Ngkartay, inartek kaltj, yeng \it church\it* nyentam-nyent inehenh-warn irrpetjart, nakenh-nakenh ngkwengenh map antwerrkemel inenh angetjart. Inang kaltj, thang nakenh-nakenh map tjayeleh kwernetjart, inenh atwetjart thwen. \v 20 Inang kaltj, thang arrwekel kwenpel arerl-anek, inang Stephen renh irrernng atwerleh. Stephen nheng rarl tjerrtj map angketj arratj iletjart Altjerr-penh. Yeng kangkek, inang renh irrernng atwerleh. Thang atwenh-atwenh map-henh rnwanentj arntarnt-arek.’ \p \v 21 “Ngkartel yengenh ilek, ‘Kel alhay! Thang ngwenh lanthem tjerrtj lwereny map-warn, ntwarr mer apanp-warn.’ ” \s1 Paul rang ilelhek, “Yeng kwenh anem // Rome-areny pip-akert!” \p \v 22 Tjerrtj inang Paul renh ntertel awetjam, kwereng rang tjerrtj lwereny map-warn alhetjeh angkek. Kwereng tjerrtj inang arlkemel ilek, “Renh kel irrernngant atwerrerray! Rang kwenh artwang anetj!” \p \v 23 Inang kwet arlketjam, rnwanentj kern-penh inehenh rlwemel wetjam. Inang ahelh-arlk alker-warn wek. \v 24 Twernk angerrelemeh atwenh-atwenh kwerenh map ilek, Paul renh warleh inehenh-warn-amparr irrpelh-iletjeh. Kwereng rang atwenh-atwenh rrpwetj ilek, Paul renh \it whip\it*-el atwetjeh. Rang inenh ilek, Paul renh pawenhetjeh, “Wenhengam tjerrtj map ngkweng ahentj-kweny anem?” \v 25 Inang renh ayernek, renh \it whip\it*-el atwetjeh-anngernt. Paul-el twernk kwek renh-amparr pawenhek, “Wenh kwereng arrantherr yengenh pelkel atwetjeh? Yeng anem Rome-areny pip-akert. Angketj pipel-ayeng intem, ilern-henh twernk kwenh Rome-areny Caesar-arl! Arrantherr-artek itja yengenh \it court\it*-warn-amparr angek!” \p \v 26 Twernk kwekel renh awemel rang twernk angerr kwer-warnemeh alhek, renh ateng-iletjeh. “Ntwang ywarn artwang nhenh \it whip\it*-el atwem, rang ilelhek, rang kwel Rome-areny pip-akert anem.” \p \v 27 Twernk angerr rang Paul-warn petjemel renh pawenhek, “Tjeng ilelhay! Ntwam arratj Rome-areny pip-akert anem?” \p Paul rang tjernek, “Yaw, yeng anem.” \p \v 28 Twernk angerr rang renh ilek, “Thang kwenh \it government\it* renh maney angerr anthek, Rome-areny pip nheng inetjeh-anngernt.” \p Paul rang ilelhek, “Yeng kwenh Rome-areny pip-akertarl, yeng ngwerrm-irrekarleng.” \p \v 29 Atwenh-atwenh inarl Paul renh atwetjeh anek, inang parrp kwereng tjenelhek. Twernk angerr rang ater-irrek, rang Paul renh \it chain\it*-el ayernekarleng, Paul rang Rome-areny pip-akert anemeng wart. \s1 \it Council\it* angerr inang arraw-irrek \p \v 30 Arltang arrpenhelemeh twernk angerr rang \it Council\it* angerr \it priest\it* twernk angerr map thwen inenh arrawelh-ilek. Rartek ahentj-anek, inenh awetjeh, wenheng inang Paul-eh ngkwantj-irrek. Rang atwenh-atwenh inenh ilek, Paul-eng \it chain\it* rlwetjeh. Rang Paul ilek, ineheng ularr irnetjeh. \c 23 \s1 Paul \it Council\it* ineheng anngetherr ilelhek \p \v 1 Paul-el \it Council\it* inenh arnterr aremel ilek, “Peltj mapay, lyeteh-atwetj yeng Altjerreh arratj kwet kangkwerrentjekarl, anetj-kwenh.” \v 2 Artwang rrpwetj Paul-el-ayel iterel irnek. \it Priest\it* twernk angerr anek, arreny kwerenh Ananias. Ananias rang inenh twernek, Paul renh arrakert atwetjeh. \v 3 Paul-el \it priest\it* twernk renh ilek, “Artwang anetjay, Altjerrel ngwenh atwetjenh! Ntwang ahentj-anem, Moses-henh mpwareng-arengel-ayeng ntwang yeng pawenhetjeh. Ntwang artwang map twernem, yeng atwetjeharl! Lakenh ntwang mpwareng-areng kwer itja kangkwerrekarl!” \p \v 4 Artwang inang Paul renh ilek, “Ntwang nyerr-kwenyel key Altjerr-henh \it priest\it* twernk angerr arrampewemel ilek?” \p \v 5 Paul-el inenh ilek, “Peltj mapay! Yeng itja kaltj anek, rang \it priest\it* twernk angerr anerleh. Angketj Altjerr-henh pipel-ayeng kwenh intem, ‘Ntwang itja twernk angerr kwer-warn angketj anetj angketjeh.’ ” \p \v 6 Paul rang alhengk-arek, ineheng arrpenh map artwang Sadducee map anerleh, arrpenh map artwang Pharisee-arl anerleh. Paul rang untarel ilelhek, “Artwang peltj mapay! Yeng kwenh Pharisee anem, angey tjengenh rang Pharisee anekarleng. Thang nakem, Altjerr rang tjerrtj irrernng map kemelh-iletjenh. Lakenheng inang lyet yengenh \it court\it*-warn angem, yengenh pawenhetjeh-anngernt.” \p \v 7 Kwereng artwang Sadducee map artwang Pharisee mapel-ayeng ilterretjam. \v 8 Sadducee mapel-artek tjerrtj map kaltj-anthetjart, tjerrtj irrernng map kwel itja kemerretj-alpetjenharl, angel alker-areny map kwerrern thwen itja kwel anem. Pharisee mapel tjerrtj map kaltj-anthetjart, tjerrtj irrernng map kemerretj-alpetjenharl, angel alker-areny map kwerrern map thwen arratj anthwerr anemeng. \p \v 9 Inang angerr anthwerr ilterretjam. Kwereng artwang Moses-henh mpwareng-areng kaltj-anthenh-anthenh arrpenh map inarl Pharisee anekarl inang angkek, “Artwang nhenh itja merrentj. Kwerrernel apek angelel apek arratj renh ilek!” \v 10 Inang ngkwal atwerrek. Rome-areny twernk angerr rang ater-irrek, inang Paul renh ampakemel atwehetj. Lakenheng rang atwenh-atwenh kwerenh map ilek, Paul renh warl inehenh-warn anginetjeh. Kel inang Paul renh warl-warn kwen irrpelh-ilek, renh arntarnt-aretjeh map-hetj. \p \v 11 Kweny arrpenhel Ngkart rang Paul-el-ayeng iterel irnek. Rang renh ilek, “Anew-anew kwet anang! Ntwang kel Jerusalem-areny map angketj tjeng-akert ilek. Lakenh ntwang Rome-warn alhetjeh, kel ntwang Rome-areny map angketj tjeng-penh iletjeh.” \s1 Tjerrtj Jew map anyenng-anyenng angkerrek, // Paul renh irrernng atwetjeh \p \v 12 Kweny-rtwehemeh artwang Jew inang arraw-irrek angkerretjeh. Inang alhelerrek, “Nwern mern arlkwetj-kweny aney, antjwetj-kweny thwen, Paul renh irrernng atwetjeh-anngernt!” \v 13 Lakenh artwang Jew aningk 40 pel inang alhelerrek. \v 14 Kwereng inang \it priest\it* twernk map-warn angerrepat map-warn thwen inenh iletj-alpek, “Nwern kwenh kel ilerrek, mern arlkwetj-kweny anetjeh, nwern Paul renh irrernng atwetjeh-anngernt. \v 15 Nwern ahentj-anem, arrantherrarl \it Council\it* arrpenh mapel thwen urrpey lanthetjeh atwenh-atwenh twernk angerr nheng-warn, angketj lakenh rrtjwerremel iletjeh, ‘Paul renh lanthang angerrepat Jew map-warn. Inang renh arratjekarl pawenhetjeh ahentj-anem.’ Nwern kel renh irrernng atwetjenh, inang renh tjey-angkwerr angetjerleh.” Lakenh inang twernk inenh pawenhek. \p \v 16 Paul-henh amarleyel angketj lakenh awek. Rang atwenh-atwenh-henh warl-warn irrpenhemel Paul renh ateng-ilemel ilek. \p \v 17 Paul-el twernk nyent ngwemel renh ilek, “Anthetj nhenh twernk angerr-warn angay. Rang twernk renh ateng-iletjeh.” \v 18 Kel twernk rang artwang renh twernk angerr-warn angek. \p Twernk rang twernk angerr renh ilek, “Paul artwang nheng nwernan angwerreh antwerrkekarl, rartek yengenh ilek, artwang nhenh renh ngkweng-warn angetjetjeh. Rang ahentj-anem, angketj nhenh ngwenh iletjeh.” \p \v 19 Twernk angerr rang artwang renh iltjeng ngwemel angek, ratherr atherrarrp angkerretjeh. Rang artwang renh pawenhek, “Wenham ntwang yeng iletjeh ahentj-anem?” \p \v 20 Anthetj rang twernk angerr renh ilek, “Tjerrtj Jew map-artek angkerrek, Paul renh irrernng atwetjeh. Ngwenth inang ngwenh pawenhetjenh, ntwang Paul renh \it Council\it* ineh-warn lanthetjeh, inang renh weth arratjekart pawenhetjenheng. Angketj rang itja arratj anek, inang war rrtjwerrek. \v 21 Ntwang ineh itja kangkwerretjeh. Artwang 40-eng aningk-lkwer tjey iterel inang kwer karelhemel alengk-welhetjenh, renh irrernng atwetjeh-anngernt. Artwang nhenh inartek ilerrek, arlkwetj-kweny antjwetj-kweny-amparr anetjeh, inang Paul renh irrernng atwetjenheng. Inang karelhek-amparr, ngkwengeng inang angketj awetjeh-amparr.” \p \v 22 Twernk angerr rang artwang renh ilek, “Ntwang tjerrtj arrpenh iletjal anetjeh, ntwarl tjeng-warn petjek.” Kwereng rang artwang renh angkep lanthek. \s1 Twernk angerrel Paul renh twernk angerr // arrpenh arreny Felix kwer-warn lanthek \p \v 23 Twernk angerr rang twernk kwek arrpenh atherr ngwek. Rang renh-atherrenh ilek, “Mpwel atwenh-atwenh 200 pel inetjeh, Paul renh arntarnt-aretjeh. Lyet kwenyel 9 \it o'clock\it*-el Caesarea \it town\it*-warn alhetjeh-anngernt. Mpwel atwenh-atwenh 70 pel arrpenh nanth-akert map inetjeh. Atwenh-atwenh 200 pel arrpenh irrtjart-akert map inetjeh. \v 24 Kwereng mpwel Paul renh nantheh tjwenemel atwenh-atwenh nhenh mapel-arleng lanthetjeh, twernk angerr Felix-warn angerrerretjeh.” \p \v 25 Twernk angerr rang pip tanthek, ratherr Felix renh anthetjenheng. Angketj nhenh pipel-ayeng intek, Felix renh ateng-iletjeh. \q1 \v 26 “Felix twernk angerray! Yeng Claudius Lysias anem. \q2 Thang pip nhenh ngkweng-warn lanthem. \p \v 27 “Tjerrtj Jew mapel-artek artwang Paul nhenh antwerrkek. Inang renh irrernng atwetjeh anekarl. Thang awek, rang Rome-areny pip-akert anerleh. Lakenheng yeng atwenh-atwenh map-akert alhek, thang renh arntarnt-aretjeh. \v 28 Thang renh \it Council\it*-warn anginek, inenh pawenhetjeh, ‘Wenheng arrantherr artwang nhenh renh atwetjeh anek?’ \v 29 Inang tjeng-warn angkekarleng, thang alhengk-arek, inang mpwareng-areng inehenh-akertel war ahentj-anek, renh pawenhetjeh. Rome-areny mpwareng-areng-angkwerr rang itja merrentj anem. Nwern renh itja irrernng atwetjeh, itja tjayel-warn apek kwernetjeh. \v 30 Kelant thang awek, inang weth angkerrekarl, renh irrernng atwetjeh kwel. Lakenheng thang renh ngkweng-warnemeh parrp lanthek. Thang tjerrtj Jew angerrepat map ilek, inang renh ngkweng-warn-amparr angetjeh, renh ngkwengeng ularremeh pawenhetjeh-anngernt.” Lakenh twernk angerr rang angketj pip-warn arrernek. \p \v 31 Atwenh-atwenh inang twernk inehenheh kangkwerrek. Kwenyel inang Paul renh Antipatris \it town\it*-warn angerrerrek. \v 32 Kweny-rtweh atwenh-atwenh nheng mapel inarl ingkang petjekarl, inang Jerusalem-warn angkep alpek. Kwereng atwenh-atwenh nanth-akert mapelemeh Paul renh anper angerrerrek. \v 33 Inang Caesarea \it town\it*-el irretj-alhek, kwereng inang pip nheng Felix kwer anthek, Paul thwen. \v 34 Felix rang pip nhenh \it read\it*-em-ilekarl-penh, rang Paul renh pawenhek, “Mer nthenh-arenyam ntwang?” Paul rang ilelhek, “Yeng kwenh Cilicia-areny anem.” \v 35 Felix-el renh ilek, “Tjerrtj Jew twernk map inang petjetjenheng, kwerengant thang ngwenh awetjenheng.” Kwereng rang atwenh-atwenh kwerenh map ilek, inang Paul renh Herod-henh warl angerrel kwen anyenetjeh, inang kwerel renh arntarnt-aretjeh. \c 24 \s1 Jerusalem-areny map inang Paul renh twernk // Felix kwereng ularr pawenhek \p \v 1 Arltang 5-penh Ananias-emeh Jerusalem-eng Caesarea \it town\it*-warn alhek, twernk Felix-warn. Ananias rartek \it priest\it* twernk angerr anek. Ananias kwerel-ayeng angerrepat rrpwetj alhek. Inang artwang ilperrepwentj arreny kwerenh Tertullus inehel-arleng angek, Tertullus rang Paul renh Felix-eng ularr pawenhetjeh-anngernt. \v 2 Felix-elemeh atwenh-atwenh kwerenh map ilek, inang Paul renh warl-warn kwen angetjetjeh. Kwereng Tertullus rang kwet angketjam Felix-eng ularr. Rang ilek, “Felix-ay! Nwern-artek ngwerleny anek mer nyentam-nyentel, ntwang wart nwerneh twernk mwerr anekarleng. \v 3 Nwern ngkweng kangkem, ntwang nwernenh arratj arntarnt-arentjekarleng. \v 4 Yeng itja ahentj-anem kwet angkerl-apetjeh, ngwenh parrk anthehetjeng. Yeng kwek war ahentj-anem angketjeh ngkweng-warn. \p \v 5 “Paul-artek artwang rrwampey-ilenh-ilenh anem. Rang tjerrtj Jew map ahelh ntjaperel rrwampey-ilerl-apekarl. Kwereng inang ahel ilterrek. Rang twernk anem tjerrtj mapek, inarl artwang Nazareth-areny nakem. \v 6 Ngwerreh war rang \it church\it* angerretj nwern-henheng mwekeny-irrek. Lakenheng nwern renh antwerrkekemeh. \v 7-8 Ntwarrpemeh renh pawenhang, ntwang kel alhengk-aretjenh, nwern renh arratj anthwerr pawenhekarl.” Lakenh Tertullus-el rrtjwerremel ilek Paul-penh. \p \v 9 Tjerrtj Jew inarl Tertullus-el-ayeng petjekarl, inang kwenh Tertullus rarteh rrtjwerremel angkek. \s1 Paul rang Felix-eng ularr ilelhek \p \v 10 Felix rang Paul renh kwerremel ilek, Paul rang ilelhetjeh. Paul rang renh ilek, “Twernk Felix-ay, ntwang kwenh \it year\it* rrpwetj nwerneh twernk anek. Ntwang kwenh nwerneh kaltj anem. Lakenh yeng ngkweng arratj ilelhem. \fig © 1996 David C. Cook|src="CN02036B.TIF" size="col" ref="24.10" \fig* \v 11 Yeng ngwerreh-lkwer war Jerusalem-warn petj-alpekarl, Altjerr-henh \it church\it* angerretj-warn, kelkertel-ayeng arrernelhemel Altjerr naketjeh-anngernt, tjenkerr-arlkemeh kwer anthetjeh-anngernt. Yeng arratj ilelhem. Ntwang tjerrtj arrpenh ngwenh apek pawenhem, inang ngkweng angketj nyent kwet iletjenh. \v 12 Tjerrtj nhenh inang yengenh lyet nakepakel-ilem, inang kaltj, yeng \it church\it* angerretjel tjerrtj arrpenhel-ayeng itja ilterrek apek. Thang itja tjerrtj mer-areny map rrwampey-ilek, \it church\it* inehenhel apek, keth arrpenhel Jerusalem kwerel apek. \v 13 Inang yengenh lyet rrtjwerremel war nakepakel-ilem ngkwengeng ularr. \v 14 Yeng ngkweng arratj ilelhem. Thang kelkertel-ayeng arrernelhemel Altjerr nakem, arrwekeleny nwern-kenh map inarl kelkertel-ayeng arrernelhemel renh nakekarl-arteh. Thang tjey Ngkart Jesu-kenh ingkentem, lakenheng twernk inang yengenh nakepakel-ilem, thang kwel tjey anetjel ingkentem. Yeng angketj Moses-kenheh kwet kangkwerrem, angketj Altjerr-henh angketj angenh-angenh map-henheh thwen ingkerrekeh. \v 15 Yeng Altjerreh karelhem, inarl Altjerreh karelhem-arteh, rang irrernngepat map kemelh-iletjenharleh, tjerrtj mwerr map tjerrtj anetj map thwen. \v 16 Lakenh yeng ahentj-anem, Altjerreng ularr tjerrtjeng ularr thwen merrentj-kwenh anetjeh. \p \v 17 “Yeng \it year\it* rrpwetj mer arrpenh mapel anerl-apetjart, thangemeh tjenkerr maney ineheng kwetjemel angetj-alpek. Yeng ahentj-anek, Jerusalem-warn angkep petj-alpetjeh, thang tjerrtj maney-kweny map ineh tjenkerr maney anthetjeh, Altjerreh thwen tjenkerr anthetjeh-anngernt. Lakenh yeng Jerusalem-warn angkep petj-alpek. \v 18 Yeng Altjerr-henh \it church\it* angerretj-henh \it yard\it*-warn irrpek, kwatjel-arlk lhewelhetjeh Moses-henh mpwareng-areng-angkwerr. Tjerrtj rrpwetjelemeh yengenh \it yard\it* kwerel arek. Yeng itja aningkel-ayeng anek. Thang itja tjerrtj nyent rrwampey-ilek apek. \v 19 Tjerrtj Jew Asia-areny rrpwetj \it church yard\it* kwerel anek. Inang tjerrtj inenh rrwampey-ilek. Inang nhenh-warn petjemer, yengenh ngkwengeng ularr pawenhemer. Itja kwet, inang itja nhenh-warn petjek. \v 20 Inang itja nhenhel anemarleng, tjerrtj Jew nhenh inang lyet irnemarl, inang ngwenh ilemer, nthakenh thang anetj mpwarekarl-penh kwel. Inang yengenh awek, yeng ilelhetjam Jew angerrepat mapeng ularr Jerusalem-el. \v 21 Inang nheng yengenh pawenhekarleng, thang inenh lakenhant ilek, ‘Thang Altjerr renh nakem, rarl tjerrtj irrernng map kemelh-iletjenharl! Lakenheng arrantherr yengenh lyet pawenhem!’ ” Lakenh Paul rang ilelhek Felix-eng ularr. \p \v 22 Felix rartek arrwekel-antey angketj Ngkart Jesu-akert awekarl. Rang inenh ilek, “Yeng ahentj, twernk atwenh-atwenh Lysias kwerenh angketj awetjeh-amparr. Kwerengant thang Paul-penh iletjeh, rang merrentj apek, itja apek.” Kwereng Felix rang tjerrtj ingkerrek \it court\it*-eng lanthek. \v 23 Felix-elemeh atwenh-atwenh twernk ilek, inang Paul renh atwenh-atwenh-henh warl kwenel karetjeh. “Ntwang peltj kwerenh mapeh impang, inang kwerel-ayeng yatjarr anetjeh apek, inang mernel-arlk kerel kwatj thwen renh wantetjeh.” \s1 Paul rang anewart atherr Felix kaltj-anthek \p \v 24 Arltang rrpwetj-penh Felix Caesarea-warn petj-alpek, anew kwerenh Drusilla-akert. Drusilla rartek marl Jew anek. Felix rang Paul ngwek, renh awek, Paul rang renh-atherrenh angketj Jesu Christ-akert ilek, ratherr Jesu renh nakemer. \v 25 Paul rang renh-atherrenh lakenh kaltj-anthek, ratherr Altjerreng ularr arratj mernelhetjeh. Rang renh-atherrenh ilek, ratherr mantj iterretjeh-amparr, anetj mpwarehetj. Rang renh-atherrenh ilek, arltang ingkernel Altjerrel tjerrtj ingkerrek \it judge\it*-em-ilemel pawenhetjenharl. Felix-el nhenh awemel rang ater-irrek. Rang Paul renh ilek, “Kel impay, aherrk arrpenhek. Thang apek ngwenh weth ntangketjenh. Kel alpangemeh.” \v 26 Felix rartek ahentj-anek, Paul-el renh maney anthetjeh, rang renh arratelh-iletjeh-anngernt. Lakenheng rang Paul kwer kweteth ntangkelhetjart, ratherr angkerretjeh. Paul rang itja maney kwer anthek. \p \v 27 Felix rang ahentj-anek, tjerrtj Jew twernk map kwer kwet kangketjenheng, lakenheng rang Paul renh tjayeleh imperl-alhek. Rang itja renh arratelh-ilek. \it Year\it* atherr-penh Rome-areny twernk angerrel Felix renh lanthek, artwang arrpenh arreny Porcius Festus-emeh arrernek, twernk anetjeh. \c 25 \s1 Paul rang twernk arrpenh Festus-eng ularr ilelhek \p \v 1 Artwang Rome-areny arreny Festus petjek Caesarea-warn, twernk angerr anetjeh Jew mapek. Arltang rrpwetj-penh Festus Caesarea \it town\it*-eng Jerusalem-warn alhek. \v 2 Mer kwerelemeh, \it priest\it* twernk mapel tjerrtj Jew angerrepat rrpwetjel thwen renh angketj Paul-akert ilek. \v 3 Inang Festus renh pawenhek, rang Paul Jerusalem-warn angetjetjeh. Inang lakenh anyenng-anyenng war pawenhek, inartek ahentj-anekarleng, Paul renh tjeyel petjerleh renh irrernng atwetjeh. \v 4 Festus-el inenh ilek, “Paul rang Caesarea-el arrwekel tjeng karelhem. Yeng arltang rrpwetj-penh Caesarea-warn angkep alpetjenh. \v 5 Arrantherr ilem, rang artwang anetj kwel. Twernk rrpwetj arrehantherr-henh tjengel-ayeng petjetjeh, renh tjengeng ularr pawenhetjenheng.” Lakenh Festus-el inenh ilek. \p \v 6 Festus arltang 10-el Jerusalem-el inehel-arleng antarl-irrek. Kwereng rang Caesarea-warnemeh angkep alpek. Arltang arrpenhel rang \it court\it*-warn irrpek, Paul renh ngwerl-alhemel. \v 7 Paul rang \it court\it*-warnemeh irrpek. Tjerrtj Jew Jerusalem-eng petjekarl map inang \it court\it*-warn irrpek. Inang Paul kwer-warn arraw-irrek, renh pawenhetjeh. Inang ywarn renh pawenhek, angketj inehenh itja arratj anekarleng wart. \p \v 8 Paul rang ilelhek, “Yeng merrentj-kweny anem. Thang itja mpwareng-areng nwern-henh arrkentj-ilek, Altjerr-kenh \it church\it* angerretj renh apek. Thang itja twernk Caesar renh apek arrampewek.” \p \v 9 Festus rang ahentj-anek, tjerrtj Jew map kwer kangketjeh. Lakenheng rang Paul renh pawenhek, “Ntwang key tjengel-ayeng petjemer Jerusalem-warn, inang ngwenh Jerusalem kwerel pawenhetjeh, tjengeng ularr?” \p \v 10 Paul-el renh tjernemel ilek, “Itja, yeng ahentj-kweny. Nhenh yeng irnem ngkwengeng ularr. Ngwenh kwenh twernk angerr Caesar Rome-arenyel arrernek, twernk nhenhel anetjeh. Nhenhel ntwarrp yengenh pawenhetjeh! Ntwang kel kaltj anem, thang itja tjerrtj Jew map-henh mpwareng-areng arrkentj-ilek. \v 11 Yeng apek merrentj anemeng, yeng kel ineh anthelhemer, inarrp yengenh irrernng atwetjeh. Yeng itja merrentj anem. Lakenheng ntwang itja yengenh tjerrtj Jew map-warn lanthetjeh. Kel twernk Caesar-warnant yengenh lanthang! Yeng ahentj, rang yengenh pawenhetjeh!” Lakenh Paul rang twernk renh ilek. \p \v 12 Festus-el lakenh awemel rang artwang arrpenh mapel-ayeng-amparr angkerrek. Artwang nhenh inartek Rome-henh mpwareng-arengeh kaltj anek. Kwereng rang Paul renh ilek, “Ntwang wart ahentj-anekarleng, twernk angerr Caesar-el ngwenh pawenhetjeh, thang ngwenh kel Caesar kwer-warn lanthetjenh.” \s1 Twernk Festus-el King Agrippa // angketj Paul-akert ilek \p \v 13 Kel arltang rrpwetj-penh King Agrippa \it town\it* Caesarea-warn alhek, tjey kwerenh-akert, arreny kwerenh Bernice-akert. Agrippa rang \it king\it* arrpenh anek. Rang kaltj anek Jew map-kenh mpwareng-arengek. Ratherr petjek twernk Festus-warn, kwerel-ayeng yatjarr anerl-alpetjeh. \v 14 Arltang arrpenhel Festus King Agrippa-el-ayeng angketj Paul-penh angkerrek. Rang renh ilek, “Twernk arrpenh Felix-el-artek artwang nyent tjayeleh imperl-alhek. \v 15 Yeng Jerusalem-el anetjamarleng, \it priest\it* twernk map angerrepat map thwen inang tjeng-warn petjek. Inang Paul tjengeng ularr ilek, rang artwang merrentj anek kwel. Inang yengenh ilek, thang renh pawenhetjeh, renh irrernng atwetjeh-anngernt. \p \v 16 “Thang inenh ilek, mpwareng-areng Rome-areny-henh arrpenh anem, nwern itja tjerrtj renh pelkel irrernngant atwetjeh. Inang renh alngetherr pawenhetjeh-amparr \it court\it*-el. Kwereng tjerrtj rang ilelhetjeh-amparr. Ilelhekarlengant war thang renh merrentj apek iletjenh. \v 17 Ngwerreh war tjerrtj Jew inang tjengel-ayeng nhenh-warn petjewarrek. Arltang arrpenhel yeng Paul-ehemeh ntangkelhek, thang angketj kwerenh awetjenheng. \v 18 Tjerrtj Jew map inang kemerremel renh pawenhek. Yeng kel pal war iterrek, artwang rang anetj anthwerr mpwarekarleh-athen, lakenheng inang renh \it court\it*-el ngkernewarrek pawenhetjeh. Thang alhengk-arekemeh, inang renh pelkel pawenhek. \v 19 Inartek ilerrek Altjerr inehenh-penh, inang artwang irrernng-penh angkerrek, arreny kwerenh Jesu-penh. Paul rang ilek, artwang Jesu rang iteth kwel anerleh. \p \v 20 “Yengemeh ywarn iterrek. Thang Paul renh pawenhek, ‘Ntwang key tjengel-ayeng petjemer, inang ngwenh Jerusalem kwerel \it court\it*-el pawenhetjeh?’ \v 21 Paul rang angkek, ‘Itja! Yeng ahentj-anem, twernk angerr Caesar-elant yengenh pawenhetjeh.’ Lakenheng thang renh tjayelel kwet anyenem, thangemeh renh twernk Caesar-warn \it town\it* Rome-warn lanthetjeh-anngernt.” Lakenh Festus-el King Agrippa renh ilek. \p \v 22 King Agrippa rang Festus renh ilek, “Yeng-artek ahentj-anem, artwang angketj kwerenh awetjeh-amparr.” \p Festus-el renh ilek, “Ntwang kel renh ngwenthant awetjenheng.” \s1 Paul King Agrippa-eng ularr irnek \p \v 23 Arltang arrpenh kwerelemeh King Agrippa tjey kwerenh Bernice thwen ratherr Festus-henh warl angerr-warn irrpek, rnwanentj amparrkey anthwerr ratherr irrpekarl-akert. Atwenh-atwenh twernk map angerrepat mer-areny map thwen inang kwer-warn arraw-irretj-alhek. Kwereng Festus rang atwenh-atwenh nyent ilek, Paul renh ngwerl-alpetjeh. Kel rang Paul renh ngwek. \v 24 Festus rang angkek, “King Agrippay! Twernk map thwenay! Arrantherr key artwang nhenh arem? Tjerrtj Jew ingkerrekel artwang nhenh renh inang angerr nakepakel-ilek, Jerusalem-el \it town\it* nhenh Caesarea-el thwen! Inang yengenh ilek, thang renh irrernng atwetjeh kwel. \v 25 Thang inenh pawenhek, wenheng inang renh nakepakel-ilek. Inang ilek, rang anetj mpwarek. Angketj inehenh itja arratj anek. Thang itja renh pelkel irrernng atwetjenh. Rang angkekarleng, ‘Caesar-elant yengenh pawenhetjeh’, lakenheng thang renh Caesar kwer-warn lanthetjenh, \it town\it* Rome-warn. \v 26 Nthakenhameh thang angketj pip-warn arrernetjenh Paul kwer-akert? Thang ywarn iterl-arem. King Agrippay, lakenh kwereng yeng ngkweng ntangkelhek, arrpenh mapeh thwen, arrantherr renh mantj anthwerrel pawenhetjeh. Yeng ahentj-anem, ntwang angketj arratj yengenh iletjeh artwang Paul-akert, thang pip kwer tanthetjenheng, Caesar kwer-warn lanthetjeh-anngernt. \v 27 Caesar-el alhengk-aretjeh, Paul renh wenh-penh inang renh nakepakel-ilemeng.” Lakenh Festus rang King Agrippa ilek. \c 26 \s1 Paul rang King Agrippa-eng ularr ilelhek \p \v 1 King Agrippa-elemeh Paul renh ilek, “Ntwang ilelhay.” \p Paul rang iltjang kwerremel tjerrtj inenh ntertelh-ilek. Kwereng rang ilelhekemeh. \v 2-3 “King Agrippay! Yeng kangkem, ngkwengeng ularr ilelhetjeh. Ntwang kwenh kaltj tjerrtj Jew nwern-henh mpwareng-arengeh, nthakenh nwern arrwekel angkerretjart thweneh. Tjerrtj nhenh mapel kwenh yengenh pelkel nakepakel-ilemel pawenhem. Inang ilek, thang mpwareng-areng nwern-henh arrkentj-ilek kwel. Yeng lyet ngkweng-warn ilelhem, yengenh mantjel awang. \v 4 Tjerrtj Jew ingkerrek tjeng kaltj, yeng arratj kwet mernelhentjekarl kwer kwekeng-ntjel. Yeng lakenh mernelhek mer tjengenhel \it town\it* Jerusalem-el thwen. \v 5 Inang tjeng kaltj anentjekarl ngkweyeng-ntjel. Inang ngwenh arratj ilemer, yeng Pharisee anentjekarl, lakenheng yeng kweteth Moses-henh mpwareng-arengek mantj kangkwerrentjek. \v 6 Kel yeng nhenhel irnem \it court\it*-eng ularr, thang iterl-arem Altjerrelarl mpwaretjenh, nthakenh rang arrwekeleny nwern-henh mapek alhelek ngkwey. Rang inenh lakenh-atwetj alhelek, rang irrernngepat map kemelh-ilemel iteth-iletjenh. \v 7 Ngkweyeng-ntjel peltj map 12 pel aningkam-aningk Israel-areny map kweteth Altjerr nakentj-alhek, kelkertel-ayeng arrernelhemel. Nwernemeh lyet renh nakem, nthakenharl Altjerr ngkwey alhelek arrwekeleny nwern-henh map. Jew nhenh mapel yengenh pelkel nakepakel-ilek. Thang nakem, Altjerr rang mpwaretjenh, rarl alhelekarl-penh. \v 8 Wenhengam arrantherr naketj-kweny iterrem, Altjerr rang itja arrwetj-penh map iteth-ilemel kemelh-iletjenh? \p \v 9 “Arrwekel thang Jesu Nazareth-areny-henh nakenh-nakenh map alwernemel atwerl-apetjart. Yeng iterrek, lakenh mwerr kwel anek. \v 10 Yeng artwang atwenh-atwenh anetjart mer Jerusalem-el. \it Priest\it* twernk mapel yengenh ilek, Jesu Christ nakenh-nakenh map antwerrketjeh kwet. Thang inenh antwerrkemel tjayel-warn kwernetjart. \it Council\it* map angkerrekarleng, inenh apek irrernng atwetjeh, yeng lakenheh kangketjart. \v 11 Yeng nakenh-nakenh mapeh palenthwerl-apetjart, \it church\it* map-angkwerr, thang inenh nakepakel-iletjeh-anngernt. Thang nakenh-nakenh arrpenh map twernetjart, Jesu-henh arreny arrampewetjeh. Yeng \it town\it* arrpenh map-arlk-warn alhetjart, inenh antwerrkemel angetj-alpetjeh. \p \v 12 “Arrpenh-ingar thang lakenh mpwarek. Yeng Damascus \it town\it* kwer-warn tjeyel alhetjam. Arrwekel \it priest\it* twernk mapel-artek yeng ilekarl, thang Jesu nakenh-nakenh map Damascus kwerel antwerrkemel angetj-alpetjeh. \v 13 \it King\it*-ay, yeng arltang mpwepel alhep-alhetjam, thang arek parrtj angerrelemeh alkereng parrtjelh-ilentj-alherleh. Twernel-arteh parrtjelh-ilek angerr anthwerr. Parrtj rang yengenh, artwang rlkwatherr tjengel-ayeng alhetjamarl map thwen parrtjelh-ilek. \v 14 Nwern ingkerrek ahelh-warn anyek. Thang awek, rang \it Hebrew\it* angketjel tjeng-warn angkerleh, ‘Saul-ay, Saul-ay! Wenhengam ntwang yengenh atwetjek alwernem? Ntwang ahentj-anem, tjengel-ayeng atwerretjeh! Lakenh ntwang ngkwewaleny war atwelhem!’ \v 15 Thang renh pawenhek, ‘Ngwenham ntwang? Ngkart angerr key?’ \p “Ngkart tjeng tjernemel ilelhek, ‘Yeng kwenh Jesu, ntwarl atwetjeh alwernem rang! \v 16 Kel kemerremel irnang! Yeng-artek ngkweng mernelhem, thang ngwenh urrarem, tjengemeh ntwang rrkwapetjeh, ntwang tjerrtj map iletjeh, ntwarl yengenh arekarl-penh. Kelant ntwang inenh angketj arrpenh iletjenh, angketj nheng thang ngwenh iletjenh. \v 17 Thang ngwenh tjerrtj arlaltj ngkwengenh map-warn tjerrtj lwereny map-warn thwen lanthem. Inang ngwenh atwehetjeng apek, thang ngwenh ineheng arntarnt-aretjenh. \v 18 Thang ngwenh lanthem, ntwang inenh angketj tjengenh iletjeh, anetj inehenheng ntjwem-irretjeh, arrentj-henh angketjeng-arlk. Inang anetjeng Altjerr-warn twep-irretjeh, Altjerrel anetj inehenh wetjenheng. Rang inenh atwetj-kweny anetjenh, ngwerleny mernelhetjenh ineh. Inang yengenh nakemarleng apek, Altjerrel inenh tjerrtj arlaltj tjengenh mapel-ayeng nyentelh-iletjenheng, inenharl Altjerrel arrwekel arratj-ilekarl.’ \p \v 19 “King Agrippay! Yeng kwenh Ngkartekant kangkwerrek, rang yengenh ilekarleng. \v 20 Thang tjerrtj map kaltj-antherl-apek \it town\it* Damascus kwerel-amparr, kwereng mer Jerusalem-elemeh mer Judea ntjaperelemeh thwen, tjerrtj lwereny map thwen. Thang inenh ilek, inang anetj inehenh impemel Altjerr-warn twep-irretjeh. Inang arratj mernelhetjeh, arrpenh mapel alhengk-aretjenheng, inang kel twep-irrekarl. \v 21 Lakenheng tjerrtj Jew rrpwetj inang yengenh Altjerr-henh \it church\it* angerretjel antwerrkek. Inang arrkernelhek, yengenh irrernng atwetjeh. \v 22 Itja. Ngkweyeng-ntjel Altjerrelemeh yengenh arntarnt-arentjek. Lyet thang tjerrtj ingkerrek angketj Christ-akert ilem, twernk mapeng anngetherr tjerrtj anetj-anetj mapeng anngetherr thwen. Angketj tjengenh rang arratj anem. Altjerr-henh angketj angenh-angenh ngkweyeny mapel Moses-el thwen lakenh inang ilentjekarl. \v 23 Inang ngkwey ilentjekarl, Christ rang nakepakel-irremel ilwetjenharl. Kwereng Christ rek-amparr arrwekel irrernngeng kemerretjenh. Kwereng rang tjerrtj arlaltj kwerenh mapeh tjerrtj lwereny mapeh thwen ineh angketj nhenh iletjenh, ‘Altjerr-henh parrtj kel petjekarl.’ ” \p \v 24 Paul rang angketjamarleng, Festus rang arlkemel renh ilek, “Paul-ay, ntwartek ahert! Ntwang angerr kaltj-irremel perrpert-ilelhek!” \p \v 25 Paul-el renh ilek, “Festus twernk angerray, yeng itja ahert. Angketj nhenh yeng angkemarleng arratj anem. \v 26 Christ kwenh tjerrtjeng alngetherr ilwek, kwereng rang iteth-irremel kemerrek. Angketj nhenh itja arlweperr anem. \it King\it* nhenh kwenh angketj nhenhek kaltj. Lakenheng yeng kwer-warn anew-anew kwet angkem.” \p \v 27 Paul-elemeh King Agrippa renh pawenhek, “Ntwang Altjerr-henh angketj angenh-angenh map-henh angketj nakem key? Yeng kaltj, ntwang angketj inehenh nakem.” \p \v 28 King Agrippa-elemeh Paul renh ilek, “Ntwang key iterl-aremam, thang kwek war awekarl-penh, thang kel Christ renh naketjenharl? Itja apek.” \p \v 29 Paul-el renh ilek, “Ntwang key kwek war apek angerr apek kaltj-irrekarl, kel. Thang Altjerr tjang-pawenhem ngkweng tjerrtj mapek-arlk, inarl yengenh lyet awem, arrantherr Christ nakenh-nakenh anetjeh yeng-arteh, lakenh-hetj \it chain\it*-kweny anetjeh.” \p \v 30 Kel inang angketj renh impekemeh. King Agrippa twernk Festus Bernice thwen inang kemerrek, tjerrtj inehel-arleng anetjamarl map inang kemerrek. \v 31 Kwereng twernk inarrpemeh \it room\it* kwereng arratenhemel angkerrenhek, “Artwang nhenh itjam merrentj. Nwern renh itja pelkel atwem. Nwern itja renh tjayelel kwet anyenetjeh.” \p \v 32 King Agrippa-elemeh Festus renh ilek, “Rang arrwekel nheng nwernenh pawenhek, rang Caesar aretjeh, renh kwel Caesar-elant pawenhetjenheng. Kel nwern renh Caesar-warn lanthetjehemeh!” \c 27 \s1 Nwern antjerl-alhek \it boat\it*-eh, // mer Rome-warn-atheh alhetjeh \p \v 1 Twernk Festus rang iterrek, Paul renh mer Rome-warn lanthetjeh, twernk angerr Caesar-warn. Lakenh rang Paul renh tjayel-areny rrpwetj arrpenh thwen atwenh-atwenh twernk nyent-warn lanthek, rang inenh Rome \it town\it*-warn angetjeh. Atwenh-atwenh twernk Rome-areny kwerenh arreny Julius anek. \v 2 Nwern \it boat\it* angerr nyent-warn antjek. \it Boat\it* nhenh \it town\it* Adramyttium-eng petjekarl, mer Asia-warn alhetjeh-anngernt. Nwern \it boat\it* kwer-warn antjemel nwern alhek-antem kwatj alay-angkwerr, mer Asia-warn. Artwang Macedonia-areny arreny Aristarchus rarl Thessalonica \it town\it*-el anetjart, rang nwernehel-arleng alhek. \p \v 3 Arltang arrpenhel nwern kel \it town\it* Sidon-eh irretj-alhek. Julius rang kangkentj anek Paul-ek. Rang Paul renh ilek, peltj kwerenh map-warn inenh arerl-alpetjeh. Paul rang \it boat\it* kwereng anarnpemel-arteh alhek peltj kwerenh map-warn. Inang kwer mern-arlk anthek. Kwereng rang petj-alpek \it boat\it*-warn mern-arlk-akert. \v 4 Nwern weth kwatj-warn irremel \it boat\it*-el alhek, irlkang angerrel nwernenh atwentjek, lakenh nwern mer \it island\it* Cyprus-eng rtwang war alhetjam, tak-angkwerr. \v 5 Kwereng nwern mer Cilicia-eng mer Pamphylia-eng antekerrarl kwet alhetjam. Nwern \it town\it* Myra kwer irretj-alhek. Myra rartek Lycia-el artelhek. Nwern \it boat\it*-eng anarnpetj-alhek \it town\it* kwerel. \v 6 Twernk Julius rang \it boat\it* angerr arrpenh arek, \it town\it* Alexandria-eng petjekarl. \it Boat\it* nhenh rang mer Italy-warn alhetjeh anetjam. Lakenheng Julius rang nwernenh ilek, \it boat\it* nhenh kwer-warn antjetjeh. \v 7 Kwereng nwern \it boat\it* angerrel kwatj-angkwerr alhekemeh. Nwern arltang rrpwetj mantj alhetjam \it town\it* Cnidus-warn. Nwern atjernp kwet alhek, ywarn Cnidus-warn itwek-irrek, irlkang angerrel wernetjam-rlwer. Kwereng nwern antekerr-atheh alhek, mer \it island\it* Crete-warn-atheh, tak-angkwerr alhetjeh. Nwern \it town\it* Salmone-warn-atheh itwek-irremel anper alhek, antekerr-atheh kwet. \v 8 Kwereng nwern altwerl-athehemeh alhetjam, Crete kwereng antekerr-ampenyel alhetjeh. Nwern-artek Crete kwereng rtwang war alhetjam, atjernp kwet. Irlkang angerr kwet wernetjam. Nwern mer Fair Havens-el irretj-alhek. Mer Fair Havens rartek Lasea \it town\it*-eng rtwang war anek. \p \v 9 Nwern kwerel anetjamarleng, nwern iterrek, “Ay! Nwern atjernp kwet petjek. Lyetemeh kel lhwerrpemeh anem, tjerrtj Israel-areny mapel kel arltang irlpangkentj anyenek. Nwern apek anper alhem, irlkang angerrel apek \it boat\it* renh ltwakehetj!” Paul-elemeh artwang inenh ilek, \v 10 “Artwang mapay! Yeng kaltj, nwern apek anper alhemeng, nwern imampwerl-warn irretjenh. \it Boat\it* rang ltwakelhetjenh. Nwern rnwanentj ingkerrek parlp-iletjenh, nwern ingkerrek ilwetjenh.” \v 11 Twernk Julius rang Paul-eh itjarl kangkwerrek. Rang \it boat\it* angenh-angenh \it boat\it*-ek-artwey thwen kwer-atherrant kangkwerrek. \v 12 Mer Fair Havens rang itja tak mwerr anek \it boat\it*-ek, nheng lhwerrpel irnetjeh. Lakenh \it boat\it*-el anetjam map ahentj-anek, \it town\it* Phoenix-warn anper alhetjeh. Phoenix kwerel tak mwerr anek. Phoenix rang nwerneheng altwerl anek, mer Crete-el. \it Boat\it*-el anetjam map ahentj-anek, \it town\it* Phoenix kwerel lhwerrpel anetjeh. \s1 Irlkang angerrel kwatj inmerrel thwen // nwernenh atwentjek \p \v 13 Arltang nyent kwerel irlkang kwek antekerreng wernetjam. Inang iterrek, “Nwern war arrkernelhey, Phoenix kwer-warn anper irretjeh.” Inang \it boat\it* rlwek, kwatj alay iter-angkwerr kwet alhetjam, Crete-eng antekerr. \v 14 Kwereng irlkang angerrelemeh \it boat\it* renh ayerrer ingerreng atwentj-alhek, mer \it island\it* kwereng atwentj-alhek. \v 15 Irlkang angerrel \it boat\it* renh altwerl antekerr-atheh angetjam. Nwern \it boat\it* renh impek, rarrp antekerr-atheh alhetjeh. \v 16 Irlkang rang nwernenh mer \it island\it* kwek iter tak-angkwerr kwer-warn-atheh angek, arreny kwerenh Cauda-warn. Nwern \it boat\it* kwek kerneh tjwenek, \it boat\it* nheng \it boat\it* angerrel tjarr-angetjam. Rrkwapentj angerr anthwerr anek nwerneh. \v 17 Inang \it boat\it* kwek renh \it boat\it* kern-warn ayernek. Kwereng inang \it rope\it* map \it boat\it* angerr kweneng-ampeny arrernek, \it boat rope\it* mapel ayernek twer-ilemel, irlkel nwernenh kwet angetjam-rlwer. Nwern ater-irrek, \it boat\it* rang lhereh kwatj kweneng mwernelhehetjeng mer Syrtis iterel. Inang kalikew \it sail\it* renh rlwemel kwen-ilek, \it boat\it* renh atjernpelh-iletjenheng. \v 18 Irlkang rang angerr kwet wernetjam. Lakenheng arltang arrpenhel inang \it boat\it*-eng rnwanentj kwatj-warn wek, mern \it wheat\it*-akert-arlk thwen. \v 19 Kwereng arltang rrpwetj-penh inang \it boat\it*-henh \it sail\it*-arlk \it rope\it*s-arlk kwatj-warn wek. \v 20 Arltang rrpwetjeh-atwetj nwernemeh aherrk renh kwerraly map thwen itja arek, irlkang rang angerr kwet wernetjam. Nwern iterrek, nwern ingkerreny ilwetjenharl. \p \v 21 Nwern arleng-alentj mern-kweny anek angayelemeh. Paul-elemeh artwang inenh irlpangkelh-ilemel ilek, “Arrantherr kangkwerremer tjeng. Nwern apek mer Crete-el kwet anemer, \it boat\it* rang mwerr kwet anemer, rnwanentj ingkerrekemeh mwerr kwet intemer. \v 22 Arrantherr itja ater-irremel kwerrern-kweny-irretjeh. Arrantherr itja ilwetjenh. \it Boat\it* rant tjep-akelhetjenh. \v 23 Altjerr rang tjeng-artwey anem, thang renhant nakem. Kwenyel rang tjeng-warn angel lanthek. \v 24 Angel rang yengenh ilek, ‘Paul-ay, itja ntwang ater-irretjeh. Altjerr rang ahentj-anem, ntwang twernk angerr Caesar-eng ularr ilelhetjeh. Altjerr rang kangkentj anemeng wart, rang artwang ingkerrek kwatjeng arntarnt-aretjenh ngkwengel-arleng.’ \v 25 Arrantherr itja ater-irretjeh. Thang Altjerr renh nakem. Angketj kwerenh arratj anem. Rang nwernenh kwatjeng arntarnt-aretjenh. \v 26 \it Boat\it* nhenh rang nwerneh-akert mer arrpenhel mwernelhetj-alhetjenh.” Lakenh Paul-el inenh ilek. \s1 \it Boat\it* tjep-akelhentj-alhek \p \v 27 Nwern arltang 14 kweny 14-eh-atwetj kwatj alay kwerel anek, irlkang rang \it boat\it* renh kwet angerl-apetjamarleng altwerl-atheh. Kwatj alay arreny kwerenh Adriatic. Kweny mpwepel \it boat\it*-henh rrkwapenh-apenh map iterrek, nwern itwekemeh irrek ahelh kwer-warn-atheh. \v 28 Inang \it rope iron\it* thwen kwentj atherr kwatj-warn wek, aretjeh kwatj rang apek kwen angerr anehetj. Inang \it rope\it* renh kwatjeng angkep tjarr-inek. Inang arek kwatj rang 37 \it metres\it* kwen angerr anerleh. Kwereng inang \it rope\it* weth kwatj-warn wek. Inang arek kwatj rang 27 \it metres\it* kwen angerr anerleh. \v 29 \it Boat\it*-henh rrkwapenh-apenh map ater-irrek, \it boat\it* pwertel apek atwehetjeng. Lakenheng inang \it anchor\it* 4 pel kwatjeh wek \it boat\it*-eng ingkernel, \it boat\it* renh atjernpelh-iletjeh. Kwereng inang aherlkentjeh karelhek, keth aretjenheng. Inang Altjerr renh pawenhek, “Parrp parrtj mpwaretjeh, nwern keth aretjenheng!” \v 30 Kwereng \it boat\it*-henh rrkwapenh-apenh inang iterrek, \it boat\it* angerr imperl-alhemel alwerretjeh. Inang \it boat\it* kwek inemel kwatj-warn anarnpelh-ilek, arrpenh mapek rrtjwerremel ilek, inang kwel \it anchor\it* arrpenh \it boat\it*-eng wek. \v 31 Paul-elemeh inenh aremel, rang twernk Julius atwenh-atwenh map thwen ilek, “Artwang nhenh map apek \it boat\it*-eng alwerretjenh, Altjerrel arrantherrenh itja arntarnt-aretjenh, arrantherr kwatjel-ayel ilwetjenh. Inang \it boat\it*-el kwet anetjeh!” \v 32 Atwenh-atwenh mapelemeh \it rope\it* renh akek, \it rope\it* rarl \it boat\it* kwek renh antwerrketjam. \it Boat\it* kwek rang kwatj-warn anyek. \p \v 33 Aherlkentj mpank anek. Paul rang artwang ingkerrek inenh arlkwetjeh ilek. Rang inenh ilek, “Arrantherr kwenh arltang 14-eh-atwetj ater-ater war anek. Arrantherr mern itja arlkwek. \v 34 Kel mern arlkwerrerrang, arrantherr ingkerrek ilwehetjeng.” \v 35 Kwereng Paul rang mern inek. Rang ineheng alngetherr Altjerr-warn yatey angkek. “Ntwang kwenh nwerneh kangkentj mernelhek, mern nhenh nwerneh anthemel.” Paul-el mern kwek ltwakekarl-penh rang arlkwekemeh. \v 36 Inang renh arekarl-penh inang twerelemeh mern arlkwek. \v 37 Artwang nwern 276 pel \it boat\it* kwerel anek. \v 38 Inang ingkerrekel kel mernemeh arlkwek. \it Boat\it* rang mern \it wheat\it* angerr-akert anekarleng wart, inang mern \it wheat\it* yakwethel-ayel inemel alay-warn taly-wek. \s1 \it Boat\it* rang lher theltj atwetj-alpek \p \v 39 Aherrk rang lyet-atheh arratetjamarleng, \it boat\it*-henh rrkwapenh-apenh inang arnkarr arek. Inang itja mer alhengk-arek. Inang arnkarr mwerr renh keth aremel, inang ahentj-anek, \it boat\it* renh arnkarr-warn-atheh antjelh-iletjeh. \v 40 Lakenheng inang \it anchor\it* map-henh \it rope\it* akek, \it anchor\it* map kwatj-warn mentj taly-wek. Inang \it boat turn\it*-em-ilek, rang arnkarr-warn-athek arratj kwet alhetjeh. Kwereng inang kalikew \it sail\it* rlwang kern-ilek, irlkel \it boat\it* renh arnkarr-warn-atheh angetjenheng. \v 41 Kel kwatj kweneng lher theltj anek. \it Boat\it* rlwangel lher renh atwek, rang kel mwernelhekemeh lher kwerel. Kwereng kwatj angerrel \it boat\it* ingkern-ampeny ngkweltj-ilek. \p \v 42 Atwenh-atwenh mapemeh iterrek, inang tjayel-areny ingkerrek irrernng atwetjeh, inang pwerlp-irremel alwerrehetjeng kwel inehetj. \v 43 Twernk Julius rang ahentj-anek, Paul renh iteth anyenetjeh. Lakenheng rang atwenh-atwenh kwerenh map arnpakek. Rang arrpenh map ilek, inarl kaltj anek pwerlp-irretjeh, inang kwatj-angkwerr arnkarr-warn-atheh alhetjeh. \v 44 Akwen map rang ilek, inang arnang ltwakekarl kwerel-ayeng antjenhetjeh arnkarr-warn-atheh. Kel nwern mwerr kwet arnkarr kwer-warn irretj-alhek. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn02045B.tif" size="col" ref="27.44" \fig* \c 28 \s1 Paul nwern mer Malta-ek irretj-alhek \p \v 1 Nwern ingkerreny arnkarrelemeh anetjam, mer kwer-areny mapel nwernenh ilek, mer arreny kwerenh Malta anek. Mer Malta rang \it island\it* anek, kwatj alay mpwepel. \v 2 Mer-areny inang nwerneh kangkentj anthwerr mernelhek. Inang nwerneh rwang itek nywatey-rlwer, kwatjel anhetjam-rlwer. \v 3 Paul-elemeh rwang irrweltj map kwetjemel rwangeh arrernek. Amwang rwangeng arratemel renh iltjang nhwek. \v 4 Mer-areny mapel Paul renh arek, amwang iltjang kwerenheng arlparernerleh, inang lakenhemeh iterrek, “Artwang rang lyet itja kwatjel ilwek, rang lyet kel amwang nhenh-penhemeh ilwetjenh! Lakenhan rang merrentj apek anem!” \v 5 Paul rang amwang renh rwang-warn taly-wek. Rang itja irlkert-irrek. \v 6 Mer-areny mapel renh kwet aretjam. Inang aretjam, mpwerrk kwerenh wangketjeh apek, rarrp irrernng ilwerl-alhetjeh apek. Inang renh kweteth aretjam, Paul rang mwerr kwet anek. Inang lakenh iterremel angkerrek, “Artwang nhenh-artek altjerr apek anem!” \p \v 7 Artwang Publius rang mer kwer twernk angerr anek. \it Farm\it* nyent kwerenh anek, nwerneheng rtwang war. Publius rang nwernenh warl kwerenh-warn anginek, yatjarr kwerel-ayeng anerl-alpetjeh. Nwern arltang rrpwetj kwerel-ayeng anerl-alpek. \v 8 Nwern awek, Publius-kenh angey irlkert angerr intetjam ampeltjey-penh. Paul kwer-warn alhemel rang Altjerr tjang-pawenhek kwer. Kwereng rang iltjang kwerenh artwang irlkert-arleh arrernek. Publius-kenh angey rang mwerr-irrekemeh. \v 9 Tjerrtj irlkert inang angketj nhenh-penh awekarleng, inang Paul-warn petjewarrek mer mapeng. Paul-elemeh inenh ingkerrek mwerr-ilek. \v 10 Tjerrtj inang nwernenh angerr nakek. Atay rrpwetj nwern mer kwerel anekarl-penh nwern \it boat\it* arrpenh-warn antjetjeh irremeng, inang nwernenh mern-arlk ker-arlk rnwanentj-arlk angerr anthek, \it boat\it*-el arlkwetjenheng. \s1 Paul nwern \it town\it* Rome-warn alhek \p \v 11 Malta kwerel \it boat\it* angerr arrpenh anek, lhwerrpelarl arrwekel kwet petjekarl. \it Boat\it* rang Alexandria \it town\it*-eng petjekarl. Altjerr-arrpantey atherram arnang-penh mpwarekarl inang \it boat\it*-eng arrwekelel arrernekarl. Altjerr-arrpantey-henh arreny kwer-atherr-henh Castor, arrpenh-henh Pollux. Alhwerrpel nwern Malta kwerel 3 \it months\it*-ek-atwetj anekarl-penh kel nwern \it boat\it* nhenh kwer antjemel, kwatj alayel-anem kwet alhek. \v 12 Nwern Syracuse \it town\it* kwerel irretj-alhek, nwern \it boat\it*-eng anarnpemel arltang rrpwetjeh mer kwerel interl-alhek. \v 13 Kwereng nwern mer renh imperl-alhemel, \it boat\it*-warn antjemel alhek ayerrer-athek. Nwern Rhegium \it town\it*-el irretj-alhek, kweny nyent interl-alhek kwerel. Arltang arrpenhelemeh irlkang antekerreng wernek. Nwern mer renh imperl-alhek, arltang nyentel kwatj alay-angkwerr alhekarl-penh, kel arltang arrpenhelemeh nwern mer Puteoli-el irretj-alhek. Nwern \it boat\it*-eng anarnpemel alhekemeh. \v 14 \it Town\it* kwerel nwern nakenh-nakenh rrpwetj arek. Inang nwernenh ayakek, inehel-arleng \it week\it* nyent anerl-alhetjeh. Kwereng nwern Rome \it town\it*-warn ingkang tjeyek-irrenhek. \v 15 Nakenh-nakenh Rome-areny mapel awek, nwern petjerleh. Inang nwerneh-warn arnekarner petjek. Inang nwernenh mer Appius-el Warl Angerr Rrpwetjel thwen aretj-alhek. Paul rang inenh aremel arrken awelhek. Kwereng rang Altjerr kwer-warn kangkemel angkek, “Mwerr ntwang nhenh map angetjek!” \v 16 Nwern Rome-eh irretj-alhemel twernk Julius-el Paul renh impek, rarrp warlel anetjeh. Rang atwenh-atwenh nyent ilek, renh karetjeh.\fig Paul alhek town Rome-warn|src="map Acts 28.tif" size="col" ref="28.16" \fig* \s1 Paul rang mer Rome-elemeh anek \p \v 17 Arltang rrpwetj-penh Paul rang angketj lanthek tjerrtj Jew angerrepat map-warn, inenh ngwerl-alpetjeh. Inang kel kwer-warn arraw-irrek. Paul ineheng ularr ilelhek, “Artwang peltj mapay! Yeng tjerrtj tjengenh mapeh anetj mpwaretjal anek. Thang itja arrwekeleny nwern-henh map-henh mpwareng-areng arrkentj-ilek. Jerusalem-el tjerrtj mapel yengenh antwerrkemel twernk Rome-arenyek anthek. \v 18 Rome-areny twernkel yengenh pawenhekarl-penh, rang alhengk-arek, yeng artwang pelkeny anerleh. Rang ahentj-anek, yengenh tjayeleng arratelh-iletjeh. \v 19 Tjerrtj Jew twernk map inang yengenh nakepakel-ilek kwet. Lakenheng yeng angkek, ‘Yeng kel ahentj-anem, twernk Caesar-elant yengenh pawenhetjeh!’ Yeng itja ahentj-anem, Caesar-eng ularr tjerrtj nwerneh-artwey map pawenhetjeh apek. \v 20 Nhenheng arrngel thang arrantherrenh ngwek: yeng arrehantherreng ularr ilelhem. Yeng kwenh lyet \it chain\it*-akert anem, inang yengenh ayernekarl, thang Altjerr-henh alhelentj renh nakekarleng. Alhelentj nheng Altjerrel tjerrtj Israel-areny map-warn Arntarnt-arenh-arenh lanthetjenh.” Lakenh Paul rang ineh ilelhek. \p \v 21 Angerrepat inang Paul renh ilek, “Tjerrtj Judea-areny mapel itja pip nwerneh-warn lanthek angketj ngkweng-akert. Tjerrtj Jew Judea-eng petjekarl mapel itja angketj anetj ngkweng-akert ilek. \v 22 Nwern ahentj-anem, ngwenh awetjeh. Nwern-arteh awek, tjerrtj map tjerrtj Jesu nakenh-nakenh mapek inang ahentj-kweny anerleh, ahelh apanpel.” Lakenh inang Paul renh ilek. \p \v 23 Inang ilerrek, arltang arrpenhel weth arraw-irretjeh, Paul renh awetjeh. Arltang kwerel inang Paul-warn petjek, arrpenh map-arlk petjek. Paul rang inenh ilek, kweny-rtweheng-ntjel angwerr-angwerreh-atwetj. Rang inenh ilek, Altjerr rang tjerrtj ingkerrekeh Ngkart angerr anemeng. Rang inenh kaltj-anthek Moses-henh mpwareng-areng-penh, Altjerr-henh angketj angenh-angenh map-henh angketj-penh thwen, inarl angketj Jesu-penh ilekarl. \v 24 Arrpenh mapel Paul nakek, arrpenh mapel itjarl. \v 25 Inang ilterrekemeh. Paul-elemeh arek, Jew arrpenh map kwer kangkwerretj-kweny anek, inangemeh alpetjeh anek, lakenh rang inenh ilek, “Kwerrern Alngaltarel lakenh ilek Altjerr-henh angketj angenh-angenh Isaiah-el-arleng, rang nheng angerrepat arrehantherr-henh ilekarl, \q1 \v 26 ‘Tjerrtj nhenh map-warn inenh ilerl-alhang, \q2 “Arrantherr angketj Altjerr-kenh kweteth awerl-anem, \q3 kel angketj nhenh awekarl-penh \q3 arrantherr kwet iterl-aretj-kweny anem. \q2 Arrantherr kweteth arerl-anem, \q3 nthakenharl Altjerrel mpwarem, \q3 arrantherr kwet iterl-aretj-kwenyarl, \q3 wenharl rang arrantherrenh kaltj-anthetjeh ahentj-anem. \q2 \v 27 Tjerrtj mapel itja iterl-arem \q3 inang marnt anemeng wart. \q2 Inang irlpang-akertarl, \q3 kenh inang awemel iterl-aretj-kwenyarl. \q2 Inang anngangarl martelhek, \q3 inarl ahentj-kweny anem aretjeh, \q3 nthakenh Altjerrel mpwaremeng. \q2 Inang apek arratj awemel kangkwerremeng, \q3 nthakenharl Altjerrel inenh ilemeng, \q3 kel inang aremel iterl-aretjenheng, \q3 wenh apek Altjerr rang mpwarerleh. \q2 Lakenh mpwaremel inang apek \q3 twep-irretjenheng tjeng-warn, \q3 thangemeh inenh mwerr-iletjenheng.” ’ ” \f + \fr 28:27 \ft Isaiah 6.9-10\f* \p \v 28 Paul-el inenh ilek, “Arrantherr kaltj anetjeh angketj Altjerr-kenh, nheng Altjerr ahentj-anem, tjerrtj map inetjenh, inang ngampekarl iteth anetjenheng kwerel-ayel. Kel thang angketj nhenh tjerrtj lwereny mapemeh iletjenh. Inang kwenh angketj nhenheh kangkwerretjenh!” \p \v 29 Kwereng tjerrtj Jew map inang alpekemeh. \v 30 Paul rang \it year\it* atherr kwet anek, warl nyent rang \it rent\it*-em-ilemel anek. Rang tjerrtj ingkerrekeh peltj mernelhetjart, inarl kwer-warn yatjarr petjetjart. \v 31 Paul rang inenh anew-anewel kwet kaltj-anthetjart, Altjerr rang tjerrtj kwerenh map-warn petjekarl, rang ineh Ngkart angerr anemeng. Rang inenh kaltj-anthetjart angketj Ngkart Jesu Christ-akert. Nyentel apek renh itja arnpakek.