\id LUK - Amarakaeri NT -Peru 2008 (DBL -2013) \h SAN LUCAS \toc1 Jesucristoen huadak huaʼa Lucasa moʼnigmadoyaʼuyate. \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt1 SAN LUCAS \mt2 Jesucristoen huadak huaʼa Lucasa moʼnigmadoyaʼuyate. \c 1 \s1 Huakkuruda Lucasa Teófilotaj oʼnigmadoyaʼuyate. \p \v 1-2 Oʼnigmadoyaʼne, huadiʼda Teófilo. Kenda Jesús oʼkadhuahuaʼuyate kenpaʼti oʼmanmadikaʼonhuahuaʼuyate. Ken sueʼda huakkaʼa onʼtiahuayonhuahuaʼuyate. Ken Jesús huaboaʼda oʼkaʼuyate onʼtiahuayʼuyate. Kenpaʼti Diosbaʼ onʼmanmadikaʼuyate. Nogomey onʼpeeonhuahuaʼuypo onʼtimadoyaʼuyate. Ayaʼ kenda Jesús oʼkadhuahuaʼuyate onʼtimadoyaʼuyate. \v 3 Kenda Jesús oʼkadhuahuaʼuyate kenpaʼti Jesústaj onʼtimadoyaʼuyate aʼnennada huakkuruda ijbaʼtiahuayonhuahuaʼuy. Dakaʼnada yoknopoeonhuahuikay. Konige̱po doʼhuakon Jesústaj dakaʼ eʼtimadoyaʼonhuahuaʼtaʼ ijpaki, Teófilo. \v 4 Kenda Jesústaj iʼnigpe̱e̱demeʼte buttida o̱ʼe̱ kanopo̱e̱ʼpo dakaʼda onʼnigmadoyaʼonhuahuaʼne. \s1 Juan bautiza huamagkaʼ oʼsiʼpoe̱apo. Ken Diosen huataʼmoneria nogtiada onaʼuyate. \p \v 5 Aʼnennada Romano gobierno huairi Herodes Judea huadaribayo o̱ʼu̱yate. Kenokaʼ sacerdote o̱ʼe̱po sacerdote Diostaj kenda onʼbaaʼpo ʼuhua onʼnigbatiarakikaʼuyate. Zacaríasa sacerdote o̱ʼu̱yate. Zacaríasere nogomey sacerdote onʼbaaʼikaʼpo onteteyoʼ onʼbaaʼikaʼpo kenomeyendik onʼmadikkaʼuy Abías. Zacaríasen hua̱toeen huadik Elisabet. Elisabeten adhueaʼpaneʼ Aarón o̱ʼu̱yate. Aarón huakkuruda sacerdote huairi o̱ʼu̱yate. \v 6 Zacarías hua̱to̱e̱ Elisabetere Diostehuapaʼ ʼurunopoʼda o̱ʼnikaʼuyate. Ayaʼda Diosen eʼmanaʼ onʼnigpe̱i̱kaʼuyate. Dakhueaʼda o̱gkaʼ beʼapiʼ bahuaahueʼdik o̱ʼne. \v 7 Elisabet siʼpopakhueʼdik o̱ʼu̱yate kenpaʼti toneʼnanada o̱ʼnepo huasiʼpo to̱e̱hueʼ o̱ʼnuyate. \p \v 8 Nogmeʼnoetida Zacaríasomey konig sacerdote Diosen jakyo baaʼdik o̱ʼneʼuyate. \v 9 Konig sacerdote o̱gkikaʼ huidsiʼpo oʼnendepo onʼtiahuaydepo Zacaríasyoʼda Diosen jakyo kuddik o̱ʼu̱yate. Konig ʼuruʼhui̱e̱a̱da vela aʼbakpakayaʼpo Dios Huairitaj Zacarías kuddik o̱ʼu̱yate. \v 10 Ken Zacarías Dios Huairien jakyo o̱ʼe̱po vela ʼuruʼhui̱e̱a̱da oʼbakpakaʼdepo jakkurute huakkaʼda aratbut o̱gkupopakdepo onʼtionaʼpakuyate. \v 11 Kenokaʼ Zacarías Dios Huairien huataʼmoneritaj oʼtiahuayʼuyate. Ken kutopate ʼuruʼhui̱e̱a̱da vela eʼbakpakte huadaʼkopen oʼboʼuyate. Dios huairien huataʼmoneri kente oʼboʼuyate. \v 12 Zacarías oʼtiahuaypo huakkaʼ oʼmeʼpuʼkuyate. \p \v 13 —‍Meʼpukhueʼ ya̱e̱ʼ, Zacarías. Kenda Diostaj iʼtionaʼpakuynok Diosa mepe̱e̱ʼuyate. O̱ʼnen hua̱to̱e̱ Elisabet bokereksiʼpoaʼ oʼsiʼpopakapo kenpaʼti kentaj iʼdikkaʼapone Juan. \v 14-15 O̱ʼnensiʼpoa Diostaj ʼuruaʼda oʼnigpe̱e̱a̱po konige̱po durugnanada i̱ʼe̱a̱pone. Kenpaʼti eʼsiʼpoe̱ʼte huakkaʼada onʼdurugpakapo. Vino mayhueʼ iʼta̱e̱a̱pone. Kenpaʼti piscoʼpiʼ mayhueʼ iʼta̱e̱a̱pone. Siʼpopakhued e̱e̱ʼted Diosen Noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱a̱po. \v 16 Huakkaʼtada Israel aratbuttaj Dios Huairitaj huaknopo̱e̱ʼ Juana oʼmanopoʼkoreaʼapo. \v 17 Cristo Huairitaj Juan huakkuruda o̱ʼe̱a̱po. Cristo tiakhued o̱ʼnensiʼpoa Juan huakkuruda o̱ʼe̱a̱po. Elíasen noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱po konig Elías teyda o̱ʼu̱yate konigti Juan teyda kaʼdik o̱ʼe̱a̱po. Huaoj huasiʼpotaj onʼbakkahueaʼpo onʼmanoeynoeya̱po. Ken huayahuaya huaoa huasiʼpoa huadiʼda onʼmaeapo. Kenda Juana oʼkaʼapo. Kenpaʼti nigpe̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeritaj oʼmanopoʼkoreaʼapo onteʼti onʼnigpe̱e̱a̱po. ʼUruaʼda onʼnopo̱e̱po huadakda o̱gkaʼapo. Ken Cristo Huairitaj kanoknopo̱e̱ʼpo Juana aratbuttaj ʼuruʼnopoaʼda oʼmagkaʼapo. —‍Diosen huataʼmoneria Zacaríastaj onaʼuyate. \p \v 18 —‍Kenda onaʼnig buttiaʼ oknopo̱e̱hueʼdik i̱jje̱y. Huatoneʼda i̱jje̱y, doʼhued hua̱to̱e̱kon huatoneʼda o̱ʼe̱. —‍Zacarías Diosen huataʼmoneritaj onaʼuyate. \p \v 19 —‍Do Gabriel i̱jje̱y. Diosen huanabaʼ i̱jje̱y. Diosa meʼtaʼmonaʼne. Ontaj kanʼbatiaʼpakeʼpo Diosa meʼtaʼmonaʼne. Huadak huaʼa kanʼbatiaʼpakeʼpo Diosa meʼtaʼmonaʼne. \v 20 Kenda onaʼdenigʼa buttiaʼ oknopo̱e̱hueʼ o̱ʼe̱nok aʼpakhueʼdik i̱ʼe̱a̱pone. O̱ʼnensiʼpo eʼsiʼpoe̱deʼte onteʼti aʼpakdik i̱ʼe̱a̱pone. Kenokaʼ Diosa oʼpak kenda yonaʼdey o̱ʼe̱a̱po. —‍Diosen huataʼmoneria onaʼuyate. \p \v 21 Kenokaʼ jakkurute aratbut o̱gkupopakpo Zacaríastaj onʼnige̱po ijhueʼda Diosen jakyo o̱ʼe̱nok aratbut onʼmeʼpukeʼuyate. \v 22 Ken kenokaʼ Zacarías o̱ʼo̱ro̱kdepo aʼpakhueʼdik o̱ʼu̱yate. Diosen jakyo konig eʼyorokyanig Diosa Zacaríastaj oʼtiahuayaʼ kenomey aratbut onʼnokotuyate. Ken Zacarías huabaʼa oʼtohuaʼyadhuaʼuyate. Ken aʼpakhueʼdik o̱ʼu̱yate. \p \v 23 Ken ken huameʼnoete Diosen jakyaʼ konig sacerdote oʼbaaʼonhuahuaʼpo oʼkuhuitdepo hua̱ʼen jakyokon oʼhuaʼuyate. \v 24 Nogok keʼnen hua̱to̱e̱ Elisabet huaboaʼda bogdakhueʼ o̱ʼu̱yate. Konig oʼi̱re̱gunhuahuaʼpo cinco puug jakkurute o̱ro̱khueʼ o̱ʼu̱yate. \v 25 “Dakhueʼda o̱ʼe̱. Siʼpopakhueʼdik o̱ʼe̱.” Ken aratbut huaahueʼ meʼneapone. Dios Huairia meʼtinepahuiʼpo in megkaʼne. Elisabet oʼnopo̱e̱ʼuyate. \s1 Jesússiʼpo iʼto̱e̱a̱pone. Ken Diosen huataʼmoneria Maríataj onaʼuyate. \p \v 26 Ken Elisabet seis puug bogdakhueʼ e̱ʼe̱deʼte Diosen huataʼmoneri Gabrieltaj Diosa oʼtaʼmonaʼuyate. Nazaret huakkaʼ jakyo Galilea huadaribayo oʼtaʼmonaʼuyate. \v 27 Muneʼyo̱ Maríataj oʼhuahuaʼuyate. María katenohued o̱ʼu̱yate. Kato̱e̱pakeʼpo Maríaen huaoa oʼyokuy Josétaj. José Davidkudak huairien onaratbutyoʼ konig huayayo o̱ʼu̱yate. María hueretda to̱e̱pakhued Gabriel oʼhuahuaʼuyate. \v 28 Maríataj oʼhuahuaʼdepo, \p —‍Ijtiaki, María, Diosa ʼuruaʼda megkaʼne, onere o̱ʼe̱. Nog ettoneʼtaj Dios sueʼda huadak oʼmagkaʼnigʼa ontanayo huadakaʼda megkaʼne. —‍Maríataj onaʼuyate. \p \v 29 Ken, Diosen huataʼmoneritaj oʼtiahuaydepo oʼpe̱e̱depo keʼnen huaʼataj oʼmeʼpukatupo, ¿Menaʼpo ken konig menaʼne? oʼnopo̱e̱po María. \p \v 30 —‍Meʼpukhueʼ ya̱e̱ʼ, María. Diosa metinepahuiʼpo ʼuruaʼda megkaʼne. \v 31 Bogdakhueʼ i̱ʼe̱a̱pone. Huabokereksiʼpoaʼ iʼsiʼpopakapone. Iʼdikkaʼapone JESÚS. \v 32 Huairi o̱ʼe̱a̱po. Kentaj huakkaʼda oʼnoknopo̱e̱a̱popo onʼnigpe̱e̱a̱po. Diosen Huasiʼpo onʼdikkaʼapo. Dios Kuruderiensiʼpo onʼdikkaʼapo. Konig Davidkudak huairitoneʼ huakkaʼda aratbuttaj oʼmanaʼikaʼuyate. Konigti Dios Huairi Jesústaj huairitoneʼ oʼyahueaʼapo. Ken ayaʼda Israel aratbuttaj oʼmanaʼonhuahuikaʼapo. \v 33 Ken Israel aratbuttaj oʼmanaʼonhuahuikaʼapopo, batikhueʼ o̱ʼeonhuahuikaʼapo. —‍Diosen huataʼmoneri Gabriela Maríataj onaʼuyate. \p \v 34 —‍¿Menpaʼ do ijsiʼpopakapo? Huabokerekere huedhued i̱jje̱y. —‍Maríaa Diosen huataʼmoneritaj onaʼuyate. \p \v 35 —‍Diosen Noki̱re̱g betihuarakapone. Kenpaʼti Dios teynanada o̱ʼe̱po konig e̱ʼsi̱hui̱a̱ betibukapone, ontaj betibukapone. Konige̱po kensiʼpo oʼsiʼpoe̱apo Diosyaʼ oʼtiakapo. Diosenyoʼda oʼkikaʼapo. Diosen Huasiʼpo o̱ʼe̱. Aratbuta onʼbatiaʼpakikaʼapo. \v 36 Kenpaʼti o̱ʼnen huabet Elisabet huabokereksiʼpo oʼsiʼpopakapo. Keʼna huatoneʼnanada o̱ʼe̱nok siʼpopakhueʼdik onʼbatiaʼpakikameʼte. Keʼna seis puug bogdakhueʼ o̱ʼe̱de. \v 37 Diosnayo ayaʼda kaʼdik o̱ʼe̱. —‍Diosen huataʼmoneria onaʼuyate. \p \v 38 —‍Dios Huairien huanabaʼ i̱jje̱y. Ken konig onaʼnig kenda Diosa megkeʼ. —‍María onaʼuyate. \p Ken konig onaʼdepo Diosen huataʼmoneria okhuaʼuyate. \s1 María Elisabettaj bapaʼ puugaʼ oʼtoksikeʼuyate. \p \v 39 Kenokaʼ María atoksikeyaʼpo oʼhuahuaʼuyate. I̱dada oʼhuaʼpo Judea oteʼbayo oʼhuaʼuyate. Oteʼ huakkaʼ jakyo oʼhuaʼuyate. \v 40 Zacaríasen jakyo oʼkudondepo Elisabettaj “Ijtiaki,” onaʼuyate. \v 41 Kenokaʼ Elisabet Maríataj oʼpe̱e̱depo yo̱beda huakiokoyaʼ oʼtiarudʼuy. Diosen Noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱ʼuyate. Elisabettaj oʼnopoʼto̱e̱ʼuyate. \p \v 42 —‍Diosa ayaʼ ettoneʼtaj dakaʼ mogkikaʼne. Ontanayo ʼuruaʼda megkaʼne. Kenpaʼti o̱ʼnensiʼpotaj ʼuruaʼda o̱gkaʼapo. \v 43 ¿Beʼa i̱jje̱ do doʼhued Huairied hua̱ye̱a̱ oʼhuatiakne? ¿Menpaʼ Diosa ʼuruaʼda megkaʼ? \v 44 Ken huaboaʼda ontaj “Ijtiaki,” eaʼte ijpe̱e̱depo yo̱beda huakiokoyaʼ oʼdurugpakpo beʼtiarudne. \v 45 Dios Huairitaj iknopo̱e̱po durugda i̱ʼe̱ konige̱po kenda Diosa menameʼne kenda megkaʼapone. —‍Ken Elisabeta Maríataj ʼuttaʼda onaʼuyate. \q1 \v 46 Dios Huairi ʼuruaʼda o̱ʼe̱ huanopoyaʼda yoknopo̱e̱y. \v 47 Doʼhued Dios Huairi doʼtaj huanopoʼyareaʼeritaj durugnopoʼda i̱jje̱y. \v 48 Konige̱po doʼtaj beʼtiahuayne. Paiʼda huanabaʼ e̱e̱ʼpiʼ dakaʼ beʼtiahuayne. Kenda nogok nogok aratbuta moʼbatiaʼpakikaʼapone. Diosa ʼuruaʼda megkaʼnig. Kenda moʼbatiaʼpakapone. \v 49 Keʼnendik ʼuruda o̱ʼe̱po ayaʼda kaʼdik o̱ʼe̱po konige̱po ʼuruaʼda doʼtaj megkaʼne. \v 50 Diostaj huakmeʼpukeritaj nogok nogok oʼmatinepahuikaʼpo, Diosa oʼmatinepahuikaʼ. \v 51 Diosa teyda oʼkikaʼ. Namaʼda ʼuruda i̱jje̱y huanopo̱e̱ʼeritaj kenpaʼda oʼmaenapo. \v 52 Huairitoneʼtaj oʼmaenpo paiʼda aratbuttaj huairi oʼbayahueaʼ. \v 53 Ken paiʼda hua̱e̱ʼeritaj huadakda oʼbayokikaʼ. Huakkaʼda huato̱e̱ʼeritaj oʼmataʼmonaʼ. Katepiʼ to̱e̱hueʼda oʼmataʼmonaʼ. \v 54 Israel aratbut konig Diosen huanabaʼ e̱ʼhua̱e̱ʼtaj Diosa dakaʼ oʼmato̱i̱kaʼpo, okkahuehueʼ oʼmaepo oʼmatinepahuiʼikaʼpo. \v 55 Oroʼen huapaneʼkudakomeytaj kenpaʼti Abrahamkudaktaj kenpaʼti ayaʼda keʼnensiʼpo keʼnen huayayo nogok nogok ayaʼtada “Ijmatinepahuiʼapoy” onaʼuyate Diosa. Kenda oʼkikaʼ. Kenda Maríaa Elisabettaj onaʼuyate. \p \v 56 Ken Elisabetere o̱ʼunhuahuaʼuyate. Bapaʼ puug María o̱ʼunhuahuaʼuyate. Bapaʼ puug o̱ʼe̱depo hua̱ʼen jakyo oʼkumeʼuyate. \s1 Juan Bautista oʼsiʼpoe̱ʼuyate. \p \v 57 Ken, kenokaʼ Elisabet huasiʼpopak o̱ʼe̱denok huabokereksiʼpo oʼsiʼpopakuyate. \v 58 Onteteyoʼ huahuaderi kenpaʼti Elisabeten huabet hua̱e̱ʼeri onʼmapeeundepo ken Dios Elisabettaj oʼtinepahuiʼpo yo̱bed oʼyoknok onʼpe̱e̱depo Elisabetere onʼmadurugpakuyate. \v 59 Yo̱bed ocho huameʼnoe e̱e̱ʼte huabokereksiʼpoensiʼdak kaktegeʼpo konig judío aratbut o̱gkikaʼuyate, aktegyaʼpo onʼbatiakuyate. Siʼnontaj huaoendik Zacarías eʼdikkataʼ onʼpakuynigʼa. \p \v 60 —‍Ka̱e̱ʼ. Keʼnendik Juan o̱ʼe̱. —‍Keʼnen hua̱ye̱a̱ oʼmanaʼuyate. \p \v 61 —‍¿Menapo? O̱ʼnen huabet ken huadik ehueʼ o̱ʼne. —‍Oʼnonaʼuyate. \p \v 62 “¿Keʼnendik katedik iʼpak?” Konig Zacarías pe̱e̱hueʼdik o̱ʼe̱nok huabaʼa onʼtohuaʼyaʼuyate. \v 63 Kamadoyeʼpo huaen tablataj meʼnigtotiak oʼmanaʼuy. Enʼtotiakdeʼte “Keʼnendik Juan o̱ʼe̱.” Zacaríasa oʼmadoyaʼuyate. Ayaʼda onʼtiahuaydepo kenpihuay onʼbatiaʼpakuyate. \v 64 Juanendik oʼmadoyaʼdepo Zacarías onteʼti huaboaʼda aʼpakdik o̱ʼu̱y. Dios Huairi ʼuruaʼda o̱ʼe̱po teyda oʼkikaʼ Zacaríasa oʼbatiaʼpakuyate. \v 65 Ayaʼda aratbut ke̱yo̱da meyo̱hueʼda kenpihuay onʼnopo̱e̱ʼuyate. Kenda Zacarías oʼkaʼ kenpaʼti Juantaj huabada onʼbatiaʼpakeʼuy. Judea oteʼyo huabada kenda onʼbatiaʼpakeʼuyate. \v 66 Ken ayaʼada onʼtipe̱e̱depo kenda onʼtinopoeonhuahuaʼpo nogtaj nogtaj onʼbatiaʼpakonhuaʼpo: \p —‍Keʼna huasiʼpo Juana Diostaj kate ʼuruaʼda yaʼnigkapet. —‍Diosa ʼuruaʼda o̱gkameʼnok onʼbatiaʼpakuyate. \s1 Zacarías konig oʼmanaʼuyate oʼbatadiʼkeaʼuy. \p \v 67 Juansiʼpoen huaoj Zacarías o̱ʼe̱po Diosen Noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱nok Zacaríasa oʼmanaʼpakpo: \q1 \v 68 Dios Huairitaj Israel aratbuta oʼnoknopo̱i̱kaʼ. Dios Huairi ʼuruaʼda o̱ʼe̱. Kanʼbatiaʼpakikeʼpo. Oroʼomey Israel aratbuttaj boʼhuatiakdepo moʼnopoʼyareaʼne. \v 69 Kenpaʼti Diosen huanabaʼ Davidkudak huakkaʼda huayayo oʼmata̱e̱ʼnigʼa nogtida boʼyokdene. Dios Huairia oroʼomeytaj boʼyokdene. Keʼna Davidkudaken adhueaʼ huayayo o̱ʼe̱po teynanada huamanopoʼyareaʼeri o̱ʼe̱. \v 70-75 Oroʼen takaʼtaj akmaenyaʼpo Dios Huairia oʼmataʼmonaʼapo. Oroʼomeytaj huahuadiayeritaj Dios Huairia boʼtiokaʼpo oʼmaenapo. Kenpaʼti oroʼomeyen adhueaʼpaneʼtaj aʼmatinepahuiyaʼpo, “Meʼpukhueʼada o̱ʼna o̱ʼnen huayayoere Diostaj ʼurunopoʼda kanʼnigpe̱i̱keʼpo kenpaʼti Diostayoʼda kanʼnigpe̱i̱keʼpo opudomeyen takaʼtaj boʼtiokaʼapone.” Ken oroʼen huaoj Abrahamtaj kenda Diosa onaʼuyate. Kenda Diosa okkahuehueʼ o̱ʼi̱kaʼ. Ken Diosa oaʼuyate. Kenda aʼnennada Diosen ʼuruaʼda huamanbatiaʼpakeria oʼmanaʼuyate. \v 76 Kenpaʼti, o̱ʼna doʼhuedsiʼpo, Dios Kuruderien huamanbatiaʼpakeri moʼdikkaʼapone konige̱po Cristo Huairia manmadikahued o̱ʼna huaboaʼda iʼmanmadikaʼapo. Konig Cristo Huairi o̱ʼe̱a̱po huakkuruda iʼmanmadikaʼapone. Kenda iʼmanmadikaʼdepo aratbuttaj iʼmanopoʼkoreaʼapone. Cristotaj iʼmaknopo̱e̱a̱ʼapone. \v 77 Aratbut Cristotaj oʼnoknopo̱e̱depo onʼnigpe̱i̱kaʼpo dakhueaʼ eʼkaʼ Diosa oʼbakkahueaʼapo kenpaʼti oʼmanopoʼkoreaʼapo. Iʼmanmadikaʼaponok oʼnoknopo̱e̱a̱po. \v 78 Ken oroʼen Diosa diʼ moʼe̱po moʼmatinepahuiʼpo konig niokpo oʼtaʼtikaʼnig kutayaʼ Cristo konigti oʼhuarakapo. \v 79 Sikki̱re̱gyo̱ hua̱e̱ʼeritaj keʼna konig huakjey oʼmaeapo. Aratbut eʼbueytaj huameʼpukeritaj konig huakjey oʼmaeapo. Diostaj oʼmaknopo̱e̱a̱ʼapo. ʼUruda huakadhuaʼ monʼmadikaʼapone. Kenda enaʼte onʼnopoʼnoeyapone. Zacaríasa oaʼuyate, ken. \p \v 80 Ken Zacaríasensiʼpo oʼkerekpo kenpaʼti Diostaj dakaʼda oknopo̱e̱po nogi̱ti nogi̱ti oknopo̱e̱po aratbut ehueʼ e̱ʼneʼte o̱ʼeonhuahuikaʼpo Israel aratbuttaj aʼmanbatiaʼpakyaʼpo huahued aratbut ehueʼ e̱ʼneʼte o̱ʼeonhuahuikaʼpo. Nogok Israel aratbuttaj oʼmanbatiaʼpakuyate. \c 2 \s1 Jesús oʼsiʼpoe̱ʼuyate \r (Mt. 1.18-25) \p \v 1 Kenokaʼ Romano huairitoneʼ o̱ʼi̱kaʼpo keʼnendik Augusto o̱ʼe̱ʼuyate. “Ayaʼ huabokerekdik kanʼmatimadoyeʼ.” Huairia Augustoa oʼmanaʼuyate. \v 2 Ken konig huabokerekdik onʼmatimadoyaʼuyate, ken konig Romano huairi oʼpaknok huakkuruda ayaʼ huabokerekdiktaj onʼmatimadoyaʼuyate. Kenokaʼ Siria aratbut gobierno huairi Cireniotaj onʼnigpe̱i̱kaʼuyate. \v 3 Ken ayaʼda aratbut kenomeyen adhueaʼpaneʼen huakkaʼ jakyo huaʼdik o̱ʼnepo huadik gobiernoen berobaʼte aʼtimadoyayaʼpo onʼbahuaʼuyate. \v 4 Konige̱po Nazaret huakkaʼ jakyaʼ José oʼhuaʼuyate. Nazaret Galilea huadaribayo o̱ʼe̱. Nog huadaribayo oʼhuaʼuyate. Judea huadaribayo José oʼhuaʼuyate. Huakkaʼ jakyo Belényo oʼhuaʼuyate. Belényo Davidkudak oʼsiʼpoe̱ʼuyate. José Davidkudaken adhueaʼ huayayo o̱ʼu̱yate. \v 5 Belényo huadik i̱jje̱y aʼtimadoyayaʼpo oʼhuaʼpo Maríaere onʼhuaʼuyate. Maríaen huaoj Maríataj oʼto̱e̱pakanpo Joséere onʼhuaʼpo María bogdakhueʼ o̱ʼu̱yate. \v 6 Ken Belényo o̱ʼnedepo kenokaʼ siʼpopakdik o̱ʼe̱po \v 7 huakkuru huabokereksiʼpo oʼsiʼpopakuyate. Aratbuten huatay jakyo huakkaʼda o̱ʼnedepo kudhueʼdik o̱ʼnepo vaca ʼuhuaen jakyo oʼsiʼpopakuyate. Konig atisuksiʼpo yo̱bedtaj onʼtidokaʼpo vacaen huabapeʼ aypo cajayo onʼhueda̱ʼuyate. \s1 Diosen huataʼmoneritaj onʼtiahuaypo oveja huamato̱e̱ʼeria onʼtiahuaypo kenpaʼti onʼmape̱e̱ʼuyate. \p \v 8 Belén huakkaʼ jakyo meyo̱hueʼda oveja huamato̱e̱ʼeri o̱ʼnebedpo kenomeyen oveja onʼmato̱e̱bedpo mire̱ huadaribayo onʼmato̱e̱beduyate. \v 9 I̱dada Dios Huairien huataʼmoneritaj onʼtiahuayʼuyate. Oveja huamato̱e̱ʼeria onʼtiahuaypo Dios Huairi eynanada nogyen nogyen oʼbatitaʼtenok huakkaʼda onʼmeʼpukeʼuyate. \p \v 10 —‍Meʼpukhueʼ yaneʼ konige̱po huadak huaʼa oʼnigtotiakne. Ken ayaʼada onʼmape̱e̱depo onʼmadurugpakapo. \v 11 Davidkudaken jakyo oy Diosen Huamanopoʼyareaʼeri oʼmanigsiʼpoe̱de. Keʼna Cristo Huairi o̱ʼe̱. \v 12 Kanʼnopo̱e̱ʼpo huasiʼpo atisuksiʼpo eʼtidokaʼ vacaen huabapeʼ aypo cajayo eʼhuedte boʼhuahuayapone. —‍Ken Diosen huataʼmoneria oʼmanaʼuyate. \p \v 13 Kenokaʼ ken Diosen huakkuru huataʼmoneri e̱e̱ʼted nog huakkaʼnanada huataʼmoneri kurudya̱ʼ onʼhuahuarakdepo, \q1 \v 14 —‍Dios kutayo o̱ʼi̱kaʼpo ʼuruaʼda o̱ʼe̱po oʼkaʼde, i̱yo̱ huadariyo aratbuttaj Diosa oʼpakpo oʼmanoeya̱ʼ. —‍Diosen huataʼmonaʼeriomeya̱ ʼuruaʼnanada onʼmanaʼuyate. \p \v 15 Kurudyo̱ Diosen huataʼmoneriomey enʼbehuikdeʼte, “Belényo monhuaʼ. Kenda Diosa oʼkaʼde Dios Huairia moʼnopo̱e̱a̱ʼdene monʼtiahuay.” Oveja huamato̱e̱ʼeriomeya̱ huayahuaya onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 16 I̱dada onʼbahuaʼuyate. María Joséere kenpaʼti yo̱bedtaj onʼbahuahuayʼuyate. Yo̱bed vacaen mire̱ huabapeʼ cajaʼpoyo eʼhuedte onʼhuahuayʼuyate. \v 17 Jesús yo̱bedtaj onʼtiahuaydepo kenda Diosen huataʼmoneria huasiʼpotaj oʼhuaaʼnig ayaʼda Josétaj Maríataere oʼnonʼbatiaʼpakuyate. \v 18 Ken, ayaʼda onʼpe̱e̱depo José Maríaere kenpihuay onʼnopo̱e̱ʼuyate. Kenda oveja huamato̱e̱ʼeriomeya̱ eʼbatiaʼpakdeʼte onʼmepukeʼuyate. \v 19 Maríanayo kenda oveja huamato̱e̱ʼeriomeya̱ enʼbatiaʼpakdeʼte kenda okkahuehueʼ o̱ʼe̱po oʼnopoeonhuahuaʼuy. \v 20 Ken oveja huamato̱e̱ʼeriomeynayo o̱gkumeʼuyate. Ovejate o̱gkumeʼuyate. O̱gkumejpo “Diosen huataʼmoneria buttida monaʼnig. Konig monaʼnig Diosa oʼkaʼ, konig oʼpe̱e̱nig konigti oʼtiahuaydey. Dios ʼuruaʼda o̱ʼe̱po huadaknada oʼkikaʼ. Huadakda mogkaʼne. Dakiti Dios.” Ken oveja huamato̱e̱ʼeriomeya̱ onʼbatiaʼpakuyate. \s1 Diosen jakyo Jesús yo̱bedtaj onʼtohuaʼuyate. Diosa kaʼtiahuayeʼpo onʼtohuaʼuyate. \p \v 21 Ken eʼsiʼpopakte ocho huameʼnoe e̱ʼe̱deʼte huabokereksiʼpoensiʼdak oʼnoktegʼuyate. Oʼnoktegdepo onʼdikkaʼuyate Jesús. Ken huadik Diosen huataʼmoneria aʼnenda oʼdikyokʼuyate. María bogdakhueʼ ehueʼ e̱e̱ʼted oʼdikyokʼuyate. Kenda oʼdikkaʼuyate Jesús. \p \v 22-24 Huabokereksiʼpo eʼsiʼpopakdeʼte cuarenta huameʼnoe eʼpokdeʼte keʼnen huaoj hua̱ye̱ere bottaʼ apoyerepiʼ bottaʼ tukkupiʼ eʼnigarak Diostaj yokdik yaneʼ. Kenda judío aratbuttaj Moisésa oʼmanaʼuyate. Kenpaʼti ettoneʼen huakkurueri huabokereksiʼpo eʼsiʼpopakdeʼte “Diosen o̱ʼta̱e̱.” Kenda aratbuta kanʼbatiaʼpakeʼ. Judío aratbuttaj Moisésa oʼmanaʼuyate. Ken Jesús eʼsiʼpoe̱ʼte cuarenta huameʼnoe eʼpokdeʼte José Maríaere Jesústaj onʼtohuaʼuyate. Jerusalényo̱ onʼtohuaʼuyate. Ayaʼ Moisésa oʼmanaʼuyatenig kenda aʼkayaʼpo Jerusalényo̱ onʼtohuaʼuyate. \p \v 25-27 Ken Jerusalényo̱ oʼnokye̱depo Diosen jakyo onʼkudʼuyate. Diosenbaʼ Moisésa oʼnigmadoyaʼuyatenig aʼnigpe̱e̱yaʼpo onʼkudʼuyate. Jesústaj eʼnigkaʼ aʼnigpe̱e̱yaʼpo onʼkudʼuyate. Onʼkuddepo Simeón ke̱yo̱da o̱ʼe̱ʼuyate. Simeón Jerusalén huakkaʼ jakyo hua̱e̱ʼeri o̱ʼu̱y. ʼUrunopoʼda o̱ʼe̱po Diostaj huakkaʼda oʼpakikaʼuyate. Diosen Noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱ʼuyate. Cristoa paiʼda Israel aratbuttaj oʼmanopoʼyareaʼapo. Kentaj Simeóna oʼnigunhuahuikaʼpo Cristotaj Dios Huairia oʼtaʼmonaʼapo Cristotaj ijtiahuayapoy, do bueyhued i̱jje̱po ijtiahuayapoy. Ken Diosa Simeóntaj oʼnopo̱e̱a̱ʼuyate. Yo̱bed Jesús huaojere hua̱ye̱ere Diosen jakyo eʼkudte Diosen Noki̱re̱ga̱ Simeóntaj oʼtokudʼuyate \v 28 Simeón Jesússiʼpotaj oʼdokopo, ʼuruaʼnada oʼtiaʼpakpo: \q1 \v 29-30 Konig menaʼuyne megkaʼdene. Konig menaʼuyne o̱ʼnen Huamanoeanhuahuikaʼeritaj ijtiahuaydey, Dios Huairi oyda menopoʼnoeyanpo kabueyeʼ meknopo̱e̱ʼ. \v 31 Kentaj ayaʼtada Diosa oʼbayokdenok ayaʼada aratbuta tiahuaydik o̱ʼne. \v 32 Insiʼpoa konig huakjey o̱ʼe̱po Dios konig o̱ʼe̱nig judío ehueʼ aratbuttaj oʼmaknopo̱e̱a̱ʼapo kenpaʼti Israel aratbut ʼuruda o̱ʼne keʼna ayaʼtada oʼmanopo̱e̱a̱ʼapo. Ken konig Diostaj Simeóna oaʼuyate. \p \v 33 Simeón Jesústaj ʼuruaʼda oʼbatiaʼpaknok Jesúsen huaoj hua̱ye̱ere kenpihuay onʼnopo̱e̱ʼuy. \v 34 “Diosa dakaʼ mogkaʼne.” Simeóna oʼmanaʼuyate Maríataj Josétaere. \p —‍E̱ya̱ʼ Diosa oʼpaknok insiʼpotaj huakkaʼ Israel aratbut oknopo̱e̱hueʼda o̱ʼnepo Diosere ehueʼ o̱ʼneapo nog Israel aratbuta oʼnoknopo̱e̱po Diosere kenpaʼda onʼnoeonhuahuikaʼapo. Diosen huaʼa oaʼikaʼnok kenpaʼti konig Dios oʼpak oʼkikaʼaponok huakkaʼada kentaj dakhueʼada onʼhuaaʼpo onʼhuamahui̱ʼi̱a̱ʼapo. \v 35 Onʼhuamahui̱ʼi̱a̱ʼpo dakhueaʼ huanopoyaʼ onʼnopo̱e̱nig kenda ayaʼada onʼnopo̱e̱a̱po. O̱ʼnakon María paiʼda i̱ʼe̱a̱pone. Konig siro eʼnopoʼhuekonig suhueʼnanada i̱ʼe̱a̱pone. —‍Ken Simeóna Maríataj onaʼuyate. María Jesúsen hua̱ye̱ o̱ʼu̱yate. \p \v 36 Ke̱yo̱da Diosen jakyoda Ana o̱ʼu̱yate. Ana Diosen huaʼa huamanbatiaʼpakeri o̱ʼu̱yate. Ana Fanuelen hua̱yo̱bu kenpaʼti Aser aratbut o̱ʼu̱y. Huatoneʼnanada o̱ʼu̱yate. Konig muneʼyo̱ sueʼda huabayok e̱ʼta̱e̱tada oʼto̱e̱pakuyate. Siete huabayok hua̱to̱e̱ere onʼuyate. \v 37 Kenokaʼ Jesús Diosen jakyo e̱e̱ʼte konig ayhua ochenta y cuatro huabayok o̱ʼeonhuahuikaʼdeʼuy. Diosen jakyo o̱ʼi̱kaʼpo jakyaʼ huahueʼ o̱ʼi̱kaʼuyate. Diostaj oʼnigpe̱i̱kaʼpo nogok nogok Diostaj oʼpakpo bapehueʼda o̱ʼe̱po, Diostayoʼda oʼtionaʼpakahuadikaʼuyate. Kenpaʼti oʼtionaʼpakbedikaʼuyate. \v 38 Kenokaʼ Simeón enadeʼte Ana Jesústaj oʼhuahuaʼuyate. Anaʼa Diostaj dakiti oaʼdepo ken Jesúsa paiʼda enʼnopoʼe̱te Jerusalén aratbuttaj oʼmadurugpakapo. Kentaj huakkaʼda oʼnonmabonok Anaʼa Jesústaj oʼmanbatiaʼpak ken. \s1 Nazaret huakkaʼ jakyo onʼkumeʼuyate. \p \v 39 Ken Dios Huairienbaʼ eʼmanaʼte ayaʼda onʼnigpe̱e̱depo José Maríaere Galilea huadaribayo onʼkumeʼuy. Kenomeyen jakyo Nazaretyo onʼkumeʼuyate. \v 40 Ken Jesússiʼpo oʼkerekpo, oʼteyyepo kenpaʼti Diosen eʼkaʼ konig ʼuruaʼda eʼkaʼ nogi̱ti nogi̱ti oʼnopo̱e̱ʼuyate. Kenpaʼti Diosa dakaʼ oʼto̱i̱kaʼuyate. \s1 Diosen Jakyo Jesús huabosiʼpo o̱ʼu̱yate. \p \v 41 Nogbayok nogbayok ayaʼ huabayokda Jerusalényo̱ Jesúsen huaoj hua̱ye̱ere Jerusalényo̱ onʼhuaʼikaʼuyate. Judío huakkurueri isiʼpo mabueyhueʼ e̱e̱ʼ okkahuehueʼ fiestate onʼhuaʼikaʼuyate. \v 42 Ken Jesús doce huabayok eʼto̱e̱deʼte ayaʼda Jerusalényo̱ onʼhuaʼuyate. María Joséere Jesúsere onʼhuaʼuyate. Konig ken fiestate onʼhuikaʼpo onʼhuaʼuyate. \v 43 Ken fiesta eʼpokdeʼte onʼkumejdepo José Jesúsen hua̱ye̱ere nopo̱e̱hueʼ o̱ʼnepo Jesús huahueʼda Jerusalényo̱ o̱ʼe̱ʼuyate. \v 44 Jesús nog aratbutere yatiaket namaʼda onʼnopo̱e̱po nogmeʼnoetida oʼnokhuaʼuyate, huabet eʼta̱hue̱ʼyo̱ kenpaʼti nog aratbutyo Jesústaj onʼukpo \v 45 huahuayhueʼ o̱ʼnepo Jerusalényo̱ onteʼti onʼkumeʼuyate. Aʼukyaʼpo onʼkumeʼuyate. \p \v 46 Ken, bapaʼ huameʼnoe onʼukdepo onʼhuahuayʼuy, Jesús Diosen jakyo o̱ʼe̱po Diosbaʼ huamanmadikaʼeriere oʼhuadpo oʼbatiaʼpakpo kenomeyere oʼbatiaʼpakpo. \v 47 Ken ayaʼda Jesústaj onʼpe̱e̱depo ʼuruaʼda oʼbatiaʼpak onʼnopo̱e̱po kenpihuay huakkaʼ Jesús oʼnopo̱e̱ Jesústaj huape̱e̱ʼeria onʼnopo̱e̱ʼuyate. \v 48 Keʼnen hua̱ye̱ Joséere onʼtiahuaydepo onʼmepukeʼuyate. \p —‍¿Menaʼpo konig i̱ʼe̱ oroʼtaj? Ontaj huakkaʼ oʼmeʼpukeʼpo oʼukne. O̱ʼnen huaoj doere oʼukne. —‍Jesúsen hua̱ye̱a̱ Jesústaj onaʼuyate. \p \v 49 —‍¿Menaʼpo doʼtaj oʼduk? Kenda doʼhued Apag Dios oʼpaknok kaʼdik i̱jje̱y. ¿Menpaʼ kenda nopo̱e̱hueʼ moʼe̱? —‍Jesúsa oʼmanaʼuy. \p \v 50 José hua̱ye̱ere kenda Jesúsa oʼmanaʼ nopounkahueʼ o̱ʼnuyate. \p \v 51 Ken Nazaretyo onʼkumejpo onteʼti Josétaj hua̱ye̱taere Jesúsa oʼnigpe̱i̱kaʼuyate. Kenda Jesús oʼkaʼdepo Jerusalényo̱ María okkahuehueʼ o̱ʼe̱po huanopoyaʼ oʼnopoeonhuahuaʼikaʼuyate. \v 52 Ken Jesús oʼkerekpo kenpaʼti nogi̱ti nogi̱ti oʼnopounhuahuaʼuyate. Jesús ʼuruaʼda oʼkikaʼ. Kenda Dios aratbutakon onʼnopo̱e̱ʼuyate. \c 3 \s1 Aratbut ehueʼ e̱ʼi̱kaʼte Juan Bautista oʼmanbatiaʼpakonhuahuikaʼuyate. \r (Mt. 3.1-12; Mr. 1.1-8; Jn. 1.19-28) \p \v 1 Huakkaʼ huabayok eʼpokdeʼte Tiberio Roma hua̱e̱ʼeria gobierno Huairi o̱ʼu̱yate. Keʼna quince huabayok oʼmanaʼdeʼikaʼuyate. Kenokti Poncio Pilato Judeayo gobierno huairi o̱ʼu̱yate. Herodes Galilea huadaribayo Romayo hua̱e̱ʼeria gobierno huairi o̱ʼu̱yate. Kenokaʼti Herodesen huamaʼbuy Felipe Iturea huadaribayo gobierno huairi o̱ʼe̱po kenpaʼti Felipe Traconite huadaribayo huairi o̱ʼu̱yate. Kenokaʼti Lisanias Abilinia huadaribayo gobierno huairi o̱ʼu̱yate. \v 2 Kenokaʼti Anás Caifásere konig huakkuru sacerdote huairi o̱ʼnuyate. Diosen jakyo o̱gkikaʼuyate. Kenokti Diosa Juantaj onaʼpo Diosen huaʼa ijmanbatiaʼpakapoy Diosa Juantaj oʼnopo̱e̱a̱ʼuyate. Juan Zacaríasensiʼpo o̱ʼe̱po aratbut huakkaʼ ehueʼ e̱e̱ʼyo̱ o̱ʼi̱kameʼte. \v 3 Jordánhue̱te nogyon nogyon oʼhuaʼepo aratbuttaj oʼmanbatiaʼpakpo, \p —‍Dios opudomeyen dakhueaʼ eʼkaʼ kabakkahueʼpo yanʼnopoʼkoreaʼpo bautiza ya̱gkaʼ. —‍Aratbuttaj oʼmanaʼuyate. \v 4 Konig Isaías Diosen huamanbatiaʼpakeri oʼtimadoyaʼuyate. Konigti Juana oʼkaʼuyate. Isaías oʼtimadoyaʼpo, \q1 Ke̱yo̱ aratbut ehueʼ e̱ʼi̱kaʼyo huabokerek ʼuttaʼda eʼmanaʼte aʼpe̱e̱yaʼpo aratbut onʼbahuahuaʼapo. “Dios Huairien dag kente huahuaeʼ dakaʼ dag yanʼnigkaʼ. Butukda yanʼnigkaʼ. Konig yanʼmanopoʼkoreaʼpo. \v 5 Huatotaʼpo yanokbuk. Konig oteʼ yanoktibutukaʼ. Sondoda dag e̱ʼe̱o̱k yanoktibutukaʼ. Kente ekkotatukaʼ dag yanʼtinokdejpakaʼ. \v 6 Kenpaʼti konig Dios aratbuttaj oʼmanopoʼyareaʼ ayaʼyaʼda huadariyaʼ ayaʼada aratbut onʼtiahuayapo.” Kenda Isaías oʼmadoyaʼuyate. Aʼnennada oʼmadoyaʼuyate. \p \v 7 Ken huakkaʼada Juantaj onʼhuahuaʼuyate. Juantaj bautiza megkeʼpo onʼhuahuaʼuyate. \p —‍Konig dakhueʼda bihui oʼmagkikaʼ. Konigti opudomey dakhueaʼda boʼkikaʼpo kenpaʼti opudomey namaʼda moʼnopo̱i̱kaʼpo. Nopoʼkoreahueʼtada bautiza e̱gkaʼte Diosa dakhueaʼda castiga e̱gkaʼte yoktitikonapoy. Kenda namaʼda moʼnopo̱e̱ne. \v 8 ʼUruaʼda ya̱gʼkikatiʼ. Daknopoʼda ya̱gʼkikaʼpo Diostaj moʼnopoʼkoreaʼuynok ayaʼada tiahuaydik moʼe̱a̱pone. “Abraham oroʼomeyen adhueaʼpaneʼ o̱ʼe̱po Diostaj meʼpukhueʼdik o̱ʼe̱y.” Nopo̱e̱hueʼ yaneʼ. Diosa eʼpaknayo huid in oʼbahuednigtaj Abrahamen huayayo magkaʼdik o̱ʼe̱. \v 9 Nopoʼkoreahueʼ e̱e̱ʼnayo i̱da Diosa castiga mogkaʼapone. In konig o̱ʼe̱. Konig taʼbayo huada huato̱e̱ʼeri o̱ʼe̱po. Huada ʼuruaʼda onhuadhueʼ o̱ʼeonhuahuikaʼnok dakaʼda oʼtiahuayonhuahuaʼdepo huateya oʼtaʼtegpo taʼakyo oʼmahui̱gikaʼ. —‍Juana oʼmanaʼuyate. \p \v 10 —‍¿Diosa castiga kahueʼ moʼe̱ʼpo oroʼ kate kaʼdik o̱ʼe̱? —‍Juantaj oʼnonaʼuyate. \p \v 11 —‍Bottaʼ opiot e̱ʼta̱e̱ʼnayo kentaj opiotbayoʼ e̱ʼhua̱e̱ʼtaj nogtida yanʼbayokikaʼ. O̱ʼna aypo eʼto̱e̱ʼnayo kentaj aypobayoʼ e̱ʼhua̱e̱ʼtaj yanʼbayokikatiʼ. —‍Juana oʼmanaʼuyate. \p \v 12 Juana bautiza megkeʼpo sueʼda gobierno huakupe huabaeʼeria Juantaj onʼhuahuaʼdepo engaña eʼkikada huakkaʼda huakupe eʼbakikada, \p —‍¿Oroʼ kate kaʼdik o̱ʼe̱, huamanmadikaʼeri? —‍Juantaj oʼnonaʼpo, \p \v 13 —‍Kenyoʼda ken huakupe Roma gobiernoa oʼmanaʼuynig kenyoʼda yanʼbaeʼ. Nogda baehueʼ yaneʼ. —‍Gobierno huakupe huabaeʼeritaj Juana oʼmanaʼuyate. \p \v 14 —‍¿Oroʼ kate kaʼdik o̱ʼe̱? —‍Roma sorotataj Juantaj oʼnonaʼuy. \p —‍Beʼtapiʼ katepiʼ bakkayhueʼ yanikaʼ. Katepiʼ aʼbakkayyaʼpo huiyokaʼda manahueʼ yanikaʼ. Namaʼda yanʼbahuaaʼpo bakkayhueʼ yaneʼ. Kenpaʼti ken huakupe gobierno boʼyokikaʼne konig sorotatayo e̱e̱ʼte huakupe boʼyokikaʼne. Kenpaʼda dakhuapa meʼte̱ne, nogi̱ti pakhueʼ a̱ʼe̱i̱ʼ yanʼnopo̱i̱kaʼ. —‍Ken Juana sorotatataj oʼmanaʼuyate. \p \v 15 Diosa Cristotaj oʼtaʼmonapo kenda huakkaʼada aratbut onʼnopo̱e̱po Juante o̱gkupopakdepo Cristotaj huakkaʼ oʼnonmabopo, Juantaj Cristo o̱ʼe̱piʼ onʼtinopo̱e̱po. \p \v 16 —‍Cristo ehueʼ i̱jje̱y. Donayo hue̱ʼe̱ya̱ bautiza ijmagkikay. Cristonayo oʼtiakde opudomeytaj bautiza oʼmagkaʼapo. Diosen Noki̱re̱ga̱ bautiza oʼmagkaʼapo kenpaʼti taʼak eʼbakpakyaʼ bautiza oʼmagkaʼapo. Keʼna huakhuairi o̱ʼe̱po mataʼmonaʼdik o̱ʼe̱a̱po. Donayo huairi ehueʼda i̱jje̱y. Cristo ʼuruaʼda o̱ʼe̱po Diostaj huadaknada o̱ʼe̱. Donayo suhueʼda huadak i̱jje̱y. \v 17 Cristo oʼtiakdepo konig aroz huatuga̱ʼeri o̱ʼe̱po aroz oʼtugdepo oktipoaʼ. Ken oktipoaʼdepo jakyo oʼkudapo. Oʼkuda̱ʼdepo huakusiʼhue taʼakyo oʼhui̱gonhuahuikaʼpo okbithueʼ o̱ʼe̱a̱po. Ken huadak huakid konig Cristotaj huaknopo̱e̱ʼeri o̱ʼne. Onʼnigpe̱i̱kaʼ. Huaknopo̱e̱ʼeritaj oʼbakuda̱ʼapo, Diosen jakyo oʼbakuda̱ʼapo. Huakusiʼhue konig aratbut Diostaj nigpe̱e̱hueʼ o̱ʼnikaʼ. Konig castiga eʼmagkaʼ taʼakyo oʼmaenapo. —‍Juana ayaʼtada oʼmanaʼuyate. \p \v 18 Ken konig nogda nogda Juana oʼmanaʼonhuahuaʼpo judío aratbuttaj huadak huaʼa oʼmanbatiaʼpakpo Jesucristotaj ken Juana oʼmanbatiaʼpakuyate. \v 19 Herodes Roma hua̱e̱ʼeri gobierno huairi o̱ʼe̱po Galilea huadaribayo gobierno huairi o̱ʼe̱po, “Dakhueaʼ oʼkaʼ.” Juana oʼhuaaʼdeʼuy. Herodes huamaʼbuyen hua̱to̱e̱ oʼto̱e̱po kenpaʼti nogda nogda dakhueaʼ oʼkameʼnok, “Dakhueaʼ oʼkaʼ.” Juana oʼhuaaʼdeʼuy. \v 20 Juana kenpaʼ eʼhuaaʼdeʼte Herodes nigpe̱e̱hueʼ o̱ʼe̱depo nogda dakhueaʼ oʼkaʼpo huabakuda̱ʼ jakyo Juantaj oʼkuda̱ʼuyate. \s1 Jesústaj bautiza o̱gkaʼuyate. \r (Mt. 3.13-17; Mr. 1.9-11) \p \v 21 Ken ʼikken Juantaj kuda̱hued Juan bautiza oʼmagkaʼpo, huakkaʼda aratbuttaj bautiza oʼmagkaʼdepo Jesústakon bautiza o̱gkaʼuyate. Ken Jesústaj bautiza e̱gkadeʼte Jesúsa Diostaj eʼtionaʼpakdeʼte konig kurudya̱ʼ akbogpe okhuikeʼuyate. \v 22 Diosen Noki̱re̱g oʼhuahuarakpo konig tukkuʼ oʼhuarakpo Jesústaj oʼtikotpo, \p —‍On doʼhued Huasiʼpo o̱ʼta̱e̱ne. Huadiʼda o̱ʼta̱e̱ne. Ontaj durugda oʼto̱e̱ne. —‍Kurudya̱ʼ Diosa onaʼuyate. \s1 Jesucristoen adhueaʼpaneʼ o̱ʼnikaʼuyate. \r (Mt. 1.1-17) \p \v 23 Jesús konig treinta huabayok o̱ʼe̱po huaboaʼda judío aratbuttaj oʼmanmadikaʼonhuahuaʼpo. Joséensiʼpo o̱ʼe̱ aratbut onʼnopo̱i̱kaʼpiʼ. José Elíensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 24 Elí Matatensiʼpo o̱ʼu̱yate. Matat Levíensiʼpo o̱ʼu̱yate. Leví Melquiensiʼpo o̱ʼu̱yate. Melqui Janaensiʼpo o̱ʼu̱yate. Jana Joséensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 25 José Matatíasensiʼpo o̱ʼu̱yate. Matatías Amósensiʼpo o̱ʼu̱yate. Amós Nahumensiʼpo o̱ʼu̱yate. Nahum Esliensiʼpo o̱ʼu̱yate. Esli Nagaiensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 26 Nagai Maatensiʼpo o̱ʼu̱yate. Maat Matatíasensiʼpo o̱ʼu̱yate. Matatías Semeiensiʼpo o̱ʼu̱yate. Semei Joséensiʼpo o̱ʼu̱yate. José Judáensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 27 Judá Joanaensiʼpo o̱ʼu̱yate. Joana Resaensiʼpo o̱ʼu̱yate. Resa Zorobabelensiʼpo o̱ʼu̱yate. Zorobabel Salatielensiʼpo o̱ʼu̱yate. Salatiel Neriensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 28 Neri Melquiensiʼpo o̱ʼu̱yate. Melqui Adiensiʼpo o̱ʼu̱yate. Adi Cosamensiʼpo o̱ʼu̱yate. Cosam Elmodamensiʼpo o̱ʼu̱yate. Elmodam Erensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 29 Er Josuéensiʼpo o̱ʼu̱yate. Josué Eliezerensiʼpo o̱ʼu̱yate. Eliezer Jorimensiʼpo o̱ʼu̱yate. Jorim Matatensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 30 Matat Levíensiʼpo o̱ʼu̱yate. Leví Simeónensiʼpo o̱ʼu̱yate. Simeón Judáensiʼpo o̱ʼu̱yate. Judá Joséensiʼpo o̱ʼu̱yate. José Jonánensiʼpo o̱ʼu̱yate. Jonán Eliaquimensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 31 Eliaquim Meleaensiʼpo o̱ʼu̱yate. Melea Mainánensiʼpo o̱ʼu̱yate. Mainán Matataensiʼpo o̱ʼu̱yate. Matata Natánensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 32 Natán Davidensiʼpo o̱ʼu̱yate. David Isaíensiʼpo o̱ʼu̱yate. Isaí Obedensiʼpo o̱ʼu̱yate. Obed Boozensiʼpo o̱ʼu̱yate. Booz Salmónensiʼpo o̱ʼu̱yate. Salmón Naasónensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 33 Naasón Aminadabensiʼpo o̱ʼu̱yate. Aminadab Aramensiʼpo o̱ʼu̱yate. Aram Esromensiʼpo o̱ʼu̱yate. Esrom Faresensiʼpo o̱ʼu̱yate. Fares Judáensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 34 Judá Jacobensiʼpo o̱ʼu̱yate. Jacob Isaacensiʼpo o̱ʼu̱yate. Isaac Abrahamensiʼpo o̱ʼu̱yate. Abraham Taréensiʼpo o̱ʼu̱yate. Taré Nacorensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 35 Nacor Serugensiʼpo o̱ʼu̱yate. Serug Ragauensiʼpo o̱ʼu̱yate. Ragau Pelegensiʼpo o̱ʼu̱yate. Peleg Heberensiʼpo o̱ʼu̱yate. Heber Salaensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 36 Sala Cainánensiʼpo o̱ʼu̱yate. Cainán Arfaxadensiʼpo o̱ʼu̱yate. Arfaxad Semensiʼpo o̱ʼu̱yate. Sem Noéensiʼpo o̱ʼu̱yate. Noé Lamecensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 37 Lemec Matusalénensiʼpo o̱ʼu̱yate. Matusalén Enocensiʼpo o̱ʼu̱yate. Enoc Jaredensiʼpo o̱ʼu̱yate. Jared Mahalaleelensiʼpo o̱ʼu̱yate. Mahalaleel Cainánensiʼpo o̱ʼu̱yate. \v 38 Cainán Enósensiʼpo o̱ʼu̱yate. Enós Setensiʼpo o̱ʼu̱yate. Set Adánensiʼpo o̱ʼu̱yate. Adán Diosensiʼpo o̱ʼu̱yate. \c 4 \s1 Jesústaj namaʼda kakeʼpo totoʼ huairia Jesústaj da onaʼuyate. \r (Mt. 4.1-11; Mr. 1.12-13) \p \v 1 Diosen Noki̱re̱g oʼnopoʼto̱e̱nok Jesúsa Diostaj oʼnigpe̱i̱kaʼpo Jordánhue̱ya̱ʼ oʼkumeʼuyate. Diosen Noki̱re̱ga̱ aratbut ehueʼ e̱ʼi̱kaʼyo Jesústaj oʼtohuaʼuyate. \v 2 Ke̱yo̱da cuarenta huameʼnoe o̱ʼeonhuahuikaʼpo. Ke̱yo̱da totoʼa Jesústaj oʼdikdikuyate dakhueaʼ kakeʼpo. Cuarenta huameʼnoe bapehueʼ o̱ʼunhuaʼpo kenpaʼti cuarentaaʼ sikyo bapehueʼ o̱ʼeonhuahuaʼdepo kenokaʼ aypotaʼ o̱ʼe̱ʼuyate. \p \v 3 —‍On buttida Diosen Huasiʼpo e̱e̱ʼnayo in huidtaj aypo yaean. —‍Jesústaj totoʼa onaʼuyate. \p \v 4 —‍Aypoayoʼda noikahueʼdik o̱ʼne aratbut. Aypo onʼbapeʼpo ayaʼda Apagbaʼ huadik nigpe̱i̱kaʼdik o̱ʼne. Apagbaʼa kenpaʼ oaʼ. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 5 Kenokaʼ totoʼa oʼtohuaʼpo Jesústaj oʼtohuaʼpo kutayoda oteʼyo oʼtobehuikpo. Ken ijhuiti ehueʼ nogyo̱ nogyo̱da adteda ayaʼ huadaribayo gobierno huairi Jesústaj oʼbatiahuayʼeaʼuyate. \p \v 6-7 —‍Ayaʼda ʼuruaʼda huadaribayo kenpaʼti huadariyo huairi hua̱e̱ʼ oʼbayokapone konige̱po doʼhuedda meʼtamaenok. Betapiʼ eʼyoktaʼ ijpakpo yokdik i̱jje̱y. Doʼtaj huikudate eʼtihuadnayo “ʼUruda huairi meʼta̱e̱ne.” Doʼtaj enaʼnayo ayaʼda iʼtiahuaynig oʼbayokapone. —‍Totoʼa Jesústaj namaʼda onaʼuyate. \p \v 8 —‍Bekhuaʼ, totoʼ, konige̱po “Dios Huairitayoʼda huikudate yanighuadpo yanʼnigpe̱e̱ʼ.” Apagbaʼa kenpaʼ oaʼ. —‍Kenpaʼ Jesúsa totoʼtaj onaʼuyate. \p \v 9 Kenokaʼ Jerusalényo̱ Diosen jakyo oʼtohuaʼpo totoʼa oʼtohuaʼpo Diosen huaboroʼ jak jakkutagpiyo oʼtobehuikuyate. \p —‍On Diosen Huasiʼpo e̱e̱ʼnayo barakte yakudaj. \v 10-11 Apagbaʼ oaʼpo: \q1 Kaʼnonokbaʼhuade̱ʼpo eʼkudajte Diosa keʼnen huataʼmoneritaj oʼmataʼmonaʼaponok huidbate kothueʼdik i̱ʼe̱a̱pone. Huabaʼa kutate monokbaʼhuada̱pone. Apagbaʼ kenpaʼ oʼmadoyaʼuyate. \m —‍Totoʼa namaʼda onaʼuyate. \p \v 12 —‍“Dios Huairi namaʼda kakeʼpo namaʼda ahueʼ ya̱e̱ʼ.” Apagbaʼ kenpaʼ oʼmadoyaʼuyate. —‍Jesúsa totoʼtaj onaʼuyate. \p \v 13 Jesús namaʼda kakeʼpo totoʼ huairia nogda nogda da onaʼdepo nogda namaʼda huanaʼ nopo̱e̱hueʼ o̱ʼe̱depo oʼbatikpo okhuaʼuyate. Nogokpiʼ da anayaʼpo yakumeapetdapiʼ. \s1 Galilea huadaribayo Jesúsa huaboaʼda oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 4.12-17; Mr. 1.14-15) \p \v 14 Galilea huadaribayo Jesús oʼkumeʼuyate. Diosen Noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱nok Jesús teyda o̱ʼe̱ʼuyate. ʼUruaʼda oʼmanmadikaʼnok Jesústaj onʼbatiaʼpaknok huabada adtaʼda nogya̱ʼ nogya̱ʼ onʼbatiaʼpakuyate. \v 15 Judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jakyaʼ oʼmanmadikaʼpo nogda nogda nogyo̱ nogyo̱ judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jakyaʼ oʼmanmadikaʼikaʼuyate. “ʼUruaʼda oʼmanmadikaʼ Jesúsa.” Ayaʼada onʼbatiaʼpakuyate. \s1 Nazaretyo Jesúsa o̱ʼi̱kaʼuyate. \r (Mt. 13.53-58; Mr. 6.1-6) \p \v 16 Ken, Nazaret huakkaʼ jakyo Jesús oʼhuaʼuyate. Ke̱ya̱ʼ Jesús oʼkerekuyate. Okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jakyo oʼkudʼuyate. Kenda oʼkikaʼpo oʼkudʼuyate. Oʼkudondepo Apagbaʼ oʼtiahuaypo Apagbaʼ abonaʼpakyaʼpo oʼboʼuyate. \v 17 Apagbaʼ ken Isaías huamanbatiaʼpakeria oʼmanigmadoyaʼuy. Kenda berobaʼ Jesústaj onʼyokuyate. Oʼukpo in oʼhuahuaydepo, oʼmonaʼpakuyate: \q1 \v 18 Dios Huairien Noki̱re̱g meʼnopoʼto̱e̱ne konige̱po paiʼda aratbuttaj huadak huaʼa aʼmanbatiaʼpakyaʼpo bektieʼeaʼmeʼne. Paiʼda hua̱e̱ʼeri aratbuttaj kamadurugpakeʼpo Dios Huairia meʼtaʼmonaʼuyne. Huairien huanabaʼ kenpaʼda bahuaʼdik kaʼneʼpo kamaneʼpo Dios Huairia meʼtaʼmonaʼuyne. Ekpobigtaj kabakpoyareʼpo Dios Huairia meʼtaʼmonaʼuyne. Kenomeytaj dakhueaʼda onʼmagkikaʼnok kabaktohueʼpo Dios Huairia meʼtaʼmonaʼuyne. \v 19 In huadak huabayokte Dios Huairia oʼmatinepahuiʼpo kamabatiaʼpakeʼpo Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Ken Jesúsa Isaíasbaʼ oʼmonaʼpakpo oʼmanaʼuyate. \p \v 20 Ken Jesús Apagbaʼ oʼbokhuikdepo judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jak huato̱e̱ʼeritaj oʼbaʼyokdepo oʼhuaduyate. Ken ayaʼ aratbut hua̱i̱takeʼ jakyoda o̱ʼnepo Jesústaj onʼtiahuayaʼnok, \p \v 21 —‍Ken Apagbaʼ huaboaʼda moʼpe̱e̱dene oy konig Isaías oaʼuyate oy kenda ijkay. Oy ijkaʼnig boʼtiahuayne. —‍Ken Jesúsa huaboaʼda oʼmanaʼuyate. \p \v 22 Jesústaj “kenpihuay,” onʼbatiaʼpakpo “huadakda oaʼ,” “buttida oaʼ,” “ʼuruaʼda huaʼa oʼbatiaʼpak,” ayaʼada onʼbatiaʼpakuyate. \p —‍In Joséensiʼpo o̱ʼe̱nigʼa. —‍Onʼbatiaʼpakuyate. Nopo̱e̱hueʼ o̱ʼnepo onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 23 —‍Konig aratbut oaʼikaʼ, “Huamadakkaʼeri i̱ʼe̱po huataʼda yayareaʼ.” Doʼtaj enaʼtaʼ boʼpakne ijnopo̱e̱y, “Konig Capernaum huakkaʼ jakyo oʼbayareameʼte oʼpe̱e̱ i̱yo̱kon o̱ʼnen huadaribayaʼ konigti yakaʼ.” Oʼnonaʼapone. —‍Jesúsa Nazaret aratbuttaj oʼmanaʼuyate. \p \v 24 Jesúsa nogi̱ti oʼmanbatiaʼpakpo, \p —‍Beʼapiʼ Diosen huamanbatiaʼpakeria nogbayo eʼhuaʼnayo Diosen huamanbatiaʼpakeri o̱ʼe̱ aratbuta oʼnoknopo̱e̱a̱po onʼnigpe̱e̱a̱po. Keʼnen huakkaʼ jakyaʼ yakerekyaʼda kentaj Diosen huamanbatiaʼpakeritaj aratbuta pakhueʼ o̱ʼnikaʼapo. Buttida ijjay. \v 25 Aʼnennada Elíaskudak o̱ʼi̱kaʼuyate. Elíaskudak Diosen huamanbatiaʼpakeri o̱ʼu̱yate. Ke̱yo̱ Israel aratbut o̱ʼnikaʼ bapaʼ huabayok nogi̱ti nog seis puug huiʼhueʼ o̱ʼu̱yate. Aypo ehueʼda o̱ʼu̱yate. Israel aratbut aypo to̱e̱hueʼ o̱ʼnuyate. Kenokaʼ huakkaʼada Israel ʼayhua e̱e̱ʼtada \v 26 Israel aratbut ʼayhuataj Elíaskudaktaj nigtaʼmonahueʼ o̱ʼu̱yate. Israel aratbuta oknopo̱e̱hueʼda o̱ʼnenok Israel ʼayhuataj aypo kabayokikeʼpo nigtaʼmonahueʼ o̱ʼu̱yate. Dios nog aratbut ʼayhuataj oʼnigtaʼmonaʼuyate. Ken Sarepta jak ʼayhuataj oʼtaʼmonaʼuyate. Serepta jak meyo̱hueʼda Sidón huakkaʼ jak o̱ʼe̱. Sarepta jak ʼayhua nog aratbutda o̱ʼu̱yate. Nog aratbut ʼayhua aypo kabayokikeʼpo oʼnigtaʼmonaʼuyate. \v 27 Kenpaʼti Israel aratbut huadaribayo hua̱e̱ʼeri Eliseokudak o̱ʼu̱yate. Eliseo Diosen huamanbatiaʼpakeri o̱ʼu̱yate. Kenokaʼ huakkaʼ Israel aratbut keʼpoda onʼmaso̱ʼsetʼuyate. Eʼso̱ʼset Israel aratbuttaj bayareahueʼ oʼmauyate Diosa. Nogtatipiʼ bayareahueʼ Israeltanayo e̱ʼe̱a̱da Naamantayoʼda oʼyareaʼuyate. Naaman nog aratbutda Siria huadaribayo hua̱e̱ʼeri aratbut o̱ʼu̱yate. —‍Jesúsa hua̱ʼenbayaʼda Nazaretyo oʼmanaʼuyate. \p \v 28 Judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jakyaʼ ayaʼada Israel aratbut o̱ʼnepo onʼpe̱e̱depo diga̱ʼda Jesústaj onʼhuadiayʼuyate. \v 29 Onʼbopo huakkaʼ jakyaʼ onʼto̱o̱ro̱kpo Jesústaj onʼto̱o̱ro̱kpo huakupakunojpoyo onʼtohuaʼpo ken huakupate kenomeyen huakkaʼ jak o̱ʼe̱ʼuy. Ken huakupakunojpoyaʼ andayaʼyo onʼtohuaʼuynigʼa. \v 30 Jesúsa huakupakunojpote huakkaʼ aratbut e̱gkupopakte oʼbakpokonpo oʼbakhuaʼuyate. \s1 Dakhueʼda noki̱re̱ga̱ bokerektaj oʼnopoʼto̱e̱ʼuyate. \r (Mr. 1.21-28) \p \v 31 Ken Capernaum huakkaʼ jakyo Jesúsa oʼhuaʼuyate. Capernaum Galilea huadaribayo o̱ʼe̱. Capernaumyo Jesús o̱ʼe̱po aratbuttaj oʼmanmadikaʼpo judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jakyaʼ okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete oʼmanmadikaʼuyate. \v 32 “Kenpihuay ʼuruaʼda oʼmanmadikaʼ, konig huairitoneʼ oʼmanmadikaʼ.” Aratbuta onʼtinopo̱e̱ʼuyate. \p \v 33 Hua̱i̱takeʼ jakyo nogbokerektaʼtida dakhueʼ noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱nok ʼuttaʼda oʼokoypo, \p \v 34 —‍Oroʼomeytaj o̱gkahueʼ moeʼ. ¿Menaʼpo oroʼomeytaj o̱gkaʼ, Jesús Nazaret hua̱e̱ʼeri? ¿Oroʼtaj kenpaʼda aʼenya̱ʼpo menpaʼ oʼhuatiak? Ontaj o̱ke̱a̱ʼne. Diosenyoʼda i̱ʼe̱ne. —‍Dakhueʼ noki̱re̱ga̱ ʼuttaʼda oʼokoyʼuyate. \p \v 35 —‍Aʼpakhueʼ ya̱e̱ʼ. Huabokerekyaʼ yakhuaʼ, noki̱re̱g. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p Ken huabokerektaj dakhueʼ noki̱re̱ga̱ sorokte oʼenʼuyate. Ayaʼ okpoda sorokte oʼenʼuyate. Oʼendepo oko̱ro̱konʼuyate. Huabokerektaj dakhueaʼ o̱gkadhueʼada dakhueʼ noki̱re̱ga̱ okhuaʼuyate. \v 36 Ayaʼada onʼtiahuaypo onʼmepukeʼuyate. Huayahuaya onʼmanbatiaʼpakpo, \p —‍ʼUruaʼda huadik oaʼ. Konig huairitoneʼ onaʼpo i̱ghuaʼda oʼmanaʼnok nigpe̱e̱dik o̱ʼnepo oʼmako̱ro̱kaʼ, dakhueʼ noki̱re̱g oʼmako̱ro̱kaʼ. —‍Huayahuaya onʼmanbatiaʼpakuyate. \p \v 37 Ken huadaribayo nogyon nogyon Jesústaj onʼmanbatiaʼpakonhuahuikaʼuyate. \s1 Simón Pedroen huasuʼtaj Jesúsa oʼyareaʼuyate. \r (Mt. 8.14-15; Mr. 1.29-31) \p \v 38 Ken Jesús oʼo̱ro̱konpo judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jakyaʼ oʼo̱ro̱kondepo Simónen jakyo oʼkudonʼuyate. Ke̱yo̱ Simónen huasuʼ huakkaʼda oʼdigpaknok, “Oroʼen huasuʼtaj yayareaʼ.” Jesústaj oʼnonaʼnok \v 39 enpahuedte Jesúsa oʼtiboatoʼpo oʼyareaʼnok keʼna oʼtaʼhuitatoʼdepo i̱da oʼbodpo oʼmanigmanhuada̱ʼuyate. \s1 Huakkaʼ aratbut dakhueʼda e̱ʼneʼte Jesúsa oʼbayareaʼuyate. \r (Mt. 8.16-17; Mr. 1.32-34) \p \v 40 Nogyo̱ nogyo̱ huakkaʼ aratbut o̱ʼnepo, dakhueʼda o̱ʼnepo, noga̱ noga̱ dakhueʼda o̱ʼnepo, onʼdigpakpiʼ, ekpobigpiʼ, nogda nogda dakhueʼda o̱ʼneʼuyate. Ken eʼsikdeʼte kenomeyen huabeta onʼbatotiakpo Jesúste onʼbatotiakuyate. Jesús nogtati nogtatiaʼ oʼbatibataʼtepo oʼbayareaʼuyate. \v 41 Nogomey kenpaʼti dakhueʼda e̱ʼneʼte Jesúsa totoʼtaj oʼmakenaʼuyate. Totoʼa oʼmako̱ro̱kpo ʼuttaʼda oʼdokoypo, \p —‍Diosen Huasiʼpo i̱ʼe̱ne. —‍Totoʼa onʼmanaʼuyate. \p Jesús Diosen Cristo Diosa oʼtaʼmonaʼdeʼuy totoʼa oʼnoknopo̱e̱nok, \p —‍Kejeʼ, ahueʼ yaneʼ. —‍Jesúsanayo totoʼtaj oʼmanaʼuy. \s1 Galilea huadaribayaʼ Jesúsa oʼmanbatiaʼpakonhuahuaʼuyate. \r (Mr. 1.35-39) \p \v 42 Eʼmunyakte Jesúsa huakkaʼ jakyaʼ oʼo̱ro̱konpo aratbut ehueʼ e̱e̱ʼyo̱ oʼhuaʼuyate. Aratbuta oʼdukpo Jesústaj onʼhuahuayʼuyate. \p —‍Oroʼomeytaj okhuahueʼ moeʼ. —‍Jesústaj oʼnonaʼnigʼa, \p \v 43 —‍Huadak huaʼa konig aratbut Dios Huairitaj oknopo̱i̱kaʼdik o̱ʼneapo. Ken nog huakkaʼ jakyo nogyo̱ nogyo̱ huadak huaʼa manbatiaʼpakdik ka̱e̱ʼpo konige̱po Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. —‍Jesúsa aratbuttaj oʼmanaʼuyate. \p \v 44 Ken nogda nogda judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jakyo Galilea huadaribayo Jesúsa huadak huaʼa oʼmanbatiaʼpakikaʼuyate. \c 5 \s1 Jesúsa enaʼte Simónomey oʼnoke̱nedepo huakkaʼnanada biig oʼnontotokuyate. \r (Mt. 4.18-22; Mr. 1.16-20) \p \v 1 Nogok Genesaret e̱ʼpo̱g aktaʼbogpete Jesús oʼboʼuyate. Diosen huaʼa aʼpe̱e̱yaʼpo huakkaʼnada aratbut onʼbatiakpo oʼnondaʼepo Diosen huaʼa eʼpe̱e̱taʼ onʼpakpo Jesústaj oʼnondaʼeʼuy. \v 2 Bottaʼ kusiʼpetoneʼ meyo̱hueʼda aktaʼbogpete eʼbette Jesúsa oʼtiahuaypo sigpiʼ huadhueʼ o̱ʼnuy. Huakjeneʼeriomey kusiʼpetaj oʼnokhuaʼdepo huakjeneʼ onʼkoyoaʼuyate. \v 3 Nogtida kusiʼpetoneʼyo Jesús oʼkudpo oʼboʼuyate, Simónen kusiʼpeyo oʼbopo. \p —‍Sueʼpiʼ e̱ʼpo̱gnopoʼte beʼtohuatuʼ, Simón. —‍Jesúsa Simóntaj onaʼuyate. Ke̱yo̱ kusiʼpeyo oʼhuaddepo huaboaʼda huakkaʼnada aratbuttaj oʼmanmadikaʼuyate. Kusiʼpeyaʼda oʼmanmadikaʼuyate. \v 4 Oʼmanmadikaʼbatikdepo, \p —‍E̱ʼpo̱g jodyoda yanhuaʼpo biigtaj yanokjeneʼ. —‍Simóntaj onaʼuyate. \p \v 5 —‍Ayaʼ sikyoda oroʼomey okjeneʼbednigʼa biig ehueʼda o̱ʼe̱, Huamanmadikaʼeri. O̱ʼna onaʼnok yokjeneʼapoy. —‍Simóna Jesústaj onaʼuyate. \p \v 6 Ken oʼnokjeneʼdepo huakkaʼnada biig onʼkuda̱ʼdenok enʼtotokte huakjeneʼ huaboaʼda okputukonpo nogyen nogyen okputukonpo. \v 7 Nog huakjeneʼeri nog kusiʼpetaj Simóna huabaʼa baʼbaʼ oʼmanenok. Ken onʼtiakdepo kenomeyen bottaʼ kusiʼpeyo biig onʼbahueda̱ʼpo huakkaʼnada o̱ʼe̱po kusiʼpe oʼtaʼkotayʼuyate. \v 8 Kenda Simón Pedro oʼtiahuaypo Jesúsen huaʼite huikudate oʼtihuadpo, \p —‍Bekhuaʼ, Huairi, donayo dakhueaʼ huakaʼeri i̱jje̱y. —‍Jesústaj Simóna onaʼuyate. \p \v 9 Biig huakkaʼda o̱ʼe̱nok Simón omepukeʼpo kenpaʼti nogomey Simónere huakkaʼda onʼmepukeʼuy. \v 10 Kenpaʼti Jacobo Juanere Zebedeoensiʼpo Simónere huakjeneʼeri o̱ʼnuyate. Kenomeykon onʼmepukeʼuyate. \p —‍Mepuʼkehueʼ ya̱e̱ʼ. Oy huaboaʼda doʼtaj kanoknopo̱e̱ʼpo aratbuttaj iʼbaeʼapo. —‍Jesúsa Simóntaj onaʼuyate. \p \v 11 Ken kusiʼpe onʼbetandepo huakjeneʼeria ayaʼda onʼmaenanpo kenpaʼda onʼmaenanpo Jesústaj aʼnigpe̱i̱kayaʼpo onʼtahuaʼuyate. \s1 Huabokerek keʼpoda eʼso̱ʼset Jesúsa oʼyareaʼuyate. \r (Mt. 8.1-4; Mr. 1.40-45) \p \v 12 Ke̱yo̱ huakkaʼ jakyo Jesús o̱ʼe̱denok huabokereka oʼhuatiakʼuyate. Keʼna keʼpoda oʼso̱ʼseta̱ʼ Jesústaj oʼtiahuaydepo huikudate oʼhuadpo sorokyo oʼkutaʼboyʼuyate. (Ken konig gobierno huairitaj o̱gkikaʼuyate.) \p —‍O̱ʼna eʼpaknayo beyareaʼ, Huairi. —‍Jesústaj onaʼuyate. \p \v 13 Jesúsa oʼtibataʼtepo \p —‍Eʼyareaʼtaʼ ijpaki, “oʼyareayʼ.” —‍Jesúsa onaʼuyate. \p Enaʼte i̱dada oʼyarudʼuyate. \p \v 14 —‍“Jesúsa beʼyareaʼne,” mantiaʼpakhueʼ ya̱e̱ʼ. Sacerdote Diostaj ʼuhua huanigbatiarakerite sacerdotete yahuatiʼ. Iʼyaredene betiahuayyeʼ. Aʼyareyaʼpo konig Moisésa oʼmanaʼuyate konig yayoktiʼ. Sacerdote ʼuhua Diostaj kanigarakeʼpo ʼuhuapiʼ yayoktiʼ. Ken konig iʼkaʼpo iʼyaredepo huadak i̱ʼe̱nok aratbut tiahuaydik o̱ʼneapo. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 15 ʼUruaʼda Jesúsa oʼbayareaʼ huadaknada oʼmanmadikaʼ nogya̱ʼ nogya̱ʼ onʼtipe̱e̱po nogi̱ti nogi̱ti huakkaʼda onʼtipe̱e̱po huakkaʼda aratbut Jesústaj o̱gkupopakpo aʼpe̱e̱yaʼpo kenpaʼti beʼyareʼpo o̱gkupopakuyate. \v 16 E̱gkupopaktada Jesúsnayo oʼbakhuaʼikaʼpo ke̱yo̱ aratbut ehueʼ hua̱e̱ʼyo oʼbakhuaʼikaʼuyate. Ke̱yo̱da oʼtionaʼpakonhuaʼuyate. \s1 Huabokerek eʼketpaktaj Jesúsa oʼyareaʼuyate. \r (Mt. 9.1-8; Mr. 2.1-12) \p \v 17 Nogokaʼ Jesúsa eʼmanmadikaʼte ke̱yo̱ fariseo aratbut onʼbahuadpo fariseo Moisésenbaʼ onʼnigpe̱i̱kaʼuyate. Kenpaʼti Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri onʼbahuadpo Galileayaʼ Judeayaʼ kenpaʼti Jerusalénya̱ʼ onʼhuatiakdeʼuyate. Kabayareʼpo Diosa Jesústaj oʼtihuapokpo \v 18 ken Jesústaj huabokerek asukte enpahuedte onʼnigtotiakpo sueʼada huabokerek onʼnigtotiakuyate. Ken huabokereka asukte eʼketpak onpahuedikaʼuyate. Jakyo eʼkuda̱ʼtaʼ onʼpakpo Jesústaj aʼnighueda̱yaʼpo eʼkuda̱ʼtaʼ onʼpaknigʼa \v 19 huakkaʼnanada o̱ʼnenok meya̱ʼ kuda̱hueʼ o̱ʼneʼuy. Konige̱po jak kutayo onʼtobehuikpo jakonpid onʼtiokendepo huabokerek asukte enpahuedte oʼnonhuarakaʼpo aratbutnopote Jesústaj huakokpen oʼnonhuarakaʼuyate. \v 20 Jesúsanayo oʼyareaʼapo onʼnopo̱e̱ʼuy. Kenda Jesúsa oknokot. Huabokerek eʼketpaktaj, \p —‍Ayaʼda Diostaj dakhueaʼ iʼkaʼuyatenigʼa doʼa yokkahueay, huabokerek. —‍Jesúsa eʼketpaktaj onaʼuyate. \p \v 21 Ken Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri kenpaʼti fariseo aratbut Jesústaj onʼpe̱e̱depo huaboaʼda onʼnopo̱e̱po “Diostaj dakhueaʼ Jesúsa oaʼ. Namaʼda oʼnopo̱e̱po dakhueaʼda Jesúsa oaʼ. Huabokerekanayo okkahueahueʼdik o̱ʼe̱. Diosayoʼda dakhueaʼ eʼkaʼ okkahueaʼdik o̱ʼe̱.” Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri fariseoere huaboaʼda huanopoyaʼda onʼnopo̱e̱po. \p \v 22 Kenda fariseomey huanopoyaʼda onʼnopo̱e̱nig Jesúsa oʼnopo̱e̱ʼuyate. \p —‍Menpaʼ ken konig dakhueaʼ onʼtinopo̱e̱. \v 23 Diostaj dakhueaʼ eʼkaʼ huabokereka okkahueahueʼdik o̱ʼe̱. Diosayoʼda dakhueaʼ eʼkaʼ okkahueaʼdik o̱ʼe̱. Huabokerekanayo sigpiʼ yareahueʼdik o̱ʼe̱. Diosayoʼda yareaʼdik o̱ʼe̱. \v 24 Do huabokerek i̱jje̱po Diosyaʼ ijtiakuy. Diostaj dakhueaʼ eʼkaʼ bakkahueaʼdik i̱jje̱y opudtaj aʼmanopo̱e̱a̱yaʼpo eʼketpaktaj ijyareapoy. —‍Jesúsa oʼmanaʼpo, \p —‍Yaboʼ, asuk yaʼudpo, o̱ʼnen jakyo yahuatiʼ. —‍Huabokerek eʼketpaktaj Jesúsa onaʼuyate. \p \v 25 Huaboaʼda enaʼte keʼna oʼbodʼuyate. Huamanmadikaʼeri fariseoere enʼtiahuayte oʼbodpo, asuk oʼudpo keʼnen jakyo oʼhuaʼpo Diostaj dakiti oʼtionaʼpakpo Dios ʼuruaʼda megkaʼne oʼbatiaʼpakuyate. \v 26 Ayaʼada onʼtiahuaydepo onʼmepukeʼpo Dios ʼuruaʼda oʼkaʼ onʼbatiaʼpakuyate. Onʼmepuʼkudpo, \p —‍Oy konig aʼnenda tiahuayhueʼ o̱ʼnikaʼuynig oʼtiahuaydey. Diosa ʼuruaʼda oʼkaʼ oʼtiahuay. —‍Aratbuta onʼtiahuaydepo onʼbatiaʼpakuyate. \s1 —‍Diostaj aknopo̱e̱yaʼpo doʼtaj menigpe̱e̱po beʼtahuaʼ. —‍Jesúsa Levítaj onaʼuyate. (Leví konogda oʼdikkaʼuy Mateo) \r (Mt. 9.9-13; Mr. 2.13-17) \p \v 27 Nogokaʼ Jesúsa o̱ʼo̱ro̱kpo Levítaj oʼtiahuayʼuyate. Leví huabokerek o̱ʼe̱po gobiernotaj huakupe oʼtabaeʼikaʼpo gobierno huakupe huatabaeʼ jakyo oʼhuadʼuyate. \p —‍Diostaj aknopo̱e̱yaʼpo doʼtaj menigpeunhuahuikaʼ. —‍Jesúsa Levítaj onaʼuyate. \p \v 28 Ken Leví oʼbodpo ayaʼda kenpaʼda oʼmaenanpo Jesúsere oʼhuaʼuyate. \p \v 29 Nogok Jesústaj huakkaʼda aypo onʼmanigmanhuada̱ʼpo Levíen huanabaʼa onʼnigmanhuada̱ʼuyate. Levíen jakyaʼ onʼnigmanhuada̱ʼuyate. Kutopate Jesúsere Levíere huakkaʼda onʼbahuadpo, gobiernotaj huakupe huatabaeʼeri onʼbahuadpo kenpaʼti nogomey onʼbahuadpo gobierno huakupe huatabaeʼeria engaña o̱gkikaʼuyate. \v 30 Fariseo aratbut kenpaʼti Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri o̱ʼnepo huaboaʼda onʼbahuaaʼpo Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeritaj onʼbahuaaʼdepo, \p —‍¿Gobierno huakupe huatabaeʼeriere kenpaʼti dakhueaʼ huakaʼeriere menaʼpo opudomeya̱ moʼbapeʼ? Kenomeyere bapehueʼ yaneʼ. Dakhueaʼda bokaʼne. —‍Onʼmanaʼuyate. \p \v 31 —‍Aratbut huadakda e̱e̱ʼnayo huamadakkaʼeriyo huahueʼ o̱ʼnikaʼ. Dakhueʼda e̱e̱ʼnayo huamadakkaʼeriyo onʼhuaʼikaʼ. \v 32 Konige̱po “Huadak huakaʼeri i̱jje̱y.” Aratbut kenda huataʼ huatinopo̱e̱ʼeritaj “Yanʼnopoʼkoreaʼ. Diostaj yanʼnigpe̱e̱ʼ,” aʼmanayaʼpo Diosyaʼ bahuatiakhueʼ i̱jje̱ʼuy. “Dakhueaʼ huakaʼeri i̱jje̱y.” Aratbut kenda huataʼ huatinopo̱e̱ʼeritaj “Yanʼnopoʼkoreaʼ. Diostaj yanʼnigpe̱e̱ʼ,” aʼmanayaʼpo Diosyaʼ ijbahuatiakuy. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Diosa kamape̱e̱ʼpo bapehueʼ oʼnunhuaʼdepo onʼtionaʼpakikaʼ. \r (Mt. 9.14-17; Mr. 2.18-22) \p \v 33 —‍Juan bautiza huakaʼerien huanigpe̱i̱kaʼeri kenpaʼti fariseoen huanigpe̱i̱kaʼeri Diosa meʼpe̱e̱ʼpo bapehueʼ o̱ʼnunhuaʼpo onʼtionaʼpakikaʼ. ¿Menpaʼ o̱ʼnen huanigpe̱i̱kaʼeriata aypo onʼbapeʼikaʼ? —‍Fariseomey kenpaʼti Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeriomeya̱ namaʼda onʼnopo̱e̱po Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 34 —‍Do konig huabokerek eʼto̱e̱pak konig i̱jje̱nok. Kenokaʼ huabokerek oʼto̱e̱pakapo huakkaʼ huadiʼa aʼdurugpakyaʼpo kenere aʼbapeyaʼpo onʼbahuatiakikaʼ. Kenokaʼ huadiʼ kenere o̱ʼnepo “Bapehueʼ yaʼnunhuaʼ,” manahueʼdik o̱ʼnenigʼa \v 35 kenokaʼ doʼtaj kadarakeʼpo boktohuaʼdenok huadiʼ aratbuta bapehueʼ o̱ʼnunhuaʼpo onʼtionaʼpakonhuaʼapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 36 —‍Huatoneʼok keʼpoda eʼparaʼte akbetyaʼpo huabo huaoktaj okteghueʼ monikaʼ oroʼomey judío aratbut. Huaboenpa huatoneʼoktaj ekbetnayo onteʼti keʼpoda oʼparaʼapo kenpaʼti huabo huaok dakhueʼda o̱ʼe̱a̱po. Konigti adhueaʼpaneʼa̱ eʼmanmadikaʼ huatoneʼdik onteʼti nigpe̱e̱hueʼdik yaneʼ. Doʼhued huabodikyoʼda eʼmanmadikaʼ nigpe̱e̱dik yanikaʼ. \v 37 Huatoneʼsiʼdak vino hua̱to̱e̱ʼ ayda kenpaʼti kuruga̱da o̱ʼe̱po konige̱po huabo vino sineʼ hue̱biahued onjoyhueʼdik o̱ʼe̱ne. Huatoneʼsiʼdakyo huabo vino onjoyhueʼdik o̱ʼi̱kaʼne. Huatoneʼsiʼdakyo huabo vino enjoynayo oʼhue̱poagpo huasiʼdak onʼtitagonapo. Vino oʼsurukapo kenpaʼti huasiʼdak keʼpoda oʼsuʼhuitonapo, dakhueʼda o̱ʼe̱a̱po. \v 38 Huabo vino huabosiʼdakyo onjoydik o̱ʼe̱ne. Konigti adhueaʼpaneʼ o̱gkikaʼ kahueʼdik yanikaʼ. Doʼhued huabo eʼmanmadikayoʼda yanʼnigpe̱i̱kaʼpo, ya̱gʼkikaʼ. \v 39 Beʼapiʼ vinotoneʼ onʼmamayʼikameʼte huabo vino pakhueʼ o̱ʼnepo. “Vinotoneʼyoʼda huadakda o̱ʼe̱.” Oʼdaʼ. Ken konig adhueaʼpaneʼ o̱gkikaʼ beʼapiʼ o̱gkadhuahuikaʼdepo doʼhued huabo eʼmanmadikaʼ eʼkaʼtaʼ pakhueʼ o̱ʼne. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \c 6 \s1 Judíoen okmapi̱e̱ʼahuaddikte Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeria oʼnogkupoktega̱ʼuyate. \r (Mt. 12.1-8; Mr. 2.23-28) \p \v 1 Nogok judío aratbuten okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete Jesús taʼbayo oʼhuaʼepo huanigpe̱i̱kaʼeriere oʼhuaʼeʼuyate. Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeri trigo oʼnogkupayaʼpo huabaʼa onʼtipitaʼpo onʼbapeʼuyate. \v 2 Ken sueʼda fariseo huamanmadikaʼeri o̱ʼnepo, \p —‍Kenda Judíoen okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete o̱gkupayahueʼdik o̱ʼe̱nigʼa. ¿Menaʼpo boʼkaʼ? Dakhueaʼda boʼkaʼne. —‍Fariseo huamanmadikaʼeriomey Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeritaj onʼmanaʼuyate. \p \v 3 —‍Apagbaʼte Davidtaj eʼbatiaʼpak moʼbaʼtiahuayʼuyate. David kenere hua̱e̱ʼeri o̱gkusitokuyate. \v 4 Diosen carpa jakyo o̱gkudʼuyate. Pan Diostaj onʼnighueda̱ʼikaʼ oʼhuedʼuyate. Sacerdote Diostaj ʼuhua huanigbatiarakeriyoʼda ken pan bapeʼdik o̱ʼnikaʼ. David kenere hua̱e̱ʼeri o̱gkusitokpo ken pan oʼdepo onʼbapeʼuyate. —‍Jesúsa fariseomeytaj oʼmanaʼuyate. \p \v 5 Nogdakon Jesúsa oʼmanaʼpo, \p —‍Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Judío aratbuten okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete huairi i̱jje̱po katepiʼ ya̱gkaʼ aratbuttaj manaʼdik i̱jje̱y. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Ebaʼpoʼketpaktaj Jesúsa oʼbaʼyareaʼuyate. \r (Mt. 12.9-14; Mr. 3.1-6) \p \v 6 Nog okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete judíoen hua̱i̱takeʼ jakyo Jesús oʼkuddepo huaboaʼda oʼmanmadikaʼuyate. Ke̱yo̱ huabokerek huadaʼkopen ebaʼpoʼketpak o̱ʼu̱yate. \v 7 Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri fariseomeyere Jesústaj onʼtiahuayaʼpo okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete menpaʼ oʼyareapopiʼ kenda eʼtiahuaytaʼ onʼpakpo. Okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete eʼyareaʼnayo “Dakhueaʼ oʼkaʼ.” huaaʼdik o̱ʼe̱y onʼnopo̱e̱po. \v 8 Kenda fariseomey enʼnopo̱e̱ʼte Jesúsnayo oʼmaknokotuy. Huabokerek ebaʼpoʼketpaktaj \p —‍Yaboʼ, i̱yo̱ eretnopoyo yaboatoʼ. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p Ken huabokerek oʼbopo eretnopoyo oʼboatoʼuyate. \p \v 9 —‍Okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete huadak kaʼdik o̱ʼe̱ne. Dakhueaʼ kahueʼdik o̱ʼe̱ne. Okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete dakhueʼtaj yareaʼdik o̱ʼe̱ne. Barakhueʼdik o̱ʼe̱ne. Menpaʼ kenpaʼ moʼnopo̱e̱ opuda̱. —‍Jesúsa oʼmanaʼnigʼa fariseomey soataʼ aʼtokhueʼda oʼnoke̱ʼuyate. \p \v 10 Konige̱po Jesús nogta nogta oʼbatiahuaypo, \p —‍Yabateʼ. —‍Jesúsa huabokerek ebaʼpoʼketpaktaj onaʼuyate. \p Oʼbaʼtedepo oʼbaʼyarudpo huadakbaʼda o̱ʼeanʼuyate. \v 11 Fariseomeynayo Jesústaj huakkaʼda onʼhuadiaydepo aʼarakyaʼpo monig kaʼdik o̱ʼe̱, onʼbatiaʼpakuyate. \s1 Jesúsen doce huamataʼmonaʼeritaj Jesúsa oʼbaktieʼeaʼuyate \r (Mt. 10.1-4; Mr. 3.13-19) \p \v 12 Nog huameʼnoete Jesúsa aʼtionaʼpakyaʼpo oteʼyo oʼbehuikpo ayaʼ sikyoda oʼtionaʼpakbedpo Diostaj oʼtionaʼpakbeduyate. \v 13 Emedeʼte keʼnen huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmagkupopakaʼdepo doceyoʼda oʼbaktieʼeaʼuyate. Opuda̱ doce doʼhued huamataʼmonaʼeri moʼe̱a̱pone. Jesúsa oʼmadikkaʼuyate. \v 14 Simóntaj oktieʼeaʼuyate. Simón konogda oʼdikkaʼuy Pedro. Simónen huamaʼbuy Andréstaj oktieʼeaʼuyate. Jacobotaj Juantaj, Felipetaj, Bartolométaj, \v 15 Mateotaj, Tomástaj oʼbaktieʼeaʼuyate. Alfeoensiʼpo Jacobo o̱ʼe̱po Jacobotakon oktieʼeaʼuyate. Kenpaʼti Simón Zelote oktieʼeaʼuyate. \v 16 Kenpaʼti Jacoboen huamaʼbuy Judastaj oktieʼeaʼuyate, kenpaʼti Judas Iscariotetaj oktieʼeaʼuyate. Keʼna Judas Iscariote Jesústaj judío huairitaj nogok oʼbayokuyate. Kadarakepo oʼbayokuyate. \s1 Jesúsa huakkaʼtada oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 4.23-25) \p \v 17 Ken Jesús oteʼyaʼ oʼhuarakpo doce huamataʼmonaʼeriere huatotaʼyo onʼhuarakuyate. Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeri huakkaʼnada o̱ʼnepo kenpaʼti nogomey huakkaʼ onʼbatiakdepo Judea huadariyaʼ Jerusalénya̱ʼ e̱ʼpo̱gya̱ʼ huakkaʼ jak Tiroyaʼ kenpaʼti e̱ʼpo̱gya̱ʼ huakkaʼ jak Sidónyaʼ onʼbatiakdeʼuyate. Jesústaj aʼpe̱e̱yaʼpo onʼbatiakpo Jesúsa beʼyareʼ onʼnopo̱e̱po onʼbatiakuyate. \v 18 Kenomeytaj totoʼa dakhueaʼ eʼmagkaʼtada Jesúsa oʼbayareaʼuyate. \v 19 Jesúsa ayaʼtada oʼbayareaʼikaʼnok ayaʼada aʼyareyaʼpo Jesústaj eʼnejtaʼ onʼpakuyate. \s1 Durugda aratbut o̱ʼnikaʼapo kenpaʼti noga̱ suhueʼ o̱ʼnikaʼapo. Jesúsa oʼmanaʼuyate. \r (Mt. 5.1-12) \p \v 20 Ken Jesús huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼbatiahuaypo, oʼmanmadikaʼpo, \p —‍Opudomey paiʼda moʼe̱po katepiʼ to̱e̱hueʼ moʼe̱. Dios opuden Huairi o̱ʼe̱. Diosa moʼnopoʼto̱e̱nok Diostaj moʼnigpe̱i̱kaʼ. Durugda moʼi̱kaʼne. \p \v 21 Opudomey aypotaj e̱ʼe̱a̱da durugda moʼi̱kaʼapo dapotey moʼi̱kaʼapone. Opudomey oy suhueʼ moʼe̱depo boʼhuikdepo durugda moʼe̱po boʼerikapone. \p \v 22 Opudomeytaj onʼhuadiayapo. Doʼtaj boʼpaknok onʼhuadiayapo. Do huabokerek i̱jje̱po Diosyaʼ ijtiakuy. Eʼhuadiaytada durugda moʼi̱kaʼapone. Kenpaʼti doʼtaj boʼpaknok moʼenapone. E̱ʼentada durugda moʼi̱kaʼapone. Kenpaʼti doʼtaj boʼpaknok eʼtidiʼkeʼtada durugda moʼi̱kaʼapone. Kenpaʼti doʼtaj boʼpaknok “dakhueʼda o̱ʼne,” eʼhuaaʼtada durugda moʼi̱kaʼapone. \v 23 Nogok ken konig e̱gkaʼtada huakkaʼda yanʼmadurugpaktiʼ. Dios kurudya̱ʼ ʼuruaʼda moʼnigkaʼapone. Kenomey aratbuta opudomeytaj dakhueaʼda mogkaʼapone. Kenomeyen adhueaʼpaneʼ Diosen huamanbatiaʼpakeritaj dakhueaʼda onʼmagkaʼuyate. \p \v 24 Opudomey oy huakkaʼda moʼto̱e̱po moʼdurugpakne. Nogok paiʼda moʼe̱a̱pone. \p \v 25 Huakkaʼda aypopiʼ moʼto̱e̱po konig oy dapotey e̱ʼi̱kaʼada nogokda paiʼda moʼe̱a̱popo boʼkusitokapone. \p Oy durugteda eʼerikada paiʼda moʼe̱po boʼhuikapone. \p \v 26 Huadakda o̱ʼne. Ayaʼada opudtaj moʼtinopo̱e̱po onʼbatiaʼpakikaʼnigʼa nogokda paiʼda moʼnopoʼe̱a̱pone. Konigti aʼnennada da huamanbatiaʼpakeritaj onʼtinopo̱e̱ʼuyate, huadakda o̱ʼne namaʼda onʼtinopo̱e̱ʼuyate. Huadakda o̱ʼne namaʼda onʼbatiaʼpakuyate. \s1 Dig huabahuahuayʼeritaj konig takaʼtaj onteʼti diayhueʼada diʼ yanʼmaeʼ. \r (Mt. 5.38-48; 7.12) \p \v 27 Doʼtaj onʼpe̱e̱ne opudomeytaj oʼnonaʼne. Opudtaj dig boʼhuahuayikaʼne konig takaʼ o̱ʼnepo dakhueaʼ mogkikaʼne. Kenomeytaj diʼ yanʼmaikaʼpo huadak yanʼmagkikaʼ. \v 28 Opudtehuapaʼ dakhueʼda ka̱e̱ʼ huahuaaʼeritaj Diostaj dakaʼ yamagkaʼ ya̱ʼnonaʼ. “Kenomeytaj Diosa kamanopoʼkoreʼ.” Yanʼtionaʼpaktiʼ. Kenpaʼti kenomeya̱ dakhueʼda mogkaʼne, kenomeytaj yanʼtionaʼpaktiʼ. \v 29 Noga̱ opudtaj eʼtuktuknayo diayhueʼada kentaj dakaʼ yanaʼ. Onteʼti eʼbatuktuknayo onteʼti dakaʼ yanaʼ. Noga̱ opiot eʼkaiʼnayo diayhueʼada chompakon yayoktiʼ, \v 30 “Aypo beyok.” Noga̱ enaʼnayo sueʼnopo ehueʼ ya̱e̱po yabayoktiʼ. Yudtaj bektoyok enaʼnayo daknopoʼda ya̱e̱po yaktoyoktiʼ. Onteʼti “Betahuaʼ,” ahueʼ ya̱e̱ʼ. \v 31 Konigti huadakda nogomey opudtaj eʼnigkaʼtaʼ boʼpaknok kenomeytaj konigti huadakda yanʼmanigkikatiʼ. \p \v 32 Sueʼada opudomeytaj diʼ moʼe̱ne kenomeytayoʼda diʼ e̱e̱ʼnayo kenda sueʼda huadak o̱ʼe̱. Kenda dakhueaʼ huakaʼeria o̱gkikaʼnigtaj. Nogomeya̱ diʼda e̱e̱ʼnayo diʼ onʼmaeʼ. Dihueʼ hua̱e̱ʼeritakon diʼ yanʼmaeʼ. Kenda huadakda o̱ʼe̱. \v 33 Sueʼada opudomeytaj huadakda mogkikaʼpo montihuapokikaʼne. Kenomeytayoʼda eʼtihuapoknayo sueʼda huadak o̱ʼe̱. Ken konig dakhueaʼ huakaʼeri o̱gkikaʼ. Nogomey dakhueʼ hua̱e̱ʼeri huadak e̱gkaʼnayo eʼtihuapoknayo kenomeytaj dakhueʼ hua̱e̱ʼeria huadak o̱gkikaʼpo onʼtihuapokikaʼ. Opudomeytaj huadakda kahueʼ hua̱e̱ʼeritaj kenpaʼti tihuapokhueʼ hua̱e̱ʼeritaj huadakda ya̱gʼkikatiʼ. Kenda eʼkikaʼnayo huadaknanada o̱ʼe̱. \v 34 Kenomeya̱nayo kenpaʼti beʼtahuapone, yanʼnopo̱e̱po kenomeytayoʼda ektoyoknayo sueʼda huadak o̱ʼe̱. Kenda konig dakhueaʼ huakaʼeria o̱gkikaʼ. Nog dakhueaʼ huakaʼeritaj onʼbaktoyokikaʼ. Kenpaʼti beʼtahuapone onʼnopo̱e̱po. Nogomeya̱nayo onteʼti tahuahueʼ meʼta̱e̱a̱pone nopo̱e̱hueʼada opudomeynayo kenomeytaj yanʼbaktoyokikaʼ. Kenda huadaknanada o̱ʼe̱. \v 35 Opudtaj huahuadiayeritaj kenpaʼti takaʼtaj diʼ yanʼmaikaʼ. Huadakda yanʼmagkikaʼ. Takaʼtaj huadakda yanʼmagkikaʼ. Kenomeytaj yanʼbaktoyokikaʼ. Kenpaʼti tahuahueʼ meʼta̱e̱a̱pone nopo̱e̱hueʼada yanʼbaktoyokikaʼ. Ken konig eʼkikaʼnayo Dios kurudyo̱ ʼuruaʼda boʼyokapone. Opudomey kenpaʼti Dios Huairi kuruderiensiʼpo moʼe̱a̱pone. Dios kuruderi teynanada o̱ʼe̱. Konige̱po dakiti ahueʼ hua̱e̱ʼeritaj kenpaʼti dakhueaʼ huakaʼeritaj Diosa huadakda oʼmanigkikaʼ. \v 36 Konig opuden Apag Dios oʼmatinepahuikaʼ konigti yanʼmatinepahuikaʼ. \s1 Nog aratbuttaj dakhueaʼ oʼkaʼ, eʼnopo̱e̱ʼada bahuaahueʼdik yaneʼ. \r (Mt. 7.1-5) \p \v 37 Nogtaj “Dakhueaʼ oʼkaʼ,” huaahueʼ yanikaʼ. “Dakhueaʼ oʼkaʼ,” huaahueʼ e̱ʼi̱kaʼnayo “Dakhueaʼ oʼkaʼ,” Dios opudtakon huaahueʼ moʼi̱kaʼapone. Kenpaʼti nogomeytaj “Dakhueaʼ oʼkaʼnok mabitbitdik o̱ʼe̱y,” ahueʼ yanikaʼ. Ken konig ahueʼ e̱e̱ʼnayo “Dakhueaʼ oʼkaʼnok mabitbitdik i̱jje̱y.” Diosa opudtakon onahueʼ moʼe̱a̱pone. Nogomeytaj bakkahueaʼnayo Diosa opudtakon bokkahueaʼapone. \v 38 Nogomeytaj yanʼbayoktiʼ, konig enʼpakte huakkaʼ yanʼbayoktiʼ. Huakkaʼ eʼbayoknayo opudtakon huakkaʼnanada Diosa moʼbayokapone. Nogomeytaj sueʼda eʼbayoknayo kenpaʼti Diosa sueʼda boʼyokapone. Nogomeytaj huakkaʼda eʼbayoknayo Diosa opudtakon huakkaʼda moʼbayokapone. —‍Jesúsa kenda oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 39 Konig huamanbatiaʼpakonhuaʼ Jesúsa oʼmanmadikaʼpo, \p —‍Huabot ekpobiga̱ʼ batohuahueʼdik o̱ʼne. Konige̱po huakogtoneʼyon bakotdik o̱ʼne. Ken konig beʼapiʼ huamanmadikaʼeritaj dakaʼ pe̱e̱hued e̱ʼe̱a̱da Diosenbaʼ dakaʼ kikahued e̱ʼe̱a̱da Diosbaʼ nogtaj manmadikahueʼdik o̱ʼne. \v 40 Huamanmadikaʼerien huanigpe̱i̱kaʼerinayo sueʼda onʼnopo̱e̱nigʼa keʼnen huamanmadikaʼerinayo huakkaʼda onʼnopo̱i̱kaʼ. Nogok eʼnigpeeonhuahuadeʼte konigti kenomeyen huamanmadikaʼeri oʼmanmadikaʼikaʼ nogomeytakon manmadikaʼdik o̱ʼneapo. \p \v 41 Noga̱ suepiʼ dakhueaʼ ekaʼnayo “Dakhueaʼ oʼkaʼ,” i̱da huaahueʼ yaneʼ. Onnayo dakhueaʼnanada iʼkuyʼetpiʼ. Kenda nopo̱e̱hueʼ i̱ʼe̱. In konig o̱ʼe̱ ijbatiaʼpakapoy. Nog aratbuten huakpoyo huataʼsujsiʼpo ekpohuedte o̱ʼna iʼtiahuaynigʼa. O̱ʼnen huakpoyoaʼtaj huaboroʼtaʼsua bekpohuedne. \v 42 “Huataʼsuj huakpoyo oktokiʼ, egʼ.” Menpaʼ inaʼ. Namaʼda iaʼ. Ken o̱ʼnen huakpoyoaʼtaj huaboroʼtaʼsua bekpohuednigʼa tiahuayhueʼ i̱ʼe̱ne. Namaʼda huanopo̱e̱ʼeri i̱ʼe̱ne. Huakkuruda o̱ʼnen huakpoyaʼ huaboroʼtaʼsutaj on huataʼ yakokpotoken. Ken konig dakhueaʼ iʼkaʼne yanopoʼkoreaʼpo yabatik. Kenokaʼ iʼbatikdeʼpo dakaʼ iʼtiahuaydepo nogen taʼsujkon okpotokdik i̱ʼe̱a̱pone. Noga̱ namaʼda ekaʼnayo dakhueaʼ eʼhuakaʼ kabatikeʼpo tihuapokdik i̱ʼe̱a̱pone. \s1 Hue̱ymeyen huada huadakda e̱e̱ʼnayo oʼtiahuaypo hue̱ymey huadakda o̱ʼe̱ oʼnopo̱e̱ne. Konigti aratbut huadakda eʼbatiaʼpakikaʼnayo huadakda o̱ʼne oʼnopo̱e̱ne. \r (Mt. 7.17-20; 12.34-35) \p \v 43 Aratbut konig hue̱ymey o̱ʼne. Huadak hue̱ymey e̱e̱ʼnayo dakhueʼdaaʼ huada dapakhueʼdik o̱ʼe̱. Huadakdayoʼ oʼdapakikaʼ. Kenpaʼti dakhueʼ hue̱ymey o̱ʼe̱po huadak huada dapakhueʼdik o̱ʼe̱. Dakhueʼayoʼ huada oʼdapakikaʼ. \v 44 Hue̱ymeyen huada huadak e̱e̱ʼnayo oʼtiahuaydepo hue̱ymey huadakda o̱ʼe̱ oʼnopo̱e̱ne. Hue̱ymeyen huada dakhueʼ e̱e̱ʼnayo hue̱ymey dakhueʼda o̱ʼe̱ oʼnopo̱e̱ne. \v 45 Konigti bepiʼ huabokerek huadakda e̱e̱ʼnayo huadakyoʼ oaʼikaʼ. Huadaknopoʼda o̱ʼe̱po huadakyoʼ oʼbatiaʼpakikaʼ. Kenpaʼti bepiʼ dakhueʼda o̱ʼe̱po dakhueʼyoʼ oaʼikaʼ. Dakhueʼnopoʼda o̱ʼe̱po dakhueaʼda oʼbatiaʼpakikaʼ. Konig huanopoʼa o̱ʼe̱, konig oʼnopo̱i̱kaʼpo ken konig oʼbatiaʼpakikaʼne. \s1 Jesústaj huanigpe̱i̱kaʼeri konig jak huakaʼeri o̱ʼne. Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 7.24-27) \p \v 46 “Doʼhued Huairi o̱ʼta̱e̱ne. Doʼhued Huairi o̱ʼta̱e̱ne.” Namaʼda doʼtaj oʼnonikaʼne. Doʼtaj nigpe̱e̱hueʼ moʼi̱kaʼne. Kenda oʼnonikaʼne kahueʼ moʼi̱kaʼne. \v 47-48 Ayaʼda doʼtaj menhuatiakpo doʼtaj menigpe̱i̱kaʼpo doʼhued huaʼa boʼkikaʼ, konig ʼuruaʼda jak huakaʼeri dakaʼ jak oʼkaʼpo dariteyyaʼ oʼkaʼpo ʼiddu boroʼda adteda oʼkudya̱po jak oʼkaʼ. Hue̱kuru oʼtiakdepo jakta oʼpokpo dakaʼ jak oʼkaʼnok tohuahueʼdik o̱ʼe̱. Hue̱kurua tohuahueʼdik o̱ʼe̱. Ken konig doʼtaj huanigpe̱i̱kaʼeri o̱ʼnepo, oknopo̱e̱batikhueʼdik o̱ʼneapo. \v 49 Nogomeya̱ doʼtaj namaʼda menpe̱e̱nigʼa kenda ijmanay nigpe̱a̱hueʼ o̱ʼnikaʼpo konig dakhueʼ jak huakaʼeri o̱ʼne. Dakhueʼ jak huakaʼeri kuhuadtaʼ jak oʼkaʼpo, ʼiddu adteda kudya̱hueʼada jak oʼkaʼpo. Nogok hue̱kuru oʼhue̱tiakdepo ken jak o̱ʼhue̱kedepo hue̱kurua jaktaj oʼtohuaʼpo. Ayaʼda oʼtohuaʼ. Dakhueʼ jak huakaʼerien jak ehueʼda o̱ʼta̱e̱. Ken konig doʼtaj nigpe̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeri o̱ʼneapo. Ken konig e̱ʼdik o̱ʼneapo. —‍Kenda Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \c 7 \s1 Roma gobierno sorotataj capitánen huanabaʼtaj Jesúsa oʼyareaʼuyate. \r (Mt. 8.5-13) \p \v 1 Jesúsa huakkaʼda oʼmanmadikandepo oʼbatikdepo huakkaʼ jak Capernaumyo oʼhuaʼuyate. \v 2 Capernaumyo oʼkudondepo Roma gobierno sorotataj capitán o̱ʼe̱ʼuyate. Capitán cien sorotataj oʼmataʼmonaʼikaʼ. Huadiʼda huanabaʼ o̱ʼta̱e̱po kentaj huakkaʼ oʼpakikaʼuyate. Ken huanabaʼ dakhueʼda o̱ʼe̱po ehueʼ hua̱e̱ʼdikte o̱ʼu̱yate. \v 3 Jesúsa oʼbayareaʼdemeʼte oʼtipe̱e̱depo sueʼda judío huairitoneʼtaj oʼmataʼmonaʼpo Jesúste oʼmataʼmonaʼpo. “Doʼhued huanabaʼtaj betayareaʼ.” Jesústaj ya̱ʼnonatiʼ. Oʼmanaʼuyate. \v 4-5 Jesústaj onhuahuaʼdepo diga̱ʼda onʼpakpo, \p —‍Roma sorotataj capitána oroʼomey judío aratbutaj huakkaʼda oʼpak. Oroʼomeytaj diʼda o̱ʼe̱. Oroʼen hua̱i̱takeʼ jak oʼkaʼuy. Konige̱po capitánen huanabaʼtaj yayareaʼ. —‍Judío huiritoneʼa̱ i̱ghuaʼda Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 6 Ken huairitoneʼere Jesús oʼhuaʼuyate. Capitánte oʼhuaʼpo capitánen jak meyo̱hueʼda enʼtikayopakte capitána huadiʼ aratbuttaj oʼmataʼmonaʼuyate. Jesúste yanhuaʼ oʼmanaʼpo, \p —‍I̱yo̱ doʼhued jakyo kudhueʼ ka̱e̱ʼ konige̱po o̱ʼna ʼuruaʼda i̱ʼe̱. Huairi i̱ʼe̱ne. Donayo huairi ehueʼda i̱jje̱y. \v 7 Doʼhuada ijpakpo ontaj huahuahueʼ o̱ʼe̱ne. “Kayareʼ,” yaaʼ. Kenda o̱ʼna eaʼte doʼhued huanabaʼ oʼyaruda̱po. \v 8 Doʼhued sorotataj huairia menikaʼne kenda ijnigpe̱i̱kay. Kenpaʼti doʼhued sorotatataj ijmanikay doʼtaj mennigpe̱i̱kaʼne. “Yahuatiʼ,” doʼhued sorotatataj eʼnadeʼte oʼhuaʼikaʼ. Nogtaj “Yatiak,” enaʼte oʼtiakikaʼ. Doʼhued huanabaʼtaj katepiʼ “Yakaʼ,” enaʼnayo oʼkaʼikaʼ. Kenpaʼ Jesústaj ya̱ʼnonatiʼ. —‍Capitána huadiʼtaj oʼmanaʼuyate. \p \v 9 Kenda Jesús oʼpe̱e̱depo “Kenpihuay, huakkaʼda capitána meknopo̱e̱ne.” Jesúsa oʼnopo̱e̱po. Huakkaʼ aratbut huatahuaʼeritaj Jesúsa oʼbatiahuayʼepo, \p —‍Ken capitána huakkaʼda meknopo̱e̱ne. Huakkaʼda Diostaj oknopo̱e̱ʼ. Judío aratbutnayo Diostaj sueʼda oʼnoknopo̱e̱ ijnopo̱e̱y. Diostaj sueʼda oʼnoknopo̱e̱. Buttida ijjay. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 10 Jakyo eʼkumejdeʼte kenomeytaj capitán oʼmataʼmonaʼdenig o̱gkumejdepo capitánen huanabaʼ eʼyaredeʼ huadakda e̱ʼe̱deʼ onʼhuahuayatoʼuyate. \s1 ʼAyhuaensiʼpo huabokerek huaboaʼda eʼbueytada Jesúsa oʼnoyhuada̱ʼuyate. \p \v 11 Nogokaʼda Naín huakkaʼ jakyo Jesús oʼhuaʼuyate. Jesús huanigpe̱i̱kaʼeriere kenpaʼti nogomey huakkaʼada onʼhuaʼuyate. \v 12 Huakkaʼ jak hua̱kye̱ʼdikte oʼhuahuaʼdepo huabokudak huaboaʼda eʼbueydeʼte aʼkubarakkayaʼpo o̱hue̱y cajónpote eʼnontohuaʼte Jesúsa oʼtiahuayʼuyate. Ken huabokerekkudak ʼayhuaen nogtida huabosiʼpo o̱ʼta̱i̱kaʼuyate. ʼAyhuaere huakkaʼda aratbut onʼhuaʼuyate. \v 13 Jesús Huairia ʼayhuataj oʼtiahuaydepo oʼtinepahuiʼpo, \p —‍Huikhueʼ ya̱e̱ʼ. —‍Onaʼuyate. \p \v 14 Ken Jesús oʼhuahuaʼpo o̱hue̱y cajónpotaʼ oʼtibataʼtenok huantohuaʼeriomeya̱ oʼnontoboatoʼuyate. \p —‍Yanoyhuad, huabo, doʼhua ijjay. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 15 Ken huaboa oʼhuadatoʼpo huaboaʼda aratbuttaj oʼmanaʼpakatoʼuyate. Ken huabotaj hua̱ye̱taj oʼyokuyate. \v 16 Huakkaʼada aratbut ke̱yo̱ o̱ʼnepo onʼtiahuaypo huakkaʼada onʼmamepuʼkudpo Diosa ʼuruaʼnanada o̱ʼe̱po huadaknanada oʼkikaʼ. Onʼbatiaʼpakpo, \p —‍Diosen huamanbatiaʼpakeri teyda o̱ʼe̱po orote oʼtiakde. —‍Ondaʼpo, kenpaʼti, \p —‍Diosa i̱yo̱ keʼnen aratbutte oʼtiakde. Oroʼomeytaj mantihuapokyaʼpone. —‍Ondaʼuyate. \p \v 17 Kenda Jesúsa oʼkaʼdenig onʼbatiaʼpakpo, nogya̱ʼ nogya̱ʼ adtaʼda onʼbatiaʼpakpo, Judea huadaribayo kenpaʼti Judea huadaribayaʼ nogya̱ʼ nogya̱ʼ onʼbatiaʼpakuyate. \s1 Jesúste Juan Bautista bottaʼtaj oʼmataʼmonaʼuyate. \r (Mt. 11.2-19) \p \v 18-19 Kenda Jesúsa oʼkaʼdenig Juan Bautistaen huanigpe̱i̱kaʼeria onʼbatiaʼpakdenok kenda Juana oʼtipe̱e̱depo bottaʼ huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmataʼmonaʼpo, Jesúste oʼmataʼmonaʼpo, “Diosa Cristotaj moʼtaʼmonaʼapone. Cristo oʼtiakapo oknopo̱e̱y. ¿Menpaʼ o̱ʼna Cristoda i̱ʼe̱? ¿Oroʼomey menpaʼ nogtaj nige̱ʼdik o̱ʼe̱?” Jesús Huairitaj ya̱ʼnonatiʼ. Juana oʼmanaʼuyate. \v 20 Kenomey Juanen huanigpe̱i̱kaʼeri bottaʼa Jesústaj onʼhuatiakdepo, \p —‍“¿Menpaʼ o̱ʼna Cristoda i̱ʼe̱? ¿On Cristo ehueʼ e̱e̱ʼnayo menpaʼ nogtaj onʼmabodik o̱ʼe̱a̱po oroʼomeya̱?” Ontaj kenpaʼ kanoneʼpo Juana boʼtaʼmonaʼne. —‍Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 21 Kenokaʼ bottaʼ enʼtiakdeʼte Jesúsa huakkaʼtada oʼbayareaʼpo, dakhueʼtaj oʼbayareaʼpo, paiʼda eʼnopoʼe̱te kenomeytaj oʼbayareaʼuyate. Nogomeytaj totoʼa eʼmanopoʼto̱e̱tada totoʼtaj oʼmaenʼuyate. Kenpaʼti Jesúsa huakkaʼ ekpobigtaj oʼmakpoanʼuyate. \p \v 22-23 —‍Ekpobigtaj ijmakpoani, huakkettaj ijhuaʼeadi̱, keʼpoda eʼso̱ʼparaʼtaj ijbayareay, eʼpeokbettaj ijbayareay, huakudakaʼda eʼbueytada ijmanoyhuada̱y. “Doʼtaj eknopo̱e̱ʼnayo Diosere onteʼti moʼnoeonhuahuikaʼapone.” Paiʼda hua̱e̱ʼeriomeytaj ijmanikay. Doʼtaj okbirahueʼ hua̱e̱ʼeriomeytaj ijmadurugpakaʼapoy. Kenda eʼkaʼte onʼtiahuayne onʼpe̱e̱dene Juantaj yanhuahuaʼpo yanʼbatiaʼpaktiʼ. —‍Jesúsa Juanen huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \p \v 24 Ken Juan Bautistaen huanigpe̱i̱kaʼeri eʼnokhuadeʼte huakkaʼ aratbut e̱gkupopakte Jesúsa Juantaj oʼtiaʼpakpo, \p —‍Nogbayo jakbahueʼyo aratbut ehueʼ e̱ʼi̱kaʼyo opudomey bohuaʼuyne. Huabokerek konig teyda ehueʼ konig dakhueʼ kaʼhuey ahueʼ hua̱e̱ʼeri konig huihuipi eʼbapokte o̱ʼi̱kaʼ kentaj konig aʼtiahuayaʼpo huahueʼ moʼu̱yne \v 25 Huabokerek ʼurunada yudtaj eʼotte aʼtiahuayaʼpo huahueʼ moʼu̱yne. Aratbut ʼuru yudtaj onʼotikaʼpo konig katetapiʼ oʼderetpakikaʼpo huairien ʼuru jakyoda o̱ʼnikaʼ. \v 26 Diosen huamanbatiaʼpakeritaj aʼtiahuayaʼpo jakbahueʼyo bohuaʼuyne. Diosen huamanbatiaʼpakeri huadakda o̱ʼne. Juannayo nogi̱ti hueretnanada Diosen huamanbatiaʼpakeri o̱ʼi̱kaʼnok. Juantaj aʼtiahuayaʼpo bohuaʼuyne. \v 27 Doʼtaj katiapakeʼpo huakkuruda Diosa Juantaj oʼtaʼmonaʼuyate. Apagbaʼte kenpaʼ oʼtimadoyaʼpo: \q1 Ontaj huakkuruda doʼhued huataʼmonaʼeritaj ijtaʼmonaʼapoy. Dakhueaʼ o̱gkikaʼnok ayaʼtada yamanopoʼkoreaʼ. Diosen Huasiʼpotaj yanoknopo̱e̱ʼ. Aratbuttaj oʼmanaʼapo. Apagbaʼte oʼnigmadoyaʼuyate. Kenda Diosa Apagbaʼte menaʼuyne doʼtaj. \m \v 28 Ayaʼda huabokerek sueʼda huadak o̱ʼnenok Juannayo huadaknada o̱ʼe̱nok Diosa huakkaʼ Juantaj oʼpak. Dios Huairitaj eʼnigpe̱i̱kaʼte Diosen Huasiʼpotaj huaknopo̱e̱ʼeri huadakda o̱ʼneapo. Diosa kenomeytataj huakkaʼnada oʼbaeretpakapo. Juantaj sueʼdamon oʼpakapo. Ijjay. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 29 Ayaʼ aratbuttaj kenpaʼti gobiernotaj huakupe huanigbaeʼeritaj Juana bautiza oʼmagkameʼnok kenomeya̱ Jesústaj eʼpe̱e̱deʼte “Diosa huadakda oʼkaʼ.” Onʼbatiaʼpakuyate. \v 30 Moisésenbaʼ huamanmadikaʼerinayo kenpaʼti fariseomeynayo konig huairi o̱ʼnepo Diostaj eʼnopoʼkoreaʼtaʼ pakhueʼ o̱ʼnepo bautiza megkeʼpo Juantaj huahuahueʼ o̱ʼneʼuyate. Juana konige̱po kenomeytaj bautiza magkahueʼ oʼmaeʼuyate. \v 31-34 Jesúsa nogi̱ti oʼmanaʼpo: \p —‍Aratbut oy ken konig o̱ʼnikaʼ ijbatiaʼpakapoy. Kenomeytaj beʼapiʼ madurugpakahueʼdik o̱ʼne. Katepiʼ nogomey onʼpakpo o̱gkikaʼnig kenomeynayo konigti eʼkaʼtaʼ pakhueʼ o̱ʼne. Kenda Juan Bautista oʼkikaʼnig kenomeynayo pakhueʼ o̱ʼne. Kenpaʼti do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne konig do ijkikaʼnig kenda kenpaʼti pakhueʼda o̱ʼne. Juan bautista katepiʼ ʼuruaʼda aypo bapehueʼ o̱ʼi̱kaʼpo kenpaʼti vino konig sineʼ paiʼ mayhueʼ o̱ʼi̱kaʼpo. Kenda Juana oʼkikaʼnok totoʼa Juantaj oʼnopoʼto̱e̱ kenomeya̱ namaʼda onʼbatiaʼpakikaʼnigʼa. Nogok do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne opudere katepiʼ ʼuruda aypo ijbapikay kenpaʼti do katepiʼ ijmayʼikay. Doʼtakon dakhueaʼda menhuaʼpakikaʼne. “Huakkaʼda oʼbapikaʼ kenpaʼti huakkaʼda huamaiʼeri o̱ʼi̱kaʼ. Kenpaʼti Jesúsa dakhueaʼ huakaʼeritaj diʼda oʼmaikaʼ. Kenpaʼti gobierno huakupe huanigbaeʼeritaj diʼda oʼmaikaʼ.” Doʼtaj kenpaʼ menhuaaʼikaʼne. Aratbut oy ken konig o̱ʼnikaʼ nogda ijbatiaʼpakapoy. Katepiʼ nogomey onʼpakpo o̱gkaʼ kenomeynayo konigti eʼkaʼtaʼ pakhueʼ o̱ʼnikaʼ. Konig huasiʼpo onʼbatuerikikaʼnig aratbut oy konigti o̱ʼne. Huasiʼpo huakkaʼ jak kurute onʼbahuadpo onʼbatuerikpo nogtaj nogtaj onʼmanaʼpo, “Teteʼpuʼte ʼuruaʼda oʼbatadiʼkey opudnayo oroʼere eʼdurugpaktaʼ pakhueʼ moʼe̱ne baila e̱e̱ʼtaʼ pakhueʼ moʼe̱ne. Oroʼ eʼbahuiktada opudnayo huikhueʼ moʼe̱ne.” Ken konig huasiʼpoa ondaʼikaʼ. Ken konig aratbut oyda o̱gkikaʼ. \v 35 Diosa ʼuruaʼda oʼnopo̱i̱kaʼnok Diostaj huanigpe̱i̱kaʼerinayo ʼuruaʼda onʼnopoenkikaʼ. Kenomeyyoʼda durugda o̱ʼne. —‍Jesús Huairia oʼmanaʼuyate. \s1 Jesús Simónen jakyo oʼbapeʼuyate. Simón fariseo aratbut o̱ʼu̱yate. \p \v 36 “Doʼhued jakyaʼ mobapeʼ.” Nogtiada fariseo aratbut Jesústaj onaʼuyate. Jesús keʼnen jakyo oʼhuaʼpo kutopate oʼhuadpo oʼbapeʼuyate. \v 37 Ken ettoneʼ o̱ʼe̱po huakkaʼ jakyo hua̱e̱ʼeri o̱ʼe̱po dakhueaʼ huakaʼeri o̱ʼu̱yate. Jesús fariseoen jakyo oʼbapeʼ oʼnopo̱e̱po Jesústaj oʼhuahuaʼpo ʼuruda yereda huidpuʼ ʼuruʼhui̱e̱a̱da huasihuaj oʼtohuaʼuyate. \v 38 Jesústaj huaʼitaʼpote oʼtihuadpo oʼhuikpo diga̱ʼda huakpota̱ʼhue̱a̱ Jesúsen huaʼitaʼ oʼitisurukaʼpo ken oʼikoyopo oʼitidukutpo ettoneʼa̱ huakuhuiʼa oʼitidukutpo huaʼitaʼ oʼibuyukepo, Jesústaj diʼda o̱ʼe̱po oʼibuyukepo kenpaʼti diʼ o̱ʼe̱po huaʼitaʼ ʼuruʼhui̱e̱da huasihuaʼa oʼihuekeʼuyate. \v 39 Ken fariseo Jesústaj oʼtobapeʼpo kenda ettoneʼ e̱gkadeʼte oʼtiahuaydepo “Diosen huamanbatiaʼpakeri Jesús ehueʼdik o̱ʼe̱, yoknopo̱e̱po Diosen huamanbatiaʼpakeri e̱e̱ʼnayo in ettoneʼ dakhueaʼ huakaʼeri o̱ʼe̱, yaʼnopo̱e̱yet.” Kenda fariseoa huanopoyaʼ namaʼda oʼnopo̱e̱ʼuyate. \v 40 Jesúsa kenda joknokotpo, \p —‍Ontaj eʼbatiaʼpaktaʼ ijpaki, Simón. —‍Jesúsa fariseotaj onaʼuyate. \p —‍Menaʼ, Huamanmadikaʼeri. —‍Fariseoa onaʼuyate. \p \v 41 —‍Huakupe huabaktoyokeritaj bottaʼ huabokereka huakupe dehueaʼ o̱ʼnuyate. Nogtiada quinientos denario huakupe dehueaʼ o̱ʼu̱yate. Noga̱ cincuenta denario huakupe dehueaʼ o̱ʼu̱yate. \v 42 Huakupebayoʼ o̱ʼnepo tahuahueʼdik o̱ʼnenok huakupe huabaktoyokeria huabokerek bottaʼtaj huakupetaj betahuaʼ eʼmanataʼ pakhueʼ o̱ʼe̱po oʼbatiokkahueʼuyate. Oy, ¿menaʼtaj diʼda e̱ʼdik ya̱ʼe̱? —‍Jesúsa fariseotaj onaʼuyate. \p \v 43 —‍Keʼna huakkaʼda dehueaʼ o̱ʼe̱po kentaj huakkaʼda oʼbatiokkahueʼuyate, keʼna huakkaʼ diʼ o̱ʼe̱, ijnopo̱e̱po. —‍Simóna onaʼuyate. \p —‍Buttida iaʼne. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 44 Ken Jesúsa ettoneʼtaj huatiahuayaʼaʼ, Simóntaj, \p —‍In ettoneʼtaj yatiahuayʼ. O̱ʼnen jakyo ijkudondey. Huaʼitaʼ aʼikoyoyaʼpo hue̱ʼe̱y yokhueʼ meʼe̱ne. In ettoneʼnayo huakpota̱ʼhue̱a̱ beʼikoyoaʼpo kenpaʼti huakuhuiʼa beʼitidukutne. \v 45 O̱ʼnanayo buyukhueʼ o̱ʼe̱ne. Ettoneʼa̱nayo huaboaʼda do eʼkudte beʼibuyukene. \v 46 Eʼkudondeʼte huakutaʼ doʼtaj huasihuaj kutioyhueʼ o̱ʼe̱ne. Ettoneʼa̱nayo ʼuruʼhui̱e̱a̱da huasihuaj beʼitioyne. \v 47 Ettoneʼ huakkaʼ dakhueaʼ eʼkaʼ Diosa okkahueaʼnok ettoneʼ huakkaʼ diʼ meʼe̱dene. Kentaj Diosa sueʼda okkahueaʼnok sueʼda diʼ meʼe̱ne. —‍Jesúsa Simóntaj onaʼuyate. \p \v 48 Ettoneʼtaj, \p —‍On dakhueaʼ iʼkaʼuyatenig okkahueaʼne. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 49 Nogomeya̱ kutopataʼ onʼbatobapeʼpo huayahuaya onʼbatiaʼpakpo, \p —‍Ken huabokereka dakhueaʼ eʼkaʼ okkahueaʼde. Konig Diosa okkahueaʼ keʼna dakhueaʼ eʼkaʼtaj okkahueaʼ. ¿Be ya̱ʼe̱? —‍Aypo huatobapeʼeria onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 50 Ettoneʼtaj, \p —‍Doʼtaj oknopo̱e̱nok Diosa ontaj bekkahueaʼpo meʼnopoʼyareaʼne. Daknopoʼda ya̱e̱po yahuatiʼ. —‍Jesúsa ettoneʼtaj onaʼuyate. \c 8 \s1 Ettoneʼa̱ Jesúsomey hua̱e̱ʼeritaj onʼtihuapokuyate. \p \v 1 Nogok nogyo̱ nogyo̱ huakkaʼ jakyo Jesús oʼhuaʼepo huakkaʼ jakyo huadak huaʼa Diosen huairi o̱kye̱yakde Dios huairitaj yanoknopo̱e̱po yanʼnigpe̱i̱kaʼ, oʼmanmadikikaʼuyate. Jesúsen doce huamataʼmonaʼeri kenere onʼhuaʼudhuaʼpo. \v 2 Ettoneʼere oʼhuaʼepo totoʼa eʼmanopoʼto̱e̱tada Jesúsa oʼmanopoʼyareameʼte totoʼ oʼmakenmeʼte. Nogomey ettoneʼtaj oʼbayareameʼte. María Magdalena Jesúsere o̱ʼi̱kaʼuyate. Jesúsa Maríataj siete totoʼ okmaenameʼte. \v 3 Juanakon Jesúsere o̱ʼi̱kaʼuyate. Juana Chuzaen hua̱to̱e̱ o̱ʼu̱yate. Chuza Huairi Herodesen jak huato̱e̱ʼeri o̱ʼu̱yate. Kenpaʼti Susana Jesúsere o̱ʼi̱kaʼuyate. Nogomey ettoneʼ sueʼda huakkaʼ Jesúsere o̱ʼnepo Jesúsomey hua̱e̱ʼeritaj katepiʼ onʼpaknok onʼbayokikaʼuyate. Aypopiʼ yudtapiʼ onʼbayokikaʼpo kenpaʼti onʼtihuapokikaʼuyate. \s1 Huabakidenaʼeri ken konig o̱gkikaʼ oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 13.1-9; Mr. 4.1-9) \p \v 4 Huakkaʼada aratbuta Jesústaj onʼhuahuaʼuyate. Nog jak nog jakyaʼ onʼhuahuaʼpo Jesústaj onʼtikupopaknok huabakidenaʼeri ken konig o̱gkikaʼ Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikanhuaʼuyate. \p \v 5 —‍Aʼbakidenayaʼpo huabakidenaʼeri oʼhuaʼuyate. Oʼhuaʼepo oʼbakidenaʼpo dagte sueʼda oʼkidkahuapo huaʼia oʼbakidtuge̱a̱ʼpo kenpaʼti nogte bakoya oʼkidye̱ʼkuyate. \v 6 Huidbate kuhuado̱nokparedte sueʼda oʼkidkahuad. I̱da oʼkereknigʼa. Kuhuado̱nokparedte dariayda o̱ʼe̱nok i̱da oʼayʼuyate. \v 7 Nog huakid okpotaʼpidsiʼbayo oʼkidkahuaʼuyate. Huakpi sueʼda oʼbatipakbonigʼa okpotaʼpidsiʼ diga̱ʼda oʼbakerekpo huakpitaj oʼbatibukʼuyate. \v 8 Nog huakid huadak sorokte oʼkidkahuaʼuyate. Oʼbatipakbodepo huakkaʼda huakid o̱gkupapakuyate. Sueʼda huakpi cien huakid o̱gkupapakpo noga̱ sueʼda huakid o̱gkupapakuyate. —‍Jesúsa kenda eʼmanaʼte, \p —‍Huadakpeok e̱ʼhua̱e̱a̱ dakaʼ menʼpe̱e̱ʼ. —‍Jesúsa ʼuttaʼda oʼmanaʼuyate. \s1 Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyatenok huakkaʼa nopoenkahueʼdik ya̱ʼneapet. \r (Mt. 13.10-17; Mr. 4.10-12) \p \v 9 —‍Ken huakidenaʼeri ken konig oʼkaʼ huaboaʼda oroʼtaj onʼbatiaʼpaknig nopoenkahueʼda o̱ʼe̱y. Oroʼtaj dakaʼ moʼnopo̱e̱a̱ʼ. —‍Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeria Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 10 —‍Opudomey doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri moʼe̱nok konig aratbut Diosen Huakhuairitaj onʼnigpe̱i̱kaʼapo, konig buttida o̱ʼe̱a̱po Diosa opudomeytanayo eʼmanopo̱e̱a̱ʼtaʼ oʼpak. Nogomeytaj doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri ehueʼtaj nogda ken konig o̱ʼe̱ ijmanbatiaʼpakikay. Kenda eʼmape̱e̱a̱da nopoenkahueʼ o̱ʼneapo. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \s1 Huakidenaʼeri konig o̱ʼe̱ aʼnopoenkayaʼpo Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj dakaʼ oʼmanopo̱e̱a̱ʼuyate. \r (Mt. 13.18-23; Mr. 4.13-20) \p \v 11 —‍Ken huakidenaʼeri ijmanopo̱e̱a̱ʼapoy. Ken huakid konig Diosen huaʼa o̱ʼe̱. \v 12 Dagte sueʼda oʼkidkahuaʼuyate. Ken huakid dagte oʼkidkahuaʼuyate konig sueʼda aratbut Diosen eʼmanmadikaʼtaj onʼpe̱e̱nigʼa i̱da totoʼa oʼhuahuaʼpo huanopoyaʼ Diosen huaʼa oʼbakkaynok onteʼti Diostaj oknopo̱e̱hueʼdik o̱ʼneapo onteʼti nopoʼyareahueʼdikda o̱ʼneapo. \v 13 Huidbate sueʼda oʼkidkahuaʼuyate. Ken konig aratbut Apagbaʼ enʼpe̱e̱a̱tuʼte durugda onʼpe̱e̱a̱tunigʼa konige̱po dakaʼ nigpeonhuahuahueʼ o̱ʼnepo sueʼda onʼnopoenkaʼpo sueʼda huameʼnoe oʼnoknopoeonhuaʼpo totoʼa namaʼda eʼmanadeʼte onteʼti Diostaj nigpe̱e̱hueʼ o̱ʼnepo kenpaʼda okkahueʼdik o̱ʼneapo. \v 14 Huakid okpotaʼpidsiʼbayo oʼkidkahuaʼuyate. Ken konig aratbut Diosen eʼmanmadikaʼtaj onʼpe̱e̱po onʼpe̱e̱nigʼa nogok nogtaʼ nogtaʼ onʼmamepuʼkepo onteʼti sig sig Diostaj oʼnoknopo̱e̱batikapo. Kenpaʼti huakkaʼ eʼta̱ʼmaetaʼ onʼpakpo sig sig Diostaj oʼnoknopo̱e̱batikapo. Kenpaʼti huataʼda eʼdurugpakaʼtaʼ onʼpakikaʼpo onteʼti Diostaj pakhueʼ o̱ʼneapo, nigpe̱e̱hueʼ o̱ʼneapo. Diosen kahueʼ o̱ʼneapo. \v 15 Ken huakid huadak sorokyo oʼkidkahuaʼuyate. Ken konig aratbut huadaknopoʼda Diosbaʼtaj onʼpeeonhuahuikaʼpo onʼnigpeeonhuahuikaʼ. Dakaʼ konig ʼurunopoʼda onʼnigpe̱e̱po batikhueʼda huadakda o̱gkikaʼapo. Kenomey Diosensiʼpo o̱ʼne, huakkaʼada onʼnopo̱e̱a̱po. \s1 Jakki̱re̱gya̱ʼ huakjeytaj oʼbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mr. 4.21-25) \p \v 16 Sikyo jakki̱re̱gya̱ʼ huakjey eʼbakpakte kosoa tiokkubukhueʼdik o̱ʼnikaʼ. Kenpaʼti huakjey eʼbakpakte huataytoyo huada̱hueʼdik o̱ʼnikaʼ. Kutopate huakjey onʼhuada̱ʼikaʼ. Jakyoda ayaʼada onʼkuddepo tiahuaydik kaʼneʼpo. \v 17 Ken konigti Diosen eʼnopo̱e̱ʼ oy konig eʼi̱re̱g e̱e̱ʼtada nogok ayaʼada onʼnopo̱e̱a̱po, ayaʼada onʼtiahuayapo. \p \v 18 Ken, dakaʼ Apagbaʼtaj yanʼpe̱e̱ʼ konige̱po sueʼda eʼpe̱e̱ʼnayo sueʼda eknopo̱e̱ʼnayo Diosa boʼtihuapokapone nogi̱ti nogi̱ti Diostaj moknopo̱e̱a̱po, nogi̱ti nogi̱ti Diostaj moʼnigpe̱e̱a̱po. Dakaʼ pe̱e̱hueʼ e̱e̱ʼnayo Diosbaʼtaj oknopo̱e̱hueʼ e̱e̱ʼnayo kenda moʼnopo̱e̱ Diosa bokkayapone onteʼti oknopo̱e̱hueʼdikada moʼe̱a̱pone. —‍Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Jesúsen hua̱ye̱ Jesúsen huamaʼbuyere Jesústaj onʼhuatiakuynigʼa. \r (Mt. 12.46-50; Mr. 3.31-35) \p \v 19 Kenokaʼ Jesúsen hua̱ye̱ Jesúsen huamaʼbuyere Jesústaj onhuatiakuynigʼa huakkaʼnanada o̱gkupopaknok kentaj huatiakhueʼdik o̱ʼneʼuyate. \p \v 20 —‍O̱ʼnen hua̱ye̱ o̱ʼnen huamaʼbuyere aratbuttiokpeyon moʼnigbone. Ontaj eʼbatiaʼpaktaʼ onʼpak. —‍Noga̱ Jesústaj oʼnonatuʼuyate. \p \v 21 —‍Beʼapiʼ Diosen huaʼa onʼpe̱e̱po onʼnigpe̱e̱po konig o̱gkikaʼ keʼna doʼhued hua̱ye̱ o̱ʼne, doʼhued huamaʼbuy o̱ʼne ijnopo̱e̱y. —‍Jesúsa ayaʼ huakupopakeritaj oʼmanaʼuyate. \s1 Jesúsa e̱ʼhue̱niri̱ʼtoneʼtaj bapokaʼtere oʼbatikanʼuyate. \r (Mt. 8.23-27; Mr. 4.35-41) \p \v 22 Nogok Jesús huanigpe̱i̱kaʼeriere huaboaʼda kusiʼpetoneʼyo onʼbahuadpo, \p —‍E̱ʼpo̱g monokteg. —‍Jesúsa oʼmanaʼnok huaboaʼda oʼnonhuaʼuyate. \v 23 Ken eʼnonoktegte kusiʼpeyaʼ Jesús oʼtayʼuyate. E̱ʼpo̱gnopoyaʼ i̱da huaboroʼbapokada oʼbahuatiakpo. Teyaʼda oʼbapoknok huaboroʼ oʼhue̱niri̱ʼtoneʼpo diga̱ʼda oʼhue̱kudpo oʼtihuedpo huataʼkotdikte o̱ʼu̱yate. \v 24 Jesústaj onʼhuahuaʼpo aʼmaboayaʼpo, \p —‍Huamanmadikaʼeri, Huamanmadikaʼeri, montakotnede. —‍Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p Ken Jesús oʼmabodpo, “Yabatik, bapokhueʼ ya̱e̱ʼ.” Kenpaʼti, “Yabatik, hue̱niri̱hueʼ ya̱e̱ʼ.” Jesúsa onaʼnok oʼbatikanpo bapokhueʼ o̱ʼu̱yate kenpaʼti hue̱niri̱hueʼ o̱ʼu̱yate. \p \v 25 —‍Menaʼpo doʼtaj oknopo̱e̱hueʼ moʼe̱, —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \p Kenomeynayo Jesústaj onʼtomeʼpukepo huayahuaya, \p —‍¿Kenpihuay, be in huabokerek ya̱ʼe̱? Bapokataj onaʼnok oʼnigpe̱e̱ kenpaʼti e̱ʼpo̱gtaj onaʼnok e̱ʼpo̱ga̱kon oʼnigpe̱e̱. ¿Kenpihuay, be ya̱ʼe̱? —‍Huanigpe̱i̱kaʼeria huayahuaya onʼmanbatiaʼpakuyate. \s1 Gadara huadaribayo nogbokerektatida huakkaʼ totoʼa onʼnopoʼto̱e̱ʼuyate. \r (Mt. 8.28-34; Mr. 5.1-20) \p \v 26 Ken akodpen Gadara huadaribayo onʼtiakpo onʼbeʼtuyate. Gadara eʼdeaʼ akudpen Galilea o̱ʼe̱. \v 27 Jesús eʼkotdeʼte Jesústaj nogbokerekatida huakkaʼ jakyaʼ oʼhuatiakonpo. Ken huabokerektaj huakkaʼ totoʼa onʼnopoʼtounhuahuaʼuyate. Yudtaj othueʼ o̱ʼunhuahuaʼuyate. Jakyo ehueʼ o̱ʼi̱kameʼte. Kubarakbayo o̱ʼunhuahuaʼikaʼuyate. \v 28 Oʼtiahuaydepo Jesústaj huikudate oʼtisakotuyate. Oʼokoypo, \p —‍¿Menaʼpo doʼtaj oʼhuatiak, Jesús? Dios kutayo hua̱e̱ʼerien Huasiʼpo i̱ʼe̱. Doʼtaj o̱gkahueʼ meeʼ. Diga̱ʼda onaʼne. —‍Huabokereka ʼuttaʼda Jesústaj onaʼuyate. \p \v 29 Kenpaʼ enadeʼte Jesúsa totoʼtaj huamaenaʼdikte o̱ʼu̱yate. Nogok nogok huakkaʼ totoʼa onʼnopoʼto̱i̱kameʼte. Aratbuta kentaj sirobia huabaʼ kenpaʼti huaʼi onʼtinukupo dakaʼ aʼto̱e̱ya̱ʼpo. Onʼtinukunigʼa ken huabokereka oʼtipukpukanikaʼuy. Aratbut ehueʼ e̱ʼi̱kaʼyo totoʼomeya̱ onʼtohuaʼuyate. \p \v 30 —‍¿Katedik i̱ʼe̱? —‍Jesúsa huabokerektaj onaʼnok, \p —‍Doʼhued huadik “Huakkaʼ” i̱jje̱y. —‍Onaʼuyate. \p Kenda onaʼnigtaj huakkaʼ totoʼ kentaj onʼnopoʼto̱i̱kaʼuyate. \p \v 31 —‍Sorokkogyo̱ adyonda dakhueaʼ totoʼomeya̱ paiʼda onʼnopoʼeunhuahuikaʼapo. Ke̱yo̱ oroʼomeytaj mataʼmonahueʼ moeʼ. —‍Totoʼomeya̱ Jesústaj oʼnonaʼuyate. \v 32 Kente oteʼte huakkaʼda huakyariʼ onʼpeʼnok, \p —‍Huakyariere a̱ʼe̱ya̱ʼpo yanʼkud. Monaʼ. —‍Jesústaj diga̱ʼda oʼnonaʼnok, \p —‍Yanʼkud. —‍Jesúsa totoʼtaj oʼmanaʼuyate. \v 33 Ken totoʼa huabokerektaj oʼnenonpo oʼnokhuaʼpo huakyaritaj onʼhuankudonpo ken huakyariʼ ayaʼda huaduk oʼbahuarakpo kubogyo onʼbaajpo e̱ʼpo̱gyo̱ oʼbataʼkoʼtuyate. Totoʼere onʼbataʼkoʼtuyate. \p \v 34 Ken huakyariʼ huato̱e̱ʼeri kenda onʼtiahuaydepo onʼmameʼpukeʼpo kenda aʼmanbatiaʼpakyaʼpo huakkaʼ jakyo onʼbakeʼtuyate. Kenpaʼti taʼbayaʼ aʼmanbatiaʼpakyaʼpo onʼhuaʼuyate. \v 35 Kenda onʼpe̱e̱depo monig Jesúsa yakaʼ aʼtiahuayaʼpo huakkaʼ jakyaʼ huakkaʼada onʼmaoro̱kondepo Jesústaj onʼhuahuaʼpo onʼhuatiakdepo ken huabokerektaj huakkaʼ totoʼ huaboaʼda eʼnokbahuaʼdeʼ onʼtiahuaypo, ken huabokereka Jesúsen huaʼite oʼhuadpo, yudtaj oʼotpo, kenpaʼti oyda huadakda o̱ʼe̱. Ken huabokerektaj onʼtiahuaydepo onʼmeʼpukeʼuyate. \v 36 Aratbut ke̱yo̱ Jesúsere e̱ʼhua̱e̱a̱ onʼtiahuaydepo kenda Jesúsa oʼkaʼde eatiahuayʼa onʼmanbatiaʼpakpo huakkaʼ jakyo hua̱e̱ʼeritaj onʼmanbatiaʼpakpo, konig kentaj huakkaʼ totoʼa eʼnopoʼtounhuahuikaʼdeʼte Jesúsa oʼyareaʼdenig, onʼmanbatiaʼpakuyate. \v 37 Kenda onʼpe̱e̱depo ayaʼ aratbut Gadara huadaribayo hua̱e̱ʼeri ke̱yo̱ o̱gkupopakdepo huakkaʼda onmeʼpukpo, \p —‍Oroʼedbayaʼ yahuadeʼ. —‍Jesústaj i̱ghuaʼda oʼnonaʼnok. Jesús kusiʼpetoneʼyo oʼhuadpo huahuaʼdikte o̱ʼe̱nigʼa \v 38 huahued e̱e̱ʼted ken huabokerekyaʼ totoʼa huaboaʼda oʼnokhuaʼde keʼna Jesúsere eʼhuaʼtaʼ oʼpakpo, \p —‍Onere eʼhuaʼtaʼ ijpaki. —‍Jesústaj onaʼnok. \p —‍Doere huahueʼ ya̱e̱ʼ. \v 39 O̱ʼnen jakyo yahuatiʼ. A̱yo̱ o̱ʼnenbayaʼ yamanbatiaʼpak. Ayaʼda Diosa menigkaʼdene yamanbatiaʼpakhuatiʼ. —‍Jesúsa ken huabokerektaj onaʼuyate. Kenpaʼ onaʼdepo Jesúsa oʼhuaʼuyate. \p Ken huabokerek aʼmanbatiaʼpakhuayaʼpo oʼhuaʼpo keʼnen jak hua̱e̱ʼeritaj Jesúsa huakkaʼ totoʼtaj mekmaenameʼne, beʼyareameʼne oʼmanbatiaʼpakhuaʼuyate. \s1 Jairoen hua̱yo̱butaj oʼnoyhuada̱ʼuyate. Kenpaʼti ettoneʼ Jesúsen yudtaj oʼnejdepo oʼyarudʼuyate. \r (Mt. 9.18-26; Mr. 5.21-43) \p \v 40 Jesús akudpen onteʼti oʼkumejdepo huakkaʼada aratbuta oʼnonmabopo o̱gkupopakpo durugteda huabada onʼdeʼuyate. \v 41-42 Ken huabokerek Jairodik oʼtiakuyate. Jairo judíoen hua̱i̱takeʼ jak huairi o̱ʼu̱yate. Jairo Jesúsen huaʼite huikudate oʼtisakotpo, \p —‍Nogtida huayetsiʼpo meʼta̱e̱ne. Doce años o̱ʼe̱po keʼpoda o̱ʼe̱po huabueydikte meke̱ne. Betayareaʼ, doʼhued jakyo yahuaʼ. —‍Jesústaj i̱ghuaʼda onaʼuyate. Ken Jesús eʼhuaʼte huakkaʼada aratbut o̱gkupopakpo Jesústaj huakkaʼada aratbutpoyaʼ andayaʼpo oʼnogkaʼuyate. \p \v 43 Ettoneʼ o̱ʼe̱po huakkaʼ aratbutere o̱ʼe̱po keʼna dakhueʼda o̱ʼe̱po mimi batikhueʼ o̱ʼunhuahuikaʼpo doce huabayok oʼtipokde batikhueʼda o̱ʼunhuahuikaʼuyate. Nogtaj nogtaj huamadakkaʼeritaj oʼbahuahuaeʼikaʼuyate. Huamadakkaʼeritaj ayaʼda keʼnen huakupe gasta oʼtikaʼonhuahuaʼuyate. Huamadakkaʼeritaj eʼyoktada yareahueʼ o̱ʼu̱yate. \v 44 Jesústaʼpiyen oʼhuatiakpo, yudtaʼjok huakubogpitaʼ oʼnejpo, oʼnejdepo mimi oʼbatikonpo oʼyarudʼuyate. \p \v 45 —‍¿Beʼa meʼnej? —‍Jesúsa oaʼuyate. \p Ehueʼ beʼa nejhueʼ meene, ayaʼada onʼbatiaʼpakpo \p —‍Huakkaʼada aratbutpoyaʼ ontaj mondaʼene andayaʼpo mogkaʼne. “¿Beʼa meʼnej?” ¿Menaʼpo iaʼ? —‍Pedro nogomeyere Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 46 —‍Beʼapiʼ meʼnejne ijnopo̱e̱y konige̱po betapiʼ ijyareaʼdey huanopoʼada ijnopo̱e̱y. —‍Jesúsa oʼmanaʼnok. \p \v 47 Doʼtaj beʼyareadne Jesúsa meʼtinopo̱e̱ne ettoneʼ oʼnokotdepo omeʼpukpo oʼiriga̱ʼpo Jesústaj oʼhuahuaʼpo Jesúsen huaʼite huikudate oʼtisakotuyate. Huakkaʼ aratbuttaj kanʼpe̱e̱ʼpo kenaʼpo Jesústaj ijnej kenpaʼti konig i̱dada beʼyareaddene ettoneʼa̱ oʼbatiaʼpakuyate. \p \v 48 —‍Doʼtaj oknopo̱e̱nok oʼyareaddene. Dakda yahuatiʼ. —‍Jesúsa ettoneʼtaj onaʼpo. \p \v 49 Jesúsa ettoneʼtaj eʼbatiaʼpakdeʼte Jairo hua̱i̱takeʼ jak huairien jakyaʼ huabokerekakon o̱kye̱yakpo, \p —‍O̱ʼnen huayetsiʼpo oʼbueyde. Huamanmadikaʼeritaj totiakhueʼ ya̱e̱ʼ. —‍Jairotaj onaʼuyate. \p \v 50 Jesús kenda oʼpe̱e̱po, \p —‍Meʼpukehueʼ ya̱e̱ʼ. Doʼhua oʼyareaʼapo meknopo̱e̱ʼ. O̱ʼnen hua̱yo̱bu oʼyaruda̱po. —‍Jesúsa Jairotaj onaʼuyate. \p \v 51 Jesús jakyo o̱kye̱depo, “Ettoneʼsiʼpoen hua̱ye̱ huaojere Pedroere Jacoboere Juanereyoʼda kuddik o̱ʼne. Nogomeynayo kudhueʼdik moʼe̱ne.” Jesúsa oʼmanaʼuyate. \v 52 Huakkaʼ aratbut onʼkupopakdepo ettoneʼsiʼpo eʼbueytaʼ enʼbahuikte, \p —‍Huikhueʼ yaneʼ. Muneʼyo̱siʼpo bueyhueʼ o̱ʼe̱. Oʼtaypo o̱ʼe̱. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 53 Jesústaj onʼpe̱e̱po onʼtierikpo ettoneʼsiʼpo kenpaʼda oʼbueydenigʼa oaʼ onʼnopo̱e̱ʼuy. \v 54 Jesúsnayo muneʼyoen huabaʼtaʼ oʼbaʼpadpo, \p —‍Yaboʼ, muneʼyo̱siʼpo. —‍Jesúsa ʼuttaʼda onaʼuyate. \p \v 55 Keʼna oʼnoyhuaddepo i̱da oʼbodʼuyate. \p —‍Aypo yanʼyok. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 56 —‍Kenpihuay. —‍Muneʼyoen huaoj hua̱ye̱erea oʼdaʼuyate. \p —‍Kenda ijkay manbatiaʼpakhueʼ yaneʼ. Betapiʼ manbatiaʼpakhueʼ yaneʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \c 9 \s1 Doce huanigpe̱i̱kaʼeritaj Jesúsa oʼtaʼmonaʼuyate. \r (Mt. 10.5-15; Mr. 6.7-13) \p \v 1 Doce huanigpe̱i̱kaʼeritaj Jesúsa “Intaʼ mogkupopak,” oʼmanaʼpo. Onʼkupopakdepo, “Doa oʼnonaʼnok nogda nogda dakhueʼ totoʼ noki̱re̱gtaj maendik moʼe̱a̱pone kenpaʼti ayaʼ aratbut dakhueʼ e̱e̱ʼ bayareaʼdik moʼe̱a̱pone.” Kenda Jesúsa oʼmanaʼuyate. \v 2 Docetaj Jesúsa oʼmataʼmonaʼpo huadak huaʼa konig aratbut Dios Huairitaj oʼnoknopo̱e̱a̱pone onʼnigpe̱i̱kaʼapone. Kenda doce kanʼmanmadikeʼpo kenpaʼti dakhueʼtaj kanʼbayareʼpo docetaj Jesúsa oʼmataʼmonaʼuyate. \p \v 3 —‍Yanhuahuudhuahuikaʼpo dagte kaʼtepiʼ tohuahueʼ yanikatiʼ. Oteypaj tohuahueʼ yaneʼ. Cuperina yudtaj mantoahueʼ yaneʼ. Huenpu tohuahueʼ yaneʼ. Aypo tohuahueʼ yaneʼ. Huakupe tohuahueʼ yaneʼ. Nogtida ʼopiot yanʼot. Bottaʼ ʼopiot tohuahueʼ yaneʼ. \v 4 Huakkaʼ jakyo boʼkuddepo ken jakyo huaboaʼda boʼtayapet ke̱yo̱yoʼda yanikatiʼ. Nogen jakyo huahueʼ yaneʼ. Ken huakkaʼ jakyaʼ enʼbahuadeʼte ke̱yo̱da yanikatiʼ. \v 5 Ken huakkaʼ jakyo opudomeytaj eʼpe̱e̱taʼ pakhueʼ e̱ʼneʼte ken huakkaʼ jakyaʼ yanʼbakhuaʼ. Bohuaʼdepo soroka eʼitimabette yanʼitihuekead. Ken huakkaʼ jak hua̱e̱ʼeriomey onʼtiahuaydepo onʼnopo̱e̱a̱po kenda o̱gkaʼde dakhueaʼda Diostaj o̱ʼe̱nok o̱gkaʼ onʼnopo̱e̱a̱po. —‍Jesúsa docetaj oʼmanaʼuyate. \p \v 6 Ken doce huanigpe̱i̱kaʼeri onʼbahuaʼudhuahuikaʼpo, nog huakkaʼ jakyo nog huakkaʼ jakyo onʼhuaʼpo huadak huaʼa onʼmanbatiaʼpakpo dakhueʼ hua̱e̱ʼeritaj onʼbayareaʼuyate. \s1 Konig Juan Bautista oʼbueyʼuyate. \r (Mt. 14.1-12; Mr. 6.14-29) \p \v 7 Herodes Roma hua̱e̱ʼeri gobierno huairi o̱ʼe̱po Jesústaj tiahuayhued o̱ʼe̱po kenda Jesús oʼkikaʼnig oʼtipe̱e̱depo huaboaʼda oʼnopo̱e̱po oʼmepuʼkepo Herodes Juantaj onʼhue̱renoktegʼuy. Juan eʼbueyada oʼnoyhuadmeʼte sueʼada onʼbatiaʼpaknok, Juan o̱ʼe̱ Jesústaj oʼtinopo̱e̱po oʼmepuʼkeʼuy Herodes. \v 8 “Diosen huamanbatiaʼpakeri Elíaskudak kurudya̱ʼ oʼhuarakdenok kentaj oʼtiahuayikay Jesús o̱ʼe̱taj.” Nogomeya̱ onʼbatiaʼpakpo, “Diosen huamanbatiaʼpakerikudak nogtida oʼnoyhuadmeʼte Jesús o̱ʼe̱taj.” Nogomeya̱ onʼbatiaʼpaknok Herodes oʼmepuʼkepo, \p \v 9 —‍Juantaj yanʼhue̱renokteg ijmanaʼmey. Jesústaj eʼmanbatiaʼpak ijpe̱e̱y. Jesús be ya̱ʼe̱. —‍Herodesa oaʼpo. Jesústaj aʼtiahuayaʼpo Herodesa oʼukʼuyate. \s1 Cinco mil huabokerektaj Jesúsa aypotaj oʼbiaʼpo oʼbatobapeʼuyate. \r (Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-44; Jn. 6.1-14) \p \v 10 Jesúsen doce huataʼmonaʼeri onʼkumejdepo kenda oʼkaʼmey Jesústaj oʼnonbatiaʼpakuyate. Ken doce huamataʼmonaʼeritaj oʼbatohuaʼuyate. Huakkaʼ jak Betsaidayon onʼbahuaʼpo kente aratbut ehueʼyo onʼbahuaʼuyate. \v 11 Jesús oʼpokonde onʼtipe̱e̱po huakkaʼ aratbut huakkaʼ jakyaʼ onʼnokotondepo Jesústaj onʼtahuaʼuyate. Jesúsa oʼbaedpo kenpaʼti huadak huaʼa konig aratbut Dios huairitaj oʼnoknopo̱e̱a̱pone moʼnigpe̱e̱a̱pone Jesúsa oʼmanmadikaʼpo kenpaʼti aratbut dakhueʼ e̱ʼneʼte oʼbayareaʼuyate. \p \v 12 Huaboaʼ eʼsikonyakte Jesúsen doce huataʼmonaʼeria Jesústaj onʼhuahuaʼpo \p —‍I̱yo̱ katepiʼ jak ehueʼ o̱ʼe̱, aratbut ehueʼ o̱ʼne, aypo ehueʼ o̱ʼe̱, konige̱po huakkaʼ aratbut e̱gkupopakte kanʼtayeʼpo kanʼbapeʼpo huakkaʼ jakyo meyo̱hueʼda yamataʼmonaʼ. —‍Jesúsen doce huataʼmonaʼeria Jesústaj oʼnonaʼnigʼa, \p \v 13 —‍Opudomeya̱ aypo yanʼbayok. —‍Jesúsa docetaj oʼmanaʼuyate. \p —‍Ehueʼda to̱e̱hueʼda o̱ʼe̱y. Cinco panes dos biigyoʼda oʼto̱e̱y. Biig aypoere kanokayatueʼpo menpaʼ oroʼtaj eʼtaʼmonaʼtaʼ oʼtipak. —‍Docea Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 14 Ken, cinco mil huabokerek o̱ʼneʼuyatepiʼ. \p —‍Yanʼbahuad. Yanʼmanaʼ. Cincuenta huakupo huakupoaʼ yanʼbahuad yanʼmanaʼ. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \p \v 15 Kenda onʼmanaʼnok ayaʼda onʼbahuadʼuyate. \v 16 Ken, Jesús huabaʼte cinco panes bottaʼ biigere oʼbapadpo kurudyo̱ oʼmabopo Diostaj dakiti oʼtionaʼpakdepo panes oʼposakeaʼpo biigkon okpukpukpo huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼbayokenok huanigpe̱i̱kaʼeriomeya̱ huakkaʼda aratbuttaj onʼbayokeʼuyate. \v 17 Ayaʼada onʼbapeʼpo dapoteymeya̱ʼ o̱gkaʼuyate. Onʼbapeʼdepo doce kusogyo̱ huataʼsuj hueda̱ʼda onʼdohueaʼ, huaboroʼ huaenmo boroʼtaʼsujmonere onʼtihueda̱ʼuyate. \s1 Diosen Cristo i̱ʼe̱ne. Diosa kurudya̱ʼ metaʼmonaʼuyne. Pedroa Jesústaj onaʼuyate. \r (Mt. 16.13-19; Mr. 8.27-29) \p \v 18 Nogok nogmeʼnoete aratbut bahueʼyo huanigpe̱i̱kaʼeriereyoʼda Jesúsere o̱ʼnepo Jesúsa oʼtionaʼpakpo, oʼtionaʼpakdepo huanigpe̱i̱kaʼeritaj \p —‍¿Beʼa i̱jje̱ do? ¿Katiaʼ doʼtaj aratbuta menhuaikaʼ? —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 19 —‍Juan Bautista keʼna o̱ʼe̱. Sueʼada boʼhuaaʼikaʼne. Noga̱ Elías keʼna o̱ʼe̱. Boʼhuaaʼikaʼne. Nogomeya̱ nogtida Diosen huamanbatiaʼpakerikudak aʼnennada o̱ʼu̱yatenig, oʼnoyhuadde, kena o̱ʼe̱. Boʼhuaaʼikaʼne. —‍Huanigpe̱i̱kaʼeria Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 20 —‍¿Opuda̱ katedik o̱ʼe̱ doʼtaj onʼtinopo̱e̱? —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼnok. \p —‍Diosen Cristo i̱ʼe̱ne. Diosa kurudya̱ʼ ontaj metaʼmonaʼuyne. —‍Pedroa onaʼuyate. \s1 “Ijbueyapoy.” Jesúsa oʼmanaʼuyate. \r (Mt. 16.20-28; Mr. 8.30–9.1) \p \v 21 —‍Kenda Pedroa huaboaʼda menaʼnig manahueʼ yaneʼ. —‍Jesúsa i̱ghuaʼda oʼmanaʼuyate. Kenpaʼti \p \v 22 —‍Do huabokerek i̱jje̱po Diosyaʼ ijtiakuy. Huakkaʼda paiʼda ijnopoʼe̱a̱poy. Judío huairitoneʼ, sacerdote huairi, kenpaʼti Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeriere doʼtaj pakhueʼ o̱ʼnepo menʼarakapone. Bapaʼmeʼnoe eʼpokdeʼte Diosa meʼnoyhuada̱ʼapone. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 23 Ayaʼtada oʼmanaʼpo, \p —‍Beʼapiʼ doʼhued eʼmanmadikaʼ eʼkaʼtaʼ eʼpaknayo katepiʼ hua̱ʼenda onʼpak onaʼti eretpakhueʼ kaʼneʼ. Onaʼti doʼhuedyoʼda kanʼpakikeʼ. Konig cruzte paiʼda ijnopoʼe̱a̱poy konigti kenomeya̱kon paiʼda kanʼnopoʼe̱ʼ. Kenpaʼti doʼtaj doʼhued enʼmanaʼtaj menʼnigpe̱i̱keʼ. \v 24 Kenomey kenpaʼda hua̱ʼenda onʼpakpo Cristoere kurudyo̱ onteʼti noeonhuahuikahueʼ o̱ʼneapo. Kenomey kenpaʼda hua̱ʼenda pakhueʼ o̱ʼnepo, Diostayoʼda eʼnigpe̱e̱taʼ huakkaʼ onʼpakpo onteʼti Diosere o̱ʼneonhuahuikaʼapo. \v 25 Beʼapiʼ huabokerek katetapiʼ huakkaʼtaʼda onʼeretpakpo onʼbaeʼikaʼpo doʼtaj eʼnigpe̱e̱taʼ pakhueʼ o̱ʼnepo kenpaʼda onʼbueyapo. Diosyo noeonhuahuahueʼ o̱ʼneapo. Huakkaʼ onʼmato̱e̱po Diosyo huahueʼdik o̱ʼneapo. \v 26 Doʼtaj eʼnokbiraʼnayo kenpaʼti doʼhued eʼmanmadikaʼtaj enʼtobiraʼnayo nogok do ijtiakdepo kenomeytakon ijbakbiraʼapoy. Huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne konig Apag Dios huakhuairionig i̱jje̱po, ʼuruaʼda i̱jje̱po, Diosyaʼ kurudya̱ʼ ijhuarakdepo kenomeytakon ijbakbiraʼapoy. Kenpaʼti ijhuarakdepo konig Diosen huataʼmonerionig ʼuruaʼda i̱jje̱a̱poy. \v 27 Opudomey sueʼda i̱yo̱ moʼe̱nigʼa bueyhued moʼe̱po huakkaʼtada Dios Huairitaj eʼnoknopo̱i̱kaʼte enʼnigpe̱i̱kaʼte moʼbaʼtiahuayapet. Buttida ijjay. —‍Jesúsa ayaʼtada oʼmanaʼuyate. \s1 Jesúsa oʼjeypakatuʼuyate. \r (Mt. 17.1-8; Mr. 9.2-8) \p \v 28 Jesúsa kenda eadeʼte ochopiʼ huameʼnoe eʼpokdeʼte Jesús oteʼyo oʼbehuikpo aʼtionaʼpakyaʼpo oʼbehuikpo Pedroere Jacoboere Juanere onʼbehuikʼuyate. \v 29 Jesúsa oʼtionaʼpakdepo Jesúsen huakok kokeyda o̱ʼe̱tuy kenpaʼti yudtaj keregnada o̱ʼe̱tuy kenpaʼti senogda o̱ʼe̱tuyate. \v 30 Ken kentaʼ Jesústaj bottaʼ huabokereka onʼbopo onʼbatiaʼpakpo adhueaʼpaneʼ Moiséskudak kenpaʼti adhueaʼpaneʼ Elíaskudakere onʼbatiaʼpakpo \v 31 ʼuruaʼda konig jeynanada o̱ʼnepo ken konig Jesús paiʼda oʼnopoʼe̱a̱po Jerusalénya̱ʼ kenpaʼti ken konig oʼbueyapo onʼbatiaʼpakuyate. \v 32 Pedromey diga̱ʼda taytayaʼ eʼada tayhueʼ o̱ʼnepo Jesústaj onʼtiahuaypo Jesústaj ʼuruaʼda jeynanada onʼtiahuaypo. Kenpaʼti nog bottaʼ huabokerektaj onʼtiahuaypo Jesúsere e̱ʼneʼte onʼbatiahuayʼuyate. \v 33 Huabokereka Jesústaj eʼnokhuaʼdeʼte \p —‍Oroʼ i̱yo̱ o̱ʼe̱po huadakda o̱ʼe̱. Bapaʼ bak oʼkaiʼ. Ontehuapaʼ nogtida Moiséstaj nogtida kenpaʼti Elíastaj nogtida bak oʼkaiʼ, Huamanmadikaʼeri. —‍Pedroa Jesústaj onaʼuyate. \p Pedroa koniga̱ʼ oaʼ nopo̱e̱hueʼada oaʼuyate. \v 34 Pedro kenda eadeʼte e̱ʼsi̱hui̱ʼa̱ kenomeytaj oʼbatibukʼuyate, Eʼbatibukte onʼmeʼpukpo. \v 35 E̱ʼsi̱hui̱ya̱ʼ onʼpe̱e̱po, \p —‍In doʼhued Huasiʼpo meʼta̱e̱ne. Huadiʼda meʼta̱e̱ne kentaj yanʼpe̱e̱ʼ. Ken e̱ʼsi̱hui̱ya̱ʼ onʼpe̱e̱ʼuyate. \p \v 36 Kenda Diosa eadeʼte Jesústayoʼda onʼtiahuayʼuyate. Soatayoʼ o̱ʼnepo kenda huaboaʼda onʼtiahuaydenig batiaʼpakhueʼ o̱ʼneonhuahuaʼuyate. \s1 Huasiʼpotaj totoʼ noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱nok dakhueʼda e̱e̱ʼtada Jesúsa oʼyareaʼuyate. \r (Mt. 17.14-21; Mr. 9.14-29) \p \v 37 Emeʼte oteʼyaʼ Jesúsomey eʼhuarakdeʼte huakkaʼada aratbut Jesústaj onʼhuahuaʼuyate. \v 38 Huakkaʼada aratbut e̱gkupopakyo nogtiada huabokereka ʼuttaʼda onaʼpo: \p —‍In doʼhued nogsiʼpotida meʼta̱e̱nig yatiahuayʼ. \v 39 Totoʼa oʼnopoʼto̱e̱nok oʼsagkiaʼikaʼ, oʼiriga̱ʼikaʼ, huakittayaʼ kutajpoaʼ o̱ʼo̱ro̱kikaʼpo, kenpaʼti huasiʼpotaj diga̱ʼda o̱gkadhuahuikaʼpo e̱ʼenontaʼ pakhueʼ o̱ʼe̱. \v 40 “Totoʼtaj yantaʼmonaʼ.” O̱ʼnen huanigpe̱i̱kaʼeritaj ijmanaʼdenigʼa okenhueʼdik o̱ʼnemeʼ, Huamanmadikaʼeri. —‍Huabokereka ʼuttaʼda Jesústaj onaʼuyate. \p \v 41 —‍Opudomey aratbut oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeri moʼe̱po, dakhueaʼda moʼi̱kaʼne. Opudere huakkaʼda huameʼnoe i̱kahueʼdik i̱jje̱a̱poy. Opudomeytaj nogok nogok pe̱e̱hueʼdik i̱jjeonhuahuikaʼapoy. O̱ʼnensiʼpotaj yatotiak. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 42 Huasiʼpoa Jesústaj eʼhuahuadeʼte totoʼa barakte o̱ʼhue̱kanpo oʼiriga̱ʼuyate. Totoʼtaj, \p —‍Kejeʼ, kenpaʼda yakhuatiʼ. —‍Jesúsa totoʼtaj enadeʼte huasiʼpotaj oʼyareadʼuyate. Huasiʼpo huadakda e̱ʼundeʼte keʼnen huaojtaj oʼyokuyate. \p \v 43 —‍Kenpihuay ijjay, Dios kutayo huaboroʼda o̱ʼe̱po ʼuruaʼda o̱ʼe̱po konig teyda oʼkikaʼ. —‍Ayaʼada onʼbatiaʼpakʼuyate. \s1 “Doʼtaj meʼdarakapone.” Onteʼti Jesúsa oʼbatiaʼpakʼuy. \r (Mt. 17.22-23; Mr. 9.30-32) \p Ken ʼuruaʼda Jesúsa oʼkikaʼnok ayaʼada, “Kenpihuay,” enʼbatiaʼpakte huanigpe̱i̱kaʼeritaj, \p \v 44 —‍Dakaʼ yanʼpe̱e̱ʼ. Okkahuehueʼ yaneʼ. Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Doʼtaj huairiomeytaj menyokapone. Huairiomeya̱ doʼtaj dakhueaʼda kaʼnogkeʼpo menyokapone. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj oʼmanaʼnigʼa \v 45 huanigpe̱i̱kaʼeri nopoenkahueʼ o̱ʼnenok konig Diosa oʼmaki̱re̱ga̱ʼpo manopoenkahueʼ oʼmaeaʼnok. “¿Monig ya̱ʼe̱?” Anaiʼ eʼnopo̱a̱da onmeʼpukpo onahueʼ o̱ʼneʼuyate. \s1 “¿Beʼa hueret huairida e̱ʼdik ya̱ʼe̱a̱pet?” Huanigpe̱i̱kaʼeriomey onʼbatiaʼpakuyate. \r (Mt. 18.1-5; Mr. 9.33-37) \p \v 46 “¿Oroʼomeya̱ beʼata hueret huairida e̱ʼdik ya̱ʼe̱a̱po?” Ken huanigpe̱i̱kaʼeria huayahuaya onʼbatiaʼpaknigʼa \v 47 kenda huanigpe̱i̱kaʼeri huanopoyaʼ onʼnopo̱e̱nig Jesúsa oʼnopo̱e̱. Huasiʼpotaj oʼto̱e̱po oʼboaʼpo \v 48 oʼmanaʼpo, \p —‍In huasiʼpo ehueʼ o̱ʼe̱ moknopo̱e̱ne. In huasiʼpotaj beʼapiʼ eeʼnayo do ijpaknok eeʼnayo konigti doʼtaj eʼdik moʼe̱ne kenpaʼti beʼapiʼ doʼtaj oʼdeapet doere doʼhued Apageretaj oʼdeapone. Doʼhued Apaga̱ meʼtaʼmonaʼuyne. Huasiʼpotaj huatihuapokeri konig hueret huairida o̱ʼne Diosnayo oʼnopo̱e̱. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \s1 Ken aratbuta opudomeytaj dakhueaʼ e̱gkaʼtaʼ pakhueʼ o̱ʼnepo opudomeytaj onʼtihuapokikaʼ. \r (Mr. 9.38-40) \p \v 49 —‍Huabokerektaj eʼtiahuaydeʼte, keʼna o̱ʼnendik oʼdikkaʼpo totoʼtaj oʼmaenikaʼ, “Kejeʼ, kahueʼ ya̱e̱ʼ.” Oroʼa onaʼnok kenbokereka oroʼere huahueʼ o̱ʼi̱kaʼnok. —‍Juana Jesústaj onaʼnigʼa. \p \v 50 —‍Ken huabokerektaj “Kahueʼ ya̱e̱ʼ,” onahueʼ yaneʼ. Ken aratbuta oroʼomeytaj dakhueaʼ e̱gkaʼtaʼ pakhueʼ o̱ʼnepo oroʼomeytaj boʼtihuapokne. —‍Jesúsa onaʼuyate. \s1 “Kenda ahueʼ yaneʼ.” Jacobotaj Juaneretaj Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 51 Aʼti kurudyo̱ ijhuaʼapoy Jesús oʼnopo̱e̱po “Jerusalényo̱ ijhuaʼapoy,” meʼpukhueʼada ʼuruaʼda oʼnopo̱e̱depo \v 52 huakkuruda menigtayoʼda oʼmataʼmonaʼuyate. Samaria huadaribayo huakkaʼ jakyo oʼmataʼmonaʼuyate huatay jak kanʼukeʼpo. \v 53 Jesús Jerusalényo̱ oʼhuaʼnok Samaria huakkaʼ jakyo hua̱e̱ʼeria Jesústaj i̱yo̱ yatayaʼ manahueʼ o̱ʼneʼuyate. \v 54 Jacobo Juanere Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeri kenda onʼpe̱e̱depo, \p —‍¿Konig Elíaskudak Diosen huamanbatiaʼpakeria oʼkaʼuyate, kenomeytaj Samariayo hua̱e̱ʼeritaj konigti kanʼmameyye̱ʼpo taʼak kurudya̱ʼ kakoteʼ oroʼomeya̱ enaʼtaʼ menpaʼ on iʼpak, Huairi? —‍Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 55 Jesúsa oʼbatiahuayatupo Jacobotaj Juaneretaj oʼmanaʼpo, \p —‍Namaʼda moʼnopo̱e̱ne, ken konig nopo̱e̱hueʼ yaneʼ. \v 56 Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Aratbuttaj aʼbarakyaʼpo tiakhueʼ i̱jje̱ʼuy. Aratbuttaj aʼmanopoʼyareayaʼpo ijtiakuy. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p Ken nog huakkaʼ jakyokon onhuaʼuyate. \s1 Nogomey Jesústaj eʼnigpe̱i̱kaʼtaʼ onʼpakuyate. \r (Mt. 8.19-22) \p \v 57 Ken dagte onʼhuaʼpo Jesústaj \p —‍Meyo̱piʼ iʼhuaikaʼapo o̱ʼnen huanigpe̱i̱kaʼeri e̱e̱ʼtaʼ ijpaki. Etaʼhuaʼikaʼtaʼ ijpaki, Huairi. —‍Huabokereka Jesústaj onaʼuyate. \p \v 58 —‍Nubakuhued huakog o̱ʼta̱i̱kaʼ. Bakoyen kenpaʼti huapak o̱ʼta̱i̱kaʼ. Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Konige̱po donayo jak to̱e̱hueʼ i̱ji̱kay. Nog jakyo nog jakyo ijtayʼikay. —‍Jesúsa huabokerektaj onaʼuyate. \p \v 59 —‍Betaʼhuaʼ. —‍Jesúsa nogtaj onaʼnigʼa, \p —‍Aʼti, huakkuru huaojtoneʼtaj dakaʼ toenʼdik i̱jje̱a̱poy. Kenpaʼti eʼbueydeʼte kubarakkaʼdik i̱jje̱a̱poy. —‍Jesústaj onaʼuyate. \p \v 60 —‍Kejeʼ. Huabot oknopo̱e̱hueʼyaʼ hua̱e̱ʼeria nog oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeritoneʼtaj dakaʼ kanʼto̱i̱ke̱ʼ kenpaʼti kanʼkubarakkeʼ. Onnayo yahuatiʼ. Huadak huaʼa konig aratbut Dios Huairitaj oknopo̱e̱ʼdik kenpaʼti nigpe̱e̱dik kaʼneʼpo yamanbatiaʼpakikaʼ. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 61 —‍Huaboaʼda ontaj etaʼhuaʼtaʼ eʼpakada, Huairi huakkuru huabettaj “Ijhuay,” aʼmanaʼtuyaʼpo jakyo eʼhuaʼtutaʼ ijpaki. —‍Noga̱ Jesústaj onaʼuyate. \p \v 62 —‍Aratbut huaboaʼda Diostaj oʼnoknopo̱e̱po onʼnigpe̱e̱po batikhueʼda nigpe̱e̱ʼdik o̱ʼne. Ken konig ʼikken o̱gkikaʼuy onteʼti ken konig nopo̱e̱hueʼdik o̱ʼnikaʼapo. Diostaj oʼnoknopo̱e̱po onʼnigpe̱e̱po eʼbatiknayo konig o̱gkikaʼuy onteʼti eʼnopo̱i̱kaʼnayo nogomey Dios Huairitaj huaknopo̱e̱ʼ kenpaʼti huanigpe̱e̱ʼ tihuapokhueʼdik o̱ʼneapo. —‍Jesúsa onaʼuyate. \c 10 \s1 Setenta huanigpe̱i̱kaʼeritaj Jesúsa oʼmataʼmonaʼuyate. \p \v 1 Nogok Jesús Huairia oʼbaktieʼeaʼpo nog setenta huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼbaktieʼeaʼpo huakkuru bottaʼ bottaʼtaj oʼmataʼmoneaʼuyate. Nog huakkaʼ jak nog huakkaʼ jakyo oʼmataʼmoneaʼpo aʼti Jesúsakon taʼpotaʼ oʼhuaʼapo. \p \v 2 —‍Huakkaʼada Diostaj yanoknopo̱e̱a̱pet yanʼnigpe̱i̱kaʼapet sueʼada huabokereka Dios Huairitaj huamaknopo̱e̱a̱ʼeri o̱ʼne. Dios Huairitaj yanʼtionaʼpakikaʼ. Dios Huairia huamaknopo̱e̱a̱ʼeritaj kamataʼmoneʼ yanʼtionaʼpakikatiʼ. \v 3 Yanhuatiʼ. Opudomey konig ovejasiʼponig moʼe̱nok konig dubakuhuaenbanopoyonig moʼe̱a̱po. Konig dubakuhuaa ovejasiʼpotaj onʼarakikaʼ kenpaʼti aratbuta opudomeytaj konigti mogkaʼapetdapiʼ. \v 4 Yudtaj kutamate tohuahueʼ yaneʼ. Huakupe huamanto̱e̱piʼ tohuahueʼ yaneʼ. Nogda huaʼiotpiʼ tohuahueʼ yaneʼ. Aratbuta dagte eʼdejpiʼ batiaʼpakonhueʼ yaneʼ. \v 5 Ken jakyo boʼkuddepo huakkuruda “Opudomeytaj Diosa moʼnopoʼyareʼ,” yanʼtionaʼpaktiʼ. \v 6 Ken jakyaʼ aratbut enʼnopoʼyareaʼtaʼ enʼpaknayo kanʼnopoʼyareʼ. Eʼnopoʼyareataʼ pakhueʼ e̱ʼneʼnayo kenda huaboaʼda yanʼtionaʼpakdeʼpo kejeʼ yanʼmanatiʼ. \v 7 Ken jakyo boʼkudapet ke̱yo̱yoʼda yanikatiʼ. Kenda aypo boʼyokapetnig yanʼbapikatiʼ. Kenda hue̱ʼe̱y boʼyokapetnig yanʼmayi̱katiʼ. Nogen eʼbaaʼnayo dakhuapa aypopiʼ bayokikaʼdik moʼi̱kaʼapone. Ken nog jakyo nog jakyo huaʼehueʼ yanikatiʼ. Ken jakyo huakkuru boʼkudapet, ke̱yo̱da yanikatiʼ. \v 8 Huakkaʼ jakyo eʼkuddeʼte aratbuta opudtaj boʼeddepo kenda aypo boʼyokapet, yanʼbapikatiʼ. \v 9 Ke̱yo̱ huakkaʼ jakyo eʼkuddeʼte dakhueʼ e̱ʼhua̱e̱ʼtaj yanʼbayareaʼikatiʼ. “Huadak huaʼa konig Dios Huairi meyo̱hueʼda o̱ʼe̱denok opudomeya̱ oy yanoknopo̱e̱ʼ.” Yanʼmanatiʼ. \v 10 Kenokaʼ huakkaʼ jakyo eʼkuddeʼte opudomeytaj eeʼtaʼ pakhueʼ e̱e̱ʼnayo yanbakhuatiʼ. Jakyaʼ yanʼbakhuaʼdepo, \v 11 “Oroʼomeytaj pakhueʼ moʼe̱nok opudomeyen huakkaʼ jak kurutaʼ sorok oroʼen huaʼitaʼ eʼtibette oroʼa oʼtihuekeay. Huadak huaʼa konig Dios Huairi meyo̱hueʼda o̱ʼe̱denok oyedda yanoknopo̱e̱ʼ.” Yanhuaʼdepo yanʼmanatiʼ. \v 12 Nogok dakhueaʼ huakkaʼeri ayaʼtada Diosa keʼpoda castiga oʼmagkaʼapo. Kenokaʼ ken jak hua̱e̱ʼeria opudomeytaj ehueʼ moeʼu̱ynigtaj kenomeytataj keʼponanada castiga oʼmagkaʼapo. Sodomatanayo sueʼda castiga oʼmagkaʼuyate. —‍Jesúsa setenta huaknopo̱e̱ʼeritaj oʼmanaʼuyate. \s1 Huakkaʼ jak hua̱e̱ʼeria Diostaj nigpe̱e̱hueʼada dakhueaʼda o̱gkikaʼpo nopoʼkoreahueʼ o̱ʼneʼuyate. \r (Mt. 11.20-24) \p \v 13 —‍Huakkaʼ jak Corazín hua̱e̱ʼeria paiʼda moʼnopoʼe̱a̱pone. Kenpaʼti huakkaʼ jak Betsaida hua̱e̱ʼeria paiʼda moʼnopoʼe̱a̱pone. Opudomeyen jakyaʼ Diosa teyda oʼkameʼnigʼa ʼuruaʼda oʼkameʼnigʼa oʼbayareameʼnigʼa, opudomeynayo nopoʼkoreahueʼ moʼe̱meʼne. Konig Betsaida huakkaʼ jakyaʼ kenpaʼti Corazínya̱ʼ Diosa ʼuruaʼda oʼkameʼ kenpaʼti teyda oʼkameʼ konigti Tiro huakkaʼ jakyaʼ Sidón huakkaʼ jakyaʼkon Diosa ʼuruaʼda e̱gkaʼnayo kenomeya̱ i̱da yanʼmanopoʼkoreaʼuyyetnigʼa kenpaʼti paiʼda o̱ʼneaʼ aratbuttaj moknopo̱e̱po saconig yanʼotayʼuyyetnigʼa. \v 14 Nogok kenokaʼ Diosa ayaʼtada aratbuttaj dakhueaʼ huakaʼeritaj castiga oʼmagkaʼpo Tiro hua̱e̱ʼeritaj Sidón hua̱e̱ʼerieretaj sueʼda castiga oʼmagkaʼapo. Opudomeytanayo diga̱ʼda castiga mogkaʼapone. \v 15 Opud Capernaum huakkaʼ jakyo hua̱e̱ʼeri “Huadakda o̱ʼe̱y.” Moʼnopo̱e̱nigʼa, “Kurudyo̱ oʼhuaʼapoy.” Moʼnopo̱e̱nigʼa. Kubarakyoyoʼda boʼhuaʼapone. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 16 —‍Ayaʼada opudomeytaj eʼnigpe̱e̱ʼnayo doʼtaj onʼnigpe̱e̱a̱po. Ayaʼda opudomeytaj pakhueʼ e̱e̱ʼnayo doʼtaj pakhueʼ o̱ʼne. Kenpaʼti ayaʼda doʼtaj pakhueʼ e̱e̱ʼnayo Diostaj pakhueʼ o̱ʼne. Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. —‍Jesúsa setentataj oʼmanaʼdenok setentaakon oʼnokbahuaʼuyate. \s1 Setenta onteʼti onʼkumeʼuyate. \p \v 17 Nogok setenta huanigpe̱i̱kaʼeri onʼkumejdepo durugteda onʼkumejpo, \p —‍O̱ʼna boʼteypakaʼnok totoʼa oroʼtaj moʼnigpe̱e̱po bokbahuameʼne, Huairi. —‍Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 18 —‍Diosa totoʼ huairitaj oʼenmeʼ kurudya̱ʼ, ijtiahuaymey. Konig o̱jbed i̱dada kurudya̱ʼ oʼkotonmeʼ. Totoʼ kurudya̱ʼ barakyo okotmeʼte. \v 19 Doʼhua yonaʼnok bihuitaj tugdik kenpaʼti toʼtidtaj tugdik kenpaʼti totoʼtaj gana o̱gkaʼdik moʼe̱po bihuia toʼtidapiʼ totoʼapiʼ opudomeytaj sigpiʼ diga̱ʼ noeyanhueʼdik moʼe̱ne. \v 20 Kenda huadakda o̱ʼe̱nigʼa totoʼ opudomeytaj moʼnigpe̱e̱meʼtenok durugpakhueʼ yaneʼ. Diosensiʼpo moʼe̱nok kurudya̱ʼ opudendik Diosa eʼtimadoyaʼdeʼ moʼte̱ne Diosere oʼnoeonhuahuikaʼapoy. Kenda yanʼnopo̱e̱po yanʼdurugpak. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Jesús oʼdurugpakuyate. \r (Mt. 11.25-27; 13.16-17) \p \v 21 Diosen Noki̱re̱ga̱ oʼnopoʼto̱e̱nok Jesúsa oʼdurugpakpo Diostaj, \p —‍Kurudyo̱ hua̱e̱ʼeri Huairi i̱ʼe̱ne kenpaʼti huadariyo hua̱e̱ʼeri Huairi i̱ʼe̱ne, Apag Dios. Huaboaʼda setentataj iʼbateypakameʼnig kenda suhueʼda huanopo̱e̱ʼeritaj iʼmaʼnopo̱e̱a̱ʼne Apag Dios. Kenda huakkaʼ huanopo̱e̱ʼeritanayo manopo̱e̱a̱hueʼ i̱ʼe̱ne. Kenda iʼpakpo ʼuruaʼda iʼkaʼde. —‍Apag Diostaj Jesúsa oʼtionaʼpakpo, \p \v 22 —‍Doʼhued Apaga beʼteypakaʼuyne, meʼnopo̱e̱a̱ʼuyne. Ayaʼda beyokuyne. Do Diosen Huasiʼpo o̱ʼe̱, Apag Diosayoʼda moknopo̱e̱a̱ʼne. Konig Apag Dios o̱ʼe̱po, konig oʼnopo̱e̱, konig Apag Dios oʼkaʼ doʼhuayoʼda ijnopo̱e̱y kenpaʼti kenomeytaj doʼhua Diosen Huasiʼpoa ijmaknopo̱e̱a̱y. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 23 Huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼbatiahuayʼepo, \p —‍Opudomey doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri moʼe̱po doʼtaj Diosen Huasiʼpotaj onʼtiahuaypo durugda moʼe̱ne. \v 24 Aʼnenda huakkaʼ Diosen huamanbatiaʼpakeria kenpaʼti huadaribayo huairierea do Diosen Huasiʼpotaj eʼtiahuaytaʼ menʼpakuyatenigʼa tiahuayhueʼ meʼnuyne. Kenpaʼti doʼhued eʼmanmadikaʼ eʼpe̱e̱taʼ onʼpakuyatenigʼa pe̱e̱hueʼ meʼnuyne. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritayoʼda oʼmanaʼuyate. \s1 Konig Samaria huadaribayo hua̱e̱ʼeria ʼuruaʼda oʼkaʼuyate, konigti ya̱gʼkikatiʼ. \p \v 25 Ken Moisésenbaʼ eʼmanaʼ huamanmadikaʼeri oʼbodpo, Jesústaj oʼhuahuaʼpo Jesúsa namaʼdapiʼ kaeʼpo, \p —‍¿Diosere aʼnoeonhuahuikayaʼpo kate kaʼdik i̱jje̱? —‍Jesústaj onaʼuyate. \p \v 26 —‍¿Kateaʼ Moisésbaʼ yaʼmadoyaʼuyate? ¿Monig iʼtiahuay? —‍Jesúsa onaʼuyate. Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeritaj onaʼuyate. \p \v 27 —‍Dios Huairitaj diʼ yanikaʼ. Huanopoʼa huakkaʼda yanʼpakpo Diostaj diʼ yanikaʼ. Noki̱re̱ga̱ huakkaʼda yanʼpakpo Diostaj diʼ yanikaʼ. Hua̱so̱ʼa̱ teyda ya̱ʼnepo Diostaj diʼ yanikaʼ. Eʼnopo̱i̱kaʼ ya̱ʼderetpakpo Diostaj diʼ yanikaʼ. Kenpaʼti konig huataʼ diʼ i̱ʼe̱ konigti nog aratbuttaj diʼ yanʼmaikaʼ. —‍Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeria Jesústaj onaʼuyate. \p \v 28 —‍Buttida iaʼ. Kenda ekaʼnayo Diosere iʼnoeonhuahuikaʼapone. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 29 Huadakda onaʼ aratbut kanʼnopo̱e̱deʼpo Jesústaj onaʼ, \p —‍¿Betataj diʼ maeʼdik i̱jje̱? —‍Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeria onaʼnok. \p \v 30 —‍Nogbokerektida Jericó huakkaʼ jakyo dagte oʼhuaeʼuyate. Judío aratbut o̱ʼe̱po Jerusalénya̱ʼ Jericóyon oʼhuarakpo dagte eʼhuaʼete sueʼda huabereeria onʼhuahuaʼpo, oʼnogkaʼpo, onʼbitbitpo, ayaʼda oʼnokbakayaʼpo yudtakon oʼnokbakayaʼpo dagte ken huabokerektaj oʼnenonpo oʼnokbahuaʼuyate. Keʼna judío huabueyʼdikte dagte onpahueduyate. \v 31 Aʼti judío sacerdote ken dagte oʼhuaʼepo judío huabokerek enpahuedtaj eʼtiahuayada dagte adpenda okpokonʼuyate. \v 32 Nog huabokerekkon oʼhuaʼepo keʼna Leví aratbut e̱e̱ʼtada, oʼhuaʼepo kente enpahuedte eʼtiahuayada keʼnakon okpokonʼuyate. Leví aratbut Diosen jakyaʼ onʼbaaʼikaʼuyate. Ken enpahuedte eʼtiahuayada okpokonʼuyate. \v 33 Nog huabokereknayo judío ehueʼ Samaria hua̱e̱ʼeri o̱ʼe̱po Samaria hua̱e̱ʼeri judío hua̱e̱ʼeritaj diʼ maehueʼ o̱ʼnikaʼ. Ken Samaria hua̱e̱ʼeri dagte oʼhuaʼepo judío enpahuedte oʼtiahuayatoʼpo oʼtinepahuiʼpo \v 34 oʼhuahuaʼpo, huaentaj ʼurusihuada vinoere okhuekeʼedepo huakbetakon oʼtinukuʼdepo keʼnen mulayo oʼbehuikaʼpo huatay jakyo oʼtohuaʼdeʼuyate. Ke̱yo̱ dakaʼ oʼto̱e̱ʼuyate. \v 35 Emeʼte ken Samaria hua̱e̱ʼeri ahuaʼdeyapo bottaʼ huakupe kutamayo oʼtokdepo jak huato̱e̱ʼeritaj oʼyokpo “In judío huabokerektaj dakaʼ yato̱e̱ʼ. Nogda huakupe eʼpaknayo aʼti ijkumejdepo oʼyokapone.” Samaria hua̱e̱ʼeria onaʼuyate. \v 36 Ken huabokerektaj huabereeria oʼnogkaʼuyate, bapaʼ huabokereka onʼtiahuayʼuyatenigʼa, ¿Beʼata diʼ o̱ʼu̱yate? —‍Jesúsa Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeritaj onaʼuyate. \p \v 37 —‍Keʼna oʼtinepahuiʼpo okbetbetpo oʼtinukuʼuyate. Keʼna diʼ o̱ʼu̱yate. —‍Ken Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeria Jesústaj onaʼnok, \p —‍Yahuatiʼ. Konigti yakikatiʼ. —‍Jesúsa onaʼuyate. \s1 Marta Maríaenere jakyo Jesús o̱ʼi̱kaʼuyate. \p \v 38 Jesúsa onteʼti oʼhuaʼudhuahuaʼpo huanigpe̱i̱kaʼeriere oʼhuaʼuyate. Huakkaʼ jakyo oʼkuddepo ettoneʼ oʼdikkaʼ Martaa keʼnen jakyo katayeʼpo oʼedʼuyate Jesústaj. \v 39 Martaen huamaʼbuy María Jesústaj dakaʼ aʼnigpe̱e̱a̱yaʼpo Jesúsen huaʼitaʼpote oʼhuadʼuy. \v 40 Martanayo huakkaʼ oʼbaaʼpo kenpaʼti huakkaʼda kaʼdik i̱jje̱y oʼnopo̱e̱po oʼmepuʼkepo Jesústaj oʼhuahuaʼpo, \p —‍Doʼhued huamaʼbuya doʼtaj tihuapokhueʼ meʼe̱ne. Nogtiaʼda ayaʼda ijkay. Doʼhued huamaʼbuya doʼtaj tihuapokdik o̱ʼe̱. Kenpaʼ iʼnopo̱e̱t. “Martataj yatihuapok.” Maríataj yanaʼ, Huairi. —‍Martaa Jesústaj onaʼuyate. \p \v 41 —‍Nogda nogda huakkaʼda iʼkaʼpo iʼmepuʼkeʼnigʼa, Marta. \v 42 Kenyoʼda doʼtaj eʼnigpe̱e̱ʼ huadaknanada o̱ʼe̱. Kenda o̱ʼnen huamaʼbuy María oʼpak. Doʼtaj eʼpe̱e̱taʼ oʼpak. Kenda huadaknada o̱ʼe̱. Beʼapiʼ doʼhueddik okdikkayhueʼdik o̱ʼne. —‍Jesúsa onaʼuyate. \c 11 \s1 Jesúsa konig tionaʼpakdik o̱ʼe̱ oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 6.9-15; 7.7-11) \p \v 1 Nogok bebahueyaʼ Jesúsa oʼtionaʼpakonhuaʼdepo oʼbatikdenok, \p —‍Juan Bautista keʼnen huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanmadikaʼpo huationaʼpak oʼmanmadikaʼuyate. Konig Juan oʼmanmadikaʼuyate konigti oroʼomeytaj monʼmadikaʼ, Huairi. —‍Nogtiada Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeria Jesústaj onaʼuyate. \q1 \v 2 —‍In konig yanʼtionaʼpaktiʼ: Oroʼen Apag i̱ʼe̱ne, Apag Dios. Kurudyo̱ i̱ʼi̱kaʼpo kenpaʼda huadakda i̱ʼi̱kaʼne. O̱ʼnendik kenpaʼda huadakda o̱ʼe̱. Huairi i̱ʼe̱nok i̱da ayaʼada ontaj moʼnigpe̱i̱keʼ. Dios Huairi i̱ʼe̱po ayaʼda iʼpakpo iʼmanikaʼ. Kurudyo̱ hua̱e̱ʼeria moʼnigpe̱i̱kaʼpo o̱gkikaʼ konigti i̱yo̱ huadariyo ayaʼada huakaʼ. \v 3 Inmeʼnoete aypo oroʼtaj aʼnigya̱ya̱ʼpo boʼtihuapok. \v 4 Oroʼomeyen dakhueaʼ eʼkaʼ bokkahueaʼ kenda oroʼtaj dakhueaʼ mogkameʼnigtaj oroʼakon oʼbakkahueaʼdemey. Ke̱ya̱ʼ dakhueaʼda o̱gkikaʼ ke̱yo̱ toahueʼ moeʼ. Oroʼ namaʼda eʼkaʼtaʼ eʼpaknayo dakhueaʼ kahueʼ o̱e̱i̱ʼ boʼtihuapok, Apag Dios, ken. \m —‍Jesúsa eʼtionaʼpak oʼmanmadikaʼpo. \p \v 5-6 Jesúsa nogi̱ti oʼmanmadikaʼpo, \p —‍Opudomey nogtipiʼ sikyo nopokaʼ huadiʼen jakyo eʼhuaʼnayopiʼ. “Doʼhued jakyo bidtaʼda doʼhued huadiʼ o̱kye̱denigʼa aypobayoʼ i̱jje̱po aypo yokhueʼdik i̱jje̱po sueʼda aypo beyok.” Keʼna enaʼnayo \v 7 keʼnen huadiʼ jakyo o̱ʼe̱po, “Aypo beyok. Onnahueʼ meeʼ. Yokhuikdey. Doʼhuedsiʼpoere doere oʼtayʼi. Aypo aʼyokyaʼpo eʼmabotaʼ pakhueʼ i̱jje̱y.” Keʼna yaapetpiʼ. \v 8 Oroʼen huadiʼ e̱ʼe̱a̱da sikyo nopokaʼ aypo yokhueʼ meʼe̱ne. “Aypo beyok” oroʼomeya̱ batikonhueʼda onaʼbednok kanʼbatikeʼpo sikyo nopokaʼ aypo boʼyokapone. Katepiʼ aypo oʼpaki boʼyokapone. \v 9 In oʼnonaʼnig eʼtionaʼpak oʼnonmadikaʼne. Katepiʼ boʼpakpo, “Beyok.” Diostaj yanʼtionaʼpakikaʼ. Diosa boʼyokapone. Katepiʼ boʼpakpo, yanʼtionaʼpakikaʼpo yaduk, batikhueʼda boʼukpo boʼhuahuaypo, moʼto̱e̱a̱pone. Ijtiaki, menigokhuikeʼ konig Diostaj eʼtionaʼpak o̱ʼe̱nok Diosa moʼnigokhuikeʼapone. \v 10 Konig boʼpakpo, “Beyok.” Diostaj eʼtionaʼpaknayo Diosa boʼyokapone. Katepiʼ boʼpakpo boʼtionaʼpakpo eʼuknayo batikhueʼda eʼuknayo boʼhuahuaypo moʼto̱e̱a̱pone. “Ijtiaki, menigokhuikeʼ,” eʼtionaʼpakikaʼnayo Diosa moʼnigokhuikeʼapone. \p \v 11 Apag Diostaj eʼtionaʼpak in konig o̱ʼe̱. Huasiʼpo katetapiʼ onʼpakpo huaojtaj “beyok” oʼnonaʼikaʼ. Kenda eaʼte boʼyokikaʼapone. “Pan beyok,” huasiʼpoa enaʼnayo huaoa huid yokhueʼ o̱ʼe̱a̱po. Panda beyokapone. “Biig beyok,” huasiʼpoa enaʼnayo huaoa bihui yokhueʼ o̱ʼe̱po biigda beyokapone. \v 12 “Huatahuaokda beyok,” huasiʼpoa enaʼnayo huaoa toʼtid yokhueʼ o̱ʼe̱po huatahuaokda beyokapone. \v 13 Dakhueaʼ huakaʼeri e̱e̱ʼpiʼ huasiʼpotaj katepiʼ huadaknada moʼbayokikaʼne. Opuden Apag Dios kurudyo̱ o̱ʼi̱kaʼ huadaknada o̱ʼe̱po ʼuruaʼda boʼyokapone. “Diosen Noki̱re̱g beyok.” Eʼtionaʼpaknayo boʼyokapone. —‍Kenda Jesúsa huationaʼpakonhuaʼ oʼmanmadikaʼuyate. \s1 “Totoʼ huairia Jesústaj oʼteyyaʼ.” Sueʼada namaʼda onʼhuaaʼuyate. \r (Mt. 12.22-30; Mr. 3.19-27) \p \v 14 Nogok huabokerek o̱ʼe̱ʼuyate. Totoʼa oʼnopoʼto̱e̱nok aʼpakhueʼdik o̱ʼu̱yate. Jesúsa totoʼtaj okendenok huaboaʼda oaʼpakonʼuyate. Kenda aratbut onʼtiahuaydepo kenpaʼti onʼpe̱e̱depo, “Kenpihuay,” oʼdaʼuyate. \p \v 15 —‍Totoʼ huairia Jesústaj oʼteyyaʼnok totoʼtaj oʼmakenikaʼ. —‍Sueʼada oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeria onʼhuaaʼuyate. \p \v 16 —‍Diosa ontaj eʼtaʼmonaʼuynayo konig Dios kuruderia teyda oʼkikaʼnig konigti yakaʼ. —‍Nogomeya̱ namaʼda Jesústaj oʼnonaʼuyate. \v 17 Kenda kenomey judío huairia onʼnopo̱e̱nig Jesúsnayo kenda oʼnopo̱e̱po, \p —‍Huadari gobierno huairi huakkaʼda aratbuttaj huamanaʼikaʼeria huayahuaya eʼmagkikaʼnayo ayaʼda ken aratbuten gobierno huairi ehueʼda o̱ʼneapo. Kenpaʼti huabet huabetere nogtaj nogtaj eʼbatuktuknayo ehueʼda o̱ʼneapo. \v 18 Konigti totoʼ huairiomey e̱gkaʼnayo totoʼ nog totoʼtaj eʼmagkaʼnayo totoʼ huairi ehueʼdik o̱ʼneapo. “Totoʼtaj aʼmakenyaʼpo totoʼ huairia Jesústaj oʼteyyaʼ.” Namaʼda moʼbatiaʼpakne. \v 19 Totoʼtaj kaʼmakeneʼpo totoʼ huairia doʼtaj oʼteyyaʼ opudomey namaʼda moʼtinopo̱e̱nigʼa. Oroʼen huanigpe̱i̱kaʼeritaj totoʼ huairia oʼmanopoʼteypakaʼikaʼ totoʼtaj kamakmaeneʼpo opuda̱ kenpaʼ eaʼnayo “Da boaʼne.” Opudomeyen huanigpe̱i̱kaʼeria monaʼapone. \v 20 Dios teyda o̱ʼe̱po doʼtaj beʼteypakaʼnok totoʼtaj ijmakenikay. Do Diosen Huairi ijtiakdey ayaʼada nopo̱e̱ʼdik o̱ʼneapo kenpaʼti nigpe̱i̱kaʼdik o̱ʼneapo. Opudomeyere i̱jje̱dey. Doʼtaj menoknopo̱i̱kaʼ. \p \v 21 Huabokerekpiʼ teyda o̱ʼe̱po konig huairi o̱ʼe̱po huakkaʼ pi̱ya̱ʼ oʼmato̱e̱po keʼnen jak dakaʼ oʼta̱to̱e̱po. Doʼhued jakyo katepiʼ meʼta̱e̱nig dakaʼ ijto̱e̱nok bepiʼ kudhueʼdik o̱ʼe̱a̱po oʼnopo̱e̱nigʼa, \v 22 noga̱piʼ huamagkaʼeria nogi̱ti teyda o̱ʼe̱po kentaj eʼhuatiaknayo o̱gkaʼpo jokbakayaʼpo pi̱ya̱ʼ kenpaʼti ayaʼda okbatohuaʼapo. \p \v 23 Beʼapiʼ doʼtaj pakhueʼ e̱e̱ʼnayo konig doʼtaj dakhueʼda moʼe̱ne. Sueʼada doʼtaj onʼpakpo dakaʼ moknopo̱e̱po moʼnigpe̱e̱po huakkaʼtada Diostaj moknopo̱e̱a̱ʼne doʼtaj moʼnigpe̱e̱a̱ʼne. Nogomeynayo doʼtaj batotiakhueʼ o̱ʼnepo huakkaʼtada maknopo̱a̱hueʼ onʼmaeaʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Dakhueʼ totoʼ noki̱re̱ga̱ huabokerektaj ekhuaʼdeada onteʼti oʼkumej. \r (Mt. 12.43-45) \p \v 24 —‍Dakhueaʼ totoʼ huabokerektaj eʼnopoʼtoeonhuahuaʼdeʼ okhuaʼdepo aratbut ehueʼ e̱e̱ʼyo̱ oʼhuaʼpo meyo̱piʼ hua̱i̱kaʼ eʼuktada huahuayhueʼ o̱ʼe̱po “Ke̱yo̱ i̱ji̱kamey aʼkumeyi̱ʼ.” Ken noki̱re̱ga̱ oʼnopo̱e̱po, \v 25 ken huabokerektaj oʼnopoʼto̱i̱kameʼ, kentaj e̱kye̱deʼte Diosapiʼ nopoʼto̱e̱hueʼtada daknopoʼda konig jak eʼberokeʼyonig ʼuruaʼda o̱ʼe̱nok \v 26 ken totoʼa oʼhuaʼpo nog siete dakhueʼnada noki̱re̱gtaj oʼbahuahuaydepo oʼbatotiakpo dakhueaʼda o̱ʼnepo keʼnanayo sueʼda dakhueʼ o̱ʼe̱po ken ontayoʼ huabokerektaj onʼnopoʼto̱e̱nok. Huakkuruda nogtotoʼtida oʼnopoʼto̱e̱po sueʼda dakhueʼda o̱ʼe̱po taʼpotaʼ ocho dakhueaʼ totoʼ onʼnopoʼto̱e̱depo huabokerek dakhueaʼda o̱ʼe̱a̱po. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Diosa eaʼ huanigpe̱i̱kaʼeri durugda o̱ʼnikaʼapo. \p \v 27 Jesúsa kenda eʼmanadeʼte, \p —‍Ken ettoneʼ o̱ʼnen hua̱ye̱a̱ ontaj besiʼpopakuypo kenpaʼti ontaj meminoganhuahuaʼuypo durugnada ka̱i̱keʼ. —‍Ettoneʼa̱ aratbut e̱gkupopakyo o̱ʼe̱po ʼuttaʼnada onaʼuyate. \p \v 28 —‍Doʼhued hua̱ye̱nayo sueʼda durugmon o̱ʼe̱nigʼa ayaʼda Diosbaʼtaj onʼpe̱e̱depo onʼnigpe̱e̱po o̱gkikaʼpo kenataʼtaj nogi̱ti durugda o̱ʼnikaʼapo. —‍Jesúsa ettoneʼtaj onaʼuyate. \s1 —‍On Diosyaʼ oʼtiakuyate. Oroʼomeya̱ oknopo̱e̱ʼdik kaʼneʼpo konig Dios teyda oʼkikaʼ konigti yakaʼ. —‍Dakhueaʼ huakaʼeriomeya̱ Jesústaj oʼnonaʼuyate. \r (Mt. 12.38-42; Mr. 8.12) \p \v 29-32 Huakkaʼananada Jesústaj enʼtikupopakte, \p —‍Opudomey aratbut oy moʼnoikaʼ. Dakhueaʼda hua̱e̱ʼeri moʼi̱kaʼ. Konig Dios teyda kaʼdik o̱ʼe̱ konig eʼbayareaʼ konigti oroʼtaj mogkeʼ moʼnopo̱e̱nigʼa. Konig Jonás o̱ʼe̱ʼuyate, konigti Diosa doʼtaj meʼe̱a̱ʼapone. Jonás ʼuruaʼda o̱ʼe̱ʼuyatenok Nínive huakkaʼ jak aratbut onʼnigpe̱e̱po Diostaj onʼmanopoʼkoreaʼuyate. Konigti do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne ʼuruaʼda i̱jje̱a̱ponok aratbuta menʼtiahuaypo oknopo̱e̱ʼdik ya̱ʼneapet, Diosa oʼtaʼmonaʼuy oknopo̱e̱ʼdik ya̱ʼneapet. Aʼnennada huakkaʼ jak Nínive hua̱e̱ʼeritaj Jonás Diosbaʼ eʼmanaʼdeʼte Nínive aratbut Diostaj onʼnopoʼkoreaʼpo huaboaʼda Diostaj onʼnigpe̱e̱ʼuyate. Oy aratbut doʼtaj moʼpe̱e̱denigʼa nopoʼkoreahueʼ o̱ʼnepo doʼtaj oknopo̱e̱hueʼ moʼe̱ne. Jonás sueʼda huairi o̱ʼu̱yate. Donayo huahuak huairi i̱jje̱po, konige̱po keneʼhua̱ya̱ʼmeʼnoete ayaʼda Diostaj onʼnigbakupobopo kenokaʼ opudomey oy hua̱e̱ʼeri aʼneneri Nínive hua̱e̱ʼeriere Diostaj onteteyoʼ boʼtaʼbopo. Opudomey oy hua̱e̱ʼeri dakhueaʼda moʼe̱po doʼtaj eʼtiahuayada eʼpe̱e̱deada nopoʼkorehueʼ moʼu̱yatenok. Nínive hua̱e̱ʼeria kenda Diostaj onʼbahuaaʼapo. Aʼnennada huadaribayo ettoneʼa̱ huairi o̱ʼu̱yate. Keʼnendari adtenada o̱ʼu̱yate. Salomón Israel aratbuten huairi huakkaʼnada oʼnopo̱e̱po ʼuruaʼda oʼbatiaʼpakikaʼnok aʼpe̱e̱yaʼpo ken ettoneʼ keʼnenbayaʼ bidtenada oʼhuaʼonhuahuaʼuyate. Israel aratbutenbayo oʼhuaʼonhuahuaʼuyate. Salomóna sueʼda ʼuruaʼda oʼnopo̱e̱ʼuyate. Donayo ʼuruaʼnanada ijnopo̱e̱po huakkaʼda ijnopo̱e̱nigʼa oy hua̱e̱ʼeria sueʼada doʼtaj moʼpe̱e̱po moknopo̱e̱ne. Konige̱po nogok keneʼhua̱ya̱ʼmeʼnoete ayaʼda Diostaj enʼnigbakupoboʼte opudomey oy hua̱e̱ʼeri dakhueaʼda moʼe̱ doʼtaj nigpe̱e̱hueʼada oknopo̱e̱hueʼ moʼu̱ynok, ettoneʼ huairia Diostaj oʼbahuaaʼapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Oroʼomeyen huakpo konig hua̱so̱ʼen huakjey o̱ʼe̱. \r (Mt. 5.15; 6.22-23) \p \v 33 —‍Huakjey eʼbakpakdeʼte e̱kti̱o̱ke̱ʼyo̱ huada̱hueʼ o̱ʼnikaʼ. Sorokkosotoneʼtoyo huada̱hueʼ o̱ʼnikaʼ. Huakjey eʼbakpakte kutopa kutapen onʼhuada̱ʼikaʼ. Kente jeyda o̱ʼe̱nok ayaʼda onʼkudpo batiahuayaʼdik o̱ʼne. \v 34-35 Aratbuten huakpo konig hua̱so̱ʼen huakjey o̱ʼne. Aratbuten huakpo huadakda e̱e̱ʼnayo hua̱so̱ʼa̱ jeyonigti o̱ʼe̱. Konigti huakjey jeyda e̱e̱ʼte aratbut katepiʼ eʼkaʼ tiahuaydik o̱ʼne. Aratbuten huakpo dakhueʼda e̱e̱ʼnayo dakaʼ tiahuayhueʼdik o̱ʼne. Konig sikki̱re̱gyo̱ hua̱so̱ʼ o̱ʼnepo katepiʼ kahueʼdik o̱ʼne. Konigti aratbuten huanopoʼ o̱ʼe̱ konig huakjey aratbutenso̱ʼyo o̱ʼe̱. Huadaknopoʼda e̱e̱ʼnayo huadakyoʼ onʼnopo̱i̱kaʼ. Konig ʼuruaʼda Diosa oʼnopo̱e̱ kenpaʼti Diosa oʼpak aratbutkon oʼnopo̱e̱ kenpaʼti o̱gkaʼ. Aratbutennopoʼ dakhueʼda e̱e̱ʼnayo katepiʼ dakhueʼ eʼnopo̱e̱ʼnayo aratbuttaj ʼuruda eʼnopo̱e̱ʼ Diosa manopo̱e̱a̱hueʼdik oʼmae. Aratbut dakhueʼnopoʼda e̱e̱ʼnayo konig sikki̱re̱gyo̱ o̱ʼne. Meyon huahueʼdikda o̱ʼne. Konige̱po keyoj, dakyoʼ ya̱gʼkikatiʼ. Huanopoyaʼ huadakyoʼ yanʼnopo̱e̱po, batikhueʼ yaneʼ. Eʼbatiknayo konig sikki̱re̱gyo̱ moʼi̱kaʼapone. \v 36 Huanopoyaʼ huadakda eʼnopo̱e̱ʼnayo Dios konig huakjey keʼnen dag boʼtiahuayaʼne kenpaʼti huadak eʼkaʼ moʼnopo̱e̱a̱ʼne. Sikki̱re̱gyo̱ ehueʼ moʼe̱a̱pone. Konig huakjey oʼbakpakpo ʼuruaʼda oʼtaʼte tiahuaydik moʼe̱po kenpaʼti Diosen eʼkaʼ moʼnopo̱e̱a̱po. —‍Kenda Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Fariseo huairitaj kenpaʼti Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeritaj Jesúsa oʼbahuaaʼuyate. \r (Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 20.45-47) \p \v 37 Jesúsa eʼmanmadikaʼdeʼte, “Doere moʼbapeʼ.” Jesústaj fariseoa onaʼuyate. Jesús keʼnen jakyo oʼkuddepo kutopate oʼhuaduyate. \v 38 Judío aratbut bapehued huabaʼ onʼbakoyoʼikaʼ. Jesús baʼkoyohueʼ kutopayo oʼhuadnok fariseoa oʼtiahuaydepo, “Kenpihuay, baʼkoyohueʼada oʼbapeapo,” fariseoa oʼtinopo̱e̱ʼuyate. \p \v 39 —‍Opudomey fariseo huairi konig platoʼ taza huabakoyoaʼeri moʼe̱po hua̱so̱ʼensiʼdakyoʼda dakaʼ boʼkoyoaʼikaʼne. Aratbut kanʼtiahuayeʼpo ʼuruaʼda hua̱so̱ʼsiʼdak boʼkoyoaʼnigʼa huanopoʼnayo dakhueʼda moʼe̱ne. Nogen onʼta̱e̱ boʼeretpakpo moʼbakkayʼikaʼne kenpaʼti katepiʼ dakhueaʼ boʼkikaʼ. \v 40 Namaʼda moʼnopo̱i̱kaʼ. Diosa hua̱so̱ʼsiʼdak oʼkaʼuyate. Ken Diosa kenpaʼti hua̱so̱ʼen huanopoʼ oʼkaʼuyate. Kenda nopo̱e̱ʼdik moʼe̱ne. \v 41 Huanopoyaʼ yanʼmatinepahuiʼpo paiʼda aratbuttaj yanʼbayokikatiʼ kenda eʼkikaʼnayo ayaʼda hua̱so̱ʼen ʼuruda moʼe̱a̱pone. \p \v 42 Paiʼnada moʼnopoʼe̱a̱pone, opudomey fariseo huairi. Aypo huatokbuk sueʼda Diostaj boʼyokikaʼnigʼa nog aypo huatokbukbaʼa ʼuruda Diostaj sueʼda boʼyokikaʼnigʼa aratbuttanayo huadakda kahueʼ moʼi̱kaʼpo kenpaʼti Diostaj diʼ ehueʼ moʼe̱ne. Aypo huatokbuk Diostaj yokdik moʼe̱po kenpaʼti aratbuttaj huadakda kikaʼdik moʼe̱po kenpaʼti Diostaj diʼ e̱ʼdik moʼe̱ne. \v 43 Huanopoʼa paiʼnada moʼnopoʼe̱a̱pone, opudomey fariseo huairi. Judíoen hua̱i̱takeʼ jakyo ʼuruda huairien huahuadte ehuadtaʼ boʼeretpakikaʼne. Huakkaʼ jakte eʼhuaʼeʼte “Iʼtiak huairi.” “Iʼtiak huamanmadikaʼeri.” Kenpaʼ enayoʼda eʼpe̱e̱taʼ boʼeretpakikaʼne. \v 44 Opudomey fariseo huairi kenpaʼti Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri paiʼnada moʼnopoʼe̱a̱pone. “Oroʼomey huadakda o̱ʼe̱y.” Namaʼda moʼnopo̱e̱ʼikaʼnigʼa konig ta̱hui̱ri̱gda dakhueʼnada moʼe̱ne. Dakhueʼda e̱ʼneʼtada aratbuta nokothueʼ o̱ʼne. Opud konig kubaraktoneʼonig moʼe̱ne. Kubaraktoneʼtaj aratbut tiahuayhueʼ o̱ʼnepo kente onʼhuaeʼikaʼ. Aratbut sorokyo eʼparaʼ e̱e̱ʼtada tiahuayhueʼda o̱ʼnepo onʼhuaeʼikaʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 45 —‍Oroʼomeytakon dakhueaʼda oʼhuaaʼne, huamanmadikaʼeri. —‍Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeria Jesústaj onaʼuyate. \p \v 46 —‍Paiʼnada moʼnopoʼe̱a̱pone opudomey Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri. Nogda nogda huakkaʼda ya̱gʼkikaʼ, beʼapiʼ kenda kahueʼdik e̱e̱ʼtada opudomey aratbuttaj moʼmanaʼikaʼne. Opudnayo sigpiʼ kenda kahueʼ moʼi̱kaʼne. \p \v 47 Paiʼnada moʼnopoʼe̱a̱pone opudomey. Opudomeyen adhueaʼpaneʼkudak Diosbaʼ huamanbatiaʼpakeritaj onʼbarakuyate. Eʼbueykudaken kubaraktaʼ huid jaksiʼpo konig okkahuehueʼdik huid jaksiʼpo boʼkikaʼne. \v 48 Diosbaʼ huamanbatiaʼpakeritaj opudomeyen adhueaʼpaneʼa̱ onʼbatiarakaʼuy. Opudomeyen adhueaʼpaneʼ huadakda o̱gkaʼuyate opudomeya̱kon moʼnopo̱e̱po, kubaraktaʼ okkahuehueʼdik huid jaksiʼpo boʼkikaʼ. \p \v 49 Konige̱po, “Diosbaʼ huamanbatiaʼpakeri ijmataʼmonaʼapoy kenpaʼti huanigpe̱i̱kaʼeri ijmataʼmonaʼapoy. Sueʼtada onʼbarakapo nogomeytaj onhuadiaypo diga̱ʼ onʼmagkaʼapo.” Diosa huakkaʼ oʼnopo̱e̱po kenda oʼmanaʼuyate. \v 50-51 Konige̱po opudomey aratbut oyda moʼnoenig, opudomeytaj Diosa diga̱ʼ mogkaʼapone. Opudomeyen adhueaʼpaneʼ Diosbaʼ huamanbatiaʼpakeritaj onʼbarakuyate. Diosa huadari eʼkaʼdeʼte huakkuruda Abeltaj oʼarakpo oʼbueyʼuyate. Nogok nogok nogtaj nogtaj onʼbarakpo, taʼpotaʼ Zacaríastaj oʼdarakuyate. Diosen ʼuru jak kurute ʼuhua eʼarakikaʼtaʼ Diostaj eʼnigbakpakikaʼ kutopa o̱ʼe̱. Kutopa Diosen jaknopoyaʼ Zacaríastaj oʼdarakuyate. Diosbaʼ huamanbatiaʼpakeritaj opudomeyen adhueaʼpaneʼ onʼbarakuynok opudomeynayo barakhueʼ e̱ʼu̱ypiʼ Diosa diga̱ʼ mogkaʼapone. \p \v 52 Opudomey Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri paiʼnada moʼnopoʼe̱a̱pone. Aratbuttaj dakaʼ Diosbaʼ nopo̱e̱a̱hueʼdik moʼe̱ne. Konig Diosensiʼpo e̱e̱ʼ nopo̱e̱hueʼ o̱ʼnepo. Opudomeykon Diosensiʼpo ehueʼ moʼe̱a̱pone kenpaʼti nogomey Diosensiʼpo ehueʼdik o̱ʼneapo oknopo̱e̱hueʼada boʼkaʼpo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 53 Jesúsa kenda eʼmanaʼdeʼte Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeriomeya̱ fariseoerea Jesústaj diga̱ʼda onʼhuadiaypo nogpaʼ nogpaʼ kiriga̱yo̱ʼ oʼnonaʼuyate. \v 54 Jesúsa namaʼda kaeʼpopiʼ yaapetpiʼ onʼnopo̱e̱po onʼpe̱e̱nigʼa dakhueaʼ eaʼ eʼpe̱e̱taʼ onʼpaknigʼa. Jesúsa dakhueaʼ oaʼ eʼhuaaʼtaʼ onʼpakpo. \c 12 \s1 “Oroʼ huadakda o̱ʼe̱y.” Fariseomeya̱ nogomeytaj namaʼda onʼmanopo̱e̱a̱ʼikaʼnigʼa fariseotaj keyoj dakaʼ yanʼpe̱i̱kaʼ. \p \v 1-2 Jesúsa dakaʼ oʼmanmadikaʼonhuahuaʼpo huakkaʼnanada aratbut o̱gkupopakdepo huakkaʼada aratbut o̱ʼnepo batugon o̱gkaʼuyate. Huakkuruda huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼpo: \p —‍“Oroʼomey huadakda o̱ʼe̱y.” Fariseo huairia ayaʼtada eʼmanopo̱e̱a̱ʼtaʼ onʼpaknigʼa dakhueaʼda o̱ʼne. Konig pan eʼbiaʼo̱gʼ fariseo o̱ʼne. Huakkuruda pan eʼkaʼte eʼbiaʼo̱gʼ tiahuayhued moʼe̱po aʼti eʼbiadeʼte eʼbiaʼo̱gʼ o̱ʼe̱ moʼnopo̱e̱. Huakkuruda fariseo huairi huadakda o̱ʼne namaʼda moʼnopo̱e̱nigʼa nogok kenda o̱gkikaʼ boʼtiahuaydepo dakhueaʼda o̱ʼne nopo̱e̱ʼdik moʼe̱a̱pone. Konige̱po fariseomey huairitaj keyoj, ijjay. \v 3 Katepiʼ konig soatayoʼ sikki̱re̱gya̱ʼ boaʼikaʼnig, kenda boaʼikaʼnig nogok konig huameʼnoete ayaʼada onʼpe̱e̱a̱po. Konigti jakyaʼda nog aratbut ehueʼ e̱e̱ʼya̱ʼ kenpaʼti jakhuiʼkay ekhuikyaʼ utakaʼ boaʼikaʼnig kenda nogok huakkaʼ jak eretnopote jakkutagpite onʼbopo ʼuttaʼda oʼdaʼapo, ayaʼada kanʼpe̱e̱ʼpo oʼdaʼapo. \s1 ¿Beʼtaj okmeʼpukdik moʼe̱? \r (Mt. 10.28-31) \p \v 4-5 Huabokerek hua̱so̱ʼtaj arakdik o̱ʼne. Kenyoʼda aratbutso̱ʼtaj arakdik o̱ʼne. Noki̱re̱gtanayo arakhueʼdik o̱ʼne. Konige̱po aratbuttaj mididhueʼ yanikaʼ. Beʼtaʼtaj okmeʼpukdik moeʼ dakaʼ oʼnonaʼne. Diostayoʼda yanokmeʼpukikaʼ. Diosnayo arakdik o̱ʼe̱ kenpaʼti eʼbueydeʼte noki̱re̱gtaj paiʼda kanʼnopoʼe̱ʼpo taʼakyo enʼdik o̱ʼe̱. Kentaj yanokmeʼpuk, ijjay. Doʼhued huadiʼtaj ijjay. \p \v 6 Bakoytaʼ aratbut suhuigda onʼpakikaʼ. Cinco bakoy aʼbakayaʼpo bottaʼ sigkupe bayokdik o̱ʼne. Diosnayo bakoytaj oʼpakpo nogtatipiʼ okkahuehueʼ o̱ʼe̱. \v 7 Opudomeytaj Diosa huakkaʼda oʼpakpo dakaʼ moʼmato̱i̱kaʼne. Opuden huakuhuijtapiʼ moʼdikikaʼne. Bakoytaj konig sueʼda oʼpak. Diosa sueʼda oʼpak. Opudomeytaj huakkaʼ oʼpaknok meʼpukhueʼ yanikaʼ. \s1 “Jesucristotaj huaknopo̱e̱ʼeri i̱jje̱y.” Huaaʼeritaj Jesúsa oʼbatiaʼpak. \r (Mt. 10.32-33; 12.32; 10.19-20) \p \v 8 “Jesucristotaj huaknopo̱e̱ʼeri i̱jje̱y.” Ayaʼada aratbuttaj onʼmanaʼaponig do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne, “Kenomey kenda eʼmanadeʼte doʼhued huaknopo̱e̱ʼeri o̱ʼne.” Diosen huataʼmoneritaj ijmanaʼapoy. \v 9 “Jesucristotaj oknopo̱e̱hueʼya i̱jje̱y.” Aratbuttaj onʼmanaʼpo “Doʼhued huaknopo̱e̱ʼeri ehueʼ o̱ʼne.” Diosen huataʼmoneritaj ijmanaʼapoy ijjay. \p \v 10 Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne, doʼtaj beʼapiʼ dakhueaʼ eʼhuaaʼnayo Diosa bakkahueaʼdik o̱ʼe̱. Diosen Noki̱re̱gtaj dakhueaʼ eʼhuaaʼnayo Diosa bakkahueahueʼdik o̱ʼe̱a̱po. \p \v 11 Nogok judío hua̱i̱takeʼ jak huairitaj boʼtohuaʼapone. Dakhueaʼ bokaʼne monaʼpo judíoen hua̱i̱takeʼ jakyo boʼtohuaʼapone. Kenpaʼti gobierno huairite boʼtohuaʼapone. “¿Kaʼtiaʼpiʼ huairitaj ijmanbatiaʼpakapo?” Yanʼnopo̱e̱po meʼpukehueʼ yaneʼ. \v 12 Huairitaj manbatiaʼpakdik e̱e̱ʼte Apag Diosen Noki̱re̱ga̱ moʼnopo̱e̱a̱ʼaponok ʼuruaʼda batiaʼpakdik moʼe̱a̱po. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Huakkaʼda katepiʼ eʼmato̱e̱ʼtaʼ eretpakhueʼ yaneʼ. Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 13 —‍Kenda oroʼen huaojkudak oʼmato̱e̱ʼuyate kenda doʼtaj jonposakeaʼdik o̱ʼe̱nok, doʼtaj yabayoktiʼ. Doʼhued huamaʼbuytaj yanatiʼ, Huamanmadikaʼeri. —‍Huakkaʼ Jesústaj enʼtikupopakyaʼ nogtiada Jesústaj onaʼuyate. \p \v 14 —‍“O̱ʼnen huamaʼbuytaj yabayoktiʼ.” Onahueʼdik i̱jje̱a̱poy. —‍Jesúsa huabokerektaj onaʼuyate. \p \v 15 —‍¡Keyoj! Huakkaʼnada eʼmato̱e̱ʼtaʼ eretpakhueʼ yanikaʼ. Durugnada a̱ʼe̱ya̱ʼpo huakkaʼda katepiʼ to̱e̱hueʼdik yanikaʼ. Sueʼda e̱ʼta̱e̱piʼ durugda e̱ʼdik moʼe̱ne. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 16 Jesúsa aʼmanmadikayaʼpo oʼmanbatiaʼpakpo, \p —‍Aʼnenda huabokerek o̱ʼu̱yate. Konig huairi o̱ʼe̱po huakkaʼda oʼmato̱e̱ʼuyate. Keʼnen taʼbatoneʼ huakkaʼda aypo oʼkerekdepo konig aroz huakkaʼda oʼtaboyogʼuyate. \v 17 “Menpaʼ ijkaʼapo. Doʼhued aroz doʼhued aypo hua̱to̱e̱ʼ jak suhuigda o̱ʼe̱. Aypo huakkaʼda o̱ʼe̱nok meyo̱ kuda̱hueʼdik o̱ʼe̱.” Kenpaʼ huairia oʼnopo̱e̱po. \v 18 Ken, “Oy konig ijkaʼapoy ijnopo̱e̱y. Doʼhued aypo hua̱to̱e̱ʼ jaksiʼpo ijjakyogapoy. Nogda huaboroaʼda aypo huamato̱e̱ʼ jak ijkaʼapoy ijjakkaʼdepo ayaʼda aypo arozere ke̱yo̱ ijkuda̱ʼapoy. Ayaʼda katepiʼ ijmato̱e̱nig ijbakuda̱ʼapoy. \v 19 Kenokaʼ ijbakuda̱ʼdepo doʼhued huamato̱e̱ʼ jakyo huakkaʼda ijto̱e̱ʼapoy. Huakkaʼda huabayok ijto̱e̱a̱poy. Baahueʼada bapeʼdik i̱jje̱a̱poy. Maiʼdik i̱jje̱a̱poy. Durugda i̱jje̱a̱poy.” Ken huabokerek namaʼda oʼnopo̱e̱nigʼa. \v 20 “Namaʼda iʼnopo̱e̱nigʼa. In sikyo iʼbueyapone. Ayaʼ aypopiʼ arozpiʼ nogda nogda huakkaʼda iʼmato̱e̱po huaboroʼ jakyo iʼbakuda̱ʼdepo noga̱ onʼmato̱e̱a̱po. Diosa ken huairitaj onaʼuyate.” \v 21 Ken konig o̱ʼe̱po aratbut keʼnen huataʼ huakkaʼda nogi̱ti nogi̱ti onʼmato̱e̱po, huakkaʼda eʼmato̱e̱a̱da Diostehuapaʼnayo paiʼda onʼe̱. —‍Jesúsa oʼmanmadikaʼpo oʼmanaʼuyate. \s1 Diosa huaknopo̱e̱ʼeritaj dakaʼ oʼmato̱i̱kaʼ. \r (Mt. 6.25-34) \p \v 22 Nogok huanigpe̱i̱kaʼeritaj, \p —‍Aypotaʼ mepuʼkehueʼ yanikaʼ. Kenpaʼti yudtataʼ mepuʼkehueʼ yanikaʼ. \v 23 Diosa teyda o̱ʼe̱po oroʼomeytaj moʼmanoeaʼi̱kaʼne. Oroʼomeytaj aypo yudtakon bayokdik moʼi̱kaʼapone. \v 24 Surujpi̱g konig o̱ʼe̱ yanʼnopo̱e̱po. Batukehueʼ o̱ʼnikaʼ. O̱gkupaeahueʼ o̱ʼnikaʼ. Aypo huamato̱e̱ʼ jak to̱e̱hueʼ o̱ʼnenigʼa Diosayoʼda surujpi̱gtaj aypo oʼbayokikaʼ. Diosa bakoytaj sueʼda oʼpak. Opudomeytanayo Diosa huakkaʼda boʼpakikaʼne. Ayaʼda katepiʼ bayokdik moʼi̱kaʼapone. Mepuʼkehueʼ yanikaʼ. \v 25 Aratbut nogi̱ti huabidda e̱e̱ʼtaʼ onʼpakpo, huakkaʼda eʼmepuʼkeada nogi̱ti huabidda ehueʼdik o̱ʼneapo. \v 26 Kenda moʼmepukepo ehueʼdik moʼe̱a̱pone. Nogtaʼ nogtaʼ katetapiʼ mepuʼkehueʼ yanikaʼ. \p \v 27 Huakhuen ʼurunada o̱ʼne. Baahueʼada o̱ʼnikaʼ kenpaʼti batiokhuihuihueʼ o̱ʼnikaʼ moʼnopo̱e̱t. Salomónkudak huairitoneʼ o̱ʼu̱yate. Huakkaʼda oʼmato̱e̱ʼuyate. ʼUruda yudtaj oʼmato̱e̱ʼpo oʼutikaʼuyate. Huakhuen ʼurunanada o̱ʼnikaʼ, Salomónnayo sueʼda ʼuruda oʼutikaʼuyate. \v 28 Diosa huakunopia okhuenpakaʼ. ʼUruaʼda oʼkaʼ. I̱da okhuenkot. I̱da oʼtaset. Diosa huakunopia okhuenpakikaʼ kenpaʼti opudomeytaj huakkaʼda oʼpakpo boʼtihuapokikaʼapone yudtaj moʼmato̱i̱kaʼapone. Sueʼda moknopo̱e̱po nogi̱ti Diostaj dakaʼ yanoknopo̱e̱ʼ. \v 29 Katetapiʼ mepuʼkehueʼ yanikaʼ. ¿Kate oʼbapeʼapo? Nopo̱e̱hueʼ yanikaʼ. ¿Kateʼ oʼmamayʼa̱? Nopo̱e̱hueʼ yanikaʼ. \v 30 Oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeria yudtataʼ kenpaʼti aypotaʼ kenpaʼda onʼeretpakikaʼ. Opudnayo aypopiʼ yudtapiʼ to̱e̱hueʼ moʼe̱nig Apag Diosa kenda oʼnopo̱i̱kaʼ. \v 31 Kenpaʼda Dios Huairitaj yanʼpakikaʼpo yanʼnigpe̱i̱kaʼ. Ken konig Dios Huairitaj eʼpaknayo Diosa boʼyokikaʼapone. Katepiʼ boʼpak yudtapiʼ aypopiʼ Apag Diosa boʼyokikaʼapone. —‍Jesúsa keʼnen huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \s1 Kenda Dios Huairitaj moʼnigpeeonhuahuaʼpo boʼkikaʼnok Diosa kurudya̱ʼ okkahuehueʼdik o̱ʼe̱a̱po. Kurudya̱ʼ Diosere huakkaʼda moʼmato̱e̱a̱pone. \r (Mt. 6.19-21) \p \v 32 —‍Doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri moʼe̱po sueʼda moʼe̱ne. Meʼpukhueʼ yaneʼ. Opudomeyen Apag Dios oʼpaknok kenokaʼ ayaʼada Diostaj onʼnigpe̱e̱depo opudomeykon Apag Diosere huairida moʼe̱a̱pone. \v 33 Kenda moʼmato̱e̱nig yanʼbahuayaʼ. Yanʼbahuayaʼdepo paiʼda aratbuttaj ken huakupe yanʼbayoketiʼ. Kenda eʼkaʼte Diosa kurudya̱ʼ boʼtiahuayapone. Okkahuehueʼdik o̱ʼe̱a̱po. Kenda boʼkaʼpo kurudyo̱ Diosere huakkaʼda moʼto̱e̱a̱pone. Kenda matoneʼpakhueʼ o̱ʼe̱a̱po. Okkayhueʼdik moʼe̱a̱pone. Huabereeria berehueʼdik o̱ʼneapo. Kenpaʼti kenda kurudya̱ʼ moʼto̱e̱a̱ponig sukkaʼpoapiʼ bapehueʼdik o̱ʼe̱a̱po. \v 34 Huakkaʼtada katetapiʼ eʼpaknayo Diostaj sueʼda boʼpakapo. Diostaj moʼnigpe̱e̱po paiʼda aratbuttaj eʼbayokikaʼnayo Diostaj huakkaʼda boʼpakapone. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Jesús Huairitaj e̱kpo̱e̱ʼ yanʼnige̱ʼikaʼ. \p \v 35-36 —‍Onteʼti indariyo ijtiakapoy. Do huairitaj e̱kpo̱e̱ʼ mennige̱ʼikatiʼ. Konig enʼto̱e̱pak fiestayaʼ huairi e̱kye̱ʼtaj keʼnen huanabaʼa e̱kpo̱e̱ʼ onʼnige̱ʼi̱kaʼ. Ken e̱kye̱ʼte huairitaj i̱da nigokhuikeʼdik o̱ʼneapo. Konigti doʼtaj e̱kpo̱e̱ʼ mennige̱ʼi̱katiʼ. \v 37 Konig huairi oʼtiakpo keʼnen huanabaʼa e̱kpo̱e̱ʼ enʼnige̱ʼte oʼbahuahuayatonok durugda o̱ʼneapo. Ken huairi nog yudtaj oʼtiokotdepo yanʼbahuad huanabaʼtaj oʼmanaʼdepo aypo oʼbayokeapo. Huanabaʼtaj oʼbayokeaponok durugda o̱ʼneapo. \v 38 Huairi nopotesikyo oʼtiakapopiʼ sikyoeddapiʼ oʼtiakapopiʼ. Huanabaʼa e̱kpo̱e̱ʼ onʼnige̱ʼpo huairi eʼtiakte durugda o̱ʼneapo. Huanabaʼ durugda o̱ʼneapo. \v 39 Kenpaʼti nogdakon yanʼnopo̱e̱ʼ. Konig huabereeri aʼbereyaʼpo ken horate oʼtiakapo jak hua̱ta̱e̱ʼeria eʼnopo̱e̱ʼnayo tayhueʼ o̱ʼe̱nok huabereeria jakyo kudhueʼdik o̱ʼe̱a̱po. Kenpaʼti berehueʼdik o̱ʼe̱a̱po. \v 40 Do kurudya̱ʼ ijtiakaponok e̱kpo̱e̱ʼ mennige̱ʼikatiʼ. Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne kenokaʼ huameʼnoe sikyopiʼ oʼtiakapo nopo̱e̱hueʼda eneʼte kenokaʼ ijtiakapoy. —‍Kenda Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Huairien huanabaʼ huamato̱e̱ʼeri dakaʼ huakikaʼeri konig o̱ʼne. Huairien huanabaʼ huamato̱e̱ʼeri dakaʼ kikahueʼ hua̱e̱ʼeri konig o̱ʼne. \r (Mt. 24.45-51) \p \v 41 —‍¿Oroʼomeytayoʼda menpaʼ kenda onmadikaʼ, Huairi? ¿Menpaʼ nogomeytakon iʼmanmadikaʼ? —‍Pedroa onaʼuyate. \p \v 42 —‍Huanabaʼ huamato̱e̱ʼeri dakaʼ huakikaʼeri kenpaʼti huanabaʼ huamato̱e̱ʼeri ʼuruaʼda huaknopo̱e̱ʼeri konig o̱ʼne ijmanmadikay. Ken huairien jak huanabaʼ huamato̱e̱ʼeritaj “Doʼhued huanabaʼtaj aypo yamabayokikatiʼ. Nogbayo ijhuaʼapoy. Aʼti ijtiakapoy.” Onanpo. \v 43 Huairi oʼtiakdepo konig huiria onanmeʼnig huanabaʼ huamato̱e̱ʼeria dakaʼ aypo eʼbayokikaʼnayo durugda o̱ʼe̱a̱po. \v 44 “Ayaʼda doʼhued ijmato̱e̱nig dakaʼ meʼtamato̱e̱ʼ.” Huairia ken huanabaʼtaj onanpo. Buttida ijjay. \v 45 “Doʼhued huairi ijhueʼda ya̱ʼe̱po yatiakapet.” Huanabaʼa eʼnopo̱e̱ʼnayo nog huanabaʼtaj huabokerekere ettoneʼeretaj huaboaʼda oʼmabitbitpo kenpaʼti huaboaʼda huakkaʼ oʼbapudhuaʼpo huakkaʼ oʼmaiʼonhuaʼpo kenpaʼti konig sineʼ oʼsiborudhuaʼpo \v 46 Kenda huanabaʼ huamato̱e̱ʼeria eʼkaʼte kenokaʼ ken huanabaʼ e̱kpo̱e̱ʼ nige̱hueʼ e̱e̱ʼte kenpaʼti kenmeʼnoete oʼtiakapo nopo̱e̱hueʼda e̱e̱ʼte huairi oʼtiakapo. Ken huanabaʼ huamato̱e̱ʼeritaj castiga diga̱ʼda o̱gkaʼapo kenpaʼti oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeriere kenpaʼda oʼmaenapo. \p \v 47 Huanabaʼ keʼnen huairi oʼpaknig enʼnopo̱e̱a̱da kahueʼ o̱ʼnepo dakhueʼen o̱gkaʼ kenpaʼti huairi eʼtiakapote e̱kpo̱e̱ʼ nige̱hueʼ o̱ʼnenok kenomeyen huairia huakkaʼda castiga oʼmagkaʼapo. Konigti aratbut kenda ijmanikaʼnig eʼnopo̱e̱a̱da nigpe̱e̱hueʼ o̱ʼnepo kenpaʼti do eʼtiakapote e̱kpo̱e̱ʼ nige̱hueʼ meneʼapetnigtaj Diosa castiga diga̱ʼda yaʼmagkaʼapet. \v 48 Nog huanabaʼa kenda huairi oʼpaknig nopo̱e̱hueʼ o̱ʼnepo kenda huairi pakhueʼtada o̱gkaʼnok huairia sueʼda castiga oʼmagkaʼapo. Dakhueaʼ o̱gkaʼnok sueʼda castiga oʼmagkaʼapo. Konigti aratbut kenda ijpaki nopo̱e̱hueʼada kenda pakhueʼ i̱jje̱ynig e̱gkaʼnayo Diosa sueʼda castiga oʼmagkaʼapo. Diosapiʼ huairiapiʼ aratbuttaj huakkaʼ katepiʼ eʼbayoknayo dakaʼ nigpe̱i̱kaʼdik kaʼneʼ Diosa ʼuruaʼda eʼnopo̱e̱a̱ʼnayo dakaʼ nigpe̱i̱kaʼdik o̱ʼneapo. Diosa huakkaʼ eʼtihuapoknayo nogomeytakon huakkaʼda tihuapokdik o̱ʼneapo. —‍Ken konig Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Jesústaj sueʼada oʼnoknopo̱e̱a̱po nogomeya̱ sueʼada oknopo̱e̱hueʼ o̱ʼneapopo huaknopo̱e̱ʼeritaj onʼbahuadiayapo. \r (Mt. 10.34-36) \p \v 49 —‍In huadariyo aratbut abakpoespakayaʼpo ijtiakuy. Aratbut onʼpoespakpo konig taʼak eʼbakpak o̱ʼe̱. Ken taʼak aʼbakpakayaʼpo ijtiakuy. Ken oyda eʼbakpakte ijjeretpaki. \v 50 Konig bautiza e̱gkaʼte o̱ʼe̱ konigti paiʼda nopo̱e̱ʼdik i̱jje̱a̱poy. Paiʼda ijnopoʼe̱a̱popo ijmeʼpukey. \v 51 Aratbut nog aratbuttaj aʼmanoeyyayaʼpo oʼtiakuy opudomey namaʼda moʼnopo̱e̱ne. Aratbut nog aratbuttaj aʼmanoeyyayaʼpo Diosyaʼ tiakhueʼ i̱jje̱ʼuy. Aratbut nog aratbuttaj aʼpoespakayaʼpo Diosyaʼ ijtiakuy. \v 52 Huaboaʼda nogjakyotida huabet nog huabettaj dakhueaʼ onʼbahuaʼpakapo. Cinco o̱ʼnepo tresa dostaj dakhueaʼ onʼbahuaʼpakapo kenpaʼti dosa trestaj huadak huaʼa onʼbatiaʼpakapo. \v 53 Sueʼda doʼtaj onʼpakapo nogomeya̱nayo doʼtaj pakhueʼ o̱ʼnepo konige̱po oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeria dakhueaʼ onʼbahuaʼpakapo. Huaoapiʼ doʼtaj oknopo̱e̱hueʼda meʼe̱po huasiʼpotaj huaknopo̱e̱ʼeritaj yaʼhuadiayapet. Muneʼyo̱ huaknopo̱e̱ʼeritaj hua̱ye̱a̱ huadiaydik ya̱ʼe̱a̱pet. Huakabua huasuʼtaj huadiaydik ya̱ʼe̱a̱pet. —‍Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Kurudtaj onʼtiahuaypo huameʼnoe huadak o̱ʼe̱a̱popiʼ dakhueʼmeʼnoe o̱ʼe̱a̱popiʼ aratbuta onʼnopo̱e̱ʼi̱kaʼ. \r (Mt. 16.1-4; Mr. 8.11-13) \p \v 54 —‍Opudomey indariyo moʼe̱po kurudyo̱ e̱ʼsi̱hui̱ʼ sika eʼbiaʼte niokpo yakudyon boʼtiahuaypo “Ohuiʼapo,” boaʼikaʼnig aʼti oʼhuiʼapo. \v 55 Kenpaʼti indariyo moʼe̱po toyed eʼbapoknayo “juknanada o̱ʼe̱a̱po,” boaʼikaʼnig i̱da juknanada o̱ʼe̱a̱po. \v 56 Opudomey namaʼda huanopo̱e̱ʼeri moʼe̱ne. Kurud boʼtiahuaypo oʼhuiʼapo kenpaʼti juknanada oʼtaʼteapo eʼnopo̱i̱kaʼada i̱nok doʼtanayo Diosen Cristo o̱ʼe̱ oknopo̱e̱hueʼ o̱ʼnene. —‍Jesúsa oʼmanaʼpo. \s1 Nog aratbuta gobierno huairitaj eʼtohuaʼnayo i̱da yanʼnoeya̱ʼ. \r (Mt. 5.25-26) \p \v 57 —‍Kenda huadak eʼkaʼ o̱ʼe̱. Kenyoʼda ʼuruda o̱ʼe̱. Opudomeya̱ onda nopo̱e̱ʼdik moʼe̱ne. \v 58 “O̱ʼna dakhueaʼ ikaʼne,” noga̱ enaʼnayo gobierno huairitaj boʼtohuaʼdepo eʼtohuaʼte kentaj yanoeya̱ʼ. Eʼmadehueʼnayo huakupepiʼ yayoktiʼ. Noeyahueʼpiʼ yokhueʼpiʼ e̱e̱ʼnayo gobierno huairitaj boʼtohuaʼapone. Ken gobierno huairi sorotatataj boʼyokapone. Sorotataa huabakuda̱ʼ jakyo boʼkuda̱ʼapone. \v 59 Ke̱yo̱da ijhueʼda o̱ro̱khueʼdik i̱ʼe̱a̱pone. Ayaʼda dehueʼte iʼyokdeʼpo o̱ro̱kdik i̱ʼe̱a̱pone. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \c 13 \s1 Ayaʼda dakhueaʼ o̱gkaʼdepo nopoʼkoreaʼdik ya̱ʼnepo onteʼti Diostaj nigpe̱i̱kaʼdik yaneʼ. Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 1 Kenokaʼ sueʼada Jesústaj oʼnonbatiaʼpakpo. Sueʼda huabokerek Galilea huadaribayo hua̱e̱ʼeri Diostaj oveja ʼuhua onʼnigbatiarakaʼdepo Pilato gobierno huairien soratataa Galileayo hua̱e̱ʼeri huabokerektaj onʼbatiarakaʼpo ʼuhua mimi huabokereken mimiere jontayoʼ oʼmimihuaʼuyate. Jesústaj oʼnonbatiaʼpakʼuyate. \p \v 2-3 —‍Kenomey huabokerek Galileayo hua̱e̱ʼeria dakhueaʼda o̱gkikaʼpo onʼmabueyʼuy. Nogomeynayo sueʼda dakhueaʼ huakaʼeri o̱ʼnepo mabueyhueʼ o̱ʼne. Kenpaʼ nopo̱e̱hueʼ yaneʼ, ijjay. Opudomey ayaʼda nopoʼkoreahueʼ e̱e̱ʼnayo kenpaʼti moʼmabueyapone. \v 4-5 Kenpaʼti Jerusalén huakkaʼ jakyo huabid jaktoneʼ o̱ʼhue̱kpo oʼmanbetuyate. Dieciocho huabokerektaj oʼmanbetuyate. Kenomey huabokereka onʼmabueyʼuyate dakhueaʼda huakaʼeri o̱ʼnepo konige̱po onʼmabueyʼuyate. Nogomey Jerusalén hua̱e̱ʼeri sueʼda dakhueaʼ huakaʼeri o̱ʼnepo bueyhueʼ o̱ʼneʼuyate. Kenpaʼ nopo̱e̱hueʼ yaneʼ, ijjay. Opudomey nopoʼkoreahueʼ e̱e̱ʼnayo kenpaʼti ayaʼda moʼmabueyapone. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Higuera hue̱ymey dapakhueʼda o̱ʼe̱. Ken konig Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 6 Jesúsa ken konig o̱ʼe̱ oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼpo, \p —‍Nogtida huabokereka taʼba oʼto̱e̱po menpaʼti higuera huada yanhuadmet oʼnopo̱e̱po taʼbayo oʼhuaʼpo huadataj oʼtiahuaynigʼa onhuadhueʼ o̱ʼe̱nok \v 7 taʼba huato̱e̱ʼeritaj, \p “E̱ya̱ʼ bapaʼ huabayok in taʼbayo ijtiakdemeʼnigʼa higuera hue̱ymey huada onhuadhueʼ o̱ʼe̱meʼ. Yataʼteg. In sorok huadak o̱ʼe̱nigʼa namaʼda oʼkerek.” Taʼba huato̱e̱ʼeritaj onaʼuyate. \v 8 “In huabayoknayo taʼteghueʼ i̱jje̱a̱poy, hue̱ymeytaʼpo ijtoruapoy kenpaʼti ʼuhua ovejadohuaʼa ijtaʼpotibukapoy. \v 9 Nog manhuaʼataʼ yaʼdapakapetpiʼ. Dapakhueʼ e̱e̱ʼnayo ijtaʼtegapoy.” Taʼba huato̱e̱ʼeria onaʼuyate. —‍Ken konig Israel oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeri o̱ʼne Jesúsa oʼbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Kenmeʼnoe okmapi̱e̱ʼahuaddikte ettoneʼ dakhueʼ e̱ʼi̱kaʼte Jesúsa oʼyareaʼuyate. \p \v 10 Nogok okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete judío aratbut baahueʼdik e̱ʼnikaʼte judióen hua̱i̱takeʼ jakyaʼ Jesúsa oʼmanmadikaʼpo. \v 11 Ke̱yo̱ hua̱i̱takeʼ jakyo ettoneʼ o̱ʼe̱po dakhueʼda o̱ʼeonhuahuikaʼuyate. Dieciocho huabayok dakhueʼda o̱ʼeonhuahuikaʼuyate. Dakhueaʼ totoʼa ken ettoneʼtaj o̱gkaʼnok sodoaʼ oʼboikaʼpo butukaʼ bohueʼdik o̱ʼi̱kaʼuyate. \v 12 Jesúsa oʼtiahuaydepo \p —‍Iʼyaredene, ettoneʼ. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 13 Ken Jesúsa oʼtibataʼtenok i̱da ken ettoneʼ butukaʼda oʼbodpo huaboaʼda “Dios ʼurunanada o̱ʼe̱,” kenpaʼti “dakiti Dios” oaʼuyate. \v 14 Hua̱i̱takeʼ jak huairianayo oʼhuadiayʼuyate. Judíoen okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete Jesúsa oʼyareaʼdenok oʼhuadiaypo, \p —‍Seis huameʼnoe baaʼdik moʼe̱ne. Ken seis huameʼnoe eʼyareaʼtaʼ eʼpaknayo yanʼtiaktiʼ. Judíoen okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete beʼyareʼpo tiakhueʼ yanikaʼ. —‍Hua̱i̱takeʼ jak huairia oʼmanaʼuyate. \p \v 15 —‍Namaʼda huanopo̱e̱ʼeri moʼe̱ne. Okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete opudomey ayaʼda opudomeyen vacatapiʼ burrotapiʼ hue̱ʼe̱y kanʼmaye̱ʼpo boʼtikujpo hue̱ʼe̱yte boʼtohuaʼikaʼne. \v 16 In ettoneʼ Abrahamen adhueaʼ huayayo e̱e̱ʼtada totoʼ huairia dakhueaʼ o̱gkadhuahuikaʼnok ettoneʼ dakhueʼda o̱ʼeonhuahuaikaʼpo dieciocho huabayok dakhueʼda o̱ʼeonhuahuikaʼuyate. Okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete eʼyareaʼ huadak o̱ʼe̱. Dapiʼ huadakda o̱ʼe̱ yanʼnopo̱e̱ʼ. —‍Jesús Huairia judióen hua̱i̱takeʼ jak huairitaj onaʼuyate. \p \v 17 Jesúsa kenda enadeʼte kenomey Jesústaj onʼhuadiayikaʼnigʼa onʼmabiraʼuyate. Nogomeynayo ayaʼada Jesústaj durugda o̱ʼnepo, kenda ʼuruaʼda Jesúsa oʼkikaʼ onʼtiahuaydepo kentaj durugda o̱ʼnuyate. \s1 Mostazakidtaj ken konig o̱ʼe̱ oʼmanʼbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 13.31-32; Mr. 4.30-32) \p \v 18 —‍Huadak huaʼa konig Dios Huairitaj oʼnoknopo̱e̱a̱ponigtaj onʼnigpe̱e̱a̱ponigtaj ken konig o̱ʼe̱a̱po ijmanbatiaʼpakpo ijmanmadikaʼapoy. \v 19 Konig huabokereka suigkidda mostaza huakid oʼtuk. Kenkida oʼkerekdepo nogok huaboroʼda o̱ʼe̱depo huaʼopite huakkaʼ bakoya oʼpakkaʼ. Konigti huakkuru Dios Huairien huaknopo̱e̱ʼeri sueʼda o̱ʼne. Nogok huakkaʼada Dios Huairitaj oʼnoknopo̱e̱po onʼnigpeonhuahuikaʼpo huakkaʼnada huaknopo̱e̱ʼeri o̱ʼneapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Pan eʼbiaʼo̱gʼa ken konig oʼkaʼ Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 13.33) \p \v 20 —‍Huadak huaʼa konig Dios Huairitaj oʼnoknopo̱e̱a̱ponigtaj onʼnigpe̱e̱a̱ponigtaj ken konig o̱ʼe̱a̱po ijmanbatiaʼpakpo ijmanmadikaʼapoy. \v 21 Konig sigda pan eʼbiaʼo̱gʼa ettoneʼa̱ huakkaʼ harinao̱gyo̱ oʼtokbuk. Harinao̱gyo̱ eʼbiaʼo̱gʼ oʼtokbukdepo dakaʼ o̱gkuayaga̱ʼ. Huabada oʼkudapo. Ayaʼda oʼbiaʼapo. Eʼbiaʼo̱gʼa oʼbiaʼpo konig Dios Huairien huadak huaʼa onʼmanmadikaʼnok huakkaʼada nogya̱ʼ nogya̱ʼ huabada oʼnoknopo̱e̱a̱po. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Diosyo huahuaʼ konig suigda akbogpe huakud o̱ʼe̱. \r (Mt. 7.13-14, 21-23) \p \v 22 Jerusalényon Jesúsa oʼhuaʼudhuaʼpo nog huakkaʼ jakyo nog huakkaʼ jakyo oʼpokandepo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 23 —‍¿Menpaʼ Diosa sueʼtada yaʼmanopoʼyareaʼapo? —‍Nogtiada Jesústaj onaʼnok, \p \v 24 —‍Diosyo huahuaʼ konig suigda akbogpe huakud o̱ʼe̱nok huakkaʼ yanʼpakpo yanʼkud. Huakkaʼada e̱gkudtaʼ onʼpakpo onhuahuaʼnigʼa kudhueʼdik o̱ʼneapo Diosenbayo aʼkudyaʼpo konig o̱ʼe̱ ijmanbatiaʼpakapoy. \v 25 Jak huato̱e̱ʼeri huairi nogok eʼmabodeʼte akbogpe jokhuikdepo opudomey dakhueaʼ huakkaʼeri jak kurute moʼe̱po “Moʼnigokhuikeʼ, Huairi.” Monaʼaponigʼa. “Opudomey meyo̱ hua̱e̱ʼeri moʼe̱t. O̱ki̱e̱hueʼya o̱ʼnene.” Huairia oʼmanaʼapo. \v 26 “Onere oʼbapeʼikay kenpaʼti onere oʼmayʼikay kenpaʼti oroʼomeyen jak kurutaʼ onmadikaʼonhuahuaʼuyne.” Opudomeya̱ huaboaʼda monaʼapone. \v 27 “Opudomey meyo̱ hua̱e̱ʼeri moʼe̱t oʼnonaʼdene. Doʼtaj meʼnokhuaʼ. Dakhueaʼ huakaʼeri moʼe̱ne.” Huairia monaʼapone. Kenda konigti Diosa monaʼapone. \v 28 Ke̱yon dakhueaʼ huakaʼeria bokbahuaʼdepo paiʼda moʼmanopoʼe̱a̱pet. Kenpaʼda Diosyo huahueʼdik moʼe̱a̱popo. Abraham Isaacere Jacobere Diosen huamanbatiaʼpakeriere Dios Huairiere adyo̱da e̱e̱ʼneʼte moʼbatiahuaydepo. Diga̱ʼda moʼbahuikonhuahuikaʼapo. Paiʼda moʼnopoʼe̱po boʼidokbokeʼapo. \v 29 Kenpaʼti aratbut Dios Huairitaj onʼbatiakapo. Niokpo eʼo̱ro̱kyen onʼtiakapo. Niokpo eʼhuakudyen onʼtiakapo. Toyaʼ kenpaʼti kutayaʼ onʼtiakapo. Nogya̱ʼ nogya̱ʼ Dios huairitaj onʼhuatiakapo. Dios Huairiere konig keʼnensiʼpo onʼbapeʼikaʼapo. \v 30 Huakkaʼada oy konig Diosen aratbut ehueʼda o̱ʼne. Judío aratbut ehueʼda o̱ʼne. Nogok Diosa oʼmatinepahuinok Diosere o̱ʼneapo. Nogomey judío aratbutpiʼ oy Diosen aratbut o̱ʼe̱y onʼnopo̱e̱nigʼa nogok Dostaj oknopo̱e̱hueʼ o̱ʼneaponok Diosa matinepahuihueʼ oʼmaeapo. Diosere ehueʼda o̱ʼneapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Jerusalén hua̱e̱ʼeritaj Jesúsa oʼmatinepahuiʼuyate. \r (Mt. 23.37-39) \p \v 31 Kenokaʼ sueʼda fariseo aratbut oʼnokye̱po, \p —‍I̱ya̱ʼ yabakhuaʼ. Herodes gobierno huairia ontaj eʼaraktaʼ oʼpak. —‍Fariseoa Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 32 —‍Yanhuatiʼ. “E̱ya̱ʼ, oy emeʼtekon sueʼda huameʼnoe totoʼtaj ijmaenapoy kenpaʼti ijbayareaʼapoy dakhueʼtaj ijbayareaʼapoy. Emeʼte kentaʼ ayaʼda ijkuhuitapoy, oaʼ,” Herodestaj ya̱ʼnonaʼ. Herodes namaʼda huaaʼeri konig engaña huaaʼeri o̱ʼe̱. Fariseomeytaj oʼmanaʼpo. \v 33 Ken oy emeʼte admeʼtaʼ nog admeʼtaʼ nog admeʼtaʼ Jerusalényo̱ huaʼdik i̱jje̱y. Jerusalénya̱yo̱ʼ Diosen huamanbatiaʼpakeri bueydik o̱ʼnikaʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 34 —‍Jerusalényo̱ hua̱e̱ʼeritaj oʼnonaʼne. Diosen huamanbatiaʼpakeritaj moʼmabatiarakikaʼuyate. Kenpaʼti Diosa oʼmataʼmonaʼuyatenigtaj, kenomeytaj huida̱ moʼbapaʼeaʼpo moʼmabatiarakikaʼuyate. Konig huatahuaj hua̱ye̱a̱ huasiʼpotaj okajpea oʼbatiokaʼikaʼ konigti opudomeytaj aʼbatiokayaʼpo eʼkupopakataʼ ijpakuynigʼa, nogok nogok aʼbatiokayaʼpo eʼkupopakataʼ ijpakuynigʼa opudomeynayo pakhueʼda moʼe̱ʼuyne. \v 35 Opudomeyen jakyaʼ Diosa oʼbakhuaʼde. Opudomeytaj tiokahueʼ moʼe̱a̱pone. Tihuapokhueʼ moʼe̱a̱pone. Kenpaʼti nopoʼyareahueʼ moʼe̱a̱pone yanʼnopo̱e̱ʼ. Nogok doʼtaj tiahuayhueʼ o̱ʼneonhuahuikaʼapone. “Dios Huairia in huabokerektaj oʼtaʼmonaʼuyate. Huadakda o̱ʼe̱.” Nogoknanada monaʼdeapone kenda onteʼti doʼtaj boʼtiahuayapone. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \c 14 \s1 Huabokereka dakhueʼda o̱ʼe̱po, huabopij huaʼopiere keʼpoda oʼiyokuyate. Jesúsa oʼyareaʼuyate. \p \v 1 Nogok okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete aʼbapeyaʼpo Jesús oʼhuaʼuyate. Fariseo huairien jakyo oʼhuaʼpo, nog fariseo huairi o̱ʼnepo menpaʼ Jesús okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete yaʼyareapetpiʼ onʼnopo̱e̱po Jesústaj dakaʼ onʼtiahuayʼuyate. \v 2 Jesús huakkuruyon huabokerektaj okpo̱e̱po dakhueʼda o̱ʼe̱po huabopij huaʼopiere diga̱ʼda oʼiyokuyate. \p \v 3 —‍¿Okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete menpaʼ yareaʼdik ya̱ʼe̱? ¿Menpaʼ yareahueʼdikpiʼ ya̱ʼe̱? —‍Jesúsa oʼmanaʼpo, Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeritaj kenpaʼti fariseotaj oʼmanaʼnok. \v 4 Huamanmadikaʼeri fariseoere aʼtokhueʼda o̱ʼnenok Jesúsa dakhueʼtaj oʼyareadpo oʼtaʼmonaʼuyate. \v 5 Onteʼti fariseomeytaj, \p —‍Opudomey o̱ʼnen burropiʼ vacapiʼ hue̱ʼe̱y huabid sorokkogyo̱ okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete e̱e̱ʼpiʼ eʼtakotnayo dapitaʼ i̱da sorokkogyo̱ boʼtotokatuʼikaʼ. Opudomey kenda dakaʼ moʼnopo̱e̱. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \v 6 Kenda Jesúsa eadeʼte buttida o̱ʼe̱ onʼnopo̱e̱po nogda aʼtokhueʼ o̱ʼnepo sohuataʼda oʼnoke̱ʼuyate. \s1 Eʼto̱e̱pak fiesta menata huahuad yaʼhuad Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 7 Ken fiestayo onʼbatiakpo kutopate onʼbahuadpo kente huairi onʼhuadikaʼ ken huahuadtaj onʼukpo onʼhuaduyate. Jesúsa kenda oʼtiahuaydepo oʼmanmadikaʼpo: \p \v 8 —‍Eʼto̱e̱pak fiestate yatiaktiʼ enadeʼte onʼhuaʼdepo huairi o̱ʼe̱ aratbuta meʼnoknopo̱e̱ʼpo kente huaboroʼ huairi onʼhuadikaʼ kente huadhueʼ yanikaʼ. Huairien huahuadte eʼhuadnayo nogda huakhuairi oʼtiakatoapopiʼ. \v 9 Fiesta huakaʼeria ontaj behuatiakaponepiʼ. “Yakboʼ in huabokerek kente oʼhuadapo,” menaʼapetpiʼ. Ken nogyon kente huanabaʼ onʼhuadikaʼnig kente huaddik i̱ʼe̱a̱po. Iʼbiraʼepo nogtekon iʼhuadapone. \v 10 Eʼto̱e̱pak fiestayo yanhuaʼpo kente huiri ehueʼa onʼhuadikaʼ kente yanhuadatotiʼ. Kente eʼhuadte fiesta huakaʼeria oʼtiakdepo, “Nogyon kente huairi onʼhuadikaʼnig kente yahuad, huadiʼ.” Ontaj onaʼdik moʼe̱a̱pet. Kenokaʼ huadakda i̱ʼe̱po konig huairi i̱ʼe̱ ayaʼada kutopate onʼhuadpo onʼnopo̱e̱a̱po. \v 11 “Huairi i̱jje̱y,” aratbut huataʼda namaʼda eʼtinopo̱e̱ʼnayo “Huairi ehueʼ i̱ʼe̱,” Diosa oʼbatiaʼpakapo. “Huairi ehueʼ i̱jje̱y.” Aratbuta huataʼda eʼtinopo̱e̱ʼnayo “huairi i̱ʼe̱.” Diosa oʼbatiaʼpakapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 12 “Eʼto̱e̱pak fiestate yatiaktiʼ Jesús.” Fariseoa onameʼnigtaj kentaj Jesúsa onaʼpo, \p —‍Nogok onteʼti fiesta iʼkaʼpo huakkaʼ aypo iʼmanhuada̱ʼpo, huadiʼtaj, huamaʼbuytaj, huaojtaj, hua̱ye̱taj, huairitaj “Yanʼtiaktiʼ, aypo doere monʼbapeʼ.” Kenomeytaj manahueʼ ya̱i̱kaʼ. Kenomeytaj eʼtobapeʼnayo onteʼti kenomeyere iʼbapeʼapetpiʼ kenpaʼti dehuehueʼ moʼe̱a̱pone. \v 13 Fiesta ekaʼnayo huakkaʼ aypo eʼmanhuada̱ʼnayo “Yanʼtiaktiʼ doere aypo monʼbapeʼ.” Paiʼda hua̱e̱ʼeritaj, dakhueʼso̱ʼtaj, huakkettaj, ekpobigtaj yamanaʼikaʼ. \v 14 Kenda eʼmanaʼikaʼnayo durugda i̱ʼe̱a̱ponok kenomeya̱ kenpaʼti ontaj tobapehueʼdik moʼe̱a̱pone Diostaj dakaʼ huanigpe̱i̱kaʼeri kurudyo̱ Diosyo enʼhuadeʼte Diosa huadakda moʼnigkaʼapone. —‍Jesúsa onaʼuyate. \s1 “Doere monʼbapeʼ yanʼtiak.” Dios Huairia huakkaʼtada oʼmanaʼuy. Ken konig Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 15 Nogtida huabokereka kutopate oʼtohuadpo Jesústaj kenda oʼpe̱e̱depo Jesústaj \p —‍In huadariyo Dios Huairiere Diosen aratbutere durugteda onʼbapeʼapo. —‍Kenbokereka Jesústaj onaʼuyate. \p \v 16 Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼpo, \p —‍Huairia aʼti huakkaʼtada aypo kanʼmanigmanhuadje̱ʼpo oʼmanaʼapo. Huanabaʼtaj oʼmataʼmonaʼpo, “Huairia beʼtobapeʼpo aʼti aypote yanʼtiaktiʼ.” Yanʼmanaʼ. Huakkaʼtada yanʼmanatiʼ. \v 17 Ken aypo eʼmahue̱ydeʼte, onteʼti huanabaʼtaj oʼmataʼmonaʼpo, kenomeytaj ʼikken moʼmanameʼte “Oyda yanʼtiak. Aypo oʼmahue̱yde yanʼtiak.” Yanʼmanatiʼ. \v 18 Kenda eʼpe̱e̱deada “Aypote huahueʼdik i̱jje̱y.” Ayaʼada huaboaʼda konigti onʼmanaʼpo, “Taʼba huakupete ekkaiʼmeʼtenok tiahuayatudik i̱jje̱y. Konige̱po aypote huahueʼdik i̱jje̱y. Huairia doʼtaj huadiayhueʼ ke̱ʼe̱ʼ.” Huakkuruda huanabaʼtaj onaʼuyate. \v 19 Noga̱ “Diez toros konig ʼuhua vaca konig tronco huatotokeri huakupete ijbaeʼdey. Menpaʼti huadakda totokdik ya̱ʼe̱taʼpo tiahuaydik i̱jje̱y. Aypote huahueʼdik i̱jje̱y. Huairia doʼtaj huadiayhueʼ ke̱ʼe̱ʼ.” Noga̱ huanabaʼtaj onaʼuyate. \v 20 Noga̱ “Ijto̱e̱pakdey. Konige̱po aypote huahueʼdik i̱jje̱y.” Noga̱kon onaʼuyate. \v 21 Huanabaʼ huairitaj onʼkumejdepo kenda aratbuta onʼmanaʼdenig huairitaj oʼnonaʼtoʼuyate. Kenokaʼ huairi oʼdiayonpo, “Huakkaʼ jak kurute yanhuatiʼ. Ayaʼ jak kurute yanhuaʼetiʼ. I̱yo̱ paiʼda hua̱e̱ʼeritaj yanʼbatotiaktiʼ. Dakhueʼ hua̱so̱ʼ hua̱e̱ʼeritaj yanʼbatotiaktiʼ. Huakkettaj yanʼbatotiaktiʼ. Kenpaʼti huakpobigtaj yanʼbatotiaktiʼ.” Huairia huanabaʼtaj oʼmanaʼuyate. \v 22 Nogok huanabaʼ onteʼti onʼtiakdepo, “Konig o̱ʼna onameʼnig konigti oʼkay, huairi, huakked huahuad o̱ʼe̱nok nogda tiakdik o̱ʼne.” Huanabaʼa oʼnonaʼnok \v 23 “Nogyon nogyon dagtepiʼ hua̱hue̱tepiʼ meyo̱piʼ aratbut e̱ʼneʼte, huairien aypote yanʼtiaktiʼ i̱ghuaʼda yanʼmanatiʼ. Huakkaʼda doʼhued jakyo e̱ʼta̱e̱taʼ ijpaki. \v 24 Konige̱po ayaʼda huakkurueritaj yanʼtiak, doere yanʼbapeʼ ijmanaʼnigʼa ayaʼada doʼere huakkaʼ aypo bapehueʼ o̱ʼneapo.” Huairia huanabaʼtaj oʼmanaʼuyate. —‍Ken konig Dios Huairia oʼkaʼapo Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Cristotaj eʼnigpe̱i̱kaʼtaʼ eʼpaknayo huakkuruda monig kaʼdik i̱jje̱y nopo̱e̱ʼdik ya̱ʼne. \p \v 25 Jesústaj huakkaʼada aratbut onʼtahuaʼenok oʼbatikorudpo, oʼmanaʼpo: \p \v 26 —‍Beʼapiʼ doʼtaj eʼnigpe̱i̱kaʼtaʼ eʼpaknayo doʼtaj huakkaʼda diʼ e̱ʼdik meʼnikaʼ. Huaojtapiʼ hua̱ye̱tapiʼ hua̱to̱e̱ʼtapiʼ huasiʼpotapiʼ huamaʼbuytapiʼ huidpotapiʼ huataʼdapiʼ sueʼda diʼ yanikaʼ. Doʼtanayo huakkaʼda diʼ e̱ʼdik yanikaʼ. Beapiʼ doʼtaj huakkaʼda diʼ ehueʼ e̱e̱ʼnayo doʼtaj nigpe̱i̱kahueʼdik moʼe̱a̱pone. Doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri ehueʼdik moʼe̱a̱pone. \v 27 Konig hue̱ypa cruzte paiʼda onʼnopoʼe̱po konigti doʼtaj aʼnigpe̱i̱kayaʼpo paiʼda eʼnopoʼe̱taʼ pakhueʼ e̱e̱ʼnayo doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri ehueʼdik moʼe̱a̱pone. Kenpaʼde hua̱ʼenda eʼpaknayo doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri ehueʼdik moʼe̱a̱pone. \v 28 Menpuru doʼhuedda katepiʼ ijeretpakikaʼnig Jesústaj aʼnigpe̱i̱kayaʼpo onteʼti doʼhuedda eretpakhueʼ i̱jje̱a̱po, kenpaʼ huakkuruda dakaʼ yanʼnopo̱e̱po. Kenpaʼda hua̱ʼenda eʼpaknayo doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri ehueʼdik moʼe̱a̱pone. Doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri e̱e̱ʼtaʼ eʼpaknayo huakkuruda monig kaʼdik i̱jje̱ dakaʼ yanʼnopo̱e̱po. Paiʼda ijnopoʼe̱a̱petpiʼ, nogpiʼ ayaʼ ijmato̱e̱nig paiʼda hua̱e̱ʼeritaj bayokdik i̱jje̱a̱petpiʼ, kenpaʼ huakkuruda dakaʼ yanʼnopo̱e̱po. Konig huabokerekpiʼ huaboroʼ jak eʼkaʼtaʼ oʼpakpo huakkuruda menigte e̱ʼdik ya̱ʼe̱t dakaʼ oʼnopo̱e̱po. Sueʼda eʼto̱e̱ʼnayo jak huaboaʼda kahueʼ o̱ʼe̱a̱po. \v 29 Dakaʼ nopo̱e̱hueda̱da ekaʼnayo jak ʼiddu oʼkaʼdenigʼa siro jaktaj huakupebayoʼ o̱ʼe̱po dakeahueʼdik o̱ʼe̱nok ayaʼada kentaj onʼtierikapo. \v 30 “Ken huabokereka huaboroʼ jak eʼkaʼtaʼ oʼpaknigʼa jak dakeahued huakupe oʼdakeaʼpo jaknayo dakeahueʼdik o̱ʼe̱a̱po.” Huayahuaya kenda onʼmanaʼpo onʼtierikapo. \v 31 Konigti gobierno huairipiʼ diez mil sorotataj oʼmato̱e̱po nog gobierno huairipiʼ keʼnen takaʼ veinte mil sorotataj oʼmato̱e̱po onʼtiak. Tiakhueda̱ded gobierno huairi diez mil sorotataj oʼmato̱e̱po dakaʼ nopounhuaʼdik o̱ʼe̱a̱po. “Doʼhued diez mil sorotataj menpaʼ gana kaʼdik ya̱ʼnet.” Nopo̱e̱ʼdik o̱ʼe̱a̱po. \v 32 Gana kahueʼdik o̱ʼneapo. Eʼnopo̱e̱ʼnayo sueʼda huabokerektaj takaʼ huairitaj oʼmataʼmonaʼapo. “Eʼmanoeyaʼtaʼ oʼpaki.” Takaʼ huairitaj ya̱ʼnonaʼ. Oʼmanaʼapo. \v 33 Ken konig, “Jesústaj aʼnigpe̱i̱kayaʼpo Dios Huairia eʼpaknayo doʼhuedda eretpakhueʼ i̱jje̱po ayaʼda ijmato̱e̱nig kenpaʼda ijmaenapoy.” Kenpaʼ nopo̱e̱hueʼ e̱e̱ʼnayo doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri ehueʼdik moʼe̱a̱pone. \s1 Sal konig Cristoen huanigpe̱i̱kaʼeri o̱ʼne. Sal paiʼ ehueʼ e̱e̱ʼnayo kenpaʼda enʼdik o̱ʼe̱. \r (Mt. 5.13; Mr. 9.50) \p \v 34 Sal huadakda o̱ʼe̱po aratbuttehuapaʼ. Konigti doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeri konig sal huadakda o̱ʼnepo aratbuttehuapaʼ huadakda o̱ʼne. Sal huadak ehueʼ e̱e̱ʼnayo onteʼti huadak kahueʼdik o̱ʼe̱a̱po. \v 35 Sal huadak ehueʼ e̱e̱ʼnayo huadaritehuapaʼ huadak ehueʼdik o̱ʼe̱a̱po. Paichi kahueʼdik o̱ʼe̱a̱po. Kenpaʼda enʼdik o̱ʼe̱. Dakaʼ menʼpe̱e̱ʼ. Dakaʼ meʼnoknopoenkaʼ. —‍Kenda Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \c 15 \s1 Oveja eʼtitikon ken konig o̱ʼe̱ Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 18.10-14) \p \v 1 Jesústaj aʼpe̱e̱yaʼpo ayaʼada gobierino huakupe huabaeʼeri dakhueaʼ huakaʼeriere Jesústaj onʼhuahuaʼpo. Ken gobierno huakupe huabaeʼeri engaña huakaʼeri o̱ʼnikaʼpo dakhueaʼ huakaʼeriere Jesústaj onʼhuahuaʼuyate. \p \v 2 —‍Dakhueaʼ huakaʼeritaj oʼbaeʼ. In huabokereka dakhueaʼ huakaʼeritaj oʼbaepo oʼbatobapeʼ. —‍Fariseo hua̱e̱ʼeri Moisésenbaʼ huamanmadikaʼerierea Jesústaj dakhueaʼ onʼhuaaʼuyate. \p \v 3 Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼpo, \p \v 4 —‍Cien oveja on eʼto̱e̱ʼnayo nogtida eʼtitikonnayo nogomey noventa y nueve mire̱bate oveja enʼmaeʼte iʼbakhuaʼapo ken nogtida ovejataj iʼukapo. Eʼhuahuaytaʼda iʼpakpo iʼukpo. \v 5 Iʼhuahuaydepo iʼkumeʼpepo durugda i̱ʼe̱a̱pone. Jakyo iʼhuaʼpo. \v 6 Jakyo iʼtiakdepo ayaʼtada huadiʼtaj iʼbakupopakaʼpo, “Doʼhued oveja oʼtitikonmeʼtenig ken ijhuahuaydey. Konige̱po doere moʼdurugpak,” o̱ʼna iʼmanaʼapone. \v 7 Konigti nogtida dakhueaʼ huakaʼeri Diostaj oʼnopoʼkoreaʼdepo onteʼti Diostaj ijnigpe̱e̱a̱poy oʼnopo̱e̱depo kurudyo̱ durugnanada o̱ʼneapo. Nogomey noventa y nuevepiʼ sueʼda huadak o̱ʼnepo Diostaj nopoʼkoreahueʼdik o̱ʼe̱y onʼnopo̱e̱nok kenomeytaj kuruderia durugda mato̱e̱hueʼ o̱ʼneapo. Ijjay. —‍Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Ettoneʼen huakupe eʼtitikon konig o̱ʼe̱, Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 8 —‍Bepiʼ ettoneʼ diez oro huakupe e̱ʼta̱e̱a̱da nogtida eʼtitikonnayo huakjey oʼbakpakapo kenpaʼti oʼukpo jonberokeapo, jakyo jonberokeapo, jakyo dakaʼ oʼukonhuaʼpo eʼhuahuaytaʼda oʼpakpo oʼukonhuaʼapo. \v 9 Ken huakupe oʼhuahuaydepo ettoneʼ huadiʼtaj kenpaʼti nogomey meyo̱hueʼda jakyo hua̱e̱ʼeritaj oʼbakupopakapo, “Ken huakupe beʼtatitikonmeʼnig ijhuahuaydey doere moʼdurugpak.” Ettoneʼa̱ oʼmanaʼapo. \v 10 Konigti nogtida dakhueaʼ huakaʼeri eʼnopoʼkoreaʼnayo kurudyo̱ Diosere Diosen huataʼmoneri durugnada o̱ʼneapo, ijjay. —‍Ken konig Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Huabokerekensiʼpoa namaʼda oʼkadhuahuaʼdepo oʼnopoʼkoreaʼuyate. Ken konig Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 11 —‍Aʼnenda huabokerek o̱ʼu̱yate. Botsiʼpoaʼ huabokerek huasiʼpo oʼto̱e̱po, \v 12 huasueda̱ huaojtaj, “Konig huaoj eʼbueyte huasiʼpotaj onʼbayokikaʼ oyda ijpaknok o̱ʼna bueyhueda̱ded katepiʼ huakupepiʼ beyok, pag.” Huasueda̱ huaojtaj onaʼuyate. Ken huaoj keʼnen bottaʼsiʼpotaj keʼnen oʼtamaeʼuy oʼbayokeʼ. Huakkaʼda oʼtamaenok oʼbayokeʼuyate. \v 13 Sueʼda huameʼnoe eʼpokdeʼte huasueda̱ huasiʼpoa ayaʼda huaboaʼda huaojen oʼto̱e̱depo nog huadaribayo bidteda oʼhuaʼuyate. Ke̱ya̱ʼ dakhueaʼ oʼkadhuahuaʼpo ayaʼda keʼnen huakupe gasta oʼkaʼpo dakhueaʼda oʼkaʼpo gasta oʼkaʼuyate. \v 14 Kenokaʼ ayaʼda gasta oʼkaʼdepo huakupebayoʼ o̱ʼe̱depo ken huadaribayo huiʼhueʼda o̱ʼe̱po aypobayoʼ o̱ʼnenok keʼna huaboaʼda oʼkusitokpo. \v 15 Konige̱po ken huadari huato̱e̱ʼeritaj oʼhuahuaʼuyate. Keʼnen aʼtabaayaʼpo oʼhuahuaʼuyate. Ken huadari huato̱e̱ʼeria keʼnen huakyaritaj metamato̱e̱ʼpo oʼtaʼmonaʼuyate. \v 16 Keʼna diga̱ʼda oʼkusitokpo huakyarien aypo eʼpaktada nog huakyariʼ huato̱e̱ʼeria yokhueʼ o̱ʼnuyate. \v 17 Konige̱po huaboaʼda dakaʼ oʼnopo̱e̱po “Doʼhued huaojen jakyo huakkaʼda huanabaʼ e̱ʼe̱a̱da huakkaʼda aypo onʼto̱e̱po ayaʼ bapehueʼdik o̱ʼnikaʼ. Donayo i̱yo̱ aypotaʼ bueydik i̱jje̱a̱poy. \v 18 Doʼhued huaojenbayo ijkumejapoy. ‘Diostaj dakhueaʼda ijkadhuahuaʼmey kenpaʼti ontaj dakhueaʼda ijkaʼmey. \v 19 Onteʼti huasiʼpoaʼ onahueʼ meetiʼ. O̱ʼnen huanabaʼ e̱e̱ʼtaʼ ijpaki, pag.’ Ken doʼhued huaojtaj anayʼ,” oʼnopo̱e̱ʼuyate. \v 20 Ken keʼnen huaojen jakyo huaboaʼda onaʼti oʼkumeʼuyate. \p Ken jakyo iboteda e̱e̱ʼdeʼte kentaj keʼnen huaoa oʼtiahuaydepo oʼtinepahuiʼpo huasiʼpotaj oʼhuaketpo diʼ o̱ʼe̱po oʼdokopo kenpaʼti oʼbuyukuyate. \v 21 Huaojtaj “Diostaj dakhueaʼda ijkadhuahuaʼmey. Ontakon dakhueʼda ijkaʼmey. Onteʼti sionaʼ onahueʼdik meetiʼ, pag.” Huasiʼpoa onaʼuyate. \v 22 Huanabaʼtaj “ʼUruda huaot yanʼtotiakpo yanottaʼ. Kenpaʼti huabapiokot yanottaʼ. Huaʼiotkon yanottaʼ. \v 23 Kenpaʼti ken huabo vaca sihuada e̱ʼhua̱e̱ʼ yanʼtotiakpo yanʼarak. Fiesta mogkaʼ. Huakkaʼ aypo monʼbapeʼ. \v 24 Doʼhued huasiʼpoa konig ekbueyonig meʼi̱kaʼnigʼa oy onteʼti oʼnoe. Aʼnen oʼtitikonʼuynig oy huaboaʼda oʼhuahuaydey.” Huaoa huanabaʼtaj oʼmanaʼuynok huaboaʼda fiesta o̱gkaʼdeʼuyate. \p \v 25 Kenokaʼ huatoneʼmaʼbuy taʼbayo o̱ʼe̱po oʼbaaʼpo jakyo oʼtiakdepo música oʼpe̱e̱po kenpaʼti e̱ʼhua̱k oʼpe̱e̱ʼuyate. \v 26 Huaojen huanabaʼtaj “¿Katiaʼpo ya̱gkaʼ?” onaʼuyate. \v 27 “O̱ʼnen huamaʼbuy oʼtiakdenok kenpaʼti dakda o̱kye̱yaknok o̱ʼnen huaoj huabo vaca e̱ʼhua̱e̱ʼ sihuada huanabaʼtaj yaarak oʼmanaʼ.” Huanabaʼa onaʼuyate. \v 28 Huatoneʼmaʼbuya oʼdiaypo “Jakyo kudhueʼ i̱jje̱a̱poy.” Oaʼ. Keʼnen huaoa oʼhua̱o̱ro̱konpo, “Yakud ijjay,” enaʼtada \v 29 “Huakkaʼda huabayok o̱ʼnen ijbaaʼonhuahuaʼikaʼnigʼa, ontaj oʼnigpe̱i̱kaʼnigʼa, fiesta doʼhued huadiʼtaj kabatokeʼpo doʼtaj sigpiʼ yokhueʼ o̱ʼi̱kaʼne. Cabrito konig ʼuhua sueʼpiʼ yokhueʼ o̱ʼi̱kaʼne. \v 30 O̱ʼnensiʼponayo huakkaʼda o̱ʼnen huakupe oʼbaeʼuynig potajtaj oʼbayokuyate. Oy eʼkumejdeʼte huabo vaca e̱ʼhua̱e̱ʼ sihuada i̱ʼnigarakdene.” Huaojtaj onaʼuyate. \v 31 “Onnayo doereda i̱ʼi̱kaʼne, ayaʼda ijmato̱e̱nig o̱ʼnen kenpaʼti iʼta̱e̱ne. \v 32 Oy durugpakdik o̱ʼe̱ne kenpaʼti fiesta kaʼdik o̱ʼe̱ne konige̱po o̱ʼnen huamaʼbuy konig eʼbueyda o̱ʼemeʼnigʼa oy onteʼti oʼnoe. Konig oʼyoyahueʼuyatenigʼa oy oʼhuahuaydey, sion.” Huaoa onaʼuyate. —‍Kenda Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo ken konig eʼnopoʼkoreaʼnayo dakhueaʼ huakaʼeritaj Apag Diosa oʼmatinepahuiʼpo oʼbakkahueaʼikaʼapo oʼmanmadikaʼuyate. \c 16 \s1 Huairien huatamato̱e̱ʼeri namaʼda oʼkaʼpo konig huairien eʼtamati̱e̱ʼada namaʼda oʼbayokenok kenpaʼda huairia oʼenʼuyate. Jesúsa ken konig oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 1 Huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼpo, \p —‍Huairi o̱ʼu̱yate. Huakkaʼda oʼtamaenok huatamato̱e̱ʼeria oʼtamato̱e̱po, “O̱ʼnen huatamato̱e̱ʼeri huabokerek o̱ʼnen iʼtamaenig dakaʼ tamato̱e̱hueʼada dakhueaʼ iʼtakikaʼne.” Aratbuta onʼhuaaʼnok, \v 2 “Yatiak.” Huatamato̱e̱ʼeritaj onaʼuyate. Eʼtiakdeʼte “Doʼhued eʼtamato̱e̱ʼada namaʼda oʼbayokikaʼ. Nogomeya̱ menonaʼne. Onteʼti doʼhued huatamato̱e̱ʼeri ehueʼda i̱ʼe̱a̱pone. Ayaʼda eʼbahuayaʼbaʼ kenpaʼti ayaʼda eʼbaeʼbaʼ menigtotiak.” Huairia huatamato̱e̱ʼeritaj onaʼuyate. \v 3 “Oy huairia meʼendene keʼnen huatamato̱e̱ʼeri onteʼti ehueʼda i̱jje̱a̱poy. ¿Kate ijkaʼapet? Teyhueʼda i̱jje̱po taʼba kahueʼdik i̱jje̱y. Konig aratbuttaj huakupe beyok eʼmanikaʼtaʼ pakhueʼ i̱jje̱po, ijbiraʼi.” Kenda huairien huatamato̱e̱ʼeria huanopoyaʼda oʼnopo̱e̱po. \v 4 “Oyda kenda ijkaʼapoy ijnopo̱e̱y. Nogok jak to̱e̱hueʼ e̱ʼe̱deʼte, huakupe to̱e̱hueʼ e̱ʼe̱deʼte, aypobayoʼ e̱ʼe̱deʼte aratbuta kenomeyen jakyo doʼtaj medeapetpiʼ kenda ijkaʼapoy ijnopo̱e̱y.” Kenpaʼ huanopoyaʼda oʼnopo̱e̱ʼuyate. \v 5 Kenomey doʼhued huairitaj dehueaʼ eʼnahue̱ʼtaj kenomeytaj nogti nogtiaʼ menigtotiak onaʼnok. Huakkuru huatiakeritaj “¿Doʼhued huairitaj meniga̱ʼ dehueaʼ i̱ʼe̱?” Huakkuru dehueaʼ hua̱e̱ʼeritaj onaʼuyate. \v 6 “Cien kajapotoneʼte huasihuaj dehueaʼ i̱jje̱y.” Huakkuru huabokereka onaʼnok “In o̱ʼnen dehueaʼ e̱ʼhua̱e̱ʼbaʼ iʼte̱ne, i̱da yahuadpo yamadoyaʼ, cincuentayoʼda yamadoyaʼ. Ken onteʼti huairitaj cincuentayoʼda dehueaʼ i̱ʼunapone.” Huairien huatamato̱e̱ʼeria onaʼuyate. \v 7 Noga̱kon eʼtiakdeʼte “¿O̱ʼna meniga̱ʼ dehueaʼ i̱ʼe̱?” Nogtaj onaʼnok, “Cien huaboroʼ saco trigo dehueaʼ i̱jje̱y.” Noga̱ onaʼuyate. “In o̱ʼnen dehueaʼ e̱ʼhua̱e̱ʼbaʼ iʼte̱ne, kente ochenta huaboroʼ sacoyoʼda yamadoyaʼ. Ken onteʼti huairitaj ochenta huaboroʼ sacoyoʼda dehueaʼ i̱ʼunapone.” Huairien huatamato̱e̱ʼeria onaʼuyate. Kenda konigti nogtaj nogtaj dehueaʼ hua̱e̱ʼeritaj oʼmanaʼuyate. Konige̱po nogok dehueaʼ hua̱e̱ʼeria huairien huatamato̱e̱ʼeritaj yaʼdeapetpiʼ. \v 8 Huairien huatamato̱e̱ʼeri ken konig oʼkaʼde huairi oʼnokotdepo, “In dakhueaʼ huatamato̱e̱ʼeria dakhueaʼ beʼtakaʼ aratbuta kentaj nogok mentihuapokeʼpo dakaʼ akayaʼ oʼnopo̱e̱po. In huadariyo Diostaj oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeri aratbut nogtaj nogtaj ʼuruaʼda akayaʼ onʼnopo̱e̱po, nogok kenpaʼti mentihuapokeʼpo. Diostaj huaknopo̱e̱ʼerinayo sueʼda ʼuruaʼda akayaʼ onʼnopo̱i̱kaʼ, nogok sueʼda mentihuapokedepo.” \p \v 9 Konige̱po huakupepiʼ nog katepiʼ moʼto̱e̱po namaʼda gasta kaʼdik moʼi̱kaʼpiʼ. Huataʼda boʼpakpo Diostaj nigpe̱e̱hueʼda moʼe̱po gasta kaʼdik moʼi̱kaʼpiʼ. Huataʼda boʼeretpakpo namaʼda baeʼikaʼdik moʼe̱piʼ. Diostaj dakaʼ yanʼnigpe̱e̱po aratbuttaj yanʼtihuapokikatiʼ, yanʼbayokikatiʼ, paiʼda hua̱e̱ʼeritaj yanʼbayokikatiʼ, ijjay. Nogok opudomey eʼbueydeʼte katepiʼ huakupepiʼ to̱e̱hueʼ moʼe̱denok o̱ʼnen huadiʼa Dioserea kurudya̱ʼ moʼbaedapone. \p \v 10 Nogen sueʼda eʼtamaetaj dakaʼ eʼtamati̱e̱ʼikaʼnayo konigti nogenkon nogi̱tinada dakaʼ moʼtamati̱e̱ʼikaʼapo. Kenpaʼti nogen sueʼda eʼtamaetaj dakaʼ mati̱e̱hueʼ e̱e̱ʼnayo konigti nogen nogi̱tinada dakaʼ tamati̱e̱hueʼdik moʼe̱a̱po. \v 11 Huakupe katepiʼ moʼto̱e̱po dakaʼ yanʼnopo̱e̱po yanikatiʼ. Huakupe gana eʼkaʼtaʼ boʼpakpo engaña kaʼdikpiʼ moʼe̱ne. Diosa oʼpaknok huakupe moʼto̱i̱kaʼne. Huakupe dakaʼ to̱e̱hueʼ e̱e̱ʼnayo paiʼda aratbuttaj dakaʼ bayokhueʼ e̱e̱ʼnayo Dios huadaknanada huaunhuahuikaʼ yokhueʼdik moʼe̱a̱pone. Kenpaʼti Diosa ʼuruda huaknopo̱e̱ʼ tihuapokhueʼdik moʼe̱a̱pone. \v 12 Nogen dakaʼ tamati̱e̱hueʼ e̱ʼi̱kaʼnayo o̱ʼnenda huatamaeʼ Diosapiʼ bayokhueʼ moʼe̱a̱pone. \p \v 13 Bottaʼ huairi to̱e̱hueʼdik moʼe̱ne. Diosyoʼda Huairi o̱ʼe̱. Katepiʼ huakkaʼ eʼtamaetaʼ eʼeretpaknayo konig nog huairi huanopoyaʼ to̱e̱ʼdik o̱ʼe̱. Kenpaʼti huakkaʼ huakupe e̱ʼta̱e̱ʼtaʼ eʼeretpaknayo konig nog huairi huanopoyoda to̱e̱ʼdik o̱ʼe̱. Dios Huairitayoʼda nigpe̱e̱dik moʼe̱ne. Diostayoʼda diʼ e̱ʼdik moʼe̱ne. Huakkaʼtaʼda katepiʼ huakupepiʼ eʼeretpaknayo Diostaj pakhueʼdik moʼe̱ne. Diostaj eʼpaknayo huakkaʼda katepiʼ huakupepiʼ pakhueʼdik moʼe̱ne. Diostaj eʼnigpe̱e̱nayo huakkaʼda katepiʼ huakupepiʼ pakhueʼdik moʼe̱ne. —‍Kenda Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 14 Fariseoa huakkaʼda huakupetaʼ onʼderetpakikaʼpo Jesústaj onʼpe̱e̱depo Jesústaj onʼtierikpo namaʼda oaʼ onʼhuaaʼuyate. \p \v 15 —‍Opudomey fariseo “Huadakda o̱ʼne,” nog aratbuttaj moʼmanopo̱e̱a̱ʼikaʼnigʼa Diosanayo opudomeyennopoʼtaj dakhueʼ o̱ʼne moknopo̱e̱ne. Beʼapi engaña o̱gkaʼpo “Huadakda o̱ʼne,” aratbuttaj eʼmanopo̱e̱a̱ʼtaʼ onʼeretpakikaʼ. Diosnayo kenda eʼkaʼ dakhueʼda o̱ʼe̱ oʼnopo̱i̱kaʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Moisésenbaʼtaj kenpaʼti konig Dios Huairitaj oʼnoknopo̱e̱po onʼnigpe̱i̱kaʼapone Jesúsa oʼbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 16 —‍Juan Bautista tiakhued e̱e̱ʼte Moisésbaʼtaj moʼnigpe̱i̱kaʼuyate, kenpaʼti Juan Bautista tiakhued e̱e̱ʼte Diosen huamanbatiaʼpakerien berobaʼ monmadikaʼuyate. Juan Bautista eʼtiakdeʼte huadak huaʼa konig Dios Huairitaj yanoknopo̱e̱ʼ yanʼnigpe̱e̱ʼ kenda onʼmanbatiaʼpakonhuahuaʼpo oy huakkaʼda onʼeretpakpo Dios Huairitaj huaboaʼda onʼnigpe̱e̱depo. \p \v 17 Kurud huadariere i̱da batikhueʼdik o̱ʼneapo konigti Moisésenbaʼ kenpaʼda o̱ʼi̱kaʼapo. Dikenhueʼdik o̱ʼe̱a̱po. Nogtipiʼ huadik dikenhueʼdik o̱ʼe̱a̱po. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Hua̱to̱e̱ʼtaj kenpaʼda enhueʼ yaneʼ. Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 19.1-12; Mr. 10.1-12) \p \v 18 —‍Beʼapiʼ huabokerek hua̱to̱e̱ kenpaʼda e̱ʼennayo kenpaʼti nog ettoneʼtaj eʼto̱e̱paknayo huakkuru hua̱to̱e̱ʼtaj dakhueaʼ oʼkaʼ. Kenpaʼti konig eʼbakdej o̱ʼe̱nok dakhueaʼ oʼkaʼ. Kenpaʼ Diosa oaʼ. Nog huabokereken hua̱to̱e̱ e̱ʼenondeʼte kentaj beʼapiʼ eʼto̱e̱paknayo kenpaʼ dakhueaʼ o̱gkaʼ. Kenpaʼ Diosa oaʼ. —‍Ken Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Huabokerek huairitaj kenpaʼti paiʼda Lázarotaj Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 19 —‍Huabokerek huairi o̱ʼu̱yate. Huakkaʼda oʼmato̱e̱ʼuyate. ʼUruda yudtaj huakkaʼteda ekkaiʼ o̱ʼta̱e̱nok oʼotikaʼpo ayaʼ huameʼnoe huakkaʼtada oʼmatobapepo konig fiesta oʼkikaʼpo ʼuruaʼda oʼbapeʼikaʼuyate. \v 20 Nog huabokerek Lázaro paiʼnanada o̱ʼi̱kaʼpo huasiʼdak huabada oʼbasetikaʼpo huairien akbogpete oʼhuadikaʼpo sorokte oʼhuadikaʼuyate. \v 21 Huairia enʼbapeʼte sueʼda aypotaʼsuj barakte enʼbakotate ken aypotaʼsuj paiʼda Lázaro eʼbapeʼtaʼ oʼpakikaʼuyate. Kenpaʼti Lázarotaj kuhua onʼhuatiakpo huasiʼdak eʼsettaj onʼtiminikaʼuyate. \v 22 Nogok Lázaro paiʼda hua̱e̱ʼeri oʼbueyʼuyate. Ken Diosen huataʼmoneria Lázarotaj onʼtohuaʼpo kente Abraham e̱ʼhua̱e̱ʼyo̱ onʼtohuaʼuyate. Kente ʼuruda o̱ʼi̱kaʼ. Huairikon eʼbueydeʼte onʼkubarakkaʼuyate. \v 23 Ke̱yo̱ oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼerikudak noki̱re̱g e̱ʼnikaʼyo ken huairia paiʼda oʼnopoʼe̱po kutayo bidteda Abrahamtaj oʼtiahuaypo Lázarotaj Abrahameretaj oʼbatiahuayʼuyate. \v 24 “Doʼtaj yatinepahuiʼ, pag Abraham. Doʼte Lázarotaj menigtaʼmonaʼ. Keʼna huabaʼpikunote hue̱ʼe̱yyo̱ yabaʼpisotpo doʼhued huanoʼtaj kanoʼpohueʼpo in taʼakyo paiʼda ijnopoʼe̱y.” Kenpaʼ huairikudaka Abrahamtaj oʼnokoypo onaʼuyate. \v 25 “Okkahuehueʼ ya̱e̱ʼ, sion. On iʼnoepo huakkaʼnanada iʼmato̱e̱ʼikaʼuyate. Huadaknada i̱ʼi̱kaʼuyate, Lázaronayo paiʼnada o̱ʼi̱kaʼuyate. Oy i̱yo̱ doere Lázaro huadakda o̱ʼe̱. Durugda o̱ʼi̱kaʼ. Onnayo paiʼnada iʼnopoʼe̱ne. \v 26 Kenpaʼti i̱yo̱ konig kubog o̱ʼe̱. Mente huahueʼdik o̱ʼe̱. I̱ya̱ʼ opudomeytaj huahuahueʼdik o̱ʼe̱y. Kenpaʼti i̱yo̱ oroʼomeytaj huatiakhueʼdik moʼe̱ne.” Abraham huairikudaktaj onaʼuyate. \v 27 “Ken doʼhued huaojen jakyo Lázarotaj yataʼmonaʼ. \v 28 Doʼhued cinco huamaʼbuytaj yamanaʼtuʼ Lázarotaj yanaʼ. Doʼhued huamaʼbuy i̱yo̱ tiakhueʼ kaʼneʼpo, i̱ya̱ʼ paiʼda onʼnopoʼe̱a̱po. Konig do namaʼda ijkikaʼmey konigti kahueʼ kaʼneʼpo. Lázaroa kamaneʼ, pag Abraham.” Huairia Abrahamtaj onaʼuyate. \v 29 “O̱ʼnen huamaʼbuy kenda Moisésa oʼnigmadoyaʼuyate, Moisésenbaʼ onʼbaʼto̱e̱ kenpaʼti Diosen huamanbatiaʼpakerienbaʼ onʼbaʼto̱e̱. Kanʼnigpe̱e̱ʼ.” Abrahama onaʼuyate. \v 30 “Ehueʼ, Moisésenbaʼtaj nigpe̱e̱hueʼ o̱ʼneapo, pag Abraham. Beʼapiʼ kubarakyaʼ oʼnoyhuadpo eʼhuatiakatoʼnayo doʼhued huamaʼbuya yanʼnopoʼkoreaʼapet.” Huairia onaʼuyate. \v 31 “Moisésenbaʼtaj kenpaʼti huamanbatiaʼpakeribaʼtaj eʼnigpe̱e̱taʼ pakhueʼ e̱e̱ʼnayo beʼapiʼ kubarakyaʼ eʼhuatiakatoʼnayo kentaj kenpaʼti nigpe̱e̱hueʼ o̱ʼneapo.” Abrahama onaʼuyate. —‍Kenda Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \c 17 \s1 Keyoj namaʼda ekaʼnayo dakhueaʼda o̱ʼunhuahuikaʼapo. \r (Mt. 18.6-7, 21-22; Mr. 9.42) \p \v 1 Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj, \p —‍Katetapiʼ eʼtiahuayapiʼ e̱ʼhui̱ri̱kapiʼ eʼpe̱e̱ʼa̱piʼ konige̱po aratbut kiriga̱yo̱ʼ dakhueaʼ eʼkaʼtaʼ oʼbapakaʼikaʼ. Ken o̱ʼna nogtaj dakhueaʼ eʼbatokaʼnayo konige̱po ontaj Diosa keʼpoda castiga megkaʼapone. \v 2 Doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeritaj dakhueaʼ eʼbatokaʼtaʼ iʼpakpopiʼ dakhueaʼ batokahued beʼapiʼ huidtoneʼ o̱ʼnen hua̱hue̱rentaʼ yanʼtiontidukupo aʼtaʼkotiaʼpo odda ya̱koyo e̱ʼennayo kenda sueʼda castiga o̱ʼe̱. \v 3 Keyoj, opudomey, ayaʼda dakaʼ yanʼnopo̱e̱po yanʼmanikaʼ. \p Huaknopo̱e̱ʼeri huamaʼbuyapiʼ ontaj dakhueaʼ e̱gkaʼnayo “Dakhueaʼda o̱gkaʼne. Kenpaʼda yabatik.” O̱ʼnen huamaʼbuytaj i̱ghuaʼda yaboroay. Eʼnopoʼkoreaʼnayo o̱ʼnen huamaʼbuytaj yakkahueaʼ. \v 4 Nogmeʼnoetida ontaj dakhueaʼ e̱gkaʼnayo konig sieteaʼpiʼ ontaj dakhueaʼ e̱gkaʼnayo ontaj “Namaʼda ontaj o̱gkaʼne, ijnopoʼkoreay, onteʼti konigti kahueʼ o̱ʼe̱a̱pone,” sieteaʼpiʼ enaʼnayo o̱ʼnen huamaʼbuytaj sieteaʼaʼ yakkahueaʼ. Nogok nogok konigti o̱ʼnen huamaʼbuya enaʼnayo onteʼti yakkahueaʼ. —‍Ken Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanmadikaʼpo oʼmanaʼuyate. \s1 Dakaʼ eknopo̱e̱ʼnayo Huairi Jesúsa teyda ʼuruaʼda oʼkaʼapo. \p \v 5 —‍Ontaj sueʼda oroʼ oknopo̱e̱y, nogi̱ti ontaj huaknopo̱e̱ʼ boʼtihuapok. —‍Huairi Jesústaj doce huamataʼmonaʼeria oʼnonaʼuyate. \p \v 6 —‍Mostaza huakid sigda o̱ʼe̱. Doʼtaj sueʼda eknopo̱e̱ʼnayo mostazakid konig suigda eknopo̱e̱ʼ o̱ʼe̱ “In hue̱ymey oʼdikkaʼ sicómoro yauru, e̱ʼpo̱gyo̱ yatohuaʼpo yatuk.” Suigda iknopo̱e̱po enapiʼ Diosa oʼkaʼapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Diostaj huaknopo̱e̱ʼeri konig huairien huanabaʼ dakaʼ nigpe̱i̱kaʼdik o̱ʼne. \p \v 7 —‍O̱ʼnen huanabaʼ taʼbayaʼ oʼbaaʼpopiʼ campoduyte oveja oʼtiokaʼpopiʼ bisik jakyo eʼtiakdeʼte “Yakud, yabapeʼ.” Ken konig onahueʼ moʼi̱kaʼne. \v 8 “Menigmanhuada̱ʼ doʼtaj kabapeʼpo kenpaʼti koyaʼ menigtotiak. Do eʼbapeʼdeʼte aʼti yabapedtiʼ kenpaʼti koyaʼ yamayentiʼ.” Ken konig moʼmanaʼikaʼne. \v 9 Huanabaʼ eʼnigpe̱i̱kaʼtada “dakiti” onahueʼ moʼi̱kaʼne. \v 10 Konigti opudomey kenokaʼ ayaʼda Diosa oʼmanaʼuyate bokaʼdepo, “O̱ʼnen huanabaʼ o̱ʼe̱y, ‘Huadakaʼda bokaʼne.’ Kenpaʼti ‘Dakiti’ oroʼtaj onahueʼdik o̱ʼe̱ne. Kenyoʼda kaʼdik o̱ʼe̱po oʼkay.” Diostaj ya̱ʼnonaʼ. —‍Kenda Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Diez huabokerek enʼsiʼdakparaʼta Jesúsa oʼbayareaʼuyate. \p \v 11 Jerusalényo̱ Jesús oʼhuaeʼonhuahuaʼpo Samaria huadaribayo Galilea huadaribayo ondariyonyoʼ e̱ʼneʼte oʼhuaʼepo. \v 12 Huakkaʼ jakyo Jesús e̱kye̱deʼte diez huabokerek eʼsiʼdakparaʼa sueʼda bidteda onʼnigbopo, \p \v 13 —‍Oroʼomeytaj moʼtinepahuiʼ Jesús Huairi. —‍ʼUttaʼda Jesústaj oʼnonokoyʼuyate. \p \v 14 Jesúsa oʼbatiahuaydepo, \p —‍Yanhuatiʼ. Judío sacerdotetaj yanhuahuatiʼ. Sacerdotea boʼtiahuayeʼ. —‍Jesúsa diez huabokerek eʼsiʼdakparaʼtaj oʼmanaʼuyate. \p Enʼbahuadeʼte Diosa oʼbayareadʼuyate. \v 15 Kenokaʼ nogtiada ijyaredey huaboaʼda oʼnopo̱e̱depo oʼkumejpo, “Diosa ʼuruaʼda oʼkikaʼ. Huadaknanada o̱ʼe̱ Dios. Dakiti Dios.” ʼUttaʼda oʼokoypo, \v 16 Jesústaj huikudate oʼtihuadpo “Dakiti Jesús Huairi.” Onaʼuyate. Keʼna Samaria huadaribayo hua̱e̱ʼeri o̱ʼu̱yate. \p \v 17 —‍Dieztaj ijbayareaʼnig, ¿Nog nueve meyon ya̱ʼne? \v 18 In nogbayo hua̱e̱ʼeriyoʼda “dakiti Dios” aaʼyaʼpo oʼkumej. Kaʼtiaʼpo nogda nueve kumejhueʼ ya̱ʼne. —‍Jesúsa oaʼuyate. \p \v 19 —‍Yaʼupakpo yabodpo yahuatiʼ. Doʼtaj oknopo̱e̱nok konige̱po oʼyareaddene. —‍Jesúsa onaʼuyate. \s1 ¿Dios Huairi oʼtiakpo monig ya̱ʼe̱a̱po? \r (Mt. 24.23-28, 36-41) \p \v 20 —‍¿Menokaʼ Dios Huairi yatiakapet? —‍Fariseo aratbuta Jesústaj oʼnonaʼnok, \p —‍Dios Huairitaj huadak huaʼa moknopo̱i̱kaʼnig kenpaʼti moʼnigpe̱i̱kaʼnig tiahuayhueʼdik moʼe̱ne. \v 21 Oy opudomey sueʼada Dios Huairitaj moknopo̱e̱denok eʼnigpe̱e̱depiʼ “In o̱ʼe̱.” “An o̱ʼe̱.” Beʼapiʼ ahueʼdik o̱ʼneapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 22 Keʼnen huanigpe̱i̱kaʼeritaj, \p —‍Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne, nogok doʼtaj eʼtiahuaytaʼ boʼpakaponigʼa. Nogtida huameʼnoeyo̱ʼdapiʼ doʼtaj eʼtiahuaytaʼ boʼpakaponigʼa kenokaʼ doʼtaj tiahuayhueʼdik o̱ʼneapone. Aratbutere ehueʼ i̱jje̱a̱poy. \v 23 ‘A̱yo̱ o̱ʼe̱.’ ‘Ke̱yo̱ o̱ʼe̱.’ Yanʼbatiaʼpakapetnigʼa. Kenomeytaj manpe̱e̱hueʼ yaneʼ. Doʼtaj aʼukyaʼpo huahueʼ yaneʼ. \v 24 Nogok do eʼtiakte ayaʼ huadariyaʼ nogdari nogdariyaʼ doʼtaj boʼtiahuayapone. Konig o̱jbed o̱ʼi̱kaʼ kurudya̱ʼ huabada jeyda o̱ʼe̱nok ayaʼ huadariyaʼ doʼtaj tiahuaydik o̱ʼneapo. \v 25 Huakkurunayo paiʼda huakkaʼ ijnopoʼe̱a̱poy. Kenpaʼti huakkaʼ aratbuta oy doʼtaj eknopo̱e̱ʼtaʼ pakhueʼ meʼneapone. \v 26-27 Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Nogokaʼ do kurudya̱ʼ eʼtiakte aratbut onʼbapeʼikaʼapo vinopiʼ onʼmamayʼikaʼapo kenpaʼti onʼto̱e̱pakikaʼapo. Konige̱po doʼtaj e̱kpo̱e̱ʼ nige̱hueʼ o̱ʼneapo. Aʼnennada Noékudak e̱e̱ʼte konigti o̱gkikaʼuyate. Diostaj pakhueʼda o̱ʼnepo, onʼbapeʼikaʼpo, onʼmamayʼikaʼpo, onʼto̱e̱pakikaʼpo. Noé huaboroʼ kusiʼpetoneʼyo enʼbakuddeʼte aratbut kenda e̱gkikaʼte hue̱kurua o̱ʼhue̱pokdepo ayaʼda onʼmabueyʼuyate. \v 28 Konigti aʼnennada Lotkudak e̱ʼhua̱e̱ʼokaʼ aratbut Diostaj pakhueʼ o̱ʼnepo onʼbapikaʼpo onʼmamayʼikaʼpo kenpaʼti huakupete onʼbaeʼikaʼpo onʼbahuayaʼikaʼpo, kenpaʼti taʼbayo onʼbatukeʼikaʼpo kenpaʼti jak o̱gkikaʼpo. \v 29 Kenda aratbut o̱gkikaʼuynigʼa Lot Sodoma huakkaʼ jakyaʼ enʼmako̱ro̱kdeʼte Diosa castiga oʼmagkaʼpo konig taʼakoniga̱ kurudya̱ʼ eʼhuiʼa ayaʼtada oʼmahui̱gʼuyate. Kenpaʼti azufre konig huidjeyada kurudya̱ʼ oʼbatikahuapo ayaʼtada oʼbarakuyate. \v 30 Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyate, do onteʼti kurudya̱ʼ eʼtiakte konigti aratbut o̱gkikaʼpo, doʼtaj e̱kpo̱e̱ʼ nige̱hueʼ o̱ʼnikaʼapo. \p \v 31 Katepiʼ eʼmato̱e̱ʼtaʼ meʼpukehueʼ yanikatiʼ. Do kurudya̱ʼ eʼtiakte jakkurute opud e̱e̱ʼnayo katepiʼ jakyo eʼtamaeʼnayo aʼbaetuyaʼpo jakyo kudhueʼ yanetiʼ. Kenpaʼti do eʼtiakte taʼbayo opud e̱e̱ʼnayo jakyo katepiʼ aʼbaetuyaʼpo huahueʼ yaneʼ. Konige̱po doʼtaj dakaʼ e̱kpo̱e̱ʼ nige̱ʼdik moʼe̱a̱ponok. \v 32 Loten hua̱to̱e̱ʼtaj okkahuehueʼ yaneʼ. Ettoneʼa̱ katepiʼ doʼhued jakyo meʼtamaene oʼnopo̱e̱po ta̱ʼniaʼ oʼmaboʼudpo konige̱po kenteda oʼbueyʼuyate. \v 33 Opudomey kenpaʼda huataʼda boʼpakpo doere kurudyo̱ onteʼti noeonhuahuikahueʼdik moʼe̱a̱pone. Opudomey kenpaʼda huataʼ pakhueʼ moʼi̱kaʼpo Diostaj eʼnigpe̱e̱taʼ huakkaʼ boʼpakikaʼpo onteʼti Diosere moʼnoeonhuahuikaʼapone. \p \v 34 Ken nogok do eʼtiakte sikyopiʼ bottaʼ jo̱gkutopayoyoʼ enʼtayte nogtiada doʼtaj e̱kpo̱e̱ʼ o̱ʼnige̱nok Diosen huataʼmoneria oʼtohuaʼapo. Nogtaj tohuahueʼ o̱ʼe̱a̱po. \v 35 Konigti bottaʼ ettoneʼ aros onʼtugpo nogtatida Diosen huataʼmoneria oʼtohuaʼapo nogtaj tohuahueʼ o̱ʼe̱a̱po. \v 36 Konigti taʼbayo bottaʼ huabokerek o̱ʼnepo. Diosen huataʼmoneria nogtatida oʼtohuaʼapo nogtaj tohuahueʼ o̱ʼe̱a̱po, ijjay. —‍Ken Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \p \v 37 Huanigpe̱i̱kaʼeri kenda onʼpe̱e̱depo, \p —‍¿Kenda iaʼnig meya̱ʼ ya̱ʼe̱a̱pet? —‍Huanigpe̱i̱kaʼeria Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p —‍Kente eʼbueyen hua̱so̱ʼ oʼhuednok, kente huakkaʼ matuk onʼtiakapo. Ken konig e̱ʼneʼte dakhueaʼ huakaʼeriʼtaj Diosen huataʼmonaʼeriomeya̱ castiga oʼmagkaʼapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \c 18 \s1 Juez yamanoeya̱ʼ huamanaʼeri o̱ʼe̱po yamanoeya̱ʼ huamanaʼeritaj kenpaʼti ʼayhuataj Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 1 Kiriga̱yo̱ʼ yanʼtionaʼpakikaʼpo batikhueʼ yanikaʼ. Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 2 —‍Aʼnenda huakkaʼ jakyo juez yamanoeya̱ʼ huamanaʼeri o̱ʼe̱po, Diostapiʼ meʼpukhueʼ o̱ʼe̱po kenpaʼti aratbuttaj manpe̱e̱hueʼda o̱ʼi̱kaʼuyate. \v 3 Ken huakkaʼ jakyo ʼayhuakon o̱ʼe̱po yamanoeya̱ʼ huamanaʼerite oʼhuahuaʼikaʼpo, “Noga̱ dakhueaʼ menogkameʼne mentihuapok, huairi.” ʼAyhua onaʼikaʼpo nogok nogok kiriga̱yo̱ʼ konigti onaʼikaʼuyate. \v 4 Kejeʼ kejeʼ yamanoeya̱ʼ manahueʼ i̱jje̱a̱poy nogok nogok yamanoeya̱ʼ huamanaʼeria eʼnopo̱e̱ʼada nogok “Diostaj okmeʼpukhueʼ i̱jje̱y kenpaʼti aratbuttaj pe̱e̱hueʼ i̱ji̱kay. \v 5 In ʼayhua kiriga̱ʼda beʼhuatiakikaʼnok kentaj ijtipeunapoy. Onpeunhueʼ e̱e̱ʼnayo doʼtaj kiriga̱yo̱ʼ beʼhuatiakikaʼnok doʼhua huadiaydik i̱jje̱a̱poy.” Huanopoada oʼtinopo̱e̱ʼuy. —‍Kenda kiriga̱yo̱ʼ yanʼtionaʼpakikaʼpo batikhueʼ yanikaʼ, Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate: \p \v 6 Onteʼti Jesús Huairia oʼmanaʼpo, \p —‍Kenda dakhueʼa yamanoeya̱ʼ huamanaʼeri huanopoyaʼ oʼtinopo̱e̱ʼuyate. Yanʼnopo̱e̱ʼ. \v 7-8 “Beʼtihuapak, Dios.” “Beʼtihuapok, Dios.” “Takaʼ dakhueaʼ megkaʼne, Dios.” Diosen huabaktieʼeaʼeria Diostaj huameʼnoe kenpaʼti sikyo eʼtionaʼpakikaʼte Diosa i̱dada oʼbatihuapokapo, Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Kurudya̱ʼ ijhuarakapoy. ¿Huabaktieʼeaʼeritaj aʼbatiokayaʼpo eʼtiakdeʼte meniga̱ʼ doʼtaj yanoknopo̱e̱ʼapet? —‍Kenda Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Fariseo hua̱e̱ʼeritaj kenpaʼti gobiernoen huakupe huabaeʼeritaj Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 9 “Huadakda i̱jje̱y. Huadakda ijkikay.” “Nogomeynayo dakhueʼda o̱ʼnepo dakhueaʼ o̱gkikaʼ.” Sueʼada namaʼda onʼmatinopo̱i̱kaʼnigtaj Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 10 —‍Diosen jakyo aʼtionaʼpakyaʼpo bottaʼ huabokerek onʼhuaʼuyate. Nogtida fariseo hua̱e̱ʼeri o̱ʼe̱po nogda gobiernoen huakupe huatabaeʼeri o̱ʼu̱yate. \v 11 Huakkuru fariseo hua̱e̱ʼeria oʼbopo, oʼtionaʼpakpo, “Konig nog aratbut dakhueaʼ huakaʼeri o̱ʼnikaʼnig konig donayo ehueʼ i̱jje̱y. Huadakda i̱jje̱y, Dios. Konige̱po dakiti ijjay. Huabereeri konig ehueʼ i̱jje̱y. Dakhueaʼ huakaʼeri konig ehueʼ i̱jje̱y. Nogen hua̱to̱e̱ʼtaj huabakdejeri konig ehueʼ i̱jje̱y. Kenpaʼti in gobiernoen huakupe huabaeʼeri konig ehueʼ i̱jje̱y. \v 12 Nogsemanatida e̱e̱ʼte Diostaj iknopo̱e̱po bottaʼaʼ huameʼnoete bapehueʼ i̱ji̱kay. Kenpaʼti huakupepiʼ aypopiʼ katepiʼ ijbaeʼdey. Diostaj sueʼda ijyokikay.” Ken fariseo hua̱e̱ʼeria oʼbopo Diostaj oʼtionaʼpakʼuyatenigʼa. \v 13 Gobiernoen huakupe huatabaeʼerinayo Diosen jakte sueʼda bidte oʼbopo dakhueaʼ huakaʼeri i̱jje̱y oʼnopo̱e̱po kurudyo̱ mabohueʼda o̱ʼe̱po oʼtionaʼpakpo, kenpaʼti konig paiʼda o̱ʼe̱po huataʼ oʼka̱gkatuktukpo oʼtionaʼpakpo, “Doʼtaj meʼtinepahuiʼ, dahueaʼ huakaʼeri i̱jje̱y, Dios.” Oʼtionaʼpakuyate. \v 14 Gobiernoen huakupe huatabaeʼeri keʼnen jakyo eʼkumejdeʼte Diosa okkahueaʼdepo huadaknopoʼda o̱ʼeanʼuyate. Fariseo hua̱e̱ʼeritaj okkahueahueʼ o̱ʼu̱yate. “Huadakda i̱jje̱y. Huairi i̱jje̱y.” Ayaʼda kenda huanopo̱e̱ʼeritaj “Doʼtehuapaʼ dakhueʼda moʼe̱ne.” Diosa oʼmanaʼapo. “Huairi ehueʼ i̱jje̱y. Huadakda ehueʼ i̱jje̱y.” Ayaʼda kenda, huanopo̱e̱ʼeritaj “Huadakda moʼe̱ne.” Diosa oʼmanaʼapo. —‍Kenda Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \s1 Jesúsa huasiʼpotaj huadakda Diosa kamagkeʼpo oʼbatibataʼteʼeʼuyate. \r (Mt. 19.13-15; Mr. 10.13-16) \p \v 15 Nogok huasiʼpotaj Jesúste onʼbatohuaʼuyate. Jesúsa kabatibaʼtaʼteʼeʼpo onʼbatohuaʼuyate. “Kejeʼ batohuahueʼ yaneʼ.” Huanigpe̱i̱kaʼeria enʼmanaʼtada \v 16 “Menʼhuatiake,” Jesúsa oʼmanaʼpo, “Huasiʼpo doʼte enʼhuatiakte, ka̱e̱ya̱ʼ manahueʼ yaneʼ. Konige̱po konig inomey ʼurunopoʼda huasiʼpo o̱ʼne konigti aratbut huaknopo̱e̱ʼeri Dios Huairitaj onʼnigpe̱i̱kaʼpo Diosensiʼpo o̱ʼne. \v 17 Huasiʼpo doʼtaj ʼurunopoʼda meʼnoknopo̱e̱po menʼnigpe̱i̱kaʼne. Konig huasiʼpo Dios Huairitaj oʼnoknopo̱e̱nig konigti opud oknopo̱e̱hueʼ e̱e̱ʼnayo Dios Huairiensiʼpo ehueʼdik moʼe̱a̱pone. Buttida ijjay.” Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Huairia Jesúsere onʼbatiaʼpakuyate. \r (Mt. 19.16-30; Mr. 10.17-31) \p \v 18 —‍¿Kurudyo̱ Diosere aʼnoeonhuahuikayaʼpo kate kikaʼdik i̱jje̱, huadak huamanmadikaʼeri? —‍Nogtiaʼda judío huairia Jesústaj onaʼuyate. \p \v 19 —‍Kaʼtiaʼpo huadakda i̱ʼe̱ onaʼ. Diosyoʼda huadakda o̱ʼe̱. \v 20 Nogen hua̱to̱e̱ʼtaj bakdejhueʼ yaneʼ. Nog aratbuttaj eʼhuadiayte arakhueʼ yanʼmaikaʼ. Nogen bakberehueʼ yanikaʼ. Nog aratbuttaj dakhueaʼda bahuaahueʼ yanikaʼ. Huaojtaj hua̱ye̱taere yanigpe̱i̱kaʼpo dakaʼ yanʼmato̱i̱kaʼpo yanʼbayokikaʼ. Ken Diosen eʼmanaʼ yanopo̱e̱ʼ. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 21 —‍Do huasiʼpoeda̱da kenda ayaʼda ijnigpe̱i̱kaʼuy. —‍Jesústaj onaʼnok. \p \v 22 Jesúsa oʼpe̱e̱depo, \p —‍Nogitied kaʼdiken i̱ʼe̱ne. Ayaʼda katepiʼ iʼmato̱e̱nig huakupete yabahuayaʼ. Ken huakupe yabaedepo paiʼda aratbuttaj yabayokeʼ. Kenda on ekaʼnayo kurudyo̱ Diosere huakkaʼda iʼmatoeunhuahuikaʼapone, doʼtaj behuatiakpo doʼtayoʼda menigpeonhuahuikaʼ. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 23 Kenda huairi oʼpe̱e̱depo huakkaʼnanada oʼmato̱e̱po huaboaʼda suhueʼnanada o̱ʼu̱yate. \v 24 Suhueʼnada o̱ʼe̱nok Jesúsa oʼtiahuaydepo, \p —‍Huairi keʼnenda huakkaʼ eʼmato̱e̱ʼtaʼ eʼeretpaknayo Diostaj oknopo̱e̱hueʼdik o̱ʼneapo Diosensiʼpo ehueʼdikda o̱ʼne. \v 25 Konig camello huaboroʼ ʼuhua sakpiʼpe̱yo̱ kudhueʼdik o̱ʼe̱. Konigti huairi huakkaʼda eʼmato̱e̱ʼnayo Diosensiʼpo ehueʼdikda o̱ʼneapo. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 26 —‍¿Beʼa manopoʼyareaʼdik ya̱ʼne? ¿Beʼa Diosere noeonhuahuikaʼdik ya̱ʼne? —‍Nogomeya̱ Jesústaj onʼpe̱e̱depo oʼnonaʼuynok, \p \v 27 —‍Huabokerek huataʼda nopoʼyareahueʼdik o̱ʼne. Huataʼda onʼpakpo noeanhuahuikahueʼdik o̱ʼneapo. Diosayoʼda nopoʼyareaʼdik oʼmae kenpaʼti onteʼti noeanhuahuikaʼdik oʼmae. Diosayoʼda ayaʼda kaʼdik o̱ʼe̱. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 28 —‍Oroʼomeynayo ayaʼda oʼmato̱e̱i̱kaʼnig oʼmaenonʼuy. Ontaj ataʼhuayaʼpo ayaʼda oʼmaenondemey, huairi. —‍Pedroa Jesústaj onaʼuyate. \p \v 29 —‍Ayaʼda keʼnen jakpiʼ, keʼnen huaojpiʼ, keʼnen hua̱ye̱piʼ, keʼnen huamaʼbuypiʼ, keʼnen huidpopiʼ, keʼnen hua̱to̱e̱piʼ, keʼnen huasiʼpopiʼ Dios Huairitaj aʼnigpe̱e̱yaʼpo eʼmaenonʼnayo indariyo \v 30 durugda onʼnoeonhuahuikaʼapo huakkaʼda nogda onʼmato̱e̱a̱po kenpaʼti onteʼti Diosere onʼnoeonhuahuikaʼapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Nog aratbuta doʼtaj meʼdarakapone. Jesúsa onteʼti oʼbatiaʼpakuyate. \r (Mt. 20.17-19; Mr. 10.32-34) \p \v 31 Doce huamataʼmonaʼeritaj Jesúsa meyo̱hueʼda oʼbatohuaʼdepo, \p —‍Oy Jerusalényo̱ oʼhuaʼdeapone. Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Aʼnenda Diosen huamanbatiaʼpakeria doʼtaj kenda menʼtimadoyaʼuyatenig huabokereka doʼtaj meʼnogkaʼapone. \v 32 Nog aratbuttada menyokapone. Doʼtaj nog aratbuta menʼtierikapone, dakhueaʼda menʼtidiʼkeapone, doʼtaj mentisupuʼeapone, \v 33 pidetbiʼa kenpaʼti menʼbitbitapone, meʼdarakapone, bottaʼaʼ kubarakyo eksikondeʼte kubarakyaʼ Diosa meʼnoyhuada̱ʼapone. —‍Jesúsa doce huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \p \v 34 Doce huanigpe̱i̱kaʼerinayo nopoenkahueʼ o̱ʼnuyate. Kenda Jesúsa eʼmanaʼtada nopoenkahueʼ o̱ʼnepo konig eʼi̱re̱g o̱ʼe̱nok nopoenkahueʼ o̱ʼneʼuyate. \s1 Jericó huakkaʼ jak hua̱e̱ʼeri ekpobigtaj Jesúsa okpoyareaʼuyate. \r (Mt. 20.29-34; Mr. 10.46-52) \p \v 35 Huakkaʼ jak Jericóyo Jesúsa eʼtikayopakte dagte huabokerek oʼhuadpo ekpobig o̱ʼe̱po huakupepiʼ aypopiʼ menʼyok oaʼikaʼ. \v 36 Huakkaʼda aratbut onʼpoknok ekpobiga̱ oʼpe̱e̱depo, “¿Katete moʼe̱?” oʼmanaʼuyate. \v 37 “Jesús Nazareteri oʼpok.” Oʼnonaʼuyate. \p \v 38 —‍Metinepahuiʼ, Jesús. Daviden adhueaʼ huayayo i̱ʼe̱ne. —‍Oʼokoyʼuyate. \p \v 39 “Yabatik, soataʼ ya̱e̱ʼ.” Huakkuru aratbuta Jesúsere huahuaʼeria eʼnonaʼtada onteʼti onteʼti oʼokoypo, \p —‍Metinepahuiʼ, Jesús. Daviden adhueaʼ huayayo i̱ʼe̱ne. —‍Oʼokoyʼuyate. \p \v 40 Jesús ehuada oʼboatoʼpo, “Menʼnigtotiak,” huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. Oʼtikayopakonyakdenok, \p \v 41 —‍¿Katetaj iʼpak? —‍Jesúsa onaʼuyate. \p —‍Ekpoyareaʼtaʼ ijpaki, huairi. —‍Ekpobiga̱ onaʼuyate. \p \v 42 —‍Yatiahuayʼ. Doʼtaj oknopo̱e̱nok okpoyareaddene. —‍Jesúsa ekpobigtaj onaʼuyate. \p \v 43 Jesúsa kenpaʼ eadeʼte huaboaʼda ekpobig tiahuaydik o̱ʼe̱depo, Jesústaj oʼtahuaʼpo “Dios kurudyo̱ ʼuruda o̱ʼi̱kaʼpo huadaknanada oʼkikaʼ,” oʼbatiaʼpaknok, ayaʼada Jesústaj onʼtahuaʼpo onʼtiahuaypo onʼpe̱e̱po kenpaʼti “Dios kurudyo̱ ʼuruda o̱ʼi̱kaʼpo huadaknanada oʼkikaʼ,” onʼbatiaʼpakuyate. \c 19 \s1 Jesúsa Zaqueotaj oʼnopoʼyareaʼuyate. \p \v 1 Ken, Jericó huakkaʼ jakyo Jesús oʼkudonpo oʼhuaeʼpo dagte oʼhuaeʼuyate. \v 2 A̱yo̱ huairi o̱ʼe̱po oʼdikkaʼ Zaqueo. Keʼna gobierno huakupe huabaeʼeri huairi o̱ʼu̱yate. \v 3 Jesústaj eʼtiahuaytaʼ eʼpakada huakkaʼada Jesústaj onʼtikupopakikaʼnok keʼna jontojyoʼda o̱ʼe̱po tiahuayhueʼdik o̱ʼe̱po, \v 4 Konige̱po huakkuruyon oʼketonhuaʼpo kente Jesús oʼpokapo oʼnopo̱e̱po hue̱ymeyyo̱ sicómoroyo oʼbehuikatoʼpo Jesústaj aʼtiahuayaʼpo hue̱ymeyyo̱ oʼbehuikatoʼuyate. \v 5 Ken hue̱ymeyte Jesús oʼpokpo kutayo oʼmaboatopo, \p —‍I̱da yahuarak, Zaqueo. Oy o̱ʼnen jakyo tahuade̱ʼdik i̱jje̱y. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 6 Konige̱po Zaqueo oʼhuarakonpo i̱da oʼhuarakpo durugda oʼto̱e̱po keʼnen jakyo Jesústaj oʼtohuaʼuyate. \v 7 Huakkaʼda aratbuta Jesústaj Zaqueoere eʼhuaʼte onʼtiahuaydepo, “Dakhueaʼ huakaʼerien jakyo oʼhuaʼdepo ke̱yo̱ oʼtayʼapo,” dakhueaʼ onpapayoʼ onʼhuaaʼuyate. \v 8 Ken Zaqueo huaʼite oʼbodpo, \p —‍E̱ya̱ʼ, Huairi, huakkaʼda do ijmato̱e̱nig ijposakapoy paiʼda aratbut hua̱e̱ʼeritaj ijbayokeʼapoy. Paiʼda aratbuttaj huakkaʼda ijbayokeʼapoy. Aratbuttaj engaña eʼmagkikameʼnayo kenomeyen huakupe bottaʼ bottaʼ ijbatahuaʼapoy. —‍Zaqueo Jesús Huairitaj onaʼuyate. \p \v 9-10 —‍Do huabokerek i̱jje̱po Abrahamen adhueaʼ huayayo judío dakhueaʼ huakkaʼeritaj aʼukyaʼpo aʼbakkahueayaʼpo aʼmanopoʼyareayaʼpo ijtiakpo Abrahamen adhueaʼ huayayo i̱ʼe̱nok, Zaqueo, ontaj o̱ʼnen huabettakon dakhueaʼ oʼbakkahueaʼpo oʼmanopoʼyareaʼne. Diosere moʼnoeonhuahuikaʼapone. —‍Jesúsa onaʼuyate. \s1 Diez huakupetaj Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 11 Jesús Jerusalényo̱ oʼhuaʼpo meyo̱hueʼda o̱ʼe̱nok aʼti Dios Huairitaj oʼhuahuayapoy aratbut onʼnopo̱e̱nok huakkaʼda eʼpe̱e̱deʼte Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo, \p \v 12 —‍ʼUruda huabokerek o̱ʼe̱po, huadakda keʼnen huabet o̱ʼnepo keʼna nogbayo oʼhuaʼuyate. “O̱ʼnenbayo gobierno huairi i̱ʼe̱.” Nogbayo hua̱e̱ʼeri huairi kayahueʼpo oʼhuaʼuyate. Nogok gobierno huairi o̱ʼe̱depo oʼkumejapo. \v 13 Keʼna ʼuruda huabokerek huahued diez huanabaʼtaj oʼmagkupopakaʼdepo nogtitaj nogtitaj nogtida huakupe huakkaʼteda e̱e̱ʼ konig oro huakupetoneʼ oʼbaktoyokeʼuyate. “Ijhueʼda i̱jjeonhuahuikaʼdepo ijtiakapoy. Do a̱yo̱da huakkaʼaʼda e̱ʼunhuahuaʼte in huakupete yudtapiʼ yanʼbaeʼikatiʼ kenpaʼti yanʼbahuayikaʼ huakupe gana ya̱gʼkikatiʼ.” Oʼmanaʼuyate. Diez huanabaʼtaj oʼmanaʼuyate. Kenpaʼ oʼmanaʼdepo nogbayo oʼhuaʼuyate. \v 14 Keʼnenbayo hua̱e̱ʼerinayo ken huairitaj onʼhuadiaypo sueʼtada aratbut onʼmataʼmonaʼpo ʼuruda huabokerektaj taʼpote onʼmataʼmonaʼpo, “In huabokerektaj konig oroʼomeyen huairi e̱ʼta̱e̱taʼ pakhueʼ o̱ʼe̱y.” Nogbayo hua̱e̱ʼeri huairitaj yanʼmanaʼ. Keʼnenbayo hua̱e̱ʼeriomeya̱ onʼmanaʼuyatenigʼa. \v 15 Ken nogbayo ʼuruda huabokerek e̱e̱ʼte “Gobierno huairi i̱ʼe̱ne.” Eʼnonadeʼte oʼkumeʼuyate. Keʼnenbayo oʼkumejdepo kenomeytaj huakupe aʼnenda eʼbaktoyoʼkeʼmeʼtaj “yanʼtiak,” oʼmanaʼuyate. Konig keʼnen huakupe yudtaj onʼbaepo kenpaʼti onʼbahuayaʼpo meniga̱ʼ gana ya̱gkaʼmet eʼnopo̱e̱taʼ oʼpakuyate. Nogtiaj nogtiaj meniga̱ʼ gana ya̱gkaʼmet eʼnopo̱e̱ʼtaʼ oʼpakuyate. \v 16 Ken huakkurueria huanabaʼa huairitaj oʼhuahuaʼdepo, “O̱ʼnen huakupe oktoyokuynig nog diez gana ijkaʼdemey, huairi.” Kenda huakkurueri huanabaʼa onaʼuyate. \v 17 “Huadakda iʼkameʼte. Huadakda huanabaʼ o̱ʼta̱e̱ne. Konige̱po sueʼda doʼhued eʼnigtoeunhuahuaʼte dakaʼ oʼnigtoeunhuahuameʼnok diez huakkaʼ jaktaj gobierno huairi i̱ʼe̱a̱po.” Huairia onaʼuyate, huakkurueri huanabaʼtaj onaʼuyate. \v 18 Nog huanabaʼa huairitaj oʼhuahuaʼdepo, “O̱ʼnen huakupe oktoyokuynig nog cinco huakupe gana ijkaʼdemey, huairi.” Ken huanabaʼa onaʼuy. \v 19 “Cinco huakkaʼ jaktaj gobierno huairi i̱ʼe̱a̱po.” Huairia onaʼuyate. \v 20 Ken noga̱ huanabaʼ gobierno huairitaj oʼhuahuaʼdepo, “In o̱ʼnen huakupe pañuelote ijtoeunhuahuaʼmey, huairi. \v 21 Huakupe gana ekaʼnayo o̱ʼna bektiparatapetpiʼ ijnopo̱e̱po ijmeʼpukpo. Kenpaʼti ayaʼda o̱ʼnen huanabaʼ gana onʼkaʼ ken ayaʼtada iʼbaktiparatikaʼ. Kenpaʼti taʼba nogomey onʼbatukeʼuyate. Ken katetehueʼ iʼbakbaeʼikaʼne.” Ken huanabaʼa onaʼuyate. \v 22 “On huanabaʼ dakhueaʼda i̱ʼe̱ne. Kenda huaboaʼda onaʼne oʼpe̱e̱dene dakhueʼada i̱ʼe̱ne ijnopo̱e̱y. Doʼhua oʼnoktiparatikaʼne kenpaʼti do batukehueʼda nogen taʼbayaʼ katetehueʼ oʼnokbaeʼikaʼne o̱ʼna eʼnopo̱e̱meʼnayo \v 23 menaʼpo doʼhued huakupe bancoyo kuda̱hueʼ i̱ʼe̱meʼte. Huakupe bancoyo e̱ʼunhuahuaʼnayo nog huakupe huakkaʼ i̱takdik o̱ʼi̱kayʼnigʼa. Doʼhued huakupe bancoyo aʼnenda eʼkuda̱meʼnayo do eʼtiakte doʼhued huakupe doʼtaj yokdik o̱ʼe̱po kenpaʼti nogiti huakupe doʼtaj yokdik meʼneaynigʼa.” Huairia onaʼuyate. \v 24 Nogomey kentaj meyo̱hueʼda oʼbonigtaj “Ken huakupe oʼtoenig yanoktiparatpo, ken diez oʼto̱e̱nigtaj yanʼyoktiʼ.” Huairia oʼmanaʼuyate. \v 25 “Menaʼpo iaʼ, huairi, diez huakupe o̱ʼta̱e̱.” Kenomey huairitaj oʼnonaʼuyate. \v 26 “Konige̱po ayaʼ hua̱e̱ʼeria huairien sueʼda huakkaʼmon onʼnigto̱e̱po huairitaj dakaʼ eʼnigto̱e̱nayo dakaʼ huairitaj nogda eʼnigi̱takaʼnayo kenomeyen huairia oʼpakpo nogdakon oʼbayokeapo. Nogomey huirien sueʼda onʼnigto̱e̱po huairitaj dakaʼ nigto̱e̱hueʼ e̱e̱ʼnayo kenpaʼti huairitaj nogda nigi̱takahueʼ e̱e̱ʼnayo kenomeyen huairi kenda sueʼda eʼhua̱to̱e̱taj oʼbaktiparatapo. Kenpaʼti konig Diostaj sueʼda huakkaʼmon moknopo̱e̱po, Diostaj ʼuruaʼda eʼnigpe̱e̱ʼnayo nog aratbuttaj huadakda eʼtihuapoknayo nogiti Diostaj moknopo̱e̱a̱po. Sueʼda Diostaj moknopo̱e̱po, Diostaj sueʼda eʼnigpe̱e̱ʼnayo aratbuttaj sueʼda eʼtihuapoknayo kenda moknopo̱e̱nigʼa bokkahueapo, ijjay. \v 27 Inomey aratbut doʼhuedbayo hua̱e̱ʼeri doʼtaj menhuadiaypo do konig kenomeyen gobierno huairitaʼ pakhueʼ o̱ʼnenigʼa, yanʼtotiakpo yanʼdarak. I̱yo̱ doʼhua eʼtiahuayte yanʼdarak.” Huairia keʼnen huanabaʼtaj oʼmanaʼuyate. —‍Kenda Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Jerusalényo̱ Jesús oʼkuduyate. \r (Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Jn. 12.12-19) \p \v 28 Kenda eʼmanadeʼte Jerusalényo̱ Jesúsa onteʼti oʼhuaʼpo. \v 29 Ken oʼhuaʼpo huakkaʼ jak Betfagé kenpaʼti huakkaʼ jak Betania meyo̱hueʼda e̱e̱ʼte kenpaʼti oteʼ huadik onʼdikkikaʼ Olivos meyo̱hueʼda e̱e̱ʼte bottaʼ huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼpo, \p \v 30 —‍Ke̱yon huakkaʼ jakyo meyo̱hueʼda e̱e̱ʼte yanhuatiʼ. Boʼkudondeʼpo burro ʼuhua eʼtinukuʼ boʼhuahuayapone. Huabo burrote bepiʼ huadhued o̱ʼne. Yanʼtikujpo yanʼtotiaktiʼ. \v 31 “¿Menaʼpo boʼtikuj?” Beʼapiʼ enaʼnayo, “Huairia oʼpaknok oʼkay.” Ya̱ʼnonaʼtiʼ. —‍Bottaʼ huanigpe̱i̱kaʼeritaj Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 32 Ken bottaʼ huanigpe̱i̱kaʼeri onʼhuaʼpo, kenda Jesúsa oʼmanaʼnig konigti onʼhuahuaypo burrotaj onʼhuahuayʼuyate. \v 33 Burrotaj huaboaʼ eʼtikujte burro huato̱e̱ʼeria onʼmanaʼpo, \p —‍¿Burrotaj menaʼpo boʼtikuj? —‍Onʼmanaʼuyate. \p \v 34 —‍Huairi oʼpaknok oʼkay. —‍Huanigpe̱i̱kaʼeria onʼmanaʼuyate. \p \v 35 Ken Jesúste onʼtohuaʼpo, e̱kye̱deʼte huanigpe̱i̱kaʼeriomey kenomeyen yudtaʼa burrotaʼpite onʼhueda̱ʼdepo Jesús burrotaʼpite oʼhuaddeʼuyate. \v 36 Jesús burrote oʼhuaʼdepo aratbut ke̱yo̱ʼti o̱ʼnepo dagte huakkuruyon huaok onʼbahueda̱ʼpo, kente Jesús oʼpokapo onʼnopo̱e̱po huaok onʼbahueda̱ʼuyate. \v 37 Olivos oteʼyo o̱ʼnepo huaduk onʼtikayoʼpakpo Jerusalén meyo̱hueʼda ke̱yo̱ onʼtibehuikapo. Huakkaʼda huanigpe̱i̱kaʼeriomeya̱ onʼdurugpakpo “ʼUruda Dios o̱ʼe̱.” “Huadakda Diosa oʼkikaʼ. Huakkaʼtada Diosa oʼbayareadde oʼtiahuaymey. ʼUruaʼda Diosa oʼkikaʼ.” ʼUttaʼda oʼnokoyʼuyate. \p \v 38 —‍In Gobierno Huairi oʼtiakde Dios Huairia oʼpakpo oʼtaʼmonaʼuyate. Dios Huairia dakaʼ kato̱e̱ʼ. Kurudya̱ʼ kentaj onʼdurugpak. Dios ʼuruda o̱ʼe̱. —‍Huakkaʼda aratbut o̱gkupopakpo oʼnonaʼuyate. \p \v 39 Huakkaʼda aratbut o̱gkupopakpo huakkaʼda aratbutere sueʼda fariseo ke̱yo̱ʼti o̱ʼnepo, \p —‍“Soataʼ yaneʼ.” O̱ʼnen huanigpe̱i̱kaʼeritaj yamanaʼ. —‍Fariseo Jesústaj oʼnonaʼuynigʼa. \p \v 40 —‍Doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeria ʼuttaʼ okoyhueʼ e̱e̱ʼnayo soataʼ e̱ʼneʼnayo huida̱piʼ oʼdokoyapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 41 Jerusalényo̱ meyo̱hueʼda o̱ʼe̱depo Jerusalén huakkaʼ jaktaj oʼtiahuaypo Jesúsa Jerusalén aratbuttaj oʼmatinepahuiʼpo oʼbatohuikuyate. \v 42 Oʼmanaʼpo, \p —‍Opudomeytaj Diosa kamanopoʼnoeye̱ʼpo kate kaʼdik moʼe̱ oy opudomey eʼmanopoenkaʼtaʼ huakkaʼda onʼtipaknigʼa oy konig eʼi̱re̱g o̱ʼe̱nok suigpiʼ nopoenkahueʼ moʼe̱ne. \v 43 Dios Huairitaj o̱ki̱e̱hueʼ moʼe̱nok nogok opudomeytaj dakhueʼnanada o̱ʼe̱a̱po. Opudomeytaj takaʼ onʼhuatiakdeapo. Huakkaʼ jak kurute keʼna huakti̱o̱ke̱ʼ huakbirik takaʼa oʼnokbirikpo onʼtiokkudejdeapo nogyen nogyen boʼhuatiakpo boʼbatiarakapone. \v 44 Opudomenen jak sorokte mokmaenaʼapone. Opudomey huakkaʼ jak aratbuttaj boʼbatiarakapone. Ayaʼda jak huidtaj barakte onʼmaenapo. Kenokaʼ Diosen Huasiʼpo aʼmanopoʼnoeyayaʼpo oʼtiakmeʼ opudomey oknopo̱e̱hueʼ moʼe̱meʼnok. —‍Jerusalényo̱ hua̱e̱ʼeriomeytaj Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Diosen jakyaʼ huabahuayaʼeritaj oʼmaenʼuyate. \r (Mt. 21.12-17; Mr. 11.15-19; Jn. 2.13-22) \p \v 45 Ken Diosen jakyo Jesús oʼkudonpo huabahuayaʼeriomeytaj huaboaʼda oʼmakmaenaʼpo huabaeʼeriomeytakon oʼmakmaenaʼuyate. \p \v 46 —‍“In doʼhued jak o̱ʼe̱. Aʼtionaʼpakyaʼpo aratbut i̱yo̱da onʼkudikaʼ. Konig huabereerien jak opudomeya̱ moʼto̱e̱ne.” Apagbaʼa kenpaʼ oaʼ. —‍Jesúsa huabahuayaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \p \v 47 Diosen jakyo Jesúsa oʼmanmadikaʼikaʼpo ayaʼmeʼnoeda oʼmanmadikaʼikaʼuyate. Sacerdote huairi, Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeriere, nog huakkaʼ jak huairiere Jesústaj onʼhuadiaypo eʼaraktaʼ onʼtipakpo monig arakdik o̱ʼe̱a̱po onʼnopo̱e̱po oʼduknigʼa. \v 48 Ayaʼada aratbut onʼpeonhuaʼpo Jesústaj onʼpakpo dakaʼ onʼpeonhuahuaʼuyatenok Jesústaj konig arakdik nopoenkahueʼ o̱ʼnuyate. \c 20 \s1 “Yabayareatiʼ. ¿Beʼa menuy?” Jesústaj judío huairia oʼnonaʼuyate. \r (Mt. 21.23-27; Mr. 11.27-33) \p \v 1 Nogok nog huameʼnoete Diosen jakyo konig Dios aratbuttaj oʼmanopoʼyarikaʼnig kenda Jesúsa eʼmanmadikaʼte Jesústaj sacerdote huairia onʼhuatiakpo, Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeria onʼhuatiakpo, huatoneʼ huairierea onʼhuatiakuyate. \p \v 2 —‍“Yamanmadikaʼ. Yabayareaʼ.” ¿Beʼa menuy? —‍Judío huairiomeya̱ Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 3-4 —‍Huakkuru doʼtaj meʼnakonen. Bautiza yamagkadhuatiʼ. ¿Beʼa Juantaj yanuyate, huabokereka Diosapiʼ? ¿Menpaʼ Juan onda yaʼpakpo bautiza yamagkikaʼuyate? —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 5 Huayahuaya onpayoʼ judío huairiomey onʼbatiaʼpakpo, \p —‍¿Jesústaj katiaʼ onaʼapet? Diosa Juantaj oʼtaʼmonaʼuyate. Oroʼomeya̱ Jesústaj enaʼnayo “¿Juantaj menaʼpo oknopo̱e̱hueʼ moʼe̱ʼuy? ¿Menaʼpo nigpe̱e̱hueʼ moʼe̱ʼuy?” Jesúsa monaʼapone oroʼomeytaj. \v 6 “Juantaj Diosa taʼmonahueʼ o̱ʼe̱ʼuy.” Jesústaj enaʼnayo aratbut oroʼomeytaj huida̱ boʼpaʼeaʼapone. Boʼpaʼeaʼpo oroʼomeytaj boʼarakapone. Kenda Juan Diosen huamanbatiaʼpakeri o̱ʼu̱yate. Ayaʼda aratbut oʼnoknopo̱e̱nok. —‍Ken konig judío huairia onʼbatiaʼpakpo konig huayahuaya onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 7 —‍Bautiza kamagkeʼpo beʼa Juantaj yaʼtaʼmonaʼuyet nopo̱e̱hueʼ o̱ʼe̱y. —‍Jesústaj huairiomeya̱ oʼnonaʼuy. \p \v 8 —‍Do kenpaʼti, “Yamanmadikaʼ. Yabayareaʼ.” Keʼna doʼtaj menaʼuyne, kenda onahueʼ o̱ʼneapone. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Huairien taʼba hua̱ta̱to̱e̱ʼeria dakhueaʼda onʼmagkaʼuyate. Kenda Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \r (Mt. 21.33-44; Mr. 12.1-11) \p \v 9 Nogok huakkaʼda aratbuttaj Jesúsa onteʼti oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼpo, \p —‍Huabokerek o̱ʼe̱po, taʼba huato̱e̱ʼeri o̱ʼe̱po uva oʼbatukeʼuyate. Kenokaʼ uva taʼba hua̱ta̱to̱e̱ʼeritaj oʼbaktoyokdepo nogbayo adteda oʼbakhuaʼuyate. Nogbayo ijhueʼda o̱ʼe̱ʼuyate. \v 10 Nogok uva huada oʼboyogdenok huanabaʼtaj oʼtaʼmonaʼpo taʼbayo oʼtaʼmonaʼpo taʼba menta̱to̱e̱nigtaj, “Sueʼda uva huada boyok.” Yamanaʼ. Ken huanabaʼ oʼhuaʼuyate. Taʼbayo oʼtiakdepo “Sueʼda uva huada boyok,” eʼmanaʼtada hua̱ta̱to̱e̱ʼeria nigpe̱e̱hueʼ o̱ʼnepo huanabaʼtaj onʼtuktukpo uva huada yokhueʼada onʼtaʼmonaʼuyate. \v 11 Ken taʼba huato̱e̱ʼeria nog huanabaʼtakon oʼtaʼmonaʼuyate. Kentakon onʼtidiʼkeʼpo onʼbitbitdepo uva huada yokhueʼada onʼtaʼmonaʼuyate. \v 12 Taʼba huato̱e̱ʼeria nog huanabaʼ oʼtaʼmonaʼuyate. Taʼba hua̱ta̱to̱e̱ʼeria kentaj dighueaʼ siroa onʼtukaʼpo tabayaʼ onʼenʼuyate. \p \v 13 Kenokaʼ “¿Kate ijkaʼapo?” Taʼba huato̱e̱ʼeria oʼnopo̱e̱po, “Doʼhued huasiʼpo huadiʼnanada ijtaʼmonaʼapoy. Kentanayopiʼ onʼtiahuaydepo dakhueaʼ onahueʼ ya̱ʼneapetpiʼ.” Oʼnopo̱e̱ʼuyate. Ken huasiʼpotaj oʼtaʼmonaʼuyate. \v 14 Taʼba hua̱ta̱to̱e̱ʼeria huasiʼpotaj onʼtiahuaydepo huayahuaya onʼbatiaʼpakpo “In taʼba huato̱e̱ʼeriensiʼpo o̱ʼe̱. Keʼnen huaoj eʼbueydeʼte huaojen taʼba keʼnakon oʼto̱e̱a̱po. Huasiʼpotaj monʼarak. Keʼnen huaojen taʼba oroʼomeyen moʼta̱e̱ʼpo moʼdarak.” Kenda taʼba hua̱ta̱to̱e̱ʼeriomeya̱ onʼbatiaʼpakuyate. \v 15-16 Ken uva taʼbokpeyo onʼtohuaʼdepo onʼdarakuyate. —‍Jesúsa oʼmanaʼpo. \p —‍Taʼba huato̱e̱ʼeria hua̱ta̱to̱e̱ʼeriomeytaj oʼbahuatiakapo. Hua̱ta̱to̱e̱ʼeritaj oʼbaarakapo. Taʼba nog aratbuttaj oʼbayokapo. —‍Jesúsa oʼmanbatiaʼpakuyate. \p Kenda huakkaʼda aratbut onʼpe̱e̱depo, \p —‍Kejeʼ kenda kahueʼdik ka̱e̱ʼ. —‍Oʼdaʼuyate. \p \v 17 Jesúsa aratbuttaj oʼbatiahuaypo, \p —‍Apagbaʼ yanʼnopoenkaʼ. Kenpaʼ Apagbaʼa oaʼ, \q1 Huid jak huakaʼeria jak o̱gkaʼpo Diosen ʼuru huid pakhueʼ o̱ʼnuy. Ken hueretda huida̱ Diosen jak jonʼtaʼtihuada̱ʼapo. Nogok huaknopo̱e̱ʼerien Huairi i̱jje̱a̱poy. \m Konig huid jak huakaʼeriomey o̱gkaʼpo huidtaj pakhueʼda o̱ʼnepo o̱ʼnenʼuyate konigti doʼtaj pakhueʼada o̱ʼnepo kenpaʼti doʼtaj meʼnenapone. \v 18 Konig huidtoneʼtaj oʼtikudeʼpo oʼnokketo̱gkaʼapo konigti Diosen Huairitaj oknopo̱e̱hueʼ o̱ʼnepo dakhueʼda o̱ʼneapo. Huidtoneʼ kutahueyaʼ eʼtikotnayo konig hua̱o̱ga̱da yamagkapet. Ehueʼda o̱ʼneapo. Konigti kenomey Diosen Huasiʼpotaj pakhueʼ o̱ʼnepo nopoʼkoreahueʼ o̱ʼnepo. Diosa castiga oʼmagkaʼapo. Ehueʼda o̱ʼneapo. —‍Kenda Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼuyate. \s1 ¿Menpaʼ Romano aratbuten gobierno huairitaj huakupe yokdik o̱ʼe̱? \r (Mt. 21.45-46; 22.15-22; Mr. 12.12-17) \p \v 19 Ken sacerdote huairiomey, Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeriere Jesústaj onʼpeeonhuaʼdepo Jesúsa oroʼomeytaj boʼtiaʼpakne, oroʼa konig huairien taʼba hua̱ta̱to̱e̱ʼerionig o̱ʼneaʼ, boʼtiaʼpakne. Judío huairiomeya̱ onʼnokotdepo Jesústaj huabakuda̱ʼ jakyo eʼtohuaʼtaʼ onʼtipaknigʼa aratbuttaj onʼmakmeʼpukpo tohuahueʼdik o̱ʼnuyate. Jesús Diosen huamanbatiaʼpakeri o̱ʼe̱. Aratbuta oʼnoknopo̱e̱nok huairia aratbuttaj onʼmakmeʼpukuyate. \v 20 Konige̱po Jesúste namaʼda huaaʼeriomeytaj onʼtitaʼmonaʼpo sacerdote huairia onʼtitaʼmonaʼpo namaʼda huaaʼeritaj konig huadaknoponigda onʼnige̱po Jesústaj onʼpe̱e̱a̱po namaʼda Jesúsa yaaʼapetdapiʼ. Jesúsa namaʼda eaʼnayo gobierno huairite tohuaʼdik ya̱ʼneapet. Jesúsnayo namaʼda ahueʼdik o̱ʼi̱kaʼuyate. \v 21 Konige̱po Jesústaj oʼnonaʼpo, \p —‍Buttida iʼmanikate. Buttida iʼmanmadikaʼikaʼ. Kenda Diosa oʼpak buttida iʼmanmadikaʼikaʼ. Beʼapiʼ aratbut huairipiʼ ontaj eʼpe̱e̱ʼnayo meʼpukhueʼada i̱ʼe̱po buttida iʼmanmadikaʼikaʼ. \v 22 ¿Romano gobierno huairitaj menpaʼ huakupe yokdik o̱ʼe̱? ¿Yokhueʼdikpiʼ o̱ʼe̱, huamanmadikaʼeri? Jesústaj oʼnonaʼuyate. —‍Kenda namaʼda huaaʼeria oʼnonaʼuyate. \p \v 23 Jesúsa namaʼda yaʼmanaʼapetpiʼ namaʼda huaaʼeria namaʼda oʼnonaʼdenok Jesús oʼnokotonpo, \p —‍¿Menaʼpo namaʼda doʼtaj oʼnonaʼ? \v 24 Men huakupe. ¿Beʼed huakok huakupete ya̱ʼe̱? ¿Beʼed huadik huakupete eʼmadoyaʼ ya̱ʼe̱? —‍Oʼmanaʼnok, \p —‍Romano gobierno huairi o̱ʼe̱. —‍Onteʼti Jesústaj oʼnonaʼnok. \p \v 25 —‍Gobierno huairien huakupe huairitaj yanʼyoktiʼ. Kenpaʼti Diostaj yanoknopo̱e̱po yanʼnigpe̱i̱kaʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 26 Aratbuta enʼpe̱e̱a̱ʼte Jesúsa namaʼda ahueʼ o̱ʼneapo onʼnopo̱e̱ʼuy. Jesúsa ʼuruaʼda oaʼikaʼ onʼnopo̱e̱po namaʼda huaaʼeri soataʼ o̱ʼneʼuyate. \s1 ¿Menpaʼ aratbut kubarakyaʼ yanʼnoyhuada̱petpiʼ? \r (Mt. 22.23-33; Mr. 12.18-27) \p \v 27 Nogok Jesústaj onʼhuahuaʼpo sueʼada saduceo aratbut onʼhuahuaʼuyate. Aratbut kubarakyaʼ onteʼti noyhuadhueʼ o̱ʼneapo saduceo onʼnopo̱e̱po kenpaʼti onʼbatiaʼpakikaʼpo, \p \v 28 —‍“Huabokerek hua̱to̱e̱ere e̱ʼe̱a̱da suigpiʼ okhuij ehueʼada eʼbueynayo keʼnen huamaʼbuy ʼayhuataj to̱e̱pakdik o̱ʼneapo. Huakkuru eʼta̱siʼpo̱e̱ʼ kentaj kaʼdikkeʼ huamaʼbuykudakendik ka̱e̱ʼ.” Moisésa aʼnennada oʼmanaʼuyate. \v 29 Ken siete huamaʼbuy o̱ʼnuy. Huakkurueria oʼto̱e̱pakdepo nogok okbueyʼuyate. Sigpiʼ okhuij ehueʼada okbueyʼuyate. \v 30 Nog huamaʼbuyakon ʼayhuataj oʼto̱e̱pakpo nogok keʼnakon sigpiʼ okhuij ehueʼada okbueyʼuyate. \v 31 Konoga̱da ʼayhuataj oʼto̱e̱pakpo keʼnakon sigpiʼ okhuij ehueʼada okbueyʼuy. Konigti nog huamaʼbuy o̱gkaʼuyate. Ayaʼda huamaʼbuy seis huamaʼbuy huakkuruerien ʼayhuataj onʼto̱e̱pakdepo sigpiʼ onpapayoʼ okhuijhueʼada onʼbueyʼuyate. \v 32 Ken nogok ʼayhuakon onʼtimabueyʼuyate. \v 33 Nogok aratbut kubarakyaʼ onteʼti Diosere enʼmanoyhuaddeʼte, ¿Keʼna ʼayhua beʼed hua̱to̱e̱ ya̱ʼe̱a̱po? Ayaʼda siete huamaʼbuy onʼto̱e̱ʼuyate, huamanmadikaʼeri. —‍Saduceoa oʼnonaʼuyate. \p \v 34 —‍Oy aratbut indariyaʼ onʼto̱e̱pakikaʼ. \v 35 Kenomeynayo Diostaj daknopoʼda o̱ʼnepo Diostaj oʼnoknopo̱e̱nok nogok onʼmanoyhuaddepo Diosere o̱ʼnedepo onteʼti to̱e̱pakhueʼ o̱ʼneapo. Kenpaʼti hua̱yo̱bu kato̱e̱pakeʼpo bayokhueʼ o̱ʼneapo. \v 36 Onteʼti bueyhueʼdik o̱ʼneapo. Ken konig Diosen huamataʼmoneri kurudyo̱ o̱ʼne konigti o̱ʼneapo. Kubarakyaʼ Diosa oʼmanoyhuada̱ʼnok Diosensiʼpo o̱ʼneapo. \v 37 Aratbut kubarakyaʼ onʼnoyhuada̱po Moisésa oʼmadoyaʼpo Diosbaʼ oʼmadoyaʼpo oʼmanopo̱e̱a̱ʼuyate. Kente Moisésenbaʼte hue̱ymey eʼbakpakte Moisés oʼtimadoyaʼuyate kente Dios Huairi Abrahamen Dios o̱ʼe̱. Dios Huairi Isaacen Dios o̱ʼe̱. Kenpaʼti Dios Huairi Jacoben Dios o̱ʼe̱. Apagbaʼa kenpaʼ oaʼ. \v 38 Abrahamkudak Isaackudak Jacobkudakere huaknopo̱e̱ʼeri o̱ʼneʼuynok konig noki̱re̱g onʼnoe Diosa oʼmatinopo̱e̱po. Ayaʼda Diostaj huaknopo̱e̱ʼeri enʼbueypiʼ onʼnoe Diosa oʼmatinopo̱e̱po. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 39 —‍Huadakda iʼmanaʼ, huamanmadikaʼeri. —‍Sueʼda Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeria oʼnonaʼuyate. \p \v 40 Onteʼti Jesústaj onʼmeʼpukpo onahueʼ o̱ʼnuyate. \s1 Cristotaj Diosa oʼtaʼmonaʼapo. Kenpaʼ Diosbaʼ oaʼuyate. Cristo Daviden Dios Huairi o̱ʼe̱ kenokaʼti kenpaʼti Daviden adhueaʼ huayayo o̱ʼe̱. \r (Mt. 22.41-46; Mr. 12.35-37) \p \v 41 —‍“Cristo Davidkudaken adhueaʼ huayayo o̱ʼe̱a̱po.” Menaʼpo kenpaʼ onʼdaʼikaʼ. \p \v 42-43 Salmosbaʼ Apagbaʼte Cristotaj oʼbatiaʼpakpo, Cristo doʼhued Huairi meʼta̱e̱ne, Davida oaʼuyate. \q1 “Doere teyada kenpaʼda yamanaʼikaʼ. Ayaʼda o̱ʼnen takaʼ konig totoʼ kenpaʼti oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeri nogokaʼda huaboaʼda ontaj nigpe̱e̱dik o̱ʼneapo.” Cristo doʼhued huairitaj Dios Huairia onaʼuy. Davida Salmosbaʼte oaʼuyate. \m \v 44 “Doʼhued Huairi meʼta̱e̱ne.” Cristo siʼpopakhued Davida oaʼuyate. Cristo Huairi eʼsiʼpoe̱ʼdete Davidkudaken adhueaʼ huayayo kenpaʼti o̱ʼe̱ʼuy. Kenda dapiʼ moʼnopo̱e̱. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri namaʼda o̱gkikaʼ. Jesúsa oʼbahuaaʼuyate. \r (Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54) \p \v 45 Ayaʼda aratbut Jesústaj onʼpe̱e̱depo, \p \v 46 —‍Moisésbaʼ huamanmadikaʼeriomey huataʼda onʼeretpakpo namaʼda o̱gkikaʼ dakaʼ yanʼnopo̱i̱kaʼ. Konigti huairi kiriga̱yo̱ʼ huabidokda eʼottaʼ onʼpakikaʼpo, kenpaʼti huakkaʼ jak eretnopoyo e̱ʼhua̱e̱ʼte “Iʼtiak, huairi.” Enaʼte eʼpe̱e̱taʼ onʼpakikaʼ. Kenpaʼti judíoen hua̱i̱takeʼ jakyo huairied huahuadte eʼhuadtaʼ onʼeretpakikaʼ. Kenpaʼti fiestate konig huairied huahuadte eʼhuadtaʼ onʼeretpakikaʼpo. \v 47 Kenpaʼti ʼayhuaen huakupepiʼ jakpiʼ katepiʼ enʼta̱e̱ʼte konig engaña o̱gkaʼpo onʼbakkayikaʼpo. Kenda o̱gkikaʼpo onokteteyoʼ Diostaj ijhueʼda onʼtionaʼpakonhuahuikaʼpo aratbuta menʼtiahuayeʼpo huadakda o̱ʼne menʼtinopo̱e̱ʼpo konige̱po kiriga̱yo̱ʼ onʼtionaʼpakonhuahuikaʼpo. Kenda o̱gkikaʼnok Diosa dakaʼ oʼnopo̱e̱po huakkaʼ castiga oʼmagkaʼapo. Huakkaʼ paiʼda onʼnopoʼe̱a̱po. Konig kenomey namaʼda o̱gkikaʼ konigti kahueʼ yaneʼ. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \c 21 \s1 ʼAyhuaa paiʼda e̱ʼe̱a̱da Diostaj bottaʼ sigkupe ayaʼda oʼyokuyate. \r (Mr. 12.41-44) \p \v 1 Diosen jakyo o̱ʼnepo, judío huairi huakkaʼda onʼmato̱e̱po Diosen jakyo huakupe cajayo onʼkuda̱ʼpo Jesúsa oʼtiahuayʼuyate. \v 2 Kenpaʼti paiʼda ʼayhua e̱ʼe̱a̱da bottaʼ sigkupe jeyda eʼkuda̱te Jesúsa oʼtiahuaypo, \p \v 3-4 —‍In ʼayhua suigda eʼto̱e̱a̱da konig huakkaʼda oʼkuda̱ʼ. Judío huairinayo huakkaʼda e̱ʼta̱e̱tada konig suigda onʼkuda̱ʼ. ʼAyhuanayo sueʼda e̱ʼta̱e̱tada Diostaj dakaʼ oknopo̱e̱po ayaʼda Diostaj oʼyok. Buttida ijjay. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Diosen jak ekbirik huidtaj ayaʼda sorokte onʼbaksakaʼapo. Jak ehueʼda o̱ʼe̱a̱po. Jesúsa oaʼuyate. \r (Mt. 24.1-2; Mr. 13.1-2) \p \v 5 Ken Diosen jak ʼuruda o̱ʼe̱. Sueʼda onʼbatiaʼpakpo. ʼUruda huid kenpaʼti Diostaj ʼuruda katepiʼ katetehueʼ onʼyokuyate. Kendakon onʼnigbetuyate. Diosen jak ʼuruda o̱ʼe̱. Kenda onʼtiahuaypo onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 6 —‍Nogok in ʼuruda jak boʼtiahuayikaʼnig ekbirik huid onʼmajenapo. Ayaʼda huid sorokte nog aratbuta onʼbaksakaʼapo. Huid kupahuihueʼda o̱ʼe̱a̱po. Diosen jak ehueʼ o̱ʼe̱a̱po. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Diosen keneʼhua̱ya̱ʼ huameʼnoe tiakhued e̱e̱ʼted kenpaʼ aratbut o̱gkikaʼaponig Jesúsa oʼmanopo̱e̱a̱ʼuyate. \r (Mt. 24.3-28; Mr. 13.3-23) \p \v 7 —‍¿Kenda oroʼomeytaj onaʼdene menokaʼ ya̱ʼe̱a̱pet? ¿Oroʼomey aʼnopo̱e̱yaʼpo kate huakkuru tiahuaydik o̱ʼe̱a̱pet? Huamanmadikaʼeri. —‍Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeria Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 8 —‍Keyoj namaʼda monaʼapey. Opudomeytaj huakkaʼada bohuatiakapone, “Diosa meʼtaʼmonaʼuyneʼ, Cristo i̱jje̱y.” Namaʼda onʼbatiaʼpakapo. “Oy opudtaj ijhuatiakpo, do Cristo i̱jje̱y.” Namaʼda onʼbatiaʼpakapo. Kenomeytaj keyoj kenomeytaj manigpe̱e̱hueʼ yaneʼ. \v 9 Nogbayo nogbayo gobierno sorotatataj nog gobierno sorotatataj onʼbarakonhuahuaʼ, onʼbatiaʼpakdeapo moʼpe̱e̱deapet, meʼpukehueʼ yaneʼ. Ken huakkuruda gobierno sorotataj barakonhuahuaʼdik o̱ʼneapo. Aʼti nogok Diosen keneʼhua̱ya̱ʼ huameʼnoete do onteʼti ijtiakapoy. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj oʼmanaʼpo. \p \v 10 —‍Huadaribayoeri nog huadaribayoeri sorotataa yanʼbarakapet. Kenpaʼti huadaribayo gobierno sorotataj nog huadaribayo gobierno sorotatataj diga̱ʼda yanʼbarakapet. \v 11 Nogya̱ʼ nogya̱ʼ huadaribayaʼ diga̱ʼda ya̱ʼi̱ye̱gapet. Nogya̱ʼ nogya̱ʼ aypo ehueʼda ya̱ʼe̱a̱pet. Aypotaʼ yanʼmabueyonhuaʼapet. Kenpaʼti nogya̱ʼ nogya̱ʼ aratbut dakhueʼda o̱ʼnepo huakkaʼda yanʼmabueyapet. Kurudyo̱ huiyoknanada onʼtiahuaypo diga̱ʼda yanʼmameʼpukapet. Konig tiahuayhueʼya onʼtiahuaypo yanʼmeʼpukapet. \p \v 12 Kenda kahued e̱e̱ʼted opudomey huaknopo̱e̱ʼeritaj moʼbaeaʼpo moʼbatohuaʼapone. Opudomey huaknopo̱e̱ʼeritaj boʼhuadiayapone. Judío aratbuten hua̱i̱takeʼ jakyo moʼbatohuaʼapone. Opudomeya̱ dakhueaʼda boʼkameʼne, boʼhuadiaypo namaʼda boʼhuaaʼapone. Huabakuda̱ʼ jakyo boʼkuda̱ʼapone. Kenpaʼti doʼtaj moknopo̱e̱nok gobierno huairite moʼbatohuaʼapone, opudomey huaknopo̱e̱ʼeri dakhueaʼ o̱gkameʼ aʼhuaayaʼpo huairite moʼbatohuaʼapone. Gobierno huairite huakkurute moʼnigboaʼapone. \v 13 Do Cristotaj huaknopo̱e̱ʼeri i̱jje̱po Cristoen i̱jje̱y, Diosensiʼpo i̱jje̱y. Dios aratbuttaj oʼmatinepahuiʼpo oʼmanopoʼyareadhuahuikaʼ. Batiaʼpakdik moʼe̱a̱pone. \v 14 Huairite huahuahued “Katiaʼ kentaj yonaʼapet,” nopo̱e̱hueʼ yaneʼ. \v 15 Kenok huairitaj huanaʼdikte huadakdik kenpaʼti ʼuru eʼnopo̱e̱ʼ doʼhua onʼnopo̱e̱a̱ʼapone. ʼUrunanada monaʼapet opudomeyen takaʼ oknopo̱e̱hueʼ hua̱e̱ʼeria onteʼti katiaʼpiʼ sigpiʼ opudtaj huaahueʼdik ya̱ʼneapet. \v 16 Opudomeyen huaoapiʼ hua̱ye̱a̱piʼ huamaʼbuyapiʼ huidpoapiʼ kenpaʼti nog huabetapiʼ kenpaʼti huadiʼda aratbutapiʼ dakhueaʼda opudomeytaj mogkaʼapone. Castiga ka̱gkeʼpo gobierno huairitaj boʼyokapone. Opudomeytaj sueʼtada boʼarakapone. \v 17 Doʼtaj oʼnoknopo̱e̱nok doʼhued huadik menʼdikto̱i̱kaʼnok konige̱po ayaʼda aratbuta boʼhuadiayapone. \v 18 Meʼpukehueʼ yaneʼ. Dakaʼ Diosa moʼmato̱e̱i̱kaʼapone. Opudomey kenpaʼda bueyhueʼ moʼe̱a̱pone. Diosere moʼnoeonhuahuikaʼapo. Ayaʼ opudenso̱ʼtaj Diosa dakaʼ moʼmato̱e̱a̱pone. Huakuhuij opuden nogtipiʼ ehueʼ ehueʼdik o̱ʼe̱a̱po. \v 19 Dakaʼda doʼtaj eknopoeonhuahuikaʼnayo batikhueʼada eknopoeonhuahuikaʼnayo Diosere moʼnoeonhuahuikaʼapone. \p \v 20 Jerusalén jakkuru huanig takaʼ sorotataj e̱ʼnedeʼte opudomeya̱ eʼtiahuaydeʼ Jerusalén huakkaʼ jakyo i̱da onʼbarakapo kenpaʼti jak onʼmaenapo. Huakkaʼ jak ehueʼda o̱ʼe̱a̱po, yanʼnopo̱e̱tiʼ. \v 21 Kenokaʼ ayaʼda aratbut Judea huadaribayo o̱ʼnepo oteʼyon i̱da kanʼmamoneʼpo, ayaʼda Jerusalényo̱ hua̱e̱ʼeri i̱da kaʼnoro̱koneʼpo, kenpaʼti kenokaʼ taʼbayo o̱ʼnepo huakkaʼ jakyo onteʼti kumejhueʼ kaʼneʼ. \v 22 Kenokaʼ Dios keʼnen Israel aratbuttaj castiga oʼmagkaʼapo. Kenpaʼ Diosbaʼa oaʼuyate. Kenda Diosa oʼkaʼapo. \v 23 Kenokaʼ Diosa keʼpoda castiga yamagkaʼapet. Ettoneʼ bogdakhueʼ ya̱ʼneapet kenpaʼti nog ettoneʼ yo̱bed onʼto̱e̱po yanʼminoga̱ʼdeapet kenpihuay keʼponada ya̱ʼe̱a̱pet. Paiʼnanada onʼnopoʼe̱a̱po. Huadarite in judío aratbuttaj Diosa diga̱ʼnanada castiga oʼmagkaʼapo, paiʼda onʼnopoʼe̱a̱po. \v 24 Sorotataa judíotaj yanʼbarakapet huakkaʼ yanʼmabueyapet nogomeytaj noybayo nog gobiernoenbayo nogyon nogyon yanʼbatohuaʼapet. Nog aratbut Jerusalényo̱ ya̱ʼneonhuahuikaʼapet, nog aratbutda huairi Jerusalényo̱ ya̱ʼneonhuahuikaʼapet. Kenokaʼ Diosa oʼpakpo judío onteʼti Jerusalényo̱ ya̱ʼnikaʼapet. Gobierno huairi hua̱ʼenda yanʼto̱e̱a̱pet. —‍Jesúsa oʼmanaʼpo. \s1 Kurudya̱ʼ ijhuarakapet. Jesúsa oʼmanaʼuyate. \r (Mt. 24.29-35, 42-44; Mr. 13.24-37) \p \v 25 —‍Diosa castiga oʼmagkaʼapo huanopo̱e̱a̱ʼ niokpo puug siokpo nogpaʼda ya̱ʼneapetnok nogoknanada nogbayaʼ nogbayaʼ aratbuta enʼtiahuayada kate Diosa yakaʼapet yanokkahueapet. Kenpaʼti e̱ʼpo̱ga̱ ʼuttaʼda yaaʼapet kenpaʼti huiyokda e̱ʼpo̱ga̱ diga̱ʼda yaʼbosakapetnok diga̱ʼda yanʼmameʼpukapet. \v 26 Ken niokpo siokpoere konig huiyokda o̱ʼi̱ye̱ga̱ponok konige̱po kate Dios yakaʼapet aratbut onʼnopo̱e̱po huakkaʼnanada onʼmeʼpukpo konig onʼmabueynoatuʼapo. \v 27 Kenokaʼ do eʼtiakte onʼtiahuayapo. Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne kurudya̱ʼ e̱ʼsi̱hui̱ʼya̱ʼ ijhuarakapoy. Teynanada kenpaʼti konig senogda jeynanada ijhuarakapoy. Ken konig doʼtaj boʼtiahuayapone. \v 28 Kenokaʼ huaboaʼda o̱ʼe̱deapo konig kurud e̱ʼi̱ye̱gdeʼte kenokaʼ yanʼdurugpakpo kutayo yanʼmaboʼ. Opudomeytaj Diosa oʼmanopoʼyareaʼdeapo. —‍Kenda Jesúsa oʼmanmadikaʼuyate. \p \v 29 Onteʼti Jesúsa oʼmanbatiaʼpakpo oʼmanmadikaʼpo, \p —‍Higuera hue̱ymey kenpaʼti nog hue̱ymeytapiʼ yanʼtiahuayʼ. \v 30 Kenokaʼ huakutaj oʼbakutapakde huabayokok aʼti o̱ʼe̱a̱po, moʼnopo̱e̱. \v 31 Kenda huaboaʼda oʼnonaʼdenig kenda huaboaʼda boʼtiahuaydepo Dios Huairi aʼti oʼtiakapo nopo̱e̱ʼdik moʼe̱ne. \v 32 Kenda huaboaʼda ijjaʼnig opuden huakkaʼ jaktaj takaʼ sorotataa keʼpoda o̱gkaʼapo. Jak ehueʼ o̱ʼe̱a̱po. Ayaʼ aratbut oyda onʼnoepo bueyhued o̱ʼnepo onʼtiahuayapo. Buttida ijjay. \v 33 Kurud ehueʼ o̱ʼe̱a̱po. Kenpaʼti huadari ehueʼ o̱ʼe̱a̱po. Doʼhued buttida huadiknayo batikhueʼdik o̱ʼeonhuahuikaʼapo. \p \v 34-35 Keyoj ijjay. Dakaʼ yanʼnopo̱i̱kaʼ. Kenpaʼda huadakda ya̱gʼkikaʼ, huadakda yanʼnopo̱i̱kaʼ. Katepiʼ fiestapiʼ eʼkaʼtaʼ meʼpukehueʼ yanikaʼ. Huakkaʼda eʼmamayʼtaʼ eretpakhueʼ yanikaʼ. Katetapiʼ huakkaʼ mepuʼkehueʼ yanikaʼ. Ken konig namaʼda eʼkikaʼnayo kenokaʼ doʼtaj e̱kpo̱e̱ʼ nige̱hueʼ e̱ʼneʼte do huabokerek i̱jje̱po kurudya̱ʼ i̱da ijhuarakapoy. Castiga aʼmagkayaʼpo ijtiakapoy. Konig trampa i̱dada oʼkotikaʼ konig e̱kpo̱e̱ʼ nige̱hueʼ e̱ʼneʼte i̱dada kurudya̱ʼ ijhuarakapoy. Castiga eʼmagkaʼ ijtiakapoy. Ayaʼtada aratbut nogya̱ʼ nogya̱ʼ nog huadari nog huadariyo ayaʼtada castiga aʼmagkayaʼpo ijbahuatiakapoy. \v 36 Konige̱po doʼtaj eʼtiaktaj e̱kpo̱e̱ʼ menʼnige̱ʼikaʼ. Kenpaʼti kenokaʼ konig kenda huaboaʼda ijjaʼnig konig sorotataj nogbayo sorotatataj onʼbarakikaʼpo kenpaʼti kenokaʼ opudomeytaj diga̱ʼ boʼhuadiaypo keʼpoda mogkaʼapone. Konige̱po opudomeya̱ dakaʼ Diostaj yanoknopo̱i̱kaʼ Diostaj yanʼtionaʼpakikaʼ. Do huabokerek i̱jje̱po, doʼhua eʼtiakte daknopoʼda e̱ʼdik yanikaʼ. —‍Jesúsa oʼmanmadikaʼpo oʼmanaʼuyate. \p \v 37 Ken huameʼnoete Diosen jakyo oʼmanmadikaʼikaʼpo Jesúsa oʼmanmadikaʼikaʼuyate. Sikyo Jerusalénya̱ʼ o̱ʼo̱ro̱kikaʼpo oteʼ Olivoste oʼhuaʼikaʼpo ke̱yo̱ jakyo oʼtayikaʼuyate. \v 38 Sikyoedda huakkaʼda aratbut Diosen jakyo o̱ʼnehuaʼpo Jesústaj aʼpe̱e̱yaʼpo onʼkudikaʼuyate. \c 22 \s1 Jesústaj aʼarakyaʼpo monig yanʼtotiakapo judío huairiomey onʼbatiaʼpakuyate. \r (Mt. 26.1-5, 14-16; Mr. 14.1-2, 10-11; Jn. 11.45-53) \p \v 1 Aʼti judíoen fiesta o̱ʼe̱a̱po. Ken fiestate biahueʼ pan onʼbapeʼikaʼ. Eʼbiaʼo̱gʼ okbukhueʼ o̱ʼnepo pan biahueʼ o̱ʼi̱kaʼ. Ken fiesta huakkurueri isiʼpo mabueyhueʼ e̱e̱ʼ okkahuehueʼ fiesta onʼdikkuyate. \v 2 Kenokaʼ sacerdote Diosen jakyo huabaaʼeri huairi, Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeriere sueʼda ke̱yo̱ti o̱ʼnepo Jesústaj monig arakdik o̱ʼe̱a̱poy. Kenomey onʼnopo̱e̱po Jesústaj eʼtohuaʼte huakkaʼ aratbuta oroʼtaj enʼtiahuayʼnayo aratbuta boʼhuadiayapey onʼnopo̱e̱po onʼmakmeʼpukuy. \p \v 3 Judas Iscariote Jesúsen doce huamataʼmonaʼeri nogtida o̱ʼu̱yate. Judastaj totoʼ huairia oʼnopoʼto̱e̱denok, \v 4 Sacerdote huairitaj kenpaʼti Diosen jak huato̱e̱ʼeri huairitaj oʼbahuahuaʼpo monig Jesústaj ijbayokapo oʼbatiaʼpakuyate. \v 5 Ken sacerdote huairi Diosen jak huato̱e̱ʼeriere Judastaj onʼpe̱e̱depo durugda o̱ʼnepo, “Huakkaʼda huakupe boʼyokapone.” Judastaj oʼnonaʼuyate. \v 6 “Huakkaʼ huakupe onʼyokaponok Jesúste onʼtohuaʼapone.” Judasa oʼmanaʼuyate. “Kente huakkaʼ aratbut ehueʼ e̱ʼneʼyo menpe̱e̱taʼ sacerdotetaj ijbatohuaʼa.” Huaboaʼda Judasa oʼnopo̱e̱ʼuy. \s1 Doce huanigpe̱i̱kaʼeriere Jesús Huairiere onʼbapeʼuyate. \r (Mt. 26.17-29; Mr. 14.12-25; Jn. 13.21-30; 1 Co. 11.23-26) \p \v 7 Ken huameʼnoe pan eʼbiaʼo̱gʼa okbukhueʼada onʼbapeʼikaʼnig fiesta o̱ʼe̱de. Kenokaʼ ovejasiʼpo onʼdarakikaʼ. \v 8 Pedrotaj Juaneretaj oʼmataʼmonaʼuyate Jesúsa. \p —‍Yanhuatiʼ. Judío huakkurueri isiʼpo mabueyhueʼ e̱e̱ʼ okkahuehueʼ fiesta aypo yanʼmanhuada̱ʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼnok, \p \v 9 —‍¿Meya̱ʼ fiesta aypo oʼmanhuada̱ʼapo? —‍Jesústaj oʼnonaʼuy. \p \v 10 —‍Jerusalényo̱ yanhuaʼ. Huakkaʼ jakyo yanʼkudondepo, huabokerek hue̱ʼe̱y huaegpuʼte hueda̱ʼ eʼtohuaʼte boʼhuahuayapone. Kentaj yanʼtahuatiʼ. Ken jakyo oʼkudapo. Ken jak kurute yanʼhuahuatiʼ. \v 11 “¿Do huanigpe̱i̱kaʼeriere o̱ʼnen jakyo meya̱ʼ oʼbapeʼapo?” oroʼen huamanmadikaʼeria menaʼne. Ken konig jak hua̱ta̱e̱ʼeritaj ya̱ʼnonatiʼ. \v 12 Ken jak hua̱ta̱e̱ʼeri opudomeytaj oʼpe̱e̱depo jak kutayo huaboroʼ ki̱re̱gyo oʼbatohuaʼnok kutopa huabidda huahuadere monʼtiahuayatu. Ke̱ya̱ʼ aypo yanʼmanhuada̱ʼ. —‍Jesúsa Pedrotaj Juaneretaj oʼmanaʼuyate. \p \v 13 Ken Juan Pedroere oʼnokhuaʼpo, huakkaʼ jak Jerusalényo̱ onʼhuaʼpo kenda Jesúsa oʼmanaʼnig onʼhuahuayʼuyate. Ken jakyo o̱ʼnehuaʼpo fiesta aypo onʼmanhuada̱ʼuyate. \p \v 14 Kenokaʼ aypo eʼmahue̱ydeʼte kutopate Jesús Jesúsen huamataʼmoneriere onʼhuaddepo, \p \v 15 —‍Do bueyhued i̱jje̱po in judío huakkurueri isiʼpo mabueyhueʼ e̱e̱ʼ okkahuehueʼ kaʼneʼpo fiesta opudomeyere eʼtobapeʼtaʼ huakkaʼ ijpaki. \v 16 Onteʼti in fiesta aypo bapehueʼ i̱jjeonhuahuikaʼapopo. Nogok ayaʼda Diosen Huairitaj enʼnigpe̱e̱deʼte kenpaʼti do Diosen Huasiʼpo eʼnigbueyʼuydeʼte doʼtaj okkahuehueʼada aypo moʼbapeʼikaʼapone. Kenokaʼ nogoknanada onteʼti in okkahuehueʼada aypo ijbapeʼapoy. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 17 Ken huabaʼte huamaiʼpuʼ oʼto̱e̱po, Diostaj dakiti onaʼdepo, \p —‍Ayaʼada yanʼmaiʼe̱ʼ. \v 18 Konige̱po uva huada hue̱ʼe̱y mayhueʼ i̱jjeonhuahuikaʼapoy. Nogokda Dios Huairitaj ayaʼada enʼnigpe̱e̱deʼte onteʼti ijmayapoy. —‍Jesúsa oʼmanaʼuy. \p \v 19 Kenpaʼ oaʼdepo pan oʼbapadpo Diostaj dakiti oaʼdepo oʼpoʼsakeaʼpo doce huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼbayokeʼpo, \p —‍In pan doʼhued hua̱so̱ʼnigti o̱ʼe̱. Ayaʼtada kamannigbueyeʼpo Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. In pan yanʼbapeʼ. Do eʼbuey okkahuehueʼ hua̱i̱kaʼ yanʼbapeʼ. —‍Oʼmanaʼuyate. \p \v 20 Ken onʼbapeʼdepo onteʼti huamaiʼpuʼ oʼbayokpo, \p —‍In vino konig Diosen huaboaʼ huamanopoʼyareaʼ eʼmanaʼ huadik o̱ʼe̱. Buttida o̱ʼe̱ aʼmanopo̱e̱a̱yaʼpo doʼtaj boʼarakapone. Doʼhued mimi oʼmimihuaʼapo. \p \v 21 Oynayo ken huabokerek oroʼere oʼbapeʼnigʼa konig huadiʼda oʼbapenigʼa doʼtaj takaʼtaj beʼyokapone. \v 22 Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Ijbueyapoy. Konig Diosa oʼpakpo aʼnennanada oʼnopo̱u̱ya̱tenok, ijbueyapoy. Keʼna takaʼtaj beʼyokapone. Kentaj Diosa diga̱ʼ castiga o̱gkaʼapo. Paiʼnada oʼnopoʼunhuahuikaʼapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 23 Ken, huaboaʼda onʼbatiaʼpakepo Jesúsen huataʼmonaʼeriomey huayahuaya onʼbatiaʼpakepo, ¿beʼauru Jesústaj takaʼtaj yaʼbayokapo? onʼbatiaʼpakeʼuyate. \s1 ¿Oroʼomey beʼaturu hueretda huairi o̱ʼe̱a̱pet? Huayahuaya onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 24 Kenokaʼ onʼbatiaʼpakpo. ¿Oroʼomey beʼaturu hueretda huairi o̱ʼe̱a̱pet? Huayahuaya huamataʼmonaʼeriomeya̱ onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 25 —‍Nog aratbuten gobierno huairi teyda onʼmanaʼikaʼ kenpaʼti onʼmataʼmoneaʼikaʼ. “Huadakda o̱gkikaʼ.” Nog aratbuta kenomeyen huairitaj huaaʼdik o̱ʼnikaʼ. \v 26 Opudomeynayo konig nog aratbut gobierno huairi ehueʼdik yaneʼ. Opudomeya̱ hueretda huairi e̱e̱ʼtaʼ eʼpaknayo teyda eʼmataʼmonaʼikaʼtaʼ pakhueʼ yanetiʼ konig huasuedonig yanetiʼ. Kenpaʼti opudomey huairi e̱e̱ʼtaʼ eʼpaknayo konig huanabaʼ yanikatiʼ. \v 27 Keʼna kutopate oʼbapeʼ. Keʼna huairi o̱ʼe̱. Keʼna aypo oʼnigtotiakikaʼnig keʼnataj huanabaʼ o̱ʼe̱. Donayo opudomeyere konig opudomeyen huabatihuapokikaʼeri i̱jje̱y. Ken konig Diosa oʼpak. \p \v 28 Kenokaʼ judío huairi doʼtaj engaña e̱gkaʼtaʼ onʼeretpakpo namaʼda enaʼtaʼ mentipakikameʼne kenokaʼ doʼere moʼi̱kameʼne. \v 29 Konig doʼhued Apag Diosa hueretda huairitoneʼ meʼe̱a̱ʼu̱yne. Konig ayaʼtada manaʼdik i̱jje̱po kenpaʼti mataʼmonaʼdik ka̱e̱ʼpo huairi meʼe̱a̱ʼu̱yne. Konigti huairi opudomeytakon o̱ʼneaʼne. \v 30 Nogok do gobierno huairitoneʼ e̱e̱ʼte doeretaj moʼtobapeʼapone. Kenpaʼti doere moʼmayapone. Dios Huairien huahuad huahuadte boʼhuadapone. Ayaʼda Israel aratbuttaj, doce tribus aratbuttaj konig huamanoeya̱ʼeri huairionigti moʼe̱a̱pone. Kenda katepiʼ Israel aratbut o̱gkikaʼuyate, kenda moʼpe̱e̱deapone. Dakhueaʼ o̱gkaʼnigtaj moʼnopo̱e̱nok Diosa castiga oʼmagkaʼapo. —‍Jesúsa doce huamataʼmonaʼeriomeytaj oʼmanaʼuyate. \s1 “Jesústaj jo̱ki̱a̱hueʼya i̱jje̱y.” Simón Pedroa iaʼapone. Jesúsa onaʼuyate. \r (Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Jn. 13.36-38) \p \v 31 —‍Yape̱e̱ʼ Simón, yape̱e̱ʼ Simón. “Beyok Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeri konig trigotaj ektipoapaʼ o̱ʼnen huataʼmonaʼeritaj eʼmagkaʼtaʼ ijpaki. Jesúsen huataʼmonaʼeritaj menpaʼti dakaʼ yanoknopoenhuahuiketapo batikhueʼada eʼnoknopoenhuahuikate namaʼda eʼmagkaʼtaʼ ijbatipaki, Dios.” Totoʼ huairia onaʼuyatenigʼa. \v 32 Donayo ontaj Simón oʼtionaʼpakne. “Simón Diostaj doʼtakon dakaʼ kaknopo̱i̱keʼ batikhueʼada kaknopo̱i̱keʼ kenpaʼti onaʼti doʼtaj eʼnopoʼkoreaʼdeʼte huamaʼbuy huaknopo̱e̱ʼeritaj teyda eknopo̱e̱ʼ kabatihuapokikeʼ.” Kenda oʼtionaʼpakne. —‍Jesúsa Simón Pedrotaj onaʼuyate. \p \v 33 —‍On huabakuda̱ʼ jakyo e̱gkuda̱ʼnayo kuddiktion i̱jje̱y. Onere aʼbueyyaʼpo huaʼdiktion i̱jje̱y, ijnopo̱e̱y, Huairi. —‍Simón Pedroa Jesústaj onaʼuyate. \p \v 34 —‍Oyedda in sikyo huatahuaj sipoghued “Jesústaj jo̱ki̱a̱hueʼya i̱jje̱y,” bapaʼaʼ iaʼapo, Pedro. —‍Jesúsa Pedrotaj onaʼuyate. \s1 Aʼti Jesús paiʼda oʼnopoʼe̱a̱po. \p \v 35 —‍Aʼnenda opudomeytaj doʼhua onʼmataʼmonaʼuyne. Kutamabayoʼ, huakupebayoʼ nog huaʼiotbayoʼ onʼmataʼmonaʼuyne. Enhuaʼdeʼte konig ayaʼda eʼtamaeʼonig moʼe̱meʼne. —‍Jesúsa oʼmanaʼnok, \p —‍E̱e̱ʼ, katepiʼ ayaʼda oʼpaknig oʼmato̱e̱ʼuy. —‍Oʼnonaʼuyate. \p \v 36 —‍Oynayo huakupe e̱ʼta̱e̱ʼnayo yanʼtohuaʼ. Kutama e̱ʼta̱e̱ʼnayo yanʼtohuaʼ. Sorotataen siro to̱e̱hueʼ e̱e̱ʼnayo huaok yanʼbahuayaʼpo siro yadetiʼ. \v 37 Konige̱po “Keʼna dakhueaʼ huakaʼeri o̱ʼe̱. Onʼbatiaʼpakapo.” Apagbaʼa oaʼ. Kenda Apagbaʼa oaʼnig doʼtaj aʼti menʼhuaaʼdeapone ijjay. Ayaʼda Apagbaʼte meʼnigbatiaʼpakuyatenig doʼtaj aʼti meʼnogkaʼapone. Paiʼda ijnopoʼe̱a̱poy. Aʼti ehueʼda i̱jje̱a̱poy. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 38 —‍In bottaʼ sorotataen siro o̱ʼe̱, Huairi. —‍Oʼnonaʼdenok. \p —‍Kenyoʼda ka̱e̱ʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \s1 Getsemaní taʼbayaʼ Jesúsa Diostaj oʼtionaʼpakuyate. \r (Mt. 26.36-46; Mr. 14.32-42) \p \v 39 Ken Jesús huakkaʼ jakyaʼ Jerusalénya̱ʼ oʼo̱ro̱konpo oteʼ Olivosyo oʼhuaʼikaʼpo oteʼ Olivosyon oʼhuaʼbeduyate. Kenere huanigpe̱i̱kaʼeriomeyere onʼhuaʼuyate. \v 40 Ke̱yo̱ oʼtionaʼpakikaʼnigyo̱ jo̱kye̱depo, \p —‍Dakhueaʼ kahueʼ hua̱e̱ʼte yanʼtionaʼpak. Konig Diosa boʼtihuapokeʼpo dakhueaʼ kahueʼ hua̱e̱ʼte yanʼtionaʼpak. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 41 Ken Jesús meyo̱hueʼda oʼbakhuatoʼpo aʼtionaʼpakyaʼpo huikudate ohuadpo. \p \v 42 —‍“Paiʼda yanopoʼe̱po bueyhueʼdik ya̱e̱ʼti sion.” On eʼpaknayo menaʼ, Dios. Do konig ijpaknig kahueʼ ya̱e̱ʼ. Konig kenda on iʼpak megkaʼ, doʼhued pag. —‍Jesúsa oʼtionapakuyate. \p \v 43 Ken kurudya̱ʼ Diosen huataʼmoneri oʼhuarakondepo Jesústaj ateypakayaʼpo oʼhuarakondeʼuyate. \v 44 Konige̱po cruzte ijbueyapoy diga̱ʼda oʼnopo̱e̱po nogi̱ti huakkaʼaʼda oʼtionaʼpakpo diga̱ʼda oʼukpakpo konig mimi eʼukpakhue̱ huakkaʼ barakte oʼsurukuyate. \p \v 45 Ken oʼtionaʼpakonhuaʼdepo oʼbopo huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj oʼbahuahuaʼpo eʼtayte oʼbahuahuayʼuyate. Sueʼnanada o̱ʼnepo onʼbatayʼuyate. \p \v 46 —‍¿Menaʼpo boʼtaiʼ? Yanʼmaboʼ. Yanʼtionaʼpak. Onteʼti dakhueaʼ kahueʼ hua̱e̱ʼte yanʼtionaʼpak. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \s1 Jesústaj huakkaʼada aʼtohuayaʼpo onʼhuatiakuyate. \r (Mt. 26.47-56; Mr. 14.43-50; Jn. 18.2-11) \p \v 47 Jesús huanigpe̱i̱kaʼeritaj eʼmanbatiaʼpakonhuaʼte huakkaʼada onʼhuatiakdeʼuyate. Huakkuru Judasa oʼhuatiakpo. Keʼna Jesúsen doce huanigpe̱i̱kaʼeri nogtiaʼ o̱ʼu̱y. Judas huakkaʼ aratbut oʼbatotiakdepo Jesústaj aʼbuyukyaʼpo oʼhuahuaʼuyate. \p \v 48 —‍Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Doʼtaj inomey doʼhued takaʼtaj aʼyokyaʼpo doʼtaj oʼbuyukne. —‍Judastaj Jesúsa onaʼuyate. \p \v 49 Huakkaʼ aratbut onʼhuatiakdepo Jesústaj onʼtohuaʼapo. Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeria onʼbatiahuayondepo, \p —‍¿Sorotataen siro menpaʼ oʼmagkaʼapo, Huairi? —‍Huanigpe̱i̱kaʼeriomeya̱ oʼnonaʼuyate. \p \v 50 Nogtida huanigpe̱i̱kaʼeria sacerdoteen huanabaʼtaj huadaʼkopen huapesod oktegʼuyate. \p \v 51 —‍Kejeʼ kennigda yamagkaʼ. —‍Jesúsa oʼmanaʼpo, \p Ken huanabaʼen huapesod Jesúsa oʼtibataʼtepo oʼyareaʼuyate. \p \v 52-53 —‍Konig huabereeritaj e̱gkapaʼ siroa hue̱ypaerea onʼhuatotiakbedne. Kaʼtiaʼpo kenpaʼ oʼnogkaʼ. Diosen jakyo opudomeyere nog huameʼnoe nog huameʼnoe nogok nogok i̱ji̱kaʼniga doʼtaj sigpiʼ opuda̱ tohuahueʼda o̱ʼnikameʼne. Oynayo sikyoda totoʼa moʼto̱e̱nok oʼnogkaʼbedne. —‍Sacerdote huairitaj Diosen jak huairitaj huatoneʼ huairitaj Jesúsa oʼmanaʼuyate. Kenomey Jesústaj aʼtohuayaʼpo onʼhuatiakbeduyate. \s1 Jesústaj jo̱ki̱a̱hueʼya i̱jje̱y. Pedroa bapaʼaʼ oaʼuyate. \r (Mt. 26.57-58, 69-75; Mr. 14.53-54, 66-72; Jn. 18.12-18, 25-27) \p \v 54 Ken Jesústaj onʼto̱e̱po onʼtohuaʼbeduyate. Sacerdote huairitoneʼen jakyo onʼtohuaʼbeduyate. Pedroa taʼpote hueytemon oʼtahuaʼpo. \v 55 Sacerdote huairitoneʼen jakyo oʼnokye̱ʼdepo jakkurunopote taʼak onʼbakpakaʼpo taʼakope huabirikaʼ onʼtibahuadpo Pedro ke̱yo̱ti kenomeyere oʼhuaduyate. \v 56 Pedro taʼakopete eʼhuadte huanabaʼ ettoneʼ oʼboatoʼpo Pedrotaj oʼtiahuaypo dakaʼda oʼtiahuaydepo, \p —‍In huabokerekkon Jesúsere o̱ʼi̱kaʼuyate. —‍Huanabaʼ ettoneʼa̱ oʼmanaʼuyate. \p \v 57 —‍Ehueʼ, ettoneʼ. Jesústaj jo̱ki̱a̱hueʼya i̱jje̱y, —‍Pedroa onaʼuyate. \p \v 58 Aʼtimon noga̱kon Pedrotaj oʼtiahuaydepo, \p —‍O̱ʼnakon Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeri i̱ʼe̱ne. —‍Onaʼuyate. \p —‍Ehueʼ, huabokerek, Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeri ehueʼ i̱jje̱y. —‍Pedroa onaʼuyate. \p \v 59 Aʼti noghoratida noga̱kon oʼmanaʼ, \p —‍In huabokerek Jesúsere o̱ʼi̱kaʼuyate, buttida ijjay. Konige̱po Galilea huadaribayo hua̱e̱ʼeri o̱ʼe̱. —‍Oʼmanaʼuyate. \p \v 60 —‍Ehueʼ, kaʼtiaʼ iaʼ nopo̱e̱hueʼ i̱jje̱y, huabokerek. —‍Pedroa onaʼuyate. \p Kenokaʼ kenpaʼ Pedroa eaʼte huatahuaa oʼsipogdeʼuyate. \v 61 Jesúsa Pedrotaj oʼhuakorudpo oʼtiahuaynok, kenda Jesús Huairia onaʼ Pedro okkahuehueʼ o̱ʼe̱po huaboaʼda oʼnopo̱e̱. “Oyedda in sikyo huatahuaj sipoghued ‘Jesústaj jo̱ki̱a̱hueʼya i̱jje̱y,’ bapaʼaʼ iaʼapo, Pedro.” Huairia menameʼnig Pedro okkahuehueʼda huaboaʼda onteʼti oʼnoponʼuyate. \v 62 Jak kuruyo oʼmako̱ro̱kdepo paiʼnada oʼhuikuyate. \s1 Jesústaj onʼtierikpo onʼtidiʼkeʼuyate. \r (Mt. 26.67-68; Mr. 14.65) \p \v 63 Huabokereka Jesústaj onʼto̱e̱po onʼtierikonhuaʼpo onʼbitbitonhuaʼpo \v 64 huakpotaj tela oʼnokpotidokaʼpo huakoktaʼ onʼpebasbasdepo, “Diosa mennopo̱e̱ʼ, ¿Beʼa ontaj boʼkokbasbas? oroʼtaj monaʼ.” Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 65 Ken nogda nogda dakhueaʼda Jesústaj onʼtidiʼkeunhuaʼuyate. \s1 Judío huairi e̱gkupopakyo Jesústaj onʼboaʼuyate. \r (Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Jn. 18.19-24) \p \v 66 Emedeʼte judío aratbut huatoneʼ huairi o̱gkupopakpo, sacerdote huairiere o̱gkupopakpo kenpaʼti Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeriere o̱gkupopakpo, Jesústaj onʼmanigtotiakdepo, \p \v 67 —‍¿Menpaʼ Cristo i̱ʼe̱? ¿Menpaʼ Diosa metaʼmonaʼuy? Oroʼomeytaj kenda monaʼ. —‍Judío huairiomey o̱gkupopakpo Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p —‍E̱e̱ʼ, doʼhua eʼmanaʼnayo, Cristo i̱jje̱y doʼhua eʼmanaʼnayo oknopo̱e̱hueʼ moʼe̱a̱pone. Da oaʼ moʼnopo̱e̱a̱pone. \v 68 “Do Cristo i̱jje̱y. Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. ¿Kenda menpaʼ moʼnopo̱e̱?” Opudomeytaj eʼmanaʼnayo doʼtaj onteʼti aʼtokhueʼ o̱ʼneapone. Kenpaʼti “Yahuaʼ.” Onahueʼdik o̱ʼneapone. \v 69 Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Aʼti Diosere ijhuadapoy. Dios teyda o̱ʼe̱po ayaʼda kaʼdik o̱ʼe̱nok Dioste huadaʼkopen konig Dios teyda i̱jje̱a̱poy. Ayaʼda kaʼdik i̱jje̱a̱poy. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 70 —‍¿Menpaʼ o̱ʼna Diosen Huasiʼpoda i̱ʼe̱? —‍Ayaʼada Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p —‍E̱e̱ʼ, Diosen Huasiʼpo i̱jje̱y konig opuda̱da oʼnonaʼne, Diosen Huasiʼpo i̱jje̱y. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 71 —‍“Diosen Huasiʼpo i̱jje̱y.” Jesúsa oaʼnok oroada oʼpe̱e̱ne. Dakhueaʼda oaʼpo oʼkaʼ, oʼnopo̱e̱ne. Konige̱po castiga o̱gkaʼdik o̱ʼe̱a̱pone. “Jesús dakhueaʼ oaʼuy.” “Dakhueaʼ oʼkaʼuy.” Noga̱ enʼdapiʼ pe̱e̱hueʼdik o̱ʼe̱a̱pone. —‍Huatoneʼ huairiomeya̱ o̱daʼuyate. \c 23 \s1 Pilato Romano gobierno huairitaj eʼkokaʼ Jesúsa oʼnigboʼuyate. \r (Mt. 27.1-2, 11-14; Mr. 15.1-5; Jn. 18.28-38) \p \v 1 Kenokaʼ ayaʼada judío huairi e̱gkupopakte onʼmaboddepo Jesústaj Pilato Romano gobierno huairite onʼtohuaʼuyate. Judío huairinayo Jesústaj arakhueʼdik o̱ʼnenok Romano huairiayoʼda yanʼarak aʼdik o̱ʼnenok. \v 2 A̱yo̱ Jesústaj Pilatotaj huaboaʼda namaʼda onʼhuaaʼpo, \p —‍Oroʼomeyen judío aratbuttaj in huabokerek namaʼda oʼmanmadikikaʼuy. Romano gobiernotaj yanʼmagkaʼ namaʼda oʼmanmadikikaʼ oroʼa oʼpe̱e̱ʼuy. Kenpaʼti Romano gobierno huairitaj huakupe bayokhueʼdik yanikaʼ. Namaʼda oʼmanmadikaʼ. Kenpaʼti “Cristo i̱jje̱y,” oaʼ. Cristo konig gobierno huairi huadik o̱ʼe̱. —‍Jesústaj Pilatotaj namaʼda onʼhuaaʼuyate. \p \v 3 —‍¿Judío aratbuten gobierno huairi menpaʼ i̱ʼe̱? —‍Pilatoa Jesústaj onaʼuyate. \p —‍E̱e̱ʼ, konig o̱ʼna iaʼnig i̱jje̱y. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p \v 4 —‍In huabokerek dakhueaʼ kahueʼ o̱ʼi̱kaʼ. Castiga o̱gkahueʼdik i̱jje̱y. —‍Pilatoa sacerdote huairitaj huakkaʼ aratbutomeytaj oʼmanaʼuyate. \p \v 5 —‍Romano gobierno huairi dakhueaʼda o̱ʼne. Yanʼmaen. Ken konig Jesúsa namaʼda oʼmanmadikikaʼ. Judío aratbut ayaʼtada namaʼda oʼmanmadikikaʼpo adyonda Galileayo huakkuruda namaʼda oʼmanmadikikaʼpo nogyo̱ nogyo̱ konigti oʼkikaʼpo taʼpotaʼ i̱yo̱kon konigti oʼkikaʼpo namaʼda oʼmanmadikikaʼ. —‍Kenpaʼ judío huairia i̱ghuaʼda onʼtihuaaʼpo Jesústaj, Pilatotaj namaʼda onʼtihuaaʼuyate. \s1 Herodes nog Romano gobierno huairi o̱ʼe̱po Galilea huadaribayo huairi o̱ʼe̱nok Herodeste Jesústaj Pilatoa oʼtaʼmonaʼuyate. \p \v 6 Jesús Galileayo oʼmanmadikaʼuyate. Pilatoa oʼpe̱e̱depo “¿Galilea hua̱e̱ʼeri menpaʼ Jesús ya̱ʼe̱?” Oʼmanaʼuyate. \v 7 “E̱e̱ʼ, Galilea huadaribayo hua̱e̱ʼeri Jesús o̱ʼe̱.” Pilatotaj oʼnonaʼdeʼuyate. Kenda Pilato oʼpe̱e̱depo Jesústaj Herodeste oʼtaʼmonaʼpo, Herodes Galilea gobernador o̱ʼe̱nok kenpaʼti kenokaʼ Herodes Jerusalényo̱ o̱ʼu̱yate. \v 8 Herodes nogok nogok Jesústaj oʼtipeeonhuahuaʼpo konige̱po Jesústaj eʼtiahuaytaʼ oʼpakpo Jesús katepiʼ ʼuruaʼda eʼkaʼ konig eʼbayareaʼte eʼtiahuaytaʼ oʼpakpo konige̱po Jesústaj eʼtiakte oʼtiahuaydepo Herodes huakkaʼ oʼdurugpakuyate. \v 9 Nogi̱ti nogi̱ti enaʼtada Jesúsanayo aʼtokhueʼ o̱ʼu̱yate. \v 10 Ke̱yo̱ sacerdote huairi kenpaʼti Moisésenbaʼ huamanmadikaʼeri o̱ʼnepo Jesústaj i̱ghuaʼda onʼhuaaʼnok \v 11 Herodes sorotataere Jesústaj aʼtierikyaʼpo ʼuruda huaok onʼotaʼpo konig gobiernoen huairien yudtaj onʼotaʼdepo onteʼti Pilatote oʼtaʼmonaʼuyate. \v 12 Kenmeʼnoete Pilato Herodesere huaboaʼda huayahuaya diʼda onʼmaeʼuyate. Aʼnenda huayahuaya onʼbahuadiayʼikaʼuyate. Huaboaʼda diʼda onʼmaeʼuy. \s1 “Jesústaj arakdik moʼe̱ne.” Pilatoa oʼmanaʼuyate. \r (Mt. 27.15-26; Mr. 15.6-15; Jn. 18.39–19.16) \p \v 13 Sacerdote huairitaj aratbuten huairitaj kenpaʼti nog aratbuteretaj “Yanʼbatiak, doʼtaj menhuatiak.” Pilatoa oʼmanaʼpo e̱gkupopakdeʼte, \p \v 14 —‍In huabokerektaj opudomeya̱ onʼnigtotiakne. “In huabokerek namaʼda oʼmanmadikikaʼ. Romano gobiernotaj yanʼmagkaʼ namaʼda oʼmanmadikikaʼ.” Opudomeya̱ oʼnonaʼnigʼa opudomey onʼtiahuaypo Jesústaj ijbatiaʼpakdepo Jesúsa nogda nogda dakhueaʼ oʼkaʼ boʼhuaaʼnigʼa kenda namaʼda boʼhuaaʼnigʼa Jesúsnayo sigpiʼ dakhueaʼ kahueʼ o̱ʼi̱kaʼte. Ijnopo̱e̱y. \v 15 Herodes kenpaʼti Jesústaj oʼpe̱e̱depo dakhueaʼ kahueʼ o̱ʼi̱kaʼte. Herodesakon oʼnopo̱e̱po oroʼomeytaj onteʼti boʼtokumejne. Yanʼpe̱e̱ʼ. Jesúsa sigpiʼ dakhueaʼ kahueʼ o̱ʼi̱kaʼtenok Jesústaj yadarak. Ahueʼdik i̱jje̱y. \v 16 Castiga yo̱gkaʼdepo yahuatiʼ yonaʼapoy. —‍Pilatoa judío huairiomeytaj oʼmanaʼuyate. \p \v 17 Fiestate nogtida huabakuda̱ʼ jakyo hua̱e̱ʼeritaj jakyaʼ o̱ʼo̱ro̱kikaʼ konige̱po Pilato nogtatida o̱ro̱kaʼdik o̱ʼu̱yate. \v 18 Onokteteyoʼ ayaʼada ʼuttaʼda oʼnokoypo, \p —‍Jesústaj yadarak. Barrabástanayo ya̱o̱ro̱kaʼ. —‍Onokteteyoʼ ayaʼada ʼuttaʼda oʼnokoyʼuyate. \p \v 19 Jerusalényo̱ Barrabás huakkaʼda aratbut oʼbakupopakaʼdepo gobierno huairitaj aʼmabatiarakayaʼpo eʼbatoahuaʼtaʼ oʼpakuyatenigʼa. Kenpaʼti nogtatida oʼarakuyate. Konige̱po huabakuda̱ʼ jakyo o̱ʼe̱nok. \v 20 Jesústaj Pilatoa eʼo̱ro̱kaʼtaʼ oʼpakpo, “Jesústaj eʼo̱ro̱kaʼtaʼ ijpaki.” Oʼmanaʼnigʼa. \p \v 21 —‍Hue̱ypa cruzte yadarak. Hue̱ypa cruzte yadarak. —‍Huakkaʼada judío aratbut eʼkupopakyaʼ ʼuttaʼda oʼnokoypo. Onteʼti onteʼti oʼnokoyʼuyate. \p \v 22 —‍I̱ʼna sigpiʼ dakhueaʼ kahueʼ o̱ʼi̱kaʼtenok kejeʼ arakhueʼdik i̱jje̱y. Konige̱po Jesústaj castiga yo̱gkaʼdepo Jesústaj ijjo̱ro̱kapoy. —‍Bapaʼaʼ Pilatoa oʼmanaʼnigʼa. \p \v 23 —‍Hue̱ypa cruzte Jesústaj yadarak. Hue̱ypa cruzte yadarak. —‍Huakkaʼada aratbuta o̱gkupopakpo sacerdote huairierea diga̱ʼda oʼnokoypo, nogok Pilato taʼpotaʼtaj eʼnokoyte oʼmanigpe̱e̱ʼuyate. \v 24 “Kenda onʼpaknok ijkaʼapoy.” Pilatoa oʼnopo̱e̱tupo, oʼmanaʼuyate. \v 25 Pilato huakkaʼ aratbuttaj oʼmanigpe̱e̱po, Barrabástaj o̱ʼo̱ro̱kaʼuyate. Aʼnenda Barrabás huakkaʼ aratbuttaj oʼbakupopakaʼdepo gobierno huairitaj aʼmabatiarakayaʼpo eʼbahuatoahuaʼtaʼ oʼpakuyatenigʼa. Kenpaʼti Barrabása oʼarakuyate. “Barrabástaj ya̱o̱ro̱kaʼ.” Huakkaʼada oʼnokoynok o̱ʼo̱ro̱kaʼuyate. Ken judío aratbuta Jesústaj eʼaraktaʼ oneretpaknok, Jesústaj Pilato Romano sorotatataj kaʼdarakepo oʼbayokuyate. \s1 Hue̱ypa cruzte Jesústaj onʼarakuyate. \r (Mt. 27.32-44; Mr. 15.21-32; Jn. 19.17-27) \p \v 26 Ken sorotataj Jesústaj onʼtohuaʼdepo Simóntaj onʼdejdepo, Simón Cirene huakkaʼ jak hua̱e̱ʼeri o̱ʼe̱po taʼbayaʼ eʼtiakdeʼte Simóntaj onʼto̱e̱po hue̱ypa cruz katohueʼpo sorotataa oʼnonaʼnok Jesúsen taʼpotaʼ Simóna cruz oʼtohuaʼuyate. \p \v 27 Huakkaʼnanada aratbut onʼbatahuaʼpo kenpaʼti huakkaʼda ettoneʼ onʼbatahuaʼpo Jesústaj onʼtinepahuiʼpo diga̱ʼda onʼbahuikonhuaʼpo ʼuttaʼda onʼbahuikonhuaʼuyate. \v 28 Jesúsa ettoneʼtaj oʼbatiahuaypo, \p —‍Dotaʼ huikhueʼ yaneʼ, Jerusalén ettoneʼ, huataʼda yanʼtohuik, opudomeyensiʼpotaʼ yanʼtohuik. \v 29 Konige̱po opudtaʼtaj nogok keʼpoda dakhueaʼnada o̱ʼe̱a̱po. Aratbuta paiʼnanada onʼnopoʼe̱a̱po. “Ettoneʼ siʼpopakhueʼdik o̱ʼnepo durugda o̱ʼneapo, ettoneʼ bogdakhueʼ ehueʼdik o̱ʼnepo durugda o̱ʼneapo, ettoneʼ huasiʼpotaj huauʼte minonhueʼ o̱ʼnepo durugda o̱ʼneapo.” Nogok keʼponada e̱e̱ʼte kenda onʼbatiaʼpakapo. \v 30 Kenokaʼ nogokda aratbut diga̱ʼda paiʼnada onʼnopoʼe̱a̱ponok eʼbueytaʼ onʼpakapo. “Oroʼomeytaj monbet,” huakupataj oʼnonaʼapo. “Pendaka boʼtiyurak,” oʼnonaʼapo. \v 31 Donayo konig o̱hue̱yburanig i̱jje̱po huadakda e̱e̱ʼtada doʼtaj dakhueaʼda meʼnogkaʼne. Opudomeynayo dakhueaʼda moʼe̱po konig o̱hue̱y eʼayʼonig opudomeytaj nogi̱ti keʼpoda dakhueaʼnada onʼmagkaʼapo. —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p \v 32 Kenpaʼti nog bottaʼtaj dakhueaʼ huakkaʼeritaj onʼbatohuaʼpo Jesústaere aʼarakyaʼpo onʼbatohuaʼuyate. \v 33 Oteʼte oʼnokye̱depo Jesústaj hue̱ypa cruzte onʼbetaʼuyate. Kenpaʼti bottaʼ dakhueaʼ huakkaʼeriere hue̱ypa cruzte onʼmabetaʼuyate. Jesúsen huadaʼkopen nogtaj onʼbetaʼpo nogtaj Jesúsen opeʼtopen onʼbetaʼuyate. Oteʼ huadik o̱ʼe̱ La Calavera. \v 34 Jesústaj enʼbetaʼdete, \p —‍Dakhueaʼ eʼkaʼ yabakkahueaʼ, Pag. Kenda menogkaʼne nopo̱e̱hueʼ o̱ʼnepo. —‍Jesúsa onaʼuyate. \p Ken sorotataj Jesúsen yudtaj beʼati yaʼdeyapet aʼnopo̱e̱yaʼpo huid okmo o̱ʼneneʼuyate. \v 35 Huakkaʼda aratbut o̱ʼnepo Jesústaj onʼtiahuayaʼpo judío huairiomeya̱kon Jesústaj onʼtierikpo, \p —‍Jesús nogomeytaj oʼbatihuapokikameʼte. Ken Diosen Cristo e̱e̱ʼnayo Diosa ektieʼeaʼ e̱e̱ʼnayo huataʼ katihuapokeʼ. —‍Judío huairiomeya̱ Jesústaj dakhueaʼda onʼtierikpo onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 36 Sorotataa kenpaʼti Jesústaj onʼtierikpo, Jesústaj onʼhuahuaʼpo, vino paiʼ kamaye̱ʼpo onʼyokuyate. \p \v 37 —‍On judíoen gobierno Huairi e̱e̱ʼnayo huataʼ yatihuapokpo hue̱ypa cruzyaʼ yahuarak. —‍Sorotataa Jesústaj onʼtierikpo oʼnonaʼuyate. \p \v 38 Jesúsen huaku kutapen huaensiʼpote bapaʼen huaʼate onʼmadoyaʼuyate, griego huaʼa, latin huaʼa, hebreo huaʼa onʼmadoyaʼpo “In judío aratbuten gobierno Huairi o̱ʼe̱.” Onʼmadoyaʼuyate. \p \v 39 Bottaʼ dakhueaʼ huakaʼeri cruzte onʼbetonhuaʼpo Jesústaj nogtiada oʼtierikpo, \p —‍O̱ʼna Cristo e̱e̱ʼnayo Diosa eʼtaʼmonaʼuynayo huataʼda cruzyaʼ yahuarak kenpaʼti oroʼomeytaj boʼtihuapokpo bohuarakaʼ. —‍Nogtiada dakhueaʼ huakaʼeria Jesústaj namaʼda onaʼuyate. \p \v 40 —‍Dakhueaʼ iaʼ. Menpaʼ Diostaj okmeʼpakhueʼada iaʼne. Jesús paiʼda oʼnopoʼe̱ konigti paiʼda iʼnopoʼe̱ne castiga ontaj mogkaʼne. \v 41 Oroʼomeynayo dakhueaʼda oʼkikaʼnok oroʼomeytanayo castiga mogkaʼne. Inbokereknayo sigpiʼ dakhueaʼ kahueʼ o̱ʼi̱kaʼ. —‍Noga̱ dakhueaʼ huakaʼeria huakkuru huaaʼeritaj onaʼuyate. \p \v 42 —‍Nogok Dios Huairi on i̱ʼe̱depo doʼtaj okkahuehueʼ ya̱e̱po doʼtaj metinepahuitiʼ, Jesús. —‍Jesústaj huatodiayeria onaʼuyate. \p \v 43 —‍Oy doere paraísoyo i̱ʼe̱a̱pone. Paraísoyo durugda i̱ʼeonhuahuikaʼapone. Buttida ijjay. —‍Huatodiayeritaj Jesúsa onaʼuyate. \s1 Jesús oʼbueyondeʼuyate. \r (Mt. 27.45-56; Mr. 15.33-41; Jn. 19.28-30) \p \v 44 Niokpo tokhuada̱ʼ ekpohuadte huadari huabada oʼtaʼsikonʼuyate. Sikki̱re̱gda o̱ʼu̱yate. Huaduknopoyo eʼhuadte onteʼti niokpo oʼtieyhuaduyate. \v 45 Niokpo jey e̱e̱ʼ eʼbatikonte sikki̱re̱gda e̱e̱ʼte Diosen jakyo huahuakda cuperina eretnopoyo eʼoroyaʼda huanopotaʼda oʼhuisonʼuyate. Kenokaʼ, \p \v 46 —‍Ontaj Apag Dios doʼhued noki̱re̱g oʼyokne, Pag. —‍Jesúsa ʼuttaʼda onaʼuyate. \p Kenpaʼ oaʼdepo oʼbueyonʼuyate. \p \v 47 Capitán sorotataj Romano o̱ʼe̱po sorotataj huairi o̱ʼe̱po kenokaʼ kenda ayaʼda oʼtiahuaydepo, “Apag Dios ʼuruda o̱ʼe̱. Huadaknanada o̱ʼe̱,” oʼbatiaʼpakpo, \p —‍In huabokerek dakhueaʼ kahueʼ o̱ʼi̱kaʼte, buttida ijjay. —‍Capitán sorotataa oaʼuyate. \p \v 48 Ayaʼda aratbut kente o̱ʼnepo onʼtiahuaydepo oʼnokbahuaʼpo suhueʼnanada o̱ʼnepo oʼnokbahuaʼuyate. \v 49 Nogomeynayo Jesústaj hua̱ki̱e̱ʼeri o̱ʼnepo huahueʼ o̱ʼneʼuyate. Ettoneʼere o̱ʼnepo ettoneʼ Galileayaʼ Jesústaj huatahuaʼeri o̱ʼnepo huahuedda o̱ʼnepo sueʼda bidte onʼkupobopo Jesústaj eʼdarakte onʼbatiahuayaʼuyate. \s1 Jesúsbueytaj onʼkubarakkaʼuyate. \r (Mt. 27.57-61; Mr. 15.42-47; Jn. 19.38-42) \p \v 50 Ken huabokerek o̱ʼe̱po keʼnen huadik o̱ʼe̱ José. José huadakda o̱ʼe̱po Diosenbaʼ dakaʼ oʼnigpe̱i̱kaʼuyate. Judea huadaribayo hua̱e̱ʼeri o̱ʼe̱po huakkaʼ jak Arimateayo oʼsiʼpoe̱po oʼkerekuyate. Keʼna judío huairiere onʼkupopakikaʼuyate. \v 51 José Dios Huairitaj eʼmaboʼ oʼnigi̱kuyate. Kenda judío huairiomey Jesústaj oʼnogkaʼdenig kenda pakhueʼ o̱ʼu̱yate. \v 52 Ken José Pilatotaj oʼhuahuaʼpo, “Jesúsbuey beyok.” Onaʼuyate. \v 53 “E̱e̱ʼ, yatohuatiʼ,” Pilatoa eʼnadeʼte Jesúsbueytaj oʼhuarakaʼdepo oʼbueyto̱e̱po Jesúsbueytaj oʼtihui̱yi̱gpo ʼuruada telaa konig sábana oʼtihui̱yi̱gdepo sipanaʼ huidkogyo̱ huabokogyoda oʼbueyhueda̱ʼuyate. Ken kubarak huabokogda o̱ʼe̱po ke̱yo̱ nogtaj kubarakkahuedda o̱ʼe̱ʼuyate. \v 54 Ken huameʼnoe konig eʼmanhuada̱ʼ huameʼnoe o̱ʼe̱nok aʼti huaboaʼda okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoe o̱ʼe̱a̱po. \p \v 55 Kenomey ettoneʼ huaboaʼda Jesúsere Galileayaʼ onʼtiakmeʼte kente Jesúsbueyte onʼhuahuaʼpo kubaraktaj onʼtiahuaypo kenpaʼti konig keʼnenbuey eʼhuedte onʼtiahuayonʼuyate. \v 56 Ettoneʼ jakyo o̱gkumejdepo ʼuruʼhui̱e̱da hue̱ʼe̱y eʼkaʼdeada okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoete kahueʼ o̱ʼnuyate. Konig Moisés eʼmanaʼ oaʼuyatenok kenomey onʼnigpe̱e̱ʼuyate. \c 24 \s1 Jesús huakudakaʼda eʼbueyada oʼnoyhuadonʼuyate. \r (Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Jn. 20.1-10) \p \v 1 Judío aratbuten okmapi̱e̱ʼahuaddik huameʼnoe eʼpokondeʼte domingo emedeʼte sikyoednada kubarakyo ettoneʼ onʼhuaʼpo ʼuruʼhui̱e̱da hue̱ʼe̱y adikken eʼkaʼdeʼ onʼte̱nok onʼtohuaʼpo, nog ettoneʼere onʼhuahuaʼuyate. \v 2 Ettoneʼ kubarakyo oʼnokye̱depo huaboroʼ huid huanokbet kubaraktaj oʼnonokbetameʼte onokbethueʼkon onʼhuahuayʼuyate. \v 3 Onʼkudondenigʼa Huairi Jesúsbueytaj huahuayhueʼ o̱ʼnuyate. \v 4 Kenpihuay, Jesúsbuey huedhueʼ o̱ʼe̱ menpapiʼ ya̱ʼe̱a̱te enʼnopo̱e̱ʼte. I̱da bottaʼ huabokerek onʼtibopo meyo̱hueʼda onʼtibopo yudtaj senogda eʼot o̱ʼnuyate. \v 5 Huabokerektaj onʼbatiahuaydepo diga̱ʼda onʼmeʼpukpo sorokyon onʼkuboyonʼuyate. \p —‍Kubarakyo kente aratbutbueyyoʼda o̱ʼnikaʼnigʼa katiaʼpo huabokerektaj oʼnoedenigʼa boʼuk. \v 6-7 Jesús i̱yo̱da ehueʼ o̱ʼe̱. Diosa oʼnoyhuadande. Jesús Galileayo o̱ʼe̱po “Do huabokerek i̱jje̱nok Diosa meʼtaʼmonaʼuyne. Doʼtaj dakhueaʼ huakaʼeritaj beyokapone. Dakhueaʼ huakaʼeriomey menʼtohuaʼapone. Hue̱ypa cruzte doʼtaj menʼarakapone. Bapaaʼ huameʼnoe kubarakyo i̱jje̱depo aʼti ijnoyhuadapoy.” Jesúsa monaʼuyne, okkahuehueʼ moʼe̱t. —‍Bottaʼa Diosen huataʼmoneria ettoneʼtaj onʼmanaʼuyate. \p \v 8 Ken, kenda Jesúsa oʼmanaʼuyate ettoneʼ huaboaʼda onteʼti onʼnopo̱e̱ʼuyate. \v 9 Ken kubarakyaʼ onʼkumejdepo ayaʼda onʼtiahuaydepo onʼpe̱e̱denig onʼmanbatiaʼpakuyate. Once huamataʼmonaʼeritaj kenpaʼti ayaʼtada nogomeytaj ayaʼda onʼmanbatiaʼpakuyate. \v 10 María Magdalena, Juana, María Jacoboen hua̱ye̱, nog ettoneʼere once huamataʼmonaʼeritaj ayaʼda eʼmanbatiaʼpakatoʼtada \v 11 namaʼda monaʼne once huataʼmonaʼeria onʼnopo̱e̱po butti oʼdaʼ maknopo̱e̱hueʼ o̱ʼneʼuyate. \p \v 12 Pedronayo o̱ʼo̱ro̱kondepo oʼketonhuaʼpo kubarakyo oʼketonhuaʼpo o̱kye̱depo kubarakyo oʼtiahuayatoʼpo ʼuru tela konig sábana adkorepen eʼhued oʼtiahuayondepo onteʼti jakyo oʼhuaʼpo, “Kenpihuay, kate yakaʼ Diosa,” oʼnoponpo oʼhuaʼuyate. \s1 Emaús huakkaʼ jakyo dagte onʼhuaʼuyate. \r (Mr. 16.12-13) \p \v 13 Kenmeʼnoete bottaʼ Jesúsen huanigpe̱i̱kaʼeri Emaús huakkaʼ jakyo onʼhuaʼpo, Jerusalénya̱ʼ Emaús sueʼda bidte o̱ʼe̱. Once kilómetros o̱ʼu̱y. \v 14 Huahuaʼaʼ onʼbatiaʼpakonhuaʼpo ayaʼda huaboaʼda onʼtiahuaymeʼnig ayaʼda onʼpe̱e̱meʼnig ayaʼda Jesústaj oʼnogkameʼnig ayaʼda onʼbatiaʼpakonhuaʼpo, \v 15 eʼbatiaʼpakdeʼte Jesúsa oʼbataʼdeaʼpo kenokaʼ kenomeyere onʼhuaʼepo. \v 16 Jesústaj onʼtiahuaynigʼa ken Jesús o̱ʼe̱ nopo̱e̱hueʼ o̱ʼneʼuy. Kenpaʼ Diosa oʼpaknok o̱ki̱e̱hueʼdik o̱ʼneʼuyate. \v 17 Bottaʼ huanigpe̱i̱kaʼeritaj \p —‍¿Huahuaʼaʼ kateʼtaj moʼbatiaʼpakonyak? ¿Menaʼpo sueʼ moʼe̱? —‍Jesúsa oʼmanaʼnok, \p \v 18 —‍Kenda huaboaʼda Jesústaj oʼnogkameʼ Jerusalényo̱ huaboaʼda oʼnogkameʼ ayaʼada aratbut onʼnopo̱e̱. O̱ʼna Jerusalényo̱ i̱ʼi̱kaʼnigʼa menpaʼ onyoʼda nopo̱e̱hueʼ i̱ʼe̱. —‍Nogtiada Jesústaj onaʼuyate. Keʼnen huadik Cleofas o̱ʼu̱y. \p \v 19 —‍¿Kate ya̱gkameʼ? —‍Jesúsa oʼmanaʼuyate. \p —‍Kenda Jesús Nazareteritaj oʼnogkameʼ. Jesús Diosen huamanbatiaʼpakeri o̱ʼe̱po huakkaʼtada oʼbayareaʼuy kenpaʼti i̱ghuaʼda oaʼikaʼuy. Kenda Diosa dakaʼda oʼnopo̱e̱. Konigti ayaʼ aratbutere Jesúsa huadakda oʼkikaʼ onʼnopo̱e̱nigʼa \v 20 oroʼomeyen sacerdote huairia kenpaʼti judío huairia Romano gobierno huairitaj onʼyokmeʼ. Hue̱ypa cruzte kanʼarakeʼpo onʼyokmeʼ. \v 21 Jesúsa Romano gobierno huairitaj yaʼmaenapetpiʼ. Romano sorotatataj yaʼmaenapetpiʼ. Oroʼomeyen Israel aratbuttaj oʼbatihuapokapo oroʼomeya̱ oʼnopo̱e̱nigʼa. Jesús oʼbueymeʼnig bapaʼ huameʼnoe oʼtipokde. \v 22 Kenpaʼti oroʼomeyere sueʼda ettoneʼ oroʼtaj onʼmameʼpukeʼpo konige̱po sikyoedda kubarakyo onʼhuaʼ. \v 23 Jesúsenbuey huahuayhueʼ o̱ʼnepo onʼkumejdepo “Diosen huataʼmoneritaj oʼtiahuay. Jesús oʼnoe, monaʼne.” Ettoneʼa̱ onʼbatiaʼpak. \v 24 Aʼtimon nogomey oroʼomeyere o̱ʼnikaʼpo onʼhuaʼ, kubarakyo onʼhuaʼ. Konigti ettoneʼa̱ onʼbatiaʼpak onʼhuahuaynigʼa Jesústaj tiahuayhueʼ o̱ʼneate. —‍Jesústaj oʼnonaʼuyate. \p \v 25 —‍Nopoenkahueʼda moʼe̱. Ijhueʼtaʼda moknopo̱e̱. Ayaʼda Diosen huamanbatiaʼpakeria eʼmanaʼuytada ijhueʼtaʼda moknopo̱e̱. \v 26 Cristo ʼuruda o̱ʼe̱. ʼUruaʼda oʼkikaʼuy. Ayaʼada onʼbatiaʼpakapo. Huakkuruda Cristo paiʼda nopoʼe̱ʼdik o̱ʼe̱. —‍Jesúsa bottaʼtaj oʼmanaʼuyate. \p \v 27 Moisésenbaʼ Cristotaj oʼbatiaʼpak, konig Cristo o̱ʼe̱a̱po kenpaʼti kenda Cristo oʼkaʼapo oʼbatiaʼpakpo kenpaʼti Diosen huamanbatiaʼpakeri Cristotaj oʼbatiaʼpaknok Jesúsa huakkuru Moisésenbaʼ Cristotaj eʼbatiaʼpakte oʼmanopo̱e̱a̱ʼpo. Kenpaʼti Cristotaj eʼbatiaʼpakte Diosen huamanbatiaʼpakeriomey onaʼuyate Jesúsa oʼmanopo̱e̱a̱ʼuyate. \p \v 28 Emaús huakkaʼ jakyo onhuaʼpo oʼnokye̱depo, Jesús yapokonapetdapiʼ oʼhuaʼnig. \p \v 29 —‍Kejeʼ huahueʼ ya̱e̱ʼ. Oroʼen jakyo yaksik. Osikde. Sikki̱re̱ga̱ʼ o̱ʼe̱de. —‍Jesústaj dakaʼda oʼnonaʼpo. \p Ken Jesús ke̱yo̱ jaksikyaʼpo oʼkoreʼuyate. \v 30 Kutopate bottaʼtaj Jesús onteteyoʼ oʼbataʼhuaddepo pan oʼbapadpo “Dakiti, Dios,” oaʼdepo oʼposakeaʼdepo oʼbayokeʼuyate. \v 31 Huaboaʼda Jesústaj oʼnoki̱e̱ʼde. Jesús o̱ʼe̱ onʼnopoendenok onteʼti Jesústaj tiahuayhueʼdik o̱ʼnuyate. \p \v 32 —‍Dagte eʼtiakte Jesúsere eʼtiakte Jesús Apagbaʼtaj moʼnopoenkaʼdepo oroʼennopoʼ diga̱ʼ oʼnopoʼdurugpak. —‍Huayahuaya onʼbatiaʼpakuyate. \p \v 33 Ken ijhuiti ehueʼ jakyaʼ oʼnoro̱konpo Jerusalényo̱ onʼkumejpo Jerusalényo̱ once huanigpe̱i̱kaʼeri nogomeyere onteteyoʼ onʼbahuahuayatoʼpo, \p \v 34 —‍Jesús Huairi oʼnoyhuadate, buttida oʼay. Simónakon Huairitaj oʼtiahuayate. —‍Bottaʼa onʼmanaʼuyate. \p \v 35 Konig dagte onʼhuaʼpo Jesúsere onʼbatiaʼpakpo kenpaʼti konig jakyo kutopataʼ pan eʼposakeaʼte Jesústaj huaboaʼda oʼnoki̱e̱ʼpo, kenda onʼbatiaʼpakuyate. \s1 Huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj Jesúsa oʼmanokyonʼuyate. \r (Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Jn. 20.19-23) \p \v 36 Kenda bottaʼa enʼbatiaʼpakte Jesús huaboaʼda oʼmanokyondepo kenomeyere onteteyoʼ oʼbatobopo, \p —‍Yanʼmanopoʼnoeyʼ. Mameʼpukhueʼ yaneʼ. —‍Jesúsa oʼbopo oʼmanaʼuyate. \p \v 37 Ken huakkaʼnada onʼmeʼpukpo oʼmididpo noki̱re̱gtaj oʼtiahuay namaʼda onʼnopo̱e̱nok. \p \v 38 —‍Meʼpukhueʼ yaneʼ. Do Jesús i̱jje̱y opuden huanopoyaʼ dakaʼ menoknopo̱e̱ʼ. \v 39 Doʼhued huabaʼtaj dakaʼ menʼtiahuayʼ. Doʼhued huaʼitakon menʼtiahuayʼ. Jesúsda do i̱jje̱y. Doʼtaj menʼso̱ʼto̱e̱a̱ʼ. Kenpaʼti doʼtaj menʼtiahuayʼ. Noki̱re̱gnayo huaen huaayʼ to̱e̱hueʼ o̱ʼnikaʼ. Donayo huaen huaayʼ ijto̱e̱y konigda doʼtaj onʼtiahuay. —‍Jesúsa oʼmanaʼuy. \p \v 40 Kenda Jesúsa oʼmanaʼdepo keʼnen huabaʼ oʼbatiahuayʼeaʼpo keʼnen huaʼi oʼbatiahuayʼeaʼuyate. \v 41 Onʼdurugpakpo kenpaʼti onʼmeʼpukeʼpo oknopo̱e̱hued o̱ʼnenok. \p —‍¿Aypo menpaʼ ya̱ʼe̱? —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeritaj oʼmanaʼuyate. \p \v 42 Ken biig eʼtiayaʼ onʼyokpo aiʼmoro̱ʼhue̱kon onʼyoknok \v 43 Jesús oʼto̱e̱po oʼbapeʼuyate. Huanigpe̱i̱kaʼeriomey Jesústaj eʼbapeʼte onʼtiahuayaʼuyate. \p \v 44 —‍Eʼmanaʼ berobaʼte Apagbaʼte ayaʼ Moisés doʼtaj beʼtimadoyaʼuyate. Ayaʼda huamanbatiaʼpakeria doʼtaj mentimadoyaʼuyate. David salmos Apagbaʼte doʼtaj beʼtimadoyaʼuyate. Kenda kaʼdik i̱ji̱kaʼpo ijkikaʼuy. Kenda o̱gkaʼdik meʼnepo meʼnogkaʼuyne. Bueyhued opudomeyere i̱ji̱kaʼuy. Kenda menogkaʼapone opudomeytaj dakaʼ oʼnonaʼikaʼuyne. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj oʼmanaʼuyate. \p \v 45 Kenokaʼ oʼmanopoenkaʼpo kenda Apagbaʼte Jesústaj onʼtimadoyaʼuyate Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj oʼmanopoenkaʼpo, \p \v 46 —‍Apagbaʼte onʼtimadoyaʼpo, Cristo bueydik o̱ʼe̱a̱po. Bapaʼaʼ huameʼnoete noyhuaddik o̱ʼe̱a̱po. Kubarakyaʼ noyhuaddik o̱ʼe̱a̱po. \v 47 Huakkuru Jerusalén aratbuttaj huadak huaʼa manbatiaʼpakdik yanikatiʼ. Nogok ayaʼtada aratbuttaj ayaʼ huadaribayo huadak huaʼa manbatiaʼpakonhuahuaʼdik yanikaʼ. Diosa bekkahueʼpo manopoʼkoreaʼdik yaneʼ. Manaʼdik moʼe̱a̱pone. Apagbaʼte kenpaʼ onʼtimadoyaʼuyate. \v 48 Opudomey ayaʼda boʼtiahuayikameʼne. Kenda ayaʼtada moʼmanbatiaʼpakapone. \v 49 E̱ya̱ʼ. Konig Apag Diosa oʼmanaʼuyate, opudomeytaj Diosen Noki̱re̱g doʼhua oʼnigtaʼmonaʼapone. Diosen Noki̱re̱g tiakhued oy Jerusalényo̱ yanʼnigi̱kaʼ. Diosen Nokire̱gtaj yanʼnigi̱katiʼ. Diosen Noki̱re̱ga̱ opudomeytaj eʼnopoʼto̱e̱deʼte konig Diosyaʼ teyda moʼe̱deapet. Dakaʼ manbatiaʼpakikaʼdik moʼi̱kaʼapone. —‍Jesúsa huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj oʼmanaʼuyate. \s1 Kurudyo̱ Jesús oʼbehuikuyate. \r (Mr. 16.19-20) \p \v 50 Ken Jerusalénya̱ʼ o̱ʼo̱ro̱konpo Betaniayo oʼbatohuaʼpo huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj oʼbatohuaʼuyate. Oʼbaʼtepo, “Doʼhued huanigpe̱i̱kaʼeriomeytaj ʼuruaʼda yamato̱e̱ʼ, Apag Dios.” Oʼtionaʼpakondepo, \v 51 kurudyo̱ Diosa oʼbaktobehuikuyate. \v 52 Jesús huadaknanada o̱ʼe̱. ʼUruaʼda oʼkikaʼ. Diosen Huasiʼpo o̱ʼe̱. Onʼbatiaʼpakdepo durugnanada Jerusalényo̱ onʼkumeʼuyate. \v 53 Diosen jakyo o̱ʼnikaʼpo Dios ʼuruaʼda o̱ʼe̱. Dios huadakda o̱ʼe̱. Onʼbatiaʼpakikaʼuyate, ken.