\id MAT - Matthew Naineri - Andy Minch Jan. 2002 \h Matyu \toc1 MATYU Lahlag Mo Matyu Ginofena \toc2 Matyu \mt1 MATYU \mt2 Lahlag Mo Matyu Ginofena \is1 Ohuna buk enaig esog \ip Ohuna ginofba Matyu enaig sihifeg autunam God Israel elim sihi wahiani eso Sisas ati enam opugug. Afa God enaig sihifena og ka elim ningihiaiba eso ma bo nem piske wambu. Ohuna lahlag moba eba mang Ju elni mungo mo. Amo, enag lahlag mo eba mungwali elni gaba fenig. \ip Mahim Sisas ohuna bite wa gofenaba mang so Sisasim puguna ena mom Matyu sihiageg. Afa Matyu enaig sihifiahgena mahim Sisasim afag fokwanam afa ikan ehem tigifatinibi eso ehe piske bihianam afa sisi gam fukukana. \ip Afa mingnag nalig mo Matyu sihiageg eba Godna bog meg mom sihig. Tok Pisinba enaig sefifig Godna Kingdom. Afa Sisas enaig gafuga ofefnaba ogna Godna bog meg mom sihiageaka. Ena bukwaba eba afawa gohug mo feg. Ena moba Sisas elim wagfufenugeg mo. \io1 1. Afa angig mo sapta 5 fegim ikag 7 wa pugug eba enaig esog Sisas mugwa mo sihina. Afa ena nai yi Sisas enaig esona Godna elni nihe so ma enaig gohei. \io1 2. Afa angigieg mo sapta 10 wa Sisas heafna pahlukuiag elim enaig sihifeni og elim kana mo osihigon fibi so na mang fif. \io1 3. Afa olyi nai mo sapta 13 wa eba Godna bog meg waskwes mo. \io1 4. Afa fignieg mo sapta 18 wa eba ahanaig nihe ini pahlukuiag el so ma fi. \io1 5. Afa afawa gohug mo sapta 24 fegim ikag 25 wa pugug eba enaig esog awaieg osuna mang so ahanaig ahanaig puguiagef. \c 1 \s1 Sisasna simbianingag eba enaig eseg \p \v 1 Ena moba Sisas God Gishu Wahiag Elni simbianingam suwigig. Ehe Devitna simbianinga afa Devit Abrahamna simbianinga. \li1 \v 2 Abrahamna leg Aisak. Aisakna leg Jekop. \li1 Jekopna leg Juda afa heafna nilite. \v 3 Judana legnigi Peres i Sera i. \li1 Ehenigina afag Tamar. Peresna leg Hesron. \li1 Hesronna leg Ram. \v 4 Ramna leg Aminadap. \li1 Aminadapna leg Nason. Nasonna leg Salmon. \li1 \v 5 Salmonna leg Boas. Heafna afag Rahap. \li1 Boasna leg Obet. Heafna afag Rut. Obetna leg Jesi. \li1 \v 6 Jesina leg Devit eba misog el. Devitna leg Solomon. Autunam heafna afag eba Uriana angwag. \li1 \v 7 Solomonna leg Rehoboam. Rehoboamna leg Abiya. \li1 Abiyana leg Eso. \v 8 Asana leg Jehosafat. \li1 Jehosafatna leg Jehoram. Jehoramna leg Aisaia. \li1 \v 9 Aisaiana leg Jotam. Jotamna leg Ahas. \li1 Ahasna leg Hesekia. \v 10 Hesekiana leg Manase. \li1 Manasena leg Emon. Emonna leg Josaia. \li1 \v 11 Josaiana leg Jekonia afa heafna nilite. Enanam Babilon el Israel elim wanahunam heafgelni bite wa wasani. \li1 \v 12 Mahim wasanibi Jekoniana leg Sealtiel. Sealtielna leg Serubabel. \li1 \v 13 Serubabelna leg Abiut. Abiutna leg Eliakim. \li1 Eliakimna leg Eso. \v 14 Esona leg Sadok. \li1 Sadokna leg Akim. Akimna leg Eliut. \li1 \v 15 Eliutna leg Elieser. Elieserna leg Matan. \li1 Matanna leg Jekop. \v 16 Jekopna leg Josep. \p Josep Mariana ligag. Afa Maria Sisasim wanigana. Sisasba sefig Krais God Gishu Wahiag El. \v 17 Afa Abrahamna simbianinga gohugum ikag Devit nai yi pugug eba 14 wa gohug. Afa Devitna simbianinga agfohianam enanam Babilon Israel elim ambugog wanahuna eba 14 wa gohug. Ena nai yi gofenaba God Gishu Wahiag Elbi gohna eba gwenaig eseg 14. \s1 Maria Sisasim God Gishu Wahiag Elim wanigana \r Luk 2:1-7 \p \v 18 Sisas Krais, God Gishu Wahiag El, gohug mo enaig eseg ehena afag Maria ati Josepim eso wahini og ma Josepnai yi gai. Afa mas ika gana mo, afa nangunibi Maria Godna Sungwag ati enogni fena. \v 19 Ehena ligag Josep eba lahlag el. Ehe ogna ehem fagim wahia. Ehe mo ambagwa sihiagim kusina afa so mas Mariam ahwanef mo faina mo. \v 20 Josep enam onigkafnaba afa itiwa Godna ofwanai el bona ehem puguna. Enag ofwanai el esona og, “Josep Devitna simbianinga nofeka Mariam fagimba embef. Sa hig enaba enogni wanigiahba el mas enaig eseg mo eba Godna Sungwag ehe faig enag luwalba. \v 21 Enaba fagonai luwal wanigaf. Afa ne ehena unehlagimba Sisasim unehlig eso mungwali heafna elni amtakwalig mo hugufatinam afa ehefum wambf eso God ehengelim mas mungo faif.” \p \v 22 Enaba pugunaba Ainiyag ati Godna mo fi sihiule elni mengig wa sihi wahianaba ena moba inim puguna, mo fi sihiule el esona og; \q1 \v 23 “Higim, angwafig mungo angwaming awagwa ga hwainig enogni afa fagonai luwal fokwaf. Afa unehlagba Emanuelim sefif.” \rq Ais 7:14\rq* \p Enag mog unehlagba ‘God bigim wanga.’ \v 24 Josep ginim bihianam eso gwenaig esena Ainiyagna ofwanai el eso sihinagenaba eso ehe enag angwafigbi fana. \v 25 Angwafigbi fanam mas mungo kugwa ahgini mo awai isug ahfena afa eso luwal fagona waniganaba. Afa eso ehe Sisasim unehlana. \c 2 \s1 Afwambanai anwana el ambugog Sisasim nanguni \p \v 1 Maria Sisasim Betlehemwa wanigana, ena provins Judia. Enanam Herot misog el gofnaba. Afa enanam osu pugug wanai anwana el, ambugona Jerusalem wa opukonam. \v 2 Afa sahini og, “Ahana nai yi luwalba gohug eba Ju elni misog el? Ehena bagnufut osu puguag wa ka nangugum naso ka ambugog gohug koka ehena unehlagim figifi.” \p \v 3 Misog el Herot ena mom hignam olug fingifena afa Jerusalem wanai el gwenaig esini. \v 4 Afa Herot amunai pris mi afa nihe mo anwana el mi unetiginam mahim nuwaganaba eso fasahtigi fenigena og, “Kraisba, God Gishu Wahiag Elbi ahanag kimbig wa gohug?” \v 5 Afa sihini og, “Betlehem wa Judianai yi ehe puguf autunam Godna mo fa sihiule el ati ena moba ginofe wahiana, enaig esona og; \q1 \v 6 Nofeka enaig onigi Betlehem Judanai eba mingnag lahlag Judana kimbig sumifenig. Eso enag kimbig misog el puguf eba ehe Israel, kana elim, nangwahiagef.” \rq Mai 5:2\rq* \p \v 7 Herot enag afwambanai anwana elim efkweg moana fasahtigifiage na og amansi bagnofutni afwambusugbi puguna. \v 8 Herot sahinigenam eso Betlehemgam ningitigina og, “Ahunam yisigiahu, nangunim eso kam ambugog sihini. Ka so ikanam mongkokug kwakwagenam ehena unehlam figefuku.” \p \v 9 Afa ehengel ena mom higinim eso ahuna afa bagnofutna afwambusug yuwana eso osu puguiag wa nangunibi enag esena ika sisi gofna enanai yi so luwal gifni. \v 10 Afa mahim bagnofutim nangunim eso ehengel hugna sifakalini. \v 11 Eso ahu lala saiyegim afa ehena afag Maria enam nangwaginim afa apaigona mongkokug kwakwaginim eso luwalna unehlagim figifukwalina afa wula pigiaginim afa gawig wambinim wambwaini. Gawigba enaba gol i, paura i, sanda i enag wambwaini. \v 12 Itiwa God bo sihini og, “Nofe ne piske Herot nangum ahu.” Eso ehengel wahgifini ming minagam heafgelni kimbigamba ahuna. \s1 Josep Isipgim wankana \p \v 13 Ainiyagna ofwanai el bona Josepim itiwa sihinagena og, “Pugu wanka Isipgim ikanam eyi wangafum ka ma nem sihinaiba eso Herot luwalim oyisgi og ka tigefaka.” \v 14 Josep bihianam pugu wankana sinaini Isipgim. \v 15 Josep Isipi yi wangafiba eso Herotba wahaf. Enaba Ainiyag mo fa sihiule elni mengig wa ati sihi wahiana. Ehe esona og; \q1 Ka kikeafena luwalim unenaiba eso Isipim wahianam bof. \rq Hos 11:1\rq* \s1 Herot esonaba eso mungwali luwalim kwaskofini \p \v 16 Herot nengeawan afa mas anwana el ambugog ehem opukona mo, heafa kam mwakwalinig. Eso olug kakagenam afa mingnag elim ningitigina Betlehemgam og ma luwalim mungwali kwakskofeahui. Luwalba ninganai enaba sambaga yia enaig og masa kwakskofeahui. \v 17 Enaigba esiniba eba God mo fa sihiule el Jeremaiana mengig wa ati sihi wahiana. Enaig esinibi eso inim puguna. Ehe og; \q1 \v 18 Afa Rama nai el higni Resel ati heafna luwaligim wenaufena. Elbi ahanaig kwenifini mo, awai. Eba ehena luwalig mungwali awaiena mas aman mo gafena mo. \rq Jer 31:15\rq* \s1 Josep piske angwagna luwalnam wanbona \p \v 19 Afa mahim Herotim wahanaba, Ainiyagna ofwanai el Isipi yi Josepim itiwa pugu sihinagena. \v 20 Ehe og, “Ese piske Israelgam angwafigni luwalnam wanika. Ati elbi pigig ogna ehem tigi kumwahli.” \v 21 Afa so Josep bihia wankana Israelgam. \p \v 22 Afa ika higinaba Arkelaus Herotna leg puguna Judiana misog el gofna. Josep esim ikagim embefena. Afa itiwa God sihina Josepim, naso Josep Galili provins gam wankana. \v 23 Afa wankanam ming kimbig wa Nasaret wa wangafna, enaigba esenaba mo fa sihiule elni moaihwa og elbi enaba sefig eba Nasaret wanai el. \c 3 \s1 Jon mo sihifenam buwa aitiafna \r Mak 1:2-8, Luk 3:1-18, Jon 1:19-28 \p \v 1 Enanam Jon buwa aitiaule el pugunam el hwainig wa Judiana kimbigwa mo sihiagekana. \v 2 Enaig esona og, “Olug wahgifi. Godna bog meg ati bog afa Godna sawieg wa big saiyenam eso heafna luwalig agfohie.” \v 3 Autunam Aisaia mo fa sihiule el ati sihi wahiana, el enaig esona. Jon eba enaig el. Aisaiana mo enaig esona og; \q1 El hwainig wa el mungo pugu mo sihiagaf enaig esof, Ainiyagna mina numwehiagi, heafna mina, mina suf faki. \rq Ais 40:3\rq* \p \v 4 Jonba tata lag lofug fatinam. Ena tata lagba eba kamel. Afa afiai kigifena afa fane negba sanglita i afa mumug suwig i enag neakafna. \v 5 Enanam Jerusalem el i Judia el i afa Jordan buwa auguiakana enag mungwali ambugog gohna Jon nangum. \v 6 Ambugona heafgelni amtakwaligim sihiagini afa so Jon Jordan buwa aitina. \p \v 7 Afa farisi el i Sadyusi el i ambugog ogna buwa apaigo, Jon nangwagnam afa esoni og, “Nengelbi giheana luwalig, aman ne sihinigbi ma Godba ma nem amtakwali gihiagef eso ne embemba ahuofe. \v 8 So na lahlag nihe fi eso ma el anwanafi ne ati inim olug wahigifig. \v 9 Nofeka enaig onigwagi Abraham kagelni simbianinga eso ka gaba lahlag el. Ka nem sihinig God ehe eseba ohuna hunba Abrahamna simbianingag opuko gofe. \v 10 Mal ati li mog wa gi. Li fug lahlag lugwag hwanigba, eba higfihinim suwi wa aitif. \v 11 Ka nem buwaba aitigba eba enaig eseg ati ne olug wahigifig. Afa el sumi yi oboba ehena kigmogba kana kigmogim filafeg. Kaba lahlag el mo naka ehena mong lofugba fakuna. Eba nem buwaba Godna Sungwagni afa suwina aitif. \v 12 Elbi enaba oboba forkba ningana fagim ogna hunisege mungwali wambuhiage witinai. Ogna wit agogloi heafna wit lala wahia afa hunisege mo wambinam suwi wa aitif.” \s1 Jon Sisasim buwa fatina \r Mak 1:9-11, Luk 3:21-22 \p \v 13 Afa enanam Sisas Galili wahianam Jordan wa pugunam bona Jon nangum og ma kam Jon buwa fati. \v 14 Afa Jon ehem gwenam afa esona og, “Nemble he kam buwa fati. Ahnaig esegba nana ka nanguba bog?” \p \v 15 Afa Sisas mungwag ehem sihina og, “Esese, ati ka nem sihinag. Enaig big esahfeba eba ati big Godna sawieg wa big sahof.” Afa so Jon ehena mom pahlukuna. \v 16 Afa Sisas buwa penam afa puguna ikana gofnaba ikagna of pigina afa nangunaba Godna Sungwag gamp lofug pebona Sisas nai yi wahlana. \v 17 Afa mengig hevenwa wagofna og, “Sohna elbi eba kana leg, ka ehem hugna membenag. Ka olug ehem lahlafenag.” \c 4 \s1 Satan Sisasim gihna \r Mak 1:12-13, Luk 4:1-13 \p \v 1 Godna Sungwag Sisasim el hwanigam wanikina og ma Satan gihnai. \v 2 Afa 40 osuna Sisas mas fane nenamo, mahim 40 osuna awaienaba ehem hugna bini wahana. \v 3 Afa Satan bona ehem puguna afa sihina og, “Afa ne Godna leg fegba eba sona hunim esoiba soma amba lofei.” \p \v 4 Afa Sisas esona og, “Godna moba enaig esog og, ‘Amba mungo mas elim nofkikenagagba fai. Godna mo mungohe eba so elimba nofkikenagagba fai.’” \p \v 5 Mahim Sisas enaig sihifenaba Satan Sisasim sulfanam Jerusalem gam wanikina. Wanikina Godna nalig lala wofugug sisia nemug wa washona. \v 6 Afa Sisasim sihina og, “Afa ne Godna leg fegba eba so na sofuku pekai eba ati Godna mo sihig; \q1 Eba heafna ofwanai elim sihiniba ofwanai el ambugog nem ningana kikehli apaigohuf eba mas nem hun sig mong yi pifuf.” \rq Sam 91:11,12\rq* \p \v 7 Sisas sihina og, “Godna mo enaig esog, ‘Nofeka Ainiyagim nimbiafna Godum gihna.’” \p \v 8 Satan Sisasim mungwanam mug gam fuko wanikinam afa so mungwali bite i afa lahlag gawig i wagfunagena. \v 9 Afa Sisasim sihina og, “Ma ne kam mongkokug kwakwagenam kana unehlagim fingi feiba, ka so nem bite i gawig i mungwali faif.” \v 10 Afa Sisas sihina og, “Satan, esimika Godna mo enaig esog, ‘Godum ahnai skaugfenam afa so heafna unehlagim mungo fingife.’” \p \v 11 Afa so Satan Sisasim wahianamba. Afa ofwanai el ambugog Sisasim kweagfuni. \s1 Sisas Galili yi gafugafena \r Mak 1:14-15, Luk 4:14-15 \p \v 12 Sisas enaig higina og ati Jonimba kalabusig eso Galili provins gam piske ikana. \v 13 Afa ehe Nasaret mo wahianam ika Kaperneam wa mo gafena. Kaperneam Galili bu megim gifni muhwa Sebulun Naptali elni bite wa. \v 14 Enamba Godna mo fa sihiule el Aisaia ati sihi wahiana. Enaig esona og; \q1 \v 15 Sebulun i Naptali i nengelni bite gifni bu wahigeg mina ikagwa gwesim Jordan gohba eba Galili enaksag afwambanai el auguia. \v 16 Enag elbi sikikieg wa auguia, ati nalig afwambusug pugunig eso nangug. Afa aman el sikikieg pigieg wa agfohiafiba eso afwambusenif. \rq Ais 9:1,2\rq* \p \v 17 Enanam Sisas mo sihiagena og, “Godna bog meg ati bog so na olug wahigifinim saho ahu.” \s1 Sisas sambaga sambaga pahlukuiag elim uneni \r Mak 1:16-20, Luk 5:1-11 \p \v 18 Sisas Galili bu blugmini ikan sambaganigi etesuminegim nangwagna Saimon Pita mi Andru mi. Sambaganigi fufwalana sawugim kigiag ohofefna. Sambaganigiba sawug gafuga ahfegofna. \v 19 Sisas sihini og, “Au, kam ahpahlu bu ka nem elim ahwambugum wagfunuge.” \v 20 Sambaganigi ikagna fufwala ahwahianam ahkana Sisasim ahpahlukuna. \p \v 21 Sisas wankan afa ming etesuminegim nangwagna Sebedini legnigim Jems mi Jon mi afa heafningina awag bot wa auguiafenaba fufwala kukohiag kwalig afafna. Sisas uneni. \v 22 Sambaganigi heafningina bot na afa awag na ahwatinam ahkana Sisasim ahpahlukuna. \s1 Sisas mo sihifnam afa elim lahla feitifeakafna \r Luk 6:17-19 \p \v 23 Sisas mungwali Galili yi langwakafna ikafnam nuwagig lala sahofnam kwamblo angwafigim wagfunugiafna afa Godna bog meg mom sihinigiafna afa mungwali ahanaig ahanaig gihna elim lahla feiti feafna. \v 24 Afa mungwali el ena mo higiginim sihiagenim eso Sirianai el ahanaig ahanaig gihna elim wambufini. Elig tautigna, mwaifig simbigahlagulem, wuwagini, afa mong lihlina Sisas lahla fetifeafna. \v 25 Afa enaksag Galilinai afa Dekapolisinai Jerusalem wanai afa Judianai afa Jordan bu meigi nai el enag mungwali Sisasim pahlukuia gohna. \c 5 \s1 Sisas mug wa mo sihini \r Luk 6:20-23 \p \v 1 Sisas el enaksagim nangwagnam afa so mug gam fukukana. Mug wa fuko gafenaba afa heafna pahlukuiag el ehem ningi ahuna. \v 2 Afa so Sisas mo pahlukuiag elim enaig wagfufeni og; \q1 \v 3 Amangel eso enaig onigif, kaba lahlag el mo God so kam kweagfui, afa enag el so ma sifakalifi afa so ma Godna bog megam saihgoi. \q1 \v 4 Amangel so wewatini auguia enamba so ma sifakalifi eba God ehengelim olug efihlag faif. \q1 \v 5 El so heafgelni unehlam pigapaiyegohug enaba so ma sifakalifi afa mungwali bite eba ehengelni. \q1 \v 6 El so lahlag nihem membigim pahluhug, enaig elbi ofe enaiba so fane i bu i bini pigig eba so ma sifkalif eba God yuhwa fenugef. \q1 \v 7 El so mingnag elim afafegonug enaba so ma sifakalifi eba God ehengelim afafenif. \q1 \v 8 Elni olug so afsug guhun enaba so ma sifakalifi eba Godum nangufe. \q1 \v 9 El so ninimum tigefakig enaba so ma sifakalifi eba enaig sefifif Godna luwalig. \q1 \v 10 El so lahlag nihem pahlukugum eso kinig fig enaba so ma sifakalifi eba so ma Godna bog meg saigoi. \p \v 11 “Afa so nem nangwagif ne kana mungo ahufef eba nem amtakwalig mo sihigonif afa kokwaitifif eso ahanaig ahanaig mo nem mwakwal hiagif enaba so na sifakalifi. \v 12 So na olug efihlag na agfohiefiba afa sifakalifi mungwag nem nalig faif, eba heven wa nem nengenawo. Afa gwenaig esini el mo fi sihiaule elim ati gofgam amtakwalinagini.” \s1 Godna elbi sol afa afwambusugug lofug \r Mak 9:50, Luk 14:34-35 \p \v 13 “Nengelbi bite na sol. Afa solba miaklaba awaieba so na ahanaig esibi, so ma piske miaklafei? Enaig solba so mas gafugafei eba el kukofef fatigim afa mongni pigageg. \v 14 Nengelbi bitena afwambusugug. Kimbig sisyi mug wa gi enag mas meagam sahoi. \v 15 El so wi gafagim mas meagam kumoahlai eba awai, eba ambagwa gafa oku afa enaba lalanai elim mungwali afwambusugufenig. \v 16 Afa so ma nengelni afwambusugug mingnag el nangui. Afa so ma nengelni lahlag nihem nanguagi eso ne esig. Eso ma nengelni Humuana unehlagim heven wanai fingi fi.” \s1 Godna nihe mo \p \v 17 Sisas enaig esona og, “Nofeka onig neaga kam og bo Mosesna nihe mo afa mo fi sihiaule elni mo fingi fati me eba awai, eba ka yuhwa fenagef. \v 18 Ka nem inim sihinig, mahim of i bite i awaieba, mas ena nihe moba wesig nemug awaie, awai eba nihe moba gwese gofnaba afa so mungwali pugug. \v 19 Enaig eseg afa aman wesig nihe mo mas fatinafe eba mingnag elim wagfunig so ma gwenaig esi enaig elbi Godna bog megam wesig nemug feg. Afa aman el ena nihe mo pahlukunam elim ogfu fenugeba eba Godna bog megam ehe gosuf. \v 20 Ka nem inim sihinig afa neana nihe farisi elni afa nihe mo anwana elni lahlag nihem filafeg hwanigba eba mas ne Godna bog megam sahoi.” \s1 Sisas olug kakageg nihe sihina \r Luk 12:57-59 \p \v 21 Sisas esona og, “Ati ne higig ena moba simbianingam fini og, ‘Nofeka elimba tigifati afa aman enaigba eseiba eba pugu kotef.’ \v 22 Afa yawo ka nem osihin el so heafna nilitem olug kakagenag eba pugu kotef. Afa aman so heafna nilitem amtakwalig mo faig enaba kaunsil nai ika pugui afa el esof ‘Neba lahlag el mo’ enaba ma suwilagig kimbigam ikai, awaiye. \v 23 Afa so na sime wa Godum faigim obofuf afa so na piske oningig nimbeafna nilite nem ahanaig mo sihinaf. \v 24 Eba so Godum faig mo wahianam ika sihiagefenam eso ne piske sime gam Godum faigim mo ika. \p \v 25 “Afa so nem el ogna kot ena ne mina wa ahkafiba eso ati ikagna sihiagaf. Eba ma so nem oku kwefihiage elni ninga nem wa wahiaf afa ehe nem oku plismanna ninga wa wahiaiba, eso plisman mo nem kalabus yi wahiaf. \v 26 Ka nem inim sihinig neba kalabus lala gafiba afa ma ne mungwali kig piske faiba eso nem wahif.” \s1 Sisas el aga taitug mo sihina \p \v 27 Sisas enaig esona og, “Ati ne higig autunam enaig esogona og nengel angwafigni nofeka aga taitu fi. \v 28 Afa ka nem enaig sihifenig, afa so aman mungo angwafigim nangunam afa oniginagef eba gwenaig eseg ati keahlag. \v 29 Afa eso neana nihiginai nofug amtakwaligim nangunam eseba enaba so fagafati so ma enaig awaie eba mas neana elig mungwali suwilagig kimbig wa fati. \v 30 Afa eso neana nihiginai ninga amtakwaligim keahlaf eba so higifanam fati so ma enaig awaie eba mas neana elig mungwali suwilagig kimbig wa fati.” \s1 Sisas sihina el angwafig ningihiagim \r Matyu 19:9, Mak 10:11-12, Luk 16:18 \p \v 31 Sisas esona og, “Autunam enaig esogona og, ‘Aman heafna angwafigim ningihiagba eba so angwafigni ningihiag pepa faifni.’ \v 32 Afa yawo ka nem osihin el so heafna angwafigim ningihiaf angwafig ahanaig ese hwainig enag elbi eba heafna moawa ehe angwafigim enaigba esenag afa ena angwafig ming ligagim faiba eba ehenigi ati aga taitu ahfeg.” \s1 Sihi wahiag \p \v 33 Sisas piske esona og, “Ming mo simbiangam finibi ati ne higni enaba enaig eseg. ‘Nofe ne mwakwalinim afa inim moawog. Afa ne Ainiyag gim sihi wahianagim so na inim ese.’ \v 34 Afa yawo ka nem osihin nofe ne inim enaigba esogo. Nofe ne hevenimba sefinim afa kifutig mo sihi, hevenba eba Godna kwefihiage sime. \v 35 Afa nofe ne bitemba sefinim afa kifutig mo sihi ena bite eba God enanai yi mong pafeuguia. Nofe ne Jerusalemimba sefinim afa kifutig mo sihi eba nalig misog elni kimbig. \v 36 Afa nofe ne misog angmowaginam afa kifutig mo sihi afa ne mas neana lapogum mungo busug mi yimilig mi esei. \v 37 Afa so na enaig esogo, ei afa awai gwenag ehe. Mingnag moba eba Satan wambu puguafug.” \s1 Nofe ne ahanaigba mungwagba esegon \r Luk 6:29-30 \p \v 38 Sisas esona og, “Ati ne higig autunam enaig esogona og aman amanim nofugum amtakwale fatiba eba so na mungwag amtakwale fatina. Afa ma aman amanam gogum tutohia aitiba eba so na mungo ehena gogum tutohia aiti. \v 39 Afa ka nem enaig sihi fenig el eso nem amtakwalig ahanaig ofi nofe ne mungwagba esegon magofi. Ma nem amanba angmogwaba tigeiba eso wahigif ming eheganai nihna. \v 40 Ma amanba nem kotimenam afa neana lofug hugu faiba afa so na ming kunam lofug ena gaba fai. \v 41 Afa ma amanba nem kifutigni og ohuna gawig faku muhwa faka afa so na mo hilife wahigwa yi oku pugu. \v 42 Afa ma aman nem mangim og kam fai afa eso fai. Afa eso aman enaig membef og ne kam isug fai afa keso nem mungwag fai enaba nofena masig fatina.” \s1 Sisas esona angoluwagim membegon \r Luk 6:27-28, Luk 6:32-36 \p \v 43 Sisas enaig esona “Ati ne higig autunam enaig esogona og hihem mungo membenaiba afa angoluwag mo olug kakage goni. \v 44 Afa yawo ka nem osihin angoluwagim gaba eso ne membegon, afa so na Godum sihinibi eso ma God elim afafeni eso nem amtakwalig hiagifug. \v 45 Enaig ne esibi eba nengelni heven wanai awag esof ‘Kana luwal’, afa mahim ehe osum sisigam esegba naso pukonug el amtakwaligim afa lahlag elim. Afa mahim buum ningihiagba bu feg el lahlagim afa amtakwalig elim. \v 46 Afa el eso nem membegonug afa enaig ne membegonug, enaba mangig gau ne fif? Afa kig wambule el gwenaig esig. \v 47 Afa so na nimbeafna hihe mungo sihigon enaig nihe mas mingnag elni nihe gosu feg mo. Afwambanai el ati enaig esig. \v 48 Afa eso ne hugna lahlag agfofum nengelni awag hevenwa lahlag gwenaig feg.” \c 6 \s1 Nihe elim kwegfwag \p \v 1 Afa Sisas mo sihin gofena, “Ne numwehifum nofe ka enaig onig ka lahlag nihe mingnag elim wagfugonibi eso ma kam nangwagi eba mas nem nimbeafigelni heven wanai awag gau fai. \p \v 2 “Afa ne membeg ne og ka isug elim mang faigo ne nofe ka elim gof ningitigi eso ma afag gofiba eso ati sambaga mengig el enaig esifafif nuwagig lala afa mina wa enaig esogonibi eso ma el ehengelni unehlagim figifegoni. Ka nem inim sihinig enag mungwag faig ehe ati piske fig. \v 3 Ne membeg ne og ka isug elim kwaganim eba so nihiginai ninga ofefiba eba mas sahaganai ninga anwanafei. \v 4 Enaig esegba neana kusguog gafugag meagam sahogo, afa neana awagba ati nangug mang so meagam go enaba nem eso mungwag faif.” \s1 Godum sahanag nihe \r Luk 11:2-4 \p \v 5 Sisas enaig esona, “Ne Godimba asahinifibi nofe ne sambaga mengigna el lufwag eba enaig esifafif nuwagig lala afa mina meigim agfohiaba eso beteni og ma kam mingnag el nangwagi. Ka nem inim mo sihinig enag mungwag faig ehe ati piske fig. \v 6 Ne betenba ofefiba ika lala megam sahonam mengig kikisenam eso ne betenba fe neana awagba meagam go ati anwanafeg meaganaimba eba nem mungwag faif. \p \v 7 “Afa ne betenba ne ofefiba nofe ne mempbug mo sihiage enaiba afwambanai el. Eba enaig onigig ka ma mempbug mo sihiba eso ma God higi. \v 8 Nofe ne ehengelni nihem pahluku afa ne mahimsi nimbeafna awagimba sahanag hwainig fiahba eba ati anwanafeg mang mungwali so nem awaienig. \v 9 Eso ne enaig sahi; \q1 Kagelni Humuan ne heven wa ga soma el neana unehlagim fingi fini. \q1 \v 10 Nana bog meg ma boi, \q1 neana sawieg eso heven wa pugug \q1 eso ma ohuna bite wa gwenaig ese. \q1 \v 11 Enag osuna so kam fane faiba so ma gwese gofi. \q1 \v 12 Eso ne kagelni amtakwalig mo ismunagim hugufatini eso kagel gwenaig esig \q1 el kagelim amtakwalig gonug eso kagel ehengelim ismunagim hugufati gonug. \q1 \v 13 Nofe ne kam hwati ma kam gihnag pugunibi \q1 eba so kam amtakwalig wa nai wambum. \p \v 14 “Sa higim ne mingnag elni amtakwalig mo ismunagim hugufatiniba eba nengelni awag heven wa ga enag nengelni amtakwalig mo ismunagim hugufati nif. \v 15 Afa ne mingnag elni amtakwalig mo ismunagim hugufati gonug hwanigba eba nengelni awag mas nengelni amtakwalig mo ismunagim hugufatini.” \s1 Sisas fane hoiyu mo sihina \p \v 16 Sisas esona og, “Ne faneba ne ahoiyufiba nofe ne amtakwalig boseagi sonaigba sambaga mengig el so esifafif amtakwal boseagig so mingnag el nangwagigim anwanafig og eba fane hoiyugofiba ka nem inim sihinig enag mungwag faig ehe ati piske fig. \v 17 Afa ne faneba ahoiyugofiba eso ne lapogum pitigifiage afa nofbosugum buwasug fai, \v 18 eba so mas el nem anwanafini fane so na hoiyug. Nana awag meagam sahogoba eba ati eheba anwanafeg eba ati nangug meaganaiba eba nem mungwag faif.” \s1 Lahlag gau heven wa go \r Luk 12:33-34 \p \v 19 Afa Sisas esona og, “Nofe ne lahlag gau ohuna bite wa agogloi ohuna biteba susmo afa bwambugug enag gawigba amtakwale skofig afa okwefule el bog tofugum eso okwefig. \v 20 Afa nengel eso lahlag gau hevengam agogloi hevengamba mas susmo bwambugugei enag gawigba amtakwale skofig afa okwef el mas bog tofunam saho okwefi. \v 21 Afa ahnanai yi neana lahlag gawig go eso neana olug enanai yi go.” \s1 Nofugba eligni afwambusugug \r Luk 11:34-36 \p \v 22 Sisas enaig esona, “Nofugba eligni afwambusugug neana nofug lahlag gohugba eba neana elig mungwali afwambusig. \v 23 Afa neana nofug amtakwaleba eba neana elig mungwali sikifig. Afa afwambusugug so sahog neana nihi go enag kikiefiba eba nalig kikifef.” \s1 El mas sambaga misog elniba gafugafei \r Luk 16:13 \p \v 24 Sisas enaig esona og, “Mas aman sambaga misog elni mom higinam pahlukui. Eba ming mo membeba afa ming mo kusif afa eso ehe ming i mo hignaiba afa ming i mo mas fatinafe. Nofe ne Godna gafugag mi afa kig gafugag mi wambtigi”. \s1 Nofena hugna onigigem \r Luk 12:22-31 \p \v 25 Sisas enaig esona og, “Nofe ne hugunam nimbeafnam nofkikenam onigigakafum afa ne esog mang kawo ne? Afa nofe ne eligim oniginam afa esog mang lofug ka fatif? Eba nofkikena fanemba flafug afa elig lofugba flafug! \v 26 Ati ne twafigim nangwagig mas faneba yihi afa mas agogloiaginim fane lalaba sugum. Nengelni awag hevenwa ga enag so faneba faig. Ateaho so na twafigimba flafug? \v 27 Aman so nengelinai hugna onigigem eso heafna nofkikenaba hili wahiaf? \p \v 28 “Ahnaig esegba eso ne hugunam lofugumba onigig. Ati ne li sisigimba nangug ahanaig opukefig. Ehe mas kifutig gafugafei afa lofugba gweli. \v 29 Afa ka nem sihinig autunam misog el Solomon na mungwali gau lahlag skonaba mas lahlag li sisig lofena mo. \v 30 Pos gaba afa siniba eba ati higfihinim suwi wa wambaitif. Enaig posba God ehe agiageg wahiag. Afa eso nengel wesig olug onigina eso ne numwehe onigi neanga Godba nem gau faif. \v 31 Nofe ne enaksag onigwagi afa esogo mang fane afa bu big ahgaf afa esogo mang lofug big aitiagif? \v 32 Afwambanai elbi enaigim hugna onignagegim afa so yisigego. Afa nengelni awag hevenwa ga enaba ati anwanafeg eso nem enaig ena mungwali yi fi. \v 33 Afa enaig ne esofifiba eba so Godna bog megim gosu onigibi afa eso ne ehena lahlag nihe gosu pahlukuiba eba so nem mingnag gawig gaba nem faif. \v 34 Nofe ne siniba hugna onig eba enmuna kinig puguf. Yawonai kinig eba heafa gwenanam mungo.” \c 7 \s1 Nofe ne elni minag kagim fahigenage \r Luk 6:37-38, Luk 6:41-42 \p \v 1 Afa Sisas esona, “Nofe ne mingnag elni minag ahuagim fahigegonugi afa enaig esogo sohnaba el amtakwalig ne enaigba esibi ma so God nem gwenaig esenif. \v 2 Godba nengelni minag ahuagim fahigihagefe eso ati ne mingnag elim esegonug eba gwenaig esef. Eso ne mingnag elim ahanaig hili faigog eba gwenai hili nem faif. \v 3 Afa ne nilitem nangunam afa esog nilite ka nem hunisege nofwanai wesig fa fatina. Afa mas ne nimbef mo ne onigi mo aga nimbeafna nofwa so gi. \v 4 Ahnaig esegba eso ne esog nilite ka nem hunisege wesig neana nofwanai fa fatina afa nimbef mo aga nofwa gi. \v 5 Eba ne sambaga mengig el yuwana nimbeafna nofwanai aga fa fatinam afa numwehe nangufe eso nimbeafna nilite na nofwanai mo fa fatina. \v 6 Nengel nofe ne mangwalba finim Godum so ati mwalunum afa mawangim faigo afa nimbeafgelni lahlag nemug engig nofe ne tatam aitigon masa pigaskofif masa nem wahgi kwaskofif.” \s1 Elni lahlag beten \r Luk 11:9-13 \p \v 7 Sisas esona, “Nengel ne Godum mangimba sahnibi eba ne fif. Afa ne yisigibi eso ne nanguf. Ne mengigiba tigibi eba God nem pitigiefonfie. \v 8 Eso mungwali el Godum sahnigim eso mangwalba wambufug. El mangwalba yisigifiba eba nangufe. Afa el mengigiba otigefiba eba God piginafe. \v 9 Afa luwal eso awagim sahanafe kam amba fai eso awag hun fagim faig enaigho esifafef? Awai. \v 10 Afa luwal esog kam sawug ebinengu fai eso ateaho so awag sombine faif? Awai, mas enaigba esei. \v 11 Nengel amtakwalig el afa ne nimbiafena luwalim mo mang mang lahlag wambwaigog. Enaig fenaba enag so na numwehe anwanafi. Eba nengelni awag heven wa ga enag so amangel ehem sahinigbi eso ehengelim hugna lahlag fenig. \p \v 12 Eso mingnagim esinibi mang so na membeg eso nem esinig. Enag mo enaho nihe moba afa Godna mo fi sihiule elni mo mog mu.” \s1 Inim nofkikenag gag eba mina wesig \r Luk 13:24 \p \v 13 Sisas esona og, “Nengel eso mengig wetiklug megam eso ne saiyego. Mengig awaieg minaba eba nalig fegim afa pigiageg gwenaig yuhwafeg afa ena minagamba el numb fafufiahu. \v 14 Afa mengig ikag nofkikena fagba eba wetiklug nemug ena minaba ahanaig esig mungwali el pahlukuihia mo eba mungo mungo el ehe ena minaba yisigi nangug.” \s1 Li i afa lifug i \r Luk 6:43-44, Luk 13:25-27 \p \v 15 Sisas esona og, “Nengel numwehi agfohefum mwakwal el Godna mo fi sihiule el ambugof eba sangwalinai mawang sipsipni lofug aitigogum afa ambugog sipsipni muhwa agfohiegim og na sipsipim kwahagafi. \v 16 Eso ne nangwag ehengelni nihem eso ne anwanafi ehe enaig esig. Afa nasna we mas aibi lei afa tautigna li mas fwatamofba lugwi. \v 17 Eba enaig eseg li lahlag fug mungwali lahlag leg afa li amtakwaliba fug amtakwali leg. \v 18 Afa li lahlag mas fug amtakwali lei afa li amtakwalig mas fug lahlag lei. \v 19 Mungwali li amtakwalig mas fug lahlag lei enaba higfihig afa wambug suwi wa aitig. \v 20 Eso ne nangwag ehengelni nihem afa eso ne anwanafi eba naho mwakwal el Godna mo fi sihiule. \p \v 21 “Mungwali el eso kam sefig og ‘Ainiyag Ainiyag’ eba mas ahui Godna bog megam saigoi, awai. Aman kana awagna sawiegim pahlukuiba eba ena ho Godna bog megamba osahu. \v 22 Enanam ka mungwali elim kwefihiagefe el kam sihinif og ‘Ainiyag Ainiyag’, ati ka neana unehlag wa mo fi sihiahug. Afa neana unehlag wa ati ka nimbasa amtakwalig ningitigif afa neana unehlag wa ka ahanaig ahanaig kigmog wagfug. \v 23 Enanam ka esof ne mang kana inim el mo. Nengel amtakwalig el gwesim ahu.” \s1 Sambaga lala waskwes mo \r Luk 6:47-49 \p \v 24 Sisas enaig esona, “Aman kana mom hignam pahlukuiagofiba eba naho lahlag onigig el enag lalaba bite kifutig yi nimblag. \v 25 Enamba bu nalig fenam bu yi bugoi bifwat i fefiba mas gafai eba bite ati sumilim kehlag. \v 26 Afa aman kana mom higinam afa pahlubu hwanigba eba naho etetig el eso lalaba engig sisiyi nimblag wahiagba. \v 27 Afa mahim bu nalig fenam bu i bugo i bifwat i fenam eso ena lalaba tofupef.” \p \v 28 Sisas mahim ena mo sihinaba, el nubwel kwamblo i afa humuan i sineminefini ehena anwanagim. \v 29 Mang nihe mo anwana el mo wagfug, eba awai. Eba gwenag anwana el nemug fena. \c 8 \s1 Sisas elim elig amtakwaligna lahlafe fatina \r Mak 1:40, Luk 5:12-14 \p \v 1 Sisas mug gum wahia pekana afa el numb sum pahlukuna. \v 2 Afa el elig amtakwaligna sefig lepra bonam mong kokoni kwakwagena Sisasim sihina og, “Ainiyag ne membegba eba so na kam lahlafe fati.” \p \v 3 Sisas tuhnam sihina og, “Ei ka membeg, so na lahlafefe.” Mahim enaig esonaba ikagna ena gihba awaiena elbi enaba pugu lahlafena. \v 4 Afa Sisas ehem sihina og, “Nofe ne elim sihin. Ikanam prisim nimbeafna eligim wagfunim afa so Godum faig enaig autunam Moses ati sihi wahiana eso ma anwanafi neana gih ati lahlafeg.” \s1 Sisas amini misog elni gafugag elim lahlafe fatina \r Luk 7:1-10 \p \v 5 Sisas ika Kaperneam kimbig wa pugunaba afa amini misog el Rom wanai enag bona Sisasim sahna. \v 6 Og, “Amunai, kana gafugag el gihegba lala gi. Ati kigba mungwali lihlifeg afa tautig naligfeg.” \v 7 Afa Sisas ehem sihina, “Eba ka ikanam eso ehem lahlafe fatif.” \v 8 Amini misog el ehem sihina og, “Amunai, kaba lahlag el mo na ne kana lalagamba bo, isug mo bihig sihiba so ma kana gafugag elbi lahlafei. \v 9 Ka enaig sihifeg kanga ka so misog elim ahnai skaufen. Ka gaba ati soldiaba feg enag kam ahnai skaufinig. Afa so ka amanim sihinaf ika eba ehe ikaf, afa ka ming elim sihinaf aubo eba ehe bof. Afa ka kikeafna gafugag elim sihinaf ohnam gafugafe, eba ehe ika esef.” \p \v 10 Sisas ena mom higinam ehena olug gufifukona afa el eso ehem pahlukuna enam sihini og, “Ka nem inim sihinig mas ka amanim mungo Israel wanai elimba olug onigi nalig feg ohunaig elbi nanguna mo. \v 11 Afa ka nem sihinig el numb osu puguag wanai osu peg wanai ambugonam afa Abraham Aisak Jekopna wahlanam eso saiyenam Godna bog megam augunam ahgaf. \v 12 Afa amangel enaig onigig kagel so Godna bog megamba saigof eba God ningitigiba eso afwambagam sikifig wa eba wewatonam heafgelni gog tutoa ahgafuf.” \v 13 Sisas amini misog elim sihina, “Seika eba neana gafugag elbi lahlafefe eso neana olug onigig wa enaig gohug.” Afa mahim sihiagaf gofnamba elbi enaba ati lahlafena. \s1 Sisas Pitana kuwagim lahlafe fatina \r Mak 1:29-31, Luk 4:38-39 \p \v 14 Sisas ikana Pitana lala sahonam nangunaba Pitana kuwag gihna kugwa gifni ehena elig hugna nolugenagena. \v 15 Sisas ehenam ningam tohnamba gih gweyi awaienaba afa so bihianam Sisasim fane tuhlu faina. \s1 Sisas enaksag elim lahla feitifena \r Mak 1:32-34, Luk 4:40-41 \p \v 16 Osupegnam el numb nimbasa simbigahlaule elim wan ambugoguhna Sisas nangum mahim mo esonaba eso nimbasam ningitigina afa mungwali gih elim lahla fetifena. \v 17 Godna mo fa sihiule el Aisaia autunam ena mo sihinaba eso enaba ena mo inim puguna. Aisaia og; \q1 Ehe bigelni ahanaig ahanaig gihim wambinam afa wambkuna. \rq Ais 53:4\rq* \s1 Sisasim pahlukuiag na mo \r Luk 9:57-60 \p \v 18 Afa Sisas el numb nangwaginam mahim ambugog ehem wahkinaba eso ehe heafna pahlukuiag elim esoni, “Ause, na kwehegam maligim ahu.” \v 19 Afa enanam nihe mo anwana el Sisasim bo sihina og, “Amunai, ka nem mungwali kimbig pahlu fefkufufe.” \v 20 Afa Sisas ehem sihina og, “Afa sangwali mawang bite meg ati go enana yi gig afa twafigni gag ati feg afa Inim Elbi heafna kugigbi awai.” \v 21 Afa ming el eba pahlukuiag el sihina og, “Ainiyag, kam wahiaiba ka ma kikeafena awagim fakanam.” \v 22 Sisas ehem sihini og, “Mangofi, kam pahluku. Aman ati wahag enaig el so ma heafgelni melig pigieg elim bite wa skui.” \s1 Sisas esonaba afa bifwat tigiafona \r Mak 4:36-41, Luk 8:22-25 \p \v 23 Sisas heafna elim bot wa wankana. \v 24 Nalig bifwat ikagna bu mina bona afa bu bona bot megam sahua minefena. Afa Sisas non gifini. \v 25 Eso pahlukuiag el ahu Sisasim ilafuni og, “Ainiyag, kam kwagan, muhwa ati bigim awai ofe!” \p \v 26 Sisas wahigi sihini og, “Ahnaig esegba so na embefig? Nengelni olug onigig wesig klug.” Eso ehe bihianam fufei mi bu mi kweniba eso bifwat tigiafona. \v 27 Enag el sineminefinim hefum sahigini og, “Sonag elbi eba ahanaig el eso fufei i bu i ehena mom so higig?” \s1 Sambaganingi el nimbasa simbigahlaule \r Mak 5:1-17, Luk 8:26-37 \p \v 28 Afa Sisas bu ehengam ikanam afa Gadara bite wa puguna. Afa sambaganingi el nimbasa simbigahlaule hugskug hun meg menai agfwahanam afa Sisas ahufana. Eheningi elim hugna kwagaiti ahfiahkafena eso el mas ena mina ahui. \v 29 Eheningi ahunena og, “Ainiyag ne Godna leg asegba ne kam esenig? Eba mahisife ateaho ne yawo kam amtakwalig mungo faigim?” \p \v 30 Afa muhlagig enaksag tata fane enanai yi ahagahu. \v 31 Afa enag nimbasa Sisasim hugna sahini og, “Afa kam ningitigiba eso ka ahunam sonag enaksag tatana elig saho go.” \p \v 32 Afa Sisas ehengelim sihini og, “Sa ahu!” Afa nimbasa eheningim wahianim tata wa ahu saho gona eso enag enaksag tata kikini ahunam bu wa apaigo gonam mungwali pigina. \v 33 Afa tata yuwigig el nangunim eso kimbig gam kikini ahunam elim ena mom sihigoni. \v 34 Afa mungwali el kimbig wanai ahunam Sisasim ufini. Afa nangunim ehem kifutig mo sihini og, “So na kangelni ohuna bitem wahia ika.” \c 9 \s1 Sisas elim ninga mong lihligna lahlafe fatina \r Mak 2:1-12, Luk 5:17-26 \p \v 1 Eso Sisas bot wa fukunam ikana. Afa ehegam ikana heafna kimbig wa puguna. \v 2 Kig lihligna elim mingnag el yisgofbog wa Sisas nangum flihuna. Sisas nanguagnam ehengelni olug onigigim afa kig lihligna elim sihina og, “Nilite, so ma neana olug kifutig gofi, ati ka neana mungwali nufwefbi hugufafatig.” \p \v 3 Afa nihe mo anwana el Sisasim higinim. Enag hefum sihiageni og, “Enag elbi amtakwalig mo sihig. Ehe Godna sigagwa gohug.” \p \v 4 Afa Sisas ati heafgelni olugum anwanafeni og, “Eba aseg nengelni amtakwalig onigig olug yi go. Eba amtakwalig. \v 5 Afa ka enaig sihifeba, ‘Atika neana mungwali nuhwef hugufafatig,’ eso ne mas anwanafe inim mo sihig me awai awai me. Afa ka enaig sihifeba, ‘Bihiaka’ eso ne anwanafe inim sihig me awai awai me. \v 6 Afa yuwaba ka nem wagfunag Inim El eba ese fe nuhwef hugufafatif.” Eso kig lihligna elim sihina, “Bihianam kug lala gam faku.” \v 7 Eso el bihianam heafena lala gam ikana. \v 8 Afa mungwali nangunim sineminefini. Afa so mungwali sihiageahuna, “Godba lahlag nemug. Ehe nalig kifutig elim faini.” \p \v 9 Sisas nanai yi mo wahianam ikana. Ikanam kig wambule elim heafna gafugag lala nanguna. Ehena unehlagba Matyu. Sisas ehem sihina, “Kam pahlu bu,” eso bihia sum ikana. \v 10 Mahim Sisas Matyuna lala ahgafafnaba mingnag el kig wambule el i afa nuhwef el i ambugog auguna. Augunam eso Sisas heafna pahlukuiag el i wahlanam ahgana. \v 11 Afa farisi el nangunim, afa pahlukuiag elim sahigoni og, “Ahnaig esegba nengelni anwana el ika enaig elbi sahu waniau?” \p \v 12 Afa Sisas higina mahim sihiag fiahfanaba, eso sihini og, “El gihnaba eba so ahui doktaba nangui, afa el gih hwainig eba mas ahu nangui. \v 13 Ahu mog mu yisigi Godna buk wa go. Autunam God sihina, ‘Ka mas membenig mo Godum sis isug tuhlu faigba, ka membeg ne elim afafena.’” Sisas esog, “Kaba mang bog lahlag elim uneni mo. Ka amtakwalig elim unenig so ma kam pahlukui.” \s1 Fane hwoiyuogna mo \r Mak 2:18-22, Luk 5:33-39 \p \v 14 Afa enanam Jonna pahlukuiag el ambugog Sisasim sahini, “Kagelni niheba fane fahwoiyu gofe. Ahnaig esegba kagel i farisi el i ohuna nihe pahlukuia afa neana pahlukuiag el mas enaig esig mo?” \p \v 15 Afa Sisas angwafig fagim waskwes mo sihini og, “El mungo angwafig fagim, mingnagim buyisnig. Fana augiafnaba, heafna hihe mas hwoiyugona mo, awai. Afa nengigim angoluwag el enag elim wanig ahunaba, afa so heafna hihe fane hwoiyugona.” \p \v 16 Afa Sisas mingnag waskwes mo sihini og, “El mas yimieg lofug autunai lofugi wahe gweli. Mahim gigiafibi, eba yimieg lofug wesigfenam afa autunai lofug mo kwafof. \v 17 Enaig mo eseg, el mas yimieg wain bug autunai sis lofug fogwaba mas sugfoi eba awai. Mahim yimieg wain bug memewiafukoba, afa eso sisna lofug fog kwafug. Afa bu pe sufug na lofug amtakwalig. Eso yimieg wain bug yawonai sis lofugwaba eba so efiyi hugunam eba so lahlag ahgofi.\f + \fr 9:17 \ft (9:17) Sisasna mo enaig esog heafna yimieg mo mas ika sahui autunai nihe monaba gohi.\f* \s1 Sisas sambaganigi angwafigim lahla fefatiawagana \r Mak 5:22-43, Luk 8:41-56 \p \v 18 Afa Sisas ehengelim sihi gofenaba afa Junai misog el bona mong kokoni kwakwag penam Sisasim sihina, “Yawo kana naina luwal ati wahag. Eso ne bo ningana kana luwalim tuhwiba eso ma buihiai.” \v 19 Afa Sisas bihia pahlukuia gofnaba afa eso pahlukuiag el gwenaig esini. \p \v 20-21 Ahufefnaba afa angwafig mungo higeg lala gim fawofeakafna 12 yia. Hefum enaig esona og, “Ka ehena lofugumba tuhwiba eso ma kam wanganefe.” Enaig oniginam naso bona Sisasna masig muhwa pugunam afa eso ehena lofugum embegim tuhna. \p \v 22 Afa Sisas wahigefe nangunam afa sihina og, “Angwafig, neana olug onigi ma afahlana gofi. Nana lahlag onigig eba nem lahlafef.” Afa eso gwenanam angwafig lahlafena. \p \v 23 Sisas ika pugunam misog elni lala megam sahokana. Afa nangunam nubwel el wewat lufufna enaig wa auguiafna enaba heafgelni afafegim wagfuni. \v 24 Afa Sisas esona, “Opuko ahu. Ena naini luwalba mas wahag mo awai, eba isug nongi.” Afa ehem titige watigohna. \v 25 Afa mahim opukonaba afa Sisas gwesim sahu ikana. Luwalim wahanamba ningana kehlanamba afa eso luwal bihiana. \v 26 Afa ena mo eso ika minefena. \p \v 27 Sisas nanai yi wahia ikana. Ikafnaba sambaganigi noftetini el Sisasim ahune ahkana og, “Nimba Devitna simbianinga afa kam kusguni.” \v 28 Enaig esohokafna afa Sisas lala gam sahonaba afa sambaganigi el ehem ningi ahsahonaba afa so Sisas sahtigina og, “Ne ahanaig onigig ahfeg, ne ohonigig ka neana nofugum ma lahlag feawagime awai awaime?” Sambaganigi el esohona, “Ei Ainiyag, eba ne esef!” \p \v 29 Enaig esohonaba eso Sisas ningana nofugum tuhwaganam sihina og, “Enaig eseg nenigina lahlag olug onigig safegba eba nenigina nofugug lahlafeawagig.” \v 30 Afa so ehenigina nofug bahiawagena. Afa Sisas kifutig mo faini og, “Nofeka ahsihi enag gafugag ka esegba.” \v 31 Afa mas ena mo ahigina ahpahlukuna mo awai, eheba ahka ahsihinaba mungwali el higiwagini ena moba. \p \v 32 Mahim Sisas fwahakafnaba afa mingnag el mo lagig etetig elim Sisas nangum wanig ahuna. Enag elim nimbasa amtakwalig memtog pwakafini. \v 33 Afa Sisas nimbasam nunimu faminefena ningihiana. Eso elbi mo wagna, eso elbi mungwali onigifafna. Afa eso enaig esogona, “Hai! Autunaba Israelna bitewaba mas big enaig nangofini mo, awai.” \v 34 Afa farisi el esogona, “Nimbasani misog el ehem kigmog faig. Enana kigmog wa nimbasam ningi tigifeule.” \p \v 35 Sisas ahanaig ahanaig kimbig wa fapugufiahkana. Ehe nuwagig lala sahukanam, Godna bog megam lahlag mo sihinuwagena. Afa ehe ahanaig ahanaig gih lahlag fetifeule. \v 36 Afa Sisas mungwalim elim nangwagna. El enaig esini ofeg sipsipna yuwigig el hwainig afa etetiagig ahwagikifna. Mungwali onigig etetiagahufna eba mas hefgelni kwaganangiagi. Afa Sisas ehengelim afafena. \v 37 Afa eso heafena pahlukuiag elim sihini og, “Enag afwambanai elbi enaig eseg asonai nefganai nubwel goh, afa nubwel gafugag elbi awai enam wambugumba. \v 38 Afa so na asona awagim sahinibi eso ma gafugag elim ningitigiba enag heafena nefganai so ma ahu wambu.” \c 10 \s1 Aposelni unehlag mo \r Mak 3:13-19, Luk 6:12-16 \p \v 1 Sisas unenig heafena 12 pela pahluhug el nuwagig eso kigmog faigba so nimbasa ningitigig afa gihinam lahlagim. Ehengelbi kanog hwatig Aposel. \p \v 2 Enag 12 pela Kanog Hwatig el opukog. Ehengelni unehlag enaig: Saimon heafena Grik unehlagba Pita, heafena sumineg Andru, Jems Sebedina leg, heafena etegsumineg Jon. \v 3 Filip, Bartolomyu, Tomas, Matyu, autunam Matyuna gafugag kig wambule, Jems Alfiusna leg, Tadius, \v 4 Saimon, autunam ehe ika mo sihiaule, ka mas membeg mo wahigwanai el bigim misog el gohunigim, Judas Iskariot, enag mwauule el. Nengigim Sisasim angoluwag elni ninga wa wahiani. \s1 Sisas aposelim gafugagim ningihiag \r Mak 6:7-13, Luk 9:1-5 \p \v 5 Sisas enaig 12 pela elim ningitigim, enag ehe mungwalim sihinim, “Nofeka afwambanai elim muhwafen afa nofeka Samariana latui sahu, \v 6 amo, sona Ju nai el mo ahu. Mungwalim enaig eseg sipsip lofug ehengelni yuwigig el awai. \v 7 Sona sihiahu ohuna mo, ‘Godna bog meg ati bog afa Godna sawieg big saiyenam eso heafna luwalig agfo.’ \v 8 So na lahlagim, wahag bihagim, gihinam lofug amtakwalig lahlagim, nimbasa ningitigig. Ka nengelim kigmog isug faig enag elim kwaganig isug faig. \v 9 Nofeka wula wa kig fanugufu. Awai. \v 10 Mahim ahuafefiba isug ahuiagim. Mangofi wula, mingnag lofug, mong lofug, agat faufiagim. Gafugag el mingnagim kwagani afa ehem soma kwagfwi. \p \v 11 “Ahnaig ahanaig kembig i so na opukonam so na yisigi lahlag elim. Aman so nem eheafna lala gam wanikig so na eheafna lala mungo gan so na ika. \v 12 Ne ahu ena lala saiyenam sona enaig mo faigo, ‘God nem lahla fenif.’ \v 13 Sina lalanai nem lahlafenagigba, eba neana lahlag mo so ma ehem ginfi. Afa nem kwaganig hwanigba eba ena lahlag mo so na piske faku. \v 14 Afa amangel nem masig fatigonigim, afa ena mo higigim kusigbi. Mahim ne ena kimbig wahia ikagim ofefiba so na munginai smof mo bwiabuf. \v 15 Amangel so nem masig fatinig eba ehengelnim mugwag amtakwalig pugunif. Autunam Sodom mi Gomora mi so puguni ena kinigim gosenag.” \p \v 16 Sisas enam sihiagena, “Sahig, enaig eseg mawang ninimule sipsipim ogna kwakskofe, afa ka nem ningitigiba eso el nem ogna amtakwalehiagi. So na numwehe nofiagifibi enaig esi wemlo lofug afa gamp lofug afahlanafe. \v 17 Numwehe onigfibi afa mingnag el nem ogna wambinim olyi aitigim. Afa enag el heafgelni nuwagig lala saho nem wanahu wena flagflaketifif. \v 18 Afa el mas kam membini eso gavmanna nofwa nem hugfuwanfuagim. Eba so na kana lahlag mo sihigoni afa afwambanai elbi so ma higi. \v 19 Mahim nem wambu aitibi nofeka onignaginim afa ahanaig mo big sihiagif. Afa gwenanam enana mo ne esibi eso God nem faif. \v 20 Ena moba nimbiafena mo amo, eba awai. Eba God nengelni awagna Sungwag ehe nengelni mengig wa sihif. \p \v 21 “Afa el heafgelni nilitem lasefug mingnag elni ninga wa wahig. Afa el heafgelni luwalim enaig esi. Afa luwal heafgelni awagafag mo fafugoni afa so lasefug mingnag elni ninga wa wahig. \v 22 Afa ne kana el ofefiba eso mungwali el nem olug kakagegonif. Afa aman kana mom eso hugna kehlag ukuiafiba eba God i yuhwafeg hawagafef. \v 23 Mahim ahana kimbig wanai nem ahanaig esegonibi enag kimbig wahianam ikagna ahuiagoh afa so ming kimbigam ahu. Mahim Inim El boiba ne mas Israelna mungwali kimbig gafugagba augwi eba awaie. Eba inim.” \s1 Kinig humoanim pugunig eba luwalim gaba pugunif \p \v 24 “Luwal amunaim filafefe afa gafugag el misog elim filafefe, eba awai. \v 25 Eso el amunai mi luwal mi gwenaig esgonibi eba so luwalna olug efihlag gohi. Afa gafugag el gwenaig mungwalofug. Afa ka nengelni humoanig fenig. Afa el humoanim sefig Belsebul, eba nimbasana humuan eso ehena luwaligim nalig unehlag amtakwalig faigog.” \s1 Amanim so big embebafinif \r Luk 12:2-7 \p \v 26 Afa Sisas enag esona, “Nofeka elim embefini, awai. Yawaba sisagegoh afa nengigimba enaba ambagwa puguf. Afa ena sisag moba eba mungwali anwanafif. \v 27 Afa Ka nem efkwekna mo sihinig so na ahu ambagwa sihi. Afa muhefuna mo ne higig so na ahu mungwali elim ambwaitina sihigon. \v 28 Amanba ogna nem tigifati nofeka embefi. Enag el aseg neana sungwagimba tigifati, eba awai. Afa so na Godum embefena. Ehe mungo esef elig ni sungwagni suwi lagig kimbig wa wambu aitif. \v 29 Eso ne wesig sambaganingi twafig wesig kigna fig afa mungo twafig mas bite wa pei eba nengelni Humuan mas membeg mo. \v 30 Nengelbi enaig, God ati nengelni lapogum suwigig. Afa ati nengelnim anwanafenig. \v 31 Afa God wesig twafigim membegim nangwaghiage eso nem gaba hugna membenig. Afa eso nofeka embefi.” \p \v 32 Sisas esog, “Afa aman el sihif og, ‘Ka Sisasna el,’ eso ka kikeafena ofwanai Awagim enaig sihinaf, ‘Enaba kana el.’ \v 33 Afa aman el mingnag elni nofwa kam mas fatinaiba eso ka kikeafena ofwanai Awagna nofwa ehem ka mas fatinafe. \p \v 34 “Nofeka onigi kaba bog enaig eseg mungwali auguiagim bo mo, awai, ka bog esegba el kukohiagig. \v 35 Afa mingnag el kana mo fig; \q1 Afa mingnag kam mas fatinig enaba fagonai luwaligna humoanigni hefum fafihiagif. Afa enaig esif muwal ango i afag i hefum fafihiagif. Afa kuwag gwenaig esif hefum fafihiagif. \v 36 Mungo lalanai hefum mwanagif. \rq Mai 7:6\rq* \p \v 37 “Aman el sambaga onigigna gohug, eso afahumonig luwaligna hugna oniginag afa kamo wesig onigina fenag eba mas kana el auguiafi. \v 38 Afa aman el mas pahluhug mo afa hefum li katigeg wa wahagim mas numweheg mo eba mas kana fei. \v 39 Afa aman el onigig heafena nofkikenagag aluwegfenam eso hefum nawo sisife eba enaig el mas inim nofkikena fai afa aman ehefum pigaupinam kam pahluku obofiba eba so higeg nofkikena gagflai.” \p \v 40 Sisas heafena pahlukuiag elim esoni, “Aman nem fa lahla ofeflafliba eba ati kam esenag. Afa God kam ningihiag eso aman kam lahla ofeflafliba eba ati ehem esenag. \v 41 Afa aman Godna Mo Fa Sihiaule Elim nangugum anwanafeg eso ehem numweheafa eso ma God enag elimbi lahla fiahfai afa eso Sihiule Elim enaig esenag. Afa aman lahlag elim nangugum anwanafeg eso ehem numweheafa eso ma God enag elimbi lahla fiahfai afa eso lahlag elim enaig esenag. \v 42 Afa aman kana elim kweafuimba eso God ehem lahla feahfafe. Afa kana el eba unehlag hwainig eso aman el ehem luputug bu faimba eba God mas enag wesig kwefuagimba eteti.” \c 11 \p \v 1 Afa Sisas heafena 12 pela pahlukuiag elim ena mo sihi wahianim eso enanai wahianam sihiakana. \p \v 2 Mahim Jon buwa aitiag el kalabus lala gafenaba afa eso Krais God Gishu Wahiag El ahanaig ahanaig gafugag esenaba enam mo higina. Eso heafena pahlukuiag elim ningitigina Sisasim nangugum. \v 3 Afa ahu opukonam Sisasim sahini og, “Ne naho Jon sihi wahianaba naho ne bog naiba ming elim kagel nengenif.” \p \v 4 Afa Sisas sihini, “Ati ne nangug afa higig eso Jonim piske ahunam sihini. \v 5 Ati nofug kuhla el bahiaskofeg afa mong amtakwalna lahla fiahsaieg afa lepra elim wangeneg afa ang tetini ati mo higig afa el melig pigieg bigiagafeg afa gawig hwainig el Godna Lahlag Mo higig. \v 6 Afa el kam oniginaiba afa heafena olug onigigba kifutig gofofe enaig elba so ma sifakale.” \p \v 7 Mahim ahunaba eso Sisas mingnag elim sihini. Ehe Jonim esona og, “Autunam ne el hwainig wa ahunam eso Jonna mo higini. Ne ahanaig elim noka nangu? El enaig pos lofug fufei petwa fakafefugu enaig ne nangui me? Jonba mang enaig mo. \v 8 Mang figim ne membig ahu nangug? Ne membig nangug el lahlag nemug lofugna nangu? Jonba mang enaig mo. Eba el lahlag lofugnaba lala lahlag wa ga. \v 9 Ahnaig esegba ne ahug? Ne Godna Mo Fa Sihiaule El nangug. Ei, Jonba enaig el. Ka nem ini mo sihinig, ohuna elbi mingnag Mo Fi Sihiule Elim gosinig. \v 10 Enaig elbi autunam Godna Buk ati sihi wahiana. Enaba God esog; \q1 Sahig, Kana mo fakuwiag elim ningihiaiba. Afa ehe Godna Gishu Wahiag elim gosunam eso mina numwehiage ikaf eso ma el kam olug onigini. \rq Mal 3:1\rq* \p \v 11 Sisas esona, “Ka nem inim mo sihinig Jon buwa aitiag el mungwali autunai elim pugu gosinig. Afa amangel wetiklug saiyeg Godna bog megam enaba Jonim gosunig. \v 12 Afa yuwana Jon nai yi pugunam bog yuwanga pugug afa so kifutig el Godna bog megam bagagigim afa kifutig el membeg ogna bagaginim eso fa. \v 13 Mungwali Godna Mo Fi Sihiule el i afa Mosesna nihe mo i sihig ena mo sihi mang so sumi puguf. Ena moba ati gofena autunam mahimsi Jon fiahfenaba. \v 14 Afa ena moba enaig esona Elaijaba piske bogim. Afa aman ena mog moba membegba eso fa, Jonba Elaija. \v 15 Afa aman angnaba eba so na higi.” \s1 Yawonai el mas lahlag oningig \p \v 16 “Afa el yawo auguia enaba ahanaig el eso ka nem luwal lasugum mo sihinig. Mungwali el enaig esig luwal fane suguafogwa auguiaba afa moawag seafa. Afa luwal mingnag luwalim unegoni. \v 17 Afa kagelbi afag i wong i guwagibi eso nengel mas ahfe. Afa kagelbi wewatioahba eso nengel mas wegoi. \v 18 Afa yawonai el luwal lofug enaig esig eso Jon wainbug i fane i mas nena mo eba ogna Godna unehlagim fingife afa el esoni nimbasa amtakwalig ehem sahu gohna. \v 19 Afa mahim ka Inim El bogba afa ka bu i fane i ahgagig eso el esogona, ‘Sa nangu! Ena el bu i fane i ati hugna ahgagini. Ehe kig wambug el i afa ming amtakwalig el i wanaga.’ Ehengel enaig sihififni. Afa Godna lahlag gafugag wagfunig Godna anwana eba inim.” \s1 Mingnag kimbig wanai mas Sisasim olug onigini mo \r Luk 10:13-15 \p \v 20 Sisas mingnag kimbig enaksag Godna kigmog wagfuiagena eso ena kimbig wanai mas heafgelni amtakwalig wahini mo, afa eso Sisas ehengelim fenugena. \v 21 Sisas esog, “Korasin wanai el i Betsaida wanai el i nasabanig, afa mangigim ne enaigba nesig. Afa Tair wanai el i Saidon wanai el i nanguiteba enag kigmogum eso ati ne nangug eso autunam heafgelni amtakwaligim hwahite afa kukohiag lofug i smof i eso heafgelni lofugum esiagini enaba heafena kusugogum wagfuni. \v 22 Ka nem inim sihinig nengegim God kwefihiagenam mungwag faigim. God Tair wanai mi Saidon wanai mi mungwag amtakwalig faigim afa nengelim mungwag amtakwalig numwehe faif. \v 23 Afa Kaperneam wanai el, ne onigig koka lahlag el hevengam ahuf. Eba awai. God suwilagig kimbigam nem aitif. Afa Sodom nanguiteba enag kigmogum ne nangug eso Sodom wanai onigig wahigifite eso ma heafena kimbig yawo kwesegofite. \v 24 Ka nem inim sihinig nengegim Sodom wanai God kwefihiagenam mungwag amtakwalig faigim afa nengelim mungwag amtakwalig numwehe faif.” \p \v 25 Afa enanam Sisas Godum sihina og, “Humuan, ne heven wanai i bite wanai i Ainiyag el goh. Ka nem lahlag onag. Afa enag inim mo ne anwana elim kumohwanig afa ne etetig elim enag inim mo meagwanai eseg ambagwa opugug. \v 26 Ei, Humuan enaba nimbiafena lahlag onigig ne eseg. \p \v 27 “Kana awag kam mungwali gawig faig. Afa el mas Godna legimba anwanafig mo. Humuan mungohe ena luwalimba numweheg anwanafeg eso ena luwal humuanim numoheg anwanafenag eso aman elim wegifwatigim awagim wagfunig. \p \v 28 “Afa nihe mo el kifutig gafugag nem faigog. Afa amangel eso yingmung fiahsaieg, aubo, ka so neana kinig flafatinif. \v 29 Afa ne kana mom skaugfenibi eso ka nem wagfunibi so na kana gafugag anwanafi. Afa kaba mang hugunam fenugeah mo eba ka kikefum skaugfeg eso ne hekulia fafim. \v 30 Afa ohuna gafugag ka nem faigbi eba hefeg afa mas kinig mo.” \c 12 \s1 Farisi el Sisasim sahini Isug Auguiag Osunam \r Mak 2:23-28, Luk 6:1-5 \p \v 1 Afa enanam eba Isug Auguiag Osunaba Sisas aso gam ikana. Afa heafena pahlukuiag el binipiginaba eso ehengel asonai wambu ahagigim ofifinibi.\f + \fr 12:1 \ft (12:1) Pahlukuiag el mas okwefig mo. Afa farisi el enaig esogog nofena Isug Auguiag Osunaba gafugafi.\f* \v 2 Mahim farisi el enam nangunim Sisasim og, “Sa nangu, neana pahlukuiag el bigelni Isug Auguiag Osuna nihe mo flafug.” \p \v 3 Sisas sihini, “Amo, enag el mas flafug mo. Mas ne suwigni mo ahanaig eso Devit eseg? Mahim Devit heafena el binipigibi. \v 4 Afa ehe Godna lala sahunam eso ehe heafena el amba Godum faig wanena. Nihe mo sihi pris mungo so enamba ahagai. Devit heafena elim fafo wanena. \v 5 Ateaho ne Mosesna nihe moba anwanafig afa Isug Auguiag Osuna enaig eseg prisba Godna Nalig Lala wa gafugafifini. Afa ehe mo Isug Auguiag Osuna nihe mo fafuni eso God ehem esoni og, ‘Ne mas mang fig mo.’ \v 6 Ka nem sihinig aman so go, Godna Nalig Lala goseg. \v 7 Godna mo sihig; \q1 Ka mas sis faigiba membeg mo, ka membeg ne elim afafegoni. \rq Hos 6:6\rq* \p Ati ne ena mog mo anwanafigbi ne mas enag elim fegonigi ahanaig eseg hwainig. \v 8 Eso Inim Elbi eba Isug Auguiag Osuna misog el.” \s1 Elni ninga amtakwalig \r Mak 3:1-6, Luk 6:6-11 \p \v 9 Sisas enanai wahia ikanam nuwagig lala puguna. \v 10 El ninga amtakwalna gafena. Mingnag el ogna Sisasna amtakwalig nihem yisigi nangunim eso mingnag elim mo faigo. Ehem sihini og, “Ateaho bigelni nihe mo esog so enaigba yuhwafei elni gihim Isug Auguiag Osuna lahlafefati?” \p \v 11 Afa ehe sihini, “Amana tata mime wa Isug Auguiag Osuna peiba. So na ahnaig esef? Eba ne fwaklafatif. \v 12 Eba el tatam gosunig. Afa bigelni nihe mo esog eso ma bigel Isug Auguiag Osuna lahlafefati.” \v 13 Afa Sisas elim sihina og, “Ninga susnufiafo.” Mahim ninga susnufiafonaba eso ehena ninga lahlafena gwenai ming ninga mungwalofug. \v 14 Afa farisi el wahinim sihiagini ogna Sisasim tigi. \s1 Sisas Godna Gishu Wahiag El \p \v 15 Afa Sisas ena mom higinam eso nanai wahia ikana. Afa nub el sum pahlu ahuna eso Sisas mungwali gih elim lahla fetifena. \v 16 Afa Sisas kifutig mo faini og, “Nofeka mingnag elim sihigon.” \v 17 Ehe enaig eseg Godna mo ambagwa opugug. Autunam mo faule el Aisaia Godna mo faini. \v 18 Ehe enaig esog; \q1 Eba gafugag el ka kanog wahiag. Ka ehem hugna membenagim afa sifakalenag. Kikiafena Sungwag ka ehem faif eso ehe mungwali elim lahlag nihe mo sihinugef. \v 19 Ehe mas ahanaig esei afa mas ambwatina fei. Ehe mas mo hugna ambagwa sihi. \v 20 Bwei mas kifutig mo ehe enam mas toawagi afa suwi wesig wagi ehe mas fufulufakai. Ehe enaig eseaka enai yuhwafegba ehe lahlag nihe obug pugug. \v 21 Afa afwambanai el nengeafufiba eso ma kwagani. \rq Ais 42:1-4\rq* \s1 El sihig Sisas nimbasana gafugag el \r Mak 3:20-30, Luk 11:14-23, 12:10 \p \v 22 El mungo nimbasa esinagana mas mo lagwage afa nof tetina. Enaig elim Sisas nangum wanig ambugona. Afa eso Sisas ehem ati lahlafatinaba eso nofug lahlafatifena afa mo lagana. \v 23 Afa mungwali sineminefini afa esogona og, “Ena elbi Devitna simbianinga me awai awai me?” \v 24 Afa farisi el higinim ena mom afa esogona, “Amo, ehe Belsebulni kigmog wa nimbasa amtakwaligim ningi tigifiaka. Belsebul eba nimbasana misog el.” \p \v 25 Sisas ehengelni onigigim ati anwanafeni esona og, “Amo, neba etetig, amangel kantri kwefihiagim eso hefum hagfe eba ena kantri amtakwalef. Afa kimbig i mungo lala nai i hefum hagfe eba gwenai esef amtakwalef. \v 26 Satan heafena gafugag elim amtakwale aitiba eso hefum pwatihiagif. Afa pwatihiaginim afa eso mang so Satan nangwagihiagef eba enag tigefupef. \v 27 Ne onigi ne esogog ka Belsebulni kigmog wa nimbasam ningitigifiaka. Afa inimba eso aman neana elim kigmog faif? Eso nimbiafena el wagfuf neana onigig amtanafeg. \v 28 Ka Godna Sungwagni kigmog wa nimbasam ningitigifiakaba eso ne anwanafi Godna bog meg enag ati pugug. \p \v 29 “Ahnaig esenam eso el sahukanam kifutig elni lala gawig ugwefef? Afa yawo ehe kifutig elim so wena kikenagegim eba so lalanai gawig ugwefe. \p \v 30 “Aman kamble i ahgohug hwanigba enag elbi eba kana angoluwag. Aman kam wambugum kwegfwag hwanigba eba taitufeule el. \v 31 Afa ka nem sihinig ahanaig ahanaig nihe amtakwalig afa amtakwalig mo Godum esini, eba ma God elni amtakwaligim fafatinif. Afa aman amtakwalig mo Godna Sungwagim esinibi eba God mas enaigim fafatini. \v 32 Afa aman amtakwalig mo Inim Elim esonaiba, eba God ma enam amtakwaligim flafatinif. Eso aman amtakwalig mona Godna Sungwagim esonaiba eba yawo afa nengigim God mas enam amtakwaligim fafatinai.” \s1 Li amtakwalig heafa gwenaig fug luwug \r Luk 6:43-45 \p \v 33 “Li figetni fug lahlag afa li ambieg eba fug amtakwalig. Afa fug ahanaig afa li gwenaig. \v 34 Ne sombine lofug! Nengel amtakwalig el eso nengelni mo sihi enag mas nugweg mo. Mang so onigig wa go enam elbi mo sihif. \v 35 Lahlag el nugweg onigigim kehlagim eseg. Afa amtakwalig el amtakwalig onigigim kehlagim eseg. \p \v 36 “Ka nem sihini ma God kwefihiagenam mungwag faif ehe kwefihianigef mungwali elni ahanaig ahanaig isug mo. \v 37 Ahnaig mo so na sihig eba God nem kwefihiagefe afa ne lahlag me awai awai me.” \s1 El Sisasim sahini kigmogum kam wagfun \r Mak 8:11-12, Luk 11:29-32 \p \v 38 Farisi i afa nihe mo anwanafeg el i Sisasim sihini og, “Tisa, kagel membeg koka neana kifutig wagfuiagim nangui. Eso kagel anwanafi God nem kigmog faig.” \p \v 39 Sisas sihi og, “Amtakwalig el afa Godum mas onigini afa enaig el membeg kigmog ogna nangu. Afa ka mas nem kigmogim wagfunug mo. Afa mo faule el Jonana kigmog so na nangu. \v 40 Afa sambaga mungo osuna afa sambaga mungo sinaini Jona nalig sawugna atag wa sahugini. Eso gwenaig esef Inim Elbi sambaga mungo osuna afa sambaga mungo sinaini bite megam sahugif. \v 41 Afa nanam God kwefihianigef afa Ninivenai el bigiagafenam eso nengelim setigifi. Ehengel Jona na mo higinim eso heafgelni amtakwalig nihe masigim fatini. Ka nem sihinig aman so go eso Jona gosenag. \v 42 Afa nanam God kwefihianigef eba saganai bitenai Kwin\f + \fr 12:42 \ft (12:42) Sa nangu 1 Kin 10:1-10\f* bihianam eso nengelim setigifi. Heafena wahigam kimbig wahia bonam eso Solomon na lahlag mo higina. Ka nem sihinig aman so go Solomon gosenag. \s1 Nimbasa piske bogum \r Luk 11:24-26 \p \v 43 “Mahim nimbasa elim wahia ikanam ehe bu hwainig bitegam ikanam gagim yisigife afa mas ufag mo. \v 44 Hefum esog, ‘Ka piske kiafena lala gam ika.’ Afa piske bo pugug ehe nangu ena lala isug go afa afwambusig go afa ati numwehiageg. \v 45 Ehe ika nimbasa elegeg wa gohug ena wanbog. Ena nimbasa hugna amtakwalig ahu saiyegim agfo. Yuhwona el gwenag fena afa glauaba hugunam amtakwalig. Eba nengelim amtakwalig elim gwenaig pugunif.” \s1 Sisasna afagna nilitena \r Mak 3:31-35, Luk 8:19-21 \p \v 46 Afa mahimsi Sisas mo sihi gofenaba heafena afagna sumini puguna ambugog afwambawa agfofenaba ogna Sisasim sihini. \v 47 Mungo el Sisasim sihina, “Nana afagna sumini puguna agfoahe ogna nem sihini.” \v 48 Afa Sisas wahigif sihina, “Aman kana afag? Aman kana nilite?” \v 49 Ehe heafena pahlukuiag el ninga bulni sufini esona og, “Sa nangu, ohuna el kana afagna nilitenaba. \v 50 Aman kana heven wanai Awagna sawiegim esofefiba eba kana afag, nilite, mulwal nemug.” \c 13 \s1 Sisas sihi el kon kug asowa aitiageg \r Mak 4:1-9, Luk 8:4-8 \p \v 1 Ena osuna Sisas lala wahianam ikana bu blugyi pugunam ogna wagfufenuge. \v 2 Afa nubwel el Sisasim olyi fatini eso ehe bot wa ika peganam mungwali bu blugyi agfohiafena. \v 3 Afa Sisas enaksag waskwes mo sihini og, “El enai eseg kon kug asowa aitiageg. \v 4 Aitiage ika afa mingnag kug mina wa apaigoiba afa twafig ambugog apaiyegim wambugafig. \v 5 Afa mingnag mo funkisigig yi apaiyenam ikagna puguiageg. Eba bite mas hugna pegag mo. \v 6 Mahim osu puguba eso aptukwahla skofeg. Afa bigag mas apaigo eba pigif. \v 7 Afa mingnag mo usieg weg amtakwalig wa apaigo. Afa usieg pugugum eso kikeg. \v 8 Afa mingnag mo lahlag bite wa apaiyegim fugleg. Mingnag 100, mingnag 60, afa mingnag 30 enaig puguiageg. \v 9 Aman angnaba eba so na higi.” \s1 Ahanaig esenaba so Sisas waskwes moba sihina \r Mak 4:10-12, Luk 8:9-10 \p \v 10 Afa pahlukuiag el Sisasim ambugog sahini, “Ahnaig ese ne elimbi waskwes mo sihini?” \p \v 11 Afa wahigif sihini, “Enag moba Godna nangwaghiageg autunam God mas elim sihinig afa yawo eba ati nem mog mo opugugnig afa enag mingnagim mas anwanafini mo. \v 12 Aman ati mang fegba eba God ehem faiba eso enaksag fef. Aman el enaig hwanigba eba God ehena wesig fafatif. \v 13 Okwenag el nofna nangug afa mas numwehe nangug mo. Afa angugna higigim eba mas numwehe higig mo. Afa mas numwehe anwanafig mo. Enaba inim nasaka ena waskwes mo sihig. \v 14 Aisaia mo fi sihiahug el sihinaba ena elbi ena mom inim esini; \q1 Ena elbi higahufenaba afa mas anwanafini mo. Afa nanguahufenaba mas numwehe nanguini mo. \v 15 Afa ehengelni misog oniginagig mas afwambuseni mo afa ehengelni angug titie skofena afa nofug kohla skofena. Afa ena nihem pahlukuiagba eba God sihig ehengelni angug ati higig, afa nofug ati nangug, afa olug onigig ati anwanafig. Afa ka nangum ati wahigi ambugog enaig esigbi eba ka wangenefe aitif. \rq Ais 6:9,10\rq* \p \v 16 Afa Sisas esoni, “Sa sifakali nengelni angug ati ne higig afa nofug ati ne nangug. \v 17 Ati ka nem sihini mang ati ne higigim afa nangug enaksag lahlag el afa mo fi sihiahug el ogna higinim afa nangu eso ehengel mas higinim afa nangui.” \s1 Sisas kon kug aitiag mog mo sihina \r Mak 4:13-20, Luk 8:11-15 \p \v 18 “Sahig sona anwanafi ohuna waskwes mog mo kon kug aitiageg. \v 19 Amangel Godna bog meg mom ati higigim afa mas anwanafig mo eba enaig eseg kon kug mina wa apaiyeg. God ena mo olug yi aitig afa Amtakwalig El eba Satan bo wambug. \v 20 Afa kon kug funkisigig yi apaiyeg eba enaig eseg el Godna mo higigim ikagna sifakale fag. \v 21 Eba kon bigag lofug mas pekag mo. Eba makwalig gohogum awaieg. Eba mahim ehena olug Godum oniginagba eso mingnag el ehem kinig i afa nunimu mo i faigba. Eba ehena onigig tigefupef. \v 22 Afa kon kug usieg weg wa apaiyeg eba enaig eseg el Godna mo higigim afa heafena gagim onigigim afa ehe hugna kigim onigka. Eba ena onigig bonam kike fakag. \v 23 Afa kon kug lahlag bite wa apaiyeg eba enaig eseg el mo higigim afa anwanafig. Eba fug eso enaig lugufeg mingnag 100, mingnag 60, afa mingnag 30.” \s1 Lanuwe waskwes mo \p \v 24 Sisas ming waskwes mo sihina og, “Godna bog meg enaig eseg eba el lahlag kon kug asowa aitiageg. \v 25 Afa mahim sinaini el askaba eba el amtakwalig bogim afa lanuwe amtakwalig kon wa taitufiakag. \v 26 Mahim kon fug oluguba eso lanuwe nahlum wahe pugug. \v 27 Afa gafugag el asona awagim sihini og, ‘Ati ne lahlag kon kug aitiagegba afa yuwamo enaksag lanuwe amtakwalig puguiagego.’ \v 28 Ehe sihi, ‘Amtakwalig el enaig eseg!’ Afa gafugag el sihi, ‘Ne og kagel lanuwem fagahiagife?’ \v 29 Afa ehe sihi, ‘Amo, nofeka lanuwe fagahiagi eba masa na kon nahlum fagaitifif. \v 30 Sa wahiyi, ma wahe pugunam ma kon fug luwiba eso ma gafugag el wambu. Enanam ka gafugag elim sihinibi eso ma lanuwe fagahiaginim wena kike skofini wehlagi. Wehlaginim eso ma kon mo wambugini eso ma kana fane lala sugum.’” \s1 Mastet li fug waskwes mo \r Mak 4:30-32, Luk 13:18-19 \p \v 31 Sisas ming waskwes mo sihina og, “Godna bog meg enaig eseg eba el aso wa lifug fatigba. Ena libi mastet. \v 32 Ena li fug wetiklug afa mahim pugugba enaba naligfegim mingnagim asonai fanem kwaganangeg. Eba li lofug kugum eso twafig gag kagagwa nimbagig.” \s1 Yist waskwes mo \r Luk 13:20-21 \p \v 33 Sisas ming waskwes mo sihina og, “Godna bog meg enaig eseg angwafig yist amba wa kokofegim ambam nahlum waheg. Yistba enaba smof lofwag ambam nana pipki. Enaba wesig fegim afa naligfeg.” \s1 Ahnaig esegba enag Sisas enaig lasugum sihig \r Mak 4:33-34 \p \v 34 Ohuna mungwali mo Sisas waskwes mo sihig. Ehe mas ambagwa sihina mo afa mungwali mo ehe waskwes mo sihini. \v 35 Ehe enaig eseg Godna mo ambagwa opugug. Autunam mo fi sihiahug el sihini og; \q1 Ka waskwes mo sihiagim. Afa mang so autunam meagam sahugo bite puguia hwainig fiafenaba eso ka sihif. \rq Sam 78:2\rq* \s1 Sisas lanuwe waskwes mog mo sihinig \p \v 36 Afa Sisas wasanam ika lala sahu ikana. Heafena pahlukuiag el ambugog sihini og, “So na kagelim lanuwe waskwes mog mo sihin.” \p \v 37 Ehe wahigi sihini, “Ena elbi lahlag kon kug aitiageg eba Inim El. \v 38 Afa aso eba mungwali bite, afa lahlag kon kug eba el Godna bog megam sahuagfo. Afa lanuwe amtakwalig eba Satan na el. \v 39 Afa amtakwalig el lanuwe aitiageg eba Satan. Mahim nefgenai wambugum ofefiba eso enanam mungwali awaief. Afa gafugag el eba ofwanai el. \v 40 Enaig el pos amtakwalig agogloiagigim so suwi wa tuhlu mahim eba gwenaig esef enanam mungwali awaief. \v 41 Inim Elbi heafena ofwanai el ningitigiba eso ahuf. Ehengel ahu saiyenam fahigiagife Godna bog meg wa. Eso mungwali mang i amtakwalig eseg afa amtakwalig el mi eso numwehwaginim. \v 42 Eso suwi nalig wa wambu aitif. Enana yi eyu watunam gog kike skofefe. \v 43 Enanam lahlag el osu lofwag laukwag skofefe saiyenam heafgelni Humuana bog meg gam. Aman angana eba so na higi.” \s1 Kig meagam go waskwes mo \p \v 44 “Godna bog meg enaig eseg enaksag kig lofug bite wa sahu go. Eso el bumekokogim nangugum ehe piske titi wahiag. Eso sifakalegim ikanam eso heafena gawig faigim eso ena bite ati fag.” \s1 Kopu waskwes mo \p \v 45 “Ohnaba ming Godna bog meg waskwes mo. Eba enaig eseg el membeg oka kopu lahlag yisigi. \v 46 Afa mahim hugna lahlag kopu yisgegoba eso heafena mungwali gawig faig eso ena kopu ati fag.” \s1 Fufwala waskwes mo \p \v 47 “Ohnaba ming Godna bog meg waskwes mo. Eba enaig eseg fufwala nalig el buwa fatinam eso ahanaig ahanaig sawug ati wambina. \v 48 Mahim fufwala wa memtowa pugunaba bu blug yi skogofena. El gafenaba eso sawug kwefskofena. Sawug lahlag sob yi fatiafena afa sawug amtakwalig fafenam fatiafena. \v 49 Enanam mungwali awaieba enaig eseg enaba sawug lasugum sihig. Afa amtakwalig el i afa lahlag el i mungwali wahegofenaba. Eso ofwanai el ikanam amtakwalig elim wambinam aitina. \v 50 Afa suwi nalig wa wambinam aitif. Enana yi eyu watunam gog kike skofefe.” \s1 Yawonai onigig afa autunai onigig \p \v 51 Sisas sahtigina, “Ateaho ne ena momba anwanafig.” Heafena pahlukuiag el piske sihi, “Ei, kati anwanafig.” \v 52 Afa ehe sihini, “Enag so nihe mo anwana el, Godna autunam mom anwanafeg afa ehe Godna yawonai bog meg mom enag mungwali anwanafe auwageg. Eba enaig eseg el gawig lala sahu ikanam afa yawonai gawig afa autunai gawig eso wambogif.” \s1 Nasaret wanai el Sisasim masig fatini \r Mak 6:1-6, Luk 4:16-30 \p \v 53 Afa Sisas ena waskwes mo enana yi wahiana. \v 54 Afa heafena kimbig gam piske ikana. Ehe nuwagig lala wa mo sihinigena afa mungwali higinim so sineminefini. Ehengel sahini, “Aman mahim ehem anwanafeg kigmog faig? \v 55 Bigel anwanafini heafena awag lala nimblaule el. Sinaba ehena legho mahim? Sinaba Mariana legho mahim? Ati big anwanafig Jems, Josep, Saimon, afa Judas heafena sumineg pugug. \v 56 Heafena muwalig mungwali big auguia. Ahana nai yi mahim ehe enaba anwanafeg kigmog fag?” \v 57 Afa eso ehengel mas ehem sifakalini mo. Afa Sisas sihini og, “Afa mungwali el sihig, mo fi sihiahug el eba misog el. Afa heafena kimbig wanai afa heafena nilite ehem mas higini mo.” \v 58 Afa mungwali ehem mas olug onigini mo eso enanai yi Sisas mas kifutig gafugag esena mo. \c 14 \s1 Ahanaig esenaba Jon buwa aitig el wahana \r Mak 6:14-29, Luk 3:19-20, 9:7-9 \p \v 1 Enanam Herot Galili nai misog el higina Sisasna kifutig gafugag puguna. \v 2 Ehe heafena elim sihini, “Eba Jon buwa aitig el afa piske bihia, eso ehe enaig kigmog kifutig gafugag esena.” \p \v 3-4 Afa Herot ena onigina eso heafena suminegna angwagim fana. Autunam Herodias Filipni yi gana. Jon Herotim esona, “Eba amtakwalig suminegna angwafig fagba.” Afa Herot heafena elim sihini, “Jonim kikehlinim eso lala meg gam wena sumil yi kiki wahiyi.” \v 5 Herot membena Jonim tigi afa enaig esegba ka Ju elim embefinig. Eso Ju el onigini Jon eba mo fi sihiaule el. \p \v 6 Afa mingnag el ambugog kuhlunim afa sifakalini afag enaig osuna Herotim fokwana. Herodiasna legba naini ehe bihianam elim olyi ilani. Herot nangunam sifakalena. \v 7 Eso Herot angwafigim moamo sihina wahianam, “Mangim ne membeg sona kam sahna ka ne faif.” \v 8 Ena angwafig afagna onigigim pahlukuna. Afa sahna og, “Ka membeg yawo Jon buwa aitig elna misog sob yi fakanam kam bu fai.” \p \v 9 Afa mungwali el misog elni mom higinim eso ehengelni olug kinig. Afa heafena gafugag elim esoni sesi. \v 10 Eso ehe elim ningihianaba afa eso ikana Jonna wunehligim hige faitina. \v 11 Afa ena misog sob yi fatinam fa bona eso angwafigim faina afa ehe fanam afagim oku faina. \v 12 Jonna pahlukuiag el ambugonam afa eso elig bihig figagfo kumohlini afa so Sisasim ena mom sihini. \s1 Sisas 5,000 elim fane faini \r Mak 6:31-44, Luk 9:10-17, Jon 6:1-13 \p \v 13 Mahim Sisas ena mo higinam ehe enanai yi wahianam afa bot wa hefwaimu bite bihigam ikana. El ena higinim afa kimbig wahianam eso biteamina ahuna sum. \v 14 Sisas bu blug yi pugunam afa nubwel elim nangwagina afafenim afa gih elim lahla fetifena. \p \v 15 Mahim osu pegim ofefenaba afa heafena pahlukuiag el ambugog ehem sihini og, “Osu ati ope afa ohuna biteba lala hwainig. Ohonana so na ningitigi kimbig gam soma ahui fane yisgiawogi.” \v 16 Sisas sihini og, “Ehengel mungwali ohunanai yi auguiagim. Nengel so na fane faigo.” \v 17 Ehengel ehem sihini, “Ambaba afawa gohug afa sawugba sambaga enaig ohonaba afogwa.” \v 18 Afa ehe sihini og, “Kam osum wambina.” \p \v 19 Sisas esoni mungwali pos wa apaigo augu. Ehe ambaba afawa gohug enaig wambinam afa sawug sambaga wambtiginim eso ofgam nof fena afa Godum lahlag onanam. Eso ehe kosko fenam eso heafena pahlukuiag elim faini. Pahlukuiag el finim afa eso magiauwagini. \v 20 Mungwali ahgawaginim afa yuhwafei skofena. Pahlukuiag el fane piske wambini afa 12 sob yi aitinim afa sob yi memtowa puguia skofena. \v 21 Enanam 5,000 kwamblo ati ahgawagini afa angwafig i luwal i mas suwigini mo. \s1 Sisas bu sisi ika \r Mak 6:45-52, Jon 6:16-21 \p \v 22 Afa Sisas pahlukuiag el kifutig mo faini eso bot wa gof ahu ehegam maligim. Eso ehe mingnag elim sihini og, “Piske lala gam ahu.” \v 23 Ati sihinigenam eso ehe mungo kukana mug gamba ogna Godum sihina. Sikuleofe fenaba ehe mungo gofena. \v 24 Enanam bot mahim wahigam ikanaba. Fufwei nalig bona botim minam gofa pahlana afa bu botim fingi fingi fiafana. \v 25 Mahim ohugukafnaba Sisas bu sisi bo pahlukuiag el nai yi muhwa opugufena. \v 26 Mahim Sisas bo afenaba afa pahlukuiag el nangunim embembe fiaginim esogona og, “Sonaba ifaf obo!” Eso ehengel eyu watigona. \p \v 27 Afa so Sisas ikagna mo wagna og, “Nofe ne embefi, eba kaho. Sa olug efihlag fi.” \v 28 Afa Pita esona og, “Ainiyag, eba neaho? So na kam sihinaiba keso neanangum bu sisyi bo.” \p \v 29 Afa Sisas ehem sihina og, “Sa bo.” Eso Pita botim wahianam pe bu sisyi Sisas nangum ikana. \v 30 Afa ehe bifwatim nangunam embefena eso ehem bu meg gam pe akofnaba eso Sisasim unena og, “Ainiyag, kam kweagfu!” \p \v 31 Eso Sisas ikagna Pitam ninga na kikehlanam eso ehem sihina og, “Nana olug onigi wesig, Ahnaig esegba so na sambaga onigigba fag?” \p \v 32 Afa mahim bot wa ahfukunaba eso bifwat awaiena. \v 33 Afa bot wa auguiafnaba Sisasna unehlagim fingi finim esogona og, “Eba inim nemug ne Godna leg.” \s1 Sisas Genesaret wanai elim lahla fetifena \r Mak 6:53-56 \p \v 34 Afa so wankana bu mo koflakanam ika ehgam Genesaret kimbig wanpuguna. \v 35 Mahim wanpugunaba eso Sisasim nangunim anwanafini. Eso mo sihiagahuna mingnag kimbig gam og ma gih elim Sisas nangum wanambugo. \v 36 Afa Sisasim hugna sahani gih elim hwatiba og ma ehena lofug meigim tuhwibi. Amangel enaig esibi eso ehengelim lahla feskofefe. \c 15 \s1 Sisas esog farisini nihem \r Mak 7:1-13 \p \v 1 Enanam mingnag farisi el afa mingnag Mosesna nihe mo anwanafeg el Jerusalem wahinim ambugoguhna Sisas nangum afa sahini og, \v 2 “Ahnaig esegba eso neana pahlukuiag el fane ahagaba, ehe mas buwa ningam suwagi eso autunam simbianinga wagfugoni, afa ehe simbianingana nihe flafug.” \p \v 3 Sisas wahigi sihini, “Neagaba nimbiafig elni nihe ne goseg oghug afa Godum nihe mo ne flafug. \v 4 Afa God esonig ‘So na nimbiafna afa humoanigim eso ahnai skaug fegonim’ afa ming mo enaig esog, ‘Afa aman awag mi afag mi amtakwalig mo faigba eba tigibi eso ehem wahaf.’ \v 5 Afa ne esog afa aman el gawig nubwel fegba eso ma awag mi afag mi kwagani, afa ehe esog, ka mas ne kwagani afa ohonaba gawigba Godum ka faig.” Farisi el onigig ohonaba lahlag nihe. \v 6 “Mahim aman enaig esegba ehe mas awagim ahnai skaug fenag mo. Afa enaig mina feg Godna nihe mo sum fatigim afa nimbiafna nihe mo mo ne goseg oghug. \v 7 Nengel sambaga mengigna el. Nimbiafgelni mom autunam Aisaia ati sihi wahiana, eba inim. Ehe enaig esona, \v 8 God sihi; \q1 Sohna elbi mengigna kana unehlagimba figifig afa olug onigigba enmunam agfoahe. \v 9 Ehe wagfugonug elni nihe mo afa ena moba seflifinim Godna nihe mo. Eso enag elbi kam mungwinim lotu finig.” \rq Ais 29:13\rq* \s1 Mang so elim nuwehfinag \r Mak 7:14-23 \p \v 10 Afa Sisas elim uneni ka nangum ambegoh afa esoni og, “Ne higinim so na anwanafi! \v 11 Mang so na mengna negba, eba mas elim nuhwefiyi enag mo, amo eba awai. Eso mang mengmenai pugug eba naho elim kwenag Godum lotu fenagim.” \p \v 12 Afa pahlukuiag el Sisasim ambugog sihini og, “Ateaho ne anwanafeg farisi enag mo higigim afa olug kakage skofena?” \v 13 Ehe piske sihini, “Mungwali gau kana heven wanai Humuan mas suguageg mo eba so fagahiagefe. \v 14 Sa hwati, sonag elbi nofseleni el. Ehe ming nofseleni elim ningana kehla kunam afa ahkanam eso mime wa ahpef.” \p \v 15 Afa Pita ehem sihina og, “Sa kagelim numwehe sihini enag waskwes mog mom.” \v 16 Sisas sihini, “Ateaho, ne kana pahlukuiag el ne mas yuhwafig mo? \v 17 Mas ho ne anwanafig mo? Mang so el negim ehnogam pekagim eso atam ikag. \v 18 Afa mang so olug onigig wanai gohugum afa eso mengig wa puguiageg. Eba naho elim nuwehfinag. \v 19 Afa amtakwalig onigig oluginai pugug eba enaig eseg: aisilni tigeg, angwafig kehlag, aga taituna, okwefna fag, mang mo, moalamp mo. \v 20 Enaig niheba naho elim nuwehfinag. Afa el mas ninga buwa suwage ehe fane negba eba mas nuhwefig mo afa Godum lotu fenagim mas kwenag mo.” \s1 Angwafigna olug onigig \r Mak 7:24-30 \p \v 21 Sisas enanai yi wahianam ika Tairnai yi afa Saidonnai yi kimbig muhwa ika puguna. \v 22 Afa angwafig mungo Kenan wanai enanai yi gafena enag bonam Sisasim unena og, “Ainiyag, Devitna simbianinga kam afafena. Nimbasa kana naini luwalim amtakwalenageg.” \v 23 Afa Sisas mas ehem wahigi wagna mo. Afa heafna pahlukuiag el ambugogfenaba sihina og, “Piske ningihia makai afa angwafig sum une bofena.” \v 24 Sisas sihina, “Eba God kam ningihiagba na kam bog Israelnai elim sipsip lofug awaiegba enam ka kwaganig. Neba neaga afwambanai el.” \p \v 25 Afa angwafig bo Sisasna kig muhwa penam sahna, “Ainiyag, so kam kweagfu!” \v 26 Afa Sisas piske sihina, “Naiba mas ihlafegmo luwalna fane mawangim aitigonuba.” \v 27 Angwafig sihina, “Ei, inim ne sihina. Afa mawangba awagna sime skaunai ogug fanef.” \p \v 28 Sisas wahigi sihina, “Angwafig, neana olug onigigba numweheg. Mang so na membeg eba puguf.” Gwenanam luwalim lahlafena. \p \v 29 Sisas enanai wahianam Galili bu ehembeg mina ika pugunam afa mug wa fukogafena. \v 30 Nubwel el ambugog Sisasim nanguni. Eso enag el wambug ambugona mong waikefona, nofseleni, mong ninga lilina, mo tetini, afa mingnag gih el afa so Sisas nai yi mong muhwa wasani. Afa so Sisas lahlafetifena. \v 31 Afa nanguni, mahim mo tetini mo sihiagini, mong waikefona lahlafe skofena, mong lilina ahuna, afa nofseleni bahia skofena eso mungwali Israelna Godum fingifini. \s1 Sisas 4,000 elim fane faini \r Mak 8:1-10 \p \v 32 Sisas heafena pahlukuiag elim awamonim og, “Ka ohuna elim afafenig, eso sambaga mungo osuna kam waniafag afa fane awai. Kam isug ningitigiagim kusig masa bini pigif, afa mina wa ahuian kilale apaigof.” \v 33 Pahlukuiag el ehem sihini og, “Ohnaba bite fane hwainig. Hana so big fane amba finim eso big ohuna enaksag elbi faigof.” \v 34 Sisas ehengelim sahini, “Ahanansi bret ne skug?” Afa esogona, “Ka bret elegeg wa gohug afa mungo mungo wesig sawug, enaig ka skug.” \p \v 35 Sisas mungwali elim esoni og eso bite wa apaigo auguiaka. \v 36 Afa so bret elegeg wa gohna afa sawug enag wambinam. Afa Godum enaig esona ohonaba lahlag ka nem lahlag onag. Sihi wahianam eso bret i sawug i kukoskofenam, afa pahlukuiag elim fainiba eso mungwali elim mimangegoni. \v 37 Afa ahgaginim eso yuhwafei skofena. Afa mingnag bret mo gwese afgokufna eso piske lambogini elegeg wa gohna enaig sobini memtowa puguia skofena. \v 38 Kwamblogba enaba ahaganamba 4,000 kwamblo. Afa angwafig i luwal i eba mas suwigini mo. \v 39 Afa Sisas elim ningitigi minefenam eso ehe mo bot wa fukoganam afa so Magadan bitegam ikana. \c 16 \s1 Misog el ogna kigmogim nangu \r Mak 8:11-13, Luk 12:54-56 \p \v 1 Afa farisi i Sadyusi i Sisas nangum ambugonam. Ona Sisas gihi nangu eso sahani og, “Sa kam Godna kigmogim wagfun.” \v 2 Afa piske sihini, “Mahim osu pegba ne sihi, ‘Of kagatotofeg eba osu lahlagna.’ \v 3 Afa leanaba ne sihi, ‘Of bufegim nugwag ofe.’ Afa ne ofim nangu eso ne anwanafi mang puguf afa ne mas anwanafig mo kigmog mogim ka wagfuna eba gwese gohfufe ohuna osunagafa. \v 4 El yawo ohnanam eba amtakwalig afa Godum masig fatinig. Enaig el kigmogim ogna nangu eso Godum mas hugna onigi mo. Ka mas nengelim kigmog wagfuni, awai. Eba Jonana kigmogim mungo ne nanguf.” Eso Sisas wahianam ikana. \s1 Farisi ni Sadyusi ni yistim \r Mak 8:14-21 \p \v 5 Mahim pahlukuiag el buum apaiyegohnam ehegam maligim opukunam afa ehengel etetini bret wambug ahuiagim. \v 6 Afa Sisas ehengel waskwes mo sihini, “Bwata, afa numwehifibi farisi ni Sadyusi ni yistim.” Yistimba enaba smof lofwag bretim esegba eso pipkig. \v 7 Pahlukuiag el hefum sihiagini, “Mas big bret wambu ambugog mo eso Sisas enaig esog.” \p \v 8 Sisas ati anwanafini ehengelni moba afa ehe enaig esona, “Ahnaig esegba enaig moba ne sihiagi kagelni bret awai. Hei, neana olug onigig wesigfeg. \v 9 Ateaho ne mas anwanafig mo? Ka onigig ne mas etetig mo autunam bret afawa gohug enag ka faini 5,000 elim afa sob 12 gohna eso ne piske wambini. \v 10 Afa bret elegeg wa gohug eba 4,000 el ahgagini eso ne piske elegeg wa gohna enaig sobini wambini. \v 11 Ka mang bretim eso mo. Ahanaig eseg ne mas anwanafig mo? Numwehifibi farisi ni Sadyusini yistim.” \v 12 Afa ehengel ati anwanafini Sisas mas enaig mo bretna yistim sihina mo, eba awai. Eba farisi ni Sadyusi ni mom soma numwehi. \s1 Sisasba aman \r Mak 8:27-30, Luk 9:18-21 \p \v 13 Sisas Sisaria Filipai distrik gam ikana, afa heafena pahlukuiag elim sahini og, “El esogo aman mahim Inim Elbi?” \v 14 Afa ehengel sihini og, “Mingnag esogo ne Jon buwa aitiag el, afa mingnag esogo ne Elaija, afa mingnag esogo Jeremaia amo ming el mo fi sihiule.” \p \v 15 Sisas sahtigina, “Afa namba ahanaig onigifig? Kaba aman mahim?” \v 16 Pita wahigi sihina, “Ne Krais God Gishu Wahiag el afa Godba nofkenagag, nemble heafna leg.” \p \v 17 Sisas piske sihini, “Saimon Jonna leg ena mo sona sihigba, mang el nem sihina mo, eba heafa kana awag heven wanai nem opugunag. Eso ne enam sifakalena. \v 18 Ka nem sihinag ne Pita neana unehlagba eba hun. (Mo enag ne sihigba enaig eseg hun.) Enaig eseg el lala hun wa nimblag. Enag hun wa kana elim ka wasanig. Afa Satanna kifutig mas kana elim filafati. \v 19 Eba Godna bog meg ki ka nem faif. Afa mang sona kikiseg bite wa eso God gwenaig esef. Afa mang sona pigi wahiaiba bite wa eso God gwenaig esef.” \v 20 Afa Sisas heafna pahlukuiag elim kweni, og, “Nofeka sihi kaba Krais God Gishu Wahiag El.” \s1 Sisas heafna waha bihiana mo sihina \r Mak 8:31-9:1, Luk 9:22-27 \p \v 21 Gwenanam Sisas pahlukuiag elim heafna mom ambagwa sihini og, “Eba so ka Jerusalem gam ikaf. Afa misog el i, el Godum sis tuhlu faiule i, afa nihe mo anwana el i eso kam kinig numb faif. Afa kam wahaf afa sambaga mungo osuna ka piske buihiaf.” \v 22 Pita Sisasim suflaukunam afa nunmuna og, “Soma God gwenai esei, ohuna enaig mas nem so pugunai.” \p \v 23 Afa Sisas wahigi Pitam sihina, “Is kam wahia, Satan! Ne enaig membeg kana mina ogna kagwo. Nana mo mang Godna onigig mo awai, eba elni onigig.” \p \v 24 Afa Sisas enaig sihifeni, “Afa aman membeg kana pahlukuiag el ogofiba eso ehe mas hefum onigig mo afa ehe soma li katige wa wahagim numwehenam afa so kam pahlu boi. \v 25 Afa aman el onigig, heafna nofkena aluwegfenam eso hefum nawo sisife eba enaig el mas inim nofkena gagim fai. Afa aman kam pahlu obofiba eso ma heafna nofkena wahiai eba eso ehe higeg nofkena gag fai. \v 26 Eba mas lahlafeg mo afa el mungwali bitenai gawig wambugba eso hefum awaief. Afa mungwali gawig mas elim nofkena fai. \v 27 Afa Inim El eba Godna kigmogna afa ofwanai elim wanbof. Eso enanam ehe mungwali elim ahanaig ahanaigim kwefiahaginam eso faif. \v 28 Ka inim sihi mingnag el ohunanai yi goh mahimsi pigieg hwainig fefiba eso enag el nangufe Inim el enaig eso nalig misog el lofug bof.” \c 17 \s1 Sisasna elig enmunam puguna \r Mak 9:2-13, Luk 9:28-36 \p \v 1 Enwesog wa gohug osuna mahim ika awaienaba afa Sisas Pitana, Jemsna, afa Jonna enam sulfu wankanam ahu mog gam fukwalafuna. Ehe fwaimu auguiafena. \v 2 Afa auguiafenaba nanguini Sisasna elig enmunam fena. Heafna nofbosug afwambusug osu lofug. Afa heafna fatitiag lofug busugnemwag fena. \v 3 Mahim pahlukuiag el nangunibi ikagna Moses i Elaija i ahpugunam Sisasim ahwani wagofna. \v 4 Afa Pita Sisasim sihina, “Ainiyag, eba lahlag bigel ohunanai yi auguiafim. Ne membegba eso ka ohunanai yi lala wesig sambaga mungo nimblage. Ming neana, ming Mosesna, afa ming Elaijana.” \p \v 5 Afa Pita sihi gofenaba eso lango afwambusug pebonam sagfa skofena. Afa enag leangowaba God sihini og, “Ohnaba kana leg mungo ka hugna membenag afa ka ehem sifakalena eso ehena mo higinim.” \p \v 6 Afa pahlukuiag el higinim embefini eso nofbosug mo bite gam kumuni. \v 7 Afa Sisas bonam ningana tutuhenugenam sihini og, “Buguiagafe, nofeka embefi.” \v 8 Eso bahia nanguniba afa mas ming elimba nangunim mo eba Sisas mungo gofena. \p \v 9 Afa mog wanai apaigo ambugoafenaba Sisas kifutig mo sihini og, “Eso ne nangug enaba nofeka elim sihigoni soma ikan Inim el wahanam bihiafei.” \p \v 10 Afa pahlukuiag el sahani og, “Ahnaig esegba eso nihe mo anwana el enaig sihififni Elaija gosu bof eso Inim El mo sum bof?” \v 11 Afa Sisas sihini, “Eba inim, Elaija ma gosu bof eso ehe mungwali numwehiagef. \v 12 Ka nem inim sihig Elaijaba ati bog afa el mas ehem anwanafig mo eba heafgelni onigig wa ehem ahanaig ahanaig ese fini. Eba gwenaig esinif, Inim Elim eso kinig faif.” \v 13 Eso pahlukuiag el anwanafini Sisas enaig esona Elaija eba Jon buwa aitiag el. \s1 Sisas luwalim wuwag simbigahlagim lahlafakana \r Mak 9:14-29, Luk 9:37-42 \p \v 14 Sisas wanbona el numb yi wanpuguna. Afa so mungo el bo mongkokug kwakwagenam Sisasim sihina og, \v 15 “Ainiyag, so na kana luwalim afafena. Wuwag ehem amtakwalnageg afa suwi wa i bu wa i fapefiaka. \v 16 Afa ka wanikig nimbiafna pahlukuiag el nai yi wani puguba afa ehengel mas lahlafakig mo.” \p \v 17 Sisas piske enaig sihifeni og, “Mungwali el osa gohkaba eba olug onigig mas lahlafig mo afa mahimsi nengel flaflafiafu. Ahanana soka gafiba eso ne anwanafif? Kakwisig higeg nem wangagim. Sa luwalim osum wani bu.” \v 18 Sisas wuwagim fenaminefena eso wuwag luwalim fwaihia ikana. Afa luwal ikagna yuhwafena. \p \v 19 Afa pahlukuiag el ehe fwaimu augunam Sisasim sahini og, “Ahnaig esegba kagelbi mas wuwagibi ningihig mo?” \v 20 Afa wahigi sihini, “Eba nengelni olug ongig wesig, ka nem inim sihinig afa nengelni olug ongig wesig mastet sisig lofwag enaig, eso ne enag mogum enaig esoiba ‘Susum ika’ eso ikaf. Eba so na mangim mungwali yuhwafif. \v 21 Afa Godum eso sahanifibi eso ne fane fwaigo eba so na enaig ena wuwagibi ningitigi.” \s1 Sisas heafna waha buihiagim piske sihina \r Mak 9:30-32, Luk 9:43-45 \p \v 22 Afa ehengel Galili bite wa ahu opukonam Sisas sihi og, “Eba Inim Elim finim eso mingnagna elni ninga wa wahibi. \v 23 Afa ehem tigif eso sambaga mungo osuna awaieba eso piske buihiaf.” Mahim sihi wahianaba eso pahlukuiag el olug kinig eskofena. \p \v 24 Afa ming nanam Sisas heafna pahlukuiag elim wankana Kaperneam bite wa wanpuguna afa Godna Nalig lalanai kig wambule el Pitam sahani, “Ateaho nengelni anwana elbi kigba Godna Nalig lala namaunim takisbi fafaif?” \v 25 Pita sihini, “Ei”. Afa mahim ehe lala gam ika pugunaba afa Sisas gof sahna, “Saimon ne ahanaig onigig feg? Misog el amangelni kig wambugig heafna luwalna me awai afwambanai elni me wambug?” \v 26 Pita sihina, “Afwambanai elni”. Eso Sisas esona, “Enaig esegba luwal mas kig faig mo. \v 27 Afa nofe ne big enaig esi eba masa bigim lagonif. So na bu gam ikanam fofwalana sawugim etiawage eso yuwana ne fanam eso ne kig mengig wa nangu. Enag kigba eba bigim ihafenif eso fanam Godna nalig lalanai elim fai.” \c 18 \s1 Aman hefum gosegba \r Mak 9:33-37, Luk 9:46-48 \p \v 1 Enanam pahlukuiag el ambugona Sisasim sahini, “Afa aman so Godna bog megam goseg puguf?” \v 2 Eso Sisas luwalim awamonam bona olyi lasuna. \v 3 Afa enaig esona, “Ka nem sihini, afa olug onigig ne wahigi luwal lofwag hwanigba eba mas nengel saho ahui Godna bog megamba. \v 4 Aman enag luwal lofenam hefum ahnai skaufeiba, eba so goseg pugui Godna bog megba.” \s1 So na nuwehfumo wahia ika \r Mak 9:42-48, Luk 17:1-2 \p \v 5 “Aman kana unehla wa luwalim awamonam kweafwiba eba naho kam gwenaig esenag. \v 6 Afa luwal so kam olug oniginag, enag so aman wanikinam nuwehfumo waba husiafwibi, eso God ehem mungwag faif eba nalig kinig feg. Afa enaig elim hun naligna wuneg wa wena kikenim bu megam fatif eba wesig kinig feg. \v 7 Eba amtakwalig, mang so enaksag ohuna bite wa gohka eba elim nuwehfinag. Enaigba higeg gofif, afa aman mingnag elim enaig esegonibi, nasabanig. \p \v 8 “Afa neana ninga i mong i nem hugufaku mang wa husufwagba eba so hegeflaiti. Eba lahlag feg ninga mong hwainig eso God i hafufe. Enaig amtakwalig neana elig mungwali goh afa nem suwi higeg lagig yi finim fatif. \v 9 Afa neana nofug nem hugufaku mang wa husufwagba eba so fogafa. Eba lahlag feg mungo nofug hwainig eso God i hafufe. Enaig amtakwalig sambaga nofug goh afa nem suwi lagig kembig yi finim fatif. \p \v 10 “Ne numwehifibi nofe ne luwalim pagaupenam afa eso, esim gofiba. Afa ka nem osihini heafgelni ofwanai el kana heven wanai Humuana nofbosugum higeg nangwahu. \v 11 Afa el minam eteti ahuna eso Inim El bonam eso piske wambug.” \s1 Sipsip mungo awaie \r Luk 15:3-7 \p \v 12 “Afa el 100 sipsip tata lofwag enaig ese wanga. Afa mungo sipsip minam eteti ikag. Ne ahanaig onigig, el enaig eseg? Ehe mingnagim sipsip mo mog wa wasanam afa mungo sipsipim yisgiakana. \v 13 Afa mungwali mas awaiena mo ehe sifakaleg, afa mungo piske fagim eso ehem hugna sifakalenag. \v 14 Afa gwenaig eseg nengelni heven wanai Awag mas membeg mo luwal lofwag mungo awaiegba.” \s1 Nilitem niheugwug nihe \p \v 15 “Afa mahim neana nilite nem ahnaig naiba eso ika nangunam eso nimbe fwaimu ahaganam so niheaugu. Ma ateamba higigba eba so wani bonam eso mungo nilite ahfe. \v 16 Afa ehe neana mo higi hwanigba eba so mungo me awai sambaga me so na piske ahu nangu. Eba soma neana mom ahigi. \v 17 Afa ehe nengelni mo higi hwainig gwenai esegba eba so Godna elim sihigoni. Afa ehe Godna elni mo higig hwanigba. Eso nengel ehem enaig onigig fini sohnaba angoluwag el. \p \v 18 “Ka nem sihinig, afa mang so nengel kikisig bite wa, eso God gwenaig esef. Afa so nengel pigi wahiaiba bite wa, eso God gwenaig esef. \v 19 Mingnag mo ka nem afai, amanani ohuna bite wa hagafiba eso mangim mungo onigig ne ahsihinaiba eso kam heven wanai Awag eba nengelim esenif. \v 20 Ahana nai yi sambaga me awai sambaga mungo me kana el ambugog nuwagifiba eba ka olyi wangafif.” \s1 Gafuga el kusig mungwag faigim wahiag \p \v 21 Pita bo Sisasim sahna og, “Ainiyag, afa nilite kam ahanaig esenagofiba eso ahanasi nagim ka ehem mas esenai? Afa mas ka enwesog wa gohug mungwag faiyiba eba ateaho yuhwafeg?” \p \v 22 Afa Sisas ehem sihina og, “Amo eba, enwesowa gohug mas yuhwafeg mo. Sa gwenaig ese enwesowa gohug enaig afa ne piske ese ikan eso ne mas piske suwigi. \v 23 Ka nena ena mo fai, eba Godna bog megam enaig eseg. Misog el membeg heafna elim gafugagim ogna fahigiage. \v 24 Afa kigim fahigiag ofefenaba afa gafugag elim wanig ambugona og masa mungwag enaig 10 million kina piske fai. \v 25 Afa enaig el kig awaiena piske faigim eso misog el esonig og, ‘Koka kig piske fa eba enaig eseg enag elni heafna angwag na luwal na afa mungwali gawig na wambinim eso mingnag elim faigoiba eso ka enana kig fa.’ \v 26 Afa el enag mo higinam eso mongkokug misog elni muhwa kwakwagena afa esona og, ‘Sa kam afafena, ningenafafiba nofeka afgana ese afa eba ka nem mungwali kig mungwag piske faif!’ \v 27 Afa misog el ehem afafena eso esona, ‘Kig osa ne kana fanag eba ka nem nangu wahiaf’ afa so ehem wahiana. \p \v 28 “Afa el ikanam ming el gwenaig gafuganai apuguiafenam. El kig wesig fana ming elni osa misog el ehem wahiana. Ena kigba enaig eseg mungo mungo kina. Afa so elim wuneglig yi kikehlanam og, ‘Sa kam mungwag fai.’ \v 29 Afa heafna hihe mongkokug kwakwagena afa esona og, ‘Sa kam afafena, ningenafafiba nofeka afgana ese afa eba ka nem mungwag faif!’ \v 30 Ehe kusina enaig esegim eso ehem polisni ninga wa wahianam mahim ikan ma mungwag kam fai. \v 31 Afa mungwali mingnag gafuganai el enaigim nangunim eso ehengelni olug amtakwale skofena. Afa so misog elim sihini og el enaig eseg. \p \v 32 Eso misog el ehem awamona afa esona og, ‘Ne amtakwalig gafugag el. Gof kana enaksag kigna ne mas lahla gafuga fena mo. Afa ne og, so kam afafena, eso ka nem nangu wahiana. \v 33 Ka nem afafena eso neanga gwenaig ese.’ \v 34 Afa misog el ehem olug kakagena afa mingnag el ninga wa ehem wahianaba eso ma tautig fanam ikan mahim mungwali mungwag faiba. \p \v 35 “Kana heven wanai awag eso nem gwenaig esinif. Eso nimbiafna nilite mas amtakwalig mungwag faig mo so kana Awag heven wanai gwenaig nengelim esenif.” \c 19 \s1 Sisas sihina angwafig fag nihem \r Mak 10:1-12, Luk 16:18 \p \v 1 Sisas ena mo sihi wahianam eso Galili bite wahianam afa Judia gam ikana. Ena biteba Jordan bu meigim. \v 2 Afa el numb ehem pahlukuna. Enanai yi mingnag gih elim lahla fetifena. \p \v 3 Afa farisi nangum ambugona. Ona Sisasim gihi nangunim afa ehena mom pagaupigo eso sahini og, “Aseg, so kwamblo heafna membug wa angwafigimbi ningihiai, ateaho bigelni nihe mo yuhwafeg?” \v 4 Afa Sisas wahigi sihini og, “Mas ho ne Baibelna mo ne nanguni mo? Autunam God elim eseagenaba afa so kwamblo mi angwafig mi eseagena. \v 5 Afa God esog, ‘Eso ma kwamblog el heafna awagim afa afagim hwatiginam ika heafna angwagim ahaganam afa soma mungoahfei.’ \v 6 Afa mas enmuna fiagaf eba ati mungoahfeg. Eso el nofekawu pwatihiagahfei eba God ati waheg hwatigig.” \p \v 7 Afa farisi ehem enaig sahinifini og, “Ahnaig esegba Mosesna nihe mo sihig, el membeg heafna angwagim oningihiafiba eso ma ginofe faiba soma okwi?” \v 8 Sisas piske sihini og, “Nengelni olug liputini enaig esenaba ena mog Mosesna nihe mo sihina og, ‘Sesi’. Afa autunam eba mas enaigofena mo. \v 9 Ka nem sihini angwafig ming kwamblo i apugu afe hwanigba enam heafna ligag ningihianam afa ming angwafig fagba eba enaig ati mingnag angwafigim fapugu fenig.” \p \v 10 Afa pahlukuiag el sihini og, “Afa nofeka angwafigim ningihia afa konigig angwafigim fag hwanigba eba lahlafeg.” \v 11 Sisas sihini, “Nengelni mo angwafigim fag hwanigba. Mungwali el enag mo mas wahigwa higigim. Afa amanim so God fai eba so ehe ena mom pahlukui. \v 12 Eba ahanaig ahanaig mog el enaig eseg mas angwafig wambu. Mingnag elbi mahim afag wanigagba eba elig amtakwalig, afa mingnag elbi heafgelni nihem enaig eseg laligim fikanig, afa mingnag elbi angwafig wambu hwanigba eba heafgelni mungwali onigig Godna bog megam sahugo. Aman ena moba anwanafigba eba so na fa.” \s1 Sisas esog luwalim so wanambugo \r Mak 10:13-16, Luk 18:15-17 \p \v 13 El luwalim Sisas nangu wanambugona og ma Sisas kagelni luwalim ningana tutohlihinugenam eso Godum sihina. Afa pahlukuiag el elim esogoni, “Mangofi, asim wanahu.” \v 14 Afa Sisas sihini og, “Soma luwalim wanamgoi ka nangum afa nofena kwegoni. Aman el enag luwal lofegba eba Godna bog megba enaig elni.” \v 15 Afa ehe luwalim ningana tutohlihinugenam enanai wahianam ikana. \p \v 16 Afa el Sisasim bo sihina og, “Anwana el, ka membeg higeg nofkena fagim afa so ka lahlag gafugafe?” \v 17 Afa ehem sihina, “Ahnaig esegba ne kam sahanag og, ‘Mang lahlagba?’ God mungo eba ehe lahlag. Ne membeg higeg nofkena fagimba so na Godna nihe mo pahluku.” \p \v 18 El sahanag, “Ahnam nihe mo so ka pahlukuf?” Sisas wahigi sihina og, “Ohuna niheba enaig eseg, nofeka elim tigefati, afa nofeka ming angwafigim aga fatinai, afa nofeka okwefei, afa nofeka ming elim mang mo sihina. \v 19 Afa so na nimbiafna awag mi afag mi ahnai skaufen, afa so na nimbiafna hihem afafen eso ati nimbefum enaig esifafef.” \v 20 Kwamblog el Sisasim sihina og, “Kaba ati enam mungwali nihem pahluku. yawaba ka mang esef?” \v 21 Sisas esona, “Ne lahlag elbi ofefiba eba so nimbiafena mungwali gawig mingnag elim faibi eso ne kig fanam afa ena kig gawig hwainig elim mimagen. Ne enaig esegba eba so na lahlag gau heven wanai fafe, afa so na kam sum pahluku.” \p \v 22 Kwamblog elni enaksag gawig fenaba, afa ehe ena mom higinam olug kinigafenaba eso ikana. \v 23 Afa Sisas heafna pahlukuiag elim esoni og, “Inim ka nem sihinig, eso elbi gawig nubini feg, enaba Godna bog megam kifutif mas ikagna sahoi. \v 24 Ka nem piske osihin, kamelba tata nalig. Ateaho so enaba gwelig nil megamba sahoi? Enaba gwelig nil megam hugufeiba eba hugna kifutig. Eso enaig el membeg Godna bog megam seahoiba eba gwesim numweheg.” \p \v 25 Afa mahim pahlukuiag el ena mo higinim sineminefinim etetiagini. Ehengel sahini og, “Aman so yuhwafef Godna el puguf?” \v 26 Sisas nofna fahiagenam sihini og, “El mas neana mo enaig esi. Afa God ehe yuhwafef mungwali eseagegim.” \v 27 Afa Pita esona, “Is sahig, kagel ati ka mungwali gawig hwatiagigim eso ka nem sum pahluhug. Mang so God kam faif?” \p \v 28 Sisas ehengelim sihini og, “Ka inim mo sihig, mahim enanam mungwali gawig piske yimieg puguia minefeiba eso Inim El ehe ganam mungwali nangwagihiagef. Afa enanam ne kana 12 pela pahlukuiag el augunam eso ne Israelna 12 pela simbianingam nangwagihigif. \v 29 Afa amangel so kam sum pahluku eba naho heafna lala, nilite, mulwal, awag, afag, luwal, afa aso hwatigim eba so 100 gwesim hiliflai afa eba nofkena higeg gag fafe. \v 30 Afa yawo el numb goseg ahuia eba ambugog sum agfwohiefuf afa el numb so sum ambugog eba ahu gosuf.” \c 20 \s1 Sisas waskwes mo sihi aso gafuga el \p \v 1 Sisas piske gwena mo sihiagena, “Godna bog megam eba gwenai eseg. Mungo el leana kumbiyi ikag gafugag elim yisigi wambinam eso heafna aso wa wasanif. \v 2 Afa gafugag el ehe sawifig mungo osuna gafugafim eso mungo kig denarius\f + \fr 20:2 \ft (20:2) Denarius eba Romna kig.\f* wambum. Eso asona awag asogam ningitigi. \v 3 Osu bahigini asona awag piske ika mingnag elim nangwagnaba isug agfofena. \v 4 Afa ehe sihini, ‘Neangaba ahu aso gafugafi eso ka nem kig lahlag faif.’ \v 5 Eso ehengel ahuna. Afa osu misosuf gigini afa osu gahagwagna asona awag piske mingnag elim gwenaig esini. \v 6 Mahim osu opogfenaba ehe piske ika gofenaba nangwagna mingnag el isug safewagfenaba eso ehengelim sahini og, ‘Ahnaig esegba eso ne isug ese ahu?’ \v 7 Afa ehe esogona, ‘Mas kam aman gafugag wahianig mo.’ Afa asona awag sihini, ‘Neangaba ese ahu kana aso gafugafi.’ \p \v 8 “Mahim osu pe fenaba asona awag heafna misog gafugag elim unenam sihina og, ‘Gafugag elim mungwalim unenim kig mimangini. Afa so sumi nai elim mimangini ikan kan kan gofwanai elnai yi pugu.’ \v 9 Afa amangel so sumi yi opuko gafuga fini enag mungo mungo kig denarius wambini. \v 10 Afa el so leana gafuga fini enag enaig onigini og eba ka kig denarius enaksag wambuf. Afa ehengel gaba mungo mungo kig denarius wambini. \v 11 Afa kig denarius wambinim afa sona awagim wagini. \v 12 Ehe og, ‘Sohna elbi sumi yi opuko gafugafigbi eba mwakwalig gafugafig afa kagelbi osu ihnolna gafugafig ikag osupeg. Afa ehengelni kigba kagelni mungwalofug kig.’ \p \v 13 “Afa asona awag wahigi sihini, ‘Hihe, ka mas nem amtakwale fati. Ena kig mungo so ka nem faigba enaba ati big sihiage ahwahiana. \v 14 Sa fanam ika kikeafena sawieg wa ka sumi elim gwenaig kig faig. \v 15 Ohuna kigba eba kikeafena. Ena kigba so ka kikeafena onigi wa enaigba esef. Ahnaig esegba nana ninimug eba ka membeg ming elim enaksag kig wambwaig?’” \v 16 Sisas enaig mo sihiage bo agfwaheafenaba enaig esona og, “Amangel so sum agfo eba ahu gosibi afa amangel so goseg enaba ambugog sum agfof.” \s1 Sisas heafena wahagna mo sihina \r Mak 10:32-34, Luk 18:31-33 \p \v 17 Afa enanam Sisas Jerusalem gam fukoakofenba heafna 12 pela pahlukuiag elim wankafenaba enaig sihifeni og, \v 18 “Sa hig, yawo big Jerusalem gam ahuofeba eba Inim Elim finim Godum sis tuhlu faiule el i afa nihe mo anwana elni ninga wa wahibi eso sihiagenim tigifatif. \v 19 Afa angoluwag elni ninga wa faigoiba eso ehem moalamp mo fainim, afa wena flakflakafana gif, afa li katigegwa fi kahlif eso sambaga mungo osuna puguiba eso ehe piske buihiaf.” \s1 Jems i Jon i memb ahfeg misog gafugag el ahpuguiagim \r Mak 10:35-45 \p \v 20 Afa Sebedini angwag heafna legnigim wanbonam mongkokug kwakwagena Sisasna kig mungo wa penam, ogna sahna. \v 21 Afa Sisas sihina, “Ahanaig eseg?” Afa angwafig enaig esona og, “Sa kam sihi wahianaiba, mahim ne nalig misog el puguiba eso ma kana luwalnigim ahbonam ming nihiginai ninga wa gai afa ming bonam sahaganai ninga wa gai.” \p \v 22 Afa Sisas luwalnigim wahigi sihini og, “Eso ne sahigba mas ne anwanafig mo. So na yuhwa ahfei ena tautigba ahfai, eso ena tautig kaf kamble fafe.” Luwalnigi sohona og, “Eba ka esahfef.” \v 23 Sisas enaig sihifeni, “Ei inim, eba ne kana tautig kaf wanai ahnef. Eso aman kana nihiginai ninga wa gai afa aman sahaganai ninga wa gai ka mas kikeaba ohnaiba esoi. Kikeafna awag ati sambaganigi lahlag kugba numwehiage wahiag aman so ena kugba fafe.” \p \v 24 Afa mingnag 10 pela pahlukuiag el ena mom higinim sambaganigim fegonigini. \v 25 Eso Sisas ehengelim unenim sihini og, “Ati ne anwanafig afwambanai elni misog el ehe mungohe, afa ehengelni nalig el kifutig numweheg. \v 26 Nofeka nimbefum enaig esiagi. Aman membeg misog elbi ogofiba ehe so ma mingnag elim ahnai skaufeni. \v 27 Afa aman membeg gosuofefiba ehe so ma nengelni isug gafugag el pugui. \v 28 Eso ma Inim El gwenaig esei, mang bog el ehem kwefug mo, amo eba awai. Eba ehe ming elim kwaganigim afa heafna nofkena gag faig eso enaksag elim piske wambugum pigi hwatig.” \s1 Sisas sambaganigi elim nofug amtakwaligna lahlafe hatiagena \r Mak 10:46-52, Luk 18:35-43 \p \v 29 Sisas Jeriko kimbig wahianam wankana afa el nubwel ehem sum pahlukuna. \v 30 Mahim mahimsi ahuafenaba sambaganigi el nofug kuhlag mina embeg wa ahafena. Ahiginaba og ati Sisasba obo eso ahunena, “Nemba Devitna simbianinga so kam afafeni!” \v 31 Afa mungwali el ehenigim fegonigini og, “Afwai.” Afa eheba hugna ahunena, “Ainiyag, namba Devitna simbianinga so kam afafeni!” \v 32 Afa Sisas gofenaba awamonim, sihini og, “Mang ka nem fenif?” \v 33 Afa sohona, “Ainiyag, ka membe ahfeg ne kam nofugum bahia aitin!” \v 34 Afa Sisas afafenim ehenigina nofugum tutuhlihinugenaba eso ikagna nofug bahiawagena afa so Sisasim ahpahlukuna. \c 21 \s1 Sisas Jerusalem wa ika puguna \r Mak 11:1-11, Luk 19:28-40, Jon 12:12-19 \p \v 1 Afa Sisas heafna pahlukuiag elim Jerusalem gam wankana. Wankan ena mug wa unehlagba Oliv muhwa Betfage kimbig wa wan puguna. Afa so Sisas sambaga pahlukuiag elim gof ningitiginam \v 2 enaig esoni og, “Ahkan okwena kimbig wa ahpugunam, afa ne ikagna ahnagoiba donki-tata mungo li mog wa wena kiki wahig eso luwaligim wanigofuf. Eso ahpiginam kam ahwani bona. \v 3 Eso aman ma nem ahanaig moba sihinibi eso ahsihina og, Ainiyag enana ogna gafugafe, eba nem ikagna ningitigif.” \v 4 Afa enaba pugugba eba Godna mo inim pugug. Ena moba Godna mo fa sihiule el ati sihi wahiana. \v 5 God og; \q1 Mungwali Saion wanai elim ena mo sihigon, so nangu, nengelni misog el ati nem obon, ehe mo flafla hwainig el afa ehe donki-tatana nihi yi fuko agagim obo afa ehe donkina luwaligna gwenaig eseg. \rq Sek 9:9\rq* \p \v 6 Afa so sambaganigi el Sisasna mo ahiginam gwenaig esahfena. \v 7 Eso ahkanam donki luwalig nahlum ahwani bona. Afa heafnigina kwiyieg lofug hugufu askona donkina nihi yi eso Sisas enana yi fuko ganam ikana. \v 8 Afa el numb heafgelni kwiyieg lofug hugfunim mina wa suguahuna afa mingana mo li kigag tutoaginim gwenaig esini. \v 9 Mahim Sisas ikafenaba eso mingnag gosuni afa mingnag sum agfofena afa mungwali osogona og; \q2 Sa Devitna simbianingam unehlagim fingifi fukwalugo. God so ma lahlafeinai eso ehe Ainiyag na kigmogwa obo. Eso God sisinaim, ehena unehlagim fingifi fukwalugo. \p \v 10 Mahim Sisas ika Jerusalem wa seahufnaba afa mungwali el ena kimbig wanai sahig ahfewagfna og, “Sohna elbi aman mahim?” \v 11 Afa el ahuafenaba wahigi sihigoni, “Ohnaba Sisas Galili wanai ehe Nasaretna Godna mo fa sihiaule el.” \s1 Sisas Godna nalig lala ika puguna \r Mak 11:15-19, Luk 19:45-48, Jon 2:13-22 \p \v 12 Afa Sisas Godna nalig lala ika pugunam el enanai yi kigna gawig mimage gofini eso ena elim fenigenam afwambawa ningitigina. Afa el eyi mingnag kantri na kig mimange wagig simem Sisas wahigi wahigi fefatifeni. Afa twafig gamp mimange wagig pegag simem gwenaig esena. \v 13 Afa ehe sihini og, “God heafna buk wa enaig sihifeg ‘Kana lalaba sefig God i sihiag ahfeg lala’ afa ne esigbi ena lalaba eyi okwef el meagam ahu saho agfoahe.” \p \v 14 Afa enanai yi nofug kuhlag afa mong angieg ambugog Sisasim nanguni. Afa ehe lahlafetifena. \v 15 Afa Godum sis tuhlu faiule el i afa nihe mo anwana el i kigmogim nanguni afa higinim luwal esogona, “Devitna simbianingam sifakalini” eso enag el olug kakagiagini. \v 16 Eso Sisasim sahini, “Ateaho ne luwalna moba higig?” Afa ehe sihini og, “Ei ati ka higig. Mas ho ne ena Godna ginofba suwigig mo? \q1 Lahlag sifakaleg mo wesig luwal sihigbi eba God ehe eseg.” \rq Sam 8:2\rq* \p \v 17 Sisas enanai yi elim hwatinam Betani kimbig wa ika gini. \s1 Sisas esonaba li fofena \r Mak 11:12-14, 11:20-24 \p \v 18 Afa leana Sisas piske Jerusalem gam ikan biniwahana. \v 19 Afa fig li mina ehembe wa nangunam ikan muhwa pugunam. Eso nanguna figeg bihig gofena, fug awai. Eso liim esona, “Ne mas fuglei eba ne gwese gofuf.” Eso ikagna li fofena. \v 20 Afa pahlukuiag el enam nangunim sineminefini og, “Ahnaig esegba na so sona fig libi ikagna fofeg?” \p \v 21 Afa Sisas sihini og, “Ka nem inim sihinig, afa neana olug Godum oniginiba eso mas ne sambaga onigigufuf eba ne yuhwafif osa ka li esegba. Enaba neangaba gwenaig mugum ne esogof, ‘Susum ika buwa pe’ eso gwenaig esef. \v 22 Afa neana olug onigi gwese gohugba eba mangimba ne Godum sahinibi eso ehe esef.” \s1 El Sisasna kigmogim sahini \r Mak 11:27-33, Luk 20:1-8 \p \v 23 Sisas ika Godna nalig lala piske sahunam elim wagfuni ofefenaba afa Godum sis tuhlu faiule el i afa amunai el i ambugog Sisasim sahini, “Ahnaig esegba eso ne enaigba eseg? Aman nem sihina?” \v 24 Afa Sisas wahigi sihini, “Ka gaba ka nem mungwag asahtigi ma ateamba ne kam yuhwa osihinifibi ka so nem sihin ahanaig so ka eseg. \v 25 Aman mahim esonaba eso Jon buwa aitina, God me awai el me?” Eso ehengel hefum sihiagini “Ahnaig sihi so big finif? Afa big esogofiba, God ehem esona eba ehe sihif ‘Ahnaig esegba ne mas Jon na moba fi ni mo?’ \v 26 Afa big esogoiba, el ehem esona eba eso big mungwali elim embefig onif ati mungwali onigig Jon eba Godna mo fa sihiaule el.” \v 27 Eso Sisasim wahigi sihini, “Kagel mas anwanafig mo.” Afa Sisas sihini, “Kangafa ka mas nem sihini aman so kam esenag.” \s1 Sambaganigi luwalna waskwes mo \p \v 28 Sisas piske sihini og, “Ne ahanaig onigignafug numwehe onignaginim eso sihi. El enaig esena heafna leg sambaga. Ehe etegim ika sihina og, ‘So na yawaba aso gafugafegimba ikai.’ \v 29 Ehe sihina, ‘Kam kusi’ afa onigiagean wahianam afa so aso gam ikana. \v 30 Afa awag ikana suminegim gwenaig sihina afa sumineg og, ‘Ei eba ka ikaf’ afa ehe mas ikana mo. \p \v 31 “Aman awagna olugba pahlukuna?” Ehengel esogona, “Eteg”. Eso Sisas sihini og, “Ka nem osihini nengel sumineg lofug. Nengel mas Jonna oningig pahlukuna. Afa kig wambule el i afa mina wa ahwamine angwafig i eso asaiyenam Godna bog megam gosu ahuf. \v 32 Afa Jon bog Godna lahlag mina nem wagfunig afa mas ne ena mo fig mo. Afa kig wambule el i afa mina wa ahwamine angwafig i ena moba fig. Ati ne enaba nangug afa mas ne olug wahigi ena mo fig mo.” \s1 El amtakwalig asonaim nangwagihiagif \r Mak 12:1-12, Luk 20:9-19 \p \v 33 Sisas amunaim sihini og, “Sahig ming waskwes mo, el enaig eseg wain aso fegim bogna gohla wahiag enag asowaba lifug bigag bumeko wahiag afa sime wa lala kwina fe wahiag. Afa ehe elim enanai yi waskwes wahiagim ehe mo wahigwa yi kimbig gam ikag. \v 34 Mahim wain fug pwatiyigim ofefiba eso asona awag heafna elim ningitigiba eso ahu eso gafuga wanai elim sihigonif og asona awag membeg heafna mungwehigenai eso fai. \v 35 Afa mahim ahu opukonaba eso aso gafuga wanai el pahluamifinim ming elim tigegaminefini, afa ming elim mo tigi fatini, afa ming i mo hun na tigekini. \v 36 Afa asona awag mingnag elim ningitigina ena elbi numwehena ahuna. Mahim opukonaba gwenaig esegoni. \v 37 Afa sumi yi mo heafna legim ningihianam og, ‘Soma kana luwalim numwehe fi.’ \v 38 Afa aso wanai el luwalim nangunim hefum sihiageni og, ‘Sonaba mahim awag wahagba enag fag. Ause, nahu tigi fati eso big heafna sofeg eso bigna fi.’ \v 39 Afa luwalim kikehlinim asowa afwambagam fi fatinim tigekini.” \p \v 40 Afa Sisas sahini og, “Mahim asona awag boiba eso ahanaig esenif?” \v 41 Afa esogona, “Eba amtakwalig elim tigi fatinim afa aso amo ming elim faif eba amangel eso mungwehigenai awagim ikagna faif.” \v 42 Sisas ehengelim sihini og, “Ena moba ati Godna bukwa goh. Ahnaig esegba ne na mas anwanafig mo? Mo enaig ikafeg; \q1 Ena sumilba lala nimbagig el isugum fi fatig eba naho God esenagba eso sumilba gohug. Afa enaba hugna lahlafeg mahim nangugbi. \rq Sam 118:22\rq* \p \v 43 “Noso ka nem osihi, God heafna bog megam nengelni ninganai fanam afa mingnag elim faif eso enag el nai yi fug luwof. \v 44 Afa aman ena aga wa peiba eso ehem tigia hwatif. Afa aga amanim penam eso ehem fisgi fakaf.” \p \v 45 Pris el i afa farisi el i ena waskwes mom higinim anwanafini eba Sisas ehengelni nihem sihina. \v 46 Eso ehengel ogna ehem kikehli afa mingnag elim embefegoni. Og eba ati onigig Sisas ehe Godna mo faule el. \c 22 \s1 Ligag wa gag bu yis mo \r Luk 14:16-24 \p \v 1 Afa Sisas ehengelim piske ming waskwes mo sihini og, \v 2 “Godna bog megam enaig eseg, misog elni leg angwafig afaba eso misog el nalig bu yis ofen. \v 3 Afa ehe elim sihinig og, ma ambugog fane ahagai. Mahim enena osu pugunaba eso heafna gafugag elim ningitigina og ahu enaig elim sihigon, so ma ambugog. Afa el kusi ni ka mas ambugog. \v 4 Afa piske minanag gafugag elim ningitigina og, ‘Elim ahu sihigon ati ka faneba numwehiage wahiag. Ati ka nalig bulmakau afagwanai kwagig. Mungwali ati gohug eso ambugog ena bu yis ahga.’ \v 5 Afa mahim sihigonibi mas higini mo eheba heafna gafugag wa ahkawag minefena. Ming el mo heafna aso gam ikana afa ming mo heafna ming gafugag wa ikana. \v 6 Afa mingnag mo misog elni gafugag elim kikegonuginim kwaskofini. \v 7 Afa misog el olug kakagenam eso heafna amiim ningitiginaba ahu elim kwaskofinim afa ehengelni kimbigim suwina tuhlugoni. \v 8 Afa heafna gafugag elim esoni og, ‘Faneba ati ka numwehe wahia eso el so ka sihini wahia mang wangene el mo ena mo so ohuna faneba ambugog ahagai.’ \v 9 Eso mungwali minahug ahu elim wambinim eso sihigoni eso ma ohuna bu yis wa ambugog. \v 10 Afa gafugag el ahu amangelim gaba wambinim eso sulfu wan ambugona. Wan ambugonam lahlag el i amtakwalig el i eso lalam tifagena. \p \v 11 “Afa misog el sahu ikana nangwagna. Afa nangunaba el mungo mas bu yis wa lofug yimieg fatina mo. \v 12 Afa sahna, ‘Hihe, asegba ne seahug afa ne mas yimieg lofug fatig mo.’ Afa ehe moahlai gofena. \v 13 Afa misog el gafugag elim sihini og, ‘Ningam mungom wena kikenaginim afa afwambagam sikigieg megam fi fati. Eso ma enanai yi, el wewatinam heafgelni gog tutohia ahgafuf.’” \v 14 Sisas mo sihi awahia fenaba og, “God enaksag elim unenigim afa mungo mungo elim kanog hwatig.” \s1 Mang so big misog el mi God mi faigof \r Mak 12:13-17, Luk 20:20-26 \p \v 15 Farisi el ahuna hefum mina tohlagini ogna Sisasna mom klimoani. \v 16 Afa farisi elni pahlukuiag el mi afa Herotna el mi eso ningitini og, “Wagfuiag el, kagel ati ka anwanafig neana moba inim afa ena inim moba ati ne elim Godna mina ogfu fenigeg afa ne mas onigi, ne gauna ahanaig ahanaig elim gaba sihinagahfeg. \v 17 Sa kagelni sahigim kam wahigi sihin. Bigna nihe ateaho enaig sihifeg so big kigba Romna misog elbi fai me awai awai me?” \p \v 18 Afa Sisas ehengelni amtakwalig onigigim anwanafinim afa esona og, “Mangigim ne kam ogihini? Nengel sambaga mengigna el! \v 19 Sa kam takis kig wagfuni.” Eso ehengel mungo kig fibughuna. \v 20 Afa Sisas sahini og, “Aman na nofbosug i unehlag i eso nanai yi go?” \v 21 Afa esogona, “Sisar, Romna misog el.” Eso Sisas sihini og, “Sisarnaba eso Sisarim fai afa Godnaba eso Godum fai.” \v 22 Afa ena mom higinim afa ehengelni olug fingi feskofenaba eso ehem washu ahuna. \s1 Sisas sihini el melig pigieg bigagafeg mo \r Mak 12:18-27, Luk 20:27-40 \p \v 23 Ena osuna Sadyusi el Sisasim nangum ambugona. Sadyusi el enaig onigini og melig pigieg elbi mas bihiagfei. Afa so Sisasim sahini og, \v 24 “Wagfuiag el, Moses enaig sihifena, afa el luwal hwainig wahagba heafna sumineg so ma ehena esig angwafigbi fai eso ma luwal etegna sigag wa unefei. \v 25 Afa autunam elegeg wa gohug nilite ka agfoihiafena. Eteg angwafig fana mahim wahanaba luwal hwainig. Eso esig angwafig agafena. \v 26 Afa ehem angigieg fana afa ehem gaba luwal hwainig wahana. Eso gwenai pigifeakan sumineg atamulug nai yi puguna, \v 27 afa sumi yi enag angwafigim gaba wahana. \v 28 Afa autunai wa mahim enanam melig pigieg bihiagafeiba eso ehe aman na angwag fef afa mungo nilitena enag angwafig mungo fini?” \p \v 29 Eso Sisas wahigi sihini og, “Godna buk i afa heafna kigmog i ne mas anwanafig mo eso ne etetiagig. \v 30 Afa mahim enanam melig pigieg buihiagafenam mas angwafig wambu eba ehe Godna ofwanai el lofif. \v 31 Afa enag onigig melig pigieg bihiagfei ena moba eba ati Godna buk wa gofna afa ne mas higig mo ena mo God nem faini. God enaig sihifena og, \v 32 ‘Kaba Abraham, Aisak, Jekop na God.’ Eba mang melig pigig elni God mo, eba heafa nofkena elni God.” \v 33 Afa mungwali el ena mom higinim ehengelni olug fingi fiasaina. \s1 Godna nihe mo goseg \r Mak 12:28-31, Luk 10:25-28 \p \v 34 Afa mahim farisi el higinim Sadyusi el Sisasim mas yuhwa sihini mo eso mungwali wahenam Sisasim ahu nanguni. \v 35 Mungo el eba nihe mo wagfuiag el. Ehe ogna Sisasna mom klimoanim eso sahini og, \v 36 “Wagfuiag el, ahana nihe mo eso mingnagim gosunig?” \p \v 37 Afa Sisas ehem enaig sihifena, “So na Godum nimbiafena Ainiyag hugna membena. So na nimbiafena olug ni, sungwag ni, afa onigi na hugna Godum membena. \v 38 Ena nihe moba nalig fegim ehe goseg. \v 39 Afa angigieg nihe mo gwenaig esog og, so na nimbiafena hihem hugna membena eso ne nimbefum enaig esfafif. \v 40 Afa ena sambaganigi nihe mo waba mungwali Moses na nihe mo i afa Godna mo fi sihiule elni mo i enanai yi sahu ahgo.” \s1 Sisas sahna Elim Godba Gishu Wahiag \r Mak 12:35-37, Luk 20:41-44 \p \v 41 Afa farisi el nuwag gofnaba Sisas ehengelim sihini og, \v 42 “Elbi sohnaba God ati Gishu wahiag elim piske wambugum, enaba amana simbianinga?” Afa ehengel wahigi sihini, “Eba Devitna simbianinga.” \v 43 Afa Sisas sahini og, “Ahanaig eseg naso Godna Sungwag Devitim olug onigi wa fainaba eso Devit ehena unehlagim safana, Ainiyag. Devit enaig esona og; \q1 \v 44 God Ainiyag kana Ainiyagim sihinag so kana nihiginai ninga wa pegafim ikan ikan ka so kike neana fagule elim tigi feskonam eso ka nem faif. \rq Sam 110:1\rq* \p \v 45 “Afa Devit ehem safana, Ainiyag. Ahnaig esegba enag ehe Devitna simbianinga?” \v 46 Mas aman piske sihina mo afa enag osuna ikan hefum wahaf ehem sahnigim embefini. \c 23 \s1 Farisi el i nihe mo el i elim gasaf wambhiaghufna \r Mak 12:38-39, Luk 11:43,46, 20:45-46 \p \v 1 Afa Sisas heafna pahlukuiag el mi afa mingnag el mi sihinuwagena. \v 2 Ehe enaig esona og, “Farisi el i nihe mo anwana el i Mosesna nihe mona nem ogfu fegonugini. \v 3 Afa ena mo so nem faigoba enaba eso higinim pahluku. Nofeka ehengelni nihem pahluku, mangofi. Mom sihigim afa ehe mas enam pahluku mo. \v 4 Afa ehe elim kinig kike faigog, afa ena kinigba elim, kahli afa eheba mas ena kinigim ningana wesig pawohlini mo. \v 5 Afa mungwali ahanaig ahanaig eso esihiagibi eba elim og so ma kam nangwagi. Afa betenna wagna angeg gigim afa betenna kwieg lofug wa we bugugni kifiyig hwatig. \v 6 Afa nalig bu yis wa ehe ogna misog el lofug augu afa nuwagig lala ehe ogna sime lahlag wa gosu augu. \v 7 Afa ehe enaig membig nuwagig gohugwa el so ma ehengelim une goni og amunai el afa wagfuiag el. \v 8 Afa ese nem enaig sefifif wagfuiag el. Eba mungo neana wagfuiag elbi, afa ne nilitena fiakag. \v 9 Afa ohuna bite wa nofeka elim sefi awag fei eba nengelni awagba mungo he heven wa ga. \v 10 Ese nem sefif ne amunai el eba el mungo he nengelni amunai elbi eba God ati Gishu wahiag elim piske wambugum. \v 11 Aman nengelni Ainiyagba eso neana gafugag el fef. \v 12 Aman hefum fingi fukuagba eba God ehem pigaupif afa aman hefum fingi fukuag hwanigba eba God ehem fingi fukuf.” \s1 Sisas farisi el mi afa nihe mo anwana el mi fenugena \r Mak 12:40, Luk 11:39-52, 20:47 \p \v 13 Sisas enaig sihifeni og, “Nasabanig, farisi el i nihe mo anwana el i amtakwalig nem pugunuf. Eba ne sambaga mengigna el. Ne elim mina kikisei gonig Godna bog megam saiyegim. Afa nimbeba mas ne saho afa el ogna saho afa ne gwegonuhu.” \p \v 14 Sisas enaig sihifeni og, “Nasabanig, farisi el i nihe mo anwana el i amtakwalig nem pugunuf. Eba ne sambaga mengigna el. Afa ne esig angwafigim makwale gonigim afa ne ehengelni lala wambugonig. Afa enaig esigim afa ne makwalig kwinam betenaska. Ena mog eba God amtakwalig tautig nem numwehe faif.” \p \v 15 Sisas enaig sihifeni og, “Nasabanig, farisi el i nihe mo anwana el i amtakwalig nem pugunuf. Eba ne sambaga mengigna el. Afa ne biteamina ahwaminefig afa bu mina botwa ahug eba mungo elim neana pahlukuiag elim ne wahig. Afa enaig pahlukuiag elbi nem kwaganig gosu ikaf suwilagig kembig minagam. \p \v 16 “Ne nofseleni el mingnagim wanahu mina wagfugonig eba nem amtakwalig pugunuf. Ne enaig sihi fegonug afa aman Godna nalig lalam unehlag seafanam afa mo sihi wahiaf eba isug sihi wahiag. Afa aman Godna nalig lalanai golim seafanam afa mo sihi wahiaf eba eso ena mo inim eseg.\f + \fr 23:16 \ft (23:16) Farisi el nalig mo mas fatini afa wesig nihe hugna onigini.\f* \v 17 Nengel moetet el afa nofseleni el. Mang so goseg, gol me awai Godna nalig lala me? Mas ne anwanafig mo lala goseg eso Godna lala enag golim esenagba eba Godna nemug. \v 18 Afa ne elim sihigonig, afa aman sis tuhlu Godum fai simem seafanam afa mo sihi wahiaf eba isug sihi wahiag. Afa aman Godum fai sisim seafanam afa mo sihi wahiaf eba eso ena mo inim eseg. \v 19 Ne inim nofseleni! Mang so goseg sime me awai sis eyigig me? Afa mas ne anwanafig mo sime goseg, eso Godum fai sime enag sisim esenagba eba Godna nemug. \v 20 Eso mahim aman Godum fai sime seafanam afa mo sihi wahiaf eba sime i afa mang enanai yi afugwagim ena mo kifutig wahiag. \v 21 Afa mahim aman Godna nalig lala seafanam afa mo sihi wahiaf eba lala mi afa God eyi agag lala ena mo kifutig wahiag. \v 22 Afa aman heven seafanam afa mo sihi wahiaf eba Godna nangwaghiageg simem seafag afa God ehe enanai yi pegagim seafag ena mo kifutig wahiag.” \p \v 23 Sisas enaig sihifeni og, “Nasabanig, farisi el i nihe mo anwana el i amtakwalig nem pugunuf. Eba ne sambaga mengigna el. Afa yasmoel unehlagba mint, dil, kumin ne wambugum afa 10 pela hap suguahugim Godum mungo fai. Enam wesig nihe mo ne hugna onigig afa nalig nihe mo enaig eseg elim numwehe gwefihiaginim, eso afafegoni, afa lahlag olug onigig mas ne esig mo. Eso ne esi afa nofeka nalig nihe mo wahiyi. \v 24 Ne nofseleni el mingnagim wanahu mina wagfugonig! Ne buba ahagaba nambganai buwanai wambihiagig afa ne mas nanguna mo kamel-tata bu wa go afa ne ena nahgum neg.” \p \v 25 Sisas enaig sihifeni og, “Nasabanig, farisi el i nihe mo anwana el i amtakwalig nem pugunuf. Eba ne sambaga mengigna el. Afa ne kap i plet i sisinai mungo gigiafiagig afa mo fa fag i afa faghagig i enanai yi memtowa pugu go. \v 26 Ne farisi nofseleni. Kapim yuwana mo so na meagam numwehe gigiafinim eso ma afwambanai yimieg.” \p \v 27 Sisas enaig sihifeni og, “Nasabanig, farisi el i nihe mo anwana el i amtakwalig nem pugunuf. Eba ne sambaga mengigna el. Ne bite fe lofug wambo bite bigna fatig wahiyi. Afwambagam mo lahlag go afa meagam mo kig i lofug i nongi go. \v 28 Nengel gaba gwenaig esig. Afwambagam mo el nem nangwagi ne lahlag el afa meagam mo sambaga mengigna fegim amtakwalig nihe go.” \p \v 29 Sisas enaig sihifeni og, “Nasabanig, farisi el i nihe mo anwana el i amtakwalig nem pugunif. Eba ne sambaga mengigna el. Nengel Godna mo fi sihiule elni bitekfem lahlafe fig afa lahlag elni bitekfem anginagig. \v 30 Ne enaig esogog afa so ka kagelbi simbianga wa wan auguia fiteba eba mas ka esite Godna mo fi sihiule elim kwaskofi. \v 31 Eso neana mo wagfug nimbe ne elni luwalig Godna mo fi sihiule elim kwaskofig. \v 32 Sa esi, yuwana simbianga ahanaig esini so na gwenaig yuhwa wahiyi. \v 33 Nengelba sombine afa sombinena luwalig. Ahnaig esegba ne onigig eso God mas kam suwi lagig kimbigaba ningitigi? \v 34 Sa hig, ka nem osihin ka kikeafena Godna mo fi sihiule el mi, anwana el mi, afa wagfuiag el mi nem ningitiginiba. Afa eso ne mingnagim kwaskofi, afa mingnagim li katigegwa tigi kahlif, afa mingnagim nuwagig lala wa wena flagflaketifif afa mingnagim pahagemine fifibi eso mingnag kimbig gam ahuiamine fef. \v 35 Eso amangel lahlag elim kwaskofig, enag elbi pigigba eba Abel wa pugugum ika Sekaraia wa pugug ena susuba eba mungwag ne fif. Sekaraia Berekiana leg nengelni simbianiga olyi Godna lala afa Godum sis faig sime wa tigekini. \v 36 Ka nem inim sihinig enag mungwali tautig mungwag eba nem yawonai elim pugunif.” \s1 Sisas Jerusalem wanai elim afafeni \r Luk 13:34-35, 19:41-44 \p \v 37 Sisas sihini og, “Jerusalem wanai luwal, Jerusalem wanai luwal, ne Godna mo fi sihiule elim kwaskofini afa el God nem so ningitigigba ne hun na kwaskofi. Higeg ka membeg nengelni elim wambui kikeafnai yi muhwa wambugofum afa ofenai kakaruk afag heafna luwaligim wambui anglag meg gam kumo wambugu afa mas ne enaigim membeg mo. \v 38 Eso God enag lalam neana wahiaf eba esugo fuf. \v 39 Ka nem enaig sihiofen mas ne kam nangui ikan kan ne enaig esogof, ‘God so ma lahlafenai eso ehe Ainiyagna kigmog wa obo.’” \c 24 \s1 Sisas sihig Godna nalig lala amtakwalef \r Mak 13:1-2, Luk 21:5-6 \p \v 1 Sisas Godna nalig lalam wahia ikafenaba heafena pahlukuiag el ambugoafenaba ehem og so nangu sona lala. \v 2 Afa Sisas sihini og, “Yawo ne mungwali hun lalam ne nangug, ka nem inim sihinig eba mas gofi. Nengigimba eso hun mungwali bite wa apaigofe afa mas mungo gofi.” \s1 Ahnaig ahanaig kinig puguf \r Mak 13:3-13, Luk 21:7-19 \p \v 3 Enana Sisas Oliv mug wa gafena. Afa pahlukuiag el ambugog sisag mona Sisasim sahini, “Sa kam sihini amansi Godna nalig lalam amtakwalef eso mang eseba so ka anwanafi eba nemble bogim afa mungwali awaiyef.” \v 4 Sisas wahigi sihini og, “Numwehifibi masa el nem mwakwale gonif. \v 5 Afa el numb ambugonam kana unehlag wa mwakwale agfohena esogof, ‘Kike Krais, God kam kanog wahiag.’ Ena mo enaksag elim mwakwalenif. \v 6 Afa ne higif faghagig mo eso nofeka olug kinig eskof. Afa eba eso sonaigba puguf afa mungwali awaiye osunaba mahimsi. \v 7 Afa mingnag el ahu mingnag elim angoluwag i hagfi afa mingnag misog elni el ahu mingnag misog elni el i hagfi. Afa ahanaig ahanaig biteamba eba bini nalig i afa kugo i puguiagef. \v 8 Mungwali enaigba ofe angwafig luwalim tautigim oningis. \p \v 9 “Eso enanam nem wambinim mingnag elim wambwaigoiba so nem kwagi aitif. Afa ne kana el agfoihiefiba eso mungwali el nem olug kakagegonif. \v 10 Enaksag el kam onigigim wahinim afa hefum mwauaginim afa olug kakagiagif. \v 11 Afa enaksag mo fi sihiaule mwakwale el opukonam enaksag elim gasafihiagif. \v 12 Eba amtakwalig nihe hugna nalig puguf eso nubwel el mingnagim membegonugim yiskos siagif. \v 13 Afa amangel kifutig agfohian ikan mahim kinig awaieba eso ehe lahlag gofuf. \v 14 Afa Godna bog megam lahlag mo mungwali kimbig sihiageahufuf eso mungwali el higigif eba ati mungwali awaiyegim opugu.” \s1 Amtakwalig hugna puguf \r Mak 13:14-23, Luk 21:20-24 \p \v 15 “Ne nanguf mang hugna amtakwalig so afsug kwegig mengig megam gofuf. Enam autunam Daniel Godna mo fa sihiaule el ati sihi wahiana. (Aman so enam suwiginam soma anwanafe.) \v 16 Afa enanam Judia nai el opukonam so embem mug gam ahuf. \v 17 Afa aman lala wa sisi gohugba eso nofeka mangwalba lalanaiba opuko wambug ahu. \v 18 Afa aman asowa gohugba nofeka piske lalagamba ika lofugba fa. \v 19 Enanam amtakwalegef angwafig enogni afa angwafig luwalna! \v 20 Afa so na Godum sahini, ne mas hugna ninegna afa isug auguia osunaba enaig enaba embem ahui. \v 21 Enanaba kinig nalig feahgenam puguiagef. Autunam God bite gafugagfenam bo yawo pugug enaig kinig mas gofena mo. Afa nengigim mas enaig piske pugui. \v 22 Afa God ikagna tumegba hwanigba eba mungwali el awaief. Afa God kanog hwatig ena elim oniginigim eso tumenig. \p \v 23 “Afa enanam mahim el nem sihinibi og, ‘Sanangu Krais ohogo amo ehe okwenanaiyigo eba el God Gishu wahiag el.’ Nofeka ena mo higim. \v 24 Eso mwakwale Krais, afa mwakwale Godna mo fi sihiule el ambugog opukof. Afa ambugonam ahanaig ahanaig kigmog wagfuiag gif afa God kanog hwatig elim gaba enaig esehiagi me. \v 25 Enamba mahim fiahba ati ka nem sihi wahianig. \p \v 26 “Afa el nem sihigonibi og, ‘Ehe bite bihig go.’ Nofeka asim ahu. Afa esog, ‘Ehe ohunanai yi sahu go.’ Nofeka higim. \v 27 Afa afwei osu puguiagam pugunam bo osu pegam ikaf eso mungwali el enam nanguf. Eso Inim El gwenai esef obofiba. \v 28 Ahana nai yi el melig pigieg afogwa enanai yi gungwe ambugog nuwagig.” \s1 Inim El bof \r Mak 13:24-27, Luk 21:25-28 \p \v 29 Sisas enaig sihifeg, \q1 Gwenanam mahim kinig awaiyeba eso ikagna enaig esef, \q1 osu sikigef afa was mas pukoi afa bagnufut apaigofe, \q1 afa ofwanai kifutig gau fufiahsaiyif. \rq Ais 13:10, 34:4\rq* \p \v 30 “Afa enanam Inim Elni wagfuiag of wa puguf. Afa so mungwali bitenai el wewati gofe eso ehengel Inim Elim nanguibi sisi lango wa nalig kifutigni afa nalig afwambusugini wahe bof. \v 31 Afa afag nalig mwasiba eso ehe heafena of wanai elim sambaga sambaga bite meigim ningitigiba eso mungwali bitegam ahu God kanog hwatig elim wambugiahuf eso mungo wa ahu nuwagif.” \s1 Amansi so Sisasba bof \r Mak 13:28-31, Luk 21:29-33 \p \v 32 “So na fik li waskwes mo anwanafi. Afa mahim li kag euwiauofefiba afa so li figeg yiminig puguf eso ne anwanafi eba lahlagna meinofe. \v 33 Gwenai ese mahim ne nanguibi eso mungwali puguiagef so na anwanafi eba ati muhwa meiniofeg afa eba puguf. \v 34 Ka nem inim sihinag sonag el mahimsi agfofiba eso mungwali enaig puguiagef. \v 35 Of i bite i mungwali awaiyeba afa kana moamo higeg gwesegofuf.” \s1 Nengel ati numwehiagifum \r Mak 13:32-37, Luk 17:26-30,34-36 \p \v 36 “Mas aman anwanafe ahanag osuna so enaigba puguf. Godna ofwanai el i afa heafena Leg mas anwanafig mo eba Awag mungo anwanafeg. \v 37 Oso yuwana Noa wanesena gwenaig esef mahim Inim El obofiba. \v 38 Afa mahimsi bu puguia hwainig fiahfenaba enanam mungwali el hefum ahgagifini afa angwafig wambugifini gwenaig ese ahufenaba eso Noa mungo wansahona sip yi ba. \v 39 Afa mungwali mas anwanafini mo enaig puguiagim. Gwenaig eseahufenaba eso bufle nalig bona mungwali kalefena wambkuna. Mahim Inim El obofiba eso gwenaig esef. \v 40 Sambaganigi el asowa gafuga ahfegofiba eso God mungo faiba afa ming mo gofuf. \v 41 Afa sambaganigi angwafig na ahsne gofiba eso God mungo mo faiba afa ming mo gofuf. \v 42 Eso numwehifibi mas ne anwanafig mo ahanag osuna nengelni Ainiyag bonigim. \v 43 Ohuna mo eso ne anwanafi. Afa lalana awag anwanafegba amansi sinaini so okwef el bof ehe numwehego mas wahiai okwef el lala gam sahu bogim. \v 44 Eso neanga numwehe, Inim El enag osuna obofiba ne eteti gofif.” \s1 Sambaganigi gafugag elni waskwes mo \r Luk 12:42-46 \p \v 45 “Aman so misog el goseg wahiagba, eso mingnag gafugag elim fane mimangenigeg? Eba sawieg el onigig anwana. \v 46 Enaig el soma sifakale mahim misog el piske bo ehem nanguiba eso lahlag gafuga fegofuf. \v 47 Ka nem inim sihinig misog el ehem wahiaiba eso heafena mungwali gawig nangwaghiagef. \v 48 Afa gafugag el amtakwaligba ehe onigig misog el eyi mahisife. \v 49 Afa ehe gohugum mingnag gafugag elim kwagaitifegim eso uflogna bu ahgaule elim fane wan neg afa bu wan neg. \v 50 Afa enag osuna ehe etetif eso heafna misog el enanam piske bo puguf. Gwenanam ehe mas anwanafe. \v 51 Afa misog el bonam ehem hihige feskofefe. Afa so ehem sambaga mengigna elim wahe hwatiba eso enanai yi eyu watunam gog kike skofefe.” \c 25 \s1 10 pela angwafig angwamingna waskwes mo \p \v 1 Sisas esona og, “Enanam Godna bog megam enaig esef 10 pela angwafig angwaming heafgelni lam wambini ahu ufini el mungo angwafig ogna fa. \v 2 Afa afawa puguf angwafig onigi etetig afa afawa puguf angwafig onigig anwana. \v 3 Onigig etetig angwafig heafgelni lam mo wambinim afa wel mo mas wambini mo. \v 4 Afa onigig anwana angwafig mo wel botol wa lam nahugum wambugahuna. \v 5 Ena el ogna angwafig fa enag mahimsi fiahfena. Afa angwafig nengiafuhun nof tuta feaisainaba non askafena. \p \v 6 “Afa ambagolugini el uneni og, ‘Ohonag el ati obo angwafig fagim. Au ambugonam eso ahu.’ \v 7 Eso mungwali angwafig angwaming bugia gafenam afa heafgelni lam numwehiagini. \v 8 Afa onigig etetig angwafig onigig anwana angwafigim sahigoni og, ‘Is ai, kangelim nimbiafgelni wel sugfu faigo. Kagelni lam ogna fuhluo skofe.’ \v 9 Afa ehengel wahigi sihigoni og, ‘Amo ohonaba mas bigim yuhwafeni. Naiba nimbiafena ahu stoa wanai wambinim.’ \v 10 Afa onigig etetig angwafig mahim wel wambugum ahuafenaba eso enanam el angwafig fagim ika puguna. Mingnag angwafig eso ati numwehiagini, ena mo angwafig buyis wa sahu wankanaba eso el mengig kikisei wahiana. \p \v 11 “Afa mingnag angwafig sumi yi ambugonam esogona og, ‘Ei amunai, kangelim mengig pigini!’ \v 12 Afa ehe wahigi sihini og, ‘Amo, ka mas nengelim anwanafinig mo!’” \v 13 Afa Sisas esona, “Ne mas anwanafig mo amansi osuna so nengelni Ainiyag bof eso numwehifibi.” \s1 Sambaga mungo gafugag el waskwes mo \r Luk 19:11-27 \p \v 14 “Godna bog megam enaig ese mungo el ogna wahigwa ika. Ehe gafugag elim unenigim afa heafna gawig mimagenigim soma numwehe wambuf. \v 15 Afa kig mungo mungo mimagenugegim afa aman so kifutig gafugafe eso ehem mo 5,000 kig faig afa ming elim gwelifeg ehem mo 2,000 kig faig afa yiskosule mo 1,000 kig faigim eso ehe mo ikag. \v 16 Afa el 5,000 kig fanam enana oku ikagna gafugag fenam afa ming 5,000 kig fana. \v 17 Afa el 2,000 kig gwenaig esena ming 2,000 kig fana. \v 18 Afa ming el mo 1,000 kig fanam okunam mas enana gafugagfena mo eba okunam bite konam misog elni kig kumoahla wahiana. \p \v 19 “Mahim managenaba eso misog el piske bonam afa heafna elni gafugagim fahigiage. \v 20 Afa el 5,000 kig fanam afa ming 5,000 kig fambu faina. Ehe og, ‘Ainiyag, ne kam 5,000 kig kana ninga wa fakagba so ka enana gafugafegim ka piske ming 5,000 kig fag.’ \p \v 21 Heafna misog el ehem sihina og, ‘Ei, ne sawieg el neana gafugag eba lahlag. Ne enag wesigim numwehiafagba eso ka nem aluwegig faiba so na numwehiafaf. Aubo ka sifakaleba so na gwenaig ese.’ \v 22 Afa el 2,000 kig fanam gwenaig esena bonam og, ‘Ainiyag, ne kam 2,000 kig kana ninga wa fakagba so ka enana gafugafegim ka piske ming 2,000 kig fag.’ \p \v 23 “Heafna misog el ehem sihina og, ‘Ei, ne sawieg el neana gafugag eba lahlag. Ne enag wesigim numwehiafagba eso ka nem aluwegig faiba so na numwehiafaf. Aubo ka sifakaleba so na gwenaig ese.’ \v 24 Afa el 1,000 kig fanam bonam og, ‘Ainiyag, kati anwanafeg neana onigig kifutig. Nefgenai neana aso wa ne mas ihi afa ne isug wambule. Afa ming el mahim gafugafegba eso ne ena nai wambug. \v 25 Enag ka embefeg ena kigna gafugafegim eso ka neana kig okugum bite megam kog kumohlag. Nana kig ohonaba, so nangu.’ \p \v 26 “Afa heafna misog el wahigi enaig sihifena og, ‘Neba amtakwalig yiskosug gafugag el. Ateaho ne anwanafeg nefgenai kana aso wa ka mas ihi afa ka isug wambule afa ming el mahim gafugafegba eso ka ena nai wambug? \v 27 Ahanaig esenaba ne mas kigba oku fakana mo bengwaba? Afa mahim ka piske obofiba eso ka enana kig i afa winmoni i fafe. \v 28 Ena kig finim eso ming elim fai osa 10,000 kig fag. \v 29 Eso amana nubwel goh eba mingnag faif eso enaksag fenaf. Afa amana enaig hwainig wesigfegba eba enaba mweahwanaf. \v 30 Afa enag amtakwalig gafugag elim afwambagam sikifig megam fafatiba, eso enanai yi eyu watunam gog kike skofefe.’” \s1 Sumi yi kwefihiagef \p \v 31 “Mahim Inim El heafna ofwanai elim piske wan obofiba eso ehe nalig misog el fef. Ehe heafna lahlag kug wa ganam ena nai yi mungwali elim kwefihiagefe. \v 32 Afa mungwali bitenai el ambugog ehena nofbosugam nuwagif. Eso ehe mungwali elim kwefihiagenam eso mange tigif gwenaig esef sipsip nangwaghiageg el sipsip mi meme mi mange tigif. \v 33 Eba wambinam sipsipim nihigim wasani afa memeim sahagam wasani. \v 34 Afa so misog el nihiginai elim sihinif og, ‘Aubo, kana awag eso nengelim lahlafihiageg. Au ambugonam nimbiafena gau fi eba Godna bog megam. Yuwana mungwali bite puguia hwainig fiahfenaba God ati numwehe wahiana. \v 35 Eso bini kam wahanaba ne kam fane faini afa bu hef kam fenaba ne kam bu efiyaini afa ka afwambanai fenaba ne kam nimbiafena lala gam wanigahuna. \v 36 Ka lofug hwainig fenaba ne kam lofug faini afa kam gihenaba ne kam wanigagafena, afa ka kalabus lala wa ka gafenaba ne kam ambugog nanguni.’ \v 37 Afa enag lahlag nihe el esogona og, ‘Ainiyag, ahanana soka nem biniwahagiba nanguni afa fane faini, afa bu hef ne fenaba ka nem bu efiyaini? \v 38 Ahanana so na afwambanai fenaba ka nem lala gam wanigahuna, afa lofug hwainig ne fenaba ka nem lofugba faini? \v 39 Afa ahanana nem gihenaba ka nem wanigagafena, afa kalabus lala ne gafenaba ka nem ambugog nanguni?’ \v 40 Afa misog el wahigi sihinif og, ‘Ka nem inim mo sihinig ne mungo isug elim esinig eba kana nilite enaho ne kam esenag.’ \p \v 41 “Afa so misog el sahaganai elim sihinif og, ‘Kam wahinim ahu. God nem heafna mona esinibi. So na suwi lagig kimbig gam ahu. Ena kimbig Satan mi afa heafna gafugag el mi ati numwehiagig wahianig. \v 42 Eso bini kam wahanaba ne mas kam fane faini mo afa bu hef kam fenaba ne mas kam bu efiyaini mo, afa ka afwambanai fenaba ne mas kam nimbeafena lala gam wanigahuna mo. \v 43 Ka lofug hwainig fenaba ne mas kam lofug faini mo afa kam gihena, afa ka kalabus lala wa ka gafenaba ne mas kam ambugog wanigagafena mo.’ \v 44 Afa ehengel esogona og, ‘Ainiyag, ahanana ka nem nanguni bini i afa bu hef i afa afwambanai ne fena afa lofug hwainig ne fena afa gihena, afa kalabus lala ne gafena eso ka nem mas kweagfuni mo?’ \v 45 Afa eso ehe wahigi sihinif og, ‘Ka nem inim mo sihinig ne mungo isug elim mas esinig mo enaho ne kam mas esenag mo.’ \v 46 Afa enaig elbi ahunam tautig amtakwalig higeg gohug wambuf afa lahlag nihe elbi eba ahunam nofkena higeg gohug wambuf.” \c 26 \s1 Misog el Sisasim tigigim sihiagini wahini \r Mak 14:1-2, Luk 22:1-2, Jon 11:45-53 \p \v 1 Mahim Sisas ena mo mungwali sihiage wahianaba eso heafna pahlukuiag elim enaig sihifeni \v 2 og, “Ati ne anwanafig sambaga osuna mungo goh enaba Pasova buyis.\f + \fr 26:2 \ft (26:2) Pasova enanam Israel piske onigini autunam God Israelim Isipinai sulfuna.\f* Afa Inim Elim mingnag elni ninga wa faif eso ehem li katigegwa kahlif.” \p \v 3 Afa enanam amunai pris el i afa Israelna amunai el i Kaiafasna lala nuwagena ehe misog pris. \v 4 Afa mahimsi Sisasna minam yisginage afafena ogna mwakwalinim eso kikehlinim tigi. \v 5 Afa esogona og, “Mas big Pasova buyis waba esi masa el nangui afa ninumugonam opukonam hagfe.” \s1 Angwafig Sisasim sanda bug sugfuna \r Mak 14:3-9, Jon 12:1-8 \p \v 6 Sisas Betani kimbig wa ehe Saimon na lala gafena. Ena elbi autunam gih lepra fena. \v 7 Enana angwafig sanda hun botolna fanam eso obuna, enag sandaba enaksag kigna. Eso lala fukona afa Sisasba sime wa gafenaba eso angwafigbi sanda bug Sisasna misog wa sugfunagena. \v 8 Afa pahlukuiag el enam nangunim ninimugona afa esogona og, “Mangigim sanda bugba awaieg fatig? \v 9 Eso big wahitibi ma el kigna fitie so big kig nalig fitie afa eso big gau hwainig elim kwaganite.” \p \v 10 Sisas ati ehengelni mom anwanafenim afa enaig sihifeni og, “Ahnaig esegba so na angwafigimba kinigbi faig eba kam lahla feafag. \v 11 Afa el gawig hwainig gwenaig wangafuf. Afa kable ka mas nem gwenaig wangafi. \v 12 Afa angwafig sanda bug eso kana elig yi sugfug eba kana eligim numwehiagfag eso bitekfe wa fakif. \v 13 Ka inim nengelim sihinig afa mungwali bite eso ena lahlag mo sihiahufufe eso enaig angwafig ati eseg eba sihiahufiba eso ehem onigif.” \s1 Judas ogna Sisasim elni ninga wa faka \r Mak 14:10-11, Luk 22:3-6 \p \v 14 Enanam Sisasna pahlukuiag el mungo unehlagba Judas Iskariot ehe ikanam amunai prisim nangwagena. \v 15 Afa esona og, “Mang ne kam faif eso ka Sisasim nengelni ninga wa fakaf.” Afa eso ehem 30 kig silva suwiginim eso faini. \v 16 Afa Judas mina yisiginam ogna Sisasim ehengelni ninga wa faka. \s1 Sisas pahlukuiag elim Pasova buyis wanena \r Mak 14:12-21, Luk 22:7-14,21-23, Jon 13:21-30 \p \v 17 Enanam ena buyis sefig ‘Bret Yist Hwainig’ puguna. Eso ena buyis wa angig osuna pahlukuiag el Sisasim ambugog nangunim esogona, “Ahana nai yi ne membeg kagel eso fane numwehiagif afa so na nafef Pasova buyisba?” \v 18 Afa Sisas esoni og, “Ahu kimbig wa opukonam afa saigonam eso ena elim kana mo ugfo sihini, ‘Anwana el enaig esog kana osuba ati awaiegimba muhwafeg koka Pasova buyis pahlukuiag elim neana lala wane.’” \p \v 19 Afa pahlukuiag el gwenaig esini mahim Sisas esonibi afa eso enag fanem numwehiagini. \v 20 Afa kwekwe watini Sisas 12 pela pahlukuiag elim sime wa peganam fane wanena. \v 21 Afa ahgafafnaba eso esona og, “Ka inim nem sihinig nengelinai aman mungo kam ikanam elim mwauf.” \p \v 22 Pahlukuiag el ena mom higinim olug kinig eskofena afa hefum sahigini mungo mungo esogona og, “Ainiyag, mang ne kam sona mo?” \v 23 Afa ehe piske wahigi sihini og, “Nengelinai aman mungo ka fane ahneau enag ehe kam ikanam elim mwaunif. \v 24 Inim Elbi eba wahaf, ati Godna buk wa sihi wahiana eso wahaf. Afa aman so Inim Elim, elim mwaunif eba nasabam. Eba lahlag afag mas ehem wanigaite.” \v 25 Afa Judas mwaug el Sisasim sahna og, “Anwana el mang ne kam sona mo?” Afa ehe wahigi sihina og, “Ei eba neana mo.” \s1 Sisas Ainiyagna fane wagfuni \r Mak 14:22-26, Luk 22:15-20, 1 Korin 11:23-25 \p \v 26 Afa so ahgafafenaba so Sisas bret mungo fanam Godum sahanam eso pahlukuiag elim kukoskofenam mangeni afa esona og, “Wambinim ahga, ohonaba kana elig.” \v 27 Afa wain bug ikafna gwenaig esena fanam Godum sahanam eso mangeni afa esona og, “Sa mungwali enaba ahga. \v 28 Ohnaba kana taf ena taf eba ogfu wahia Godna mo sihi wahiag ena moba inim. Ka taf sugfoiba eso enaksag elni nuhwefiyi mo hugufatinif. \v 29 Ka nem sihinig ka mas nem piske wain bugba wan nei eba ikan ikan so ka mulug wain bug nem kikeafna Awagna bog megam saigonam wan nafef.” \v 30 Afa mwanafi fatinim ena kimbig mo wahinim eso Oliv mug gam ahuna. \s1 Sisas esona Pita kam mas fatinafe \r Mak 14:27-31, Luk 22:31-34, Jon 13:36-38 \p \v 31 Afa Sisas heafna pahlukuiag elim esoni, “Nengel nangufe mahim mang kam opugunafiba yawo sinaini afa nengel kam wahinim eso ne embem ahuf afa Godna buk ati enaig sihifeg og; \q1 Ka sipsip nangwaghiage elim tigeiba soma sipsip mo embem ahuaminafe! \rq Sek 13:7\rq* \p \v 32 “Afa ka piske bihiaf afa ka nengelim Galili gam gosunuf.” \v 33 Afa Pita wahigi ehem esona og, “Mangofi, afa mingnag mungwali nem wahiyi ahuiba afa kaba mas enaig ese kafi.” \v 34 Afa Sisas ehem esona og, “Afa ka nem inim sihinag enaba yawo sinaini kakaruk moasia hwainig fefiba eso ne sambaga mungo nagim esof ne kam mas anwanafeg mo.” \v 35 Afa Pita ehem sihina, “Mangofi, kaba nei mungwal big ahwahaf afa ka mas esoi, ‘ka mas nem anwanafenag mo’, awai nemug.” Afa mungwali pahlukuiag el mungo mo esogona. \s1 Sisas Getsemani aso wa betenena \r Mak 14:32-42, Luk 22:39-46 \p \v 36 Afa Sisas pahlukuiag elim wankanam enag bite sefig Getsemani. Ehe og, “Ohuna nai yi auguiafiba kaba osum betennegim aka.” \v 37 Afa Sisas Pita mi afa Sebedina luwalnigi mi wankana. Afa ehena olug kinig hugna eseafenaba. \v 38 Afa ehe sihini og, “Kam olug kiniageg kam wahagim ati meinofe, ohuna nai yi auguiafiba eso nofkikena fiahfafum.” \p \v 39 Ehe gwesim mwakwalig hili ikanam eso nofbosug bite wa penam betenena, “Kana humuan ena kafteba so na kana ninga wanai mwehwai. Eso nofena kana membug wa ese afa keso nimbiafena membeg wa ese.” \p \v 40 Afa ehe piske bo nangwagnaba afa pahlukuiag el non askafena. Sisas Pitam sihina og, “Ateaho, so na kai mungo aua mas nofkena big afeg mo? \v 41 So na nofkena fiahfafiba afa beteneafafum masa nem gihig pugunibi ne mas kifutig agfofi. Sungwag mo sawifeg afa elig mas kigmog mo.” \p \v 42 Afa ehe piske sambaga nagim ikanam betenena enai esona og, “Kana humuan, eba ne mas ena kafba mwehwai afa ne og so ka neba eba yuhwafeg, ka membeg nimbiafena onigi wa so ma pugui.” \v 43 Afa ehe piske bo nangwagnaba afa pahlukuiag el non askafena eba ehengelni nofug noftuta fiahsaina. \p \v 44 Afa ehe piske hwatinam ikanam sambaga mungo nagim gwenaig betenena. \v 45 Afa ehe piske bonam pahlukuiag elim sihini og, “Mahimho ne askaba afa hekulafa? Is so hig, ati opugu mwauule el Inim Elim amtakwalig elni ninga wa wahiagim. \v 46 Bihia gafenam nahuiago. Ati mwauule el obo!” \s1 Judas Sisasim elni ninga wa wahiana \r Mak 14:43-50, Luk 22:47-53, Jon 18:3-12 \p \v 47 Sisas mahimsi mo sihi gofenaba el ambugona. Ena elimbi amunai pris i afa amunai el i ningitiginibi. Eso naif i afa maluwi i wambinim eso Judas wanbona. Judasba eba 12 pela nai pahlukuiag el mungo. \v 48 Ena mwauule el i afa el i nuwag sihiageni, ehe enaig esoni og, “Ka ma amanim afofafna ofefafiba eba naho eso ne kikehli.” \p \v 49 Eso Judas ikagna bona Sisasna muhwa pugunam og, “Ei Ainiyag”, afa eso ehem afofafna fiafana. \v 50 Afa Sisas ehem enaig esona og, “Hihe, mang so na fegim obo, eba sesei.” Eso el Sisasim ambugog kehlini. \p \v 51 Afa enana mahim Sisasim okikehlifinibi heafna el mungo naif skofanam misog prisni gafugag elim anglugum higefatina. \v 52 Afa Sisas esona og, “Naif piske hugufe. Afa aman naif skofagba eba naif ehem tigeiba eso wahaf. \v 53 Ateaho ne anwanafeg eba ka kikeafna humuanim sahanaiba eba 12 pela ami i afa mingnag ami i ofwanai elim ningitigiba eso ikagna ambugog kam kweagfuf? \v 54 Afa ka enaigba eseba eba Godna mo mas inim pugui. Godna buk ati enaig sihifena eso enaig kam pugunafe.” \p \v 55 Afa Sisas mungwali elim sihini og, “Ne enaig onigig kaba okwef el ho nana naifna malunaba fa bug kam fig? Afa mungo mungo osuna ka Godna nalig lala gafenam elim wagfufenig fakafenaba afa ne mas kam fini mo. \v 56 Afa enaig mungwali eso pugugba eba ati Godna mo fi sihiaule el ati ginofi wahini eso inim pugu.” Afa mungwali pahlukuiag el Sisasim wahianim embem ahuaminefena. \s1 Sisasim kot wa wanigahuna \r Mak 14:53-65, Luk 22:54-55,63-71, Jon 18:13-14,19-24 \p \v 57 Afa enag el Sisasim kikehlinim Kaiafasna lala gam wanigahuna. Kaiafas eba pris misog el. Afa amunai el i afa nihe mo anwana el i ena lala nuwagena. \v 58 Afa Pita sum sum fiahkan ikana pris misog elni lalam ambagwa ikagofena. Ehe bog megam sahunam anwasag el nai yi wahe auguiafena. Ehe ogna Sisasim nangwag gofum mahim ahanaig esofinifibi. \v 59 Afa amunai pris i afa mungwali amunai el i nuwagenam mingnag elim og ma ahanaig mo Sisasim mwakwal mo sehinim eso ehem tigi. \v 60 Afa mas mangim nangunim mo eso el numb goba ambugoafnaba ehe gwenaig mwakwale mo esini. Afa sumi yi sambaga el ahbona, \v 61 afa esohona, “Sonag elbi enaig esog, ‘Eba ka esef Godna nalig lala bufanam afa sambaga mungo osuna ka piske nimbagef.’” \p \v 62 Afa pris misog el bihia gonam afa Sisasim esona, “Ahnaig esegba nana mas ena mo mungwag sihini mo?” \v 63 Afa Sisas eba mwahlaigofna. Eso pris misog el ehem piske sahna, “Afa Godna unehlag wa nofkenagag ka yawo nem sahna so na inim sihi, eso kagelim sihi neaho Krais, Godna leg?” \p \v 64 Afa Sisas wahigi ehem sihina, “Ei gwenaho ati ka nem mungwali osihini, nengigim ne nanguibi Inim El Godna nihiginai ninga wa ganam afa ofwa lango i wahe bof.” \v 65 Afa gwenanam eso pris misog el heafna lofug piple skofenam afa esona, “Ehe Godum mwalapinag. Nofena mingnagna mo higigon, magofi. Nimbe ati ne higig ena mwalap moba. \v 66 Afa ne ahanaig onigifig?” Afa ehengel wahigi osogona og, “Ehe enaigule afa so ma wahai.” \p \v 67 Eso ehem nofbosug wa memp kusufinim afa tigekini afa mingnag ehem ningafana poupou faminefini, \v 68 Afa esogona, “Neaho Krais eso Godna mo kam sihin, amangel nem tigahu?” \s1 Pita hefum sisagena \r Mak 14:66-72, Luk 22:56-62, Jon 18:15-18,25-27 \p \v 69 Pita ambagwa gafena afa gafugag angwafig angwaming bo muhwa ehem pugunam afa esona og, “Neanga Sisas Galili wanai i ne esahfekafena.” \v 70 Afa Pita mungwali elni nofwa awaiena og, “Amo awai, kaba mas enaba anwanafeg mo, mo so na sihigba.” \v 71 Afa gwesim hili ika bog mengig muhwa gohfnaba afa ming angwafig angwaming bo nangunam gwenaig esona mahim mungwali el gogafnaba og, “Ohonag elbi Sisas Nasaret wanai i ehe esahfeakafna.” \v 72 Afa Pita piske enaig esona og, “Inim nemug, ka mas enaig elbi anwanafenag mo!” \p \v 73 Afa ma nagig hwainig el muhwa agfohiafena nag ambugog Pitam og, “Inim ehe neba enanai el he eba ati nimbeafna mengig pugug.” \v 74 Afa Pita enaig esona ka maste inim oi, ateamba ka enaig esegba eba God so ma kam amtakwale fati! Ehe enaig esona og, “Inim inim nemug ka mas enag elbi anwanafenag mo!” Pita enaig sihif gofnaba gweyi ikagna kakaruk moasiyina. \v 75 Eso ehe piske ena mom onigina Sisas so sihina og, mahim mahimsi kakaruk moasiag hwainig fefiba ne sambaga mungo nagi esof ka mas ehem anwanafenag mo. Afa eso afwambagam pugu ikafnaba amtakwal ufwe feagena. \c 27 \s1 Sisasim Pailat nangum wanig ahuna \r Mak 15:1, Luk 23:1-2, Jon 18:28-32 \p \v 1 Eso leana amunai Pris i afa amunai el i mungwali nuwagnam Sisasim tigi fatigim sihiagini. \v 2 Afa kifutig wena kikenaginim eso wanig ahuna. Wanig ahunam Pailatba gavmanna misog el nai yi wahini. \s1 Judas mwauule el wahana \r Aposel 1:18-19 \p \v 3 Judas mwauule el enam nangunam anwanafena mahim el Sisasim tigigim sihiaginibi eso hefum piske ahwanifena. Afa ehe ena 30 kig silva fanam ogna oku amunai pris mi afa amunai el mi piske fai. \v 4 Judas enaig esona og, “Kati amtakwalageg. El ahanaig eseg hwainig ka nengelni ninga wa wahiagba eso ehem tigif.” Afa wahigi ehem sihini og, “Mang kagelni moawa mo eba nimbiafena moawa.” \p \v 5 Eso Judas ena kig Godna nalig lala wa aiti wahia ikana. Ikanam we wa luguna. \v 6 Afa amunai pris ena kig finim esogona, “Ohuna kigba elni tafim na fag eso bigelni nihe mo sihig nofena Godna lala na kig i wahe faki.” \v 7 Afa ehengel sihiageni ena kigba eso big bite enana fi. Ena biteba el bite sospen gafugafe fiahgiafufena ehengelni fagoni. Afa ena biteba angoluwag elni melig pigieg na bitekfe wahini. \v 8 Eso enaba sefig Taf Bite gwese goh. \p \v 9 Enanam Godna mo fi sihiule el Jeremaia na mo inim puguna. Autunam ehe ati sihi wahiana og, “Ehengel ena 30 kig silva wambini eba ahanansi kig Israelnai el sihiagini eso ehem fif. \v 10 Afa enanai yi el bite sospen gafugafe fiahgiafufena eso ena kigba ena bite fini, eba enaig eseg God kam ati sihinag.” \s1 Pailat Sisasim sahna \r Mak 15:2-5, Luk 23:3-5, Jon 18:33-38 \p \v 11 Gwenanam Sisas Pailatna nofbosugam gofena. Pailatba gavman na misog el. Afa sahna, “Neaho Ju elni misog el?” Afa Sisas esona, “Ei, ati ne sihig.” \v 12 Amunai pris i afa amunai el i Sisasim ninga bulni sufini afa Sisas mas wahigi sihini mo. \v 13 Afa Pailat ehem sahna, “Mas ho ne ena enaksag moba higig mo eso nem kufi wahig?” \v 14 Afa Sisas mwahlai gofenaba eso Pailat oniginagegofena. \s1 Pailat sihina ma Sisas wahai \r Mak 15:6-15, Luk 23:13-25, Jon 18:38–19:16 \p \v 15 Enanam Pasova buyis wa mahim amanim wahigwa finibi eso gavman na misog el kalabus nai elim mungo wahiana. \v 16 Afa enanam el mungo gofena mungwali ati anwanafini ehem amtakwalig el heafna unehlagba Sisas Barabas. \v 17 Eso mungwali el nuwaganamba afa Pailat sahini og, “Amanim ka wahiaf, Barabas me awai Sisasim me eba el sefig God Gishu Wahiag El?” \v 18 Pailat ati anwanafini el Sisasim ambobuginim eso ehena ninga wa wahini. \p \v 19 Afa mahim ika elim kwefihiageg kug wa gafenaba afa heafna angwag enag mo faina og, “Ka itiwa nangogba enag elbi esinigbi eba ahanaig eseg hwainig.” \p \v 20 Amunai Pris i afa amunai el i mungwali elim heku sihiaginim og so Pailatim sahini ehe so ma Barabasim mo wahianam afa Sisasim mo tigi. \v 21 Afa Pailat mungwalim sahtigina og, “Amanim so ka wahiaf?” Afa ehengel mungwali esogona og, “Barabas.” \p \v 22 Afa Pailat sahini og, “Sisasim, el sefig God Gishu Wahiag El so ka ahanaig esenaf?” Afa ehengel esogona og, “Li yi kukufenagi!” \p \v 23 Afa esona, “Ahnaig esegba? Mang mahim fenaba?” Afa hugna esogona, “Li yi kukufenagi!” \p \v 24 Pailat ati anwanafenim ehengel mas mom higini mo afa ogna hefum hagim eso ehe ehengelni nofwa ningam buwa sugena. Afa og, “Sonag elbi wahaiba eba kana moawa mo eba nimbiafgelni moawa.” \p \v 25 Afa mungwali ehem sihini og, “Ehena tafba kagel i afa kagelni luwalim mi so ma gofi!” \p \v 26 Afa ehe Barabas mo ehengelim wahianim eso Sisasim soldia na ninga wa wahinim eso wena flakflakenaginim afa so li yi kukufenagif. \s1 Soldia Sisasim ahwanef mo \r Mak 15:16-20, Jon 19:2-3 \p \v 27 Afa Pailatna soldia Sisasim gavman na lala wanigahuna. Mungwali soldia ambugonam ehem wahigi fakana. \v 28 Afa ehena lofug mo hugufi fatinim afa tafiglek lofug fatini. \v 29 Afa nasna we kugunim misog wa fatini eba enaig eseg misog elni mwakwal lofug. Afa misog elni mwakwal agat nihiginai ninga gam faini. Afa mongkokug kwakwaginim eso ahwanef mo sihini og, “Ei namba Ju elni misog el.” \v 30 Afa ehem memp kusufini afa agat piske finim enana misog gim tigini. \v 31 Ehengel gwenaig esenaginim afa lofug hugufi fatinim afa piske heafna lofug fatini. Afa kikehlinim wanigahuna ogna li yi kukufenagi. \s1 Sisasim li katigegwa kukufenagini \r Mak 15:21-32, Luk 23:26-43, Jon 19:17-27 \p \v 32 Afa wanig ahuafenaba Saimon Sairini nai elim ufinim og Sisasim kweagfunam li katigeg so kufehlakuna. \v 33 Afa ahu Golgota bite wa opukona. Ena unehlag mog eba sefig melig misog bite. \v 34 Afa enanai yi wain bug finim miaklana buna wahe nihini. Afa Sisas gihinam kusina. \p \v 35 Eso li katigegwa kukufenaginim afa katna wagini eso aman nana Sisasna lofug fai. \v 36 Afa nanai yi auguiafenaba nangu fafena. \v 37 Afa sisi ehena misog waba enaig ginof sihig mang el esena. Ena ginof enaig eseg og: \qc Ohnaba Sisas eba Ju elni misog el. \p \v 38 Afa enanam Sisasna muhwa sambaganigi okwef elim wambtinim eso migim nihiginai ninga gam li katigegwa kahlini afa migim sahagam ningagam gwenaig esini. \v 39 Afa el numb ahu muhwa angmuwagi finibi fahufena. Afa ehem ahwanef mo enaig esogona, \v 40 “So na ogna ka Godna Nalig lala bufatinam eso sambaga mungo osuna piske nimbaf. Afa ne Godna legba naiba so li katigegwa wahianam pe!” \p \v 41 Afa amunai pris i nihe mo anwana el i afa amunai el i gwenaig esogona og, \v 42 “Ehe mingnag elim fakwaganif kafena afa mas hefum mo yuhwafenam kweagfwi. Ehe eba Israelna misog el? Ateaba pegba eso big ehem olug onigini. \v 43 Eba ati ehe Godum oniginagim afa esog, ‘Kaba Godna leg’. Sa big nangug ma ateamba God ehem yawo okweafugfiba.” \v 44 Afa sambaganigi okwef el li katigegwa nai Sisasim gwenaig esohona. \s1 Sisas wahana \r Mak 15:33-41, Luk 23:44-49, Jon 19:28-30 \p \v 45 Afa osu misosuf gigini si mungwali bite kigi fakana ikan ikan sambaga mungo aua wa puguna. \v 46 Afa ena sambaga mungo aua awaiegim ofefenaba eso Sisas hugna unena og, “Eli Eli lema sabaktani?” Ena moba og, “Kana God kana God asegba nana kam awahia?” \p \v 47 Afa mingnag el muhwa agfohiafenaba ena mo higinim afa esogona og, “Sohna elbi Elaijam ounenag.” \v 48 Afa el kikini ikagna ikana spans fanam wain bug wa figihianam aga wa kikenam afa so Sisasim nihna. \p \v 49 Afa mingnag el esogona og, “Au mahimsi, nawo nangwafufum ma ateamba Elaija bo okweagfufiba!” \p \v 50 Mahim Sisas piske unenaba eso heafna sungwag sugu fwagenaba eso olug pwathuna. \p \v 51 Afa gwenanam Godna Nalig lala nai lofug olyi plefunam pekan pitkafena afa kugo ilafonam hun tutohia apaigona. \v 52 Afa bitekfeg topi fiahkana afa Godna el enaksag pigina enanam bigiagafena. \v 53 Mahim Sisas piske bihianaba eso ehengel bitekfeg wahinim afa ahu Jerusalem wa opukonaba eso el numb nangwagini. \p \v 54 Soldiana misog el afa soldia i Sisasim anwasag fiagfofena. Afa enanam ahanaig ahanaig i afa kugo i eseaginaba enam nangunim eso ehengel embefinim afa esogona og, “Inim he, sona elbi Godna leg he!” \p \v 55 Afa enaksag angwafig ambugog membiagig agfofenaba heagaba nanguni. Ena angwafigbi Sisasim Galili nai pahlubina eso Sisasim kweagfu. \v 56 Afa mingnag angwafig eba Maria Makdala wa nai angwafig. Afa ming Mariaba eba Jemsna i Josepna i afag. Afa ming angwafig Sebedina legnigina afag. \s1 Sisasim hun meg wa fakini \r Mak 15:42-47, Luk 23:50-55, Jon 19:38-42 \p \v 57 Osupegna Josep Arimatea wa nai el bona Pailatim nanguna. Josepba kig enaksagna el afa eba Sisasim pahlukuiag el. \v 58 Ehe Pailatim sahna ogna Sisasim faku. Eso Pailat soldiaim esoni, “Sisasim pitigifinim eso Josepim fai.” \v 59 Afa Josep ena melig fanam fakunam eso yimieg lofugna kikenagina. \v 60 Josep heafna mulug hun meg ati numwehiage wahiana eso enanai yi sahoku fakana. Eso hun mogug iteutifiku mengigim pwakafenam eso ikan. \v 61 Maria Makdala wa nai afa ming Maria i wahigwa agig ahagag fenaba eso hun megim ahnangufena. \s1 Soldia hun megim anwasafegfofena \p \v 62 Afa numwehiagig osuna mo awaienaba afa ming osuna mo eso amunai pris i afa farisi el i Pailat nangugum ahuna. \v 63 Ahunam esogona og, “Amunai ka onigig autunam enag mwakwal el nofkena ati sihi wahiana og, ‘Sambaga mungo osuna awaiyeba eso ka piske buihiaf.’ \v 64 Eso ma ne esoiba so ma soldia ahui bitekfem sambaga mungo osuna anwasafe. Masa heafna pahlukuiag el ambugonam fighunam elim enaig esogonif ehe ati piske bihiag. Enag mwakwale mo sumi puguniba eba hugna amtanafef.” \v 65 Eso Pailat esona og, “Sesi, soldia sulfunim ahunam biteg wa numwehe anwasa fiagfofum.” \v 66 Eso ehengel ahunam bitegim kikisinim eso soldia mo kaguni agfofena. \c 28 \s1 Sisas piske bihiana \r Mak 16:1-10, Luk 24:1-10, Jon 20:1-18 \p \v 1 Afa isug auguia osuna mahim awaienaba afa leana gubi Maria Makdala wa nai i afa ming Maria i bitekfe ahnangwagim ahbona. Eba Sande angig osuna esahfena. \v 2 Afa kugo nalig ilafona eso Ainiyagna ofwanai el penam bo puguna. Afa hun fa wahigi fenam eso enanai yi sisi gafena. \v 3 Ehena eligbi afwe lofena afa heafna lofugba busbusiagena lango lofug. \v 4 Afa anwasag el ehem hugna embefenagini afa kiafigig geaskofenam apaigo melig pigieg lofug afogwafena. \p \v 5 Afa enag ofwanai el sambaganigi angwafigim sihini og, “Nofeka embe ahfe, ati ka anwanafeg nenigi Sisasim ahyisgiegim ahbo. Enag elbi li katigegwa tigini kahlig. \v 6 Eba mas ohiaba gi mo eba ati piske bihiakag ehe ati enaig sihifena. Sa ahbo ahnangu ehena kugum. \v 7 Eso piske ikagna ahkanam pahlukuiag elim ahsihini, eso enaig sihi afen, ‘Ehe ati piske buihiagim eba Galili gam gof ikaf eso ne enanai yi ehem nanguf. Ati ka nem sihinig.’” \p \v 8 Afa angwafig enanai ahwahianam ahkana, afa ehenigi embeafiahfnaba afa ming ehege mo sifakale ahfena. Eso kikini ahkanam pahlukuiag elim ahsihini. \v 9 Afa ahakafenaba Sisas gwei ikagna pugu wambina ehe enaig esoni og, “Leawam”. Eso ehenigi ahbonam ehena mongim ahkehlanam unehlagim fingi ahfena. \v 10 Afa Sisas sihini og, “Nofeka embe ahfe eso ahkanam kana nilitem ahsihinim eso Galili gam ahu so ma kam enanai yi nangui.” \s1 Anwasag elni mo \p \v 11 Angwafig mahimsi ahkafnaba afa mingnag anwasag el kimbig gam ahunam amunai prisim sihi goni mungwali so ahanaig ahanaig Sisasna biteg wa puguna. \v 12 Afa amunai pris i afa amunai el nuwagigna mo sihiaginim eso ena soldiaim enaksag kig faigona. \v 13 Afa ehengel soldiaim enaig sihif goni og, “So na enaig sihififni og, ‘Heafna pahlukuiag el sinaini ati ambugog meligbi fighug mahim ka askafenaba.’ \v 14 Afa ateamba gavman na misog el ena moba ati higigba eba kagel ehem sihinagif eba mas ne olug kakageni.” \v 15 Afa soldia kig finim gwenaig esini. Ena mo Juda nai el sihiageahuag ika gwesego. \s1 Sisas og so gafugafi \r Mak 16:14-18, Luk 24:36-49, Jon 20:19-23 \p \v 16 Afa 11 pela pahlukuiag el Galili gam ahunam mog wa opukona, Sisas ati ehengelim sihi wahiani. \v 17 Mahim ehengel Sisasim nangunim ehena unehlagim fingifini afa mingnag sambaga onigina fini. \v 18 Afa Sisas muhwa pugunam sihini og, “Mungwali heven wa nai i afa bite wa nai i God kam kigmog faigba eso ka wambugu. \v 19 Enaig esegba afa so na ahu mungwali elim esegonigibi eso ma kana pahlukuiag el agfohi. So na ehengelim buwa Awagna afa Legna afa Godna Sungwag ni unehlag wa aiti. \v 20 Afa so na ogfu fegonigi so ma ena mo mungwali pahlukui so ka nem faig. Nofeka eteti eba ka nem higeg wangafuf ikan ikan enag osuna awaiyef.”