\id LUK - Naineri Luke - Andy Minch Jan.2002 \h Luk \toc1 Luk Lahlag Mo Luk Ginofena \toc2 Luk \mt1 Luk \mt2 Lahlag Mo Luk Ginofena \is1 Ohuna buk enaig esog \ip Afa ohuna lahlag mo Luk enaig ginofena Sisas eba Godna Gishu Wahiag El feg eso bonam Israelna el mi afa mungwali mingnag el mi piske wambuf. Afa Sisas mahim gafuga esegim ofefnaba ehe enaig esona og Godna Sungwag Kam yuhwafenag eba eso ka elim gawig hwainigim Godna lahlag mom sihinif. (Luk 4:18) Luk eba enaig sihifena Sisas eba kinigni elim kwaganf afa enaig el so Sisas enaig eseageg enam nangunim eso sifakalif. Afa mahim Maria Sisasim fokwanaba eso el enam sifakalini. (Luk 1:42-48, 2:10) Afa bukna mo wahiag mo enaig esog Sisas mahim bitem wahianam heven gam fukoakafenaba eso el hugna sifakalini. (Luk 24:25) Afa mingnag moba eba Buk Luk wa mungo agfohie. Enaig mo feg eba ofwanai el i sipsip nangwaghiawagig el i afa mingba mahim Sisas kwablog ofefnaba Jerusalem gam ikana afa mingba Samaria nai el waskwes mo afa mingba luwal awagim washukag waskwes mo. \ip Luk enag enaksag mo sihiagena betenna hihem afa mingba Godna Sungwagni gafugagim afa mingba God ogna elni amtakwalig nihem hugufatini afa mingba mang so angwafig esini. \ip Ohuna buk waba mas Lukna mo awaieg mo. Amo, eba mahimsi Aposel buk wa gaba ginofena. Ohuna bukba enaig sihifeg mahim Sisas hevengam fukokanaba eso mang kanog hwatieg el esini. \c 1 \s1 Ohuna moba Luk Tiofilusim ginofena \p \v 1 Kana nilite Tiofilus, kog autunam el numb gaba ena moba ginofini mang so kangelnai yi olyi puguna. \p \v 2 Afa ena moba pahlukunaba ati mingnag el heafna nofna nanguni. Yuwana enaigba pugunaba eba el ati nanguni afa enaig elbi ofenaiba Godna mo gafugafeg el. Eso ena moba kam faigog. \p \v 3 Afa na so ka ena moba kog ka kagaba nem ginofe fai. Afa ati ka ena enaigim fahigenagegim afa ka mogim yisigigim afa ka anwanafeg. Eso ohuna moba ini mo ka nem ginofenag na so ka nem faig. \p \v 4 Afa ka enaigba esegba eba eso ne ena mom suwiginam eso ne numwehe anwanafe eso ati nem wagfunagig eba inim ehe.\f + \fr 1:4 \ft (1:4) Luk sambaga buk Godna buk wa go. Eba Luk i afa Kanog Hwatieg elni gafugag.\f* \s1 Jon gohugim ofwanai el Sekaraiam sihinagena \p \v 5 Afa enanam mahim Herot Judiana misog el gofnaba afa enanai yi pris mungo gofena. Ehena unehlagba Sekaraia. Eba Abiya wangofnaba ehganai eheba fena. Afa ehena angwagba eba Aron wangofnaba ehganai eheba fena. Ehena unehlagba Elisabet. \p \v 6 Afa eheningi mas mang ahanaig ahanaig esafena mo eba heafna Godna nofwa lahlag ahgofenaba afa eba heafna Godna nihe mom mi afa membug mi mungo ahpahlu ahfefkufena. \p \v 7 Afa eheningi luwal hwainig ati muhna ahfena. \p \v 8 Afa mungonagim Sekaraiana ehganai el mungo eba pris Godna nalig lala wa enag gafugafe gofena. \p \v 9 Enaig gafugagba eba mungo pris Godna nalig lala sahufenam sanda suwi wa tuhluiafena. Afa so mungonagim Sekaraiam sihini og soma enaig gafugafei. \p \v 10 Afa mahim ehe lala megam sahukanamba eso el numb afwambawa agfohiafenaba eso Godum betenini. \p \v 11 Afa so Ainiyagna ofwanai el bonam Sekaraiana nof wa puguna. Afa so ehe nihiginai ningagam sanda sime wa gofena. \p \v 12 Afa Sekaraia ehem nangunam sineminefenam afa embefena. \p \v 13 Afa so ofwanai el ehem enaig sihifena og, “Sekaraia, nofe ne embef. God ati neana sahigimba higig. Eba neana angwag Elisabetba fangonai luwal wanigaf eso ne Jonim unehla. \p \v 14 Eba so ma neana olug lahlafenam afa ne sifakalef afa eba el numb sifakalif mahim enanam luwal gohiba. \p \v 15 Enaba ahanaig, eba Ainiyag ehem nangunam og sonag elni unehlag eba naligfef. Eba mas mileaklana bu ne. Afa mahimsi afagna atag wa gifinibi eba Godna Sungwag ehem yuhwafenagef. \p \v 16 Eba ehe enaksag elim Israel wa naim esenibi eso heafgelni Ainiyag Godna gum wahigi ahuf. \p \v 17 Afa eba Elaijana nihe mi afa kifutig mi wambugegim eso Ainiyagim gosunaf afa so afahumonigni luwalignam esenibi eso mungo olug pugunif. Afa el so mom flafug enam ehengelni onigigim numwehenugeba so ma lahlag onigig finim afa so ma afsug el feasai. Afa eba elim numwehenugeba eso el Ainiyag bogim numweheaginim gofuf.” \p \v 18 Afa Sekaraia ofwanai elim enaig sihifena og, “Ahnaig esegba eso ka ena moba anwanafef neana moba inim feg? Eba ati kam muhnafeg afa kana angwafig gaba gwenaig eseg.” \p \v 19 Afa ofwanai el wahigi enaig esona og, “Eba kable Gebriel, na kaba Godna nofbusugam fagohf na so God ehe kam ningihiagba na ka bog nem sihinagim afa ohuna mo lahlag ka nem obu faig. \p \v 20 Afa so na higim afa ne kana mo onigig hwanigba eba yawo neana mo wagigba awai ofe, ne mas mo wagi eba ikan ikan mahim enenam mang so mungwali puguf. Kana ohuna moba eba inim puguf enenam so God gishug wahiag.” \p \v 21 Afa el Sekaraiam nengena fafnaba hugunam onigiga fafna og, mang mahim fegba naso mahimsi Godna lala saho ga. \p \v 22 Afa so nengigim pugu afwambagam bonam afa ehe mas ehengelim mo wagini mo. Eso ehengel anwanafinim og, sohnaba mangim ahanaigim ehe nangug Godna lala megam. Afa ehe ningana mungo wagfunigena afa mengigna sihiagegba awai, ehena mengig ati pwakafena. \p \v 23 Afa Sekaraiana gafuga feawagigba ati awaienaba eso ehe piske heafna kimbig gam ikana. \p \v 24 Afa so sumi yi ehena angwag Elisabet enogni fena eba ehe meagam saho gohun ikan afawa pugufeg wasifenaba afa so Elisabet enaig esona \p \v 25 og, “Sawo autunam ka enogni hwainig fenaba eso kam Ainiyag afafenagim ohuna ahwanefuba tigefa fakanag.” \s1 Ofwanai el Mariam Sisasim wanigiagim sihina \p \v 26 Afa mahim enwesog wa pugufeg wasifenaba Elisabet ati enogni fenaba eso God ofwanai elim Gebrielim Nasaret kimbig gam ningihiana eba Galili provins gam. \p \v 27 Afa ehe ikanam angwafig angwaming gim puguna enag angwafigbi ati Josepim faigim eso wahini ena elbi King Devit gofenaba ehganaifena. Afa enag angwafig angwamingna unehlagba Maria. Ehe mas kwamblo i mungo kug wa ahgini mo eba lahlag angwafig fena. \p \v 28 Afa Gebriel ofwanai el enag angwafig enaig esona og, “Angwafig nasabam, Ainiyag ati ne i ahgo eso ma nem hugunam lahla feafai.” \p \v 29 Afa Maria ena mo higinam olug fingifenam afa onigigna og, sohnaba ahanaig mo he! \p \v 30 Afa ofwanai el ehem sihina og, “Maria, nofe ne embef, eba God ati nem hugunam olug lahla fenag. \p \v 31 Sa hig, eba ne enogni fenam afa ne fangonai luwal wanigaf, eso ne Sisasim unehla. \p \v 32 Eba amunai el gofe afa so enaig sefifif og eba Godna leg kifutig nemug. Eba God ehem gaba misog el washu ofe ehena simbianiga king Devit lofef. \p \v 33 Eba Jekopna simbianigagna misog el higeg gofif, ehena misog el gafugag mas awaie nai.” \p \v 34 Afa Maria ofwanai elim enaig sahna fena og, “Enaigba so ahanaig pugufef? Kaba mas awagana feg mo.” \p \v 35 Afa ofwanai el ehem piske wahigi sihina og, Godna Sungwag ehe nem bonaf eso Godna kifutig nem yuhwafenagba eso ne ena luwalba nengigim wanigaf. Enaba Godna lahlag afsug el eso ehem enaig sefifif og Godna Leg. \p \v 36 Sa hig, neana mangaug Elisabet ati muhnafeg enaig enogni fegba eba fangonai luwal wanigaf. Afa yuwana enaig esogona og eba mas luwalba fai. Afa yawoaba ati enogni feg afa ehena enwesog wa gohug was ati ahunag. \p \v 37 Eba God ehe mungwali mangwalba eseagef.” \p \v 38 Afa Maria esona og, “Sa hig, kaba Ainiyagna gafugag angwafig eso ati ne esog so ma gwenaig ese.” Afa so ofwanai el ehem wahia ikana. \s1 Maria ika Elisabetim nanguna \p \v 39 Afa so gwenenam Maria ikagna distrik Judiana kimbig mugam kukana. \p \v 40 Afa ikanam Sekaraiana lala megam saho ikanam Elisabetim lahlag ogna. \p \v 41 Afa Elisabet Mariana mengig higinam afa so luwal ehena atag wanai higmug fiagegifni. Afa Godna Sungwag ati Elisabetim yuhwafenagenaba. \p \v 42 Afa ehe hugna enaig esona og, “God ati nem lahlag nemug esenagim afa ne mingnag angwafigim gosinig. Afa sona luwal so neana atag wa gibi ehe gaba God lahlag nemug ehem faif. \p \v 43 Kaba aman afa kana Ainiyagna afag ka nangum bog? \p \v 44 Sa hig, mahim ena mo neana bog kana angug wa pegba eso luwal kana atag wanai sifakalegim afa fapisofeaka. \p \v 45 So na onigim Ainiyagba nem enaig esenaf so ati nem sihinag eba se inim sifakale.” \s1 Mariana mwanafi \p \v 46 Maria enaig esona og; \q2 Kana olug Ainiyagna unehlagim fingi ofe; \p \v 47 Afa kana sungwag Godum sifakalenag ehe kam kweagfug afa kam esenagba ka lahlag nemug goh. \p \v 48 Kaba ehena gafugag angwafig isug feg afa ehe eba mas kam etetig mo; afa so yawo afa nengigim gaba mungwali el enaig esogof og, God nalig sifakaleg ehem faig. \p \v 49 Afa so kifutig God kam enaig esenagba eso kam lahlag pugunag. Eso ma ehena unehlag gwese afsug gofi. \p \v 50 Afa el so ehem ahnai skaufinig enag ehengelim afafenig. Eba gwenaig esenif yawo gaba higeg gwese gofif. \p \v 51 Ehena ninga kifutig gafugafeg, afa el enaig onigig ka kike gosug el feasaig, eso heafgelni unehlam fingifig wambuhuia minefeg enaig elbi eba ehe amtakwalig aitif. \p \v 52 Afa eba misog elim pigaupif afa unehlag hwainig elim mo fingi wamb fukuf. \p \v 53 Afa elim bini pigig eba ehengelim lahla gawig wamboaibi eso eheba yuhwa feasaif afa so gawig enaksagna el feasaig eba mas fai eso ningitigiba isug ahuf. \p \v 54 Afa autunam bigelni simbianigam God mo sihi wahiani eso ehe heafna gafugag elim Israel wanaim kwaganig. \p \v 55 Afa ehe mahimsi onigig gofena enag ogna Abrahamim afafenam eso ma enag gwese simbianigam gohun fi. \p \v 56 Maria Elisabet i ahaganam ikan sambaga mungo was fenaba eso heafna kimbig gam piske ikana. \s1 Elisabet Jonim wanigana \p \v 57 Afa mahim enag osuna pugunaba Elisabet fangonai luwal wanigana. \p \v 58 Afa so heafna hihe i afa mungo kimbig wanai i ena mom higinim og Ainiyag ehem hugna afafenag afa so ehengel sifakalini. \p \v 59 Afa mahim kug yi gohug osuna pugunaba eso ehengel ambugog ogna luwalna lofugum kofuni enaigba esenibi eba Ju heafgelni nihe enaig fena. Ehengel ogna awagna unehlagim Sekaraiam unehli. \p \v 60 Afa luwalna afag esona og, “Mangofi, nawo Jonim unehli.” \p \v 61 Afa ehengel ehem sihini og, “Nengelinai enaig unehlagba goh mo.” \p \v 62 Afa ehengel ninga bulni wagfuiagim ahu awagim sahni og, “Amanim ne luwalba ounehla?” \p \v 63 Afa sihini og osum mang fifiba keso enanai yi ginofe afa so ehe enaig ginofena og, “Ehena unehlagba Jon.” Afa so ehengel hugna onigiga fafna. \p \v 64 Afa so Sekaraia piske ikagna mo wanwagenam eso Godna unehlagim fingife fukuna. \p \v 65 Afa heafna kimbig wa nai mungwali enaigim nangunim embefeagini afa ena mo mungwali Judiana mug kimbig wa so guhkafna enam ikaminefeni. \p \v 66 Afa mungwali el ena mom higiginim afa enaig sihiagini og, “Sohna luwalba so sumi yi ba ahanaig el fef?” Ati anwanafini Ainiyagna kifutigbi ehe ahgofuf. \s1 Sekaraiana mo \p \v 67 Afa enag luwalna awagim Sekaraiam Godna Sungwag ati ehem yuhwafenagenaba eso enaig mo sihina og; \q1 \v 68 Nawo Godna unehlagim fingifi Israelna Ainiyagim ehe bog bigim heafna elim kwaganigim afa bigim piske wambug. \p \v 69 Afa kifutig el mungo God Gishu wahiag eso ehe bigim piske wambuf. Afa sonag elbi eba ehe Devitna simbianiga. Devitba Godna gafugag el. \p \v 70 Eso ati autunam Godna mo fi sihiaule elni mengig wa ena moba sihi wahiana. \p \v 71 Ena moba enaig esona og God bigim kwaganig eso angoluwag el i afa fagule el i ogna bigim ahanaig ahanaig esegon eso ehengel mas bigim enaig esegoni. \p \v 72 Autunam God mo bigelni simbianigam sihi wahiani. Afa enaig esoni og ka nem afafenig afa kikeafna kifutig mo ka mas onigig etetini. \p \v 73 Afa ehe bigelni simbianigam Abrahamim enag ini mo sihi wahianaba. Afa so yawa gaba ogna bigim gwenaig esen. \p \v 74 Afa ogna bigim angoluwagna ninganai moehnam og so ma heafna gafugagim kikehli afa mas big embefi. \p \v 75 Afa big higeg nofkikena ahuamine fifibi afa so big lahlag nihe wa afa afsug nihe wa Godna nofwa eseahufum. \p \v 76 Afa ne kana luwal, afa nengigimba nem enaig seafa fif og sonag elbi eba mo fa sihiaule el God sisia nemug feg. Eba ne Ainiyagim gosunam ehena minam tohlakaf. \p \v 77 Afa so enagba elim wagfufenugeiba so ma anwanafi ehena nalig afafeg God sawifegim amtakwalig nihem elni hugufatinim eso piske wambuf. \p \v 78 Afa bigelni Godna afafenag nengigim nengigim fiaka. Afa enag elbi God Gishu wahiag elbi eba ofenaiba leana osu bugug lofug. \p \v 79 Eba ehe ofwanai pe bonam afa el so sikifig wa auguia eba ati muhwa pigiegim ofesai eso enam afwambusug faif. Eba ehe enag olug efihlag mina gam wagfunif. \p \v 80 Afa ena luwalba sumi pugu numbinam afa heafna sungwag gaba pugu kifutif afa so ehe pugunam bite bihig gam ikaf afa so nengigim mo Israel elim ambagwa pugunif. \c 2 \s1 Maria Sisasim wanigana \r Matyu 1:18-25 \p \v 1 Enenam mahim Romna misog el Ogastas unehlag osugonfinibi ehe nihe mo mungwali elim kagahlani. \p \v 2 Enaba yuwana. Misog el Kwirinius Siria provins wa gofnaba enenam unehlagba suguni. \p \v 3 Eso mungwali ahanag ahanag kimbigim hwatiaginim piske heafgelni kimbig gam fahufena og so ma misog el ehengelni unehlag sugoni. \p \v 4 Afa Josepba King Devit gofenaba ehgenaifena eso Nasaret Galilim wahianam Judiagam Devitna kimbig gam Betlehem gam ikana. \p \v 5 Afa naso Maria i ahkana. Enag angwafigbi autunam ehem esu wahini. Misog el ogna eheningina unehlag buk wa fakan. Enenam Maria ati enugini. \p \v 6 Afa gwenanai yi mahimsi Betlehem wa ahagag fenaba luwal gohugim ati meinifeafena. \p \v 7 Noso fangonai luwalim fukwana eba angwam luwal afa ehem bulmakauna fane ahgag bokis wa fakanam lofugna fwahla wahiana. Enaigba esenaba eba mungwali lala el ati yuhwafeagena. \s1 Ofwanai el ahuna sipsip nangwaghiawagig elim mo sihigoni \p \v 8 Afa ena kimbig wanai sipsip nangwaghiawagig el ahu kimbig meigim sinaini sipsipim nangwaghiage ahufna. \p \v 9 Afa Ainiyagna ofwanai el bona ehem puguni. Afa Ainiyagna nalig afwambusugni ehe ehengelim molu kugofakaniba afa ehengel hugna embefeagini. \p \v 10 Afa so ofwanai el ehengelim enaig esoni og, “Nofe ne embefi. Sa higim ka nem lahlag mo obunig. Ena moba mungwali el so hugna sifakalif. \p \v 11 Afa ohunag osuna Devitna kimbig wa angwafig mungo luwal fukwag afa ena luwalba mungwali nem piske wambf. Eba Ainiyag ehe fegim afa el God Gishu Wahiag Elim piske hefum wambugum. \p \v 12 Afa so na enaig nanguf eso ne anwanafi eba kana mo inim feg. Ne nanguiba luwalim lofugna kikenaginim bulmakauni fane ahgag bokis wa fati wahif.” \p \v 13 Afa mahim ofwanai el enaig mo sihi wahianaba afa so gwei ikagnam enaksag ofwanai el ofwanai apaigo ambugonam wanig agfohiafna ogna Godna unehlagim figifi. Afa so ehengel enaig esogona og, \q1 \v 14 God sisinai nemugna unehlagim fingifi. Eso ma bitenai el Godna membug wa olug efihlag wa guhkai. \s1 Sipsip nangwaghiawagule Sisasim ahu nanguni \p \v 15 Afa mahim ofwanai el ofgam ahunaba afa sipsip nangwaghiawagig el hefum sihiaginim og, “Is ai nawo ahu nangui mang ehe Betlehem wa pugug. Ainiyag so bigim ena mo sihinig.” \p \v 16 Afa eso ehengel ikagna ahuna. Ahu nangwagnibi Maria i Josep i ahagafnaba afa luwal mo bulmakauni fane ahgag bokis wa pegifni. \p \v 17 Afa nangu wahinim eso moamo sihigoni ofwanai el so luwal mom sihini enam. \p \v 18 Afa mungwali el ena mom higiginim hugunam onigwagiafafna. Sipsip nangwaghiawagig el so esinibi enam. \p \v 19 Afa Maria ena mo mungwali fanam onigig gofna. \p \v 20 Afa sipsip nangwaghiawagig el piske ahunam Godna unehlagim fingifini. Ehengel Godum sifakalini eso ehe enam mo higini afa nanguni afa ofwanai el so sihinibi enaig ena puguna. \s1 Sisasna unehlagim unehlini \p \v 21 Mahim kug yi gohug osuna ika awaienaba afag wanigina eso luwalna lofugum mo kufunim afa so Sisasim unehlini enaigba esenibi eba Ju heafgelni nihe enaig feg. Enag unehlagba mahimsi afagna atag wa feafnaba ofwanai el ati unehla wahiana. \s1 Simeon i Ana i Sisasim Godna nalig lala wa ahnanguna \p \v 22 Enaigba pugunaba eba Josep i Maria i ikan Jerusalem wa Godna nalig lala pugunam eso ogna Ju elni nihem ahpahluku eso afsug ahfef. Afa luwalim ahwanibunam eso ogna Godum sis tuhlu ahfai. \p \v 23 Enaigba sahfenaba eba autunam God enaig nihem fakani. Ena nihe enaig esona og, “Fangonai luwalim so afag yuwanam wanigag eba so ma enaig esogoi ohonaba Godna.” \m \v 24 Afa so eheningi gaba gwenaig esahfena afa sambaga twafig Godum tuhlu ogna ahfai. Enaba Ainiyagna nihe mo ati enaig sihifena og so ma gamp sambaga me awai was sambaga me so ma enag tuhlu fai. \p \v 25 Afa enanai yiba Simeon gafena. Enag Jerusalem wanai elbi eba lahlag el fenam Godum lotu fenakafnaba afa ehe mahimsi nengeakafna el so God Gishu Wahiag Elim og so ma Israel elim esenibi so ma olug efihlag wa augui. Afa Godna Sungwag Simeon nai yi gofenaba. \p \v 26 Afa Godna Sungwag ehem enaig sihifena og, neba mas ikagnaba wahai eba el so God elim wambugum Gishu wahiag enam nangufe. \p \v 27 Eso Godna Sungwag ehem olugim fingifenaba afa so Godna nalig lala gam ika saho gafnaba. Eso Sisasna awag i afag i Sisasim ahwanigina ahsahona enaigba esahfenaba eba ati nihe mo wa enaig mo gifini. \p \v 28 Afa so Simeon eheningi muhwa pugunam luwalim fokwanam Godna unehlagim fingifukuna og; \q1 \v 29 Ainiyag autunam ne kam sihi wahianaba enaba inim pugug. Yawo kaba neana gafugag el so ma kam olug efihlag yi wahai. \p \v 30 Ati ka kikeafna nofna nangug mang so na esegba enaba kangelim wambug. \p \v 31 Enaba ne numehiageg ambagwa wahiag. \p \v 32 Afa enaba afwambagam elim afwambusug faig so ma anwanafi neana sawiegim eso ma Israelna elim unehlag fingifini. \p \v 33 Sisasna awag i afag i Simeonna mom ahigina mahim enaig sihifeagof fenaba afa so eheningi hugna onigwag ahfegofena. \p \v 34 Afa Simeon og God nem lahlafenif afa so Mariam sihina og, “Sa hig, sohna luwalba God Gishu wahiag eso enaksag Israel elim kwaganif afa eba enaksag elim mingnagim mo amtakwalig aitif. Afa mahim enaig el Godna onigigim wagfuiba eso el numb ehem moalampinagif. \p \v 35 Mahim enaig esibi eso ehengelni meaganai onigig ambagwa puguamine fenugef. Afa enaig olug kinig ofenaiba naif neana olugim pifif.” \p \v 36 Afa mo fa sihiaule angwafig ehena unehlag Ana enanai yi gofena. Afa ehena awagna unehlagba Fanuel afa Fanuelba Aser gofnaba ehgenai fena. Afa Anaba ati muhnafena. Ehena ligag wa ganaba ehe krismasba elegeg wa gohug enaig fena. \p \v 37 Eso gwenai yia wa ehena ligagim mahim wahanaba eso ehe fwaimu eseakafna. Anaba eba 84 krismas enaig fena. Afa Ana mas Godna nalig lalam wahia ikana mo eba eheba gwese Godna unehlagim fingi fegufna. Afa ehe fane hwaiyunam afa sinaini i osuna i higeg Godna nalig lala beten wa fawof gofna. \p \v 38 Afa so enenam ehe bonam luwalna muhwa pugunam eso Godna unehlagim fingi fukunam. Afa mungwali elim nenge agfo God Jerusalem elim wambuf eso enam luwalna mom sihina. \s1 Josep piske Nasaret ikana \p \v 39 Ehengel enaig gafugag eseaginibi eba Ainiyagna nihe mo ati enaig sihi fe wahiana. Afa so Josep i Maria i Galili wa ika ahpugunam eso heafna kimbig Nasaret gam mo piske ahkana. \p \v 40 Afa luwalba enaba ati nalig feagenam afa kifutigna afa anwanag lahlag enaksag wambugena afa Godna membug ehem gohna. \s1 Sisas kwamblog ofefnaba Godna nalig lala gam ikana \p \v 41 Afa mungwali krismas so ikafnaba Sisasna awag i afag i Jersusalem gam Pasova buyis wa fakaf ahfegofena eba autunam so God Israelim eseniba eso lahlag augufena naso enag osunam onigifini. \p \v 42 Sisas 12 pela krismas fenaba eso Jerusalem gamba wani fahufeahufna. \p \v 43 Afa mahim enag buyis awai enaba eso Josep i Maria i piske heafna kimbig gam ahakafna. Afa Sisasba kwablog ofefnaba enaig Jerusalem kimbig gafnaba awag i afag i washu ahkana mas ehem anwana ahfena mo. \p \v 44 Afa eheningi enaig onigig ahfena og eba mingnag elim atiba pahlukug, eheningi ati ahka mungo osuna ahfena. Afa eheningi Sisasna hihem fasahtigi ahfenam. \p \v 45 Afa mas ahnanguna mo eso piske Jerusalem gam ahyisgi ahkana. \p \v 46 Eheningi ahyisge gohun ikan sambaga mungo osuna fena. Ahyisge gohun ahnangonaba Godna nalig lala saho gafna ehe anwana elni mom mi afa misog elni mom mi higwagenam eso fasahtigife hiageaufna. \p \v 47 Afa mungwali el ehena mom higinim afa sineminefini ehena anwanagim eso mo mungwag wahigi sahini ena gaba gwenaig esini. \p \v 48 Afa awag i afag i bo ahnangonam olug hugunam fingi ahfenam afa afag esona og, “Luwal mangigim ne enaigba eseg. Eba ne ka mi nimbeafna awag mi olug kinig ne kam faigbi ka nem ahyisge ahbog.” \p \v 49 Afa ehe wahigi sihini og, “Neaho kam ahyisge gohug? Enaigba mas ne anwana ahfeg mo, kaba atiasi kikeafna humuana lala ga?” \p \v 50 Afa eheningi mas ena mogim anwana ahfena mo. \p \v 51 Afa so Sisas piske pahlu kana Nasaret kimbig gam ahu enanai yi opukonam eso ehe higeg eheningina mungwali mom pahlukuni. Afa ehena afag mo mungwali enaig mom olug onigig wa fanam keahlana. \p \v 52 Afa Sisas pugu kwamblo fenam heafna anwanag pugu hugunam lahla feagena. Afa so God ehem hugna membenagena afa el gaba gwenaig esini. \c 3 \s1 Jon buwa aitiag el mo sihiagena \r Matyu 3:1-12, Mak 1:2-8, Jon 1:19-28 \p \v 1 Afa mahim 15 yia fenaba Taiberius Rom elni misog el fena. Afa Pontius Pailat eba distrik Judia gavmanna gosug el fena. Enenaba Herot distrik Galilim nangwaghiage gofna afa ehena sumineg Filip mo distrik Ituria mi afa Trakonitis mi enam nangwagehiagena afa Lisanias mo distrik Abilenem nangwagehiagena. \p \v 2 Afa Anas i Kaiafas i eba prisni misog el ahgofena. Enenaba Sekaraiana leg Jon bite bihig wa gafna. Afa God Jonim mo faina. \p \v 3 Afa so ma mungwali elim Jordan bu bug muhwa gohka enam sihinwageakai afa enaig esona og, “Sa ma olug wahigifinim, bu wa apaiyeiba afa so ma God ehengelni amtakwalig nihem hugufatini.” \p \v 4 Afa enaigba pugunaba eba ati mo fa sihiaule el Aisaiana mo buk wa gofena. Ena mo enaig esona og; \q1 El mungo bite bihig wa mo sihiakaf afa ehe enaig esof og, ‘Ainiyagna mina ambafeaginim numwehiagi.’ \p \v 5 Afa mungwali mog tutohiageakaiba so ma tafafakai so ma hugufagim fegim fuku gwenaig eseg. Afa mina kiapesegim so ma misosuf gi afa mina mas lahlafeg mo so ma numwehefi. \p \v 6 Afa bitenai el mungwali so ma Godna gafugagim nangunim eso ehe bigim wambugum eseg. \rq Ais 40:3-5\rq* \p \v 7 Afa eso el numb Jon nangum fambofena buwa apaiyegim afa Jon enaig sihifeni og, “Nengel giheana luwalig, God so ma nem tautig fai afa aman nem sihinigbi so na embemba ahuf? \p \v 8 Afa ateamba ne inim olug wahigifigbi eba so ma nimbeafgelni nihem wagfui eba ati ne inim olug wahigifig. Nofeka nimbefum esogo, ‘Abraham eba kangelni simbianiga.’ Ka nem sihinig eba God ehe ohuna hunim eseiba eso Abrahamna simbianiga opuko agfohef. \p \v 9 Afa mal ati li mog wa gi afa mungwali li so lahlag fug leg hwanigba, eba malna higfihinim suwi wa aitif.” \p \v 10 Afa el Jonna mom higinim afa esogona og, “Ahnaig so ka esife?” \p \v 11 Afa ehe wahigi sihini og, “El so sambaga lofugna fef eso ma ming mo aman so lofug hwainig feg so ma enam fai. Afa aman so fane hwainig feg ena gaba so ma gwenaig esenai.” \p \v 12 Afa mingnag kig wambule el ambugog buwa apaiyofefnaba Jonim sahni og, “Tisa, ahanaig so ka esife?” \p \v 13 Afa ehe wahigi sihini og, “Kig so na wambugbi eso ne gavmanna moaihwa wambufum nofena gwesim hilifi.” \p \v 14 Afa ami gaba ambugog ehem sahni og, “Ka gaba ahanaig so ka esife?” \p Afa ehe sihini og, “Nofeka mingnag elim amtakwal hiaginim kig wambugoni, afa so nofeka mingnagim mungunim mwakwalogon so na nimbeafna kigim oniginim eso ne gwenaig yuhwa eseahufum.” \p \v 15 Afa el enaigim nangunim olug fingi feskofenam afa enaig onigini og eba ohuna Jon me awai God Gishu Wahiag el me. \p \v 16 Afa Jon piske wahigi sihini og, “Kaba buna nem esenig, afa el so sumi yi obo ena elbi eba kifutigni feg ehena kifutig kana kifutigim kwegfug gwesim ikag, kaba mang lahlag el mo na ka ehena mong lofug weba pigina. Eba ehe nem Godna Sungwagni afa suwina eso nem buwa aitif. \p \v 17 Eba ehe savol ningana fanam eso bof afa ehe bonam hunisege mo wit yi nai wambuhiagenam eso wit mo wambinam heafna wit lala skofe afa hunisege mo wambinam suwi higeg lagig yi wahlaf.” \p \v 18 Jon mahim ena mo sihinaba afa ena mo elni olugim fuku wasana. Ehe elim Godna lahlag mo sihinwageg gafugafena. \s1 Herot Jonim kalabus i fatina \p \v 19 Afa mahim Herot heafna suminegna angwagim Herodiasim fapuguf nagohun eso fana afa ahanaig ahanaig nihem gaba gwenaig esagena naso Jon ehem nunmuna. \p \v 20 Afa so ena nangum Herot Jonim kalabus lala fa fati wahiana. \s1 Jon Sisasim buwa fatina \r Matyu 3:13-17, Mak 1:9-11 \p \v 21 Afa Jon mahimsi kalabus seg hwainig fiafnaba afa mungwali el buwa apaigona afa Sisas gaba gwenaig esena buwa pena. Afa buwa penam pugu betene gofenaba afa so of pigina. \p \v 22 Afa mahim of pigi gofnaba Godna Sungwag gamp lofug Sisas nangum pe bonam afa higfufnaba Godna mengig heven wa enaig wagofna og, “Ne kana leg, ka nem hugna membenag, afa kana olug nem lahlafenag.” \s1 Sisasna simbianiga unehlag \r Matyu 1:1-17 \p \v 23 Afa so Sisas gafugafena enag ehena krismasba 30 enaig wa fena. Afa el enaig onigini og eba Josepna leg, \li1 afa Josepba Helina leg, \p \v 24 afa Heliba Matatna leg, \li1 afa Matatba Livaina leg, afa Livaiba Melkini leg, \li1 afa Melkibi Janaina leg, afa Janaiba Josepna leg, \li1 \v 25 afa Josepba Matatiasna leg, afa Matatiasba Amosna leg, \li1 afa Amosba Nahumni leg, afa Nahumbi Eslina leg, \li1 afa Esliba Nagaini leg, \p \v 26 afa Nagaibi Matna leg, \li1 afa Matba Matatiasna leg, afa Matatiasba Semenna leg, \li1 afa Semenba Josekna leg, afa Josekba Jodana leg, \li1 \v 27 afa Jodaba Joananna leg, afa Joananba Resana leg, \li1 afa Resaba Serubabelna leg, afa Serubabelba Sealtielna leg, \li1 afa Sealtielba Nerina leg, \p \v 28 afa Neribi Melkini leg, \li1 afa Melkibi Adini leg, afa Adibi Kosamna leg, \li1 afa Kosamba Elmadamna leg, afa Elmadamba Erni leg, \li1 \v 29 afa Erbi Josuana leg, afa Josuaba Elieserna leg, \li1 afa Elieserba Jorimna leg, afa Jorimba Matatna leg, \li1 afa Matatba Livaina leg, \p \v 30 afa Livaiba Simeonna leg, \li1 afa Simeonba Judana leg, afa Judaba Josepna leg, \li1 afa Josepba Jonamna leg, afa Jonamba Eliakimni leg, \li1 \v 31 afa Eliakimbi Meleana leg, afa Meleaba Menana leg, \li1 afa Menaba Matatana leg, afa Matataba Natanna leg, \li1 afa Natanba Devitna leg, \p \v 32 afa Devitba Jesini leg, \li1 afa Jesibi Obetna leg, afa Obetba Boasna leg, \li1 afa Boasba Salmonna leg, afa Salmonba Nasonna leg, \li1 \v 33 afa Nasonba Aminadapna leg, afa Aminadapba Atminna leg, \li1 afa Atminba Arnina leg, afa Arniba Hesronna leg, \li1 afa Hesronba Peresna leg, afa Peresba Judana leg, \li1 \v 34 afa Judaba Jekopna leg, afa Jekopba Aisakna leg, \li1 afa Aisakba Abrahamna leg, afa Abrahamba Terana leg, \li1 afa Teraba Nahorna leg, \p \v 35 afa Nahorba Serukna leg, \li1 afa Serukba Reuni leg, afa Reubi Pelekna leg, \li1 afa Pelekba Eberna leg, afa \li1 Eberba Selana leg, \li1 \v 36 afa Selaba Kainanna leg, afa Kainanba Arpaksatna leg, \li1 afa Arpaksatba Siemna leg, afa Siemba Noana leg, \li1 afa Noaba Lamekna leg, \p \v 37 afa Lamekba Metuselana leg, \li1 afa Metuselaba Enokna leg, afa Enokba Jaretna leg, \li1 afa Jaretba Mahalalelna leg, afa Mahalalelba Kenanna leg, \li1 \v 38 afa Kenanba Enosna leg, afa Enosba Setna leg, \li1 afa Setba Adamna leg, afa Adamba Godna leg. \c 4 \s1 Satan Sisasim gihna \r Matyu 4:1-11, Mak 1:12-13 \p \v 1 Afa mahim Godna Sungwag Sisasim yuhwafenagenaba eso Sisas Jordan buum wahianam eso el hwainig gam ikana. Eba Godna Sungwag ehe wanikina. \p \v 2 Afa Sisas enanai yi ika ganaba eba fane neg hwainig ikan 40 osuna fena afa mahim enaig osuna awaienaba ehem bini hugna wahana afa so Satan ehem gihna. \p \v 3 Afa ehe Sisasim enaig esona og, “Afa ne Godna leg fegba sona ohuna hunim esoiba so ma amba lofei.” \p \v 4 Afa Sisas esona og, “Godna moba enaig esog, Afa faneba mungo mas elim nofkenagag fai.” \p \v 5 Afa mahim Sisas enaig sihifenaba afa so Satan ehem sulufanam mug gam fuku wanikina ena mugba mungwanam fena. Enanai yi ehe mungwali bite i afa lahlag gawig i enam ikagna wagfunagena. \p \v 6 Afa so Sisasim sihina og, “Ma ne kam mong kokini kwakwagenam kana unehlagim fingifeiba, eba ka so nem bite i gawig i mungwali faiba so na enam mungwali nangwagihagef, enaba kana feg. Afa amanim ka membenagba eba ka so ehem faif. \p \v 7 Ma ne kam mong kokini kwakwagena enaig eseiba eba ka so nem fai.” \p \v 8 Afa Sisas wahigi sihina og, “Godna mo ati enaig sihifeg, So na Godum ahnai skaug fena eba naho neana Ainiyag eso ne ehem mungo lotu fena!” \p \v 9 Afa ena mug ahwahianam pe Jerusalem gam ahkanam enanai yi Godna nalig lala wofugug sisyi nemug wa Sisasim washunam afa sihina og, “Ne Godna leg fegba eso ne sofuku pekai. \p \v 10 Eba ati Godna mo sihig; \q1 Eba heafna ofwanai elim sihinibi eso ambugog nem ningana kikehli apaigohuf. \p \v 11 Afa hun sig mas nem mong yi pifi eba ehe ati nem numwehefugu.” \rq Sam 91:11,12\rq* \p \v 12 Afa Sisas wahigi sihina og, “Godna mo enaig sihifeg, Nofena Godna kifutigim gihna nimbiafna Ainiyagimba.” \p \v 13 Afa Satan Sisasim ahanaig ahanaigim gihnagegim wahia ikagim mwakwalig nengego. \s1 Sisas Galili yi gafugafena \r Matyu 4:12-17, Mak 1:14-15 \p \v 14 Afa Sisas piske distrik Galili gam Godna Sungwagni kifutig yi ikana. Afa so Sisasna mom mungwali kimbig sihiageahuna. \p \v 15 Afa ehe Ju elni nuwagig lala ika sahunam eso mungwali elim enanai yi wagfufenugeafnaba eso mungwali el ehem lahlagoni. \s1 Nasaret nai el Sisasim mas fatini \r Matyu 13:53-58, Mak 6:1-6 \p \v 16 Afa Sisas Nasaret kimbig gam ika puguna. Afa Nasaretba enaba ehe enanai yi numbina fena. Afa mahim nuwagig osuna pugunaba Sisas ika ehengelni nuwagig lala saho gofnaba. Afa ehe buhia gohnam eso ogna Godna mom suwigim. \p \v 17 Afa so mo fa sihiaule Asaiana ginof finim ehem fainiba eso piginam suwigina. Ena moba enaig esona og; \q1 \v 18 Ainiyagna Sungwag kam bonag, afa gishu wahiagba eso ka ehena lahlag mo isug elim fa bonig. Enag ehe kam ningihiagba na koka kalabusinai elim mo sihinibi eso ma enanai yi wahinim opuko isug ahui. Afa koka ikanam nofseleni elim sihigonibi eso ma nofug bahia skofei ehe kam ningihiagba enag ka bo koka elni kinigim fafatini. \p \v 19 Ehe kam ningihiag kam og eso ma enaig sihifei og, Ainiyagna osuna ati pugug, og na heafna elim esinibi eso ma lahlag augufei. \rq Ais 61:1,2\rq* \p \v 20 Sisas Godna moamo suwigi pe wahianam piske buk mo pwakafenam elim fainim eso ehe mo ika peganam afa mungwali el nuwagig lalanai Sisasim mungo nofna nangu fafna. \p \v 21 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Sohna mo Godna buk wa nai so na ati higig, yawoba eba inim pugug.” \p \v 22 Afa ehengel ehem lahlagonim afa hugunam onigwagea fafna eso ehe lahlag mo sihinibi enam afa ehengel esogona og, “Ati big anwanafig sona elbi Josepna leg ehe, asegba so enaig moba yuhwa sihig?” \p \v 23 Afa Sisas ehengelim enaig sihifeni og, “Ateaho ne sona moba fig eso ne kam sehif ena mo enaig esog, ‘Dokta so ma heafna eligim eseiba so ma lahlafei.’ Afa ne esogog, ati kam moaba higig mang so na Kaperneam wa ne eseg. Afa yawo ohuna nai yi gaba ne gwenaig esig.” \p \v 24 Afa Sisas sihini og, “Inim ka nem sihinig, Godna mo fa sihiaule elni kimbig wanai ehengel mas ehena mom higi. \p \v 25 Afa ka nem ini mo sihinig, yuwana so Elaija gofnaba enenaba osu kig gohna ikan ikan sambaga mungo yia fena afa ika enwesog wa gohug was fena. Osuba gohnaba eso ehengelni mungwali bite bini nalig puguni afa enenaba Israel wanai angwafig enaksag ehengelni ligabugug ati pigie skofenaba. \p \v 26 Eso God mang Elaijaba Israel angwafigim ningihinig mo eba heafa Sarefatim Saidon kimbig muhwa naim ningihianig. Afa ehe angoluwag angwafigim ligag ati wahanag enam ningihianag. \p \v 27 Afa enena Elaija gofnaba enenaba Israel el enaksag enehna feasaina afa mas amanim mo ena gihba wangene fena mo awai afa eba Naman ehe afwambanai el Sirianai mungo he enaigba fena.” \p \v 28 Afa nuwagig lalanai el mungwali yi ena mom higinim afa hugna olug kakage skofena. \p \v 29 Afa so Sisasim kimbig meigim fi ningihini. Ehengelni kimbigba mug wa gifni afa so ehem mugam wanig ahuna ogna plau fati. \p \v 30 Afa so ehe ehengelim olyinai hwatinam pugu ika kana. \s1 Sisas mwaifig simbagahlag elim lahlafe fatina \r Mak 1:21-28 \p \v 31 Sisas Kaperneam gam pekanam distrik Galili wa gafna. Enanai yi nuwagig gohug osuna higeg feahufna enaba sefig de Sabat afa so Sisas enanai elim wagfufenugena. \p \v 32 Afa ehengel ehena mom higinim olug fingife skofena ofenaiba amunai anwanag el wagfufenig. \p \v 33 Afa enanai el mungo bo nuwagig lala gafna ena elbi mwaifig amtakwalig simbagahlaule enag hugna enaig esona og, \p \v 34 “Hei, Sisas Nasaret wanai ne bog ahanaig kam ogna esen? Enaigba kam si noka amtakwale aiti? Ati ka anwanafig neba afsug el Godna ne bog.” \p \v 35 Afa Sisas ehem ninmunamine fenam afa esona og, “Mwahlai lifenam sohna elim wahianam ika.” Eso mwaifig amtakwalig elni nihinai hugofu akafenaba el mo bite wa elni usmuiag wa pena afa mas elbi enaba amtakwaligna mo. \p \v 36 Afa mungwali el enam nangunim embefeaginim afa hefum sihiagini og, “Hai, sohnaba ahanaig mo mahim ofenaiba anwana el kifutig nafeg naso mwaifig amtakwaligim esonagba afa so elni nihinai hugofug ikag.” \p \v 37 Afa so ehengel mo mungwali kimbig sihiageahuna Sisas so elim esenaba enam. \s1 Sisas Pitana kuwagim wagene fefatina \r Matyu 8:14-15, Mak 1:29-31 \p \v 38 Afa Sisas ena nuwagig lala mo wahianam pugu ikanam Saimonna lala sahu kana. Afa ena lalaba Saimonna kuwag gihna gifni ehena elig hugunam nalbafeagenaba eso ehengel Sisasim sihini og so ma ehem kweagfui. \p \v 39 Afa so Sisas ika ehem muhwa kuluhlanam eso gihim kifutig mona esonaba afa so gih angwafigni nihinai hugofu kanaba eso enag angwafigbi ikagna bihiana ika fane ehengelim tuhluni. \s1 Sisas enaksag elim gihnam lahla fetifena \r Matyu 8:16-17, Mak 1:32-34 \p \v 40 Afa mahim osu penaba enaigna el heafgelni hihem gihna wanambugona Sisas nangum. Afa so Sisas mungo mungoagim ningana tutuhlunugeniba eso mungwali ehengelni gih wagine feasaina. \p \v 41 Afa Sisas mingnag elim mwaifig simbagahlaulem gwenaig esenibi eso mwaifig ehengelni nihinai hugofuhia ahuaminefeni afa mwaifig elni nihinai hugofuhia ahuamine ofefnaba ehengel enaig esogona og, “Ne Godna Leg!” Afa Sisas ninimuhiagenam afa kweni og, nofeka moaba wagim afa ehengel ati anwanafini sona elbi God Gishu Wahiag el. \s1 Sisas ika mingnag kimbig mo sihinuwaniakana \r Mak 1:35-39 \p \v 42 Sisas leana gubi yi ena kimbig wahianam el hwainig gam ikana. Afa el yisigiahunam nangunim kwini og, ese masa ehengelim wasani ikaf. \p \v 43 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Kaba kawo Godna bog meg mom mingnag kimbig wa gaba sihiage. God kam ningihiagba enag ka bog koka enaig gafugafe.” \p \v 44 Afa Sisas distrik Judiam ikanam nuwagig lala saho mo sihiagena. \c 5 \s1 Sisas Pitam sawug wambug mom sihina \r Matyu 4:18-22, Mak 1:16-20 \p \v 1 Afa mahim Sisas ika Genesaret bu bug yi gofnaba afa el numb ehem nangum ambugog ogna Godna mom higim afa so ambugonam ehem muhwa wahigi fakanam kikegenagini. \p \v 2 Afa Sisas sambaganigi botim bu blug yi nangwagnaba el sawugim kikiageaguhun wahinim fufwalam bu wa kigiage ahufna. \p \v 3 Afa so Sisas ika fuku Saimonna bot wa peganam Saimonim sihina og, aubo sahu peganam botim susum plau plau fefkuiba so ma ohuna nai yi wesig wahia ikai. Afa Sisas bot wa gafnaba elim wagfuwagenam. \p \v 4 Afa so Saimonim sihina og, “Gwesim ma bot mo ikai eso ne i nimbiafna hihe i fufwala mo ahfatinam sawug ahwambugum.” \p \v 5 Afa Saimon esona og, “Ainiyag ati kaba sinaini yisigeafuhug ehegepuseg si ambafeskofig mas ka sawugba fufwalanaba wambug mo, eba ati ne esog eba ka esife.” \p \v 6 Eso gwenaig esini mahim fufwala fatinibi sawug fufwala mengig wa puguna ogna fufwala kwagfo. \p \v 7 Eso eheningi ming el sambagam ningafuei ahfeni og so ma kam kwaganig. Eso eheningi ming bot ahbonam ahkwaganaba eso sawug mo fufwalana finim eso sambaga bot wa kokofeawagniba memtog wa puguiag ahfen. Afa sambaga bot enag kinig ogna bu megam pe ahka. \p \v 8 Afa so Saimon Pita Sisasna kig muhwa kwakwage penam og, “Ainiyag ika kaba mang lahlag el mo, kaba el amtakwalig.” \p \v 9 Enaigba esonaba eba mungwali sawug so wambini enam nangunam sineminefena afa ehena hihe gaba gwenaig esini. \p \v 10 Afa Saimonna hihe Jems i Jon i Sebedini legningig gaba gwenaig ahfena. Afa Sisas Saimonim sihina og, “Nofe ne embefe, yawo ne sawug wambug afa nengigim ne gwenaig esef elim gaba ne kam nangum wanbof.” \p \v 11 Afa so ehengel ahu bot mo fohlunim afa heafgelni mungwali gawig mo hwatinim afa so Sisasim pahlukuna. \s1 Sisas elim enehnam lahla fefatini \r Matyu 8:1-4, Mak 1:40-45 \p \v 12 Afa ehe ika mungo kimbig wa gafnaba afa el mungo enanai yi enehna bo Sisasim nangunam eso mong kokini kwakwagenam nofbosug mo bite gam fisah penam Sisasim enaig sihifena og, “Ainiyag ateamba ne membegba eba so na kam lahla fefati.” \p \v 13 Afa Sisas ningana tuhugufnaba esona, “Ei, ka membeg, nem so ma lahlafei.” Mahim Sisas enaig esonaba eso enag enehba gwei ikagna awaienaba eso elbi enaba lahlafena. \p \v 14 Afa so Sisas ehem kifutig mo faina og, “Nofe ne ena moba elim sihin, magofi eba isug ikanam prisim nimbeafena eligim wagfunim afa so Godum sis tuhlu fai enaigba ati autunam Mosesna mo sihi wahiana eso ma el anwanafi ena gih ati lahlafeg.” \p \v 15 Afa so Sisas elim ese fatinaba ena mo gwesim mungwanam el kimbig ikaminefenaba eso higinim ambogoafena afa ambugog mo higifni afa gihnam lahla feitifeafna. \p \v 16 Enaig eseitife wahianam afa so elim mo wasanfna betenegim el hwanigam ikafnam beteneafna. \s1 Sisas elim ninga mog lihligna lahla fefatina \r Matyu 9:1-8, Mak 2:1-12 \p \v 17 Afa enenam Sisas elim mo sihinwageafnaba afa elim gihnam lahla feitifeafna. Enag elbi Farisi el i afa nihe mo anwanag el i enag Jerusalem kimbig afa distrik Galili kimbig afa Judia enanai ambugog minefe gohkafnaba. Eso Godna kifutig Sisas i ahgohfnaba eso gih elim lahla feitifena. \p \v 18 Afa mingnag el ming elim ninga mog lihlignam isgof bog wa fi obuguna ogna Sisas nangum lala megam saho ugfo. \p \v 19 Afa mahim el mungwali kimihli fakanaba gihiginim. Eso lala wofusgim fukwali okuhunam enanai yi lala wofusum tutunim afa so elim mo isgof sime weana kihlinim eso Sisas gofnaba ena mina fatini. \p \v 20 Afa Sisas ehengelni olug onigigim anwanafenim eso enaig esona og, “Hihe, ati ka neana amtakwalig niheaba fafatinag.” \p \v 21 Afa nihe mo anwana el i afa Farisi el i ena mom higinim hugna wagni og, “Sohna elbi ogna Godna kufeg wa gohnam eso enaig esefim. Afa mas el bihigba enaigba esi eba heafa Godna gafugag mungo he.” \p \v 22 Afa Sisas ehengelni onigigim anwanafenim wahigi enaig sihifeni og, “Nengel ne ahanaig ahanaig onigig nafeasaieg? \p \v 23 Afa ka enaig sihifeba, ‘ati ka neana amtakwalig moba fafatinag’, eso mas ne enam anwanafe ini me awai awai me. Afa ka enaig sihifeba, ‘bihia kug fanam ika’, eso ne enam ati anwanafe ini feg me awai awai me. \p \v 24 Afa kog so na anwanafi kaba Inim El kifutig ohuna bite wa yuhwafeg amtakwalig nihem fafatiagimba.” Afa Sisas ninga mong lihlig elim nofna nangunam enaig esona og, “Ka nem sihinag bihia nimbeafna kug fanam lala gam ika!” \p \v 25 Eso ena elbi ikagna bihianam mungwali elni nofwa eso Godna unehlagim fingi fukunam so heafna lala ga mo ikana. \p \v 26 Afa mungwali el Godna nalig kifutigim nangunim afa embefeaginim eso Godna unehlagim fingi finim afa so enaig esogona og, “Yuwaho enaigba puguba big nangug.” \s1 Sisas Livaim suluafana \r Matyu 9:9-13, Mak 2:13-17 \p \v 27 Afa so sumi yi Sisas ikan nangunaba el kig wambule saho kig wambug lala gafna. Ehena unehlagba Livai. Sisas ehem unenam og, “Aubo kam pahlu bu.” \p \v 28 Afa so Livai heafna mungwali gawig mo hwatiagenam eso pugu Sisasim pahlukuna. \p \v 29 Afa Livai ikanam Sisasim heafna lala buyisenaba. Eso kig wambule el i afa mingnag amtakwalig el i fini enag mungwali ahgafafnaba. \p \v 30 Afa Farisi el i afa nihemo anwana el i enag hugunam wagnim Sisasna pahlukuiag elim sihinigoni og, “Mangigim ne kig wambule el mi afa amtakwalig el miba wanahgag?” \p \v 31 Afa Sisas wahigi sihini og, “El so gih hwainig feg eba mas ika doktaba nangui, afa el so gihna feg ena mungo he eba so ika doktaba nangui. \p \v 32 Afa gwenaig ehe ka gaba ka mang bog lahlag elim mungo sulfuah mo, amo eba kog kawo amtakwalig elim gaba sulfu.” \s1 Sisas fane kwegig mo sihina \r Matyu 9:14-17, Mak 2:18-22 \p \v 33 Afa el Sisasim enaig sahna fini og, “Afa Jonna pahlukuiag el higeg enaig esig, fane mo kwegwagigim eso beten mo fig. Afa Farisini pahlukuiag el gaba gwenaig esig. Afa neana pahlukuiag el mo eba fane i bu i ahgagig.” \p \v 34 Afa so Sisas sihini og, “Eba el so enaig esfafif angwafigbi fagim eso buyis segim afa heafna hihem wanahgagim. Eso enenamba ehengelim mas fane kweni. \p \v 35 Afa mahim angoluwag el ambugog angwafig fag elim wanigiahugba eso ehena hihe fane kwegig.” \p \v 36 Afa Sisas waskwes mo enaig sihifena og, “Eba fiteg lofug enaba ati kofo gohugba mas el enaba yawonai lofugim kofanam eso kofwagim kagunam eso kweli. Enaigba eseiba eba yawonaim amtakwalef. Mang mungo lofug mo. \p \v 37 Afa mas el yawonai wain bugba fanam autunai meme lofug waba sugfoi eba enag meme lofug kofunam\f + \fr 5:37 \ft (5:37) Meme lofug eba ehengelni sob lofug. Autunai meme lofug eba fofegim eso pleg.\f* eso wain bug bite wa sugfof ena meme lofugba eba amtakwalef. \p \v 38 Afa el so ma enaig ese ena wain bug yawonai so ma fanam yawonai meme lofug wa sugfoi. \p \v 39 Afa el so autunai wain bug negim afa yawonai wain bug mo kusigim afa og autunai wain bugba lahlafeg.” \c 6 \s1 Sisas nuwagig osuna gafugafegim sihina \r Matyu 12:1-8, Mak 2:23-28 \p \v 1 Afa enenam mahim nuwagig osuna pugunaba, Sisas heafna pahlukuiag elim wanka wit aso wa wansaho wanikafnaba. Afa ehena pahlukuiag el mo wit fug pwatinim ningana sunpaniaginim mahim alfieg mo hugfuhia ahunaba eso ahgana. \p \v 2 Afa Farisi el enam nangunim afa esogona og, “Sohnaigba mas lahlafeg mo enaig osunaba mas esi. Eba Mosesna nihe mo enaig esog nofeka enaig osunaba gafugafi. Ahnaig esegba so na enaigba esig?” \p \v 3 Afa Sisas wahigi enaig sihifeni og, “Mas ne Devitna moaba suwigi mo? Devit so enaig esena, enenam ehem afa heafna hihe fena eso ehengelim bini pigina. \p \v 4 Afa so Devit ika Godna lala sahonam amba Godum mwao fakini enag fa enanam heafna hihem fainibi eso ehengel ahgana. Afa mas sona lalanaiba mungunim elbi ahgai eba heafa pris mungo he so ena lalanaiba ahgai.” \p \v 5 Afa Sisas sumi yi mo ehengelim sihini og, “Kaba Inim El nuwagig osunaba awag feg.” \s1 Nuwagig osuna Sisas elim ninga lihligna lahla fefatina \r Matyu 12:9-14, Mak 3:1-6 \p \v 6 Afa mahim ming nuwagig osuna pugunaba Sisas ika nuwagig lala sahonam elim mo sihiagena. Enanai yiba afa el nihiginai ninga lihligna gafna. \p \v 7 Afa nihe mo anwana el i afa Farisi el i enanai yi auguiafnaba Sisasim nofna nangu fafena og ma ateamba ena elim enaig osuna lahlafe afatifiba awai awai me afa og naso ehena minam fahigenaginim eso ehem sehini. \p \v 8 Afa Sisas ati ehengelni onigigim anwanafenim afa so ninga lihligna elim sihina og, “Sa bihiana ohuna nai yi olyi bo gohum.” Afa so enag el bihianam gohna. \p \v 9 Afa Sisas sihini og, “Ka nem ahsahtigi bigelni nihe moba ahanaig feg, enaig osunaba so big lahla nihe fig me awai big amtakwalig nihe fig me? Afa enaigba big elim kwaganig me, awai big amtanafegonig me?” \p \v 10 Afa Sisas mungwali elim nofna fahigiagenam ninga lihlig elim sihina og, “Nimbeafna ninga fa susnifeafo.” Afa so enag el mahim gwenaig esenaba eso ehena ninga piske lahlafena. \p \v 11 Afa nihe mo anwana el i afa Farisi el i hugna olug kakageaginim hefum sihiagini og, “Ahnaig so big Sisasimba esinif?” \s1 Sisas heafna pahlukuiag elim kanog hwatina \r Matyu 10:1-4, Mak 3:13-19 \p \v 12 Afa so Sisas enenam betenegim mugam fukukana enanai yi Godum sinaini beteneawan ikan ikan si ambafena. \p \v 13 Afa mahim osu ati opugufenaba enaigna ogna heafna pahlukuiag elim awamoni mahim ambugonaba eso 12 pela el mo kwefi hwatinam eso ehengelim Aposel unehlag hwatina. \p \v 14 Afa enag 12 pela elni unehlagba eba Saimon ming unehlag Pita, afa ehena sumineg Andru afa Jems, afa Jon, Filip, Bartolomyu, \p \v 15 afa Matyu, Tomas, Jems Alfiusna leg, afa Saimon sefig Selot, \p \v 16 afa Judas Jemsna leg, afa ming Judas Iskariotna leg sona elbi angoluwag elim mwauni. \p \v 17 Afa Sisas mugam wanwahianam bite tafagam pe wankana. Afa enanai yiba el numb nuwagigna distrik Judia kimbig wanai afa Jerusalem wanai afa gwenanai bu bug yi nai kimbig Tair i afa Saidon i enag ambugog guhkafna. \p \v 18 Ogna Sisasna mo higifibi afa ehem og ma kam gihnam lahla feitifei eso Sisas mwaifig simbahlaulem elim lahla feitifena. \p \v 19 Afa mungwali el enaig esini ogna Sisasna eligim ningana tuhufibi eso ma ehena kifutig pugunam mungwali gihim plau fatini. \s1 Sisas esog el gau hwainig so ma sifakali \r Matyu 5:1-12 \p \v 20 Sisas pahlukuiag elim nofna fahigihiagenam enaig sihifeni og; \p Amangel eso enaig onigif, kaba lahlag el mo God so kam kweagfui, afa enag el so ma sifakalifi afa so ma Godna bog megba saihoi. \q1 \v 21 Afa nengel so yawo nem bini pigi so na sifakali eba ne yuhwafif. Afa nengel so na wewatini auguia eba se sifakali nengigimba eba ne titigena auguiafuf. \q1 \v 22 Afa nengel so na Inim El pahlukuiaba eba ming el nem olug kakagegonif afa nem amtakwalig mo faigonam, afa nem mas fatigonif afa nem sihigonif og sona el eba amtakwalig, ma nem enaigba esegonibi eba se sifakali. \p \v 23 Afa ma ateamba amtakwalig nihena nem esofegonifbi eba so na sifakalinim afa hugunam afigigi. Sa hig, nalig mungwag nem faif eba heven wa nem nengenawo. Afa autunam ehengelni simbianiga Godna mo fi sihigulem elim gwenaig esegoni. \q1 \v 24 Afa nengel gau nubni el, nasabanig, eba ati ne bitenai mungwag fig afa mas ne mingba fi. \q1 \v 25 Afa el so na fane ahgagigbi nem yuhwa faskofeg, nasabam, enaba numwehifibi nengigimba bini nem pigif. Afa el so na titigena auguia, nasabanig nengigimba eba ne wewatini auguiafuf. \q1 \v 26 Afa nasabanig mungwali el so nengelni unehlam fingifegonig eba so numwehifibi autunam ehengelni simbianiga enaig niheba fini mwakwal mo fi sihiaule elim gwenaigba esegoni. \s1 Angoluwagim membegonig nihe \r Matyu 5:38-48 \p \v 27 Afa Sisas enaig esona og, “Sa hig, so na enaig esi, angoluwag elim membegonim afa el nem olug kakagenug eso ehem lahla fehiagi. \p \v 28 Afa so mingnag el enaig esogof og, God so ma nem amtakwale aiti afa nawo so na ehem lahlag mo fai. Afa aman nem so amtakwalig hiagig eso ne Godum betenenibi so ma God ehengelim afafenim afa olug efihlag fai. \p \v 29 Afa aman so nem angmug wa pouf afa so na ming angmug nihna afa aman so neana nihinai lofug huguafanaf eba so na ming lofug gaba wahiana. \p \v 30 Afa el so mungwali nem sahigonif og kam osum mang fai afa so na faim. Afa so aman neana mang fanaf nofena sihina og so ma kana piske fai. \p \v 31 Afa ahanaig ahanaig nihe so na membig ne og so ma kam esegoni, eba so na mingnag elim gwenaig esegon. \p \v 32 Afa el nem membegonigba afa ne enaig elim mungo membegonig, enag niheba eba isug feg. Afa amtakwalig nihenai el gaba og el kam membegonig ka ehem gwenaig esegonig. \p \v 33 Afa el nem lahlafe hiagigbi afa ne enaig elim mungo lahlafe hiagig, enag niheba eba isug feg. Afa amtakwalig nihenai el gaba gwenaig nihe fig. \p \v 34 Afa elim so na ismunagim faigogba afa ne og so ma kam mungwag faigoi, enag niheba eba isug feg. Afa amtakwalig nihenai el gaba gwenaig minafig. Ehengel enaig esig og so ma kam mungwag faigoi. \p \v 35 Afa ka nem sihinig so na angoluwag elim membegonim afa lahlafe hiagi. Afa enaig elim ismunagim faigonam afa nofena enam mungwag nem faigogim onigim. Afa ne enaig esigba, eba nalig mungwag nem faif, afa eba ne Godna luwalig feasaif. Afa Godba, el so ehem mas fatinag ena mi afa amtakwalig nihenai el mi enam gaba lahlafenig. \p \v 36 Afa so na elim afafegon osa ati nengelni awag heven wanai gwenaig eseg elim afafenig.” \s1 Nofe ka elni nihem fahigefi \r Matyu 7:1-5 \p \v 37 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Nofe ne elni nihem fahigenaginim afa so elim amtakwalig mo faigo, mangofi, masa God nem mungwag gwenaig esenif. Afa nofe ne elni nihem pigaupi eba God nem gwenaig esenaf. Afa so na elni amtakwaligim isug wahiaiba eba God nem gwenaig esenaf. \p \v 38 Afa so na elim mang gawig faigoiba so ma God nem gwenaig eseni. Eba numwehe lahlag kwefihiagenam eso neana wula wa memtowa pugunam bite wa kokofehia pekam minefef. Afa elim so na enaig yuhwa faigog eba God nem gwenaig yuhwa faif.” \p \v 39 Afa Sisas enaig waskwes mo sihini og, “Ateaho so nofseleni elbi ming nofseleni elim minaba fawagfunaf, amo, eba awai eba naba ahkanam mungwali bu me wa ahpef. \p \v 40 Afa skulinai luwal mas tisa lofba fei eba numweheg skuligim eso tisa lofba feg. \p \v 41 “Ahnaig esegba so na og ka nilitena nof wanai hunisege fafatina afa nimbeafena nof wanai sumil mo mas ne onigig mo. \p \v 42 Mangigim so na enaig esog, nilite ka neana nof wanai hunisege fafati, afa ne mas sumil nimbeafna nof wanai nangug mo. Ne sohnaig elbi eba ne mwakwalule el. Afa ne yuwana mo nimbeafna nof wanai sumil fafatinam ma neana nofug lahlafeba eso ne nengigim nimbeafna nilitena nof wanai wesig hunisege mo fafatina.” \s1 Li fug amtakwalig afa lahlag li fug \r Matyu 7:16-20, 12:33-35 \p \v 43 Afa Sisas enaig esona og, “Li figetni mas fug amtakwalig luwoi, afa li bangafeg mas fug lahlag luwoi. \p \v 44 Afa yuwanaba el li fugim nangugim anwanafig feg lahlag me awai amtakwalig me. Afa el mas yuhwi fug pwatigimba usieg minaba ahui afa mas baf fug pwatigimba kwalamp minaba ahui. \p \v 45 Afa lahlag el lahlag onigigna fegim eso lahla nihe feageg. Afa amtakwalig el amtakwalig onigigna fegim eso amtakwalig nihe feageg. Afa ahanaig onigig so goh enag ehe ambagwa mo sihig.” \s1 Sambaganigi lala nimbagna mo \r Matyu 7:24-27 \p \v 46 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Mangigim ne kam enaig safaiba fig og, Ainiyag, Ainiyag afa eba ateaho so na kana moaba pahluhug? \p \v 47 Afa aman so na ka nanguba bonam kana mo higinam afa so pahlukuf eba enaig elbi el so lala nimbagim enaig esfafif. \p \v 48 Mime mungwanam kwagegim eso sumil mo wambug aitigim hun mo sumil megam aitia fukuag mengig wa wahiagim afa simen mo enena waheg titig wahiag afa mahim bifwatbi sahigba mas ena lalaba toafui eba ati kifutig goh. Enaba eba el ehe kifutig lala nimblag wahiag. \p \v 49 Afa so aman kana mo mas higigim pahlukug mo enaig elbi lalaba onimbaba eba mas mimeba mungwanam koi afa mas sumilbi hun aitinam titi eso eba ena lalaba mas kifutig gofi. Afa mahim bifwatbi sahigba eba sona lalaba ati tofu bambuhia pegi.” \c 7 \s1 Sisas amini misog elni gafugag elim lahla fefatina \r Matyu 8:5-13 \p \v 1 Sisas elim mo sihi wahianim eso ika Kaperneam kimbig gam sahu ikana. \p \v 2 Afa enanai yiba amini misog el heafna gafugag elim gihna faka auguiafna. Eheba 100 amiim nangwaghiageule. Enag hugna heafna gafugag elim membena. Enag gafugag elbi ati wahagim meini ofefna. \p \v 3 Afa amini misog el higinaba og Sisas ati bog enanai yi ga eso Ju elni misog elim ningitigina og ma ahu Sisasim sihinibi so ma bo ehena gafugag elim lahla fefati. \p \v 4 Afa so ehengel ahu Sisasnai opukonam Sisasim kifutig mona sihini og, “Hai, sona elbi lahlag el ehem so kweagfu. \p \v 5 Eba ehe bigim Ju elim membenigim afa nuwagig lala kangelni nimbanig.” \p \v 6 Afa so Sisas wankana muhwa wan opugufnaba afa amini misog el heafna hihem sihiagenam ningitigina og, ma ahu gwesim Sisasim sihini ehengel ahu enaig esogona og, “Amunai luwal, mangigim ne ehegepusig bo og, kaba mang lahlag el mo na ne kana lala gamba bo. \p \v 7 Afa og, kaba mang lahlag el mo na ka bo nem sihina isug mo bihig sihiba so ma kana gafugag elbi lahla fei. \p \v 8 Ka enaig sihifeg kagaba ka so misog elim ahnai skaufen. Ka gaba ati soldiaba feg enag kam ahnai skaufinig. Afa so ka ming elim sihinaf aubo eba ehe bof. Afa ka kikeafna gafugag elim sihinaf ohnam gafugafe eba ehe ika esef.” \p \v 9 Sisas ena mom higinam ehena olug fingi fena afa el eso ehem pahlukuna enam sihini og, “Ka nem inim sihinig mas ka amanim Israel wanai elimba olug onigi nalig feg enaig elbi nanguna mo.” \p \v 10 Afa el so amini misog el ningitigina enag piske lala gam ahuafnaba nanguni gih elbi enaba ati pugu lahlafena. \s1 Sisas Nain kimbig wanaim kwablog elim ilafu fatina \p \v 11 Afa managig hwainig Sisas Nain kimbig gam ikafnaba afa so pahlukuiag el apaigona afa mingnag el numb apaigona enag Sisas wan ikana. \p \v 12 Afa wan ikana kimbig bogna mengig muhwa wanpuguafnaba afa el ehgam elim wahagim fabugohna enag opukefeagini. Afa el numb afagim wanig ambugona, ehena awagagba ati wahana afa enag wahag elbi eba gwenag mungo fena. \p \v 13 Afa so Ainiyag enag angwafigim nangunam hugunam afafenam afa enaig sihifena og, “Nofeka ufwe.” \p \v 14 Afa so Sisas ika muhwa gohnam eso wahag elim gig simem ningana tuhuna mahim el gwese ofuhiafnaba. Afa so Sisas enaig esona og, “Luwal kwablog ka nem osihina, so bihia.” \p \v 15 Mahim enaig esonaba eso enag elbi bihianam mo wagenaba afa so Sisas piske afag nangum ningihiana. \p \v 16 Afa mungwali el Godna kifutigim nangunim embefini. Afa so Godna unehlagim fingi finim afa enaig esogona og, “Godna mo fa sihiaule el nalig bigim olyi pugunig afa God ati bog heafna elim kwaganigim.” \p \v 17 Afa so mungwali el distrik Judia ahwa minefenam ena mom sihiageahuna. Sisas so wahag elim ese fatina enam mom. \s1 Jon buwa atiag el heafna elim Sisas nangum ningitigina \r Matyu 11:2-19 \p \v 18 Jonna pahlukuiag el Jonim sihinagini, Sisas so mungwali eseagenaba enam. \p \v 19 Afa Jon heafna pahlukuiag elim sambaganigim awamonim eso ogna Sisas nangum ningitigi eheningi so ma ika opukenam Sisasim ahsihinai og, “Neaho so Jon sihi wahianaba naho ne bo awai naiba ming el me kagelbi nengenafo?” \p \v 20 Afa ika ahpugunam eso enaig esohona og, “Eba Jon buwa aitiag el kam ningitigiba na ka ahbog ehe nem sahna og, neaho so God nem ningihiagim sihi wahianam ena me awai ming el me?” \p \v 21 Afa so enenam Sisas enaksag elim ahanaig ahanaig gihnam lahla feitifeafna afa nimbasa amtakwalig elni nihinai wambuningitigi feafna, afa el numb nofug kuhlag nofug bahia skofena. \p \v 22 Afa Sisas wahigi sambaganigi elim enaig sihifeni og, “Sa piske ahkanam Jonim ahsihina mang so na mungwali ahnanagug afa ahigig, afa nofug kuhla el bahia skofeg afa el mong lihli fegna bihiakag afa enehna lahla fiahsaig afa ang tetini ati mo higig afa melig pigieg el pigiagafeg, afa gawig hwainig el Godna lahlag mo higig. \p \v 23 Afa el so kam oniginig ehengelni olug onigiba eba kifutig agfohiefuf. Enaig elbi so ma sifakali.” \p \v 24 Afa mahim sambaganigi piske Jon nangu ahkanaba afa so Sisas elim sihini ehe Jonim enaig esona og, “Autunam ne bite bihig wa ahunam eso ne Jonna mo higini. Ne ahanaig elim nanguni? El enaig pos lofug fufei petwa fakafefugu, enaigim ne nanguni me? Amo, Jonba mang enaig mo. \p \v 25 Mangwalfigim ne membig ahu nangug? Ne membig nangug el lahlag nemug lofug go me? Jonba mang enaig mo. Eba el lahlag lofugnaba lala lahlag wa ga. \p \v 26 Ahnaig esegba ne ahug? Ne Godna mo fa sihiaule elim ne nangug me? Ei, Jonba enaig el. Ka nem ini mo sihinig ohuna elbi mingnagim mo fi sihifule elim gosinig. \p \v 27 Enag elbi autunam Godna Buk ati sihi wahiana enaba God esog; \q1 Sahig, kana mo fakuwiag elim ka ningihiaiba. Afa so ehe Godna Gishu Wahiag elim gosunim eso mina numwehiage kafe eso ma el ehem olug onigini.” \rq Mal 3:1\rq* \p \v 28 Afa Sisas esona, “Ka nem ini mo sihinig Jon buwa aitiag el mungwali elim autunaim pugu gosinig. Afa amangel so wetiklug saiyeg Godna bog megam enaba Jonim gosunig.” \p \v 29 Afa kig wambule el i afa gwenanai amtakwalig el i ena mo higinim afa so ehengel og Godna mina eba yuhwafeg. Afa ehengel ati Jonna ninga wa bu wa apaiyeg. \p \v 30 Afa Farisi el i afa nihemo anwana el i Jonna ninga wa buwa apaiyegim mas esig mo. Eso ehengel kusig Godna sawiegim pahlukuiagim. \p \v 31 Afa Sisas esona og, “Afa ka yawoba elni niheba oku opugun fibi eba so ka ahanaig waskwes mo sihif? Eba ahanaig el mahim? \p \v 32 Afa ofenaiba luwal fane sugwahog wa auguiaba afa moawag seafahba mingnag luwalim unegonigim afa enaig esogona og, ‘Kagelbi afag i wong i guwagihbi afa nengel mas ahfei afa kangel wewatoahba afa nengel mas wegoi.’ \p \v 33 Afa yawonai el enaig luwal lofug enaig esig, Jonba mas wain bug i afa fane i neagena mo eba ogna Godna unehlagim fingi fe afa el esogona og ‘Nimbasa amtakwalig ehem saho gohna!’ \p \v 34 Afa mahim ka Inim El bogba afa ka bu i fane i wanegba afa ne enaig esogog, ‘Sa nangu enag elbi bu i fane i ati hugunam waneg. Afa ehe kig wambule el mi afa ming amtakwalig el mi wanaga.’ \p \v 35 Afa elni nihe Godna onigigim pahlukuba eba ambagwa puguf enaig niheba eba yuhwafeg.” \s1 Amtakwalig angwafig Sisasna mungom sanda bugna sufana \p \v 36 Afa Farisi el mungo Sisasim unenam ogna fane ahga afa so Sisas ehem ningi ikanam eso fane ehena lala ahga fafnaba. \p \v 37 Afa mina angwafig ena kimbig gafna ehe Sisas enag lala gam higinam eso sanda hun botolna fanam eso obuna. \p \v 38 Afa ehe Sisasim nombna pahlukuiafnaba afa ehena nomb mo Sisasna mong yi apaigonaba eso ehe heafna wapogni titehiagenam afa so Sisasna mogum kikehlanam kikige fana afa so sanda bug mo mongim susulenagena. \p \v 39 Afa Farisi el so Sisas i ahagafna enag ehem nangunam enaig oniginagenam og, “Afa sona elbi ateamba mo faule el nemug fegba eba so angwafigni nihem anwanafei eso ehem ningana tuhunaba enam. Afa sonag angwafigbi eba amtakwalig nihe feageaka.” \p \v 40 Sisas ati ehena onigigim anwanafenam afa esona og, “Saimon, ka membeg soka nem mo sihina.” Afa Saimon esona og, “Ei, tisa sesei.” \p \v 41 Afa so Sisas ehem enaig esona og, “Sambaganigi el kig elni ahwambana ena mo sihina og, ming elbi 100 kig enaig fana afa ming elbi eba 10 kig mungo fana. \p \v 42 Afa eheningi mas mungwag ahfaina mo afa enag el so kig faig eheningim sihini og, mangofi ka gwesim wahiag. Afa so na onigig aman mahim ehemba hugna membenag?” \p \v 43 Afa Saimon wahigi Sisasim sihina og, “Eba aman so numwehenag.” Afa Sisas esona, “Ei neana onigig yuhwafeg.” \p \v 44 Afa Sisas wahigi angwafigim nangunam Saimonim sihina og, “Sa ohunag angwafigim nangu. Ka neana lala gamba bonaba mas ne ka bu faina mo mungom sugimba. Afa sonag angwafigbi eba heafna nombna kana mungom sufagim afa wapogni mo nobum kana munginai titeageg. \p \v 45 Afa mas ne kam kikige fana mo ka bog ma yawo pugugba ohunag angwafig kana mongim kikigeafag. \p \v 46 Afa mas ne kam wel bug na misogim susulenagena mo. Afa ohuna angwafigbi eba sanda bug fa bugum enena kana mungom susulenageg. \p \v 47 Afa ka nem sihinag, so nangu sona angwafigbi kam hugna membenag enaba wagfug God ati ehena enaksag nihe amtakwaligba fafatinag. Eso big anwanafi afa aman so amtakwalig nihe wesig esegba eso God fafatinag enag elbi ehena membegba eba wesig feg.” \p \v 48 Afa so Sisas angwafigim enaig sihifena og, “Ati ka neana amtakwalig niheba fafatinag.” \p \v 49 Afa el enanai yi mungwali wahe auguiafnaba fane ahgag sime wa, ena mom higinim hefum sihiaginim afa og, “Sohna elbi aman mahim naso amtakwalig nihem wambaitifehug?” \p \v 50 Afa so Sisas enag angwafigim enaig sihifena og, “Nimbeafna olug onigig ati lahlafeg afa yawaba eba ati ne God i ahfeg neana olug soma afahlana gofi.” \c 8 \s1 Afa mingnag angwafig Sisasim pahlukuna \p \v 1 Afa Sisas managig hwainig elni kimbig wa fapuguf akafnaba elim Godna bog meg mom sihinagiakafna. Afa heafna 12 pela pahlukuiag elim mungwal wangoh minefeafna. \p \v 2 Afa mingnag angwafig gaba Sisasim pahlukuna. Enag angwafigbi autunam so Sisas ehengelni nihinai nimbasa amtakwaligim wambu ningitigifeni afa gihim lahlafeni. Enag ehe esini, ehengelni unehlagba Maria Makdala kimbig wanai. Eheba autunam Sisas elegeg wa gohug nimbasa amtakwalig ehena nihinai wambu ningitigina. \p \v 3 Afa mingba Joana fena afa Susana fena, afa mingnag angwafig apaigona enag Sisasim pahlukuna. Afa Joanaba Kusana angwag, enag elbi Herotna lalam gosu fahigeule fena. Afa sonag el angwafigbi heafgelni gawigba Sisas mi afa pahlukuiag el mi kwagani. \s1 Sisas el kon kug aso wa aitiageg waskwes mo sihina \r Matyu 13:1-9, Mak 4:1-9 \p \v 4 Afa mungwali kimbig el ambugog minefenam Sisasnai yi nuwagignaba eso Sisas waskwes mo sihini og, \p \v 5 “El enaig eseg kon kug aso wa aitiageg afa mahim aitiage kagba afa mingnag mo mina wa apaiyeg. Afa so el mongni pigafugba afa so twafig mo ambugog apaiyegim wambugafig. \p \v 6 Afa mingnag mo hungisigig yi apaiyegim ikagna puguiageg. Eba bite mas bitekolna feg mo. Afa mahim osu pugu pukogba eso aftukuhla skofegim afa so melig mungwali pigiageg. \p \v 7 Afa mingnag mo usieg weg amtakwalig wa apaigogba afa so usieg nahlum wahe puguiagegim eso ehem sagfa fakag. \p \v 8 Afa mingnag mo lahlag bite wa apaiyegim fug leg skofeg. Enaig 100 fug leg skofeg. Sisas enag waskwes mo sihi wahianam afa so esona og, aman anginaba eba so na higi.” \s1 Ahanaig esegba so Sisas waskwes moba sihina \r Matyu 13:10-17, Mak 4:10-12 \p \v 9 Afa pahlukuiag el ambugog Sisasim sihini og, “So na kam waskwes mog mom sihin.” \p \v 10 Afa ehe wahigi sihini og, “God enaig membeg nengel so na anwanafi enag Godna bog meg nihe mas autunam ambagwa puguna mo. Afa ka mingnag elim waskwes mo sihig; \q1 Eso ehengel yisigig yisigig afa mas nanguig mo afa hig higig afa mas anwanafig mo.” \rq Ais 6:9\rq* \s1 Sisas kon kug aitiageg mog mo sihina \r Matyu 13:18-23, Mak 4:13-20 \p \v 11 Afa Sisas enaig esona og, “Ohuna waskwes mog moba enaig eseg, kon kugba eba Godna mom wagfug. \p \v 12 Amangel so Godna mo higigim afa mas pahluhug mo enaba naho ofenaiba kon kug lofug mina wa apaiyeg. Afa God mahim ena mo elni olug yi aitinugeba afa el amtakwalig Satan bogim ena moba wambinig afa Satan enaig onigig fe og, masa Godum olug oniginibi afa God ehem wambf. \p \v 13 Afa kon kug so hungisigig yi apaiyeg eba enaig eseg el Godna mo higigim ikagna sifakale fag. Afa so kon bigag mas numwehe pekag mo eba gohugum afa amtakwaligim awaieg. Eba enaig eseg eba el Godum oniginagim afa mahim mingnag el ehem kinig i afa nunimu mo i faigbi eba ehena olug onigig tigefu pef enaba onigig wesigfeg. \p \v 14 Afa kon kug usieg weg wa apaiyeg eba enaig eseg el Godna mo higigim afa heafna gagim onigigim. Afa ehe hugna kigim onigkahba og na ahanaig ahanaig gawigim opuguiage. Afa na so enaig onigig bogim ehem kike fakagba mas fug luwoi. \p \v 15 Afa kon kug so lahlag bite wa apaiyeg eba enaig eseg el so Godna mom higigim afa heafgelni lahlag olug onigig wa hugunam kehligim eso pahluhug eba naho so ehengelni nihe pugu lahlag feg.” \s1 El mas wiba meagamba kumwahli \r Mak 4:21-25 \p \v 16 Afa Sisas enaig esona og, “El mas wiba gafanam sime skaubi kumoahlai eba awai. Eba heafa gafagim sime sisyi fohlugba eso el enam nangugim afa so ambugog lala megamba saiyeg. \p \v 17 Afa ahanaig ahanaig gawig so saiyeg meagam gohka eba ambagwa puguia minefef. Afa enag meagam kumo wahiag enaba eba ambagwa puguiba eso mungwali el enam anwana fif. \p \v 18 “Afa mo so na higi ena mo numwehifibi afa amangel so anwanafi eba God ehengelim gwesim hilifenif, afa amangel so anwana awaienig afa ehe enaig onigifig kati wesig anwanafig eba God enaig onigigim ehengelni fafatinif.” \s1 Aman mahim afag awag afa niliteba Sisasna feg \r Matyu 12:46-50, Mak 3:31-35 \p \v 19 Afa ming nanam Sisasna afag i nilite i ogna ambugog Sisasim nangui afa el numb nuwagigena Sisasim kagu fakinibi. \p \v 20 Afa so mingnag ambugog Sisasim sihini og, “Nana afag i nilite i ambugog meigim agfohieba ogna nem nangui.” \p \v 21 Afa Sisas wahigi piske enaig sihifeni og, “El so Godna mom higigim pahluhug eba naho kana afag i nilite i ba feg.” \s1 Sisas bifwatim kwena \r Matyu 8:23-27, Mak 4:35-41 \p \v 22 Afa ming nanam Sisas heafna pahlukuiag elim bot wa wan ofkofnaba og, “Na kwegam malgim ahu” eso ahuna. \p \v 23 Afa bot wambu wambukuafnaba Sisasba ati nongini afa ahuan bu musuag wa apukoafnaba afa so bifwat nalig sahbona botim wahigi wahigi fefafnaba afa bu bot megam figfna. Eba gwena awaie skofegim ofena. \p \v 24 Afa so pahlukuiag el Sisasim ilafunim sihini og, “Ainiyag Ainiyag! Yawo bigim goh ati awai ofe.” Afa so Sisas bihianam bifwatim kwenaba afa so bifwat gweyi tigeafuna. Afa bu uleule awaiena. \p \v 25 Afa so Sisas ehengelim enaig saheni og, “Ahnaig esegba so na enaig embebeba nafig enaigba nengelni olug onigigba wesig feg.” \p Afa ehengel Sisasna kifutigim nanguni embefeagini. Afa hugunam onigwagi fafnaba afa hefum sihiagini og, “Sohna elbi eba aman mahim naso bu mi bifwat mi kwenigbi eso ahtigeafog.” \s1 Sisas elni nihinai nimbasa amtakwalig fafatina \r Matyu 8:28-34, Mak 5:1-20 \p \v 26 Sisas heafna pahlukuiag elim Gerasa kimbig ika wan puguna. Ena kimbigba Galili buum tigeaugugum ika gifni. \p \v 27 Afa Sisas wan ikan bot mo fohlu wan gofnaba afa el mungo ena kimbig wanai bo ehem puguni. Ena elbi nimbasa amtakwalig esenaginibi eso heafna nihi lofug hugfuoaiti feagenam ika bitekfe wa gikafna. \p \v 28 Afa so Sisasim nangu eyiunam bo Sisasna mong muhwa penam hugunam enaig esona og, “Sisas ne kifutig Godna leg, ne ahanaig kam esofena? Mas esi ne kam nofeka amtakwalig aiti?” \p \v 29 Afa mahim enaig esonaba eso Sisas nimbasam fenugena og, “Sa ma elim wahinim ahui.” Afa sona elbi el higeg numwehefufna mahim kifutig wena kikenagi fakifnibi afa eba nimbasa amtakwalig esenag gifinibi eso we mo kukoiti fefnam eso pugu bite bihigam ikafna. \p \v 30 Afa so Sisas ehem sahna og, “Nana unehlagba aman?” Afa og, “Kaba ami.” Ena mogba eba enaig eseg ehena nihi yi enaksag nimbasa amtakwalig saho gohna. \p \v 31 Afa enag nimbasa amtakwalig Sisasim embefini eso hugna esofini og, “Nofe ne kam tautig kimbig megam ningitigi.” \p \v 32 Afa enaksag tata okwe yi mug wa ahgagi agfo. Afa nimbasa amtakwalig enaig sihififni og, “Eba so na kam tatagam ningitigi.” Eso Sisas gwenaig esena. \p \v 33 Afa ehengel elni nihi nai opukonam eso ahu tatana nihi yi saigonamba afa so tata fapisofe fwalgona bu wa apaigo mungwali pigi kumoahlana. \p \v 34 Afa tatam nangwaghiagig el enam nangunim kimbig gam embem ahunam enanai yi ena mo sihiageahuna. \p \v 35 Afa mungwali el ambugog Sisas nai yi opukonam ena elim nangunibi ati lahla fenam lofug aitiagenam Sisasna mong muhwa gafnaba mo wangeneg wagofna. Ehengel enam nangunim embefeagini. \p \v 36 Afa el enaigim nangunim mo sihiageahuna Sisas so elim lahla fefatina. Yuwana so nimbasa amtakwalig ehena nihi megam saiyenam esenagini ena elbi ati pugu lahlafena. \p \v 37 Afa mungwali el Gerasa distriki nai Sisasna kifutigim oniginim embefeaginim. Sisasim kifutig mo sihini og, “Ohuna bite wahianam piske ika.” Eso Sisas ehengelim hwatinam ika bot wa fukunam piske ikana. \p \v 38 Afa Sisas akafenaba el so Sisas lahla fefatina enag Sisasim sahna og, “Sa big ahkai.” Afa Sisas ehem onigihiafna enaig esona og, \p \v 39 “Piske nimbeafna kimbig gam ikanam so na ena mo sihinuge God so nem kweagfug ena mom.” Eso gwenaig esena. \s1 Sisas luwalim wahagim ilafu fatina \r Matyu 9:18-26, Mak 5:21-43 \p \v 40 Sisas piske bu meigim ehgam mangig ikafnaba. Afa mungwali el ehe nangum sifakaligna ambugog gohna. Enaigba esinibi eba so ehem nengenafan. \p \v 41 Afa nuwagig lala nai misog el bona, ehena unehlagba Jairus. Enag bo Sisasna mong muhwa, mong kokugna kwakwage penam Sisasim kifutig mona sahna og so ma ehena lala gam ikai. \p \v 42 Afa ena elbi luwal naini mungo fena, afa ena luwalna krismasba 12 enaig fena. Enag ati wahagim meiniofefna. \p Afa enaksag elim Sisas wan ikafnaba, minaba kagwo fakana. \p \v 43 Afa angwafig mungo enanai fena. Enag angwafigbi wahigehlana afa higeg esefkufna. Enaig esenaba 12 pela krismas ena. Afa ehena mungwali kig doktam faifinibi afa mas aman ena gihimba tige fakana mo, awai. \p \v 44 Afa enag angwafigbi Sisasna masigim bonam lofug angsa boagim tuhna. Mahim enaig esenaba ehena wahigehlag gweyi awaiena. \p \v 45 Afa Sisas enaig sahna og, “Aman kam ninganaba otuhug?” Afa mungwali el esogona og, “Siseime, siseime” afa Pita esona og, “Amunai, eba mungwali el nem mug yi pugunag!” \p \v 46 Afa Sisas esona og, “Eba mahim kam ningana tuhugba, afa kana kifutig gweyi hugofug kag eba kati anwanafeg el kam tuhug.” \p \v 47 Afa enag angwafig ati anwanafena ehe ambagwa olyi gofna eso kiafigig ehem ofefnaba eso mungwali elni nofwa bonam mong kokugna kwakwagena nof bosug mo bite gam Sisasna kig muhwa fisihli penam eso esona og mang ehe esegba eso kana gihimba ikagna awaieg. \p \v 48 Afa Sisas ehem sihina og, “Angwafig, ati ne kam olug oniginaba nem piskeg lahla feg eso ma neana olug efihlag gofi.” \p \v 49 Afa Sisas mahimsi sihiagofnaba afa Jairusna gafugag el bona Jairusim sihina og, “Ati neana legba wahag, nofe ne amunai elimbi kinig fai.” \p \v 50 Afa Sisas ena mo higinam afa so Jairusim sihina og, “Nofena kinigfam so na kam olug onigina eba sona luwalba neana lahla fef.” \p \v 51 Afa so Sisas enag misog elni lala gam ikana. Afa ika lala opukonam afa lala megam asaigofnaba enaksag elim mo afwambawa wasanam eso Pita na, Jon na, Jems na afa awag i afag i ahfena enag lala megamba saho ahuna. \p \v 52 Afa el ena lala nai luwalim afafinim wewatinaufna afa Sisas sihini og, “Nofeka wewatona eba mas wahag mo eba isug ehe nongi.” \p \v 53 Afa el ena mo higinim afa titige watona og, eba ati ini wahafeg. \p \v 54 Afa so Sisas luwalna ningam kikehlanam eso enaig esona og, “Luwal bihia.” \p \v 55 Afa so luwalna sungwag piske bo sigeagenam eso bihiana. Afa so Sisas esoni og fane ehem fai. \p \v 56 Afa so awag i afag i olug mungo ahwagofenaba Sisas sihini og, “Ahanaig so pugugba nofeka elim ahsihin, magofi.” \c 9 \s1 Sisas 12 pela pahlukuiag elim gafugag faini \r Matyu 10:5-15, Mak 6:7-13 \p \v 1 Sisas pahlukuiag elim awamonim kifutig faini og, so ma nimbasa amtakwalig mi afa gih el mi lahla fetifif. \p \v 2 Afa ogna ningitigiba soma ahu Godna bog meg mo sihif afa gih elim lahla fetifif. \p \v 3 Afa enaig sihifeni og, “Ne ahu ofefiba nofeka nimbeafgelni gawig wambug ahu, moni i, mingnag nihinai lofug i, fane i, wula i, afa agat enena mina ikag enaig wambugu. \p \v 4 Afa ne ahana kimbig waba opukonam eso ne mungo lala ahu auguiafim mahim manageiba eso ne ena kimbig mo wahinim afa so na ming kimbig mo ahu. \p \v 5 Afa mahim ena kimbig wanaiba nem sulfug hwanigba eso ne ena kimbigba wahiyi ahu ofefiba so na bite moginai mo titeagenim hwatinim eso ne ahu goh. Eso ma enam anwanafi eba ehengel amtanafig.” \p \v 6 Afa so pahlukuiag el gwenaig esini mungwali kimbig ahuaminefifnibi Godna mo sihifinim afa gih elim lahla feitififni. \s1 Herot ogna anwanafe Sisas eba aman mahim \r Matyu 14:1-2, Mak 6:14-16 \p \v 7 Afa mahim Sisas enaig gafuga feagenaba Herot gavmanna misog el ena mom higinam hugunam onigwaginam. Afa mingnag og, Jon buwa aitiag el bite kifenai piskeg bihiag. \p \v 8 Afa mingnag og, Elaija piskeg pugug. Afa mingnag og, mo fi sihiaule el enana mungo autunai piskeg bite kifenai bihiag. \p \v 9 Afa Herot misog el enaig esona og, “Jonba ati kana gafugag el kasuni higefakana afa sona elbi aman mahim, afa ka higigba ehena gafugagba eba enmunafeg”. Afa so ehe ogna Sisasim nangu. \s1 Sisas 5,000 elim fane faini \r Matyu 14:13-21, Mak 6:30-44, Jon 6:1-13 \p \v 10 Afa pahlukuiag el piske ambugog Sisas nai yi opukonam eso sihinagini gafuga so ahu feagini enam. Afa Sisas mingnag elim mo hwatinam heafna pahlukuiag mo sulfu Betsaida kimbig wan ikana. \p \v 11 Afa mahim Sisas wan ikanaba afa mungwali el ehem sum pahlukuna opukonaba Sisas ehengelim sifakalinim eso Godna bog meg mo sihinugenam afa gih elim lahla feitifena. \p \v 12 Afa mahim osu pegim ofefnaba Sisasna pahlukuiag el ambugog ehem sihini og, “Osuba ati ope gwese ohnaina elim ningitigi mine feiba soma ahu heafnai yi aska minefenam aso nai fane yisgiagi, ohuna nai yiba bite bihig wa big auguia.” \p \v 13 Afa Sisas esona og, “Amo, nengel ehe so na faneba faigo.” \p Afa ehengel enaig esogona og, “Kangelbi enaksag faneba awai eba afawa pugufeg amba feg afa sambaganigi sawug fog feg. Afa neaga kam og ahunam mungwali elim fane wlamugon.” \p \v 14 Afa eba 5,000 el enaig fena afa angwafig i luwal i mas enaba suwigigni mo. \p Afa Sisas pahlukuiag elim sihini og, “Ahu sihigonibi so ma 50, 50 enaig augu feakai.” \p \v 15 Afa so pahlukuiag el gwenaig sihi fegoniginibi eso gwenaig augu feakana. \p \v 16 Afa so Sisas afa wa pugu feg amba wambina afa sambaganini sawug fog wambtina eso of gam ninofi fegofnaba afa so Godum lahlag onam eso amba kukosko fena afa sawug fog tutosko fena eso pahlukuiag elim fainibi afa so mimagegonigni. \p \v 17 Afa so ehengel ahgawagin mahim yuhwa feskofenaba ena mo 12 pela sob yi sobyifeagini. \s1 Sisasba aman \r Matyu 16:13-19, Mak 8:27-29 \p \v 18 Afa mungonagim Sisas beten ofefnaba afa so heafna pahlukuiag el ambugonaba afa Sisas sahini og, “Afa elbi ahanaig esogog, ka mo aman mahim?” \p \v 19 Afa ehengel wahigi sihini og, “Eba mingnag enaig esogog og, Jon bu wa aitiag el, afa mingnag og, Elaija, afa mingnag og, mo fa sihiaule el autunai bite kifenai piskeg pugug.” \p \v 20 Afa Sisas ehengelim sahtigina og, “Nimbeaba ahanaig onigig nafig.” Afa Pita wahigi sihina og, “Ne Kraist God Gishu Wahiag El.” \s1 Sisas heafna waha buihiagna mo sihina \r Matyu 16:20-28, Mak 8:30-9:1 \p \v 21 Afa Sisas heafna pahlukuiag elim kifutig mo faini og, nofena enaig mo aman elim sihini. \p \v 22 Afa enaig esona og, “Kaba Inim El nalig kinig fafe. Afa so misog el i amunai pris i afa nihemo anwana el i kam mas fatinim eso tigifatibi afa so ka sambaga mungo osuna piske buihiaf.” \p \v 23 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Afa aman kana pahlukuiag elbi ofefiba eba ehe mas hefum onigi eso ma ehe higeg li katigeg wa wahagim numwehenam eso ma kam sum pahlu boi. \p \v 24 Afa aman so onigig, heafna nofkikena gag nalig fenag eso ogna heafum gwese gofum eba enaig el mas inim nofkikena gagba fai. Afa aman kam pahluku obofiba eso ma heafna nofkikena gagba wahiaiba eba eso ehe higeg nofkikena gag fafe. \p \v 25 Eba mas lahlafeg mo afa el mungwali bitenai gawigim wambugba eso hefum awaief. Afa mungwali gawig mas sohnaig elim nofkikena gagba fai. \p \v 26 Afa aman so kam i afa kana mo mi ahwanefe afa enena mahim eba Inim El heafna nalig afwambusugni kifutigni bonam eso ehe gaba sohnaig elim ahwanefenaf. Enag afwambusug i kifutigba eba mungwalofug Awagna afa of wa nai elni. \p \v 27 Ka nem inim sihinig mingnag el yawo so na agfohie eba mas nem pigi eba ne Godna bog megba nanguf.” \s1 Sisasna elig enmunam puguna \r Matyu 17:1-13, Mak 9:2-13 \p \v 28 Afa mahim kug yi gohug osuna enaig wa ofefnaba Sisas Pitana Jonna afa Jemsna mug gam fuku wan ikana ogna enanai yi betene. \p \v 29 Ehe ika beten naufnaba afa ehena nofbosugba enmuna fena afa ehena fatiag lofugba hugunam busug nemug fena. \p \v 30 Afa ikagna Moses i Elaija i ahpugunam Sisasim ahwani ahwagofna. \p \v 31 Afa eheningiba Godna nalig afwambusugugni ahbona ahsihiagofna Sisas so mang Jerusalem wa fenam eso wahaf afa ehena wahagba Godna mom ambagwa opuguf. \p \v 32 Afa sambaga mungo elbi noftuta feasainaba non askana. Askan bigiagafef Sisasna afwambusugugim nanguni mahim Moses i Elaija i ehem ahwani gofna. \p \v 33 Afa mahim eheningi Sisasim ahwahia ahagofnaba. Pita enaig esona og, “Tisa nawo ohuna nai yi auguiafim lahlag kagel so sambaga mungo sangwali lala nimbagi, nem Mosesim afa Elaijam.” (Pita enaig sihiba fenaba eba ehena mo mas mog fena mo.) \p \v 34 Afa mahim Pita ena mo sihiagofnaba eso lango afwambusug pe bonam sagfa skofenaba ehengel embefeagini. \p \v 35 Afa ena lango waba mo God wagofna og, “Sohna el kana Leg kana gafugagim gafugafegim ka gishu wahiag. Eso ne ehena mo higim.” \p \v 36 Afa mahim mo lagig awaienaba nangunibi Sisas mungo gofna afa pahlukuiag el mas ena mo sihiagini mo eso nanguni enam. \s1 Sisas luwalim wuwag esefkufna enam lahla fefatina \r Matyu 17:14-21, Mak 9:14-29 \p \v 37 Afa Sisas ming osuna ena mug mo wahinim apaigo ambugoguhna. Eso ehe wan bonaba afa el numb ehem mina wa wambini. \p \v 38 Afa enanai yi, el mungo Sisasim unenam og, “Amunai el ka nem asahna so na kana luwalim nangu kana mungohe feg. \p \v 39 Higeg wuwag ehem simbigahla esefku kiafigig fefigim afa memp mimewug wesig fefig afa unena gohminefefig. Afa so ehem hugna amtakwalefag afa mas ehem ikagna wahiai. \p \v 40 Afa ka neana pahlukuiag elim sihinigbi ehengel ahu esinigbi mas lahla feg mo.” \p \v 41 Afa Sisas wahigi enaig sihifena og, “Ahanansi nagim mahim ka nem wan gafiba eso ka nengelni kinigbi fa gofif. Afa ne mas onigig mo nengelni olug onigig i afa nihe i mas yuhwafeg mo. Sa osum luwalim wani bu.” \p \v 42 Afa mahim ena luwal bona Sisasna muhwa pugunaba eso wuwag luwalim ese fatinaba bite wa penam kiafigig aitiagifnibi eso Sisas wuwagim fenagenam luwal mo lahla fefatinam piske awagim nangum ningihiana. \p \v 43 Afa mungwali el Godna nalig kifutigim nangunim sineminefiageni. \s1 Sisas wahagna mom piske sihina \r Matyu 17:22-23, Mak 9:30-32 \p Afa enam hugunam onigahufna Sisas so enaig eseagenaba enam afa Sisas heafna pahlukuiag elim sihini og, \p \v 44 “Sa ohuna mo numwehe higim, eba Inim Elim okunam mingnag elni ningana wahif.” \p \v 45 Afa God ena mom meagam kumoahla gufna eso pahlukuiag el enanam mas numwehi enag mog mom anwanafini mo afa ehengel Sisasim sahnigim embefini. \s1 Aman so gosuf \r Matyu 18:1-5, Mak 9:33-37 \p \v 46 Afa ming enanam pahlukuiag el hefum flafihiagini og, aman so gosuf. \p \v 47 Sisas ati ehengelni onigigim anwanafeni eso ehe luwalim suguafa bu olyi wani gofenaba. \p \v 48 Afa so pahlukuiag elim enaig sihifeni og, “Aman so na kam oniginam ohuna luwalim kweagfuiba eba naho kam ninimwehiafag eba humuanim gaba gwenaig esenag ehe so kam ningihiag. Eba el wetiklug unehlag hwainig nengelnai olyi go enaba naho goseg elbi ofe.” \s1 El so nem hihefenig \r Mak 9:38-40 \p \v 49 Jon Sisasim sihina og, “Amunai, ka nangugbi el mungo neana unehlag wa nimbasam ningitigi feageg. Afa eba mas bigim pahag kana mo enag ka kwinig.” \p \v 50 Afa Sisas ehengelim sihini og, “Nofena kwini eba mang angoluwag mo eba nengelni hihe.” \s1 Samaria nai el mas Sisasim sawiyifini mo \p \v 51 Afa God Sisasim heven gam wanikagim ati meiniofefnaba afa so Sisas kifutig onigig kikehlanam ogna so Jerusalem gam mo ika. \p \v 52 Afa so ehe elim gof ningitigina og ma ahu Samaria kimbig ninimweheagif. \p \v 53 Afa ena kimbig wanai mas Sisasim sawiyifi heafgelni lala gam wanigahuna mo. Afa ati anwanafini og eba Sisasba Jerusalem gam ikaf. \p \v 54 Afa sambaganigi pahlukuiag el Jems i Jon i Samariana nihem ahnangwagnam Sisasim ahsahna og, “Ainiyag ne ahanaig onigig feg ne membegba ka so winibi so ma suwi heven wanai pe bo sona elim laskofei.” \p \v 55 Afa Sisas wahigi sambaganigi elim fenugena. \p \v 56 Afa so enanai mo wahinim ming kimbig gam ahuna. \s1 Sisas el ehem pahlukuiagna mo sihina \r Matyu 8:19-22 \p \v 57 Afa Sisas mingnagim wankafnaba afa el mungo enaig esona og, “Mungwali kimbig so na kafiba ka nem pahlugemnefefku.” \p \v 58 Afa Sisas ehem enaig sihifena og, “Sangwalinai mawang ati bite kogim ena megam gi afa twafigni gag ati feg afa kaba Inim El eba ehena kug gigbi awai.” \p \v 59 Afa Sisas ming elim sihina og, “Aubo kam pahluku.” Afa enag el enaig esona og, “Ainiyag, kam yawo wahiaiba kawo ika kikeafna awagim kumoahlanam.” \p \v 60 Afa Sisas ehem sihina og, “Mangofi, kam pahluku. Eba amangel sati pigig enag el ehe so ma melig pigieg elimbi faki. Afa neba eba so na Godna bog meg mom ika sihi.” \p \v 61 Afa mingnag el gwenaig esona og, “Eba ka nem pahlukuf afa yuwaba ka kikeafna afahumonigim bwatamonim ka so bo.” \p \v 62 Afa Sisas ehem sihina og, “El so enaig eseg tataba ouifba mas nofbosug mo masigim ninofeg gofiba eso pifuf eba tatam fukwauguf afa enaig elbi eba mas yuhwafei Godna bog meg moba gafugafei.” \c 10 \s1 Sisas 72 elim gafugag wa ningitigi minefena \p \v 1 Afa Sisas 72 elim hugwefu hwatinam gafuga wa ningitigi minefena, ehe sambaga sambaga feitifena og so ma mungwali kimbig gof ahuamine fifibi ogna so ehe mo sum ika. \p \v 2 Afa ehe enaig esona og, “Asonai fane enaksag ati ambiakag afa mas el numb feg mo enag fane wambugigimba so na asona awagim betenninibi so ma gafugag elim ningitigiba ma ahunam ehena ena fane agogluinagi. \p \v 3 Ahu! Sa hig, ka nem tata luwalig lofug sangwal mawangna olyi onigitigi. \p \v 4 Afa ne afufefiba nofena nimbeafgelni kig i mong lofug i afa gawigba wambug ahu afa nofeka elim mina wa wambinim bwata gonim. \p \v 5 Afa mahim ne ahu ahana lalaba asaihogofiba so na enaig esogo, ohuna lala nai el so olug efihlagna auguiafim. \p \v 6 Afa ma ateamba aman el ena lala nai olug efihlagna gafiba eba nengelni lahlag mo ehenai gofuf. Afa enaig el gag hwanigba eba ena mo lahlagba piske bo nimbeafgel nai yi gofuf. \p \v 7 Afa so na gwena lala mungo auguiafim nofena mungwali lala ahuiaminefi, fane sati nem wambwaigog so na gwenanai ahgafafum afa enag el gafuga feageba eso ma enanam so ma mungwag fai. \p \v 8 Afa mahim ne ahu ahana kimbig waba opukeba ma ateamba nem sulufu heafgelni lala gam wan ahu ofefiba eba so na fane mo wambug ahu so nem wambwaigog. \p \v 9 Afa so na ena kimbig wa nai elim gihnam lahla feitifinim afa so na mo enaig sihif og, Godna bog meg ati bo muhwa nem ofen. \p \v 10 Afa ne ahanag kimbig waba opukof afa el so nem wan ahu lala saiyeg hwainig fef eba so na gweyi agfoahiefiba eso ne enaig esogo, \p \v 11 ‘Ma mong yi nai bite mo go ohuna nai yi afgwafi eba amtana minafig afa so na numwehe onigim Godna bog meg ati bog muhwa feg.’ \p \v 12 Ka nem sihinig God elim kwefihiagegim ati enag osuba gisfu wahiag. Enag elni kinig so opugun eba gwesim hilifeg Sodomnai elni kinigim kwegfugkag.” \s1 Nasambanig \r Matyu 11:20-24 \p \v 13 Sisas enaig esog, “Korasin wanai el i Betsaida wanai el i nasambanig, afa mangigim ne enaigba ne esig. Afa mahim Tair wanai el i Saidon wanai el i ma nanguiteba enag kigmogim. Sa ati ne nanguni eso autunam heafgelni amtakwaligim ahwahifnibi afa so kokohiag lofug aitiagini afa simof susleagini enaba heafgelni kusgogim wagfuni. \p \v 14 Afa nengegim God kwefihiageg osuna mungwag faigim. God Tair wanai mi Saidon wanai me gwenaig amtakwalig mungwag faif. Afa nengelimbi eba nem numwehe faif. \p \v 15 “Afa Kaperneam wanai el ne onigig noka lahlag el hevengam ahuf, eba awai, eba God nem suwi lagig kimbig gam wambu aitif. \p \v 16 “Afa Sisas pahlukuiag elim enaig sihifeni og, aman so nengelni mo higif eba ati kana mo higig afa aman so nengelni mo kusi wahia kaf eba ati kana mo kusi wahiag ikag afa aman enaigba esef eba ati Godum mas fatinag ehe so kam ningihiag.” \s1 72 el piske ambugona \p \v 17 Afa Sisas so 72 elim ningitigina enag piske ambugog opukegohna, afa ehe sifakalifinibi enaig esogona og, “Ainiyag, ka neana unehlagim sefigbi nimbasa amtakwalig ena mo higigim opuko embem ahkawag minefeg.” \p \v 18 Afa Sisas enaig sihifeni, og, “Ka nangogba Satan of wanai opefenaba afwe lofug yifiyifeg. \p \v 19 Sa hig, ati ka nem kifutigbi faig eba ne sombine afa gongigna nihiahuafiba. Afa eba ne ming Satanna mungwali kifutigim ne flafatif. Afa mas nem mang amanim fei. \p \v 20 Nofeka enaig sifakali nimbasa ati kagelni mo higig onigim embem ahug. Amo, eba Godum ehe so na sifakalini eba ati ehe nengelni unehlag heven wa nofkikena gag buk wa fakanig.” \s1 Sisas Godum lahlag onam sifakalena \r Matyu 11:25-27, 13:16-17 \p \v 21 Afa enenam Godna Sungwag Sisasim sifakalig fainaba Sisas enaig esona, og, “Humuan ne heven wanai afa bitenai Ainiyag, ka nem lahlag onag afa ne ohunaig anwanagba anwana elbi ne sisagenigim afa ne etetig elim mo ambagwa opugunig. Humuan ne enaigba esegba eba ne nibeafna membugum pahlufefku.” \p \v 22 Afa Sisas enaig esona og, “Kikeafna Awag mungwali gawig kana ninga wa wahiag afa mas aman kana Awagba anwanafenag mo eba kike mungo fegim afa aman so ka kikeafna Awagim wagfunig ena mungo he ehem anwanafinig.” \p \v 23 Afa pahlukuiag el mungo auguiafnaba Sisas wahigi nanguagnam eso enaig esoni, og, “El so mangim nanguig eba nengel sati ne fanangufi eba so ma sifakali. \p \v 24 Afa ka nem osihin autunam mo fi sihiaule el i afa misog el i ogna ohnaigim nangui afa mas nanguig mo afa ogna ohunaig mo higim afa mas higig mo.” \s1 Sisas Samarianai elni mo sihini \p \v 25 Afa nihemo anwana el mungo ogna Sisasim gihna ehe enaig sahna og, “Tisa so ka ahanaig esenam so ka nofkikena higeg gagba fafe?” \p \v 26 Afa Sisas wahigi ehem sihina og, “Ne ati anwanafeg nihem, ne ahanaig onigig feg?” \p \v 27 Afa nihemo anwana el enaig esona og, “So na Godum hugna membena. Afa nimbiafna olugni, onigigna sungwagni afa kifutigni eso ne Godum membena afa so na nibeafna hihem hugna membena eso nibefum enaig esfafef.” \p \v 28 Sisas ehem sihina og, “Ei, enaig ho ati ne yuhwa sihig enaigba ne eseiba eba ne nofkikenaba fafe.” \p \v 29 Afa anwana el enaig onigig fena og, eba Sisasim og masa enaig onigig fef og sona elbi mas pahlukug mo. Afa so Sisasim enaig esona, og, “Afa kana hihe aman mahim?” \p \v 30 Afa Sisas waskwes mo enaig sihifena og, “El mungo Jerusalemim wahianam Jerikogam pe ikafna afa raskol el ati ambugog mina puguag wa agfohiafna, enag opuko ehena gawig mwehnaginim afatigi kaminefi fati ahunaba ati wahagim meini ofefna. \p \v 31 “Afa enenam pris mungo bo nanguafnaba meigim mina kwegfu ikana. \p \v 32 Afa lotunai gafugag el mungo gwenaig esena bo nangunam meigim mina kwegfu ikana. \p \v 33 Afa Samarianai eba afwambanai el sum bonam eso nanguna mahim mina wa gifnibi afa so afafena. \p \v 34 Afa so ika fahigenagenam eso marasin bugna mawu gokugum sugfunagenam kikenagena, enaig donki wa washunam eso luwal nena lalagam wanikina. \p \v 35 Enanai yi wanigiafum mahim managenaba eso lalana mogim silva kig fainam og, ‘Eso numwehe sani gafim, afa so nofeka ming sisiyi pahla eba se gafiba ka piske bonam keso nem fai.’ \p \v 36 Afa Sisas anwana elim sahna og, sambaga mungo el so aman mahim raskol tigifatig elimbi kweagfuna. Afa aman mahim ehena hiheaba feg?” \p \v 37 Afa ehe esona og, “Eba el so hugunam afafenam afa kweagfuna.” Afa Sisas ehem sihina og, “Ei, so na gwenaig ne gaba ese.” \s1 Sisas ika Marta Mariana lala sahona \p \v 38 Sisas pahlukuiag elim wan ikana kimbig wa wan sahu pugunaba afa Marta bonam Sisasim sulufanam heafna lalagam wanikina. \p \v 39 Afa Marta ati heafna sumineg fena ehena unehlagba Maria enag bo Sisasim muhwa kluhlanam Sisasna mo hignaufna. \p \v 40 Afa Martaba gafugagim hugunam onigina ehe fwaimu fane kukumwei yegohun ehem kusinaiba eso ika Sisasim sihina og, “Ainiyag, so na kam kusguna so na kikeafna suminegim sihinaiba so ma bo kam kweagfoi ka kike fwaimu gafuga fego.” \p \v 41 Afa Ainiyag ehem esona og, “O Marta, ne hugunam gawigim onigigi. \p \v 42 Afa so na mangim mungo onigigi, afa Maria so afahba eba lahlag nemugfeg mas big ehena enaigim fi fatini”. \c 11 \s1 Beteneg nihe \r Matyu 6:9-15, 7:7-11 \p \v 1 Afa mahim Sisas betene gafnaba, afa so pahlukuiag el mungo Sisasim enaig sahnafena og, “Ainiyag, so kam betenegim wagfunim Jon sati autunam esena heafna pahlukuiag elim wagfuni.” \p \v 2 Afa Sisas enaig sihifeni og, “So na enaig beteni og; \q1 Humuan el so ma neana unehlagim fingifi afa neana bog meg so ma boi. \q1 \v 3 Afa so na kam fane mungo mungo osuna faibi so ma gwese gofi. \q1 \v 4 Afa ne kagelni amtakwalig nihem ismunagim pigihianugeg fatinig. Afa ka gwenaig esig el kagelim amtakwalig hiagibi eso kagel gwenaig esegonig ehengelni amtakwaligim pigi fatigonig ne kam hwatif, ma kam gihnagba pugunibi so na kam amtakwalig wanai wambum.” \p \v 5 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Aman so heafna hihefeg enag sinaini bogim heafna hihem esonag og, ‘O, hihe ka membeg kam sambaga mungo amba faim. \p \v 6 Afa ehe ikagim heafna ming hihem sihinag, og, kana hihe minagwi bowagim sinaini kana lala puguba afa kam fane awaienag ka mas faig mo.’ \p \v 7 “Afa eheba lala megam gibi enaig esog, og, ‘Nofe ka kam ilafofafa ati ka mengigba kikisegim ka wangi. Ka mas bihianam nem gawigba fai.’ \p \v 8 Ka nem sihinig lalana mog hihem so gawig faig hwainig awaief eba ehe mahimsi sahna go mahim feg ehem kusiba eso buihiagim mungwali gawig ehem wambwaig. \p \v 9 “Afa so na gwenaig esi ma ne Godum sahnibi so ma nem mangwalba fai afa ne yisgibi eba ne nanguf afa ne mengigimba faheugufibi eba nem mengig piginif. \p \v 10 Afa mungwali el so mangwalimba Godimba sahnigbi eba fif. Afa amangel enam hugnamba oyisgibi eba so nanguf afa aman mengigim faheugufefibi eba piginugef. \p \v 11 “Afa so nengelni luwal aman heafna awagim sahnaf og, kam sawug embinegu fai, afa so wahigif gihe sombine faig, amo. \p \v 12 Afa luwal awagim sahnaf kam amb suwig fai afa so wahigifegim gaigo faig, amo ena gaba awai. \p \v 13 Afa nengel luwalna humoanig eba amtakwalig el afa so na luwalim lahla fehiagig so na anwanafi nengelni awag hevenwa ga eba nem sifakalinim afa amangel so ehem sahnig enam heafna Sungwag faif.” \s1 El esogog Sisasba nimbasana misog el \r Matyu 12:22-30, Mak 3:20-27 \p \v 14 Sisas mo etetini elim lahla fefatina, ena elbi nimbasa esenagini. Afa mahim el mo wagenaba eso mungwali el enam nangunim sineminefini. \p \v 15 Afa mingnag el enaig esogona og, “Sohna elbi eba Belsebulni kigmog wa gafuga feaka.” Belsebul eba Satan nimbasana misog el. \p \v 16 Afa mingnag el ogna Sisasim gihni eso ehengel ehem sihini og, “Sa kigmog ogfu enaigba ne esegba eba naho wagfug ne Godna gafugagba feageaka.” \p \v 17 Afa Sisas ati ehengelni onigigim anwana fenim afa enaig esona og. “Eba enaig eseg, so amangel kantri kwefihiagim eso hefum hagfe eba ena kantri amtakwalef. Afa mungo nilitena so hefum hagfe eba gwenaig esef amtakwalef. \p \v 18 Afa Satan heafna gafugag elim amtakwale aitiba eso hefum pwatihiagif, afa pwatihiaginim afa so mang so Satan nangwagihiageg eba enag tigefupef. Afa so na esgog, kam og, Belsebulni kigmog wa nimbasa amtakwaligim ningitigi feaka. \p \v 19 Afa inimba eso aman so nengelni elbi kigmogba faif eso nimbasamba ningitigi feaka? Eso nibeafna elim wagfunfe, nengelni onigig amtanafeg. \p \v 20 Afa ateamba God kigmog faigba amba so ena kigmogna ka nimbasa amtakwaligim ningitigi feakagba eba so na anwanafi, eba Godna bog meg ati pugug. \p \v 21 “Afa so kifutig el mungo fangoba wambugum heafna lalam kokoago afa so ehena lalanai gawigba lahla gohna. \p \v 22 Afa eba ming el hugna kifutig elbi ehe bigagahfenam eso ehem filafe fatinam afa so fango mo numwehenam afa ehena mungwali gawig mo okwefenam mingnag elim mimagenif. \p \v 23 “Afa aman so kablei ahgohug hwanigba eba kam angoluwag el fenag afa aman so elim wambugum kam kwegfwag hwanigba eba elim pahagagule el.” \s1 Nimbasa piske bog \r Matyu 12:43-45 \p \v 24 Afa Sisas enaig esona “Nimbasa elim wahiagim ikagim bu hwainig bite eyi gagim yisgig, afa mas ufag mo. Eso ehe enaig esog og, ka piske kikeafna lalagam ika. \p \v 25 Afa so ikag ena lalam nangogba isug go afa ati afwambusiagigim afa numwehiagig wahig. \p \v 26 Afa so ehe piske ikagim elegeg wa gohug nimbasa hugna amtakwaligim sulufugim eso wanbog saiyeg agfohie, eso elbi enaba hugna nemug amtakwaleageg, afa yuwana mo gweyiagig fena.” \s1 Mangig el so ma sifakali \p \v 27 Afa mahim mungwali el nuwag gofnaba eso Sisas enanai mo sihina afa angwafig mungo enanai enaig esona og, “Angwafig so nem wanigagim afa nem tut faig enaba so sifakalei.” \p \v 28 Afa Sisas enaig esona og, “Amo, so big enaig esogo, el so Godna mo higigim pahluhug enaig elbi eba so ma sifakali.” \s1 Sisas ogna Jonana kifutigim mungo wagfun \r Matyu 12:38-42, Mak 8:12 \p \v 29 Afa el numb ambugonaba afa so Sisas enaig esona og el enenamba amtakwalig augiafnaba og kawo kifutigim nangu afa enaba wagfug ka Godna gafugag ka eseg. Afa mas enag wagfuiagimba nanguig mo eba awai eba Jonana kifutigim mungo nangufe. \p \v 30 Afa autunam Godna mo faule el Jona Niniva nai el amtakwaligim eso Inim el gwenaig nengelim esenif. \p \v 31 Afa enenam God so elim kwefihianugef afa wahigwanai kwin bihianam eso nengelim setigif. Afa ena kwinbi eba heafna kimbig wahia bonam Soloman na lahlag mo eso higif.\f + \fr 11:31 \ft (11:31) Ena moba 1 Kin 10:10 wa go. Afa ka nem sihinig aman el mungo so ohunanai yi go enag Solomoniba gosenag.\f* \p \v 32 Afa enenam God elim kwefihianugef afa so Niniva wa nai el bugia gafenam eso nengelim setigif. Afa ehengel Jonana mo higinim eso heafgelni amtakwalig nihe masigim fatini, ka nem sihinig aman el mungo so ohunanai yi go, eso enag Jonamba gosenag. \s1 Eligni afwambusug \r Matyu 5:15, 6:22-23 \p \v 33 Sisas enaig esona og, “Mas amanba wiba gafanam meagamba kumoahlai, eba awai, eba wiba gafagim ambagwa oguhba eba ena lalanaim elim afwambusug faig. \p \v 34 Afa nofugba eligni afwambusug neana nofug lahla gohugba eba neana elig mungwali afwambusig. Afa neana nofug amtakwaligba eba neana elig sikifig. \p \v 35 Afa so numwehifibi ese neana afwambusug so saho neana nihi go masa hugunam sikigiagef. \p \v 36 Afa eba neana elig so mungwali afwambusi go enag sikifig mas nanai yi gofi enag so ma mungwali afwambusi gofi ofenaiba lam pukogofi.” \s1 Sisas farisi elmi nihemo anwana el mi fenugena \r Matyu 23:1-36, Mak 12:38-40, Luk 20:45-47 \p \v 37 Afa mahim Sisas mo sihi wahianaba afa so Farisi el mungo bo ehem awamonam og na fane ahga afa so Sisas ehengelni lala ika saho sime wa pegana. \p \v 38 Afa mahim Sisas fane buwa ningam sugeg hwainig onefnaba afa ena Farisi el enam nangunam hugunam onigaufna. \p \v 39 Afa Sisas ati ehena onigigim anwanafenam eso enaig esona og, “Nengel Farisi el ne kap afa pletba afwambagam mungo gigiafeagig afa meagam nengelni onigigba eba okwefi afa ahanaig ahanaig nihei memtowa pugu go. \p \v 40 Afa ne mo etetig el! Mas ne numweheg anwanafig mo eba God gafugafefug afa so ehe meagam gaba gwenaig esefug. \p \v 41 Afa mang so plet wa afogoa enag so na elim faigo eso ehengelim enaig tumenig afa ne enaigba esibi eba nengelni mungwali gawig afsug pugu ikagef. \p \v 42 “Afa Farisi el nasabanig eba nem amtakwalig pugunif ne enaig esig, yasmoel unehlagba mint, dil, kumin enag ne wambugum afa ne 10 pela hap sugwahugum afa mungwehigenai mo Godum faig afa ne lahlag nihe God so membeg enam ne wahig. So na enam hugna kifuti ma so na mingnag nihem gaba wahif. \p \v 43 “Afa Farisi el nasabanig nem amtakwalig pugunif. Ne enaig esig ogka nuwag guhug lala gosuf lahlag sime wa augu. Afa ne enaig membig nog so ma kam unegoni og, amunai el. \p \v 44 “Afa nasabanig ne bitekfeg lofug. Sisiyiamo el nangugbi lahlag go afa el ena mina gam ahugim afa mas anwanafig mo skaug mo bitemegamba eba kigi lofugi ati nogi go.” \p \v 45 Afa nihe mo anwana el mungo ena mom higinam Sisasim sihina og, “Wagfuiag el ne enaig mo Farisiim esonibi eba kagelim gaba ne kam mungwali moalabenig.” \p \v 46 Afa Sisas anwana elim enaig esoni og, “Nasabanig eba amtakwalig nem pugunif ne elim kinig kike faigog, afa ena kinigbi el kahlig, afa nimbea mo mas ne wesig ningana agig mo. \p \v 47 “Afa nasabanig nengelni simbianiga Godna mo fi sihiaule elim kwaskofigim afa ne bitekfe mo hugunam lahlafeagig. \p \v 48 Afa enaigba eba ne elim wagfugonig, eba enaba ne mungo onigig fig nengelni simbianiga so autunam esini. \p \v 49 Afa Godna lahlag onigig enaig esog, og eba ka mo fi sihiaule elni afa gishug hwatieg elni ningitigiba eso ahu amtakwalig el nai opukeiba afa so mingnag mo pahagemine fenigim eso kwaskofif afa mingnag i mo isug kwaskofig hwatig. \p \v 50 Afa so ena kinigbi gwesego yuwana so God mungwal gawig eseage wahianaba enanai puguagim bog yawoga go. Enaig mungwali nihe God yuwaga elim mungwag faig. \p \v 51 Afa mo figsihihuule elim so kwaskofigbi ena niheba Abel naiyi puguagim bog Sekaraia nai pugug. Afa Sekaraiaba tigi fatinibi eba Godum sis tuhlu faig sime i afa Godna nalig lala i ena olyi tigi fatini. Ei ka nem sihinig, ena tautig amtakwaligba eba nem mungwali elim mungwag faigimba yuwanaba pugunif. \p \v 52 “Afa nihemo anwanag el nasabanig, ne Godum anwanafenag minam kwegonig afa nimbea mo mas ne ena minagamba ahu saho anwanafi afa ne ehengelim kwegonig.” \p \v 53 Afa mahim Sisas ena lalam wahia akafenaba afa Farisi el i afa nihemo anwanag el i olug kakagenaginim afa so ahanaig ahanaig sahig opuko fenagini. \p \v 54 Afa ehe mwakwalini Sisasim og mahim ahanaig mo sihiba og naso ehem kotimini. \c 12 \s1 Farisini mwakwal mom numwehigibi \r Matyu 10:26-27 \p \v 1 Afa el numb hugunam nuwagig enam mina kagwu fakanaba enanam Sisas pahlukuiag elim enaig sihifeni og, “Farisini yistim numwehifibi, enaba ka nem sihinigbi eba ehengelni mwakwal mo amtakwalig. \p \v 2 Afa mang so mungwali meagam yawo sisagego eba nengigim ambagwa puguf. Afa sisag moba eba mungwali el anwanafif. \p \v 3 Afa yawo so na mungwali mo muhefuna ne sihig afa nengigimba eba el ambagwa higif. Afa mungwali mo so na yawo muhefuna lala megam sihig, afa nengigimba eba el ambagwa ambwaitina sihif.” \s1 Nofe ne embef \r Matyu 10:28-31 \p \v 4 Afa Sisas enaig esoni og, “Kana hihe nofeka embefi aman so nem og, ka tikefati enag elbi mas neana sungwagimba tikefati, eba awai. \p \v 5 Ka nem ambagwa osihin, so na Godum embefini, eba ehe nem eligni sungwagni suwi lagig kimbig gam wambu aitif ka nem ini mo sihinig so na Godum mungo embefini. \p \v 6 Afa so na afawa pugufeg twafig wesig kigna wambug ese masa mungo pef eba God mas enaigimba eteti. \p \v 7 Afa eba God ati nengelni wapogum suwigig hwatig, afa ati nem anwanafenig afa namba gwesim twafigim, hili fegonig Godna onigigimba eso nofe ne embefi.” \p \v 8 Afa Sisas enaig esog og, “Afa aman el so enaig esof og kaba Sisasna el, eba afa kaba Inim El gaba Godna ofwanai elim sihinif og, ohonaba kana el. \p \v 9 Afa aman el so mingnag elni nofwa kam mas fatinafe eba ka gaba Godna ofwanai elim sihinif ohunag elbi ka mas ehem anwanafenag mo. \p \v 10 Afa aman el so amtakwalig mo Inim Elim esenaf eba God ma ena amtakwaligba fafatif. Afa eso aman Godna sungwagim amtakwalig mo esenaiba eba yawo afa nengigim God ena amtakwaligimba mas fafatinai. \p \v 11 “Afa mahim nem wanahu gavmanna nofwa afa lotuinai amunai elni nof wa wambu aitibi nofeka enaig onignagim afa ahanaig mo so big sihif. \p \v 12 Afa eba gwenenam nem Godna sungwag nengelim wagfunibi eso ne moaba sihigonif.” \s1 Moni waskwes mo \p \v 13 Afa el mungo bo Sisasim enaig sihifena og, “Wagfuiag el kana awag ati wahagba gawig mo sko wahia kag ka membeg ne kana etegim sihinaiba so ma gawig mangetigi kam fai.” \p \v 14 Afa Sisas ehem wahigi sahna og, “Aman so kam enaig kwefihiagegimba gishu wahiag og so ma nenigina gawig mangetigini amo eba awai?” \p \v 15 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Numwehifibi masa ne ahanaig ahanaig gawigim, enaba ne enaig nubinifefe, afa mas nem enaig gawig nof kikenag fai.” \p \v 16 Afa Sisas enaig waskwes mo sihina og “Kig elni asonai gawig enaksag pugug kug luwageg. \p \v 17 Afa enag el enaig onigifena og, ahanaig so ka esef, ena asonai faneba so ka mang lala skofe ka lala awai. \p \v 18 “Naiba kawo enaig ese, ka fane lala wetiklug bubugeiti feakanam afa ka so nalig lala nimbagenam enanai asonai fanei witi sko. \p \v 19 Ei keso kikeahba enaig eso, kaba hugunam enaig eseageg, ka enaksag gawig lahlag eseagegba eba gwese higeg enaksag yia wa gofiba afa so ka hekuleaufiba fane mo agogluinam neaufiba sifakalef. \p \v 20 “Afa God ehem enaig esona og, ‘Ne moetetig el yawo nem ohuna sinaini wahaiba afa so neana mungwali gawigba aman fafe?’” \p \v 21 Sisas enaig esona og, “Sonaig el so enaksag bitenai gawig agogluig enaba ahunam Godna nofbosug wa isug el amtakwalig agfohiefuf.” \s1 Nofe ne hugna onigwagi \r Matyu 6:25-34 \p \v 22 Afa Sisas heafna pahlukuiag elim sihini og, “Ka nem enaig sihiofen so na waskwes mom onig. Nofe ne nimbeafgelni nofkikenam hugna onignaginim afa ne enaig esegof nog mang so big ahgaf? Afa nofe ka nimbeafna lofugum oniginim afa enaig esogo mang lofug so big fatif? \p \v 23 Afa ena nofkikena eba fanem flafug afa elig lofugim flafug. \p \v 24 Afa ati ne twafigim nangwagig mas faneba yihi afa mas agogluinim fane lalaba sugum, eba God ehe faneba faig, afa namba ati ne twafigim flafug! \p \v 25 Afa aman so nengelnai onignagegim eso heafna nofkikenaba hilifeg wahiag, amo eba awai. \p \v 26 Afa mas ne ena wetiklugba esei, ahanaig esegba so na hugunam mingimba onigig. \p \v 27 “Ati ne li sisigimba nangug ahanaig so pugug afa ehe mas kifutig gafugafei afa lofugba kweli. Afa ka nem sihinig autunam misog el Solomanna mungwali gau lahla skofenaba mas lahlag li sisig lofena mo. \p \v 28 Afa yawo so ohuna pos gohka afa siniba higfihinim suwi wa wambu aitif, enaig posba God ehe wagwageg wahiag, afa so nengel wesig onigig feg eso ne numwehe onigim nemgamba Godba nem gau faif. \p \v 29 Afa nofe ka enaksag onignaginim afa esogo mang fane afa bu big ahgaf. \p \v 30 Afa afwambanai elbi enaigim hugna onignagigim afa so hugunam yisgeafo, afa nengelni awag ati anwanafeg eso ne enaig fif. \p \v 31 Afa ne enaig esofifibi eba so Godna bog meg gosu hugunam onigibi eba so nem enag gawig gaba nem faif.” \s1 Lahlag gawig agogluig nihe \r Matyu 6:19-21 \p \v 32 Afa Sisas enaig esona og, “Nengel kana mungo sambaga sipsip nofe ne embefi eba nengelni awag sifakalef nem minaba wagfunif eba ehe nengelni misog el fenam eso ne heafna bog megam saigof. \p \v 33 Afa so na elim wahiagonibi so ma nengelni mungwali gawig wambuibi eso ne kig fi so na ena kig mo el so gawig tumenig so na kigba enam faigo. Afa so na lahlag gawig heven wanai agogloi. Heven waba eba mas susmofei i afa mas okwef el okwef i afa mas awaie i. \p \v 34 Afa enanai yi so neana gawig go enaba neana onigig gaba eba gwese enanai yi gofif.” \s1 Lahlag gafugag el ati ninmwehiagig go \r Matyu 24:42-44 \p \v 35 Afa Sisas enaig esona og, “So na gafugag lofug aitiagenim afa lam pukogifi so na nimwehiaginim gofum. \p \v 36 Afa so na enaig esi ofenaiba kwamblo el angwafig fag buyisegim oboba ne enam nimwehiagigim negeafo. Ma ateamba bo mengigim tigegba eba ikagna mengig pitigiefunif. \p \v 37 Afa so ena elbi bo gafugag elim nanguagif so ehengel non askag hwainig fif eba so ma sifakalif. Ka nem inim sihinig, ena amunai ehe gafugag lofug aitagegnam eso sihinif og, apaigo sime wa augu, eso ehe bonam faneba mimagenif. \p \v 38 Afa so amunai mongkokug liputegna me awai ambagna me bo gafuga elim nanguagif so ehengel non askag hwanigfif eba so ma sifakali. \p \v 39 Ateaho ne enam anwanafig, el so lalana mog feg enag so ati anwanafef eba amansi so sinaini okwef elbi bof eso ehe numwehego afa mas wahiai eba og masa okwef el lalagam saho bof. \p \v 40 Afa nemgamba so na numweheage gofim Inim El so enag osuna obofiba ne etetiegafif.” \s1 Gafugag el lahlag afa gafugag el amtakwalig \r Matyu 24:45-51 \p \v 41 Afa Pita Sisasim sahna og, “Ainiyag ena waskwes moaba fig kagelim mungo me awai mungwali el nahlu me?” \p \v 42 Afa Sisas esona og, “Aman so gafugag el so lahlag onigig fegim eso heafna gafugagim numweheageg enaig elbi eba naho misog el ehem gishu wahiag og so ma ehena gafugag elim nangoghiagnam afa so fane mimageni. \p \v 43 Afa enenam so misog el piske bonam eso ehem nangufe mahim gafugafegofiba afa enaig elbi so ma sifakalei. \p \v 44 Afa ka nem ini mo sihinig afa enag gafugag elbi eba misog el ehem gishu wahiag og so ma mungwali gawigim nangoghiagei. \p \v 45 Afa enag gafugag el enaig ming onigig fenaba ehe enaig esona misog el eba mahimsi fe afa eso ehe puguagim mingnag gafugag elim kwablogim afa angwafigim kwagaitifiahka afa wain bug negim hugna tutofihiafeageg. \p \v 46 Afa enag osuna ehe etetif mahim heafna misog el piske bo puguf afa enag misog el ehem amtakwale fanam afwambanai el naiyi wahe wahiaf. \p \v 47 “Afa gafugag elbi ati ehe misog elni sawiegiba anwana fenam afa ehe mas nimweheagena mo misog elni sawiegim pahluku mo eba misog el bonam ehem hugunam tigikaminefef. \p \v 48 Afa aman gafugag el so misog elni sawiegim etetig eba mwakwalig tautig fafe, afa amangel el so na enaksag gawig wambugig afa ne ming pasnim eso ne piske sugo afa so el enaksag gawig mungo elni ninga wa sugof eba enag el so ma mingnag pasnam eso ma piske ehengelim wambwai yi.” \s1 Sisas bog elim olyi magetigif \r Matyu 10:34-36 \p \v 49 Afa Sisas enaig esona og, “Ka bogim suwi bite wa fati wahiag, afa ka sawiyifeg ena suwi ati pahalag. \p \v 50 Afa mahim ka wahaf eba enaig ofenaiba ka enmunam buwa pe fag suf, enag kam olug hugna kinig enaig gafugag so ma gohun ikan enenam awaie. \p \v 51 Afa masa ne enaig onigig fif kam og eba bog ohuna bite wa fag hagigim tigefakaf. Amo, eba ka bo elim olyi magetigif. \p \v 52 Afa nengigba eba afawa pugufeg mungo lalanai el hefum bambuhiagi kamine fenam eso hefum tigetifeagif. Afa sambaga mungo agfohienam eso sambaga elim wagonuf afa sambaga el ahgohnam sambaga mungo elim ahfenif. \p \v 53 Afa awag gohnam heafna fangonai luwalim wagnaf afa fangonai luwal gohnam heafna awagim wagnaf afa afag gohnam heafna naini luwalim wagnaf afa naini luwal gohnam heafna afagim wagnaf, afa kuwag gohnam heafna kuwagim wagnaf afa kuwag wahigife mungwag heafna kuwagim wagnaf.” \s1 El mas mang puguiagim anwanafig mo \r Matyu 16:2-3 \p \v 54 Afa Sisas enaksag elim enaig sihifeni og, “Afa so na ofim osu pegam nangug mahim nugwagofeba ne enaig esogog bu fegim eso bufeg. \p \v 55 Afa ne nanguig kifutig fufei osu peg meigim wanai bog. Afa ne esog osu klaig opuko eso gwenaig eseg. \p \v 56 Afa ne sambaga mengigna el ne enaig esig bitenai gawig mi afa ofwanai mi ne hugna kwefihianagig afa ne mas numweheg anwanafig mo mang so yawo pugug.” \s1 Angoluwag el i mo numwehe sihiagaf \r Matyu 5:25-26 \p \v 57 Sisas enaig esona og, “Afa ahanaig esegba so na mas numweheg onigig mo so na numwehe kwefihiagi ahanaig nihe so yuhwaba feg. \p \v 58 Afa el so nem ogna kotimena enaba so na mina wa ahkafiba so na sihiagaf. Masa nem fanam jasna ninga wa wahiaiba afa jas nem fanam plismanna ninga wa wahiaiba eso nem fanam kalabus lala fatif. \p \v 59 Afa ka nem inim sihinig, eba ne kalabus lala gweyi gafiba eso ne kigna mungwali baimef.” \c 13 \s1 El olug wahigifeg hwainig eba ehem awaief \p \v 1 Afa mahim Sisas mo sihiage wahianaba afa el mingnag Galilina mom sihinagini, og Pailat heafna amiim sihinigbi ehengel elim kwasko fifug, mahim Godum sis tuhlu faigim ofibi afa elni taf pefum Godum faigim ofibi afa elni taf pefum Godum sis tuhlu faig taf wa fafpahlif. \p \v 2 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Ateaho so na onigig, enag Galili elbi amtakwalig gafugag enaksag feagigbi eso enag amtakwalig ehengelim pugunig? Afa mingnag Galili el eba lahlag afa so mas enaig amtakwalig ehengelim puguni mo? \p \v 3 Amo eba awai ka nem inim sihinig, eba ne olug wahigifig hwanigba eba nem amtakwalig gwenaig mungwali pugunif. \p \v 4 Afa autunam Siloamna kimbig kwieg lala tufupei 18 yi gohug elim pigasko fenaba eso pigina so na enam onig amtakwalig so figbi, enaba ne og el so Jerusalem wa auguia enam filafig me? \p \v 5 Amo ena gaba awai, ka nem inim sihinig eba so na olug wahigifig hwainig fif eba nem amtakwalig gwenaig mungwali pugunif.” \s1 Fik li fug mas lei ena waskwes mo \p \v 6 Afa Sisas enaig waskwes mo sihina og, “El mungo fik li heafna aso wa gahag wahiag, afa nengigimba eba ehe piske bonam eso fik li fugim oyisigifiba afa mas fugim nangui. \p \v 7 Afa so ehe heafna gafugag elim enaig esona og, ‘Sa hig, sona fik libi sambaga mungo yia wa gohug, afa mas fug leg mo ka fahigeagegba mas ka fugim nangug mo eba so na higefefati ehe mugunim lahlag bite wa go.’ \p \v 8 Afa gafugag el wahigi ehem sihina og, ‘Amunai luwal so magofi ma mungo yia wa gofiba kawo mogim bite tutohiagenam afa bulmakauni ata sukonage.’” \p \v 9 Ma ateamba nengigim fug olefiba eba lahlag, afa awaiba fegba eba so higefefati. \s1 Nuwagig osuna Sisas angwafigim lahlafe fatina \p \v 10 Afa Sisas nuwagig osuna nuwagig lala mo sihinugeni. \p \v 11 Afa enanaiba angwafig mungo gihna fena eba nimbasa amtakwalig saho esenagini ena gihba higeg gwese gofna, yiaba 18 ena enaig fena, enag ehena kigibugbi ati fiasaif ahanaig seg bihiah mo. \p \v 12 Afa Sisas ehem unenam afa enaig esona og, ‘Angwafig ati ka neana gihba hugufatinag.’ \p \v 13 Afa so Sisas angwafigim ningana tuhnaiba eso kigibugbi bihia susni feafuna. Afa so ehe Godna unehlagim fingi fukuna. \p \v 14 Afa nuwag gohug lalanai gosug el Sisasim olug kakagenam ehe mungwali elim enaig esona og, ‘Gihna so na og el so ma kam lahla fefati eba enwesog wa gohug gafugag osuna ehe so na bo. Afa nofe kawo elbi gihim lahlafe fatiagimba nuwagig osunaba bo sahna, magofi.’ \p \v 15 Afa Sisas wahigi ehem enaig sihifena og, “Ne sambaga mengigna el, afa nengelni mo i nihe i mas mungwalofug ahfeg mo, eba ne nuwagig osunaba bulmakau lalagam ahugim bulmakauni donkinam pigihiagonigigim bu wambwaigogim wanahug. \p \v 16 Afa ohunag angwafig so eba Abrahamna luwalig mungo he feg enag Satan ehem kehlaguagim 18 yia enaig wa enaigim pigi fatinag afa ne kam og masa ne nuwagig osunaba esef?’ \p \v 17 Afa mahim Sisas enaig sihifenaba, afa ehena angoluwag el ehem hugna ahwanifesko fena. Afa mungwali el giafigigini mahim enaig lahla pugunaba. \s1 Mastet li fug waskwes mo \r Matyu 13:31-32, Mak 4:30-32 \p \v 18 Afa Sisas enaig esona, og, “Godna bog meg so ahanaig seg, ka enaig waskwes mo osihi. \p \v 19 Eba wesig klug mastet lifug lofug afa mahim el aso wa kumohlagba eso fukoagim nalig feagegba afa eso twafig ambugogim enanai yi gag nimbagig.’ \s1 Yist waskwes mo \r Matyu 13:33 \p \v 20 Afa Sisas ming waskwes mo sihini og, “Godna bog meg so ahanaig eseg. Ahnaig waskwes mo so ka sihig? \p \v 21 Afa eba yist lofug, angwafig mungo yist wesig fagim plaua nalig wa wahegba eso plaua pipkia fugog.” \s1 So na mina wesig megam saho \r Matyu 7:13-14, 7:21-23 \p \v 22 Sisas Jerusalem minagam ikafnaba elim taun wanai elim afa kimbig wanaim mo wagfufunugena. \p \v 23 Afa el mungo Sisasim enaig sahnafena og, ‘Sa God ba mungo mungo elbi piske wambu me?” \p \v 24 Afa Sisas wahigi enaig sihifeni og, “So na hugunam kifuti ahu mengig wesig megam saho. Afa ka nem sihinig, eba el numb ogna ena minaba saho afa mas enaig esi. \p \v 25 Afa mahim nengigim lalana mog mengig kikiseiba eba ne ambugonam afwambawa agfohiefiba afa ne enaig esogof ne og, ‘Ei amunai luwal kam mengig piginim.’ Afa nem wahigi enaig esonif og, ‘Ka mas nem anwana fenig mo ne ahnanai bog.’ \p \v 26 Afa ne enaig esogof ‘Kaba ati big fane ahgafena afa ne olyi gohugim kam wagfunigeg.’ \p \v 27 Afa eba nem enaig sihinif, ‘Ka mas nem anwana fenig mo ne ahnanai el, ne amtakwalig el gwesim ahu.’ \p \v 28 Afa ne nanguibi Abraham, Aisak, Jekop afa mungwali Godna mo fi sihiaule el enag Godna bog megamba saho agfohiefif. Afa negelbi nem wambu aitibi ne afwamba wa agfohiefiba afa ne wewatini nibeafgelni gog kike sko fef. \p \v 29 Afa el osu puguiag wanai, osu peg wanai, afa meigim wa nai afa ohgo nai ehnge nai eso ambugonam Godna bog megam saiyenam fane ahgafatife. \p \v 30 Is, so hig, enenam mingnag el so yawo sum ambugog eba ahu gosuf. Afa mingnag so gosug ahuia eba ambugonam sum agfohiefif.” \s1 Sisas Jerusalem wanai elim afafena \r Matyu 23:37-39 \p \v 31 Afa gwenenam Farisi el ambugog Sisasim sihini og, “Ne ohuna kimbig wahianam ming kimbig gam ika Herot nem ogna tigefati.” \p \v 32 Afa Sisas sihini og, “Herotba ifouwai lofug ahunam so na ehem enaig sihififni. Is so hig, yawo i, sini i ka nimbasa amtakwaligim ningitigifei afa gih elim lahla feitifei, afa mahim sambaga mungo osu feiba eba keso kikeafna gafugagba awaie fati. \p \v 33 Afa yawo, sini, esnag ka gwesim ikafuf profetba mas enmuna kimbig waba gafiba enanaiba tigifati eba heafna Jerusalemwaba so tigifati.” \p \v 34 Sisas enaig esona og, “O Jerusalem wanai luwal ne Godna mo sihiaule elim kwaskofig. Afa el God nem ningitiginigbi afa ne hunna kwaskofig, afa higeg goka elim wambui kikeafnai yi wambugufum, ofe naiba kakaruk afag heafna luwaligim wambui anglag meg gam kumo wambku afa mas ne enaig membig mo. \p \v 35 Is so hig. yawoaba nengelni kimbig amtakwalenam isug gofuf. Afa ka nem ini sihiofen ne mas kam nangui ne auguan so na esogof. Sonag elbi God ehe numwehenageg Ainiyagna unehlag wa ningihiag. Sa ma God ehem lahlafiah fai.” \c 14 \s1 Sisas kwakug elim lahla fefatina \p \v 1 Afa mahim nuwagig osuna pugunaba Sisas ika Farisini goseg elni lala fane ahgafafnaba afa ehengel Sisasim nangufafna. \p \v 2 Afa kwakug el bonam Sisasim nanguna. \p \v 3 Afa so Sisas enaig elim nangunam afa so anwanag el mi Farisi el mi enaig saheni og, “Bigelni nihemo so ahanaig esog so big gih elim bi nuwagig osunaba lahla fifati me awai, awai me?” \p \v 4 Afa ehengel mwahlai auguafena mas mo ahanaig esogona mo, eso Sisas ena elim lahla fefatinaba eso pugu ikana. \p \v 5 Afa so Sisas enaig sihifeni og, “Eba so nengelnai so na nuwagig osunaba luwalim o bulmakaubi mimewa pe nawakofiba so na nangu wahiai me awai ne ikagna fuakwa fati me?” \p \v 6 Afa ehengel mas mo mungwag wahigi Sisasim fatini mo. \s1 Sisas esog el so ma hefum ahnai skaufei \p \v 7 Afa Sisas elim fane ahga fag wa nangwagna, ehengel ogna ehe lahlag sime wa gosuf augu, afa so Sisas waskwes mo enaig sihifeni. \p \v 8 Og, “Afa so el mungo nem angwafig fa buyis wa unetigif nofe ne ahu lahlag sime wa gosuf augu eba ateame ming elim gishu wahianag ehe nalig unehlana fegim afa gwesim nem gosunig. \p \v 9 Afa enag el mahim nengigim boiba afa so buyis el nem unenam afa nem enaig sihinaf, og, sona elim siaba so wahiana mahim enaig esoiba afa so nem ahwanefe afa so na ikanam masgim amtakwalig sime wa pegaf. \p \v 10 Afa so buyis el bo nem fane negimba unenaf eba so ne ikanam masgim pega, ma ne enaig eseiba, eba so sonag el nem unenam enaig esonaf og hihe se bo ohuna gosug siawa pega. Ma nem enaig esenaiba eba el so na fane ahgafa ne ehengelni nofug wa unehlag nalig fafe. \p \v 11 Afa el so heafna unehlagim figifukuf eba God ehena unehlagim pigaupif, afa el so heafna unehlagim pigaupig eba God ehena unehlagim figifukuf.” \p \v 12 Afa Sisas buyis awag elim enaig sihifena og, “Ne buyisba ofefiba nofe ka hihem, nilitem, hamagaum, afa gau ninganam enam mugom esen. Eso ehengel so nem mungwag buyis wa uninim gwenaig nem esinif. \p \v 13 Magofi, afa ne buyisba ofefiba eba so na gawig hwainig elim uneni, mong kukwaligni ninga wahigifenam afa nofug hwanigna. \p \v 14 Afa enaig elbi mas nem mungwag enaig esini, eba so na sifakale nengigimba God nem mungo faif mahim bite kifenai lahlag el piske bugiaga ofefiba.” \s1 Buyis nalig waskwes mo \r Matyu 22:1-10 \p \v 15 Afa el mungo Sisas fane waneaufna enag ena mo higinam Sisasim enaig sihi fena og, “El so Godna bog megam saiyego buyis ne eba so ma sifakali.” \p \v 16 Afa Sisas ehem enaig sihifena og, “El mungo ena buyis nalig ofeba enag enaksag elim unetigig. \p \v 17 Afa ehe sufu wahiagim eso heafna gafugag elim ningihiana afa so gafugag el ikagim enaig eso og, ‘Au ambugog mungwali fane ati kukumeig gohug.’ \p \v 18 Afa mungwali el wahigi ehem enaig sihi fini og kam kusig, afa ming el og, ‘Kaba bite ka kigna baimeg wahiag enag ka nanguagim aka, nasabam.’ \p \v 19 Afa ming el og, ‘Kaba bulmakau baimeg enag ka yuwigim aka nasabam.’ \p \v 20 Afa ming el og, ‘Kaba yawo ka angwafig fag na aseg ka bo mo nasabam.’ \p \v 21 Afa so gafugag el ena mo wambinam piske oku misog elim sihina afa misog el ena mom hignam abobugena afa so piske gafugag elim enaig sihifena og, ‘Ikagna ika mungwali mina wehstiatanig so taun mina ahkawag minefe so na ena mina ikafiba afa so na el elig amtakwalignam sulfuaka, nofug kuhlag afa mong wahigifenam so kana lala megam wan sahu ambugog.’ \p \v 22 Afa so gafugag el gwenaig eseg, ehe bonam misog elim, enaig sihifena og, ‘So na esogba ati ka gwenaig eseg afa mas lala megim yuhwa gohugeg mo.’ \p \v 23 Afa amunai el piske gafugag elim sihina og, ‘Taun mo wahianam so na minahug mina aso bog mina ika nangwagnam eso ne kifutig mo faim so ma kana lala yuhwa gohugei. \p \v 24 Afa ka nem osihin, mungwali el so ka gofgam unenig eba mas kana fane wesig ahgai.’” \s1 El Sisasim pahlukuiagim so ma numwehe \r Matyu 10:37-38 \p \v 25 Sisas nubwel elim wan ikafnaba wahigi enaig sihifeni og. \p \v 26 “Eba amanba ne kam pahluku obofiba so na kam hugna membena. Afa nimbiafna humuan, afahumuan, angwafig, luwal, nilite, mulwal afa nimbeafna nofkenagag so na ena mo sumi yi memben, Afa aman enaig eseg hwanigba eba enaig elbi mas kana pahlukuiag elbi fei. \p \v 27 Afa aman so hefum wahagim numwehiageg hwainig kam pahluku obofimba, enaig elbi mas kana pahlukuiag elbi fei. \p \v 28 Afa so aman nengelnai ogna lala nimba enaig elbi so ateaho gagim numweheg onigugeg og, lalaba enaba kigba yuhwa fei me awai, awai me? \p \v 29 Afa mas yuwana enaig onigugba fei, eba gweyi ikagna sumil guwatigig afa mas ena lalaba auwigi, afa so el enam nanguigim ehem moalabunug. \p \v 30 Afa so ehengel enaig esogog og, sonag elbi lalaba esegim mas auwigig mo. \p \v 31 Afa misog el ogna ming misog el i fagna ahskotigi enag gahba onignageg ehena amibi 10 tausen ami feg afa ming misog elni amibi eba 20 tausen enaig ami feg enag ehe ogna anwanafenam eso fagna ahskotigi ateamba ehem filafe fati me awai, awai me? \p \v 32 Afa so ehe enaig onigigfef, og, mas yuhwafei eba mahim fagule wahigwa fifibi eso elim ningitigif og so ma mo fighunam sihibi soma fagna hagigim awaie. \p \v 33 Afa enaig feg so nengelnai aman heafna mungwali gawigim masgim fatiag hwainig fef eba mas kana pahlukuiag elbi gofi.” \s1 Sisas sol waskwes mo sihina \r Matyu 5:13, Mak 9:50 \p \v 34 Afa Sisas enaig esona og, “Solba lahlag ehe, afa so solna miaklag awaief eba so big ahanaig esibi so ma piske miaklagwa fei? \p \v 35 Afa enaig solba mas fanem esenaiba mas lahla fei. Eba hugunam amtakwaleagegba el isugum fatig. El angnaba so na ena mom higim.” \c 15 \s1 Sipsip waskwes mo \r Matyu 18:12-14 \p \v 1 Afa moni wambug el i afa ahanaig ahanaig nihenai el i ambugog muhwa agfohiafnaba Sisasna mo higfafna. \p \v 2 Afa Farisi el i nihemo anwanag el i olug kakageaginim og, “Mangigim Sisasba ehengelimbi hihe fenigim afa faneba wan one.” \p \v 3 Afa mahim enaig esinibi eso Sisas waskwes mo sihina. \p \v 4 Og, “Eba el nengelnai 100 sipsip feg afa mahim mungo mo awaiegba afa so 99 mungo agfohieba faneba ahu ahgage agfo. Afa enag el mas wahiai eba mahimsi yisgegohug eso ufag. \p \v 5 Afa ufagim eso fokwag ohumbug wa kufehlag ombuahba ehe mo sifakale bo. \v 6 Afa mahim lalagam obugum eso heafna hihem afa mungo kimbig wanaim unetigigim og, ‘Au ambugog nawo sifakali kana sipsip mungo awaiena ati ka piskeg ufagim sulufa obug.’ \p \v 7 Sisas enaig esona. Ka nem inim osihin ahanaig sifakal so hevenwaba puguf eba mahim mungo el amtakwalig nihe nai olug wahigifeg eba nalig feg, afa enaig sifakalba 99 elbi gwenaig lahlag agfohie eba gweyiagig feg. Afa el so amtakwalig nihenai so olug wahigi ofe enaba naho ehem hugunam sifakalinig.” \s1 Kig awaieg waskwes mo \p \v 8 Afa Sisas enaig sihifena og, “Angwafig sambaga ningam pugufewagig kig enaig feg afa mungo awaieg lala wa afa so ehe wi gafagim pupohiageakahba mahimsi yisgiego, feg feg ufagim. \p \v 9 Eso heafna hihem afa mungo kimbig wanaim unetigigim og, ‘Ei au ambugog nawo sifakali kig mungo kana awaiena ka yisgiegohug ati ka piskeg fag’” \p \v 10 Afa Sisas enaig esona og, “Ka nem yuhwa mo sihinig. Enaig sifakalba eba gwenaig Godna ofwanai el gaba esig mahim amanba olug wahigi feg Ainiyagna mina gamba puguba.” \s1 Awag afa luwal sambaganigi waskwes mo \p \v 11 Afa Sisas piske enaig sihigena og, “El sambaganigi luwal feg. \p \v 12 Afa so sumineg enaig esona og, ‘Humuan ka onigig, kam gwese mungwali gawig mimangetiginuge, fi kam fai afa kikeafna etegim fai, kamba yawu so faim’, eso awag gwenaig eseni. \p \v 13 Afa managig hwainig suminegba heafna mungwali gawig elim mimagen kafnaba enananam kig mo wambunam afa so eheba wahigwa kimbig gam ikana, ika enanai esegofnaba heafna kigba mungwali taituf awaie fatina. \p \v 14 Afa mahim kig awaienaba, afa so bini nalig ena kimbig pugunaba ehem bini hugunam wahanaba eso pugu elim gafugagim sahinugea ikafna. \p \v 15 Sahinugeakan el mungo tatam wangafna enag fa tata gafugag wa ningihiana og, ma tatam nangwaghige gofi. \p \v 16 Afa eheba tatam fane fainim mahim ahgageafufnaba afa tatam nangogawan mahim ehem bini wahanaba eso ogna tatana fane wambenefena afa mas aman fane faina mo. \p \v 17 Afa so gan gweyi oniginam esona og, ‘Afa kana Humuana gafugag elni mungwaliba eba faneba nalighe gohun, afa ka ohuna nai yi gahba kam bini hugunam wahageg. \p \v 18 Magofi kawo Humuan nangum piske ika, ka ikanam ka so Humuanim enaig sihifena Humuan, ati ka nem mi God mi amtakwalig nihe ka nem fenig. \p \v 19 Afa kaba mang lahlag el mo na ne kam kana luwal moawonai, se kam isug wahiaiba ka so neana gafugag el lofei.’ \p \v 20 “Eso gwenaig esena bihianam Awag nangum ikana, afa mahim wahigwa feafnaba, Awag nangunam afa hugna sifakalinam eso kikini ikan heafna legim ningana pugufenam afofafena feafana. \p \v 21 Afa leg enaig esona og, ‘Humuan, kaba ati ka nem mi God mi amtakwalig nihe ka nem fenig. Kaba mang lahlag el mo na ne kam, kana luwal moawona.’ \p \v 22 Afa so awag heafna gafugag elim unenim enaig sihifeni og, ‘Ikagna ahu kwieg lofug kikeafna fambugu fatini afa kig wesig ningabuli yi fatini afa mog lofug mong yi fatini. \p \v 23 Afa ahunam bulmakau ambag sulufu wanig ambugonam so tigi, nawo ahganam so sifakali. \p \v 24 Afa enaba eba ohuna luwal kana ati awaiena afa yawaba ati piske bog nofkikena gohug. Afa mas awaieg mo.’ Afa so nalig fane ahgamine fenam eso sifakalini. \p \v 25 “Afa enenamba eba ehena etegba aso wa gan so bona afa bo muhwa pugunaba heafgelni lala muhwa afa so buyisna auneh higna. \p \v 26 Afa so gafugag elim unena, ma bonaba eso sahnagena, og, ‘Sonaba mang ofi?’ \p \v 27 Afa gafugag el ehem sihina, og, ‘Eba neana sumineg ati piske bo pugugba enaig neana awag bulmakau ambag tigeg. Enaba awag legim nangugim sifakaleg, luwal mas awaiena mo afa eba ati piske bo pugug.’ \p \v 28 Afa eteg ena mo higinam olug kakageagena mas lalagam sawiyifei ikana mo eso awag pugu afwabagam bona motitfenagena, og, ma eiyi ehena olug efihiahlai. \p \v 29 Afa eheba wahigi awagim enaig sihifena, og, ‘Ahnaig eseg? Sa kaba enaksag yiawaba ka neana gafugagim ehegepuseakag, ka ofe naiba isug gafugag el lofeg, afa ka mas neana mom flafui, afa ne mas kam ahnana mo meme luwalig faina mo afa mas ka kikeafna hihem enaig sifakal ka wan feg mo, eba awai. \p \v 30 Afa sona luwal kikeafna sumineg so eba mungwali gawig neana okug ahanaig ahanaig wa taitufeg wahiagim eso piske yawa mo bogba ne ehem sifakalenagim afa ne bulmakau ambag tigeg.’ \p \v 31 Afa awag ehem enaig sihifena og, ‘Luwal higeg ati big ahagag mungwali gawig so kana feg eba neana. \p \v 32 Afa yawaba nawo sifakali so ma bigna olug lahla fei neana sumineg ati ika awaiena afa yawaba piske bog nofkikena gohug, afa big ehem suluofig.’” \c 16 \s1 Isug fag waskwes mo \p \v 1 Afa Sisas heafna pahlukuiag elim enaig sihifeni og, “Amunai el heafa ati fahigeawagig el fena, afa enag mingnag el ambugonam ehena amunai elim sihini og sonag fahigeawagig elbi neana gawig isug awaieg fatig. \p \v 2 Afa eso amunai el fahigeawagig elim unenam ma bonaba eso sihina, og, ‘Ka neana ohunaig nihe mo higig? So na ikanam kana mungwali gawig so na wambugena so na enam sihiage. Afa mas ne enaig gafugaba piske fei.’ \p \v 3 Afa so fahigeawagig el hefum enaig esona og, ‘Afa so ka ahanaig esef? Afa kam amunai el ogna fahigeawagig gafuga wanaim ningihia, afa ka mas kifutig mo namo ka so aman elniba ika bite tutohiagig gafugaba fegofi, afa ka elni kig mungunim fagim kam ahwanifeg. \p \v 4 Afa yawu ka onigig, ka mang fegimba, mahim kam amunai elbi enaig gafuga wanaiba ningihiaiba so ma el kam kweagfui.’ \p \v 5 Afa so mungo mungo elim unenugenaba eso ambugona, ehengel so amunai elni gawig isug wambugini, afa mungo el bo gof pugunaba, eso fahigeawagig el ehem sahna, og, ‘Ne ahanansi kana amunai elni gawigba isugba fana.’ \p \v 6 Afa wahigi ehem sihina, og, ‘Pepa enaig sihifeg 100 wel dramna’ afa fahigeawagig el ehem sihina og, ‘Afa so na susulenam ikagna 50 dram ginofe.’ \p \v 7 Afa ming el sum bo pugunaba afa fahigeawagig el ehem sahna og, ‘Nana isug fag gawigba ahanansi’, afa sihina og, ‘Pepa enaig sihifeg 100 wit bekna,’ afa fahigeawagig el ehem sihina og, ‘Afa so enag pepa nem fainiba afa ne 80 bek ginofena.’ \p \v 8 Afa so sumi yi amunai el ati ehena enaigim anwanafenam og, ‘Sonag elbi lahlag elho fegim afa eba heafna onigigim goseg okug.’ Afa bitenai nihenai elni onigig eba afambusug elni onigigim gwesim gosunug bitenai gafuga figibi.” \p \v 9 Afa Sisas sihini og, “Afa ne bitenai gawigim kikehli gafuga feagfohba nog so ma kam el muhwa fegoni, afa sona gawigba eba mahim autunai wa awaieba eso God nem sulufunim ahu lala higeg gohug wa lahlag auguiafuf. \p \v 10 Afa mahim aman mungo mungo gawigimba numwehiage akafi eba enaksag gawigim gaba gwenaig eseg. Afa so aman mas wesig nihem yuhwafei eba nalig nihem gaba gwenaig eseg. \p \v 11 Afa eba ne ohuna bitenai gawigim numwehig hwanigba eba aman so nem heven wanai mang lahlagba faibi so na ninumwehige? \p \v 12 Afa eba ne mingnag elni gawigim numwehig hwainig fif, eba aman so neana gawigba nem faif? \p \v 13 “Afa mas aman sambaga misog elni gafugaba fei eba aman misog el so ehem lahla feafag, eba naho ehena mo higigim pahlukug, afa aman misog el so mas ehem lahla feafai eba ehena mo mas hignam pahlukui, afa eba amani mo ahnai skaug fenaiba afa amani mo mas fatinafe, afa nofe ne God mi bitenai gawig mi wahi.” \s1 Sisas nihe mo mi Godna bog meg mo mi sihina \p \v 14 Afa Farisi elbi hugna kigim onigahu, afa ehengel ena mungwali mo higinim, mahim Sisas sihiagenaba afa so Sisasim moalabuni. \p \v 15 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Nengel ne enaig onigig nog elni nof wa kikeahba lahlag nihe feahu. Afa eba God ati neana olug onigigimba anwanafenig, afa enaba ne onigig eba lahlag, afa Godna nofwaba eba amtakwalig. \p \v 16 “Afa nihe mo i mo fa sihiaule elni mo i gwese gohug ikag Jon pugu gohug, afa enanaiba Godna bog meg lahlag mo mungwali kimbig opugu ka afa so mungwali el hugunam kifutigim gafuga fig ogna ahu Godna bog megam saho gohum. \p \v 17 Afa of i bite i eba ika awaief afa wetiklug ginofba Godna nihe moba mas awaie eba gwese gofuf. \p \v 18 “Sisas enaig esona og, aman so heafna angwafigim hwaiyunam afa ming angwafig fafe, enaig elbi eba aga taitug el. Afa aman so angwafigim hwaiyu fatif afa so ming el fafe ehe gaba aga taitufeg el.” \s1 Gawig elna i Lasarusna i mom \p \v 19 “Afa autunam el mungo gawig numbni fena eheba lahlag lofug yimieg aitiagefnam afa fane lahlag negeaufna. \p \v 20 Afa ehena lala mengig muhwaba eba el kukwalig enehna gafna ehena unehlagba Lasarus, \p \v 21 ehe enaig onigina og ma gawig numbni elni fane ogug sime skaug apaigofiba ogna so wambinefefum afa so mawang ambugofnam ehena nehugugum libeahga fifni. \p \v 22 Afa so gof mahim ehem wahanaba, Godna ofwanai el ambugog wanigahunaba eso ika Abraham mi ahagafnaba afa sumi yi gawig numbni elim wahanaba eso fakini. \p \v 23 Afa so ehe ika tautig kimbig pugunam eso onigigaufna afa so gweyi sisigam ninofenaba Abraham mi Lasarusi wahigwa ahagafna. \p \v 24 Afa so enaig unefena og, ‘Humuan Abraham kam afafenam eso Lasarusim ningihiaba so ma kam bu ningabulni figihiana obu mileg wa fakanaiba so ma kam liputi. Ka sahug suwi ihnol megam goba afa kam tautigfiageg.’ \p \v 25 Afa Abraham ehem sihina og, ‘Luwal so na onigim, afa ne nofkikenaba gofnaba mungwali gawig ne nimbefum mungo ne onigina afa Lasarusba eba amtakwalig mungwali ehem pugunagena. Enag yawaba bog ohuna kimbig wa lahlag ga, afa neba tautig amtakwalig ne afa. \p \v 26 Afa mingba enaig eseg, God bigim bite olyi kowaugug fakanig afa nengel ne mas kagel nangum peifambufi ambugoi afa kagel ka mas peifambufi nengel nangum gaba ahui.’ \p \v 27 Afa gawig numbni el enaig esona og, ‘Humuan ka nem enaig sahna ofena so na Lasarusim ningihiaba so me kikeafna Awagna lalagam ikai. \p \v 28 Afa kana niliteba afawa pugufeg Lasarus so ma ika kifutig mo faibi eso ma amtakwalig nihem wahinim olug wahgifi masa ambugog ohuna kimbig wa tautig fif.’ \p \v 29 Afa Abraham esona og, ‘Mosesna mo i afa mo fiule elni mo i so ma numwehe angug wabuihaginim ohuna moba higi.’ \p \v 30 Afa gawig numbni el esona og, ‘Humuan Abraham sonaigba ahanaig esi mo eba aman sati wahag enag ehe so ma piske bitekfenai puguna ika sihinibi eso ma olug wahgifi.’ \p \v 31 Afa Abraham ehem enaig sihifena og, ‘Afa so Mosesna mo i afa mo fiule elni mo i higig hwanigba fif eba melig wahag el gaba ika sihinibi mas olug wahgifi.’” \c 17 \s1 Afa so na nuhwef mom wahia ika \r Matyu 18:6-7, 18:21-22, Mak 9:42 \p \v 1 Afa Sisas pahlukuiag elim enaig sihifeni og, “Ahnaig ahanaig nihe amtakwalig pugunam elim esenagba so el enanaig amtakwalig eseagig, afa sonag el so na ming elim esenagba eso enaig wa peg eba nasabam. \p \v 2 Afa ateamba el luwalim enaig nihem wagfunagba afa so luwal enaig wa pef eba se hun naligna weana kikenagim eso bugam fatibi so ma wahai, sonaigba eba lahlafeg. Masa enaig hugna amtakwalig eseagef. \p \v 3 Afa nimbefum mo numwehigibi. \p Afa neana nilite so amtakwalig nihefef eba so na niheangu, afa ateamba olug wahigi ofefi eba so na mwanugwefena. \p \v 4 Afa so nem elegeg wa gohug amtakwalig nihe mungo osuna esenafnam afa bofnam nem sihinagofuf og ka nem amtakwalenag se mwanugwefenafim.” \s1 Sisas olug onigigna mom sihina \p \v 5 Afa pahlukuiag el Ainiyagim enaig sihififni, og, “So na kagelni olug onigigim esenibi so ma gwesim ikafum.” \p \v 6 Afa Ainiyag ehem enaig esoni, og, “Magofi, ma ateamba nengelni olug onigig wesig fegba eba ofenaiba ambwe sisig lofug. Eba so na yuhwafif, so na liim sihini og susum fagahu ika solwarawa pegofum afa so libi nengelni mo hignam eso gwenaig eseg.” \s1 Sisas gafugag elni nihe mo sihina \p \v 7 Sisas mo gwesim hili enaig sihifena, og, “Ma ateamba neana gafugag el fegba so ma ika bite gafai me awaie sipsipim nangwaghiage me so ma enaig ese. Afa mahim sonag gafugag elbi piske lalagamba obofiba so na ehem enaig sihibafe enai og, ‘Au ikagna bo ganam fane ne. So na enaigba esoi? Eba awai.’ \p \v 8 Afa eba so na enaig sihifena, og, ‘Ne kana fane numwehiaginim afa so na kam fambofena, ka ma kawo gof fane i bu i nageiba eso nawo sum nage.’ \p \v 9 Afa so gafugag elbi sohnaig gafugaba feageiba so amunai elbi ehemba lahlag onai? Ena gaba awai. \p \v 10 Afa nengel gaba gwenaig, ateamba ne mungwali gawig esig auwigibi, God so nem sihinig, so na enaig esog kaba gafugag el ehe ohunaig so ka esigbi eba kangelni gafugag mungohe.” \s1 Sisas ningam pugufewagig eneh elim lahlafe aitina \p \v 11 Sisas Jerusalem minam pahlukuna, distrik Samaria gini afa Galili gini ena olyi ikana. \p \v 12 Afa ika mungo kimbig wa pugunaba, afa ningam pugu fewagig el enehna ambugog mina wa wambug. \p \v 13 Afa ambugog wahigwa yi agfohieafnaba hugunam enaig esogona og, “Sisas ainiyag so na kam afafen.” \p \v 14 Sisas nangwagnam enaig sihifeni, og, “Ahunam pris elim nihigoni eba ati neana elig lahlafeasaig so ma enam anwanafi. Eso ahuna afa ahuafnaba ehengelni elig ati lahla feskofena.” \p \v 15 Afa ehengelinai mungo heafna eligim nanguna ma lahla fenaba eso wahigefe piske ikafnaba Godna unehlagim fingi fukuna. \p \v 16 Afa ehe ikan Sisasim muhwa fenam eso mongkokini kwakwagena nofbosug mo bite wa fisihli pena Sisasna kigmogwa. Afa so Sisasim lahlag ogna. Enag elbi Samarianai. \p \v 17 Afa Sisas enag elim nangunam afa esona, og, “10 pela el ati lahlafeg afa mingnag 9 wa gohug elbi ahnanai yi agfohie. \p \v 18 Afa mas aman el piske bog Godna unehlagim fingi ofe mo? Afa ohunag el mungo eba heafa afwamba nai el enag mungo eseg?” \p \v 19 Afa Sisas ehem sihina, og, “Sa bihia ika. Eba neana olug kam oniginag nem esenagba nem lahlafeg.” \s1 Inim Elbi eba piske bof \r Matyu 24:23-28,37-41 \p \v 20 Afa Farisi el Sisasim enaig sahnafini og, “Amansi so Godna bog megba bof?” Afa Sisas wahigefe enaig sihifeni, og, “Afa mahim Godna bog megba bogba afa mas mangwalba wagfuiba elbi mas nofnaba nangug mo? \p \v 21 Afa mas enaigba esogoi, og, so nangu ohuna nai yi goh me awai okwe nanai yi me, so hig Godna bog megba ati neana olug yi wahigi goh fakanig.” \p \v 22 Afa Sisas heafna pahlukuiag elim enaig esoni, og, “Sumi yi mahim enaig opugufiba nog ka Inim El heafna osuna bo puguiba ne enam mas nanguf. \p \v 23 Afa so nem sihigonif, og, Inim Elbi okwesimhe amo ohuna nai yi afa nofe ka pahlugahu. \p \v 24 Afa ati ne afwe anwanafig afwe ofim mungwali mugyi kugofakagba eso of afwambusig fakag. Afa mahim heafna osuna obofiba eso gwenaig eseiba so el nanguf. \p \v 25 Afa yawo ohuna nanam el mahim ehem mas fatinibi afa so enaksag tautig fafe. \p \v 26 Afa yawana so Noana el esini ahanaig ahanaig nihefeagini, yawoga eba gwenaig esif mahim Inim El heafna osuna obofiba. \p \v 27 Afa yawana so Noa wangafnaba enenaba ehengel enaig esini fane i bu i ahgafena afa angwafig wambugifni, gwenaig gafugag wa agfohieafnaba Noa ehe mo sip megam wan sahonaba eso sona elim mo bu pugu mungwali sagfa kumoahlana. \p \v 28 Afa mingnag elim gaba gwenaig eseni eba Lot gofnaba enenam, aso gafugafea gifini afa angwafig wambugifini afa gawig gafugafifni afa bu ahgagifni afa lala nimbagifni enaig nihe wa gofna. \p \v 29 Afa Lot Sodom kimbig wahia ikafnaba afa gwenenam suwi ofwanai pena, elim mungwali wa kumoahlana. \p \v 30 Afa eba gwenaig mungwalofug puguf mahim Inim El piske bo ambagwa opugu fiba. \p \v 31 “Afa enag osuna el so lala gofif mas heafna gawig wambugumba ikai, afa el so aso wa gofif eba mas lalagamba piske ikai. \p \v 32 Afa so na Lotna angwagim onigim mang mahim fena. \p \v 33 Afa aman so nibeafna nofkikena gagim ne nibefum kehla guhmine fefuf eba neana nofkikena gag awaief. Afa aman so heafna nofkikena gag isug wahiaf. Eba ehena nofkikena gag gwese lahlag gofuf. \p \v 34 Afa ka nem osihin Inim El so bof. Eba el so sambagana mungo kug wa ahgi eba God amanim mo suluafaiba afa amanim mo wahiaf. \p \v 35 Afa angwafig sambaga amba na ahsine gofuf eba God mugom suluafaiba afa ming mo wahiaf. \p \v 36 (Afa sambaganigi el aso wa nog yihig ahfe gofuf eba God mungom suluia faiba afa ming mo wahiaf.)” \p \v 37 Afa pahlukuiag el ena mo hignim Sisasim sahni, og, “Ainiyag ahnanai yi?” Afa Sisas enaig sihifeni, og, “Ahana nai yi suwieg ne nangug eso ne anwanafig eba suwi eyi wagi.” \c 18 \s1 Jas nai i angwafig nai i waskwes mo \p \v 1 Sisas ming waskwes mo pahlukuiag elim sihinim afa betenegim wagfuni og so ma higeg beteneahufi masa esi yisgosif. \p \v 2 Afa enaig sihifeni og “Afa Jas kimbig wa gafna ehe mas Godum onigina mo afa elim gaba mas hugna onigini mo. \p \v 3 Afa so angwafig mungo ena kimbig wa fena ehena awagagba ati wahana enag bofnam Jas elim sihinafna og so ma kam kweagfui, ehe enaig esona og, ‘El kam amtakwalefig so na kam kot wa kweagfu.’ \p \v 4 Afa Jas yuwana mo mas ehem kweagfuna mo afa sumi yi ehe enaig onigina og ka mas Godum oniginai afa elim gaba ka mas onigini. \p \v 5 Afa enag angwafig kam higeg kinig fafaiefgu. Naiba ka kweagfu, kam ehena mo higohugum yiskoseg, masa higeg fabofe gofif.” \p \v 6 Afa Sisas ming mo gwesim hilifena enaig sihifeni, og “Sa ohuna mo higim amtakwalig Jas elni mom. \p \v 7 Ateaho ne onigig? God ogna heafna elim kwagani me? Enag ehengel higeg osuna afa sinaini mahimsi Godum sahnahufiba afa God mas yiskosei. \p \v 8 Afa ka nem sihinig eba ehe ikagnam kwaganf. Afa so ma Inim El bonam nangwagi, bitenai el ateame olug onigig nafig me awai awai me?” \s1 Sambaganigi el Godum beten ahfenag waskwes mo \p \v 9 Afa mingnag el onigig og eba lahlag elba afa mingba mas lahlafeg mo afa Sisas enaig waskwes mo sihina, og, enaig el feg, \p \v 10 “Sambaganigi el ogna Godna nalig lala beten ahfe. Elbi naba Farisi el i afa kig wambule el i. \p \v 11 Afa Farisi el gofnaba hefum beten ena, og ‘God ka nem lahlag onag kaba mang mingnag el lofug mo. Mingnag elbi ahanaig ahanaig el ehe okwefihug afa angwafigim ligag wanaim aga taitufegonahu. Afa kaba mang sohnaig el kig wambule el lofug mo, kaba enaigba awai. \p \v 12 Afa mungwali wik sa ikaiba ka sambaga osunam sufu wahiagim afa ka fane kwegigi. Afa ka mangwalba fagim afa ka mimageg nem mungo ehegenai faig.’ \p \v 13 Afa kig wambule el mo wahigwa yi gofnaba, ehe mas sisigam ninofena mo eba awai. Eba ehe angmu waginam enaig esona, og ‘God, kaba mang lahlag el mo, kaba nuhwefni amtakwalig el, so na kam afafena.’” \p \v 14 Sisas sihini, og, “Ka nem osihin kig wambule elbi piske heafna lalagamba ikanaba eba Godna nofwa lahlag el fena. Afa ming elbi eba awai, eba enaig eseg, amangel so heafgelni unehlagim fingifig eba God ehengelni unehlagim pigaupenif. Afa amangel so heafgelni unehlagim pigiupigog eba God ehengelni unehlagim figifugunif.” \s1 Sisas esona og luwal so ma ka nangum ambugoi \r Matyu 19:13-15, Mak 10:13-16 \p \v 15 Afa so afahumonig luwal witatanigim Sisas nangum wanabugona, fig ninganai luwal. Afa ehe apaigo ahuag luwal enaigim wanabugona og so ma Sisas ningabulni tutuhenugei. Afa pahlukuiag el nangwagnim ehengelim fegonigini. \p \v 16 Afa Sisas luwalim uneni mahim ambugog muhwa ehem finibi afa so wahigefe pahlukuiag elim enaig sihifeni og, “Nofe ne luwalimba kwegon ma ka nangum ambugoi afa Godna bog megba eba enaig elni. \p \v 17 Afa ka nem inim sihinig afa aman el so luwalna onigig lofeg hwainig eba mas Godna bog megamba seahui.” \s1 Amunai el gau numbni Sisasim sahnagena \r Matyu 19:16-30, Mak 10:17-31 \p \v 18 Afa amunai el Sisasim enaig sahnafena og, “Lahlag wagfuiag el ahanaig so ka esenam eso ka higeg nofkikena gagba fafe?” \p \v 19 Afa Sisas ehem enaig sihifena, og, “Mangigim ne kam lahlag onag, eba God mungo he lahlagba feg. \p \v 20 Afa ateaho ne nihe moba anwanageg, og kwamblo so angwafig nafig nofe ka aga taitufi afa elim kwagaitifi afa okwefi afa elim mwakwalinim kotimini. Afa so na awag afagim ahnai skaug fegonim afa ehengelni mom pahluhugoni.” \p \v 21 Afa amunai el enaig esona, og “Ati ka wesig wa ena nihe moba pahluku bog, ka bog kwamblo wa pugug.” \p \v 22 Afa Sisas ena mo hignam afa ehem enaig sihifena, og, “Nasabam mangsul so nem awaienag, so na nibeafna mungwali gawig mingnag elim mimagenige eso ne kig fanam so na gawig hwainig elim ena kig mo faim ne enaigba eseiba eba ne heven wanai lahlag gawig fafe, eso kam pahlubu.” \p \v 23 Afa amunai el enaig mom hignam ehem olug kiniagena enaba ehe so gawig numbni fena. \p \v 24 Afa Sisas ehena olug kinigim nangunam afa enaig esona, og, “Amangel so gawig numbni feasaig enaba Godna bog megam saiyegim ehem ehegepusig feasaif. \p \v 25 Afa kamelba tata lofug ogna lofug kwelig nilni megam sahu eba ehegepusig. Afa gawig numbni el, Godna bog megam ogna sahu eba ehe hugunam gihig.” \p \v 26 Afa el ena mo hignim enaig esogona, og, “Afa ma ateamba enaig esegba, afa so aman yuhwafenam eso nofkikena higeg gagba fafe?” \p \v 27 Afa Sisas sihini og, “Elbi ahanaig esi mo, God eheba so enaigba esei.” \p \v 28 Afa Pita enaig esona, og, “Sa hig kagelbi ka kikeafna kimbig i gawig i ka hwatigim ka nem pahluambugog.” \p \v 29 Afa Sisas esoni, og, “Ka nem inim osihin amangel so Godna bog megim onigig eba naho heafgelni gawig i angwafig i luwal i afahumonig i afa nilite i enam hwatiagigim ambugog. \p \v 30 Afa mahim ohuna bite wa mahimsi gofiba God enaksag gawig faif ena gawig eba gwesim gofanaim kwegfugkag afa mahim sumi yi enaig puguiba eso el nofkikena higeg gag fif.” \s1 Sisas hefum waha buihiagim sihina \r Matyu 20:17-19, Mak 10:32-34 \p \v 31 Afa Sisas 12 pela pahlukuiag elim sulfahunam afa so enaig sihifeni, og, “Sa hig, yawo big Jerusalemgam ahuofe. Afa enaba autunam Godna mo fi sihiaule el ati mungwali moba ginofi wahini, og ohunaig so Inim Elim pugunafe, eso inim gwenaig pugu ofena. \p \v 32 Afa eba ehem angoluwag elni ningala wahibi eso ehem moalapinaginim afa mep kusufinif. \p \v 33 Afa nasna wena flaflakenaginim eso tigi fatif, afa eba mahim sambaga mungo osuna feiba eso piske buihiaf.” \p \v 34 Afa God ena mom meagam kumoahla gufna eso pahlukuiag el enanam mas numwehi enag mog mom anwanafini mo. \s1 Sisas nofug kuhla elim lahlafe fatina \r Matyu 20:29-34, Mak 10:46-52 \p \v 35 Sisas ika Jeriko kimbig wa opuguhuaba, afa nofug kuhlag el mina meigim wa gafnaba elim lofug kamini afa kig kamini fenigeaufna. \p \v 36 Afa higinaba el numb moauf watini fambuafna afa so mingnag elim sahini, og sonaba mang ofi? \p \v 37 Afa ehem sihini, og, “Sisas Nasaret wa nai obo” \p \v 38 Afa so Sisasim unena, og, “Sisas, ne Devitna simbianiga kam so afafena.” \p \v 39 Afa mingnag el gosuf ambugog ahuafnaba ehem fenagini og is mwahlai gafim afa eheba hugunam amboitinina unenam afa enaig esona, og, “Devitna simbianiga kam so afafena.” \p \v 40 Afa Sisas gofnaba elim sihini og osum wanigambugo, afa mahim nofug kuhlag el ika muhwa pugunaba afa so Sisas ehem enaig sahnafena. \p \v 41 “Afa ahanaig so na kam og kam esena.” Afa esona, og, “Ainiyag, ka enaig onigig kana nofug ma bahiyi.” \p \v 42 Afa Sisas ehem sihina, og, “Nana nofugba eba enaba lahlafefe. Afa nibeafna olug onigig nem esenaiba eso nem lahlafefe.” \p \v 43 Afa so ehena nofug gweyi ikagna bahiyinaba afa so Sisasim pahlukunam Godna unehlagim figifukuna, afa mungwali el enam nangunim ehengel gaba Godna unehlagim fingifini. \c 19 \s1 Sisas Sakiasna lalagam ikana \p \v 1 Afa Sisas ika Jeriko kimbig pugunam ikafnaba ogna Jerusalem kimbig gam ika. \p \v 2 Afa el mungo ena kimbig wa gafna ehena unehlagba Sakias eba kig wambugule elni misog el afa ehe enaksag kigna fena. \p \v 3 Afa enag ogna Sisasim nangu, og, ahanaig el mahim, afa mahim el numb Sisasim kagunibi gihigegfohun aseg nangwag mo. Eba tumog el fena. \p \v 4 Afa so gof ikanam fik liyi fukonam gafna ogna Sisasim nangu, ati anwanafena, og Sisasba ohuna mina bof. \p \v 5 Afa Sisas ika enanai yi pugunam eso liim fahigeagena mahim Sakias gafnaba so Sakiasim enaig esona og, “Sakias, au ikagna pebo yawaba ka neana lalagam ahkagim.” \p \v 6 Afa ehe ikagna penam. Afa so ehena olug kiafigigeafnaba eso Sisasim sulufana lalagam ahkana. \p \v 7 Afa mungwali el nangwagnim heafgelni olug yi enaig esogona, og, “Ei, sohnaba amtakwalig elni lala ika ga.” \p \v 8 Afa ahka lala ahagafnaba eso Sakias bihianam enaig esona, og, “Ainiyag so hig, ming gehnai ka elim gawig hwainigim mimagenif. Afa gawig so ka okwefen ikafna eba ka piske sambaga sambaga fenif.” \p \v 9 Afa Sisas ehem enaig sihifena og, “Yawo God ati ohuna lalanaiba mungwali elim wambug. Sohna el gaba eba Abrahamna luwalig. \p \v 10 Inim Elbi eba el so awaie saigog enam yisigin bog ogna piske wambum.” \s1 Gafugag el kig wambug waskwes mo \r Matyu 25:14-30 \p \v 11 Afa mahim Sisas mo sihiagofnaba el ena mo higahufna, afa so Sisas waskwes mo enaig sihifeni, og, eba ati Jerusalemgam ika puguagim muhwa fena. Ehengel onigini og, eba Godna bog meg ambagwa ikagna puguf. \p \v 12 Afa Sisas enaig esona, og, “Amunai el so ogna wahigam kimbig gam ika eba enanai yi so el ehem misog el wahif. Afa nengigimba eba piske bonam eso heafna kimbigim nangwaghiagef. \p \v 13 Afa mahim akafiba eba heafna gafugag elim ningam pugufewagig enaig elim unetiginam eso kig mimagenim afa so enaig esonif, og, ‘Ena kig ne wambinim eso ne gawig enena gafugafeagi mahim ikan enanai yi feiba ka so piske bo.’ \p \v 14 Afa heafna kimbig wanai ehem olug hugunam kagagenagini. Afa mahim ikanaba afa so mingnag el ningitigini, og ma ahu mo sihi, amunai el so ikag ena kimbig eso enaig sihifif og, ‘Kam kusig masa sonag el kagelni misog el fef.’ \p \v 15 “Afa mahim misog elim wahiniba eso piske bona ehe bonam enaig esona, og gafugag elim unegon autunam so ka kig faini enag koka anwanafe ahanansi kig mungo mugog el mungwali kikig. \p \v 16 Afa mungo el gosu bonam enaig sihifena og, ‘Amunai, neana kig so ka fag enena gafugafegba ka 10 kig gwesim hilig fag.’ \p \v 17 Afa misog el ehem enaig esona og, ‘Ne lahlag gafugag el ne lahlag gafugafeg. Ne weitiaklugim ninumwehea fagba pugu naligfeg ka nem wahiaiba so na ningam pugufewagig kimbigim nangwaghiage.’ \p \v 18 Afa angigieg gafugag el bona enaig esona og, ‘Amunai, neana kig so ka fag enena gafugafegba ka afawa pugufeg kig gwesim hilig fag.’ \p \v 19 Afa so misog el ehem sihina, og ‘Ka nem wahiaiba so na afawa pugufeg kimbigim nangwaghiage.’ \p \v 20 Afa ming gafugag el bonam enaig esona og, ‘Amunai, neana kig so ka fag enaba hoka ka lofugna kikegim faka wahiag. \p \v 21 Naigba ka esegba eba ka nem enaig anwanafenag ne kifutig mo sihiaule el nafeg. Afa mahim mingnag elbi mangwalba fakigbi afa ne wafaf. Afa mahim mingnag el fane ihigimbi afa ena gaba ne faf. Enag so ka embefeg.’ \p \v 22 Afa misog el ehem enaig sihifena, og, ‘Ne gafugag el amtakwalig nibeafna moawa ka nem kotim enafe. Ati anwanafeg kaba kifutig mo sihiaule el afa kaba amangel so mang sukug enag ka wambug, afa amangel so asona fane ihigig enag ka wambug. \p \v 23 Afa ne enaig eseite so na kana kigba benk wa fakaite. Koka piske bonam eso ming moni nahlum gwesim hilifeg fa?’ \p \v 24 Afa el muhwa agfohiafnaba eso enaig esona og, ‘Nengel so na ehena kig wambug so na faim el so 10 kig feg.’ \p \v 25 Afa enaig esogona, og, ‘Amunai sonag elbi ati 10 kig feg.’ \p \v 26 Afa esona og, ‘Ka nem osihin mungwali el so mangna feasaig eba ka mingnag pasinif afa amangel mang wambug hwainig awaieg afa wesig kiki wambughu eba ka mwehwa fatinafe. \p \v 27 Afa sonag angoluwag el so kana agfohie ehe mas ka misog el gohugum membig mo enam wambinim wanambugonam kana nofwa kwagiaiti.’” \p \v 28 Afa Sisas enaig waskwes mo sihi wahianam eso ehe mo Jerusalemgam ikana. \s1 Sisas ika Jerusalemba misog el lofei sahona \r Matyu 21:1-11, Mak 11:1-11, Jon 12:12-19 \p \v 29 Afa Sisas ika Betfage afa Betani kimbig oliv mug muhwa ofefnaba. Afa sambaganigi pahlukuiag elim ningitigina. \p \v 30 Afa onigitigifnaba enaig sihifeni, og, “Afa ne ena kimbig ika ahpugunam afa ne ahnanguiba donki ambag weana kikeagig wahig mas aman enanai yi pegana mo eso ne wemo ahpigina so na osum ahwanibo. \p \v 31 Afa ma ateamba nem amanba sahtigiba ‘Mang ahfe?’ So na enaig sohona, og, ‘Ainiyag oka enena gafugafe.’” \p \v 32 Sisas enaig sihifenugenam eso ningitigina afa ika ahnangonaba gwenaig esagena mo so sihinugenaba. \p \v 33 Eso wemo donkina nihinai ohopigifnaba afa so donkina awag ehem sahtigina og “Mangigim ne donkina nihinaiba weaba ahpigig.” \p \v 34 Afa ehenigi ehem ahsihina og “Ainiyag enena gafuga ofe.” \p \v 35 Afa so ehenigi lofug mo heafgina ahug fanam donkina limuli yi ahskonam eso ahwani bona Sisasim og ma enanai yi fuku gai. \p \v 36 Eso fuku ganam ikana, afa mahim akafenaba el heafgelni nihi lofug hugfuhiaginim mina wa skoahuna. \p \v 37 Afa ma bo oliv mug mina wa pugunam enam wahia pe akafenaba afa so enaksag pahlukuiag el sifakaligna ambugoafnaba Godna unehlagim fingifini enaigba esinibi eba mungwali kifutigim so nanguni. \p \v 38 Afa ehengel enaig esogona og; \q1 God so ma sonag misog elbi lahla feafai, Godna unehlagim sisigam nemug figifi. \rq Sam 118:26\rq* \q2 Afa heven wa nai el so ma safakali. \p \v 39 Afa mingnagba Farisi el enanaiyi saho agfohiafna ena mungwali ahunam Sisasim enaig esuni, og, “Tisa, so na kwenim so ma sohnaig esigim wahiyi.” \p \v 40 Afa Sisas wahgi enaig sihifeni, og, “Afa eba mwahlaibi agfohiefiba, afa so sona hunba Godna unehlagimba figifi.” \p \v 41 Afa Sisas bo Jerusalem muhwa pugunam ena kimbigim nangunam ufwena. \p \v 42 Afa ehe og, “O Jerusalemnai el nasabanig ka membig yawo ne anwanafi mang so ma nem lahlafeni, eba meagam goh. \p \v 43 Afa nengigimba neana angoluwag el ambugonam nem wagfigonam minam kagwakef. \p \v 44 God so nem obon eba ne mas anwanafig mo eso angoluwag nem ambugog amtakwale aitif afa kimbig wa nai luwalim gaba gwenaig esegonif. Afa mas mangim ga mo wahiyi.” \s1 Sisas Godna nalig lala gam ikana \r Matyu 21:12-17, Mak 11:15-19, Jon 2:13-22 \p \v 45 Afa Sisas Godna Nalig lala sahukanam gawig gafugag elim ningitigiaminefena. \p \v 46 Afa ehengelim enaig esoni og, “Godna mom enaig esog og, ‘Kana lala eba Godum beten nenag lala afa ne enaig esigbi ofenaiba okwef elni nuwagig lala.’” \p \v 47 Afa mungwali osuna enanai yi Sisas elim ogfu fenugena. Afa so amunai pris i, nihemo anwana el i, afa amunai el i enag one ehem tigifati. \p \v 48 Afa mungwali ehena mom hugna membeni naso sonag elni minam kikisegoni eso mas Sisasim tigifatini mo. \c 20 \s1 El Sisasna kifutig mogim sahini \r Matyu 21:23-27, Mak 11:27-33 \p \v 1 Afa enanam Sisas Godna nalig lala wa elim wagfufenugenam afa Godna lahlag mo sihini. Afa amunai pris i, nihe mo anwana el i, afa amunai el i enag ambugog ogna ehem nangui. \p \v 2 Afa ehengel Sisasim sahini og, “Ahana nai ne kifutigbi fag afa aman nem faig?” \p \v 3 Afa Sisas wahigi sihini og, “Sa ka nem sahin so na kam sihini. \p \v 4 Aman mahim Jonimba buwa aitiag gafugaba kifutigbi faina eba God me awai el me?” \p \v 5 Afa ehengel ahunam hefum sihiagini og, “Ahnaig mo so big sihif. Afa eba big enaig sihifibi God ehem kifutig faig. Eba bigim enaig sihinfenif og Ahnaig esegba so na mas Jonna moba higigim pahluhug mo. \p \v 6 Afa eba big enaig sihifibi eba el ehe ehem kifutig faig. Eba el bigim hunna amtakwale aitif ehengel enaig onigig finim og eba Jon Godna mo fa sihiaule el God ehem ninghiag.” \p \v 7 Afa so ehengel piske Sisas nangum ahunam enaig sihififni og, “Kangel ka mas anwanafig mo.” \p \v 8 Afa Sisas ehengelim sihini og, “Kanga ka mas nem sihini aman so kam kifutig faig.” \s1 Aso nangoghiagig elni waskwes mo \r Matyu 21:33-46, Mak 12:1-12 \p \v 9 Afa Sisas mungwali elim enag waskwes mo sihini og, “El aso gafugafegim afa ehe mo wahigwa kimbig gam akafenaba heafna aso mo nangwaghiawagig elni ningala wahianaba og so ma asom ninumwehe hugufi. \p \v 10 Afa ika enanai yi gan mahim asonai fane fug luwonaba eso heafna gafugag elim ningitigina og so ma ahu ehena asonai fane wambu. Afa nangwaghiawagig el enag elim tigekaminefenim piske isug ningihiana. \p \v 11 Afa mahim piske ika isug pugunaba afa asona mog ming gafugag elim ningihianaba afa ehem gaba gwenaig esena tigekamine fenam amtakwalig mo sihinagenam piske isug ningihiana. \p \v 12 Afa mahim ika isug pugunaba afa ehe ming gafugag elim ningihianaba afa ehem gaba gwenaig esena tige amtakwale fanam afwambagam fafatina. \p \v 13 Afa so asona mog enaig esona og, ‘Ahnaig ka esef. Naiba ka kikeafna luwalim ningihia, ka ehem hugna membenag. Eba ehena mo higi me.’ \p \v 14 Afa mahim nangwaghiawagig el legim nangunim hefum sihinagini og, ‘Sohna asona mogna luwal obo. Na tigifatinim eso big aso mo fi.’ \p \v 15 Eso ehem fi aso afwambagam ningihini eso tigi fatini.” \p Sisas sihi wahianam afa ming mo sihini og, “Asona mog ehengelim so ahanaig esenif? \p \v 16 Afa eba bonam sonag elim kwagi aitinam eso aso mo mingnag elim faif.” Afa mahim mungwali el ena mom higinim enaig esogona og, “Masa enaig puguf.” \p \v 17 Afa Sisas nangwaginam eso enaig saheni og, “Afa ahanaig mog mo mahim Godna mo waba goh. Afa enaba enaig esog; \q1 Ena sumilba lala nimbagig el isugum fi fatig eba naho God esenagba eso sumilbi gohug. \rq Sam 118:22\rq* \p \v 18 “Afa aman enag aga waba peiba eso ehem tigia hwatif. Afa aga amanim penam ehem piga fakaf.” \p \v 19 Afa nihemo anwana el i, afa amunai pris i ati anwanafini enag waskwes moba ehengelni amtakwalig onigig opuguni. Eso ogna Sisasim kikehli afa ehengel mungwali elim embefegoni. \s1 Mang so big misog el mi God mi faigof \r Matyu 22:15-22, Mak 12:13-17 \p \v 20 Afa so ehem numwehenaginim eso elim ningitigini og so ma Sisasim mwakwalinibi eso ehem moalambini so ma gavman na ningala wahiyi. \p \v 21 Afa sonag el Sisasim sahini og, “Wagfuiag el, kagel ati ka anwanafig neana moba inim afa ena inim moba ati ne elim Godna mina ogfu fenigeg, afa ne mas onigi ne gauna ahanaig ahanaig elim gaba sihinag feg. \p \v 22 Sa kam sihin, bigna nihe mo ateaho enaig sihifeg so big kigba Romna misog elbi fai me awai awai me?” \p \v 23 Afa Sisas ehengelni mwakwal onigigim anwanafenim afa esona og, \p \v 24 “Sa kam kig wagfuni. Aman na nofbosug i unehlag i eso enanai yi go?” \p \v 25 Afa esogona, “Sisar Romna misog el.” Eso Sisas sihini og, “Afa Sisarnaba eso Sisarim fai afa Godnaba eso Godum fai.” \p \v 26 Afa ehengel mas ehem enaig mwakwal mo mungwali elnai yi fini mo. Eba ehengel sineminefinim mwahlai auguiafna. \s1 Sisas sihini el melig bigiagafeg mom \r Matyu 22:23-33, Mak 12:18-27 \p \v 27 Afa mingnag sadyusi el Sisasim nangugum ambugona. Sadyusi el enaig onigini og melig pigieg elbi mas bigiagafei. Afa Sisasim sahini og, \p \v 28 “Wagfuiag el, Moses enaig sihifena, afa el luwal hwainig wahagba heafna sumineg so ma ehena esig angwafigbi fai eso ma luwal etegna sigagwa unehlif. \p \v 29 Afa autunam elegeg wa gohug nilite ka agfoihiafena. Eteg angwafig fana mahim wahanaba luwal hwainig. Eso esig angwafig agafena. \p \v 30 Afa ehem angigieg fana afa ehem gaba luwal hwainig wahana. \p \v 31 Afa olyi nai fana gwenaig esena ehem gaba wahana. Eso gwenai pigi feakan ikan sumineg ne mog wa puguna. \p \v 32 Afa sumi yi enag angwafigim gaba wahana. \p \v 33 Afa autunai wa mahim enanam melig pigieg bigiagafeiba eso ehe amanna angwag fef afa mungo nilitena enag angwafig mungo fini?” \p \v 34 Afa Sisas enaig sihififni og, “Afa yawonai el so na angwafig wambug. \p \v 35 Afa kwamblo i angwafig i melig pigieg bgiagafegim eba yuhwa fif afa sumi yi so feg enenaba mas angwafig wambu. \p \v 36 Afa eba ehengel Godna ofwanai el lofif mas piske pigi. God ehengelim ilafu aitiba eso ehengel Godna luwalig feskofefe. \p \v 37 Afa Moses gaba gwenaig wagfufeg God melig pigieg elim ilafu aitigba eso li suwi lagigna mo Moses enaig sihifeg og, Ainiyagba eba Abraham, Aisak, afa Jekop na God. \p \v 38 Afa enaba wagfug eba ehe mang melig pigieg elni God mo, eba heafa nofkena elni God. Afa so ehengel ehena nofwa ati nofkena gag feasaig.” \p \v 39 Afa mingnag nihemo anwana el og, “Wagfuiag el neana mo sihiagba eba lahla feg.” \p \v 40 Afa enenam mungwali el ehem ming mo sahinigim kusini. \s1 Sisas sahini El God Gishu Wahiagim aman mahim \r Matyu 22:41-46, Mak 12:35-37 \p \v 41 Afa Sisas sahini og, “Ahnaig esegba el enaig esogog El God Gishu Wahiag eba Devitna simbianiga? \p \v 42 Afa Godna buk wa Devit ehe enaig esog; \q1 God Ainiyag Kana Ainiyagim sihinag so kana nihiginai ninga wa pegafim \p \v 43 ikan ikan ka so kike neana fagule elim tigfeskonam eso ka nem faif. \rq Sam 110:1\rq* \m \v 44 Afa Devit ehem safana, Ainiyag. Ahnaig esegba enag ehe Devitna simbianigaba feg?” \s1 Numwehifibi nihemo anwana elni nihem \r Matyu 23:1-36, Mak 12:38-40, Luk 11:37-54 \p \v 45 Afa el Sisasna mo higahufna mahim pahlukuiag elim osihifinibi og, \p \v 46 “So na numwehifibi nihe mo anwana elni enaigim. Ehengel enaig membig ogna heafna beten lofug wagwaginim eso ahu. Afa ehengel hugna membig og so ma kam enaig suwigi amunai el. Afa bu yis wa ehe ogna misog el lofug augu afa nuwagig lala ehe ogna sime lahlag wa gosu augu. \p \v 47 Afa ehengel bulwag angwafigim mwakwale gonigim afa ehengelni lala wambugonig. Afa enaig esigim afa ehengel mwakwalig kwinam betenaska. Afa enanam God kwefihiage ofefiba eso enaig elim nalig tautig faif.” \c 21 \s1 Bulwag angwafig Godum wesig kig faina \r Mak 12:41-44 \p \v 1 Afa Sisas nangwahiage nangunaba enaksag kigna el Godum kig faini. \p \v 2 Afa nangunaba bulwag angwafig gaba eba sambaga kig wetiklug Godum faina. \p \v 3 Afa Sisas enaig esona og, “Ka nem inim sihinig sonag angwafigbi eba kig hwainig, afa enaigba fainaba eba ehe numwehe gwesim mingnag elim hili fenig. \p \v 4 Afa mingnag elbi eba kigna feasaina afa ehengel hefum mo wambugahufnaba afa Godum mo mungkwehegenai wetiklug faini. Afa sonag angwafigbi eba kig hwainig fena afa eba wetiklug kig mungo fanena maugum ogufna enag gwesim Godum mungwali faiena.” \p \v 5 Afa pahlukuiag el mingnag enaig onigig fini og, Godna nalig lalaba eba lahlafegim afa hun i gau i hugunam lahlafiageg. Afa Sisas enaig sihifena og, \p \v 6 “Yawo ne mungwali enag hun lalam ne nangug, eba mas gofi. Nengigimba angoluwag ambugof hunim titoitifif afa so mungwali bite wa apaigofe afa mas mungo gofi.” \s1 Ahnaig ahanaig kinig puguf \r Matyu 24:3-14, Mak 13:3-13 \p \v 7 Afa ehengel sahini og, “Wagfuiag el, amansi so enaigba puguf? Afa so mang puguiba eso ka enam nanguf afa enaigba kam wagfunig eba amtakwalig osuna puguiagim ati muhwa ofe.” \p \v 8 Afa Sisas sihini og, “Numwehifibi masa el nem mwakwale gonif. Afa el numb ambugonam kana unehlag wa mwakwale agfoihenam esogof, kike Kraist God kam kanog wahiag afa gwesim ming mo enaig sihi fif og enag osuna ati meini ofe. Nofe ne ehengelim pahag ahu. \p \v 9 Afa enenam ne higibi mingnag kantri hefum hagkafufe afa nofe ne embefi. Sohnaigba eba gof opugu afa awaieg osunaba eba mahimsi sumi yi fe.” \p \v 10 Afa ehe gwesim ming mo sihina og, “Afa kantri hefum hagkafufe afa misog el hefum hagkafufe. \p \v 11 Afa ahanaig ahanaig bite eba kugo i nalig bini i, afa kinig i puguiagef afa mang amtakwalig bite wa puguiagef afa of wa puguiagef. \p \v 12 Afa enaig puguia hwainig mahimsi fefiba el nem wambinim kinig faigof. Afa ne kana el agfoihiefiba eba lotuni misog el nem kwefihian nugenam eso kalabus lala wambu aitif. Afa nem Gavman i misog elni ningala hwatibi eso ne ehengelni nofwa agfohiefuf. \p \v 13 Enaba enenai yi so na ehengelim Godna mo sihigon. \p \v 14 Afa so na numwehe onigim nofe ne hugunam onignaginim enaig esogo mang mo so ka sihigonif. \p \v 15 Afa eba kike nem kwaganam afa nengelni mengig waba kike sihif afa ka nem lahlag onigig faiba afa so angoluwag mas ena mom flafui. \p \v 16 Afa nembiafgelni afahumonig, nilite, mungo musuna, afa hihe enag nem angoluwagna ninga wa hwatibi eso mingnag nem kwaskofif. \p \v 17 Afa ne kana el agfoihiefiba eso mungwali el nem olug kakagegonif. \p \v 18 Afa mas nengelni lapug mungo amtakwale. \p \v 19 Afa ateamba ne kifutigbi eba ne nofkikena agfohiefuf.” \s1 Jerusalemba amtakwalef \r Matyu 24:15-21, Mak 13:14-19 \p \v 20 Afa Sisas sihini og, “Afa mahim angoluwag el ambugog Jerusalemim mugi yi pugu fakafiba so na nangufe eba so na anwanafi enaba ati amtakwaligim ofe. \p \v 21 Afa mahim enenam ofefiba eso Judia nai el ikagna mug gam embem ikaf. Afa kimbig wa nai el kimbigim ikagna wahinim ahuna afa sangwali nai el nofena kimbig gam ahu. \p \v 22 Afa enaig osuna God ehengelim amtakwalig tautig afai. Afa enaigba esegba eba Godna inim mo ati enaig sihifeg. \p \v 23 Enanam amtakwalegef angwafig enogni afa angwafig wesig luwalna. Afa eba hugna amtakwalig ohuna bite wa puguf afa enenam God sonag elim olug kakagenugef. \p \v 24 Afa mingnag elimbi angoluwag el kwaskofif afa mingnagim mungwali kimbig kalabus lala wambu aitiahuf. Afa afwambinai el Jerusalemim numwehefufuf. Afa gwenaig esif ikan heafgelni enag osuna awaief.” \s1 Inim el bof \r Matyu 24:29-31, Mak 13:24-27 \p \v 25 Afa Sisas sihini og, “Afa mahim enenam enaig ofefiba eso mang ahanaig ahanaig puguiagef eso osu i, was i, afa bagnafut i enanaiyi eseagef. Afa bitenai el mungwal enam oniginim afa so olug wahige skofefe afa mahim bu naligna mwagim higinim eso nanguf mahim bu nalig mimewe bo humu ofiba eso embefeagif. \p \v 26 Eso el hugunam embefeagif mahim sumi yi mungwali bitem enaig puguiagofefiba eso mang ofwanai heafgelni kug hwatiagi ahkawag minefef. \p \v 27 Afa enanam ehengel Inim Elim nanguiba sisyi lango wa nalig kifutigni afa nalig afwambusugni wahe bof. \p \v 28 Afa mahim enanam enaig ofefiba afa so na olug hugna kifuti skofe eba God nem wambugum muhwa ofe.” \s1 Fik li waskwes mo \r Matyu 24:32-35, Mak 13:28-31 \p \v 29 Afa Sisas ena waskwes mo sihini og, “So na fik li afa ming li nangwaginim eso ne onigim. \p \v 30 Afa mahim li figeg yiminig puguf eso ne anwanafi eba lahlagnam meinofe. \p \v 31 Gwenaig esef mahim ne nanguibi eso mungwali puguiagef so na anwanafi eba Godna bog meg muhwa bo meini ofe. \p \v 32 “Ka nem inim sihinig afa enag el mahimsi agfofiba eso mungwali enaig puguiagef. \p \v 33 Of i bite i mungwali awaieba afa kana moamo higeg gwese gofuf.” \s1 Nengel ati numwehifim \p \v 34 Afa Sisas enaig sihifeni og, “Nengel so na numwehifim. Nofena buyisif afa uflogna bu ahgagif afa hugunam onignageahufum. Masa enag osuna ikagna nem pugunif. Afa ne mas numwehiagig mo. \p \v 35 Afa enag osuna mungwali bitenai elim ikagna pugunif ofenaiba sis mime wa apaigof. \p \v 36 Eso ne numwehi agfohiafiba so na Godum higeg sahna hufum so ma God nem kifutig faibi so na enaigim kweagfu ahu, eba ne Inim Elim nangunim afa ne mas ehem ahwanif fini.” \p \v 37 Afa mungwali osuna Sisas Godna Nalig lala wa elim wagfufenugena afa osu pegnam ehe afwamba gam pugu ika oliv mug wa sinaini gofena. \p \v 38 Afa mungwali el ogna leana gubi Godna nalig lala gam ambugonam Sisasna mo higim. \c 22 \s1 Judas ogna Sisasim elni ningala wahia \r Matyu 26:1-5,14-16, Mak 14:1-2,10-11, Jon 11:45-53 \p \v 1 Afa enanam Ju elni pasova buyis meinofe fenaba sona buyisba sefig bret yist hwainig buyis. \p \v 2 Afa so amunai pris i afa nihe mo anwana el i ogna Sisasim tigi fati afa so ehengel mungwali elim embefegoni. \p \v 3 Afa enanam Sisasna pahlukuiag el mungo ehena unehlagba Judas Iskariot, Satan ehena nihi, sahona. \p \v 4 Eso Judas amunai pris mi afa Godna Nalig lala anwasag el mi ika nangwagenam og, ahanaig so ka esenam Sisasim nengelni ninga wa wahia fe. \p \v 5 Afa enag el sifakalinim eso ehem enaig esoni og, “Eba ne enaig eseba eba ka nem kig faif.” \p \v 6 Afa Judas ehengelni mom sawifenim afa mina yisiginam afa mahim el numb awaienaba eso ehe Sisasim ehengelni ninga wa wahiaf. \s1 Pasova bu yi numwehiagini \r Matyu 26:17-25, Mak 14:12-21, Jon 13:21-30 \p \v 7 Afa enanam Bret yist Hwainig buyis ati puguna. Enag osuna el sipsip luwalig kwaginim eso Pasova buyis wa ahgagini. \p \v 8 Afa Sisas Pitami Jon mi sihinugenam eso ningitiginam og, “So na ahkanam bibeafgelni fanem numwehiagahfeiba afa so big ena Pasova buyis ahga.” \p \v 9 Eheningi ehem ahsihina og, “Ahana nai yi ka numwehiagafefe?” \p \v 10 Afa Sisas sihini og, “Sa hig, afa ne ahkanam kimbig wa ahsahonam afa so na elim askotigif mahim bu obofiba so na ahpahlukui ma lala wa osahofiba so na sahoahka. \p \v 11 Afa lalana mogim ahsihina og, ‘Wagfuiag el enaig saheg og, ahanag mengig megam so ka kikeafna pahlukuiag elim wanef.’ \p \v 12 Afa eba enag el nem wagfunif eba nalig mengig sisi gam go. Ena mengigba ati numwehiage go enanai yi so na faneba numwehiage ahfe.” \p \v 13 Afa pahlukuiag el so enaigim ahnanguna mahim Sisas ena mo fainibi afa so enag faneba numwehiage ahfena. \s1 Sisas Ainiyagna fane wagfuni \r Matyu 26:26-30, Mak 14:22-26, 1 Korin 11:23-25 \p \v 14 Afa kwekwe watini Sisas 12 pela pahlukuiag elim sime wa wan pegnam fane wanena. \p \v 15 Afa ehe enaig esona og, “Ka hugna membeg ena Pasova buyis nengelim koka nem wane afa so ma kam sumi yi tautigba pugunai. \p \v 16 Ka nem sihinig ka mas piske ena buyisba ne eba ikan ikan mahim Godna bog meg ena buyis mog nemug faiba eso ambagwa opuguf.” \p \v 17 Afa so Sisas bu kapna fanam Godum lahlag onam eso enaig esona og, “Ohuna bu finim eso nimbefum mimangi. \p \v 18 Ka nem sihinig ka mas ena wain bug piske nei eba ikan ikan eso Godna bog meg eba pugunam bof.” \p \v 19 Afa so amba fanam Godum lahlag onam eso kukosko fenam mimangeni eso enaig esona og, “Ohnaba kana lofug, ka nem faig koka nem kwaganim, so na enaig esi kam higeg oniginafufim.” \p \v 20 Afa mahim ahganaba eso ehe bu kapna fanam gwenaig esena ehengelim mimangenim afa so enaig esona og, “Ohuna buba eba kana taf, ka sugfenam eso ka wahaf. Ena tafba ese wahiag eba Godna mulug mo sihi wahiag. \p \v 21 “Sa hig! Nengelnai aman mungo ka wan one ehe kam ikanam elim mwaunif. \p \v 22 Autunam God sihi wahiana mang mina so Inim Elbi wahaf afa so sonag el ehem elim mwaunif eba nasabam.” \p \v 23 Afa pahlukuiag el hefum sahigini og, aman bigelnai so enaigba esef. \s1 Aman so gosug elbi fef \p \v 24 Afa pahlukuiag el hefum fiflafeagini og aman so ehengelnai gosug elbi fef. \p \v 25 Afa Sisas ehengelim sihini og, “Afwambanai elni misog el ehe hugunam kifutiageg elim nangwahiagegba. Afa el ehena unehlagim fingifigim afa sefig og sohnaba elni hihe.” \p \v 26 Afa Sisas enaig esona og, “Nofena enaig esi. Amo, eba aman so nengelinai gosug el feg eba so ma sumi nai el lofei. Afa aman so nengelinai misog el feg eba so ma isug gafugag el fei. \p \v 27 Afa aman el so fane nawu afa aman el so fane numwehiageg bug enaba aman so gosug? Eba el so fane mungwagug wa nawo eba naho gosug elbi feg. Afa eba ka olyi fenam eso ka isug gafugag el lofef. \p \v 28 “Afa mahim kam kinigbi pugunagba afa ne mas kam wahiai. \p \v 29 Afa kana awag kam heafna bog meg faig eso kanga gwenaig esef ka nem faif. \p \v 30 Afa ne ambugonam kana bog megam fane i bu i ka nem wanef. Afa ne misog elni pegag sime wa augunam eso ne 12 pela Israel elim nangwaghiagif.” \s1 Sisas esona Pita kam mas fatinafe \r Matyu 26:31-35, Mak 14:27-31, Jon 13:36-38 \p \v 31 Afa Sisas Pitam sihina og, “Saimon so hig, Satan Godum sahnag ogna neana olug onigigim gihna. Eso ofenaiba fufei liim fe fuhla faka ofefa. \p \v 32 Afa ka neana olug onigigim Godum sahnaiba eba mas neana olug onigig wahi. Afa mahim ne piske boiba eba so na nimbiafna nilitem ehengelni onigigim fuku wasanif.” \p \v 33 Afa Pita higi enaig sihifena og, “Ainiyag, afa ne kalabusiba akafiba big mungwal ahkaf. Afa nem tigi afatifibi eba so ma kam gaba tigi fati. Ka mas embefei.” \p \v 34 Afa Sisas ehem sihina og, “Pita ka nem sihinag enaba yawo sinaini kakaruk moasia hwainig fefiba eso ne sambaga mungo nagim esof ne kam mas anwanafenag mo.” \p \v 35 Afa Sisas pahlukuiag elim enaig saheni feni og, “Afa mahim ka nem ningitigiba ne mas kig wula na, wula, afa mong lofug enaig ne wambug ahuf mo. Afa mang mahim nem tumenig?” Afa so ehengel wahigi sihini og, “Amo, eba awai.” \p \v 36 Afa ehe esoni og, “Afa ne enaig fegba so na wambug ahu. Afa aman ne kasu hwanigba so na nimbiafna lofug el fainam eso ne kig enananam fanam afa kasu so na wambum. \p \v 37 Afa Godna mo ati sihi wahiana eba inim kam enaig pugunafe. Godna mo ati enaig sihifeg og eba el enaig onigigfig og eba ehe el amtakwalig. Ei, eba inim kam fenaf.” \p \v 38 Afa pahlukuiag el sihini og, “Ainiyag, so nangu kagelbi sambaga kasu feg!” Ehe og, “Eba magwese.” \s1 Sisas oliv mug wa beten ena \r Matyu 26:36-46, Mak 14:32-42 \p \v 39 Afa Sisas Jerusalem kimbig wahianam gwenaig ese gofna oliv mug gam ehem pahlukuna. \p \v 40 Afa enanai yi opukonam afa so enaig esona og, “So na Godum betenini eba neana olug onigig mas tigefupei.” \p \v 41 Afa ehe ehengelim hwatinam gwesim mwakwalig hilife ikanam eso mongkokini kwakwagenam afa so beten enam og, \p \v 42 “Kana humuan ena kapteba so na kana ninga wa nai mwehwai. Eso nofena kana membug wa ese afa eba ka so nimbiafena membug wa ese.” \p \v 43 [Afa ofwanai el ehem pugunam afa so ehem kifutinagena. \p \v 44 Afa nalig kinig ehem guhnagenaba eso ehe hugna betenafnaba ehege ehena nihi pugu penafena ofenaiba taf.] \p \v 45 Afa betene wahianam eso piske pahlukuiag elim ningwagna ikana afa ika nangwagenaba ehengelni olug kinig skofenaba eso ehengel non aska fena. \p \v 46 Afa ehe ehengelim enaig esoni og, “Ahnaig esegba so na non aska? Afa so bugia gafenam beteni masa neana olug onigig tigefu penif.” \s1 El Sisasim ambugog kehlini \r Matyu 26:47-56, Mak 14:43-50, Jon 18:3-11 \p \v 47 Sisas mahimsi mo sihi gofenaba afa so el numb ambugonam. Afa so Judas eba pahlukuiag el enag ehe gosu ika mina wagfunim, afa bo Sisasim muhwa fenam ogna ehem afofafna fiafai. \p \v 48 Afa Sisas ehem enaig sahna fiafana og, “Neaho nog Ka Inim Elim afofafna fiafanam eso angoluwagna ninga wa wahia?” \p \v 49 Afa pahlukuiag el ati anwanafini el ogna Sisasim kikehli eso sahini og, “Ainiyag ne membegba ka so kasuni hagim?” \p \v 50 Afa so ehengelnai mungo kasu skofanam prisni misog elni gafugag elim nihiginai anglugum higefatina. \p \v 51 Afa Sisas enaig esona og, “Magwese wahia!” Afa so Sisas ehena anglugum ningana piske gabahlana. \p \v 52 Afa amunai pris i, anwasag el i afa amunai el i ogna ambugog Sisasim kikehli eso Sisas ehengelim enaig sihi feni og, “Ne enaig onigig Kaba okwef el ho feg na ne kasu na mal na fa bug kam fig. \p \v 53 Afa mungo mungo osuna Ka Godna Nalig lala ikafenam gafenaba afa enanam ne mas kam fini mo. Afa nag yuwaba eba enanam ne kam esofini. Afa enanam si kifiagim filafe fatif.” \s1 Pita hefum sisagena \r Matyu 26:57-58,69-75, Mak 14:53-54,66-72, Jon 18:12-18,25-27 \p \v 54 Afa so Sisasim kikehlinim misog prisni lala gam wanigahuafnaba afa Pita sum kiniafohla fiakafna. \p \v 55 Afa el lala bog muhwa olyi suwi wehlinim enanai yi auguiafnaba Pita gaba ika nanai yi gafena. \p \v 56 Afa gafuga angwafig angwaming ehem suwi afwambusugi fahigefam eso enaig esona og, “Sonag elbi eba ati Sisas i safahkafna.” \p \v 57 Afa Pita esona og, “Angwafig ka mas ehem anwanafenag mo.” \p \v 58 Afa managig hwainig ming el bona fahigefanam afa gwenaig esona og, “Ne gaba ati ne mungwal safahkafna.” Afa Pita esona og, “Amo, kaba mas ehiba safahkafna mo.” \p \v 59 Afa mwakwalig agfohiafenba afa ming el gwenaig esona og, “Eba inim ehe sonag elbi eba Sisas i safahkafna enag ehe gaba Galili wanai el.” \p \v 60 Afa Pita esona og, “Ka mas anwanafeg mo ena mo so na esogba.” Pita enaig sihifegofnaba afa gweyi ikagna kakaruk moasiyinaba. \p \v 61 Afa Sisas wahigifenam Pitam nangwagofenaba. Eso Pita piske ena mom oniginam Sisas so ehem sihina og, “Mahim mahimsi kakaruk moasiag hwainig fefiba ne sambaga mungo nagim esof ka mas ehem anwanafenag mo.” \p \v 62 Afa eso afwambagam pugu ikanam amtakwal ufwe feagena. \s1 El Sisasim tigekaminefinim kotemini \r Matyu 26:67-68, Mak 14:65 \p \v 63 Afa anwasag el Sisasim kikehlinim amtakwalig mo sihinaginim afa tigekaminefini. \p \v 64 Afa ehengel Sisasim nofugum lofugna kagunim eso sahnagini og, “Neaho Godna mo fa sihiaule el so na kam sihin aman el nem tigikahu?” \p \v 65 Afa ehengel mingnag enaksag molamp mo faini. \p \v 66 Afa leana gubi yi amunai el i, amunai pris i, afa nihemo anwana el i enag ambugog nuwaganamba eso Sisasim ehengelni nof wa wanig ambugona. \p \v 67 Afa so ehengel Sisasim sihini og, “So na kam sihin neaho Kraist God nem Gishu Wahiag?” Afa ehe wahigi enaig esona og, “Ka nem sihinibi ne mas kana mo higi. \p \v 68 Afa ka nem sahtigiba afa ne mas kam kwegfug wagini. \p \v 69 Afa yawo fenam afa ikan autunai wa fef eba Inim El ehe gosug ikanam kifutig God ena muhwa pegafuf.” \p \v 70 Afa so mungwali el ehem sahini og, “Neaho ne Godna leg?” Afa ehe sihini og, “Ei, eba gwenaho, ati ne sihig.” \p \v 71 Afa ehengel esogona og, “Mangofi eba mingnag el ati ehem sehig. Eba ati ka higig eba heafna moawa.” \c 23 \s1 Pailat Sisasim sahna \r Matyu 27:1-2, 27:11-14, Mak 15:1-5, Jon 18:28-38 \p \v 1 Afa so enag mungwali el Sisasim Pailat nangum wanig ahuna, eba Romna misog el. \p \v 2 Afa so ehengel Sisasim sehini og, “Sonag elbi og na bigelni kantrim filafefati. Ehe elim wagfunig og masa kig Romna misog elim faif. Afa ehe enaig esog og kaba Kraist kike misog el feg.” \p \v 3 Eso Pailat Sisasim sahna og, “Neaho ne Ju elni misog elbi feg?” Afa Sisas esona og, “Ei, gwenaho ne sihig.” \p \v 4 Afa so Pailat amunai pris el mi afa mungwali el mi sihini og, “Sonag elbi mas ahanaig eseg mo.” \p \v 5 Afa ehengel hugna olug kifutigni esogona og, “Amo, eba heafna mo Judianai elim olugim fuku wasaneakag. Enaba Galili wa puguagim bog ohunanai yi pugug.” \s1 Herot Sisasim sahna \p \v 6 Afa Pailat ena mo higinam eso sahtigina og, “Sonag elbi eba Galili wanai ho mahim?” \p \v 7 Afa ehe enam ati anwanafena afa enaig onigina og, Herotba Galili wanai elim nangwaghiageg el feg afa enag yawaba Jerusalem wa ga. Eso Sisasim esim ningihiana. \p \v 8 Autunam Herot ati higina Sisas kigmog wagfunaba enam ogna nangu eso ehe Sisasim nangunam mahim boafenaba eso sifakalena. \p \v 9 Afa so ehe Sisasim hugna sahnagenaba afa Sisas mwahlai gofena. \p \v 10 Afa so amunai pris i nihemo anwana el i bugiaga fenam eso Sisasim hugna sehini. \p \v 11 Eso Herot fena afa heafna soldia apaigona Sisasim molamp mo fainim amtakwale fini. Afa misog elni lofug ehem fatinim eso Pailat nangum piske ningihini. \p \v 12 Autunam Herotba Pailatna angoluwag el fena afa yuwaba ehe hihe ahfeg. \p \v 13 Afa so Pailat amunai pris i, amunai el i, afa mungwali el mi unetigina og ma ambugog. \p \v 14 Afa ehe ehengelim enaig sihifeni og, “Sa ka sonag elim wangig ambugona ofenaiba ahanaig ahanaig el lofeg. Afa ka mungwali elni nof wa fahigenagegba mas ka ehena ahanaigim nangug mo. \p \v 15 Afa Herot gaba gwenaig onigig fenam eso piske ningihiana. So na anwanafi ohuna elbi mas ahanaig eseg mo eso ka onigihiaba so na tigifati. \p \v 16 Afa so ka ehem wena flakflakenagini eso wahia.” \p \v 17 [Enanam Pasova buyis wa ehengel ogma amanim kalabus elim membinibi eso Pailat mungo elim wahiaf.] \p \v 18 Afa mungwali el mungo mengna esogona og, “Sonag el mo tigifatibi afa Barabas mo ningihia.” \p \v 19 (Autunam Barabas eba kimbig wa malwu penim afa so elim tigefatina enaig esenaba eso ehem kalabus yi fifatini.) \p \v 20 Afa Pailat ogna Sisasim wahia eso elim enaig piske sihi feni. \p \v 21 Afa mungwali mungo mengna hugna esog ogna og, “Sonag elimbi li katigeg wa kukufenagi! Sonag elimbi li katigeg wa kukufenagi!” \p \v 22 Afa Pailat piske ehengelim sihini og, “Ahanaig eseg! Mang mahim fegba. Afa ka mas ehena ahanaigim nangug mo eba ka ehem wena flakflakenagini eso wahia fe.” \p \v 23 Afa ehengel hugunam mungo mengna esogo ahufna og, “So na Sisasim li katigeg wa kukufenagi.” Eso Pailat ena mo higinam. \p \v 24 Afa Pailat gaba mungo mo sihina so ma gwenaig esi. \p \v 25 Afa sonag el kalabus wanai eba Barabas autunam ehe malwu kimbig wa penim afa so elim tigi fatina afa enag mungwali el ehem membini Pailatim og soma wahiai. Eso Pailat gwenaig esena afa so Sisasim mo mungwali elni ningala wahiana. \s1 Sisasim li katigeg wa kukufenagini \r Matyu 27:32-44, Mak 15:21-32, Jon 19:17-27 \p \v 26 Eso Sisasim wanig ahuafnaba afa nangunibi Sairini wanai el Saimon ogna kimbig wa ika saho enag ehem kehlinim Sisasna li katigeg ehem fi kufehlinibi eso kufehlanam eso Sisasim sum pahlukuna. \p \v 27 Eso el numb mungwali ahuna afa mingnag angwafig mo wewatini Sisasim pahlukahuafna. \p \v 28 Afa Sisas wahigifenam ehengelim enaig sihifeni og, “Jerusalem wa nai angwafig nofe ne kam wewatina eso ne nimbefum afa luwal fe so na gwenaig esi. \p \v 29 Afa sumi yi puguiba el enaig sihifefi og, ‘Afa angwafig afaisufeg afa angwafig luwal hwainig afa angwafig luwalim tut faig hwainig eba so ma sifakali.’ \p \v 30 Afa enanam; \q1 El mugam enaig sihinaf og ‘Kam tufupe sagfa kumwahla’. \rq Hos 10:8\rq* \p \v 31 Afa ateamba el kam enaig esigbi mahim li figetinim eso ehengel hugna amtakwalig eseagif mahim li fufefimba.” \p \v 32 Afa amtakwalig el ahfena afa Sisas fena enam el wanahunam ogna ehem kwaskofi. \p \v 33 Afa ena mug wa ogna kwaskofi ena mug sefig misog kig mug. Enanai yi Sisasim olyi kahlini afa sambaganigi el ming ehgam kahlini afa migim ming ehgam kahlini. \p \v 34 Afa Sisas esona og, “Humuan, ehengel mas heafgelni amtakwalig nihem anwanafig mo so na ehengelni enaigim hugufanim.” Afa el Sisasna lofug hugufinim eso katna wagini ogma aman so enana lofug fai. \p \v 35 Afa el nangwafofenaba afa so Ju elni amunai el Sisasim molamp mo faini enaig esogona og, “Eba ehe so ming elim fakwaganif enag so ma hefum kweagfui. Ateaba God Kraistim Gishu Wahiag El fegba eso ma gwenaig ese hefum kweagfui.” \p \v 36 Afa anwasag el gaba Sisasim molamp mo fainim eso mileaklana bu nihni. \p \v 37 Afa enaig esogona og, “Ateaba ne Ju elni misog el fegba so na nimbefum kweagfu.” \p \v 38 Afa so li kukwefag wa enaig ginofini og: \qc Sonag elbi eba Ju elni misog el feg. \p Eso Sisasna misog sisyi kukufi wahini. \p \v 39 Afa mungo el so Sisas nahlum wahe kagini enag Sisasim molamp mo faina og, “Neba naho Godna Gishu Wahiag El me awai awai me? So na bibefum kwaganim.” \p \v 40 Afa ming el ehem nunimu fanam enaig esona og, “Ateaho ne Godimba embefenag? Neanga gwenaig tautig fag. \p \v 41 Afa eba bibefningina moawa big enag tautigba ahfag enaba yuhwafeg. Afa sonag elbi eba mas ahanaig esena mo.” \p \v 42 Afa Sisasim enaig sihifena og, “Sisas ne misog el ofefiba so na kam onigina!” \p \v 43 Afa Sisas ehem enaig sihifena og, “Ka nem inim osihina yawoba ne kai heven wa ahagafuf.” \s1 Sisas wahana \r Matyu 27:45-56, Mak 15:33-41, Jon 19:28-30 \p \v 44 Afa osu misosuf gigni osu meagam seahufnaba mungwali bite si kigi fakana ikan ikan sambaga mungo aua wa puguna. \p \v 45 Afa gwenanam Godna Nalig lala nai lofug olyi plefunam pekan pitkafena. \p \v 46 Afa Sisas ambwaitina esona og, “Humuan, ka kikeafna sungwagbi nibeafna ninga wa awahia.” Afa ena mo sihinam eso wahana. \p \v 47 Afa anwasagna misog el mungwali enam nangunim Godna unehlag fingi finim og, “Eba inim ehe sonag elbi lahlag ehe.” \p \v 48 Afa el enanai yi agfohiafna enag enam nangunim heafna bahaligim tigeaginim afa ningam gwana kakugini eso ahuna. \p \v 49 Afa Sisasna hihe i afa mingnag angwafig i enag membiagig agfohiafnaba ehe gaba nanguni. Autunam ena angwafigbi Sisasim Galili nai pahlubuna. \s1 Sisasim hun meg wa fakini \r Matyu 27:57-61, Mak 15:42-47, Jon 19:38-42 \p \v 50 Afa amunai el mungo ehena unehlagba Josep. Eba Judia nai el ehena kimbigba Arimatea. Sonag elbi eba lahlag el fena. \p \v 51 Afa mingnag amunai el so Sisasim otigigifinibi ehe mas mungo mo sihini mo eba ehe Godna bog megim nangwagim nenge gofena. \p \v 52 Eso ehe Pailatim sahna ogna Sisasna eligim faku. \p \v 53 Afa so ehe Sisasna eligim li katigeg wa nai ningasuwa opi fakanam eso lofugna sagfa kikenagenam eso faku hun meg wa fakana. Ena hun megba mulug gofna mas amanim eyi fakini mo. \p \v 54 Afa eba Fraide osupegna, enanaba el nuwagig osuna numwehiagini. Afa enaba ati meiniofefna. \p \v 55 Afa so angwafig Sisasim Galili nai pahlubuna enag Josepim pahlukunam hun meg wa nangwafufnaba eso Josep enanai yi fakana. \p \v 56 Afa ehengel piske lala gam ahunam afa so pauda i fungugnia bu i numwehiaginim ogna so Sisasna lofugim aitinagi. Afa so isug auguiag osuna ehengel ena nihe mo pahlukunam eso isug auguna. \c 24 \s1 Sisas piske bihiana \r Matyu 28:1-10, Mak 16:1-8, Jon 20:1-10 \p \v 1 Afa Sande leana gubi enag angwafig hun meg nanguigim ahufefnaba eso pauda i fungugnia bu i wambug ahuna. \p \v 2 Afa ahu nangunibi hun mogug hun megim pwaka feg ati pigi gofna. \p \v 3 Eso ehengel saho ahunam mas Sisas Ainiyag na eligim nanguini mo. \p \v 4 Afa so ehengel agfohiafnaba hugna onigahufna. Afa so gweyi yi ikagna el sambaga heafnigina lofug eba hugunam busiag ahfena enag muhwa ahgofna. \p \v 5 Afa angwafig nangwaginim embefiagini bite nofeahufna. Afa so sambaganigi el enaig sihi ahfeni og, “Ahnaig esegba so na noka nofkikena elbi bite kug wa yisigi nangu? \p \v 6 Eba mas ohunanai yi ba gah mo. Eba awai. Eba ati piske bihiag. Ateaho ne ehena moba onigig eso ati nem Galili yi sihini. \p \v 7 Ehe enaig esona og, ‘Eba Inim Elim amtakwalig elni ningawa wahibi eso ehem li katigeg wa tigi kahlif afa mahim sambaga mungo osuna ika puguiba afa so ehe piske buihiaf.’” \p \v 8 Afa so angwafig Sisasna mom piske enam onigini. \p \v 9 Afa so ehengel enanai wahinim eso piske ahunam 11 pela pahlukuiag el mi afa mingnag el mi sihigoni. \p \v 10 Afa enag angwafigbi eba Maria Makdala nai, afa Joana, afa Jemsna afag Maria afa mingnag apaigona. Enag Kanog Hwatieg elim ena mom sihigoni. \p \v 11 Afa Kanog Hwatieg el enaig onigini og angwafig eheba mwakwalig. \p \v 12 Afa Pita bihia kikini ikan hun meg gim sahu nangonamba lofug mungo gifini afa elig mo awaiena. Afa so ehe piske lala gam ikanam hugunam onigaufna. \s1 El Emeus Kimbig gam ahakafna \r Mak 16:12-13 \p \v 13 Afa mahim angwafig ambugog ena mo sihinibi afa ming el sambaga ati ena mo ahiginam eso enanam Emeus kimbig gam ahakafna. Enag kimbigba eba mungwanam hilifeg ikag. \p \v 14 Afa eheningi ahakafenaba hefum sihiag ahfe ikafna Sisasim so esenagini ena mom. \p \v 15 Afa mahim sihiago ahfekafnaba afa Sisas olyi ehem pugunim eso ahuiafna. \p \v 16 Afa ahuiafnaba eheningi mas ehem anwana ahfena mo. \p \v 17 Afa so Sisas eheningim sahtigina og, “Mang mo ne sihiag ahfeaka?” Afa eheningi ahkinihlanam nofbusug mo kuko fuiagafenam enaig ahgofna. \p \v 18 Afa ming el ehena unehlagba Kliopas enaig esona og, “Afa mungwal el Jerusalem wanai ati enam anwanafig, mang so enanam enanai yi puguiageg. Mas ho ne enam anwanafeg mo?” \p \v 19 Afa ehe ehem sahtigina og, “Mang mahim?” Afa eheningi enaig esohona og, “Ena moba eba mang so Sisasim Nasaret wa nai elim so puguna enam. Sonag elbi Godna mo fa sihiaule el feg afa kifutig wagfuiaule feg afa ehe lahlag mo sihiaule feg. Afa ehe lahlag el Godna nofwa feg afa elni nofwa feg. \p \v 20 Afa misog pris i afa amunai el i ehem angoluwag elni ninga wa wahigbi eso ehem tigigim li yi kahli. \p \v 21 Afa kangel ka onigig sonag elbi eba Israel elim wambinam eso kwaganf. Afa enaigba esegba eba sambaga mungo osuna mahim awaiegba eso enaigba pugug. \p \v 22 Afa leana gubi kangelnai angwafig ahug bite kug wa opukogum ena mo fi big sihigbi kangel sineminefeg. \p \v 23 Afa mas Sisas na eligim bite kug wa nanguini mo. Afa enanai yi of wanai el ehengelim ahsihini mo. Afa enanai yi of wanai el ehengelim ahsihini og Sisasba eba nofkikena goh. \p \v 24 Afa mingnag kangel nai ehe gaba ahu bitekfem nangug. Enaba angwafig sihinibi eso enaigba esini afa mas ehena eligim nanguni mo.” \p \v 25 Afa Sisas eheningim enaig sihifeni og, “Mas ne numwehe ohonigig mo afa mas ne Godna mo fi sihiaule elni mom hugunam ahkehla ohonigina mo. \p \v 26 Eba Godna Gishu Wahiag El so ma tautig fanam afa nengigim so ma nalig unehlag fai.” \p \v 27 Afa so Sisas eheningim Godna mungwali mom sihinuwagena. Moses nai yi opugunam afa ikan mungwali Godna mo fi sihiaule elnai yi puguna. Enaba Sisasna mom sihiahufna. \p \v 28 Afa ahu kimbig wa opukonam afa so Sisas ogna eheningi wasanam ika. \p \v 29 Afa eheningi ehem ahsihina og, “Osu ati pegim ofe so na kam wangi.” Eso ahu lala meg gam saho ahuna. \p \v 30 Afa enanai yi augunam eso fane ogna ahga afa so Sisas amba fanam Godum lahlag onam eso kwawagenam eso mange tigini. \p \v 31 Afa mahim enaig esenaba eso eheningi enam ahnangonam eso anwana ahfena eba Sisas ehe. Afa so ehe gweyi ikagna awaienaba afa eheningi mas ehem ahnanguna mo. \p \v 32 Afa eheningi hefum sihiag ahfenam og, “Afa, big eteti ahfena mahim bigim mina wa Godna mo bigim sihinuge boafnaba afa so bigna olug hugunam fingi fiahwagena.” \p \v 33 Afa eheningi gweyi ikagna Jerusalem gam ahkana. Afa enanai yi ika ahnangwagnaba 11 pela pahlukuiag el apaigona afa mingnag hihe apaigona enag nuwagofna. \p \v 34 Afa ehengel enaig sihi fegoni og, “Eba inim ehe Ainiyag ati piske bihiag. Ehe ati Saimonim pugunag.” \p \v 35 Afa eheningi gaba sihiagafena Ainiyag so mina wa pugunim afa lala opukonam mahim ehe amba okuwag fenaba eso enanai yi anwana ahfena eba Sisas ehe. \s1 Sisas hefum pahlukuiag elim wagfuni \r Matyu 28:16-20, Mak 16:14-18, Jon 20:19-23 \p \v 36 Afa mahim lala meg gam auguia sihiage afanaba Sisas gweyi ikagna pugu olyi gofna. Afa so sihini og, “Nengelni olug efihlag nem gohunif.” \p \v 37 Afa ehengel sineminefinim embefinim og eba ifaf eba. \p \v 38 Afa ehe enaig sihifeni og, “Ahnaig esegba so na sineminefig? Ahnaig esegba so na enaig onigifig mang so na nangugim ne og mas inim feg mo? \p \v 39 Afa so nangu kana ninga mi mong mi so na enam anwanafi eba kike ehe. So na kam tuhum kaba ifaf mo. Afa ifaf eba kig hwainig afa nihig hwainig. Afa kaba eba kigna feg afa nihigni feg.” \p \v 40 Afa ehe enaig sihifenim afa so heafna ninga me mong mi wagfuni. \p \v 41 Afa ehengel mas enam numwehe anwanafini mo. Afa ehengel olug fingi feskofenam afa sifakalini. Afa Sisas ehengelim sahtigina og, “Ateaho ne faneba fig?” \p \v 42 Afa so sawug ehem fainibi \p \v 43 eso fanam ehengelni nofwa nena. \p \v 44 Afa enaig sihifeni og, “Enaba autunam ati ka nem sihi wahiani kana mom mungwali yi Moses na, Godna mo fa sihiaule el i, Song buk wa i ati ginofi wahini enaba eba so kam inim fenag.” \p \v 45 Afa so ehe wagfufenugenaba eso ehengel Godna mom numwehe anwanafini. \p \v 46 Afa so ehe enaig sihifeni og, “Godna ginof enaig esog Godna Gishu Wahiag El eba so ma tautig fanam eso ma wahai afa mahim sambaga mungo osuna feba eso piske buihiaf. \p \v 47 Afa heafna unehlag wa mungwali bitenai elim olug wahigefe mom sihigo ningia hwiba so ma God ehengelni amtakwaligim fafatini. Ena moba so ma Jerusalem wa pugunam so ma gwese ika minefe. \p \v 48 Afa ati ne enam nangug afa so na enaig mom sihiagahu. \p \v 49 Afa kana awag ati sihi wahiag afa eba kike nem enaig faif eso ne gwena kimbig wa auguiafim ikan so na kifutig heven wa nai fi.” \s1 Sisas piske heven gam fukukana \r Mak 16:19-20, Aposel 1:9-12 \p \v 50 Afa Sisas ehengelim Betani Kimbig muhwa wankana. Afa heafna ningam fingi fe fuku gufnaba eso enaig esona og God so ma nem lahlafehiage gofi. \p \v 51 Afa ehe enaig ese wahianim eso God ehem heven gam sulu fa fukuna. \p \v 52 Afa ehengel ehena unehlagim fingi finim eso sifakali finibi Jerusalem gam piske ahuna. \p \v 53 Afa enanai yi Godna Nalig lala auguiafenaba afa so Godum lahla fe fini.