\id MRK - Amanab NT [amn] -Papua New Guinea 2001 (DBL 2014) \h Mak \toc1 Suialag Mo Mak Ginofena \toc2 Mak \toc3 Mk \mt1 Mak \mt2 Suialag Mo Mak Ginofena \imt1 Hwa buk enaig esog \ip Ena buk wa bigim oghunug Sisas kigfutug i afa unehlag nalig i feg sa ma ehe ahnaig ahnaig lahlag gafugag esei. Afa maia ehe elim oghunugim afa nimbasam ningitigigim afa elni amtakwalig hugufaitinigim sa big anwenafig ehe kigfutuk i afa unehlag nalig nai i feg. Sisas enaig esog Kaba Inim El feg afa ka bonam eso ka wahafe asa elim pese wanbife. (10:45) \ip Mak mang nup Sisasna mom sihiagiah mo afa ehe nup Sisasna gafugagim ohnaig sihifiageg. Yuwana Mak ohnaig esog Jon bu wa aitiag el bonam gafugafeg afa Sisasim bu wa fatig afa Satan Sisasim yuhnagim. Afa sumi yi el sa ahnaig ahnaig kinig kahligim Sisas enaig elim afafenigim asa ehengelim numwehe ogfunig. Yuwana Sisasna pahluhuiag elim mas Sisasna gafugagim numwehe anuwenafini mo. Afa sumi yi wo ehengel ambawa anuwenafig. \ip Afa Sisasna angoluwag ehem kinig faig afa Makna sumi yi mo ohnaig esog Sisas ati wahagim afa peske buihiag. \c 1 \s1 Jon buwa aitiag el enag sihinugekafena Sisasna mina toholakak \r Matyu 3:1-12, Luk 3:1-9,15-17, Jon 1:19-28 \p \v 1 Ohuna momba sifakalig mo lahlag Sisas Krais Godna legna mo. Autinam newug God Gishu Fwahiana el mungom, ona emba ka wa ningihiaf mungwali elim kwaganigim. (Ehena wunehalamba Krais, enag wunehalamba enag enaig eseg, elim kwaganigim God nangum wanbogum.) Enag Israel el enag elim enam nisanafafema. \p \v 2 Enag enaig apekugonam enaig eso profet Aisaia ginofena enam. Profet el enag enaig eseafena Godum mengigim higifinim enag elim sihinugekafena. Godna mo enag Aisaia ginofena; \q1 Emba el kana mom ombuogum ka ningihiaf, emba wa neana gof yikaf. Mina nem numwehianagegim. \rq Mal 3:1\rq* \q1 \v 3 El enag bete amtakwaligwa agafuf el hwanigwa. Enaig wunonugum, ‘Ainiyagna mina numwehiahu, wankeneg mina esi. Enaig esi, nimbefena olug enag numwehiagi.’ \rq Ais 40:3\rq* \p Aisaia enaig ginofena iwanam. \p \v 4 Enag Jon, buwa aitiag el, bete bihig wa ena puguna, enag Aisaia ginofena, enaig mo sihinugena, “Negel olug enag wahigifi, ahanaig ahanaig amtakwalig enag eso hwati. Enaigba ne esimbi, God nem enag ahanaig ahanaig amtakwaligim hugufatinif. Enaigba ne esimbi, emba sa ka nem buwa aiti.” Jon enag enaig sihinugena. \p \v 5 Enag esoh el Judia provins wanai Jerusalem kimbig nalig yinai, afa mingnag kimbig Judia provinswa ena kimbig wanai gamba Jon nangum ambogona mo higigim. Eheafena amtakwaligim enag sihiagigim, enag Jon buwa aitina. \p \v 6 Jon lofug lahlag awaienamba Jon kamelna lag lofugugum fatiafena. Sis lofug hugufugum kigiugwafena. Afa negba angtita wang suwig buk enag ehba neafena. \p \v 7 Enag enaig mo Jon sihinugena, “El mungo kana sumi yi ombo. Ehena tifutukmba kam flafaitig. Kamba wangeneg elmo enag ahanaig ehefena gafungagba ka esemo. \p \v 8 Yawoamba kamba nem buwa mungo aitiaka. Ehemba kana sum bonam, emba sa nem Godna Sungwag mimangeni.” \s1 Jon Sisasim bu wa fatini \r Matyu 3:13-17, Luk 3:21-22 \p \v 9 Enananamba Sisas Nasaret kimbig Galili provins wa agafena, enag ena kimbigim wahia bona. Jon Sisasim Jordan bu wa fatina. \p \v 10 Afa Sisas buwanai fusufu pugunamba yikagna gwenagehe nangonamba of pitigiafonam Godna sungwag gamp lofug pembona Sisas nangum. \p \v 11 Awagna wune of wanai pugunam esona, “Nemba kana leg, ka nem membenag. Kana olug nem lahlafenag.” \p \v 12 Eso yikagna Godna sungwag Sisasim bete bihig gam el hwanigam esim ningihiana, og, “Eso ka!” \p \v 13 Was enag mingwo puguka wahana afa mingwo yawo puguna gofnamba ena bete amtakwalig el hwanigwa Sisas enag aganam, eso Satan, sungwag amtakwalig enag, onanawo Sisasim gihnam wanigim ahanaig ahanaig amtakwalig esegim enam. Afa Sisas mas ena mom higna pahalukunamo. Sisas enag ehefwaimu mungo sisnga auguiafenamba. Ensel, Godna gafungag wanai of wanai Sisasim kwegfuni. \s1 Sambaga sambaga sawog kikiaogog elim Sisas wunoni \r Matyu 4:12-17, Luk 4:14-15 \p \v 14 Mayi Jon kalabus yi namba, Sisas Galili provinsgam bona puguna Godna mo lahlag sifakalig sihinugena, “Ena mo God yuwana sihina, enag ati pugug. \p \v 15 Ati muhwa puguagim ofe God elim wanagagim God afalig fenigim. Olug wahigifinim, ahanaig ahanaig amtakwaligim enag hwati. Godna mo lahlag sifakalig higinim pahalukahu.” Sisas enag enaig mo osoni. \p \v 16 Sisas Galili wahegmeg bu muhwa langwagofena enag Saimonmi ehefena suminigmi Andrumi nangwauguna. Sambaga ningigi enag fufwala aitiagahfegofena Galili wahegmeg buwa, gwenaig gwesa ahfefenam sawog ahwambugo ahfegofena. \p \v 17 Sisas sambaga ningigim enag enaig sihefeni, “Neningigi sawog ahwambugofena, yuwamba kam ahpahalumbo, enag ka nem sihinugem elim ah sulufugum, elim ahsulufunam ka nangum ah wan bogum.” Sisas enag enaig sihifeni. \p \v 18 Yikagna el sambaga ningigi enag sawug kikiaugug gafungag enam ahwahianam Sisasim ahpahalukuna. \p \v 19 Enagna gwesim wesig hilikanam eso Sebedini leningingim, Jems mi Jon mi enam Sisas nangwauguna. Sambaga ningigi enag botwa ahgofenamba fufwala numwehiag ahfegifini. \p \v 20 Sisas sambaga ningigim wunoni, enag sambaga ningigi ehefena awagim Sebediim ahwahiana ahkanamba, eso, awagwo botwa agafena, ena gafungag wanai elingimba gweyi gofofena. Enag sambaga ningigi ahkanam Sisasim ahpahlukuna. \s1 Sisas Satana nihiyinai amtakwaligim mungo elni nihiyinai hugufatina \r Luk 4:31-37 \p \v 21 Sisas ehefena nihiyinaim Kaperneam gam wankana. Mayi Sabat osu pugunamba, eso Sisas ehefena nihiyinaim Kaperneam nuwagig lalagam saho wankana. Sabat osunam Israel elmbi enaig esifini gafungafi hwanig, yusug auguiafena. Auguiafenamba enag ehefena nuwagig lalagam ahuafena Godna mo higigim. Enag Sisas gamba gwenaig eswanfena. Sisas ehefena nihiyinaiim Kaperneam nuwagig lalagam saho wankana. Ena lalawa elksa wahegagena agafena. Sisas tisana kugwa gohnam sihinugena. \p \v 22 El enag Sisasna mo higinim ol wahegesaina, enag enaig sihinugehufena, “Mingnag elbi Mosesna mom sisifugunu gifini. El enag enaig sihigoni ‘Ufuana mo higinim, pahalukahu.’ Afa Sisasba enaig sihinugehmo! Awai! Ehmba enaig sihifeni, ‘Kikefena mo higinim, pahaluku.’ Enamba enaig esenam, mayi sihinugeimba, amangal higinim olug wahigifigmbi. Ehefena mo kifutugum enag.” El enag sihigonugini. \p \v 23 Enanam el mungo nuwagig lala wa agafena enag Satana nihiyinai amtakwalig ehena nihiyi gofena. \p \v 24 Mo enaig osona, hlehlefukona, “Sisas Nasaret wanai, amang na kam bogum fenigim ombo? Amang na kam amtakwalehiagegimho? Ati ka nem olninginag. God nem gishu fwahiagim nem ningihiag ehefena gafungafegim.” \p \v 25 Sisas Satana nihiyinai amtakwaligim enam nunumuafanam, enaig osona, “Mengig ka penifenam, elim enam wahianam pugubo.” \p \v 26 Enag Satana nihiyinai amtakwalig enag kiafigikninina hlehlewo fukonam ehena nihiyinai puguna. \p \v 27 Enag mungwal el enag olug wahig saina enag ehefum ol mewa sihiagahufena. Elimba amangwo? Elimba mulug mo. Elmbi suelimba anuana Satana nihiyinai amtakwaligim sihinigmbi enag ehena mengigim pahalug ahuag. \p \v 28 Enag esenamba ena mo enag yikagna yikanam mungwal kimbig Galili provinswa eyi puguna. \s1 Sisas Pitana angwagna afagim numwehenagena \r Matyu 8:14-15, Luk 4:38-39 \p \v 29 Sisas yikagna nuwagi lalam wahianam enag Saimon Andruana lalagam wankana mungwal Jemsmi Jonmi gamba. \p \v 30 Saimona angwagna afagim eligim gih nolog gegofena enag kukwa gifini, enag yikagna ahunam Sisasim sihini. \p \v 31 Enag Sisas ehenangum yikana, ningagana kikehalanam gifiolohuna. Afa eso gih nolog enag gweyi awaienamba, eso angwafig enag gweyi bwihianam wohof gafungafena elim kwagana. \s1 Sisas enagsa elim lahlafenugena \r Matyu 8:16-17, Luk 4:40-41 \p \v 32 Owuipegnam sinainim, gihna elim Sisas nangum wambuk ambogona, mingnag wo gihna, mingnag wo Satana nihiyinai amtakwalig nihiyi gohonfini enaigim. \p \v 33 Mungwal el enag kimbig wanai ena lala mengig muhwa mungwal nuwagena. \p \v 34 Ahanaig ahanaig gihim Sisas numwehenugena. Satana nihiyinai amtakwalig wahegagena enam Sisas nigitigina. Satana nihiyinai amtakwalig enag Sisasim ati olningini. Enaig fenamba enag Sisas Satana nihiyinai mengigim ka penifeni. \s1 Sisas Galiligim langwakana \r Luk 4:42-44 \p \v 35 Leawa kwimbiyim, Sisas bwihianam lala kimbigim wahianam, bete el hwanigam yikana, Godum sihinafena. \p \v 36 Enag Saimon ehefena nihiyinaim wankanam Sisasim yisigiahuna. \p \v 37 Ahunam wufuinim eso Sisasim enag sihini, “Amang fegim osumba na bok? Mungwal el enag nem yisigiahu, ogogum ‘Kam kwagan,’ enam.” \p \v 38 Sisas mungwag sihinugena, “Yuwanamba kawo mungwal mingnag kimbig muhwa gohka esim nahunam enanayi ka sihinugekam. Enaig fegmba enag ka osum bok.” Sisas enaig sihifeni. \p \v 39 Enag Sisas yikana mungwal kimbigim Galili provins wa, enanayi langwagofena. Sisas mungwal nuwagigim lalawa mo sihinugena, enag Satana nihiyinai amtakwaligim elni nihiyinai ningitigiafena. \s1 Sisas el mungom enehnam numwehenagena \r Matyu 8:1-4, Luk 5:12-16 \p \v 40 El mungo enehegog amtakwalig Sisas nangum bonam. Mogukuk kwakwagenam wenamonag sahna, “Na sawiyifegba, emba sa na kam enag lahlafenagei.” Sisasim enaig sahanafena. \p \v 41 Sisas enag nalig afafena, mas embefenamo yikagim enaig elni muhwa puguagim enag ehefena ningagana enag elim tuhunam, enag sihina, “Ka sawiyifeg, nem ma lahlefei.” Sisas enaig sihifena. \p \v 42 Yikagnamehe gih gweyi awaienam enag lahlafena. \p \v 43 Sisas enag elim tifutuk mo sihinagenam eso yikagna ningihiana. \p \v 44 Sisas enag osona. “Nofeka amanim sihinam esel ka nem esenag enam. Awai! Godna lala naligim yika pris nangum. Pris el enag enaig esfafif amang amang ofa enag el mayi wambuk ambogomba eso pris enag ofa enag Godum fa faiyif. Yikanam enag elim enag nimbefena eligim enam ogfunai, eso ma nem sihinai, ‘Nem gihba ati awaieg.’ Mayi nem enaig sihifenaimba eso Mosesna mom pahalukwi. God ena mo autinim Mosesim faina enag Moses ginofena, ena mo enag enaig osog. Amanim gih nihiyinai awaiegmba eso ma enaig esei amang amang enag Godum fai. Nemble enaig esei. Esba na feimba emba el olningif nem gih ati wanganefeg.” Sisas elim enana enai sihifena. \p \v 45 Afa enag el enag yikanam muhwa sihiagena, ena mo enag mungwal kimbigam yikagna kagena enag elksa enag Sisasim yisigiahefena. Enaig fenamba enag Sisas yikagim elni nofwa kimbigam sahoagim enag wahiana. Awai! Kimbig meigim el hwanigam gofena. Ahanagna, ahanagna kimbig wanai enag el enag Sisas nangum ambogwafena. \c 2 \s1 Sisas el mungom numwehenagena eligim lihilifegena enaigim \r Matyu 9:1-8, Luk 5:17-26 \p \v 1 Mingnag osuwi mayi kanamba eso Sisas piskenam Kaperneamgam yikana, lala wa agafena enag mungwal el enag higini. \p \v 2 Enaig fenamba eso mungwali el enag nuwagena, lalam megim enag el mungwal kigfana. Mengig muhwa gamba kuk goho hwanig fenam enam. Eso Sisas mo sihinugegofena. \p \v 3 Figinyegwa gohna el enag elim elig lihiligim Sisas nangum ombugun. \p \v 4 Kuk enag kigfagena mungwal el enag, enag ahnaig esigim Sisas muhwamba ombugugum fakihmo. Enaig fenamba enag wofusigim ofukwalagonam, eso enag wofus tutuni Sisas esel gofna enaihwa. El gihna kukwa gifini, enam weawa kikehalafinim opigona ehefena kuk noholugum weawa hilihili fak apeigona. \p \v 5 Ati olningini Sisasba emba wa kwegofuf. Sisas anuwana fenamba enag elni olningugugum enag ati olningini, enag Sisas gihna elim enam sihina, “Nilite, ahnaig ahnaig amtakwalig esoh nesena, enamba, ati ka nem hugufatinag.” Sisas enag enaig sihifena elim enam. \p \v 6 Mingnag anuana el auguiafena. El enag Mosesna mom ati olninginim enag ogofunugifini. Enag el enag auguiafenamba Sisasna mom higifinim, ol mewa enaig olningugefafena, \p \v 7 “Amangim enaig sihimba feg? Elmbi elimba Godum kiapasefag flafatig. Aman ahnaig ahnaig amtakwaligimba hugufatif? God mungwehe!” Anuana el enag enaig olningugefafena. \p \v 8 Yikagnam gweyiehe Sisas ehelni olugum enam olningini. Enaig fenamba enag Sisas elim enag sihini. “Amang figim negelmbi nimbefena olyimba enaig olningugefa? \p \v 9 Aman elim ningagag elig enag lilhi fesaina enamba sihinaf, ‘Ahnaig ahnaig amtakwalig esoh nesena enamba ati ka nem hugufatinag.’ Enamba amanwo enaig sihifena, ena, mo enag yinime? Awaime? Mas na nangunimo. Afa amanwo sihina, ‘Bwihianam nimbefena kuk fanam yika.’ Aman enaig sihifena, ena mo enag yinime? Awaime? Embawa na nanguf. \p \v 10 Enag yawomba ka nem ogofuni kamba El Enag God Ningihiana Of wanai enag yawomba ka nem ogofunug God kam tifutuk faig mungwal bete esel enam enaig ahnaig ahnaig amtakwaligim hugufatinigim.” Sisas enaig sihifena. Enag Sisas elim elig enag lihlig feagena enam sihina, “Yawomba ka nem sihina, \p \v 11 Bwihianam nimbefena kuk fanam nimbefena lalagam yika.” \p \v 12 Sisas mayi enai sihifenamba eso mungwal elni nofwa gihna el enag bwihianam, ehefena kuk fanam yikagna pugukana. Enaig mayi esenamba, eso mungwal el enag olug wahegesaina, eso Godna wunehalam gufiyi sisyigem fukwalagonam. Enaig osogona, “Autinamba mas ka enaigba nangufinimo.” \s1 Sisas Livaim wunona \r Matyu 9:9-13, Luk 5:27-32 \p \v 13 Sisas piske yikanam wahegimeg bu Galili muhwa engig wa langwagofena. Enagsa el ehe nangum ambogonamba, enag. Sisas Godna mom sihinugena. \p \v 14 Sisas yikanam, Alfiusni legim Livaim nangona. Livaiba takis wambuguk el enag takis lala wa agafena. Sisas Livaim sihina, “Kam pahalumbo.” Livai bwihianam Sisasim sum pahalukuna. \p \v 15 Sisas enag esena yikanam Livaini lalagam fukonam agafenamba wohof neawofena. Sisas ehefena nihiyinai gamba mungwal auguiafena. Eso enagsa takis wambahug el i mingnag el gimba ahnaig ahnaig amtakwalig esehufena enag el gimba auguiafena. \p \v 16 Mingnag anuana el Mosesna mo fig afa Farisi el. Enag el Sisasim nangunim ahnaig ahnaig elngi ahagafafena, takis wambuguk el afa mingnag elim osogoni amtakwalig el, enag el Sisas ga wohof ahagafafena. Farisi el enag nangunim, enag Sisasna nihiyinai elim sahigoni, “Amang fegim wohof mba mungwal el gimba ahaga, takis wambuguk el, ahnaig ahnaig amtakwalig esehug el gimba? Amang fegim Sisasba enaig elimbi wan neawofena?” Farisi mayi enaig sahigonibi. \p \v 17 Sisas mom enam higinam eso sihini, “Amangal gih hwanig mba mas dokta nangumbi ahwi. Awai! Gihna mungwehe dokta nangumbi fehuf. El enaig osogona, ‘Kagelmbi wangeneg el!’ Kamba enaig elim wunonugum bwahmo. Awai! Kamba bogum el ahnaig ahnaig amtakwalig esehufena enam wunonugum ka bok.” \s1 Sisas wohof kwegahug mo sihina \r Matyu 9:9-13, Luk 5:27-32 \p \v 18 Mingnam Jonna nihiyinai afa Farisi el gimba wohofum kwegfini. Mingnag el ambogonam Sisasim enaig sihifini. “Ahnaig asegmba enag Jonna nihiyinai afa Farisi el gimba wohofumba kwegig ahufena, afa neana nihiyinaimba mas wohofum enag kwegifinimo?” \p \v 19-20 Enag Sisas sihini, “Enag aman angwafig afafimba, ehefena nilite i, hiheg i, enag nuwagif sifakalinigim, angwamig fak el, mungwal gofofimba, enag yuhwahofeg. Mayi el enaig nuwagimba, wohofum kwegime? Awai! El mulug angwamig fak enag agagba mas wohofumba kwegi. Enag hwaonam mingnag el elim enam mayi fighuimba, afa enanayi gohog hwanigwa mayi feimba enanamba sa yuhwafe ehena hiheg so wohofum enag kwegig. Enag kamba el angwamig mulug fag lofug. Enag ka gofofenamba kikefena nihiyinai mungwal esel enag ohunanam enag el sa sifakali, mas wohofum ba kwegi. Esenam hwaonamba el amtakwalig kam sulufif, kam amtakwalefif, enag mas ka gofofi kikefena nihiyinai ga mung wal mba enag enanamba sa kana nihiyinai enag afafinim wohofum kwegi.” Sisas enaig sihifeni. \p \v 21 Sisas sawiyifena Farisim mulug olningugigim ogofunugum enaig fenamba enag ahnaig ogofunuhmo mulugum enam. Enag el enag autinai mom mahiyim pahalug ahuafena. Enaig fenamba enag Sisas wanag enag wahiyini, enag wohofum enag mas kwegifinimo. Enag Sisas Farisim piskenam osoni. “Afa aman lofug nimyegmba fanam autinai lofug megimba kwelif? Awai! Enaigba eseimba, emba ena lofug nimyeg enag autinaim kufuwahiamba, meg pugunam numbif. \p \v 22 Enag amanwo nimyeg wain bugba efiyif sis meme lofug autinai wulawamba? Emba, awai! Enaigmba eseimba wainbug ena wolawa kukunam mungwal amtakwalenam awaief. Awai! Elmbi mulug wainmbug mba mulug wola wa fanunguf.” \s1 Sisas Sabat osunam, gafungagim kwegahugum sihina \r Matyu 12:1-8, Luk 6:1-5 \p \v 23 Mungwagim Sabat osunam enag, enanam Sisas ehefena nihiyinai ga mungwal aisagafe kafena wit asowa. Enag witbi rais lofug enaig feg. Ena wit fug enag pwatahaga fehufena. \p \v 24 Enag Farisi el enanayi gofwehenam Sisasim nanguni. Farisi el enag Israelna lotum Ainiyag el fini. Enag Farisi el enag Sisasim sihini, “Mosesna moamba enaig osog, ‘Sabat osunam enag nofeka gafungafim, enag osuinamba esug ehe auguiafum,’ Mosesmba enaig sihifena.” Enag Farisi enag Sisasim enaig sahanafini, “Amang figim neana nihiyinai mba enaig mba esig?” \p \v 25 Sisas Farisim sahini, “Mas na ginofumba buk wa naiimba numwehe fahegagikmo amang eseli Devit autinam esegena enamba. Enanam enag Devitna nihiyinaim enag wohof awaienimba ena bini pigina. \p \v 26 Enanam enag Abiatar Israel pris elni mungwal sisiyi feni, alawieg feni. Prisni gafungag enaig fena, amang amang mungwal el prisim faifinimba, pris enag Godum faifini. Enanam Devit Godna lalagam sahonam bret fa nena Godna nohmbosogam gifini enag. Ena bret enag kwegig, pris mungo ahagafena. Enag Devit nenam ehefena nihiyinaim gamba faini. Enaig esenamba yuhwafena. Ena mo enag mas na fahegaginimo?” Sisas enaig sahinena Farisim. \p \v 27 Sisas enaig osona, “God enag elimbi mas enaig sihifenigmo, ‘Negel enag Sabat osuwum kwegfu!’ Awai! God Sabat osuwum gishu fwahiag elim kwaganigim. \p \v 28 Kamba El Enag God Ningihiana Of Wanai, enag Ainiyag ka feg. Sabat gamba enag kamble mungo osog amang yuhwamba feg Sabat osuinamba.” \c 3 \s1 Sisas elim Sabat osunam numwehenagena \r Matyu 12:9-14, Luk 6:6-11 \p \v 1 Sabat osunam enag Sisas Israel elni nuwagig lalagam piskenam yikana. Enanayi el mungo ningagag lilhig agafena. \p \v 2 Enag mungwal el enanayi Sisasim nangwagofofena. Enaig olningini. “Elim enam wa numwehenageime? Awaime? Yuwa Sabat osunam enag Sisas wa gafungafeime? Awaieme?” Mungwali el enag enaig olningini. Sisas mba enag Sabat osuinamba gafunga feimba, emba nunumufinim kotinif. \p \v 3 Sisas el ningagag amtakwaligim enam sihina. “Bonam olugi goh.” \p \v 4 Sisas sahini el mungwal elim eseli nangwagofofena enam, “Ahnaig Mosesna momba osog? Sabat osunam enag bigba lahlafiime? Awaimba, big amtakwalefiime? Enag osunam enag amang big fimbi enag yuhwamba fef? Enanam enag big elimbi kwaganime lahla goheigim enam? Awaimba nawo elim enam kugwag sungo fiime?” Sisas enag elim enag enaig sahinina. Enag el ati olningini Sabat osunam elim lahla fehiaogug yuhwafef, enag el enag mas osogonamo. \p \v 5 Enag Sisas nofna nangwagihiagegofenamba enag ehim olug kakagna. Afa Sisas ati olningini enag elni olug enag numwehegim olningugig hwanig. Enag Sisasim olug kinina, enag Sisas ningagag amtakwalig elim enam sihina, “Ningagag fa suf.” Enag el enag ningagag fasufinimba ningagag ena yuhwafena. \p \v 6 Yikagnam Farisi apekugo ahunam nuwagena Herotna nihiyinai ga mungwal. Enag nuwagenam sihiagehufena, “As big Sisasimba finim eso big tigegif?” Enaig sihiagehufena. \s1 Elksa wahegagena wahegimeg buwa nuwagena \r Luk 6:17-19 \p \v 7 Sisas ehefena nihiyinaim wankana ena kimbigim wahiyinim wahegimeg bugam ahuna. Enagsa el enag ambogonam Sisasim pahalug ahuefena. El Provins Galilinai, mingnag provins Judianai, \p \v 8 mingnag kimbig nalig Jerusalem wanai, provins Idumeanai, mingnagwo Jordan mingig yinai afa mingnagwo kimbig Tair muhwa nai, afa mingnag Saidon kimbig enagsa el enag amang Sisas fegim eseli enam higini, enag el enag Sisas nangum amgogona. \p \v 9 Sisas ehefena nihiyinai elim sihini, “Enagsa el gofwehe enag ka wa kaguwonuf, enag bot numwehiagifum, keso esim yika fugom.” \p \v 10 Enagsa elim gihnam enag numwehehianug akafena. Enag mingnag el wahegagena gihna enag ambogonam Sisasna nihiyi, og, ona nawo Sisasim tuhum. \p \v 11 Mingnag el Satana nihiyinai amtakwalig nihi mewa gohonfini enaig elim enam wanambogona. Satana nihiyinai enag Sisasim nangunim, enag elni mogukuk kwaogonuginim Sisasim enaig wunini, “Nemba Godna leg.” \p \v 12 Enag Sisas Satana nihiyinaim enam tifutuk mo sihini, “Nogofeika sihim kamba aman!” Sisas enaig sihifeni. \s1 Sisas elim 12 fenam wambnam gisfu hwatina ehefena mo figim gafungagim ahuagim \r Matyu 10:1-4, Luk 6:12-16 \p \v 13 Sisas mugam fukokanam. Enag eso amangalim esel ogum, “Kawo gisfuhwatim,” elim enam awamoni, og, “Ambogo,” eso el enag ehenangum \p \v 14 12 fena enag elim enam gisfu hwatina ona, “Kawo wan gohonifefum, afa enam enag keso ningitigim kana mom sihigonugehugum. \p \v 15 Kawo ehelim enag tifutik faiyim, so ma Satana nihiyinai amtakwaligim enam hugufuhiagonugi.” \p \v 16 Enaig fenamba enag eso 12 fenam enag elim enag gisfunam hwatina Saimonumwo enag meng wunehlam faina Pitam, \p \v 17 Afa Sebedini leningigim sambaga ningigim enag enaig wunehalam faini Boanerges, enag Boanerges wunehalamba enaig eseg ‘hugni luwal’, \p \v 18 Andru, Filip, Bartolomyu, Matyu, Tomas, ming Jems Alfiusna leg, Tadius, Saimon, Selot elyinai, (Enag Selot el enaig eseahufena mingnag el amang amang amtakwalig eseahufena Selot el enag elim enam tifutuk mo sihigon ahufena.) \p \v 19 Judas Iskariot, Judasba el esel enengim Sisasim mingnag elim wa fainif, og, “Ma tigegi enag el.” \s1 El enaig osogona. “Satan Sisasim tifutuk faig” \r Matyu 12:24-32, Luk 11:14-23, 12:10 \p \v 20 Eso Sisas lalagam yikana, enag, elksa piske ambogonam nuwagena. Enaig fenamba ena Sisas ehefena nihiyinaim enag wohof ahanana wanehmo. \p \v 21 Sisasna niliteg el higinim, eso ambogona ogona, “Nawo Sisasim wanigiahum.” Mingnag el enag enaig osogona. “Sisasba mwetitig el.” \p \v 22 Mingnag el, Mosesna mom anuanafig, Jerusalem kimbig wanai ambogonam, enaig osogona, “Belsebul, ming wunehalamba Satan, enag Sisasna nihiyi gofwehe, Belsebulmba ehefena nihiyinai amtakwaligna Ainiyag amtag. Belsebul Satan enag Sisasim tifutuk faig, so ma Satana nihiyinai amtakwaligim hugufuhianugei.” Anuana el enag enaig osogona. \p \v 23 Sisas elim enam wunoni, “Ka nangum ambogo,” enaig osonim eso enawasim sihini, “Ahnaig asenam eso Satan mba ehefena nihiyinaimba hugufatif? \p \v 24 El mungwa kimbig wanai mba toogonam esi ka osu ka feimba emba mas tifutinam gohwi. \p \v 25 El mungo lalanaimba apeigonam esim ahu osum ahumba fimbi, emba mas tifutinim auguiafi. \p \v 26 Enag Satan mba ehefumba tigeimba emba ehena nihiyinai enag olugyi towoguf, emba mas tifutinim auguiafi. Awai! Emba wa yikagnam wa awaief! Enag Satana nihiyinai amtakwalig ka ningitigigba Satana tifutukni ka esehmo. Awai! \p \v 27 “Afa el mungwamba ahnaig yika sahogum tifutuk elni lalagamba ehena gawigmba wambuhmo. Awai! Enaigba eso fefimba emba so ma tifutuk elim enag weana kikenam wahianam, eso ma mungwali gawig enag ehena lalanaimba wambugei.” Sisas ehefena mom sihiagena elimba ogofunugum ehe Satanimba enamba flafatif. \p \v 28-30 El enag enaig sihiagini. “Sisas mba Satana nihiyinai amtakwalig ehena nihiyi go.” Enaig fenamba, enag Sisas sihini, “Yini newug ehe, ka nem osonug, ahnaig ahnaig amtakwaligim elmbi esimbi, afa mungwal mo ahnaig ahnaig amtakwalig enag elmbi sihiaginim enamba Godum asahnafimbi, elimba embawa God hugufatinif. Afa aman Godna sungwagimba kiagaseafaimba, emba God enag mas hugufatinai, yawo ohunanam afa enengim gamba. Awai! Ehena amtakwalig mba gwesenam gofuf.” Sisas enaig sihifeni. \s1 Amangal Godum pahalug ahufefimba enag elmbi Sisasna niliteg \r Matyu 12:46-50, Luk 8:19-21 \p \v 31 Eso enanam enag Sisasna afagna suminimbugugna ambogonam apekugona. Enag ambagam gofofenamba eso el mungom ningihiyini ogog yika Sisasim wunona. \p \v 32 Elksa Sisasna muhwa ogwiefena, enag el enag Sisasim sihini, “Higi, neana afagna suminimbugugna muluwalningagna ambagam gofohmba nem wununug.” \p \v 33 Eso Sisas elim enag sahini, “Amangalwo kana afahumoanig suminimbugug mba?” \p \v 34 Enag enaig sahininenam eso el esel ehena muhwa ogwiefena enam nangwagihiagenam eso osona, “Ohunag elmbi kana afahumoanig suminimbugug muluwal ningag. \p \v 35 Amanga Godna sawiegim pahalug ahuagimba, enag el enag kana suminimbugug, muluwalningag, afahumoanig,” Sisas enag enaig sihifena. \c 4 \s1 Sisas enawasim sihinugena el mungo wit nog rais lofug asowa aitiagena enam \r Matyu 13:1-9, Luk 8:4-8 \p \v 1 Sisas wahegimeg bu muhwa piskenam elim mo ohofunugena. Elksa Sisas nayi ambogonam nuwagena enaig fenamba. Enag Sisas botgam fukukanam agafena bot buwa gofena enanayi. Elksa engigwa bu muhwa auguiafena, \p \v 2 enag eso Sisas enagsa mo enawasim enaig sisifunugena. \p \v 3 “Negel higi! El mungo yikanam asowa wit nog rais lofug aitiagena. \p \v 4 Enag aitiagafenamba mingnag witwo mina wa apeigona. Enag twafig ahagana. \p \v 5 Mingnag betewo hun etinyaksa singaugum afugwafenamba enag betewo wesig sisigam fena enaig betewa mingnag witwo apeigona. Enag betewo nalig fe hwanig, enag wit weg mas numwehe bete megam apeigonam ahunamo. Enaig fenamba enag wit enag yikagna apekugona. \p \v 6 Enaig fenamba enag osuwu mayi pugunamba enag wit enag ehesafesaina. Ena wit enag bagag hwanig fenamba ena ehesafesainam eso pigina. \p \v 7 Mingnag betewo we nasna gofofena enag mingnag witwo enag olugyi apeigona. Enag eso we nasna enag apekugonam wit nogum enam kilmoane sungofini enag wit apekugonam wesig fesaina mas fug lenamo. \p \v 8 Mingnag witwo bete lahlagwa apeigona, enag apekugonam numbiasaina, enaig fenamba ena fug lena. Mingnagwo enagsa feg 30, mingnagwo gwesim hilinam enagsa newog feg 60, mingnag gwesim hilinam amtakwal wahegageg feg 100.” \p \v 9 Afa enam enag Sisas sihini, “Aman anganamba, ena mom ma numwehe higinam afa olningi.” \s1 Amang fegim Sisasba enawasimba sihiafena \r Matyu 13:10-17, Luk 8:9-10 \p \v 10 Elksa mayi ahunamba, Sisas mungo gofena. Ehena nihiyinai 12 fenam afa mingnag el Sisasna muhwa gofofena, enag gamba apeigona enag enawasim enam Sisasim sahini. \p \v 11 Enag Sisas enaig sihifeni, “God nem ati ogofunug mog mo megam sahogo enam, ena mo mba enaig eseg, amangal Godum pahalug ahuafena, enamba God wa wanagafuf. God ehe afalig fenam, God ehefena wanagagim enam nem ogofunugeg. Aman Godum pahalugua hwanigba eso enamba enawasim mungo wa higif. \p \v 12 Autinam God profet Aisaiam ogofuna enag Aisaia enaig ginofena, \q1 Enag emba wa nangunim, afa mas nangwi afa enag moamba higinim moamba afa mas olnigigba fi enaig fenamba, enag olugbi mas wahigifi, enag ehefena ningalni ahnaig ahnaig amtakwaligim enag God mba mas hugufuiti fani. \rq Ais 6:9,10\rq* \p Aisaia enaig ginofena.” Enag Sisas enaig sihiagena. \s1 Sisas wit nog mog mo esel enawasim fug legmo \r Matyu 13:18-23, Luk 8:1-15 \p \v 13 Sisas enaig sahinena, “Enawasim enag mas nolningigmo. Enamba nolningig hwanigmba emba mingnag enawasim enamba ahnaig olningig na fif. \p \v 14 El esel yihugeg elimba Godna mom yihugeg. \p \v 15 Mingnag nogwo minawa apeigog. Enag enaig feg, el mayi Godna mom higigmbi gwenanam ehe Satan bogum ehelni oluyinai Godna mom enag wambuk. \p \v 16 Mingnag el wo enaig esig. Wit nog betewa apeigog hun singaugumwo afugwahba ena bete wo wesig sisiyigam gi. El enag enaig feg, ena mom enag yikagna higigim, enag sifakalinig, \p \v 17 enag Godna momba mas numwehe oluyi saigogmo, mas numwehe kifutuk olninginigmo. Afa enengim mingnag el mayi Godna mom piga wambuk apeigonam ehim enag kinig faiyimbi ehena Godum olningenag enag yikagna gweyi awaief. \p \v 18 Mingnag elwo enaig eseg. Wit nog we nasnawa olugyi apeigona. Enaig el enag Godna mom higigim. \p \v 19 Afa ahnaig ahanaigim ohuna betenaim enam membegonug enaig elni olugyi nag Godna mom kilmoanegonugini enag enaigmba el mas fug legmo. \p \v 20 Mingnag elwo enaig esig, wit nog bete lahlagwa apekugog. Ena Godna mo ehigigim, figim kikeheligmbi enag el enag fug leg. Mingnagwo enagsa feg 30, mingnag wo gwesim numwehe hilinam enagsa newag feg 60, mingnag wo gwesim ilinam amtakwal wahegagna feg 100.” Sisas enaig sihifeni. \s1 El wi kumoahal agonuhmo, gwenaig eso Godna moa gamba elim ogfugon \r Luk 8:16-18 \p \v 21 Sisas enaig shifeni, “Enag aman mungwamba wi fanam somp mewa afa kife mewamba kumoahalaime? Awai! Sime sisiyi fa foholuf. \p \v 22 Amang amang gawig esel yawamba megam agfo enag enag enengimba amba wa apekugof. Afa mungwal gawig aman atukulegim auguiagba, emba wa ena wi ambawa puguf. \p \v 23 Amangal anganamba, eso ma numwehe higinim afa olningi.” \p \v 24 Sisas enaig sihifeni, “Mo esel na higig, enamba numwehenim olningi. Amang enaihwa na fagmba enaigmba mingnag God nem faif, emba mingnag enag enagsa nem faif. \p \v 25 Aman Godna olningugugum numwehe kikehalagmba emba God enagsa faif. Afa aman Godna olningugugum kikehalag hwanigmba, emba mas kikehalai. Yuwanam wesig esel fana ena gamba awaief.” Sisas enaig sihifena. \s1 Enawasim nog puguagim, gwenaig eso God wanagag gamba fef \p \v 26 Sisas ming mom enaig sihifeni, “God wanagagimba enaig eseg, el nog betewa aitiag akak. \p \v 27 Mungwal sinainim enag gifugum osunam bwihiafugum yika ana nog apekugogum numbigim fuk legim enam enag el enag mas olningigmo, ahnaig asegim ena apekuguk. \p \v 28 Bete ehehe gafungafegim eso nog apekugog, yuwanawo figeg pugug, gohogum musog pugug, gwesim hiligim fug pugug. \p \v 29 Enaig esegim fug enag mayi numbigmba, eso el enag enam ati olningig lifug ati ambig, enag eso naifna fa lef lifug pwatigim.” \s1 Mastet nog wasim Sisas sihini, God wanagagim enag nalig enaig puguf \r Matyu 13:31-32, Luk 13:18-19 \p \v 30 Sisas enaig sahinena, “Ahnaig sefa big fif God wanagagimba? Ahnaig big esinim ogofuf enawasimba? Elimba enaig eseg. \p \v 31 El eseli mastet nog fanam betewa fatina, enaig mastet nogmba hwatambof kug lofug. \p \v 32 Enamba pugunam numbinam mingnagim flafna aitif. Kagagmba naligehe aitiagef, twafig saigonam auguiafuf, gag gamba nimbagif. Mastet nog wasimba enaig ogofufeni. Hwaonamba God enaig wanagafef etinyagsa elim wambubunam, enam enaig lahla wanagafef.” \p \v 33 Sisas elim enag ena mo sihini. Enagsa enawasim Sisas enaig sihifena. Ehefena nihiyinai elni pluningugug esel pugug enaihwa enam Sisas ihinugefena. \p \v 34 Enaig esenam enawasim mo mungo mungwal elim sihini, afa ehefwaimu ehefena nihiyinaim mungo wangagfenamba, eso mog mo wo sihinifini. \s1 Sisas fufwei mi bu mi kweniba eso eheningi ahtigeafona \r Matyu 8:23-27, Luk 8:22-25 \p \v 35 Enanam sinainim Sisas sihini ehefena nihiyinaim, “Nawo wahegimeg bugam minggam ehgam ahum.” \p \v 36 Enag enagsa elim enam Sisasna ehefena nihiyinaina wasanim ahuna. Sisas enag gwena botwa agafenamba, ehefena nihiyinai enag gwesim ahunam saigona botgam. Ehefena nihiyinai enag botum ogohuna enag. Mingnag bot gamba mungwali ahuaminifena. \p \v 37 Yikagnam gweyi fufwei nalig puguna buum gamba pupukuafukona botum heogwafatifefana. Botwa bu figfukonam ona nawo mengigwa pugum. \p \v 38 Sisaswo botna masigim gifini pilowa ehefena musogumwo fakanam. Enag ehefena nihiyinai enag Sisasim osoni, “Sisifunug el, muhwa gweliehe bigim awaiofe! Mas na kam afafenigmo?” \p \v 39 Enag Sisas bwihianam, fufweim nunumuafana, afa buum gamba sihinamba. “Huguafona!” Eso fufwei wahana, bu yuhwa gifini. \p \v 40 Eso Sisas elim enam sahini. “Amang figim na embefig? Mas na Godna tifutukumbi olningigmo, Godmba yuhwa wafef nem kwaganigim, afa mas na olningugigmo God nem nangwagihiagewogumba enamba.” \p \v 41 Sisasna nihiyinai enag amtakwal embefini, enag esinim ehefena olyi sihiagafafena, “Elmbi elimba amanwo? Enag fufwei i bu i mba ehena mom higi pahalukahug!” \c 5 \s1 Sisas elni nihiyinaim Satanna nihiyinai amtakwaligim hugufoitifena \r Matyu 8:28-34, Luk 8:26-39 \p \v 1 Sisas ehefena wanagag el ahuna apekugona minggam egam wahegimeg Galili buwa provins Gerasawa. \p \v 2 Enanam enag yawehe Sisas botum wahiana betegam penamba. Enag el mungo hun megam (elim kumogofofna enagnai) pugunam bona Sisas nangum. Elmbi enamba Satanna nihiyinai amtakwalig ehena nihiyi gofena. \p \v 3 Elim hun megam kumogofofna enanayi el enag fawofegofena. Enag ehim enag aman wena gamba ahnaig kikefehmo? Afa senna gamba, ahnaig kikefihmo? \p \v 4 Gwenaig ehe gwesifinim ningagim mongugum senna kikeagifinim wahiyi finimba enag esefenam kukofenam tatuafena. Afa tifutuk el gimba ehim enag ahnaig kikehelafehmo! Awai! \p \v 5 Osunam sinainim enag gwesefenam langwakafena hun megam elim kumogofohogwa aikiawa gamba sufgwafefena. Enaig esefena hlehlewofukofenam amtakwale wune fefena. Afa enaig esefena ehefena eligim hunwa gamba hegohwatiafena. \p \v 6 Enag wahegwa gohonam Sisas nangonam enag enaig esena kikigni bonam Sisasna muhwa penam mogukug kwakwagenam Sisasna nohmbosugum hlehlewofukonamba ehena wuneg enag numbiagena. \p \v 7-8 Sisas Satanna nihiyinai amtakwaligim enam sihina, “Elim enam wahianam pugumbo!” Sisas enag enaig sihifena. Enag Satanna nihiyinai amtakwalig enag Sisasim sihina, “Sisas, Godna leg, enag Godmba sisiyia newog feg. Amang na kam fenagim?” God bigim nangwagawo enag ka nem tifutigim sahanig, na kam mungwal amtakwal sungofef!” \p \v 9 Enag Sisas sahana. “Neana wunehalamba amanwo?” Satanna nihiyinai amtakwalig enag piskenam Sisasim sihina, “Kamba enagsa, enag kana wunehalamba Ami” \p \v 10 Enag enaig Sisasim sahini fini, “Na kam ohuna betenaimba ningitigif!” \p \v 11 Tata ksa aikieg wesig muhwa ahagag gegfofena. \p \v 12 Satanna nihiyinai amtakwalig enag tifutinim Sisasim sahini, “Kam tatana nihigim ningitigi, kawo so ahunam saigona.” \p \v 13 Enag Sisas sawiyifeni mahni. Satanna nihiyinai amtakwalig enag elim enam wahiyinim tatana nihigim ahunam saigona. Ena tata enag kikigni apeigonam aikieg pwapok amtakwaligam apeigonam ahuna. Mungwal tatamba enamba enaig esena wahegageg 2,000. Enag wahegimeg buwa apeigonam pigina. \p \v 14 Tatam nangwagofohog el enag embem ahuna sihiagonugehuna kimbig wanai elim. Afa mingnag el aso lalanaim gamba, mungwal el enag kimbig wanai, asonai, ambogonam enag nanguni amang eseli ese pugug enam enag. \p \v 15 Sisas nayi ahunam apekugonam eso elim enam nanguni autinam enag eseli Satanna nihiyinai amtakwalig ehena nihiyi gofofena enam. Enag el enag yawamba ati lofug aitiagenam agafena olningugug yuhwa fenam eso agafena. Elim enam nangunim eso embefini. \p \v 16 Enag el enag enam nangunim eso ahuna sihiagahufena amang eseli elni nihiyi pugug afa tatana nihiyi pugunug enam. \p \v 17 El enag tifutinim Sisasim sihini enag elni kimbigim wahianim asika. \p \v 18 Enanam enag Sisas mayi yikanam botwa asahofenamba, eso el eseli Sisas Satanna nihiyinai amtakwaligim hugufatina enag Sisasim sahana, “Kam wanigiahu!” \p \v 19 Enag eso Sisas piskenam enaig sihina, “Nimbefena kimbigam piske yikanam, eso sihinugei amang eseli nem Ainiyag esenag enam enag, mungwal amang eseli God nem afafenagim nem kwegofog enam.” Elim enam Sisas enaig sihifen. \p \v 20 El enag eso yikanam ena mo sihiagena Dekapolis muhwa kimbig enag ningagagim pugufeogona 10 ena provinswa. Enag mungwal 10 kimbig enag mungwa wuhegalamba Dekapolis. Enanayi sihinugena amang eseli Sisas ehim esenagena enam. Mungwal el enag eso higinim olug wahegasaina. \s1 Angwafig Sisasna lofugum tuhuna enag Sisas lahlafe fatina; afa Jairusni leg nainim gamba ilafaitina \r Matyu 9:18-26, Luk 8:40-46 \p \v 21 Sisas botwa piskenam yikana minggam wahigeg bugam enag elksa mungwal enag ambogonam Sisasnayi nuwagena wahigeg bu muhwa. \p \v 22 El mungo wunehalamba Jairus Sisasim nangumbonam. El enag nuwagig lalam Ainiyag fenam. Bonam enag Sisasim nangonam Sisasna mongug muhwa penam mogukug kwakwagena. \p \v 23 Sisasim tifutinam sahana, “Kana luwal nainim muhwa wahagim ofe. Mayi na bonam tuhuimba eso ma wanganefenam; wangneg gohwi.” \p \v 24 Enag Sisas ahkana. \p Elksa pahalug ahunam kigfagena. \p \v 25 Angwafig mungo gofena lalawa fawo feakanam mingugiyi gohona yiamba enaig 12 fena. \p \v 26 Dokta ksa ona nawo numwehenagifum enag ase ase fefininim wahiyini mas wesigngiwo wangenefenamo. Gwesim gweyi numbiakafena mungwal mani enag augiagena tatuna. \p \v 27 Enag angwafig enag Sisasna mom higinam, enag boknam el numb eseli ahuafena enanayi puguna. \p \v 28 Enaig olningugena, “Ka Sisasna lofugum tuhuimba, emba sa kam wangenefei.” \p \v 29 Enag esena Sisasna masigim bonam Sisasna lofugu tuhuna. Enaig mayi esenamba enag yikagna lalawfawog enag awaiena enag ati olningenamba eso lalawafawog enag gweyi awaiena. \p \v 30 Angwafig enag enaig esenamba, enag Sisas ati anuwanafena mayi tifutuk enag ehena nihiyinai penakanamba. Enag eso wahigifenam elksam enam nangwagenam, eso sahini, “Aman kana lofugumba tuhuk?” \p \v 31 Ehefena nihiyinai enag enaig osoni, “Ati na nangog, el wahegageg neana nihiyi muhwa. Amang fegim na sahig aman eseli nem tuhuk enamba?” \p \v 32 Enag Sisas mahiyim fahegenugegofena ona nawo wufuam aman eseg enam. \p \v 33 Enag angwafig enag ati olningena amang eseli pugug enam enag. Enag embefenam kiafigigi gayifena, enag bonam penam Sisasna mongug muhwa mogukug kwakwagena, eso amang eseli ehim puguna enam enag sihiagenam augena. \p \v 34 Enaig mayi esenamba eso Sisas sihina, “Kana muluwal ati na kam olningenag. Kamba kifutuk feg nem kwaganyegim enag ati nem yuhwa feg. Yikanam afwahalana wangeneg agafum. Neana gihmba gweliehe mungwal awaieg.” Sisas enaig sihifena. \p \v 35 Sisas mahiyim mo sihiage gofenamba mingnag el Jairusna lalanai ambogom. Enaig osogona, “Neana luwal nainimba ati wahag. Amang fegim na mungwelnimba anuana olmbi esefuku wanimbugumba?” El enag Jairusim enaig osoni. \p \v 36 Sisas mas enam higinimo, enag Sisas Jairusim sihina, “Nofeka embefem, emba ka nem kwegofuf, numwehenam olningugifum.” \p \v 37 Enag Sisas mungwal elim enam kweni, “Nogofei na kam pahalug ambogom.” Esonim, eso ehefena nihiyinaim mungo, Pita, Jems, Jemsni sumineg Jon enam sambaga mungom mungo wankana. \p \v 38 Enag ahunam apekugona Jairusni lalawa Sisas nangwagenamba angogon ksa wahegagenam ehefum amtakwal ehuwehegehu fenamba wewatuawofena. \p \v 39 Sisas sahokanam sahini, “Amang figim na enaig angweniasaga, amang figim na wewatuawo? Ena luwalmba enamba mas wahagmo, elimba nonhi gi.” Sisas enaig sihifeni. \p \v 40 El enag hekembegegwa titigegoni. Enag Sisas ambagam ningitiginam eso luwalna awag, afagim afa ehefena nihiyinai sambaga mungom enam mungo pasna saho wan kana ena kugam luwal eseli gifini esim. \p \v 41 Eso Sisas luwalim enag ningawa kikehalanam Hibruni moana sihina. “Tabita kumi!” Ena momba enaig feg, “Luwal naini, ka nem osonag, bwihia!” \p \v 42 Enag yikagna luwal naini enag bwihianam yikana. Ehefena yiamba 12 fena enaig. Enag el enag enam nangunim enag amtakwal olug wahegasaina. \p \v 43 Afa Sisas tifutuk mo sihini, “Nofeka ena mo sihim, negel nofeka amanim mungo sihinim ena mom enam.” Sisas osoni, “Wohof luwal nainim enam fai.” Sisas enaig sihifeni. \c 6 \s1 Sisas ehefena kimbig wanai el Sisasim mas fatini \r Matyu 13:53-58, Luk 4:16-30 \p \v 1 Sisas ena kimbigim wahianam piskenam ehefena kimbigam yikana. Enag ehefena nihiyinai enag pahalug ahuna. \p \v 2 Sabat osunam enag yikana nuwagig lalagam. Godna mom elim sihinigim. Enagsa el ehena mom higini, enag olug wahegeasainam enag enaig osogona. “Elmbi elimba ahanagna mo fak? Enaig nalig olningugug elimba ahnaig olningugug? Enag enaig esegim, nalig ahnaig ahnaig gafungafag. Mas big autinamba enaigmba nangunimo. Ahanagna tifutuk enaigmba pugunug? \p \v 3 Elmbi elimba lala nimbaogog el sini? Mariana leg? Jems Josep Judas Saimon enag elni eteg sini ehe? Ehena muluwalningag gamba ohwi big mungwal auguia?” Enag ehel enag esinim, Sisasim mas fatini. \p \v 4 Enag Sisas sihini, “Aman profet eseli, mungwal el mingnag kimbig wanai enag emba profetna mo wa higif. Afa ehefena kimbig wanai afa ehefena nilite afa lalanai ehefena mungo wo mas fatinif.” Sisas enaig sihifeni. \p \v 5 Enaig fenamba enag amang tifutuk gafungag enag ena kimbig wa mba mas esei. Enag esenam mungo mungog elim ehe tutohilinam lahlafehiagena. \p \v 6 Enag Sisas olningugena. “Ahnaig asegmba enag, mas numwehegim kam yinim olninginigmo, enag kam ogogum, ahnaig asegim Sisas kam kwaganihmo?” Sisas enaig olningugini. Eso Sisas yikanam langwakafena mungwal kimbig eseli enanayi Godna mom sihinugakafena. \s1 Sisas ehefena nihiyinaim 12 fenam, enam ningitigina mom ogohuagim \r Matyu 10:5-15, Luk 9:1-6 \p \v 7 Enag ehefena nihiyinaim 12 fenam enam wunonim, enag enaig esena ningitigi fena sambagahka sambagahka fini. \p \v 8 Enag tifutuk faini. Satanna nihiyinaim amtakwaligim ningitigifigim enam. Enaig osoni, “Nogofeka gawig wambukahum, afa mungo wambuk ahwi, nogofeka bret wambwi afa mani wolagim afa mani ga, enag nogofeka wambukahum. \p \v 9 Su mungo aitiaogwi. Nogofeka ninegna siot sambaga wambtim, mungo mungog wambwi. \p \v 10 Nahunam kimbigwa mba apekugonam mayi nem amanba ehefena lala gamba wankaimba eso gweyi mungo wa ahunam auguiafi. \p \v 11 Nahunam kimbigwa apekugonam el enag nem awamogonug hwanigba, negelni mom higigonug hwanigmba, emba so ena kimbigim enam hwahiyinim, eso enaig esi mongyinai hunigesige wambihiaginim, enagna elim enam ogofugoni el enag amtakwalig esig.” Sisas enaig osoni. \p \v 12 Enag ehefena nihiyinai enag ahunam enaig mo sihigonini. “Negel olug wahigifi, ahnaig ahnaig amtakwalig enag hwati.” \p \v 13 Enag enagsa Satanna nihiyinai amtakwaligim enam hugufuiti fegoni, afa mingnag gihna elim wel buk eligim sugufugonuginim numwehegonugini. \s1 King Herot enaig olningugena, “Sisasba Jon buwa aitiag el emba” \r Matyu 14:1-12, Luk 3:19-20, 9:7-9 \p \v 14 Ena mo Sisas, ehefena nihiyinai i esel enaig esini, ena mo enag mungwal kimbig ena kagna, enag eso Herot gamba enam higna. Mingnag elwo enaig osogona, “Jon bu wa aitiag el wahagim piske bwihiag. Enag eso ena tifutukni amang amang gafungag nalig enag esofe mungwal fena.” \p \v 15 Mingnag elwo enaig osogona, “Elaija emba.” (Elaija mba profet autinai), afa mingenag elwo enaig osogona, “Sisas mba ming profet, autinai profet lofug.” \p \v 16 Herot gamba enam hignam, enag eso enaig osona, “Jon bu wa aitiag me? Enag ka enam embefeg. Autinam Jonna wuningligim ka hegefatina. Ena me piske bwihiana?” Herot enaig olningugena, enag Herot enag embefena. \p \v 17-19 Autinam King Herot ehefena suminig Filipni angwafigim fana Filipna nihiyinai. Enag angwafig wunehalamba Herodias. Enag Jon bu wa aitiag el enag Herotum sihinagofena gwesenam, “Mas lahlafegmo nimbeafena suminigna angwagim na fak.” Jon enag Herotum enaig sihifenagofena. Enaig fenamba enag Herodias olug kakagna. Herodias enaig fenamba, enag Herot ehefena soldiam ningitigina Jonum ahu sulufim bogogum kalabusigim ningagag mongugum senna kikenagini wahiyim. Herodias onanawo, “Jonum tigeakam!” Afa Herot enag mas wahianamo. \p \v 20 Herot ati olningena Jon mba lahlag, Godna el. Enaig fenamba, Herot Jonum embefena. Herot Jonum enaig esenam kakagwo fefukufna. Herot onanawo Jonna mom higifum afa enag minggamwo olkinig wahegagena. \p \v 21 Herodiasna olug kakagig nalig enag gwesenam gofena, enag ati yisiginam wufuana Jonum tigegigim Jonum eseli enam enag. Enam ati gishu fwahiyini Herotum afag fukuana enag osuwum, enag osunam wohof enag wan ahagagnam enanam. Mungwal gavman, ami, Ainiyag, Galili nai, enag el enag ambogona wohof ahagagim enam. \p \v 22 Mayi enag el enag ahagafenamba, Herodiasna leg naini enag enanam bonam ilakafena. Enag eso mungwal Ainiyag el eseli enag lahlafini. Enag King Herot luwal nainim enam sahana, “Amangim na membegmba, ka so nem faim. Emba ka newa faif amangim na sahif. \p \v 23 Yinimehe kosok, na sahiimba kana mungwal gawig eseli, enag ka nem olugi towogonam faif.” Herot luwal nainim enam enaig osona. \p \v 24 Enaig fenamba enag luwal enag yikanam afagim sahana, “Amangim ka osonaf, kam fai.” Afag enag osona, “Jon bu wa aitiag elni mesog kam fai, enaig esonai.” \p \v 25 Luwal enag yikagna piskenam Herot nangum yikanam, enaig tifutinam osona, “Jon bu wa aitiag elni mesog pletwa fatinam ka fai.” \p \v 26 Luwal naini enag mayi enaig osonamba, eso King Herot enag afaf nalig newug fenam enag ahnaig asoahmo? Yuwanam luwalim enag ati sihina, el eseli auguiafena enag elni nofwa enag ati higini. \p \v 27 Enaig fenamba enag Herot soldia mungom ningihiana, yikanam kalabus lalagam sagoham Jonna mesog hegefanam pletwa fatinam ombuna. \p \v 28 Enaig esenam, luwal nainim fainamba, eso luwal naini enag afagim okunam faina. Herodias enag Jonum yusug tigeakana. \p \v 29 Jonna nihiyinai enam higinim enag ambogonam Jonna eligim finim ogohunam kumoahalini. Enaig fenamba enag Herot Sisasna mom higinam, enaig olningena, “Jon bu aitiag el piske bwihiag,” enaig fenamba enag Herot embefena. \s1 Sisas elksam wohof faini \r Matyu 14:13-21, Luk 9:10-17, Jon 6:1-13 \p \v 30 Sisasna nihiyinai piskenim ambogona. Yuwanam Sisas eseli ningitigina ehefena mo finim elim sihigonug ahufena. Enag piskenim ambogonam Sisasna nihiyi nuwagena sihiagini amang eseli esini, afa mo ieseli faigona enam. \p \v 31 Enagsa el ambogofenam fagufegofofna, enag Sisas ehefena nihiyinaimi ahanana wohof wa neanemo? Enaig fenamba enag Sisas enaig osoni. “Big mungo nawo ahum el hwanig betegam, eso negel enag ahunam ehe fi.” \p \v 32 Enag bot finim minggam el hwanigam ahuna. Sisas enag ehefena nihiyinaim mungo wankana. \p \v 33 Enaig esini, mungwal nangwaginimba Sisas ehefena nihiyinaim mungo wankafena, ati olningini. Enag mungwal el enag mungwal kimbig wanai enag betemina kikigni ahunam apekugona Sisaswo mahiyim wanfeafenamba afa ehelwo atiahunam gofofna. \p \v 34 Sisas bot wanai penam engigwa pafenam nangwagnamba elksa wahegagenam agafena, enag eso Sisas ol mewa afafeni. Sisas olningena el enag sipsip lofug, tata luwalig lofug el nangwagofohof hwanig, enag Sisas enag elim ol mewa afafeni, enag Sisas gweyi enagsa mo sihinugena enag elim. \p \v 35 Osuwu yika pefenamba, Sisasna nihiyinai enag ambogonam Sisasim osoni, “Osuwu yikagim opemba ohunanayimba el hwanig. \p \v 36 Elim enam ningitigi mahunam wohof manina wambugi mungwal kimbig muhwa eseli enanayi.” \p \v 37 Sisas piskenam sihini, “Negelehe wohofmba faigo.” Sisasna nihiyinai enag Sisasim sihini, “Na sawiyi fegho kawo ahunam nalig manina 200 kina enana wohof wambugonum elim enam? Ahanagna wohofum big wambugonuhmo el numbum enam? Awai!” \p \v 38 Sisas sahini, “Negelni bretmba ahanansi? Ahunam nangu.” Ahunam fahegenim enag osogona, “Kagelnimba afa pugufeg enansi bret, afa sawugwo sambaga.” \p \v 39-40 Sisas ehefena nihiyinaiim sihini, “Sihigon eso ma auguiagai ahiyiogu ahiyiogu ma fahwi pos wankenegwa eyi.” Sisas enaig osoni eso mingnagwo numwehenam enagsa 100 auguiafena, afa mingnagwo hofawum 50 numwhehfenam auguiafena. \p \v 41 Eso Sisas afapugufeg 5 bret enag wambna, afa sawug sambaga enag wambtina esenam, eso ofgam nunofenam Godum lahlag moaogona. Bret kukosungofenam ehefena nihiyinaim faini enag ehel enag elim enam mumankegoni. Sawug sambagam gamba eso gwenaig esenam eso mumankegoni. \p \v 42 El enag ahaganam yuhwa gohna. \p \v 43 Ehefena nihiyinai enag piskenim wohof ogug enag wambuginim 12 fenam enansi sompyi aitiafolini. \p \v 44 Enag el eseli wohof ahagana enamba 5,000 el. \s1 Sisas ogfuni ehmba yuhwa feg bu sisiyi langwakagim \r Matyu 14:22-33, Jon 6:16-21 \p \v 45 Sisas ohefena nihiyinaim yikagna ningitigina botwa fukwalagonam gof ati wahegimeg bugam egam ahuafum, Betsaidagam. Sisas ehefwo ona nawo elksam enam ningitigi aminifenam. \p \v 46 Enag elim ningitigi-aminifenam wahianam eso ehefumwo aikiagam fukokana Godum sihinagim. \p \v 47 Enanam omuginim botwo wahegimeg buwa olugi gofena mba, afa Sisaswo ehefwaimu mungo engigwa gofena. \p \v 48 El botwanai enag onanawo ahuafum afa fufwei nalig bofnam botum kifitifnam kikehlaguafna enag Sisas engig wanai ehefena nihiyinaim enam nangwagnamba nambigni wafihiagi ahufena. Enag leawa kwimbiyim Sisas bu sisiyi langwabonam puguna. Si mahiyim gofenamba muhwa ambafekagim. Enag Sisas bu sisiyi yikana wahegimeg buwa eyi ehefena nihiyinai el nangum ona kawo kanam kwahanigam. \p \v 49 Ehefena nihiyinai enag nanaunimba bu sisiyi langwambofena. Enag enaig olningini ogogum, “Yifaf emba!” \p \v 50 Enag mungwal Sisasim enam nangunim enag amtakwal euwatogonam embefagini. Enag eso Sisas yikagna sihini, “Olug tifuti! Kamblehe ombo. Nogofeka embefim.” \p \v 51 Enag botgam yikanam fukonam wanagafenamba eso fufwei enag gweyi awaiena. Enag ehefena nihiyinai enag olug wahegasaina. \p \v 52 Mas numwehenim olninginimo yuwanam Sisas eseli bret kukosungofenam faini. Godna tifutukum ogofuni. Sisas ona so ma olningi ehmba Godna nihiyinai bok. Afa enag Sisasna nihiyinai enag mas olninginimo. Bu sisiyi eseli Sisas yikafena. Enam gamba ehefena nihiyinai enag mas ehim olninginimo, Sisasmba Godna nihiyinai bok. \s1 Sisas gihna elksam lahlafenugena Genesaret wanaim \r Matyu 14:34-36 \p \v 53 Enag ahunam wahegimeg buum tigeugunim ahunam minggam egam apekugona, Genesaret kimbigam. Enag botum enanayi kiki wahiyinim. \p \v 54 Afa botum enag wahiyinim apeigomba. El enagna enag ati olningini elimba Sisas emba. \p \v 55 Enaig fenamba enag el mungwal kimbig muhwanai enag yikagna ahuaminifena. Enag eso mungwal enag higifinim Sisas mayi ahananayi gofenamba, so elim gihnam enag wambufinim esim wambuk ahuafena. Enag higifinim Sisas mayi ahananayi gofenamba, enag eso elim enag kug noholugum wambufinim Sisas nangum wambuk ahuafena. \p \v 56 Mungwali kimbig wesig i naligyinai gamba, Sisas mayi yikafenamba mungwal el eseli enag elim gihnam wambufinim Sisas nangum. Wambug ahuafena ogohufenam ena kimbigwa Sisas eseli aga enanayi olugyi sungo gofena, enag tifutifinim Sisasim sahinifini, ogona Sisas ma sawiyifei, eso ma gihna el enag Sisasna lofugum tuhufi. Enag el enag mayi aman Sisasna lofugum tuhufenamba gih enag wangenefefena. \c 7 \s1 Godna moamba ufuana mom flafatig \r Matyu 15:1-9 \p \v 1 Mingnag Farisi el afa mingnag Mosesna mom anuana fig el Jerusalem wanai enag ambogonam Sisas nayi nuwagena. \p \v 2 Enag ehel enag nangwaginimba Sisasna nihiyinai mas ningagagim buwa sugifinimo, yusug ahagafena. Farisi el enag enaig esehufena, ufuana mom pahalug ahuafena, enag amangal enam pahalug ahuag hwanigmba, enag osogonfini, “Negelmbi Godna nofwa amtakwalig fesaig.” \p \v 3 Farisi afa mungwa mingnag Juda el enag ufuana mom pahalug ahuafena. Ningagagim ufuana moaihwa buwa gigiafewogug hwanigmba emba wohof enag mas ahagai. \p \v 4 Maket wanai ambogogum, buwa susug hwanigmba, emba mas ahagai. Amang amang autinam ufu esehufena enam enag gwesifinim pahagahuafena, enaig mungwal ahnaig ahnaig enag. Kap, plet, sospen, nonigi kuk, enaig gamba gigiafegifini. \p \v 5 Enaig fenamba enag Farisi anuana el enag Sisasim sahini, “Ahnaig asegmba enag neana nihiyinaimba mas enamba pahalug ahuahmo mas ufuana moaihwa ningagagim buwa sugihmo, yusug ahagahu?” Sisasim enaig sahnafini. \p \v 6 Enag Sisas sihini, “Autinam profet Aisaia, enag profet el enag Godna mo higinim eso elim sihini enag Godna mom ginofenam yinim osona negelmbi moakwal luwal. Aisaia enaig ginofena; \q1 Enag enangelmbi kana wunehalam mengigna bihig gufiyigim ofukwalagof afa enag elni olugmbi kana wahegwa go. \q1 \v 7 El enag elni mom mungo sihifinim osogwahufuf, ‘Ohuna momba Godna mo.’ Enaig wa osogwahufuf. Enaig fenamba enag kana wunehalam mungwelni mengigna bihig gufiyinim ofukwalagof. \rq Ais 29:13\rq* \p Aisaia enaig ginofena. \p \v 8 Negelmbi ati Godna moamba wahiyig. Yawomba elni mom mungo na gwesigim kikegeligofo.” Sisas enaig sihifeni. \p \v 9 Sisas ming mo sihini, “Negelmbi anuana Godna mo flaguflag el, nimbefna ufuana mo mungo na pahlug ahua. \p \v 10 Moses enaig osoni, ‘Nemba awagafagna olningugug fanam eso pahlugwi afa aman awagafagim amtakwalig mo waginigmbi enamba eso tigegi!’ Moses enaig osoni. \p \v 11 Enag negel enaig osogoafena, aman maninamba eso awagafagim kwagani, enag awagafagim enaig osoni ‘Ena manimba afi ka fakanag Godum faigim mas ka nem faiyi.’ \p \v 12 Afa enaig sihimba fenam, afa awagafagim kwaganig hwanigmba, emba enaig olningugef, elimba yuhwahofeg, kawo awagafagim kwaganigimwo wahiam. Negel enaig olningugifini. \p \v 13 Enaig fenamba enana ufuana mo eseli na fini enam ena na pahalug ahua. Negelmbi mingnag elim amtakwalig pahlug ahuagim ogfugon. Enag elimba na sihigoni Godna moamba amtakwalig yusug feg! Enam enag nimbehe sihigonufini, afa mingnag amang amang amtakwaligim enaig enag enam gamba nesifini.” Sisas enaig sihifeni. \s1 Amangsul elimbi amtakwal fafefaf \r Matyu 15:10-20 \p \v 14 Sisas elim piskenam wunonim, enag sihini, “Negel mungwal enag kana mom higinim, eso olningugi. \p \v 15 Amang eseli elni nihiyi ambagam goh, enamba sahokagim, emba mas elim enam amtakwalei. Awai! Amang eseli meaga goh, enag elmbi gwena mungwehe pugugum amtakwal fafefaf. \p \v 16 (Enag amangal angnamba eso mo enag ma higuginim numwehe olningugi.)” \p \v 17 Enag elim enam wasanam, lalagam yikana. Ehefena nihiyinai enag sahini, “Enawasimba mog momba enam elimba ahnaig wo?” \p \v 18 Enag Sisas sihini, “Negel gimba olningig hwanig ho? Mas na olningigmo. Mungwal wohof eseli ambagam go, ena yikagim sahwagmba mas elmbi amtakwalefai. Emba nihiyi yika sahonam, afa elim enag mas amtakwalefai. \p \v 19 Ahnaig asegmba? Enaig wohof mba mas yikanam olugimba sahoi? Awai! Elimba ehnog megam mungo pekagim, eso wambuk ahugum ata lalagam tatugog.” Sisas enaig sihifeni. Enag ena momba Sisas ogofuni mungwal wohof eseli enag elimba lahlag, mas kwegigmo. \p \v 20 Sisas enaig osoni, “Amang eseli meaga go, enagehe pugugum elmbi amtakwalfafefaf. \p \v 21 Ahnaig ahnaig amtakwaleg eseli elni olyi go, enagehe pugugum fambof amtakwalig olningugug enaig, agataikug, okwef, elim tigekag, \p \v 22 angwafig hugwiapahugug mingnag elni gawigim membenig ona, ‘Ka wambum,’ ahnaig ahnaig amtakwalig enaig moakwaleg, amtakwalig gwenaigim mungo gweseahu, mas ahwanifi, olug amtakwalig, elim mo kiapasig, kigambalig enag mwetetig el enaig mba. \p \v 23 Mungwal amtakwalig olningugugmba enaig elni nihiyi go, enagehe pugumbogum elimbi amtakwal fafefaf.” \s1 Finisia wanai angwafig olningna, “Sisasmba yuhwa wafef kam kwegfwagim” \r Matyu 15:21-28 \p \v 24 Sisas bwihiana ena kimbigim wahianam Tair provinsigam yikana, yikanam lalagam sahokana onam, “Ma sa kam anuwanafinif ogofei ati bok ohwi aga!” Afa enag el enag ati higini Sisasmba ati bok. Enag ena mom enag ahnaig kumoahalafehmo? Awai! \p \v 25 Angwafig mungo enag enam higina Sisasmba ati bok aga. Enag angwafigni luwal nainim ena Satanna nihiyinai amtakwalig ehena nihiyi gofena. Enag angwafig enag enaig fenamba yikagnam bonam penam mogukug kwakwagena Sisasna mongug muhwa. \p \v 26 Angwafigmbi enamba Juda angomba awai, elimba mingnag elyinai, Finisia Provins Siria kantri yinai. Enag angwafig enag Sisasim tifutinam sahana, “Kana luwal nainim Satanna nihiyinai amtakwaligim hugufatina.” \p \v 27 Enag Sisas ati olningna Israel elmbi mingnag elim ati enaig suwigifini mawang lofug. Enag Sisas angwafigim enam sihina, “Yuwanawo nawo wohofmba luwalim faigom. Amtakwaleg big luwalna wohof wambugum mawankim tatugonugmbi.” Sisas enaig sihina. \p \v 28 Enag eso angwafig enag piskenam Sisasim sihina, “Ainiyag, yinimehe nembe osog. Enag mawank sime singagim auguiahba, mayi luwalna wohofmba apeigogmba, enag mawang wambhaga fafif.” \p \v 29 Enag Sisas piskenam angwafigim sihina, “Neana moamba lahlag olningugug, piskenam lalagam yika, Satanna nihiyinai amtakwalig mba neana luwalim ati wahiakag.” \p \v 30 Enag angwafig enag piskenam lalagam yikana nangonamba luwal enag kukwa gifini enag Satanna nihiyinai amtakwalig enag ati wahiakana. \s1 Sisas numwehenagena el mungom angug nihilinam afa mo kakamo nisiekfena enam \p \v 31 Sisas bwihianam piskenam Tairim wahianam yikana Saidonwa olugyi puguna. Gwesim hilikanam olugyi puguna ningagagim pugufewogug 10 kimbig enag enaig sefafig Dekapolis yikanam puguna wahegimeg buwa Galiliyi. \p \v 32 Eyi el mungom ombugona angug nihiliagim kakamo nisiakafena enam ombugona Sisasim tifutinim sahini ona, “Tuhu elim enam!” \p \v 33 Sisas elim enam sulufanam wanikina elksamwo gweyi wasanam ehefum mungo ahkanam ahgofenamba. Eso Sisas elim enag angamegam ningagana tuhunam, eso memb kusenam, afa enag elni melegim tuhuna. \p \v 34 Sisas enag esenam eso ofgam nunofehiagena tifutinam ehefefona, eso elim enag Sisas sihina, “Efata!” Ena momba enaig eseg, “Nembe pigina!” \p \v 35 Yikagnam angug higna, amang eseli melegim kaguona, enag awaienamba mo yuhwa wagna. \p \v 36 Enag Sisas tifutinam osoni, “Nogofeika amanim mungom sihinim ohunam enag!” Enaig esenam eso osoni, “Nogofeika sihigonugum!” Enag el enag ahunam gwesim tifutinim sihiagehufena ena mom enag. \p \v 37 Enag eso mungwal el enag ena mom higinim eso olug wahegasaina. El enag enaig sihiagini, “Amang amang eseli eseageg enag ena yuhwa newugehe feg? Angug nihiliag mo hegig! Mengig kapenifegmo wagig.” Enaig sihiagahufena. \c 8 \s1 Sisas wohof faini el enagsam 4,000 \r Matyu 15:32-39 \p \v 1 Enanam enag elksa piskenam nuwagena enag el enag wohof hwanig. Enag Sisas ehefena nihiyinaim wunoni, “Ambogo,” enag osoni, \p \v 2 “El enag sambaga mungo osunam big mungwal ohunanayi wanagagim auguiagim enag wohof awaienig. Enaig fenamba ena ka afafenig. \p \v 3 Biniwa auguiagim enaig ka ehefena kimbigam ningitigiagmba emba nof pagiasainam minawa apeigof. Mingnagwo kimbig waheg wanai ambogog.” Sisas enaig osoni. \p \v 4 Ehefena nihiyinai piskenim osoni, “Ohuna bete mba el hwanig, ahanagna big bret mba finim, eso big faigof enagsa elmbi enamba?” \p \v 5 Sisas piskenam sahini, “Negelni bretmba ahanansi?” Enag osogona, “Elngegwa gohog.” \p \v 6 Enag Sisas mungwal elim enam sihini, “Betewa apeigonam oguwo.” Enag elengegwo gohog bret wampnam, Godum lahlag moaogonam bret enag kukosungofenam, eso ehefena nihiyinaim enam fainim, ogum, “Elksam enam mimangegon.” Ehefena nihiyinai enag enaig esini, bret enag wampinim mimangegonugini. \p \v 7 Afa sawugwo wesig sambagag ahfena. Sisas Godum enag lahlag moaogonam, eso ehefena nihiyinaim enam sihini, “Ena gamba mumankegom.” \p \v 8-9 Enag eso el enag ahganam yuhwafesaina, elksa eseli ahgana enag enaihwa fena 4,000. Ehefena nihiyinai enag wohof ogug nuwaguginim elengegwa gohona enansi sompyi folini. Sisas mungwal elim enag ningitiginam, \p \v 10 eso ehewo yikagna yikanam botwa wan fukonam, ehefena nihiyinaim mungwal, eso wankana provins Dalmanutagamwo. \s1 Farisi el Sisasim sahini tifutuk gafunga feaugugum \r Matyu 16:1-4 \p \v 11 Farisi el enag enaig ambogonam Sisasim flaflafena gofofena. Enaig ogona, nawo Sisasim gihinim, Sisasim sahini, ona, Ma tifutuk gafungag ena fei, enag enamba el bihigmba ahnaig esihmo? Afa ogona nawo nangum God Sisasim lahlafenagime, awaime. \p \v 12 Sisas olug kinig fenam enag tifutinam ehefefonam, enaig sahinena, “Amang figim elmbi ohunanamba ogona, nawo tifutuk gafungagim ba nangum? Yinimehe ka nem osonug. Mas ka tifutuk gafungagmba ohunanamba ka fei. Awai newug!” \p \v 13 Enag elim enam wasanam piskenam yikana botwa ming ehmbegam wahegimeg bugam. \s1 Enawasim bret pupkuogum enam Sisas farisi el afa Herotna nihem osona \r Matyu 16:5-12 \p \v 14 Ehefena nihiyinai enag ol etetini mas bret wambukambogonamo bretmba mungo botwamba gifini. \p \v 15 Sisas ati olningena Farisi Herotna amtakwalig olningugugum enam. Amang eseli bret pupkuok enaig lofug fig. Afa amanim enag elni amtakwalig olningugug ena tuhuimba enag gwenaig, tata nihig gamba enaig eseg, amta wesig gwenagehe nongigim, eso mungwal nongig awaieg. Elni olug enag enaig feg. \p \v 16 Ehefena nihiyinai enag Sisasna ehefum mo mas olningigmo, enag ehefum sihiag ahufena, “Big elmbi bret hwanig ename Sisasba osog.” \p \v 17 Sisas ati olningena ehelni mom enag, enag osonim sahini, “Amang figim nosogog, ‘Kagelmbi bret hwanig?’ Mas na olningugigmo? Negelni olnigugug mba mas yuhwafegmo? \p \v 18 Nofna na figim mas nangogmo. Afa angna, na figim mas na higigmo? Mas na nolningigmo bret wasim eso ka sihinig enamba. \p \v 19 Autinam bret afawa gohona ena elksam 5,000 ka faini, enag osohwi ati ahaganam yuhwa fesaina. Afa ahanansi sompni bret ogugmba fena?” Ehefena nihiyinai wahigifinim osoni, “12 fenam, enansi sompni.” \p \v 20 Sisas piske sahini, “Enag elengegwa gohona enansi bret ka faini enagsa elim 4,000 enamba. Ahanansi sompni bret ogugmba fena?” Ehefena nihiyinai wahigifinim osoni, “7 ena elengegwa gohona.” \p \v 21 Enag Sisas enaig sahinena, “Enam enag mas na olningugigmo? Autinam bret ka faigona, afa enag yawangamba wohof ena ka yuhwafef.” \s1 Sisas el mungom nofselenam numwehenagena Betsaidawa \p \v 22 Sisas wankanam wanpuguna Betsaidawa mingnag el el mungom nofselenam Sisas nangum wanibogona. El enag Sisasim tifutinim sihini, “Elim ohunam ningagana tuhu!” \p \v 23 Enag eso Sisas enaig esena, el nofselenam enam ningagana kikehalanam, kimbig wanai opugunam wahikinam eso memb nofwa fugenam, afa ningagagna tuhuna, esenam eso Sisas elim enag sahana, “Atiaho na amang amangimba enamba nangwagig? Awaime?” \p \v 24 El enag fahegagenam enaig osona, “Mingnag elim enag ati ka nangwagegmba li lofug enaig aisagafesaig.” \p \v 25 Sisas piskenam ningagana nofwa tuhunamba afa eso el enag numwehena nangogihiagena. Nofug enag yuhwafenam mungwal amang amangim nohmbesena. \p \v 26 Sisas elim enam ehefena lalagam piske ningihianam, eso enaig osona, “Nofeka yuwanam ohuna kimbigam piske yikanam sahom!” \s1 Pita Sisasim seafana, “Nemba Krais, gwenaig autinam God nem Gishu Fwahiana” \r Matyu 16:13-20, Luk 9:18-21 \p \v 27 Sisas ehefena nihiyinaim wambwiahianam wankanam minawa wanpuguafenamba Sisaria Filipai muhwa. Eso Sisas ehefena nihiyinaim sahini, “Elmbi kamba amanaimwo sefig?” \p \v 28 Enag Sisasim osoni, “Mingnag elwo enaig sefa nem fig, Jon Bu Aitiag El. Afa mingnag elwo enai sefa nem fig, Profet autinai, Elaija, afa mingnag elwo enai sefa nem fig, Mingnag profet el.” \p \v 29 Enag Sisas ehefena nihiyinaim sahini, “Afa Negelmbi ahnaig sefa nakamfig?” Enag Pita wahigifenam sihina, “Nemba Krais.\f + \fr 8:29 \ft Wunehramba “Krais” enag enaig eseg” elim kwaganegim God nangum wan bogum.” Enamba enaig eseg autinam God ehim gishu fwahiana emba wa ningihiaimba pembonam ohuna betewa enaig gafungafef, Pita enaig orningenagenam, enag wuneharamba “Kraisim” sefini.\f* Enag Israel el enag Kraisim nisanahufena. Nembehe ati pugugum enaig gafungag enag na ofe.” Pita enaig sihifena. \p \v 30 Enag ehefena nihiyinaim tifutinam osoni, “Nogofeka amanim sihinim kamba Krais.” \s1 Sisas osoni, “Kamba emba wahanam piskenam bwihiaf” \r Matyu 16:21-28, Luk 9:22-27 \p \v 31 Sisas enag enaig esenam eso ehefena nihiyinaim enag sisifunugena, “Kamba Enag El God Ningihiana Of Wanai. Emba kamba tawetik nalig wafaf. Enag el Ainiyag, mungwal pris eseli Godna lalanai afa anuana el Godna mo fig enag, enag emba wa el enag kam mas fatinim afa kam tigegif. Sambaga mungo osuwo mayi kaimba eso ka wa piskenam bwihiaf.” \p \v 32 Sisas ena mom enag numwehe sihinugena. Enag Pita Sisasim wanikinam nunumuafana. \p \v 33 Sisas wahigifenam ehefena nihiyinaim enag nangwagihiagenam, Pitam nunumuafana, “Satan, kana masigim yika. Godna olningugugumba mas na olningugigmo. Awai! Nemba elni olningugugum mungo olningig!” \p \v 34 Enag Sisas mungwal elksam enam wunoni, mungwal ehefena nihiyinai gamba nohologum, enag osoni, “Aman olningenam kam pahlug ombofimba, emba so ma ehefena olningugugum wahianam, yuwanamwo kam olningenag ena mayi feimba kam membeneg ma sisiyigam fukonam, so ma afa kaga tigeg enag fai kamble osohwi fag enaig, mafanam so ma kam pahlumboi. Enag aga kaga tigegmba enaig eseg amang amang kinig elim enam pugunaf. Mingnagmba kinig fafef, mingnagwo fa pigif. Afa aman kam pahlug ombofimba eso ma ohunaig olningugei, ‘Ahnaig kinig ka nangumboimba, emba mas ka Sisasim wahiai!’ Enaig eso ma esoi. \p \v 35 Afa aman mingnagwo enaig olningugeimba, ehefum ogum, ‘Ka kwisig Sisasim pahluguagim amang amang kinig ehefena aga kaga tigegna ka kwisig,’ aman enaig olningugeimba emba enena lofug enag wahaf eso ehefena sungwagwo tawetik nalig faf. Godna nihiyi wahegwa gwesena hegegwa agafuf. Mingnag elwo amangal enaig olningugeigmba, kam olninginim, kana mo lahlagim sihinim, kana gafungag esel esig enam enag wahagmba. \p \v 36 Aman ohuna betenai gawig enag mungwal wambugegmba, enag ena gawigmba kwegofoime? Awai! Ohuna betenai gawigmba mas kwegofoi, elimba yusugmba! \p \v 37 Aman amang faif ehim ehena sungwagim sulufagimba hegeg gweseg agagimba? Awai! Amang amang gawignamba mas sulufi. \p \v 38 Ohunanam enag enagsa el auguiahmba Godum hwoyuafatifefig, enaig esigim, kwamblo i angwafig i ahnaig ahnaig amtakwaligim mungo pahlug ahua. Afa aman mungo enag amtakwalig elni olugyi gohogum enag kam enag ahwanifenagmba, afa kana mom gamba ahwanifehagmba, emba hwaonam mayi Enag Elim God Ningihiana Of Wanai, mayi enag nalig enag ombofimba, ehengamba elim enam ahwanifenaf. Mayi El Enag Of Wanai nalig enag ombofimba mungwal si amba fekag lofug enaig wa pukof ehefena awagna ambafeka, mungwal wankeneg ensel Godna gafungag of wanai Enag El God Ningihiana Of Wanai enag enselim wan bof. Mayi enaig ombofimba ehengamba elim enam ahwanifenaf.” \c 9 \p \v 1 Sisas mingnag mo sihini, “Yinimihe ka nem osonug, mingnag el ohwi gofo enamba mas pigi, emba auguianam nanguf God puguagum ehefena tifutukni afalig fegim enam.” \s1 Sisasna elig enag wahigifenam nemona fena \r Matyu 17:1-13, Luk 9:28-36 \p \v 2 Enag ena mayi kanamba afa fasagafinim enuwesowa gohok siyi mayi kanamba eso Sisas Pita, Jems, Jonnum sulufunam fukuka wankana aikieg kwiegam. Ehel mungo ahunam gofwehenam eso enag nangwagofofenamba Sisasna elig enag wahigifenam nemona fena \p \v 3 ehena lofug gamba enaig esena pukowagenam mungwal businam fatinam busug newugehe fena. Mas aman mungo ohuna betenai lofug enag gigiafegim busug enaig pugufehmo? Awai! \p \v 4 Eso Sisasna nihiyinai sambaga munga enag nangwaginimba Elaijam i Mosesmi sambaga ningigi enag. Sisas ga mo sihiyagofofena.\f + \fr 9:4 \ft Mosesmba autinai Godna mo fanam Israelim ogofunugena ok ma enaig paharuk ahufi. Elaija gamba gwenaik fena God na mom fanam elim sihinugekafena autinam.\f* \p \v 5 Pita enam nangonam enag Sisasim osona, “Anuana, nawo bigwo gohiyi auguiafum. Emba sa yuhwafei. Nawo sambaga mungo fofug lala nimbagim, mingwo neana, mingwo Mosesna, mingwo Elaijana.” Pita enaig osona. \p \v 6 Ahnaig asegba? Sisasna nihiyinai enag enam embefini, Pitamba mas anuanafegmo, emba ahnaig mo osog? \p \v 7 Leango penam elim enag yisienugena eso mo leango meanai pugunam, enaig osona, “Elimba kana leg, ka olug lahlafenag, ehena mo enag numwehenim higi!” \p \v 8 Yikagnam ehefena nihiyinai nunofehiagini enag mas amanim nangunimo, Sisas mungo gofena. \p \v 9 Enanam enag mugum wahiyinim apekugonam ahuafenamba, Sisas tifutinam osoni ehefena nihiyinaim enag, “Nogofeka amanim sihinim esel na nangug enam enag. Enag El God Ningihiana Of Wanai enag mayi wahanam, piske bwihiaimba, emba sa na sihigonugi.” \p \v 10 Ehefena nihiyiani enag ehena mom enam pahalug ahua fenamba, enaig esini ehefum mungo olugyi wa sahugehufena, “Amangwo wahagim bwihiagmba?” \p \v 11 Ehefena nihiyinai Sisasim enaig sahinifini, “Ahnaig asegmba el Godna mo anuana fig, enag enaig osogona, ‘Elaija mayi boimba, afa eso Kraiswo sum wambof.’ Anuana el enag enaig osogona. Ahnaig asegmba, enagna osog?” Sisasna nihiyinai enag enaig sahinifini Sisasim. \p \v 12 Sisas wahigifenam osoni, “Elimba yinimehe el mungo Elaija lofug yuwanamba pugunam wambof elni olugum enag numwehenugeimba God nangum ambogogum. Ahnaig, asegba? Autinam el enag Godna mom ginofinim enaig osogona, ‘Enag El Of Wanai God Ningihiaimba enag wa tawetik nalig faf, afa el kwisinim mas fatinif.’” Sisas enaig sihifeni. \p \v 13 Sisas Jon, buwa aitiag el, enam olningenam, enag enaig osoni, “Enag yawomba ka nem osonug, Elaija lofug eseli enag ati pugug, afa amang amangim mingnag eseli membini enag ena ati esini elim enam gwenaig autinam profet eseli ginofini, ena yuhwa gwesif.” \s1 Sisas luwal fangonam mungo numwehenagena Satanna nihiyinai amtakwalig ehena nihiyi gofena enam \r Matyu 17:14-21, Luk 9:37-43 \p \v 14 Sisas sambaga mungom ehefena nihiyinaim enam wankanam wan pugunam nangwagnamba ehefena nihiyinai mingnag eseli ehelni nihiyi elksa wahegagena auguiafena. Enag el enag elwo anuana el Godna mom fig el Sisasna nihiyinai ga fuflafegegofofena. \p \v 15 Enag mungwal el enag nangunimba Sisas bwafena enag kukugiafakafinim eso osogona, “Sisasmba atiombo.” Enag eso el enag gwesim kikigni ahunam Sisas nangum, eso enaig osogona, “Atiaho nambok?” \p \v 16 Sisas ehefena nihiyinaim enam sahini, “Amang mo enag el gimba na fuflafegegofona?” \p \v 17 Enag mungo el elksa eseli ena mewa gofena, enag Sisasim osona, “Anuana, kana luwal fangonam Satanna nihiyinai amtakwalig ehena nihiyi go mengig kapinifegim, mo wagi hwanig, enag ka ne nangum ombug. \p \v 18 Enaig esefugum amansiniwo tifutifugum kikehalafugum kiafigigninifugum betewa fatia, memp meng megam puguafug, afa goimo nunuwafug, elig enag lilhifefugum fatia, ena ka neana nihiyinaim sahinig enam enag hugufatini, enag ahnaig asihmo?” \p \v 19 Sisas enaig sihifeni, “Negel, Israel, mas na olningigmo Godmba emba nem kwaganif, negelmbi nimbehe kwisig God nangum ambogogumba, sahinigim, pahalu ahuagimba. Ahanansiyigim ka nem wanagafuf? Ahanansiyigim ka negelni kinig fanif? Luwalim enam ka nangum ombugo.” \p \v 20 Eso luwal fangonam enam Sisas nangum ombugona. Satanna nihiyinai amtakwalig enag Sisasim nangonam, eso yikagnamehe luwalim enag fuluwali fatinamba luwal enag penam betewa wafuakihla fekafenamba memb busug meng megam pugunam wahegagena. \p \v 21 Sisas luwalna awagim enam sahana, “Ahananam enaigmba puguna?” Awag enag osona, “Yuwanam, wesigyiehe esena. \p \v 22 Autinai gwenaig ehe esefugufena, enag Satanna nihiyinai amtakwalig enag suwiwa buwa gamba fa taiku fefuku, enaig esefuku, ogum, ‘Nawo tigenam ma wahai!’ Enag ka nem tifutigim sahanagim, na yuhwafegmba, sa na kam afafenim kam kwagani!” Luwalna awag enag Sisasim enaig sahanafena. \p \v 23 Sisas enaig osona, “Hei, nembehe na enaig olningenagmba, God ehe yininewug feg amang amang enag God ona, ‘Emba kesef’ enag Godmba yinimehe wa esef. Aman Godum enam olningenagmba Godmba emba wa yuhwafef, enamba God wa kwegofuf. Amang amang kifutuk naligmbi God mungo ehe wa esef.” \p \v 24 Yikagnam luwalna awag enag osona, “Enaigmba ati ka olningigim, afa kana olningigmba tumek. Kam kwegofo! Mas ka mungwal olningugugum yuhwa fegmo!” \p \v 25 Sisas nangwagenamba elksa yikagna muhwa nuwagenam wahegagena, enaig fenamba enag, Sisas Satanna nihiyinai amtakwaligim enam nunumuafana, “Nemble Satanna nihiyinai mengig nihifenag angugum nihiliag, ka nem osonag, luwalna nihiyinai enag pugumbo! Nofeika piske ka sahom!” \p \v 26 Satanna nihiyinai amtakwalig nag hlehlefukonam, luwalim enag fuluwalifatinam, ehena nihiyinai enag pugumbona. Luwal fangonam enag nangunimba lilhifefatinam wahag lofug enaig fena. Mungwal el eseli enag enaig osogona, “Ati wahag!” \p \v 27 Enag Sisas enaig esena, luwalim ningagana kikehalanam gifiohlunamba, eso sukli bwihiagofena. \p \v 28 Eso Sisas lalagam sahowankana ehefena nihiyinaim mungo, enag ehefena nihiyinai enag mungwal sahini, “Ahnaig asegmba enag kagelmbi Satanna nihiyinai amtakwalig enag ahnaig hugufati fegonuhmo?” \p \v 29 Enag Sisas osoni, “Amangmba mas enaig amtakwaligimba hugufatini? Awai! Godum sahanag mungwamba sa hugufaiti!” \s1 Sisas piskenam osoni, “Kamba wahanam piskenam bwihiaf” \r Matyu 17:22-23, Luk 9:43-45 \p \v 30 Sisas ehefena nihiyinaim wankana ena kimbigimwo wahiyinam ahunam olugyi Galili provinswa apekugona wanpuguna. Sisas onanawo ehefena nihiyinaim ahnaig ahnaig mom sisifunugem, enaig fenamba enag ona, masa bigim mingnag el enag anuwanafegonuf enanayi ka yikagim wanaga enam. \p \v 31 Sisas ehefena nihiyinaim osoni, “Enag El Of Wanai God Ningihiana esel enam mingnag el wa kikehelinim tigekigim elim enam wa faigof. Emba wa el enag tigekimbi wahanam. Afa sambaga mungo si mayi ahuimba eso wa piskenam bwihiaf.” \p \v 32 Ehefena nihiyinai enag mas ena mom enag olninginimo, enag embefini Sisasim sahinigim. \s1 Aman Ainiyagmba fef \r Matyu 18:1-5, Luk 9:46-48 \p \v 33 Enag ahunam Kaperneam kimbigwa apekugoenam, lalagam saigonam, eso Sisas ehefena nihiyinaim sahini, “Amang mom minawamba na fuflafege ambogofena?” \p \v 34 Ehefum fuflafege ambogofena, aman Ainiyagmba fef, enaig fenamba enag ehefena nihiyinai enag mas Sisasim osuinimo. \p \v 35 Sisas agafenamba, ehefena nihiyinaim enam wunoni. Mayi ambogonamba, enag osoni, “Aman oi, ‘Kawo Ainiyag fem,’ emba eso ma mungwal elim kukwaganig el fei, enag enaig gafunag elmbi emba sa Ainiyagmba fei.” Sisas enaig sihifeni. \p \v 36 Enag enaig esena, luwal wesigim kikehlanam ombunam olugyi ehefena nihiyinaim elni muhuwa wasonam, eso luwalim enam ehefena nihiniyi fa sambagahla fefanam eso ehefena nihiyinaim enag osoni, \p \v 37 “Aman kam pahlukuagmba afa enag luwal ohunaigimba wunonim kwaganimba, elimba kamehe lahlafefag. Aman kam lahlafefagmba elimba amang kam mungo lahlafefahmo, elimba aman esel kam ningihianamba ka bok, enam gamba lahlafefag.” Sisas enaig osoni. \s1 Aman bigelim waginig hwanigmba, elimba bigelni hiheg \r Luk 9:49-50 \p \v 38 Jon Sisasim sihina, “Anuana, ka nangugmbi el mungo Satanna nihiyinai amtakwaligim neana tifutukni ningitigifeka, enag ehmba mas big mungwalyi gowahnefihmo. Enaig fenamba enag elim enam ka kwenig.” \p \v 39 Sisas osoni, “Negel nogafeika kwenim. Aman tifutuk gafungag kana tifutukni fegmba, emba mas kam yikagna ahnaig ahnaig amtakwaligim kam osoni. \p \v 40 Aman bigelim waginig hwanigmba elimba bigelni hiheg. \p \v 41 Yinimehe ka nem osonug. Amangal nem enaig olningugonimbi. ‘Elmbi elimba Kraisim pahalukahua, enag enam ka kwaganim,’ enag enaig nem olningugonimbi afa nem buga faiyimbi, emba elim enam ka lahlafehiagef.” \s1 Elni olningugugum enag amangwo amtakwalesungofef \r Matyu 18:6-9, Luk 17:1-2 \p \v 42 Sisas ming mo sihini, “Luwal wesig mungo osohwi ohunaig kam ati olningenagmba, emba luwalim enam aman wahigifenam okuf, aman enaigmba osofefimba enaigmba sa yuhwafeite amangal hun nalig ma finim enag elni wuningliyi kikinim eso ma bu nofugwa fati eso ma pekanam wahai. \p \v 43 Enaig neana ningagag enag esenam, kam olningenagim pahalukuagimba, mayi amtakwalmba fefeimba, eso hegefati. Enaig esei mungwa ningaganamba, emba sa na Godna muhwa hegeg agag enag fanam agafi. Masa na wa ningagag sambagana fenam afa na wa amtakwaligam kaf suwi mas fuhului esim wa. \p \v 44 Ena kukwamba elni ahnaig ahnaig tawetik enag gwesenam gofuf, ena kukwamba suwi enag mas fuhului. \p \v 45 Enaig neana mongug enag esenam, kam olningenagim pahlukuagimba, mayi amtakwalmba fefeimba, eso hegefati. Enaig esei mungwa mongugnimba, emba sa na Godna muhwa hegeg agag enag enaig esenam fanam agafi. Masa na wa mongug sambagana fenam afa na wa amtakwaligam wa kaf suwi mas fuhului esim wa. \p \v 46 Ena kukwamba elni ahnaig ahnaig tawetik enag gwesenam gofuf ena kukwamba enag suwi enag mas fuhului. \p \v 47 Enaig neana nofug enag esenam, kam olningenagim pahalukuagimba, mayi amtakwalmba fefeimba, eso nofug enag mingaganai nofugwo fusufati. Enaig esei mungwa nofnamba, emba sa na Godna muhwa hegeg agag enag enaig esenam fanam gofi. Masa na wa nofug sambagana fenam afa na wa amtakwaligam wa kaf suwi mas fuhului esim wa. \p \v 48 Ena kukwamba elni ahnaig ahnaig tawetik gwesenam gofuf ena kukwamba ena suwi emba mas fuhului. \p \v 49 “Suwi enag eso wa mungwal el ningum bonuf. Suwi enag enaig eseg sol lofugmba.\f + \fr 9:49 \ft Autinam Israel el enag enaig esifini. Sis tigifinim Godum faiyifini solna sisiagifinim. Sol enag sisim numwehiagegmba enag God enam lahlafenak. Enag nihigim God mas nenamo afa el enaig Godum faryina. Enag suwiemba enaig eseg ahnaig ahnaig kinig el ningum boimba enag kinig suwi rofukmba enag elim numwehianugei, enag el enag Godna nofwa lahlafek.\f* \p \v 50 “Solmba lahlagehe, enag sol embeg enag awaiemba, eso aman piskena enaig embeg enag esehmo? Solmba enaig eseg sisim numwehiageg. Negel gimba enaig esi, sol lofugmba nimbefena olugyi numwehiagimbi enag elim olyi lahlafehiagi, emba sa na auguiafi.” \c 10 \s1 Sisas osoni angwafigim ningitigigmba mas yuhwafegmo \r Matyu 19:1-12, Luk 16:18 \p \v 1 Sisas egam wahianam yikana provins Judiagam yikana gwesim bu Jordangam eso bu enag minggam yikana. Elksa ambogona nuwagena Sisasna nihiyi. Enag Sisas, ehe eso esekafena, enaig esena, Godna mom sisifunugena. \p \v 2 Mingnag Farisi el ambogona, ona, “Nawo Sisasim gihinim.” El enag enaig sahinifini, “Enaig aman angwafigim ningihiagmba, elimba yuhwahofeg? Autinam God Mosesim mo faina, enamba? \p \v 3 Sisas piskenam sahini, “Ahnaig mo Mosesmba nem faini yuwanamba?” \p \v 4 Farisi enag wahigifinim Sisasim osoni, “Mosesmba kagelni ufuamba, enaig osoni, ‘Aman angwafigmbi oningihiafimba, eso ma enaig ginofenam fainam, ka nem ningihiag, eso ma ningihiai,’ Moses enaig osoni.” \p \v 5 Sisas piskenam sihini, “Negelni ufuamba olug liputig yafuflag el, enaig fenamba enag Moses ena mom negelni ufum faini, yawo gamba negel gimba enaig esig. \p \v 6 Yuwana newogmba God mungwal gawig enag gafungafe genam, afa kwambolomi angwafigmi God gafungafewogona. \p \v 7 Enaig fenamba kwambolo enag eso ma awagafagim wahianam eso angwafig i mungo olug ahfanam, eso ahagambahlagofi. \p \v 8 Yawamba enaig eseg, ohunanam enag sambaga mas ahagahmo, yawamba ati mungo feg. \p \v 9 Amang ese God numusuhulug enag ena nofeika wo kougum.” \p \v 10 Piskenam lalagam ahunam saigonam eso ehefena nihiyinai enag Sisasim enam enag sahini. \p \v 11 Sisas osoni. “Enag aman mungo ehefena angwafigim ningihianam afa mingim fagmba, elimba enaig eseg, ehefena angwagim enag amtakwalefagim, afa angwafig wambugum amtakwalesungofeg. \p \v 12 Afa enaig angwafig ehefena ligagim wahiagem, ming awag wa kagmba, ehengamba gwenaig eseg, afa awagwagagim enam amtakwalesungofeg.” Sisas ehefena nihiyinaim enaig sihifeni. \s1 Sisas Godum sahana luwalim lahlafenugegim \r Matyu 19:13-15, Luk 18:15-17 \p \v 13 Enag el mingnag luwal hutiatanigim Sisas nangum wan ambogona. El enag sawiyifini Sisasim ogum, “Ma luwalim enag ningagana tutohilihiagei.” Enag ehefena nihiyinai enag elim enag nunumuhiagini. \p \v 14 Sisas ehefena nihiyinaim enag nangwagenam, enag nunumuhiagena. Sisas osoni, “Negel nogofeika kwegonum! Hwahiyi! Luwal ma ka nangum ambogoi, Godmba luwal ohunaik lofugumba sa wanagafi. \p \v 15 Elmbi enaig esimbi God ehim enam ma afalig feni. Luwalmba ehefena awagim numwehe olningenif, awagna mom fa higif. Mungwal el enag enaig ma Godum esini. Yinim newugehe ka nem osonug, aman el luwal lofug enaig esei hwanigmba, elimba ahnaig asenam, God afalig elim wanagagim esel esim enag ahnaig sahokahmo! Awai newog!” \p \v 16 Enag Sisas luwal mungogum ningagana tutohilihiagenam, Godum sahanam luwalim lahlafenugena. \s1 El gawig numbiyinai \r Matyu 19:16-30, Luk 18:18-30 \p \v 17 Sisas bwihianam yikafenamba, el mungo kikigni bona Sisas nangum, mogukug kwakwagenam Sisasim sahana, “Nemba anuana lahlag, ahnaig kasenam eso ka hegegmba gwesenam gofuf?” \p \v 18 Sisas sihina, “Amang fegim na kam lahlag moaogonag? God mungwehe lahlagmba, mingmba aman fe hwanig? Awai! \p \v 19 Autinam God Mosesim mo faina, ogufunugum lahlafehugum amang amang mo enag. Ati na ena mom enag anuanafeg. Mingnag momba enaig feg, ‘Nofeika amanim tigekam. Nofeika angwafig wambugum amtakwalesungofem. Nofeika okwefem. Nofeika mingnag elim moakwelenim. Nofeika waskwesenam ahnaig ahnaig esenam wambum. Awagafagna mom higigonufi.’ Enaig mo God Mosesim faina.” Ena mom enag Sisas elim sihina. \p \v 20 El enag Sisasim sihina. “Yuwanam ka luwal fefenamba ena mom enag ka pahalukuna, afa bogum yawangamba ka gwesehe feka.” \p \v 21 Sisas nangonam elim enam olug lahlafena, enag Sisas osona, “Nemba mungom ehe na tumek. Yikanam nimbefena mungwal gawig enag ningitigife, el ma wambwi, enanam mani enag wambnam eso amangal esel wohof, lofug, amang amang enam enaig hwanig feg, enaig elim, mumankeni. Enaig na eseimba emba sa na ofwa yika pugunam enagsa gawig lahlag na wambwi. Gawigim enaig esenam, eso, bonam kam pahalumbwi.” Sisas enaig sihifena. \p \v 22 Enag el enag ena mom higinam nohmbosug wahigifenam afafenam nemonafena afa olug kinig fenam ena kana. Ahnaig asegmba? Enag el enag gawig numbiyinai fena, enag esena.\f + \fr 10:22 \ft El gawik numbyinaimba ehefena gawikim mungo orning kafena, afa Godumwo oru etetinag enag Godna wanagagwamba ahnaig sahokafehmo?\f* \p \v 23 Sisas ehefena nihiyinaim enag fahegenugenam, enaig sihifeni, “El gawig numbiyinaimba ahnaig ahu saigoahmo God wanagag esel esimba.” \p \v 24 Ehefena nihiyinai ena mom higinim enag olug wahegesainam enaig sihiagahufena, Sisas ehefena nihiyinaim ming mo sihini, “Kana luwal, aman God wanagagamba esimba sahwagimba, enag ahnaig sahokafef? \p \v 25 Kamelmba sis nalig bulmakau nalig lofug, enag yikagim nel nasig megam enag ahnaig sahokafehmo? Awai! Afa aman el gawig numbiyinai gamba gwenaig eseg. God wanagagamba ahnaig sahokafehmo?” Sisas enawasim enaig sihifeni. \p \v 26 Ehefena nihiyinai enag olug wahegasainam ehefum sihiagini, “Enaig esegmba aman hegeg gohogmba fanam gwesenam gofuf?” \p \v 27 Sisas, nofna nangwagofenamba, enag osoni, “Elmbi ahnaig asihmo? Awai! God mungwamba sa elim enag numwehenugenam eso ahunam saigoi. Amang amang God esegim esel, enag emba wa yuhwa gweyi esef.” Sisas enaig sihifeni. \p \v 28 Pita Sisasim osona, “Higi, kagelmbi mungwal gawig enag ati ka hwatigim, enag ka nem pahalug ahua.” \p \v 29 Sisas osona, “Yinim newug ehe, ka nem osonug, aman kam olningenam, eso yikanam Godna mom lahlag sihiagekafi, afa ehefena lalam wahiyai, etegim, suminigim, muluwalim hwati, awagafagim hwati, luwal, asom hwati \p \v 30 aman enaig hwatiegmba emba sa enagsa 100 wambwi, ohuna betenai etiniagsa 100 lala, nilite, muluwali, afag, luwal, aso afa emba wa kinig gimba wambof. Enengim ohuna betem wahianam, eso hegeg gohogum enam fanam eso gwese gofi. \p \v 31 Afa enagsa el esel yawo ohunanam gosugmbi enamba enengimba wa sum fesaif. Afa enagsa el yawo ohunanam sum fesaig enag ehe enengimba wa gosuf.” \s1 Sisas osona sambaga mungogum, “Emba ka wahanam, piskenam bwihiaf” \r Matyu 20:17-19, Luk 18:31-34 \p \v 32 Ena minam ahuafenamba Jerusalemgam Sisas gosna. Sisasna nihiyiani enag olnigninim oluwahegasaina ogogum, “Ahnaig Sisasimba pugunaf?” Mingnag el gimba Sisasim pahalug ahuafena. Enag ehel gamba embefini. Sisas ehefena nihiyinaim 12 fena enam mungo sulufunam. Enaig sihinugena amang ehim wa pugunaf. \p \v 33 Sisas osoni, “Higi, yawomba Jerusalemgam big fukwalgogum ahufe. Enag El God Ningihiana Of Wanai, elim enamoa el mungo pris elmi anuana elmi wa faiyif. Ena pris i anuana el i sihiaginim mungwa mo finim afa so enaig osogof, ‘Eso ma tigekinim ma wahai!’ Mingnag elim wa faigof elimba Israel wanai el mo. \p \v 34 El enag enaig esinif, kiapasefinim, ahnaig ahnaig esefif, memp fuginif, wena tiginim, afa tigekif. Enaig esef, sambaga mungo siyi osuwu i, mayi yikaimba, eso enagel piskenam bwihiaf.” Sisas enam sihinugena. \s1 Jems i Jon i ona, “Nawo Ainiyag ahfem” \r Matyu 20:20-28 \p \v 35 Jems i Jon i, Sebedini le ningigig, sambaga ningigi enag Sisas nangum ahmbonam ahsahana, “Anuana kohogum kawo nem amang mungom ahsahanam enam enag kam eseni.” \p \v 36 Sisas sahini, “Amangim na sawie ahfeg nohogum, ‘Kam eseni’?” \p \v 37 Enag sambaga ningigi enag ahsihina, “Enagimwo wangenegenam enag nemba afalig fegmba nimbefena elim enag na wanagafuf, enag ka enaig sawie ahfeg, kohogum kawo amanwo neana nihigam agai amanwo neana sahagam agai.” Enaig sahnahfena. \p \v 38 Enag Sisas osoni, “Neningigi enag mas anuana ahfegmo amangim esel na ahsahig enamba. Na yuhwa ahfeime? Kinig nalig esel, kamble fagim. Feg enaigmba na yuhwa ahfaime? Blufle nalig lofug enaig bogum nem yisiyi fa kaugoimba. Kamble fagim esel enaigmba. Enaigmba na yuhwa ahfaime!” Sisas enaig sahinigena. \p \v 39 Sambaga ningiginenag osohona, “Emba ka yuhwa ahfef.” \p Sisas sambaga ningigim enam sihini, “Yiniho, enag kinigmbi emba na wa ahfafwa, afa mingnag kinig nalig blufle lofug enaig ne wa yisiaogof. \p \v 40 Afa enag aman sahagam agafim nihigim agagim enag, kamba mas gishu fwahiai, elimba God mungwamba sa enaigmba gishu fwahiai. Autinam God ehe elim enag ati gisfugum hwatigig enanayi ahagagimba. \p \v 41 Mingnag Sisasna nihiyinai enag 10 enam, enag enam higinim enag Jemsmi Jonmi wagugoni. \p \v 42 Enag Sisas wunoni, “Ambogonam kana nihiyi nuwag,” enag osoni, “Nolningig mingnag elni nangwag gohogmba, ehfamba enaig esehu, ehefena nihiyinaim tifutigim nangwagihiagewo. Amang amanagim enam og, ‘Kam mayi osoimba, eso kam kwegfwi.’ Enam og enag ehena mom enag mungwal pahlug ahuafena. El enag ehena gafungag figim, afa mungwal pahalug ahug. \p \v 43 Enaig el esel esig, afa negelmbi nogofeka pahago ahum enaigim enag. Negeliyinai aman enaig oliegmba, ‘Kawo nangwagohog el fim,’ aman enaig oliegmba, emba eso ma gafungag luwal fei, afa mungwal elim kwaganyegim yuhwafei. \p \v 44 Aman oimba, kawo sisigam Ainiyag fem, emba eso ma gafungag luwal fei, mungwal el esel enagna singagfeni, mungwal elim enag kukwaganig fei. \p \v 45 Ahnaig asegmba, enag ka osog? Enag El God Ningihiana Of Wanai ehe gamba enaimba ohuna betegam bogum ehena gafungag mas figmo el ehim mas kwegofugmo. Awai! Ehe bogum elim gafungafegim kwaganyegim. Ehe bogum elim wahanigim, afa elksam piskegim wambugum ahnaig ahnaig amtakwalig el esel esehufena enagnai!” Sisas enaig sihifena. \s1 Sisas nofselenam elim numwehenagena \r Matyu 20:29-34, Luk 18:35-43 \p \v 46 Ambogonam apekugonam Jerikowa, enengim Jerikomwo wahiyinim ahuna, Sisas ehefena nihiyinaim wankana, afa enagsa el, ena gamba mungwal ahuna. Bartimeus Timeusna leg, enag mina meigim agafena. Ehmba nofselena enag elim manim wunoniaofena. \p \v 47 Enag higinam Sisas Nasaret wanai ombo, enag gweyi hognam amtakwal wuneona, “Sisas Devitni leg, nemble kam afafena.” \p \v 48 Elksa nunumufini, “Kawug kapinife.” Afa enag el enag hognam amtakwal wune nalig fena, “Devitni leg, nemble kam afafena.” \p \v 49 Enag Sisas yikanam muhwa gohnam, eso Sisas osoni, “Wuni, ma boi!” Mingnag el elim nofselenam enam wunoni, “Olug lahlafenam! Bwihia! Sisas ati nem wunonag.” \p \v 50 Lofug foholanam agafena, enag lofug hugufatinam yikagna bwihianam, Sisas nangum yikana. \p \v 51 Sisas enag elim enam sahana, “Amangim na sawiyifeg, nogum?” Nofselena el enag Sisasim osona, “Kogum kawo nunof fehiagem!” \p \v 52 Sisas sihina, “Yisehe yika, ati na olningig emba God ne wa kwegofuf, enag nofug enag piskenam yuhwafena.” Enag yikagnam nunofehiagenam, eso Sisasim minagam pahalukuna. \c 11 \s1 Sisas afalig el lofug yikanam Jerusalem kimbigam sahokana \r Matyu 21:1-11, Luk 19:28-40, Jon 12:12-19 \p \v 1 Sisas elim wankanam Mug Olivyi wanpuguna. Mug Olivmbi kimbig Betfage afa Betani mugwa gofena. Ena kimbig sambaga enag Jerusalem kimbig nalig muhwa ahgifini. Sisas ehefena nihinaim sambaga ningigim ningitiginam, \p \v 2 eso enaig osoni, “Ne ningigi okwena kimbigam ahka muhwa esel gi esim. Ne ningigi ahkanam enag kimbigam ahsahon, eso yikagnamehe na wa ahnangof donki luwalig mungo el wena kikigim wahiyig. Ena donkiim mas aman mungo enanayi agagim okugmo. Donki enag pitigifanam ahombu. \p \v 3 Mingnag elmbi mayi nem enaig sahigonigmbi ogoi, ‘Amang fegim enaigmba nesahofe?’ Eso piske enaig sihiahfeni, ‘Ainiyag ogum kawo enanayi gafungafenam, eso piskenam yikagna ningihiam.’” Sisas enaig sihifeni. \p \v 4 Enag sambaga ningigi enag ahyikanam ahnangonamba donki luwaligim enam wena kikinim wahiyiini ambagam minawa ahnangonamba lala mengig muhwa, enag sambaga ningigi enag we ahpiginam ahwanigina ahfana. \p \v 5 Mingnag el muhwa gofwehiafena enag sambaga ningigim sahigoni, “Ne ningigi amang fegim enana donki luwaligmba elimba ahopitigifa?” \p \v 6 Enag sambaga ningigi enag Sisas esel esona gwenaig sihiahfena. Enag eso el nag wahiyini sambaga ningigim enam ogona ma donkiim enam ahpitigifenam ahokwi. \p \v 7 Enag sambaga ningigi enag donki luwaligim enag Sisas nangum ahpitigifanam ahombuna. Sambaga ningigi enag lofug donkiim masigim ahnufohlanamba eso Sisaswo enanayi fukonam agafena. \p \v 8 Elksa lofug munawa nufohla hwatini. Mingnag elwo asogam ahunam li kagag higfeginim wambuk ambogonam minawa sungwa hwatini. \p \v 9 Afa mingnag elwo gofahuafena, mingnag elwo sum ambagwafena, enawo wunena ambogwafena; \q1 Godum lahlag moaogunim. God elim enag ningihianamba, ena bona. God eso ma elim enag lahlafenagei. \q1 \v 10 Autinam kagelni ufu Devit, Afalig Israel elim wanagafena. Enaig lofug yawamba ati piskegim ombo, God enam eso ma lahlafenagei. Bigel enag nawo Godna wunehalam sisiyigam newug gufiyinim ofukwalgonam enam lahlag moaogonim. \p Enag el enag enaig wunewat ofwafina. \p \v 11 Sisas yikanam Jerusalemoa pugunam Godna lala naligim yikana sahonam mungwal ena lala mewa eyi fahegagena wahianam. Osuwu yikanam pefenamba, enaig fenamba enag ehefena nihiyinaim mungwal pasnam 12 enam, enam mungwal Betani kimbigam wankana. \s1 Sisas osona li fig (enag li hwatamof lofug) mas fugmba lei \r Matyu 21:18-19 \p \v 12 Siyini, Betaniim wahiyinim Jerusalemgam ahuafenamba Sisasim bini wahana. \p \v 13 Enag Sisas li figim nangonamba wahegwa gofenamba, figeyimewofena. Enag yikanam muhwa pugunam eso yisigiagena, onam “Atiame fug lege?” Enag nangonamba figeg mungo wahegegena. Ahanaig asegmba? Enanamba fug legnamo? \p \v 14 Sisas lim enag osona, “Mas na fugmba lei enengim gamba! Awai newug!” Ehefena nihiyinai el enag enam higini. \s1 Gawig wambuguk el Godna lala nalig nimbag betewa sungogofofena enag Sisas elim enam ningitigifena \r Matyu 21:12-17, Luk 19:45-48, Jon 2:13-22 \p \v 15 El enag ahunam Jerusalemoa apekugonam. Eso Sisaswo yikanam Godna lala naligim sahokana. Israel el enag enaig esifini, olyini kawo so mani afa twafig afa sis Godum faiyim. Mingnag el sisim twafigim Godna lala nalig nimbag betewa wambuk ambogofenam sungu finim afa enanam mani wambugegofena. Sisas enag elim enam ningitigifena. Kukofenam fatina simewa eseli enag el mani sungufinim mani wahigififinim mumankegegofofena. Sisas sime enam kukofenam aitini mingnag elwo twafigim manina wambugegofofena, enag ehelini eyi auguiag (sia) enam Sisas kukofe aitinaim. \p \v 16 Enag kweni, “Nogofeka amang amang Godna lala naligim osum wambusaigom. \p \v 17 Autinam enag God ehefena mom faini, ena mom el ginofini, enaig osoni, ‘Kana lalamba el eso ma enaig sefafi, Godum Sihinig Lala. Enag lalamba el mungwal esel gohnefe enag elni lala.’ Enaig autinam God osoni. Afa enag negel enag enaig esigim, enag yawamba enaig feg, okwef elni lala lofug!” Sisas elim enam enaig osoni. \p \v 18 Enginag ainiyag pris el afa anuana el enag ena mom higinim, enag. Eli enag enaig olningugini, “Ahnaig big asinim eso Sisasimba big tigekif?” Pris i anuana el i enag Sisasim embefini. Ahnaig asegmba? El mungwal enag Sisasna mom higinim, enag olug wahegesaina. \v 19 Si mayi kigfiafenamba eso. Sisas ehefena nihiyinaim enag wahkana Jerusalemumwo wahiyinim. \s1 Godum yininewug olningenam enaig sahanagmba, emba God wa faif \r Matyu 21:20-22 \p \v 20 Sini leawa kwimbiyim ahunam li figim enam nangonimba ati ehesafena, figeg ehesafenam mungwal puhwag nuhulugum ehesafena. \p \v 21 Pita piskenam olningugenam, enaig osona, “Anuana, nango, li fig enam nosona, ‘Mas na fug lei enengim gamba.’ Enaig fenamba enag ati ehesafegim wagag!” \p \v 22 Sisas wahigifenam elim enam osoni, “Negel gimba Godum olninginimbi Godmba emba yuhwa fef amang amangim enam. \p \v 23 Aman mungo sambaga olug hwanig, mungo olugnifenam, enaig olningugeimba Godmba emba wa yuhwafef. Enaig olningugeimba, emba amangimehe esel sahig enag emba wa pugunuf. Enag ohuna mugum enag osonaimba, ‘Nemba fgafu kanam wahegimeg bu solna gi enanayi yikanam pe.’ Enaig osoimba, emba wa esef. \p \v 24 Enaig fenamba enag yawo ka nem osonug, enag na Godumba sihinagim ahsahanafimba enaig olningenam, amangim eseli na ahsahini enag figim, enaig leseimbi, emba na wambuf. \p \v 25 “Enag mayi na gohonam Godum sihinagofimba, na enaigim olningimba, aman nem amang amang amtakwalig esenag, enam enag etetinam wahiai. Nogofeika mungwal ahnaig ahnaig amtakwalig enag mingnag el nem esegonum, nogofeika enam kikehelim! Eteti wahiyi! Esmba na fimbi, neana awag ofwa aga, enag nem ahnaig ahnaig amtakwalegim wambihiageni, mas piskenam enam enag olningi. \p \v 26 Enaig na mingnag elni ahnaig ahnaig amtakwalig na etetigim wahiai hwanigmba, emba God neana ahnaig ahnaig amtakwaligim mas eteti wahiai.” Sisas enaig osoni. \s1 El Sisasim sahini, “Aman nem osonag, ‘Ena gafungag ena fe,’ aman nem enaigimba osonag?” \r Matyu 21:23-27, Luk 20:1-8 \p \v 27 Piskenam ahunam Jerusalemoa apekugonam. Enag Sisas Godna lala naligyi tempelyi sahonam langwagofena. El Enginag ainiyag pris el afa Ainiyag sisiyi fesaig el, enag el Sisasim nangum ambogona. \p \v 28 Enag Sisasim enaig sahinifini, “Aman nem osonag, ‘Ena gafungag ena fe,’ aman nem enaigmba osonag?” \p \v 29 Sisas mungwag sihini, “Amang mungom ka nem sahinim, na kam mungwag enam sihinigmbi, emba sa ka nem sihini aman esel kam osonag, ‘Ena gafungag ena fe enam,’ mungwal gafungag esel ka feg. \p \v 30 Aman Jonumba osona. Elim buwa aitiagimba? Ena mo enag ofwanai boname? Elyinai boname? Kam sihini.” Sisas enaig sahinigena. \p \v 31 Enag el ehefem sihiagegofofena, “Amangim big osogof? Big enaigmba osogoimba, ‘Ofwanai bok,’ emba Sisas bigim sahinif, ‘Ahnaig asegmba enam mas na olug wahigifigim Jonna mom pahalug ahugmo?’ \p \v 32 Afa enaigmba big osogoimba, ‘Elyinai bok,’ emba el bigim nunumuhiagif.” Ahnaig asegmba? Enag el enag Godna lalanaim mingnag elim embefegoni. Mungwal el enag olningini Jonmba profet, Jonmba Godna mengig wanai mo fag el. \p \v 33 Ainiyag el enag enaig fenamba enag, Sisasim wahigifinim osoni, “Kagelmbi anuanamo.” Enaig fenamba enag Sisas osoni “Enag ka gamba mas ka nem sihini aman esel kam osonag, ‘Ena gafungag ena fe enam.’” \c 12 \s1 Mo enawasim el amtakwalig wain lifug asowa fahegewogum \r Matyu 21:33-46, Luk 20:9-19 \p \v 1 Sisas enawasim sihini enaig osona, “El mungo wain lifug aso fegim bwag aitig. Mime kunim hun tifutukni numwehiaginim enanayi wain fug aitinim mongni wainfug fapaugofigim enaig esigim bug puguagim. Enag sime lala kwina nimbanam el enanayi fahegegohogum ma sa wa okwefna el ambogonam wain fug wambuf. El enag mingnag elim wasanam enag asom fahegegofohogum, afa mingnag lifugwo ena gafungag wanai enam wambugum, afa mingnag lifugwo asoana awagim faifini. Asoana awag wahegam kafenamba. \p \v 2 Mayi lifug enag asonai enag ambiafenamba, eso asoana awag gafungag el mungom ningihiafena enag asogam, enaig sawiyifefenam ma mingnag wohof yika wambwi enag asonai. \p \v 3 Enag el asowa fahegeg gofohog enag enaig esifini. Elim enag nangufinim, mayi bwafenamba, sulufifinim tigifinim, yusug piskifinim ningihiyifini. \p \v 4 Asoana awag enag piskenam ming elim ningihiana, enam gamba mesowa topinim amtakwal tigifini, amtakwalefini. \p \v 5 Asoana awag ming elim ningihiafena, enam tigekifini. Enag enagsa el gafungafigim ningitigifena enag asogam. El enag enaig esinim, mingnag elimwo behtanigim kugwag aitifinimbi ahkitigiaogona, mingnag elimwo melni kugwagsungofini. \p \v 6 Enag mungo gofena, elimba ehefena leg mungo enam olug lahlafena. Awag enaig sihifeni, ‘Elimba kana luwal, gafungag el enag kana luwalim anghiginim lahlafinif.’ Enag sumiyim enag ehefena legim ningihiana. \p \v 7 Enag el eseli enag asowa gafungafegofofena enag ehefum oligi sihiagahufena, ‘Elimba asoana awagna leg, emba awagimoa wahaimba mungwal gawig ena wa wambuf. Hegefi! Nawo tigekim, nawo tigekinim, eso ehena asom fim!’ \p \v 8 Enaig fenamba enag tigekinim eligimwo aso leng meigim finim fatini. \p \v 9 “Enag wain asoana awagmba ahnaig asef? Emba bonam, el eseli asowa gafungafegofofena, enamba kugwag sungo fenam eso mingnag elimoa asowamba enamba faif. \q1 \v 10 Mas na ginofum enag fahegaginimo God autinam osona, enamba? \q1 ‘Mingnag el lala nimbigim, \q1 gungwekigim mungom nangufinim kwisifini, \q1 Afa gungwe kik enag yawamba wofugukum pugug. \q1 \v 11 Ainiyag enag enaig esegim pugug; \q1 enag ka nangugmbi lahlag newug feg.’” \rq Sam 118:22,23\rq* \m Sisas enag ehefum ena wasim osoni. \p \v 12 Ainiyag el enag enam higinim ati olningini Sisas enawasim ehelim osonug olningini “Kagelmbi amtakwalig enawasim enaig fenamba,” enag el enag ogona, “Nawo Sisasim kikehilinim ogohum,” afa enag embefini. Enagsa mingnag el esel Sisasim pahalug ahuafena, enag elim enag embefegoni, enag Ainiyag el enag Sisasim wahiyini ahuna. \s1 El Sisasim sahini, “Rom wanai elim takis faimbi, yuhwaime? Awaime?” \r Matyu 22:15-22, Luk 20:20-26 \p \v 13 Mingnag el Farisi elim afa Herotna nihiyinai elim enam nigitigini Sisas nangum. \p \v 14 Ona, “Nawo Sisasim amang amangim sahinim. Ogona mayi Sisas amtakwal sihifeimba, neso sulufinim kotinim.” El eso tatam aula fakahilinif, enaig lofug ogona, “Nawo eso Sisasim esinim.” Israel el Rom wanai gavman elim takis mani faigim, enag nunumugonam kwisini. Enag Farisi el afa Herotna nihiyinai el enag ambogonam Sisasim sahini, “Anuana, ati ka olningig, nemba yinim osfawof, nemba mas embefini ahnaig ahnaig esel nem olninginig enam. Aman esel Ainiyag feg enam enag nemba mas ahnaig mo faiyinam. Afa aman esel hofanam feg enamwo mas na ming mo faiyi. Awai! Nemba yinim fa sihif God esel membeg enam mungo. Enag nimbe kam sihin, Romoanai el elim nangwagawo, wunehalamba, Sisa, enamba ka manimba faiyime? Awaime? Enaigmba ka esimbi ka yuhwa feime? Awaime? Enag kawo mani enag faime? Awaime?” Sisasim enaig, sahinifini. Ainiyag el enag enaig olningugini, “Sisas mayi enaig sihifenimbi, takis mani Sisam fai,’ eso mungwal Israel el Sisasim nunumufif. Afa enaig mo sihinimbi, ‘Nogofeka takis mani Sisam faim,’ eso gavman el Sisasim waginif.” \p \v 15 Sisas ati olningini enagel enag ogona, “Nawo Sisasim gihinim.” Enag Sisas wahigifenam, osoni, “Amang figim nogogum na kam gihinim? Mani busug kam ombugona, kawo nangom.” \p \v 16 Enag el mani mungo ombugona, enag Sisas sahini, “Nohmbusugi wunehalag mba amana?” El enag osoni, “El Ainiyag esel Romoa nangwagawo, wunehalamba Sisa, enagna nohmbusug.” \p \v 17 Enaig fenamba, enag Sisas osoni, “Amang Romoa nangwagohog elnimba, emba eso enam faiyi; afa amang Godnamba eso Godum faiyi.” El enag ena mom higinim olug wahegasaina. \s1 El Sisasim sahini, “Elim wahagim piske bwihiagim?” \r Matyu 22:23-33, Luk 20:27-40 \p \v 18 Mingnag el Sadyusi el Sisas nangum ambogona. Sadyusi el enag enaig osogwafena, “Elimbi wahagim, mas piskenam bwihiai.” El enag ambogonam, Sisasim sahinim, \p \v 19 “Anuana, Moses ena mom autinam ginofena, amanim luwal hwanig wahaimba, afa ehena angwag agafuf, emba so ehefena suminig enag ena angwafigim enag ma fafim. Luwal mayi feimba eso ena luwalwo eteg esel luwal hwanig wahag ehagna kukwa gohof. \p \v 20 Autinam elengegwa gohona, enansini nilitena gofwehena enag eteg angwafig fanam, afa luwal hwanig wahana. \p \v 21 Etegim engeg enag angwafigim fanam, afa luwal hwanig wahana. Bwali enag fagim gwenag angwafigim fanam, afa ehe gamba luwal hwanig wahana. \p \v 22 Afa figinyeg, afa, enuweso, afa elngeg ena suminimbugug enag finim enag angwafigim mungom enag luwal hwanig fesainam pigina, afa angwafigim gimba sumiyim wahana. \p \v 23 Enag hwaonam, melig pigyeg ena wa bigiagafef, enag hwaonam enag angwafigmbi amana angwag fef? Ati na olningig elengegwa gohona enag el enag angwafig mungom fini.” Sadyusi Sisasim enag enaig sahinifini. \p \v 24 Sisas osoni, “Negelmbi mas na anuana figmo Godna mom autinam el ginofini enam. Enag mas na anuana figmo Godna tifutukum gimba. Enaig fenambe, enag negel enag mwetetiagig, mas na yuhwa figmo? \p \v 25 Enanam melig pigyeg piskenam bigiagofefimba, enanamaba mas angwafigmbi wambwi. Ensel, Godna gafungag wanai, ofwanai, angwafigmbi mas wambwi, enag enaig el gimba wa esif. \p \v 26 “Yawo enag nawo olningugim el wahagim piskegim bwihiagim enam autinam Moses ena mom enag ginofena li suwila lagofenamba. God ena suwi mewa sahogohonam Mosesim sihinagena. Ena mo enag mas na fahegigmo? Abraham, Aisak, Jekop enam autinam pigig, enag God Mosesim enaig sihifena, ‘Kamba Abrahamna God, Aisakna God, Jekopna God.’ God Mosesim enaig mo sihina. Afa God ati olningina ehelni sungwagmba mahiyim augwia. \p \v 27 Godmba melig ese pigig enag elni Godmo. Awai! Elimba enag elni God ehe aman esel hegeg gohogum esel, enag elni God. Negelni moamba amtakwal newug feg!” \s1 Autinam God Mosesim mo faina, amang mo sisiyiamba feg? \r Matyu 22:34-40, Luk 10:25-28 \p \v 28 Anuana el mungo bona Sisas nangum, ena hegenamba mo fuflafegegofofena. Enag higinamba Sisas mo wahigifenam yuhwa sihini. Enaig fenamba, enag el Sisasim sahana, “Godna moamba ahanag sisiyiamba feg?” \p \v 29 Sisas wahigifenam elim enag osona, “Mo sisiyi fegmba ohunag, ‘Negel Israel! Negel higi! Ainiyag God mungwehe mungo Ainiyag bigelni fenig. \p \v 30 Nimbefum! Ainiyag enag, nimbefena Godum enam nininewug olug lahlafena. Nimbefena olug, sungwag, tifutuk, enag mungwal Godum ma lahlafini.’ \p \v 31 Enam engeg mom mba enaig eseg, ‘Nimbefum esel na lahlafenagmba, enaig eso mingnag elim gimba enaig olug lahlafenai aman esel neana muhwa aga enam.’ Ming mo mba mas ena mo sambagam enag flafatigmo.” Sisas anuana elim enag enaig osona. \p \v 32 Enag anuana el enag Sisasim sihina, “Anuana, nemba yuhwaho osog. Elimba yuhwahofeg, esel nosog God mungwehe Ainiyag feg, ming Godmba mas fegmo, gweli mungwehe. \p \v 33 El ena Godum ma olulahlafini, olug, sungwag, tifutuk enag mungwal enag Godum ma olug lahlafini. Ehefum esel lahlafenagmba enaig eso ma minbnag elim gimba esei aman ehena muhwa aga enam gamba ma olug lahlafeinai. Sis afa amang amang enagel Godum fa faiyif, enaig pahalu ahufigim enag elimba yuhwaho. Afa enag sambaga ningigi mo enag pahalukahuagim afa amang amang Godum faiyigim enam flafatig.” Anuana el enag enaig sihi Sisasim fena. \p \v 34 Sisas enam hegnam, enag olningig anuana el ati olningig ena mo lahlag nininewug sihig. Enag Sisas sihina, “Nembe gweli ati na bogum Godna muhwa puguagim ofe. God afalig esel enam wahegwa na gohmo.” Enag mungwal el esel enag embefinim Sisasim ming mom sahingim. \s1 Sisas elim sahini autinam God elim Gishu Fwahagim \r Matyu 22:41-46, Luk 20:41-44 \p \v 35 Sisas Godna lala naligyi tempilwa gofenamba elim mo sihinugenam, enaig osoni, “Ahnaig asegmba enag anuana el enag enaig osogog. ‘enag Kraisim enam ogogum Devitni leg?’ Ahnaig asegmba enag enaigmba osogog? \p \v 36 Godna sungwag Devitim ogofunagenamba, enag Devit autinam enaig osona, \q1 ‘God Ainiyag enag kana Ainiyag sihina, \q1 Nemble kana nihigim ningagim agai. \q1 Nihigim augwiagmba enaig eseg \q1 aman esel sisiyifeg enag fawof. \q1 Enengimba amangal esel nem ona kawo amtakwalefim \q1 enag elim enag ka neana mong singag wasanif.’ \rq Sam 110:1\rq* \m Devit Godna mo enaig osoni. \p \v 37 “Devit ehehmba, ‘Ainiyag’ moaogona, enag Kraismba Devitni leg ena ming momba enaig eseg Devitim gamba Ainiyag fenag.” Sisas enaig osoni. Enag elksa sifakalni Sisasna mom higinim. \s1 Sisas sihini, “Anuana el amtakwalig ahuagim, enam negel gimba nunofifum” \r Matyu 23:1-36, Luk 11:37-54, 20:45-47 \p \v 38 Sisas mo ogfunugum enaig osoni, “Anuana el enag mingnag enaig esehu, enam negel gimba nunofifum anuana elim eseli enam. Anuana el enag enaig amtakwaligim membig, lofug kwieg aitiagigim, eso aisagafesai. Lofug kwiegmba autinam enag anuana el mungo aitikigwafena. El enag enaig olyifini ogona, ‘Eso el kam ma lahlafegoni.’ Enag eso ambogofenam ambagam nuwagifinam sahoafena kimbigwa gamba. \p \v 39 Israelna nuwagig lalawa enag el enag kuk lahlagim mungo lahlafini ogonam, ‘Nawo ahufenam ambagwa elni nohmbosogam auguiafum. El ma bigim nangwagi.’ El enag ogona, ‘Nawo wohof nalig ahagagwa gamba ahufenam, kuk lahlagwa mungo auguiafum.’ \p \v 40 Mingnag angwafig esel ligambugugum, mayi pigiafenamba angwafig mungo mayi auguiafenamba, anuana el enag ahufena angwafigni lala enag wambugifini. El enag Godum enaig moakwalnifinim sahinifini kwina gwesim ogohu asagafena. Hwaonam, God fahegagofefimba enanam enag enaig el kinig tawetik nalig newugehe wa wambuf.” Sisas enaig mo osoni. \s1 Angwafig esig Godum mani faina \r Luk 21:1-4 \p \v 41 Sisas mani keg muhwa agafena Godna lala naligyi. Enag elim nangwagawofena mani aitiagofofena enam. El mani numbiyinai el enag mani nalig aitini. \p \v 42 Angwafig esig mani hwanig bonam mani ongug wesig sambaga fatiaogona. \p \v 43 Sisas ehefena nihiyinaim wunoni, “Ambogo, yininewugehe ka nem osonug, angwafig esig esel mani hwanig fegim afa mani nalig fatig. Mingnag elim enam flafugum aitig. \p \v 44 Enag el mungwal eseli enag mani numbni fesaig mingnag hofanam mungo wambuk ambogogum aitig. Afa angwafig esig enag esel, ehewo awai newug fena, mungwal mani gweliehe fatig, wohof gamba amangna wambuhmo?” Sisas enaig mo osoni. \c 13 \s1 Sisas osoni, “Godna lala naligmbi emba el wa bumbuge sungo fif.” \r Matyu 24:1-2, Luk 21:5-6 \p \v 1 Sisas Godna lala naligim enam wahianam puguna yikana, ehefena nihiyinai mungo Sisasim sihina, “Anuana, nango, hun lahlag naligni Godna lala nimbini, afa lala enag nalig lahlag newug ehe!” \p \v 2 Sisas wahigifena enaig osona, “Ena lala naligim enag atiaho na nangog? Emba hun mungo mas mung hun sisiyi gifi. Awai! Emba wa mungwal tutosungofinim tatugof.” \s1 Sisas osoni, “Enagsa kinigmbi emba wa puguf.” \r Matyu 24:3-14, Luk 21:7-19 \p \v 3 Sisas Mug Olifyi agafenamba nanguwufena Godna lala naligim. Pita, Jems, Jon, Andru, enag el mungo Sisas nangum ambogona, \p \v 4 sahini, “Yawo eso na sihig, enamba amansi puguf? Amang ahanaigwo mayi puguimba, eso enam ka nangum so olningim enamba ati muhwa puguagimofe?” \p \v 5 Sisas osoni, “Negel numwehinim nunofifum aman mungo wa nem moakwalenim wankaf. \p \v 6 Elksa emba wa ambogonam kana wunehalam sefinim, enaig osogof, Kikehe Krais, God, kam ningihiyiana. Enaigwa osogonam, eso wa enaig wa esif. Elksam mwakwalegonim wanahuf. \p \v 7 “Enaig enengim na hegimbi fak ahagfi afa fakmo bonam puguafi wahegwanai, enamba emba wa puguf, mungwal bete i, of i awaiegimba emba wa mahiyi fefuf. Enam na higinim negel nogofeika oluwahigesaim. \p \v 8 Ming betenai elwo ming betenaiim fegonfuf, ming king ehefena nihiyinaim pasifenam mingnag king wan go enam fegonfuf. Minggamwo kugwa puguafuf, minggamwo bini nalig puguafuf. Enamba enaig tawetik angwafig luwal muhwa fukuagim eso esfafef enaig wa puguf. \p \v 9 “Negel enag numwehenim nunofifum. Emba wa el nem wanahuf kaunsulna nihigim nahunam enam sihiagigim. Emba wa negelim nuwagig lalawa enanayi kugwag aitifif. Negel kam pahalug ahuafimba gwena mungwehe nem, wan ahunam gavman, kingni nohmbosugwa wan apekugonam wagonuf, eso negel enag Godna mo wankeneg mo sihigoni. \p \v 10 Mungwal el mungwal betewa mungwal esel enanayi Godna mo wangenag enag mayi kaimba eso bite i ofmba enamba awaief. \p \v 11 Enengim mayi el nem wanahufefimba kotimegonugum, nogofei, ‘Ka olug wahigegim, ahnaig big osogof?’ Awai! Mungwal mo God ne faimbi, eso na sihif. Ena mo enag nimbefningalni moamomba! Awai! Emba Godna Sungwagna mo. \p \v 12 Mingnag elwo ehefena niliteninga elim faigof, ogofei, ‘Ma tigeki.’ Mingnag el humoanwo luwalim elim faigof, ‘Ma tigeki.’ Luwal gamba wa awagafagim wagugonim elim faigof, ‘Ma kugwag sungofi. \p \v 13 Afa negel enag kam pahalug ahuafimba enag mungwal el eseli enag nem olug kakagegonuf. Amangal tifutinim kam gwesinim pahalug ambogofefimba emba ahuanam mayi bite i of i awaiofefimba, enag God wa elim enag kwaganam wan bonam, eso hegeg gwesenam wan agafuf.” Sisas enaig sihifeni \s1 Amang amtakwalig newugehe wa puguf \r Matyu 24:15-28, Luk 21:20-24 \p \v 14 “Enag enag el amtakwalig newug enagwa amang amtakwalig gafungafinim ena wo ombugunam osaigonam washuf, Godna lala naligyi. God newugum esel amang sisim, twafigim el fa faiyif ena kukwa el amtakwalig enag moakwalig Godum ombugonam ena fohluf. Aman ena mo enag fagehagmba eso ma numwehenam olningugei. Autinam God ena mo profet el Danielim sihina, enag ena mo Daniel ginofena. Enanam enag amangal Judiawa oguwa enag, so ma mugam yikagna fukwalgonam ahwi. \p \v 15 Aman lala sime mugyi gofimba, nofeka lala megam sahonam amang amang gawig ena fam. \p \v 16 Aman asowa gohogmba, nofeka lalagam yikanam lofugnga enaig fam. \p \v 17 Enag angwafig afnialigni gamba, elsimbam, angwafig luwal hwutiatanig mahiyim tut yuwig ahufena enag gamba elsimbam. \p \v 18 Negel enag Godum sahini amang enag eso masa ninegnam enana puguf! \p \v 19 Yuwana newug God mungwal gawig esegenam enanayi kinig puguna, enag enanam pugugum bogum yawo ohunanayi feg mingnag kinig mungog gamba ati yawo enag feg, enag enengimba nalig kinig newug ehe wa puguf autinai kinigim wa flafatif. Afa hwaonamba enaig kinig enawa mas piskenam pugwi. \p \v 20 Autinam newug God eso gishu fwahiana enanam enag amtakwalignam tumefatiagim, afa kwina kafimba mungwal el enawa awaiete. Enag asegmba God olningini mingnag elim esel autinam gisfuna hwatina ehe nangum ambogogum enaig fenamba. \p \v 21 “Enanam enag aman mungo wa nem osonuf, ‘Nangu! Kraisba esel go! Nangu! Egam ese go!’ Ena mom enag nogofei ka olningim! \p \v 22 Afa mingnag elwo wa enaig moakwalif, ‘Kamba Krais,’ afa mingnag el amtakwalig wa apekugonam ogofei, ‘Kamba profet Godna mom ka wambuk ombugog.’ Enag el enag ogogum ‘Kagelim enam God gisfugum hwatig’, enam ogogum ‘Nawo wan ahum.’ Enag enaig wa esif, tifutuk gafungag wa apekugof, apekugof ahnaig ahnaig ehfamba nemona, autinamba mas enaigimba big nangunimo, \p \v 23 Amang esel mahiyim puguahwanig feg, enag hwaonamba wa puguf. Enam ka nem osonug. Enaig fegmba enag negel enag numwehenim nunofifum.” Sisas enaig sihifeni. \s1 Hwaonamba el osoh God of wanai ningihiana piskembof \r Matyu 24:29-31, Luk 21:25-28 \p \v 24 “Enag kinig nalig mayi awaieimba, \q1 eso osuwu pugog hwanig wa feg, afa waswa pugog hwanig wa fei, \q1 \v 25 bagnofut ofwanai fugahianam apeigof. Mungwal tifutuk ofwanaim, enag autinai tifutuk kikehelagu osuwi, was, bagnofut enag ehefena kukwa autinam gofofena, enag emba wa kiafigif. \rq Ais 13:10, 34:4\rq* \p \v 26 “Enanam enawa Enag El Of Wanai God Ningihiana enawa leangowa pembof, mungwal tifutukni, afa afwambusug nalig newugni feimba, eso el nanguf. \p \v 27 Autinam, God elim ehefum gisfu hwatina. Enanam ombofimba, eso wa enaig esef. God ehefena ensel gafungag of wanaim ningitigif elim ehe esel gisfugu hwatig, enam nuwagug ahugum. Emba wa mungwal bete esel enagna wambugenam afa of i bete i mwetetenaig wanai gamba mungwaliyi wambuf.” \s1 Li fig ogofug Sisas muhwa piskegim bogum \r Matyu 24:32-35, Luk 21:29-33 \p \v 28 “Li fig enag emba nem amangim ogofunuf? Enag li fig enag mulug figeg apekugofehba emba ati na nolningig osuwu nalig muhwa opuguhmba enag esfafef, enag eso ati big olningig ningi sisig esoh enaig esfafef bu puguagim mayi meini ofehba, eso sisesungofafef. \p \v 29 Gwenaig ehe na nanguf amangim esel ka nem osonug, enamba, elim na wa nangwimbi wa puguf, enag emba na wa olningif, El Enag God Ningihiana Of Wanai enag go ambagam mengig muhwa. \p \v 30 Ninimehe ka nem osonug, enanam elim enag pigeg hwanig fe fimba, eso enanam mungwal amang amang enawa puguf. \p \v 31 Of i, bete i, gamba emba wa awaief, afa kana moamba mas awaiei.” \s1 Mas aman mungo olningigmo amansini ehe wa bof, osuiname, sinainime \r Matyu 24:36-44 \p \v 32 “Aman mungo olningig hwanig amansini ehe wa bof osuiname, sinainime. Godna gafungagwanai ofwanai gamba mas anuanafigmo, Godna leg gamba mas anuanafegmo. Awag ehe mungo ati anuanafeg enam enag. \p \v 33 Negel numwehinim nunofifum, mas na olningigmo amansihe enag enawa pugu osuiname, sinainime. \p \v 34 Elimba enaig eseg, aman mungo ehefena lalam wahiagim. Enag ehefena gafungag wanaim elim osonug, ‘Kana gafungagmi, gawigmi fahegegofofum.’ Enaig osonugum mungo mungogum gisfua hwatig gafungagim enam. Mengigwa nunofegohog elim, enam osonag, ‘Numwehenam mengigim fa nangofegofum,’ El Enag enaig osonag. \p \v 35 Enag negel gimba gwenaig numwehinim nunofifum, amansihe lalana awag wa bof osuwipegnam boime, si olugyi gohognam boime, leawa kwimbiyim boime, leawam boime mas na olningigmo. \p \v 36 Enaig bogmba yawo yikagnam ehe wa puguf, enag wa nem nangoimba, na non gifuf. \p \v 37 Enaig fegmba enag ka nem osonug, enaig fenamba enag ka mungwal elim osonug, ‘Numwehinim nunofifum!’” Sisas enaig osoni. \c 14 \s1 El sisiyi fesaina enag sihiaghufena Sisasim tigekigim \r Matyu 26:1-5, Luk 22:1-2, Jon 11:45-53 \p \v 1 Sambaga osuwu mahiyi gohmba olningigim Pasovami afa bret pupkuog hwanig ahagagim osuwu nuguagim, enanam enag muwagigim, Enginag ainiyag pris i, anuana el i, yisigiagini, “Ahnaig big asinim so Sisasimba big kikeheli sulufinim tigekif? \p \v 2 Enaig mas big lahlagnam Pasovanamba enanamba mas big esi. El masa wa el bagagif.” \s1 Angwafig Sisasim wel fungug lahlagna musagam sugfuna \r Matyu 26:6-13, Jon 12:1-8 \p \v 3 Sisas Betaniyi agafena Saimonna lalawa enag el autinam ehehna fena. Enanam enag kukwa aganam wohof onefenamba, angwafig bonam sahona hun keg botol wel fungug lahlagna mengigwa puguag ombuna. Ena wel nog weg wesig bugba fungugni lahlag, enag wunehalamba nalt. Mani naligni fana. Botol enag pugugenam afa wel enag Sisasim mesowa sugfuna. \p \v 4 Mingnag el auguiafena enag olugakagni. Ehefum olugyi sihiage gofofena, “Amang fegim ena welmba yusugmba fatig. \p \v 5 Enaig big mani figbi mani nalig big wafiti. Big enaig wa 300 kina fiti, eso big elim amang hwanigim enam faigoite.” El enag angwafigim nunumufini. \p \v 6 Sisas osoni, “Wahiyi! Amang figim, na enag angwafigim kinigbi faiyig? Elimba yuhwahe kam esenag. \p \v 7 Autinai ehe el amang hwanig auguia. Amansi na sawiyi fegim kwaganiegimba, eso kwagan. Enag kamba, ohiyiaga hegeg gwesegim awohmo. \p \v 8 Amang angwafig enag esegmba yuhwaho eseg. Elimba wel lahlag kam eligim sugfunag, kam numwehenageg kumoagaligim gwenaig esifinimbi enag kam wahagim ma sa yikagna nongif. \p \v 9 Yinim newug ehe ka nem osonug. Mungwal bete esel enanayi Godna mo lahlagwa sihiahufuf, enam gamba angwafig esel eseg enamoa sihif, feimba olninguguf.” Sisas enaig sihifena. \s1 Judas sisiyifesaig el enam sihini, “Ka nem Sisasim faif.” \r Matyu 26:14-16, Luk 22:3-6 \p \v 10 Enanam enag 12 fenam Sisasna nihiyihai, enag elyinai, mungo Judas Iskariot, enag yikanam enginag ainiyag prisim ona nawo Sisasim faim. \p \v 11 Enginag ainiyag pris enag ena mom higinim enag sifakalni. Enag osoni, “Emba ka nem mani faiyif.” Enag Judas enag mina yisigiagena ogum ahana minawawo amansini pris elim enag Sisasimba ka faiyif? \s1 Sisas Pasova ehefena nihiyinaim wan nena \r Matyu 26:17-25, Luk 22:7-14,21-23, Jon 13:21-30 \p \v 12 Israel el enag mungwaliyi yiawa osum elengegiwa gohog osuwum gishu fwahiyinim. Enag wikwo angig fegim yikagim elngegwa pugug enag mungwal osuinamba bret pupkuog hwanig ahgahufena. Angig enag osuwu enag puguna, enanam enag sipsip luwalig fa kugwagif Pasovawamba. Ehefena nihiyinai enag Sisasim sahini, “Na sawiyifeg ahananayi kahunam Pasovamba numwehiagimbi, eso pasova enag na nef?”\f + \fr 14:12 \ft Pasovamba mom autinai bukwa go, buk Kisim Bek Sapta 12. Autinam Israel el Isipyi gofofena. Enag Isip el amtakwalehiage gofofena. Enag God kwagana piskegim Israel ehefena nugam ahuagim. Godna gafungag wanai ofwanai, ensel, sinainim penam bona mungwagim Isipni luwaligim eteningagim mungo kugwag sungofena, enaig esena Israelni luwalimwo kukwagane kafena. Eherni luwaligimwo mas piginamo. Enag yawomba Israel el enag mungwar yiawo nuwagifgum enam enag orningigim.\f* \p \v 13 Sisas sambaga ningigim sihinim, eso ningitigina, “Ne ningigi ahkanam ahsahon kimbig naligyi. El mungowo bu sompni ombofuf enag nem wa minawa wa bof. Eso ne ningigi enag eso elim enag ahpahalukui. \p \v 14 Mayi yikanam ahna lala mungowa sahoimba eso ne ningigi enag lalana awagim enam enaig sihiahfenai, Anuana osog, ‘Kana kukmba ahananayi go? Kawo Pasova enanayi kikefena nihiyinaim wan nem.’ \p \v 15 Emba wa nem ogofunuf kuk nalig sisiyigam go ati numwehiagigim wahiyig. Ne ningigi wohof enanayi numwehiage ahfe. Enag ehefena nihiyinaim sambaga ningigim ena ningitiginamba, ahkana.” \p \v 16 Sambaga ningigi enag ahkanam kimbigwa ahpuguna, enaig sambaga ningigi enag ahwufuana gwenaig eso Sisas osoni enaig. Enag sambaga ningigi Pasova numwehiagahfena. \p \v 17 Osuwupegnam Sisas ehefena nihiyinaim mungwaliyi wanbona. \p \v 18 Enanam enag ogunam ahgafenamba Sisas osoni, “Yininewug ehe ka nem osonug. Negelyinai mungo kam elim faiyif enag kam tigekigim, el mungo osohwi kamble i ahneawo enag.” \p \v 19 Ehefena nihiyinai enag olug wahegasainam, enaig esini, ehefum mungo mungog enag sahugini, “Kamble me?” \p \v 20 Sisas osoni, “12 feg enanayi el enag yawo mungwa sompyinai ka lifug bug bretna figihiane ahofe. \p \v 21 Elimba yiniho, autinam God osonamba, enag el ginofini, ‘Emba wa Enag El God Ningihiana Of Wanai enam wahaf.’ Afa aman Elim Enam God Ningihiana enam elim mingnag elim faiyimbi, emba kinig nalig ehnangum wa bof. Ma ehefena afag eseite, elim enam fukuag wahiaite, emba sa yuhwafeite.” \s1 Sisas bret i wainbug i ehefena nihiyinaim faini \r Matyu 26:26-30, Luk 22:15-20, 1 Korin 11:23-25 \p \v 22 Enanam mahiyim ahgafafenamba Sisas bret fanam, Godum lahlag moaogonam eso kukwasungofenam ehefena nihiyinaim faini. Enag osoni, “Fi, ohwimba kikefumehe ka nem afai.” \p \v 23 Enag wain bug kapna fanam Godum lahlag moaogonam, ehefena nihiyinaim enag faini. Enag ena mungwal enag ahgana. \p \v 24 Enag osoni, “Ohwimba kana taf, elimba enaig esena, taf kifutugum ehe ogfuni, amangim God eseli autinaim sihina yininewug ehe ena wa puguf. Enag tafmba ka sugfunuf elksam kwaganigim God nangum ambogogum. \p \v 25 Yinimewug ehe ka nem osonug, mas ka piskenam ena wain bugmba nei yikanam mulug wainbug ka nef Godna wanagagwa.” Sisas enaig osoni. \p \v 26 Enaig esinim, sangig mungo ogonam eso mug Olif gimwo fukwalogonam ahuna. \s1 Sisas osona, “Pita wa osof, ‘Mas kamba Sisasimba anuanafenamo’” \r Matyu 26:31-35, Luk 22:31-34, Jon 13:36-38 \p \v 27 Sisas enaig osoni, “Negel mungwal ena na wa esif, embem wa nahunam, kam wahiyinim. Autinam God enaig osona, enag, el ginofini; \q1 Mayi ka sipsipum nangwagohogum elim enam mayi ka tigekaimba, eso sipsip enag wa gweyi ahkitigiaogof. \rq Sek 13:7\rq* \m Enaig autinaim ginof enag osona. \p \v 28 Afa ka wahambwihianam Galiligim ka kaf, negelni gof.” Sisas enaig esoni. \p \v 29 Pita Sisasim osona, “Mingnag elmbi sa nem wahiyi, kamba mas ne wahiai!” \p \v 30 Sisas Pitam sihina, “Yinenewug ka nem osonag, yawo ohuna sinainim sambaga mungogum wa na osof, ‘Mas ka Sisasimba anuanafenagmo,’ enaig na osoimba, eso kakaruk awag sambagagim wa moasiawogof.” \p \v 31 Afa Pita tifutiagenam osona, “Enaig ka nemble i ahwahagimba, emba kesef, mas ka enaigmba osoi!” Mingnag Sisasna nihiyinai gamba gwenaig osogona. \s1 Sisas Godum sihina Getsemani asowa \r Matyu 26:36-46, Luk 22:39-46 \p \v 32 Sisas ehefena nihiyinaim egam wankanam wan puguna Getsemanigam, enag ehefena nihiyinaim osoni, “Ohiyi auguiafimba, kawo Godum sahnam.” \p \v 33 Enag Pita, Jems, Jonnam ena mungo sulufunam wankana. Enag Sisasim oluginig fena, \p \v 34 enag ehefena nihiyinaim enag osoni, “Enag olkinig kam ofe enag ohuna kinig naligni gweliehe kam awaha. Ohunanayi auguiafimba nunofifum.” \p \v 35 Enaig osonim, afa wesig hilikanam ehefum kanam betewa penam, eso Godum sahana, enaig na yuhwafegmba, ogum ena kinig ohunanam ma kam wahia. \p \v 36 Godum enaig sahnafena, “Humoan, kana awag, nemba yuhwafef mungwal amang esel enag, ka sawiyifeg emba tawetik i, kinig i enag kana nihiyinai hikifati. Enag kana sawiegim nofeka pahalukum! Awai! Nimbefena sawiegim enam pahalukui.” Sisas Godum enaig sahanafena. \p \v 37 Enag piske kanam nangwagenamba ehefena nihiyinai enag non asagafena. Enag Pitam osona, “Saimon, nonho na gi? Mas na wesigngiwo nofkike auguiamo? \p \v 38 Negel enag nunofifimbi Godum sahinifi, enaig wa nem amang gihnigim wa bonam puguf. Negelni sungwagwo ogum nawo yuhwa fefum, afa elig ehe kifutieg hwanig feg.” \p \v 39 Piskenam ehefena nihiyinaim wasanam yikana Godum piskenam sahanagim, yuwanam eso sahana enaig sahana piskefena. \p \v 40 Afa piskenam bonam ehefena nihiyinaim nangwagenamba non asagafena ehelnim nofug kinignewug fesaina. Enag mas olningingimo ahnaig Sisasim asihinif enam? \p \v 41 Bowalyi enag piskembonam, enag osoni, “Mahiyimho na ehe kukule asaga? Gweli! Ati meini ofe. Nunofi! Yawomba Enag El God Ningihiana Of Wanai, enag el enag elim wa faiyif. El ahnaig ahnaig amtakwalig esehugum enam wa faiyif. \p \v 42 Bigiagafe. Nawo ahum, Nangu! Ati ombo el enag kam mingnag elim faiyigimbi eso kam tigekif, enag ati ombo.” \s1 Judas Sisasim elim faiyini ma tigeki \r Matyu 26:47-56, Luk 22:47-53, Jon 18:3-12 \p \v 43 Sisas ehefena nihiyinaim mahiyim sihinugego fenamba, eso yikagnam Judas puguna enag el 12 fenam enagna mungo enag. El kisa numb mungwaliyi enag gweyi ambogona, piso i, aga i wambuginim. Enginag ainiyag pris el, anuana el, ainiyag el, enag el elksam enam ningiyiginimba enag ambogona. \p \v 44 El enag Sisasim faiyigim elel, enag enaig esena, yuwanam ati enaig osoni, “Elim ena ka afwaf fatimba, elimba Sisas eso negel enag gwenamho kikehelinim, numwehenim nangwagufi.” \p \v 45 Enanam enag Judas pugunam Sisasim osona, “Anuana,” esonam eso afwafe fatina. \p \v 46 Enaig fenamba enag el enag Sisasim numwehinim ningagawa kikehelini eso nangwahufena. \p \v 47 Mungo gofena muhwa enag piso ehefena angagwanai sugufanam eso el mungom angalog hugufatina. Elmbi elimba prisni misog elni gafungag wanaim. \p \v 48 Sisas el esel ambogonam kikehilini enam osoni, “Piso i, afa aga i na wambugigim wambuk ambogog kam sulufigim okwef luwalim lofug enaig. \p \v 49 Mungwaliyi osuwi enag ka Godna lala naligyi big mungwaliyi auguiafenam agofwehefenam ogogum afa ka nem sihinugekafena. Amang fegim enanamba na kam kikeheli hwanigba wahiyini? Afa amang amang mo enag God autinam esogba emba wa puguf.” \p \v 50 Ehefena nihiyinai mungwal el enag Sisasim wahiyinim embem ahuna. \s1 Kwambolo mungo embem kana \p \v 51 Kwambolo mungo Sisasim pahalu bwafena. Lofug busug mungo kigeugonam enag, mingnag el elim enam kikehelini. \p \v 52 Afa enag enaig esena, lofugwo hugufatinam nihig bihig embem yikana. \s1 El Sisasim enginag ainiyag prisnai yi kotimini \r Matyu 26:57-68, Luk 22:54-55,63-71, Jon 18:13-14,19-24 \p \v 53 Enag Sisasim wanigiahuna prisni misog elni lalagam. Ena lala wa enginag ainiyag pris, el sisiyi fesaig enag el, mo anuana el, el enag ambogonam nuwagena. \p \v 54 Enanam enag Pita Sisasna sum yikafena sumifena wahegwehe. Ena yikanam sahonam bwag megam prisni misog elni lala muhwa. Enanayi mungwal ami el gi gofwehena. Ami el enag lalam nunofegofohog el. Enag Pita gamba yikanam sahona ena suwa nolokewofena. \p \v 55 Enginag ainiyag pris el i mungwal el sisiyifesaig i, enag el mo yisigiagini amang esel Sisas eseg. Enam ogona, “Nawo wufuwinim eso Sisasim tigekim.” Enag mas ahnaig mom wufuinimo. \p \v 56 Elksa Sisasim moakwelini, enag elni mo enag mungwa lofugmo. Awai! Nemona fesaina. \p \v 57 Mingnag el gofwehenam Sisasim enaig moakwelini, \p \v 58 “Enaig ka higini, Sisas ogum, ‘Godna lala nalig enag ka tufatinam enag sambaga mungo osuwunam ka piske nimbanam augif. Elimba ningagana nimbahmo.’” \p \v 59 Enag ena mo gamba mas mungwa lofug fegmo. Elimba ehfamba mingnag mingnag nemona fesaina. \p \v 60 Prisni misog el enag olugyi gohonam, eso Sisasim sahana, “Na wahigifegim mo sihiagimba na kwisikho ena mo esel nem enaig osonug enamba?” \p \v 61 Enag Sisaswo mengig kapinifenam gofena, mas amang mo wahigifenam osonimo. \p Prisni misog el enag piskenam Sisasim sahana, “Bwata nemba Kraisni, eso autinam God osona, ‘Emba ka ningihiaf elim kwaganegim ka nangum asambogogum.’ Enag Godum enag mungwal el lahlag moaogonuf. Nemba Kraisme? Awaime?” Prisni misog el enag Sisasim enaig sahanafena. \p \v 62 Sisas osona, “Kamba. Emba na wa nanguf El Enag God Ningihiana Of Wanai enag Godna nihigimoa ka agafuf. Godmba tifutuk newug feg. Emba leango i wa piske ahbof ofwanai!” \p \v 63 Prisni misog el enag ehefena lofug plefu wahianam enag mingnag elim sahini, “Amang figim big mingnag elimbi wunogonug ma mo ambogonam sihi? \p \v 64 Sisasna amtakwalig mo ati na higig, osog, ‘Kamba God lofug.’ Negelmbi ahnaig olnignig amang ahnaig big esinif?” Mungwaliyi el enag mungwa mo fini, “Sisas amtakwaleg. Ma Wahai!” \p \v 65 Yikanam mingnag el gweyi Sisasim memp kusini. Lofugna nofugum yisiyinim wahiyinim, eso tigini eso enaig osogona, “Nemba profet lofe. Nemba wahigifenam sihi, aman nem tikgeg?” Ami el sulufinim asangigim pepefefini. \s1 Pita osona, kamba mas Sisasimba anuanafenagmo!” \r Matyu 26:69-75, Luk 22:56-62, Jon 18:15-18,25-27 \p \v 66 Pita ambagam betewa ambwagwa lala mengig muhuwa gofna. Angwafig, prisni misog elni gafungag wanai, bonam. \p \v 67 Enag nangonamba Pita suwa nologewofena, enag angwafig enag numwehenam nangonam enag osona, “Ne gamba Sisas Nasaret wanai nahkafena.” \p \v 68 Enaig Pita osona, “Awai! Mas kamba anuanafenagmo! Ahnaig mo elimba nosog?” Pita bwag mengig muhwagam kana. Enanam enag kakaruk awag moasiyina. \p \v 69 Enag gafungag wanai angwafig enag piskenam nangonam, mingnag elim muhwanaim sihini, “Elimba mungo ehelyinai ehe.” \p \v 70 Enag Pita piskenam osona, “Awai!” \p Wesig gohonam, el Pitana muhwa gofofena, enag piskenam osoni, “Amang fegim enaigmba nosog, ‘Kamba enag elmo!’ Neana wuneg Galilinai elni mo lofug. Ne gamba Galilinai na bok!” \p \v 71 Pita tifutiagena, “Yininewug ehe ka osog. Ka sawiyifeg ka yinim osogmba eso God ma kam kinig faiyi. Mas ka anuanafegmo elim esel na osogog enamba!” \p \v 72 Enag yikagnam kakaruk awag piskenam moasiyina. Pita olningnam oiskenam ena mo Sisas eso sihina enam, “Sambaga mungogum na osof, ‘Mas ka Sisasimba anuanafenagmo!’ Enaig wa na osoimba eso kakaruk awag wa moasiyif sambagagim.” Enag Pita fisgi pena eso ufwena. \c 15 \s1 El Sisasim wanigiahuna Pailat nangum \r Matyu 27:1-2,11-14, Luk 23:1-5, Jon 18:28-38 \p \v 1 Leawa kwumbiyim enginig ainiyag pris el, el sisiyifesaig el, el mo anuwana el, Israel kot el anuwana sisiyifesaig el enag el nuwagena. Ona nawo olninguginim gisfu wahiyim ahnaig big asif. Enag el Sisasim wena kikinim eso Pailat nangum ogohuna. Pailatmba kiap lofug Jerusalemoa kimbig nalig agafena. \p \v 2 Pailat Sisasim sahana, “Nemba Judana kingme? Awaime?” Sisas wahigifenam osona, “Nembe esel ati na gweli osog.” \p \v 3 Enginig ainiyag pris enag Sisasim mo ksa sihinageni, ohunaig osogona, “Ahnaig ahnaig amtakwalig enag na esena!” \p \v 4 Enag Pailat piskenam Sisasim sahana, “Ati na hegig esel nem sihinig ahnaig ahnaig amtakwalig mo esel enam. Masho na wahigife sihimo?” \p \v 5 Enag Sisas mas amang mo ga sihinamo. Enaig fenamba, enag Pailat enag olug wahigegena. \s1 Pailat Sisasim el amtakwaligim faiyini ogma, “Tigeki!” \r Matyu 27:15-26, Luk 23:13-25, Jon 18:38–19:16 \p \v 6-7 Enanam enag el mungo kalabusyi gofena wunehalagmba Barabas. Mingnag elngi eseli gafman elngi bagagini. Enag elim enag mingnag elimwo ati kugwagsungofini melni. Mungwal yiawa Pasovanam\f + \fr 15:6-7 \ft Pasovamba piskifinim orningifini autinam God Israelim kwagana enam.\f* enag Pailat enag el mungom kalabusyinaim pitigiafatiafena amanim mungwal el enag mayi membifinimbi, eso Pailat enag elim enam pitigifatiafena kalabus lalanai. \p \v 8 Enanam enag el ambogona Pailatim sahini gwenaig eso esei. \p \v 9 Pailat elim sahini, “Na sawiyifigmbi kawo Judana kingim wahiam ma pugugai?” \p \v 10 Pailat ati olningni enginag ainiyag prisna olningugugum. El Sisasna mom higifini, afa prisni momwo kwisifini, enag pris enag olug kakagini, enaig fenamba enag, pris Sisasim Pailatim faiyini. \p \v 11 Pris el Ainiyag enag mungwal elim enag sihigoni, ma Pailatim osoni, “Barabasim pitigifati!” \p \v 12 Pailat piskenam elim enag sahini, “Na sawiyifigbi ahnaig ka esef elim eseli na sefig, ‘Juda elni king?’” \p \v 13 El hogonam wune ogona, “Aga kaga tigegwa kukufinim tigeki!” \p \v 14 Pailat sahini, “Amang fegmba? Amang ahnaig ahnaig amtakwalig asegmba?” Enag hogna newug amtakwale wune nalig ogona, “Aga kaga tigegwa kukufinim tigeki!” \p \v 15 Pailat enag ona “Kawo elksam enam sawiyi fenim eso ma kam lahlafini.” Enag Pailat Barabasim pitigifatina ma pugugai. Eso Pailat Sisasim ami elim faiyini, ona, “Ma we kigna ma tiginim eso aga kaga tigegwa kukufinim tigeki.” \s1 Ami el Sisasim mo kiapasefini \r Matyu 27:27-31, Jon 19:2-3 \p \v 16 Enag ami el Sisasim wanigiahunam saigona bwag megam gafmanna lala muhwagam. Ami elim enag mingnag ami el wunogoni, “Mungwal, ambogo!” \p \v 17 Lofug tafkleg kwinam king oso fa fatif, enaig lofug enag ami el Sisasim fatini. Ami el enag we nasna kugunim Sisasim musowa kikini, busung lofug enaig king elmbi busung lahlag aitiag fafif enag busung lahlag hun mugna. \p \v 18 Enag mayi ami el enag Sisasim busung lofug fatinim afa busung nasna musowa kikini esinim eso Sisasim mo kiapasefni. Ami el enag moakwalinim Sisasim king lofug lahlag moaogoni, “Ka sawiyifig nembe gwesenam gofum Juda elni king lahlag!” \p \v 19 Ami el enag Sisasim musowa agana tiginim. Afa memp kusufini. Ami el enag Sisasnayi moakwelinim mongukug kwakwaginim sifakaleni. \p \v 20 Sisasim mo kiapasefinim wahiyinim, afa lofug tafkleg kwieg enag hugufinim afa piskenim ehefena lofug enag finim fatini. \s1 Ami el Sisasim wanigiahunam afa li kaga tigegwa kukufinaginim eso kahalini \r Matyu 27:32-44, Luk 23:26-43, Jon 19:17-27 \p \v 21 Minawa ahuanam nangunimbi el mungo bwafena wunehalamba Saimon. Saimon ehefena kimbig wesig Sairinim wahianam pugunim nalig kimbigam akafena. Ami el enag enaig esinifini, Saimonum ogogum, “Sisasna aga kaga tigeg enag faku.” Enaig fenamba enag Saimon fakuna. Saimonmba, enag Aleksander i Rufusni awag. \p \v 22 Ami el enag Sisasim sulufinim kimbigimwo wahiyinim ming betegam ogohuna, ena bete enag wunehalamba Golgota. Enag ena wunehalamba enaig eseg, Musog Kig Bihig Bete. Aman ahnaig ahnaig amtakwalig esegmba enagnagim ena betewamba elim kugwagsungo fegofogog. Enaig fenamba enag el enag ena betem enaig sefifini, Golgota. \p \v 23 Mingnag el wain bug i mir bug marasin i ehuwahiaginim Sisasim faini. Mir bugmba marasin eseli enaig feg, tawetik wesigim kwegfowag afa ena bug enag Sisas mas nenamo. \p \v 24 Ami el enag aga kaga tigegwa Sisasim nelni kukufeginim. Mungwal eso ami el enag hun hutiatanaigwa ehefngelni wunehalag ginofeginim, eso enaig esini sompyi aitinim eso glenglefini, eso hun mungo amana wunehalana mayi pefenamba, eso enag el enag Sisasna lofug fafena. Gwenaig esinim Sisasna lofug enag mungo mungog enaig wambinim augini. \p \v 25 Osuwu fukumbonam olugyi pugunamba (9 klok) enaignam ami el enag Sisasim aga kagag tigegwa kukufini. \p \v 26 Enanam enag el enaig ginofifini elim ogofugunugum amang figim tigekig. Sisasimwo enaig ginofini: \qc Judana king. \m Osogonam eso ginof enag aga kaga tigegwa kahalini. \p \v 27 Afa Sisasna muhwawo ming aga kaga tigegwa el elim sambaga kugwagsungo ahfefnam afa okwefna ahwambna, ena sambagam enag mingimwo nihigim kahilini, afa mingimwo sahagam kahilini, aga kaga tigegwa eyi. \p \v 28 Autinam Baibel osona, enag yawo ati pugug, Baibel enaig osona, “Enag ehim gamba enaig osoni ogonam el amtakwalig ga enaig.” \p \v 29 El enag ambogonam fahufegofofenamba Sisasim kiapase mo sihinahufna. El enag angmow waginim enaig osogona, “Hegefe, ena na osona ‘Emba ka Godna lala nalig bumbuge sungofenam, piskenam sambaga mungo osuwunam nimbaf.’ \p \v 30 Enag nimbefum nembe kwegfo, nembe aga kaga tigegim wahianam, pe!” Sisasim enaig osoni. \p \v 31 Mungwal enginag ainiyag pris el afa anuwana el gimba Sisasim enaig mo kiapasefini. El enag ehefum olugyi sihiagahufena, “Mingnag elim mungo kwaganig, afa ehefumwo ahnaig asegim kwegfofehmo? \p \v 32 Krais enag, Israelna king, ehe ma aga kaga tigegim wahianam pei, nawo oso nangum. Nawo enam nangunim, emba sa big olningi emba Kraisho.” Enag el enaig sihiagahufena. Afa sambaga ningigim esel katigini enag ehe gamba ati amtakwal mingig Sisasim sihinag ahfena. \s1 Sisasim ati wahag \r Matyu 27:45-56, Luk 23:44-49, Jon 19:28-30 \p \v 33 Osuwu muso suflulugnam si mungwal bitem enam kigfihiagenam osuwum mayi hikifwafenamba yika fenam eso 3 klok pugug. \p \v 34 Osuwu hikifugwa gifinimba eso Sisas tifutinam wunona, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” Ena mo enag bigmba wahigifigim enaig osogof, “Kana God, Kana God, Amang fegim na kam wahiag?” \p \v 35 Mingnag el muhwa gofwehiafena, enag enam higinim enag osogona, “Higi! Elaijam wunego.” \p \v 36 El mungo kikigini kanam lifug bug nongug ninim embeg efiyimbuna wagyi kikeugunim fifukwalaogonam Sisasim nihini ona, “ma nei.” El enag osona, “Awum, nawo nunofegofofum Elaija wa bonam pitigiafaime? Awaime?” \p \v 37 Sisas tifutinam hogna wunonam, eso gweyi wahana. \p \v 38 Enanam enag lofug nalig kinigni kwieg Godna lala naligyi enag eso sisiyi kukweogonam pekanam simewa pugunamba sambaga lofug ahfena.\f + \fr 15:38 \ft Rofuk enag Godna lala narikyi enag enaig feg, mungwar elim enag minam kaguonuk, mas ahunam saigoi ena mengigam enag. Pris eser sisiyi feg ena mungwamba sa kanam esimba sahoi. Enag esimba mayi ka sahokmba emba enaig eseg Godna nohmbosgam yika puguk. Enamba eso Hibru 6:19,20 nangoi.\f* \p \v 39 Kepten, el mungo ami elim sisiyi fenig, enag muhwa gofenamba Sisasna wahagim nangwagofena. Enag osona, “Yini newugehe, elmbi elimbi Godna leg!” \p \v 40 Mingnag angwafig gimba wahigwa gofofenamba wag nunofegofofena. Mingwo Maria Makdala kimbigwa wanai, afa ming Mariawo Jems i Josep i afag (enag Jemsba sumiyinai ming Jems,) afa ming angwafigwo Salome, afa mingnag angwafig gimba apeyena. \p \v 41 Yuwanam Sisas Provins Galiligim langwa kanamba enanam enag angwafig enag pahalug ahuafenamba Sisasim gafungagim kwegfuni. Mingnag angwafig ksa Sisasim pahalukahuna Jerusalemgam, ena gamba enanayi gofofenamba nunofegofofena. \s1 El Sisasim hun megam oseigonam fakini \r Matyu 27:57-61, Luk 23:50-55, Jon 19:38-42 \p \v 42-43 Osuwu yikanam pefenamba, Josep kimbig Arimateanai bonam puguna. Josepmba kot anuana el esel enag elyinai mungo. Mungwal kot el olningni Josepmba nininewug el lahlag. Ehe gamba Godna wanagagim nisanawofena. Enag sinimba Sabat osuwu wa puguf, enag yawanamba amang amang numwehiagigim sinigim. Israelna moamba enaig feg ming osunam gamba autinam Sabat elim wahagmba mas li kaga tigegwamba Sabatnamba luwafi. Sabatnamba mungwal Israel el enag ming osuwu pegam autinam Sabatnamba gafungagmba enag wahiyifini yikafenam Sabat osuwupegwa puguafena. Enanam enag Josep mas embefenamo Josep enag yikanam Pailatna nihiyi pugunam eso Pailatim enaig sahana fena, “Kawo Sisasim pitigifakunam hun megam osaigonam fakim.” \p \v 44 Pailat kukugi fakanam osona, “Kamba kogum ahanana wahahmo?” Pailat el ami elni keptenim wunena, “Sisasimba atiaho wahag?” Kepten enag osona, “Ei, ati wahag.” \p \v 45 Pailat enag hignam eso osona Josep ma Sisasna eligim pitigifakwi. \p \v 46 Josep lofug busug lahlag manina fanam eso Sisasim pitigifanam opina, lofug busugni enana saganam, eso hun mimewa kumoahilini. Hun mimemba enamba autinam Josep ehefena gafungag wanai el kunim wahiyini, ena hun megam Sisasna eligim fakinim. Eso hun amta nalig yitiwiti fefug ambogwanam eso hun mengigim kaguwunim wahiyini. \p \v 47 Maria, Makdala kimbig wanai afa ming Maria, Josepna afag, enag sambaga ningigi enag nunof ahfegofena enag ati ahnangona Sisasim esel fakini ena kugum enag. \c 16 \s1 Sisas piske behiana \r Matyu 28:1-8, Luk 24:1-12, Jon 20:1-10 \p \v 1 Sabat osuwu mayi kanam awaienamba, enag Maria Makdalanai, afa ming Maria Jemsna afag, afa ming angwafig Salome, enag angwafig enag wel fungugni lahlag ena manina wambuginim. Onanawa ambogonam Sisasna eligim susulenagim. \p \v 2 Sabat osuwunam enag siini leawo kwimbiyim enag angwafig enag bigigafenam hun megim nangugum ahuna. \p \v 3 Angwafig enag ehefum sihiagahufena, “Aman bigim waganam hun mengigwa kagwog gi, enamba yitifatif?” (Hun enag amta nalig fena.) \p \v 4 Eso angwafig enag nunofinimba hun mengigwa kaguonim wahiyini, enag mas gifinimo! Awai! Ati yitifatina! \p \v 5 Angwafig enag saigonam hun megam esim ahuna. Nangunimba kwambolo mungo nihigim agafena lofug busug kwieg fatinam. Enag eso angwafig enag kukugiafakafini. \p \v 6 Enag kwambolo enag enaig sihifeni, “Negel nogofeika olug wahigim. Ati ka olningig negelmbi Sisas Nasaret wanaim nangugum nambogog, Sisasim osohwi aga kaga tigegwa kukufini enam. Emba ati piske bwihiag, ohunanayimba mas gihmo. Ohuna kugum enam nangu, ohiyi fakini, enag mas gihmo. \p \v 7 Negel enag ahunam ehefena nihiyinaim sihigoni, afa Pitam gamba enaig sihifini, Sisasmba neningalni gof ati wa kaf Galiligim. Emba na wa Galiliyi nanguf. Osohwi ati Sisas nem autinam osoni,” kwambolo enag angwafigim enaig sihifeni. \p \v 8 Angwafig enag hun menai apekugonam embem yikagna ahuna. Enag eso kiafigig wahegasainam afa olug wahegasaina. Mas amang mo amanim sihinimo. Ahnaig asegmba? Angwafig enag embefini. (Ming el ohuna mo ginofenam augena buk Mak eseli enam enag.) \s1 Maria Makdala yinai Sisasim nangona \r Matyu 28:9-10, Jon 20:11-18 \p \v 9 Leawa kwimbiyim Sabat osunam sini enag Sisas piske bwihiana. Enag Maria Makdalanai enagna nofwa yuwanamba puguna. Enag angwafig enag autinam Satanna nihiyinai amtakwalig elngegwa gohona enam Sisas hugufu aitina. \p \v 10-11 Enag el Sisas wan gohonifefena enag el enag Sisasim olninginim wewufewofena. Maria yikanam enam enag sihini, “Sisasmba nofkike eliehe aga, ati ka nangog!” Ehel enag ena mom enam hignim, afa mas olninginimo. \s1 Sisasna nihiyinai sambaga Sisasim ahnangona minawa \r Luk 24:13-35 \p \v 12 Enanam sambaga ningigi Sisasna nihiyinai kimbig naligim ahwahianam eso ahkana. Sisas pugunam wambna aman lofug enaig. \p \v 13 Sambaga ningigi enag piskenam ahkanam mingnag elim Sisasna nihiyinaim ahsihini. Afa enag sambaga ningigina mom enam ati higim, afa olningi hwanig. \s1 Sisas ehefena nihiyinaim ehefena gafungagim mumankeni \r Matyu 28:16-20, Luk 24:36-49, Jon 20:19-23 \p \v 14 Afa enengem ehefena nihiyinai el oguafenamba ahagafafenamba, enag Sisas pugunam wambnam, eso ehefena nihiyinaim enag wagini. Ehel enag mas olninginimo, enagenagim ehelni olug enag mweteti hun lofug. El esel sihigoni Sisasmba ati piskegam bwihiag, ena mom enag olningi hwanig. Enaig fenamba enag Sisas wagini. \p \v 15 Eso Sisas sihini, “Negel ahunam, Godna mo lahlag mungwal betewa el eseli gohka, enag mungwal elim enag enanayi sihigonugahu. \p \v 16 Aman olug wahigifenam Godum pahalukwi afa el buwa fati emba sa God sulufanam afa ehefena muhwa hegeg gohogum enam faiyi. Afa aman enaig olug wahigife hwanigmba, emba Godum mas pahalukwi, ahnaig ahnaig amtakwalig ehena nihiyi gwesegim go, enaigmba, eso wa tawetik nalig faf. \p \v 17 Aman olningenam oi Godna moamba yinimehe, enaig esenam, Godum sahanaimba, emba sa God tifutuk gafungag ogofunai enaig gafungag enag el bihigmba mas ehe gafungafei, God enag enaig gafungafegim, og eso mingnag el enag olningi Godna moamba yiniho feg. El esel olningig enam kwaganegim eso Satanna nihiyinai amtakwaligim hugufuhianugeg enag nemona mog sihigoni enam enag autinamba mas higifinimo. \p \v 18 Enaig sombine ga kikehelinim ningagana afa amang amang wahembug lofug ga enag ahagaimba, emba mas amtakwale sungofei. Emba wa gihna elim ningagana tuhwimba, emba el ena wangnefef.” \s1 God Sisasim ofgam sulufakuna \r Luk 24:50-53, Aposel 1:9-11 \p \v 19 Sisas Ainiyag enag mo sihinugenam, mayi wahianamba, eso God sulufanam ofgam wanikina, enag Sisas Godna nihigim aga. \p \v 20 Sisasna nihiyinai enag ahuaminifegim Godna mo mungwal bete esel enanayi sihiagahug. Ainiyag kwaganig elbi ahnaig ahnaig kifutuk enag ogogfufenig elbi enaigba ahnaig gafungafihmo? Enaig gafungafigmbi emba enaig eseg elim ogfunug Godna moamba yiniho.