\id ROM ALY Alyawarr Bible Northern Edition Moore 29.4.09. \h Romans \toc2 Romans \toc1 Romans \mt1 Romans \imt1 Angka Romans alakenh aynteyel \ip Paul apmer Corinth-itwek anenhel-antey ra pip ingkwernek. Jew-weny Greece-areny-rnemel man anthenh. Paul arrkernelhenh, Jerusalem-warl alhetyek-arrpantey man-akert, irrepern-rnem anthayntetyek. Ra ilkelhenh Spain-warl alhetyek, angka mwerr-angker ilerl-apayntetyek. \ip Paul-el pip thwenek Rome-warl, rernem iterl-aretyek, angka impen. Jew ingwer-rnemel akalty-anthenh ikwer-rnem-kenh-angkwarr apent-aynteyek-tangkwel. Jew ingwer-rneman iterrenh Jesus anyent-angkwarrant. Romans 3:23 aynteyel: “Ingkerrenh nthakenh Akngey-kenh-angkwarr arraty aney-angenh ament-tangkwel, Akngey irrwerl-areny iterl-arey-angenh-tangkwel. Apatemel awank-akerr anenh. Ingkerrenh Ingkart-kety amentirrek.” \ip Romans 3:21-they 26-ek-atwety alakenh iterreyel anwantherr arratyirretyek, angka Jesus ikwerenh-angkwarr apenterl-anenty. Anwantherr arratyirrem Ingkart ikwer-angkwarr apenterl-anenty, anyent-angkwarrant. Romans 3:24 aynteyel: “Akngeyel iwerr anwekantherr mpwarek Jesus Christ-angkwarr. Ra ingkerrenhek katy ilwek, ra renh-rnem anyentelhilek Akngey-warl, rernem Akngey-kenh-angkwarr arraty anayntetyek, alyelk.” \ip Jesus renh tnakenty anyent-angkwarr, rarl anwekantherr katy ilwek ikwerant anyentirrem. \ip Romans 3:27-28: Anwekantherrenh-angkwarr apentey-angenh, anwantherr tnakelhey-angenh. Anwantherr impenek-antey apenterl-ayntetyek. Romans 3:31: Angka arrwekeleny ipmelhey-angenh. Romans 5: Christ-angkwarr anwantherr anyentirrem Akngey-warl. Romans 6: Inngantey anwantherr arraty anem. Romans 7: Arrwekeleny-kenh-angkwarr ament arrkernelhenh ipantey. Romans 8: Itnwengelant anwenhantherr rlterrkilem. Romans 9-11: Angka alakenh aynteyel Jew-rnemek-then, Jew-weny-rnemek-then, alethang-rnemek-then, ingkerrenhek. Romans 12: Anwantherr mwerrant-arey anayntetyek, mwerr-angkwarr apmwewarl irrekerr. Romans 13-15: Ingkart-areny ingwer-rnemek iterretyek, awelhetyek, renh-rnem ayntarrp-iley-angenh. Romans 16: Paul inkwerelhek Rome-areny-rnemek. \ip Galatians Romans angka anyent-anteyarl aynteyel anayntiley-angker. \c 1 \p \v 1 Ayeng Paul, Jesus Christ-kenh warrkenh. Atha pip nhenh arrekantherr-warl thwenek, Akngeyel-anem ayenh rlwanek, angkakert ikwerenh anetyek. Rantey arrpemarl ayenh thwenek, angka mwerr-angker ikwerenh akalty-anthetyek. \p \v 2 Awank-akerr Akngeyel arrwekeleny-rnem ilek, angka ikwerenh-angkwarr, artwa angkakert rernem angka renh ingkwernek pip-warl. Akngey-kenh angka impen aynteyel. \v 3 Angka mwerr-angker nhenh Akngey-kenh alerikw. Ra arrwekeleny David-kenh arrpemarl ahern-areny. \v 4 Ra Akngey-kenh rlterrk-akert aneyel, irrwerl-areny-kenh. Alakenh ra akemirrek ipmepenh Itnweng Rlwartel anwekantherr arrernek. Jesus Christ ranem atyetyart ilkwa anwekantherrenh aneyel. \p \v 5 Jesus-el ayenh angkakert Akngey-kenh mwerr arntarnt-arek. Ra anwenhantherr rlwanek, angka ikwerenh akalty-anthetyek. Ra anwenhantherr arrernek, anwantherr ingkerrenh Jew-weny-rnem akalty-anthetyek apmer arrpanenhek, rernem Jesus-kenh-angkwarr arraty apenterl-ayntetyek, renh tnaketyek. \v 6 Ranem arrenhantherr rlwanek, arrantherr ikwerenh-rnem anayntetyek, Jesus-kenh-rnem ingkerr. \v 7 Atha pip nhenh thwenek, arrekantherr-warl Rome-areny-rnem-warl. Akngey anwekantherrenh Akngey arrekantherr inkwerelheyel. Ranem arrenhantherr rlwanek, arrantherr ikwerenh-rnem anayntetyek. Ingkart Akngey, Ingkart Jesus Christ arrekantherr inkwerelheyel. \fig |src="hk00242c.tif" size="col" ref="Romans 1:7" \fig* \s1 Paul ilelheyel \p \v 8 Arrwekel-antey ayeng Akngeyek inkwerelheyel, Jesus Christ-angkwarr, arrekantherr ingkerrenhek. Apmer arrpanenh rernem angkerreyel, arrantherrarl Jesus renh tnakek. \v 9-10 Ayeng intem-antey Akngeyek warrkirreyel, angka Akngey-kenh alerikw akalty-antheyel. Akngeyan akalty, ayeng arraty angkeyel. Ayeng arrekantherr iylpangkeyel iylpelirrey-angenh, Akngey renh ayernemel. Ayeng arrekantherr-warl alhetyek-anek. Ayeng apetyem, Akngey ilkelhentyarlant. \v 11-12 Ayeng ilkelheyel, arrekantherr-warl alhetyek, atha arrenhantherr rlterrkiletyek, arrantherr arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek. Alakenh-anyem anwantherr rlterrkilerrerl-ayntetyek, ikwerenh-angkwarr arraty apenterl-ayntetyek \p \v 13 Atyenh-rnemay, ayeng arrekantherr-warl alhetyek-arrpantey, ywarn-antey. Akngey atyeng arrkngert angkek. Ayeng ilkelheyel, atha Rome-areny-rnem Jesus-warl atnwenhetyek, atha Jew-weny ingwer-rnem Jesus-warl atnwenhek-apeny, apmer arrpanenhek. \v 14 Iterl-aray, atha ingkerrenhek angka mwerr-angker ingkerrenhek iletyek, tyak-rnemek-then, akwerrp-rnem-then akalty-anthetyek, apmwamwam-rnem-then ingkerrenhek akalty-anthetyek, atyenh-angkwarr-antey. \v 15 Alakenh ayeng iterrenh angka mwerr renh iletyek, Rome-areny-rnem. \s1 Akngey-kenh-angkwarr arraty anem, angka mwerr-angker renh tnakemel \p \v 16 Ayeng Akngey-kenh angkekety nyerrirrey-angenh. Angka Akngey-kenh-angkwarr anwantherr itethirreman, iteth-kenh apmer-warl alpem, anwantherr renh tnakenty. Jew rernem-tangkwel arrwekel anenh, akalty-anthenh, ingwerel-rnem-anem, apmer arrpanenhek-anem. \v 17 Angka mwerr-angker alakenh aynteyel, ingwerel Jesus renh tnakenty, ra Akngey-kenh-angkwarrant anem. Akngey-kenh angka alakenh aynteyel: “Ingwer Akngeyek awelhenty, ra Akngey-angkwarr arraty aneman, ra iteth intem-antey anayntetyek, Akngey-kenh-angkwarr.” \s1 Akngey ahelirreyel ikwer-rnem, rernemarl apmwangkwarr apenteyel \p \v 18 Akngey-kety amentirrenty apmwangkwarr irrem. Intwemelirrenty Akngey-kety ikwer-rnem aynteyel arrpemarl, atwetyek. Alakenh ingwer-rnem Akngey-kety arrkngert angkenty, Akngey renh iterl-aretyek, Akngey ikwer-rnem-kety ahelirrem. Ranem renh-rnem atwem. \v 19 Ra ikwer-rnem ahelirrem, rernem arraty-angkwarr apentey-angenh-they, rernem ikwer awelhey-angenh-they. Kel rernem iterl-areyel rarl iwerr arratyilek ikwer-rnem. \v 20 Ran rlterrk ilkwakert aneyel, ahern-then alker-then arrpmernemel. Alakenh-they ingkerrenhel areyel-anem. Rernem ikwer iterreyel. \p \v 21 Rernem Akngeyek akalty anem, rernem renh tnakey-angenh, ikwer inkwerelhey-angenh. Rernem ilpertilelhenh, apmwangkwarr. Rernem apatemel anew-aneyel. \v 22 Rernem tnakelheyel akalty-arrpantey. Rernem akwerrp iterl-arey-angenh. \v 23 Rernem Akngey rlterrk inngekety intwemelirrek, rernem apwert-penh ingkerr artwapeny mpwarek, thip-apeny mpwarek, atnwenth-apeny mpwarek, rtnwem-apeny-then mpwarek, ikwerant-anem inkwerelhenh. Rernem arrangkwarl, ahern-areny-kenhant inkwerelhek. \fig |src="co00834b.tif" size="col" ref="Romans 1:23" \fig* \p \v 24 Alakenh-anyem Akngeyel renh-rnem menty-anem tyarlewek, rernem ingwer-rnem ikngwetyek angwenhirreyel, ament-warl apmwangkwarr alhetyek. \v 25 Rernem Akngey-kenh-angkwarr arraty iterl-arey-angenh. Rernem irrtywerreyelarl ahern-arenyek inkwerelheyel, ampwal apwert-penh arwerl-penh arnwarnekarl. Anwantherr Akngey renhant tnaketyek. Amen. \p \v 26 Alakenh-anyem Akngeyel menty-anem tyarlewek, rernem apmwangkwarr apenterl-ayntetyek. Arelh ingwer arelhant-atherr, artwekety arlkarirreyel, iteng-apeny anayntetyek. \v 27 Artwa ingwer-rnem arelh-kety arlkarirreyel. Artwant-atherr, iteng-atherr-apeny. Rernem apmwangkwarr mpwarenty, Akngeyel renh-rnem atwemarl. \p \v 28 Rernem Akngey-kenh-angkwarr-kety arlkarirrenh. Akngeyel renh-rnem menty-anem tyarlewem, rernem apmwangkwarr ikwer-rnem-kenh-angkwarrant apenterl-ayntetyek. \v 29 Rernem apmwangkwarrant apenteyel, rernem arnkaty. Rernem ingwer-rnem-kety arlkarirreyel. Rernem ingwer-rnem ipmek atwem. Rernem ingwer-rnemek irrtywerl-amperneyel, irrtywerremel ileyel. Rernem ingwer-rnemek irrwernelheyel. Rernem ingwer-rnem ilteyel. Rernem ingwer-rnemek angka akngerrileyel irrtywerremel. \v 30 Rernem ingwer-rnem ayntarrp-ileyel ikwer-rnem tyel-angkerreyel. Rernem ament-warl alheyel, tnakelhemel. Rernem Akngey-kety arlkarirreyel. Rernem ikwer irrpelthirreyel. Rernem aynikwek-then amikwek-then awelhey-angenh, inkwerelhey-angenh. \v 31 Rernem arwengkirreyel, rernem irrtywerreyel apek, rernem ingwer-rnemek amperrngirrey-angenh apek, rernem nthakenh ingwerenty amek-arey-angenh. \v 32 Rernem kel akalty, Akngey angkek-angkwarr-antey, ra apmwangkwarr alheyel-rnem-kety ipmelhem. Rernem apmwangkwarr arternp anerl-anem. Rernem ingwer-rnem rwewileyel apmwangkwarr ingkerr rernem anayntetyek. \c 2 \s1 Akngeyel ingkerrenh akngakeyenh arraty \p \v 1 Ntwa ingwer-rnem ayntarrp-ilenty, nga apmwelhilemarl. Akngeyel areyel, ntwarl ilek-ilek mpwareyel apmwangkwarr apenteyel. Nga ayntarrp ilelhem ament. Akngey-kenh-angkwarr arratyirretyek-arrpantey. \v 2 Akngeyel apmelerr-angkwarr atwem, ingwerentyel apmwangkwarr mpwarenty. Arraty-angkwarr alakenh. \v 3 Ntwa iterl-areyel Akngeyel apmwernemant atwenty-arrpantey. Akngeyel ngenh atwem arrpemarl, ntwa apmwa mpwarenty. \v 4 Nga apek iterreyel, Akngeyel ngenh arntarnt-arenty-arrpantey. Akngey ngkweng mwerr lwewarrernelhem, nga ikwer-warl angkepirretyek. \p \v 5 Nga apek apmwekety angkepirrey-angenh, Akngeyek mwantyel awelhey-angenh, Akngeyel ngenh atwemarl arlta ikwerenhel. Ingkerrenhel renh iterl-areyenh, angka ikwerenh arraty inngarl aynteyel. \v 6-7 Arlta ingkern ikwerenhel, ra ingkerrenh ilek-ilek mwerr-angker antheyenh, rernemarl ikwerenh-angkwarr apentenh. Mwerr-angkwarr apententy, ran iterreyel intem-antey anayntetyek. Akngeyel renh itethileyenh arrpemarl arlta ingkernel. \v 8-9 Ingkart-kety intwemelirreyel, ament-angkwarr alheyel-rnem, ranem renh-rnem ingkerrenh atwem, Jew-rnem-tangkwel, Jew-weny-rnem-then. Akngeyel renh-rnem arntety antheyenh. \v 10 Mwerr-angkwarr apenteyel-rnem, Akngeyel mwerr anayntem ikwer-rnem-itwel, ikwer-rnem inkwerelheyenh, Jew mwerr-rnem arrwekel-antey, Jew-weny-rnem-then. \v 11 Akngeyel-anem ingkerrenh-antey akngakeyenh arraty-angkwarr, Jew-rnem-then Jew-weny-rnem-then. \p \v 12-13 Jew-weny-rnem Akngey-kenh angka arrwekelenyek akwerrp-rnem, ament-warl alheyel-rnem, Akngeyel renh-rnem ywerrelhileyenh. Jew ingwer-rnem arwarl awelhenh-rnem, rernem Akngey-kenh-angkwarr apentey-angenh, Akngeyel renh-rnem atwem angka arrwekelenyarl aynteyel-angkwarr ikwer-rnem. Ingwer-rnem Akngey-kenh-angkwarr arratyarl anenh-rnemant, Akngeyel renh-rnem arraty antwem. \p \v 14-15 Jew-weny-rnemel Akngey-kenh angka apentey-angenh-antey, angka Moses-elarl arrernek-angkwarr. Rernem angka arrwekeleny ikwer-rnem-kenhant apenteyel. Akngey-kenh angka arrwekeleny iterl-arenh, akwerrngelant atnyenenh. Akngeyel renh-rnem iylpangkelhilenh, rernem iterretyek, nthenh-angkwarr apenterl-ayntetyek, apmwangkwarr apek, mwerr-angkwarr apek. \v 16 Arlta ingkernel, Akngeyel ingwelem Jesus Christ arrerneyenh, rarl ingkerrenh akngaketyek, nthakenharl rernem iterreyel-angkwarr. Rernem irrtyertewelhey-angenh, Akngeyel areyelarl-kety. Alakenh-anyem angka mwerr-angker athan ileyel. \s1 Jew-rnemel angka Akngey-kenh arrwekeleny-angkwarr ywarn apenteyel \p \v 17-18 Alakenh aynteyel Jew-rnemek, arrantherr Akngey-kenh-rnem akwel, Akngey-kenh angkek akalty-arrpantey, arraty-angkwarr apenteyel-arrpantey. \v 19 Arrantherr Jew-rnem tnakelheyel arrantherr ingkerrenh mwerr-angkwarr akalty-antheyel, atnwenheyel renh-rnem, ingwemerntel aneyel-apeny-rnem, rernem angkepirretyek. \v 20 Arrantherr Jew-rnem tnakelheyel arrantherr akwerrp-rnem akalty-anthenty-arrpantey, angka arrwekeleny-angkwarr atnyenetyek. Arrantherr tnakelheyel, arrantherr Angka Akngey-kenh-angkwarr apenterl-anenty-arrpantey. \p \v 21 Arrantherr ingwer-rnem akaltyilem, arrantherr ament akaltyirrey-angenh arrpemarl. Arrantherr ingwer-rnem ilem, anyelkel iney-angenh anetyek. Arrantherr anyelkelarl ineyel. \v 22 Arrantherr ingwer-rnem akaltyilem, ingwer-kenh mpweny ikngwey-angenh anetyek. Arrantherr ingwer-kenh mpweny ikngwem arrpemarl. Mpwarekarl-penh ingkart-arrpantey-rnem-kety apmwernem arrantherr ipmelhetyek-arrpantey arrkernelheyel ywarn. Arrantherr anyelkel ineyel-antey. \v 23-24 Arrantherr tnakelheyel arrantherr Akngey-kenh arrwekeleny-angkwarr apenterl-anenty-arrpantey. Arrantherr Akngey-kenh arrwekeleny-angkwarr apmwelhileyel. Angka Akngey-kenh arrwekeleny aynteyel: “Jew-rnem arrantherr apmwangkwarr apenteyelarl-kety, alakenh-anyem apmer ingwer-areny-rnem Akngeyek irrpelthirreyel.” \p \v 25 Artwa mpwarenty, mwerrarl artwekenh-angkwarr. Angka impen nhanyem angka arrwekeleny-angkwarr apenterl-ayntetyek. Angka arrwekeleny renh apentey-areny, ikwer inkwerelhemel. Arrantherr Akngey-kenh-angkwarr apmwelhilenty, arrantherr arrangkwarl, ikwerety intwemelirrem. \v 26-27 Artwa Jew-weny ikwer-rnem-kenh-angkwarr artwirrey-angenh arrangkw, rap Akngey-kenh-angkwarr apententy, rap arraty-angkwarr aneman, Jew arraty-angkwarr aneyel-rnem-apeny. Akngeyel renh-rnem mwerr antweyel, Jew artwernemel Akngey-kenh angka arraty apenteyel-apeny. Jew-weny-rnemel arrenhantherr ayntarrp-ilem, arrantherr Akngey-kenh angka innga apentey-angenh-they. \p \v 28 Rernem Akngey-kenh-angkwarr arraty apententy, rernem Jew-kenh-angkwarr arraty apentem-apeny. Jew ingwer-rnem angath-antey apenteyel, arrangkw, arraty innga apentey-angenh. \v 29 Ingwerel-rnem apenteyel Jew-rnem innga apenteyel-apeny. Itnweng Rlwartel renh-rnem akalty-anthek, Moses-kenh-angkwarr-weny. Akngey ranem ikwer-rnem inkwerelhem arrpemarl, ahern-areny-kenh-angkwarr-weny. \c 3 \p \v 1 Akngey-kenh-angkwarr apenteyelel, mwerr apek aynteyel artwa mpwaretyek Jew-kenh-angkwarr? Akngey-kenh-angkwarr Jew-rnem mwerr-ayteng aneyel? \v 2 Ikwer-rnem-tangkwel Akngeyel angka ikwerenh arrernek, rernem apenterl-ayntetyek. \p \v 3 Jew ingwer-rnemel arraty-angkwarr apentey-angenh. Akngey-kenh-angkwarr anwantherr menty-anem ipmelhey-angenh, rernem ipmelhek-apeny. Akngeyel angka arrwekel arrernek, nthakenh iparey-angenh. \v 4 Arrangkw! Ingwerenty irrtywerrenty, Akngey-kenh angkekety intwemelirrey-angenh. Akngey-kenh angka arrwekeleny alakenh aynteyel: “Akngey-kenh angka arraty innga, nthakenh ingwerentyel court-warl arrerney-angenh.” \v 5-6 Jew-rnemel apmwangkwarr apententy, arraty Akngeyel renh-rnem atweyenh. Ingwerel-rnem renh-rnem areyenh, rernemarl Akngey-kenh-angkwarr apmwelhilek. Rernem iterl-arem-anem, Akngey arraty inngarl. Arraty ahern-areny-rnem atweyenh? Mwerr Akngeyel apek renh-rnem tyarlewetyek apmwangkwarr? Arrangkw innga. Arraty-angkwarr ra Jew-rnem anwenhantherr akngakeyenh, anwantherr ingkerrenh apmwelhilek-kety. \p \v 7 Jew ingwer-rnem angkek, ayeng Akngey-kenh-angkwarr apmwelhilenty, rernem Akngey renh iterl-arem-anem arraty inngarl. Akngeyel apek ayenh menty atwey-angenh. Mwerr alakenh? \v 8 Ingwer-rnemel ayenh ayntarrp-ilek, ayeng alakenh rwewilerrenty-arrpantey. Ayeng nthakenh Akngey-angkwarr arratyirrey-angenh-arrpantey. Akngeyel renh-rnem atweyenh. \s1 Ahern-areny-rnemel arraty-angkwarr apentey-angenh \p \v 9 Jew-rnem anwantherr apek mwerr-ayteng ingwer-rnem-angkwarr, anwantherr angka Akngey-kenh-akerting? Arrangkw. Anwantherr apmwakert ingkerrenh aneyel, Jew-rnem-then Jew-weny-rnem-then. \v 10 Akngey-kenh angka arrwekeleny alakenh aynteyel: “Nthakenh anyent apek Akngey-angkwarr amentel arratyirrey-angenh. Rernem arratyirretyek-arrpantey arrkernelhenh ywarn. \v 11 Rernem Akngey renh iterl-arey-angenh. Arraty-angkwarr apentetyek arrkernelhey-angenh. \v 12 Rernem intwemelirrek Akngey-kety, ingkerrenh-antey. Rernem apmwangkwarr apenteyel, ingkerrenhel. \v 13 Rernem arrakertel apmwel-areth ileyel. Rernem irrtywerremel ileyel. \v 14 Rernem apmwilem, ilterl-anemel. \v 15 Rernem ingwer-rnem atwetyek arrkernelheyel. \v 16 Rernem irrwernelheyel, rwewilirreyel. \v 17 Rernem tnhwerant-arey irrentirreyel ingwer-rnem-itwek. \v 18 Rernem Akngeyek iterrey-angenh arrangkw, amentewarl.” Akngey-kenh angka arrwekeleny aynteyel. \v 19 Alakenh Akngeyel angka arrwekeleny arrernek, Jew-rnemek, rernem iterretyek ikwer. Arraty-arrpantey tnakelhemarl-kety, anwantherr ahern-areny-rnem iterl-aretyek, rernemarl apmwangkwarr ingkerrenh alhenh. \v 20 Anyent apek nthakenh Akngey-angkwarr arratyirrey-angenh, angka arrwekeleny-angkwarrant apententy. Akngey-kenh angka arrwekeleny-angkwarr, rernem iterl-arelhem rernem apmwakert-antey aneyel. \s1 Akngeyel ileyel ingkerrenh ikwerenh-angkwarr arratyirretyek, rernem Jesus renh tnakenty \p \v 21 Aley alakenh anwantherr arratyirretyek Akngey-kenh-angkwarr. Alakenh angka arrwekeleny aynteyel. Alakenh Akngeyel arrernek ikwerenh-angkwarrant, Moses-kenh-weny-angkwarrant. \v 22 Rernem Jesus Christ tnakenty, rernem Akngey-angkwarr arraty anem, Jew-rnem-then Jew-weny-rnem-then ingkerrenh-antey. \v 23-24 Ingkerrenh nthakenh Akngey-kenh-angkwarr arraty aney-angenh ament, Akngey irrwerl-areny iterl-arey-angenh, rarl rlterrk innga aneyel. Akngeyel iwerr anwekantherr mpwarek Jesus Christ-angkwarr. Ra ingkerrenhek katy ilwek, ra renh-rnem anyentelhilek Akngey-warl, rernem Akngey-kenh-angkwarr arraty anayntetyek, alyelk. \v 25-26 Awank-akerr arrwekelenyel-rnem atnwenth-tangkwel atwenh, aker tyenkerr arrernetyek, rernem Akngey-angkwarr arratyirretyek. Alakenh Akngeyel Christ renh anthek, rernem ipmek atwetyek, ingkerrenhek katy ilwetyek, tyenkerr-apeny, ingkerrenhel. Akngey ra ingkerrenhek lwewarrernelhek, ra arraty innga aneyel. Rernem renh tnakenty, Akngeyel renh-rnem ayntarrp-iley-angenh, alyelk-apeny rernem anayntetyek. Apmwangkwarr alhenh-rnem ra ahern-areny menty tyarlewek, ywerrelhilemel atwey-angenh. Christ ra ingkerrenhek katy ilwek, rernem arraty ingkerrenh anayntetyek. Ranem ikwerenh-angkwarr arratyilek, rernem mwerr-angkwarr apenterl-ayntetyek. Rernem arraty-angkwarr anem, rernem Jesus renh apententy. \p \v 27-28 Alakenh-they ingkerrenhel nthakenh arraty-arrpantey tnakelhey-angenh, Jesus-ant tnakem. Angka arrwekeleny-angkwarr apententy nthakenh arratyirrey-angenh Akngey-kenh-angkwarr. Anwantherr akalty, anwantherr Jesus renh tnakenty anwantherr Akngey-kenh-angkwarr arraty aneyel. Angka arrwekeleny arrangkw. \v 29 Akngey ranem ingkerrenhek aneyel, Jew-rnemek-then, artwa Jew-weny-rnemek-then. \v 30 Rernem Jesus renh tnakenty, Akngeyel renh-rnem arraty antwem, Jew-rnem-then, Jew-weny-rnem-then. \v 31 Anwantherr Jesus renh tnakeyel, anwantherrap angka arrwekeleny-kety ipmelhey-angenh. Arrangkw, aleth-antey iterl-areyel Akngey-kenh-angkwarr apenterl-ayntetyek. \c 4 \s1 Akngeyel Abraham artwa arraty innga arek, rarl Akngeyek awelhenh \p \v 1 Atha angka Abraham-akert ileyel, rarl arrwekeleny anwekantherrenh ahern-areny-kenh, ra arratyirrek Akngey-kenh-angkwarr. \fig |src="co00645b.tif" size="col" ref="Romans 4:1" \fig* \v 2 Abraham ament arratyirrey-angenh, tnakelhey-angenh, ahern-areny-kenh-angkwarr. Akngey-kenh ament arrpemarl aynteyel, \v 3 Akngey-kenh pipel aynteyel: “Akngeyel Abraham artwa arraty innga arek, rarl Akngeyek awelhenh.” \p \v 4 Ingwerenty warrkirrentyan atyetyartek, rap renh man anthem warrk-penhant, rarl ikwer warrkirrek. Mareny weth-lkwer, man anthetyek. \v 5 Akngey-kenh-angkwarr aynteyel ingwer-antey, ament arrpemarl. Ahern-areny-kenh-angkwarr aynteyel warrk-angkwarr. Akngeyel anwenhantherr atnyenem arwa alhewerarl. Ahern-areny-rnemel Akngey renh tnakenty, Akngeyel renh-rnem arraty areyel. Anwantherr ywarn-antey arratyirretyek arrkernelheyel ahern-areny-angkwarr. Akngeyelant ahern-areny apmwamwam irrpelthel arratyileyel, renh tnakentyelant. \v 6 Akngey-kenh pipel aynteyel arrpemarl, David angkek arrpemarl. Apmwakert-antey aneyel-rnem, amentewarl alheyel-rnem, aleyan Akngeyel apmwa ikwer-rnem-kety iwem, renh-rnem apmwa antwey-angenh. Rernem ywarn arrkernelheyel arratyirretyek ikwer-rnem-kenh-angkwarrant, rernem Akngey tnaketyek. Akngeyel renh-rnem arratyant areyel, ikwerenh-angkwarrant. \v 7 “Rernem irrkngerney-anem aneyel. \v 8 Ingkartel nthwekern renh apmwa antwey-angenh. Ra irrkngerney-anem aneyel.” \p \v 9 Nthakenh? Jew-kenh-angkwarr apenteyel-rnemek ilkelheyel? Arrangkw. Ra ingkerrenhek ilkelheyel artwekenh-angkwarr apenteyel-rnemek, artweweny-rnemek-then, ingkerrenhek ra ilkelheyel. Akngeyel Abraham renh arraty arek, rarl ikwer awelhenh. \v 10-11 Ilenger Akngeyel Abraham renh alakenh ilek? Arrwekel-antey Abraham ra Akngey tnakenh. Ikwer-penh ingkern-anem ra arwa artwirrek. Akngeyel angka arrernek ikwer, iylpangkelhiletyek, angkan ikwerenh arlpimpil-ayntetyek apmer arrpanenh-warl, ingwer-rnem-warl, rernem Akngey-kenh-angkwarr arratyirretyek arrpemarl. \v 12 Abraham arrwekel anenh, ingkerrenhek, rernemarl Akngeyek awelheyel, Abraham Akngeyek arrwekel awelhenh-apeny, Abraham ra arrwekel anenh-apeny arrpemarl artwirrey-angenh-antey. Ra Akngey tnakenh, ingkern-areny-rnem rernem tnakayntetyek apenterl-ayntetyek ikwerenh-angkwarr-antey. \p \v 13 Abraham Akngeyek awelhenh, arratyirreynek Akngey-kenh-angkwarr. Alakenh-anyem Akngeyel renh alhelek ikwerenh-rnem akngerram-akngerriletyek, apmer arrpanenh-warl arlperrtyirretyek. Jew-rnem-kenh-angkwarr arrangkwarl, ament arrpemarl ayntenh, ahern-areny-kenh-angkwarr-apenyarl. \v 14 Anantherr Jew-kenh-angkwarr apententy, anwantherr Akngey-kenh angkekety amentirrem, anwantherr arrangkwarl, menty ipmem. \p \v 15 Akngeyel arntety anthem apmwangkwarr apententyan. Akwerrp-rnem, angka arrwekeleny iterl-arey-angenh rernem nthakenh Akngey-kenh-angkwarr apmwelhiley-angenh. \v 16 Ingkerrenh akarrirrem Akngey-warl, rernem Jesus renh tnakenty, Moses-kenh-rnem-then ingkerrenh ingwer-rnem-then. Rernem Akngeyek awelheyel, Abraham rarl Akngeyek awelhenh-apeny. Akngeyel iwerr mpwarek ikwer-rnem arrpemarl, ingkerrenhel anyent-angkwarr apenterl-ayntetyek, Abraham-kenh-rnem arrpemarl, Abraham-kenh-angkwarr apenteyel arrpemarl. \v 17 Akngey-kenh angka alakenh aynteyel: “Akngeyel Abraham renh alhelek, ikwerenh-rnem akngerram-akngerriletyek, rernem apmer arrpanenh-warl arlpimpirr-ayntetyek.” Akngeyel Abraham renh alhelek, rarl ikwer awelhek. Akngey rey-antey ingkerrenharl ra arrpmernek, ilek-ilek, ipmepenh itethiley-angker. \p \v 18-20 Arleng-alenty Abraham ampek mpwelhenh ywarn-antey, ipantey, renh-atherr anthetyek. Ra artwamp innganem irrek, aherrety 100-anem, apekap-anem irrek, Sarah-then-antey. Abraham Akngeyek irrpelthirrey-angenh, mwerr Akngeyek awelhenh, rarl renh arrwekel ilek. Ra Akngey tnakek innga. \v 21 Ra Akngey renh tnakenh innga, Akngey rarl rlterrkarl anenh. \v 22 Alakenh-anyem Abraham renh Akngeyel ilek, “Nga atyeng-angkwarr arraty aneyel.” \v 23 Akngeyel angka artwa anyentekant arrerney-angenh, angka arrernek ingkerrenhek. \v 24 Angka anwekantherr ingkerrenhek aynteyel. Akngeyel Jesus ipmepenh akemelhilek. Anwantherr renh tnakenty Akngeyel anwenhantherr ilem arrpemarl, “Nga atyeng-angkwarr arraty aneyel.” \v 25 Akngeyel Jesus renh thwenek, rernem renh menty ipmek atwetyek. Ra katy anthelhek, ra apmwa anwekantherrety iwetyek. Akngeyel renh itethilek, anwantherr Akngey-angkwarr arraty anayntetyek. \c 5 \s1 Akngeyel renh-rnem ileyel, “Arrantherr atyeng-angkwarr arraty aneyel” \p \v 1-2 Anwantherr Jesus renh tnakenty, anwantherr Akngey-angkwarr arraty aneman. Akngeyel anwenhantherr atnyenem Jesus Christ-angkwarr, Ingkart anwekantherrenh. Anwantherr mwerrant-arey ingkerrenh aneyew. Anwantherr inkwerelhemel mpwelheyel Akngey ikwer, rarl anwekantherr iwerr mpwarek. Ra apey-alpeyenh rlterrk ilkwakert apmer mwerr-angker-warl akngeynetyek. \v 3-4 Ingwer-rnemel anwenhantherr ilpertiletyek arrkernelheyel. Rernem irrwerneyel. Anwantherr mpwelheyel inkwerelhemel Akngey ikwerant, anwantherr rlterrk anayntem. Akngeyel anwenhantherr rlterrkilem. \v 5 Anwantherr ywarn mpwelhey-angenh arrangkw. Akngeyel Itnweng Rlwart impen anwekantherr-warl thwenek. Ikwer-penh iterl-areyel-anem, Akngey anwekantherr ilkelheyel. \p \v 6 Anwantherr apmwangkwarr alhenharl, anwantherr apatemel anenh, Akngey iterl-arey-angenh. Jesus katy ilwek apmwernem ingkerrenhek, anwenhantherr itethiletyek, arlta arraty anyent ikwerel-antey. \v 7 Ahern-areny kel nthakenh ingwerek katy ilwey-angenh, artwa mwerrek apek. \v 8 Akngey-kenh-angkwarr ingwer-antey ament arrpemarl. Akngey ingkerrenhek ilkelheyel, awank-antey, anwantherr apatemel anew-anenh, apmwangkwarr alhenh-angkwarr Christ ingkerrenhek katy ilwek anwekantherr ingkerrenhek apmwangkwarr anenh-rnemek. \p \v 9 Jesus-kenh arrkngel anwenhantherr irrarlkemel arratyilek, anwantherr arraty Akngey-kenh-angkwarr aneman. Akngeyel anwenhantherr nthakenh atwey-angenh. \v 10 Arrwekel anwantherr amentewarl alhenh, Akngey iterl-arey-angenh, Akngey-kety arlkarirrenh, artwa apmwernem. Aley-anem anwantherr Akngey-kenh-rnem-anem. Alerikw ikwerenh anwekantherr katy ilwek. Rap itethirrek-anem, ra anwenhantherr itethiletyek arrpemarl. \v 11 Anwantherr Akngeyek inkwerelhetyek, rarl Ingkart Jesus Christ thwenek, ingkerrenh Akngey-angkwarr pweytilek, anwantherr ikwerenh-rnem anetyek. \s1 Adam-then Christ-then \p \v 12 Artwa arrwekeleny Adam alakenh apmwelhilek. Ranem ilwek. Ingkern-penh-rnem alakenh apmwelhilem arrpemarl. Rernem ilwem arrpemarl. \v 13 Akngeyel angka 10 Moses renh anthey-angenh-antey. Artwa arrwekeleny-rnem apmwelhilek, rernem iterl-arey-angenh anenh akwerrp. Alakenh-kety Akngeyel renh-rnem apmwa antwey-angenh. \v 14 Arrwekeleny rernem kel-antey ilwek ingkerrenh. Adam-kenh anenh-rnem rernem ingkerrenh ilwek apmwakert, Moses-ek-atwety. Apalarl anenh-rnem rernem ingkerrenh ilwek. Adam-tangkwel arrwekeleny anenh, Jesus apetyetyek-alenty. Artwa arrwekeleny Adam ra iwerr apmwa mpwarek. Artwa ingwer ingkern-theyarl apetyek, ra iwerr mwerr anwekantherr mpwarek. \p \v 15-16 Artwa ratherr amentant atherr. Adam Akngey-kenh-angkwarr apmwelhilek. Ingkerrenh ilwek. Ra arrwekel iwerr mpwarek anwekantherr, aleyarl aynteyel-antey. Jesus Christ ranem apetyek mwerr-angker mpwaretyek. Artwa anyent-angkwarr ra apmwa ingkerrenh-they iwey-angker. Anwantherr arratyirretyek ikwerenh-angkwarr, rarl iwerr mwerr-angker mpwarek anwekantherr, anwantherr arraty anetyek Akngey-kenh-angkwarr. \v 17 Artwa anyent apmwelhilek-they, ingkern-penh ingkerrenh ilwek. Artwa anyent ingwer-anem apetyek, Jesus Christ-anem. Ra iwerr anwekantherr mpwarek. Akngeyel anwenhantherr ilek, “Arrantherr atyeng-angkwarr arraty aneyel.” Anwantherr intem-antey iteth aneyel. \p \v 18 Artwa anyent apmwelhilek. Ahern-arenyel Adam-kenh-angkwarr apmwangkwarr apentenh. Alakenh arraty Akngeyel ahern-areny ingkerrenh ipmek atwetyek. Artwa anyent ingwer arraty-angkwarr apentenh, iwerr mpwaretyek, rernem arratyirreynetyek, ra apmwa ingkerrenh-kety iwek, rernem iteth intem-antey anayntetyek. \v 19 Artwa arrwekeleny anyent Akngeyek awelhey-angenh. Alakenh-angkwarr rernem apmwangkwarr alhenh. Artwa ingwer Akngeyek awelhenh. Ra iwerr mpwarek ingkerrenhek. Alakenh-angkwarr, ingwer-rnem arratyirreynem mwerr-warl-athek. \p \v 20 Akngeyel angka arrwekeleny arrernek, rernem iterl-aretyek, rernemarl apmwangkwarr apentenh. Akngeyel iwerr mpwarek ikwer-rnem, renh-rnem arwa alhewer itethiletyek. \v 21 Apmwangkwarr apentenh rernem ilwek-anem. Jesus-arl apenteyel-rnem rernem arratyirrek, rernem intem-antey iteth anayntetyek. Alakenh-anyem Akngeyel arrernek ikwer-rnem, Jesus Christ Ingkart anwekantherrenh alakenh arrernek ingkerrenhek. \c 6 \s1 Anwantherr itethirretyek Christ-angkwarr, apmwangkwarr alhey-angenh \p \v 1 Ingwer-rnem iterreyel apmwangkwarr apentetyek, apmwekety rernem angkepirrenty mwerrarl Akngey ikwer-rnem inkwerelhetyek-arrpantey, rernem angkepirrentyekan. Alakenh rernem apmwangkwarr apenteyel aleth, “Alerl ayeng angkepirretyek wenh!” \v 2 Alakenh anwantherr iterrey-angenh arrangkw! Kel anwantherr apmwekety ipmelhek, nthakenh anwantherr apmwangkwarr alhey-angenh. \v 3 Anwantherr baptise inemel, anwantherr ingkerrenh Jesus-warl-anem anyentirrek. Anwantherr baptise irrenty anwantherr Jesus-angkwarr aylpeman, rarl anwekantherr ilwek. Ra ahern nhenh iwerl-alhek, anwantherr apmwa ahern-areny iwerl-alhek arrpemarl, renharl apentenh-rnemel. \v 4-5 Jesus awenngel ayntek, arlka lyerteny-anem itethirrek. Baptise-angkwarr Jesus-el anwenhantherr anyentelhilem ikwerenh-warl. Anwantherr lyerteny-anem irreyenh arrpemarl. Akngeyel Jesus renh irrpelthel itethilek anwantherr itethirretyek ikwerenh-angkwarr arrpemarl. Alakenh-they Akngeyel anwenhantherr-anem akwentilelheyenh, arlka lyerteny-akert Jesus akemirrek-apeny. \v 6 Jesus anwekantherr katy ilwek, apmwa anwekantherrety iwetyek. Akngeyel apmwa ywerrelhilek. Anwantherr apmwekety ipmelhey-areny, ikwerenh-angkwarrant apentemel. Anwantherr ahern-areny apmwamwam apentey-angenh arrangkw. \v 7 Jesus rarl ilwek-apeny, anwantherr apmwekety ipmelhek arrpemarl, apmwangkwarr apentekerr. \p \v 8 Jesus rarl ywerrek-apeny, anwantherr ywerrem arrpemarl. Anwantherr iteth aneyel ikwer-angkwarr. Jesus rarl itethirrek-apeny, anwantherr itethirrem arrpemarl. \v 9 Akngeyel Christ renh ipmepenh itethilek, rarl anwenhantherr ipmepenh itethileyenh arrpemarl. \v 10 Ra ilwek anyent-inger-antey. Ra intem iteth anem, Ingkart Akngey ikwer-itwek. \v 11 Jesus-arl apenteyel-rnem arrantherr iteth intem-antey aneyenh arrpemarl. Arrantherr anyentirrek Akngey-warl. Jesus-el Christ iwerr mpwarek. \p \v 12 Arrantherr iterretyek mwantyel. Arrekantherrenh-angkwarr amentewarl alhey-angenh, apmwangkwarr alhey-angenh. \v 13 Arlka apmwangkwarr anthelhey-angenh, Rant arrenhantherr itethilek, arrewaly ayntenh-penhan. Akngey-kenh-angkwarrant anthelhetyek menty, mwerr-angkwarr-ayteng, itethilenh-ilenh impen-angkwarr-antey, arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek. \v 14 Akngeyel iwerr mpwarek. Angka Akngey-kenh-angkwarrant apenterl-ayntetyek, impen-angkwarr nthakenh apmwelhiley-angenh. Jew-kenh arrwekeleny-angkwarr angath-anteyarl arrangkwarl, nthakenh Akngey-angkwarr arratyirrey-angenh ikwer-angkwarr. \p \v 15 Akngeyel iwerr lyerteny anwekantherr mpwarek, Jesus-angkwarr apenterl-ayntetyek. Ingwer-rnem iterreyel angka arrwekeleny Moses-kenh ikwerety amentirretyek, alakenh rernem amentewarl alhem. Arrangkw innga, anwantherr alakenh iterrey-angenh. Nthakenh anwantherr apmwel-areth mpwarey-angenh, mwerr-angkwarr anayntetyek. \v 16 Arrantherr arlka apmwek anthelhenty, arrantherr apmwakert-antey ilweman, apmwa atyetyart arrekantherrenh anem. Arrantherr Ingkartek arlka anthelhenty, arrantherr Ingkart-kenh-angkwarr arraty anem. \v 17 Ayeng Akngeyek inkwerelheyel, arrantherrarl ikwer-warl angkepirrek. Awank-akerr arrantherr apmwangkwarrant apentenh, apmwek anthelhemel. Aley arrantherr Akngey-kenh angka apenteyel, angka innga renh arrenhantherr akalty-anthek, renhant apenterl-ayntetyek. \v 18 Alakenh-they arrantherr Akngey-kenh ingkerrenh-anem ikwerenhant-anem apenterl-ayntetyek warrkenh ikwerenh-rnem aneyel, apmwangkwarr apentey-angenh. \p \v 19 Arrantherrarl ywarn iterreyelarl-kety atha arrenhantherr mwantyel-antey ileyel. Awank-akerr arrantherr arlka apmwek anthelhek. Aley arrantherr Akngey-kenh-angkwarr-anem apenteyel, mwerr-angkwarr-ayteng. \p \v 20 Awank-akerr arrantherrarl apmwangkwarrant apentenh Akngeyek awelhey-angenh. \v 21 Lyert arrantherr nyerr-anem irreyel. Apmwangkwarrant apententy, Akngeyel ngenh atwem, ngap ilwem-anem. \v 22 Lyert anwantherr apmwangkwarr aney-angenh-anem. Akngeyel-anem arrenhantherr rlterrkiletyek, Akngey rant-anem atyetyart arrekantherrenh aneyel. Arrantherr warrkenh ikwerenh. Ra arrenhantherr ayerrpileyenh, iteth intem-antey aneyenh. Ranem arrenhantherr itethileyenh. \v 23 Apmwangkwarr apententy, rap kel ilwem apmwakert-antey. Akngeyel arrernek, ingkerrenh iteth atnyenetyek. Alakenh-anyem anwekantherr iwerr mpwarek. Ingkart anwekantherrenh Jesus Christ renh apententy, anwantherr iteth aneman, ikwerenh-angkwarr anyentirrem. \c 7 \s1 Angka arrwekeleny apentetyek ilwetyek-atwety \p \v 1 Atyenh-rnemay, arrantherr ingkerr kel akalty, ahern-arenyel angka arrwekeleny apenteyel ilwetyek-atwety, itetharl aneyel-rnemek. Ipmernemek arrangkwarl. \v 2 Artwa ra iteth aneyel-antey, anew ikwerenh kel aneyel ikwer-itwek. Artwa ilwenty, arelh ra kel menty-anem ament-anem anem. \v 3 Arelh ra anew ingwer ikngwenty, artwa ra iteth-antey aneyel-angkwarr, ra apmwelhilem. Artwa ikwerenh ilwek-kety, ra kel ingwer-itwek itengirreyek. Nthakenh ingwerentyel renh ayntarrp-iley-angenh. Arelh ipmelhem-anem. Alakenh-anyem ahern-arenyel angka arrwekeleny apenteyel ilwetyek-atwety, itetharl aneyel-rnemek. Ipmernemek arrangkwarl. Ahern-areny itetharl aneyel-rnemek angka arrwekeleny aynteyel. \p \v 4 Lyerteny-angkwarr apentetyek Christ-kenh-angkwarr anwantherr itethirretyek. Atyenh-rnem, arrantherr itethirrey-angenh angka arrwekeleny-angkwarrant, alakenh-anyem anyentirrek Jesus Christ-warl, angka ingwer renhant-anem apentetyek, Christ-kenh. Akngeyel renh ipmepenh akemelhilek, anwantherr renh apentetyek, arraty Akngey-kenh-angkwarr apentetyek. \v 5 Anwantherr ahern-areny-kenh-angkwarrant apentenh, alakenh anwantherr Akngey-kenh angka arrwekeleny-angkwarrant apmwelhilek. Akngeyel anwenhantherr tyatyemilek. \v 6 Aley Akngeyel anwenhantherr tyatyemiley-angenh. Anwantherr Akngey-angkwarrant-anem apenteyel. Akngeyel anwenhantherr ayntarrp-iley-angenh. Itnweng Akngey-kenhel anwenhantherr lyertenyilem. Angka arrwekeleny-angkwarr arrangkwarl, ikwerenh-angkwarrant anwantherr apenterl-ayntetyek, Itnweng-angkwarrant. \s1 Anwantherr iterl-arelheyel angka arrwekeleny-angkwarr, anwantherr apmwakert aneyel. \p \v 7 Angka arrwekeleny apmwa apek? Arrangkw innga! Ayeng akwerrp ananekerr, ayeng Akngey-kenh angka arrwekeleny-angkwarrant akaltyirrek, impenekey-antey. Angka alakenh aynteyel: “Nga iterrey-angenh ingwerenty-kenh ampwal anyelkel inetyek.” Kel angka iterl-arek atha. \v 8-9 Ayeng artwa apmwantey aneyel. Alakenh ayeng ywarn arrkernelhenh, Akngey-kenh angka arrwekeleny-angkwarr apentetyek. Angka arrwekeleny-wenyankel ayeng mwerr-arrpantey anenh. Ayeng angka arrwekelenyek akwerrp, mwerrarl ayeng anenh. Ikwer-penh angka atha awek-penh, ywarn ayeng arratyirretyek arrkernelhenh, ayeng iterl-arelhek-anem ayeng apmwangkwarr-tangkwel anenh. \v 10 Ayeng itethirrey-angenh angka arrwekeleny-angkwarr. Angka arrwekeleny-angkwarr ayeng ywarnarl arrkernelhenh. \v 11 Angka arrwekeleny awek-penh, ayeng apmwangkwarr anenh, Akngeyek irrpelthirrenh, iteth-warl-athek apentey-angenh. \v 12 Angka arrwekeleny impen-antey. Angka arrwekeleny ingkerr impen, mwerr-ayteng. Akngeyel anwekantherr arrernek, arraty-ayteng anwantherr apentetyek. \p \v 13 Angka arrwekeleny mwerrel ayenh apmwiley-angenh. Arrangkw innga! Angka ingkerrenh-angkwarr atha iterl-arelhek-anem, “Ayeng apmwanteyarl aneyel, angka Akngey-kenh-angkwarr apentey, ilwey-angenh-ayteng.” Apmwangkwarr ingkerrenh aneyelek arwa angka nhenh anayntileyel. \p \v 14 Angka arrwekeleny irrwerl-areny-kenh. Ayeng artwa ahern-areny apmwamwam. Ayeng apmwakert-antey aneyel, apmwangkwarrant apenteyel. \v 15-16 Ayeng ilkelhey-angenh apmwangkwarr apenterl-ayntetyek. Ayeng ywarn arrkernelheyel, arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek-arrpantey. Ayeng ywarn iterreyel. Angka arrwekeleny mwerr atha iterl-areyel. \v 17-18 Ayeng ywarn arrkernelheyel mwerr-angkwarr anetyek-arrpantey. Ayeng akalty, arlka ayeng rlterrk-weny, ayeng ywarn-antey mwerr anetyek arrkernelheyel. Ayeng apmwelhileyel-antey. \v 19 Arratyirretyek-arrpantey ayeng arrkernelheyel ywarn-antey, athap apmwangkwarrant apenteyel. \v 20-21 Apmwa kwenel aneyel, atyengel-arleng. Apmwangkwarr alheyel apmelerr. Aray, ayeng arrkernelheyel mwerr-angkwarr anetyek, ywarn-antey. Ayeng mwerr-angkwarr anetyek ilkelhenty, ayeng apmwekety angkepirretyek-anek-anem, ywarn-antey. \v 22 Ayeng Akngey-kenh angkek innga inkwerelhetyek arrkernelheyel. \v 23 Mwerr-angkwarr anetyek arrkernelheyel ayeng, arlka atyenh arrkernelheyel mwerr-angkwarr irretyek-arrpantey anyent-angkwarr, apmwangkwarr apek tnhwerlewerreyel. Atherr-angkwarr apenteyel apmwangkwarr-then-antey. \v 24 Ayeng nthakenh irreyenh, Akngeyel ayenh ipmek atweyenh ayeng apmwangkwarrant apenterl-anenty. Angwenhel ayenh itethileyenh? \v 25 Ayeng Akngeyek inkwerelhem, rarl ayenh itethilek, Jesus Christ, Ingkart anwekantherrenh-angkwarr. Ahern-areny-angkwarr atha mwerr-angkwarr apentetyek-arrpantey iterreyel ayeng apmwelhilem-antey Akngey-kenh-angkwarr. \c 8 \s1 Itnwengel renh-rnem rlterrkileyel \p \v 1 Arrantherr Christ Jesus-angkwarr apententy, Akngeyel arrenhantherr atwey-angenh, awerr-wenyarl arrekantherr mpwelheyenh, arlta ingkernel. \v 2 Arrantherr Jesus renh tnakenty, Itnweng Rlwartel arrenhantherr itethilem apmwekety, arrantherr iteth intem-antey aneyenh, ipma ayntey-angenh. Nthakenh ayntarrp-iley-angenh angka arrwekeleny-angkwarr. \v 3 Ahern-areny-rnem amentewarl alhenh, arratyirretyek-arrpantey ywarn-antey angka arrwekeleny-angkwarr amentel. Akngeyel Jesus renh thwenek ahern nhenh-warl, ahern-areny anayntetyek, arlka menty anthelhetyek anwekantherr. Ra apmwa antengilek, anwekantherr ingkerrenhek arwerl iylpeyl-atherrel ilwemel. \v 4 Itnweng Rlwart-akertan rernem arternpirretyek, Akngey-kenh-angkwarr rernem ingkerrenhel arraty apentetyek, ament-warl alhey-angenh. \p \v 5 Ingwer-rnem ahern-arenyek iterreyel, ingwer-rneman Itnweng Rlwart-akertan irrwerl-arenyek iterreyel, apenterl-ayntetyek. \v 6 Anwantherrap ahern-areny-kenh-angkwarr apenterl-anenty, anwantherrap ilwemarl. Itnwengel akwerrng arratyileyel. Anwantherr Itnweng Rlwart-akert anwantherrap iteth aneman, mwerrant-arey anem. \v 7 Apmwangkwarr apenterl-anenty, anwantherrap Akngey-kety amentirremarl. Rernem Akngey-kenh-angkwarr artewentyel iterrey-angenh. \v 8 Anwantherr apmwangkwarr apententy, Akngey-angkwarr arraty aney-angenh. Akngey ranap anwekantherr inkwerelhey-angenharl. \p \v 9 Ahern-areny-angkwarr ament-warl alhey-angenh. Arrantherr Akngey-kenh Itnweng-akertan mwerr arraty iterretyek. Itnweng Christ aney-angenh, ngap amentewarl iterrerl-anem, apmwangkwarran. Itnweng Christ-kenh-kety amentirreman. \v 10 Christ-akert nga iteth aneyenh. Akngeyel ngenh inek, arratyilemel, ikwerenh-angkwarr apenterl-ayntetyek. Arlka kel ilweman, itnweng itetharl aneyel, ntwarl Akngey-kenh-angkwarr apenteyelan. \v 11 Akngeyel Jesus renh itethilek. Akngey-kenh Itnweng ngkweng-itwel aneyel. Ra itnwengel arlka ahern-areny ngenh akemelhileyenh. \p \v 12 Atyenh-rnem, apmwangkwarr apentey-angenh, amentewarl alhey-angenh. \v 13 Ahern-areny-kenh-angkwarrant apenterl-anenty, ngap ilwem intem-anteyarl. Awerr anwantherr anetyek, apmwangkwarr apentey-angenharl. Itnwengel anwenhantherr rlterrkilem, anwantherr iteth anayntetyek. \v 14 Itnweng Rlwart-akert-rneman alerikw Akngey-kenh-rnem ingkerr. \v 15 Akngeyel itnweng apmwa arrekantherr-warl thweney-angenh. Itnweng ikwerenhel anwenhantherr ater anthey-angenh. Itnweng Rlwart-akertelant anwantherr irrwerl-areny renh Akngey akem. Arrangkwarl, arrangkwarl. \v 16 Itnwengel anwenhantherr akalty-anthem, anwantherrarl alerikw Akngey-kenh aneyel. \s1 Mwerr-angker anwekantherr mpwelheyel, alker-areny-kenh \p \v 17-18 Ahern nhel apmwangketyarr aynteyneyel. Ahern nhel anwekantherr rlterrk aynteyel, ingwer-inger anwekantherr mwerr-awaty aynteyenh. Alakenh-anyem anwantherr artewentyel iterl-arayntetyek. Mwerr-angker anwekantherr mpwelheyel, alker-areny-kenh-angkwarran. Ingkerrenhel areyenh Akngey renh, rlterrk ilkwakert. Anwantherr Jesus Christ-itwek aney-alpeyenh, apmer mwerr-angker-itwel intem-antey. \v 19 Ahern-areny ingkerrenh, Akngeyelarl arrpmernek, rernem mpwelheyel Akngey ikwerenhek-rnem, rernem aremirreyenh ingkerrenhek, ingkerrenhel renh-rnem iterl-areyenh. \v 20 Aray, ahern-areny-rnem apmwelhilekarl, Akngeyel ahern nhenh apmwilek awank-akerr. Ahern-areny-rnem apatemel mpwelheyel ikwer, ra ahern nhenh mwerrileyneyek angkep arrpemarl. \v 21 Ahern renh-anem Akngeyel mwerrileyenh, ingkerrenhel aketh-antey aretyek, alerikw ikwerenh-rnem mwerr aneyel-apeny. \p \v 22-23 Anwantherr akalty, aley-anyem ingkerrenh ahern-areny apmwakert, ahern-areny arntety irreyel. Anwantherr alerikw ikwerenh-rnem Itnweng ikwerenh-akert, anwantherr aketh-antey renh areyenh, ra anwenhantherr arlka alker-areny-apeny antheyenh. \v 24 Akngeyel anwenhantherr kel itethilek. Anwantherr anngetherr arey-angenh-penh, anwantherr mpwelheyel alerl-antey. \v 25 Anwantherr anngel anngetherr arey-angenh, anwantherr arternp ikwer mpwelheyel, ra anwenhantherr mwerriletyek. \p \v 26-27 Anwantherr rlterrk-wenyarl, anwantherr apateyel, Akngey renh ayernetyek. Itnwengel anwenhantherr rlterrkileyel. Itnweng ra Akngey-warl angkem. Itnwengel anwekantherr katy ayerneyel arraty-angkwarr. Akngeyel anwenhantherr iterl-areyel, anwantherr iterreyel-angkwarr. Akngeyel anwenhantherr aketh-antey areyel Itnweng-akertan. \p \v 28 Akngey ra iwerr mwerr-angker mpwareyel ingkerrenhek, rernemarl renh apenteyelek-rnem. Ra arrernek ikwer-rnem arrwekel. Ingwer-rnemel renh-rnem ilpertiley-angenh. \v 29 Akngeyel arrwekel-antey rlwanek, alerikw ikwerenh-rnem anetyek, rernem alerikw ikwerenh anyent arrwekeleny-apeny anetyek. \v 30 Akngeyel ikwer-rnem arrernek arrwekel, renh-rnem rlwatetyek, rernem ikwerenh anayntetyek. Ranem iwerr mpwarek ikwer-rnem, rernem ikwerenh-angkwarr aylpetyek. Ranem renh-rnem arraty innga arek ikwerenh-angkwarr, ranem renh-rnem rlterrkilek. \p \v 31 Akngeyel anwenhantherr arntarnt-areyel. Anwantherr kel alakenh ilem. Alakenh-anyem anwantherr iterretyek, Akngey ra anwekantherr-itwel aneyel, ingwerel anwenhantherr ywarn ilpertilem. \v 32 Akngeyel alerikw ikwerenh ayerrpiley-angenh arrangkw. Ra menty anthek, anwekantherr ilwetyek. Alakenh-anyem Akngeyel anwenhantherr intem-antey arntarnt-areyenh irrpelthel. \v 33 Akngeyel kel anwenhantherr ayerrpilekarl, ikngwerel anwenhantherr ywarn irrtywerremel ayntarrp-iley-angenh. Akngeyel anwenhantherr arratyant areyel. \v 34 Alakenh-they ingwerel anwenhantherr ywarn irrtywerremel ayntarrp-iley-angenh, Jesus Christ ra anwekantherr kel ilwekarl. Ra arrewaly ayntenh. Akngeyel renh angkep itethilek. Aley ratherr ilkwant-atherr irrwerl-itwek arrwekel mpwelheyel. Ranem intem-antey Akngey ayerneyel, ra anwenhantherr arntarnt-aretyek. \p \v 35 Christ ra anwekantherr inkwerelheyel, ingwerel anwenhantherr nthakenh ikwer-they akngakey-angenh. Rernem anwenhantherr ilpertiletyek arrkernelheyel, anwekantherrety rernem arlkarirreyel apek, arntety anthetyek Akngey-kenh-angkwarr alheyel-kety. Christ-el anwenhantherr intem-antey atnyenem arrpemarl. Rernem anwenhantherr amern-weny ileyel apek, rernem arnkwa anwekantherrenh rakem apek, anwenhantherr ipmek atwem apek, rernem anwenhantherr Christ-they akngakey-angenh arrangkw, ra anwekantherr-itwel intem-antey aneyel. \v 36 Alakenh Akngey-kenh angka aynteyel: “Ngkweng-angkwarr apenteyel-rnemek ingwer-rnem anwekantherr arrkernelheyel, anwenhantherr ilpertileyek. Rernem anwenhantherr atwetyek arrkernelheyel, artwel yep-yeparl akerek atwek-apeny.” \v 37 Ingwer-rnem anwekantherr arrkernelheyelarl ra anwenhantherr rlterrkilek, anwantherr ingkerrenh rlterrk anetyek. Christ ra anwekantherr inkwerelheyel. \v 38-39 Ayeng akalty innga anem, ingwerel anwenhantherr ywarn Akngey-they akngaketyek arrkernelheyel, rarl anwenhantherr inkwerelhemel areyel. Anwantherr iteth aneyel apek, anwantherr arrewaly ayntem apek, Akngeyel anwenhantherr intem-antey areyenh. Angel-rnemel-then, arrenty ingkerrenhel alker irrwerl-areny ingkerrenhel anwenhantherr ywarn Akngey-they akngakeyenh. Rernem irrwerlel aneyel, rernem ahern nhel aneyel apek, rernem anwekantherr lyert irrpelthirreyel apek, rernem anwenhantherr Akngey-they akngakey-angenh. Ingkart anwekantherrenh Jesus Christ ra anwekantherr ilwekarl, Akngey ra anwekantherr ilkelheyel. \c 9 \s1 Akngeyel Israel-areny-rnem-tangkwel rlwanek, ikwerenh-rnem anetyek \p \v 1 Ayeng Jesus Christ-angkwarr arraty angkeyel, irrtywerremel angkey-angenh, arraty ayeng angkeyel. Itnweng Rlwart ra akalty ayengarl angkek-penh. \v 2 Ayeng aleth amperrngirreyel. \v 3 Ayeng artewentyel iterreyel atyenh-rnem Christ-warl anyentirretyek, \v 4 Akngeyel Israel-areny-rnem rlwanek, rernem alerikw ikwerenh-rnem anetyek, Ra renh-rnem ilkwilek. Ran ikwer-rnem lwewarrernelhek ra atyetyart rlterrk ilkwakert aneyel. Akngeyel ikwer-rnem angka arrwekeleny arrernek. Ra renh-rnem ilek ikwer-rnem-itwel anayntetyek. Akngeyel renh-rnem akalty-anthek, rernem arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek tyaty ilkwitwel. Ra iwerr mpwarek ikwer-rnem akngerr-inger. \v 5 Arrwekeleny rernem atyetyart ilkwernem anenh, Abraham, Isaac, Jacob. Ikwer-rnem-they-anem Jesus Christ aremirrek ingkern-penh. Anwantherr Akngey tnaketyek atyetyart ilkwa ingkerrenh-kenh. \p \v 6 Akngey-kenh angka aynteyel-antey, ipmelhey-angenh. Ingkern-penh ingwer-rnem Israel-kenh-rnem-arrpantey ilelheyel. Arrangkw, rernem Israel-kenh-angkwarr apentey-angenh arrangkw, ikwerenh aney-angenh arrangkwarl. Iwerr rarl mpwarek Jew ikwer-rnem, Jew ingwer-rnemel renh arraty apentey-angenh. \v 7-8 Ingwer-rnem ayntarrp-ilelheyel Abraham-kenh-rnem-arrpantey. Rernem Abraham-kenh-rnem aney-angenh. Akngeyel renh ilek, “Isaac-angkwarr atha ngkwenh-rnem akngerram-akngerrileyenh.” Arrangkw ahern-areny-kenh-angkwarr. Ikwerenh-rnemant, Akngeyel arrwekel alhelenhey-alpenhan. Rernem Akngey-kenh-rnem innga. \v 9 Akngeyel Abraham renh ilek, “Aherrety anyent-penh ayeng apey-alpeyenh. Sarah-el ampa akely atnyeneyenh.” Isaac renhey-antey Akngeyelarl alhelek-antey. \p \v 10 Angka nhenh iterl-aray! Rebekah-kenh atyewenheng-atherr, aynikw anyent-kenh-antey, artwamp Isaac-kenh, awey atherr, awayikw ikwerenh ayteyikwek awelhetyek. Alakenh-anyem Akngeyel arrernek ikwer. \v 11-12 Jacob Esau awey mwerrant-atherr. Akngeyelant ayteyikw rlwanek arrwekel-antey, ratherr born-irrey-alenty. Ra Rebekah renh ilek, “Awey ilkwa arrwekeleny ayteyikw ikwerenhek awelhetyek.” Ikwerenh-angkwarrant ra renh rlwanek. Ahern-areny-kenh-angkwarr renh arrerney-angenh arrangkwarl. Ra rlwanek, angkan ikwerenh arlpimpil-ayntetyek ikwer-angkwarrant. Alakenh ra arrernek ikwer arrwekel. \v 13 Akngey-kenh angka arrwekeleny aynteyel: “Ayeng Jacob-ek inkwerelhek, Esau-ek arrangkwarl.” \p \v 14 Nthakenh? Akngeyel arraty ikwer arrernek, ngay? \v 15 Ra Moses renh ilek alakenhey arrpemarl, “Ayengan ilkelhenty, atha ingwer-rnem rlwanem, kelarl arntarnt-arem renh-rnem. Ingwer-rneman arrangkwarl.” \v 16 Ran ilkelheyel-angkwarr, Akngeyel ingkerrenh arntarnt-arey-angker. Alakenh-anyemarl aynteyel, ahern-areny-kenh-angkwarr-weny, ikwerenh-angkwarrant. Angka ikwerenh alakenh aynteyel, anyent. \v 17 Akngey-kenh angka arrwekeleny alakenh aynteyel. Akngeyel Pharaoh renh ilek, “Atha ngenh atyetyart arrernek, ingkerrenhel ayenh iterl-aretyek, ayengarl rlterrk ilkwakert. Angka atyenh arlpimpirreyenh apmer arrpanenh-warl.” \v 18 Alakenh-anyem Akngeyel ingwer-rnem ingkerrenh arntarnt-arem arwa alhewer, ra ilkelhentyan. Ra ilkelhenty, ra ingwer-rneman awerrarl mpwarem, ikwer awelheyangarl. \p \v 19 Ingwerentyel ayenh ayernem, “Alakenh anwekantherr arrernek kel arrwekel-antey. Ilekek-anem Akngeyel anwenhantherr akngakem?” \v 20-21 Artwa ingwerentyel ahern atnthepenh mpwarem tyampit apek, kap apek. Anwantherr ahern-penh arnwarnekarl arrpemarl, ahern-arenyarl. Alakenh-anyem ahern-arenyel Akngey renh nthakenh tyerney-angenh. Ikwerenh-angkwarr arraty innga aynteyel, ament arrpemarl. Apmwamwam mpwarem, mwerr-angkeran mpwarem. Alakenh atnthepenh arrpemarl, ingwer apmwamwam ingweran mwerr-angkerarl arnwarnetyek, rarl ilkelheyel-angkwarr. \fig |src="lb00138c.tif" size="col" ref="Romans 9:20-21" \fig* \p \v 22-23 Alakenh-apeny Akngeyan. Ra ingwer-rnem mpwarek, ikwer-rnem ahelirrek, renh-rnem ywerrelhiletyek-anek. Ranem renh-rnem menty amek-arek. Ranem ilkelheyel rernem ikwerenh-angkwarrant apenterl-ayntetyek. Ingwer-rnem ra arrwekel-antey rlwanek, ra renh-rnem arntarnt-aretyek. Alakenh ingkerrenhel renh iterl-aretyek rarl rlterrk innga aneyel. \v 24 Akngeyel akngerr anwenhantherr arrwekel-antey rlwanek, Jew-rnem-then, Jew-weny-rnem-then. \p \v 25 Hosea-kenh pip alakenh aynteyel: Akngeyel renh-rnem ilek, “Akngerr ingwer-rnem atyenh-rnem-weny, rernem atyenh-rnem alerl aneyenh. Awank-akerr ayeng inkwerelhey-angenh ikwer-rnem anenh. Ayeng ikwer-rnem inkwerelheyenh-anem. \v 26 Arrwekel atha renh-rnem ilek, ‘Arrantherr atyenh-rnem aney-angenh.’ Apmer ingwer-areny-rnem atha antweyel, ‘Alerey atyenh-rnem.’ Ayeng innga itetharl aneyel. \v 27 Isaiah-kenh pip aynteyel arrpemarl, irrkaty-angkwarr, pip ingwer-itwek aynteyel arrpemarl, ‘Israel-kenh-rnem akngerr innga aneyel, atha irrpetyap itethileyenh. \v 28 Atha Ingkartel anamerl arratyiletyek ayerneyenh arlta ingkernel, arraty ilelhetyek.’ \v 29 Isaiah-el arrwekel ingkwernek pip-warl, ‘Ingkartel rlterrk Sodom-areny-rnem-then Gomorrah-areny-rnem-then althenek. Ra menty atwey-angenh Jew arrwekeleny-rnem altheney-angenh, ywerrelhiletyek-anek. Ra Jew ingkerrenh altheney-angenh, ingkern-penh anwantherr aneyel-antey.’” \s1 Israel-kenh-rnemel Akngey renh arraty tnakey-angenh \p \v 30 Jew-weny-rnem arrkernelhey-angenh-antey angka arrwekeleny-angkwarr arraty anetyek. Akngeyel renh-rnem arraty arek, rernemarl renh tnakek. \v 31 Israel-kenh ingwer-rnem arrkernelhenh arraty anetyek-arrpantey, angka arrwekeleny-angkwarr apentemel. Ywarn-antey ipantey rernem arrkernelhenh. \v 32-33 Alakenh-anyem Akngey-kenh angka pipel aynteyel. Akngey angkek, “Atha apmer Zion-el apwert arrkngert arrernem. Ingwer-rnem aytnem-apeny atyenh-angkwarr-kety, rernem aytnem, angath-antey. Renh-rnem ankertewek angath-antey. Angath-antey aytnek. Rernem atyenh-angkwarr apentenh angath-antey. Alakenh-anyem rernem apmwewarl angkepirrek. Alakenh-anyem ra apwert aynteyel. Ingwerentyel Akngey renh tnakenty, ra nthakenh apatey-angenh apmwewarl irrey-angenh.” \c 10 \p \v 1 Atyenh-rnem, ayeng arlkwenteyel, Akngeyel Israel-kenh ingkerrenh itethiletyek. Alakenh-anyem atha Akngey renh ayerneyel ikwer-rnem. \v 2 Atha iterl-areyel rernem Akngeyek artewentyel innga arrkernelheyel. \v 3 Rernem apal innga arrkernelheyel. Rernem iylpelirrek, Akngey-kenh-angkwarr apentey-angenh. Rernem arratyirretyek-arrpantey arrkernelheyel ikwerenh-angkwarr. Rernem amentel arratyirretyek-arrpantey, angath-antey. \p \v 4 Christ rarl arraty-angkwarr apentenh angka arrwekeleny-angkwarr, apmwelhiley-angenh arrangkw. Artwa anyentel angka arrwekeleny apentenh akertek-atwety. Angka akertant-anem Christ arrkngert, ngwampenyant-anem mpwarek. Angka arrwekeleny ipmelhek, ywerrek nhek-atwety. Rernem renh tnakenty, rernem Akngey-kenh-angkwarr arraty aneman. \p \v 5 Moses-el angka alakenh arrernek: “Angka arrwekeleny-angkwarr arratyant apententy innga, ngap iteth intem aneman.” \v 6 Akngey-kenh angka alakenh aynteyel: “Akngey-kenh-angkwarr arraty apententy alakenh iterrey-angenh, ‘Angwenh alker-warl nganem, Christ renh atwarrelhiletyek irrwerl-they?’” \v 7 Alakenh iterrey-angenh, “Angwenh ahern kwen-warl aylpetyek, renh irrwerliletyek kwen-they?” Arrangkwant-atherr. Nthakenh Ingwerenty, ikwerant-arelh. Ament anwantherr nthakenh nthweyang ikwer anwekantherrenh-angkwarr. \v 8 Akngey-kenh angka Christ-akert arrer-antey anwekantherr aneyel. Anwantherr angka renh tnaketyek, angka ilerl-apayntetyek. \v 9 Ntwa Jesus Atyetyart antwenty, ntwa renh tnakemel, Akngeyelarl renh ipmepenh itethilek, ranemarl ngenh itethilem arrpemarl. \v 10 Ntwa renh tnakenty, nga ikwerenh-angkwarr arraty anemarl. Ntwa Jesus renh Atyetyart antwenty, Akngeyel ngenh itethilem. \v 11 Akngey-kenh angka arrwekeleny aynteyel Christ-akert, “Ingwerel renh tnakenty, ra nthakenh apatey-angenh apmwewarl irrey-angenh. Akngeyel renh arntarnt-areyel.” \v 12 Kel angka nhenh ingkerrenhek aynteyel, Jew-rnemek, ingwer-rnemek, ingkerrenhek-antey. Ingkart anyent impen ingkerrenhek aneyel. Ran ingkerrenh arntarnt-arey-angker rernem renh ayernenty. \v 13 Akngey-kenh angka ingwer alakenh aynteyel arrpemarl, “Ingwerel-rnem Ingkart renh ayernenty, Akngeyel renh-rnem itethileyenh.” \p \v 14 Rernem Akngey-kenh angka ywarn awem, renh tnakey-angenh, renh ayerney-angenh. Ingwerel-rnem renh-rnem angath-antey akalty-anthenh. Akngey-kenh angka arleng-alenty akalty-anthem. \v 15 Ingkart-kenh angka awey-angenh akwerrp, angkakert thweney-angenh-antey. Angka Akngey-kenh alakenh aynteyel; angkakert impen apmer arrpanenh-warl alhem, angka mwerr-angker ilerl-apayntetyek. Mwerr-angkwarr rernem angka ilerl-apeyel ingketyel. \p \v 16 Israel-kenhel-rnem angka nhenh-angkwarr apentey-angenh. Angkakert Isaiah-el arrwekel-antey ingkwernek, “Ingkartay, angwenhel angka anwekantherrenh-angkwarr apenteyel?” \v 17 Angka mwerr-angker awem-penh, Akngey renh tnakem, angka mwerr-angker Jesus Christ-kenh. \p \v 18 Kel rernem angka mwerr-angker awek. Angka Akngey-kenh alakenh aynteyel: “Angka apmer arrpanenh-warl arlpimpirrek angka ilpertel-warl.” \v 19 Moses-el ingkwernek arrwekel, Akngeyel ileyel, “Atha apmer ingwer-areny-rnem arntarnt-arem, arrantherr iterretyek, ingwer-rnem arlkarirretyek, arrantherr angkepirretyek atyeng-warl. Israel-kenhel-rnem angka iterl-arey-angenh, rernemap apatenh.” \p \v 20 Isaiah-el ingkwernek arrpemarl, “Akngeyel ilek, ‘Ayeng aremirreyenh arleng-areny-rnemek, akwerrp-rnemek, atyeng iterrey-angenh-rnemek, apatemel anew-aneyel-rnemek.’” \p \v 21 Israel-areny-rnem-ek Isaiah-el ingkwernek, “Ayeng ywarn arrkernelhenh renh-rnem arratyiletyek-arrpantey, iylpelant rernem aweyel, awelhey-angenh. Ayeng ingkerrenh-itwek mwerrant-arey anetyek.” \c 11 \s1 Akngeyel Israel-areny irrpetyapant atnyeneyel \p \v 1 Atha ayernem arrpemarl, Akngeyel ikwerenh-rnem menty ipmek? Arrangkw. Ayeng Israel-kenh aneyel arrpemarl, Abraham-kenh arrpemarl, Benjamin-kenh. \v 2 Aray, Akngeyel ikwerenh-rnem menty ipmey-angenh, arrwekel ikwer-rnem arrernek. Angka arrwekeleny alakenh aynteyel, Elijah-iperrek. Elijah-el Israel-kenh-rnem ayntarrp-ilek. \v 3 “Ingkartay, angkakert ngkwenh-rnem ipmek-antey atwek. Rernem apwert ilperr-ilperr ngkwenh-rnem akek. Ayeng anyentant ngkweng inkwerelheyel. Rernem atyeng nthweyel, ayenh atwetyek arrpemarl.” \v 4 Akngeyel Elijah renh alakenh ilek, “Atha artwa 7,000 atyenh atnyeneyel-antey, rernemarl atyengety iparelhey-angenh-antey, ingkart-arrpantey Baal-ek inkwerelhey-angenh.” \v 5 Aley alakenh-apenyarl aynteyel, irrpetyapant aneyel-antey, Akngey-kenh, iwerr ilenh arrernek arrwekel. Akngey rantey renh-rnem rlwanek, renh-rnem arntarnt-aretyek. \v 6 Aray, Akngeyel arrwekel-antey renh-rnem rlwanek, rernem ikwer awelhey-angenh anenhel. Rernem amentewarl alhenh. Akngey-kenh alakenh aynteyel. Ra ikwer-rnem ilkelheyel-antey, rernem angkepirretyek. \p \v 7 Israel-kenh-rnem Akngey-kenh angka arrwekeleny-angkwarr arraty anetyek-arrpantey arrkernelhenh. Irrpetyapant Akngey-kenh-angkwarr arraty anenh, renh-rnem rlwanek-rnemant, ingwer-rnem arrangkw-antey. Ingwer-rnem awerrarl anenh amentewarl anenh. Akngeyel renh-rnem awerr mpwarek. \v 8 Akngey-kenh angka arrwekeleny alakenh aynteyel: “Akngeyel renh-rnem ilpertilek, anngernem apmwilek, rernem arraty arekerr. Ra iylpa renh-rnem apmwilek, rernem arraty awekerr.” Akngey renh iterl-arey-angenh, aparrng-apeny anenh, iylpa arwengk-apeny, arraty awey-angenh. Aley aynteyel-antey. \v 9 David-el Akngey renh ilek, “Akngeyay, rernem tyenkerr aternpel arlkweyel amernekant artewentyel iterremel, renh-rnem ilpertilay, renh-rnem atwa. \v 10 Akngeyay, annga renh-rnem aparrngilay, warrk ilkwa anthay.” \s1 Ingwer-inger Akngeyel ingwer-rnem itethileyenh \p \v 11 Atha ayernem arrpemarl. Israel-kenh-rnem amentirrek Akngey-kety, Akngeyel renh-rnem aleth-antey ipmey-angenh Arrangkw. Rernem amentirrek Akngey-kety, Akngeyel-anem apmer ingwer-areny-rnemant-anem itethilem. Israel-areny-rnem-anem iterretyek, angkepirretyek apek. \v 12 Israel-kenh-rnem Jesus-kenh angka ikwerety kel ipmelhek. Akngeyel-anem ingwer-rnemant itethilek. Israel-kenh-rnem angkepirrenty, ingkerrenh-anem inkwerelhem. \p \v 13-14 Ayeng arrekantherr-warl angkem, arrantherr Jew-weny arleng-areny-rnem. Akngeyel ayenh arrekantherr-warl thwenek, athan arrenhantherr akalty-anthetyek. Warrk impen innga atha arrenhantherr akalty-anthetyek. Jew-rnem rernem arenty, rernem alharlkwem. Rernem iterrem-anem angkepirretyek Akngey-warl. Ikwer-penh Akngeyel-anem renh-rnem itethileyenh. \v 15 Jew rernem Jesus-kenh angkekety ipmelhek. Akngey ingwer-rnemek inkwerelhek. Israel-kenh-rnem angkepirrenty, Akngeyel renh-rnem itethileyenh. \v 16-17 Artekerran mwerr-akert, arwerl mwerr arrpemarl, alperr-rnem arlenyirrey-angenh. Israel-kenh-rnem rernem arwerl mwerr-apeny anenh. Arlperr arlenyirrekarl, Akngeyel iwek, ingwer-anem rnkernemel. Arlperr apely-rneman Jew-weny arrantherr-apenyarl. Akngeyel arrenhantherr pweytilek Jew arrwekel anenh-rnem-warl, ingkerrenh-anem arrenhantherr arntarnt-aretyek, arwerl mwerr-warl pweytilem-apeny. \p \v 18 Arrantherr tnakelhey-angenh anetyek. Arrantherr iylpangketyek, Akngeyel arrenhantherr pweytilek ingkernan, Jew-rnem-tangkwel arrernek arwerl impen-apeny. Arrwekel ikwer-rnem-angkwarr-tangkwel. Jew-rnem-angkwarr ayntenhey-alpek Jesus-warl-athek. \v 19 Alakenh arrantherr angkeyel, “Arwerl arleny-rnem iwek-apeny, ra Jew-rnem iwek, anwenhantherr pweytilem ikwer-warl, arwerl mwerr-warl pweytilem-apeny.” \v 20 Arrantherr kel arraty angkeyel. Akngeyel renh-rnem iwek arlperr arlenyarl iwem-apeny, rernemarl Jesus ikwer irrpelthirrenh. Rernem renh tnakey-angenh-they ra renh-rnem iwek. Jesus renh tnakenty mwerrarl, ikwer iterretyek, renh tnaketyek arrekantherrenh-angkwarr rlterrk-weny arrangkwarl. Rant iwerr arrekantherr mpwarek ingkerrenhek. Alakenh tnakelhey-angenh arrangkw, mwanty iterretyek. \v 21 Akngeyel Jew-rnem arrwekeleny-rnem amek-arey-angenh-apeny, ra nthakenh arrenhantherr amek-arey-angenh arrpemarl. \p \v 22 Iterl-aray! Akngey ra ingkerrenhek inkwerelhem, ra nthakenh amek-arey-angenh. Israel-kenh-rnem Jesus ikwerety amentirrek, ra renh-rnem kel amek-arey-angenh iwek. Arrekantherr ra inkwerelhek. Amentirrenty, ranem iweyenh arwerl arleny iweyenh-apeny. Arrantherr ikwerenh-angkwarr apententy, ra mwerr arntarnt-arem. \v 23 Israel-arenyel-rnem Jesus renh tnakenty, ra renh-rnem itethilem, rnkernem angkep, anyentelhilem ikwerenh-rnem-warl. \v 24 Iterl-aray, arwerl anyent-apeny, Jew-rnem-tangkwel anenh, angka anyent-angkwarr apentenh. Angkep anyentelhilem ikwerenh-rnem-warl. Angkep rnkerneynem ikwerenh-rnem-warl, angkep aylpeyneyel ikwerenh-rnem-warl. Amentew-ament alherl-alhenty-apeny. \p \v 25 Atyenh-rnem, atha arrenhantherr angka anyelkel-antey ilem, arrantherr iterretyek, tyak iterl-arelhetyek. Akngeyel Israel-kenh-rnem ilpertilek, Jew-weny-rnem apmer arrpanenh-they Akngey-warl anyentirretyek. \p \v 26 Ikwer-penh Israel-kenh-rnem itethileyenh, Akngey-kenh angka arrwekeleny aynteyel arrpemarl, “Apmer Zion-they itethiley-angker ra apetyeyenh, Israel-kenh-rnem apmwekety mwerrileyenh. \v 27 Atha apmwa ikwer-rnem-kety iweyenh. Alakenh atha iwerr mpwarem ikwer-rnem.” \p \v 28 Jew-rnem menty angka mwerr-angkerek ipmelhekarl-kety rernemarl arlkarirrenharl-kety, ranem angka arrernek Jew-weny-rnemek, rernem-anem apentetyek ikwerenh-angkwarr, Jesus renh tnaketyek. Jew arrwekeleny-tangkwel ra arntarnt-arek, Jew-rnemek iylpelirrey-angenh-antey. Angka arrernek ikwer-rnem arrwekel inngantey, ipmelhey-angenh arrangkw. \v 29 Arrwekel ra renh-rnem alhelek anthetyek. Akngeyel renh-rnem rlwanek, ilek-ilek renh-rnem anthek. Ra angka ikwer-rnem arrernek. Ra nthakenh ikwer-rnem-kety iylpelirrey-angenh, aleth-antey arntarnt-areyel. \p \v 30 Alethang-rnem, arrwekel arrantherr Akngeyek awelhey-angenh. Aley-anyem ra mwerr-angkwarr arrekantherr lwewarrernelhek, Israel-kenh-rnem ikwer awelhey-angenh-kety, Jesus renh tnakey-angenh-kety. \v 31 Lyert Israel-areny-rnem Akngeyek awelhey-angenh. Akngeyel renh-rnem mwantyel arntarnt-arenh, rarl arrenhantherr mwantyel arntarnt-areyenh-apeny. \v 32 Aray, Akngeyel ingkerrenh ilem, rernem arraty awelhey-angenh anem. Ranem ahern-areny ingkerrenh mwantyel arntarnt-aretyek. \s1 Paul Akngey ikwer inkwerelheyel \p \v 33 Akngey ranem tyak innga, akalty innga aneyel ingkerrenh-angkwarran, ahern-areny-rnem-angkwarr. \v 34 “Ahern-arenyel nthakenh Akngey akalty-anthey-angenh.” Angka ingwer aynteyel, \v 35 “Ahern-arenyel nthakenh Akngey renh antheyney-angenh.” \v 36 Rantey ahern-then alker-then arrpmernek. Lyert ra anterrkweyel. Ra arrpemarl ingkerrenh lyertenyilem. Ran rlterrk innga aneyel. Ahern-arenyel renh tnaketyek intem-antey. Amen. \c 12 \s1 Akngeyek warrkirr-ayntetyek \p \v 1 Atyenh-rnem, Akngey arrekantherr mwerr-angkwarr lwewarrernelhek. Alakenh atha arrenhantherr ileyel. Arlka arrekantherrenh Akngey-kenh-angkwarr anthelhetyek, ra impen arrekantherr inkwerelhetyek. Apmwek anthelhey-angenh. Alakenh-angkwarr arraty apenterl-ayntetyek ikwerenh-angkwarrant. \v 2 Ingwer-rnem apmwangkwarr ilpertilekerr ahern-areny-kenh-angkwarr, Akngey-kenh-angkwarr arraty apenterl-ayntetyek. Akngey rant akwerrng arratyiletyek, arrantherr ikwer iterr-ayntetyek. Arrantherrap iterl-arayntetyek Akngey rarl ilkelheyel-angkwarr-antey. \s1 Tnakelhey-angenh, arratyant iterl-arelhetyek \p \v 3 Akngeyel ayenh rlwanek, ayeng angkakert apetyem arrekantherr-warl, arrenhantherr iletyek. Ingkart-areny ingwer-rnem-angkwarr mwerr-angkwarr tnakelhey-angenh Ingkart-kenh-angkwarr. Anwekantherrenh-angkwarr-weny, rant iwerr anwekantherr arrernek, alakenh anwantherr apentetyek ikwerenh-angkwarr. \v 4-6 Anwantherr anyentirretyek ikwerenh-angkwarr anyent-apeny ilterrey-angenh, anyent-angkwarr, arlka anyent-apeny. Akngeyel anwenhantherr arrernek, amentew-ament ikwer warrkirr-ayntetyek. Arlkan iltyakert, anngakert ingkety-akert amentew-ament mpwareyel. Arlka amentew-ament arlperrty mpwareyel-apeny, tyaty-areny ingkerrenh rernem amentew-ament mpwareyel arrpemarl, angka anyent-angkwarr-antey, Christ anyent ikwer-antey. Angka anyelk anayntiley-angker, ra ingkerrenhek anayntilem. Akngeyel ingwerel arrernek, rernem angka iletyek angkakert arwa alhewer Akngey renh tnakemel. \v 7 Akngey-kenh warrk alakenh. Ingwer-rnem arntarnt-aretyek apek, kel mwerr. Ntwa apek Akngey-kenh angka anayntiletyek, kel mwerr. \v 8 Ingwer-rnem rlterrkil-ayntetyek, irrkngerneyarl arntarnt-arayntetyek, man anthetyek irrepern-rnemek, arnkatyel akalty-anthayntetyek nyerrirrey-angenh, kel mwerr. Ingwer-rnemek amperrngirretyek, anthetyek mwerrarl. \s1 Ingkart-kenh-angkwarr arraty apentetyek \p \v 9 Arrantherr ingwer-rnemek innga inkwerelh-ayntetyek, arntarnt-arayntetyek mwerr-angkwarr. Arraty-angkwarr innga apenterl-ayntetyek apmwangkwarr apentey-angenh. \v 10 Ingwer-rnem arntarnt-arayntetyek, ngkwenh-rnem-apeny, ngkwenh-rnem arntarnt-areyel-apeny, ament-angkwarr-weny, mwerrant-arey anayntetyek, mwerrant-arey arntarnt-arerr-ayntetyek. \v 11 Ingkart-angkwarr intem-antey apenterl-ayntetyek, Itnweng rlterrk-akertel, irrkngerney anayntetyek, ipmelhey-angenh. \v 12 Intem-antey irrkngerney anaynta, Ingkartek mpwelhemel. Ipmelhey-angenh ingwer-rnem-kety. Akngey intem-antey irrkngerneyel ayern-ayntetyek, ipmelhey-angenh. \v 13 Ingkart-areny-rnem arntarnt-arayntetyek, irrepern-rnem anthayntetyek. Alethang ingwer-rnem arntarnt-arayntetyek. \s1 Ahelengkw-rnem arntarnt-araynta \p \v 14 Ingwerenty ngkweng irrpelthirrenty, ntwa Akngey ayernetyek, renh atwey-angenh, ra renh arntarnt-aretyek mwerr-angkwarr, apmwangkwarr tyarlewey-angenh. \v 15 Ingwer-rnem apek irrkngerney aneyel, ikwer-rnem-angkwarr irrkngerney arrpemarl aneyel. Ingwer-rnem apek amperrngirreyel, ikwer-rnem-itwek amperrngirremel ana. \v 16 Artwa ingwer-rnem-itwek mwerrant-arey anayntetyek, atyetyart ilkwarrpantey tnakelhey-angenh, artwa apmwamwam-kety irrentelhey-angenh anetyek. \p \v 17 Ingwerentyel ngenh apmwangkwarr mpwarenty, angkep apmwangkwarr mpwarey-angenh ikwer. Arratyelirretyek weth-lkwer, ingkerrenhel ngenh arraty iterl-aretyek. \v 18 Arrantherr ingkerrenh mwerrant-arey anayntetyek arrkernelhem. \v 19 Angkep atwey-angenh, Akngey-kenhant. Akngeyelant renh menty apmwangkwarr tyarlewetyek, ra ament atwelhetyek. Angka Akngey-kenh alakenh aynteyel: “Ayengarl angkep atwey-angkeran.” Ingkart ilelhek. \v 20 Angka Akngey-kenh alakenh aynteyel: “Ingwerenty ngkweng ahelirrenty, ntwa amern anthem arlkwetyek, ntwa kwaty anthetyek antywetyek, ra nyerrirremel iterl-arem-anem.” \v 21 Mwerr-angkwarr apententy, ngenh atweyelarl-kety, ngenh ilteyelarl-kety, anwantherr arrenty renh antengiletyek. \c 13 \s1 Atyetyart-rnemek awelh-ayntetyek \p \v 1 Atyetyart ilkwernemek awelhetyek. Akngeyel renh-rnem arrernek, rernem ingkerrenhek atyetyart anetyek. \v 2 Ingwer-rnem atyetyart-rnemek irrpelthirrenty, rernem Akngeyek irrpelthirrem arrpemarl. Rernem Akngey-kenh-angkwarr apmwelhilem. Akngeyel renh-rnem ayerneyenh. \v 3 Aray, Akngeyel renh-rnem rnkernek, rernem apmwernemant ater-anthetyek, mwerr-rnem ater-anthey-angenh anetyek. Nga arternp anetyek, atyetyart-rnem-kenh-angkwarr. Ikwer-penh arrantherr arternp anem, ikwer-rnem-kety aterirrey-angenh anetyek. \v 4 Atyetyart rernem Akngey-kenh warrkenh aneyel, ngenh mwerr arntarnt-aretyek. Nga apmwangkwarr anenty, nga kel aterirrem atyetyart ikwerety. Ra Akngey-kenh warrkenh aneyel, ranem apmwernem atwey-angker. \v 5 Alakenh-anyem nga atyetyart ngkwenhek awelhetyek, ngan irrkngerney awelheyel-angkwarr, ra ngenh atwekerr. Alakenh-anyem iterl-arelhetyek ntwarl mwerr-angkwarr arraty apentenh. \p \v 6 Alakenh-anyem arrantherr tax-areny atyetyart man anthayntetyek. Rernem Akngey-kenh warrkenh-rnem aneyel, rarl renh-rnem arrernek ingkerrenh. \v 7 Tax maney anthetyek mwerr-angkwarr. Ntwa man alhelenty, pwekap ngkwenh areyilenty, ntwa renh angkep anthem, atyetyart-rnemek awelhemel arraty-angkwarr. \s1 Ingwer-rnemek ilkelh-ayntetyek \p \v 8 Angkep antheman, man-rnem-then, ampwal-rnem-then. Alakenh renh arntarnt-arem. Ingwer arntarnt-arenty, Akngey-kenh angka arrwekeleny-angkwarr arraty aneman. \v 9 Angka arrwekeleny Akngey-kenh alakenh aynteyel: “Ingwer-kenh anewikw ikngwey-angenh anetyek. Ntwa ingwer ipmek atwey-angenh. Ntwa ampwal ingwer-kenh irrtyertel iney-angenh. Ntwa apmwal ingwer-kenh inetyek iterrey-angenh.” Angka akngerr aynteyel Akngey-kenh-angkwarr. Angka impen nhanyem, “Ingwer-rnem arntarnt-arem, ngkwenh-rnem arntarnt-arem-apeny.” \v 10 Ingwer-rnem arraty-angkwarr arntarnt-arenty, renh-rnem apmwiley-angenh. Alakenh-angkwarr apententy, kel Akngey-kenh arrwekeleny-angkwarr arraty apenteman. \s1 Ikwerant iterretyek, arlta ikwerenh arrerirreyelarl-kety \p \v 11 Ingkart-kenh arlta arrerirreyelarl-kety, anwantherr arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek iterretyek, anwantherr ikwer mpwelhetyek. Arlta ikwerenh arrer-anem, ra ikwerenh-rnem inerl-alpeyek apmer iteth-kenh-warl akngeyneyek. \v 12-13 Ingwerel-rnem apmwangkwarr mpwareyel ingwemerntel. Arltan ikwerenh arrer-anemarl rarl apey-alpeyenhan, ingkerrenhel renh-rnem areyenh, ingwemerntel-apeny aney-angenh. Terangk irrey-angenh, apmwangkwarr alhey-angenh, ingwer-kenh anewikw ikngwey-angenh. Atwerrey-angenh, ingwer-rnemek irrpelthirrey-angenh. \v 14 Arrantherr Ingkart Jesus Christ-ek iterretyek, ikwer awelhetyek, amentewarl alhey-angenh apmwangkwarr. \c 14 \s1 Ingwer-rnemek tyel-angkey-angenh \p \v 1 Ingkart-areny ingwer-rnemel apek alyep apenteyel Akngey renh artewentyel tnakey-angenh. Nthakenh mwerr-arrpantey tnakelhey-angenh, renh-rnem iltey-angenh mwerrant-arey anayntetyek Akngey-kenh-angkwarr. \v 2 Artwa ingwer aker arlkwey-angker, artwa ingwer amernant arlkwey-angker, amernant arlkwetyek, aker-kety arlkarirreyel. Ra iterreyel aker arlkwetyek, apmwangkwarr irrekerr-arrpantey Ingkart-kenh-angkwarr. \v 3 Aker arwa alhewer arlkwey-angker, ra ingwer apmwa antwey-angenh anetyek. Anyent ingwer ra aker ikwerety arlkarirreyel, ra ingwer apmwa antwey-angenh anetyek arrpemarl. Akngeyel renh atnyeneyel. \v 4 Ingwer-kenh warrkenh anwantherr apmwan antwey-angenh. Atyetyart ikwerenhelant renh ileman. Ingkartelant renh rlterrkilem, ra arraty alhetyek. Nthakenh ra amentewarl alhey-angenh. \p \v 5-6 Artwa ingweran iterreyel, arlta anyent impen inngarl. Artwa ingwer angkeyel arlta arrpanenhel Akngeyek inkwerelh-ayntetyek, impeney-antey. Kel mwerr ngkweng, ngarl iterreyel-angkwarr. Arlta anyent impen inkwerelhetyek, alakenh Ingkart-kenh-angkwarr-antey. Ra apek aker arlkwetyek, amern-then, kel alakenh Akngey-kenh-angkwarr aynteyel. Ra amernant arlkwenty, ra Akngey-kenh-angkwarr arlkweyel, mwerr-antey arrpem, nthakenh apmwelhiley-angenh. Alakenh mwerrarl, rernem Akngeyek inkwerelhetyek ingkerrenh. \v 7 Anwantherr anthelhetyek Ingkart ikwerant. Nthakenh ingwerenty amentewarl aney-angenh, Ingkart-kenh-angkwarrant apentetyek ilwetyek-atwetyek. \v 8 Anwantherr iteth anetyek Ingkart-kenh-angkwarr ikwerenh-angkwarr apentemel. Anwantherr iteth apek, ipma ayntem apek, anwantherr Ingkart-kenh-antey. \v 9 Jesus anwekantherr katy ilwek rap anwekantherr akemirrek, Ingkart ingkerrenhek anetyek, iteth aneyel-rnemek apek, ipmernemek. \p \v 10 Nthakenh-angkwarr anwantherr Ingkart-areny ingwer-rnem ayntarrp-iley-angenh. Anwantherr renh-rnem apmwarrpantey akngakey-angenh. Arlta anyent ikwerel Akngeyel anwenhantherr ayerneyenh-anem. \v 11 Akngey-kenh angka arrwekeleny alakenh aynteyel: “Ingkerrenhel ayenh tnaketyek kwenirremel, atyeng ilelhetyek. Angka innga nhanyem.” \p \v 12 Ingkerrenh ikwer ilelheyenh, arlta ikwerenhel. \p \v 13 Alakenh-they anwantherr ilerrey-angenh anetyek. Anwantherr arntarnt-arrerrerl-ayntetyek, anwantherr Ingkart-areny ingwer-rnem ilpertilekerr. \v 14 Ayeng akaltyarl, Akngey arrkngert angkey-angenh amernek, akerek. Ingkart Jesus-el ayenh ilek. Ingwer iterreyel-angkwarr mentyarl, aker arlkwey-angenharl. \p \v 15 Ntwa aker arlkwem, ingwerenty ilpertilekerr, ra amentewarl irrekerr, ran ipmelhekerr Christ kel ikwer katy ilwek arrpemarl. \v 16 Ngkweng-angkwarr kel mwerr aker arlkwetyek. Nthakenh apmwelhiley-angenh ingwer-rnem aker arlkwemelant. Ingwer-rnem iterrekerr, apmwarrpantey ayntarrp-ilekerr kel aker menty ayntey, arlkwey-angenh. \v 17 Akngey-kenh-angkwarr alakenh ayntey-angenh, akerek-then amernek-then arlkwetyek, antywetyek. Alakenh-anyem ra iwerr mpwarek. Akngey-kenh-angkwarr alakenh aynteyel: “Itnweng Rlwart ra arrekantherr-itwel aneyel. Ra arrenhantherr rlterrkilem, alakenh arrantherr atyeng-angkwarr arraty anetyek. Ayeng arrekantherr mwerr aneyel irrkngerney anayntetyek.” \v 18 Alakenh-anyem Christ-ek awelhenty iylparethel, Akngeyel renh artwa arraty arem, ra ahern-areny-kenh-angkwarr arraty anem arrpemarl. \p \v 19 Alakenh-they anwantherr aleth-antey arrkernelhetyek, anwantherr mwerrant-arey anetyek, rlterrkilerretyek. \v 20 Ntwa ingwer-rnem ilpertiley-angenh, Ntwa aker-then amern-then arlkwetyek arwa alhewer, Ingkart-areny ingwer-rnem arlkarirrenty, kel menty ipmem, ilpertilekerr. \v 21 Ingkart-areny arlkarirrenty, aker-kety, wayn-kety, ra apmwek-arrpantey iterrekerr kel mwerr ntwa ipmetyekant, rernem Christ-kety amentirrekerr. \v 22 Ngarl iterreyel-angkwarr kel aker arlkwetyek, wayn antywetyek, arltek iterretyek, Akngeyek-then ngkweng-then. Ingkart-areny ra aker arlkwem, Akngey renh tnakemel, mwerr-antey. Irrkngerney ana ywarn iterrey-angenh. Alakenh-anyem Akngey ngkweng inkwerelheyel. \v 23 Ingwerentyel aker arlkwek apek, Akngey renh tnakey-angenhel, ra Akngey-kenh-angkwarr apmwelhilek. Rernem Akngey tnakenty, aker arlkwemel, rernem mwerr aneyel Ingkart-kenh-angkwarr. Ngarl iterreyel-angkwarr mwerrarl. Arrangkwelan, ywarn iterremel nga amentewarl alhem, ngap Akngey-kenh-angkwarr apmwelhilem. \c 15 \p \v 1 Anwantherr Akngey rlterrk tnaketyek. Ingwer-rnemel rlterrk tnakey-angenh. Anwekantherrenh-angkwarrant iterrey-angenh anetyek. Anwantherr arternpel renh-rnem arntarnt-aretyek, aker ikwer-rnem-itwek anngetherr arlkwey-angenh. \v 2 Anwantherr ikwer-rnem iterretyek arrpemarl. Anwantherr renh-rnem arntarnt-aretyek, rernem Akngey renh tnaketyek. \v 3 Christ ra apentey-angenh, rarl ament iterrenh-angkwarr, Akngeyekant awelhenh, rarl ikwer arrernek arrwekel-antey. Alakenh ingwer-rnem ikwer arlkarirrenh. Angka Akngey-kenh alakenh aynteyel: “Ingwer-rnem ngkwengety arlkarirreyel, rernem atyengety arlkarirreyel arrpemarl.” \v 4 Aray, angka Akngey-kenh arrwekelenyel ingkwernek, anwenhantherr ingkern-iperr-rnem akalty-anthetyek. Anwantherr arternp Jesus Christ ikwer mpwelhetyek, aletham-aleth ikwer arrkernelhetyek, ipmelhey-angenh. \p \v 5 Atha Akngey renh ayernem, rwewarrant-arey anyent-angkwarr apenterl-ayntetyek Jesus Christ-kenh-angkwarr, arrantherr mwerrant-arey rapeny anayntetyek, \v 6 Ikwer-penhan arrantherr Akngey, Ingkart anwekantherrenh Jesus Christ-kenh akngey renh mwerr antwetyek ikwer inkwerelhemel anyent-angkwarr. \v 7 Arrantherr mwerrant-arey anayntetyek, ikwer-rnem inkwerelhetyek, Christ-el arrekantherr inkwerelhek-apeny, ingwer-rnemel Alakenh Akngey renh tnaketyek. \v 8 Aray, Christ apey-alhek, Jew ingkerrenh itethiletyek, Akngeyel arrwekelenyel-rnem ilek-apeny. Alakenh-anyem rernem Akngey iterl-aretyek, ran inngarl aneyel, irrtywerrey-angenh. \v 9 Christ apey-alhek, arleng-areny-rnemel Akngey renh tnaketyek, renh-rnem arntarnt-aretyek. Angka Akngey-kenh arrwekeleny alakenh aynteyel, David-elarl ingkwernek, “Arleng-areny-rnem-itwek ayeng ngkweng inkwerelheyenh aylelhemel.” \v 10 Angka Akngey-kenh arrwekeleny alakenh aynteyel: “Arleng-areny-rnemay, Akngey-kenh-rnem-warl inkwerelhemel anyentirrenherr-arey!” \p \v 11 Alakenh angka Akngey-kenh aynteyel: “Jew-weny arleng-areny-rnem Akngeyek inkwerelheyay! Kel ingkerrenh Akngey ikwer inkwerelhetyek!” \v 12 Isaiah-el ilek, “Ingkern-penh artwamp Jesse-kenh, ra atyetyart irreyenh ingkerrenhek, Jew-weny-rnemek. Arleng-areny-rnem mpwelheyenh ikwer, renh-rnem itethiletyek.” \v 13 Atha Akngey renh ayernem, ra arrenhantherr irrkngerney anthetyek, ra arrekantherr mwerr aneyel, Itnweng Rlwartel arrenhantherr arnkatyiletyek, arrantherr Jesus Christ-ek mpwelhetyek, ikwer iterretyek innga. \s1 Paul-el angka Akngey-kenh ilerl-apeyel \p \v 14 Atyenh-rnemay, ayeng akalty, arrantherr ingkerrenh iylpareth aneyel. Arrantherr Akngey-kenh angkek akalty, arrantherr innganem Akngey-kenh angkek irrpelthel akalty-antherrey-areny. \v 15 Pip nhenh-angkwarr atha arrenhantherr arratyant ilek, arrantherr Angka Akngey-kenh arraty akalty-anthetyek. Akngey mwerr atyeng anem. \v 16 Ayeng warrkenh Jesus Christ-kenh anetyek. Ra innganem ayenh angkakert thwenek, apmer arrpanenh-warl, rernem Akngey-kenh angka mwerr-angker iletyek, Itnweng Rlwart ikwer-rnem-itwek anetyek. Itnweng Rlwartel renh-rnem rlterrkiletyek, ikwerenh-angkwarr arraty apentetyek. \v 17 Atha Christ Jesus renh tnakem, rarl ayenh rlterrkilek, Akngeyek warrkirr-ayntetyek. \v 18 Ayeng tnakelhey-angenh. Alakenh-they ayeng angketyek angka ikwerenhel Christ ra ayenh arrernek. Ra warrkirretyek atyeng-angkwarr arleng-areny rernem Akngeyek awelhetyek. \v 19 Itnweng Rlwartel ayenh rlterrkilek, atha ilek-ilek-angkwarr mpwaretyek, arntety-rnem mwerril-ayntetyek atyeng-angkwarr Jerusalem-they atha angka mwerr-angker Christ-akert ilerl-apenh apmer arrpanenh apmer Illyricum-ek-atwety. \v 20 Ayeng iterrenh, arrangkw anew-aneyel-rnem-warl alhetyek, rernem Jesus-kenh angka awey-angenh-antey, artwa angkakert ingwerenty ikwer-rnem-warl alhey-angenh-antey. \v 21 Akngey-kenh angka alakenh aynteyel: “Angka awey-angenh-rnem, rernem angka ikwerenh awetyek, rernem renh iterl-aretyek.” \v 22 Alakenh ayeng arrekantherr-warl alhey-angenh-antey, atha ingwer-rnem akalty-anthenharl-kety. \v 23 Kel atha warrk atyenh ywerrelhilek apmer nhenh-ampenyel. Ayeng iterreyel arrekantherr-warl inwekel alhetyek, ankwa arrpanenhel. \v 24 Ayeng-anem alyep arwa iterretyek, apmer ikwer-itwek anenheyek, apmer Spain-warl-athek alhey-alenty. Amern-akert, maney-akert arrantherr anamerl ikwer-warl thwenetyek. \p \v 25 Lyert ayeng Jerusalem-warl alhem, man-angketyarr, Ingkart-areny-rnemek. \v 26 Macedonia-areny-rnem-then Achaia-areny-rnem-then iterrenh, man inetyek, ingkart ingkerrenh man ikwerel arntarnt-arayntetyek, irrepern-rnem Jerusalem-areny-rnemek. \v 27 Rernem-antey ilkelhek, man inetyek. Alakenh Jew-rnemel arleng-areny-rnem angka mwerr-angker akalty-anthek-penh rernem ngkwelty angkep anthem, mareny-angkwarr. \v 28 Man ampwerrk-antey atha man iwenhem Jerusalem-warl, arrekantherr-warl, apmer Spain-warl alhey-alenty. \v 29 Ayeng kel akalty, ayeng arrekantherr-warl apetyem, Christ-el arrenhantherr-then ayenh-then rlterrkileyenh. \p \v 30 Atyenh-rnem, Akngey-warl angka atyeng, Ingkart anwekantherrenh Jesus Christ-angkwarr. Itnwengel arrenhantherr rlterrkilem, arrantherr mwerrant-arey anetyek. Arrantherr innga angkenherr-arey arrpemarl Itnweng-angkwarr. \v 31 Akngey-warl angkay, ra ayenh arntarnt-aretyek Jerusalem-areny-rnem-kety, Ingkart-kety arlkarirreyel-rnem, Jesus tnakey-angenh yanh-rnem-kety. Akngey ayerney Jerusalem-areny-rnem manek inkwerelhetyek, man atharl akngem ikwer-rnem-warl. \v 32 Ikwer-they Akngey iterreyel-angkwarr apek, ayeng-anem arrekantherr-warl inkwerelhemel irrkngerney alhetyek, arrekantherr-itwel ilkwatherr anetyek. \v 33 Akngey ra mwerrant-arey ingkerrenhek aneyel, anwekantherr-itwel anetyek intem-antey. Amen. \c 16 \s1 Paul-kenh angka anyent ingwerant-anem \p \v 1-2 Arelh anyent, itnan Phoebe, ra Ingkart-areny aneyel. Rantey arrpemarl Ingkart-areny-rnem arntarnt-areyel Cenchreae tawen-itwek. Ra Rome-warl alhenty, Mwerr-angkwarr angketyek ikwer, renh alpemiletyek. Mwerr awelh-ayntetyek ikwer, rarl ayenh arntarnt-arek, ingwer-rnem-then ingkerr. \p \v 3 Priscilla Aquila atherr, ntwa arem, rernem Christ-Jesus-angkwarr apenteyel arrpemarl. \v 4 Ingwer-inger ratherr ilwetyek-anek ayenh alpemiletyek, ayeng ikwer-atherr intem-antey iylpangkeyel, ayengant-weny, ingwer-rnem-then, Jesus Christ tnakeyel-rnemel. \p \v 5 Ntwa ingwer-rnem arem, warl-itwek anew-aneyel-rnem, Ingkartek inkwerelhetyek. \v 6 Ntwa Mary apek arem, rarl warrkirrenh arrekantherr-itwel, arntarnt-arenh. \v 7 Andronicus, Junia ntwa arem arrpemarl. Anewart-atherr, Jew atherr atyenh. Ratherr atyeng-itwel anenh tyayl kwenel. Ratherr-tangkwel renh tnakenh arrwekel, ayeng Ingkart-kenh-wenyankel. Ratherr Ingkart-kenh angkakert atherr innga. \v 8-10 Artwa Ampliatus ntwa arem arrpemarl. Atyenh arrpemarl ayeng ikwer ilkelheyel Ingkart-angkwarr. Ingkart-kenh-angkwarr. Urbanus arrpemarl, Ingkart-angkwarr apenteyel arrpemarl, atyeng-itwel warrkirreyel arrpemarl. Apelles Ingkart-angkwarr-apenteyel arrpemarl. Aristobulus-then ikwerenh-rnem-then. Stachys arrpemarl, atyenh arrpemarl, Ingkart-kenh-angkwarr. \v 11 Herodion atyenh arrpemarl, Narcissus-kenh-rnem-then, Ingkart-kenh-angkwarr apenteyel-rnem. \v 12 Ntwa areyenh Tryphaena, Tryphosa atherr, Ingkartek warrkirreyel innga. Arelh Persis arrpemarl. Ra Ingkartek warrkirreyel innga. Ayeng ikwer inkwerelheyel. \v 13 Rufus, Ingkart-kenh warrkenh, Ingkartelarl renh rlwanek ikwer warrkirretyek iylparethel. Amikw ikwerenh-then, rarl ayenh arntarnt-arenh, amey atyenh inngel arntarnt-areyel-apeny. \v 14 Artwa Asyncritus, Phlegon, Hermes, Patrobas, Hermas-then. Ingkart-areny ingwer-rnem-then. \v 15 Philologus, Julia, Nereus ikwerenh ayteyikw arrpemarl. Olympas-then, Ingkart-areny ingwer-rnem-then. \v 16 Ingkart-areny-rnem ingkerrenh arrekantherr inkwerelheyel arrpemarl. \p \v 17 Atha arrenhantherr ileyel, arrantherr arntarnt-arelhetyek, apmwernemel ilpertiletyek arrkernelheyel-kety. Rernem ingkerrenh ilpertilem, apal akalty-anthemel. Ikwer-rnem-kety ament-warl anayntem. \v 18 Rernem alakenh-anyem akalty-anthem, rernem Ingkart anwekantherrenh Jesus Christ-angkwarr apentey-angenh. Rernem ikwer-rnem-kenh-angkwarrant iterreyel, rernem angka mwerr-arrpantey ilemel. Rernem akwerrp ikngwer-rnem apmwangkwarr ilpertilelhem. \v 19 Ingkerrenh akalty arrantherrarl Ingkartekant awelheyel. Alakenh-they ayeng irrkngerney aneyel. Ayeng arrekantherr ilkelheyel, arrantherr akalty anetyek, mwerr-angkwarr apentetyek. Apmwangkwarr apentey-angenh arla anetyek. \v 20 Akngey mwerr arrekantherr aneyel. Ra Satan renh antengiletyek. Ingkart Jesus ra arrekantherr mwerr anayntem. \v 21 Timothy, warrkenh arrpemarl, ra arrekantherr inkwerelheyel arrpemarl. Artwa Lucius, Jason, Sosipater rernem arrekantherr inkwerelheyel arrpemarl, ayeng inkwerelheyel-apeny. Rernem Jew ingkerrenh aneyel. \v 22 Tertius, atha pip nhenh ingkwernek angka Paul-kenh. Ayeng-anem arrekantherr inkwerelheyel arrpemarl. Atha Ingkart tnakem arrpemarl. \v 23 Gaius arrekantherr inkwerelheyel arrpemarl. Ayeng warl ikwerenh-warl alhek, ingwer-rnem-then. Anantherr anyentirrek pipek warl ikwerenh-warl. Artwa Erastus ra man arntarnt-areyel, ra arrekantherr inkwerelheyel arrpemarl, Quartus atyenh arrpemarl, Ingkart-kenh-angkwarr apenteyel arrpemarl. \v 25 Akngey tnakay, ra arrenhantherr rlterrkilem angka ikwerenhel. Atha arrenhantherr angka mwerr-angker akalty-anthek, Jesus Christ-akert. Angka mwerr-angker Akngeyel irrtyertewenh arrwekel-antey. \v 26 Aley-anyem ingkerrenhel angka mwerr-angker renh ileyel-anem, Akngey-kenh angkakert-rnemel awank-akerr ingkwernenh-angkwarr-antey. Kel anaynt-anem, ingkerrenhel iterl-aretyek. Akngey aknganek iteth aleth aneyel. Akngeyel arrernek ingkerrenhek, angka renh thwenek apmer arrpanenh-warl, rernem renh tnaketyek, ikwer awelhetyek. \v 27 Akngey rant tyak innga aneyel rlterrk ilkwakert. Anantherr renh tnaketyek, Jesus Christ-angkwarr. Amen.