\id MRK ALY Alyaarr Bible Northern Edition 29 Jan 09 (Moore). \h Mark \toc2 Mark \toc1 Mark-el ingkwernek pip-warl Angka Akngey-kenh \mt1 Mark \mt2 Mark-el ingkwernek pip-warl Angka Akngey-kenh \c 1 \s1 John-el akngerr akalty-antheyel \r (Matthew 3:1-12; Luke 3:1-18; John 1:19-28) \p \v 1 Nhanyeman angka mwerr-angker Jesus Christ-ek, Akngey-kenh Alerikw. \v 2 Akngey-kenh angkakert artwa Isaiah anenh. Awank-akerr Isaiah-el ingkwernek Akngey-kenh angka pip-warl. Akngey alakenh-anyem angkek, “Angka atyenh-akert atha thwenem ikwer-rnem-warl, rernem iterl-aretyek Ingkartarl ingkern-they apetyem.” \v 3 Angkakert irrkaty ra arlkeyel apmer arlpawel, “Anwantherr iterrey mwerr-angkwarr, Ingkart ikwer mpwelhetyek, rarl apetyemek.” \v 4-6 Alakenh-anyem, John, Baptise-emeley-angker apmer arlpaw-itwel anenh. Arnkwan ikwerenh John-kenh alta kamwerl-penh, pilt yenp-penh-akert. Ra intelty-rnem arlkwenh, ngkwarl arwengalker-then. Akngerr-anem apmer arrpanenh-they, apmer Judea-ampenyel, John-warl akarrirrek, tawen Jerusalem-areny-rnem-then. Rernem ilelhek John-ek, rernemarl apmwakert anenh. John angkek ingkerrenhek, “Anwantherr Akngey-angkwarrant-anem apentetyek. Angkepirrenh-arey apmwekety, Akngey-warl. Atha arrenhantherr baptise-emilem. Akngeyel apmwa arrekantherrety iwetyek.” Ra renh-rnem ingkerrenh baptise-emilek, Jordan Ilpayek. \p \v 7 John ilelhek ikwer-rnem, “Artwa ingweran atyeng-they rlterrk inngan apetyem ingkern-theyarl. Ayeng nthakenh kwenirrey-angenh pwet ikwerenh lhelhetyek. Ran Atyetyart ilkwa anwekantherrenh, ayengan rlterrk-wenyarl. \v 8 Atha arrwekel arrenhantherrenh baptise-emilem kwatyelant. Rarl apetyem inngan anwekantherr-warl. Ra Itnweng Rlwart ikwerenh arrernetyek anwekantherr-warl.” \s1 John-el Jesus renh baptise-emileyel \r (Matthew 3:13-17; Luke 3:21-22) \p \v 9 Ikwer-penhan Jesus-anem Jordan Ilpay-warl, Nazareth-they apmer Galilee-ampeny-warl apetyek. John-el renh kwatyel baptise-emilek. \v 10 Jesus tyerrelhemel kwaty-they, rap arek kwenpay-rnem amentirrenty. Ikwer-they, rap arek Itnweng Rlwartarl apetyek irrwerl-they, ikwer-warl, thip-apeny. \fig |src="cn01656b.tif" size="col" ref="Mark 1:10" \fig* \v 11 Akngey-kenh angka irrwerl-itwek ra awek, rarl angkek, “Ngarl alerey atyenh. Ayeng ngkweng inkwerelheyel.” \s1 Arrentyel Jesus arrkerneyel \r (Matthew 4:1-11; Luke 4:1-13) \p \v 12 Ikwer-they, Akngey-kenh Itnwengel thwenek Jesus renh iparrp-antey aherrety-warl. \v 13 Alkent anyentel ra anenh, apmer arlpawel. Arrenty ikwer-warl apetyek, Jesus renh arrkernetyek rlterrkek, rarl ikwer-angkwarr awelhetyek. Jesus apmer atnwenth ateralth-angketyarrel anenh. Angel-rnemel renh arntarnt-arenh. \s1 Jesus-el Akngey-kenh angka akalty-antheyel \r (Matthew 4:12-17; Luke 4:14-15) \p \v 14 Artwa ahelengkwel John anterrkwek. Ra renh tyayl-warl akwernek. Ikwer-they Jesus apmer Galilee-warl alhek, Akngey-kenh angka mwerr-akert, akalty-anthetyek. \v 15 Jesus-el renh-rnem ilek, “Kel, Akngey ikwerenh-rnemek Atyetyart alkenh anetyek. Angka mwerr nhenh awemel, arrantherr apmwekety angkepirrenhey-alpenherr-arey Akngey-angkwarrant apentetyek.” \s1 Jesus-el kwertengerl 4-pel rlwaneyel \r (Matthew 4:18-22; Luke 5:1-11) \p \v 16 Jesus alhek kwaty ilkwa impalth-angkwarr, apmer itnan Galilee. Ra awayenheng-atherr Simon Andrew arek, aker irrpeng anterrkwenherl-anenty, netting-akertel. \fig |src="lb00210c.tif" size="col" ref="Mark 1:16" \fig* \v 17 Jesus angkek, “Atyeng-angkwarr apetyenherr-atherr. Atha akaltyiley mpwelenh, akngerr-anem ikngwerl-alpenherr-atherr, Akngey-warl.” \v 18 Awayenhengel-atherr netting iwerl-alhek, Jesus-anem apentek. \p \v 19 Jesus-el arey-alhek Zebedee-kenh alerikw-atherr, James, John, ratherrarl netting arnwarnenh rtnwitwek, aker irrpengek-arelh. \v 20 Jesus-el renh-atherr ilek, “Atyeng-angkwarr apetyenherr-atherr.” Zebedee, aynikw ikwer-atherrenh ratherr iwerl-alhek rtnwitwek-antey, warrkenh-rnem-akert. \s1 Artwa arrenty akngerr-akert \r (Luke 4:31-37) \p \v 21 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert tawen Capernaum-warl alhek. Jesus alhek Jew-rnemarl warl kwenel angkerrenh-warl Saturday-el, arlta anyent impenel. Ra renh-rnem akalty-anthek. \v 22 Rernem Jesus renh awemel, rernem apateyelpek, rarl angka arraty rlterrk innga ilek, alhewer-antey. Rernem angkerrenh “Akalty-anthenh-anthenh nhel-rnem anwenhantherr apmwel-areth akalty-antheyel. Rernem nyerrantarl irreyel. Rernem akwerrparl, alhewer akalty anthey-angenh.” \p \v 23 Artwa arrenty-akert aylpenhek warl kwenel Jew-rnemarl angkerrenh-warl. Ra artewentyel arlkek, \v 24 “Jesus Nazareth-areny, nga ilekek apetyek? Ntwa atwetyek anwernenhantherrenh irrentetyek apmer nhethey? Ntwa anwernenhantherrenh ywerrelhilemel atwetyek? Atha ngenh iterl-areyel, ngan Akngey-kenh angkakert impenarl apetyek!” \p \v 25 Jesus angkek arrenty ikwer-warl, “Nga akater ana! Tyerrelha ikwer-they!” \v 26 Artwa ra arwengkirrek, arrenty-kety. Arrenty ra artewentyel arlkek, artwa ikwer-they tyerrelhemel. \v 27 Rernem apatemel arek. Ingkerrenh rernem angkerrenh, “Artwa nhanyem ngangker rlterrk-akertan, arrenty artwa arntety-they iwey-angkeran! Artwa nhanyem akalty inngan! Arrenty-rnem awelheyel Jesus ikwerant.” \p \v 28 Ingkerrenhel awek apmer arrpanenhel Galilee-ampenyel Jesus-elarl arrenty irrentek. \s1 Jesus-el arelh ampwa mwerrileyel, arntety ingwer-rnem-then \r (Matthew 8:14-17; Luke 4:38-41) \p \v 29 Jew-rnemarl warl kwenel angkerrenh-they, Jesus-el ikngwerl-alhek artwa atherr James-then John-then. Artwa 5-pel, Simon-then Andrew-then ikwer-atherrenh apmer-warl alhek. \v 30 Jesus-el awek arelh ampwa Simon-kenh arntety rwenparl ayntenh. \v 31 Jesus alhek ikwer-warl, renh itep anterrkwemel, akwentelhilek. Ra renh mwerrilek. Arelh ra amern anthek ingkerrenhek. \p \v 32 Atwemengkel, ingwer-rnemel atnwenhey-alhek arntety-rnem-then arrenty-akert-rnem-then Jesus ikwer-warl. \v 33 Ingkerrenh tawen Capernaum-areny-rnem akarrirrek warl arriw-warl, rernem Jesus renh aretyek. \v 34 Jesus-el arntety akngerr mwerrilek, arrenty-rnem irrentek, ingwer-rnem-they. Arrenty-rnemel kel iterl-arek Jesus rarl Alerikw Akngey-kenh apetyek. Arrenty-rnem Jesus-ek angkey-angenh-anem. Jesus-el kel renh-rnem akatelhilek. \sp \bd Anayntileyel: Jesus iterrek, “Ingwer-ingerant ayeng ikwer-rnem ilelhetyek, ayengarl Akngey-kenh Alerikw Impenan. Arrentyel nthakenh ikwer-rnem iley-angenh alakenh.” \bd* \s1 Jesus alheyel apmer arrpanenhel apmer Galilee-ampenyel \r (Luke 4:42-44) \p \v 35 Jesus ingwepenh-antey warl-they alhek, ra ament-areny Akngey-warl angketyek. \v 36 Simon ikwerenh-rnem-akert alhek nthwetyek ikwer. \v 37 Rernem renh arey-alhek. Simon-el renh ilek, “Ingkerrenh ngkweng nthweyel!” \p \v 38 Jesus angkek, “Ayeng ahern nhenh-warl apetyek, Akngey-kenh angkakert apmer arrpanenhek atha iletyek.” \v 39 Ra alhek apmer arrpanenh-warl, apmer Galilee-ampenyel. Ra arrenty-rnem irrentek, ingkerrenh, ikwer-rnem-they. Ra akalty-anthek Jew-rnem ingkerrenh, arraty-angkwarr renh apent-ayntetyek. \s1 Jesus-el artwa tywen-angketyarr mwerrileyel \r (Matthew 8:1-4; Luke 5:12-16) \p \v 40 Artwa tywen-angketyarr apetyek Jesus-warl. Ra kwenirrenh Jesus-itwel ampwethel alernelhemel. Ra angkek, “Ngan rlterrk inngan, mwerriley-angker, ntwa ayenh mwerriletyek. Nga ilkelhentyarl apekan, ntwa ayenh mwerrila!” \p \v 41 Jesus amperrngirrek ikwer. Ra itep arrernek ikwer-warl. Ra angkek, “Ayeng ilkelheyel, ngenh atha mwerriletyek. Kel, nga mwerr-anem.” \v 42 Tywen ikwer-they ywerrek kanper-antey. Ra mwerr-anem irrek. \p \v 43 Jesus-el artwa renh ilek, \v 44 “Akater-anem aney-alpa! Atyetyart tyaty ilkwa Jew-rnem-kenh-arenyek nga anyentekant ilelhey-alpa, ra ngenh mwerr-anem aretyek. Ntwa aker Atyetyart-warl antha! Moses-kenh angka aynteyel aker Atyetyartek anthetyek, ingkerrenhel ngenh aretyek, rernem iterretyek ngarl mwerrirrek-anem, ntwarl aker Atyetyart-warl akngek.” \p \v 45 Artwa ra akngerrek-anem ilelhey-alpek, renharl mwerrilek Jesus-el. Jesus tawen arrpanenh-warl alhey-angenh-antey. Tawen-areny-rnem-ketyan Jesus anper-alhenh, rernem renh arlkarewerl-anekerr. Akngerr ingwer-rnem-anem apetyek Jesus-warl, apmer arrpanenh-they. \c 2 \s1 Jesus-elan artwa lerrp mwerrileyel \r (Matthew 9:1-8; Luke 5:17-26) \p \v 1 Jesus angkep-anem apetyek apmer Capernaum-warl, ra apmer anyentel-antey anenh. Ingkerrenhel awek Jesus ra apmerelarl aney-alpek. \v 2 Rernemap akarrirrenhey-alhek-anem. Warl kwenan arrkngelek akngerrel, ingwer-rneman rtnenherrenh arriwelarl, Jesus-kenh angka awetyek. Jesus-el ilenh Akngey-kenh angka ikwer-rnem. \p \v 3 Artwa 4-pelelan akngey-alhek artwa lerrp anyent pantyel Jesus-warl. \v 4 Akngerrelarl arrkngelek-kety iwerran kwen aylpekerran, rernem apatenh akethel-antey. Rernemap iterrek, rernem nganetyek irrwerl-anem. Rernemap warl renh irrwerl altywerilek, rernemap artwa arntety renh pantyinp rwepel atwarrelhilek, ingkerrenharl Jesus-itwel rtnenherrenh-warl. \fig |src="cn01687b.tif" size="col" ref="Mark 2:4" \fig* \p \v 5 Jesus-elan iterl-arek kanper-antey, rernemarl renh iterl-arek mwerriley-angker. Ran artwa arntety renh ilek, “Apmwan atha ngkwengety iwem.” \p \v 6 Artwa Pharisee-el-rnem, artwa akalty-anthenh-anthenh-rnem-then Jesus renh iylpelant awenh. Rernem angkerrenh, \v 7 “Ilek-arrpantey ran nhenh angkeyel? Ran nhenhey apmwel-areth angkeyel Akngey-arrpantey. Akngey anyentelant apmwan iwem!” \p \v 8 Jesus-el iterl-arek artwa renh-rnem, rernemarl ikwer irrpelthirremel angkerrenh, “Ran nhey nthakenh apmwa iwey-angenhan arntety-they.” Ra renh-rnem ilek, “Arrantherran angkerreyel nthakenh atha apmwa iwey-angenh arntety-they. Arrantherran apmwel-aretharl angkerreyel, atyeng irrpelthirremel! \v 9-10 Akngeyelan ayenh rlterrkilek, artwa arntety mwerriletyek, apmwa ikwer-they iwetyek. Nthakenh atha renh akwentelhilemel thwenem, ra apmer-warl alpetyek, panty ikwerenh inerl-alhemel. Awelhenh-arey atyeng! Atha Akngey-kenh angka arrekantherr iletyek. Ayengan Akngey-kenh Artwa Impen. Akngeyel ayenh thwenek rlterrk-akert, apmer ingkerrenh-warl rlterrk innga. Atha apmwa ingkerrenh-they iwey-angker, Akngeyelarl ayenh rlterrkilek.” Jesus angkek artwa arntetyek, \v 11 “Akwenterl-alha, panty ngkwenh inerl-alhemel, apmer-warl alpa.” \p \v 12 Artwa arntety-penh akwenterl-alhek, panty inerl-alhek. Alpek-anem ra apmer-warl, mwerr-anem. Akngerrel intwarek apatemel arntety rarl apmer-warl alpek. Rernem Akngeyek-anem inkwerelhek. Rernemap angkek-anem, “Ngay! Akngey inngarl yanhan! Artwa anper inngarl ilenhan! Mwerriley-angker inngarlap ran nhenhey! Aleyant anwantherr arek alakenh-anyem mwerriley-angker!” \s1 Jesus-el artwa Levi renh rlwaneyel \r (Matthew 9:9-13; Luke 5:27-32) \p \v 13 Jesus alhek Galilee kwaty ilkwa impalth-warl. Akngerr ikwer-warl apetyek, ra renh-rnem Akngey-kenh angkek akaltyilek. \v 14 Ikwer-penhan ra alhek. Ra Levi, Alphaeus-kenh alerikw arey-alhek, ngkweltyarl ingkerrenh-they akarrilenh, man kapment-warl anthetyek. Irrtyert-awarrarl ra anenh. Jesus angkek ikwer, “Atyeng-angkwarr apetya!” Levi warrk ikwerenh ipmerl-alhek, ra Jesus-angkwarrant-anem alhek. \fig |src="lb00309c.tif" size="col" ref="Mark 2:14" \fig* \p \v 15 Ratherr alhek Levi-kenh apmer-warl, amern arlkwetyek. Irrtyert-awarr ingwer-rnem Levi-kenh apmer-warl akarrirrek. Jew-rnem renh-rnem arlkarirrenh manarl rernem ingkerrenh-kety irrtyertewenh, kapment-warl anthetyek. Apmwa ingwer-rnem Levi-kenh apmer-warl akarrirrek arrpemarl, Jesus renh awetyek. \p \v 16 Pharisee-el-rnem Jesus arek apmwernem-itwekarl amern arlkwek kwertengerlarl ikwerenh-rnem-akertel. Pharisee-el-rnem ayernek Jesus-kenh kwertengerl-rnem, “Ilekekarl arrantherr amern arlkweyel apmwernem-itwekarl? Anwantherr amern arlkwey-angenh apmwa yanh-rnem-itwek.” \p \v 17 Jesus-el awek Pharisee-el-rnemarl angkek kwertengerl ikwerenh-rnemek. Ra angkek, “Arntety-wenyarl ingwer-rnem ngangker-akertel mwerriletyek arlkwentey-angenharl aneyel. Ayengarl ran apmwa atha iwey-angkeran, mwerriley-angker. Ingwer-rnem iterl-arelhek rernem mwerr-angkwarr-arrpanteyarl aneyel, atyeng-angkwarr-wenyarl. Atha renh-rnem nthakenh apmwa iwey-angenh ikwer-rnem-they, rernem arlkwentey-angenh apmwa ikwer-rnem-they atha iwetyek.” \s1 Ingwerel-rnem Jesus renh ayerneyel \r (Matthew 9:14-17; Luke 5:33-39) \p \v 18 Jew-rnem-kenh arlta anyent impenel, Pharisee-el-rnem menty amern arek, arlkwey-angenh, John-kenh kwertengerl-rnem-then. Rernem Akngeyekant iterrenh. Ingwer-rnemel Jesus renh ayernek, “Nthakenharl amern arlkweyel kwertengerl ngkwenh-rnem arlta lyertan arrangkwarl amern arlkwetyek?” Pharisee-rnem John-kenh kwertengerl-rnem-then, rernem arraty-angkwarr apenteyel, arlta nhel amern arlkwetyek, arrangkwarl. \p \v 19 Jesus angkek, “Artwa anyent itengirrem-angkwarr ingkerrenhel ikwer-angkwarr tyenkerr arlkwetyek, inkwerelhemel. Alakenh-anyem, kwertengerl atyenhel-rnem amern arlkwetyek arrpemarl, atyeng-angkwarr. \v 20 Ikwer-penhan rarl apmer-warl alpek, tyenkerr arlkwey-angenh arrangkw-antey, Akngeyekant iterremel. Alakenh-anyem ayeng alpeyenh Ingkart Akngey-warl. Kwertengerl atyenhel-rnem amern arlkwey-angenh, Akngey ikwerant iterremel aneyenh.” \sp \bd Anayntileyel: Jesus anyelk-angkwarr angkek. “Alakenh-anyem-apeny artwa apmwernemel ayenh anterrkweyenh. Kwertengerl atyenh-rnem amern ipmelheyenh-anem, Akngeyant-anem rernem ayerneyenh.”\bd* \p \v 21 “Arnkwa apmwamwamel-rnem nthakenh anwantherr pweytiley-angenh arnkwa mwerr-warl, renh arnwarnetyek. Arnkwa apmwamwam altherrkirrey-angker arrpemarl. Anwantherr menty arnkwa apmwamwam iwey, arnkwa mwerran atnyenemel.” \p \v 22 Jesus-el renh-rnem ilek, “Anwantherr theley-angenh ngkwarl wayn lyerteny arranty apmwamwam-warl. Arranty apmwamwam altherrkirremarl. Arranty-they ngkwarl wayn thelelhekerr ingkerrenh-antey, rwenpirrentyan. Arranty apmwanemarl. Anwantherr ngkwarl wayn lyertenyan arranty mwerr-warl-anem theletyek. Arrantherr arranty apmwamwam ipmem-apeny, arrantherr arnkwa apmwamwam iwem-apeny, arrantherr Pharisee-rnem-kenh angka ipmenherr-arey, atyengant-anem awelhenherr-arey.” \sp \bd Anayntileyel: Pharisee-kenh angkan apmwamwamarl, ahern-areny-kenh arwarl. Nthakenh itethiley-angenh. Arranty apmwamwam Pharisee-kenh angka akalty-anthenh-apenyarl. Nthakenh ingkerrenh iteth aney-angenh. Jesus-kenh angkan arranty mwerr-apenyarl, arnkwa mwerr-apeny-thenarl. Ingkerrenh ikwerenh-angkwarr apententy, rap renh-rnem itethileman.\bd* \s1 Jesus atyetyart arlta impen anyent ikweran \r (Matthew 12:1-8; Luke 6:1-5) \p \v 23 Arlta anyent impen Saturday-el, Jesus alhek kwertengerl ikwerenh-rnem-akert amern weyt-angketyarr-angkwarr. Kwertengerl ikwerenh-rnemel amern weyt inenhek, angayakwirrekerr. \v 24 Pharisee-el-rnem Jesus renh iltek, “Angka anwekantherrenh aynteyel, arlta nhelan nthakenh warrkirrey-angenh. Kwertengerl ngkwenhel-rnem amern weytarl inenhey-alhek Saturday-el, arlta anyent impenel. Rernemap warrkirrenhey-alhek-apeny. Apmwel-aretharl amern weytan inenhey-alhek law anwekantherrenh arlta anyent impen nhel law-arl ntwa anwekantherrenh apmwelenhey-alhek.” \p \v 25 Jesus angkek artwa Pharisee-rnemek, “Mwerr amern anwantherr inenhey-alhek angayakwirrekerr. Arrantherrap iterl-aremer ingwer-rnemarl awank amern inek-apeny arrpemarl, David-kenhel-rnem.” \v 26 Rernem Akngey-kenh warl impen-warl aylpek. Abiathar Atyetyart anenh warl ilkwel. Rernem amern tyenkerr impen akngek angayakwirrekerr. David-el renh-rnem ilek, “Amern inenhetyek angayakwirrekerr, arwa alhewer.” \p \v 27-28 Jesus ilelhek ikwer-rnemek, “Ayengan atyetyart ilkwarl David-angkwarr. Ayengan Akngey-kenh Artwa Impen anyent. Angka atyenh aynteyel, arlta Saturday-el amern arlkwetyek angayakwirrekerr, arwa alhewer.” \c 3 \s1 Jesus-el mwerrileyel artwa anyent akwarl arlwerrelhek, akngelhey-angenh \r (Matthew 12:9-14; Luke 6:6-11) \p \v 1 Saturday-el, Jesus alhek warl kwen-warl Jew-rnem angkerrenh-warl. Artwa anyent akwa arlwerrelhekarl, akngelhey-angenh anenh warl kwenel. \v 2 Pharisee-el-rnem Jesus renh arek, arrer-they, ra arntety renh mwerrilentyek. Artwa rernem angkerrenh, “Arlta Saturday-el rlengkan Jesus-el nthakenh mwerriley-angenharl. Moses-kenh angka nhenh arrwekel aynteyel.” Jesus renh arek Pharisee-el-rnem, rarl akengentyirrek arlta anyent impen nhel. “Moses-kenh angka aynteyel, arlta Saturday-el nthakenh ingwerenty mwerriley-angenh.” \p \v 3 Jesus-el arntety renh ilek, “Nga akethel nhel rtna, ngenh ingkerrenhel aretyek.” \v 4 Jesus-el renh-rnem ilek, “Nthek-angkwarran arrantherr angkerreyel? Atyeng ilenherr-arey law arrekantherrenhan nthek-angkwarrarl? Atha apek mwerrilem renh arlta anyent impen nhel rlengk. Atha apek ilwerl-athenem renh arlta impen nhel.” Rernem akatek, tyerney-angenh. \p \v 5 Jesus ahelirrek Pharisee-ek-rnem, rernem artwa arntety amperrngirrey-angenhek, rernemap iterl-arek ra menty ilwetyek. Jesus amperrngirrek Pharisee ikwer-rnem, rerneman mwerranty ikwer awelhey-angenh. Artwa arntety renh ilek Jesus-el, “Akwa arratyirra!” Artwa ra akwa arratyirrek, mwerr-anem. \p \v 6 Pharisee-rnem alhek Herod-rnem-warl, rernem tyel-angkerretyek Jesus ikwer, rarl arntety anyent mwerrilek, arlta anyent impen apmwelek, Jesus-el. Rernem angkerrek, Jesus renh atwetyek. \s1 Akngerr akarrirreyel Jesus-warl \p \v 7-8 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert akarrirrek, kwaty ilkwa Galilee impalthel-antey. Akngerr apmer arrpanenh-they ikwer-warl akarrirrek, Galilee, Judea, Jerusalem, Idumea, Jordan Ilpay akngerrakw-areny-rnem-then. Rernem akarrirrek, apmer Tyre-ampeny-they, apmer Sidon-ampeny-they. Rernem Jesus renh awek, rarl arntety anyent renh mwerrilek. \v 9 Akngerr akarrirrek Jesus-warl, renh awetyek. Akngerrelarl tyetilek-kety kwaty ilkwa impalthek. Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert rtnwewarl nganek, Jesus ra ingkerrenh akalty-anthetyek rtnwethey. \p \v 10 Ikwer-penhan, ra akngerr arntety-rnem mwerrilek. Arntety ingwerel-rneman renh ayernek, renh-rnem-anemarl mwerriletyek. Rernem iterrek, “Anwantherr renh arnep-arnenty, anwantherrap mwerrarl irreman.” \v 11 Arrentyel-rneman renh arek rarl arntety-rnem mwerrilek. Arrenty-rnem aytnerl-alhek kwenirremel. Rernem artewentyel arlkek, “Ngan Akngey-kenh inngarl apetyek.” \v 12 Jesus-el arrenty-rnem akatek, “Arrantherr ingwer-rnem-warl iley-angenh, ayeng Akngey-kenh Alerikw. Arrantherr akater aney-alpenherr-arey.” \sp \bd Anayntileyel: Irrpetyapant Akngey-kenh angkek awelhetyek akaltyirremel. Ingwer-ingeran akngerrel-anem angka ikwerenh-angkwarr apenteyel akaltyirremel. \bd* \s1 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem rlwaneyel \r (Matthew 10:1-4; Luke 6:12-16) \p \v 13 Jesus alhek apwert ilkwewarl kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. \v 14 Jesus ra rlwanek irrpetyap kwertengerl ikwerenh-rnem ikwer-itwek anetyek ilkwatherr, rernem apmer ingwer-rnem-warl alhetyek, Jesus-kenh angka iletyek. \v 15 Jesus-el rlterrk ikwerenh anthek, kwertengerl ikwerenh-rnemel arrenty-rnem irrentetyek. \v 16-18 Jesus-el artwernem 12 rlwanek, ra renh-rnem Akngey-angkwarr akaltyiletyek, kwertengerl ikwerenh-rnem-anem rernem anetyek. Itnan renh-rnem ra itneweynek, Simon, awayenheng-atherr James, John, Andrew, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas, James, Alphaeus-kenh alerikw, Thaddeus, Simon Patriot, Judas Iscariot. Simon atherr ra rlwanek, anyentarl Jesus-el itnewek Peter, ingwer Canaan-areny, itnan Simon Patriot. Kwertengerl awayenheng-atherr itna James, John, Zebedee-kenh alerikw-atherr. Jesus-el renh-atherr arrkent akenh itnewek “Artwa ahawarr-atherr.” \v 19 Apmer Iscariot-areny, itnan Judas, rarl artwa ahelengkw-rnem atnwenhek Jesus-arl anenh-warl, rernem renh anterrkwetyek, atwetyek. \s1 Atyetyart arrenty-rnem-kenh \r (Matthew 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10) \p \v 20-21 Jesus alpek apmer ikwerenh-warl, rarl awank-akerr anenh-warl. Akngerrarl akarrirrekel ikwer-warl, renh amern arlkwey-angenhilek. \p \v 22 Artwa ilkwernem apmer Jerusalem-areny-rnem-then artwa akalty-anthenh-anthenh-rnem-then apetyek Jesus ikwer-warl. Rernemap ikwer angkerrenh, “Artwa nhenh arwengk-apenyarl angkeyel. Atyetyart arrenty-kenhelan Jesus renh rlterrkilek, ra arrenty-rnem ingkerrenh irrentetyek.” \p \v 23 Jesus-el artwa ingkerrenh akarrilenhey-alpek, rernem ikwer-warl apetyetyek, Ra renh-rnem akalty-anthetyek ingkerrenh. Rap renh-rnem ilek, “Awelhenherr-arey atyeng, atharl arrekantherr inngarl ileyel. \v 24-26 Arrenty-kenh rlterrk-akertel nthakenh atha irrentey-angenh ikwerenh-rnem-they. Ra ayenh rlterrkiley-angenh, ikwerenh-rnem irrenteyek. Akngey-kenh Itnweng-akertarl ayengan, arrenty-rnem ingkerrenh irrentetyek. Atyetyart arrenty-kenhel nthakenh ikwerenh-rnem irrentey-angenh. \p \v 27 Artwa rlterrk aneyel warl ikwerenhel. Ingwerentyel nthakenh arnkwa ikwerenh ingkerrenh iney-angenh. Artwa anyent ingwer rlterrk apetyem warl ikwerenh-warl renh anterrkwemel, renh arertnemel, arnkwa ikwerenh ingkerrenh akngeynemel. Atyetyart Arrenty-kenh artwa rlterrk-apeny. Ayengan ikwer-they rlterrk inngarl, ikwerenh-rnem irrentetyek. \v 28 Artwa ingwerenty ra apmwel-areth intem anayntem, Akngeyelan ikwerety apmwa iwemarl. \v 29-30 Artwa anyent rarl Akngey-kenh Itnweng apmwelem, Akngeyelan ikwerety apmwa nthakenh iwey-angenh-anemarl, arrangkw-anemarl. Ra apmwel-areth intem anem ilweyek-atwety. Akngeyel renh nthakenh arntarnt-arey-angenh-anem, arrangkw-anem. Rap menty anem, ilweyek-atwety.” \s1 Jesus-kenh amikw-then ayteyikw-rnem-then \r (Matthew 12:46-50; Luke 8:19-21) \p \v 31 Jesus-kenh amikwel-then ayteyikw-rnemel-then rernem awek apmer ingwer-they Jesus ra arwengkirrentyek-athen. Rernem angkerrenh, “Ingwerel-rnem ileyel Jesus rarl arwengkirrek. Mpa! Anwantherr ikwer-warl alhey, anwantherr renh aretyek.” Rernem ikwer-warl ingkerrenh alhek. Rernem artwa anyent thwenek angkakert, Jesus renh ikngwetyek. \v 32 Ra Jesus renh ilek, “Amengkw-then ayteyengkw-rnem-then ngkweng akethel mpwelheyel.” \p \v 33 Jesus-el renh-rnem ilek, “Atyenh-rnem akethel mpwelheyel, ngay? Ayeng Akngey-kenh arrpemarl. \v 34-35 Arrantherr Akngeyek mwantyel awelhem, arrantherrap Akngey-kenh inngarl aneman, amey atyenh-apeny, ayteyaty atyenh-rnem-apeny. Akngey anyent-angkwarran, anwantherr aneyel ikwerenh-rnem. Arrantherr amey atyenh-apeny, ayteyaty atyenh-rnem-apeny.” \c 4 \s1 Jesus-el angka artwa ntang-akert ikwer-rnem ileyel \r (Matthew 13:1-17; Luke 8:4-10) \p \v 1 Akngerr innga akarrirrek apmer arrpanenh-they Jesus-warl, rap ilenh angka ikwer-rnem. Jesus-el akalty-anthek renh-rnem Galilee kwaty ilkwa impalthek. Akngerrelarl tyetilek-kety ra rtnwewarl-anem nganek, kwatyelarl rtnwa rtnenh-warl. Ra rtnwethey-anem anemel-anem, angkan ikwer-rnem ilenh. Akngerr rtnenherremel awelhenh Jesus ikwer kwaty ilkwa impalthel. \v 2-3 Ra angka akngerr ilenh. “Awelhenh-arey atyeng! Artwa anyentel ra ntang weyt iwerl-apenh, amern lyapetyek. \fig |src="lb00094c.tif" size="col" ref="Mark 4:2-3" \fig* \v 4 Artwa ra ntang weyt ingwerentyan iwerr arlertek-warl iwerl-apenh. Thip-rnemel apetyemel arlkwek ingkerrenh. \v 5 Artwa ra ntang weyt ingwerentyan ahern apwert-angketyarr-warl iwerl-apenh. Rernemap alyepel lyaperrek. Artekerr kwen-aylpey-angenh ahern apwert-angketyarrel. Artekerran nthakenh lyapey-angenh ahern apwert-angketyarrelan. \v 6 Atherrk-rneman arlenyirrek-anem itwern-penh kwaty-wenyel. \v 7 Artwa ra ntang weyt ingwerentyan ahern arlkerl-angketyarr-warl iwerl-apenh. Arlkerl artekerrel amern weyt anterrkwek, nthakenh lyapey-angenhilek. Aylertnenharl renh, intwey-angenh ilenh. Arlkerl-angketyarrelan lyapey-angenh amern weyt arrangkw. \v 8 Artwa ra ntang ingwerentyan ahern mwerr-warl iwerl-apenh. Amern weyt ahern mwerrelan mwerrarl lyapek. Ntang weyt anyent-they amern akngerr lyapek, ntang 30 apek. Ntang weyt anyent ingwer-they 60 apek, ntang weyt anyent ingwer-they 100 apek. Aparnp-anem irrenh. Arnkengeny-anem inpanem.” \p \v 9 Jesus-el renh-rnem ilek, “Angka nhanyem mwerr atha arrekantherr ilem, arrantherrap iterl-arenherr-arey!” \s1 Jesus-el angka artwa ntang-akert anayntileyel \r (Matthew 13:10-17; Luke 8:9-15) \p \v 10 Akngerr ingwer-rnem alperlewek apmer-warl, angka mwerrarl awek-penh. Jesus-akerr kwertengerl ikwerenh-rnem-then anenharl akngerr ingwer-rnem-then. Rernem renh ayernek, “Ntwa anwernenhantherr angka ngkwenhel anayntila!” \v 11 Jesus-el renh-rnem ilek, “Nhanyem atha angka arrekantherrant ilem, Akngeyelarl ikwerenh-rnem ingkerrenh arntarnt-areyel-apeny. Nthakenh atha angka ingkerr ingwer-rnemek iley-angenharl. Nthakenh atyengan akngerr awelhey-angenharl. \v 12 Rernem apek atyeng mwantyel awelhenty, rernemap ingkerr Akngey-warl angkepirremarl. Akngeyel apmwa ikwer-rnem-kety iwem. Atharl angka ikwer-rnem ilek, rernem angka atyenh awekarl-penhan, rernem ywarn iterrey-alpeyel.” \p \v 13 Jesus-el renh-rnem ilek arrpemarl, “Angka nhanyem arrantherr iterl-arey-angenharl, angka ingweran nthakenh arrantherr iterl-arey-angenh. \v 14 Amern weytarl arlperrty iwem-apeny, angka nhanyem Akngey-kenh ingkerrenh-angkwarr arlperrtyirrem. Akngey-kenh angka arlperrtyirrem arrpemarl ingkerrenh-angkwarr, ingkart-rnemel ileyel ingkerrenhek. \v 15 Ingwer-rneman ntang weytarl iwerr arlertek-warl iwek-apenyarl. Rernem Akngey-kenh angkek awelhem-tangkwel, rernem Akngey-angkwarr-anem apenteyel. Arrentyel Akngey-kenh angka ilpertileyel, thip irrpwerl ilengel-rnem ntang ilpertilem-apeny. Rernem intwemelirreyel Akngey-kety, rernem intem-anem apmwel-areth aneyenh. \v 16-17 Ingwer-rnem angath-antey Akngeyan apenteyel. Rernem Akngey-kenh angka awemarl-penh, rernem mwerrarl apenteyel angath-antey. Rernem ntang weytarl apwert-angketyarrelan iwek-apenyarl. Artekerr-rnem aylpeyel angath-antey apwert-angketyarrelan. Ingwerel-rnem alakenh-anyemarl Akngey-kenh angka apenteyel angath-antey. Rernem ipmelhem-anem. \v 18 Ingwerentyan ntang weytarl arlkerl-angketyarr-warl iwek-apenyarl rernem Akngey-kenh angka iylpelant aweyel. \v 19 Rernem apwert manek ampwal ingwerentyek-then iterrerl-anem apmwel-areth. \v 20 Ingwerentyan ntang weytarl ahern mwerr-warl iwek-apenyarl. Rernem Akngey-kenh angka awemel, rernem inkwerelhem.” \s1 Angka lyenenty-akert \r (Luke 8:16-18) \p \v 21 Jesus-el renh-rnem ilek, “Lyenenty nthakenh arrantherr irrtyertewey-angenh. Lyenenty arrtyenherr-arey, akethek ingkerrenhel aretyek. Iylpel awelhenherr-arey atyeng! Artwa anyentel lyenenty arrernetyek ampep-warl, ingkerrenhel aretyek. Ra irrtyertewey-angenh teram-warl, ra irrtyertewey-angenh kweneng-apert pangk-warl. \v 22 Ingwerel ilek-ilek irrtyert akwernem, ingwerentyel nthakenh arey-angenh. Ingwer-ingerant renh arerl-arrernem. \v 23 Arrantherr angkek Akngey-kenh mwantyel awelhenherr-arey, atharl arrekantherr ilem.” \sp \bd Anayntileyel: Akngey-kenh angka irrtyertewelheyel-apeny. Ingwer-ingeran ingkerrenhel aketh-antey iterl-areyenh. \bd* \p \v 24 “Arrantherr angkek Akngey-kenh awelhemer mwantyel. \v 25 Arrantherr Akngey-kenh angkek mwantyel awelhenty, inkwerelhemel, Akngeyel arrenhantherr intem-antey akaltyilem.” \s1 Jesus-el angka artwa ntang-akert ingweran ikwer-rnem ileyel \p \v 26 Jesus-el renh-rnem ilek, “Atha arrekantherr iley, Akngeyelarl ikwerenh-rnem ingkerrenh arntarnt-areyel-apeny. Nthakenharl athan anayntilem arrekantherr? Alakenh-anyem atha arrenhantherr ilem, arrantherraw iterl-aretyek. Artwa anyentelan ntang weyt iwerl-apem, lyapetyek ahern-warl. \v 27-28 Rap ankwayntem ingwel, atnaraty ayntemel, ntang weytan ament lyapey-alkenharl kwaty-penh. Ntang rap amern-akert-anem lyapem. Artwa ra iterl-arey-angenh, ntang weyt ahernelant lyapelhilem. Ntang weytan atherrk lyapem, amern-akert. \v 29 Artwa ra apetyem-anem, amern weyt akalthetyek nayp arreylp amper-amperel. Ranem amern inem-apeny akngerr, Akngeyelan alakenh-anyemarl ikwerenh-rneman akarrilem.” \sp \bd Anayntileyel: Jesus-el angka nhenh ikwer-rnem ilenh. Ingkart Akngeyelant ingkerrenh angkepilem ikwer-warl-athek. Ingwer-rnem iterreyel, “Nthakenhap atha ahern-areny renh-rnem angkepilem Akngey-warl?” Akngey renh ikwer-rnem ayernentyelant, atha renh-rnem angkepilem. Akngeyelant renh-rnem angkepilem, ikwerenh-rnem-anem rernem anetyek. \bd* \s1 Jesus-el angka ntang ankerr-akert ikwer-rnem ileyel \r (Matthew 13:31-35; Luke 13:18-19) \p \v 30 Jesus ikwer-rnem angkek, “Nthakenh Akngeyelan ikwerenh-rnem akarrileyel? Nthakenharl atha ilem arrenhantherr? Angka impen Akngey-kenh-angkwarr atha ilem. \v 31 Ntang ankwerrernarl lyapeyel-apeny ahernel. \v 32 Ntang ankerr-penh lyapem arwerl ilkwa. Thip-rnem ikwer-warl arrernelhemarl. Ankerr anyent-apeny, Akngey-kenh anyent anenh. Ntang arwerl akngerr aneyel-apeny, Akngey-kenh-rnem akngerr-anem aneyel. Rerneman arlperrtyirrem, ntang arwerl akngerr arlperrty aneyel-apeny. Alakenh-anyeman irrpetyapelant Akngey-kenh angkan apenteyel. Ikwer-penhan akngerrel-anem Akngey-kenh angka apenteyel. Rerneman arlperrtyirrem, ntang arwerlel arlperrty aneyel-apeny.” \s1 Jesus-el angka arrpanenh ileyel \p \v 33 Jesus-el ingwer-rnemek angka arrpanenh ilenh angath-antey. Ra ilek renh-rnem nhek-atwety. Angka alakenh-anyem irrpetyapelant iterl-arenh. Akngerr ingwerel-rnem angkeyan iterl-arey-angenharl. \v 34 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem-warl ilenh angka akngerr ilenh ywerrelhemel. \s1 Jesus-el kwaty awer-akert atnengkileyel arwapeny \r (Matthew 8:23-27; Luke 8:22-25) \p \v 35 Atwerrp, Jesus angkek kwertengerl ikwerenh-rnemek, “Mpa! Kwaty ilkwangkwarr anwantherr artarnpenhey akngerrakw-ampeny-warl.” Nganerl-alhek rernem rtnwewarl-anem anperl-alhek. \v 36 Jesus ra kwertengerl ikwerenh-rnem-akert artarnpenhek kwaty ilkwangkwarr akngerrakw-ampeny-warl. Rtnwa ingwer-rneman ingkern-theyan renh-rnem apentek arrpemarl kwaty ilkwangkwarr. \v 37 Kwaty awer-akert apetyek rntwey-alhek rlterrk innga. Awer ilkwel renh-rnem akngelhew-akngelhilek. Kwatyan lherrparnpek-anem rtnwewarl, rtnwan aylperl-alhetyek-anek-anem. \fig |src="cn01707b.tif" size="col" ref="Mark 4:37" \fig* \v 38 Jesus rtnwa ingkernel rtemalel ankwaynterl-apenh. Kwertengerl ikwerenh-rnemel Jesus akwentelhilek. Rernemap renh ilek, “Akalty-anthenh-anthenhay, akwentay! Ntwan anwernenhantherr kwaty-kety arntarnt-arey-angenh. Ntwa anwernenhantherr kwatyel aylpenty aretyekarl ngan arlkwenteyel?” \p \v 39 Jesus artewentyel arlkek awerek, atnengkirretyek. Kwaty awer-akert atnengkirreylpek, arwapeny. \p \v 40 Jesus-an ikwer-rnem angkek, “Ilek-ketyarl arrantherr aterirreyel, atyeng irrpelthirremel-apeny, atharl arrenhantherrenh arntarnt-areyelan?” \p \v 41 Kwertengerl ikwerenhel-rnem Jesus renharl awek-penh rernem ikwerety aterirrek, rarl kwaty awer-akert ilek rlterrkel. Rernemap ayernerrek, “Nthakenh awer-then kwaty-then ikwerant awelheyel?” \c 5 \s1 Artwa arrenty akngerr-akert \r (Matthew 8:28-34; Luke 8:26-39) \p \v 1 Jesus rtnwel atarnpenhek Galilee kwaty ilkwangkwarr kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. Rernem apmer Gerasa kwaty ilkwa impalthek rtnwa rnkernek. \v 2 Artwa arwengk arrenty akngerr-akertel Jesus arlengek arnarek, apetyenharl. Ra kanper-antey anekirrey-ayntek Jesus-warl apmer awenng-angketyarr-they. Arrewaly-kenh awenng-angketyarrel ra anenh, arnkwakert-wenyel. \v 3-4 Akngerr-inger apmer ikwer-arenyel-rnem renh arertnek tyeynel, arlaw atherr, akwatherr. Ran renh tyeyn akenhant. \v 5 Intem-antey ra awenng arrerentyel anenh, apwert-ampenyel. Akngerr-inger ra ilperl arreylpel akelhenh, artewentyel arlkemel, arlta arrpanenhel ipantey arlkenh, ingwepenhek-atwety. \p \v 6 Ra anterremel Jesus-warl anekirrek, kwenirrey-alhemel, ampwethel alernelhemel. \v 7-8 Jesus-el ilek, arrenty kel tyerrelhetyek, artwa ikwer-they. Artwa ra arlkek, “Jesus, ngan Alerikw Akngey-kenh irrwerl-areny. Ilekek ngan apetyek? Ntwa atyeng arraty ilay, ntwa ayenh irrenteyang!” \p \v 9 Jesus-el renh ayernek, “Itnan ilek nga?” \p \v 10 Artwa ra ilelhek, “Itna ayeng ‘Akngerr’, ayeng arrenty akngerr-akert.” Ra arrkngert angkek Jesus-ek, “Ntwa irrentey-angenh renh-rnem apmer arleng-warl!” \p \v 11 Apwertel atnwenth pikepik akngerr 2,000 rtnenherrenh. \v 12 Arrenty-rnemel Jesus renh ilek, “Irrentey-angenh anwernenhantherr apmer arleng-warl! Anwernenhantherr atnwenth pikepik-rnem-warl thwena!” \v 13 Jesus-el kel renh-rnem irrentek. Rernem kel tyerrelhek artwa arwengk-they, alhemel pikepik-rnem-warl. Pikepik-rnem kel anterrek. Rernem kwaty alay-warl aylpenhek, intem-antey. Rernem ilwek kwaty ilkwel kwen. \fig |src="lb00027c.tif" size="col" ref="Mark 5:13" \fig* \p \v 14 Artwa ingwer-rnem pikepik arntarnt-arey-angker-rnem tawen-warl alhek. Rernem iley-alhek tawen-areny-rnem, pikepik-rnem kel ilwek kwaty ilkwa kwenel. Tawen-areny-rnem rernem-anem alhek, rernem-anem aretyek. \v 15 Rernem artwa renh arek, rarl mwerr-anem anenh, arnkwakert-anem, rarl mwerr-anem iterremel anenh. Rernem Jesus ikwerety aterirrek, itnweng rlterrk-akert-kety. \v 16 Rernem angkerrenh artwa ikwer pikepik-rnemek-then. \v 17 Rernem Jesus renh ilek, “Nga apmer ilenh-they alpetyek, apmer ingwer-warl-anem.” \p \v 18 Jesus nganetyek irrek rtnwewarl, artwa ra Jesus renh ayernek, “Ayeng-then ngkweng-angkwarr alhey, mwerrang ngay?” \v 19 Jesus angkek, “Menty! Nga apmer-warl alpa, ngkwenhek-rnem ilelhey-alpa, atharl ngenh mwerrilek, Itnweng Akngey-kenh rlterrk-akertel.” \p \v 20 Artwa ra apmer Decapolis-warl alhek, 10 tawenel anenh-rnem-warl. Ra ilelhek ingkerrenhek, “Jesus-el ayenh mwerrilek.” Rernem apatemel awek. Rernem angkerrenh, “Ilenharl angka mwerran!” \s1 Arelh arntety anyent. Kwey ilweyel \r (Matthew 9:18-26; Luke 8:40-56) \p \v 21 Jesus rtnwel Galilee kwaty ilkwangkwarr alhek. Akngerr Jesus-warl ingkerrenh kwaty impalth-warl akarrirrek. \v 22 Atyetyart Jew-rnem-kenh ra anenh, itnan Jairus. \v 23 Artwa atyetyartel Jesus renh ilek, “Kwey atyenh ilwetyek arrer-anem. Apetyay! Renh arnep-arna, ra mwerrirretyek!” \v 24 Akngerr ingkerrenhel renh-atherr apentek. Akngerrel renh-atherr tyetilek, rernem arrer-they renh awetyek. \p \v 25-26 Ingkerrenh akarrirrek Jesus-warl. Arelh anyent arntety inngan, aherrety 12-ek-atwety, arleng-alenty anenh. Ra ngangker arrpanenh-warl alhenh, renh mwerriletyek. Ngangker-akertel renh mwerriley-angenh, tywen-antey ra kwarnelheyel. Arelhel ngangker-akert-rnem man ingkerrenhek anthek, ingkerrenh-antey, ra man-weny-anem. Ngangker-akertel-rnem renh artewentyel-anem arntety anthek. \p \v 27 Rap awenh ingwer-rnemel ilerrerl-anenty, “Jesus ra arntety ilkwa mwerriley-angker.” \v 28 Ra ament-anem iterrek, “Atha arnkwa ikwerenh arnep-arnenty, ayengap mwerrarl irreman.” \v 29 Arelh ra arnkwanem Jesus-kenh arnep-arnek-penh, ra mwerr-anem irrek, arntety-weny-anem. \p \v 30 Jesus ra iterl-arek, renharl ingwerentyel arnep-arnek, itnweng ikwerenh alhek, arntety ikwer-warl, mwerriletyek. Rap angkek, “Angwenhel arnkwa atyenhan arnep-arnek?” Ingkerrenh akarrirrek Jesus-warl, akngerrel renh tyetilek. \p \v 31 Kwertengerl ikwerenh-rnemel Jesus renh ilek, “Akngerr ngkweng-warl apetyem. Nthakenh ntwa iterl-arey-angenh akngerr-angkwarr. Akngerr nhenh-angkwarran ntwa nthakenh alhengk-areyang renhan, rarl arnkwa ngkwenh arnep-arnekan.” \v 32 Jesus-el artepang arenhey-alpek, “Angwenhel atyenh arnkwan arnep-arnek?” \p \v 33 Arntety ra apetyek Jesus-warl. Kwenirrey-alhek-anem ra. Ra aterel anem arrewek Jesus-kety. Ra arraty-antey Jesus-warl ilelhek rarl arnkwa arnep-arnek-penh, “Ayengarl arntety intem-antey anenhel, atha arnkwa ngkwenh arnep-arnek. Ayeng mwerr-anem irrek, atharl arnkwa ngkwenh arnep-arnek-penh.” \p \v 34 Jesus ikwer angkek, “Ayenh ntwa iterl-aremer, ayeng Itnweng Akngey-kenh rlterrk-akert. Aterirrey-angenh ana! Akngeyel ngenh arntarnt-areyel.” \p \v 35 Jesus-el angkantey ilenh, artwa ingwer-rnem apmer Jairus-kenh-they angkakert apetyek. Rernem angkek Jairus-warl, “Ngan akalty-anthenh-anthenh ilenh-itwel anngangelheyel! Ngwang angkey-angenh ilenh-itwel. Kwey ngkwenh kel-antey ilwek!” \p \v 36 Jesus-el renh-rnem awek. Rap angkek Jairus-warl, “Artewentyel iterrey-angenh! Irrpelthel mwerriley-angker ayengan, kwey renh mwerriletyek.” \p \v 37 Jesus arrkngert angkek, “Menty irrpetyap atyeng-angkwarr apetyey! Peter-then awayenheng-atherr, James-then, John-then.” \v 38 Rernem Jairus-kenh apmer-warl alhek. Rernem awek, Jairus-kenh apmer-itwek, ingwer-rnem artnalhelhirrenh. Artewentyelap rernem artnenh, amperrngirremel. \v 39 Jesus angkek, “Ilekek arrantherr artnalhelhirreyel? Kweyan ilwey-angenharl ankwarl aynteyel!” \v 40 Ingwer-rneman ikwer atherrenh, irrpelthirremel. Rernem iterl-arek kwey rarl kel ilwek. Jesus-el thwenek ingwer-rnem, tyerrelhemel alhetyek, warl-they. Jesus-el atnwenhek kwey-kenh amikw-then aynikw-then kwertengerl ikwerenh-rnem-then arrewaly-warl. \v 41-43 Jesus-el itepel kwey renh anterrkwek. Ra akwentelhilek kwey renh angkemel, “Kwey, akwenta!” Kwey ra akwentek, rap alhenh-anem. Ingkerrenhap inkwerelhek-anem. Jesus angkek, “Ingwer-rnem iley-angenh-antey.” Jesus-el ilek amikw-then, aynikw-then, “Amern-anem renh anthenherr-atherr, ra arlkwetyek!” \fig |src="cn01713b.tif" size="col" ref="Mark 5:41-43" \fig* \c 6 \s1 Nazareth-areny-rnem Jesus ikwer irrpelthirreyel \r (Matthew 9:18-26; Luke 4:16-30) \p \v 1 Jesus tawen Nazareth, apmer ikwerenh-warl alpek, kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. \v 2 Saturday-el, ra warl kwen-warl aylpek, Jew-rnemarl angkerrenh-warl. Ra renh-rnem akalty-anthenh. Ingwer-rnemantarl Jesus-kenh angkek inkwerelhek. Rernem angkerrenh, “Jesus rantarl ingkerrenh-angkwarr iterl-areyel, ran akalty innga. Ranap ngangker-akert inngarl nhenhey, arntety mwerriley-angkerarl.” Akngerr ingwer-rneman Jesus-kenh angkek irrpelthirremel angkerrenharl, \v 3 “Jesus ahern-arenyarl mwerran ilek-ilek arwerl-penh arnwarney-angkeran! Ilenhan Mary-kenh ampikwarl! Ayteyikw-rneman ikwerenh apmer nhareny-rnemarl. Itnan ayteyikw-rnem ikwerenh, James, Judas, Joses, Simon. Arrempikw-rneman ikwerenh apmer nhareny-rnemarl. Ran anwantherr-apeny arrpemarl, Akngey-kenh inngewenyarl.” \p \v 4 Jesus angkek, “Apmer nhareny-rnemantarl atyeng irrpelthirremelan angkeyel, ayeng angkakert Akngey-kenh inngewenyarl.” \v 5 Akngerr-warl Jesus-el itep arrernek irrpelthirrenharl-rnem-warl-then. Irrpetyapantarl ikwer inkwerelhekan. Rernemap arntety-penhan mwerrarl irrek. \v 6 Jesus rap ywarn iterrek ikwerarl irrpelthirrenhek-rneman. Ikwer-theyan ra apmer arrpanenh-warl alhek, Akngey-kenh angka ingkerrenh-warl ileyn-ayntetyek. \s1 Jesus-el kwertengerl 12 ikwerenh-rnem thweneyel \r (Matthew 10:5-15; Luke 9:1-6) \p \v 7 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem ingkerrenh-antey rlterrkilek. Ra renh-rnem atherrarl-atherrarl thwenek, rernem alhetyek angka Akngey-kenh-angkwarr akalty-anthetyek. Ra renh-rnem rlterrkilek, rernem arrenty-rnem irrenteyek. \v 8 Ra angkek ikwer-rnem, “Atnemel arrantherr irrertety alhetyek akngenherr-arey. Amernan arrantherr akngeyang, menty! Arrantherr alhentyelan yakwethan mentyarl ayntayntey, manenpan. Iltyant alhenherr-arey atnemant-akert. \v 9 Ingketyek-arelh impen akngenherr-arey, arnkwa arlkelant akngenherr-arey.” \v 10 Jesus-el atherr-atherrarl amentew-ament ilek, “Mpwelanth alhem tawen-warl, warl anyentel-antey aney-alhenherr-atherr! Mpwelanth warl anyentelarl aney-alhenty-penh, mpwelanth tawen ingwer-warl-anemarl alhetyek. \v 11 Mpwelenhantharl tawen-arenyel-rnem irrentey-ayntem irrpelthirremel, ahernan irrarlkelhenh-atherrarl ingkety-theyan. Tawen-arenyel-rneman arem, ingketyarl mpwelanth irrarlkelheman ahern, rernem iterremarl, ‘Anwantherr arntetyirreyenh, Akngeyel anwenhantherr arntety ilkwa antheyenh, anwantherrarl renh-atherr arey-ayntem, inkwerelheyangel.’ Ikwer-theyan, mpwelanth tawen ingwer-warl-anemarl alhenherr-atherran.” \p \v 12 Jesus-kenh kwertengerl-rnem apmer arrpanenh-warl alhek, renh-rnem iletyek, rernem mwerr-angkwarr anetyek, apmwekety angkepirremel Akngey-angkwarrant-anem apentetyek. \v 13 Kwertengerl ikwerenh-rnem rernem arrenty akngerr irrentek tawen arrpanenhek. Rernem arntety-rnem mwerrilek, tawen arrpanenhek. Rernem anterel apernek, Akngey-warl angkemel, renh-rnem mwerriletyek. \s1 John Baptise-emeley-angker ilweyel \r (Matthew 14:1-12; Luke 9:7-9) \p \v 14 Herod-el Jesus renh awek, rarl arntety-rnem mwerrilenh, apmer arrpanenhek. Herod ra ywarn iterrenh John, Baptise-emeley-angker, “Rang angkep ipmepenh itethirrek, rang apmer arrpanenhek mwerrileyel.” \v 15 Ingwer-rnem angkerrenh, “Elijah rang alker-they apey-alpek anwekantherr-warl, arntety-rnem mwerriletyek, apmer arrpanenhek.” Ingwer-rneman angkerrenh, “Artwa angkakert ingwer ipmepenh angkep itethirremel, apey-alpek anwekantherr-warl, apmer arrpanenh arntety-rnem ingkerrenh mwerriletyek.” \v 16 Atyetyart Herod apal angkenh, “John-ap ran! Itethirrenhey-alpekan, atharl thwenek ingwerel renh ahenty rlweth-aketyek, atwetyek!” \p \v 17 Herod-el kel iterl-arek, rarl ahelengkw thwenek, ra John renh anterrkwemel atwetyek. \v 18 Awayikw ikwerenh Herod-el anew ikwerenh rakek, itnan Herodias. John-el renh ilek, “Ntwa nthakenharl awayengkwan anew ikwerenhan rakek? Apmwel-aretharl alakenhey! Awayengkw-anteyarl anew ikwerenh ntwa rakekan, arraty-wenyarl!” Arelh Herodias ra ahelirrek John ikwer. Herod-el John renh anterrkwek, tyayl-warl akwernemel. \v 19 Arelh Herodias ra iterrek, John renh atwetyek. \v 20 Herod aterirrek John-kety, rarl arraty Akngey-angkwarr anenh-kety. Herod-el arntarnt-arenh renh arleng-alenty. Herod atherr-angkwarr iterrenh, mwerr-angkwarr, apmwangkwarr. \p \v 21 Arelh Herodias mpwelhenh Atyetyart ilkwek, renh ayerneyek, John renh atwetyek. Atyetyart Herod-rnem-then Atyetyart ilkwa ingwer-rnem-then, apmer Galilee-areny-rnem akarrirrek, rernem amern ingkerrenhel arlkwetyek. Atyetyart ahelengkw-rnem-then rernem akarrirrek ingkerrenh amern ingkerrenhel arlkwetyek arrpemarl. \v 22-23 Arelh Herodias-kenh ampikw rntwenh ikwer-rnem ingkerrenhek. Aleyak ikwer rernem inkwerelhek, rarl mwerr-angker Herod-kenh apmerel rntwenhek. Herod-el kwey renh ilek, “Ilek-ilek akngerrek nga arlkwententy, atha ngenh anthem.” \p \v 24 Kwey ra amikw ikwerenh, Herodias-warl alhek. Ra amikw renh ayernek, “Ilekekarl atha ayernem Atyetyart ilenhan?” Amelikw renh ilanthek, “Akapwert John Baptise-emeley-angker yanh ina, pmwar-warl arrernemel, ayenh anthemel!” \p \v 25 Ikwer-penhan kwey rap Atyetyart Herod-warl alhek. Ra Atyetyart Herod renh ilek, “Akapwert John Baptise-emeley-angker aka, pmwar-warl arrernemel, ayenh anthemel.” \p \v 26 Herod ra amperrngant-anem irrek John akapwert ikwer. Akngerrel renh awekarl-kety, ra nthakenh akengenty angkey-angenh. Nthakenh ra arrkngert angkey-angenh. \v 27 Herod-el thwenek ahelengkw tyayl-warl, John ahenty rlweth-aketyek. \v 28 Ahelengkwel arreylpel akapwert rlweth-akek, akapwert renh pmwar-warl arrernemel, kwey renh anthek. Kwey ra amikw-warl akngeynek, John Baptise-emeley-angker akapwert. \v 29 John-kenh kwertengerl-rnemel awek, rarl ilwek. Rernem apetyek, ipma awenng-warl akwernetyek. Rernem renh akwernek. \s1 Jesus-el artwernem 5,000 wanteyel \r (Matthew 14:13-21; Luke 9:10-17; John 6:1-14) \p \v 30 Kwertengerl Jesus ikwerenh-rnem Jesus ikwer-warl apetyek. Rernem ilelhek rernemarl akalty-anthek apmer arrpanenhek, mwerr-angkwarr apmer arrpanenhek anetyek Akngey-kenh-angkwarr. \v 31 Akngerr Jesus ikwer-warl apetyek. Kwertengerl ikwerenh-rnem-akert Jesus renh amern arlkweyangilek akngerrel. Jesus angkek kwertengerl ikwerenh-rnemek, “Mpa, anwantherr alhey, apmer ingwer-warl, ikwer-rnem-kety!” \v 32 Nganerl-alhek rtnwewarl, rernem kwaty ilkwangkwarr artarnpenhek artempel ingwer-warl. \v 33 Ingwerel-rnem renh-rnem iterl-arek apmer ingwer-warlarl rernem artarnpenhek kwaty ilkwangkwarr, rtnwel. Kwaty ilkwa anper-alhemel, rernem alhek ikwer-rnem-warl. \p \v 34 Akngerr Jesus ikwer-warl akarrirrek. Ra renh-rnem akalty-anthek, atwerrpek-atwety. \v 35 Kwertengerl ikwerenhel-rnem Jesus renh ilek, “Ingwer-rneman thwena tawen-rnem-warl, amern ikwerenh-rnem-kenh ineyek, atwerrpirrekerrem. \v 36 Amern-wenyarl nhanyeman, arrangkwarl. Atwerrpirrekerr-awaty renh-rnem thwena!” \p \v 37 Jesus angkek, “Arrantherr wantenherr-arey.” Rernem ywarn iterrek, rarl Jesus-el renh-rnem ilek. Rernem angkek, “Man akelyarl nthakenh amern ineyang artwa akngerrek.” \p \v 38 Jesus angkek, “Amern aretyek alhenherr-arey akngerrek.” Rernemap amernek nthwerl-apenh. Rernem Jesus renh ilek, “Aker irrpeng atherr, amern irrpetyap.” \fig |src="hk00155c.tif" size="col" ref="Mark 6:38" \fig* \v 39 Jesus-el ilek kwertengerl ikwerenh-rnem, rernem iletyek akngerr arrernelhetyek ingkerrenh atherrk-warl. \v 40 Ingkerrenh rernem arrernelhek amentew-ament. \p \v 41 Aker irrpeng-atherr amern irrpetyap Jesus-el inek. Ra Ingkart Akngey-warl angkek inkwerelhemel, ra amern akngerr anthetyek, aker irrpeng akngerr anthetyek. Jesus-el amern rlweth-akek. Ra kwertengerl ikwerenh-rnem anthek, rernem-anem antheynetyek ingwer-rnem. Jesus-el aker irrpeng rlweth-akek. Ra anthek kwertengerl ikwerenh-rnem rernem antheynetyek ingwer-rnem. \p \v 42-44 Artwa akngerrel amern arlkwek-penh, rernem mwerr-anem, atnerteng-anem anek. Artwa akngerrel amern arlkwek. Rernem arrangkw-anem aneyel, rernem atnerteng-anem aneyel Amern akngerr-antey ayntenh. Rernem amern akngerr ywerrelhey-angenh. Amern ikwer-rnem-angkwarr akngerr-anteyarl. Rernem akarrilek arrernemel teram 12-warl. Amern akngerr-anteyarl rtnenh 12 teram ikwer. \s1 Jesus kwaty irrwerl-angkwarr alheyel \r (Matthew 14:22-33; John 6:15-21) \p \v 45 Jesus-el ilek kwertengerl ikwerenh-rnem, rtnwel rernem kwaty ilkwangkwarr artarnpenhetyek, apmer Bethsaida-warl. Ingwer-rnem Jesus-el ilerl-alhek rernem apmer-warl alperlewetyek. \p \v 46-48 Ra nganek apwert ilkwewarl, ra angketyek Akngey-warl. Jesus apwert irrwerlel ament-areny rtnenh. Rtnwa kwaty ilkwa ampepel rtnenh kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. Kwertengerl ikwerenh-rnem artarnpenhek kwaty ilkwangkwarr artempel ingwer-warl. Jesus-el arnarenh renh-rnem ikwer-rnemenp awerelarl twetiwenh. Rtnwa arraty alheyang, renh-rnem alhengkerr anthek. Jesus ingwepenh kwaty ilkwa ampepel apetyek, ngwangkant akethirrenhey-alhentyel. \v 49-50 Jesus ikwerenhel-rnem renh arnarek kwaty ilkwa ampepek, rarl apey-alhenh ingketyel kwaty ilkwa ampepel. Rernem aterirrek. Rernem iterrek, “Artwa itnweng arrewaly anwekantherr-warl kwaty ilkwa ampepel apetyeyel.” Rernem arlkek, aterirremel. \p Jesus angkek, “Aterirreyang anenherr-arey! Ayeng Jesus. Aterirrey-angenh arrantherr!” \fig |src="cn0172b.tif" size="col" ref="Mark 6:49-50" \fig* \v 51 Jesus ra nganek rtnwewarl, kwatyan atnengk-anem irrek. \v 52 Kwertengerl ikwerenh-rnem ywarn iterrek, rarl amern akngerrilek. \s1 Jesus-el arntety-rnem mwerrileyel apmer Gennesaret-itwek \r (Matthew 14:34-36) \p \v 53 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert rtnwel kwaty ilkwangkwarr alhek artempel ingwer-warl, tawen Gennesaret-itwel. \v 54 Rernem atwarrirrek rtnwa ikwer-they. Akngerr yanh-arenyel-rnem Jesus renh iterl-arekarl. \v 55 Rernemap anterreyelperl-anew, arntety-rnem akarriletyek, ingkerrenhel panty-warl, renh-rnem arrernemel, Jesus-el mwerriletyek. \v 56 Apmer arrpanenh-they arntetyan apeyarr-alhek Jesus-el mwerriletyek. Arntetyel-rnem Jesus renh ayernek, arnkwa ikwerenh arnetyek. Rernemarl Jesus-kenh arnkwa arnep-arnek-penh, rerneman mwerr-anem irrek. \c 7 \s1 Pharisee-rnemel arrwekeleny-angkwarr angka apenteyel \r (Matthew 15:1-9) \p \v 1 Moses-kenh-rnem-then Pharisee-rnem-then anenh, Jerusalem-areny-rnem-then. Rernem Jesus-warl akarrirrek. \v 2 Rernem arek, kwertengerl Jesus-kenhel-rnem itep aternngel amern alhewerarl arlkwek, itep lhewelhey-angenhel. \p \v 3 Jew-rnem-then, Pharisee-rnem-then itep lhewelhenh amern arlkwey-alenty. \v 4 Amern store-ek inemel, rernem irrarlkemel ingkerrenh kwatyel, rernem ampernemel arlkwey-alenty. Arrwekeleny-rnem-kenh angka nhenh ayntenh. Tyampet-rnem irrkwernem-then ingkerrenh rernem irrarlkek, rernem amern ampernemel arlkwey-alenty. \p \v 5 Rernem Jesus renh ilek, “Kwertengerl ngkwenhel-rnem nthakenharl itep lhewelhey-angenharlan amern arlkwey-alenty. Arrwekeleny-kenh apmer nhel aknganek amern arlkwey-alenty itep lhewelhetyek.” \p \v 6 Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrantherr tnakelheyel. Awank-akerr Isaiah-el Akngey-kenh angka pip-warl ingkwernek, arrantherran aneyel-apeny. Akngey angkek ikwer-rnem, \v 7 ‘Arrantherr irrtywerremel atyeng inkwerelheyel, angka atyenh-angkwarr apentey-angenh. Arrantherr akwerrng iterreyel arrekantherrenh-angkwarrant, alakenh-anyem arrekantherrenh iterrenty Akngey-kenh-angkwarr-weny.’” \p \v 8 Jesus-el renh-rnem ilek arrpemarl, “Arrantherr iterreyel arrekantherrenh-angkwarrarl, arrantherr anetyek. Arrantherr Akngey-kenh-angkwarr apentey-angenh. \v 9-10 Atha ileyel Akngey-kenh angkel, ‘Arrantherr amey-rnem-then, akngey-rnem-then ikwer-rnem awelhenherr-arey. Moses-kenh angka alakenh-anyemarl aynteyel arrwekelenyan. Ameyek, akngeyek awelheyang, arrantherr apmwangkwarrarl aneyel.’ \v 11-12 Arrantherr arntarnt-areyang akngey-then amey-then. Arrantherr apmwel-areth akalty-antheyel, Akngey-kenh-angkwarr-weny. Arrantherr man ikwerel amey-rnem-then akngey-rnem-then arntarnt-arey-angenh, man ilenh arrantherr ayerrpileyel. Arrantherr irrtywerremel ileyel man nhenhan Akngey-kenh-arrpantey. \v 13 Arrantherr angka Akngey-kenh ingkerrenh ipmeyel, angka arrekantherrenh-angkwarr apenteyel.” \s1 Apmwakert ingkerrenh anwantherr aneyel, anwantherr apmwel-areth aneyel \r (Matthew 15:10-20) \p \v 14-15 Jesus-el renh-rnem akarrilek. Ra ilek, “Atyeng arrantherr awelhenherr-arey arternp. Amern arrantherr arlkwetyek alhewer, nthakenharl arrantherr apmwelhiley-angenh, amern alhewer arlkwemel. Angka Akngey-kenh nhenh aynteyel, amern alhewer arlkwetyek. Arrantherr apmwel-areth angkenty, arrantherr Akngeyek apmwelhileyel.” \sp \bd Anayntileyel: Jew-rnem-kenh-angkwarr ayntenh awank-akerr. Moses-kenh angka rernem apentenh, rernem nthakenh aker ingwerek-ingwer arlkwey-angenh. Rernem alakenh-anyem iterrenh, rernem aker-rnem arlkwenty, rernem Akngey-kety apmwangkwarr irrem.\bd* \p \v 17 Jesus-el renh-rnem ilek-penh, ra apmer-warl alpek kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. Kwertengerl ikwerenhel-rnem renh ayernek, “Ntwa anwernenhantherr anayntiletyek angka irrkaty, ntwarl renh-rnem ilek-apeny.” \v 18-19 Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrantherr ywarn-antey iterreyel angka nhenhan atharl arrenhantherr ileyelan. Amern arrantherr inemel alhewer arlkwetyek, nthakenh apmwelhiley-angenh. Amern arrantherr arlkwenty, kwernenhenty atnert-warl, rap atnert-they ywerrenhem. Amern, aker, alhewerarl arrantherr arlkwem. \p \v 20-22 Arrantherr apmwel-aretharlap iterrenty, arrantherr apmwangkwarrarlap aneman. Arrantherr ingwer-kenh arrkar irrtyertel ikngwenty, arrantherr apmwangkwarrarlap aneman. Arrantherr irrtyert-awarr anenty, arrantherr apmwel-aretharl ilenh-angkwarran-anem. Arrantherr ingwerenty atwenty, arrantherrap apmwangkwarrarlap aneman. Arrantherrarl irrtywerremel ilenty, arrantherr apmwangkwarrarlap aneman. Arrantherr ahelirrenty ingwer-rnemek, arrantherr apmwangkwarrarlap aneman. Arrantherr tyel-angkenty ingwer-rnemek, arrantherr apmwangkwarrarlap aneman. Arrantherr ingkerrenh-angkwarr alhewer alhenty, arrantherr apmwangkwarrarl anem. Arrantherr mwerr-arrpantey tnakelhenty, arrantherr apmwangkwarrarlap aneman. Arrantherr Akngeyek irrpelthirrenty, arrantherr apmwangkwarrarl anem. \v 23 Alakenh-anyem, arrantherr apmwangkwarrarl anem, arrantherrarl iterreyel-angkwarr, arrantherr Akngey-kenh-angkwarr apmwelhileyel, ikwer inkwerelheyang-anem. Amern alhewer arlkwemel, nthakenh arrantherr apmwelhiley-angenh.” \s1 Arelhel Jesus renh iterl-areyel, Jesus ra mwerriley-angker \r (Matthew 15:21-28) \p \v 24 Jesus ra apmer Tyre-warl alhek, warl ingwer-kenhel aney-alhek. Jesus-el renh-rnem ilek, “Ingwer-rnem iley-angenh, rernem ayenh arlkarewerl-anekerr. Ayeng artenyel aneyel, atha kwertengerl atyenh-rnemantarl akaltyilem.” \v 25-26 Arelh apmer Phoenicia-areny ra awek, Jesus-arl aney-alhek warl ingwer-kenhel. Arelh alethang anyent Greek, angka ingwer angkenh, Jew-kenh angkeweny. Ra Jesus-warl alhek, kwenirrey-alhemel, ampwethel alernelhemel. Kwey ikwerenh arrenty apmwakertarl anenh. Amikwel Jesus renh ayernek, “Ampa atyenh-kety, ntwa arrenty irrenta!” \v 27 Jesus angkek, “Nthakenh atha ingwer-rnem arntarnt-arey-angenh. Anwantherr ampernem-tangkwel wantey. Atha atyenh-rnemantarl, Jew-rnem arntarnt-areyel. Rernem ampernem-apeny atyenh. Arengk-rneman ampel-rnem arlkwenty-penhant wantey. Atha atyenh-rnem, Jew-rnem-tangkwel arntarnt-areyel. Atha arrenty-rnem Jew-rnem-kety irrentem.” \p \v 28 Arelh anyent angkek ikwer, “Arengkel-rnem arlkwetyek arrpemarl, arengk-kenh amernan rernem iweyek arrpemarl. Jew-rnem rernem ingkerrenh atyenh-rnem-kety arlkarirreyel. Atyenh-rneman arengk-apenyarl aneyel, Jew-rnem-angkwarr. Jew-rnemel renh-rnem arntarnt-arey-angenh. Atha ngenh iterl-areyel, ntwa ingkerrenh arntarnt-arey-angker. Ayenh-then arntarnt-ara!” \p \v 29 Jesus-el arelh ilek, “Nga arraty atyeng-warl angkek. Kel arrenty tyerrelhemel alpek kwey ngkwenh-they.” \v 30 Arelh apmer ikwerenh-warl alpek. Ra arek, arrenty kel tyerrelhemel alpenty kwey ikwerenh-they. \s1 Jesus-el mwerrileyel artwa angkey-angenh akerter, iylpa arwengk awey-angenh \p \v 31 Jesus alpek apmer Tyre-ampeny-they, apmer Sidon-angkwarr, Galilee kwaty ilkwewarl. Ra apmer Decapolis-angkwarr alhek. \v 32 Artwa ingwer-rnemel artwa anyent atnwenhek Jesus-warl. Ra angkey-angenh, iylpa arwengk awey-angenh akerter. Rernem Jesus renh ayernek, ra renh mwerriletyek, iylpa altyweriletyek, mwerr-anem ra angketyek. \p \v 33 Jesus-el artwa anyent renh tawen-they akwerr-warl atnwenhek. Jesus-el itep-atherrel iylpatherr-warl arrernek, artwa arwengk ikwer-warl. Jesus-el itep ikwerenh-warl apelh arrernek. Ra aleny artwa arwengk renh itepel arnep-arnek, ra mwerr angketyek, awetyek. \v 34 Jesus-el irrwerl alker itnywenek, angkemel, “Iylpatherr irrpelthel altywerila!” \v 35 Ikwer-penh artwa ra mwerr-anem aweyel-anem, mwerr-anem angkeyel-anem. \p \v 36 Jesus-el renh-rnem artwerilek, “Ingwer-rnem-warl iley-angenh. Akater anenherr-arey, atharl artwa anyent mwerrilek.” \v 37 Ingkerrenh rernem artewentyel iterrek, angkerrenhan, “Ngangker inngan yanhey, artwa yanhan arntety-rnem mwerriley-angkerarlap ran, awey-angenh-rnem-then, angkey-angenh-rnem-then.” \c 8 \s1 Jesus-el 4,000 wanteyel \r (Matthew 15:32-39) \p \v 1 Akngerr akarrirrek Jesus-warl. Amern ingkerrenh ywerrelhilek. Jesus irrepern angayakw-rnemek amperrngirrek. \v 2 Jesus ilelhek kwertengerl ikwerenh-rnemek, “Ayeng irrepern angayakw-rnemek amperrngirreyel. Arlta irrpety-inger rernem anwekantherr-itwel anenh, angayakw. \v 3 Nthakenh atha renh-rnem thweneyney-angenh, apmer arleng-warl alpetyek, rernem aytney-alpekerr angayakw angath-antey.” \p \v 4 Kwertengerl ikwerenh-rnemel renh ayernek, “Amernan anwantherr nthek-warl inem? Akngerr nhenh-rnem-akertan? Arrangkwarl nhenhan, aherretyarl! Atherrkeny-weny!” \p \v 5 Jesus-el renh-rnem ayernek, “Amern akngerrelang arrekantherrenhan?” Rernem renh tyernek, “Ya, amern ampeng 7-ant aynteyel.” \p \v 6 Jesus-el ingkerrenh ilek, “Arrantherr ingkerrenh anenherr-arey ahernel.” Jesus-el amern 7 renh-rnem inek. Ra Ingkart Akngey-warl angkek, inkwerelhemel, amern akngerr renh anthetyek. Jesus-el amern rlweth-akek, kwertengerl ikwerenh-rnem anthemel, rernem artwa ingwer-rnem antheynetyek ingkerrenh. \v 7 Aker irrpeng-rnem-then irrpety kwertengerl ikwerenh-rnemel inek, Jesus renh anthemel. Ra Ingkart Akngey-warl angkek, inkwerelhemel aker irrpeng renh anthetyek. Jesus-el aker irrpeng renh rlweth-akek, kwertengerl ikwerenh-rnem anthemel, rernem artwa ingwer-rnem antheynetyek ingkerrenh. \v 8-9 Jesus-el amern irrpety-penh irrpelthel akngerrilek, ingkerrenh wantetyek. Ingkerrenh 4,000 inkwerelhek, Jesus-elarl amern ingkerrenh wantek. Amern akngerr menty-anem irrek. Kwertengerl rernem ingkerrenh amern-rnem akwetyeynek, teram 7-warl ampwerrk iwemel ingkerrenh. Teram 7 amern akngerr-akert rtnenh. Jesus-el ingkerrenh thwenek, rernem apmer-warl alpetyek. \v 10 Jesus, kwertengerl ikwer-rnem-akert rtnwewarl nganek. Rtnwa ikwerel rernem alhek apmer ingwer-ampeny-warl-anem, apmer Dalmanutha-warl. \s1 Pharisee-el-rnem Jesus renh arlkareweyel \p \v 11 Rernem atwarrirrek rtnwethey. Pharisee-rnem Jesus-warl apetyek, renh ilerretyek. Rernem renh arrkernek, Akngey-kenh rlterrkek, ingwerek-ingwer-angkwarr mpwaretyek, mwerriletyek. \v 12 Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrantherrarl angka ingwerek-ingwer ayenh ayerneyel-kety. Menty! Ayenh ipmenherr-arey, arlkareweyang! Ayeng menty-anem aneyel arrekantherrety.” \v 13 Jesus alhek ikwer-rnem-kety. Ra rtnwel nganerl-alhek. Ra apmer ingwer-warl alhek, kwaty ilkwangkwarr anthenayn, kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. \s1 Pharisee-rnem arlwar rtneyel thwet-penh-apeny \p \v 14 Kwertengerl ikwerenhel-rnem amern ampeng iwerl-alhek apmerek. Amern anyentant rernem akngek. \v 15 Jesus-el renh-rnem ilek, “Mwantyel arntarnt-arelhenherr-arey Jew-kenh angkarl apenteyel-rnem-kety, Atyetyart Herod-kety. Ahelarl rernem arlwar rtneyel-kety, thwet-penh-apeny, apmwangkwarrarl rernem akalty-antheyel-kety.” \p \v 16 Kwertengerl ikwerenh-rnem angkerrenh, “Ra ahelirreyel anwekantherr, anwantherrarl amern iwerl-alhekek-arnterl.” \p \v 17 Jesus-el ra iterl-arek, kanper-antey, rernemarl ikwer angkerrenh. Ra renh-rnem ilek, “Ilekekarl arrantherran iterreyelan, amern arlkwey-angenhan? Arrantherr ingkerrenhel artewentyel iterl-arey-angenh-antey. Kel, arrantherr areyelan, arrantherr iterl-arey-angenharl. Kel, arrantherr aweyelan, arrantherr iterl-arey-angenharl. \v 18 Ayenh arrantherr iterl-aremer, ayeng Akngey-kenh Itnweng rlterrk-akert. Arrantherr ayenh iterl-aremer, atha artwa akngerr 5,000 wantek, amern irrpetyapel, aker irrpetyapel.” \v 19 Jesus-el renh-rnem ayernek, “Nthakenty teram arrantherr amern-then aker-then akwetyemel ampwerrk iwek, rernemarl akertang arlkwek-penh?” Rernem ikwer ilelhek, “Anwernantherr amern-then aker-then 12 teram-warl akwetyemel ampwerrk iwek.” \p \v 20 Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrantherr ayenh iterl-aremer, atharl 4,000 amern-then aker-then wantekarl.” Jesus-el renh-rnem ayernek, “Nthakenty teram arrantherr amern-then aker-then akwetyemel ampwerrk iwek, rernemarl akertang arlkwek-penh?” Rernem Jesus ikwer ilelhek, “Anwernantherr amern-then aker-then 7 teram-warl akwetyemel ampwerrk iwek.” \p \v 21 Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrantherr ayenh iterl-aremer, ayeng Akngey-kenh Itnweng rlterrk-akert.” \s1 Jesus-el artwa aparrng mwerrilek apmer Bethsaida-itwek \p \v 22 Jesus, kwertengerl ikwerenh-rnem-akert apmer Bethsaida-warl alhek. Artwa tawen-arenyel-rnem artwa aparrng Jesus-warl atnwenhek, renh mwerriletyek. \v 23 Jesus-el aparrng renh tawen-they akwerr-warl atnwenhek. Jesus-el apelhel annga apernek. Jesus-el renh ayernek, “Ntwa apek areyel?” \p \v 24 Artwa aparrng ra ilelhek Jesus-warl, “Ya, artwernem atha areyel-anem, arwerl-apenyarl arrkay alherleweyel.” \v 25 Jesus-el annga artwa aparrng renh arnep-arnek arrpem. Artwa Jesus-warl ilelhek, “Atha anaynt-anem areyel.” Ra ingkerrenh-anem arek. \v 26 Jesus-el artwa renh ilek, “Kel-anem apmer-warl alpa! Tawen-angkwarr alpey-angenh, akwerrel-antey alpa! Ingwerel-rnem-anem ngenh ayerney-ayntekerr, ayenh arlkarewerl-anekerr.” \s1 Peter-el Jesus renh “Christ” itneweyel \r (Matthew 16:13-20; Luke 9:18-21) \p \v 27 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert apmer Caesarea Philippi-ampeny-warl alhek. Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem ayernek, “Nthakenh atyeng angkerreyel akngerran?” \p \v 28 Rernem ikwer ilek, “Ingwer-rneman ngkweng iterreyel John baptise-emiley-angker-arrpanteyarl, ngan ipmepenh itethirremel apey-alpenty-arrpantey. Ingwer-rneman ngkweng iterreyel angkakert Elijah-arrpanteyarl, ahern nhewarl apey-alpenty-arrpanteyarl, irrwerl-they. Ingwer-rneman ngkweng iterreyel angkakert ingwer-arrpanteyarl, ipmepenh itethirremel apey-alpenty-arrpanteyarl.” \p \v 29 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem ayernek, “Angwenh-arrpantey arrantherr iterl-areyel ayenhan?” Peter ra ilek, “Ngan Christ-arl, Akngeyel awankarl anwernenhantherr alhelekarl, ngenh thwenetyek anwernekantherr-warl, ahern nhewarl.” \p \v 30 Jesus-el renh-rnem artwerilek, “Alerl, iley-angenh-antey, ayengarl inngan Christ-an, ingwer-ingerant artwa ingwer-rnem ilenherr-arey.” \s1 Jesus ilelheyel \r (Matthew 16:21-28; Luke 9:22-27) \p \v 31 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem ilek, “Moses-kenh-rneman atyeng irrpelthirremel angkerreyel ayenh rernem atwetyek, atyetyart ilkwa tyaty-areny-rnem-then. Ayeng ipma ayntem ingwa atherrel. Ingwa atherr-penh, Akngey-kenh Artwa Anyent Impen ayeng ipmepenh itethirremel akwenteyenh.” \v 32 Jesus-el aketh-antey anayntilek, angka arraty rarl ingwa atherr-penh ipmepenh akwenteyenh. Peter arleng-antey rtney-alhek, ingwer-rnem-kety, ratherr angkerretyek. Peter arrkngert angkek Jesus ikwer-warl, “Nthakenh rernem ngenh ipmek atwey-angenh, nga intem iteth aneyenh.” \v 33 Jesus-el Peter renh ilek, “Menty! Ntwa ayenh arrkerneyel, arrenty-kenh angkel, ngan ahern-arenyekarl awelheyel, Akngey-kenh-angkwarr-weny. Akngey atyeng arlkwententyarlan, rernem ayenh menty ipmek atwetyek.” \p \v 34 Jesus-el ingkerrenh akarrilek. Rernem Jesus ikwer-warl apetyek, kwertengerl ikwerenh-rnem-then. Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrekantherrenh-angkwarr arrantherr iterrey-angenh. Atyengant arrantherr iterrerl-ayntenherr-arey. Apmwel-rnem arrenhantherr ileyel, arrenhantherr arwa ilpertileyel, ayenhant arrantherr apentekerr, ingwerel-rneman ilperteleyel. \v 35 Atyenhel-rneman ayenh apentetyek, intem-antey rernem ilweyek-atwety, angkepirrey-angenh, angka atyenh ilerl-apayntetyek. Apmwel-rnem renh-rnem atwenty arwerl iylpeyl-atherr-warl arrernemel, kwertengerl atyenhel-rnem ayenh apentetyek. Rernem intem-antey iteth aneyenh. \v 36-37 Arrantherr ampwal akngerrekant atnyenenty, Akngeyekan arrantherr iylpelirrenty, arrantherr intem iteth aney-angenh. Mwerr-ayteng arrantherr Akngeyekant inkwerelhetyek. \v 38 Apmwel-rnem artwa anyent renh arrkernem, ra atyengety angkepirretyek, ra atyeng ilkelheyang irretyek nyerrirremel, ra ipma intem-antey aynteyenh. Artwa anyentarl atyengety angkepirrenty, ra ipma intem-antey aynteyenh. Ingwer-ingerant Artwa Anyent Impen Akngey-kenh ayeng apey-alpeyenh, alker-areny-rnem-akert, Akngey-kenh rlterrk-akertel. Angka ilkwewarl angkerreyenh-angkwarr atha ileyenh, ‘Artwa nhanyeman atyengety angkepirrek, ra ipma intem-antey aynteyenh. Ayeng ikwerety angkepirrem, rarl atyengety angkepirrek-apeny.’” \c 9 \nb \v 1 Jesus angkek ikwer-rnemek, “Awelhenherr-arey atyeng! Akngey aremirreyenh ikwerenh-rnem-warl arlertek ilkwakert, atyetyart ingkerrenhek. Arrantherr ingkerrenhel arlertek ilkwakert renh areyenh arrantherr ilwey-alentyel.” \s1 Jesus apey-alheyel arlertek rlterrk ilkwakert \r (Matthew 17:1-13; Luke 9:28-36) \p \v 2-3 Arlta 6-penhan, Jesus-el kwertengerl-rnem irrpety, apwert irrwerl-warl atnwenhek, rernem ilarrerl-alhetyek akngerr-kety, Peter-akerr, James-akerr, John-akerr. Rernem apwert ilkwewarl nganey-alhek. Kwertengerl-rnem-itwel anngetherr Jesus ingwer irrek. Kwertengerl ikwerenhel-rnem arek Jesus renh arnkwa arlter-akertel arrtyernenty, arlertek rlterrk inngel. Ingwerel nthakenh arnkwernem arnwarney-angenh arlter innga mpwaremel. \v 4 Arrwekeleny-atherr, Moses-then Elijah-then Jesus-itwel aremirrek. Ratherr arrwekeleny Akngey-kenh angkakert atherr anenh, ratherr ywerrey-alenty. Ratherr atherr-antey Jesus-itwel angkerrenh. \fig |src="cn01728b.tif" size="col" ref="Mark 9:4" \fig* \p \v 5 Kwertengerl Peter anyentan angkek Jesus ikwer, “Ingkartay, awethem ntwa anenhantherrenh atnwenhey-alhek nhewarl. Mwerr anwernantherr lywenty irrpety rnkerney, ingweran ngkwengarl, ingweran Moses-ekarl, ingweran Elijah-ekarl. Ngapek ilkelhenty.” \v 6 Peter apal-apal angkek ikwer-atherr, ratherr ahern-arenyek-athen, rernemarl ater-anem irrek Moses-then Elijah-then aremirrek-kety. \p \v 7 Ikwer-penhan kwenpayel-anem renh-rnem artek. Akngey kwenpay-angkwarr angkek, “Nhanyem alerey atyenh. Ayeng ikwer inkwerelhem. Arrantherr ingkerrenh ikwerant awelhemel anenherr-arey!” \v 8 Kwertengerl-rnemel artepang arek angkakert ikwer-atherr. Rernem arek Jesus anyentant-anem rtnerl-anenty. \p \v 9 Jesus atwarrerl-alhek apwert-they kwertengerl irrpetyap ikwerenh-rnem-akert. Jesus-el artwerilek kwertengerl ikwerenh-rnem, “Ingwer-rnemek ileyang aney-alpenherr-arey, arrantherrarl apwert irrwerlek arek-penh. Ayengarl Akngey-kenh Artwa Impenan. Ayeng ilwenty-penhel, ayengarl itethirremel, Akngey-warl irrwerl alpeyenh. Ikwer-penhan arrantherr akngerr-warl-anem iletyek.” \v 10 Kel rernem akatek, iley-angenh-antey ingwer-rnem-warl, Jesus-el renh-rnem ilek-angkwarr. Rernem ywarn iterrek Jesus rarl renh-rnem ilelheyelpekek, rarl ipmepenh itethirremel akwenteyenhek. \p \v 11 Kwertengerl ikwerenhel-rnem Jesus renh ilek, “Moses-kenh angka akalty-anthenh-anthenhel-rnem ileyel, ‘Elijah retangkwelarl apetyeyenh arrwekelan, Christ, Akngeyel awank-akerrarl anwernenhantherr alhelek, ran apetyeyenh ingkern-theyarl ahern nhewarl.’” \p \v 12-13 Jesus angkek, “Ya, arraty inngarl! Elijah apetyek arrwekel ingkerrenh akaltyiletyek, rernem Akngey-angkwarr apentetyek. Rernem Elijah ikwer irrpelthirrenh, iterl-arey-angenh. Rernem renh irrpelthirremel atwek, ipmek-atwety. Alakenh-anyem rernem Artwa Anyent Impen Akngey-kenh irrpelthirremel atweyenh, ipmek-atwety. Akngey-kenh angka alakenh aynteyel.” \s1 Jesus-el awey arrenty-akert mwerrileyel \r (Matthew 17:14-20; Luke 9:37-43) \p \v 14 Rernem alpek kwertengerl ingwer-rnem-warl. Rernem arenhey-alpenh kwertengerl ingwer-rnem, rernemarl kwertengerl Moses-kenh-rnem-then ilerrenh. \p \v 15 Apmer ikwer-areny-rnem Jesus ikwer inkwerelhek, renh arnaremel. Ikwer-warl rernem anterrey-alhek. \p \v 16 Kwertengerl ikwerenh-rnem Jesus-el ayernek, “Nthakenh arrantherr ingwer-rnem-then ilerreyel?” \p \v 17 Artwa anyent apmer ikwer-areny Jesus ikwer-warl angkek, “Ingkartay, ngan akalty-anthenh-anthenh mwerr inngarl! Atha awey anyent atyenh akngetyek ngkweng-warl, ntwa mwerriletyek, renh angkeyangilek arrentyel. \v 18 Akngerr-inger arrentyel renh anterrkwenh. Awey ra aytnek, arntek akarlkwelhemel, apelh-angketyarr irremel. Ra arwengkirremel aytnek, akngelhey-angenh irrek. Atha ywarn-antey ayernek kwertengerl ngkwenh-rnem rernem awey atyenh mwerriletyek, arrenty ikwerety irrentetyek. Rernem renh ikwer-they irrenteyek-arrpantey, arrangkwarl.” \p \v 19 Jesus angkek, “Akngerr-inger ayeng arrekantherr ywarn arrkernelhek, atha arrenhantherr akaltyileyek. Atyeng arrantherr arlkwentey-angenhel, iylpelantarl awenh. Nthakenh ayenhan arrantherr iterl-arey-angenh, ayengan arlertek ilkwakert? Awey ilenh atyeng-warl akngetya!” \p \v 20 Rernem akngetyek awey renh Jesus ikwer-warl. Arrentyel awey renh arwengkilek. Intewek ahern-warl. Awey arwengk ayntek, apelh-angketyarr irremel. \p \v 21 Jesus-el awey aynikw ikwerenh ayernek, “Arlta ilekel ra arwengkirrenh? Intem-anteyang?” Aynikw ikwerenhel Jesus renh tyernek, “Alakenh ra awey akely ilenh arwengkirrenh artnerrenty-iperrank. \v 22 Akngerr-inger arrentyel renh ipmek atwetyek, ra arrkernelheyel awey ilenhek, rwewarl awey renh akngeynetyek. Ra kwaty-warl aylpenhetyek ilwetyek, kwaty kwenel. Ingwer-rnemel ileyel ngap ran arntety mwerriley-angkeran. Ngapek ra rlterrk-akertan arntety mwerriley-angkeran, aylernekanth amperrngirra! Awey aylernekanthenh mwerrila!” aynikwel Jesus renh ayernek. \p \v 23 Jesus-el renh ilek, “Nga atyeng iterreyel, atharl awey ilenh mwerriley-angenh. Ntwa ayenh iterl-aremer, ayeng arntety mwerriley-angker.” \p \v 24 Anamerl-antey aynikwan artnemel angkek, “Ya, ngenh atha tnakeyel, ntwarl renh mwerrilem. Akalty-antha ayenh, mwerranty atha ngenh iterl-aretyek.” \p \v 25 Jesus-el arek, akngerrarl akarrirrek ikwer-warl, anamerl-antey. Jesus rap rlterrk angkek arrenty ikwer, “Arrenty, arwengkiley-angker nga! Atha ngenh ilem, tyerrelha awey ilenh-they! Angkepirrey-angenh, intem-antey alpa!” \p \v 26 Arrenty artewentyel arlkek. Rap awey renh arrewelhilek, rarl tyerrelhek ikwer-they. Awey rap ipmapeny-anem ayntek. Akngerran angkerrenh, “Awey ra kel ilwek!” \v 27 Jesus-el awey renh akwa anterrkwemel, akwentelhilek. \p \v 28 Jesus warl kwen-warl aylpek. Kwertengerl ikwerenh-rnemel renh ayernek, “Jesus, nthakenh ngkwengantarl arrenty ilenhan awelhemel alpek, anwernantherr ywarnarl ikwer arrkernelhek, arrenty renh irrentetyek. Akaltyila anwernenhantherr, anwernantherr arrenty-rnem irrentetyek.” \p \v 29 Jesus-el ilek kwertengerl ikwerenh-rnem, “Arraty arrantherr perayirremelantarl Akngey ikwer-warl, arrantherr arrenty ilenh irrenteman.” \s1 Jesus ilelheyel arrpemarl \r (Matthew 17:22-23; Luke 9:43-45) \p \v 30 Jesus iterrek kwertengerl ikwerenh-rnem akaltyiletyek ament-itwek, akngerr ingwer-rnem-kety. Apmer ikwer-they rernem alhek, apmer Galilee-angkwarr. \v 31 Jesus-el anyelkel renh-rnem ilek, ingwerel-rnem renh awekerr. “Ahelengkwel-rnem ayenh Artwa Anyent Impen Akngey-kenh rernem anterrkwemel atweyenh. Ingwa atherr-penh, ayeng ipmepenh itethirremel akwenteyenh.” \v 32 Kwertengerl ikwerenhel-rnem ywarn iterl-arek, rarl renh-rnem ilek. Aterirrekarl rernem Jesus renh ayernekerran. \s1 Kwertengerl ikwerenh-rnem angkerreyel, Atyetyart ilkwa anetyek \r (Matthew 18:1-5; Luke 9:46-48) \p \v 33 Rernem warl kwen-warl aylpey-alhek, apmer Capernaum-itwel. Jesus-el renh-rnem ayernek, “Ilekekarl arrantherr ilerrenhey-alpenh, anwantherrarl apetyenharlan?” \p \v 34 Rernem nyerrirremel akatek. Jesus ran tyerney-angenh, rernemarl ilkelhenh Atyetyart ilkwa anyent anetyek, kwertengerl ingkerrenhek, Jesus rapeny. \p \v 35 Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrantherr Atyetyart ilkwa anetyek, arrantherr warrkenh-apeny anetyek, ingwer-rnem arntarnt-aremel.” \p \v 36 Jesus-el ampa akely anyent rnkernek, akwa arrernemel ikwer-warl. Ra renh-rnem ilek, \v 37 “Atyeng inkwerelhemel, arrantherrap Akngeyek inkwerelhetyek arrpemarl, rarl ayenh thwenek, ahern nhewarl. Ampa akely ikwer arrantherr inkwerelhenty, arrantherrap atyeng inkwerelhem arrpemarl. Ampa akelyarl arrantherr arntarnt-arem-apeny, arrantherr ayenhan arntarnt-aretyek arrpemarl.” \s1 Artwa ingwerel arrenty renh irrenteyel \r (Luke 9:49-50) \p \v 38 John angkek, “Artwa anyent ingwerel arrenty irrentek itna ngenh-apeny itnewemel, rlterrk ngkwenh-akertel, arrenty-rnem irrentetyek. Anwernantherr renh iltek, ‘Nga ipmelha, ngan ingkart-wenyarl, anwernantherrarl ingkart inngan!’” \p \v 39 Jesus angkek, “Menty! Renh tyarlewa! Arratyarl ra ayenh itna itneweyel arrenty renh irrentetyek, ra atyeng apmwel-areth angkey-angenh.” Jesus-el John renh ilek, artwa ilenh iltey-angenharl. \v 40 “Artwa ilenhan atyeng ilkelheyelarl, ra atyeng irrpelthirrey-angenharl.” \v 41 Jesus-el renh-rnem ilek arrpemarl, “Arraty atha arrenhantherr ileyel, ingwerentyel ngenh apek kwaty anthenty, nga atyenh kwertengerlarl aneyel, Akngey ikwer inkwerelhem. Akngeyel renh mwantyel arntarnt-arem arrpemarl.” \s1 Ingwerentyel renh-rnem arrkerneyel, rernem apmweletyek \r (Matthew 18:6-9; Luke 17:1-2) \p \v 42 “Ingwerentyel kwertengerl atyenh-rnem arrkernenty, rernem apmweletyek, Akngeyel renh arntety ilkwa antheyenh. Ra irrwampenty awelhekerr, ingwerel nthakenh renh kwaty ampep-warl iwemer, apwert ilkwa ikwer-warl arrernenty itewarl. Artwa ingwerel atyenh-rnem apmwelenty, Akngeyel renh arntety ilkwa antheyenh. Atyenh-rnemarl apmweleyel-kety, artwa ikwer-warl apwert ilkwa itewarl arertnetyek renh kwaty-warl ikwerenp iwemel. Atyenh-rnem ra apmwelerl-anekerr renh iwetyek intem-antey kwaty kwen-warl. \v 43 Artwa itepel apmwel-areth mpwareyel. Artwa anyentel itep-atherr-akertel apmwel-areth mpwareyel-kety, mwerran itep anyent-angkwarr itep renh akemer iwemel, ra itep-atherr-akertan rwilkwel apmwakert aney-kety. Mwerr-ayteng ra anetyek Akngey-kenh apmer-itwek intem-antey itep anyent-akert. \v 45 Artwa ingketyel apmwel-areth mpwareyel. Artwa anyentel ingkety-atherr-akertel apmwel-areth mpwareyel-kety, mwerran ingkety renh akemer iwemel, ra ingkety-atherr-akertan rwilkwel apmwakert aney-kety. Mwerr-ayteng ra anetyek Akngey-kenh apmer-itwek intem-antey ingkety anyent-akert. \v 47 Artwa anngel apmwel-areth mpwareyel. Artwa anyentel annga atherr-akertel apmwel-areth mpwareyel-kety, mwerran annga renh tyerremer iwemel, ra annga atherr-akertan rwilkwel apmwakert aney-kety. Mwerr-ayteng ra anetyek Akngey-kenh apmer-itwek intem-antey annga anyent-akert. \v 48 Tyerrel-rnem-tangkwel renh-rnem arlkweyenh rernem rwel-anem ampey-alentyan. Rwa ilkwa ampeyenh intem-antey. \p \v 49 Thalt-penh atnwenth mwerrarl ayntem, intengirrey-angenh. \p \v 50 Thalt-weny atnwenth anamerl intengirrem. Thalt mwerr-angker ilenh-apeny ingkerrenh mwerrant-arey anetyek, inkwerelhemel.” \c 10 \s1 Arrkarenheng iwerretyek \r (Matthew 19:1-12; Luke 16:18) \p \v 1 Jesus Jordan Ilpay-angkwarr artarnpenhek, apmer Judea-warl alhek. Akngerr akarrirrek ikwer-warl. Ra renh-rnem ingkerrenh akaltyilek. \p \v 2 Pharisee-rnem ikwer-warl apetyek, renh arrkernetyek. Rernem renh ayernek, “Mwerrang artwel anew ikwerenh iwetyek?” Rernem iterrenh renh arrkernetyek, ra apmwel-areth angketyek, rernem renh angka ilkwewarl akngetyek. \p \v 3 Jesus-el renh-rnem ayernek, “Ilek-angkwarrarl Moses-kenh angkan aynteyel?” \p \v 4 Rernem renh ilek, “Moses-kenh angka nhenh aynteyel: ‘Artwa pip-warl itna ingkwernelhemel, arelh ikwerenh pip renh anthemel, arelh renh iwetyek.’” \p \v 5 Jesus angkek, “Moses-el arrenhantherr iterl-arenh, arrantherrarl apmwel-areth aneyel, ikwer-angkwarr-anem arrenhantherr law renh anthek. \v 6 Arrantherr iterl-aremer Akngeyel angka nhenh anwekantherr anthek, atharl arrenhantherr ileyel. Akngeyel arelh-then artwethen arrernek, ahern nhenh-warl, ratherr intem iteng anetyek. \v 7 Ra artwel amikw-then aynikw-then ipmem-anem ra arnkentyel-anem aneyel itengerrey-alentyan. \v 8 Akngeyel renh-atherr itengilemel anthek artwa renh. Nthakenh ratherr iwerreyang, intem-antey ratherr anetyek. \v 9 Nthakenh ingwerel renh-atherr akngakey-angenh.” \p \v 10 Jesus warl kwen-warl aylpenhek, kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. Rernem Jesus renh ayernek, “Nthakenharl ntwa Pharisee-rnem ilek?” \v 11 Jesus angkek, “Arelh ngkwenh ntwa iwem, ntwa arelh ingwer-rnemarl ikngwetyek, ntwa ilenh iwem apmwel-aretharl. \v 12 Arelh anyentel arrkarikw ikwerenh iwerl-alpem, artwa ingwer-warl-anemarl alhemel, apmwel-aretharl.” \s1 Jesus-el ampa akely-rnem atnyeneyel \r (Matthew 19:13-15; Luke 18:15-17) \p \fig |src="cn01772b.tif" size="col" ref="Mark 10:12" \fig* \v 13 Akngerr Jesus-warl alhek, ampa ikwer-rnem-kenh-akert, ra akapwert renh-rnem arnetyek. Jesus-kenh kwertengerl-rnemel ampa renh-rnem irrentek. \p \v 14 Jesus-el arek kwertengerl ikwerenh-rnem ampernemarl irrentek. Ra ahelirrek, angkemel, “Ampernem menty apetyey atyeng-warl! Alakenh ikwer-rnem arrkngert angkey-angenh! Ayeng arlkwenteyel, ampernem ingkerrenh atyeng-warl apetyetyek. Akngey arlkwenteyel, ra Ingkart ikwer-rnemek anetyek. \v 15 Atha arrenhantherr ileyel. Ampernem-apeny arrantherr akarrirretyek Akngey-warl, ikwer awelhetyek, Akngey Atyetyart arrekantherrenh anem.” \v 16 Jesus rap ampernem atnyeney-ayntek-anem. Rap akapwert iltyel renh-rnem arnek. Jesus rap ayernek Akngey, ra ampa ingkerrenh atnyeneyek. \s1 Artwa anyent man akngerr-akert \r (Matthew 19:16-30; Luke 18:18-30) \p \v 17 Jesus rarl anperl-alhek-warl, artwa man akngerr-akert anyentan Jesus ikwer-warl anterrey-alhekarl. Ra arrernelhek kwenirremel, Jesus-itwel angkemel, “Akalty-anthenh-anthenhay, ngan artwa mwerran. Nthakenh ayeng iteth intem anetyek?” \p \v 18 Jesus-el renh ilek, “Nthakenharl ayenh mwerran ntwa ileyel? Akngeyantarl ntwa mwerran iletyek. \v 19 Ntwa Moses-kenh angka renh iterl-areyelarl, ntwa ingwerenty ipmek atwetyekarl arrangkwarl. Ingwer-kenh anewikw nthakenh ikngwey-angenh. Ampwal-rnem nthakenh irrtyertel iney-angenh. Ingwer-rnemek irrtywerremel iley-angenh, inngant ntwa iletyek. Akngeyek-then ameyek-then awelhetyek.” \p \v 20 Artwel Jesus renh ilek, “Ingkartay, ayengan law ilenh-angkwarr anek awey akelyank.” \p \v 21 Jesus inkwerelhek ikwer, renh awemel, rarl ikwer ilelhek. Jesus-el renh ilek, “Artwa ilenh-rnem, irrepern-rnem, man-weny-rnem ntwa man ingkerrenh-then ampwal-rnem-then renh-rnem antheyna! Ikwer-penhan Akngeyel-anem ngenh arntarnt-arem, ngenh atnyenem. Man antheynenty-penh atyeng-angkwarrant-anem apetya!” \p \v 22 Artwa man-akert ra iterrek man-then ampwal-rnem-then ingkerrenh ra menty impen anterrkwetyek. Artwa ra amperrngirrek, “Nthakenh-angkwarr ayeng iteth intem-antey aneyenh, man akngerr-akert, ampwal akngerr-akert?” \p \v 23 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem ilek, “Man-areny ilenh-rneman rernem Akngey-angkwarr anetyek arrangkwarl. Rernem manantarl apenteyel.” \v 24 Kwertengerl ikwerenh-rnem ywarn iterrek. Rerneman iterrenh Akngeyelang man akngerran man-areny ilenh-rnem anthentyek-athen. \v 25 Jesus angkek, “Kamwerlan neyl altywer akely-angkwarran nthakenh aylpenhey-angenh, arrangkwarl. Kamwerlan altywer akely-angkwarr aylpey-angenh-apeny, man akngerr-akert-rneman Akngeyel nthakenh anyentiley-angenh ikwerenh-rnem-warl.” \p \v 26 Kwertengerl ikwerenh-rnem ywarn iterrek. Rernem renh ayernek, “Ilek-apeny-rnemant Akngeyel ikwerenh-rnem-warl anyentiletyek?” \p \v 27 Jesus angkek, “Akngey rantarl iterl-areyel ikwerenh-rnem-warl anyentiletyek, ahern-arenyel-rnem iterl-areyang arrangkw.” \p \v 28 Peter-el renh ilek, “Anwernantherr-alew? Kwertengerl anwernantherran ampwal-rnem menty-anem ipmek, ngenhant-anem apenteyel. Akngeyel anwernenhantherr anyentilem, ikwerenh-rnem-warl?” \p \v 29-30 Jesus-el renh-rnem ilek, “Artwa anyentarl alhem, angka atyenh-akert ikwerenh-rnem iwerl-alhemel, angka Akngey-kenh ingwer-rnem ilerl-alpetyek, Akngeyel renh aleth-antey arntarnt-arem. Artwa ra alhentyelan, ahern ikwerenharlap ra iwerl-alheman, ikwerenh-rnem-then, warl ikwerenh-then, Akngeyel renh arntarnt-areyenh, intem-antey. Akngey ra ingwer-rnem renh anthem ilkwatherr, warl ingwer-rnem-then. Apmwernem arrkernelherl-aneyenh, apmwangkwarr apentetyek-arrpantey, rernem-anem arlkarirremel atweyenh. Ra iteth intem-antey aneyenh. \v 31 Akngerr ilkelheyel Akngey-angkwarr apentetyek. Akngerr ilkelheyel Atyetyart arrwekel anetyek, warrkenh iylpareth-rnem-they. Rernem ingkern-they apetyeyenh, warrkenh iylpareth-rnem-warl.” \s1 Jesus ilelheyel kwertengerl ikwerenh-rnemek \r (Matthew 20:17-19; Luke 18:31-34) \p \v 32 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert Jerusalem-warl alhek. Kwertengerl ikwerenh-rnemel renh apentek. Akngerrelan renh-rnem apentek ingkern-theyarl. Rernem aterirrek, ingwer-rnemel Jesus renh atwekerr apmer Jerusalem-itwek. Jesus arlkek kwertengerl ikwerenh-rnemek, rernem rtnetyek. \v 33 Ra ilelhek kwertengerl ikwerenh-rnemek, “Awelhenherr-arey atyeng! Rlengk apmer Jerusalem-warl anwantherr alhem. Ayeng Akngey-kenh Artwa Impenan. Anwantherrarl Jerusalem-el aney-alhem. Ahelengkw-rnemel ayenh anterrkweyenh ikwer-anem. Ayenh rernem akngeyenh, atyetyart tyaty-areny ilkwernem-warl, atyetyart ilkwa Moses-kenh angka akalty-anthenh-anthenh-rnem-warl. Rernem ayenh ahayiwetyek, alethang ahelengkw-rnem-warl, rernem ayenh ipmek atwey-alenty. \v 34 Rernem ayenh irrwaremel whip-el-tangkwel atweyenh, ayenh rernem ipmek atwey-alenty. Ingwa atherr-penh ayeng ipmepenh itethirreyenh.” \s1 James-then John-then ratherr Jesus renh ayerneyel \r (Matthew 20:20-28) \p \v 35 Artwamp Zebedee-kenh alerikw-atherr, James-akerr, John-akerr. Ratherr Jesus renh ayernek, “Ingkartay, aylern ngenh ayernetyek apetyek.” \p \v 36 Jesus-el renh-atherr ayernek, “Ya, ilekekay?” \p \v 37 Ratherr renh ayernek, “Nga Atyetyart ilkwa aneyenh, kwertengerl ngkwenh-atherr, aylern apekanap Atyetyart ilkwa arrpemarl aneyenh, ngay? Ntwan aylernenh arraty-antey ilay.” \p \v 38 Jesus-el renh-atherr ilek, “Mpwel atyeng mwerranty awelhenherr-atherr. Ahelengkw-rnemel ayenh artewentyel irrwampetyek atweyenh. Mpwel-alew? Ahelengkw-rnemel mpwelenh artewentyel irrwampetyek atweyenh arrpemarl?” \p \v 39 Ratherr ilelhek Jesus ikwer-warl, “Ya, menty ahelengkw-rnemel aylernenh irrwampetyek atwey!” \v 40 Jesus-el renh-atherr ilek, “Inpa, athan iterl-arey-angenharl. Akngeyelantarl iterl-areyel, angwenharl ingweran Atyetyart ilkwa atyeng-apeny aneyenh, atyetyart ilkwan ingkerrenhek aneyenh, ayeng-apeny.” \p \v 41 Kwertengerl ingwer-rnem kwertengerl ikwer-atherr arlkarirrek ratherrarl Atyetyart ilkwa anetyek arlkwentek, Jesus-apeny. \v 42-43 Kwertengerl ikwerenh-rnem Jesus ra ilek, “Atyetyart ilkwernem apmer arrpanenh aneyel-rnem-apeny-wenyarl arrantherr mwerrant-arey anenherr-arey. Rernem atyetyart awerr ingkerr. Ingwer atyenh-rnem Atyetyart ilkwa anem, mwerr-angkwarr ingkerrenh arntarnt-aretyek. \v 44 Arrantherr Atyetyart ilkwa anem, arrantherr renh-rnem arntarnt-aretyek, warrkenh iylpareth awelheyel-apeny. \v 45 Akngey-kenh Artwa Impen anyent kel apetyek ahern nhenh-warl, ingkerrenh mwerr-angkwarr arntarnt-aretyek iylparethel, warrkenh-rnem iylpareth awelheyel-apeny.” \s1 Jesus-el artwa aparrng renh mwerrileyel \r (Matthew 20:29-34; Luke 18:35-43) \p \v 46 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert apmer Jericho-warl alhek. Akngerrel renh-rnem apentek. Artwa aparrng Bartimaeus, Timaeus-kenh alerikw iwerr impalthel anenh. Rap ingwer-rnem ayerneyam-ayntenh renh-rnem ngkweltyek arlkarewemel. \v 47 Ra awek ingwerentyelarl renh ilek, “Jesus Nazareth-areny apetyem nhangkwarr kwertengerl ikwerenh-rnem-akert.” Artwa aparrng arlkek Jesus ikwer, “Jesus, David-kenh alerikw, atyeng amperrngirra!” \v 48 Akngerrel artwa aparrng renh ilek, “Akater ana! Jesus renh arlkareweyang!” Aparrng artewentyel arlkek Jesus ikwer arrpemarl, “Artwa David-kenh! Annga ayenh mwerrila, atha aretyek!” \p \v 49 Jesus rtnek, artwa ingwer-rnemek angkemel, “Atnwenhey-alhenherr-arey atyeng-warl, artwa aparrng ilenh!” Rernem artwa aparrng renh ilek, “Aterirrey-angenh, Jesus ikwer-warl apetya!” \v 50 Artwa aparrng kwet ikwerenh iwemel, Jesus ikwer-warl atnarnpenhek, inkwerelhemel. \p \v 51 Jesus-el renh ayernek, “Nthakenh atha ngenh ilem?” Artwa aparrng Jesus-warl angkek, “Ingkartay, annga ayenh mwerrila, aremel arrpemarl ayeng anetyek!” \p \v 52 Jesus-el artwa renh ilek, “Kel, ntwa ayenh iterl-areyel, ayengan mwerriley-angker. Kel ntwa mwerr arleng aremel-anem nga anem.” Artwa aparrng kel mwerr arleng aremel-anem, Jesus-anem apentek. \c 11 \s1 Jesus apmer Jerusalem-warl alheyel \r (Matthew 21:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) \p \v 1 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert alhek apmer atherr-warl, itnan apmer ratherr Bethany, Bethphage. Apmer Jerusalem-they apmer ratherr arrer-antey, Apwert Alip-arrangarr. \v 2 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-atherr thwenek, ratherr arrwekel alhetyek, “Mpwelanthan alhenherr-atherr tawen-warl. Mpwelanthap tangkey ateralth rwep lhelhenherr-atherr arwerl-itwek atyeng-warl ayteng-akngey-alpenherr-atherr. \v 3 Ingwerentyel mpwelhenh ayernenty, ‘Ilekek mpwelanth rwep lhelheyel?’ Mpwelanth ilenherr-atherr, ‘Ingkart-kenh aylernanth. Ingkartel angkep arrpemarl ngenh anthenhey-alpem.’” \p \v 4 Ratherr alhek apmer ikwer-warl, ratherr arey-alhek tangkey Jesus-elarl ilek-angkwarr-antey. Ratherr rwep renh lhelhenh. \v 5 Ingwer-rnemel renh-atherr ayernek, “Ilekek mpwelanth tangkey lheleyel?” \v 6 Ratherr renh-rnem ilek Jesus-elarl renh-atherr ilek-angkwarr. Rernem artwa renh-atherr tyarlewek, ratherr tangkey renh ayteng-akngeyneyek. \p \v 7 Ratherr ayteng-akngeynek tangkey Jesus-warl. Ratherr arnkwa tangkey artep-warl arrernek. Jesus tangkey-warl nganek. \v 8 Akngerrel arnkwa ahern-warl panty iweynek, tangkey alhetyek ikwer-angkwarr Jesus-akert. Ingwerel-rnem alperrarl akek. Rernem ayatheweyneyek tangkey Jesus-akert ra alhetyek panty-angkwarr. Tangkey alhek panty-angkwarr Jesus-akert. \p \v 9-10 Artwa akngerrel Jesus renh apentek. Ingkerrenh ikwer inkwerelhek arrwekel-warl alhenh-rnem-then, ingkern-theyarl alhenh-rnem-then. Rernem Jesus-ek inkwerelhemel arlkek, “Akngeyel artwa nhanyem anwekantherr-warl thwenek. Anwantherr Atyetyart ilkwek inkwerelhey, Akngeyelarl renh thwenek anwekantherr-warl. Akngeyel renh arntarnt-areyel, ra Atyetyart ilkwa ingkerrenhek aneyel, David-arl anenh-apeny aneyel.” \p \v 11 Jesus alhek apmer Jerusalem-warl. Kel ra tyaty ilkwa Jew-rnem-kenh-warl aylpenhey-alhek, ra tyaty ilkwa renh arwa aretyek. Atwerrp-anem, Jesus apmer Bethany-warl anperl-alhek, kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. \s1 Jesus-el arwerl renh ileyel \r (Matthew 21:18-19) \p \v 12 Ingwepenh Jesus Bethany-they anperl-alhek apmer Jerusalem-warl, kwertengerl ikwerenh-rnem-akert. Ra angayakw-anem irrek ampepel. \v 13 Arleng-they, ra arwerl tywerrk arek. Ra alhek arrer-warl amernek aretyek. Amern aney-angenh arrangkw-antey ra arek. \v 14 Jesus-el arwerl renh ilek kwertengerl ikwerenh-rnemek, “Arwerl nhepenh nthakenh ingwerentyel amern arlkwey-angenharl intem-antey!” Kwertengerl ikwerenhel-rnem renh awek, rarl alakenh angkenh. \s1 Jesus Jew-rnem-kenh tyaty ilkwewarl alheyel \r (Matthew 21:12-17; Luke 19:45-48; John 2:13-22) \p \v 15 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert Jerusalem-warl alhek. Jew-rnem-kenh tyaty ilkwitwek weker-rnemel aker tharlemilenh, store-arrpantey. Jesus ra arek ingwerel-rnemarl aker tharlemilenh, ra ingkerrenh-antey renh-rnem irrentek, taypel-rnem iwemel, ampwal ngkweltyek-arelh-rnem-then. Ingwerel-rnem aker thiparl tharlemilenh, Jesus-el renh-rnem aker ingkerrenh irrentek. \fig |src="cn01787b.tif" size="col" ref="Mark 11:15" \fig* \v 16 Jesus arrkngert angkek ikwer-rnem, “Warl nhenh-angkwarr nthakenh aker akngey-angenh.” \v 17 Ra renh-rnem ingkerrenh akalty-anthek, “Akngey-kenh angka warl nhel aynteyel ingkerrenh apmer arrpanenh-they akarrirretyek warl nhenh-warl, Akngeyek inkwerelhemel. Irrtyert-awarr-rnemantarl apmer nhenh-warlan arrantherr arrernek!” \p \v 18 Atyetyart Jew-rnem-kenh tyaty ilkwernem-then Moses-kenh angkakert-rnem-then, rernem awek Jesus-kenh angka. Rernem angkerrenh Jesus ikwer, renh atwetyek. Atyetyart rerneman aterirrek ingwer-rnem-kety, renh anterrkwey-angenh-antey, akngerr rernem Jesus ikwer inkwerelhek-kety. \p \v 19 Atwerrp, Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert alhek apmer Jerusalem-they akwerr-warl. \s1 Arwerl tywerrk arlenyirrek rernem arey-alheyel \r (Matthew 21:20-22) \p \v 20 Ingwepenh-antey, arwerl tywerrk arlenyirrekarl rernem arey-alhek, Jesus-elarl arwerl tywerrk renharl ilek-penh. \v 21 Peter-el arwerl tywerrk renh alhengk-arek, angkemel, “Ingkartay, ngarl weth arwerl tywerrk nhek akengenty angkek, ra arleny-anem irrek.” \p \v 22 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem ilek, “Anwantherr inkwerelhetyek Akngeyek, ikwer irrpelthirrey-angenh. \v 23-24 Arrantherr areyel apwert ilenharl altyweneyel? Arrantherr apwert ilenh ilenty, ra alpetyek kwaty ampep-warl, ra inngarl awelhemel kwaty ampep-warl arrernelhem. Apwert ilenhan arrekantherr awelhemel kwaty ampep-warl arrernelhem-apeny, Akngeyan arrekantherr awelhem, alakenh-anyem. \p \v 25 Arrantherr Akngey ayernetyek, arrantherr mwerrant-arey-anem anemer. Arrantherr ingkerrenh mwerrant-arey-anem anetyek, Akngeyan anwekantherr ingkerrenhek inkwerelhem, apmwa ingkerrenh-kety, arrekantherrety Akngeyel iwem.” \s1 Atyetyart ilkwernemel Jesus renh ayerneyel \r (Matthew 21:23-27; Luke 20:1-8) \p \v 27 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akert Jew-rnem-kenh tyaty ilkwewarl aylpenhek, apmer Jerusalem-itwel. Moses-kenh akalty-anthenh-anthenh-rnem-then, atyetyart ikwer-areny-rnem-then Jesus ikwer-warl apetyek. \v 28 Artwa rernem Jesus renh ayernek, “Angwenhelarl ngenhan thwenek, ingkerrenh mwerr-angkwarr akaltyiletyek, arntety-rnem mwerriletyek?” \p \v 29 Jesus-el renh-rnem ilek, “Atha arrenhantherr-anem ayerney, arrantherr atyeng-anem arraty iletyek. Atyengarl arrantherr arraty ilem, atha arrekantherr iletyek, angwenhelarl ayenhan thwenek. \v 30 Angwenhelarl John Baptise-emeley-angker thwenek ahern nhenh-warl, ingkerrenh kwatyel baptise-emiletyek? Akngeyel apek? Ahern-arenyel apek?” \p \v 31 Rernem angkerrenh, “Nthakenh anwantherr Jesus renh iley-angenh, Akngeyel John renharl thwenek ahern nhenh-warl, anwenhantherr Jesus-elarl arraty ilekerr, anwantherr John ikwer awelheyangarl, akengentyarl John ikwer irrpelthirrenh, renharl Akngeyel thwenek inngarl ahern nhewarl. \v 32 Nthakenharl anwantherr iley-angenh Atyetyart ahern-arenyelarl John anwekantherr-warl thwenek, ingwer-rnemarl anwekantherr ahelirrekerr, rerneman iterl-areyel Akngeyel John renh thwenekarl.” \v 33 Rernem Jesus ikwer-warl angkek, “Inpa, iterl-arey-angenh angwenhelarl John renh thwenek, ahern nhewarl.” Atyetyart ilkwernem apatemel, akater-anem rtnenherrenh. Jesus angkek ikwer-rnemek, “Arrantherr ayenh tyerneyang-kety, nthakenh atha arrekantherr iley-angenh, angwenhelarl ayenh thwenek ahern nhewarl.” \c 12 \s1 Apmer amern grapes-angketyarr \r (Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19) \p \v 1 Jesus-el renh-rnem akalty-anthemel ilek, “Artwa Atyetyart amern grapes lyapelhilenh-ilenh. Artwa anyentel grapes ntang iweyn-ayntetyek, amern lyapetyek, parrik-anem arteynemel, amern grapes lyapetyek parrikel kwen, warl arlpenty-anem artemel, artwa anyent ikwer-warl nganetyek, irrwerl-they arayntetyek, amern ingwerentyel inekerr. Irrkanem kwen angernemel, amern grapes renh lthwetyek, ingketyel-anem lthwemel amern grapes-penh akarr areyirretyek. Atyetyartel warrkenh-rnem arrernek amern grapes arntarnt-arayntetyek, ra apmer ingwer-warl alhey-kety. \fig |src="lb00103c.tif" size="col" ref="Mark 12:1" \fig* \fig |src="lb00106c.tif" size="col" ref="Mark 12:1" \fig* \p \v 2 Amern grapes ampeng awaketyek artwa Atyetyart ikwer. Amern grapes arntarnt-arenh-arenhel warrkenh ikwerenh ra thwenek ra anthetyek amern grapes artwa Atyetyart renh, ament arrpemarl. Amern grapes renh artwa warrkenh anyentel ra amern grapes ra arlperrtyilemel anthek artwa ingkerrenhek. Atyetyart anyent ra thwenek artwa warrkenh ikwerenh amern grapes inetyek. \v 3 Rernem artwa warrkenh renh atwek amern grapes-angketyarr-they irrentemel, amern grapes-they alharlkwek. \p \v 4 Artwa warrkenh Atyetyart ikwerenh-warl apetyek, grapes-weny. Atyetyart ra warrkenh ingwer-anemarl thwenek, amern grapes ikwerenh renh inetyek. Rernem artwa warrkenh ingwer-anemarl irrentemel akapwert atwek. Ra Atyetyart ikwerenh-warl amern grapes-weny arrangkw-antey alpek. \v 5 Atyetyartel warrkenh ingwer-anemarl thwenek, amern grapes ikwerenh inetyek. Rernem warrkenh ingwer-anemarl ipmek atwek. Anyentarl-anyentarl Atyetyartel warrkenh ikwerenh-rnem amern grapes-angketyarr-warl thwenenh, amern grapes inetyek. Rernem warrkenh ingwer-anemarl atwek, ingwer-rneman ipmekarl atwek. \p \v 6 Atyetyart ikwerenh alerikw anyentant-anem aneyelpek. Atyetyart ra iterrek, ‘Artwa aler anyent atyenh atha thweney, rernem apek nyerrirremel, amern grapes atyenh anthetyek.’ Atyetyart ra alerikw ikwerenh thwenek, amern grapes inetyek. \v 7 Rernem arnarek, atyetyart ikwerenh-anemarl alerikw apetyeyel amern grapes inerl-alpetyek. Rernem angkerrenh, ‘Ay, atyetyart alkenh ikwerenh alerikw-anem apetyeyel, aynikw ikwerenh ilwenty-ketyan ranemarl apmerek-artwey amern grapes-ek Atyetyart aneyenh!’ Amern grapes-angketyarr-they alharlkwelhek, rernem apmer renh grapes-angketyarr Atyetyart aney-kety. \v 8 Rernem alerikw renh ipmek atwek, arrewaly renh iwemel parrik-they akwerr-warl. \p \v 9 Atyetyart ra apey-alpentyelan, warrkenh amern grapes-angketyarrel aneyel-rnem, renh-rnem ingkerrenh atwetyek, warrkenh ingwer-rnem-anemarl arrernemel, amern grapes-angketyarrek, rernem amern grapes mwantyel arntarnt-arayntetyek.” \sp \bd Anayntileyel: Jesus-el angka ingwer-anem ikwer-rnem ilek, Akngey ran atyetyart grapes-angketyarrek-artwey-apeny. Ran atyetyart inngarl Jew-rnem-kenh. Akngeyel angkakert-rnem awank-akerr thwenek. Rernem angkakert ikwer-rnem awelhey-angenh. Rernem renh-rnem atwenhant. Ingkern-theyarl ra alerikw ikwerenh thwenek ikwer-rnem-warl. Rernem renh ipmek atwek arrpemarl. \bd* \p \v 10-11 Jesus-el renh-rnem ingkerrenh ilek, “Arrantherr Akngey-kenh angka weth iterl-aremer. Arwerl arlpenty ingwerel iwem apmwek-athen. Arwerl ran mwerr-angkerarl ilenhey, Akngeyelarl warl artek arwerl-penh. Anwantherr apatenty-kety, Akngeyel anwekantherr mwerr-angkwarr warl artetyek. Ayeng arwerl arlpenty impen weth-apeny. Akngeyel ayenh thwenek Atyetyart ingkerrenhek anetyek. Akngey atyeng inkwerelheyel. Ingwer-rnem atyeng inkwerelheyel arrpemarl.” \sp \bd Anayntileyel: Jesus angka nhenh-anem ikwer-rnem ilek, rernem arraty iterl-arayntetyek. Alakenh-anyem ilelhek ikwer-rnem, “Jew-rnemel ayenh iwerl-alhek, arwerl apmwapeny-arrpantey. Rernem ayenh ipmek atweyenh.” Jesus ran arwerl impen mwerr-angker weth-apeny, ingkerrenh ikwer inkwerelh-ayntetyek. \bd* \p \v 12 Artwa ilkwernem Jew-rnem-kenh rernem iterrek, “Jesus anwekantherr angkeyel, anwantherr artwa warrkenh apmwernem ilenh-rnem-apeny irrekerr.” Rernem iterrek Jesus renh anterrkwetyek, rernemap iterrek artwa ingwer-rnem-ketyarl, menty-anem. \s1 Man kapmentek anthetyek \r (Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26) \p \v 13 Pharisee-el-rnem-then Atyetyart Herod-el-rnem-then rernem artwa ingwer-rnem thwenek, rernem Jesus renh ayernetyek, ra Atyetyart ilkwernemek akengenty angkentyek. Ra akengenty angkenty, rernem renh ingwer-ingerant anterrkwetyek. \v 14 Artwa anyent Jesus-warl angkek, “Anwernantherr ngenh iterl-areyel, ntwa Angka Akngey-kenh arraty ileyel. Nthakenh nga iterreyel, anwantherr kapment ilkwernem man anthetyek?” \v 15 Jesus ra iterl-arek, rernemarl ikwer irrtywerremel angkerrenh arraty-angkwarr-arrpantey Ra renh-rnem ilek, “Arrantherr ayenh arrkerneyel, ayeng arrekantherr akengenty angketyek. Ngkwelty atyeng akngetya, atha aretyek!” \p \v 16 Rernem ngkwelty anyent renh anthek. Jesus angkek, “Angwenharl inngerr-akertan nhenhan?” Rernem ikwer ilek, “Caesar, atyetyart ilkwarlap ran nhenhey!” \p \v 17 Jesus-el renh-rnem ilek, “Man-areny-rnemelarl arrenhantherr manek ayernenty, arrantherr man renh-rnem anthenherr-arey, rernem-anem Atyetyart Caesar man renh anthetyek. Akngey-kenh warrk-rnemel man ineynem, arrantherr ingkerrenhel arrernemer arrpemarl, Akngey ikwer-anem rernem man renh arrernetyek.” Rernem Jesus renh awemel, rernem apateyelpek. \s1 Rernem ipmepenh itethirreyenh \r (Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40) \p \v 18 Artwa Sadducee-rnem Jesus ikwer-warl apetyek, renh ayernetyek. Sadducee-rnem iterrenh, arrewaly intem-antey ilwem, ra nthakenh ipmepenh akwentey-angenh. \v 19 Rernem Jesus ikwer angkek, “Moses-el angka anwenhantherr anthek, arelh inpertirrenty, ayteyikw ranemarl arelh ikwer-warl itengirretyek ikwer-atherrenh-anemarl, ampa ingwer-anem anetyek. \v 20-21 Anew ikwerenhek arelh anyent ran inpertirrek ampeweny-anteyarl, ra ayteyikw ikwerenh-itwel itengirrek arrpemarl. Arelh ra inpertirrek ayteyikw ingwerek-anemarl, ampeweny-antey arrpemarl. Ayteyikw-rnem 6 ilenh-rnem arelh anyent ikwer-itwel-antey, rernem ingkerrenh anyentarl-anyentarl itengirrek, arrewaly ingwer iylpelerlewenty, awayikw ingwer-itwel itengirremel, ra ampeweny arrangkw arrpemarl. Artwa anyent aytey aynek itengirrek, arelh ikwer-itwel-antey. \v 22 Artwa ranem ilwek, ampeweny-antey, arelh anyent ikwerenh ampa ikwer-atherrenh aney-angenh-antey.” \v 23 Sadducee-el-rnem Jesus renh ayernek, “Artwa rernem ipmepenh akemirrenty, artwa angwenharlap arelh ikwerenh inngan?” \p \v 24 Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrantherr apmwel-areth iterreyel Akngey-kenh angka arrantherr iterl-arey-angenh. Arrantherr Akngey iterl-arey-angenh-antey, Akngeyan rlterrk ilkwakertarl aneyel. \v 25 Rernem ingkerrenh itethirremel alpeyenh Akngey-kenh apmer-warl, rernem aney-alpeyenh intem-antey, arelh-itwel itengirrey-angenh, irrwerl-areny-rnem-apeny. \v 26 Akngeyel arrwekel-antey renh-rnem ilek, rernem angkeparl itethirreyenh, ipmepenh. Arrantherr angka ilenh iterl-arey-areny, angka ilenhan Akngey-kenh pipel arraty inngarl ileyel, arwerl wethelarl lherrm ampenh-apeny. Akngeyel Moses renh ilek, ‘Ayeng ngkwenhek-rnem ingkerrenhek Atyetyart aneyenh, Abraham-ek, Isaac-ek, Jacob-ek.’ \v 27 Rernem iteth-antey aneyarr-alpek Akngey-kenh apmerel irrwerl, Abraham-akerr, Isaac-akerr, Jacob-akerr. Arrantherran apmwel-aretharl iterreyel intem ilwentyek-arrpantey. Rernem ipmepenh itethirremel ingkerrenh alpek Akngey-itwel aney-alpek, intem-antey. Alakenh-anyem, anwantherrarl ilwem, Akngeyel anenhantherrenh angkep arrpemarl itethilem, anwantherrap apmer ikwerenh-warl irrwerl alpem, ra arrenhantherr arntarnt-arayntetyek apmer ikwerenh-itwek intem-antey.” \s1 Angka impen atherr Ingkart-kenh \r (Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28) \p \v 28 Artwa anyentan Jesus-kenh angkek mwantyel awelhenh inkwerelhemel. Ra angkek, “Moses-el angka akngerr anwenhantherr anthek. Ilekek angka Atyetyart inngan, anwantherr renh apentetyek?” \p \v 29 Jesus angkek, “Angka Akngey-kenh impenan nhanyeman-angkwarrarl atha ileyel, ‘Israel-kenh-rnemay, arrantherr atyeng awelhenherr-arey! Akngey anyent impen aneyel. Ingwer ikwer-apeny aney-angenh arrangkw, rant anyent aneyel. \v 30 Anyent renhant ingkerrenhel apentetyek, anyent ikwerant ingkerrenh iterretyek.’ Angka nhanyem impen. \v 31 Akngey-kenh angka ingweran alakenh aynteyel, ‘Arrantherr ingwer-rnem arntarnt-aretyek, ampa arrekantherrenh arrantherr arntarnt-areyel-apeny.’” \p \v 32 Artwa Moses-kenh anyent, ra Jesus-ek inkwerelhek, rarl angka arraty-angkwarr ilelhek. Ra angkek, “Ntwa arraty-angkwarr ingkerrenhek ileyel, Akngey anyent impen aneyel ingkerrenhek anwekantherr, ingwer ikwer-apeny aney-angenh arrangkw. \v 33 Amern tyenkerr anwantherr Jew-rnemel anthem Akngey renh. Anwantherr Akngey-kenh angka ilenh-angkwarr anwernantherr apentetyek, amern tyenkerr Akngey-angkwarr anthey. Arraty-ayteng anwantherr ingkerrenh arntarnt-arem, ampa anwekantherrenh anwantherr arntarnt-areyel-apeny ntwarl anwenhantherr ilenh-angkwarr. Akngey-kenh impen apentetyek-ayteng.” \p \v 34 Artwa anyent rarl angkek arraty, Jesus-el renh ilek, “Nga Akngey-kenh-apenyarl aneyel.” Kel ingwer-rnem akatek, Jesus renh ayerney-angenh. \s1 Artwa David-kenh \r (Matthew 22:41-46; Luke 20:41-44) \p \v 35 Jew-rnem-kenh tyaty ilkwitwek, Jesus-el intem-antey renh-rnem akaltyilek. Jesus-el renh-rnem ilek, “Moses-kenh-rnem nthakenh ileyel David-kenh artwa Christ inngan? \v 36 Akngey-kenh Itnwengel ikwer lwewarrernek. David-el ilek, ‘Akngeyel Christ, atyetyart atyenh renh ilek, aylernanth anyent-apeny aneyel.’ Akngeyel renh ilek, ‘Ingwerentyel arlkarirreyel-rnem, atha ingkerrenh renh-rnem menty ipmem.’ \p \v 37 David-el Christ renh itnewek, ‘Atyetyart atyenh.’ Ayeng Christ Atyetyart ilkwa inngan Akngey-kenh rlterrk inngakertel. Ayengan David-kenh artwa arrpemarl, atyeyart ilkwa David-angkwarr.” Jesus renh awemel, rernem ingkerrenh inkwerelhek. \p \v 38 Jesus angkek, “Mwantyel arntarnt-arelhenherr-arey Moses-kenh angkakert ilenh-rnem-kety, kwet arlpenty-akert-rnem-kety, rernemarl ileng tawenel tnakelherl-apeyel-kety, rernem arrenhantherr ilpertilelhekerr. \v 39 Rernem warl kwenel Jew-rnem angkerreyel-warl alheyel, rernemant arrwekel-warl arrernelheyel arrkngelemel ingwer-rnem-kety, rernemant tnakelhetyek. Ingkerrenhel inkwerelhemel amern arlkwetyek, rernemant arrwekel-warl arrernelhetyek arrkngelemel ingwer-rnem-kety, rernemant tnakelhetyek. \v 40 Rernemant warl-rneman arrkngeleyel inpert-rnem-ketyan. Rernem Akngey-warl irrtywerremel angka ilemel-arrpantey. Akngerr-inger, Akngeyel Moses-kenh angkakert-rnem iltem.” \s1 Arelh inpertelan ngkwelty ikwerenh ingkerrenh arrerneyel \r (Luke 21:1-4) \p \v 41 Jesus-an anenh tyaty Jew-rnem-kenhel kwen arrerenty, Jew-rnemarl Akngeyek inkwerelhemel angkerrenhel. Ran arenh akngerr, rernemarl ngkwelty ampwal manek-arelh-warl arrernenh. Ingwer-rnemelan man akngerr-akert-rnemelan apetyek tyenkerr man akngerrarl arrernek. \v 42 Arelh inpert-anem apetyek, rap ngkwelty akely atherrant arrernek. \fig |src="cn01794b.tif" size="col" ref="Mark 12:42" \fig* \p \v 43 Jesus-an angkek kwertengerl ikwerenh-rnemek, “Apetyenh-arey. Atha angka arraty arrekantherr iletyek. Arelh inpertelan ngkwelty akely atherr arrernek, Akngeyekan ra akngerrarl. Ingwer-rnemelan akngerr arrernek, Akngeyekan ra akelyarl. \v 44 Man akngerr-akert-rnemelan amern ikwer-rnem-kenh inek-penh ngkwelty akngerrarl akngey-alpek. Arelh inpertelan ingkerrenharl arrernek. Arrangkw-anem ra aneyel, amern iney-angenh.” \c 13 \s1 Ingwerel-rnem tyaty ilkwa atakeyenh \r (Matthew 24:1-2; Luke 21:5-6) \p \v 1 Jesus-el arek tyaty ilkwarl Jew-rnem-kenh, kwertengerl ikwerenh-rnem-akertel. Rernem Jew-rnem-kenh tyaty ilkwewarl aylpenhek. Rernemap tyerrelhek tyaty ikwer-they, rernem arek inkwerelhemel. Kwertengerl anyent ikwerenh Jesus-ek angkek, “Tyaty ilkwa mwerr-angkerarl artek nhanyeman.” \fig |src="lb00250c.tif" size="col" ref="Mark 13:1" \fig* \p \v 2 Jesus angkek, “Ingwer-ingeran ingwerel-rnem atakem-anem, tyaty ilkwa yanh akwarrkirremel, ngkweltyirretyek.” \s1 Rernem atwerreyenh \r (Matthew 24:3-14; Luke 21:7-19) \p \v 3 Rernem Apwert Alip-warl nganek. Rernem ament rtnenherrenh, Peter-akerr, James-akerr, Andrew-akerr John-akerr. Jesus-anem rernem ayernek, \v 4 “Ilengerarl ingwerel-rnem tyaty ilkwa ilenh atakeyenh, akwarkirremel ngkweltyirretyek? Ngarl Akngey-kenh apmer-warl alpenty-penhan, angwenhelarl anwernekantherr ileman ngarl ahern nhewarl apey-alpeyenh arrpemarl?” \p \v 5 Jesus-el renh-rnem ilek, “Mwantyel arntarnt-arelhenherr-arey, ingwer apetyemarl, arrenhantherr ingwer-angkwarrarl ilekerr. Mwantyel awelheyek ikwer. \v 6 Apmwa ahern-areny ingkerrenh akngerr arlpimpirreyenh ahern nhel arrekantherr-warl, arrenhantherr irrtywerremel iletyek, ‘Ayeng Akngeyel wetharl awank-akerr alhelek, ayeng nhanyem-anem apetyek arrekantherr-warl.’ Akngerr ingwer-rnemel apentemarl angka Atyetyart ilenh-kenh-angkwarr. \p \v 7 Ingwer-rnemel atwerreyel-kety arrantherr aterirrey-angenh anetyek. Ahern-then alker-then ywerreyenh. Aparnpan apmer arrpanenh ahel atwerreyenh. Aparnpan apmer arrpanenh ingkerrenh ahel atwerreyenh ahern-then alker-then ywerrey-alenty. \v 8 Apmer ingwer-areny-rnem-then ahel atwerreyenh. Apmer ingwer-areny-rnem atwerl-apem apmer ingwerek. Ahern nharl akngelheyenhel, ingkerrenh warl-rnem-then akngenherl-akngenhelhileyenh. Ingkerrenh apateyenh amern-wenyel, apmer arrpanenhel. Ingkerrenh arntety ilkwa aynteyenh apmer arrpanenhel. Artwa apmwernemel mwerr-rnem ingkerrenh atweyenh.” \p \v 9 Jesus-el kwertengerl ikwerenh-rnem ilek, “Mwantyel arntarnt-arelhenherr-arey artwa apmwernem-kety! Rernem arrenhantherr atweyenh warl Jew-rnemarl angkerrenh-itwek. Artwa apmwernemel arrenhantherr akngeyenh angka ilkwewarl Atyetyart-rnem-warl angketyek. Arrantherr angka atyeng-angkwarr ilemer. \v 10 Kwertengerl atyenh-rnem alheyenh apmer arrpanenh-warl angka atyenh ilerl-aperl-ayntetyek ahern-then alker-then ywerrey-alenty. \p \v 11 Atyetyart ilkwel arrenhantherr angka ilkwewarl arrernem, arrantherr ilelhetyek ikwer-warl. Arrantherr aterirrey-angenh angketyek Akngey-kenh Itnweng-akert. Akngey-kenh Itnwengel arrenhantherr akwerrng rlterrkilemel anthem, arrantherr arraty iterl-aremel angketyek. \p \v 12 Artwel-rnem ayteyikw ikwer-rnem-kenh ahayiwem, ahelengkw-rnemel renh-rnem atwetyek. Ingwer-rnemelan alerikw ikwer-rnem-kenh ahayiwem, ahelengkw-rnemel renh-rnem atwetyek. Ampel-rnem amey ikwer-rnem-kenh-then akngey ikwer-rnem-kenh-then ahayiwem, ahelengkw-rnemel renh-rnem atwetyek. \v 13 Akngerrel arrekantherrety arlkarirreyel ayenharl apenteyel-kety. Arrantherrarl atyenh-rnem ingkerrenh aneyenh, arrantherr intem-antey iteth aneyenh.” \s1 Artwa ahelengkw apmer Jerusalem-itwek aneyenh \r (Matthew 24:15-21; Luke 21:20-24) \p \v 14 “Arlta ikwerel, ahelengkw Jew-kenh tyaty ilkwitwek aneyenh. Arrantherrarl awem, tyaty ilkwa ikwerelarl Atyetyart ilkwa ra aneyenh, arrantherr Judea-areny-rneman alhetyek, apwert-warlarl. \v 15 Arnkwek iterrey-angenh, arrantherr arwa apwert-warl anpenheyekant. \v 16 Kwetek angkep alpey-angenh, menty ra ayntey. \v 17 Ayeng amperrngirreyel arelh-rnemek, rernem ampa akely irrepern atnyeneyel-kety, ingwer-rneman thapelarl aneyel-kety ampa akely-rnem-akert. \v 18 Angwenhelarl arlta anyent renhan iterl-areyel? Akngey rantarl iterl-areyelan, anwantherr iterl-arey-angenharl. Arrantherr renh ayernetyek, perayirremel, rwenpelant arlta anyentan anwantherr atnyenetyek, irrerntel renh-rnem atwekerr, irrerntelhelekerr. \v 19 Arlta anyent ikwerel, artwa ingkerrenh arntetyirreyenh, alakenh awank-akerr anwantherr arntety ilkwa atnyeney-angenh. Alakenh anwantherr arntety ilkwa atnyeney-angenh arrpemarl, arntety ilkwa nhanyemarl anwantherr atnyenem-apeny. \v 20 Arrer-anem anwantherr mpwelhem arlta irrpetyapel-anem. Arlta irrpetyap-penh Akngeyel ikwerenh-rnem ingkerrenh arntarnt-areyenh. \p \v 21-22 Arrantherr renh-rnem iylpelant awenherr-arey. Arrantherr ikwer-rnem awelhey-angenh, rernem irrtywerremel arrenhantherr ileyel-kety. Akngerr arrekantherr-warl apetyem, arrenhantherr irrtywerremel iletyek ilek-ilek mpwaretyek, renh Akngeyel thwenenty-arrpantey ahern nhewarl, Christ-apeny. Rernem alakenh ingkerrenh-warl ilelhem. Rernem alakenh ingkerrenh-warl ilelhem. Rernem apetyem, arrenhantherr arrkernetyek, arrantherr ikwer-rnem-angkwarr anetyek. Arrantherr iylpelant renh-rnem awetyek, arrenhantherr ilpertileyekarl ilenhan arrkernelheyel. Arrantherr renh-rnem iterl-arem, iylpelant awetyek. \v 23 Mwantyel arntarnt-arelhenherr-arey ikwer-rnem-kety, arrenhantherr ilpertilekerr, atharl arrenhantherr ileyel-angkwarr.” \s1 Artwa Akngey-kenh Impen aremirreyenh rlterrk ilkwakert \r (Matthew 24:29-31; Luke 21:25-28) \p \v 24-25 “Arlta anyent ikwerel, akngerr arntety ilkwakert aneyenh. Akngerr apmer arrpanenhel atwerreyenh. Ingkeny-then, alkent-then, antyarr-then rernem ingkerrenh akngelheyenh, Christ anyent impen aremirrey-alenty. Ingkeny-then alkent-then ywerreyenh. Antyarr ingkerrenh irrwerl-they aytneyenh. \p \v 26 Ingkerrenhel ayenh arnareyenh, Artwa Impen anyent Akngey-kenh irrwerl-they apetyenty, rlterrk ilkwakert. \v 27 Ikwer-theyan, atha alker-areny-rnem thwenem, rernem alhetyek, apmer arrpanenh-warl, Akngey-kenh-rnem ingkerrenh akarrilenhey-alpetyek.” \s1 Angka arwerl tywerrk-akert \r (Matthew 24:32-35; Luke 21:29-33) \p \v 28-29 “Arrantherr iterrenherr-arey, arepampeyel akarley ampengirrentyel ngkweng ileyel aherrety ampep renh. Akarleyel ileyel-apeny aherrety ampep arrer-anem, ingkeny-then, alkent-then ratherr arrenhantherr ileyenh, ayeng alerl apey-alpeyenh arrekantherr-warl ahern nhewarl, ahern-then alker-then ywerrey-alenty. Alkent-then akngelhey-angenh, arlan aneyel anyentel-antey. \v 30-31 Arrantherr apmer nhelarl aneyel-rnem, arrantherr ingkerrenh ilweyenh, atha arrenhantherr inngarl ileyel. Angka atyenhan arraty inngarl aynteyel. Jerusalem-arenyel-rnem tyaty ilkwa Jew-rnem-kenh atakeyenh ngkweltyilemel, arrenhantherr-anem rernem ingkerrenh atweyenh. Innga atha arrenhantherr ileyel. Ahern-then alker-then ywerreyenh. Angka atyenh intem-antey aynteyenh.” \s1 Jesus ra apey-alpeyenh \r (Matthew 24:36-44) \p \v 32 “Anwantherr alker-areny-rnem-then iterl-areyang, ilenger ayeng apey-alpeyenh ahern nhenh-warl. Ingkart Akngey anyent rant iterl-areyel ilenger ayeng apey-alpeyenh ahern nhewarl. \v 33 Mwanty-antey arntarnt-arelhenherr-arey! Arlta anyent ikwerel, anwantherr iterl-arey-angenh ilenger ayeng apetyem. \v 34-36 Atyetyart inwekel alhem-kety, ra warrkenh-rnem arrernerl-alhem, rernem apmer ikwerenh akarerl-ayntetyek. Warrkenh anyentel warl iwerr renh arntarnt-arem atyekel-antey, ingwer-rnem aylpenhey-alhekerr apmer-warl. Warrkenh-rnemel iterl-arey-angenh ilenger Atyetyart ra apey-alpeyenh, atwerrp apek, ingwa ampepel apek, ingwepenh apek. Atyek-antey mpwelhayntenherr-arey atyeng! \v 37 Angka ilenh atha ileyel apmer arrpanenhek, atyeng rernem intem mpwelhayntetyek.” \c 14 \s1 Rernem angkerreyel Jesus renh anterrkwetyek, atwetyek \r (Matthew 26:1-5; Luke 22:1-2; John 11:45-53) \p \v 1-2 Jew-rnem akarrirrenh, amern alerrkw arlkwetyek, Anperarl Alhek “Passover” tyenkerr atnyenetyek, Akngeyek inkwerelhemel. Arlta atherr-inger ayntek tyenkerr-anem arlkwey-alenty. Moses-kenh-rnem-then Atyetyart Jew-rnem-kenh-then, tyaty-areny ilkwernem-then angkerrenh, Jesus renh anterrkwemel, renh ipmek atwetyek, “Alerl-antey ra anayntey, akngerrel anwenhantherr atwekerr, ahelirremel ikwer-they.” \s1 Jesus apmer Bethany-itwel aneyel \p \v 3 Jesus apmer Bethany-itwel anenh, Simon-kenh warlel, kwertengerl ikwerenh-rnem-akert, Simon-arl anenh awank tywen-akert apmer ikwerenhel, ra mwerr-anem aleyan. Rernem anenh-itwek, arelh anyentel anter mwerr-angker thelek, akapwert Jesus renh apernemel, arelh rarl anter renh payemelek man akngerrel. \v 4 Ingwer-rnemel arek, anterel ra Jesus akapwert apernek. Rernem angkerrenh, “Ilek ra anter mwerran arimpeyel? \v 5 Ilek-ketyarl ra anwenhantherr anthey-angenh? Anwantherr tharlemiletyek, man akngerr inetyek, man-weny-rnem irrepern-rnem anthemel.” \p \v 6 Jesus-el ilek, “Arrantherr ahelirreyang ikwer, mwerr-angkwarr ayenh anterel apernek. \v 7 Mwerr-angkwarr arrantherr man-weny-rnem arntarnt-arem. Aleth man-weny-rnem anayntem arrekantherr-itwel. Ayeng nthakenh aleth aney-angenh ahern nhel. Lyert arrantherr atyeng iterretyek. \v 8 Mareny-angkwarr arelh ra anterel apernek, ingwer-rnemel ayenh awenng-warl akwernetyek.” Jew-rnemel arrewaly anterel apernenh awenng-warl akwerney-alenty. \v 9 “Atyenh-rnem apmer arrpanenh-warl alhentyel, angka atyenh ilayntetyek, rernem ingwer-rnem ileyenh arelh anyentelarl ayenh anterel akapwert apernek mareny-angkwarr.” \s1 Judas Atyetyart-rnem-warl alheyel \r (Matthew 26:14-16; Luke 22:3-6) \p \v 10 Kwertengerl anyent, Judas, apmer Iscariot-areny alhek Atyetyart ilkwa tyaty-areny-rnem-warl Jesus renh ahayiwetyek, rernem Jesus renh anterrkwetyek, rernem renh ipmek atwetyek. “Atha arrenhantherr atnwenhey Jesus-warl, arrantherr renh anterrkwetyek.” Artwa ilkwel-rnem Judas renh man alhelek. Judas ra ament-anem iterrek artwa ilkwa renh-rnem ra irrtyertel atnwenhetyek artwa akngerr-kety, Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-akertarl anenh-warl. \v 11 Atyetyart-rnem inkwerelhek, angkarl rernem awek, rernem renh ilek man anthetyek, rarl Jesus ahayiwem ikwer-rnem-warl, rernem renh atwetyek. Judas iterrenh, artwa irrpetyap irrentyelant Atyetyart-rnem-warl Jesus renh ahayiwetyek, rernem renh anterrkwetyek, atwetyek. \s1 Jesus-el tyenkerr arlkweyel kwertengerl ikwerenh-rnem-akert \r (Matthew 26:17-30; Luke 22:7-23; John 13:21-30) \p \v 12 Arlta impen anyent ikwerel, Jew-rnem akarrirrek amern tyenkerr arlkwetyek. Rernem yep-yep akwerrk-rnem atwek, arlkwetyek. Jesus-kenh kwertengerl-rnem apetyek. Rernem renh ayernek, “Nthenh-itwek anwantherr ingkerrenh akarrirrem, anwantherr tyenkerr arlkwetyek?” \v 13-14 Jesus angkek kwertengerl ikwerenh-atherrek, “Mpwelanth arey-alhenherr-atherr tawenek, artwa anyentel kwatyarl tyampetel akngeyneyel. Mpwelanth renh apenteynenherr-atherr, warl kwen-warl. Artwa renh iley-alhenherr-atherr, ‘Ingkartel aylernenh thwenek, apmerek-artwey ngenh awetyek, nthekek anwantherr tyenkerr arlkwem.’ \v 15 Apmerek-artweyel mpwelekanth iylparrerney, room irrwerl-ampeny anwantherr tyenkerr arlkwetyek.” \p \v 16 Kwertengerl ikwerenh-atherr alhek apmer Jerusalem-warl. Ratherr arey-alhek artwa anyent renh, kwaty ra akngeyn-anenty tyampetel. Ratherr renh apentek, warl kwen-warl. Ratherr kel tyenkerrek atyenhilek arrwekel, Jesus-elarl renh-atherr ilek-angkwarr. Ikwer-penhan ratherr angkep alpek Jesus-warl. \p \v 17-18 Ingwel, Jesus kel alhek kwertengerl ikwerenh-rnem-akert amern tyenkerr arlkwetyek. Ra kwertengerl 12 ikwerenh-rnem ilek, “Artwa anyentelan amern arlkweyel nhenhey arrpemarl anwekantherr-itwek, rarl ayenh ahayiweyenh artwa ahelengkw-rnem-warl, rernem ayenh ipmek atwetyek.” \fig |src="cn01803b.tif" size="col" ref="Mark 14:17-18" \fig* \p \v 19 Kwertengerl ikwer-rnem amperrngirrek Jesus ikwer, renharl awekel rarl ilelhek ikwer-rnem. Anyentel-anyentel rernem ilelhek, “Ayengan arrangkwarl! Atha ngenh ahelengkw-rnem-warl ahayiwey-angenharl!” \p \v 20 Jesus-el renh-rnem ilek arrpemarl, “Artwa anyentel anwekantherr-itwek amern arlkweyel, artwa anyent rarlap ayenh ahayiwem artwa ahelengkw-rnem-warl. \v 21 Angka Akngey-kenh alakenh aynteyel: ‘Akngey-kenh Artwa Anyent Impen ra ilwem. Artwa anyentel ayenh ahayiwem artwa ahelengkw-rnem-warl, ayenh atwetyek.’ Artwa anyent rarl ayenh ahayiwem-penh, rap irrkngerney-weny-anemarl aneyenh. Ayenh ahayiwek ahelengkw-rnem-warl, Akngeyel renh atwem. Artwa ilenh rarl apmwangkwarr alkenhirrek, rernem renh alkenhilek apmwangkwarr.” \s1 Tyenkerr Ingkart Jesus-kenh \p \v 22 Jesus-el-anem amern inek, Akngeyek angkemel inkwerelhemel, rarl amern renh anthek. Ikwer-they, Jesus-el amern renh rlweth-akek. Ra kwertengerl ikwerenh-rnem anthek, angkemel, “Amern nhenhan arlka atyenharlap ran.” \p \v 23 Tyampet wayn-akert inek-penh, ra Akngey angkek inkwerelhemel, rarl wayn renh anthek. Ikwer-penhan ra renh-rnem anthek antywetyek. Ingkerrenhel antywek. \v 24 Jesus angkek, “Wayn nhenhan arrknga atyenharlap ran. Arrknga thelelhentyel ayeng ilwem, ingkerrenh-they apmwa irrarlkeyek. Akngeyel arrenhantherr alhelek, apmwa arrekantherrety iweyek, arrenhantherr anyentelhiletyek ikwerenh-rnem-warl. \v 25 Nthakenh atha wayn antywey-angenh arrekantherr-itwek, ahern nhenh-itwekan. Ingwer-ingerant, atha ngkwarl wayn lyerteny antywem, Ingkart Akngey-kenh apmer-itwekant.” \v 26 Rernemap aylelherrek-anem, Ingkart Akngey-warl-athek, inkwerelhemel. Rernem warl ikwer-they Apwert Alip-warl alhek. \s1 Peter ilelheyel \r (Matthew 26:31-35; Luke 22:31-34; John 13:36-38) \p \v 27 Jesus angkek, “Akngey-kenh angka alakenh aynteyel: ‘Yep-yep arntarnt-arey-angker atwenty, yep-yep-rnemarl ingkerrenh arlperrtyirremel alhem.’ Ingwel lyert arrantherr alhem, arlperrtyirremel, yep-yep-rnem arlperrtyirremel alhem, weth-apeny. \p \v 28 Akngeyel ayenh itethelenty-penhant, ayeng arrwekel alhem apmer Galilee-warl.” \p \v 29 Peter ilelhek, “Kwertengerl ingwerel-rnem ngenh menty iwerl-alhenty, athan nthakenh ngenh iwerl-alhey-angenh.” \p \v 30 Jesus-el Peter renh ilek, “Atha ngenh arraty ileyel, tywek-tywek irrwey ingwepenh arlkey-ayntekerrem-awaty, nga ilelhetyek irrpety-inger ntwa ayenh iterl-arey-angenh akwerrp.” \p \v 31 Peter-el Jesus renh ilek, “Menty! Ayeng alakenh ilelhey-angenh ikwer-rnem-warl. Atha ngenh iwerl-alhey-angenh, aylernanth-atherr-antey ahelengkw-rnemel atwetyek.” Kwertengerl ikwerenh-rnem ilelhek arrpemarl, renh-rnem ingkerrenh atwetyek ahelengkw-rnemel. \s1 Jesus Akngey-warl angkeyel \r (Matthew 26:36-46; Luke 22:39-46) \p \v 32 Rernem apmer arwerl-angketyarr-warl alhek, artna inngewarl, itnan apmer ran Gethsemane. Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem ilek, “Artna nhel arrantherr anayntenherr-arey, ayeng alhey-kety Ingkart Akngey-warl angketyek.” \p \v 33-34 Jesus-el atnwenhek artwa irrpety ikwerenh-rnem, Peter-akerr, James-akerr, John-akerr, renh-rnemant ra atnwenhek. Jesus ilelhek, “Ayengarl artewentyel iterremel ilwetyek-anem irreyel-kety, arrantherr atyek anayntenherr-arey.” \p \v 35 Jesus ilperr-ayntemel ayntenh, Ingkart Akngey-warl angkemel, “Akngeyay, ayeng ilkelheyel artwa ahelengkw ilenh-rnem ntwa anterrkwetyek atyengety ayenh atwekerr. Ntwa atyengety renh-rnem anterrkwa, nga arlkwententyarlan.” \v 36 Ikwer-penhan, Jesus angkek arrpemarl, “Akngey, ngarl rlterrk inngan, ngarl arlkwentem ikwer-rnem ayenh menty arntety ilkwa anthetyek, ipmek atwetyek. Mwerr ayenh menty rernem arntety ilkwa anthey, ayenh ipmek atwey, ngarl arlkwenteyel-angkwarr. Ayeng ngkweng awelheyel.” \p \v 37 Jesus apey-alpek kwertengerl ikwerenh-rnem-warl. Ra arey-alpek renh-rnem ankwantey aynterl-anenty. Ra Simon Peter renh ilek, “Ilekekarl arrantherr ankwantey aynteyel? Arrantherr atyek-anem anerl-anenty, atha arey-alpemer, ngwang ywerrey-angenh ayeng anamerl-antey arrekantherr-warl apey-alpek. \v 38 Arrantherr atyeng atyek arntarnt-arelherl-anemer. Arrenhantherr ingwerentyel arrkernem, arrantherr apmwangkwarr apentetyek. Arrantherr Akngey renh ayernetyek kwenirremel, arrantherr apmwangkwarr apentekerr.” \p \v 39 Jesus alhek Ingkart Akngey-warl angketyek irrkaty-angkwarr arrpemarl. \v 40 Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-warl apey-alpek. Ra arey-alpek renh-rnem ankwantey aynterl-anenty arrpemarl. Rernem atyek-anem aney-angenh, renh-rnem ankwel intem-antey itnatwenh. Jesus-el renh-rnem akwentelhilek, rernem akater-anem ingkerrenh anenh, nyerrirremel. \p \v 41 Jesus alhek Ingkart Akngey-warl angketyek arrpemarl. Jesus kwertengerl ikwerenh-rnem-warl apey-alpek, ra arey-alhek renh-rnem ankwantey aynterl-anenty arrpemarl. Jesus-el renh-rnem ilek, “Arrantherr ankwantey arrpem intem aynteyel. Kel, anyent-inger arrantherr ankwayntek. Artwa ahelengkw-rnemarl Akngey-kenh Artwa Anyent Impen ayenh rlengk anterrkweyenh. \v 42 Ingkerrenh akwentenherr-arey, anwantherr alhetyek. Artwa anyent ilenh arrantherr areyel? Ilenhel-anyem ayenh ahayiwek, artwa ahelengkw-rnem-warl, ayenh rernem anterrkwetyek.” \s1 Ahelengkwel-rnem Jesus renh anterrkweyel \r (Matthew 26:47-56; Luke 22:47-53; John 18:3-12) \p \v 43-45 Apmwernem Judas ikwer-angkwarr apetyek, Jesus renh iylparrernetyek. Ra ikngwerl-alpek ahelengkw-rnem Jesus ikwer-warl. Apmwernem ayen arlpenty-akert apetyek, walth-then-akert. Atyetyart ilkwernem-then Atyetyart Moses-kenh-rnem-then, rernem ahelengkw renh-rnem thwenek. Judas-elarl renh-rnem ilek arrwel, ikwer-rnem iylparrernetyek, “Athan artwa weth renh arrwantyem, arrantherraw renh anterrkwenherr-areyarl.” Ahelengkw-rnemel Jesus renh alhengk-arek, Judas-elarl ilek-penh. Judas Jesus ikwer-warl apetyek angkemel, “Atyetyartay.” Ra angkek alakenh Judas, renh ra anterrkwemel arrwantyek. Jew-rnemel artwa ingkerrenh rlwatirremel, rernem arrwantyirremel. \v 46 Kel ahelengkw-rnemel renh anterrkwek, Judas-elarl arrwantyek-warl. \p \v 47 Kwertengerl anyent Jesus-kenhel Atyetyart ilkwekenh warrkenh renh iylpa rlweth-akek. \v 48 Jesus-el renh-rnem ilek, “Ilekekarl arrantherr apetyek irrtyertelan, ayenh arrantherr anterrkwetyekan? Ayen arlpenty-rnem-thenan, walth-rnem-thenan arrantherr akngetyek, ayenh atwetyek, ayeng apmwa atwey-angker-arrpantey! \v 49 Athan angka Jew-rnem-kenh apmweley-angenharl. Akngerr-inger atha arrenhantherr akalty-anthenh angka Akngey-kenh, ilerl-anemel, Jew-rnem-kenh tyaty ilkwitwek. Arrantherr ayenh anterrkwemer ikwer-antey artwa akngerrel arenty-angkwarr. Arraty-wenyarl alakenh arrantherr ayenh anterrkwek. Alakenh Akngey-kenh angka nhenharl pipel aynteyel-angkwarr, mwerran ayenh arrantherr anterrkwemer.” \p \v 50 Kwertengerl ikwerenh-rnem aterel anterrek, arlperrtyirremel. \v 51-52 Artwa anyent arnkweweny ra pantyelant artelhek. Ahelengkw-rnemel renh anterrkwenh panty-they, ra tyerrelhemel anterrek arnkweweny-anem. \s1 Atyetyart ilkwernemel Jesus renh arrkerneyel \r (Matthew 26:57-68; Luke 22:55, 63-71; John 18:13-14, 19-24) \p \v 53 Jesus renh anterrkwek ahelengkw-rnemel, warl Atyetyart ilkwekenh-warl akngeynemel. Atyetyart alkenh ingwer-rnem akarrirrek Moses-kenh-rnem ikwer-itwel. \v 54 Peter-el ingkern-they apentek ahelengkw-rnem Jesus-arl rernem atnwenheynek. Peter aney-alhek ahelengkw-rnem-itwel, warl ilkwa Atyetyart-kenh arrerenty. Rwel-anem rernem ingkerrenh anek, arlterrngirremel. \v 55 Atyetyart ilkwernem rernem angkerrenh, “Angwenharl ikwer akaltyan rarl renh awek-penhan, Jesus rarl law anwekantherrenh apmwel-areth angkekan? Angwenhel anwenhantherr arraty-antey, rarl awek-penhel? Anyent ingwerel anenhantherr ileyek arraty-antey, rarl Jesus renh awek-penhel. Intem-antey rernem renh-rnem ayernenh, rernem arraty iletyek.” \v 56 Angka ingkerrenhel ilenh ingwerek-ingwer irrtywerremel. \v 57 Ingwer-rnemel ilenh irrtywerremel, “Tyaty Jew-rnem-kenh ilkwa aketyek angkenty-arrpantey ra ilek, renh arlta irrpety-inger-penh tyaty ingwer-anemarl artetyek angkenty-arrpantey.” \v 58 Alakenhaym, angka ingwerek-ingwer rernem ilenh irrtywerremel. \v 59 Atyetyart ilkwel-rnem iterl-arey-angenh ingwerek-ingwer artwa ingwerel-rnem angkan ilenh, Jesus angkenty-arrpanteyarl angka amentew-ament ingkerrenh. Rernem apatek Jesus renh atwekerr. \p \v 60 Atyetyart ilkwel Jesus renh ayernek, “Nthakenh rernem ngkweng angkerreyel? Ntwa anwernekantherr arraty ilay!” \v 61 Jesus akater anek, tyerney-angenh. Atyetyart ilkwel ayernek arrpemarl, “Nga arraty-antey atyeng ilelha! Ngenhang Christ Akngeyel anwernenhantherr alhelek, ngenh thwenetyek anwernekantherr-warl, ahern nhewarl?” \p \v 62 Jesus ikwer ilelhek, “Ya, arrantherr areyenh, ayeng iteth alpenty Ingkart Akngey-warl intem ayeng aney-alpeyenh ikwer-itwel. Ayeng Atyetyart ilkwa aneyenh intem-antey, Akngey-apeny. Arrantherr ayenh areyenh, Ingkart Akngey-kenh apmer-they apey-alpenty.” \p \v 63 Artwa Atyetyartel arnkwa ikwerenh ilterrek angkemel, “Nhenhey apmwel-areth angkeyel Akngeyek. Ran nhenhey Atyetyart Akngey-apeny-arrpanteyarl ilelheyel! \v 64 Arrantherr renh awek rarl angkek Akngeyek. Nthakenh arrantherr iterreyel, nthakenh rarl apmwel-areth Akngeyek angkek?” Rernem angkerrenh, renh ipmek atwetyek. \p \v 65 Artwa ingwer-rnemelan apelharl iwek, Jesus ikwer irrpelthirremel. Ahelengkw-rnemel renh annga rag-el artek aparrng ilemel, renh atwemel. Artwa ahelengkw-rnemel renh ayernek, “Angwenhel ngenh atweyel?” Kel ahelengkwel Jesus renh atwek arrpemarl. \s1 Peter irrtywerremel ilelheyel \r (Matthew 26:69-75; Luke 22:56-62; John 18:15-18, 25-27) \p \v 66 Peter-an rwelarl anenh, arlterrngirremel irrernt-kety. \v 67 Kwey warrkenh Atyetyart tyaty-areny-kenhel Peter renh alhengk-arek ayernemel, “Ngan alhenhap Jesus Galilee-areny-angkwarr. Atha ngenh weth arekan, ngay?” \fig |src="cn01817b.tif" size="col" ref="Mark 14:67" \fig* \p \v 68 Peter ilelhek, irrtywerremel, “Inpa, atha iterl-areyangarl renh.” Peter anperl-alhek keyt-warl rtney-alhemel keyt-itwel. Tywek-tywek irrwey ra awek. Anyent-inger ra arlkek. \p \v 69 Kwey warrkenh ra Peter renh arek arrpemarl. Ra ilek artwa ingwer-rnem-warl-anem, “Nhanyemarl ran Jesus-angkwarrarl alhenhan, atharl renh alhengk-arekan.” \p \v 70 Peter irrtywerremel ilelhek arrpemarl, “Arrangkw, atha iterl-arey-angenh renh.” Artwa ingwer-rnemel Peter renh ayernek, “Inngarl nga alhenh Jesus-angkwarr apmer Galilee-elan. Galilee-areny-apeny nga angkeyelan.” \p \v 71 Peter-el irrtywerremel ilelhek arrpemarl, “Ingkartel arem, arraty inngay ayeng angkem. Ayeng akwerrp, atha renh iterl-arey-angenh.” \p \v 72 Peter-el renh tywek-tywek irrwey awek, rarl ingwepenh arlkey-ayntek. Peter ra iterl-arek, renharl Jesus-el ilek-angkwarr, “Tywek-tywek irrwey ntwa ingwepenh arlkey-ayntekerr-awaty ntwa atyeng irrtywerremel irrpety-inger iletyek.” Kel Peter artnenh-anem. \c 15 \s1 Pilate-el Jesus renh ayernemel arrkerneyel \r (Matthew 27:1-2, 11-14; Luke 23:1-5; John 18:28-38) \p \v 1 Moses-kenh Atyetyart-rnem-then Atyetyart tyaty-areny-rnem-then, atyetyart Jew-rnem-kenh-then, rernem akarrirrek ingkenyarl tyerrelhenhey-alhekel, angkerretyek. Rernem angkerrenh, rernem Jesus renh arertnemel atnwenhetyek Atyetyart ilkwa ikwer-warl. Rernem Jesus renh atnwenhek Atyetyart Pilate ikwer-warl, renh rnkernek Atyetyart Pilate-itwel. \p \v 2 Pontius Pilate-el Jesus renh ayernek, “Nganap Atyetyart ilkwa Jew-rnem-kenh, ngay?” \p “Ya, arraty nga angkeyel,” Jesus-el tyernek. \p \v 3 Atyetyart ilkwel-rnem Jesus renh ayntarrp-ilek, ra irrtywerremel ilelhenty-arrpantey. \v 4 Pilate-el Jesus renh ayernek arrpemarl, “Ngenharl rernem ayntarrp-ileyel, nthakenh ngan angkem?” \v 5 Jesus akater-anem rtnenh, tyerney-angenh. Pilate ywarn-antey iterrek, Jesus rarl akatemel-anem rtnenhew. Pontius Pilate-el Jesus renh ahayiwek, rernem renh atwetyek. \s1 Rernem Atyetyart renh ayerneyel, Jesus renh atwetyek \r (Matthew 27:15-26; Luke 23:13-25; John 18:39—19:16) \p \v 6 Amern Anperarl Alhek “Passover” tyenkerr arlkwek-penh, Pilate-el artwa anyent tyayl-they tyarlewetyek. \v 7-8 Artwa Barabbas ahelengkw atwenh-atwenh tyayl-itwek anenh. Jew-rnem akngerr Atyetyart Pilate ikwer-warl alhek, renh ayernetyek, ra artwa anyent tyayl-they tyarlewetyek. \p \v 9 Atyetyart ilkwel renh-rnem ayernek, “Angwenh athan tyarlewem tyayl-theyan? Jesus, atyetyart ilkwa Jew-rnem-kenhang atha tyarlewem?” Ra ilkelhenh Jesus renh tyarlewetyek. \v 10 Pilate iterrenh Atyetyart tyaty-areny-rnem Jesus-kety arlkarirrenh, ingwer-rnem ingkerrenh ikwerantarl inkwerelhek. Ikwer-theyan rernem renh rnkernek. \p \v 11 Atyetyart tyaty-areny ingwer-rnemel Jew-rnem ingkerrenh ilek, “Arrantherr Pilate ilenherr-arey, ra artwa Barabbas tyayl-they tyarlewetyek.” \v 12 Atyetyart Pilate-el renh-rnem ayernek arrpemarl, “Angwenh athan tyarleweman? Atyetyart alkenh Jew-rnem-kenh arrantherr ileyel, nthakenharl atha renhan ilem?” \p \v 13 Jew-rnem ikwer arlkek, “Renh arwerl iylpeyl-atherr-warl tywena, renh atwetyek.” \p \v 14 Pontius Pilate-el renh-rnem ilek, “Nthakenh anwantherr renh ayntarrp-iley-angenh, ran anwekantherr akengenty mpwarey-angenharl.” Rernem arlkek arrpemarl, “Renh arwerl iylpeyl-atherrek tywenenherr-arey, renh atwetyek!” \p \v 15 Pontius Pilate ikwer-rnem awelhenh. Ra Barabbas renh tyarlewek, tyayl kwen-they. Rap ahelengkw-rnem ilek, rernem Jesus renh whip-el atwayntetyek, rernem ahelengkw ingwer-rnem-anem Jesus renh anthetyek, rernem renh arwerl iylpeyl-atherrek tywenetyek, renh ipmek atwetyek. \s1 Ahelengkwel-rnem Jesus renh arrkentelhileyel \r (Matthew 27:27-30; John 19:2-3) \p \v 16 Ahelengkwel-rnem Jesus renh atnwenhek warl ilkwa rlterrk-warl, warl Atyetyart-kenh-warl. Ahelengkw ingwer-rnem ikwer-rnem-warl akarrirrek. \v 17 Rernem arnkwa ikwerenh lhelhek ikwer-they, kwet arlpenty irrpwerlel-anem renh akwernek. Rernem Atyetyart-kenh mwekart-apeny mpwarek, arreylp-angketyarr, Jesus akapwert-warl arrernemel. \v 18 Rernem renh arrkentelhilemel ilek, “Nganap Atyetyart ilkwa Jew-rnem-kenh.” \fig |src="cn01827b.tif" size="col" ref="Mark 15:18" \fig* \v 19 Rernem apelh ikwer-warl iwek, akapwert-anem renh arwerlel atwemel, ikwer irrpelthirremel, renh tnakeyek-arrpantey. \p \v 20 Rernem irrpelthirremel kwanthenh-penh, rernem arnkwa irrpwerl lhelhek, arnkwa ikwerenh-warl-anem akwernemel. Rernem renh atnwenhek, rernem renh atanthetyek, arwerl iylpeyl-atherr-warl. \s1 Ahelengkw-rnemel Jesus arwerl iylpeyl-atherr-warl atantheyel \r (Matthew 27:31-44; Luke 23:27-43; John 19:28-30) \p \v 21 Artwa anyent, itnan Simon apmer Cyrene-areny apetyenh tawen Jerusalem-warl, apmer ingwer-they. Ahelengkw-rnemel arwerl iylpeyl-atherr-anem arrernek Simon ikwer-warl, ra arwerl renh aylpwer-akngeyn-ayntetyek. Simon-el arwerl iylpeyl-atherr iytarr-akngeynenh. Simon ikwer-atherrenh aynikw anenh, Rufus-atherr, Alexander-atherr. \p \v 22 Ahelengkw-rnemel Jesus renh apwert ilkwewarl atnwenhek, apwert itnan Golgotha, ranap apwert akarnng-apeny. \v 23 Ahelengkw-rnemel arwerl mwerr-angker alperr-penh ngkwarl wayn-warl thelek, Jesus renh anthemel, ra irrwampenty awelhekerr, renh arlelpiletyek, renh atanthenty arwerl iylpeyl-atherrek. Jesus-el ngkwarl menty arek, antywey-angenh. \p \v 24-25 Ahelengkwel-rnem arnkwa ikwerenh lhelhek, ahern-warl iwemel. Ingwepenh, rernem Jesus renh arwerl iylpeyl-atherr-warl atanthek. Rernem arwerl iylpeyl-atherr Jesus-enp irrwerlilek, arraty rnkernemel, ra arwerl iylpeyl-atherrel irrwerl ilwetyek-atwety. Ahelengkwel-rnem arrkenirrek arnkwa Jesus-kenhek, antengiletyek. \v 26 Ahelengkw-rnemel pip arrernek arwerl iylpeyl-atherr-warl angkakert ikwer-rnem-kenh, “Nhanyem Atyetyart Jew-rnem-kenh.” \v 27 Artwa apmwatherr rernem arrernek Jesus-angkwarr ilwetyek. Artwa apmwatherr rernem rnkernek, akwerrant-atherr, Jesus ampepekilemel. \v 29 Jew-rnem akngerr angkepelarreng alhenh, Jesus ikwer irrpelthirrerl-anemel, “Weth ntwa anwernenhantherr ilek, ntwarl tyaty ilkwa Jew-rnem-kenh akenty-penhel, ntwa tyaty ilkwa ingwer-anemarl anwernekantherr artelhetyek akwel. Ngan arlertek ilkwakert akwel. \v 30 Nga ament-anem itethelhila! Atwarra arwerl iylpeyl-atherr-they!” \fig |src="cn01841b.tif" size="col" ref="Mark 15:30" \fig* \p \v 31 Atyetyart ilkwa tyaty-areny-rnem-then Moses-kenh-rnem-then, rernem ikwer irrpelthirremel, angkepelarreng alhenh. Rernem arrkent ikwer angkerrenh, “Ran artwa ingkerrenh arntety-penh itetheley-angker, ranem ament-anem itethelhiley! \v 32 Ra ament itethelhilenty, anwantherr ingkerrenhelarlap iterl-areman, rap Atyetyart ilkwa Jew-rnem-kenharl aneman.” Artwa apmwa weth-atherrel Jesus renh arrkentelhilenh arrpemarl. \s1 Jesus ilweyel \r (Matthew 27:45-56; Luke 23:44-49; John 19:28-30) \p \v 33 Ingkeny arlta ampepel ingwerrerl-alhek, atwerrpek-atwety. \v 34 Jesus-el Akngey renh ayernek, “Akngey atyenh, Akngey atyenh, ilek-kety ntwa ayenh menty arek?” \p \v 35 Akngerr Jesus-arrangarr rtnenherrenh. Rernem Jesus renh awenh, angkemel, “Jesus ra arlkeyel Elijah ikwer. Elijah Akngey-kenh angkakert arrwekeleny ran.” \v 36 Artwa anyentel ngkwarl wayn-warl antywer renh apelyilek, Jesus renh arwerl arlpenty-they arrakert renh irrpelhilek angkemel, “Anwantherr mpwelhey Elijah ikwer-warl apetyetyek, renh arwerl iylpeyl-atherr-they tyarlewenty anwantherr aretyek.” \v 37 Kel Jesus arlkek, ilwemel. \p \v 38 Rag arlpenty Jew-kenh tyaty ilkwitwek ilterrelhek, irrwerl-they kwenek-atwety. \fig |src="lb00265c.tif" size="col" ref="Mark 15:38" \fig* \p \v 39 Atyetyart ahelengkw-rnem-kenhel arek Jesus ilwenty. Ra angkek, “Jesus ranap Akngey-kenh Alerikw inngarl ilenhey.” \p \v 40-41 Akngerr ingkerrenh rernem akarrirrek, renh aretyek, Jesus arwerl iylpeyl-atherrek ilwey-alenty. Mary Magdala-areny, Mary ingwer-then, James-then Joses-then, ikwer-atherrenh amikw, ingwer itnan Salome, rernem ikwer-rnem-itwel rtnenh. Rernem irrkaty-rnem-antey, kwertengerl-rnem Jesus-kenh rernem arntarnt-arenh, apmer Galilee-itwel. \s1 Joseph-el Jesus renh awenng-warl akwerneyel \r (Matthew 27:57-61; Luke 23:50-56; John 19:38-42) \p \v 42-43 Jew-rnem ltyerrenh warrk-weny-anem, arlta Saturday-el, nthakenh arrewaly akngey-angenh awenng-warl. Arlta Saturday ikwer-rnem-kenh anek, ltyerrey-angker. Joseph artwa mwerr apmer ingwer-areny itnan Arimathea. Friday-el atwerrp, ra alhek Atyetyart Pilate-warl, renh ayernetyek arrewalyek. \p \v 44 Pilate ra iterrek ywarn. Pilate-el ahelengkw Atyetyart renh ayernek, “Jesus ra iteth-antey?” \v 45 Ahelengkwel renh ilek, “Jesus kel ilwek.” Pilate-el Joseph renh ilek, ra arrewaly renh arwerl iylpeyl-atherr-they atwarrelhiletyek, renh awenng-warl akwernetyek. \p \v 46 Joseph-el arnkwa mwerr-angker payemelek, arrewaly renh ikwerenp akwernetyek, awenng-warl. Joseph-el arrewaly renh arwerl iylpeyl-atherr-they atwarrelhilek, renh mwerr-angkwarr awenng-warl akwernetyek. Arnkwa mwerrel-anem ataperrelek, ra intey awenng-warl akngek. Joseph-kenhel-rnem arrewaly renh intey awenng-warl akwernek, apwert ilkwa arriw-itwek arrkngertewemel. Intey awenng renh ilkwilek, awank-akerr, arrewaly-anem intey-warl akwerney-alenty. \p \v 47 Mary Magdala-arenyel-then, Mary Joseph-kenh amikwel-then ratherr arek Joseph-el apwert ilkwa arriw awenngek arrkngertewenty. \c 16 \s1 Jesus ipmepenh itethirremel akemirreyel \r (Matthew 28:1-8; Luke 24:1-12; John 20:1-10) \p \v 1 Saturday ingwel, arelh-rnem alhek, Mary Magdala-areny-akerr, Salome-akerr, Mary, James-kenh amikw-akerr. Rernem alhek anter inetyek, arrewaly renh apernetyek anterel. \v 2 Sunday atwemengkel-antey rernem awenng-warl alhek. \v 3 Rernem angkerreynenh, “Artwa angwenhel apwert yanh arnangelhileyenh intey-theyant?” \v 4 Rernem arenhek awenng intey rarl arrwekel-antey altywerirrek. \p \v 5 Rernem intey-warl aylpenhek. Rernem arek artwa anyent arnkwa arlter-akert anerl-anenty. Rernem aterirrek ikwerety. \p \v 6 Artwa anyent angkek ikwer-rnem, “Aterirreyang atyengety arrantherr! Atha arrenhantherr iterl-areyel, arrantherr apetyek Jesus Nazareth-areny aretyek, rarl arwerl iylpeyl-atherrel ilwek. Nhenh Jesus ayntey-angenh, arrangkw. Ra iteth akwentemel alpek. Nhenh arrantherr areyel, arrangkw. Arenherr-arey, nhelanyemarl ra ayntenh ipman! \v 7 Jesus kel alhek apmer Galilee-warl arrwekel-antey. Arrantherr alhentyel, arrantherr renh arey-alhem apmer Galilee-ek. Arrantherr Peter renh ilenherr-arey kwertengerl ingwer-rnem-then, atharl arrenhantherr ilek-angkwarr.” \p \v 8 Rernem intey-they aterel anterrek, artwa ikwerety. Rernem arrewey-alhek, ywarn iterl-aremel. Rernem angka iley-angenh-antey, Jesus-arl akemirrek-penh. \p \v 9 [Jesus kel itethirremel akwentek awenng-they. Rap aremirrek Mary Magdala-areny ikwer-warl, Mary irrkaty ikwer-warl, rarl arrenty 7-pel ikwer-they awank-akerr irrentek-warl. \v 10 Mary rarl arek-penh, kwertengerl Jesus ikwerenh-rnem ra ilek. Jesus ikwer kwertengerl ikwerenh-rnem apal amperrngirremel artnenh, ra intem ipmek ayntentyek-athen. \v 11 Mary renharl awek-penh, kwertengerl ikwerenh-rnem iterrek Mary-el irrtywerremel ilentyek-athen. \s1 Jesus aremirreyel kwertengerl ikwerenh-atherr-warl \p \v 12 Jesus aremirrek kwertengerl ikwerenh-atherr-warl ampepel, apalarl ratherr tawen-they alpenh-warl. Ratherr Jesus renh arek arlka lyerteny-akert-anemarl ra aremirrek. \v 13 Kel, ratherr tawen-warl alpek. Ratherr kwertengerl ingwer-rnem iley-alpek, ratherrarl Jesus renh arek. Rernem renh-atherr iylpelant awenh irrpelthirremel, ratherr irrtywerremel ilerl-anentyek-athen. \s1 Jesus aremirreyel kwertengerl ingwer-rnem-warl \p \v 14 Ingwer-ingeran Jesus aremirrek kwertengerl ikwerenh-rnem-warl-anem, rernemarl amern arlkwenh-warl. Jesus-el renh-rnem ilek, “Rernem ayenharl arek-penhel-rneman, inngarl arrekantherr-warl ilek, arrantherr ikwer-rnem irrpelthirrenharl, irrtywerremel ilenty-arrpanteyarl.” \v 15 Jesus-el renh-rnem thwenek. “Angka atyenh apmer arrpanenhek iley-ayntenherr-arey! \v 16 Rernem atyeng irrpelthirrey-angenh awelhem, rernem kel baptise inem, Ingkart Akngeyel renh-rnem intem-antey atnyenem. Ingwerel-rnem ayenh iylpelant awem irrpelthirremel, rernem ipma intem-antey aynteyenh. \v 17 Artwa anyent atyeng irrpelthirreyang awelhem, ra atyenh rlterrk ilkwakertel arrenty ingkerrenh-they irrentem. Artwa anyent rarl atyeng mwerr-angkwarr awelhem, ra tyakarl angka ingwerek-ingwer angkem. \v 18 Artwa anyent rarl atyeng awelhem, irrpelthirreyang, ra rtnwem anterrkwem tnhwey-angenh, arrangkw. Artwa anyent rarl atyeng awelhem, irrpelthirreyang, ra apmwa ilwenh-ilwenh antywem, nthakenh ra ilwey-angenh. Artwa anyent rarl atyeng awelhem, ra arntety-rnem mwerrilem ingkerrenh, itep ikwerenhel arnep-arnemel.” \s1 Jesus alker-warl alpeyel \r (Luke 24:50-52; Acts 1:6-11) \p \v 19 Kel ilek-penh, Jesus ra alker-warl alpek, Ingkart Akngey-itwel aney-alpek intem-antey. \fig |src="cn01883b.tif" size="col" ref="Mark 16:19" \fig* \v 20 Kwertengerl ikwerenh-rnemel ilerl-apenh apmer arrpanenhek. Akngey-kenh rlterrk-akertel rernem arrenty ingkerrenh-they irrentek. Rernem arntety-rnem mwerrilek. Ingwerel-rnem renh-rnem arek, angkemel, “Akngey-kenh akalty inngarl nhernemey!”]