\id ACT ALY Alyawarr Bible Northern Edition 9 Feb 09 (Moore). \h Acts \toc2 Acts \toc1 Acts \mt1 Acts \ip \it Luke-el pip atherr ingkwernek. Angka ingwer Luke, Jesus-penh, rarl ilek-ilek mpwarek, arntety-rnem mwerrilek, rarl akngerr akalty-anthek. Ahelengkwel-rnem renh atanthek, arwerl iylpeyl-atherrek. Ra ilwek. Rernem renh intey-warl akwernek. Ingwa atherr-penh Jesus ra itethirrek. Akemirrek-anem. Akngeyel renh ipmepenh itethilek rlterrk ilkwakertel. Jesus kwertengerl ikwerenh-rnemek lwewarrernelhek. Rernem renh Akngey-kenh apmer-warl alpenty intwarek. Angka anyent ingweran Akngey-kenh Angka arlperrtyirrekarl, apmer arrpanenh-warl. Akngey-kenh Itnweng apetyek ikwer-rnem-warl, renh-rnem rlterrkiletyek, arnkatyiletyek. Akalty ingkerr Jesus-kenh angka awek-penh, rernemarl renh aytarek-penh, angka mwerr-angker rernem apmer arrpanenhek ilerl-apenh. Acts-kenh angka aynteyel, rernem ilerl-apenh Akngey-kenh angka mwerr-angker. Luke-el Acts pip ingkwernek, Akngey-kenh angka ingkerrenh-angkwarr arlpimpilek, rernem Jesus anyent renh iterl-arayntetyek.\it* \c 1 \s1 Angka mwerr-angker ilerl-apayntetyek \p \v 1 Theophilus-ay, pip weth iterl-aray, atharl awank ingkwernek, angka Jesus-kenh ingkerrenh, rarl akngerr ingkerrenh-angkwarr akalty-anthek, arntety-rnem-then mwerrilek, apmer arrpanenhek. Ra akely ayntek, rarl ilkwerrek, rarl warrkirrek, rarl akngerr akalty-anthek, rarl ilwek. \v 2 Ra alker-warl alpey-alentyel ra angkakert ikwerenh-rnem Itnweng Rlwartel akalty-anthek, rernem-anem apmer arrpanenh-itwek akalty-anthetyek ikwerenh-angkwarr-antey. \p \v 3 Irrwampenty awelhemel ilwek-penh, Jesus ra angkep arrpemarl itethirremel aremirrenhey-alpek, arlta 40-ek-atwety arrpemarl. Ikwerenhel-rneman renh arnarek akngerr-inger, rarl angkep ikwer-rnem-warl aremirrek, rarl itethirremel akwentek awenng-they. Jesus-el renh-rnem ilek, Akngey anyent aknganenty anyent ingkerrenhek. Jesus-el renh-rnem akalty-anthek, Akngeyelarl ikwerenh-rnem arntarnt-aretyek. \v 4 Jesus-an angkek kwertengerl ikwerenhek-rnem, “Alpey-angenh Jerusalem-they! Alerl, arrantherr mpwelhenherr-arey, Akngeyel arrenhantherr Itnweng anthetyek, atharl arrenhantherr arrwekel ilek-angkwarr, Akngeyelarl ingkerrenh alhelek, ingkerrenh ra Itnweng anthetyek. \v 5 John-el ikwerenh-rnem kwatyelant baptise-emelek. Arlta irrpety-inger-penh, arrantherr baptise inem Itnweng rlterrk ikwerenh-anem, Akngeyel Itnweng ikwerenh thwenem arrekantherr-warl.” \s1 Jesus alker-warl alpeyel \p \v 6 Kwertengerl ikwerenh-rnem ikwer-itwek anenharl-antey, rernem Jesus renh ayernek, “Ingkartay, ntwang Rome-areny-rnem irrenteyenh, artwa Israel-areny anyent rlwanemel arrernem, anwekantherr atyetyart ilkwa anayntetyek?” \p \v 7 Jesus angkek ikwer-rnem-warl, “Akngey rantarl iterl-areyel arlta, atyetyart ilkwa arrernetyek. Rant akalty. \v 8 Itnweng ikwerenharl apetyem arrekantherr-warl, ingkerrenh Itnweng ikwerenh-akert rlterrk anetyek. Apmer ingkerrenh-angkwarr arrantherr iletyek, apmer arrpanenhek, apmer Jerusalem-areny-rnemek, apmer Judea-areny-rnemek, apmer Samaria-areny-rnemek, ahern ingkerrenh-angkwarr arrantherr ilerl-apayntetyek angka atyenh.” \v 9-10 Jesus rarl ilek-penh, kwertengerl ikwerenh-rnemel renh intwarek, rarl kwenpay-angkwarr ywerrerl-alhek alker-warl. Rernem renh arey-angenh-anem. Rernem ikwer ywarn-antey itnywenenh, renh aretyek-arrpantey, ra ikwer-rnem-kety ywerrenhek. Artwa atherr arnkwa arlter-akert-atherr ikwer-rnem-warl aremirrek. \v 11 Ratherrap angkek, “Ilekek Galilee-areny-rnem arrantherr alkeran itnyweneyel? Jesus ra alpek irrwerl-warl! Ingwer-ingerant ra apey-alpeyenh, wetharl arrantherr renh intwarek-apeny arrpemarl.” \s1 Kwertengerl-rnemel Matthias renh rlwaneyel, kwertengerl anetyek \p \v 12-13 Kwertengerl rernem apmer Jerusalem-warl-anem alpek, apwert arwerl alip-angketyarr-warl. Apwert Jerusalem-they arrer ayntenh. Rernem warl kwen-warl aylpenhek, itnan rernem Peter, John, James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew, James, Alphaeus-kenh alerikw, Simon, rarl Rome-areny-rnem-then atwerrenh, Judas-then, James-kenh alerikw. Rernem warl irrwerl-warl aylpenhek, irrkaty rernemarl awank anenh-warl. \p \v 14 Kwertengerl rernem anyent-antey Akngey-warl angkenh. Arlta arrpanenhel Mary arelh ingwer-rnem-then Jesus-kenh ayteyikw ingwer-rnem-then, rernem kwertengerl ikwerenh-rnem-itwek anyentirrenh, Akngeyek angkayntetyek. \p \v 15 Arlta ingwerel, 120 innganem Jesus-kenh kwertengerl-rnem akarrirrek. Peter-anem rtnerl-alhemel, ikwer-rnem-warl angkek. \v 16-17 “Atyenh-rnemay, awank-akerr Itnwengel David renh akaltyilek, Judas renh iterl-aretyek, rarl Jesus ahelengkw-rnem-warl ahayiweyenh, rernem renh ipmek atwetyek. Angka nhenh arraty innga. Judas rarl anwekantherr-itwek warrkirrenh. Ran innga Jesus renh ahelengkw-rnem-warl ahayiwek.” Alakenh Peter angkek. \p \v 18 (Rernem Judas renh man anthek, ra renh-rnem atnwenhey-alhetyek Jesus ikwer-warl. Judas-el apmer renh payemelek-anem, man ikwerel. Judas ra ipmek atwelhek. Ra aytnerl-alhek, ilwemel-anem. Atnalty-rnem aytnek ahern-warl. \v 19 Jerusalem-areny-rnem rernem ingkerrenhel awek, Judas rarl ilwek, Jesus renh ahelengkw-rnem-warl ahayiwek-penh. Judas-arl ikwer-itwek ilwek, rernem apmer renh itnewek Arrkngangketyarr.) \p \v 20 Peter-el renh-rnem ilek arrpemarl, “Akngey-kenh angka arrwekeleny Psalm pip-itwekan arrwekel aynteyelarl, Judas ra ilwekerr-awaty: ‘Warl ikwerenh arltwanem aynteyenh. Ingwerenty aney-angenh-anem arrangkw innganem. Ingwerenty-anem warrk ikwerenh-warl arrernelhetyek, rarl ilwek-kety.’ \p \v 21-22 Artwa anyent-anem anwantherr arrernetyek, rarl ilerl-apayntetyek apmer arrpanenh-itwek, Jesus rarl itethirremel akwentek. Artwa anyent akaltyirrek Jesus-angkwarr ywerreyek-atwety, Jesus renharl ra aytarek, renharl John-el baptise-emelek, rarl renh aleth-antey Jesus renh apentek, alker-warl alpekek-atwety.” \p \v 23 Rernem iterrenh artwa nthenh-apeny rlwanetyek, ranem angkakert anetyek. Artwa anyent Joseph Barsabbas, ingweran Matthias. \v 24-26 Rernem Akngey-anem ayernek. “Ntwa ingkerrenh iterl-areyel, aleth-antey. Ntwa anwekantherr anayntila, anwantherr artwa anyent arraty rlwanetyek, angkakert anetyek, Judas rarl ilwek-kety, rarl apmwangkwarr amentewarl alhenh.” Apwert atherr-anem irrwerl-warl-athek iwek arrkernelhemel. Apwert ratherr ahern-warl aytnek apek apwert-itwek ayntek. Apwert ikwer-itwek Matthias itna ayntek. Artwa Matthias rantey antengilek. Matthias ikwer-rnem-warl anyentirrek. \c 2 \s1 Itnweng Rlwart ikwer-rnem-warl apetyeyel \p \v 1 Pentecost arlta anyent ikwerel-antey Jesus ikwerenh-rnem akarrirrek. \v 2 Rernem awek awer-apeny arwerlk angkenty. \v 3 Anyentel-anyentel akapwert-warl lherrm-apeny arrernelhek, rernem warl kwen-itwek rtnenh-warl. \fig |src="cn01890b.tif" size="col" ref="Acts 2:3" \fig* \v 4 Itnweng Rlwart ra ikwer-rnem-warl antelhek, rernem angka ingwerek-ingwer angkerrenh, ingkerrenh awerrey-angenhant-arey. \p \v 5 Jew-rnem apmer arrpanenh-they arwa apetyek, apmer Jerusalem ikwer-itwek anerl-alpetyek. Rernem Ingkart-angkwarr apentenh. \v 6-7 Arwerlk angkenty rernem awek, rernem ingkerrenh anyentirrek. Rernem ywarn iterrek, rernem angka ingkerrenhel angkerrenh. “Nhenh-rnem Galilee-areny-rnem. \v 8 Nthakenh rernem angka ingwerek-ingwer angkerreyel? Anantherr renh-rnem aweyel, rernemarl angka anwekantherr-apenyarl angkeyel. \v 9 Ingwer-rnem Parthia-areny-arl, Media-areny-arl, Elam-areny-arl, Mesopotamia-arenyarl, Judea-arenyarl, Cappadocia-arenyarl, Pontus-arenyarl, Asia-arenyarl, \v 10 Phrygia-arenyarl, Pamphylia-arenyarl, Egypt-arenyarl, Libya-arenyarl, Cyrene tawen-they arrer, ingwer-rnem apmer Rome-they apetyek. \v 11 Ingwer-rnem Jew lyerteny-rneman, ingwer-rnem Jew akely-penh-rnem, Crete-areny, Arabia-areny. Rernem angkerreyel, ‘Akngey rlterrk inngan.’” \p \v 12 Rernem ywarn iterrek. Ingwer-rnem angkerrenh, “Ilek-arrpantey nhenhan?” \p \v 13 Ingwer-rnemel renh-rnem arrkernelhilenh, terangk rernem angkerrerl-anenty-arrpantey. \s1 Peter angkeyel ingkerrenhek \p \v 14 Peter ra kwertengerl 11-pel-itwek rtnenh. Ra aketh innga renh-rnem ilek, “Atyenh-rnem, arrantherr ingkerrenh Jerusalem-areny atyeng mwantyel awelhenherr-arey, atharl arrekantherr ilem. \v 15 Arrantherr apmwel-areth iterreyel terangk-rnem-arrpantey ilerl-anemel. Nhenhan ingwepenh arwarl, nthakenh terangk irrey-angenh ingwepenhan. \v 16 Akngey-kenh angkakert Joel ra awank-akerr anenh. \v 17 Akngey angkek ikwer-angkwarr: ‘Arlta ingkern ikwerel atha ingkerrenh-anem Itnweng atyenh antheyenh ingkerrenhekek. Ikwer-penh awey arrekantherrel-rnem kwey arrekatherrel-rnem angka atyenh ileyenh. Ayeng artwa akely-rnem arrekantherrenh-warl aremirreyenh, artwa ampwernem-warl-then, rernem altyerr areyenh. \v 18 Atha artwa warrkenh-rnem-then arelh warrkenh-rnem-then Itnweng atyenh anthem. Angka atyenh ingwer-rnem-warl rernem ileyenh. \v 19 Athanem ingwerek-ingwer lwewarrerneyek alker-itwek-then, ahern-itwek-then. Rernem rwa lherrm areyenh, kwert-then, arrkngethen. \v 20 Ingkeny ra ingwemernt irreyenh, alkent ra rnter-rnter irreyenh, arrkngapeny. Ikwer-penh Ingkart ra apey-alpeyenh rlterrk ilkwakert. \v 21 Arlta ingkern ikwerel, Ingkartel renh-rnem arntarnt-areyenh, rernemarl renh ayernenty, ra renh-rnem arntarnt-aretyek.’ Alakenh-anyem Joel-kenh pip-itwek aynteyel. \p \v 22 Artwa Israel-kenh-rnem, arrantherr atyeng awelhenherr-arey, atharl arrenhantherr ilem, Jesus Nazareth-areny ikwer. Akngey rantey Jesus ikwer inkwerelhek, renh rlterrkilemel, ilek-ilek-angkwarr ra mpwarayntetyek. Kel arrantherr arek rarl ilek-ilek mpwarek. \v 23 Akngey ra arrwekel-antey iterrek, Jesus arrekantherr-warl thwenetyek, ingkerrenhek katy ilwetyek. Ra arrekantherr-warl kel thwenek. Arrantherr artwa apmwernem-warl-then artwa ahelengkw-rnem-warl ahayiwek, rernem renh ipmek atwetyek, rernem renh arwerl iylpeyl-atherrek atanthek. \v 24 Akngeyel renh angkep arrpemarl itethilek, rlterrk ikwerenh-akertel. Arrewaly-rnem awenng-itwek aynteyel. Rernem ywarn-antey ament akemirreyenh. Jesus ra awenngel ayntenh arrpemarl. Akngeyel renh akemelhilek, rlterrk ikwerenh-akertel. \v 25 Atyetyart David-el ingkwernek pip-warl arrwekel-antey Jesus-arl aremirreyenh. Ra alakenh-anyem ingkwernek: ‘Ingkart ra atyeng-itwek arrer aneyel. Artwa ingwer-rnem ywarn atyeng arrkernelheyenh, ayenh ilpertiletyek. \v 26 Ayeng irrkngerney-anem aneyel, Akngeyekant-anem ayeng inkwerelhemel. Ayeng alhewer-anem anayntem, rarl ayenh arntarnt-areyel. \v 27 Ingkartel ayenh iwerl-alhey-angenh awenng-itwek. Ra ayenh arntarnt-areyenh, awenng-itwek, ayenh iwerl-alhey-angenh, ngarl atyeng ilkelheyel. \v 28 Ra ayenh akalty-anthek, arraty-angkwarr anetyek, ayeng aknganekarl iteth aneyenh. Ra ayenh irrkngerney anthek, atyeng-itwek intem-antey aneyenh.’” \p \v 29 Peter angkek arrpemarl, “Atyenh-rnem, angka David-kenh ayeng arraty angkeyel. Ra ilwek, rernem David renh awenng-warl akwernek. Aleyan awenng ikwerenh aynteyel-antey. \v 30 David ra Ingkart-kenh angkakert anenh. Ra iterl-arek, Akngeyelarl renh alhelek, artwa anyent ikwer-rnem arrernetyek, ra atyetyart ilkwa anetyek. \p \v 31 David ra iterl-arek, Ingkartel angkep anyent impen akemelhileyenh. Ra ilek, Akngeyel renh awenng-itwel iwerl-alhey-angenh. \v 32 Akngeyel Jesus renh innga akemelhilek, arrewaly-penh itethilemel. Anwernantherr akalty, anwernantherr renh anngetherr aytaremel arek. \p \v 33 Jesus ranem alker-warl alpek, Akngey-itwek aney-alpek. Akngeyel Itnweng renh alhelek, renh anthetyek, Jesus ra Itnweng rlterrk anwenhantherr antheyel. Aleyan arrantherr areyel-anem, aweyel-anem, Itnweng renhey-antey. \v 34 David ra alker-warl alhey-angenh. Ra angka nhenh ingkwernek, ament ikwerenh-angkwarr-weny: ‘Ingkart angkek Ingkart atyenh-warl, “Atyeng-itwel ana! \v 35 Artwa apmwernem atha antengiletyek, rlterrk ilkwakertel, renh-rnem ywerrelhilemel, rernem ngkweng awelhetyek.” ’ \p \v 36 Israel-kenh-rnem ingkerrenh, arrantherr nhenhek ingkerrenhel iterl-aretyek, Jesus irrkaty weth nhenhan arrantherr arwerl iylpeyl-atherrel atanthekarl. Akngeyel Christ arrernek, ra Ingkart arrekantherr ingkerrenhek anetyek.” \v 37 Angka rernem awek-penh, rernem ywarn iterremel-anem anenh. Peter-anem rernem ayernek, kwertengerl ingwer-rnem-then, “Nthakenh-angkwarr arrantherr irreman?” \p \v 38 Peter angkek, “Akngey-warl angkep irrenherr-arey, baptise inemel, itna Jesus-angkwarr, Akngeyelarl apmwa arrekantherrety iwem. Ikwer-penhan Itnweng Rlwart ra antelheyenh arrekantherr-warl, arrekantherr-itwek intem anetyek. \v 39 Alakenh-anyem Akngeyel arrekantherr arrernek, ampernemek-then ingkerrenhek, Itnweng ikwerenh thwenetyek. Apmer ingwer-areny-rnem-then Akngeyel ikwer-rnem arrernek arrpemarl, Itnweng ikwerenh thwenetyek.” \p \v 40 Peter-el renh-rnem akalty-anthek arrpemarl aleth-antey, “Arrantherr artwa apmwernem-they angkep irretyek.” \v 41 Rernem-anem Peter-ek awelhek. Rernem-anem Peter-warl apetyek, renh-rnem baptise-emeletyek. Arlta ikwerel-antey, Akngeyel artwa 3,000 innga anyentelhilek kwertengerl ikwerenh-rnem-warl. \s1 Angka tyaty-areny arrwekeleny-rnemek \p \v 42 Angkakert-rnem rernem-anem ingwer-rnem akaltyilek. Rerneman aleth-antey anyentirrenh, amern arlkwetyek, Akngey-warl-anem rernem angketyek. \p \v 43 Akngey Ingkartel kwertengerl-rnem akaltyilek, rernem ilek-ilek mpwaretyek. Angkakert rernem ilek-ilek mpwarek. Akngey Ingkart aremirrek, ikwer-rnem-warl, rlterrk ilkwakert. Ingwerel-rnem rlterrk-akert arek-penh, rernem ater-anem irrek. \v 44 Rernem anyent irrenh, rernem mwerrant-arey anenh. Man-rnem-then rernem antherrenh arwa alhewer-antey, ampwal-rnem-then. \v 45 Ampwal ingkerrenh rernem tharlemilek, arrangkwarl anenh-rnem-then ingkerrenh arwa rernem man anthek irrepern-rnem. \v 46 Arlta arrpanenh rernem anyentirrenh tyaty ilkwa Jew-rnem-kenh-warl, warl ilkwa anyent-itwek. Apmer ingwer-rnem-warl rernem alhenh, anyentirretyek amern arwa arlkwayntetyek. \v 47 Rernem irrkngerney ingkerrenh anenh, Akngeyek inkwerelhemel. Ingwer-rnem ikwer-rnem inkwerelhek-antey arrpemarl, rernemarl iylpareth anenhek. Arlta arrpanenhel Ingkartel ingwer-rnem pweytilenh, akngerram-akngerr ilemel, rernem Jesus ikwer-angkwarr iteth anayntetyek. \c 3 \s1 Peter-el artwa lerrp mwerrileyel \p \v 1 Arlta ingwerel atwerrp 3 o’clock-el Peter-atherr John-atherr alhek, Jew-rnem-kenh tyaty ilkwewarl, Akngey-warl angketyek. \v 2 Arlta arrpanenhel ingwer-rnemel artwa lerrp renh akngenh, arriw ikwer-warl renh arrernenh. Iwerr keyt rernem itnewek Keyt Mwerr-angker. Iwerr-angkwarr alhenh-rnem artwa lerrpel ngkweltyek ayerney-ayntenh. Ratherr arek artwa lerrp renh. \p \v 3 Artwa ra John-atherr Peter-atherr ayerney-ayntek ngkwelty anthetyek, artwa lerrp renh, ratherr ikwer-angkwarr alhek warl kwen-warl. \v 4 Ratherr renh arek, atherrel-antey. Peter angkek ikwer-warl, “Aylenhanth ara!” \p \v 5 Artwa lerrpel renh-atherr arek, ratherr ngkwelty anthentyek-arrpantey. \v 6 Peter ikwer angkek, “Ayeng ngkweltyek arrangkw! Atha ngenh ileyel, Jesus Christ Nazareth-areny itnangkwarr rtnerl-alha!” \v 7-8 Peter-el iltya arraty-they renh anterrkwemel rnkernek. Ingkety rlterrk-anem irrek, ra atnarnpek inkwerelhemel, alhemel-anem. Ra Peter-atherr John-atherr-angkwarr alhek, atnarnperl-apemel, Akngeyek inkwerelhemel. \fig |src="cn01897b.tif" size="col" ref="Acts 3:7-8" \fig* \v 9 Ingwerel-rnem arek rarl Ingkartek inkwerelherl-apenh. \v 10 Rernem artwa renh aketh-antey alhengk-arek rarl iwerr ikwerel mpwelhemel artwernem manek arlkarewey-ayntenh Keyt Mwerr-angker-itwek. Rernem ywarn iterrek, “Nthakenh-anem artwa nhenh irrekan?” \s1 Peter-el angka Jesus-kenh ileyel \p \v 11 Artwa ra Peter-atherr John-atherr anterrkwenh-antey, akngerr ikwer-atherr-warl akarrirrek. Lywenty ra itna Solomon-kenh Lywenty. \v 12 Peter-el renh-rnem arek, rernemarl ikwer-atherr-warl akarrirrenh, ra angkek, “Israel-kenh-rnemay, ilekek arrantherr aylenhanth artewentyel areyel, aylanth rlterrk-arrpantey? Arrantherr apek iterreyel aylanth mwerr-arrpantey? \v 13 Ingkart Akngey irrkaty-antey aneyel. Abraham, Isaac, Jacob rernem ikwer inkwerelhek-antey. Ra Jesus, alerikw ikwerenhek inkwerelhek. Artwa irrkaty rey-antey ahelengkw-rnem-warl ahayiwek, renh ipmek atwetyek. Arrantherr ikwerety intwemelirrek. Pilate-el tyarlewetyek angkek, arrantherr ikwerety arlkarirrek. \v 14-15 Jesus ra arraty innga anenh. Arrantherr ikwerety arlkarirrenh. Arrantherr Pilate renh ayernek, artwa apmwa tyarlewetyek, artwa mwerrant atwemel. Itethiley-angkerarlap ran. Artwa rarl arrenhantherr irrpelthel itethilek, renh arrantherr ipmek atwek. Akngeyel renh angkep itethilek. Anwantherr-anem akalty, anwantherr renh iteth arek-penh. \v 16 Artwa lerrp nhenhel Jesus tnakeyel rlterrk ilkwakert. Alakenh-anyem Akngeyel renh mwerrilek, Jesus-kenh itnangkwarr. Kel yanhey-antey arrantherr arek. \p \v 17 Atyenh-rnemay, arrantherr Atyetyart-rnemel-then apalel Jesus renh ipmek atwek. \v 18 Akngeyel angkakert ingwer-rnem-angkwarr arrwekel-antey ilek, Jesus ra irrwampenty awelhey-alenty, artwa apmwel-rnem renh atwey-alenty. Akngey-kenh Angka ranem innga aynteyel. \v 19 Arrantherr Akngey-warl angkepirretyek apmwekety, rarl apmwa arrekantherrety iwem. \v 20 Akngeyel rlterrk arrenhantherr antheyenh, ra Jesus arrekantherr thweneyenh. \v 21 Jesus ra alkerel-antey anem, Akngeyel ahern nhenh lyertenyiletyek, angkakert arrwekeleny ingwer-rnemarl awank-akerr ilek-angkwarr-antey. \v 22 Akngeyel renh-rnem Moses-angkwarr ilek, ‘Angkakert ingwer-anem atha arrekantherr-warl thweneyenh. Ra Angkakert Moses-apeny anem, arrantherr ikwer awelh-ayntetyek. \v 23 Ingwer apek angkakert ikwer irrpelthirrenty, Akngeyel renh iwerl-alhem intem-antey.’ Alakenh-anyem Akngey-kenh angka aynteyel. \v 24 Samuel-then angkakert ingwer-then rernem Akngey-kenh Angka akalty-anthek, Artwa Impen nhenhey-antey. Angkakert rernem ingwer-rnem Moses-they ingkern akalty-anthek Akngey-kenh angka arrpemarl. \v 25 Arrantherr alakenh Akngey-angkwarr apentetyek. Angka Akngeyel arrernek arrwekeleny-rnemek. Angka ra Akngeyel Abraham ilek, ‘Ngkwenh-rnem-angkwarr angka atyenh arlpimpirreyenh, apmer arrpanenh-angkwarr, ahern-areny ingkerrenhel ayenh iterl-arayntetyek-awaty.’ \v 26 Akngeyel alerikw ikwerenh arrekantherr-warl-tangkwel thwenek, arrantherr ikwer-warl angkepirretyek apmwekety.” \c 4 \s1 Jew-rnem-kenh atyetyart-rnemel Peter John ikwer-atherr ileyel, ratherr Jesus-kenh angka akalty-anthey-angenh anetyek \p \v 1-2 Peter-atherr John-atherr ratherr akngerr ingwer-rnem akalty-anthenh, Jesus ipmepenh akemirrekarl. Ratherr renh-rnem ilenh, ingwer-rnem angkep ipmepenh itethirreyenh, Jesus-apeny. Artwa tyaty-areny ingwer-rnem, atyetyart ilkwa ahelengkw-rnem-kenh, Sadducee-rnem-then, rernem apetyek ikwer-atherr-warl. Rernem ikwer-atherr ahelirrek. \v 3 Ingkeny kwenirreynenh-anem, ahelengkwel-rnem renh-atherr anterrkwek, tyaylek-anem akwernemel, ingwepenhek-atwety. \v 4 Akngerr ingwer-rnem ratherrarl renh-rnem akalty-anthek, rernem Jesus tnakek. Ingkart-rnem akngerr-anem irrek, 5,000. \p \v 5 Ingwepenh artwa ampwernem-then Moses-kenh angkakert-rnem-then Atyetyart Jew-rnem-then rernem Jerusalem-itwek akarrirrek. \v 6 Atyetyart tyaty-areny ilkwa Annas, Caiaphas, John, Alexander, Annas-kenh ingwer-rnem-then, rernem ingkerrenh akarrirrek. \v 7 Rernem Peter-then John-then akngetyek tyayl-they, renh-atherr ampep-itwek arrernek, rernem renh-atherr ayern-ayntetyek. Rernem renh-atherr ayernek, “Angwenhel mpwelenhanth rlterrkilek, artwa lerrp mwerriletyek? Angwenh-kenh itnangkwarr mpwelanth itethileyel? Angwenhel mpwelenhanth rlterrkilek, mpwelanth arntety-rnem mwerriletyek?” \fig |src="cn01901b.tif" size="col" ref="Acts 4:7" \fig* \p \v 8-9 Akngey-kenh Itnweng Rlwart-akertel Peter renh rlterrkilek. Peter-el renh-rnem ilek, “Atyetyart-rnemay, artwamp-rnem-then, arrantherr aylernanth ayerneyel, nthakenh aylernanth artwa lerrp renh mwerrilek? \v 10 Aylernanth-anem arrenhantherr Israel-areny ingkerrenh iletyek. Aylernanth artwa lerrp renh mwerrilek, Jesus Christ Nazareth-areny-kenh itnangkwarr. Arrantherr Jesus renh arwerl iylpeyl-atherrel atanthek ilwetyek-atwety. Akngey Ingkartel renh angkep ipmepenh itethilek. \v 11 ‘Arrantherr renh apmwek-athen arenh. Ran inngarl, anyent impen.’ \v 12 Jesus rant ingwer angkep itethilem. Jesus-kenh itnakertelant anwantherr itethirrem.” \p \v 13 Atyetyart-rnem apatek, ratherrarl alhewer-antey ikwer-rnem-warl angkenh nyerrirrey-angenh, arnkaty innga. Rernem renh-atherr iterl-arenh, ratherr akwerrp anenh, akaltyirrey-angenh-antey awank. Artwa rernem iterl-arek, ratherrarl Jesus-itwek anenh awank. \v 14 Artwa lerrp-penh ra ikwer-atherr-itwek rtnenh. Artwa ra aherrety 40-pel anenh, rarl mwerrirrek. Atyetyart-rnem apatek. \p \v 15 Atyetyart-rnemel Peter-then John-then aketh-warl irrentek. Rernem ament-anem angkerrenh, \v 16-17 “Nthakenh-anem artwa nhenh-atherr anwantherr ileman? Jerusalem-areny-rnemel kelarl iterl-areyel, ratherrarl renh mwerrilek. Anantherr nthakenh arrangkw iley-angenharl. Ingwer-rnemel awekerr, anwantherr renh-atherr menty iletyek Jesus-kenh angka ikwer.” \v 18 Rernem ikwer-atherr yangkelhek, ratherr apetyetyek. Atyetyartel-rnem renh-atherr artwerilek, “Mpwelanth Jesus-kenh Angka ingwer-rnem akalty-anthey-angenh anetyek.” \p \v 19 Peter-atherr, John-atherr ratherr artwa ingwer-rnem ayernenh, “Aylernanth Akngey Ingkartek awelhem apek, arrekantherr apek? \v 20 Nthakenh aylernanth akater aney-angenh. Aylernantharl Jesus renh awek-penh, arek-penh, aylernanth ingwer-rnem ilem.” \p \v 21-22 Rernem ywarn-antey iterrek, ilekek renh-atherr atweman. Ingkerrenh Akngeyek inkwerelhek, rarl renh mwerrilek. Rernem renh-atherr menty-anem tyarlewek alpetyek, renh-atherr ilenh, “Mpwelanth apmwelhelentyan, anwantherr mpwelenhanth atwemarl.” \s1 Rernem Akngey ayernem, ra renh-rnem rlterrkiletyek, rernem angka mwerr-angker arnkatyel iletyek \p \v 23 Tyayl-they ratherr tyerrelhek-penh, ratherr Ingkart-areny-rnem-warl alpek. Ratherr angkanem iley-alpek, atyetyart rernemarl ilenh. Angkanem ilerl-apenh ingwer-rnem-warl. \v 24 Ingkart-areny rernem awek-penh, rernem Akngey Ingkart-warl-anem angkek, “Atyetyartay, ahern-then alker-then, kwaty alay-then, antyarr-rnem-then, ahern-areny ingkerrenh ntwa arrpmernek. \v 25-26 Nga arrwekeleny David-ek alakenh angkek, ‘Ilekek alethang-rnem ahelirreyel? Ilekek rernem atwerr-ayntetyek ilkelheyel? Atyetyart ahern-areny-rnem iterreyel, Akngey Ingkartek-then ikwerenh Christ-ek antengiletyek arrkernelheyel-arrpantey?’ David-el ilek Itnweng Rlwart-akertel. \v 27 Nhel apmer Jerusalem-itwek artwa Jew-weny-rnem-then Atyetyart Herod-then Pontius Pilate-kenh-rnem-then anyentirrek artwa Israel-kenh-rnem-then, Jesus warrkenh arraty ngkwenh atwetyek. \v 28 Rernem renh atwek ngarl arrwekel angkek-angkwarr-antey. \v 29 Ingkartay, anwantherr warrkenh ngkwenharl. Anwenhantherr rlterrkila, anwantherr arnkatyel angka ngkwenh ilerl-apayntetyek. \v 30 Ntwa arntety-rnem aleth-antey mwerrerl-aynta. Anwantherr arntety-rnem mwerriletyek Jesus-kenh itnangkwarr, anyent impen ngkwenh.” \p \v 31 Warl akngelhek. Jesus-arl apentenh-rnem mwerrant-arey anenh. Itnweng Rlwart ikwer-rnem-warl apetyek, rernemap alhewer-antey ilerl-apenh. \s1 Jesus-arl apentenh-rnem rernem mwerrant-arey anetyek \p \v 32 Rernem ilterrey-angenh mwerrant-arey anenh Ingkart-angkwarr. Jesus-arl apentenh ingwer-rnem rernem arwa alhewer antherrenh. \v 33 Itnweng Rlwartel angkakert-rnem arnkatyilek. Rernem ingkerrenh arnkatyel ilerl-apenh, “Jesus ra ipmepenh itethirrek.” Akngeyel renh-rnem ingkerrenh arntarnt-arek. \v 34 Rernem ampwal ingkerrenh warl-rnem-then tharlemilek. Ingwer-rnemel ampwal atnyeney-angenh, ampwal ingkerrenh warl-rnem-then. Man-rnem rernem inek, ampwal tharlemilek-penh. \v 35 Artwa ingwer-rnem-warl antheynek, arrangkwarl anenh-rnemek, man-weny irrepern-rnem. \p \v 36-37 Joseph-el apmer amern weyt-angketyarr ikwerenh tharlemilek, man ingkerrenh ra angkakert-rnem-anem anthek, man-weny-rnem anthetyek. Joseph Cyprus-areny artwa anenh. Itna ingweran rernem renh itnewek Barnabas, alakenh angkemel, “Ingwer-rnem irrkngerney anthey-angker”. \c 5 \s1 Ananias Sapphira-atherr \p \v 1 Anewart-atherr artwa Ananias-then, arelh Sapphira-then, ratherr apmer amern weyt-angketyarr tharlemilek arrpemarl. Ratherr man ataperr ayerrpilek, ikwer-atherrant ratherrarl man ayerrpilek, ingwer-rnem-warl arraty ilelhey-angenh anyelkel-antey. \fig |src="cn01905b.tif" size="col" ref="Acts 5:1" \fig* \v 2 Ananias ra man akely angkakert-rnem-anem anthek, irrtyertel-antey. Ratherr irrtywerremel ilelhenh, man ilkwa anthetyek-arrpantey. \v 3 Peter-el renh ilek, “Arrentyel ngenh anterrkwek, nga ikwerant-anem awelhek. Ilekek nga irrtywerrekan Itnweng Rlwart Akngey-kenhek? \v 4 Apmer amern-angketyarr ntwa tharlemilek, man ntwa ayerrpilek ngkweng-antey arrpemarl. Ngap Akngeyekant irrtywerrekan, ahern-areny-rnem-wenyek!” \v 5-6 Ananias ra awek-penh, ra aytnerl-alhemel ilwek-anem. Artwa anthety rernem apetyek, arrewaly renh ataperrelek, rernem akngekan akwernetyekant-anem. Ingwer-rnem aterirrek. \p \v 7 Atwerrp anewikw ikwerenh Sapphira aylpenhek, apal-antey. \v 8 Peter-el ayernek, “Ntwa amern-angketyarr tharlemilek man irrkaty ikwer-antey. Ananias-el man ingkerrenh-antey akngetyek?” \p Sapphira-el ilek, “Ya, kel ra anthek, ingkerrenh-antey, lipwel-antey yanhan!” \p \v 9 Peter-el ilek, “Mpwelanth irrtywerremel Itnweng Rlwartek. Artwa yanh-rnem rtnenherreyel arriw-itwel. Rernem Ananias-tangkwel akwernek. Ikwer-penhan rernem ngenh-anem akwernem.” \v 10 Sapphira aytnerl-alhek, ilwemel-anem. Artwa rernem aylpenhek, Sapphira arrewaly-anem arey-alhek. Rernem renh akngek, akwernetyek anewikw ikwerenh-itwek. \v 11 Tyaty-areny-rnem rernem-anem aterirrek. Akngerr ingwer-rneman aterirrek arrpemarl. \s1 Rernem ilek-ilek mpwareyel \p \v 12 Ingkart-kenh angkakert-rnemel arntety-rnem mwerrilek Akngey-kenh Itnweng-akertel. Jesus-arl apentenh-rnem anyentirrenh Solomon-kenh Lywenty-itwek. \v 13 Artwa ingwer-rneman inkwerelhek. Rernemap ikwer-rnem-itwek anyentirrey-angenharl. \v 14 Akngerr ingwerel-rnem Ingkart-anem apentenh, artwernem-then, arelh-rnem-then. \v 15 Rernem arntety-rnem akngetyenh iwerrel-antey, panty-warl arrernemel. Rernem iterrek, lywenty ikwerenhel renh-rnem arnenty, rernem mwerrirretyek. \v 16 Ingwer-rnem tawen-el anenh-rnemel Jerusalem-ampenyel. Rernem arntety-rnem-then arrenty-akert-rnem-then atnwenhenh. Kwertengerl-rnemel renh-rnem mwerrilek. \s1 Jew Atyetyart-rnemel renh-rnem alwerneyel, atwetyek \p \v 17 Atetyart ilkwa Jew-kenh tyaty-areny-rnem-then Sadducee-rnem-then rernem ikwer-rnem-kety arlkarirrek. \v 18 Angkakert renh-rnem anterrkwek, tyayl-ek-anem akwernemel. \v 19 Ingwel Ingkart-kenh angel apetyek, arriw ikwer-rnem-anem altywerilek, renh-rnem tyarlewek tyayl-they. \v 20 Angel-el renh-rnem ilek, “Tyaty Jew-kenh-warl alhenherr-arey, renh-rnem iletyek, rernem arraty-angkwarr apentetyek.” \v 21 Ingkeny tyerrelhenhey-alentyel, rernem alhek tyaty ilkwewarl, renh-rnem akalty-anthetyek. Atetyart ilkwa warrkenh ikwerenh-rnem-then rernem Council-rnem akarrilek, rernem angkerretyek. Rernem angkakert-rnemek yangkelhek. \p \v 22 Tyayl-areny iltyemwerney-rnem ikwer-rnem ywarek. Rernem ilek, \v 23 “Anantherr tyayl-warl alhek. Tyayl renh arey-alhek martekarl ra ayntenh. Tyayl arntarnt-arey-angker-rnem arriw ikwer-itwek rtnenh. Anantherr arriw altywerilek, arrangkw-anem arey-alhek.” \v 24 Iltyemwerney-rnem-kenh Atyetyartel angka awek-penh, ra ywarn iterrek. Jew-rnem-kenh Atyetyart-rnem ywarn iterrek arrpemarl. \v 25 Artwa anyent angkakert apetyek, renh-rnem iley-alhek, “Artwernem ntwarl tyayl akwernek-rnem, rernem ingwer-rnem angka Akngey-kenh ilerl-apeyel, tyaty ilkwa Jew-rnem-kenh aketh-ampeny-itwek.” \v 26 Iltyemwerney atyetyart ilkwa iltyemwerney ingwer-rnem-then rernem angkakert-rnem akngey-alpek, renh-rnem atwey-angenh, ingwer-rnemel iltyemwerney-rnem atwekerr, apwertel wekerr. \p \v 27 Kwertengerl-rnem akngek Council-rnem-warl. Atyetyart ilkwa tyaty-arenyel renh-rnem ilek, \v 28 “Anwantherr arrwekel-antey arrenhantherr ilek, ‘Jesus-kenh-angkwarr akalty-anthey-angenh.’ Arrantherr Jerusalem ingkerrenh-angkwarr akalty-anthenh. Anwenhantherr ayntarrp-ileyel, Jesus atwenty-arrpantey.” \p \v 29 Peter kwertengerl ingwer-rnem-then angkek, “Ahern-arenyek awelhey-angenh, Akngeyekant awelheyel. \v 30 Arrantherr Jesus renh atwek, arwerl iylpeyl-atherr-warl, aylparirremel. Arrwekeleny-rneman awelhenhan Akngeyek, rarl Jesus renh itethilemel ipmepenh akemelhilek, Akngey anyent rey-antey. \v 31 Akngey ra Atyetyart anwekantherr arrernek, itethiley-angker. Akngey Ingkartel renh arrernek, Israel-kenh-rnem apmwekety angkepirretyek, apmwa ingkerrenh-kety iwetyek. \v 32 Arrantherr ileyel, Itnweng Rlwartel ileyel arrpemarl. Rernem Akngeyek awelhenty, rernem Itnweng Rlwart-akert-anem.” \p \v 33 Council-rnemel awek, rernem ahelirrek, renh-rnem ipmek atwetyek. \v 34 Anyent ingweran Pharisee anenh, itnan Gamaliel. Ingkerrenhel renh mwerr antwenh. Ra impen Moses-kenh angka akalty-anthenh. Ranem iltyemwerney-rnem ilanthek, kwertengerl-rnem aketh-warl akngetyek. \v 35 Ra Council-rnem-warl angkek, “Artwa Israel-kenh-rnem mwantyel iletyek. \v 36 Apmwerrkel artwa anyent Theudas, ra ilelhek ra akwel atyetyart ilkwa anetyek. Artwa 400 irlkenty ikwer-angkwarr anenh arrpemarl. Artwa ingwerel renh ipmek atwek, ikwerenh-rnem anterrerrek, Artwa Impenarl atwek-kety. \p \v 37 Artwa anyent ingweran Judas Galilee-areny apetyek, kapment-rnem-el artwernem count-emileyel-angkwarr-antey. Artwa ingwerel renh ipmek atwek arrpemarl. Artwa ikwerenh-rnem arlperrtyirrek arrpemarl. \p \v 38 Alakenhaym-kety artwa renh-rnem menty-anem ipmenherr-arey. Angka nhenh apek ahern-areny-kenh anamerl ywerreyenh weth-lkwer. \v 39 Akngey-kenh angka rernemarl apek ileyelek, nthakenh arrkngert angkey-angenhan.” \p \v 40 Sanhedrin Council-rnem Gamaliel ikwer awelhek, rarl angka ilenhek, rernem angkakert-rnemek yangkelhek, rernem ahelengkw-rnem ilanthek, renh-rnem whip-el atwetyek, renh-rnem ilek, Jesus-kenh angka iley-angenh anayntetyek. Renh-rnem menty-anem tyarlewek. \p \v 41 Rernem Council-rnem-kety alpek, irrkngerney-anem. Rernem inkwerelhek, Akngeyek warrkirretyek, ahelengkwel-rnemarl renh-rnem atwenh-kety. \v 42 Arlta arrpanenhel rernem anyentirrenh Jew-rnem-kenh tyaty ilkwitwek, warl ingwerek-ingwer ikwer-rnem-kenh. Rernem ipmelhey-angenharl, intem-antey Akngey-kenh angka ilenh, Jesus ran artwa, Akngeyel awank-akerr alhelek renh thwenetyek ahern nhewarl, ahern-areny ingkerrenh itethiletyek. \c 6 \s1 Rernem artwa 7-pel arrerneyel, Ingkart-kenh-rnem arntarnt-aretyek \p \v 1 Akngeyel akngerr ingwer-rnem pweytilek ikwerenh-rnem-warl. Angkakert ingwer-rneman angka Greek-arl angkenh. Ingwer-rneman angka Hebrew-arl angkenh. Rernem amern-they ilterrenh. Arelh Greek amperr-areny inpert-rnemel amern iney-angenh, ingwer-rnemel arrkngelek-kety. Ingwer-rnemel arelh inpert-rnem amernel wantey-angenh. Greek-arl angkenh-rnem arlkarirrenh Hebrew-arl angkenh-rnem-kety. \p \v 2 Angkakert 12-el ingkerrenh anyentilek. Ikwer-penhan rernem ilek-anem, “Anwantherr mwerr-angkwarr Akngey-kenh angka akalty-anthayntetyek ipmelhey-angenh, amern arlperrtyelhiletyek. \v 3 Alakenh-anyem arrantherr artwa 7-pel mwerr-rnem iylpareth-rnem rlwanetyek, artwa Akngey-kenh Itnweng Rlwart-akert-rnem. Artwa akwerrng mwerr-rnem. Anantherr renh-rnem rnkernetyek, amern rernem arlperrtyil-ayntetyek ingkerrenhek. \v 4 Anantherr Akngey ayern-ayntetyek ingkerrenhek, Akngey-kenh angka akalty-anthayntetyek.” \p \v 5 Rernem inkwerelhek, rernem-anem Stephen rlwanek. Itnwengel renh rlterrkilek. Artwa iylpareth Jesus-arl apenteyel. Ikwer-penhan rernem artwa ingwer-rnem-anem rlwaneynek, itnan ikwer-rnem-kenh Philip-akerr, Prochorus-akerr, Nicanor-akerr, Timon-akerr, Parmenas-akerr, Nicolaus-akerr. Nicolaus Antioch tawen-areny anenh, Jew-wenyarl ilkwerrek. \v 6 Rernem artwa renh-rnem angkakert-rnem-warl akngetyek. Angkakert-rnemel iltya akapwert-warl arrernemel, Akngey renh ayernek, renh-rnem rlterrkiletyek. \p \v 7 Ikwer-penhan Jesus-arl apenteyel-rnemel renh-rnem akalty-anthek. Akngeyel-anem ingwer-rnem ikwer-rnem-warl anyentilek. Jew-rnem-kenh Atyetyart ingwerel-rnem Jesus renh tnakek arrpemarl. \s1 Jew ingwer-rnemel Stephen renh anterrkweyel \p \v 8 Akngeyel Stephen renh rlterrkilek, renh arntarnt-arenh. Stephen ranem ilek-ilek mpwarek, arntety-rnem mwerrilek. \v 9 Artwa ingwer-rnem ikwerety arlkarirrek. Artwa rernem Jew-rnem anenh, apmer Cyrene-areny-rnem-then, Alexandria tawen-areny-rnem-then. Rernem ilelhenh, rernemarl arwa alhewer alhenh-rnem. Artwa ingwer-rnem apmer Cilicia-areny-rnem-then apmer Asia-areny-rnem-then. Rernem Stephen-akerr ilterrek. \v 10 Stephen-el renh-rnem irrpelthel antengilek, Itnweng Rlwart-akertel. \v 11 Ikwer-penhan rernem artwa apmwernem thwenek, Stephen renh irrtywerremel ayntarrp-iletyek, “Anantherr Stephen renh awek, Moses-ek-then Akngeyek-then irrpelthirrenh.” \p \v 12 Angka awek-penh Moses apentenh-rnem-then artwa ampwernem-then ahelirrek. Rernem-anem Stephen anterrkwemel Sanhedrin Council-warl-anem atnwenhek. \v 13 Artwa irrtywerrey-angker-rnemel Sanhedrin Council-angkwarr-anem renh irrtywerremel ayntarrp-ilek, “Artwa nhenh Akngey-kenh tyaty ilkwa impenek apmwel-areth angkeyel, Moses-kenh angkek irrpelthirrenh. \v 14 Anwantherr renh awek, rarl ingwer-rnem ilenh, Jesus Nazareth-arenyelarl Akngey-kenh tyaty ilkwa akaltheyenh. Moses-kenh angkek ra irrpelthirreyel.” \v 15 Sanhedrin Council-rnemel Stephen renh artewentyel arek, rernem arek inngerr ikwerenh angel-kenh inngerr-apeny. \c 7 \s1 Stephen ilelheyel Sanhedrin Council-rnemek \p \v 1 Atyetyart ilkwel Stephen renh ayernek, “Nthakenh nga iterreyel? Angka arraty-antey ngkweng rernem angkerreyel?” \p \v 2 Stephen-el renh-rnem ilek, “Atyenh-rnemay, atyeng awelhenherr-arey. Akngey anwekantherrenh rarl rlterrk ilkwakert aneyel, rant Abraham ikwer aremirrek, rarl apmer Mesopotamia anenh-warl, ra apmer Haran-warl alpey-alenty. \v 3 Akngeyel renh ilek, ‘Apmer ngkwenh iwerl-alha, ngkwenh-rnem-then, nganem apmer ingwer-warl alpetyek, atharl ngkweng iylparrernem-warl.’ \v 4 Kel apmer Chaldea renh iwerl-alhek, ra apmer Haran-warl-anem alpek, ikwerel-anem intem-antey aney-alpek. Aynikw ikwerenh kel ilwek-anem. Ikwer-penh Akngeyel Abraham renh apmer nhenh-warl arrernek, apmer nhenhel anwantherr lyert aneyel. \v 5 Akngeyel Abraham ikwerenh-rnem-akert arwa alhelekant apmer renh anthey-angenh-antey. Akngeyel Abraham renh alhelek-antey, Abraham-kenh ampa aney-angenh-antey arrangkw-antey. \v 6 Akngeyel Abraham renh ilek, ‘Aray, ngkwenh-rnem apmer ingwer-ampenyel aneyenh aherrety 400-ek-atwety. Rernem alethang-rnemek artewenty innga warrkirreyenh. Alethang-rnemel renh-rnem warrk ilkwa antheyenh. \v 7 Atha alethang-rnem atweyenh ikwer-rnem-they. Ikwer-penhan ngkwenh-rnem apmer ikwer-they alpeyenh, nhenh-warl-anem apey-alpeyenh, Akngeyek inkwerelhetyek.’ \p \v 8 Akngeyel Abraham renh ilanthek, ra angkep alheletyek, ‘Ngkwenh-rnem artwiletyek ingkerrenh-antey rernem arlta 8-ek-atwety ilkwerrekarl.’ Alakenhaym awey ikwerenh Isaac artwilek, arlta 8 ikwerel. Isaac-kenh alerikw Jacob. Awey 12 Jacob-kenh ingkerrenh-antey. \p \v 9 Joseph-kenh awayikw-rnem ikwerety arlkarirrek. Rernem-anem renh artwa alethang-rnem-warl tharlemilek. Rernem-anem renh apmer Egypt-warl akngeynek. Akngeyel Joseph renh arntarnt-arek-antey. \v 10 Akngeyel renh arntarnt-arek, ingwerel renh atwekerr. Akngeyel renh akaltyilek innga. Atyetyart Egypt-areny Joseph ikwer inkwerelhenh, ranem renh Atyetyart ilkwa arrernek apmer Egypt-itwek, ampwal ingkerrenh ra arntarnt-aretyek. \p \v 11 Amern akngerr lyapey-angenh-anem Egypt-itwek, Canaan-itwek. Amern-wenyel rernem angayakw-anem irrek. \v 12 Jacob-el awek Egypt-itwek amern akngerr ayntek. Ra anaynwekantherrenh 12 thwenek Egypt-warl. \v 13 Ikwer-penhan angkep arrpemarl amernek alpek Egypt-warl, Joseph ra ikwer-rnemek ilelhek-anem, ra ayteyikw ikwer-rnem-kenh anenh. Atyetyart Egypt-arenyel angka awek arrpemarl. \p \v 14 Joseph ranem aynikw ikwerenhek awayikw ikwer-rnemek-then ingkerrenh ingwer-rnemek-then yangkelhek, rernem Egypt-warl alhetyek. Ikwerenh-rnem akngerr anek, 75-pel. \v 15 Jacob Egypt-warl alhek, apmer ikwer-itwek-antey ilwek, arrwekeleny-rnem ilwek arrpemarl apmer Egypt-itwek. \v 16 Rernem-anem Jacob-kenh-rnem arrewaly-rnem inteyek akwernek apmer Shechem-itwek. Hamor-kenh-rnem-they payemelekarl. \p \v 17 Israel-kenh-rnem akngerr-anem irrek. Akngey iterrek renh-rnem akngeynetyek apmer ikwer-warl, Abraham renharl alhelek-warl. \v 18 Ikwer-penhan Atyetyart anyent ingwer Egypt-itwek anenh, ranap Joseph-kenh angkek akwerrparl, iterl-arey-angenh. \v 19 Ra ingkerrenh irrtywerremel ilenh, Israel-kenh-rnem ilanthek, rernem ampa ikwer-rnem-kenh aketh-warl arrernetyek, rernem menty ilwetyek. \p \v 20 Moses-anem ampa akely mwerr-angker ayntenh. Ra ilkwerrekarl. Amikw ikwerenhel aynikw ikwerenhel renh arntarnt-arek alkent irrpetyek-atwety. \v 21 Ikwer-penhan rernem akethek-anem renh arrernek, Pharaoh-kenh alerikwel-anem renh arek, apmer-warl-anem renh akngeynek, renh ilkwilek-anem. \v 22 Egypt-arenyel-rnem Moses renh akalty-anthek. Ra akalty inngirrek. Ranem Atyetyart ilkwanem anenh. \p \v 23 Moses ra aherrety 40-anem anenh. Ra iterrek ikwerenh-rnem Israel-kenh-rnem-warl awangk alhetyek, renh-rnem aretyek. \v 24 Ra artwa anyent arek, Egypt-arenyel artwa Israel-kenh anyent atwenharl. Ranem artwa Egypt-areny ipmek atwek, artwa Israel-kenh renh itethilek. \v 25 Moses ranem iterrek apalel, ‘Nhenh-rnemel ayenh iterl-areyel, Akngeyel ayenh arrernekarl, renh-rnem arntarnt-aretyek.’ \p \v 26 Arlta ingwerel ra arek artwa Israel-kenh atherr atwerrerl-anenty arrpemarl. Ranem renh-atherr arrkngertewek. Ra renh-atherr ilek, ‘Mpwelanth apmer anyent-areny atherran. Ilekek-anem mpwelanth atwerreyelan?’ \p \v 27 Artwa retangkwel ahelirrek-penhel renh ayernek, ‘Angwenhel-anem ngenh arrernek, nga atetyart anwekantherr anetyek, anwenhantherr ayern-ayntetyek? \v 28 Nga ilkelheyel ntwa ayenh ipmek atwetyek, ntwarl artwa Egypt-areny apmwerrkel atwek-apeny.’ \p \v 29 Moses ra awek-penh ra aterel apmer Midian-warl anterrek, ikwerel aney-alpek. Awey-atherr-anem ikwerenh Midian-el anek. \v 30 Ra aherrety 40-ek-atwety Midian-el anenh. Ikwer-penhan angel anyent-anem ikwer aremirrek, apmer arlpawel, apwert Sinai-itwek. Angel ranem arwerl ampekarl-itwek aremirrek. \v 31 Moses-el arwerl ampekarl renh arek, ranem ywarn iterrek. Ra arrer irremel-anem arwerl-anem arek. Ingkart-anem ikwer-warl angkek, \v 32 ‘Ayeng Akngey ngkweng anem, Abraham-kenh Isaac-kenh, Jacob-kenh Akngey anem.’ Moses-anem aterel arrewek. Ranem akapwert kwenirrek, arwerl renh arekerr. \p \v 33 Ingkartel-anem renh ilek, ‘Ngarl yanh rtneyel amek-amek-itwel! Pwet ngkwenh ingkety-they lhelha! \v 34 Atha arek Egypt-arenyel-rnemarl atyenh-rnem irrwampenty mpwareyel. Ayeng apetyek, renh-rnem itethiletyek. Atha ngenh apmer Egypt-warl thwenem.’ \p \v 35 Moses Egypt-warl alpek. Ikwerenh-rnem ikwerety arlkarirrenh. Rernem renh ilek, ‘Angwenhel ngenh rnkernek, anwekantherr atyetyart anetyek, anwenhantherr ayernetyek?’ Akngey rant Moses renh arrernek, ikwerenh-rnemek Atyetyart anetyek, renh-rnem itethiletyek. Akngey Moses-ek angkek angel ikwerenh-angkwarr angel rarl Moses-warl aremirrek arwerl ampekarl-itwek. \v 36 Moses-el aherrety 40-ek-atwety renh-rnem arntarnt-arek. Akngeyel renh rlterrkilek, Moses-el ilek-ilek mpwarenh, Egypt-itwel, alay Apenng-angketyarr-itwel, aherrety arlpaw-itwek-anem. Ingkerrenhel Akngey renh iterl-arek, rarl rlterrk inngan. \v 37 Moses rey-antey Israel-rnemek ilelhek, ‘Ingwer-inger Akngeyel angkakert arrekantherr-warl thweneyenh, ra ayeng-apenyarl aneyenh. Ra artwa Israel-kenh arrpemarl aneyenh.’ \v 38 Moses rantey arrpemarl ingkerrenh-akert anenh, apmer arlpawel. Angel ra angkek Moses ikwer-warl Apwert Sinai-itwel, Moses-el-anem Akngey-kenh angka anwekantherr-warl iletyek. \p \v 39 Arrwekeleny-rnem Moses-ek awelhey-angenh, rernem Egypt-warl alpetyekant ilkelhenh. \v 40 Rernem Aaron renh ilek, ‘Akngey anwekantherr mpwaray, anwenhantherr atnwenhetyek. Moses-el anwenhantherr nhenh-warl atnwenhey-alhek. Moses ranem nthakenh irrek? Anwantherr akwerrparl.’ \v 41 Rernem altyerr-arrpantey mpwarek, pwelek akely-apeny. Ikwer-penhan rernem altyerr-arrpantey ikwer inkwerelhek, tyenkerr anthemel, rernemarl mpwarek. \v 42 Akngey ikwer-rnem-kety intwemelirrek, ra renh-rnem ipmek. Rernem antyarr-rnemek inkwerelhek, Akngey-kenh angkakert arrwekeleny aynteyel: ‘Israel-kenh-rnemel ayenh tyenkerr anthey-angenh aherrety 40-ek-atwety. \v 43 Ampwal ikwer-atherrant inkwerelhek, Molech, Rephan. Apmwekantarl apwert-penh, ikwer-atherrant inkwerelhek. Arrantherr ikwer-atherrant mpwarekarl-kety. Alakenh-anyem atha arrenhantherr apmer Babylonia-they anthenayn irrenteyenh.’ \p \v 44 Akngey Moses ikwer kalikw lywetangkwel lwewarrernek. Ikwer-penhan ra Moses renh ilanthek kalikw renh mpwaretyek, rarl renh ilek-angkwarr-antey. Akngey-kenh ampwal-rnem kalikw ikwerenhel ayntek. Akngey arrwekeleny-rnemel kalikw impen nhanyem arrpemarl atnyenenh. \v 45 Joshua-el-anem arrwekeleny-rnem apmer Canaan ikwer-warl atnwenhek. Akngeyel apmer-areny-rnem irrentek. Rernem Akngey-kenh kalikw renh ikwer-rnem-angkwarr akngek. Kalikw ra anenh, David-arl atyetyart anenhek-atwety. \v 46 Akngey ra David-ek inkwerelhek. David-el-anem renh ayernek, ‘Mwerr tyaty ilkwa anwantherr ngkweng artetyek?’ \v 47 Solomon rant Akngey-kenh warl artek ingkern. \p \v 48 Akngey irrwerl-areny nthakenh warl ilkwa aney-angenh, ahern-arenyelarl mpwarek-itwek. Akngey-kenh angkakert arrwekelenyel alakenhaym aynteyel: \v 49 ‘Alker-itwek apmer ikwerenh aneyel. Angka anwekantherr ahernek arrernem. Ahern nhenh akely ikwer. Warl ilek-apeny arrantherr atyeng arteman, ayeng ltyerretyek, ikwer-itwel?’ Alakenh Ingkart angkem. \v 50 ‘Aray, athantey arrpemarl alker-then ahern-then ingkerrenh arrpmernekarl.’ Alakenh-anyem Akngeyel ilenh.” \p \v 51 Stephen-el renh-rnem ilek, “Arrantherr iylpel awey-angenh intem-antey aneyenh. Arrantherr Itnweng Rlwart-kety intwemelirreyel, arrwekeleny-rnem intwemelirrenh-apeny. Rernem Akngeyek awelhey-angenh. \v 52 Rernem Akngey-kenh angkakert-rnem ipmek atwek. Angkakert-rnemel ilek artwa arraty ra apetyeyenh. Ikwer-penhan arrantherran artwa arraty renh ahelengkw-rnemek ahayiwek, renh ipmek atwetyek. \v 53 Akngeyel angka arrekantherr anthek, angel-rnem-angkwarr, arrantherr angka ikwerenhek awelhey-angenh.” \s1 Rernem Stephen renh apwertel weyel \p \v 54 Rernem awek-penh, Sanhedrin Council rernem-anem ahelirrek. \v 55 Itnweng Rlwartel Stephen renh rlterrkilek. Alker-warl-athek itnywenek, ranem Akngey renh arek rlterrk ilkwakert, Jesus akwa arraty-ampenyel rtnerl-anenty. \v 56 Stephen-el renh-rnem ilek, “Aray, atha alker renh altywerirrekarl itnyweneyel, Artwa Impen Akngey-kenh Akngey akwa arraty-ampenyel rtnerl-anenty.” \p \v 57 Rernem awek-penh rernem arlkek, iylpa martelhemel iltyel. Rernem Stephen-warl anterrerremel. Rernem renh anterrkwek. \v 58 Rernem renh Jerusalem-they iytarr-akngek. Ikwer-penhan rernem apwertel-anem wek. Artwa ilenh-rnem Stephen-arl rernem ayntarrp-ilek, rernem arnkwa arlpenty iylwemel, artwa anthety anthek arntarnt-aretyek, itnan ikwerenh Saul. \fig |src="cn01923b.tif" size="col" ref="Acts 7:58" \fig* \v 59 Rernem Stephen renh apwertel wenh-antey, Stephen-el Akngey ayernek, “Ingkart Jesus-ay, ayeng ilwentyan, itnweng atyenh ina!” \v 60 Ampwethel alernelhemel ra arlkek, “Ingkartay, renh-rnem ayntarrp-iley-angenh anetyek.” Alakenh angkemel, ra kel ilwek-anem. \c 8 \nb \v 1-3 Artwa mwerr irrpetyapel Stephen renh arrewaly inerl-alhek, renh arraty-angkwarr awenng-warl akwernetyek. Rernem ikwer amperrngirrek. Saul-el arek, rernemarl Stephen renh ipmek atwek. Ra inkwerelhek. Saul ra Jesus-arl apenteyel-rnem-kety arlkarirrenh, renh-rnem-anemarl atwetyek ra alwernek. Saul ilkelhek, Jesus-arl apenteyel-rnem ywerrelhiletyek. Ingkart-areny rernem aterel anterrek ikwerety, arlperrtyirremel alpek apmer ingwerek-ingwer-warl, apmer Judea-warl, apmer Samaria-warl. Angkakert rernemant-anem apmer Jerusalem-itwek anenh. Ra warl arrpanenh-warl alhek, arelh-rnem-then artwernem-then ra renh-rnem anterrkwek, tyayl-warl akwernemel. \s1 Philip-el renh-rnem angka mwerr-angker akalty-antheyel apmer Samaria-el \p \v 4 Jesus-arl apenteyel-rnem apmer arrpanenh-warl arlperrtyirrek Jerusalem-they. Rernem apmer-areny-rnem akalty-anthey-alhek, angka Jesus-kenh. \v 5 Philip apmer Samaria-warl alhek, tawen anyent-warl. Ranem ikwer-rnem angka anayntilek, Jesus anyent renhey-antey Akngeyelarl arrwekel weth alhelek awank-akerr, renh thwenetyek ahern nhewarl, ingkerrenh itethiletyek. \v 6 Tawen-arenyel-rnem Philip-kenh angka awek. Rernem arek, Philip-elarl ilek-ilek mpwarenh. \v 7 Rernem arek, rarl arrenty-akert-rnem mwerrilek. Arrenty-rnem ikwer-rnem-they artewentyel arlkemel tyerrelhek. Rernem arek, artwa lerrp-rnem mwerrirrekarl. \v 8 Alakenh aremel, tawen-areny-rnem irrkngerney innganem anenh. \p \v 9 Tawen ikwerel artwa ingwer anenh, itnan Simon. Samaria-areny-rnemel renh apatemel arek, rarl ilek-ilek-angkwarr mpwarenh ahern-areny ngangker-akertel. Ranem tnakelhek. \v 10 Ingkerrenhel renh tnakenh, artwa apmwamwam-rnem-then, artwa atyetyart-rnem-then. Rernem angkerrenh, “Ranap nhenhey altyerr-apenyarl, rlterrk inngarl.” \v 11 Rernem Simon renh tnakenh, ilkwerl-alhek ywarn iterremel, rarl ilek-ilek-angkwarr itethilenh, arntety-rnem mwerrilemel. \v 12 Philip-el-anem tawen-areny-rnem akalty-anthemel ilek, “Akngey rant ingkerrenh-angkwarran arntarnt-areyel, Akngey rant Ingkart ingkerrenhek aneyel.” Ra renh-rnem Jesus-kenh angka ilek arrpemarl. Artwernem-then arelh-rnem-then Philip-warl apetyek, renh-rnem baptise-emeletyek. \v 13 Simon-el Akngey renh tnakek arrpemarl. Ranem Philip-warl apetyek, renh baptise-emeletyek. Ikwer-penhan ra Philip-angkwarr alhenh. Simon ra apatek Philip-el-arl ilek-ilek-angkwarr itethilenhek, arntety-rnem-then mwerrilenhek. \p \v 14 Jerusalem-itwek kwertengerl-rnemel awek, Samaria-areny-rnemelarl Akngey-kenh angka tnakek. Alakenh-anyem rernem Peter-then John-then thwenek, apmer Samaria-warl. \v 15 Samaria-itwek-anem ratherr Akngey renh ayernek Itnweng Rlwart renh Ingkartarl apenteyel-rnem-warl thwenetyek. \v 16 Itnweng Rlwart ra ikwer-rnem-warl antelhey-angenh-antey, Jesus-kenh itnangkwarr. Philip-el renh-rnem baptise-emelek itnan Jesus-angkwarrant. \v 17 Ratherr itep arrernek akapwert-warl. Itnweng Rlwart ranem ikwer-rnem-itwek anenh. \p \v 18 Simon-el arek kwertengerl ratherr iltya ikwer-atherrenh akapwert ikwer-rnem-warl arrernek, Itnweng Rlwart ikwer-rnem-warl antelhek-anem. \v 19 Ranem Peter-atherr man anthetyek ilkelhek. Ra alakenh angkek, “Ayenh rlterrkilay, athanem iltya ingkerrenhek arrernetyek Itnweng Rlwart ikwer-rnem-warl antelhetyek.” \p \v 20 Peter-el renh ilek, “Nthakenh ntwa Akngey-kenh rlterrk manel payemeley-angenh. Arrangkw-kety alha, Akngeyel ngenh atwekerr. \v 21 Nga Akngeyek apmwangkwarr iterreyel. Alakenhaym-they nga Akngey-warl anwekantherr-angkwarr alhey-angenh. \v 22 Kel apmwekety angkepirra Ingkart-warl, Ingkart ayernay akwerrng arratyiletyek apmwa ngkwengety iwetyek. \v 23 Ayeng akalty nga iwerr apmwangkwarr alheyel, apmwangkwarrant iterremel.” \p \v 24 Simon-el-anem renh-atherr ilek, “Ingkart ayernenherr-atherr, ra ayenh ipmek atwekerr, mpwelanth ayenh ilek-angkwarr-antey.” \p \v 25 Ratherr ingkerrenh Akngey-kenh angkek akalty-anthek arrpemarl. Ikwer-penhan ratherr Jerusalem-warl-anem alpek, Samaria ikwer-angkwarr. Ratherr tawen akely-rnem-itwek ingwer-rnem Akngey-kenh angka akalty-anthetyek. \s1 Philip-then artwa Africa-areny-then \p \v 26 Ingwer-inger, Akngey-kenh angel-el-anem Philip renh ilek, “Antekerr alha, iwerr ilenh-warl, apmer arlpaw-angkwarrarl aynteyneyel-warl Jerusalem-they apmer Gaza-ek-atwety.” \v 27 Philip ra kel alhek. Ra artwa anyent Africa-areny arek. Artwa ra Ethiopia-areny Queen-kenh warrkenh, rarl man arntarnt-arenh, arelh ilkwekenh. Ra kel Akngeyek inkwerelhemel arraty apentenh apmer Jerusalem-itwek. \v 28 Ranem alpek pakey ikwerenhel anerl-aperl-anemel, Akngey-kenh angka angkakert Isaiah-kenh pipek reytemilenhey-alpenh, Akngey-kenh angka arrwekeleny-akert. \v 29 Akngey-kenh Itnwengel Philip renh ilek, “Pakey ilenh-angkwarr antelherl-alha!” \v 30 Pakey ikwerenh-angkwarr arerrirremel, Philip ra awek Akngey-kenh angkakert Isaiah reytimilerl-anenty. Philip-el renh ayernek, “Angka nhenh ntwa iterl-areyel?” \p \v 31 Artwa Africa-arenyel ilek, “Nthakenh atha iterl-areman, ingwerentyel atyeng anayntiley-angenh-antey?” Ra Philip renh ilek, “Atyeng-angkwarr apetya!” \fig |src="cn01932b.tif" size="col" ref="Acts 8:31" \fig* \v 32 Artwa ra angka nhanyem reytemilek, “Rernem artwa anyent renh akngek, yep-yep atwetyek-apeny. Alakenh-apeny renh atwetyek akngek. Ra akater anenh, angkey-angenh, rernemarl yep-yep alta aketyek-apeny. \v 33 Alerikw ikwerenh-rnem arrangkw, rernemarl renh arwa atwek-kety.” \p \v 34 Artwa ranem Philip renh ayernek, “Atyeng anayntila, rernem angwenh atwem, rernem yep-yep atwem-apeny? Angkakert arrwekeleny apek, artwa ingwerenty apek?” \v 35 Philip-el Isaiah-kenh pip renh-tangkwel anayntilek. Ikwer-penh angka mwerr-angker-angkwarr-anem Jesus-akert akalty-anthek. \v 36 Rernem alhenhelarl-antey, rernem kwaty arek. Artwa ranem Philip renh ayernek, “Aray, kwaty nhenhel ntwa ayenh baptise-emeletyek.” \p \v 38 Pakeyek-artwey renh-anem ra ilek, “Pakey rnkerna!” Ikwer-penh ratherr atwarrek kwaty ikwer-warl, Philip-el-anem renh baptise-emeletyek. \v 39 Ratherr kwaty ikwer-they tyerrelhek. Ingkart-kenh Itnwengel Philip renh akngek. Artwa Africa-arenyel renh arey-angenh arrpemarl. Ra apmer ikwerenh-warl irrkngerney innga alpek, aleth-antey ywerrenhek. \v 40 Philip aremirrek tawen Azotus-itwek. Tawen ingwer-rnem-warl alhek, Caesarea-ek-atwety, Jesus-kenh angka akalty-antherl-apayntetyek. \c 9 \s1 Jesus aremirreyel Saul-ek \p \v 1 Saul ra ilkelhek, Ingkart-areny-rnem ywerrelhiletyek. Ranem Jew-rnem-kenh tyaty ilkwewarl alhek. \v 2 Ra ilkelhenh Damascus ikwer-warl alhetyek, tyaty anyentam-anyent-warl alhetyek, Jesus-arl apenteyel-rnemek nthwetyek, artwa apek, arelh apek, anterrkwemel Jerusalem-warl akngeynetyek. Ra Atyetyart ilkwa renh ilek, “Pip ingkwernay, atyetyart Damascus tyaty-areny-rnemek, tawen-areny-rnemek, anwantherr Ingkart-areny-rnem anterrkwetyek.” \p \v 3 Saul-rnem kel Damascus-warl arrer-anem irrek. Lyenenty ilkwel renh alker-they artewentyel alhernek. \v 4 Saul ranem ahern-warl aytnek. Ranem awek renharl itnewek, “Saul-ay, Saul-ay! Ilek ntwa ayenh atwetyek alwerneyel?” \fig |src="cn02023b.tif" size="col" ref="Acts 9:4" \fig* \p \v 5 Ra awek-penh Saul angkek, “Ingkartay, angwenh ngan?” \p Ra ikwer ilelhek, “Ayengan Jesus-arl, ntwa ayenh atwetyek alwerneyel. \v 6 Kel akemirremel tawen-warl alha, artwa anyentek-anem awelheyenh.” \p \v 7 Artwa rernem apatemel rtnenh, rernemarl awek-penh. Angkentyant rernem awek, ingwerenty ikwer-rnem-itwek aremirrey-angenh. \v 8 Saul akemirrek, ywarn-antey arek, anngel arey-angenh, aparrng-anem. Artwa rernem-anem renh Damascus-warl atnwenhek. \v 9 Arlta irrpetyel ra anenh, amern arlkwey-angenh, kwaty antywey-angenh. \p \v 10 Apmer Damascus ikwer-itwek, Jesus-kenh kwertengerl ingwer anenh, itnan ikwerenh Ananias. Ingkart ikwer yangkelhek, rarl altyerr arenh-angkwarr. “Ananias-ay!” \p Ananias angkek, “Ilek Ingkartay?” \p \v 11 Ingkartel renh ilek, “Iwerr nhenh-warl alha, itnan ikwer Iwerr Arraty. Judas-kenh apmer-warl alha, ntwa Saul Tarsus-arenyek ayerna. Saul ra Ingkartek angkeyel. \v 12 Lyert ra altyerr arek, artwa ra apetyenh ikwer-warl, itnan ikwerenh Ananias. Ranem arek iltya ikwer-warl arrernek annga ikwerenh-angkwarr mwerrirreynek.” \p \v 13 Ananias arrkngert angkek, “Ingkartay, atha angka awek ingwer-rnem-they, Saul-elarl Ingkart-areny ingkerrenh alwernemel ipmek atwek apmer Jerusalem-itwek. \v 14 Atyetyart ilkwernemel renh thwenek pip-akert, Ingkart-areny ingkerrenh anterrkwetyek.” \p \v 15 Ingkartel renh ilek, “Kel alha, atha renh rlwanek, atha renh thweneyenh Jew-weny-rnem-warl, atyetyart ilkwernem-warl Israel-kenh-rnem-warl-then, ra renh-rnem angka atyenh akalty-anthetyek. \v 16 Ingwer-rnemel renh arntety antheyenh. Ra irrwampenty awelhemel atyeng warrkirreyenh.” \p \v 17 Ananias kel alhek. Iltya ikwerenh Saul akapwert arrernemel, “Saul-ay, Ingkart Jesus ngkweng aremirrek, ngarl iwerrel alhenh-warl. Rarl ayenh thwenek ngkweng-warl annga mwerriletyek. Itnweng antelheyenh ngkweng-warl.” \v 18 Ikwer-penhan Saul tywen anngethey irrnyapeny aytnek. Ra arek arrpemarl, mwerr-anem. Ra kel akemirrek. Ikwer-penhan Ananias-el renh kwatyel baptise-emelek. \v 19 Saul-el amern arlkwek, rlterrkirrek arrpemarl. Saul kwertengerl-rnem-itwek anenh apmer Damascus-itwek. \s1 Saul-el renh-rnem akalty-antheyel apmer Damascus-itwek \p \v 20 Ikwer-penhan ra Jew-rnem-kenh tyaty ilkwewarl alhek, ingwer-rnem ilek, “Jesus Akngey-kenh alerikw inngarl aneyel.” \v 21 Rernem awek-penh rernem apatek. Rernem ilerrenh, “Artwa nhenhel Jesus-arl apenteyel-rnem alwernemel atwek. Ra arrpemarl nhewarl apetyek Jesus-arl apenteyel-rnem anterrkwetyek, atyetyart ilkwernem-warl akngeynetyek.” \p \v 22 Akngey-kenh Itnwengel Saul renh rlterrkilek, Jew Damascus-areny-rnem ikwer ywarn-antey irrpelthirrek. Ra renh-rnem ilek, “Jesus Akngey-kenh alerikw inngarl.” \p \v 23 Ingwer-ingeran, Jew-rnem angkerrenh renh ipmek atwetyek. \v 24 Jew-rnemel-anem tawen arriw-rnem-itwel ikwer mpwelhenh. Intem-antey Saul ikwer mpwelhenh, ingwel, arltel. Rernem ilkelhenh, renh anterrkwemel ipmek atwetyek. \v 25 Ingwa ingwerelan Saul-kenh-rnemel renh paketenp rwepel irrwerl-they atwarrelhilek. Aketh-warl-anem tyarlewek. \s1 Saul alheyel apmer Jerusalem-warl \p \v 26 Saul alhek apmer Jerusalem-warl. Saul ra ilkelhenh angkakert ikwer-rnem-warl pweytirretyek. Rernem ikwerety aterirrekarl, ikwer irrpelthirrek, rarl ikwer-rnem ilelhek, ra Jesus-kenh kwertengerl anenh. \v 27 Barnabas-el-anem angkakert-rnem-warl atnwenhek. Renh-rnem ilek, “Saul-el Ingkart arek, rarl Damascus-warl alhenhel. Ingkart ra Saul-warl angkek. Saul-el renh-rnem akalty-anthek Jesus-kenh angkel, apmer Damascus ikwer-itwek.” \v 28 Saul ra angkakert-rnem-warl anyentirrek. Ra arternp, Ingkart Jesus-kenh akalty-anthenh. \v 29 Saul-then ilterrek, Jew arleng-areny Greece atnyenekarl-rnem-then. Rernem ilkelhek, rernem Saul renh ipmek atwetyek. \v 30 Jesus-arl apenteyel-rnem rernem renh Caesarea tawen-warl akngek, ingwer-rnemel renh atwekerr. Tarsus tawen-warl-anem thwenek. \p \v 31 Ikwer-penhan rernem mwerrant-arey-anem anenh, Galilee-areny-rnem-then Samaria-areny-rnem-then. Akngerr antelhek Ingkart-areny-rnem-warl. Itnweng Rlwartel renh-rnem rlterrkilek, Akngeyel arrpemarl renh-rnem anyentilek, rernem Ingkart-angkwarr arraty anetyek. \s1 Peter-el Aeneas mwerrileyel, Tabitha renh ipmepenh itethileyel \p \v 32 Peter ra tawen ingwer-rnem-warl alhek, Ingkart-areny ingwer-rnem akalty-anthetyek Akngey-kenh angkek. Ra arrpemarl Lydda tawen-warl alhek inwekel. \v 33 Tawen ikwer-itwek artwa arntety ilkwa ayntek, itnan ikwerenh Aeneas. Ra aherrety 8-pelel pantyel ayntenh arlelp akngelhey-angenh. \v 34 Peter-el renh ilek, “Aeneas, Jesus Christ-el ngenh mwerrilek. Panty ngkwenh inerl-alhemel, kel alpa!” Aeneas kel akemirrekant. \v 35 Lydda tawen-areny-rnem-then apmer Sharon-areny-rnem-then rernem Ingkart tnakek. \p \v 36 Joppa tawen ikwerel kwertengerl arelh anyent anek itnan ikwerenh Tabitha. Greek-kenh itnan Dorcas-arl. Arelh ra ingkerrenhek inkwerelhek. Rantey arrpemarl amern-rnem-then arnkwernem-then anthey-angker. \v 37 Tabitha ranem arntetyirremel ilwek. Ikwerenhel-anem arrewaly renh lhewek, room irrwerleng-ampenyek arrernek. \v 38 Apmer Joppa Lydda-they arrer-antey anenh. Kwertengerl-rnemel awek Peter Lydda ikwer-itwek anenh. Rernem artwa atherr renh thwenek, Peter renh ikngwerl-alpetyek, “Anamerl apetyay!” Peter kel ikwer-atherr-angkwarr alhek. \v 39 Ratherr Peter renh atnwenhek room irrwerl-warl, arrewaly rarl ayntenh-warl. Inpert-rnem room ikwerel artnalhelhirrenh. Rernem Peter arnkwernem ikwer lwewarrernek, arelh wethelarl anthek itethankel. \v 40 Peter-el arelh ingkerrenh aketh-warl thwenek. Ampwethel alernelhemel, ra Akngey-warl angkek. Ikwer-penh ra arrewaly renh ilek, “Tabitha, kel akemirra!” Tabitha ranem annga rlkenhey-alpek. Peter aremel ra akemirrek. \v 41 Peter-el iltyethey renh anterrkwemel rnkernek. Ikwer-penhan Peter ra ingwer-rnemek-then inpert-rnemek-then yangkelhek, rernem arek Tabitha iteth-anem anerl-anenty. \v 42 Joppa-arenyel-rnem awek-penh rernem Ingkart renh tnakek. \v 43 Peter-anem Joppa tawen-itwek anek, artwa Simon-itwek. Simon ra yenp mpwarey-angker, warrkenh weth-lkwer. \c 10 \s1 Peter Cornelius-atherr \p \v 1 Caesarea tawen-itwek artwa anyent anenh, itnan Cornelius. Atyetyart ikwerenh irlkenty-rneman akngerrarl anenh ahelengkw 100. Rernem Italy-areny-rnem anenh. \v 2 Cornelius ra artwa iylpareth anenh. Ra Akngeyek awelhenh, ikwerenh-rnem-then. Rernem Akngey-warl angkenh. Anew ikwerenh-then alerikw ikwerenh-rnem-then warrkenh ikwerenh-rnem-then akngerr ingwer-rnem-then, iylpareth-antey awelhenh. Rernem Akngeyek inkwerelhenh, rernem Jew-wenyarl. \v 3 Arlta ingwerel 3 o’clock-apeny Cornelius-el altyerr arek. Ra aketh innga Akngey-kenh angel arek. Akngey-kenh angel arrer irremel Cornelius ikwer yangkelhek. \p \v 4 Cornelius aterirrek, angel renh ayernek, “Ilekek Atyetyart?” \p Angel ranem renh ilek, “Akngeyel ngenh arek, ngarl ikwer angkenh, ntwarl man-weny-rnem-then ilek-ilek anthenh. \v 5 Ntwanem lyert-antey angkakert-rnem thwena Joppa tawen-warl, Simon ikwer-anem yangkelhemel. Simon ra itna ingweran Peter. \v 6 Simon Peter aneyel Simon yenp mpwarey-angker-itwek, apmer Joppa-itwek, kwaty impalthelarl warl artelhenh.” \v 7 Alakenh angkek-penh angel ra kel alpek-anem. Cornelius warrkenh atherrek yangkelhek, artwa anyent ingwer-then, arnkwa ikwerenh arntarnt-arey-angker. \v 8 Cornelius-el angel-kenh angka ikwer-rnem ilek. Ikwer-penhan ra renh-rnem Joppa tawen-warl thwenek. \p \v 9 Arlta ampepel rernem apetyenhel-antey apmer Joppa-warl. Peter nganek warl irrwerl-warl Akngey-warl angketyek. \v 10 Ra angayakwirrek, amern arlkwetyek iterrek. Ankwel renh atwek, ingwer-rnemel amern ampernenhel-antey. Ra ankwayntek, apelp-anem. \v 11-12 Ranem altyerr arek. Ra itnywenek, panty ilkwa atnwenth ingwerek-ingwer-akert, thip ingwerek-ingwer-then, ahernel alheyel-rnem-then alker-they atwarrerl-alhenty. \fig |src="cn01945b.tif" size="col" ref="Acts 10:11-12" \fig* \v 13 Ra awek, renharl ilek, “Peter-ay, aker atwemel arlkway!” \p \v 14 “Ingkartay, atha nthakenh aker apmwa yanh-rnem arlkwey-angenh!” \p \v 15 Ranem awelhek arrpemarl, renharl ilek, “Akngey angkek mwerr ntwa alhewer arlkwetyek, aker ilek-ilek ntwa alhewer arlkwetyek. Nhepenh apmwel-areth angkey-angenh. Akngeyel menty anthek, ntwa arlkwetyek.” \v 16 Irrpety-inger Akngeyel alakenh ilek. Ikwer-penhan Angel ra panty renh atnwenth ilek-ilek-akert alker-warl-anem akngeynek. \p \v 17 Peter ywarn-antey iterrek altyerr arek-penh. Artwa akngerr ingwer-rnem Cornelius-elarl thwenek, rernem arriw-ampenyel rtnek. Rernem nthwek Simon ikwer. \v 18 Rernem ingwer-rnem ayernenh Simon ikwer. \p \v 19 Peter ywarn iterrek, ra arek-penh. Itnweng Rlwartel-anem renh ilek, “Aray, artwa irrpety ingwer-rnem ngkweng nthwerl-apeyel. \v 20 Akemirra anamerl alhant ikwerenh-rnem-angkwarr! Atha renh-rnem ngkweng-warl thwenek.” \p \v 21 Peter-el renh-rnem ilek, “Ilekek atyeng arrantherr nthwerl-apeyel? Nhanyemap ayengan. Ilekek arrantherr apetyekan?” \p \v 22 Artwa rernem renh ilek, “Cornelius artwa irlkenty-akert atyetyartel anwenhantherr thwenek. Jew-rnem ingkerrenh akalty ra artwa arraty-angkwarr mwerr innga aneyel. Rantey arrpemarl Akngey renh iterl-areyel. Apmwerrkel Akngey-kenh angel apetyek ngkweng yangkelhetyek, ngenh awetyek.” \v 23 Peter-el renh-rnem ilek, “Ingwa anyentel arrantherr ayntetyek.” \p Ingwepenh-anem rernem anperl-alhek, Joppa-areny-rnem-then. \v 24 Arlta ingwerelan rernem Caesarea tawen-warl irrey-alhek. Cornelius ra kel mpwelhek ikwerenh-rnem-akert. \v 25 Peter ra Cornelius-kenh warl-warl aylpenhek. Cornelius ra kwenirremel ikwer-itwek, ikwer inkwerelhek. \v 26 Peter-el renh ilek, “Atyeng inkwerelhey-angenh rtnerl-alha! Ayengan ahern-areny arwarl.” \v 27 Ratherr angkerrenhel, ra warl kwen-warl aylpek. Rap akngerr arek. \p \v 28 Ra renh-rnem ilek, “Arrantherr kel akalty. Artwa Jew-rnem artwa Jew-weny-rnem-kety arlkarirreyel. Akngey atyeng angkek, Jew-weny-rnemek irrpelthirrey-angenh anetyek. \v 29 Ayeng ikwer awelhek. Alakenh-anyem ayeng apetyek, Cornelius atyeng yangelhek-warl. Ayenh ilay, ilekek nga atyeng yangelhek?” \p \v 30 Cornelius-el renh ilek, “Apmwerrkel 3 o’clock-el-antey, artwa arnkwa arlter inngakert-anem atyeng-warl aremirrek. \v 31 Ra ayenh ilek, ‘Cornelius-ay, Akngeyel ngenh awek, ntwarl ikwer-warl angkek. Akngeyel ngenh arek, ngarl ikwer angkenh, ntwarl man-weny-rnem arntarnt-arenh. \v 32 Ntwanem thwena Simon Joppa tawen-warl, itnan ingweran ikweran Peter. Ra lyertan yenp mpwarey-angker-itwel aneyel, Simon ingwer-kenhan warl artelhenh kwaty impalth-itwek.’ \p \v 33 Athanem angkakert thwenek, ngkweng yangkelhek. Anwantherr ngkweng inkwerelhem, ngarl anwekantherr-warl apetyek. Anwantherr-anem akarrirrek, Akngeyek arraty inkwerelhemel awelhetyek. Ingkart-kenh angkek, rarl thwenek renh iletyek.” \p \v 34 Peter-anem angkek, “Ayeng akalty Akngeyan Jew-rnemekant inkwerelhey-angenh. Ra ingkerrenhek inkwerelhem. \v 35 Rernem ikwer arraty awelhenty, ra ikwer-rnem inkwerelhem. \v 36 Arrantherr akalty, Jesus Christ-angkwarr Israel-kenh ingkerrenh anyentirremarl. Jesus ra Ingkart ingkerrenhek aneyel. \v 37 Arrantherr akalty Judea-itwek John-el renh-rnem ilek, rernem baptise inetyek Galilee-itwek, Judea-itwek. \v 38 Arrantherr akalty arrpemarl Akngeyel Itnweng Rlwart renh Jesus Nazareth-areny-warl thwenek, renh rlterrkilek. \v 39 Jesus ra apmer arrpanenh-itwek mwerrilek, ra arrenty-akert-rnem mwerrilek, Akngeyarl ikwer-itwek anek, Akngey-kenh Itnweng rlterrk-akert. Anwantherr arek ra ingwerek-ingwer Jew-rnem mwerrilek Jerusalem-itwek. Rernem renh ipmek atwek, arwerl iylpeyl-atherr-itwek. \v 40 Ingwa atherr-penh Akngeyel renh akemelhilek ipman ayntekarl-penh. Anwantherr renh aytarek arrpemarl. \v 41 Ingwer-rnemel renh arey-angenh-antey. Ikwer-itwek arlkwek-rnem-then antywek-rnem-then anwantherr ikwer akalty, awenng-they akemirrekarl-penh. \v 42 Jesus Christ-el anwenhantherr ilanthek, angka mwerr-angker akalty-anthetyek. Anwernantherr renh iletyek, Akngeyelarl renh arrernek, ra ikwerenh-rnem akngaketyek ingwer-rnem-they, ahern-areny ingkerrenh, itetharl aneyel-rnem-then ipmernem-then. \v 43 Akngey-kenh angkakert arrwekeleny-rnemel ilek, rerneman Akngey renh tnakenty Akngeyel kel apmwa ikwer-rnem-kety iwem.” \p \v 44 Peter ra angkenhelarl-antey Itnweng Rlwart ra ikwer-rnem-warl antelhek, Cornelius-rnem-warl. \v 45-46 Rernem angka ingwerek-ingwer-anem angkerrenh awerrey-angenhant-arey, Akngey ikwer inkwerelhek arrpemarl. Jesus-arl apenteyel irrpety Rernem apatek Akngeyelarl Itnweng Rlwart thwenek apmer arrpanenh-warl, artwa alethang-rnem-warl. \v 47 Peter angkek arrpemarl, “Itnweng Rlwart ra artwa nhernem-warl antelhek, rarl anwekantherr-warl antelhek-apeny. \v 48 Alakenhaym-they arrantherr arraty baptise inetyek.” Rernem Jesus Christ-kenh itnel kwatyel baptise-emelek. Ikwer-penhan arlta irrpety Peter ikwer-rnem-itwek anek, rernemarl renh ayernek-angkwarr. \c 11 \s1 Jerusalem-warl apey-alpeyel, Peter-el ingwer-rnem ileyel \p \v 1 Apmer Judea-itwek Jesus-arl apenteyel ingwer-rnem anenh. Ingkart-areny-rnem-then rernem ingkerrenh awek. Rernem awek Jew-weny-rnemelarl Akngey-kenh angka tnakekarl arrpemarl. \v 2 Peter-anem Jerusalem-warl alpek. Jew-rnem anenh Jesus-arl apenteyel-rnem. Rernem Peter rethen tnhwerant-arey ilterrenh. \v 3 Rernem Peter renh ayntarrp-ilek, “Nga alethang-rnem-kenh warl-warl aylpek, ikwer-rnem-itwek amern arlkwek.” \p \v 4 Peter-el-anem angka ikwer-rnem ilek, \v 5 “Ayeng Joppa tawen-el anenh. Arlta ingwerelan ayeng Akngey-warl angkek, ayeng ankwanem aynterl-arrernek, atha altyerr-anem arek. Atha arek angel-el ampwal kalikw ilkwapeny alker-they atwarrelhilek atyeng-warl. \v 6 Kalikw-apeny kwen-itwek, atha atnwenth ingwerek-ingwer arek, ahernel alheyel-rnem-then thip-rnem-then. \v 7 Athanem awek ayenharl ilek, ‘Peter-ay, akemirray! Aker atwemel arlkwa!’ \v 8 Ayeng angkek, ‘Ingkartay, atha aker nthakenh arlkwey-angenh, ngarl weth arrwekel atnwenth arlkwekerr arrkngert angkek.’ \v 9 Athanem awek Akngey alker-they angkek, ‘Aray, Akngeyel alakenh-anyem ilenty, kel mwerr. Irrpelthirrey-angenh ikwer, ntwa aker arlkwetyek arwa alhewer.’ \v 10 Alakenh-anyem atyeng ilek irrpety-inger. Ikwer-penh Akngeyel kalikw-apeny alker-warl-anem aleth-antey akngeynek. \v 11 Ikwer-penh artwa irrpety warl arriw-itwel rtneyarr-alhek. Caesarea tawen-they rernem apetyek. \v 12 Itnweng Rlwartel ayenh ilek, ayeng alhewer alhetyek. Artwa Jesus-arl apenteyel 6-pel Joppa-areny-rnem atyeng-angkwarr alhek arrpemarl Caesarea tawen-warl. Aley rernem anwekantherr-itwel aneyel. Cornelius-kenh warl-warl anwantherr aylpenhek. \v 13 Cornelius ranem anwekantherr ilek angel-elarl ikwer-warl aremirrek. Angel-el renh ilanthek, ‘Angkakert Joppa-warl thwena, Simon ikwer yangkelhetyek. Simon itna ingweran Peter-arl. \v 14 Simon Peter ranem ngkweng angka Akngey-kenh iletyek, ntwa angka Akngey-kenh iterl-aretyek. Akngeyel arrenhantherr ingkerrenh itethileyenh.’ \v 15 Ayeng Cornelius-kenh-rnemek angkek. Itnweng Rlwart ra ikwer-rnem-warl antelhek-anem, ra arrwekel anwekantherr-warl antelhek-apeny. \v 16 Ayeng iylpangkek-anem, Ingkartarl anwenhantherr arrwekel ilek, ‘John-el ingkerrenh kwatyelant baptise-emelem. Akngeyel arrenhantherr Itnweng Rlwartelant baptise-emelem.’ \v 17 Athanem iterl-arek, rernemarl Ingkart Jesus Christ tnakem, anwantherr renh tnakeyel-apeny. Akngeyel-anem Itnweng Rlwart renh thwenek ikwer-rnem-warl, rarl renh anwekantherr-warl arrwekel thwenek-apeny. Alakenhaym ayeng nthakenh Akngeyek irrpelthirrey-angenh.” \p \v 18 Rernem Peter awek-penh rernem akateyelpek-anem ilterrey-angenh. Rernem Akngey-anem tnakek. Rernem angkerrenh, “Innganem Akngey Jew-weny-rnemek yangkelhek, rernem ikwer-warl angkepirretyek, rernem-anem iteth intem-antey anetyek.” \s1 Jesus-arl apenteyel-rnem apmer Antioch-itwek \p \v 19 Stephen ipmek atwek-penh, Jew-rnemel Jesus-arl apenteyel-rnem atwetyek alwernek. Jesus-arl apenteyel-rnem Jerusalem-angkwarr apmer arrpanenh-warl arlperrtyirrek, Akngey-kenh angka ilerl-apayntetyek, Jew-rnemekant, apmer Phoenicia-itwek, apmer Cyprus-itwek, apmer Antioch-itwek. \p \v 20 Ikwer-penhan Jesus-arl apenteyel irrpety apmer Cyprus-areny Cyrene-areny-rnem-then tawen Antioch-warl alhek, angka Jesus-kenh akalty-anthetyek artwa Greek-arl angkeyel-rnemek. \v 21 Ingkartel renh-rnem rlterrkilek. Akngerrel-anem Ingkart renh tnakek, ikwer-warl angkepirremel. \v 22 Jerusalem tyaty-areny ingwer-rnemel awek, rernemarl Ingkart-warl angkepirrek, rernem-anem Barnabas renh thwenek Antioch tawen-warl. \p \v 23 Antioch-itwek Barnabas ra iterl-arek, Ingkartelarl renh-rnem arntarnt-arek, ranem inkwerelhek. Renh-rnem ilek, Ingkart-angkwarr aleth apenterl-ayntetyek. \v 24 Barnabas ra artwa mwerr anenh. Itnweng Rlwartel renh rlterrkilenh. Ra Ingkart tnakenh. Renh awek-penh akngerr ingwer-rnem Ingkart-angkwarr apenterl-ayntetyek angkepirrek arrpemarl. \p \v 25 Barnabas Tarsus tawen-warl alhek, Saul-ek nthwetyek. \v 26 Renh arey-alhemel ra ikwer-akert Antioch tawen-warl tyaty-areny-rnem-warl anyentirrek. Ratherr-anem renh-rnem akalty-anthek aherrety anyentel. Antioch-arenyel-rnem Jesus-arl apenteyel-rnem itnewek Christian-rnem. \p \v 27 Ratherr Antioch tawen-itwek anenharl-antey, Akngey-kenh angkakert irrpety Jerusalem-they apetyek. \v 28 Artwa anyent Agabus Jesus-arl apenteyel-rnem ilek, aherrety amern-wenyarl aneyenh apmer arrpanenhek. Renh-tangkwel Itnweng Rlwartel ilek aherrety arrer-anem amern-weny. Kel alakenh-anyem innga ayntek Claudius Atyetyart ilkwa Rome-itwel anenh-angkwarr. \v 29 Akngerr ingwer-rnemel-anem man iweynek Jesus-arl apenteyel ingwer-rnemek, Judea-itwel anenh-rnemek. Anyentel-anyentel rernem man thwenek, irrepern-rnemek. \v 30 Rernem man renh Barnabas-atherr Paul-atherr anthek, ratherr atyetyart tyaty-areny-rnemek man anthetyek, ingkart Judea-areny-rnem man anthetyek. \c 12 \s1 Akngeyel Peter tyarleweyel tyayl-they \p \v 1 King Herod-el-anem ahelengkw-rnem thwenek, rernem tyaty-areny atwetyek. Ingwer-rnem anterrkwek. \v 2 Ranem ahelengkw ikwerenh-rnem thwenek, James John-kenh ayteyikw akapwert arternetyek nayp arlpenty arreylpel. \v 3 Herod-el awek Jew-rnemarl ikwer inkwerelhek. Alakenh-anyem ra ahelengkw-rnem thwenek Peter renh anterrkwetyek. Arlta ikwerel Jew-rnem akarrirrek amern ilperr-ilperr thwet-weny arlkwetyek, Akngeyek inkwerelhetyek. \v 4 Rernem Peter renh anterrkwek tyayl-warl-anem akwernek. Herod-el ahelengkw akngerr thwenek, rernem renh arraty innga arntarnt-aretyek. Ra iterrek Peter renh court-emiletyek angka akngerr ayernetyek amern tyenkerr arlkwenty-penh. \p \v 5 Alakenh-anyem Peter tyayl-itwek anenh. Tyaty-arenyel-rnem Akngey ayernenh Peter ikwer, Akngeyel renh arntarnt-aretyek tyayl-itwel. \p \v 6 Ingwa ingwerel-anem Herod ra iterrek, “Ingwepenh atha Peter renh ayerneyenh, court-emiletyek.” Peter ahelengkw-atherr-they ampepel ankwayntenh, tyayl kwen-itwek. Ahelengkwel renh tyeyn atherrel arertnek. Ahelengkw ingwer atherr arriwelarl rtnenh. \v 7 Ingkart-kenh angel kwen-itwek aremirrek. Lyenentyel-anem renh-atherr arrtyernek tyayl kwen-itwek. Peter rlta arnemel, angkek-anem, “Anamerl akemirra!” Tyeyn ratherr-anem Peter iltyethey lhelelhek. \fig |src="cn01953b.tif" size="col" ref="Acts 12:7" \fig* \v 8 Angel ranem renh ilek, “Arnkwa ngkwenhel aylperl-alha, pwet sandal ngkwenh-atherrel-then.” Peter arnkwel-anem aylpek. Ikwer-penhan angel-el renh ilek, “Arnkwa kwet ngkwenhel aylpa, ayenh-anem apentemel ingkern-they!” \v 9 Peter-el-anem angel renh apentek. Ra iterrek ra altyerr renh arerl-anenty-arrpantey. \v 10 Ratherr ahelengkw-atherr-angkwarr rwaylpenhek. Ikwer-penhan ahelengkw ingwer-atherr rwaylpenhek arrpemarl. Ikwer-penh ayen keyt arriw ikwer-warl apetyek. Keyt ament altywerirrek. Ratherr-anem aketh-warl tyerrelhenhek iwerr anyent-angkwarr. Ikwer-penhan angel-el Peter renh iwerl-alhek-anem. \p \v 11 Peter-el kel iterl-anem-arek. Ra angkek, “Atha kel iterl-areyel-anem. Akngeyel angel ikwerenh thwenek, ayenh Herod-kety itethiletyek. Herod-then Jew-rnem-then ilkelhek, rernem ayenh ipmek atwetyek-arrpantey.” \v 12 Peter Mary-kenh apmer-warl alhek. Mary John-kenh amikw anenh. John itna ingweran ikwerenh Mark. Mary-kenh warl-itwek Jesus-arl apenteyel ingwer-rnem arrwekel akarrirrek Akngey-warl angkayntetyek. \p \v 13 Peter ra arriw renh rltar-atwek. Kwey warrkenh anyent itnan ikwerenh Rhoda ra arriw-warl alhek aretyek. \v 14 Peter ra angkek. Warrkenhel renh alhengk-awek inkwerelhemel. Peter ikwer arriw-anem altyweriley-angenh. Kel anamerl-antey ingwer-rnem ilek, “Peter yanh arriw-itwek rtneyel!” \v 15 Rernem renh ilek, “Kwey, ngan arwengkwarl!” Ra angkek arrpemarl, “Peter yanhey arriw-itwek rtneyel!” Rernem apal angkek, “Kel, itnweng arrewaly ikwerenharl yanhan.” \v 16 Peter-el arriw renh rltar-atwek arrpemarl. Arriw renh altywerilemel Peter-anem rernem arek rtnerl-anenty. Rernem ywarn iterrek. \p \v 17 Peter-el renh-rnem akaterilek, ranem ikwer-rnem ilelhek angel-elarl renh tyayl-they tyarlewek. Ikwer-penh ra renh-rnem ilek, “James-rnem-then ilenherr-arey, ayeng tyayl-they tyerrelhek.” Renh-rnem iwerl-alhemel, Peter ra apmer ingwer-warl-anem alhek. \p \v 18 Ingwepenh-anem tyayl-areny ahelengkw-rnem ywarn iterrek. Rernem Peter ikwer ywarek. \v 19 Herod-kenh-rnem ikwer ipantey nthwenh. Ranem ahelengkw-rnem ilek, “Arrantherr Peter renh mwantyel arntarnt-arey-angenh tyarlewek.” Ikwer-they rernem renh-rnem ipmek atwek-anem. Ikwer-penhan Herod apmer Judea-they Caesarea tawen-warl alhek, ikwerel aleth-antey aney-alpek. \s1 Herod ilweyel \p \v 20 Herod ingwer-rnem-then ahel ilterrenh, Tyre-areny-rnem-then Sidon-areny-rnem-then. Rernem Herod-kenh apmer-itwek amern payemelenh apmelerr. Rernem amern-they ilterrenh. Alakenh-anyem rernem angkakert thwenek Herod-warl. Angkakert rernem artwa Blastus ikwer-itwek angkerrenh. Blastus ra Herod-kenh apmer arntarnt-arey-angker anenh. Rernem Blastus renh ilek, rernem mwerrant-arey anetyek Herod-akerr tawen-areny-rnem-then ingkerrenh. \p \v 21 Arlta ingwerel rernem apetyek, rernem angkerretyek. Herod-anem Atyetyart ilkwekenh arnkwewarl aylpek. Chair ilkwa ikwerenhel-anem arrernelhek. Ranem ingkerrenh-warl angkek. \v 22 Renh awemel, ingkerrenh rernem arlkek, “Akngey anwekantherr angkeyel, artweweny!” Rernem altyerrek-arrpantey inkwerelhek Herod ikwer. \v 23 Herod ingkart-arrpantey tnakelhenh. Ikwer-they, Ingkart-kenh angel-el renh atwek. Tyerr-apenyel-anem arlka ikwerenh arlkwek, ra ilwek-anem. \p \v 24 Jesus-arl apenteyel-rnemel apmer arrpanenhek Akngey-kenh angka akalty-anthek. Akngerrel Jesus renh tnakek. \v 25 Barnabas-atherr Saul-el-atherr tyenkerr man Jerusalem-el-antey iwerl-alhek, ratherr Antioch tawen-el-antey aney-alpek. John Mark ikwer-atherr-angkwarr alhek arrpemarl. \c 13 \s1 Tyaty Antioch-arenyel-rnem Barnabas-then Saul-then thweneyel Jew-weny-rnem-warl \p \v 1 Antioch tyaty-areny-rnem rernem angkakert-rnem-then akalty-anthey-angker-rnem-then anenh. Barnabas, Simeon itna ingweran itnewenh Irrpwerl, Lucius Cyrene tawen-areny. Manaen, renharl Herod ingwerel ilkwilek. Saul anenh arrpemarl. \v 2 Ingwer-inger artwa rernem Ingkartek ikwerelhek, amern-weny anemel, Akngey-ayteng iterretyek Itnweng Rlwartel renh-rnem ilek, “Ayeng-anem ilkelheyel Barnabas Saul-atherr thwenetyek, angka mwerr ilerl-apayntetyek apmer arrpanenh-itwek. Arrantherr-anem renh-atherr thwenetyek.” \p \v 3 Rernem-anem Akngey iterl-aremel amern-weny aleth anenh, Akngeyekant iterretyek. Ikwer-penhan rernem Saul Barnabas-atherr akapwert-warl iltya arrernek renh-atherr thwenemel-anem. Akngey ayernek, renh-atherr arntarnt-aretyek. \s1 Barnabas Saul-atherr apmer Cyprus-warl alheyel \p \v 4 Itnweng Rlwartel-anem Saul Barnabas-atherr Cilicia-warl thwenek. Tawen ikwer-itwek rernem rtnwewarl nganerl-alhek Cyprus-warl-anem artarnpenhek. Cyprus ra akwerlp ilkwa innga ayntenh, kwaty alay ampep-itwek. \v 5 Salamis tawen-itwek apmer Cyprus-itwek rernem Akngey-kenh angka Jew-rnem akalty-anthek tyaty ikwer-rnem-kenh-itwek. John ikwer-atherr-itwek anek arrpemarl. Ra ikwer-atherr-angkwarr ilkwatherr alhek. \fig |src="GT map Paul Barnabus ratherr alhek angkakert.tif" size="col" ref="Acts 13:5" \fig* \p \v 6-8 Cyprus-angkwarr artarnpenhemel rernem tawen ingwer-warl apetyek, itnan ikwerenh Paphos. Bar-Jesus ra artwa Jew anenh. Elymas Bar-Jesus Greek-kenh itna. Ra arrangkwelth mpwarenh tnakelhemel, Akngey-kenh angkakert-arrpantey. Artwa ra Sergius Paulus Roman kapment-kenh artwa Atyetyart. Sergius Paulus ra artwa akalty innga anenh. Ra awek ratherrarl Paphos ikwer-itwek aney-alhek. Ranem ikwer-atherr yangkelhek, ratherr renh Akngey-kenh angka akalty-anthetyek. Sergius Paulus-el Jesus renh tnakek. Elymas arrkngert angkek ikwer-atherr. Elymas-el renh-atherr irrentetyek arrkernelhek, Sergius Paulus Ingkart-kety angkepiletyek. \p \v 9 Itnwengel-anem Saul renh rlterrkilek. Saul itna ingweran Paul. Rernem renh itnewenh Paul. \v 10 Paul ranem Elymas renh artewentyel aremel ilek, “Ngan arrenty-kenh ampan aneyel, nga mwerr-rnemek apmwan aneyel. Ntwa Akngey-kenh angka ilpertileyel. \v 11 Akngeyel ngenh atweyenh, aparrngileyenh. Ingwer-ingerant ntwa areyenh arrpemarl.” Elymas kel aparrngirrek-anem. Ranem artwa ingwer ikngwek atnwenheyn-ayntetyek. \v 12 Sergius Paulus-el arek-penh Akngeyel Elymas aparrngilekarl, ra Akngey renh tnakek. Ra Paul renh awek, rarl ingwer-rnem Ingkart-kenh angka akalty-anthenh. Sergius Paulus-el apatemel awek, Ingkart-kenh angka inngarl ayntek. \s1 Paul Barnabas ratherr akngerr akalty-antheyel \p \v 13 Paul-kenh-rnem rtnwewarl nganek artarnpenhetyek, apmer Perga-warl Perga ra tawen Pamphylia-itwek anenh. John-el renh-rnem iwerlelpek, Jerusalem-warl-anem alpetyek. \v 14 Paul Barnabas-atherr Perga tawen ikwer-they Antioch tawen ikwer-warl-anem alhek. Antioch ra apmer Pisidia-itwek ayntenh. Ikwer-penhan arlta Saturday-el ratherr alhek Jew-rnem-kenh tyaty akely-warl. Ratherr kel arrernelhek-anem. \v 15 Artwa ingwer-rnem Moses-kenh angka Akngey-kenh angkakert-rnem angka reytemilek. Tyaty-areny Atyetyartel-anem Paul-atherr ayernek, “Artwa atyenh-atherray, mpwelanth apek ilkelhenty. Akngey-kenh angka anwekantherr anayntiletyek, anwantherr arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek.” \p \v 16 Paul akemirrek ikwer-rnem iltyerrek, akateriletyek. Ra renh-rnem ilek, “Artwa Israel-kenh-rnemay, arrantherr atyeng awelhenherr-arey! \v 17 Artwa Israel-kenh-rnem-kenh Ingkart Akngey anwekantherrenh-rnem rlwanek. Ranem renh-rnem akngerram-akngerrilek Egypt-itwel anetyek. Ikwer-penh Egypt-areny-rnemel akngey anwekantherrenh atwemel. Akngeyel renh-rnem Egypt-they atnwenhek. \v 18 Ranem renh-rnem aherrety 40-ek-atwety arntarnt-arenh, rernem ikwer aleth tyel-angkenh. \v 19-20 Arrwekeleny anwekantherrenh-rnem aherrety 450 mpwelhenh apmer alhelekarl anetyek. Akngeyel Canaan-areny-rnem angka 7 angkenharl-rnem atwek, anwekantherrenh-anem ikwer-rnem anthek apmer renh. Rernem apek Canaan-itwek anenh-antey Akngeyel artwa atyetyart ikwer-rnem-warl thwenek, renh-rnem itethiletyek, Samuel apey-alpetyek-atwety. Samuel ra Akngey-kenh angkakert anenh. \v 21 Ikwer-penh akngerrel Akngey ayernek, atyetyart ilkwa ikwer-rnem rnkernetyek. Akngeyel-anem Saul renh rlwanek atyetyart ilkwa ikwer-rnem anetyek. Saul ra Benjamin-kenh arrpemarl anenh, Kish-kenh alerikw. Ra atyetyart ilkwa anenh aherrety 40-ek-atwety. \v 22 Akngeyel renh irrentek intem-antey, ingwer-anem aney-alkenh. David-anem rnkernek, atyetyart ilkwa ikwer-rnem anetyek. David ikwer-penh alakenh Akngeyel ilek, ‘David, Jesse-kenh alerikw, ayeng ikwer inkwerelheyel, rarl atyengant awelheyel.’ \p \v 23 Akngeyel Israel-kenh-rnemek alhelek artwa anyent thwenetyek, ra renh-rnem itethiletyek. Artwa ranap David-kenh arrpemarl. Jesus ran artwa itethiley-angker aneyel. \v 24 Jesus-they arrwekel-antey John apetyek. John-el Israel-kenh-rnem ilek, rernem Akngey-warl angkepirretyek, ranem renh-rnem baptise-emeletyek. \v 25 John ra warrk ikwerenh ywerrelhiletyek arrer-anem irrek, ra ingkerrenh ayernek, ‘Angwenharl ayengan? Nthakenh arrantherr atyeng iterreyel? Atha arrenhantherr iley, ayeng itethiley-angker inngewenyarl. Arrantherr ikwer mpwelheyel. Aray, itethiley-angker ingwer-ingerant apetyeyenh. Ayengan rlterrk-wenyarl, artwa apmwamwamarl. Ayeng arrangkw, arwarl warrkenh ikwerenh aneyel.’ \p \v 26 Artwa atyenh-rnemay, anwantherr Abraham-kenh-rnem aneyel, arrantherrap atyeng awelhenherr-arey! Artwa Ingkart-areny ingwer-rnem arrantherr awelhenherr-arey, Akngeyek inkwerelhetyek. Akngeyel anwenhantherr ilek, rarl anwenhantherr itethilek. \v 27 Aray, Jerusalem-areny-rnem atyetyart rernem iterl-arey-angenh akwerrparl, Jesus ikwer, rarl itethiley-angker aneyel. Pip rernem reytemilenh akwerrpel, Saturday arrpanenhel. \v 28 Rernem Jesus renh ywarn-antey ayntarrp-ilek. Rernem Pilate renh ayernek, ra Jesus renh ipmek atwetyek. \v 29 Akngey-kenh angka arrwekeleny alakenh aynteyel: ‘Itethiley-angker ra ilwetyek.’ Kel arraty-angkwarr aynteyel. Rernem-anem renh arwerl iylpeyl-atherr-they atwarrelhilek, awenng intey-warl akwernek. \v 30 Akngeyel Jesus renh ipmepenh akemelhilek. \v 31 Rernem renh arrwekel apentenh Galilee-they Jerusalem-ek-atwety, rernem renh arek anngetherr arrpemarl, iteth-antey Ingkerrenhel alakenh ileyel, angka nhenh arraty innga aynteyel. \v 32-33 Anwantherr-anem arrekantherr angka mwerr-angker ilem. Akngeyel arrwekeleny-rnem alhelekarl, ingwer-inger itethiley-angker thwenetyek. Akngeyel kel itethiley-angker anwekantherr-warl thwenek. Jesus ra itethiley-angker Jesus anem. Akngeyel renh ipmepenh akemelhilekarl. Psalm 2-el Jesus-penh ileyel, ‘Nga alerey atyenh aneyel. Lyert ayeng Akngey ngkwenh aneyel.’ \v 34 Akngeyel Jesus renh ipmepenh akemelhilek arlka ikwerenh apmwirrey-angenh. Akngey-kenh angka alakenh aynteyel: ‘Atha arraty innga alheleyel atharl David alhelek-apeny.’ \v 35 Akngey-kenh angka arrwekeleny ingwerel aynteyel: ‘Akngeyel nthakenh renh iwerl-alhey-angenh arlka ikwerenh apmwirrey-angenh.’ \p \v 36 David-arl iteth anenh ra Akngeyek awelhenh. Ra kel ilwek. Rernem renh akwernek, arrwekeleny-rnem ikwer-itwek-antey. Arlka ikwerenh apmwirrek-anem. \v 37 Akngeyel Jesus renh ipmepenh akemelhilek, arlka ikwerenh apmwirrey-angenh, arrangkw. \v 38 Atyenh-rnemay, atha arrenhantherr ileyel, Jesus-angkwarr apententy, Akngeyel apmwa arrekantherrety iwem. \v 39 Arrantherr atyeng-angkwarr arraty-angkwarr aneyel, Moses-kenh angka arrangkwarl aynteyel. Arrantherr Jesus renh tnakenty, arrantherr mwerr-angkwarr aneman. Moses-kenh angkekant awelhenty, arrantherr arraty apentey-angenh. \v 40 Arrantherr mwanty anetyek. Anwantherr mwanty arntarnt-arelhetyek, apmwewarl irrekerr. Akngey-kenh angka arrwekeleny-rnem alakenh aynteyel. \v 41 Akngeyel renh-rnem ilek, ‘Arrantherr apek atyeng irrpelthirrenty, arrantherr ilweyenhan. Aray, atha ilek-ilek-angkwarr mpwareyel. Arrantherr ayenh tnakey-angenh ingwer-rnemel arrenhantherr ileyel-angkwarr.’” \p \v 42 Paul-atherr Barnabas-atherr tyaty ikwer-they tyerrelhek. Ingwer-rnem ikwer-atherr yangkelhek, ingwer-rnem-warl apetyetyek, renh-rnem Akngey-kenh angka akalty-anthetyek arlta Saturday-el. \v 43 Jew ingwer-rnem-then rernem Akngey renh tnakek, ratherr ingwer-rnemek angkek. Ratherr renh-rnem ilek, rernem Akngey rlterrk innga tnaketyek, rarl renh-rnem arntarnt-arenh. \p \v 44 Saturday ingwerel-anem ingkerrenh anyentirrek Akngey-kenh angka awetyek. \v 45 Jew-rnemel akngerr aremel, Paul-kety arlkarirrek. Rernem-anem ingkerrenh anngetherr Paul-ek irrpelthirrenh. \p \v 46 Paul-atherr Barnabas-atherr arnkaty ikwer-rnemek angkek, “Akngey ilkelheyel aylanth arrekantherr-tangkwel Akngey-kenh angka iletyek. Arrantherr Akngey-kenh angkek irrpelthirreyel, intem iteth aney-angenh ilkelhey-angenh. Alakenh-anyem aylanth Jew-weny-rnem-warl alerl alheyel, Akngey-kenh angka ikwer-rnem iletyek. \v 47 Ingkartel anwenhantherr ilanthek, ‘Atha arrenhantherr rnkernek, Jew-weny-rnem atnwenhetyek atyeng-warl, angka atyenh iletyek arrpemarl. Akngey ilkelheyel arrenhantherr itethiletyek.’” \p \v 48 Angka awek-penh Jew-weny-rnem ikwerelhek. Ingkart renh tnakek arrpemarl. Ingkerrel Akngeyelarl rlwanek itethiletyek, rernem Ingkart tnakek arrpemarl. \p \v 49 Jesus-arl apenteyel ingwer-rnemel ingkerrenh Akngey-kenh angka akalty-anthek arrpemarl apmer Pisidia-ampenyel. \v 50 Antioch tawen-itwek, arelh ilkwernem-then artwa ilkwernem-then rernem Akngeyek inkwerelhemel anenh. Jew-rnem-anem ikwer-rnem yangkelhek, Paul Barnabas atherrek anngerntirretyek. Rernem Paul-then Barnabas-then irrentek. \v 51 Paul Barnabas ratherr ahern ingkethey tertangkwelhilek, rernem iterl-aretyek apmwangkwarrarl rernem renh-atherr irrentek. Ratherr Iconium-warl alhek. \v 52 Ingkart-areny-rnem irrkngerney aleth-anem anenh. Itnweng Rlwart ikwer-rnem-itwek anenh. \c 14 \s1 Paul Barnabas-atherr tawen Iconium-warl alheyel \p \v 1 Ikwer-penh Iconium-itwek Paul Barnabas-atherr Akngey-kenh angka ikwer-rnem ilek Jew-rnem-kenh tyaty-itwek. Renh-atherr awek-penh, Jew-rnem-then Greek angkeyelarl-rnem-then Jesus renh tnakek arrpemarl. \v 2 Jew ingwer-rnemel Jesus renh tnakey-angenh arrangkw. Ikwer-atherrety arlkarirrek arrpemarl. Rernem irrwernek. Alethang ingwer-rnem ahelirrek-anem. \v 3 Paul Barnabas-atherr Iconium tawen-el anenh-antey, ratherr Akngey-kenh angkek arnkatyel akalty-anthek, Ratherr ilek, “Ingkartel ingkerrenh arntarnt-areyel.” Ingkartel renh-atherr rlterrkilek, ratherr ilek-ilek mpwarek, arntety-rnem mwerrilek. Alakenh-anyem Ingkartel Paul atherrek anayntilek, ratherr arraty innga akalty-anthek. \v 4 Iconium tawen-areny-rnem ywarn iterrek. Ingwer-rnem Jew-rnemek inkwerelhek. Ingwer-rnem ikwer-atherr inkwerelhek. \p \v 5 Ikwer-penh Jew-weny-rnem-then Jew-rnem-then Atyetyart ilkwernem-then angkerrenh, Paul-atherr Barnabas-atherr apwertel wetyek. \v 6 Ratherrarl angka awek-penh, ratherr aterel-anem anterrek apmer Lycaonia-warl. Lystra tawen-itwek Derbe tawen-itwek-anem intem-antey-anem aney-alpek. \v 7 Ratherr ingwer-rnem-anem Jesus-kenh angka mwerr akalty-anthek. \s1 Paul Barnabas-atherr Lystra-el, Derbe-el \p \v 8 Lystra tawen ikwer-itwek artwa thapel anyent anenh. Alakenh-antey ra ilkwerrek, ingkel alhey-angenh. \v 9 Ranem Paul awek rarl ingwer-rnem akalty-antherl-apenh. Artwa renh aremel Paul ra iterl-arek rarl Jesus renh tnakenh, renh irrpelthel mwerriletyek. \v 10 Paul-el artwa renh ilek, “Ingka atherrel, rtnerl-alha.” Kel ra alpek-anem. \p \v 11 Ingwer-rnem angkerrenh, altyerr ingwer-rnem irrwerl-they apetyenty-arrpantey ikwer-rnem-warl, Zeus, Hermes-atherr. \v 12 Apalel rernem Barnabas renh itnewek Zeus, Paul-arl rernem itnewek Hermes. Rernem ingwer-rnem angkerrenh, Hermes, Zeus-kenh angkakertarl anenh. \v 13 Zeus-kenh tyaty ilkwa tawen-they aketh-ampenyel artelhekarl arrer-antey. Atyetyart tyaty-areny ilkelhenh Paul-ek-atherr Barnabas-ek-atherr inkwerelhetyek, tyenkerr-anem renh-atherr anthetyek. Pwelek-rnem-then alperr-rnem-then akngek ikwer-atherr-warl. \p \v 14 Paul-atherrel angka awek-penh, ratherr ahelirrek, arnkwa arlpenty-anem ilterrek. Akngerr ampep-warl ratherr arlkemel anterrek, \v 15-16 “Artwernemay, aylernanth ahern-areny arrpemarl, arrekantherr-apeny. Aylernanth angka mwerr arrekantherr ilerl-apeyel. Irrtywerrey-angker altyerr ahern nhareny ipmay! Akngey iteth-warl angkepirrenhey-alpenherr-arey! Akngey ikwer-warl, rarl alker-then ahern-then kwaty alay-then arrpmernekarl, thip-rnem-then irrpeng kwaty-areny-rnem-then ingkerrenh-antey. Ingkerrenh anenh apatemel awank-akerr, Akngey iterl-arey-angenh. Aleyan Akngey ilkelheyel, ingkerrenh ikwer-warl angkepirretyek, altyerr irrtywerrey-angker apmwekety ipmelhetyek, renhant anyent iterl-aretyek. \v 17 Akngey innga ikwer-rnem anayntelhilek, rarl innga aneyel, ikwer-rnem inkwerelhemel kwaty aparew renh-rnem amern ingwerek-ingwer-then anthek. Alakenhaym ra ingkerrenh wantek, irrkngerney anthemel.” Alakenh ratherr renh-rnem ilek. \p \v 18 Innganem ratherr renh-rnem arternpilemel ilek. \p \v 19 Jew-rnem Antioch tawen-they Iconium tawen-warl apetyek. Rernem-anem Iconium tawen-areny-rnem ilanthek, Paul renh apwertel wemel ipmek atwetyek. Apwertel wek rernem. Rernem ikwer iterrek renh ipmek wentyek-athen. Tawen-they aketh-ampeny-warl-anem iytarr-akngemel iwerl-alpek. \v 20 Kwertengerl ikwerenh-rnem ikwer-warl apetyek. Paul ra akemirrey-ayntek. Paul ikwer-rnem-angkwarr tawen-warl alpek arrpemarl. Ingwepenh-anem Barnabas-atherr Paul-atherr Derbe tawen-warl alpek. \v 21 Tawen ikwer-itwek-anem ratherr ingwer-rnem Jesus-kenh angka akalty-anthek, Jesus renh tnakemel. Derbe tawen ikwer-they Lystra tawen-warl alpek. Ikwer-penhan Iconium tawen-warl-anem Antioch tawen-warl alhek. \s1 Paul Barnabas-atherr Antioch-warl alpeyel \p \v 22 Ratherr-anem kwertengerl-rnem rlterrkilek, renh-rnem ilek rernem Jesus renh tnaketyek aleth-antey. Ratherr renh-rnem ilek, “Aray, anwantherr artewentyel irrwampeyenh, Akngey-kenh ingkerrenh aneyel.” \v 23 Paul Barnabas ratherr artwernem anyentarl-anyentarl arrerneynek, rernem tyaty-areny ingkerrenh arntarnt-aretyek. Ratherr amern arlkwey-angenh, Akngey renh ayernek, ra artwa arntarnt-arey-angker renh-rnem aleth-antey atnyenetyek. \p \v 24 Paul Barnabas ratherr apmer Pisidia-angkwarr alhek. Pamphylia-warl apetyek. \v 25 Perga tawen-areny-rnem Akngey-kenh angka akalty-anthek. Ikwer-penhan ratherr Attalia tawen-angkwarr-anem anper-alhek. \v 26 Attalia ikwer-itwek rtnwewarl nganerl-alhemel, ratherr Antioch tawen-warl alpek. Antioch-arenyel-rnem Akngey renh ayernek, ra renh-atherr arntarnt-aretyek. Antioch-arenyel-rnem renh-atherr thwenek, angka mwerr-angker ilerl-apayntetyek ingwer-rnemek, rernemarl akwerrp anenh. Ratherr akwerrp ingwer-rnemek angka Akngey-kenh ilerl-apayntetyek. Ratherr kel warrk ikwer-atherrenh ywerrelhilek. \p \v 27 Antioch-itwek ratherr Jesus-arl apenteyel-rnem anyentilek. Ratherr-anem Ingkart-areny-rnem ilek, “Aylanth Akngey-kenh angka Jew-weny-rnem akalty-anthenh, Akngeyel renh-rnem rlterrkiletyek, rernem Jesus renh tnaketyek.” \v 28 Ratherr-anem kwertengerl-rnem-itwek aleth-antey aney-alpek. \c 15 \s1 Tyaty-areny atyetyart-rnem apmer Jerusalem-itwek angkerretyek \p \v 1 Antioch-areny ingwer-rnem Jesus-arl apenteyel-rnem rernem Jew-weny anenh. Arlta ingwerel Ingkart-areny Jew ingwer-rnem apmer Judea-they apetyek apmer Antioch-warl, ingwer-rnem akalty-anthetyek, atherr-angkwarr-penh. Rernem Ingkart-areny-rnem akalty-anthek, rernem Moses-kenh angka arrweleny apenterl-ayntetyek-arrpantey. “Akngeyel arrenhantherr atnyeney-angenh, Moses-kenh angka apentey-angenharl arrantherr aneyelan.” \v 2 Rernem ilenh, Paul-then Barnabas-then. Antioch-areny-rnemel Paul Barnabas-atherr artwa ingwer-rnem-then rlwanek, Jerusalem-warl alhetyek, rernem Akngey-kenh angka arratyilerretyek, Akngey-kenh angkakert-rnem-then tyaty-areny-rnem-then. \p \v 3 Tyaty-arenyel-rnem renh-rnem kel thwenek. Rernem alhek, Phoenicia-angkwarr, Samaria-angkwarr. Rernem tyaty-areny-rnem ilek, “Akngeyel Jew-weny-rnem kel atnyenek, itethilek.” \v 4 Paul-kenh-rnem Jerusalem-warl alhek. Rernem ikwer-rnem inkwerelhek. Paul-el renh-rnem ilek, “Aray, Akngeyel Jew-weny-rnem itethilek. Anwantherr ikwer-rnem Akngey-kenh angka renh-rnem akalty-anthetyek.” \fig |src="cn01975b.tif" size="col" ref="Acts 15:4" \fig* \v 5 Artwa Jesus-arl apenteyel ingwer-rnem Pharisee-rnem-arl anenh. Rernem-anem rtnerl-alhemel angkek, “Aray, Jew-weny-rnem rernemarl Jesus tnakem artwirretyek-tangkwel, Moses-kenh angkek-anem awelhey-alenty.” \p \v 6 Kwertengerl-rnem-then arntarnt-arey-angker-rnem-then anyentirrenh, angkerretyek. \v 7 Rernem intem-antey ilerrenh. Peter-anem rtnerl-alhemel angkek, “Arrantherr kel akalty, Akngeyel ayenh rlwanek atha apmer arrpanenh-angkwarr angka mwerr-angker ilerl-apayntetyek Jew ingwer-rnemek, rernem-anem Jesus tnaketyek. \v 8 Akngey kel ingkerrenhek akalty. Akngey kel lwewarrernelhek Jew-weny-rnemek. Ikwer-rnem inkwerelhek ra anwekantherr inkwerelheyel-apeny. Akngeyel Itnweng Rlwart renh ikwer-rnem-warl thwenek, anwekantherr-warl thwenek-apeny. \v 9 Ranem Jew-weny-rnem-kety apmwan iwek rernem renh tnakenty, rarl anwekantherrety apmwa iwek-apeny. Anwantherr renh tnakem aleth-antey. \v 10 Ilek-ketyarl arrantherran awerr aneyel ikwer-rnem, rernem Akngey-kenh angka apentekerran? Iterl-aray, anwantherr Moses-kenh angkek ywarn apentetyek arrkernelheyel. Arrwekeleny-rnem ywarn arrkernelhenh arrpemarl. \v 11 Akngeyel ingkerrenh anwenhantherr atnyenem, anwekantherr inkwerelhemel anwantherrarl Jesus tnakenty, Jew-rnem-then, Moses-kenh angka iterl-arey-angenh-rnem-then.” \p \v 12 Barnabas Paul-atherr angkenharl tyaty-arenyel-rnem renh-atherr akatemel awenh. Ratherr renh-rnem ilek Akngeyelarl renh-atherr rlterrkilek, ilek-ilek mpwaretyek, arntety-rnem mwerriletyek, Jew-weny-rnem-itwek. \p \v 13 James-el-anem ilek, “Atyenh-rnem, atyeng-anem awelhenherr-arey! \v 14 Simon-el ayenh ilek, ‘Akngeyel renh-rnem arrwekel rlwanek, rernem ikwer-areny-rnem-anem anetyek.’ \v 15 Akngey-kenh angkakert arrwekeleny-rnemel ilerl-apenh, alakenh arrpemarl. Akngey-kenh angka arrwekeleny alakenh-anyem aynteyel. \v 16 Ingkart ra angkek, ‘Ingwer-ingeran ayeng apey-alpeyenh, atha David-kenh-rnem akngerriletyek, rernemarl irrpetyapant aneyel-kety. \v 17 Ikwer-penhan Jew-weny ingwer-rnem Ingkart-warl-anem angkepirreyenh, Ingkartel renh-rnem arrwekel rlwanek-angkwarr.’ \v 18 Ingkart ra awank-antey alakenh angkek. \v 19 Alakenh-anyem anwantherr arrkngert angkey-angenh, rernem menty Akngey-warl angkepirretyek. \v 20 Anwantherr ikwer-rnem ingkwernetyek pip ikwer-rnem-warl thwenetyek, rernem angka arraty iterl-aretyek. Anwantherr mwerrant-arey anayntetyek, Moses-kenh angka arrwekeleny aynteyel-angkwarr, rernem irrtywerremel altyerr-arrpantey-rnem-itwek tyenkerr amern-then aker-then arlkwey-angenh anayntetyek, rernem ingwer-kenh anew ikngwey-angenh anayntetyek, rernem aker arrkngangketyarr arlkwey-angenh anayntetyek, arrknga antywey-angenh anayntetyek. \v 21 Aray, awank-they apmer arrpanenh-itwek Moses-kenh angkangkwarr akalty-anthenh. Rernem arlta Saturday arrpanenhel anyentel-anyentel reytirrek Jew-rnem-kenh tyaty akely-rnem-itwek.” \s1 Jerusalem-areny-rnemel pip thweneyel Antioch-areny-rnem-warl \p \v 22 Ikwer-penh angkakert-rnem-then arntarnt-arey-angker-rnem-then tyaty-areny ingkerrenh rernem artwernem-anem rlwanek, Paul Barnabas-atherr-angkwarr Antioch tawen-warl alhetyek. Judas itna ingwer Barsabbas-an. Artwa ingweran Silas. \v 23 Kel rernem pip ingkwernek thwenetyek ikwer-atherr-angkwarr. Rernem alakenh ingkwernek pip-warl, Antioch tyaty-areny-rnemek, “Atyenh-rnem, Jesus-arl apenteyel-rnem akngerr, angkakert-rnem-then tyaty-areny atyetyart-rnem-then! Arrantherrarl Jew-weny-rnem, arrantherr Antioch tawen-itwek aneyel apmer Syria-el apmer Cilicia-el-then. \v 24 Anwantherr awek ingwer-rnemarl arrekantherr irrpelthirreyel. Anwantherr awek artwa tyaty-areny irrpety arrekantherr-warl alhek, rernem-anem arrenhantherr ilpertiley-alhek. Anwernantherran renh-rnem thweney-angenharl, anwernantherr arlarl. \v 25 Anwernantherr angkerrenh, Barnabas-atherr Paul-atherr ingwer-rnem-then arrekantherr-warl thwenetyek. Anwernantherr Barnabas Paul ikwer-atherr inkwerelhemel. \v 26 Ingwer-rnem ikwer-atherr irrpelthirrenh, irrwampenh anthenh, ratherrarl Jesus Christ-kenh angka ilerl-apenhek. \v 27 Anwernantherr-anem Judas-atherr Silas-atherr ikwer-atherr-angkwarr thwenem. Rernem pip ikwer-penh angka anayntilem, angka anyent renhey-antey. \v 28 Itnweng Rlwartel ra anwekantherr ilek, arrekantherr angka irrpetyapant anayntiletyek. \v 29 Arrantherr amern-then aker-then arlkweyang anetyek, ingwer-rnemel altyerr-arrpantey tyenkerr anthekarl-kety. Arrantherr arrknga antyweyang anayntetyek aker arrkngangketyarr. Arrantherr apmwel-areth mpwarey-angenh, ingwer-kenh anew ikngwey-angenh. Arrantherr mwerr-angkwarr anetyek, nhekant awelhemel.” \p \v 30 Tyaty-areny-rnemel artwa renh-rnem thwenek, apmer Antioch-warl. Rernem Antioch tyaty-areny-rnem akarrilek. Pip-anem rernem anthek. Artwa anyentel-anem reytemilek. \v 31 Angka renh awemel tyaty-areny-rnem inkwerelhek, angka mwerr-angkerarl reytemilekek. \v 32 Judas-atherr Silas-atherr ratherr Akngey-kenh angkakert akalty atherr anenh. Ratherr-anem Jesus-arl apenteyel-rnem akngerr akalty-anthek rlterrkilemel-anem. \p \v 33 Ratherr arleng-alenty aney-alhek. Ikwer-penhan Jesus-arl apenteyel-rnemel Antioch-areny-rnem thweney-alpek Jerusalem-warl, \v 34-35 Paul Barnabas-atherr Antioch-el anenh. Ratherr renh-rnem Akngey-kenh angka akalty-anthek, ikwer-rnem anayntilek angka renh. Ingwer-rnemel angka akalty-anthek arrpemarl. \s1 Paul Barnabas-atherr \p \v 36 Ikwer-penhan Paul Barnabas-warl angkek, “Ntwa tawen nheng-rnem iterl-areyel? Aylanth renh-rnem aretyek, akngerr ingwer-rnem arrwekelarl aylanth akalty-anthek-rnem Akngey-kenh angka.” \v 37 Barnabas ilkelhenh artwa John atnwenhetyek arrpemarl. John itna ingweran Mark. \v 38 Mark ikwer-atherrety arrwekel arlkarirrek, aleth ikwer-atherr-angkwarr warrkirrerl-anekerr. Alakenh-they renh-atherr Pamphylia-they iwerl-alhek. Paul ilkelhey-angenh renh atnwenhetyek, rarl arlkarirremel alpek-kety. \p \v 39 Ratherr Mark ikwer-they ilterrek. Ywarn arratyilerremel ratherr kel ipmelhekant-anem. Barnabas-el-anem Mark renh ikngwerl-alhek. Ratherr rtnwewarl nganerl-alhek apmer Cyprus-warl alhek. \v 40 Paul-el Silas rlwanek ilkwatherr alhetyek. Tyaty-areny-rnem ikwer-atherr Ingkart-warl angkek, Ingkartel renh-atherr arntarnt-aretyek. \v 41 Ikwer-penh ratherr Syria-angkwarr Cilicia-angkwarr alhek. Ratherr tyaty-areny ingwer-rnem rlterrkilek-anem. \c 16 \s1 Paul yangkelheyel Timothy ikwer, ikwer-angkwarr alhetyek \p \v 1 Paul Derbe tawen-warl alhek. Ikwer-penhan Lystra tawen-warl-anem anperl-alhek. Tawen ikwerel artwa Timothy anenh arrwekel. Ra Jesus-kenh kwertengerl anenh. Timothy-kenh amikw Jew arrpemarl anenh, ra Jesus-arl apenteyel arrpemarl. Aynikwarl ikwerenh Greece-arenyarl anenh. \v 2 Jesus-arl apenteyel Lystra-areny-rnem-then Iconium-areny-rnem-then rernem ingkerrenhel Timothy tnakek, Timothy-ek inkwerelhek. \v 3 Paul ilkelhenh Timothy ikwer-angkwarr alhetyek. Jew ingkerrenh akalty anenh aynikw ikwerenh Greece-areny anenh. Alakenhaym-they Paul-el Timothy renh artwa mpwarek artwa Jew-rnem ahelirrekerr. \p \v 4 Rernem tawen arrpanenh-angkwarr alhek. Rernem Jesus-arl apenteyel-rnem Akngey-kenh angka ilerl-apenh Jerusalem-areny angkakert-rnem-then tyaty-areny atyetyart-rnem-then arrwekelarl anthek, rernem arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek \v 5 Jesus-arl apenteyel-rnem akalty innganem irrek, ingwer-rnem Akngey-warl angkepirrek. Alakenh-anyem ingwer-rnem tyaty-areny-rnem-warl antelhek-anem Akngeyel ingwer-rnem anyentilek tyaty-areny-rnem-warl. \fig |src="GT map Ingwer-inger Paul alhek angkakert.tif" size="col" ref="Acts 16:5" \fig* \s1 Paul-el altyerr areyel, artwa apmer Macedonia-arenyarl ikwer yangkelheyel \p \v 6 Itnweng Rlwart arrkngert angkek Paul ikwer-rnem, apmer Asia-itwek Akngey-kenh angka akalty-anthekerr. Alakenh-anyem rernem Phrygia-itwek ingwer-rnem akalty-anthey-alpek apmer Galatia-itwek-then. \v 7 Apmer Mysia-arl arey-alhek-penh, rernem ilkelhek apmer Bithynia-warl alhetyek. Jesus-kenh Itnweng arrkngert angkek ikwer-rnem. \v 8 Rernem Mysia-angkwarr anper-alhek Troas tawen-warl. \p \v 9 Apmer ikwer-itwek Paul-el altyerr arek ingwel. Ra artwa Macedonia-areny arek, ikwer yangkelhekarl, “Macedonia-warl apetyay anwekantherr-warl, anwenhantherr akalty-anthetyek.” \v 10 Ingwepenh-antey anwantherr rtnwek nthwey-ayntek apmer Macedonia ikwer-warl artarnpenhetyek kwaty-angkwarr. “Anwantherr iterl-arek Akngey anwekantherr yangkelhek, Macedonia-areny-rnem akalty-anthetyek.” \s1 Lydia-el Jesus renh tnakeyel \p \v 11 Troas-itwek anwernantherr rtnwewarl nganek. Anwernantherr Samothrace ikwer-warl artarnpenhek. Ikwer-penhan arlta ingwerelan Neapolis ikwer-warl-anem. \v 12 Tawen ikwer-they anwernantherr ingkel-anem alhek apmer Philippi-warl. Philippi ra tawen ilkwa anenh apmer Macedonia-itwek. Tawen ikwer-itwek Rome-areny akngerr anenh. Tawen ikwer-itwek anwernantherr arlta irrpety-inger anenh. \p \v 13 Arlta Saturday ikwerel anwernantherr tawen ikwer-they anperl-alhek, lher kwaty-akert-warl. Anwernantherr iterl-arek kwaty-angkwarr lher ikwer-itwek Jew-rnemarl akarrirrenh Akngey-warl angkayntetyek. Apmer-itwek anwernantherr aney-alhek. Anwernantherr-anem arelh akngerr-itwek angkerrenh. \v 14 Arelh anyent rarl Paul awenh, itnan Lydia. Thyatira tawen-arenyarlap ran. Ra arnkwa mwerr-angker rnter-rnter payemelenh ingwer-rnem-warl tharlemilenh. Lydia ra Akngey-angkwarr apentenh. Ingkartel iylpa ikwer altywerilek, ra Paul arraty awetyek, Akngey-anem tnakemel. \v 15 Paul-el-anem renh baptise-emelek, ikwerenh-rnem-then. Ikwer-penhan Lydia-el anwernenhantherr ikngwerl-alhek, “Arrantherr iterl-areyel, athan Ingkart innga tnakeyelarl. Kel apetyenherr-arey, apmer atyenhel anetyek.” Anwernantherr kel ikwer inkwerelhek, apmer ikwerenhel-anem anenh. \s1 Paul Silas-atherr Philippi tyayl-itwek \p \v 16 Arlta ingwerel anwernantherr apmer irrkaty ikwer-warl-antey alhek, Jew-rnemarl tyatyek akarrirrenh-warl, Akngey-warl angkayntetyek. Kwey aleyak warrkenhel anwernenhantherr arek. Ra arrenty-akert anenh. Arrenty-kenh rlterrk-akertel ra arrwekel-antey ilenh nthakenharl irreyenh, ngangker-apeny. Kwey warrkenhel renh-rnem ilenh. Ingwerel-rnem renh man anthek, angkan ra tyakarl arrwekel-antey ilenh, nthakenh irreyenh. Alakenh-anyem atyetyart ikwerenh-rnemel man akngerr mpwarenh ikwer-they. \v 17 Kwey ranem anwernenhantherr apentek arlkemel, “Artwa akngerr nhenh-rneman Akngey inngekenh angkakert-rnemarl. Rernem arrenhantherr kel arraty innga ilem, arrantherrarl Jesus renh tnakenty, Akngeyel arrenhantherr itethilemarl.” \p \v 18 Kwey ra anwernenhantherr aleth-antey apentenh. Angka anyent ikwerel arlkerl-apenh. Ra Paul renh arwengkilek. Paul ranem rtnek arelh renh aremel, Paul-el arrenty renh ilek. “Jesus-kenh rlterrk-akertel atha ngenh ilem, kwey aleyak ikwer-they tyerrelha!” Arrenty ranem kwey ikwer-they kel tyerrelhek. \v 19 Atyetyart-rnem ahelirrek ikwer-atherrety, man kwey ra mpwarey-angenh-anem anenh-kety. Rernem Paul Silas-atherr anterrkwek tawen-warl akngek, court-el angketyek. \v 20 Ikwer-penh rernem renh-atherr atyetyart-rnem-itwek ayntarrp-ilek, “Artwa nhenh-atherr Jew-atherr aneyel. Ratherr-antey arrpemarl. Tawen nhareny-rnem ingkerrenh arwengkileyel. \v 21 Ratherr anwenhantherr ilem anwantherr Jew-kenh-angkwarr apentetyek. Rome-areny-rnem anwantherr alakenh apentey-angenharl.” \p \v 22 Artwa akngerr akarrirrek Paul renh-atherr ayntarrp-iletyek. Atyetyart court-areny rernem ahelengkw-rnem ilanthek Paul-atherr Silas-atherr arnkwa lheletyek, whip-el atwetyek. \v 23 Rernem renh-atherr artewentyel atwekarl-penh, rernem renh-atherr tyayl-warl-anem akwernek. Rernem tyayl-areny artwamp ilanthek, renh-atherr mwantyel arerl-ayntetyek. \v 24 Alakenh-anyem tyayl-areny artwampel-rnem renh-atherr tyayl kwen inngewarl akwernek, arlaw atherr-anem tyeynel arertnek. \fig |src="cn01988b.tif" size="col" ref="Acts 16:24" \fig* \p \v 25 Ingwa ampepel Paul-atherr Silas-atherr Akngey-warl angkek Akngey tnakemel aylelhemel. Tyayl-areny ingwerel-anem renh-atherr awek arrpemarl. \v 26 Ahern ranem artewenty innga akngelhekarlel, tyayl renh akngenhelhilek arrpemarl. Tyayl arriw ingkerrenh altywerirrek, tyeyn lhelhek ingkerrenh-they. \p \v 27 Tyayl-areny atyetyart artwamp ranem atyekirrek, ranem arek tyayl arriw altywerirrekarl. Ra iterrek tyayl-areny-rnem ingkerrenh anterrenty-arrpantey. Alakenh-anyem ra nayp arlpenty inek, ipmek atwelhetyek antwerrel. \v 28 Paul-anem ikwer arlkek, “Ipmek atwelhey-angenh, anwantherr ingkerrenh nhel aneyel-antey, tyerrelhey-angenh!” \p \v 29 Tyayl-areny atyetyart ranem lyenentyek yangkelhek arlkemel, ra anaynt aretyek. Ranem tyayl ikwer-warl aylpek. Ra aterirrek innga, Paul-atherr-kety, Silas-atherr-kety. Ampwethel arrernelhek kwenirremel. \v 30 Akemirremel ra renh-atherr aketh-warl atnwenhek. Ra renh-atherr ayernek, “Artwamp atherray! Nthakenh athan ilem, ayenh Akngeyel itethiletyekan?” \p \v 31 Ratherr-anem ilek, “Ingkart Jesus tnakay! Ikwer-penhan Akngeyel ngenh itethileyenh ngkwenh-rnem-then warrkenh ngkwenh-rnem-then ingkerrenh-antey.” \p \v 32 Tyayl-areny artwamp ra Paul Silas-atherr atnwenhek warl ikwerenh-warl. Ikwer-penhan Paul Silas ratherr renh Akngey-kenh angka akalty-anthek warl-areny ingwer-rnem-then ingkerrenh-antey, \v 33 Tyayl-areny artwamp ra tywen renh-atherr anterel apernek, mwerriletyek. Ikwer-penhan Paul-atherrel renh baptise-emelek, ikwerenh-rnem-then warrkenh-rnem-then ingkerrenh-antey. \v 34 Ikwer-penhan tyayl-areny artwamp ra renh-atherr apmer ikwerenh-warl atnwenheynek, renh-atherr amern anthetyek. Tyayl-areny artwamp inkwerelhek ikwerenh-rnem-then ingkerrenh-antey Akngey tnakemel. \p \v 35 Kel ingwepenh-antey Atyetyart court-areny rernem iltyemwerney-rnem thwenek angkakert angka tyayl-areny atyetyart ikwer-warl. “Artwa renh-atherr kel tyarlewetyek!” \p \v 36 Tyayl-areny atyetyart ranem Paul renh ilek, “Atyetyart court-arenyel angka thwenek, mpwelenhanth tyarlewetyek. Mpwelanth-anem arternp alpenherr-atherr aterirrey-angenh.” \p \v 37 Paul-el angkakert-rnem thwenek, “Rernem aylenhanth arrwekel court-emiley-angenh-antey. Aylanth arlarl, Rome-areny arrpemarl. Rernem aylenhanth whip-el atwek akngerr-itwek, tyayl-warl akwernemel. Lyert-anem rernem arrkernelheyel aylernanthenh anyelkel tyarlewetyek. Arrangkw-kety alha! Rernemarrp apetyey tyayl-they aylernanthenh tyarlewetyek.” \p \v 38 Iltyemwerney angkakert-rnem alpek angka court-areny-rnem iley-alpek. Atyetyart court-arenyel awek Paul Silas-atherr Rome-areny arrpemarl anenh, rernem aterirrek. \v 39 Tyayl-warl alhemel rernem renh-atherr arternpilek, renh-atherr tyayl-they tyerrek. Ikwer-penhan rernem renh-atherr ilek, apmer ingwer-warl-anem alhetyek. \v 40 Tyayl-they tyerrelhemel Paul Silas-atherr Lydia-kenh apmer-warl alhek. Jesus-arl apentenh akngerr apmer ikwerel anenh arrpemarl. Ratherr ikwer-rnem Akngey-kenh angka ilek warl ikwer-itwek, renh-rnem rlterrkilemel. Ikwer-penhan ratherr kel alpekant-anem. \c 17 \s1 Paul Silas-atherr Thessalonica tawen-warl alheyel \p \v 1 Rernem Amphipolis tawen-they Apollonia tawen-angkwarr arntarnpenhek Thessalonica tawen-warl apetyek. Tawen ikwerel Jew-rnem-kenh tyaty arrwekel artelhenh. \v 2 Arlta Saturday-el Paul tyaty ikwer-warl alhek. Saturday arrpanenhel wik 3-ek-atwety, ra tyaty ikwer-warl alhenh Akngey-kenh angka arrwekeleny anayntiletyek, Jew-rnemek. \v 3 Ra renh-rnem akalty-anthek Akngeyelarl arrwekel alhelek Jesus renh ahern nhewarl thwenetyek. Jesus rey-antey Akngey-kenh impen, Christ-an. Jesus ra irrwampemel ilwetyek, Ra itethirremel akemirreyenh arrpemarl. Jesus Christ rarl arrwekel ilwek rarl angkep arrpemarl itethirremel akemirrek. Jesus inngantey ipmepenh itethirremel akemirrek Akngey-kenh pip arrwekeleny aynteyel-angkwarr-antey. Akngey-kenh angka alakenh aynteyel, arrwekelenyel Akngey-kenh angka ingkwernek-angkwarr. \v 4 Jew ingwer-rnemel Akngey-kenh angka tnakek, Paul-atherr Silas-atherr-angkwarr antelhek, artwa Greece-areny iylpareth-rnem Paul-atherr-angkwarr antelhek, arelh atyetyart-rnem-then. \p \v 5 Jew-rnem arlkarirrek Paul ikwer-atherrety. Rernem-anem artwa apmwernem akarrilek apmer-areny-rnem arwengkilek. Rernem-anem irrwernek, Jason-kenh apmer-warl alhek Paul Silas-atherr anterrkwetyek. \v 6 Ratherr Jason-kenh apmer-itwek aney-angenh. Alakenh-anyem rernem Jason renh anterrkwek, Jesus-arl apenteyel irrpety ingwer-rnem-then. Rernem-anem Paul-atherr atnwenhek, artwa ampwernem-warl ayntarrp-ilemel-anem ilek. “Paul-then Silas-then ratherr, apmer arrpanenh-warl apetyek, apmwangkwarr ilpertiletyek. Ikwer-penhan ratherr nhenh-warl-anem apetyek. \v 7 Jason-el renh-atherr arntarnt-arek. Rernem anwenhantherr ilek, ‘Jesus Atyetyart ilkwa aneyel.’ Alakenh rernem Atyetyart anwekantherrenh Caesar-ek irrpelthirreyel.” \p \v 8 Angka awek-penh, ingkerrenh anyentirrek, rernem ahelirrek-anem. \v 9 Artwa ampwernemel-anem Jason ilek, man ra anthenhey-alpetyek. Ikwer-penhan renh-rnem iletyek-anem tyarlewek. \s1 Paul Silas-atherr Berea tawen-warl alheyel \p \v 10 Ingwa ikwerel-antey Jesus-arl apenteyel-rnemel Paul Silas-atherr Berea tawen-warl-anem thwenek. Berea ikwer-itwek ratherr Jew-rnem-kenh tyaty-warl alhek. \v 11 Jew Thessalonica tawen-areny-rnem arlkarirrenh. Berea-areny-rnem iylpareth-rnem anenh. Rernem inkwerelhek innga Paul-kenh angkek. Arlta arrpanenhel Akngey-kenh pip arrwekeleny reytemilek, rernem aretyek Paul-el apek renh-rnem arraty-angkwarr akalty-anthetyek. \v 12 Jew akngerrel Jesus renh tnakek, arelh atyetyart Greece-areny Jesus renh tnakek arrpemarl Greece-areny artwernemel-then. \p \v 13 Jew Thessalonica-areny akngerrel awek-penh Paul-el tawen Berea-itwek Akngey-kenh angka innga akalty-anthek, rernem Berea-warl-anem alhek. Rernem irrwernek. \v 14 Alakenh-anyem Jesus-arl apenteyel akngerrel Paul renh anamerl-antey thwenek ament kwaty alay-angkwarr arntarnpenhemel alpetyek ingwer-rnem-kety Silas Timothy-atherr apmer Berea-el-antey anenh. \v 15 Artwa akngerr ingwer-rnem rernem Paul-atherr-angkwarr ilkwatherr alhek rernem renh Athens tawen-warl artengewek. Rernem alpey-angenh-antey, Paul-el renh-rnem ilek Silas-atherr anamerl ikwer-warl apey-alpetyek. \s1 Paul alheyel Athens tawen-warl \p \v 16 Paul Silas ratherr Athens-itwek mpwelhenh ingkart-arrpantey mpwarekarl akngerr, ranem ahelirremel arey-alhek. \v 17 Alakenh-anyem ra tyaty-itwek Jew akngerr-itwek angkerrenh Greece-areny-rnem-itwek, rernemarl Akngey innga arraty iterl-arenh. Arlta arrpanenhel apmer-areny-rnem-itwek angkerrenh, tawen ampep-itwek. \v 18 Artwa irrpety ingwer-rneman Epicurus ikwer kwertengerl anenh, artwa irrpety ingwer-rneman Zeno-kenh kwertengerl anenh. Paul-then artwa ingwer-rnem-then rernem angkerrenh, “Artwa arwengk ilenhelan irrtywerremel anwenhantherr ileyel. Ilekek ra anwenhantherr ilem?” \p Irrpety ingwer-rneman alakenh angkek, “Ra ingwer-rnem-kenh Akngeyek angkeyel.” Rernem alakenh angkek. Paul-el renh-rnem Jesus-kenh angka akalty-anthek, “Jesus ipmepenh akemirrekarl.” \p \v 19 Artwa rernem Paul renh akngek Areopagus Council-warl. Rernem renh ayernek, “Ntwa apek anwenhantherr ilem angka renh ntwarl akngerr akalty-antheyel?” \v 20 Rernem ilkwerl-alhek, “Angka aleyantarl anwenhantherr awek.” Rernem Paul renh ilek, “Lyertant anwantherr awek angka renh anwekantherr anayntila!” \p \v 21 Athens-areny-rnem akngerr arlta arrpanhenhel angkek awelherlenty-akngenh, angka ingweram-ingwer ikwer-penh angkerretyek. \p \v 22 Paul akemirrek Areopagus Council ikwer-rnem-warl, rap angkek, “Artwa Athens-areny-rnemay, atha areyel arrantherr altyerr akngerr-akert aneyel. \v 23 Ayeng tawen-angkwarr alhenhel, athan arek altyerr-arrpantey ingwerek-ingwer arrekantherrenh. Anyent ingwerekant arrantherr ikwer akwerrp-antey aneyel. Akngey inngarrpantey arrantherr apentenh apalel, arrantherr iterremel altyerr renh-arrpantey, iltyelarl mpwarek gold-penh. Akngey innga ikwer-penh atha arrekantherr iletyek. \fig |src="cn1996b.tif" size="col" ref="Acts 17:23" \fig* \v 24 Akngey anyent innga ra alker-then ahern-then arrpmernek, arwerl-rnem-then atnwenth-rnem-then artwernem-then ingkerrenh-antey. Ranem ingkerrenhek Ingkart aneyel. Akngey warl iltyel mpwarekarl-itwel nthakenh aney-angenh. \v 25 Akngey anyent innga ingwerel renh nthakenh iley-angenh. Rant ingkerrenh itethilem renh-rnem amern-then anthem, ingkerrenh-antey. \v 26 Artwa anyent-they ingwerek-ingwer arrpmernek, ranem renh-rnem arlperrtyilek. Ra anyentel-anyentel apmer renh-rnem antheynek. Ra ikwer-rnem akalty apmer nthenh-ampenyel rernem aneyel, ilengerarl rernem ywerreyenh. \v 27 Akngey ingkerrenhek anayntelhilek, rernem ikwer nthwetyek, renh iterl-aretyek. Akngey ra anwekantherr-itwek arrer aneyel. \v 28 ‘Ra anwenhantherr iteth atnyenem, rlterrkilem, arntarnt-arem.’ Artwa anyentel ilek, ‘Anwantherr alerikw ikwerenh ingkerrenh aneyel!’ \p \v 29 Anwantherr Akngey-kenh alerikw-rnem aneyel. Nthakenh iterrey-angenh Akngey anwekantherrenh gold-penh thilp-penh mpwarey-angenh, apwert-penh mpwarey-angenh. \v 30 Awank-akerran alhenh ament-warl-tangkwel, Akngey iterl-arey-angenh. Akngeyel renh-rnem menty atwey-angenh arntarnt-arenh. Aley-anem ra ilkelheyel ingkerrenh ikwer-warl-anem angkepirretyek. \v 31 Ra kel akalty arlta ikwerel-antey ra ingkerrenh-antey arraty innga akngakeyenh. Ra artwa anyent rlwanek, ingkerrenh-they akngakeyenh. Anwantherr akalty ra arraty innga anem, rarl artwa renh ipmepenh akemelhilekarl.” \p \v 32 Rernem awek-penh Akngeyel artwa anyent ipmepenh akemelhilek, ingwer-rnem atherrek, ikwer irrpelthirremel. Ingwer-rnemel Paul renh ilek, “Ingwer-ingeran anwantherr ngkweng awelhetyek arrpemarl.” \v 33 Paul Areopagus Council-they alpekant-anem. \v 34 Artwa irrpetyel angka ikwerenh renh tnakek, kel renh ingkern-they apentek, alhek ikwer-angkwarr. Artwa anyent itnan Dionysius Areopagus Council-areny anenh. Arelh anyentel itnan Damaris ingwerel-rnem-then Ingkart renh tnakek-anem. \c 18 \s1 Paul alheyel tawen Corinth-warl \p \v 1 Paul tawen Athens-they anperl-alhek, tawen Corinth-warl alhek. \v 2 Corinth ikwer-itwek ra Jew anyent arek itnan ikwerenh. Aquila apmer Pontus-areny. Anew ikwerenh Priscilla. Ratherr apmer Italy-el anenh, Rome tawen-itwek. Caesar Claudius-el. Jew-rnem ingkerrenh Rome-they irrentek. Ratherr Corinth-warl apetyek. Paul-anem ikwer-atherr-warl alhek. \v 3 Paul-el awek Aquila ra kalikw arnwarney-angker arrpemarl, ikwer-apeny. Paul anewart ikwer-atherr-itwek anenh. Arlta arrpanenhel Paul-atherr Aquila-atherr ratherr kalikw arnwarnenh. \p \v 4 Arlta Saturday ikwerel ra tyaty-warl alhek Jew-rnem-then Greece-areny-rnem-then angkerretyek, rernem arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek. \v 5 Silas Timothy-atherr ratherr apmer Macedonia-they apetyek. Ikwer-penhan Paul ran ipmelhek-anem, kalikw arnwarney-angenh-anem anenh. Arlta arrpanenhel Jew-rnem akalty-anthenh. Ra renh-rnem ilek, “Jesus renhey-antey Akngeyel awank-akerr alhelek ahern nhenh-warl thwenetyek, ingkerrenh itethiletyek.” \v 6 Jew-rnem Paul ikwer ahelirremel irrpelthirrenh. Paul-el ahern tertangkwelhilek arnkwa ikwerenh-they, renh-rnem ilek, “Akngeyel arrenhantherr irrenteyenh. Arrantherr atyeng awelhey-angenh-kety, atha arrenhantherr iwerl-alhemarl. Akngeyel arrenhantherr atweyenh, arrantherr ayenh ayntarrp-iley-angenh anetyek? Lyert ayeng Jew-weny-rnem-warl alhetyek, atha ikwer-rnemekant-anem angka mwerr-angker iletyek.” \p \v 7 Paul-anem alhek apmer ingwer-warl, Titius Justus-kenh-warl. Titius Justus-kenh apmer Jew-kenh tyaty akely-ampeny-itwek artelhekarl. Titius Justus Akngey ikwer inkwerelhenh. \v 8 Artwa Crispus ra Jew-rnem-kenh tyaty-areny Atyetyart anenh, ikwerenh-rnem-then warrkenh ikwerenh-rnem-then, rernem Ingkart renh tnakenh. Corinth-areny-rnem akngerr rernem Paul renh awek-penh rernem renh tnakek-anem. Ikwer-penhan rernem baptise inek, ingkerrenhel. \p \v 9 Ingwa ingwerelan Paul-el altyerr arek, ranem awek Ingkartelarl renh ilek. “Paul-ay, aterirrey-angenh! Artewentyel renh-rnem akalty-antha! Akater nyerrirremel aney-angenh. Ayeng ngkweng-itwel aneyel. \v 10 Ingwer-rnemel ngenh nthakenh atwey-angenh aneyel. Akngerr ingwer-rneman atyenh-rnem nhel aneyel-antey, ngenh arntarnt-aretyek apmwernem-kety.” \v 11 Paul alkent 18-ek-atwety anenh, Corinth ikwer-itwek. Ra akngerr ingwer-rneman akalty-anthenh. \p \v 12 Gallio atyetyart Achaia-areny anenh. Jew-rnemel Paul renh anterrkwek, court-warl-anem akngemel. Rernem renh ayntarrp-ilenty-arrpantey ilek, \v 13 “Ra angka Akngey-kenh-arrpantey anwenhantherr akalty-antheyel. Ra apmwel-areth akalty-antheyel anwantherr ikwerenh-angkwarr apentetyek.” \p \v 14 Paul angketyek irrek, Gallio retangkwel Jew-rnem ilek, “Jew-rnemay! Artwa nhel apek apmwel-areth akalty-antheyel. \v 15 Ayeng nthakenh atyetyart aney-angenh angka arrekantherrenh-angkwarran. Ayengan arlarl. Nthakenh ayeng arrkngert angkey-angenh. Arrantherrant arratyilerretyek.” \v 16 Kel ranem Jew-rnem court-they tyarlewek. \v 17 Court-they tyerrelhemel, rernem-anem artwa Sosthenes aketh-ampenyek atwek. Sosthenes ra atyetyart Jew-rnem-kenh tyaty akely-itwek anenh. Gallio ra menty renh arek. \s1 Paul Antioch tawen-warl alpeyel \p \v 18 Paul ra aleth-antey Jesus-arl apenteyel-rnem-itwek anenh, apmer Corinth-itwek. Ranem alpek. Priscilla Aquilla alpek arrpemarl apmer Syria-warl. Cenchreae tawen-itwek Paul ra alta akelhek akapwert ikwer-they, Akngey ikwer inkwerelhetyek, rarl renh mwerr arntarnt-arenh. \v 19 Ikwer-penhan rernem Ephesus tawen-warl apetyek. Paul-el Aquila-then Priscilla-then iwerl-alhek, ra anyent-anem alhek Jew-kenh tyaty akely-warl, rernem angkerrenh-warl. \v 20 Jew-rnemel renh ayernek, ra ikwer-rnem-itwek arleng-alenty anetyek. Ra ilkelhey-angenh ikwer-rnem-itwel anekerr. Ra arrkngert angkek. \v 21 Alhey-alentyel ra renh-rnem alhelek, “Ayeng arrekantherr-warl ngwelemant apey-alpeyenh, Akngeyarl ilkelhem-angkwarr.” Ra rtnwewarl-anem nganerl-alhek. \p \v 22 Caesarea tawen-warl irremel ra rtnwethey atwarremel Jerusalem-warl-anem anperirrek, tyaty-areny-rnem-itwek anetyek. Ikwer-penhan ra Antioch tawen-warl-anem anperirrek. \v 23 Antioch-itwek aleth anenh-penh ra Galatia-warl Phrygia-warl-anem alhek kwertengerl-rnem rlterrkilek. \s1 Apollos-el apmer Ephesus-areny-rnem-then apmer Achaia-areny-rnem-then akalty-antheyel \p \v 24 Artwa Jew itnan Apollos ra Alexandria tawen-areny anenh. Apollos Ephesus tawen-warl apetyek. \v 25 Ra Akngey-kenh angka arrwekelenyek akalty anenh. Jesus-kenh angka iterl-arenh, angath-antey. Ranem aleny mwerr anenh, akalty-anthey-angker, ingwer-rnem akalty-anthek. Rant iterl-arenh angath-antey John Baptise-emeley-angker-penhant, angka lyerteny iterl-arey-angenh-antey akertek-atwety. \v 26 Artwa ranem tyaty akely-itwek arnkatyel ingwer-rnem akalty-anthek. Priscilla Aquilla-atherr ratherr awek-penh ratherr renh apmer-warl-anem atnwenhek. Ratherr-anem renh artewentyel akalty-anthek, ratherr-anem ikwer Akngey-kenh angka anayntilek, akertek-atwety. \p \v 27-28 Apollos ra iterrek anper-antey alhetyek. Jesus-arl apenteyel-rnem pip ikwer ingkwernek. Pip ikwerel rernem Achaia-areny-rnem Apollos-ek ra inkwerelhemel anetyek. Apollos-then Jew-rnem-then ilerrek Akngey-rnem-kenh angkethey. Rantey arrpemarl Akngey-kenh angka arrwekeleny anayntilek, Jesus ra Christ inngarl aneyel. Ingkart-areny Akngey-kenh angkek inkwerelhek, arnkaty-anem. Akngeyel kelarl renh-rnem rlterrkilek, rernem renh tnaketyek, arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek. \c 19 \s1 Paul alheyel Ephesus-warl \p \v 1 Apollos Corinth tawen-itwek anenharl-antey, Paul Ephesus tawen-warl apetyek, Jesus-arl apenteyel ingwer-rnem anenh-warl. \v 2 Ranem renh-rnem ayernek, “Itnweng Rlwart arrekantherr-warl apetyek, arrantherr Jesus renh tnakenharl-warl?” \p “Arrangkwaw!” rernem ikwer ilelhek. “Itnweng Rlwartan angwenharl?” \p \v 3 Paul-el renh-rnem ayernek arrpemarl, “Angwenhel arrenhantherr baptise-emelek?” \p Rernem ikwer ilelhek, “John-kenh kwertengerl-rnemel. Anwernantherr akaltyirrek John-angkwarrant.” \p \v 4 Paul-el renh-rnem ilek, “John-el anwenhantherr akalty-anthenh, Akngey-warl angkepirretyek. Rantey arrpemarl renh-rnem ilek, ‘Artwa ran ingkern-they apetyem, arrantherr renh tnaketyek.’” \v 5-7 Paul-el renh-rnem ilekarl-penh, Paul-el 12 renh-rnem itna Jesus-angkwarr baptise-emelek. Ikwer-penhan iltya ikwer-rnem-kenh arrernek Itnweng Rlwart ikwer-rnem-warl antelhek. Rernem angka ingwerek-ingwer angkerrenh. Ikwer-penhan rernem Akngey-kenh angka anayntilek ingwer-rnemek. \p \v 8 Paul alkent irrpetyek-atwety Jew-rnem-then angkerrenh, tawen Ephesus-itwek. Ra arnkatyel renh-rnem ilek, “Jesus Ingkart ingkerrenhek aneyel.” \v 9 Jew ingwer-rneman ilkelhey-angenhan Jesus-kenh angkek awelheyek. Irrpelthirrenh ingwer-rnem-itwek. Alakenh Paul Jew-rnem-kety amentirrek. Jesus-kenh kwertengerl-rnem alhek Tyrannus-kenh warl ilkwewarl. Arlta arrpanenhel ra akngerr ingwer-rnem akaltyiletyek. \v 10 Ra alakenh aherrety atherrel akalty-anthenh. Kel Asia-areny ingkerrenhel-anem Akngey-kenh angka awek, Jew-el-rnem-then apmer Greece-arenyel-rnem-then. \s1 Artwa Sceva-kenh alerikw-rneman \p \v 11 Akngeyel-anem Paul renh rlterrkilek, ilek-ilek mpwaretyek. \v 12 Arntetyel Paul-kenh arnkwa arnep-arnenty, ra kel mwerrirremarl. Artwa ra apek arrenty-akertarl aneyel, itnweng ikwer-they ywerremarl. \p \v 13 Jew irrpety apmer ingwer-rnem-warl alhenh, arrenty-akert-rnem mwerril-ayntetyek. Jew-rnem arrkernelhek arrenty-akert-rnem mwerriletyek Jesus-kenh itna itnewemel. Rernem itnweng apmwernem alakenh ilek, Jesus ikwerenh itnangkwarr. Paul-el ingwer-rnem akalty-anthek angka Jesus-akert. “Itna ikwerenhel-antey atha arrenhantherr ilem tyerrelhetyek.” \p \v 14 Jew-rnem-kenh atyetyart tyaty-areny anyent anenh, itnan ikwerenh Sceva. Artwa 7 alerikw ikwerenh-rnem. Artwa 7-pel renh-rnem irrkaty-angkwarr arrkernelhek, Jesus-kenh itnel itnweng apmwernem irrentetyek rlterrk ikwerenh-akertel. \v 15 Arrenty-akert angkenh, “Athan Jesus-then Paul-then iterl-areyelarl. Angwenharl arrantherr?” \p \v 16 Ikwer-penhan arrenty-akert-rnemel artwa 7-pel renh-rnem atwek. Artwa 7-pel warl-they tyerrelhemel aterel anterrek, arrkngwentemel anterrek, arnkweweny. \p \v 17 Ephesus-areny-rnemel awek-penh Jew-rnem-then Greece-areny-rnem-then rernem-anem aterirrek ikwer-rnem-kety. Rernem Ingkart Jesus renh tnakek. \v 18 Ikwer-penhan Jesus-arl apenteyel ingwer-rnem ilelhek rernemarl apmwangkwarr apentenh. \v 19 Jesus-arl apenteyel ingwer-rnem ilelhek, “Anwernantherr arwengkeltharl mpwarenh.” Rernem pip arwengkelth-akert akngetyek, rernem-anem ingkerrenhel-anem rwel arrtyek. Akngerr ingwer-rnemel arek. Pip arrwekel rernem man akngerrelarl payemelek. \v 20 Jesus-arl apenteyel ingwerel-rnem-anem akngerr ingwer-rnem akalty-anthek, Akngey-kenh rlterrk-akertel angka arlpimp-anem ilek, angka ingwerek-ingwer-warl. \s1 Artwa Demetrius thilp mpwarey-angker \p \v 21 Ikwer-penh Paul iterrek Jerusalem-warl alhetyek apmer Macedonia-angkwarr Achaia-angkwarr. Ranem angkek, “Jerusalem-they atha apmer aretyek, Rome tawen.” \v 22 Paul-el Timothy-then Erastus-then Macedonia-warl arrwekel thwenek, ra apmer Asia-itwek anenh-kety. \p \v 23 Ephesus tawen-itwek rernem ilterrek, atwerretyek irrek, Jesus-kenh angkethey. \v 24 Artwa thilp mpwarey-angker tawen ikwer-itwek anenh, itnan ikwerenh Demetrius. Ra tyaty akely thilp-penh mpwarenh. Artemis-kenh tyaty-apeny altyerr-arrpantey-kenh, rernem iylpangk-ayntetyek, ikwer inkwerelhemel, kwenirremel, alkenh-arrpantey Ra tharlemilek man akngerrek, artwa ingwerel-rnem-then. \v 25 Demetrius ranem artwernem anyentilemel ilek, “Artwernemay, arrantherr akalty anwantherr man ilkwa ineyel warl renh-rnem tharlemilenty. \v 26 Arrantherr apek awek Paul-elarl ingwer-rnem ilpertilek apmer Asia-itwek, nhel Ephesus tawen-itwek-then. Ra renh-rnem ilek, ‘Artwa ra altyerr mpwaretyek arrangkw. Altyerr-arrpantey iltyelarl mpwarekarl arrangkwarl, inngewenyarl, arrangkwarl.’ \v 27 Paul-elarl akalty-antheyel-rnem rernem anwekantherr irrpeltherreyenh apmwangkwarr. Aray, lyert-anem apmer Asia-areny-rnem apmer arrpanenh-itwek rernem Artemis ikwer inkwerelheyel.” \p Paul-el renh-rnem ilek, “Artemis Akngey-wenyarl inngewenyarl, arrangkwarl.” \p \v 28 Awekarl-penhan artwa ingwer-rnem ahelirrek. Rernem arlkek, “Artemis Ephesus-areny-rnem-kenh Akngey innga aneyenh.” \v 29 Ingkerrenh-anem tawen ikwerel-anem ilterrek. Gaius Aristarchus-atherr anterrkwek aketh-itwek anyentilek. Gaius-atherr Macedonia-areny-atherr Paul-angkwarr ilkwatherr alhek apmer-they. \p \v 30 Paul-anem ilkelhek ikwer-rnem-warl alhetyek ikwer-rnem-warl angketyek. Kwertengerl-rnem ikwer arrkngert angkek, \v 31 Apmer-areny artwamp irrpety Paul-kenh-anem anenh. Rernem ikwer-warl angka thwenek ikwer arrkngert angketyek, akngerr-kety, atwekerr. \p \v 32 Ephesus-areny-rnem akarrirrek, angkerretyek. Rernem-anem apatemel arlkek. \p \v 33 Jew-rnemel Alexander arrwekel-warl rnkernek, arrwekel-ampeny-itwek rtnetyek akngerr-itwek. Ingwer-rnem aleth-antey arlkenh, “Artemis Ephesus-areny-kenh altyerr inngan.” Alexander ikwer-rnem angkek akaterirretyek, ra ikwer-rnem-warl angketyek. \p \v 34 Ingwer-rnemel renh alhengk-arek ra Jew anenharl. Rernem aleth-antey ikwer arlkenh, “Artemis Ephesus-areny-kenh altyerr!” \p \v 35 Ikwer-penhan tawen-areny atyetyartel-anem akngerr akatelhilek, “Artwa Ephesus-areny-rnemay! Anantherr ingkerrenh akalty Artemis-kenh tyaty arraty arntarnt-areyel. Anantherr apwert aknganenty ikwerenh alker-theyarl aytnek arraty arntarnt-aretyek. Paul arlkarirrek, rernem altyerr anyent ikwerenh apentetyek, rernemarl arnwarnek. \v 36 Nhenh innga aneyel, arrantherr arternp awelhetyek, arrkngert angkey-angenh. \v 37 Arrantherr artwa yanh-rnem apalel anterrkwemel atnwenhey-alhek nhenh-warl. Rernem arrangkwarl, Rernem arlarl ampwal ilenhek, Artemis ikwer irrpelthirrey-angenharl. Rernem man anyelkel iney-angenh tyaty ilenh-rnem-they. \p \v 38 Demetrius thilp mpwarey-angker artwa rernem renh-rnem ayntarrp-iletyek. Artwa court-areny kel aneyel, rernem ikwer ilelhetyek. Rernem renh-rnem court-warl atnwenhey-alhemer, court-itwek ayntarrp-ilemel iletyek. \v 39 Angka ingwer arrantherr iterl-areyel kel arrantherr arratyilerretyek. \v 40 Roman kapmentel ikwer-penh aweyenh anwantherr angkewarl irreyenh anwantherr apalel arlkek-penh.” \p \v 41 Alakenh angkek-penh ra renh-rnem ilek, “Kel arrantherr arlperrtyirremel alpenherr-arey!” \c 20 \s1 Paul apmer Macedonia-warl alheyel, apmer Greece-warl alheyel \p \v 1 Ephesus-areny-rnem arternp anenh. Paul-el kwertengerl ikwerenh-rnem yangkelhek. Ranem ikwer-rnem mwerr ilek, renh-rnem rlterrkiletyek. Ikwer-penhan ra anperl-alhek Macedonia-warl. \v 2 Ranem Macedonia-warl artarnpenhek, Jesus-arl apenteyel-rnem rlterrkiletyek. Ikwer-penh ra apmer Greece-warl alhek. \v 3 Ranem alkent irrpetyel ikwer-itwek anenh. Paul ra apmer Syria-warl alhetyek-anem irrek, rap awek Jew-rnemarl ikwer angkerrenh renh ipmek atwetyek. Alakenhaym-they ra angkep-antey Macedonia-warl alpek. \v 4 Artwa ingwer-rnem Paul-angkwarr alhek, Sopater, Pyrrhus-kenh alerikw, Berea tawen-areny anenh. Aristarchus, Secundus Thessalonica-areny Gaius, Derbe tawen-areny Timothy. Apmer Asia-areny-atherr Tychicus, Trophimus. \v 5 Artwa nhenh-rnem arrwekel alhek Troas tawen-warl. Troas ikwerel rernem anwekantherr mpwelhenh. \v 6 Paul-akerr anwantherr Philippi tawen-warl alhek. Anantherr tyenkerr amern ilperr-ilperr thwet-weny renh arlkwek, Akngey-kenh-angkwarr. Arlta 5-penh, kel anwantherr apmer Troas ikwerel aney-alhek-anem, arlta 7-ek-atwety. \s1 Eutychus ipmepenh akemirreyel apmer Troas-itwek \p \v 7 Saturday ingwel anwantherr anyentirrek amern tyenkerr arlkwetyek. Paul-el-anem renh-rnem akalty-anthek, ingwa ampepek-atwety akalty-anthek, ingwepenh ra alhey-akenh. \v 8 Warl irrwerl-ampenyel anwantherr anyentirrek lyenenty impen-rnem-itwek. \v 9 Eutychus ra iwerr tyetel anenh, room irrwerl-ampenyel. Ankwel-anem renh atwek. Paul-el aleth-antey angka ilenh ra ankwayntenh. Ra irrwerl-they aytnerl-arrernek, ilwemel-anem. Arek-anem ingwerel-rnem ipmanem. \fig |src="cn02005b.tif" size="col" ref="Acts 20:9" \fig* \p \v 10 Paul ranem artwa renh atnarnpemel anterrkwek. Ra renh-rnem ilek, “Aterirrey-angenh anenherr-arey, ran iteth aneyel!” \v 11 Paul ranem warl ikwerel aylpek. Amern-anem arlkwemel-anem. Paul-el renh-rnem akalty-anthek ingwepenhek-atwety. Ikwer-penhan ra alhek-anem. \v 12 Jesus-arl apenteyel-rnem artwa anthety renh apmer ikwerenh-warl renh akngeynek. Rernem ingkerrenh inkwerelhek. \s1 Paul Miletus tawen-warl alheyel \p \fig |src="cn02009b.tif" size="col" ref="Acts 20:12" \fig* \v 13 Rtnwewarl nganerl-alhemel anwantherr-tangkwel Paul renh iwerl-alhek, Assos tawen-warl artarnpenhek, Paul ra ilkelhek Assos tawen-warl ament alhetyek ingketyel. \v 14 Ingwer-ingeran, anwantherr renh rlwatek Assos tawen-itwek kel anwantherr renh rtnwewarl-anem tywenerl-alhek. Ingkerrenh-antey-anem renh Mitylene-warl-anem artarnpenhek. \v 15 Arlta ingwerelan anwantherr kel apmer Chios-itwek arey-alhek. Ikwer-penhan arlta ingwerelan apmer Samos-el-anem. Ikwer-penhan arlta ingwerel-anem Miletus tawen-el aney-alhek. \v 16 Paul ra arralty-anek Jerusalem-warl anper-alhetyek Pentecost tyenkerr rernem arlkwetyek. Alakenh-anyem ra ilkelhek ahern Asia-angkwarr anper-antey alhetyek, apmer Ephesus-itwek aney-angenh. \s1 Paul ilelheyel ingkart Ephesus-areny-rnemek \p \v 17 Paul-el-anem Miletus-they angka thwenek, Ephesus tyaty-areny-rnem-warl arntarnt-arey-angker-rnem-warl-then, rernem ikwer-warl apetyetyek. \v 18 Rernem kel ikwer-warl apetyek, ra renh-rnem ilek, “Arrantherr kel akalty, ayengarl anenhel ahern Asia ikwerel, atha arraty-angkwarr innga apentenh. \v 19 Ayeng tnakelhey-angenh atha arrenhantherr Ingkart-kenh angka akalty-anthek. Jew-rnemel ayenh ayntarrp-ilek-kety, ayeng amperrngirrek-anem, artnemel-anem. Ayeng ipmelhey-angenh intem-antey warrkirrenh. \v 20 Atha Akngey-kenh angka anyelkel atnyeney-angenh arrekantherrety. Atha arrenhantherr akalty-anthek akertek-atwety, arraty innga akethek, akngerrel aretyek, apmer arrekantherrenh-itwek. \v 21 Atha Jew-rnemek Greek-rnemek angka arraty innga ilek, ingkerrenh Akngey-warl angkepirretyek, Ingkart anwekantherrenh Jesus tnaketyek. \p \v 22 Akngey-kenh Itnwengel ayenh thwenek Jerusalem-warl alhetyek. Ayeng alhenty nthakenh irretyek ayeng apmer ikwerel? \v 23 Akngey-kenh Itnwengel ayenh ilek, ayengarl tawen arrpanenhel alhek, ingwer-rnem atyeng irrpelthirreyel-rnemel ayenh tyayl-warl akwerneyenh rernem, ayenh atweyenh. \v 24 Ayeng ikwer-rnem-kety aterirrey-angenh, ayeng ikwer-rnem-warl alhem. Warrk atyenh atha arraty ywerrelhiletyek. Jesus-el ayenh thwenek Akngey-kenh angka arraty akalty-anthetyek, anayntiletyek, Akngeyelarl anwenhantherr mwerr arntarnt-areyel. \p \v 25 Atha arrenhantherr akalty-anthek, Jesus Ingkart anyent rarl anwekantherrenh aneyel. Ayengarl intem-antey-anem alpem, ingwer-ingeran arrantherr ayenh arnarey-angenh-anem. \v 26-27 Ayeng arrekantherr ilelhem, arrantherr apmwangkwarr apententy, ngkwenh-angkwarrarl, ayengan arlarl. Atha arrenhantherr Akngey-kenh angka ingkerrenh-antey arraty akalty-anthekarl. \v 28 Arrantherr-anem mwantyel arntarnt-arelhetyek. Arrantherr-anem tyaty-areny-rnem arraty-angkwarr arntarnt-aretyek, Itnweng Rlwartel arrernek-angkwarr-antey, renh-rnem arntarnt-aretyek, Akngey-kenh tyaty-areny-rnem aleth-antey arntarnt-aray! Akngeyel alerikw ikwerenh thwenek katy ilwetyek ingkerrenhek, renh-rnem anyentelhiletyek. \v 29 Ayeng akalty ayengarl alpemarl-kety artwa apmwernem arrekantherr-warl apetyeyenh rernem tyaty-areny-rnem ilpertelhileyenh, arengk artnwerel yep-yep-rnem tnhwemel ilpertelhilem-apeny. \v 30 Arntarnt-arey-angker irrpety ingwer-rnem apmwangkwarr akalty-anthey-angker rernem arrenhantherr apal-apal akalty-antheyenh. Rernem ilkelheyel arrantherr ikwer-rnemant awelhetyek. \v 31 Aray, atha arrenhantherr akalty-anthek aherrety irrpetyek-atwety, artewentyel amperrngirrek artnemel Arrantherr mwantyel arntarnt-arelhenherr-arey! \p \v 32 Lyert ayeng Akngey-warl angkem, arrenhantherr arntarnt-aretyek, ra arrekantherr inkwerelhetyek, ranem arrenhantherr rlterrkiletyek angka ikwerenh-angkwarr. Ikwer-penhan arrantherr-anem Akngey-kenh apmer-warl alpeyenh, mwerr ingwer-rnem-then. \v 33 Ayeng manek arnkwek iterrey-angenh. \v 34 Mwerr arrantherr akalty innganem ayengan ampwal ingkerrenhek warrkirrey-angker, amern-rnem-then arnkwernem-then mpwarey-angker. Akngerr ingwer-rnem atha alakenhey wantek. \v 35 Arrantherr ayenh apentetyek. Alakenh atha arrenhantherr akalty-anthek, Ingkart-areny ingwer-rnem-anemarl arntarnt-aretyek irrkaty-angkwarrarl. Ingkart Jesus-el akalty-anthek, ‘Ampwal ayerrpiley-angenh ingwer-rnem alhewer anthetyek, arrantherrap irrkngerneyarl intem-antey aneman.’ Alakenh ikwerenh-angkwarran.” \p \v 36 Ikwer-penhan, Paul Ingkart-areny ingwer-rnem-rnem ampwethel alernelhemel, Akngey-warl angkek. \v 37 Rernem ingkerrenh amperrngirrek ikwer, rernem renh atnyenek, arrwantyemel. \v 38 Rernem amperrngirrek, rarl intem-antey ikwer-rnem-kety alpeyenhek. Ikwer-penhan rernem ikwer-angkwarr anperl-alhek rtnwewarl-anem. \c 21 \s1 Paul Jerusalem-warl alheyel \p \v 1 Renh-rnem iwerl-alhek, anwantherr rtnwewarl nganerl-alhek apmer Cos-warl artarnpenhemel. Ikwer-theyan arlta ingwerel apmer Rhodes-warl anper-alhek. Ikwer-theyan anwantherr Patara tawen-warl alhek. \v 2 Patara tawen ikwer-itwek rtnwa ingwer arey-alhek Phoenicia-warl alhetyek irrenharl. Anantherr rtnwa ikwer-warl nganek, apmer ikwer-warl-anem alhek. \p \v 3 Apmer Cyprus renh arey-alhek anwantherr alhek apmer Syria-warl. Anantherr tawen Tyre-itwek aney-alhek. Tawen ikwer-warl rtnwa apetyek, ampwal akngerr-akert. \v 4 Kwertengerl tawen-areny anwantherr arey-alhek. Akngey-kenh Itnwengel renh-rnem ilek, Paul renh iletyek, Jerusalem-warl alhey-angenh anetyek. Alakenh-anyem rernem Paul renh iley-ayntek. Anwantherr ikwer-rnem-itwek aney-alhek, arlta 7-ek-atwety. \fig |src="GT map Paul angkakert alhek irrpety-inger.tif" size="col" ref="Acts 21:4" \fig* \v 5 Ikwer-penh anwantherr anperl-alhek arrpemarl. Kwertengerl rernem-anem anwekantherr-angkwarr rtnwewarl apetyek anew ikwer-rnem-kenh-then ampernem-then. Anwantherr ingkerrenh-antey ampwethel alernelhemel Akngey ayernek kwaty impalth ikwer-itwek. \v 6 Ikwer-penhan anwantherr renh-rnem iwerl-alhek rtnwel nganerl-alhem. Kel rernem angkep alpek apmer-warl. \p \v 7 Tyre tawen-they anwantherr kel anperl-alhek apmer Ptolemais ikwer-warl. Anwantherr arlta anyentel ikwer-rnem-itwek aney-alhek. \v 8 Arlta ingwerel anwantherr Caesarea tawen ikwer-warl-anem anperl-alhek. Artwa Philip artwa angka mwerr-angker akalty-anthey-angker tawen Caesarea-itwek anenh-warl. Tyaty-areny-rnemel renh rlwanek arrwekel artwa 6 ingwer-then, rernem amernel renh-rnem wantetyek. Anwantherr ikwer-itwek anenh. \v 9 Philip ikwerenh aleyak-rnem 4-pel anenh. Alerikw rernem Akngey-kenh angka akaltyel ilenh. \p \v 10 Anantherr kel Caesarea ikwer-itwek anek, arlta irrpety-inger. Akngey-kenh angkakert-rnem apmer Judea-they apetyek. Angkakert ikwerenh itnan Agabus. \v 11 Agabus ra Paul-kenh pilt lhelhek, ra akwarleny atherr arertnelhek, arlaw atherr arertnelhek. Ranem anwenhantherr ilek, “Akngey-kenh Itnwengel ilek, artwa Jerusalem-arenyel-rnem piltek-artwey renh arertnemel artwa ingwer-rnem anthetyek.” \v 12 Renh awekarl, anwantherr Paul-ek arrkngert angkek Jerusalem-warl alhey-angenh anetyek. Apmer-areny-rnem-then ikwer arrkngert angkek. \p \v 13 Paul-el anwenhantherr ilek, “Arrantherr artney-angenh anenherr-arey.” Ayeng ilwetyekan atyeng arrer arrpemarl. \p \v 14 Anwernantherr ywarn-antey Paul ikwer arrkernelhek, renh anterrkwetyek Jerusalem-warl alhekerr. Kel anwantherr renh tyarlewek, “Kel alha, Ingkartel ngenh ilek-angkwarr.” \p \v 15 Ikwer-penhan anwantherr arnkwernem anwekantherrenh ataperrelek Jerusalem-warl-anem alhey-alenty. \v 16 Kwertengerl irrpety anwekantherr-angkwarr alhek arrpemarl Jerusalem-warl, rernem Mnason-kenh warl-warl atnwenhek anwantherr ikwer-itwek anetyek. Mnason ra Cyprus-itwek arrwekel-antey Jesus renh tnakek. \s1 Paul alheyel, ra James renh aretyek \p \v 17 Anwenhantherr arnaremel, ingkart Jerusalem-areny-rnem anwekantherr inkwerelhek. \v 18 Arlta ingwerelan Paul-akerr anwantherr James-anem aretyek alhek. Tyaty-areny-rnem arntarnt-arey-angker ingwer-rnem-then James-itwek anenharl. \v 19 Paul-el ilek ikwer-rnem Akngey-kenh angka mwerr-angker akalty-anthenh Akngeyel-anem Jew-weny-rnem Jesus-warl atnwenhetyek ikwerenh-angkwarr. \v 20 Angka awemel, James-kenh-rnemel Akngey tnakek. Rernem-anem Paul ilek, “Jerusalem-itwek Jew-rnemel Jesus renh tnakeyel-anem. Rernem Moses-kenh angkek awelheyel-antey. \v 21 Rernem awek ingwerel apmer arrpanenhel ilek, Jew-rnemelarl Moses-kenh angka ipmek. Rernem awey ikwer-rnem-kenh artwa mpwarey-angenh-antey. \v 22 Rernem awenty, nthakenh apmer nhenh-itwek irreyenhan? Nga apetyentyel ntwarl Moses-kenh angka ilpertilek-penh. Nthakenh-anem nga irreman? Rernem apek ngenh atweyenh. \v 23 Nga anwekantherr awelheyek. Artwa 4-pel nherneman anwekantherr-itwek aneyel, rernem Akngey alhelek, ngkwarl antywey-angenh anetyek, altethen akelhemel. \v 24 Nga artwa nhernem-angkwarr tyaty ilkwewarl alha, Ikwer-penhan arrantherr atyetyart tyaty-areny-warl ilelhey-alhemel, Akngey-anem tyenkerr anthenherr-arey. Artwa alta akelhentyel nga Moses-kenh angka apenteyel-antey ipmey-angenh-antey. \p \v 25 Jew-weny-rnem ngenharl akalty-anthek-rnemel rernem Jesus renh tnakeyel. Anantherr kel pip ikwer-rnem-warl thwenek, rernem Akngey-kenh angka arraty-angkwarr apenterl-ayntetyek. Nthakenh rernem amern-then aker-then arlkwey-angenh akalty-anthenh-anthenh irrtywerrey-angker-rnem-kenh. Rernem arrknga antywey-angenh aker arrkngakert antywey-angenh anetyek, rernem ingwer-kenh anew ikngwey-angenh anetyek.” \p \v 26 Arlta ingwerelan artwa 4-pel ikwer-rnem-angkwarr Akngey-kenh warl ilkwewarl alhek lhewelhetyek, Moses-kenh-angkwarr. Rantey arrpemarl alhek atyetyart tyaty-areny inetyek, rernem Akngey tyenkerr anthetyek. Rernem alhek atyetyart tyaty-areny, iletyek ilengerek-atwety rernem tyenkerr Akngey anthetyek. \s1 Rernem Paul renh anterrkweyel \p \v 27 Arlta 6-penh, Jew Asia-areny irrpety rernem Paul tyaty ilkwitwek arek. Rernem Paul renh anterrkwek. Akngerr ingwer-rnem Paul-they ahelirrek. \v 28 “Artwa Israel-kenh-rnemay! Artwa nhenhey ra, apmer arrpanenh-warl Moses-kenh angka apmwangkwarr ilerl-apeyel, apmwangkwarr ileyel warl nhenhek Paul-el Jew-weny-rnem atnwenhek Jew-kenh tyaty ilkwewarl, nthakenh alhey-angenh-warl.” \v 29 Rernem Trophimus arek, Paul-angkwarr anerl-alhenh, Paul-el tyaty ilkwa amek-amek-warl atnwenhenty-arrpantey rernem ayntarrp-ilek. Trophimus ra Ephesus tawen-areny anenh. \p \v 30 Tawen-areny akngerr ahelirrek. Rernemap Jew-rnem-kenh tyaty ilkwewarl anterrekan. Rernem apatemel arlkalhelirrenh. Paul-anem rernem anterrkwek, tyaty ilkwethey aketh-warl-anem iytarr-akngek. Kel keyt-anem martek. \v 31 Akngerr rernem renh ipmek atwetyek-arrpantey iytarr-akngek. Ingwerel Rome-areny ahelengkw atyetyart renh ilek, “Jerusalem-areny-rnem ahel atwerreyel!” \v 32 Ahelengkw-rnemek yangkelhek, ra renh-rnem artweriletyek irlkenty-akert. Ahelengkw-rnem rernem arnarek apetyenharl, rernem Paul renh atwey-angenh-anem, menty arek. \p \v 33 Atyetyartel ahelengkw-rnem irrpety thwenek, rernem Paul renh anterrkwek, rernem renh tyeyn atherrel arertnetyek. Ranem renh-rnem ayernek, “Artwa angwenharlap ran nhenhey? Apmwel-areth apek mpwarek? Nthakenharl ran irrek wenh? Ilek-they arrantherr atwetyek renh?” \v 34 Artwamp ranem renh-rnem ywarn-antey awelhek, akngerr rernem ingkerrenh artewentyel arlkalhelirrekarl. Alakenh-anyem ra ahelengkw ikwerenh-rnem ilanthek, rernem Paul ahelengkw-rnem-kenh tyayl-warl renh akngeynetyek. \v 35 Rernem renh irrwerlap-aylpwer-akngek tyayl-warl, ingwerel-rnem renh atwekerr. \v 36 Akngerr ingwer-rneman arlkerl-apenh, “Renh ipmek atwenherr-arey!” \s1 Paul ilelheyel ikwer-rnem \p \v 37 Rernem Paul renh ahelengkw-kenh apmer-warl akngeynek, Paul-el ahelengkw atyetyart renh ayernek, “Mwerr ayeng ngkweng-warl angkem?” Atyetyartel renh ywemek. Rap tyernek, “Angka Greek ngan angkeyel. \v 38 Atha ngenh iterl-areyel, ngan Egypt-areny, ntwarl apmwerrkel ingkerrenh irrwernek, aha pweytilek. Nga yerlirrek irlkenty-akert artwa 4,000 ahern arlpaw-warl, ahel atwerretyek.” \p \v 39 Paul ilelhek, “Arrangkw, ayeng artwa Jew-arl aneyel, tawen Tarsus-areny, tawen ilkwa apmer Cilicia-itwel. Ntwa apek ayenh tyarlewem, ayeng ilelhetyek artwa nhenh-rnem-warl?” \p \v 40 Artwamp ra angkek, “Kel, angka!” \p Paul-anem ikwer-rnem angkek, “Arrantherr akatemel awelhenherr-arey atyeng!” Rernem kel akatek, Paul ranem Hebrew angkel ilelhek ikwer-rnem-warl. \c 22 \nb \v 1 “Artwamp atyenh-rnemay! Atyeng-tangkwel awelhenherr-arey, ayeng ilelhetyek!” \v 2 Akngerr rernem akater ikwer awelhek. Paul-anem ikwer-rnem ilelhek Hebrew-kenh angkel, \v 3 “Ayengan artwa Jew-arl. Ayeng ampa akely ilkwerrek. Tarsus tawen-itwek, apmer Cilicia-itwek. Ikwer-penhan ayeng Jerusalem-itwek ilkwerrek. Alerl-antey ayeng Gamaliel-angkwarr akaltyirrek. Ra ayenh ikwerenh-angkwarr ingkerrenh arraty innga akalty-anthek, ayeng Akngey-kenh-angkwarr arraty awelhek, arrantherr Akngeyek awelheyel-apeny. \v 4 Athanem ingwer-rnem ipmek atwek, rernemarl Jesus apentenh, ingwer-rnem atha tyayl-warlarl akwernek. \v 5 Atyetyart ra akalty anenh, Sanhedrin Council-rnem-then, rernemarl pip anthek, Jew-rnemek, Damascus-el. Ayeng-anem Damascus-warl alhek, Ingkart-areny-rnem tyeynel arertnetyek, Jerusalem-warl akngeynetyek, ahelengkw-rnemel renh-rnem atwetyek. \p \v 6 Ayeng Damascus-warl arrer-anem irrek, lyenenty ilkwel ayenh arrtyernek alker-they. \v 7 Ayeng-anem ahern-warl aytnek. Athanem awek atyengarl yangkelhek. ‘Saul-ay, Saul-ay, Ilek ntwa ayenh alwerneyel atwetyek ngay?’ \p \v 8 Athanem renh ayernek, ‘Ingkart, angwenharl ngan?’ Ra ayenh ilek, ‘Ayengarl Jesus Nazareth-arenyarl aneyel. Ntwa atyenh-rnem ipmek atwetyek alwerneyel.’ \v 9 Artwa rernem atyeng-angkwarr alhek-rnem rernem kel lyenenty renh arek, rernem Jesus renh awey-angenharl rarl anwekantherr angkek. \v 10 Athanem Jesus renh ayernek, ‘Ingkartay, ilek nga ilkelheyelan?’ Ranem ayenh ilek, ‘Kel, akemirray! Artwa anyent arey-alpa, Damascus tawen-itwek, ranem ngkweng ileyenh, nthakenharl nga irreyenhan.’ \v 11 Lyenenty ilkwel ayenh aparrngilek. Alakenh-anyem artwa atyeng-angkwarr apetyek-rnemel ayenh atnwenheynek Damascus-warl. \p \v 12 Damascus-itwek artwa Ananias anenh, ra Moses-kenh angkek awelhek. Jew apmer ilenh-areny-rnemel renh iterl-arenh, ra artwa mwerrarl. \v 13 Ananias ranem anwekantherr-warl apetyek. Ra anwekantherr-itwek rtnek, ayenh ilek arrpemarl, ‘Saul-ay atyenhay! Ntwa areyenh arrpemarl!’ Athanem renh innga arek. \v 14 Ananias-el-anem ayenh ilek, ‘Arrwekeleny anaynwekantherrenh-rnem-tangkwel Akngey apentenh, rey-antey ngenh-anem rlwanek, ikwer warrkirretyek. Rantey arrpemarl ngenh arrwekel rlwanek, artwa arraty impen renh ntwa aretyek awetyek-then. \v 15 Ntwa ingkerrenhek iletyek ntwa arekarl, awekarl. \v 16 Aleth-antey anngangelhey-angenh. Kel, akemirra! Kwenirremel ilelha, apmwa ngkwengety iwetyek. Atha ngenh baptise-emelem. Akngeyel apmwan ngkwengety iwem.’” \s1 Ingkartel Paul renh thweneyel arleng-areny Jew-weny-rnem-warl \p \v 17 “Ikwer-penhan ayeng Jerusalem-warl alpek. Arlta ingwerel ayeng tyaty ilkwewarl alhek, Akngey-warl angketyek. Athanem altyerr arek. \v 18 Athanem Ingkart arek, rantey arrpemarl ayenh ilek, ‘Kel, nga anamerl alpetyek apmer Jerusalem-they, angka atyenharl ntwa ileyelek, artwa tawen Jerusalem-areny-rnem ngkwengety arlkarirreyel.’ \v 19 Ayeng ikwer-warl ilelhek, ‘Ingkartay, rernem akaltyarl ayeng tyaty anyentam-anyent-warl alhenh. Rernem akalty, atha Ingkart-areny tyaylek akwernenh, renh-rnem-then atwenh. \v 20 Rernem akalty arrpemarl atha arternpel arenh, rernemarl Stephen renh ipmek atwek. Stephen irrkaty renh rarl akngerrek arraty Akngey-kenh angka ilerl-apenh. Ayeng inkwerelhek rernemarl renh ipmek atwek. Athan aytarek arrpemarl. Atha arnkwernem ahelengkw-rnem-kenh arntarnt-arek.’ \v 21 Ingkartel ayenh ilek, ‘Kel-anem alha, atha ngenh thwenem apmer arrpanenh-warl nga alhetyek, arleng-areny-rnem-warl, Jew-weny-rnem-warl.’” \s1 Rome-areny atyetyart ilkelheyel, Paul renh whip-el atwetyek. Paul ikwer ilelheyel ra Rome-areny inngan \p \v 22 Akngerrel-anem awek angka ikwerenhey. Ikwer-penhan rernem arlkek-anem, “Kel, renh ipmek atwa! Ran artwa apmwarl!” \v 23 Rernem aleth-antey arlkenh. Arnkwa aylernenh, ahern-anem iwemel alker-warl-athek. \v 24 Atyetyartel ahelengkw-rnem ilanthek, warl rlterrk ikwerenh-warl akngetyetyek. Ikwer-penhan ahelengkw-rnem ilanthek, Paul renh whip-el atwetyek. Ra renh-rnem ilanthek, Paul renh ayernetyek, “Ilek-kety ngkweng Jew-rnem arlkarirreyel?” \v 25 Rernem renh arwerl temp-warl arertnek whip-el atwey-alenty. Paul-el Atyetyart renh ayernek, “Arraty-weny ntwa Rome-areny atwetyek. Ayenh court-warl-tangkwel akngemer! Arraty-wenyarl alakenhey wenh!” \p \v 26 Angka awek-penh atyetyart ra artwamp-warl alhemel, renh ilek, “Atha ywarn-antey renh whip-el atwem! Ran ilelheyel ra Rome-areny aneyel.” \p \v 27 Atyetyart ra alhek Paul-warl. Ra ayernek, “Ngan Rome-arenyarl?” \p Paul-el renh tyernek, “Ya, ayeng apmer ikwer-arenyarl.” \p \v 28 Atyetyartel renh ilek, “Atha kapment man akngerr payemelek, Rome-areny anetyek.” \p Paul ikwer ilelhek, “Ayengan Rome-areny-kenh arrwekel ilkwerrekarl.” \p \v 29 Atyetyart-rnemel Paul renh atwetyek irrek, rernem-anem anamerl-antey angkepirreynek. Atyetyart ra aterirrek innga, ra Rome-areny tyeynel arertnekerr. \s1 Paul Sanhedrin Council-rnemek ilelheyel \p \v 30 Arlta ingwerelan Atyetyart ra Sanhedrin Council-ek-artwey-rnem yangkelhek, rernem angkerretyek. Ra ilkelhek arraty innga awetyek, “Ilek-kety arrantherr Paul-kety arlkarirreyel?” Ra ahelengkw-rnem ilanthek tyeyn Paul-they lheletyek. Ikwer-penhan Sanhedrin Council-rnem anyentilek. Atyetyartel Paul-anem arrernek, ikwer-rnem-itwek anngetherr rtnetyek. \c 23 \nb \v 1 Paul-el-anem Sanhedrin Council-areny-rnem arek, artewentyel arlkemel, “Atyenh-rnem, ayeng Akngeyek arraty innga awelhenh.” \p \v 2 Artwa irrpety Paul-itwek rtnek. Atyetyart Ananias-el renh-rnem ilanthek, Paul renh arrakert atwetyek. \v 3 Paul-el-anem Atyetyart ilkwa ilek, “Akngeyel ngenh atweyenh, ngan artwa irrtywerrey-angker, Moses-kenh-angkwarr apentey-angenhan, ntwarl artwernem ilanthek ayenh atwetyek.” \p \v 4 Rernem-anem Paul renh ilek, “Ntwa nyerrirremel iley-angenh! Nga Akngey-kenh tyaty atyetyart ilkwek apmwel-areth angkeyel!” \p \v 5 Paul ilelhek, “Atyenh-rnemay, atha renh ywemek, alhengk-arey-angenh! Atyetyart ikwer Akngey-kenh angka aynteyel, atyetyartek apmwel-areth angkey-angenh.” \p \v 6 Paul-el artwa renh-rnem iterl-arek, rernem Sadducee-rnem-then artwa Pharisee-rnem-then. Paul ilelhek, “Ayeng artwa Pharisee. Akngey atyenh artwa Pharisee arrpemarl. Ingwer-rnem ayenh atwetyek ilkelheyel, atharl Akngey renh tnakeyel-kety, ra ipmepenh akwentelhiley-angker.” \p \v 7 Sadducee-rnem-then Pharisee-rnem-then rernem awek-penh, rernem ilterrek-anem. \v 8 Artwa Sadducee-rnemel akalty-anthenh ingwer-rnem ipmepenh nthakenh akemirrey-angenh, angel-rnem aney-angenh arrangkw, itnweng-rnem aney-angenh arrangkw. Artwa Pharisee-rnemel akalty-anthenh, ipmepenh ingkerrenh akemirreyenh, angel-rnem inngarl aneyel itnweng-rnem inngarl aneyel arrpemarl. Sadducee-rnem-then Pharisee-rnem-then artewentyel-anem ilterrek. \v 9 Ikwer-penhan artwa court-areny Pharisee-rnem, alakenh arlkek ikwer, “Artwa nhan arlarl, mwerrarl! Angel-el renh ilek apek, itnwengel apek renh ilek.” \p \v 10 Rernem inngan aleth-antey atwerrenharl-kety, atyetyart ra aterirrek. Alakenhaym ra ahelengkw-rnem ilanthek, Paul renh inerl-alhemel warl rlterrk-warl ilarr-akwernetyek. \p \v 11 Ingwa ingwerelan Ingkart-anem Paul ikwer-itwel rtney-alhek, renh ilek, “Aterirrey-angenh ana! Nga kel Jerusalem-areny-rnem angka atyenh ilek. Ngkweng-anem aynteyel Rome tawen-areny-rnem angka atyenh akalty-anthetyek.” \s1 Jew-rnem angkerreyel Paul renh ipmek atwetyek \p \v 12 Kel Ingwepenh-anem Jew-rnem anyentirrek, angkerretyek. Rernem ilerrek, “Arlkwey-angenh-antey antywey-angenh-antey alerl anwantherr Paul renh-tangkwel ipmek atwetyek. Atwenty-penhelant arlkwetyek, antywetyek.” \v 13 Artwa 40 alakenh angkerrenh. \v 14 Ikwer-penhan rernem tyaty-areny atyetyart-rnem artwa ampwernem-warl-then alhemel, “Aray anwantherr arlkwey-angenh antywey-angenh, Paul atwenty-penhant! \v 15 Arrantherr Sanhedrin Council-warl-then ahelengkw atyetyart ingwer-warl angka thwenetyek, Paul arrekantherr-warl atnwenhey-alhetyek, atyetyartel-anem Paul renh arraty-angkwarr ayernetyek. Rernem renh nhewarl-anyem atnwenhey-alenty, anwantherr renh ipmek-anem irrtyert-atwem.” \p \v 16 Paul-kenh ampelikw awek rernemarl ikwerarl tyel-angkerrenh, renh ipmek atwetyek. Ranem Atyetyart-rnem warl-warl aylpemel, Paul ikwer ilek. \v 17 Paul ranem atyetyart anyentek yangkelhek, renh ilek, “Anthety nhenh atnwenha, atyetyart irlkentyek-artwey Claudius ilkwewarl ra iletyek.” \v 18 Atyetyart ra anthety renh atnwenhek, ratherr angkerretyek. Ra atyetyart irlkentyek-artwey renh ilek, “Paul-el artwa anthety nhenh thwenek, atyeng-angkwarr, renharl Paul-el thwenek.” \p \v 19 Ranem anthety renh anyelkel ayernek, “Ilek ntwa atyeng iletyek nga apetyek?” \p \v 20 Anthety ra atyetyart ilkwa renh ilek, “Jew-rnem angkerrenh, Paul renh ipmek atwetyek. Rernem-anem ingwepenh angka ngkweng-warl thweneyenh. Ntwa Paul renh Sanhedrin Council-warl atnwenhetyek, rernem renh arraty-angkwarr ayernetyek. \v 21 Nga ikwer-rnem awelhey-angenh anetyek. Aray, artwa 40 irlkenty ikwer mpwelheyel, renh ipmek irrtyert atwetyek. Artwa rernem angkerrenh arlkwey-angenh antywey-angenh anetyek, Paul rernem atwenty-penhelant arlkwetyek, antywetyek. Rernem lyert mpwelheyel angka ngkwenh awetyek.” \p \v 22 Atyetyart irlkentyek-artwey ranem anthety renh ilek, “Angka nhenh ntwa atyeng ilek, nthakenh ingwer-rnem iley-angenh.” Ranem anthety renh thwenek. \s1 Atyetyartel Paul renh Felix-warl thweneyel \p \v 23 Atyetyart ranem atyetyart atherrek yangkelhek. Ra renh-atherr ilek, “Mpwelanth arrpemarl atnengkilem, ahelengkw atyetyart 70 nanth-akert-rnem 200 ingwer-rnem irrtyart-awarr-rnem-then, ahelengkw 200 ingwer-rnem-then, nayp arreylp-awarr-rnem-then. Mpwelanth Atyetyart-rnem Caesarea tawen-warl alhetyek. \v 24 Ikwer-penhan Paul nanth-warl tywenemel renh atyetyart nhernem-angkwarr Felix-warl alhetyek, atyetyart ilkwewarl.” \p \v 25 Atyetyart ranem pip renh ingkwernek, ratherr Felix renh anthetyek. \v 26 “Felix-ay, atha ngenh tnakem. Ayengan Claudius, athan pip ngkweng ingkwerneyel. \v 27 Jew-rnemel artwa nhenh renh anterrkwek. Rernem renh ipmek atwetyek irrek. Atha awek ra Rome-areny aneyel. Alakenh-anyem ayeng atyetyart-rnemek arrkngert angkek, renh itethilemel. \v 28 Athanem renh Sanhedrin Council-warl atnwenhek, renh-rnem ayernetyek, ‘Ilek-they arrantherr artwa nhenh ipmek atwetyek ilkelheyel?’ \v 29 Ayeng akalty, atharl renh-rnem awekarl, rernemarl ikwer angkerrenh ipmek atwetyek, tyayl-warl akwernetyek. Artwa ran arlarl. \v 30 Atha awek arrpemarl rernem ipmek atwetyekarl angkerrenh. Alakenh-anyem atha renh ngkweng-warl thwenek. Athantey arrpemarl Jew-rnem Atyetyart-rnem-then rernem ngkweng-warl alhetyek, rernem ngkweng-itwek-anem anngetherr ayntarrp-ilemel iletyek.” \p \v 31 Ahelengkw-rnem awelhek. Ingwel Paul rernem Antipatris tawen-warl akngek. \v 32 Ingwepenh ingkel apetyek-rnem rernem Jerusalem-warl-anem alpek. Ahelengkw nanth-akert-rnemel Paul renh anper-antey akngek Caesarea tawen-warl \v 33 Rernem pip Felix renh anthek. Rernem Paul renh anthek ikwer-rnem. \p \v 34 Pip renh reytemilek-penh, Felix-el Paul renh ayernek, “Apmer nthenh-areny ngan?” \p Paul ilelhek ikwer-warl, “Ayeng ahern Cilicia-areny.” \p \v 35 Felix-el-anem renh ilek, “Alerl-antey awetyek artwa ingwer-rnem apetyentyelant, ayntarrp-iley-angker-rnem.” Ranem ahelengkw ikwerenh-rnem ilanthek, rernem Paul Herod-kenh warl-itwek atnyenetyek alerl-antey. \c 24 \s1 Jew-rnemel Paul Felix-itwek anngetherr ayntarrp-ileyel \p \v 1 Arlta 5-penhan, Ananias Caesarea tawen-warl apetyek Felix-warl. Ananias ra atyetyart ilkwa anenh. Ikwer-angkwarr atyetyart Jew irrpety apetyek arrpemarl. Tertullus ra court-areny. Rernem Tertullus-itwek angkerrenh ra Paul Felix-itwek anngetherr iletyek. \v 2 Felix-el-anem ahelengkw-rnem ilanthek, Paul renh court-warl akngetyetyek. Tertullus ranem Paul renh ayntarrp-ilek. Tertullus-el Felix renh tnakek, “Felix-ay, ngarl atyetyart arrwekel anwernekantherr anenh-angkwarr, ntwa anwenhantherr mwerr-angkwarr arntarnt-arek. Anwantherr mwerrant-arey anenh. \v 3 Anwantherr ngkweng awelheyel, arrwekel ntwa anwenhantherr arraty-angkwarr arntarnt-arenh. \v 4 Ayeng-anem arleng-alenty angkey-angenh. Angka akely arwa ayeng angkerl-ayney. Atha renh ayntarrp-ilem. \v 5 Paul ra artwa Jew-rnem apmer arrpanenh-itwek ilpertilerl-apenh. Ikwer-penhan rernem ahel ilterrenh. Rantey arrpemarl Nazarene-ek atyetyart aneyel. \v 6 Apmwerrkel ra tyaty ilkwewarl aylpenty-arrpantey akwerrp-rnem-akert. Anwantherr renh anterrkwek-anem. \v 8 Arrantherr renh amentel ayernenherr-arey. Ikwer-penhan arrantherr renh iterl-arem-anem, ra apmwel-areth akalty-antherl-anenty.” \v 9 Jew-rnem Tertullus-angkwarrarl apetyek-rnem rernem irrkaty-angkwarr-antey angkek. \s1 Paul Felix-itwek anngetherr ilelheyel \p \v 10 Felix Paul-ek iltyerrek, ranem angketyek. Paul ra ilelhek, “Nga aherrety arrpanenhel mwerr-angkwarr arntarnt-arek, mwerr atha ngenh tyernem. \fig |src="cn02036b.tif" size="col" ref="Acts 24:10" \fig* \v 11 Ingwer-rnemel ngenh ileman, ayeng apmwerrkel arwa Jerusalem-warl apey-alpek, Akngeyek inkwerelheyek. \v 12 Nhenh-rnem akaltyarl tyaty ilkwa kwen-itwek ilterrey-angenh. Atha apmwel-areth akalty-anthey-angenh aketh-itwek, Jerusalem ikwer-itwek. \v 13 Rernem akalty, rernem ayenh apalel arwa ayntarrp-ileyel. \v 14 Ayeng ngkweng arraty ilelheyel, ayeng Akngeyek inkwerelheyel, renh tnakeyel. Jew-rnemel ayenh ayntarrp-ileyel, ayeng Akngeyek inkwerelhey-angenh-arrpantey. Athan angka Moses-kenh-angkwarr apentem, Akngey-kenh angkakert arrwekeleny-rnem-then. \v 15 Athan Akngey-kenh-angkwarr apenteyel arrpemarl, rernemarl apentenh-apeny. Akngeyel mwerr-rnem-then artwa apmwernem-then akemelhileyenh. \v 16 Alakenhaym ayeng arrkernelheyel Akngey-angkwarr arraty ayeng anetyek ahern-areny ingkerrenhek arraty-angkwarr ayeng anetyek arrpemarl. \v 17 Aherrety arrpanenhel ayeng apmer arrpanenh-itwek anek. Ikwer-penhan ayeng Jerusalem-warl apey-alpek. Atha man ikwer-rnem akngey-alhek, tyenkerr anthetyek tyaty ilkwitwek. \v 18 Artwa Jew irrpetyel ayenh tyaty ilkwitwek arek, atharl tyenkerr Akngey anthenh. Ayeng ament-areny atha akngerr irlkentyiley-angenh atwerretyek. \v 19 Artwa Jew Asia-areny irrpety tyaty ilkwitwek anenh arrpemarl. Rernem nhenh-warl apetyey-angenharl, ngkweng-angkwarr anngetherr ilelhetyek. \v 20 Tertullus-rnemel ayenh ayntarrp-ileyel atharl apmwangkwarr akalty-anthenty-arrpantey. Aray, rernem ayenh Sanhedrin Council-itwek anngetherr ayntarrp-ilek, ywarn-antey. \v 21 Rernem ayenh ayernek, atha ikwer-rnem ilek, ‘Arrantherr lyert ayenh ayntarrp-ileyel, atharl Akngey tnakeyel, ipmepenh ingkerrenh itethiley-angker.’” \p \v 22 Felix ra arrwekel-antey Ingkart Jesus-kenh angka awek. Ranem renh-rnem ilek, “Atyetyart Lysias alerl-antey apetyey-angenh-antey mpwelheyel. Ra aremirrenty, athanem Paul renh iley-ayntetyek-anem, nthakenharl ra irreyenh.” \v 23 Felix-el-anem atyetyart ahelengkw anyent ilanthek, Paul renh arntarnt-aretyek. “Ntwa renh arntarnt-ara! Renh tyeynel arertney-angenh anetyek. Ntwa ikwerenh-rnem-then menty aretyek, rernemarl ilkwatherr ikwer-warl apetyem, amernel renh wantetyek.” \s1 Felix-then Drusilla-then ratherr Paul renh aweyel \p \v 24 Arlta irrpety-penh, Felix anew ikwerenh Drusilla-akert warl court-ek-arelh ikwer-warl alhek, Paul renh awetyek. Drusilla arelh Jew anenh. Ikwer-penhan Paul-el ikwer-atherr Jesus-kenh angka akalty-anthek, Jesus renh apentetyek. \v 25 “Akngey-angkwarr arraty-angkwarr apentenherr-atherr! Apmwekety mwerranty irretyek, apmwekety ipmelhetyek. Arlta ingkernel Akngey ra ingkerrenh akngakeyenh.” \p Paul renh awek-penh Felix ra aterirrek. Ranem Paul renh ilek, “Kel, ipmey, ingwer-ingerant ayeng ngkweng yangkelhetyek.” \v 26 Ra yangkelhenh, aweth-antey ratherr angkerretyek, arratyilerretyek Felix mpwelhenh, Paul-el renh man anthetyek, Paul ra man anthemel tyayl-they tyerrelhetyek. \p \v 27 Aherrety atherr-penh, Rome-areny-rnemel Atyetyart artwa ingwer-anem rnkernek, itnan Porcius Festus. Jew-rnem ilkelhenh ra tyayl kwen anerl-ayntetyek, Felix-el Paul renh tyayl-they tyarlewey-angenh-antey. \c 25 \s1 Paul Festus-ek ilelheyel, “Ayeng ilkelheyel Caesar-warl alhetyek” \p \v 1 Rernem Festus-anem rnkernek, atyetyart ilkwa anetyek. Ikwer-penh arlta atherr-penh, Festus Caesarea tawen-they Jerusalem-warl alhek. \v 2 Atyetyart tyaty-areny-rnem-then Jew-kenh atyetyart ingwer-rnem-then Paul-ek angkerrenh. \v 3 Rernem Festus renh ayernek, ra Paul Jerusalem-warl akngetyetyek. Rernem ilkelhek Paul renh iwerr ampep-itwek-antey ipmek atwetyek. \v 4 Festus-el renh-rnem ilek, “Paul Caesarea-itwek aleth anetyek. Ayeng Caesarea-warl alerl alpeyenh ingwer-inger. \v 5 Arrantherr angkeyel, ra artwa apmwarl aneyel. Atyetyart irrpety arrekantherrenh atyeng-angkwarr apetyetyek, ngenh anngetherr ayntarrp-iletyek.” \p \v 6 Festus-anem Jerusalem-itwek anenh wik anyentek-atwety. Ikwer-penhan ra Caesarea-warl alpek. Arlta ingwerelan court-warl-anem alhek, Paul ikwer-anem yangkelhek. \v 7 Paul ra court-itwek aney-alhek-anem, Jerusalem-arenyel-rnem renh aleth ayntarrp-ilek. Rernem irrtywerremel renh aleth-antey ayntarrp-ilenh. \v 8 Paul-anem ilelhek “Atha Jew-rnem-kenh-angkwarr apmwel-areth mpwarey-angenh, Rome-areny-rnemek-then. Atha tyaty ilkwa Jew-rnem-kenh apmwel-areth mpwarey-angenh. Ayeng Caesar Rome-areny Atyetyart ilkwek irrpelthirrey-angenh.” \p \v 9 Festus ra ilkelhek, Jew-rnem kwartewetyek. Alakenh-anyem ra Paul renh ayernek, “Nga apek Jerusalem-warl alhem, nga court-el angketyek ikwer-itwek apek, Jerusalem-itwek.” \p \v 10 Paul-el renh tyernek, “Ayengarl Rome-areny. Ntwa atyeng court mpwaretyek Rome-itwek-antey. Kel nga akalty atha Jew-rnem-angkwarr apmwel-areth mpwarey-angenhan. \v 11 Atha apmwel-areth mpwarentyan, atyengarl alakenh aynteyelarl, rernem ayenh ipmek atwetyekarl alhewerarl. Rernem irrtywerremel ileyel. Ingwer-rnemel nthakenh ayenh ahayiwey-angenh Jerusalem-areny-rnem-warl. Atyetyart Rome-areny rant ayenh court-itwek ayernetyek.” \p \v 12 Paul renh awek-penh, Festus artwa ingwer-rnem-then angkerrenh. Artwa rernem Rome-areny-rnem-angkwarr renh iterl-arenhan. Ikwer-penhan ra Paul renh ilek, “Ngarl ilkelheyel-angkwarr-antey, Atyetyart Caesar rant court-itwek ayernetyek.” \s1 Paul Agrippa-warl Bernice-warl angkeyel \p \v 13 Ingwer-ingeran, King Agrippa Caesarea-warl apetyek anew ikwerenh-then-antey Bernice-then. Ratherr ilkwatherr apetyek Festus-warl, renh aretyek. \v 14 Ratherr kel arlta irrpety ikwer-itwek anek-penh, Festus-el King renh Paul-ek ilek. Ra renh ilek, “Felix-el artwa anyent tyayl-itwek iwerl-alhek. \v 15 Ayeng Jerusalem-itwek anenh-antey, tyaty-areny atyetyart-rnem-then Jew-rnem atyetyart-rnem-then rernem atyeng-warl apetyek. Rernem ayenh ayernek, atha anyent renh ipmek atwetyek. \v 16 Atha renh-rnem ilek, ‘Anwekantherrenh-angkwarr angka ingweran aynteyel arrpemarl. Anwantherr nthakenh ingwer ipmek atwey-angenh. Arrantherr renh anngetherr court-itwek ayernetyek. Ikwer-penhan ra ilelhenty, renh ipmek-anem atwetyek.’ \v 17 Jew-rnem-anem nhenh-warl apetyek atyeng-warl. Arlta ingwerelan ayeng Paul-ek yangkelhek, atha renh ayernetyek, rernem renh anngetherr ayntarrp-iletyek. \v 18 Rernem-anem ayntarrp-ilek, athanem iterl-arek rernemarl apalel renh ayntarrp-ilek, atha renh nthakenh ipmek atwey-angenh. \v 19 Rernem ilterrek, Akngey ikwer-rnem-kenh-they. Rernem ilterrek Jesus-they, rarl arrewaly ayntek. Paul ra ilek, ‘Jesus ra iteth aneyel.’ \v 20 Ayeng-anem ywarn iterrek athanem Paul renh ayernek, ‘Nga Jerusalem-warl alhetyek? Atha ngenh court-emileyek.’ \v 21 Paul ilelhek, ‘Ayeng ilkelheyel, Caesar-itwek ayenh court-emiletyek.’ Alakenh-anyem atha renh tyayl-itwek atnyeneyel, Rome-warlant renh thwenetyek.” \p \v 22 Ikwer-penhan Agrippa-el-anem Festus renh ilek, “Ayeng ilkelheyel atha artwa renh awetyek.” Festus-el renh ilek, “Ntwa kel ingwepenhan renh awetyek.” \p \v 23 Kel arlta ingwerel Agrippa Bernice-atherr Festus-kenh warl-warl apetyek, arnkwa mwerr-angkerel aylpemel. Ahelengkw Atyetyart ingwer-rnem-then, artwa ingwer-rnem-then warl ikwer-itwek anyentirrek. Ikwer-they Festus Paul-ek yangkelhek. \v 24 Festus-anem angkek, “King Agrippa-ay, atyetyart-rnemay, arrantherr artwa nhenh arenherr-arey! Jew nhenh-arenyel-rnem-then Jerusalem-areny-rnem-then rernem artwa renh ayntarrp-ilek. Rernem-antey ilanthek, atha renh ipmek atwetyek. \v 25 Ran artwa mwerrarl, arlarl. Atha renh-rnem arternpel awek, nthakenh atha renh ipmek atwey-angenh, menty-anem. Ikwer-penhan Paul rantey angkek, Caesar-el renh court-emiletyek. Alakenh-anyem atha renh Caesar-warl thwenetyek. \v 26 Nthakenh atha renh arwa thweney-angenh, renh court-emiletyek. Alakenh-anyem ayeng ikwer yangkelhek, arrantherr King Agrippa-el akngerr ayernetyek. Anantherr-anem pip thwenetyek atyetyart Caesar-warl. \v 27 Arrantherr mwerrant-arey angkerrenty, atha renh thwenemarl.” \c 26 \s1 Paul Agrippa-itwek anngetherr ilelheyel \p \v 1 Ikwer-penhan King Agrippa-el Paul renh ilek, “Nganem ikwer-rnem-warl ilelha.” \p Paul iltyerremel renh-rnem akaterilek, rap ikwer-rnem ilelhek, \v 2 “King Agrippa, Jew-rnemel ayenh ayntarrp-ileyel. Ayeng-anem inkwerelheyel, ngkweng-warl anngetherr ilelhetyek. \v 3 Nga akalty Jew-rnem-kenh-angkwarr ayeng ngkweng-warl angkeyel. Atyeng awelha! \p \v 4 Jew-rnem atyeng akalty, ayeng arraty-angkwarr anenharl ampa akely-they. Ayeng alakenh lwewarrernelhek apmer Jerusalem-itwek. \v 5 Rernem ayenh arrwekel-antey iterl-arenh, ayeng Pharisee-arl anenh. Alakenh-anyem athan arraty-angkwarr apentenh. \v 6-8 Awank-akerr Akngeyel arrewaly anwekantherrenh-rnem alhelek. Ayeng kel akalty nhenh arraty innga. Arrantherr irrpeltherreyel, Akngey rarl arrewaly ingkerrenh ipmepenh akwentelhileyenh. Israel-kenh ingkerrenh akalty-wenyarl rernem mpwelheyel Akngey-kenh angka arrwekeleny renh arratyirretyek. Rernem Akngey renh aleth-antey ayerneyel. Lyert Jew-rnem ilkelheyel ayenh ipmek atwetyek. Atyetyart, renh-rnem atha ileyel, Akngey-kenh angka arrwekeleny arraty aynteyel. \p \v 9 Awank-akerr ayeng iterrenh Jesus Nazareth-arenyekarl irrpelthirretyek. \v 10 Alakenh atha mpwarek apmer Jerusalem-itwek. Jew-kenh tyaty-areny Atyetyart rernem ayenh thwenek, atha Ingkartarl apenteyel-rnem tyayl-warl akwernetyek, ingwer-rnem ipmek atwetyek, Ingkart-angkwarrarl apenteyel-rnem. \v 11 Ayeng Ingkart-areny-rnemek tyaty akely-rnem-itwek nthwenh, atha renh-rnem atwetyek. Atha renh-rnem apentey-angenh anetyek ilek. Ayeng apmer arleng ingwer-ampeny-warl alhek, atha renh-rnem alwernemel atwetyek. \p \v 12 Ingwer-ingeran, ayeng Damascus-warl-anem alhek, tyaty-areny atyetyart ilkwernemel ayenh thwenek, Jesus-arl apenteyel-rnem Damascus-itwek anterrkwetyek. \v 13 King-ay, lyenenty ilkwel ayenh arrtyernek alker-they. Ayenh artwa ingwer-rnem-then. \v 14 Anantherr ingkerrenh-antey ahern-warl aytnek. Ra ayenh Hebrew-kenh angkel ayernek, ‘Saul-ay, ilek ntwa atyenh-rnem alwerneyel atwetyek ngay? Atyeng irrpelthirremel nga ament apmwelheleyel!’ \v 15 Athanem renh ayernek, ‘Ingkartay, angwenh ngan?’ Ingkartel ayenh ilek, ‘Ayengan Jesus-arl. Ayenh ntwa alwerneyel atwetyek. \p \v 16 Kel, akemirra! Ayeng ngkweng-warl aremirrek. Atha ngenh rlwanek, atyeng warrkirretyek, ntwa renh-rnem iletyek. Ntwa renh-rnem angka ingwer iletyek, angka renh atha ngkweng iley-angenh-antey. \v 17 Atha ngenh Jew-rnem-warl Jew-weny-rnem-warl-then thwenem, atha ngenh kel ikwer-rnem-kety arntarnt-areyel. \v 18 Ntwanem renh-rnem angka atyenh akalty-anthetyek. Ntwa renh-rnem iletyek, apmwek inkwerelhey-angenh anayntetyek, arrentyek awelhey-angenh anayntetyek, kel Akngeyekant awelh-ayntetyek, rernem Akngey-warl angkepirretyek. Rernem ayenh-anem tnaketyek, Akngeyel apmwa ikwer-rnem-kety iwem. Ikwer-penhan atha renh-rnem anyentelhilemarl.’ \p \v 19 King Agrippa, ayeng kel Ingkartek awelhek. Ra atyeng aremirrek. \v 20 Atha Jew-rnem-then Jew-weny-rnem-then akalty-anthek Damascus-itwek-anem Jerusalem-itwek-anem, apmer Judea-itwek-anem. Ikwer-penhan apmer arrpanenhek. Atha renh-rnem ilek, rernem Akngey-warl angkepirretyek, rernem-anem arraty-angkwarr anetyek. Ingwer-rnemel iterl-areyenh rernemarl angkepirrek Akngey-warl-athek. \v 21 Jew-rnemel ayenh tyaty ilkwitwek anterrkwek, rernem ayenh ipmek atwetyek ilkelhek. \v 22 Akngeyel ayenh arntarnt-arek. Athanem ingkerrenh ileyel angka Jesus-kenh. Angka nhenh arraty inngarl aynteyel. Akngey apenteyelarl-rnem awankarl anenh-rnemel Moses-akerr arrwekel ilek arrpemarl. \v 23 Rernem ilek Christ ra irrwampenty awelhenty-penh ilwetyek. Ikwer-penhan retangkwel arrewaly-penh akemirreyenh. Ikwer-penhan angka ikwerenh arlpimperreyenh angka ilpertel-warl, Jew-rnemel-then Jew-weny-rnemel-then renh arraty iterl-aretyek, rernem-anem iteth intem-antey anayntetyek.” \p \v 24 Paul angkenh-antey Festus ikwer angkek, “Paul arwengk ngan! Ingkerrenh-angkwarr nga akaltyirrek, ilpertelhilemel!” \p \v 25 Paul-el renh ilek, “Festus, atyetyart ilkwa, ayengan arwengk-wenyarl. Atharl ikwer-rnem ileyel arraty inngarl. \v 26 King Agrippa-el angka nhenh iterl-areyel. Alakenhaym ayeng ikwer arternp innga angkek. Christ ra akngerr-itwek anngetherr-itwek ilwek, rap akemirrek.” \p \v 27 Paul-el Agrippa renh ayernek, “Ntwa angkakert arrwekeleny Akngey-kenh tnakem? Ayeng akalty ntwa renh-rnem tnakem!” \p \v 28 Agrippa-el Paul renh ilek, “Nga atyeng arrkernelheyel ayeng Ingkart-angkwarr anetyek!” \p \v 29 Paul-el renh ilek, “Lyert apek, ingwer-inger apek. Atha Akngey renh ayernem ngkweng ingwer-rnemek, arrantherr atyeng lyert awelhetyek. Arrantherr ingkerrenh Jesus-arl apenteyel-rnem atyeng-apeny anetyek tyeyn-weny.” \p \v 30 King-then Festus-then Bernice-then rernem akwentemel rtnerl-alhek ingwer-rnem-then. \v 31 Ikwer-penhan room-they rernem aketh-warl-anem alhek. Rernem angkerrenh, “Artwa nhenh apmwewenyarl! Nthakenh anwantherr renh ipmek atwey-angenh! Nthakenh tyayl-itwek atnyeney-angenh.” \p \v 32 Agrippa-el-anem Festus renh ilek, “Anantherr renh tyayl-they menty tyarlewey-angenh, Caesar-elant renh court-emiletyek rarl ilkelheyel-angkwarr.” \c 27 \s1 Paul rtnwewarl nganeyel, Rome-warl alhetyek \p \v 1 Festus ra iterrek Paul renh apmer Italy-warl thwenetyek. Alakenh-anyem Paul artwa tyayl-areny ingwer-rnem-then Julius-warl thwenek, Rome-areny Atyetyart anyent ra renh-rnem Rome tawen-warl akngetyek. Julius ra atyetyart ahelengkw 100 ikwer-rnem, irlkentyek-akert. \v 2 Anwantherr-anem rtnwa anyent-warl nganek. Aristarchus artwa Macedonia-areny ra Thessalonica tawen-itwek anenh. Ra nganerl-alhek arrpemarl. Adramyttium-warl kel alhetyek irrek apmer Asia-warl. \p \v 3 Arlta ingwerelan Sidon tawen-itwek Julius ranem Paul renh mwerr-angkwarr tyarlewek, ikwerenh-rnem arerl-alpetyek. Rernem renh amern-rnem anthek ra alethel alhetyek. \v 4 Kwatyel-antey alhenh, awer ilkwa innga pwey-alhek. Awerel anwenhantherr akngelhew-akngelhilek. Alakenh-anyem anwantherr apmer Cyprus-they arrer-antey alhenh. \v 5 Ikwer-penh anwantherr ahern Cilicia-angkwarr ahern Pamphylia-they aleth alhek, Myra ikwer-itwek-anem aney-alhek. Myra ra tawen anenh ahern Lycia-itwek. \v 6 Myra tawen ikwer-itwek atyetyart ra rtnwa ingwer arek, Alexandria tawen-they apetyek. Rtnwa ra Italy-warl alhetyek-anek. Alakenh-anyem Atyetyart ra anwenhantherr thwenek rtnwa ikwer-warl-anem nganerl-alhetyek. \p \v 7 Anwantherr arlta irrpety-inger alhek Cnidus tawen-warl. Anwantherr kel ywarn-antey alhek, awerel anwenhantherr akngelhew-akngelhilek. Alakenh-anyem anwantherr alhek apmer Crete-warl. Salmone tawen-angkwarr anwantherr aleth alhek. \v 8 Anwantherr apmer-they arrer-ampenyel alhek. Ikwer-penhan anwantherr Fair Havens tawen-warl apetyek. Fair Havens tawen Lasea tawen-they arrer anenh. \p \v 9 Awer rlterrkel akngelhew-akngelhilek-kety, anwantherr Fair Havens tawen ikwerel-antey anek. Awer ra rlterrkam-rlterrirrek alyangkwel. Alakenh-anyem anwantherr arrangkw ayntek, anwantherr aleth alhey-angenh. Paul-el artwa renh-rnem ilek, \v 10 “Artwernemay, anwantherr nthakenh anper-alhey-angenh anwantherr apmwewarl irrekerr apek rtnwa akelhekerr ingkerrenh atwekerr kwatyel aylpekerr. Rtnwa akelhentyel kwaty-itwek, ampwal ingkerrenh ywerrekerr.” \v 11 Rome-areny atyetyart ra Paul-ek awelhey-angenh. Ra rtnwek-artweyekant, rtnwek atyetyartekant awelhenh. \p \v 12 Fair Havens ra rtnwek rtakw mwerr aney-angenh, alherrp aleth-antey pwenh. Alakenh-anyem rtnwek-artwey-rnem ilkelhek Phoenix tawen-warl anper-alhetyek. Phoenix ikwer-itwekan rtnwek-arelh rtakw mwerrarl ayntek. Rtnwel anerl-apenh-rnem ilkelhek apmer nhenh-itwek anetyek, alherrp-kety. \s1 Awer rlterrkel kwaty aypmerrel-then Paul renh akngelhew-akngelhileyel \p \v 13 Ingwer-ingeran awer akely-anem pwey-alhek. Rernem-anem iterrek, “Anwantherr kel arrkernelhey, Phoenix-warl-anem anper-alhetyek.” Rernem ayen kanty-akert renh lhelek, Phoenix-warl-athek kwatyel-antey anperl-alhek. \v 14 Ikwer-penhan awer rlterrkel-anem ayerrer-they akngerrakw-they pwey-alhek apmer Crete-they. \v 15 Awer ilkwanem pwey-alhek, alhetyek arrkernelhek. Rernem ywarn-anem altwerl-athek alhetyek arrkernelhek. Awer ra rtnwa renh akngartewek-anem antekerr-athek. \p \v 16 Awerel-anem anwernantherr akngartewek, apmer akwerlp akely-warl, itnan ikwerenh Cauda. Anantherr akwerlp akely ikwer arrer irremel, anwantherr rtnwa akely inemel rtnwa ilkwewarl arertnek, ayteng-akngeynetyek. \v 17 Rtnwa ikwer-itwek rwepel arertnek, ngkweltyirrekerr. Awerel aleth akngartewekerr rernem aterirrek, rtnwa ra ahernel mwernelhekerr, apmer Libya-itwek. Rernem kalikw akely-anem artelh-aynek, rtnwa ra mwerr-angkwarr alhetyek. \p \v 18 Arlta ingwerel, awer ra rlterrk aleth pwenh. Alakenh-anyem arlta ingwerel rernem rtnwethey ampwal-rnem kwatyek iwek arwerlp alhetyek. \v 19 Ikwer-penhan arlta ingwerel, rernem kalikw-rnem-then rwep-rnem-then kwaty-warl iwek. \v 20 Arlta akngerr ingkeny-then antyarr-rnem-then anwantherr arey-angenh. Awer ra aleth pwenh. Anwantherr-anem iterrek, anwantherr ingkerrenh ilweyenh, kwaty ampantel. \p \v 21 Anwantherr angayakw kel amern arlkwey-angenh anenh. Paul-el-anem artwa renh-rnem ilek, “Arrantherr atyeng awelhey-angenh. Arrantherr apmer Crete-el aney-angenh, rtnwa mwerr ayntey-alhek ampwal-rnem ingkerrenh. \v 22 Arrantherr aterirrey-angenh anetyek, nthakenh anwantherr ilwey-angenh. \p \v 23-24 Aray, Akngey atyenhel angel thwenek atyeng-warl. Angel ra ayenh ilek, ‘Paul-ay, aterirrey-angenh! Akngey ilkelheyel nga Caesar-angkwarr anngetherr ilelhetyek. Ra artwa ingkerrenh itethileyenh.’ \v 25 Alakenh-anyem artwernem arrantherr aterirrey-angenh anetyek. Atha Akngey tnakem, angka ikwerenh innga aynteyel, ran anwenhantherr kwaty-kety itethiley-angker! \v 26 Rtnwa akwerlp-itwek mwernelheyel.” \p \v 27 Anwantherr kel ingwa 14-ek-atwety kwaty alay Mediterranean ikwer-itwek anenh. Awer ra rtnwa renh aleth-antey akngelhew-akngenhelhilek. Kel iterl-arek rernem ahern ikwer-warl irrenty-arrpantey. \v 28 Rernem-anem ayen kanty-akert renh kwaty-warl iwek, rernem aretyek kwaty ra apek kwen ayntentyek. Rernem rwep renh kwaty-they tyerrek, rernem arek kwaty ra 37 metres ipert ayntek. Ikwer-penhan rernem arek kwaty 27 metres ipert ayntekan. \v 29 Rtnwek warrkenh-rnem aterirrek, apwert atwekerr-arrpantey ahern-then. Rernem-anem 4-pel anchor-rnem kwaty-warl iwek. Rtnwa ingkern-ampenyek rtnwa renh arternpiletyek. Ikwer-penhan rernem ingwepenhek-anem mpwelheyel. \p \v 30 Ikwer-penhan rtnwek warrkenh-rnem aterirrek, rtnwa ikwer-they anterretyek. Rernem-anem rtnwa akely kwaty-warl arrernek. Ingwer-rnem irrtywerremel ilek, “Anwantherr kanty ayen-akert ingwer-rnem rtnwethey atwarrelhiley.” \v 31 Paul-el renh-rnem arek, Rome-areny Atyetyart-rnem ilek, “Rernem rtnwa renh iwerl-alhenty, Akngeyel arrenhantherr kwaty-kety itethiley-angenh.” \v 32 Atyetyart-rnemel rwep renh akek, rwep rarl rtnwa akely renh anterrkwenh. Rtnwa akely ranem kwaty-warl aytnek. \p \v 33 Ingkeny tyerrelhetyek-anem irrek, Paul-el-anem artwa ingkerrenh ilek amern arlkwetyek. Ra renh-rnem ilek, “Arenherr-arey, kel ingwepenh-anem. Kel arrantherr arlta 14-ek-atwety aterirremel warrkirrek, arrantherr amern arlkwey-angenh. \v 34 Kel-anem amern arlkwenherr-arey! Arrantherr amern-weny angayakw irrekerr, arrantherr mwerr anetyek ilwey-angenh.” \p \v 35 Alakenh angkek-penh Paul-el amern inek. Ranem ikwer-rnem-itwek anngetherr Akngey ayernek, amern renh rlweth-akemel, ra kel arlkwek. \v 36 Paul-ek awelhemel, rernem amern renh arlkwek arrpemarl. \v 37 Artwa 276 rtnwa ikwer-itwek anenh. \v 38 Rernem ingkerrenh amern arlkwek-penh. Ikwer-penhan rernem weyt ntang-rnem alay-warl iwek, rtnwa ra, arwerlp-awaty alhetyek. \s1 Rtnwa ra ahern atwey-alpeyel \p \v 39 Kel ingwepenh irrenhey-alhek-anem rtnwek warrkenh-rnemel ahern impalth-anem arek, apmer renh iterl-arey-angenh. Aketh mwerr ahern impalth renh arek rernem ilkelhek rtnwa renh ahern ikwer-warl nganerl-alhetyek. \v 40 Alakenh-anyem rernem ayen kanty-akert 4-pel rwep-they akek. Ayen kanty-akert rernem ipertek aylperl-alhetyek. Rernem rtnwa renh kwaty impalth-warl akngartewek. Ikwer-penhan kalikw sail mpwarek, awerel rtnwa renh kwaty impalth-warl-athek akngeynetyek. \v 41 Rtnwa ra ahern-itwek mwernelhek. Akwerlp ranem ahern-itwek mwernelhek. Ikwer-penhan kwatyel rtnwa ingkern-ampeny ngkweltyilek. \p \v 42 Ahelengkw-rnem ingkerrenh iterrek, artwa tyayl-areny-rnem ingkerrenh ipmek atwetyek, rernem anterrekerr. \v 43 Julius atyetyart Rome-areny ilkelhek, Paul ra iteth anetyek. Alakenhaym ra ahelengkw-rnem arrkngert angkek. Ranem renh-rnem ilek kwaty-warl alyeyamparl alhetyek artempel-warl. \v 44 Artwa akwerrp-rnem ra ilek, rernem ngkwelty rtnwepenh anterrkwemel alyeyamp pwerlpirrenh. Kel artwa ingkerrenh-anem mwerr-antey kwaty impalth-warl artarnpenhek. \fig |src="cn02045b.tif" size="col" ref="Acts 27:44" \fig* \c 28 \s1 Akwerlp itnan Malta \p \v 1 Anantherr ingkerrenh kwaty impalthel ahern-itwek-anem rtney-alhek. Apmer-areny-rnem anwekantherr ilek, akwerlp renh itnan Malta. \v 2 Apmer Malta-areny-rnem rernem anwekantherr inkwerelhek. Kwaty rntwenh. Rernem anwekantherr rwa arrtyek, anwantherr arlterrngirretyek, irrentel anwenhantherr atwekerr. \p \v 3 Paul-el-anem ngkwelty akwetyemel rwewarl iwek. Rtnwem-anem ikwer-they tyerrelhey-ayntek, iltyanem renh tnhwek. \v 4 Apmer-areny-rnemel arek, rernem alakenh angkerrenh, “Artwa nhenhan artwa ahelengkwarl. Ra nthakenh iteth aney-angenh, lyert ilwem.” \p \v 5 Paul-el-anem rtnwem renh rwewarl iwemel arrtyek, Paul ra arntetyirrey-angenh. \v 6 Apmer-areny-rnemel renh artewentyel arenh. Rernem arenh, ra wangketyek-arrpantey, rtnwemel tnhwem-penh, ra ilwetyek-arrpantey. Rernem renh aleth-antey arenh. Ra mwerr aleth anenh. Rernem alakenh-anyem angkerrenh, “Artwa nhenh altyerr!” \p \v 7 Artwa Publius akwerlp ikwer atyetyart anenh. Ra anwekantherr inkwerelhek, warl ikwerenh-warl akngeynek. Anwantherr arlta irrpetyel ikwer-itwek anenh. Anwantherr awek Publius-kenh aynikw arntety ayntenh rwenpirrek, atnert-then akalthek. \v 8 Ikwer-warl alhemel, Paul ranem Akngey-warl angkek. Ranem iltya ikwerenh ikwer-warl arrernek. Publius-kenh aynikw-anem mwerrirrek. \p \v 9 Rernem awek-penhan, arntety-rnem Paul-warl apetyenh, Akngeyel-anem renh-rnem mwerriletyek. \v 10 Rernem anwenhantherr tnakek, amern-akerr anthek, alethel alpetyek. \s1 Paul Rome-warl alheyel \p \v 11 Malta ikwer-itwek rtnwa ingwer anek. Alherrp-kety arrwekel-antey apetyek. Rtnwa Alexandria tawen-they apetyek, rtnwa itnan ikwerenh Akngey Atyewenheng. Anantherr Malta ikwerel alkent irrpetyek-atwety anenh-penh anwantherr rtnwa ikwer-warl-anem nganek, kwatyel aleth alhek. \v 12 Anantherr Syracuse tawen-warl artarnpenhek. Syracuse tawen ikwer-itwek arlta irrpety-inger anenh. \v 13 Ikwer-penhan anwantherr Rhegium tawen-warl-anem anper-alhek. Arlta ingwerelan awerel-anem kel antekerr-they-anem pwek, anwantherr arlta atherr-penh Puteoli tawen-warl-anem alhek. \v 14 Tawen ikwer-itwek anwantherr Jesus-arl apenteyel irrpety arek, rernem anwekantherr yangkelhek, anwantherr wik anyent anetyek. \p \v 15 Jesus-arl apenteyel Rome-arenyel awek, anwantherrarl apetyek, rernem anwekantherr-warl-athek apetyek, ampep-warl, rlwatetyek. Appius tawen Three Taverns tawen-warl. Renh-rnem aremel, Paul Akngeyek inkwerelhek, rantey arrpemarl arnkatyirrek. Ikwer-penhan anwantherr Rome-warl-anem anperl-alhek. \fig |src="GT map Paul alhek Rome-warl.tif" size="col" ref="Acts 28:15" \fig* \s1 Paul Rome-el aneyel \p \v 16 Rome-itwek-anem kapmentel Paul renh tyarlewek rarl warl-itwek anetyek. Rernem ahelengkw anyent thwenek renh atnyenetyek. \p \v 17 Arlta irrpety-penh Paul atyetyart Jew-rnemek yangkelhek. Rernem kel anyentirrek. Ra renh-rnem ilek, “Atyenh-rnemay, atha anwekantherrenh-angkwarr akengenty mpwarey-angenh, ayeng arrwekeleny-rnem apmwangkwarr alhey-angenh. Jew-rnemel ayenh anterrkwemel thwenek, Rome-areny kapment-warl. \v 18 Rernem ayenh ayernek. Rernem ayenh iterl-arek ayengarl artwa arla. Rernem-anem ilkelhek rernem ayenh ipmek atwey-angenh tyarlewetyek. \v 19 Jew-rnem atyetyart-rnemel ayenh ayntarrp-ilek. Alakenh-anyem ayeng angkek, ‘Ayeng ilkelheyel Atyetyart ilkwa Caesar-elant ayenh court-itwek ayernetyek.’ Atha nthakenh anwekantherrenh-rnem ayntarrp-iley-angenh. \v 20 Arrenhantherr iletyek, ayeng arrekantherr yangkelhetyek. Ayeng lyert tyeyn-akert aneyel. Ilek-they? Atha Akngey-kenh Itethiley-angker tnakeyel. Itethiley-angker renh Akngeyelarl alhelek, Israel-kenh-rnem-warl thwenetyek.” \p \v 21 Jew-rnem atyetyart-rnemel Paul renh ilek, “Aray, apmer Judea-areny-rnemel pip anwekantherr-warl thweney-angenh-antey ngkweng-they. Artwa rernem apetyey-angenh-antey, ngenh ayntarrp-iletyek. \v 22 Anantherr ilkelheyel, ngenh awetyek, ngarl ilelhem. Anwernantherr awek apmer arrpanenh-they ingkerrenharl Jesus apenteyel-rnem-kety arlkarirreyel.” \p \v 23 Rernem-anem angkerrenh arlta ingwerel rernem anyentirremel angkerretyek Paul renh awetyek. Arlta ikwerel rernem Paul-warl apetyek. Paul ranem ikwer-rnem angkek ingwepenh-they atwerrpek-atwety. Ra renh-rnem ilek, “Jesus ra Ingkart ingkerrenhek aneyel.” Rantey arrpemarl renh-rnem ilek, “Moses-kenh angka arrwekeleny Akngey-kenh angkakert-rnem arrwekel Jesus-ek angkerrenh.” \p \v 24 Ingwer-rnemel-anem ikwer-penhan angka tnakek. Ingwer-rnem-anem arrangkw, tnakey-angenh. \v 25-29 Paul-el renh-rnem ilek, “Itnweng rant arraty innga angkek, Akngey-kenh angkakert arrwekeleny Isaiah-angkwarr, ra arrwekeleny-rnem ilekarl, ‘Akngerr renh-rnem ilay, arrantherr arternp innga awelhey-angenh. Arrantherr nthakenh iterl-arey-angenh. Arrantherr intem-antey arerl-aneyenh. Arrantherr nthakenh iterl-arey-angenh. Akngerr iylpa akentelhek, atyeng mwerranty awelhey-angenh. Annga ikwer-rnem aparrngirrek. Atha renh-rnem alakenh ilek, rernem anngel aretyek, rernem iylpel awetyek, rernem-anem atyeng arraty-angkwarr awelhetyek. Ikwer-penhan atyeng-warl angkepirretyek, athanem renh-rnem mwerriletyek.’ Alakenh-anyem Akngeyel Israel-kenh-rnem ilek.” \p Paul-el renh-rnem ilek, “Angka nhenh Akngeyel ingkerrenh Jew-weny-rnem itethiletyek, angka nhenh atha renh-rnem ilek, rernem angka nhenhek awelheyek.” [Rernem ilterrek. Ikwer-penhan rernem alpek.] \p \v 30 Paul-anem aherrety atherrel-anem anenh, warl anyent rent-emilemel. Rernem ikwer-warl ilkwatherr apetyek. \v 31 Ranem renh-rnem arnkatyel akalty-anthek, Akngey ra Ingkart ingkerrenhek aneyel. Ra Ingkart Jesus Christ-kenh angka akalty-anthek, Akngeyelarl renh thwenek. Ingkerrenh ikwer awelhek, ingwerel renh tyerney-angenh.