\id 1TI ALY Alyawarr Mini Bible Northern Edition 26 May 17 (Blackman AuSIL) \h 1 Timothy \toc1 1 Timothy \toc2 1 Timothy \mt1 1 Timothy \mt2 Paul-el pip nhenhan ingkwernew, rap thwenew Timothy-warl-anem. \imt1 Angka nhenhan alakenh aynteyel \ip Paul-el angka nhenh pip-warl ingkwernew, rap thwenew artwa akely-warl Timothy-warl. Paul-wenh alerikw-apenyarlap ran anenh. Ratherrap alhenh, angka mwerr Akngey-wenh ilerl-apenh. Timothy rap artenyarl anew apmer ingwerelarl Ephesus-itwewarl. Paul rap alhew Macedonia-warlarl. Apmer nhenh-they rap thweney-alhew pip nhenhan. \ip Pip nhenh-angkwarr ra Timothy ilew alakenh: “Ntwa Ephesus-areny-rnem akalty-antheyew arraty-angkwarr. Ingwer-rnemelan akalty-antheyel apmwangkwarr, akngerr ilpertelelh-aynteyew. Ntwa renh-rnem akalty-anthaynta mwerr-angkwarr.” \ip Paul-el ilew Timothy arrpemarl: “Ingwer-rneman rlwaneyew, atyetyart aneyew tyatyew.” \c 1 \s1 Paul-el pip ingkwernew, rap thwenew Timothy-warl \p \v 1 Ya Timothy, ayeng nhanyemarl Paul. Athan thweneyel pip nhenhan ngkweng-warl. Awank-akerr Akngeyel ilew, “Ingwerentyarl inweng anthelhem Jesus Christ-warl, athan renh arntarnt-arayntem. Rap atyeng-itwel aney-alpem intem-antey, ilwey-angenh.” Alakenh anantherr arternp-antey Jesus-ew mpwelhayntem, rarl ingwer-ingweran angkep apetyeyenhew. Ratherr ayenh rlwanew alhaynteyew, angka mwerr-angker Jesus-akert ilerl-apaynteyew apmer arrpanenhew. \p \v 2 Timothy, ayeng ngkweng artewenty ilkelheyel. Ngan alerey atyenh-apenyarl aneyel, ntwap Jesus-ew iterreyel ayeng-apeny. Athan intem Akngey ayern-ayntem Lord Jesus-then alakenh: “Akngeyay, nga athamerr-aynteyew Timothy-ew. Renh arntarnt-araynteyew mwanty-antey, raw mwerr anaynteyew.” \s1 Ingwer-rnemelan akalty-antheyel apmwangkwarr \p \v 3 Aylanth anenh Ephesus-itwew-tangkwel. Ayengan Macedonia-el-anem aney-alpew. Apmer Ephesus-itwew artwa ilkwernem anenh tyaty-itwew, rernem angka apmwew akalty-anthenh. Atha ngenh ilew, arteny anaynteyew, ntnwa renh-rnem arratyel-aynteyew. Athap ngenh ilew, renh-rnem akeleyteleyew. Nthakenh rernem alakenh akalty-anthey-angenh! Atha ngenh ileyel pip nhenh-angkwarr: artwa yanh-rnem ilaw, apmwel-ayeth akalty-anthey-angenh! \v 4 Rerneman aleth akalty-antheyel angka apmwernem, angkernem-then itnernem arrwekeleny-rnem-akert. Christian-rnem apateyel-anem itna yanh-rnemew. Artwa ilkwa yanh-rnem warrkerrey-angenh-anem Akngeyew, arrangkw. Akngey-wenh-rneman ikwerant iterreyew, itna yanh-rnemew iterrey-angenh-anem. \p \v 5 Timothy, ngan angkeyew Christian-rnemewarl, rerneman inweng anthelheyew Akngeyew-anem. Akngey ra aleth iterreyel ilek-ilek mwerr-angkerew. Renh-rnem ila, iterreyew irrkaty-angkwarr-antey. Renh-rnem ila, aneyew arraty-angkwarr-antey. Renh-rnem ila, awelheyew Jesus-wenh angkew, renhant apenteyew. Rerneman alakenh-anyem mwerr-angkwarr anem, rernemap ingwer-rnemew-then ilkelhem arrpemarl. Alakenh-anyemap rernem aleth anemer. \v 6 Artwa yanh-rnemanap apmwangkwarrarl alheyel, intwemelerreyel Akngey-wety. Rerneman arlkarerreyel Akngey-wety, ingwer-rnem-wety-then arlkarerrem arrpemarl. Rerneman aleth angkeyel apmwel-ayeth arwa arrangkwew. \v 7 Rerneman ilkelheyel, angka Moses-wenh akalty-antheyew. Arrangkwarlap ran. Rernemanap akwerrparl, Moses-wenh angka iterl-arey-angenh. Rernemanap aleth-antey akalty-antheyel, iterl-arey-angenharl, arrangkwarl! \p \v 8 Kel anantherr iterl-areyel, angka Moses-wenh mwerr anewantherr aynteyel. Angka yanh-penh anantherr arraty-angkwarr aneyew. \v 9 Anantherr iterl-areyel arrpemarl, akngerran Moses-wenh angkew awelheyel. Akngeyelan angka yanhan anthey-angenh Moses-ew, renh-rnem arratyeleyew, arrangkw. Ran anthew, ingwer-rnemew arratyeleyew, apmwangkwarrarl aneyelew, Akngeyew awelhey-angenh-rnem. Rerneman aleth amentewarl aneyel, aleth arrkent aneyel. Rerneman Akngeyew iterrey-angenh ingwer-rnemew-then. Ilek-ilek apmwangkwarr rerneman mpwareyel. Ingwer-rnemelan atwem aynikw-then amikw-then ipmew-antey. Ingwer-rnemelan arwa atwem ipmew ingwer-rnem arrkent, arwa arrangkwew. \v 10 Ingwer-rneman mpweny alherleweyel artwa ingwer-wenh arelh-itwew. Ingwer-rneman mpweny alherleweyel arelh ingwer-wenh artwitwewarl. Artwa atherran itengerrem apmwangkwarr, ratherr anewart-arrpantey aneyew. Arrangkwarlap ran! Ingwer-rnemelan ingwer-rnem antwerrkem, warrkemeleyew ikwer-rnem. Ingwer-rneman irrtywaltharl. Rernemap apmwangkwarr ayntarrp-ilem, irrtywerremel ilemel court-areny ilkwernem-warl. Rerneman alakenhaymarl ileyel, angka Akngey-wenh apmwangkwarr akalty-antheyel. Akngeyel angka rlterrk yanhan Moses-ew anthew, apmwangkwarrarl aneyel-rnem arratyeleyew. \v 11 Angka mwerr-angker nhenhan Akngeyel anthew atyeng-then, atha ilaynteyew ingwer-rnemew-then, apmer arrpanenhel aneyelew. Akngeyan aneyel mwerr-angker inngey. Angka ikwerenhan mwerr-angker inngarl. \s1 Paul-an inkwerelheyel Akngeyew \p \v 12 Ayengan inkwerelheyel Jesus Christ-ew, rantarl ayenh rlterrkeleyel. Rap ayenh iterl-areyel awank-they. Awank-akerran ra iterrew, “Paul-el ra ayenh apent-aynteyew, atyeng warrkerremel.” Alakenh-anyem-wety ra ayenh inew, warrkerr-aynteyew ikwer. \v 13 Ayengan anenh arrwel apmwangkwarr. Ayengan anenh ahelengkwarl, Jesus iterl-arey-angenh, ament anenh. Ayengap apmwangkwarr ikwer angkenharl, ikwerenh-rnem-wetyap ilkelhey-angenh anenh. Aleth athant Christian renh-rnem atwenh. Ayengan Akngeyew awelhey-angenh anenh. Akngeyanap atyeng amperrngerrew, ranap mwerr-angkwarr atyeng ilkelhew, ayenh awakelhey-angenh-anem. \v 14 Ra ayenh ilew, rarl ilkelheyel atyeng artewentyel athamerremel, ayenh arntarnt-areyel mwerranty. Alakenh-anyem athanem Jesus Christ apenteyel, ikwerant awelhemel. Alakenhap ayeng Christian ingwer-rnemew ilkelheyel-anem. \p \v 15 Timothy, ntwan iterl-areyel, Christian-rnem anantherran alakenh-anyem angkeyel: “Anantherr ingkerrenh apmwel-ayeth, ahern nhenhelarl aneyel-rneman. Akngey ranap anenhantherrenh atwey-angenharl. Rap thwenew Alerikw ikwerenh-antey, katy ilweyew anewantherr ingkerrew.” Inngarlap ran. Rap atyeng-then ilew arrpemarl. Ayengan Paul-an ahelengkw innga anenh ingwer-rnem-angkwarran. \v 16 Ayengan apmwangkwarr-tangkwel anenh, Akngeyanap atyeng ilkelhenh-anteyarl. Rap atyeng athamerremel arternp mpwelhenh. Akngerrelan ayenh arenharl. Alakenh rernem iterl-areyel-anem, Akngey rarl ingkerrenhew athamerremel aneyel. Rernemap ikwer-warl-athek angkeperreyew, ikwerant iterremel. Rernemap alpem, ikwer-itwel aney-alpeyew intem-antey. \v 17 Alakenh-anyem anantherr Akngeyant nakaynteyew aleth-antey. Ra ingkerrenhew atyetyart aneyel, aleth-anteyap ra ilkwa aneyel. Ra nthakenh ilwey-angenharl, arrangkw! Nthakenh renh arey-angenharl anngel. Ran ilkwa ingkerrenh-angkwarr aneyel! Nakemel aylelherreyew! Kel innga! \s1 Apenteyew angka Akngey-wenhant \p \v 18 Timothy, nganap alerey atyenh-apeny inngarl. Tyatyew-artey-rnemelan ngkweng-warl akapwert-warl itep arrernew, ngenh tyaty-areny ilkwa arrerneyew, ayernemel Akngey ngkweng. Inweng Mwerr-angkerel ikwer-rnem-angkwarr ngenh ilew, ikwer warrkerr-aynteyew, tyaty arrpanenh-angkwarr alherl-apaynteyew. Athan ngenh ileyel angka irrkaty-angkwarr-anem. Aleth iterr-aynteyew angka nhenhew, iylpelerrey-angenh. Alakenh-anyeman nga artwa army-areny-apeny, rlterrk anaynteyew Jesus-angkwarr arrenty-wety. \v 19 Ngarl alheyelan, angka ntwa ilerl-apeyel, iterrerlap-aynteyew rlterrk-antey Akngeyew. Ntwan kel iterl-areyel, arraty-angkwarr anaynteyew. Aleth anaynteyew alakenh-anyem. Ingwer-rnemelan kel iterl-areyel arraty-angkwarr, rernemap mentyarl aneyel. Alakenh-anyem rerneman intwemelerrew Akngey-wety, iterrey-angenh ikwer, arrangkw-anem. Rernem-apeny alakenh aney-angenh. \v 20 Artwa yanh-atherr, Hymenaeus-then Alexander-then, ratherr alakenh aneyel, apmwangkwarr. Nthakenh ratherr apmwel-ayeth ikwer angkey-angenh-anem. Menty arrenty Satan yanhel renh-atherrenh irrwampenh-anthem, ikwerenh-angkwarr. Atha renh-atherrenh menty tyarlewew, ratherr iterl-areyew-awaty, apmwel-ayetharl ratherr aneyel. \c 2 \s1 Christian-rnem akarrerr-aynteyew ingkerr, Akngey-warl-athek angkaynteyew \p \v 1 Atha ngenh ileyew Christian-rnem-then alakenh-anyem: arrantherrarl akarrerreyel, Akngey ayern-ayntenh-arey ingwer-rnemew-then, rernemaw angkeperrenhey-alpeyew ikwer-warl-athek. Arrantherrap nakemel angkem, ra mwerrarl ingkerrew. \v 2 Ilkwernemewan apmer arrpanenhew ayern-aynteyew Akngey, kapment-areny-rnemew-then. Arrantherr alakenh Akngey ayernem, mwerrantyarlap rernem arntarnt-araynteman ingkerrenh anenhantherrenh. Kel anantherr arternp-anem mwerrant-arey anaynteyew, Akngey-anem apent-ayntemel. \v 3 Alakenh-anyeman mwerrarl, anantherrarl renh ayerneman, renh irrngerney-anthemel. Rarl anyentel anenhantherrenh arntarnt-arayntem mwerranty, \v 4 rarl artewentyan ilkelheyel anewantherr. Ran mpwelheyel ingkerrenhew, ikwer-warl inweng anthelheyew, iterl-aremel angka arraty ikwerenh. Alakenhap ra ilkelheyel. \v 5 Akngey ran anyent aneyel ingkerrenhew-antey. Rarl alerikw ikwerenh thwenew ahern nhenh-warl. Jesus ran artwarl anenh, anantherr-apeny. Rant anyentel anenhantherrenh anyenteley-angker Akngey-warl-athek. \v 6 Rarlap katy ilwewan anewantherr ingkerrew, itetheleyew anenhantherrenh ipmewety. Awank-akerr Akngeyelan anenhantherrenh iley-angenh angka Jesus-akert. Aley-anyeman ra ileyel anaynt-anem anenhantherrenh, anantherr ilaynteyew ingwer-rnemew-then. \v 7 Nhenhanap angka inngarl. Alakenhap ra ayenh ilenhan, angka ikwerenh-akert anaynteyew. Ayengap alheyel ingweram-angkwarr, angka ikwerenh ilaynteyew. Ayenhan thweney-angenharl ra Jew-rnem-warlan, arrangkw. Ra ayenh thwenew ingwer-rnem-warlarl, rernemaw angka Jesus-akert iterl-araynteyew. Athan irrtywerremel iley-angenh; arraty-angkwarrarl ayengan angkeyel. \s1 Christian-rnem rernemarl akarrerreyel, alakenharl ra ayntemer \p \v 8 Athan artwa Christian-rnem tyaty arrpanenh-angkwarr ileyel, arraty-angkwarr anaynteyew. Akngey-warl rernem angkem, nthakenh rernem apmwangkwarr ingwer-rnemew aney-angenharl, arrangkw ilterrey-angenh rernem. Akngey-warl angkeyew, itep irrwerlerremel ikwer-warl. \p \v 9 Athap arelh-rnem-then ileyel, arraty-angkwarr anaynteyew. Rerneman mwerr-angker inngelheley-angenharl. Alta mwerranty mpwarelhey-angenh, ilengem mwerr-angker altewarl arrerney-angenh, ilengem pretty one-rnem gold-penh arrerney-angenh arrpemarl. Arnkwethen arlkeny-arlkenyel aylpey-angenh, menty, artwernemel arewerr tyaty-itwew. \v 10 Arelh-rnem atha ileyel arrpemarl, rernemarl Christian ilelhem, rernem ingwer-rnem arntarnt-arayntemarl mwerr-angkwarr, ikwer-rnem mpwaraynteyew mwerr. Alakenh-anyemanap mwerr-angker inngarl mpwarelheyel. Nthakenh rernemant ament mwerr-angkwarr mpwarelhey-angenh, arrangkwarl. \p \v 11 Arelh-rnemarl tyaty-itwew akarrerrem, rernemap awelheyew akater, angka Akngey-wenh aweyew akaltyerremel. Artwelarl angka akalty-anthem, arelh-rnem mwerranty awelheyew, ilterrey-angenh. \v 12 Paul ayeng angkeyel, arelh-rnemel nthakenh akalty-anthey-angenh tyaty-itwew. Nthakenh rernem artwangkwarr anpererrey-angenh. Nthakenh rernem artwernem akalty-anthey-angenh. Alakenhap ayeng angkeyel, arelh-rnem anaynteyew akeleytarl tyaty-itwewan. \p \v 13 Alakenhap ran: artwethen arelh-then anantherr aneyel ratherr-apeny, arrwekelarl anenh-apeny, Adam-then Eve-then. Akngeyel artwa yanhan Adam-an renh-tangkwel mpwarew. Ikwer-theyan arelh yanh-anem Eve-anem mpwarew. \v 14 Arrenty Satan ran irrtywerl-amperney-angenh Adam-an, arrangkw. Eve-arl ran irrtywerl-ampernew. Eve-an awelhewarl ikwer, rap intwemelerrew Akngey-wety. Apmwangkwarr-anem Eve ra anenh. Alakenh-wety ayeng angkeyel arelh-rnemew, rernem nthakenh akalty-anthey-angenh, nthakenh artwernem-angkwarr anper aney-angenh, arrangkw. \v 15 Arelh-rneman artewenty iterreyew Akngeyew, rlterrk aneyew ikwer-angkwarr arraty. Rerneman Christian ingwer-rnemew-tangkwel ilkelherl-anemer, nakelhey-angenh ament. Alakenh-anyeman, Akngey ranap inkwerelheyel ikwer-rnem. Rernemarl ampa akely atnyenem, rap renh-rnem arntarnt-aremarl mwerrantyelarl. \c 3 \s1 Angka tyatyew-artey-akert \p \v 1 Timothy, ntwa iterl-areyel, Christian-rnem anantherr angkeyel-angkwarran alakenh-anyemarl: “Ingwerenty apekarl iterreyel, ra tyatyew-artey aneyew, kel mwerrarl.” \v 2 Alakenhap ran artwa tyatyew-arteyan arratyarl anem intem-anteyarl, apmwangkwarr-wenyarl. Rap atnyen-ayntem arelh anyent-antey intem. Akeleyt-antey ra anem arternp ingwer-rnem-akert, mwerr-angkwarr ikwer-rnem angkemel. Ingwer-rnemelan renh mwerr antwemarl. Rernem apetyenty apmer ikwerenh-warl, menty tyarlewem renh-rnem mwerr aynteyew apmer-itwew. Ra iterl-areyew, mwerr-angkwarr akalty-antheyew, rernemaw arraty-angkwarr angka Akngey-wenh aweyew.\fig |src="GT.ALY.p263.tif" size="col" ref="1 Timothy 3:2" \fig* \v 3 Ra mwerr aneyew terangkerrey-angenh. Nthakenh ra ahelerrey-angenh anaynteyew, ra atwey-angenh ingwer-rneman, arrangkw. Ra nthakenh aleth ilterl-aney-angenh ingwer-rnem. Ra nthakenh anketyerrey-angenh manew. \v 4-5 Rap mwanty-antey arelh ikwerenh arntarnt-araynteyew ampernem-then. Ra renh-rnem apek mwerranty arntarnt-arey-angenh, ranap tyaty-areny-rnem-then arntarnt-arey-angenh arrpemarl. Tyatyew-artweyelan arntarnt-areyew ikwerenh-rnem-tangkwel. Ampernemanap ikwer awelh-aynteyew, ilterrerl-aney-angenh. \p \v 6 Artwa anyentan iterrem apek, tyatyew-artey aneyew, kel mwerr. Rap Akngey-angkwarr arleng-alenty-tangkwel anem. Mentyarl Christian rlengkeny aneman, tangkemel ra nakelherl-anewerr. Nthakenh alakenhan aney-angenh, Akngeyel renh atwewerr. Irrkaty-angkwarr arrenty Satan yanh ra atwew arrpemarl. \v 7 Tyatyew-artey ra aneyew arraty-angkwarr arrpemarl. Akngey iterl-arey-angenh-rnem rerneman arem artwa mwerrarl ra. Rernemap apek iterreyel, ra apmwarl. Ingwer-rnemelan renh ilem Christian-arrpantey, rap nyerrerrem-anem. Satan yanhelan renh antwerrkem-anem irrwernemel, apmwangkwarr alhaynteyew. \s1 Warrkenh ingwer-rnem-akert tyaty-areny-rnem-akert \p \v 8 Ingwerenty apek tyaty-areny-rnemew warrkerreyew. Irrkaty-angkwarr arrpemarl ran arraty aneyew. Rap angkaynteyew arraty-antey, irrtywerremel iley-angenh. Ra mwerr anem terangkerrey-angenh. Ra manew-then anketyerrey-angenh. \v 9 Iterl-areyew kanper-antey angka arraty-then Jesus-akert awelhemel. Ra nyerrerrewerr, ra aleth-antey arraty-angkwarr anaynteyew, apmwelheley-angenh. \v 10 Ntwa warrkenh tyaty-areny arrerneyew-alenty, ntwap renh arrkernem-tangkwel. Alakenhap tyaty-areny-rnemel iterl-arem, rarl arraty-angkwarr Akngeyew anem. Innga apek ra arraty-angkwarr anem, kel mwerrarl. Rap anemarl, tyaty-itwew warrkerr-aynteyew. \p \v 11 Alakenh arrpemarl arelh ikwerenh ra arraty-angkwarr arrpemarl aneyew, ingwer-rnemel areyew, mwerr-angkwarrarl ra arraty anem. \fig |src="GT.ALY.p265.tif" size="col" ref="1 Timothy 3:11" \fig*Rernemap arelh renh mwerr antwemarl. Ran mwerr-angkwarr angkaynteyew ingwer-rnemew, tyel-angkey-angenh, irrtywerremel iley-angenh, arrangkw. \p \v 12 Artwa warrkenh tyaty-arenyel ra arelh anyent-anteyarl atnyen-ayntem. Rap mwantyel arntarnt-arayntem arelh ikwerenh ampernem-akert. \v 13 Rap rlterrkel Jesus iterl-araynteyew. Ra apek arraty-angkwarr tyaty-angkwarr anem, rernemap renh mwerr antwemarl. Alakenhap ra rlterrkerremarl, alhewerarl ra alheyel, angka mwerr-angker Jesus-akert ilerl-apeyel. \s1 Angka mwerr-angker Jesus-akert rlterrk inngarlap ran! \p \v 14-15 Timothy, atha ngenh areyew apmer ngkwenh-itwew. Ilengemel ayenh artwerelem apek, atha iterl-arey-angenh. Alakenh-they atha angka nhaym ingkwernem pip-warl, ngkweng thweneyew. Pip nhenh-angkwarr ntwa iterl-areyew, Christian-rnem akalty-antheyew, rernemarl akarrerreyel ngkweng-warl. Rernemap iterl-arem, mwerr-angkwarr anaynteyew, apenteyew angka Akngey-wenh, ntwarl akalty-antheyel-angkwarr. Akngey ran intem-antey aneyel, rap ikwerenh-rnem anenhantherrenh arntarnt-areyel. Ran anenhantherrenh rlterrkeleyel arraty-angkwarr, angka ikwerenh apent-aynteyew. Rap angka ikwerenh akalty-antheyel anenhantherrenh, ingwer-rnemanap awelhemarl, inweng anthelheyew ikwer-warl. \v 16 Akngeyelan angka nhenhan anthew anenhantherrenh. Angka mwerr-angker inngarlap ran. Anantherran akwerrp anenh, iterl-arey-angenh, rap anaynt-anem anewantherr ilew. Angka nhanyemanap alakenh aynteyel: \b \q1 Jesus renh atnyenew ahern nhenh-itwew anantherr-apeny. \q1 Inweng Akngey-wenhelan renh itethelew ipmepenh. \q1 Alakenhap anantherr renh iterl-areyelarl, ran Alerikw Akngey-wenh. \q1 Antyerl-rnemelan renh arew arrpemarl. \q1 Angka nhanyem ikwer-akert ingwer-rnemelan apmer arrpanenh-warl ilerl-apenh. \q1 Apmer ahern nhenh-areny-rnem ingkerrenh angkew awelhew, rlterrk iterremel Jesus-ew. \q1 Akngeyelan renh akngeynew irrwerl-warl, ikwer-itwel aney-alpeyew intem-antey arawerrng ilkwakert. \c 4 \s1 Tyatyew-artey ingwer-rneman intwemelerremarl Akngey-wety \p \v 1 Akngey-wenh Inwengelan ayenh ileyel anaynt alakenh: Jesus-an apey-alpeyew-alenty, ingwer-rneman ipmelheyenh, Akngey-wenh angkew awelhey-angenh. Inweng apmwernemew Satan-wenh-rnemew rernem awelheyenh, angka apmwernem apenteyenh. \v 2 Tyatyew-artey yanh-rnemel irrtywerremel ileyel arrenty apmwakertel, ingwer-rnem akalty-anthemel apmwangkwarr. Nthakenh rernem arraty iterrey-angenh-anem. Rernemap aleth apmwangkwarr angkem, nyerrerrey-angenharl. \v 3 Rernemap irrtywerremel ilem ingwer-rneman, rernemaw intwemelerreyew Akngey-wety. Alakenhap rernem angkem, “Nthakenh anewarterrey-angenh! Nthakenh amern yanh-lkwer arlkwey-angenh!” Angka nhelkwer apmwarl. \p Akngeyanap alakenh angkey-angenharl, arrangkw. Ra anenhantherrenh alakenh mpwarew, anewart aneyew. Rap amern ilek-ilek mpwarew, anantherr arlkwaynteyew. Anantherrarl innga renh iterl-arem, anantherrap inngarl inkwerelhemel amern ilek-ilek alhewer arlkwem. \v 4 Akngeyelan ilek-ilek ingkerrenh mpwarew. Ingkerrenhap mwerr-angker. Alakenhap anantherran mwerr-angkwarr anewart itengerrem. Alakenhanap anantherr inkwerelhemel angkem ikwer, amern arlkweyew-alentyan. Kel mwerr innganem. \v 5 Alakenhap ra aynteyel: Akngeyel anenantherrenh ilew angka ikwerenh-angkwarr, mwerr anantherr anewart itengerrem. Rap ilew, amern ikwerenh mwerr-angkerarl. Kel anantherr mwerr-angkwarr angkem ikwer amern arlkweyew-alenty. Alakenh anantherr mwerr-angker ilek-ilek arlkwem alhewer. \s1 Mwerr arraty warrkerreyew Jesus-ew \p \v 6 Timothy, aleth-antey Christian-rnem akalty-anthaynta, ayengarl angkeyel-angkwarr. Alakenh-anyemap ngan mwerr-angkwarr warrkerrem Jesus Christ-ew tyaty ikwerenhew-then. Akngey-wenh-angkwarr inngarl aynteyel. Ngan aleth-antey akaltyerr-aynteyew angka ikwerenh, ntwap aleth apent-ayntem, rlterrkerremel. \v 7 Awelhey-angenh ingwer yanh-rnemew, angka altyerr-penh-rnem-arrpanteyarl ngkweng ileyelew. Menty ipmay. Ngan aleth-antey awelh-aynteyew angka Akngey-wenhew. \v 8-9 Ntwa iterl-areyel, ingwer-rnem alakenh angkeyel: “Nga alakelheyew arrkent, ilengem awerr apek irrwerlel-aynteyew, ngenh arlka rlterrkel-aynteyew.” Alakenh-anyem anantherrap akwel rlterrkerrem. Ranap mwerr inngarl aynteyel, inwengant mwerr rlterrkeleyew, Akngeyaw anantherr aleth apent-aynteyew. Anantherrap ngwelem ikwer-itwel aney-alpem aleth-antey. Angka nhenhanap inngarl. \p \v 10 Alakenh-anyem aleth anantherr warrkerr-aynteyew. Akngey ranap anenhantherrenh itethelem, anantherrarl inweng ikwer-warl anthelhew. Rap aleth aneyel, anantherr iterl-areyelarl. Rap ingkerrenh-antey arntarnt-arayntem. Renh apenteyel-rnemanap rernem alpem, ikwer-itwel aney-alpeyew intem-antey. \v 11 Ntwa aleth-antey Christian-rnem akalty-anthaynteyew, ayengarl angkeyel-angkwarr. Renh-rnem ilaynteyew, angka nhenh aleth apent-aynteyew arraty-angkwarr. \p \v 12 Timothy, artwa akely-antey nga aneyel. Ingwer-rnem Christian-rnem ngkweng awelhey-angenh-antey apek. Mwerr artewenty iterrey-angenh-antey. Ikwer-rnem aleth-antey angkaynteyew mwerranty, arraty-antey. Aleth-antey ilkelh-aynteyew ikwer-rnem. Rlterrk-antey iterr-aynteyew Akngeyew. Ilek-ilek apmwa menty ipma. Christian yanh-rnemel arem, ngarl aneyel arraty-angkwarr, rernemap ngenh iwarrernemarl. \v 13 Aleth-antey angka Akngey-wenhan reytemel-aynteyew, rernemarl ingkerr akarrerrem tyaty-warl. \fig |src="GT.ALY.p401.tif" size="col" ref="1 Timothy 4:13" \fig*Aleth-antey renh-rnem akalty-anthaynteyew, rernemap arratyarl aneman. Aleth-antey alakenh mpwaraynta, ayeng alheyew-atety ngkweng-warl. \p \v 14 Ntwa apek iterl-areyel, artwamp ilkwernemelarl tyaty-areny-rnemel ngenh arrernew, tyatyew-artey aneyew? Rernem Akngey ngkweng ayernew, ngkweng-warl itep arrernemel. Akngeyelan ngkweng-warl arrernew Inweng ikwerenh, rap ngenh anthew arawerrng ilkwa, ikweraw warrkerr-aynteyew. Arawerrng ilkwakert nga aleth-antey warrkerr-aynteyew. \p \v 15 Angka nhenh apent-aynteyew, pip nhenhel ileyel-angkwarr. Alakenh-anyem Christian ingwer-rnemel arem, ngan mwerr-angkwarr Akngeyew warrkerreyel, warrk rarl ngenh anthew. \v 16 Mwanty anaynteyew ilpertelelhewerr, iwerr apmwangkwarr apentewerr. Aleth-antey iterr-aynteyew angka Akngey-wenhew, ntwap akalty-anthem rlterrk arraty-angkwarr. Nga arntarnt-arelhem mwerranty arraty, ntwap ingwer-rnemarl akalty-anthem, mwerr-angkwarr. Ntwap iwerr arraty-angkwarrarl apentem, nga aney-alpem Akngey-itwel intem-antey, ngkwenh-rnem-akerr. \c 5 \s1 Paul-el Timothy ilew, renh-rnem arraty-angkwarr akalty-anthaynteyew \p \v 1 Tyaty-areny anyentarl apmwangkwarr alhem apek, mwerranty nga angkeyew ikwer, ntwap arratyeleyew renh mwerr-angkwarr. Mwerr angka artwampew, aynengkw ngkwenhew-apeny. Renh iltey-angenh. Artwa akelyew mwerr angka, ayteyengkw ngkwenhew-apeny. \v 2 Mwerr angka arelhampwew, amengkw ngkwenhew-apeny. Mwerr angka aleyakew, ayteyengkw ngkwenhew-apeny. \p \v 3 Arelh inpert-rnem aneyel arrangkw apek, ikwer-rnem-wenh arrangkwarl. Ngan amperrngerreyew ikwer-rnemew. Tyaty-areny-rnemel arntarnt-aremer renh-rnem mwanty. \v 4 Inpert ingwer-rneman mwerrarl apek aneyel ikwerenh-rnem-akert. Nthakenh ikwerenh-rnemel renh-rnem iwey-angenh, renh-rnemarl alkenhelew-penh. Angkeparlap inpert-rnem arntarnt-areman, rernem renh-rnem arntarnt-arenh irrkaty-angkwarr. Alakenh-anyemarl inpert-rnem aneyel, Akngeyanap ikwer-rnem inkwerelheyel. \v 5 Inpert ingweranap arrangkwarl aneyel apek, ingwerentyel arntarnt-arey-angenharl. Angkepelarreng ra aleth ayerneyel Akngey, renh arntarnt-araynteyew. Renhap tyaty-areny-rnemel arntarnt-araynteyew. \v 6 Arelh inpert ingweran ilelhem Christian, ranap ilkelheyel apek, arrkent alhaynteyew. Ra arraty-angkwarr aney-angenh, arrkent alhaynteyew apmwangkwarr, Akngey apentey-angenh-anem. Inwengan ikwerenh apmwarl. \p \v 7 Ntwa Christian-rnem ingkerrenh ila angka inpert-rnemew, rernem arraty aneyew, ingwerentyel renh-rnem ayntarrp-ilewerr. \v 8 Christian-rnemel aleth ikwer-rnem-wenh arntarnt-arem, ampwety-ampwernem-then akely-rnem-then. Akngey-wenh-angkwarr alakenh-anyemarl. Rerneman anerl-anenty, ikwerenh-angkwarr apentey-angenharl, rernemap arwantey Christian-arrpanteyarl. Akngey rernem inngarl iterl-arey-angenh. \p \v 9-10 Aleyanap akngerrarl inpert-rnem arrangkw aneyel apwert-weny-then, ingwerentyel arntarnt-arey-angenh. Ntwanap itnernem ingkwerneyew inpert yanh-rnem ingkerrenh pip-warl. Yanh-rnem-tangkwel arternpel ara. Ampwa innganem rernem aneyel, 60 apek. Arelh inpert ingwer-rnem ingkwerney-angenh-antey, alerl-antey rernem aneyel. Arelh inpert ampwa anyent ra artwa anyentant-akert anenh, mpweny ingwerew alhey-angenh arrangkw. Ran ingwer-rnem arntarnt-arenh mwerrantyel, alethang-rnem-then ra arntarnt-arenh apmer ikwerenh-itwew mwerrantyel. Ran ampa ikwerenh-rnemarl alkenhelew arraty-angkwarr mwerrantyel, rap rlterrk anenh tyaty-angkwarr. Ingkety ingwer-rnem-wenh ra lhewenh Christian-rnem, Jesus-elarl kwertengerl ikwerenh-rnem ingkety lhewenh-apeny. Rlterrkarl ayntenh-angkwarrarl, ranap athamerrenh ingwer-rnemew. Inpert nhelkwerant Akngey-wenh-angkwarr arratyarl anenh, pip-warl ntwa ingkwerneyew. \p \v 11-12 Inpert akely-rnem-alew? Ingkwerney-angenh-antey, mentyarl. Rernemarl apek inperterrew, rernem angkew alakenharl: “Ayengan amentewarl anerl-aneyenh, anewarterrey-angenh. Ayeng anaynteman amperrel-antey, tyaty-itwew warrkerr-aynteyew.” Alakenh-anyemanap mwerrarl. Ingwer-ingweranap rernem iterrem apek, “Artwa yanhew ayeng ilkelheyel innga. Ayeng anewarterreyew-anem.” Alakenh rernemap iylpelerrew-anem, rernemarl angkew-penh, nyerrerrew-anem. Akngeyan ikwer-rnem awakelhem apek, rernemarl irrtyerremel ilew-wety renh. \v 13 Inpert akely ingwer-rnem apek anewarterrey-angenh-antey, rernemap alakenh apek iterrem: “Tyaty-areny-rnemelan ayenh aley arntarnt-areyel-anem, mwerr-anem ayeng anayntem, warrkerrey-angenh-anem.” Alakenh rernem arnmerreyel-anem, apmer ingwer-rnem-wenh-warl-anem alherl-apeyel, ilek-ilekew aparelh-aynteyew. Rernemap ingwer-rnemew tyel-angkemel alherleweyel. \p \v 14-15 Inpert akely yanh-rnem kel intwemelerrew Akngey-wety, arrenty-angkwarr-anem apenteyel. Alakenh ayeng angkeyel inpert akely-rnemew, “Mwerr-awaty anewarterreyew, ampernem atnyeneyew ilkwatherr, renh-rnem alkenheleyew, arraty innga anaynteyew. Nga amperrel aney-angenh, nga apmwelhel-anewerr.” Ingwer-rnemelanap inpert akely yanh areyel, rernem arewerr, rernemarl apmwangkwarr alheyel. Rernemap ilem Christian anenhantherrenh ingkerrenh apmwarl. \p \v 16 Arelh Christian-wenh angkwerikw inpert apekarl aneyel. Rap arntarnt-aremer angkwerikw inpert ikwerenh. Nthakenh arelh Christian ra alakenh iterrey-angenh, “Mwerr tyaty-areny-rnemel angkweraty renh arntarnt-arem. Ayeng arlarl.” Alakenh-wenyaw, menty. Rantey renh arntarnt-aremer. Nthakenh tyaty-areny-rnemel arntarnt-arey-angenh inpert-rnem ingkerrenh. Rernemap arntarnt-aremer inpert amentarl aneyel-rnemant, arrangkwarl aneyel-rnem. \s1 Tyaty-areny ilkwernem-akert \p \v 17 Timothy, atha ngenh ilenh arrwekel-antey artwa arrwekeleny-rnemew tyatyew-artey-rnemew. Artwa ilkwernem irrngerney warrkerreyel iylpareth tyaty-itwew. Rernemap arrenhantherrenh akalty-antheyel, Jesus apent-aynteyew. Rernemap angka mwerr-angker ikwer-akert ileyel ingwer-rnemew. Alakenh-anyem ikwerenh-rnem awelh-aynteyew nakemel. \v 18 Akngey-wenh pwekel alakenh-anyem ileyel, “Artwa warrkenh payemelem warrk-penh!” Pwek ra alakenh ileyel arrpemarl, “Pwelek apek warrkerreyel artwa ikwer. \fig |src="hk00096c.tif" size="col" ref="1 Timothy 5:18" \fig* Pwelek rap amern weyt lthweyel, ntang akatweyew ilpeyew-alenty. Nthakenh pwelek-wenh arrakert arertney-angenh. Mentyarl pwelekelan ntang arlkwayntem.” Alakenh-anyem aynteyel artwa tyatyew-artey yanh-rnemew, mwerr-angkwarrarl rernem warrkerreyel tyaty-itwew. Apwert anthaynteyew ikwer-rnem. \p \v 19 Tyatyew-artey anyent apek apmwelhelem. Anyent ingwerentyarl ayntarrp-ilem renh apek. Nthakenh awelhey-angenh ikwer anyentew. Artwa atherrel apek, irrpetyel apek, angka tyatyew-artey ikwer-akert ilem, rarl apmwelhelew. Ngap awelheyewarl. \v 20 Tyatyew-artey ra apek akwetyemel apmwelhelenh. Ntwa tyaty-itwew renh nyerrel-anthemel, angka ikwer-akert ilemel, tyaty-areny-rnemel aweyew-awaty. Alakenh-anyem rernem iterl-aremarl, arraty-angkwarr-anem anaynteyew. \p \v 21 Atha ngenh alakenh ileyel: Akngey, Jesus antyerl-rnemel-thenarl areyel-wety. Antyerl yanh-rneman Akngeyel rlwanew ikwer. Alakenh-anyem ntwa mpwareyew, atharl pip nhenh-angkwarr ngenh ileyel. Nga mwerr aneyew ingkerrenh-angkwarr irrkaty-angkwarr. Ngkwenh-rnemew mwerr anaynteyew alethang-rnemew-then. Mwerr aneyel-rnemew mwerr anaynteyew. Apmwangkwarrarl aneyel-rnemew-then mwerr anaynteyew arrpemarl. \p \v 22 Ingwer-ingwer nga iterrem, ntwa ingwerenty arrerneyew, warrkerreyew tyaty-itwew. Alerl-antey iterreyew mwerranty-antey. Nthakenh itep arrerney-angenh akapwert-warl anamerl-antey. Renh arntarnt-arey, ra arraty anerl-anentyew. Ra tyatyew-artey apmwa anewerr, rap ngenh-then apmwangkwarr akalty-anthewerr. Ngantey mwerr-angkwarr anaynteyew arraty. \p \v 23 Ingwer-ingwer ngan atnert kwarnelhem, kwatyantarl ntwa antyweyel. Ntwap pweytelem kwaty-then ngkwarl wayn akely-then ilpertelelhemel. Yanh-penh nga mwerr-anem awelhem. \p \v 24 Anyent apmwangkwarr alhem apek, ingwer-rnemelan areyelarl. Ingkerrel areyel. Anyent ingweran apmwangkwarr alhem, ingwer-rnemel arey-angenh apekarl. Ingwer-rnemel iterl-arey-angenh, rarl apmwangkwarr alheyel. \v 25 Anyentan mwerr-angkwarr alhem, ingwer-rnemel areyelarl. Anyent ingweran mwerr-angkwarrarl alhem, ingwer-rnemel apek arey-angenharl. Ingwer-ingwer ingkerrel iterl-arem, rarl mwerr-angkwarr anenh intem. \c 6 \s1 Artwa ilkwernem, artwa warrkenh-rnem-then ikwer-rnem-wenh \p \v 1 Timothy, ayengan angkeyel artwa warrkenh Christian ingwer-rnem-akert-anem. Rerneman warrkerreyel arlta arrpanenhel ingwa arrpanenhel, aleth-antey warrkerreyel tyayl-itwew-apeny. Rernemap artwa ilkwa ikwer awelheyew, ikwer tyel-angkey-angenh. Ingwer-rnem Akngey apentey-angenh-rnemel rernem areyel anenhantherrenh. Rernemap iterl-arem, Akngey-wenh-rnem Christian-rnem anantherr warrkerrem arraty. Rernem iterl-araynteyew, Akngey-wenh-angkwarran mwerrarl. Alakenh-anyeman rernemap nthwekern apmwel-ayeth angkey-angenh angka Akngey-wenhew, anantherrarl akalty-antheyelan tyaty-itwew. \v 2 Artwa ilkwa anyent Christian apekarl aneyel. Warrkenh ra nthakenh iterrey-angenh alakenh: “Artwa ilkwa ra Christian-arl aneyel. Mwerrarl ayengan arnmerr-ayntey, warrkerrey-angenh.” Arrangkw, alakenh-weny. Ra ikweran warrkerrem iylparetharl, Akngey-angkwarrarl ra aneyelew. Ntwan alakenh-anyem tyaty-areny-rnem akalty-anthaynteyew, rernem arraty-angkwarr anaynteyew. \s1 Christian-rnem arraty anaynteyew, anketyerrey-angenh manew \p \v 3 Jesus Christ rarl anenhantherrenh akalty-anthenh, arraty Akngey-angkwarr anaynteyew. Ingwer-rnemelanap akalty-antheyel arrenhantherrenh apmwangkwarr. \v 4 Rernem akwerrp, iterl-arey-angenh, rernemap arrangkwel akalty-antheyel. Tangkemel rernem nakelheyel mwerr-angker-arrpantey. Rernem irrwerney-angker-rnem. Angka apmwa rernem ileyel, Christian-rnemap ilterrem-anemarl. Irrtywerremel rernem ileyel, ingwer-rnemanap arwelth-rnemarl. \v 5 Christian ingwer-rneman awelhemarl ikwer-rnem, rernemap ingkerrenh ilterrem arrpemarl apatelhelemel. Rernemap apmwerrem kwen akwerrng. Rernem alakenh iterrem, “Akngey atha apententy, athap man akngerr inngarl inem.” Arrangkw, alakenhan inngeweny. \p \v 6-7 Alakenh-anyemap ra: anenhantherrenharl ahern nhenh-itwew atnyenew, anantherrap man atnyeney-angenh, arrangkw. Ingwer-ingwer anantherr ilwem ingkerrenh. Anantherrap ahern nhenhan iwerl-alhem man-weny-antey. Nthakenh anantherr akngeyney-angenh. Christian ingwer-rnemel apek manarl atnyenem, ingwer-rnem apekan arrangkwarl. Kel mwerraw. Anantherran itengant-anem ingkerrenh aneyew inkwerelhemel, apentemel Akngey-angkwarr, angka ikwerenhew awelhemel. Nthakenh anantherr anketyerrey-angenh ilek-ilek ahern-arenyew. \v 8 Anantherr anaynteyew inkwerelhemel amernew-then arnkwew-then. Man ilkwew anantherr anketyerrey-angenh, ilek-ilekew ahern-arenyew-then. \p \v 9 Ingwer-rneman apek inkwerelheyel, man akngerrarl ineyew. \fig |src="MB.E&CA.p1151.tif" size="col" ref="1 Timothy 6:9" \fig*Alakenh-anyeman arrenty ilkwelan renh-rnem arrkernemarl. Ra renh-rnem akngapety-iwem apmwangkwarr, rernemaw ilek-ilekew angwaremel ilkelheyew. Rernemap arwengkerrem-anem, apmwerremel-anem inngarl. \v 10 Ingwerenty apekan anketyerreyel, rap irrwernelhem artewentyel inngey. Rap irrwerneyel ingwer-rnem-then. Alakenh-anyem ra ipmelhem-anem Jesus-wetyan, intwemelerrem-anem. Rap apatemel-anem apwely-anem anem. Alakenh-anyem man ra apmweley-angker. \s1 Akngeyew iylpareth intem warrkerr-aynteyew \p \v 11 Timothy, nganap alakenh aney-angenharl. Ngan warrkenh Akngey-wenharl aneyel. Artwa ilkwernem tyatyew-artey-arrpantey, rernem arrangkwarl. Rernem-apeny aney-angenh. Ilek-ilek apmwewety intwemelerreyew. Mwerr-antey anaynteyew arraty Akngey-wenh-angkwarr. Ikwerant iterremel anaynteyew. Aleth ingwer-rnem arntarnt-araynteyew athamerremel. \v 12 Rlterrk-antey Akngeyew anaynteyew, ipmelhey-angenh. Alakenh-anyeman nga alpem, aney-alpeyew Akngey-itwel intem-anteyarl. Awank-akerrarl ran ngenh rlwanew, ntwa renh apent-aynteyew, ngap awelhewarl. Ntwap alakenh ilew tyaty-areny-rnem, “Ayengan inweng anthelhew Jesus-warl.” Inngap rernem awewan. \p \v 13 Ntwan Akngey iterl-areyel. Rant anyentel iteth atnyeneyel ingkerrenh. Ntwap Alerikw Jesus iterl-areyel. Ran awank-akerr arrwekel rtnew artwa ilkwa yanh-itwew Pontius Pilate-itwew, ikwer ilelheyew. Akngeyel Jesus-el-then atherrel-antey ayenh areyel, pip ingkwernerl-anenty ngkweng-warl. Nga ilelha, ratherrarl areyel-wety, ngap awelh-aynteyewarl. \v 14 Aleth-antey ilek-ilek arraty mpwaraynteyew, atharl ileyel-angkwarr pip nhenh-angkwarr. Alakenh-anyem mpwaraynteyew, Jesus rarl apey-alpeyenhew-atety. \v 15 Akngey rant anewantherr ilkwa aneyel ingkerrenhew-antey, ranap ilkwa aneyel atyetyart ingkerrenhew. Ingwer-ingwer ra ingkerrenh arratyelem, rap thwenem Jesus-anem angkep ahern nhenh-warl. \v 16 Akngey anyent rant iteth anem, nthakenh ra ilwey-angenharl, arrangkw. Ran artewentyel arrtyernem lyenenty ilkwel. Nthakenh ingwerentyan ikwer-warl arrer alhey-angenh, arrangkw. Nthakenh renh anngel arey-angenh. Ran aneyel arawerrng ilkwakert. Anantherrap renh nakaynteyew aleth-antey. Alakenh-anyem mwerr. \p \v 17 Tyaty-areny ingwer-rneman man akngerr-akertarl ilek-ilek-then akngerr atnyeneyel. Ntwan ileyew alakenh-anyem: “Arrantherr man akngerr-akert-rnem! Nthakenh arrantherr nakelhey-angenh man akngerr-akert. Man apek arrangkw ywerrewerr. Man yanhanap ahern nhenh-arenyarl, nthakenh ngenh iteth atnyeney-angenh aleth. Arrantherran iterr-aynteyew Akngeyewant anyentew ikwerant. Rant anyentel ilek-ilek mwerr-angker anthem. \v 18 Alakenh-anyemanap ntwa renh-rnem ileyew, rernem ingwer-rnem-angkwarr mwerrarl anem, athamerremel ingwer-rnemew. Ingwerenty arrangkw aneyel, rernemap anthemarl.” Alakenh-anyem ntwa ilem. \v 19 Rernem alakenh arraty mpwarelheyel Akngey-angkwarr. Rernem ilwenty, rernemap alpeyew aney-alpeyew ikwer-itwel intem-antey ilek-ilek mwerr-angker-akert. \p \v 20 Timothy, Akngeyel ngenh anthew angka ikwerenh arraty innga. Ntwan arraty-antey angka akalty-anthaynteyew, ingwer-rnemel apmwangkwarrarl akalty-antheyel-wety. Rernem iterreyel arraty-arrpantey. Rernemanap angkeyel apmwangkwarr, akwerrp-rnem, iterl-arey-angenh. Ikwer-rnem awelhey-angenh. \v 21 Irrepern ingwer-rnemanap ikwer-rnem awelhew, intwemelerrew Akngey-wety. \p Athan Akngey ayerneyel arrewantherr alakenh: “Akngeyay, aleth-antey mwerrantyel-antey arntarnt-aynteyew Timothy ikwerenh-rnem-akert.” \p Kel-antey.