\id REV - Aŋaataha-Ainde NT -Papua New Guinea 2003 (DBL 2014) \h Pɨwɨha Ausaimaninjɨha \toc1 Kɨraisiho Jonɨhoai Pɨwɨha Ausaimana Kaundisɨha \toc2 Pɨwɨha Ausaimaninjɨha \toc3 PA \mt1 Kɨraisiho Jonɨhoai Pɨwɨha Ausaimana Kaundisɨha \mt2 Kɨraisiho Jonɨhoai Wapa Noaipaitandɨhaiwaapɨ Pɨwɨha Ausaatɨ Kaundatɨ Nunjataise \is1 Kɨmandɨ Utɨpɨmandɨ Pɨwɨha Ausaimaninjɨtɨmandapɨ Pɨwɨha Nesɨpɨhande \ip Utaaho wo komɨ ambɨpatɨ Jonɨho kɨmandɨ utɨpɨmandɨ jɨpatɨpiyahande. Autaahaatɨhomɨ isɨhiyaamɨ jɨhimatohiyɨhiyaapɨ gwɨnyaataatɨ Awaisɨho Jisaasihomɨ otɨpɨpatɨho Jonɨho kɨmo utɨpɨmo jɨpatɨpiyahore. Kɨmo utɨpɨmo jɨpatɨpaisura isɨhiya Romɨhiyaamɨ gamanɨho Autaahaatɨhomɨ isɨhiyai tiwatɨ ipɨhatisatɨ naaŋɨhaiwa ambɨpatɨ yaawɨhaiwa nehohura jɨpatɨpiyahande. Jonɨho kɨma pɨwɨma jɨpatɨpiyataise kiya pɨwɨma atisawaawɨ andɨtitɨwɨ amɨ kiyaamɨ maarɨho ambɨpatɨ mbwaatɨ yatɨhɨtanɨhɨ wɨndɨ kaiwaapɨ tɨmaamahiyawɨ andɨtitɨwɨ bitoaitaatɨwo. Ko kɨmaiwaapɨ kaundatɨ jɨpatɨpiyataise. Autaahaatɨhomɨ tiworisaisɨ ipotɨhura nusoaipaitandɨhaiwaapunɨ amɨ Autaahaatɨho komɨ isɨhiyai kiyausepaatɨ numwaatɨ aunahɨpatɨ gaahatɨ numwɨtandɨhandapunɨ Jonɨho kataunjatɨ utɨpɨho kɨmo jɨpatɨpiyataise. \is1 Kɨma Ausaimaninjɨhaapɨ Utɨpɨmandapɨ Napɨmasataise \io1 Jonɨho isɨhiyai ipɨhɨrete gaahure undatɨ komɨ pɨwɨha namasisɨha (1:1-6) \io1 Jonɨho yapepatamatiyahanda Awaisɨhoai iwinjasɨhɨ amɨ Awaisɨho pɨwɨha kaundatɨ nunyataise Autaahaatɨhomɨ isɨhiya aunahɨpɨhaiwa 7 kiyahaiwaara bimohiyɨhiyaapɨ notaise. Aihɨ amɨ Jonɨho ka netatɨ kanyatindɨhandapɨha (1:9–3:22) \io1 Jonɨho yapepatamatiyahanda mmonata Awaisɨho utɨpɨho wo anɨtiwɨ wɨsasɨwɨho nesɨpatɨ nupwiyaasɨhura naaŋiwaiwa kahatɨmatɨpetahaiwa yapɨpataapɨhɨ noaipasɨtɨhandapɨha (4:1–8:1) \c 1 \s1 Pɨwɨha Jɨhɨ Nuwatɨ Nesɨpatɨ Katisɨhaare \p \v 1 Kɨma pɨwɨma wapa jɨhura wɨndɨ motɨnatɨ amɨ atɨhominɨhapaapɨ Autaahaatɨho ausaimanatɨ Jisasɨ Kɨraisihoai netɨ nunjatɨ ausaimanataise. Siyatɨ pɨwɨha sa Autaahaatɨho netɨ Jisaasihoai nunjataise amɨ Jisaasiho netatɨ wapa ketɨ noaipaitandaimbɨpaapɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiya nahatiya Jisaasihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyai kaundatɨ nunjɨtando. Aihɨ Jisaasiho komɨ enjerɨho itɨpɨho otɨpɨpatɨhoai nɨnɨ komɨ nehɨ otɨpɨpatɨhonɨnɨ Jonɨhonisaapɨhɨ netɨ natausaasihɨ nasatɨ pɨwɨha kɨma kandataase. \v 2 Aihɨ nɨnɨ Jonɨhonɨnɨ saiwa nahatewa mmonɨtɨ atindɨ nehohɨwaiwaapɨ nɨnɨ ausaatɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha akɨtɨhaare ndɨ kandaato. Aindɨ amɨ nɨnɨ Jisaasihopɨ komɨ pɨwɨha nɨngi kandatɨ nanɨsisɨha akɨtɨhaare ndɨ ausaatɨ kandaato. \v 3 Kɨma pɨwɨma nɨnɨ atindɨ netɨ ausaatɨ kandɨ jɨpatɨpiyohɨma isɨhiya awɨtohiyɨhiya maaritɨwɨse amɨ kiyaisɨ Autaahaatɨho gaahatɨ kawitaiso. Iyataatɨ amɨ kiya awɨtisaihɨ isɨhiya usa pɨwɨha kɨmɨka atiwɨ nepɨ japepihɨrohiyɨhiya maaritɨwɨse amɨ kiyaisɨ Autaahaatɨho gaahatɨ kawitaiso. Sandɨ apaapɨmaato amɨ wɨndɨ otɨhɨmetanɨhɨ kɨmaiwa katiwɨmaiwa nahatewa noaipaitandɨha asisɨha aimɨ detɨtihɨto. \s1 Jonɨho Isɨhiya Aunahɨpa 7 Kaiwɨhaiwaara Bimohiyɨhiyaapɨ Pɨwɨha Jɨpatɨpiya Nusoaasataise \p \v 4 Nɨnɨ Jonɨhonɨnɨ sahɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiyaatɨ aunahɨpɨhaiwa ikwɨ wihɨtɨrɨtihɨ wihɨnɨramɨ yahurɨtahaiwa 7 kiyahaiwaara yapɨpatɨ Pɨropinjɨhandɨ Esiyaahanda bimohiyɨhiyaatapɨ utɨpɨho kɨmo nusoaasataayo. Autaahaatɨho aimɨ aimehuraunɨ amɨ wanɨ kɨmuraunɨ bimaamɨ napisɨho amɨ ipotɨ ipotɨsangisɨ konɨhɨ bimaamɨ nutandɨho sangisɨ gaahatɨ kasisatɨ netɨ watɨpɨsamatɨ amɨ samɨ maarɨho ambɨpatɨ netɨ napaisaatisamane. Iyataatɨ amɨ Autaahaatɨho bimimbɨpɨhɨ komɨ itɨpɨho ikwɨ wihɨtɨrɨtihɨ wihɨnɨramɨ yahurɨtaho 7 kiyaho yamɨhapataatɨhɨ Autaahaatɨhomɨ ndɨmaahomwaaŋɨ bitosɨhoaisangi amɨ sangi gaahatɨ kasisatɨ netɨ watɨpɨsamatɨ amɨ samɨ maarɨho ambɨpatɨ netɨ napaisaatisamane. \v 5 Amɨ Jisasɨ Kɨraisihoaisangi sangi gaahatɨ kasisatɨ samɨ maarɨho ambɨpatɨ netɨ napaisaatisamane. So Jisasɨ Kɨraisiho Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha nahata tɨtɨhɨ nga biyatɨ ausaatɨ katatɨ amɨ anɨmwaahɨpatombɨ jɨhɨ namasatɨ nepasɨho amɨ kɨmɨko awaisawɨhiya kiŋɨhiya yapɨmbataapɨhɨ jatohiyɨhiyaamɨ Awaisɨho Jɨhoematatɨ kiyai iwinjatisɨhore. \p Amɨ kɨmɨko nyangi komɨ maarɨho biyatɨ nanyinyahore. Maarɨho nanyinyatɨ ko maipɨhaiwaatɨhapɨ nyangi nuwatɨ nanyamaatɨ amɨ ko sawahomɨ jɨtɨpataahɨ nyamɨ maipɨhaiwa nahatewa nenyamataise. \v 6 Iyatɨ ko nyangi netɨ Autaahaatɨho nyainjatɨtandɨhiyaanenyamataise. Iyatɨ amɨ komɨ Sapɨho Autaahaatɨhomɨ otɨpɨpatɨ nahataapa isɨhiyaapɨ kawitɨhaahiyaanɨnɨ pɨrisihiyaanenyamataise. Amɨ nyahɨ komɨ otɨpɨpatɨ isɨhiyaapɨ aunahɨpatɨ newaatɨ kawitɨhaawo. Iyaatɨ nyahɨ Jisasɨ Kɨraisihoai ambɨpatɨ awaipatɨ numwɨtɨhaawo amɨ ko ambɨpatɨ awaipatɨ jinjapɨhɨ jinjapɨhɨ nepɨ nutando. Ko konɨhɨ isɨhiyaisunɨ kahapaamapɨpa nahataapaisunɨ iwinjatɨmɨ notaise. Amɨ sandɨhɨ Akɨte! Akɨte! \p \v 7 Jasawise! Awaisɨho yamɨhapataatɨhɨraapɨ tɨwipatisatɨ taatɨ napɨtaiso. Taatɨ nasonɨhɨ isɨhiya nahatiya kiyaamɨ ndɨhaara iwinjaitaapo. Amɨ isɨhiya koai yaawɨhandɨ nunyawɨ tipɨ muhohiyɨhiyaisangi iwinjaitaapo. Iyonɨhɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiya kopɨ kiyai ipotɨwausehonɨhɨ waatɨ natɨwɨ nepatɨwɨ gwɨtaapo. Ye! akɨtɨsɨ sɨkɨretɨ sɨkaimatɨtaise! \p \v 8 Autaahaatɨho Awaisɨho sandaase: “Nɨnɨ Naasonɨnɨhɨ Jɨhonɨnɨndɨ amɨ nɨnɨ Naasonɨnɨhɨ ipotɨhonɨnɨ bindataayo. Nɨnɨ jɨhɨ aimɨ bimaatɨ amɨ wanɨ bimaatɨ amɨ ipotɨ napɨtandɨhonɨne. Aindɨ nɨnɨ watɨpɨhaiwa nahatewaisahonɨne,” ndaase. \s1 Jonɨho Utaaho Kɨraisihomatiyahoai Usonataise \p \v 9 Nɨnɨ Jonɨhonɨnɨ samɨ naisohonɨnɨ nyahɨ Jisaasihomɨhiyaanimatotɨhanda isɨhiya nyangi ambɨpatɨ maarɨho yaasɨhaiwa nanyinyohɨwaiwaara sangisatɨ maasɨndaayo. Amɨ nyangi Autaahaatɨho nyainjatihɨ amɨ isɨhiya yaasɨhandɨ nanyinyauhɨhandɨ kandɨ kiyaanɨnɨhɨ andɨtitaatɨ bitopɨ niyohiyɨhiyaanamɨhonɨne. Saindɨ kɨmaiwaatɨhɨ sangisatɨtohɨhonɨne. Isɨhiya nepɨ yapɨhonjɨ masɨhonjɨ durɨhɨramɨ otɨhaatɨ ahetihɨhonjaatɨhɨ ahɨnisawaayopo. Konjamɨ ambɨpatɨ Patɨmosihande. Amɨ sandɨ sanisotɨmandɨ apaapɨmaahe, amɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨhaapɨndɨwunɨ amɨ Jisaasiho katatɨ kaiwaiwaapɨ nɨnɨ sandɨ akɨte ndɨ pɨwɨha ausaahonɨhe. \v 10 Aihɨ Awaisɨhomɨ asisɨhetɨ\f + \fr 1:10 \ft Sura Sandehuraapɨse.\f* Itɨpɨho nisɨhetɨ waatɨ nanoaipasɨhɨ amɨ nisɨ maarɨhomɨ ndɨha nanorɨhaatataise. Aihɨ nɨnɨ atisata nisɨ dawaataatapɨ pɨwɨha wa waatɨ waapɨhɨnatɨ kapaparɨhɨrɨ gaatipatamatiyatɨ ganatɨ noaipataise. \v 11 Aihɨ ka pɨwɨha nɨngi sandatɨ kandataase. “Kɨnyɨ sapa nahataapa mmonɨhingɨpɨpa utɨpɨhoaatɨhɨ jɨpatɨpaimbɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiya aunahɨpɨhaiwa ikwɨ wihɨtɨrɨtihɨ wihɨnɨramɨ yatɨmurɨtahaiwa 7 kiyahaiwaaraahiyaapɨ jɨpatɨpaime: Epesasihandaahiyaapɨ, Sɨmerɨnaahandaahiyaapɨ, Pekaamaamɨhandaahiyaapɨ, Taiyatairaahandaahiyaapɨ, Sarɨtisɨhandaahiyaapɨ, Piraterɨpiyaahandaahiyaapɨ,\f + \fr 1:11 \ft Kɨmatɨ ambɨpatɨ Piraterɨpiyaahandamɨ tanyaaha siyate: naisɨhiya maarɨho namɨnawaayopo tatise.\f* amɨ Reotesiyaahandaahiyaapɨ jɨpatɨpaime,” ndataase. \p \v 12 Aihɨ nɨnɨ nepemaitɨtɨ yapepataahamataindɨ utaaso diyaamahondise ndɨ jata sisɨha raamɨhandɨ wapa kapopɨ ahotatɨ mɨhotindɨtandɨ nimaatarɨhatɨma gorɨhanda kaiwɨhatɨma 7 kiyahaiwa ahotihɨ mmonataayo. \v 13 Aihɨ saiwa sisɨha ramɨhandɨ mɨhotindiwɨmaiwaamɨ otɨhapɨhɨ Isɨhiyaamɨ Saaho Jɨhimatisɨhomatiyaho notɨ nasayatɨ bitosɨhɨ nɨnɨ iwinjataayo. Ko apotɨhɨrɨ utaarɨhɨrɨ mɨhaatapɨ kɨrɨnɨhɨ mɨhaapɨ auhɨrɨ atasɨha nimbɨmaasatɨ nipaatahore. Iyatɨ amɨ utɨhɨrɨ wɨrɨ gorɨhanda kaiwɨhɨrɨ tausandɨhaapɨhɨ wɨsasanatɨ nipaatahore. \v 14 Iyatɨ amɨ komɨ mɨtɨho misisɨha tɨwipatɨ kɨhoepɨhandamatiyatɨ apɨpaahɨ kɨhoepɨtamahore. Iyataatɨ komɨ ndɨha sisɨhaamɨ tɨhwɨtɨhɨramatiyatɨ tɨhwɨtisahore. \v 15 Iyataatɨ amɨ komɨ auhɨrɨ apɨpaahɨ nausaatahɨre ainɨhɨrɨ metorɨhandɨ wɨndɨ bɨronjɨhandɨ sisɨha watɨpɨhaara tɨhauhɨ yapɨpatɨ ikwaatɨpɨho owetatɨ waatɨ biyatɨ nausaatipatamatiyato. Iyatɨ amɨ komɨ pɨwɨha waapɨhaatɨ taahaamaatamɨ norɨhɨrɨ nausɨhaamatiyatɨ gandaase. \v 16 Iyatɨ amɨ komɨ ikwɨrɨ gaatɨhɨra kaumbwaatɨ ikwɨ wihɨtɨrɨtihɨ wihɨnɨhɨramɨ yahurɨtahaiwa 7 kiyatɨ isɨwatataise. Aihɨ amɨ namatanaatɨ kosasaihɨrɨ wihɨwihoaaŋɨ naitɨpundahɨrɨ komɨ maahomwaaŋapɨ nasatɨ nimanatɨ ahondaise. Iyataatɨ amɨ komɨ ndɨmaahomwaaŋɨ waatɨ nausaatataise ipɨho waatɨ ipɨndaatɨ awaindɨ nausaatipatamatiyato. \p \v 17 Nɨnɨ saindɨ koai usonɨtɨmapɨ awaindɨ yaindɨ komɨ auhɨrɨ atasɨhaapɨhɨ tɨmahiyatɨ napomataahonisamataindɨ ahondaayo. Aihɨ ko komɨ ikwɨrɨ gaatɨhɨra niwatɨ nɨngi sandataase. “Kɨnyɨ wɨndɨ yamaime. Nɨnɨ jɨhunɨ ipotunɨ bimohɨhonɨne. \v 18 Nisopɨ mmonɨme. Nɨnɨ jɨhura napomatatɨ japɨhɨ nepatɨ asohonimandɨ konɨnɨhɨ nasisoaarɨ bindataayono Aindɨ amɨ nɨnɨ asohonɨnɨ konɨnɨhɨ nasisoaarɨ bimohɨhonɨne. Aindɨ amɨ nɨnɨ isɨhiya napwɨtaatɨwɨhandamunɨ amɨ aunahɨpatɨ isɨhiya aimɨ napohiyɨhiya nuwɨ bimohɨpatamunɨ kihɨrɨ amɨ watɨpɨhandɨ isɨwatataayo. \v 19 Isɨ amɨ Kɨnyɨ kɨmba mmonɨhingɨpɨmbaapɨ jɨpatɨpaime. Aimɨ wanɨ ahotimbɨpaapunɨ amɨ kɨmandamɨ ipotɨ noaipaitandɨhapa mmonɨhingɨpɨmbaapɨ ahoyapɨ jɨpatɨpaime. \v 20 Kaumbwaatɨ 7 kiyahaatɨ nisɨ ikwɨ gaatɨhɨretɨ ahotisaamɨmaatunɨ amɨ sisɨha raamɨhandɨ mɨhotindɨtandɨhaiwa gorɨhanda kaiwɨhaiwa 7 kiyahaiwaunɨ mmonɨhingɨwɨmaiwaamɨ tanyaaha siyate. Kaumbwaatɨ 7 kiyamaiwa enjerɨhiya isɨhiya aunahɨpa 7 kiyahataahiyai iwinjasotɨhandapɨ sandɨ namɨhanate. O amɨ sisɨha raamɨhandɨ 7 kiyahaiwa mɨhotindindɨmandɨ isɨhiya aunahɨpatɨ 7 kiyahaiwaaraahiyaape,” ndataase. \c 2 \s1 Autaahaatɨhomɨ Isɨhiya Epesaasihandaahiyaapɨ Pɨwɨha Notaise \p \v 1 “Isɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiya Epesaasihandaahiyai winjatisɨho itɨpɨho enjerɨhopɨ kɨnyɨ jɨpatɨpaime. Pɨwɨha siyahaapɨto. ‘Nɨnɨ nisɨ ikwɨrɨ gaatɨhɨraihoaaŋɨ kaumbwaatɨ ikwɨ wihɨtɨrɨtihɨ wihɨnɨramɨ yahurɨtahaiwa 7 kaindɨhaiwa isɨtɨhonɨne. Aindɨ amɨ nɨnɨ sisɨha raamɨhandɨ gorɨhanda kaiwɨhandɨ ikwɨ wihɨtɨrɨtihɨ wihɨnɨramɨ yahurɨtahaiwa 7 kiyahaiwaamɨ otɨhatɨhɨ daindɨ bitondaayo. Saindɨ nɨnɨ bindataahonɨnɨ pɨwɨha kɨma kinyapɨ nusoaasataayo. \v 2 Kinyɨ kaingɨwaiwaapaahɨ aimɨ nɨnɨ mmonɨtɨ netɨ gwɨnyaatɨhonɨne. Aindɨ amɨ kinyɨ dɨpɨwaasanɨpɨ kaingɨwaiwaapɨsangi aimɨ mmonɨtɨ gwɨnyaatɨhonɨne. Iyataatɨ amɨ kɨnyɨ andɨtitɨpɨ bitotapa isɨhiya usa saiwɨ maipɨhiyaapɨ wɨndɨ maarɨmitɨpɨhoŋɨtinɨhɨ gisoho. Iyataatɨ amɨ isɨhiya siya gisɨ sahɨtawaapo. “Nyangisangi Aposerɨhiyaanɨne,” hɨtɨwɨ jaiwɨtauhɨ amɨ kɨnyɨ kiyaisɨ nepɨ baimbɨ tipɨtapaapɨ usonapa kiya jaipɨtɨwɨhiyaatihɨ usonapaise. \v 3 Kɨnyɨ nisɨ ambɨpatɨ anɨtimbɨ isɨwatinɨhɨ isɨhiya gisonawa kandapɨ ambɨpatɨ yaasahaiwa nahinyauhɨhandɨ kandɨ kɨnyɨ kaiwaapɨ wɨndɨ yamaimbɨ andɨtitɨpɨ bitotapa kaiwa nepɨ otɨpɨpatɨ pohimaimbɨ kaingɨtɨhandapaahɨ aimɨ gisonɨtɨ gwɨnyaatɨhonɨne. \p \v 4 Saimbɨ kainɨhandɨ kandɨ wonjɨ kinyapɨ nɨnɨ nitanataatɨ pɨwɨha sandɨ kahɨtɨtandiyo. Kɨnyɨ wuwanɨ namasapɨ nisapɨ gɨnunyaahingura sura nɨngisɨ maarɨho awaindɨhandɨ waatɨ nanyinyapaise. O wanɨ kɨmuraahɨ owetise. \v 5 Kɨnyɨ baimbɨ gwɨnyaape. Kɨnyɨ jɨhura gaahaiwa tɨtɨhaiwa baimbɨ kiyapaise. O wanɨ kɨmuraahɨ kinyɨ gaahaiwa kaingɨwaiwa namapɨ aimɨ tɨmɨhaise. Isɨ kɨnyɨ kaiwa namasisɨ japɨhɨ nepemaite. Aimbɨ kɨnyɨ jɨhɨ gaahaiwa kaingɨpatamataimbɨ kaime. O kɨnyɨ saimbɨ kamaayapaapaahɨ nɨnɨ gisaapɨhɨ napɨtɨ sisɨha raamɨhandɨ sandɨ kinyɨhetɨ ahotisɨha kinyɨhetapɨ netɨ nemaito. \v 6 Iyataatɨ amɨ kɨnyɨ gaahatɨ kaingɨpatɨ siyapaise. Nikoraasihomɨhiyaamɨ kiyohɨwaiwaapɨ kɨnyɨ wɨndɨ maarɨmitɨpɨhoŋe. Aihɨ amɨ nisangi komɨhiyaamɨ kiyohɨwaiwaapɨ wɨndɨ maarɨmito. \p \v 7 Isɨ utaaho atihɨrisahosɨ kɨma pɨwɨma Itɨpɨho Gaaho Autaahaatɨhomɨ isɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyaapɨ katisɨha biyatɨ atisatɨ nene. Utaaho wo maapɨ yapɨpatambɨhaiwa tiworisaisɨ tiwatɨ ipɨhatisɨho soaisɨ nɨnɨ gaahoŋe undɨtɨ ipatɨ asɨtimatɨtaatɨwɨhatamɨ yandɨpɨho nannɨme undisanɨhɨ nandaise. Satɨ ipitɨ yamɨhapataatɨhɨ Autaahaatɨho bimimbɨpɨhɨ osaataatɨ ahendaise,’” ndatɨ kandataase. \s1 Autaahaatɨhomɨ Isɨhiya Aunahɨpa Sɨmerɨnaahanda Bimohiyɨhiyaapɨ Pɨwɨha Notaise \p \v 8 Utaaho kɨmɨko jɨhaatɨ amɨ sata kandataase. “Kɨnyɨ baimbɨ isɨhiya aunahɨpatɨ Sɨmerɨnaahanda bimohiyɨhiyai iwinjatisɨho itɨpɨho enjerɨhopɨ pɨwɨha kɨma jɨpatɨpaime. Sa pɨwa siyahaapɨto. ‘Nɨnɨ apɨpaahɨ Jɨhimatɨtɨ amɨ ipotimatɨtɨ bindataayo. Nɨnɨ jɨhura aimɨ napotatɨ amɨ japɨhɨ nepatɨ asohonimatɨtɨ bindataayo. Aihɨ pɨwɨha kɨma kinyapɨ nusoaasataayo. \v 9 Nɨnɨ kɨnyɨ naaŋɨhaiwa kinyɨ ambɨpatɨ yaasɨhaiwa nehingɨwaiwaapaahɨ aimɨ mmonɨtɨ gwɨnyaatɨhonɨne. Aindɨ amɨ kɨnyɨ kahapaamapɨpa apɨpaahɨ owehoŋɨtinɨhɨ aimɨ gisoho. Saimbɨ owehoŋɨtapaahandɨ kandɨ amɨ kɨnyɨ kahapaamapɨpa apɨpaahɨ asaketahoŋe. Iyataatɨ amɨ isɨhiya siya gisɨ sisɨpɨhɨtɨwɨ nyahɨ Judaahiyaanɨne tohiyɨhiyaapaahɨ mmonɨtɨ gwɨnyaaho. Isiya siya tɨtɨhɨ Judaahiyaamaahe owetise Bwaasɨrɨhɨramɨhiyaare. \v 10 Masɨ wonjɨ bimambɨpɨ ambɨpatɨ yaasahandɨ wɨndɨ naitaise. Sandɨ yaasahandɨ nepaapɨ yaitaapɨmaahe owetise. Atime. Bwaasɨrɨhɨrɨ Kɨramɨhiyai kaundonɨhɨ kiya samɨ usaatangisɨ nepɨ tisapɨ nasapuwɨtaapo. Sandɨ sangi jaiwaiwɨ nasɨsenɨwɨhaiwa kaitaapo kiya tɨmɨhaitotɨwo. Saiwa naaŋɨhaiwa ambɨpa yaasahaiwa asisɨha nehɨ 10 kiyahaiwetɨ naitaapo. Saiwɨ naaŋɨhaiwa newaahandɨ kandɨ Autaahaatɨhopɨ gɨwunyaahohɨtɨhandɨ wɨndɨ namaamapɨ andɨtitɨwɨ gɨwunyaapɨ nuwɨ napowaahuraatɨtando. Saisaihɨ amɨ nɨnɨ asɨtimatɨtaatɨwɨhandɨ nawɨhomataindɨ wihoaaŋɨhandɨ sangisɨ nasamɨto. \p \v 11 Isɨ utaaho atihɨrisahosɨ kɨma pɨwɨma Itɨpɨho Gaaho Autaahaatɨhomɨ isɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyaapɨ katisɨha biyatɨ atisatɨ nene. Isɨ amɨ utaaho wo maapɨ yapɨpatambɨhaiwa tiworisaisɨ kohimatatɨ tiwatɨ ipɨhatisɨho soaisɨ napwɨtaatɨwɨhandɨ kapɨhandɨ 2 handɨ wɨndɨ netɨ namausopɨsasɨtaise. Apɨpaahɨ owetɨtaise ndataase. \s1 Isɨhiya Aunahɨpa Pegaamaamɨhandaahiyaapɨ Pɨwɨha Notaise \p \v 12 Iyataatɨ amɨ utaaho kɨmɨ ko sata kandataase. “Enjerɨho isɨhiya aunahɨpa Pegamamɨhandaahiyai iwinjatisɨho itɨpɨho enjerɨhopɨ pɨwɨha kɨma jɨpatɨpaime. Pɨwɨha satɨpɨha nusoaase. ‘Nɨnɨ namatanaatɨ kosasaihanaatɨ wihɨwihoaaŋapɨ nga otitatɨ nga tɨpɨpa kiyahanaatɨ utaarɨhanaatɨ isɨtɨhonɨne. Nɨnɨ saindɨ sanaatɨ isɨtɨhonɨnɨ pɨwɨha kɨma kinyapɨ nusoaasataayo. \v 13 Aunahɨpatɨ satɨ kɨnyɨ bimingɨmatapaahɨ aimɨ nɨnɨ mmonɨtɨ gwɨnyaatɨhonɨne. Satɨ aunahɨpita Bwaasɨrɨhɨrɨ bindataatɨ isɨhiyai winjatɨtandɨhate. Setihɨhandɨ kandɨ kɨnyɨ nisɨ ambɨpatɨ namaamapɨ anɨtimbɨ isɨpɨ nisapɨ kɨnyɨ baimbɨ gɨnunyaapaise. Aimbɨ amɨ utaaho Andipaasihoai tiwauhɨhandɨ kandɨ kɨnyɨ nisapɨ gɨnunyaahingɨtɨhandɨ wɨndɨ namwaasapɨhoŋe. Andipaasiho so nisapɨ biyatɨ gɨnunyaatɨ amɨ nisɨ pɨwɨha anusoaahoai sapɨhɨ Bwaasɨrɨhɨrɨ bindataatɨ tiwauhɨ napotaise. \p \v 14 Siyataahandɨ kandɨ nɨnɨ pɨwɨha kɨmaiwa kinyapɨ nitandɨhaiwa sandɨ gi kahɨtɨtandiyo. Satɨ aunahɨpatɨ Pegamaamɨhanda isɨhiya usa yaihiya jɨhura Baaramɨhomɨ kaipatamataiwɨ kaiwɨhiya bindawaayopo. Jɨhura Baaramɨho Baarakɨhoai satɨpɨ kaunde undatɨ jaipɨtaha kaundihɨ Isɨraherɨhiya nahatiyai kiyaunjatɨ nunjihɨ amɨ kiya nandapa maahoaipatɨ autaahaatɨho jaipɨtahopɨ tipɨ tɨhɨwɨhapa nunyauhɨ nanɨwɨ amɨ kɨho kɨhaatisawɨ ambɨpatɨ namɨnɨwɨ tɨmaamaitɨwɨ kaiwɨ maipɨhandaatɨhɨ tɨmahiyawaayopo. \v 15 Isɨ wanɨ amɨ kinyɨ aunahɨmatamɨ otɨhatɨhɨ sɨkaiwɨhiya Nikoraasihomɨhiyaamɨhɨretɨ japepihɨrɨwɨ kaiwɨhiya bindawaayopo. \v 16 Isɨ kɨnyɨ baimbɨ japɨhɨ nepemaite. O japɨhɨ namepemaitapaapaahɨ nɨnɨ ketɨ napɨtɨ siya isɨhiyaisɨ namatanaatɨ nisɨ maahomwaaŋɨ ahotinɨmanaata titɨmaito. \p \v 17 “Isɨ Utaaho atihɨrisahosɨ kɨma pɨwɨma Itɨpɨho Gaaho Autaahaatɨhomɨ isɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyaapɨ katisɨha biyatɨ atisatɨ nene. Utaaho wo nahataapa maapɨ yapɨpatambɨhaiwa komɨ tiworisaisɨ kohimatatɨ tiwatɨ ipɨhatisɨhoai nandapa bɨretɨhandɨ manaahandɨ noaasandindɨhandɨ nɨnɨ koai numwɨto. Aindɨ amɨ nawɨha wa kɨhoepɨha numwɨto. Nawɨha setɨ ambɨpatɨ wanɨhatɨ jɨpatɨpaindɨ numwɨto. Nunyanɨhɨ ambitɨ satapɨ isɨhiya usa gɨmaawunyaata namausesɨpatɨtaise nehɨ sawaho sa nawa nesɨhohɨ gɨwunyaatatɨ nusesɨpatɨtaise,” ndataase. \s1 Pɨwɨha Isɨhiya Aunahɨpatɨ Taiyatairaahandaahapɨhiyaapɨ Notaise \p \v 18 Aihɨ amɨ utaaho naasɨko jɨhaatɨ satatɨ kandataase. “Isɨhiya aunahɨpatɨ Taiyatairaahandaahanpɨhiyai iwinjatisɨho itɨpɨho enjerɨhopɨ jɨpatɨpaime. Pɨwɨha kɨma siyahaapɨto: ‘Nɨnɨ Autaahaatɨhomɨ Mwaahonɨnɨ nisɨ ndɨha sisɨha waatɨ tɨhataatɨ tɨhwɨtɨhɨrɨ waatɨ tɨhwɨtipatamatiyahaare. Iyataatɨ amɨ nisɨ auhɨrisangisɨ ainɨhɨrɨ metorɨhandɨ bɨronjɨhandɨ sisɨhaara tɨhauhɨ ikwaatɨpɨho kipatɨ tɨhatɨ owetatɨ biyatɨ waatɨ awaindɨhandɨ nausaatipatamatiyatɨ nausaatatɨ bousamahɨre. Aihɨ pɨwɨha kɨma kinyapɨ nusoaasataayo. \v 19 Nɨnɨ kinyɨ kaingɨwaiwa nahatewaapaahɨ aimɨ mmonɨtɨ gwɨnyaatɨhonɨne. Kɨnyɨ nisapɨ gɨnunyaapɨ amɨ isɨhiyai andɨtɨwiwɨtandɨhatɨ kaimbɨ amɨ naaŋɨhaiwa nepaahandɨ kandɨ andɨtitɨpɨ bitohɨnɨhɨ gisotɨ gwɨnyaaho. Kinyɨ gaahaiwa jɨhura kaingɨwaiwaahɨ nga noaipasɨhɨ mmonataayo. O amɨ wanɨ kɨmura kaingɨwɨmaiwaahɨ jɨhɨ kaingɨwaiwai nusatipɨhaapɨ waatɨ gaahaiwa kainɨhɨ noaipataise. \p \v 20 Saimbɨ kɨnyɨ nga kainɨhandɨ kandɨ nɨnɨ pɨwɨha kɨma kinyapɨ nitanɨtɨha gi sandɨ kahɨtɨtandiyo. Kɨnyɨ kɨmaatɨ apopaatɨ Jeseperɨhaati nehɨ iwinjahinɨhɨ kaatɨ gisatɨ maasɨ bindataise. Saatɨ apopaatɨ satatɨ ‘Nɨnɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha atindɨ netɨ ausaahohaamaanɨne,’ tatɨ nisɨ otɨpɨpatɨhiyai jaiwundatɨ ambɨpatɨ kɨho kɨhaatisawɨ tɨmaamaitɨtaatɨwɨhira kiyaunjatɨ amɨ autaahaatɨho jaiwɨtahoai nandapa tɨhɨwɨ nunyawɨhapa nandaatɨwɨ kiyaunjɨhaate. \v 21 Kaatɨ kaatamɨ kaiwaiwa namasisɨ japɨhɨ nepemaitɨtandɨ nehɨ winjahonɨhɨ kaatɨ wɨndɨ namepemaitatɨ kaatɨnɨhɨ kaiwa maipɨhaiwa kiyatɨ bindataise. \v 22 Isɨ atime. Nɨnɨ kaati timbɨpa wapa numwɨto. Numwisanɨhɨ kaatamɨ ambɨpatɨ waatɨ aungwohandɨ yaawatɨ nɨwɨndaise. Iyonɨhɨ amɨ kaatisawɨ ambɨpatɨ namɨnɨnɨwɨ tɨmaamaihohiyɨhiyaisangi naaŋatɨ yaawɨhandɨ awaindɨhandɨ numwisanɨhɨ nepɨ kiyaamɨ ambɨpatɨ waatɨ awaindɨhandɨ yaawatɨ nɨwɨndaise amɨ kiya Jeseperɨhaatamɨ kaiwaiwa namasisɨ wɨndɨ japɨhɨ namepemaitawaawaaho. \v 23 Aindɨ amɨ kaatamɨ mwaaya maatiyaisangi tiwisanɨhɨ napwɨtaapo. Saisanɨhɨ isɨhiya nahatiya usa nisapɨ gɨnunyaahohiyɨhiyaisangi mmonɨwɨ gwɨnyaawaawɨ satɨwɨ, ‘Ko isɨhiyaamɨ maarɨhoaatɨhɨ amɨ kiyaamɨ gwɨnyaahohɨwaiwa mmonahoe,’ tɨwɨ mmonɨwɨ gwɨnyaitaatɨwo. Nɨnɨ sahɨ nɨnaasiyaatɨ wapa kiyohɨpɨpaapɨ amɨ kiyohɨrɨhɨrɨ kɨretɨ mmonɨtɨ jatetinjatɨ nɨnaasiyaatangi wihoaaŋɨhapa nasamɨto. \v 24 Iyataatɨ amɨ isɨhiyaatɨ usaatɨ aunahɨpatɨ Taiyatairaahanda bimohiyɨhiyaate nɨnɨ sangisɨ sandɨ kasatataato. Sahɨ apopaatɨ saatamɨ pɨwɨha wɨndɨ atɨwiwɨ kaatamɨhɨretɨ minjapepihɨropo. Aiwɨ amɨ isɨhiya katawaawɨ satɨwɨ ‘Bwaasɨrɨhɨramɨ pɨwɨha wiwa noaatɨhepɨ baahɨ noaasandiwaiwo,’ tohɨwaiwa sahɨ wɨndɨ atiwɨ mmonɨwɨ nepɨ gɨmunyaapɨhiyaate. Isɨ nɨnɨ sangisɨ naaŋasisɨhandɨ samɨhetɨ ahɨsisatɨ wɨndɨ namaasamɨto. \v 25 Iyataahandɨ kandɨ sahɨ wanɨ isɨwasohɨpɨpa wɨndɨ namaamapɨ anɨtiwɨ kapaanɨhɨ isɨwatɨmɨ nuwɨ nɨnɨ napisanɨhuraatɨtande. \v 26 Isɨ amɨ utaaho wo yapɨpatambɨhaiwa tiworisaisɨ kohimatatɨ tiwatɨ ipɨhatisamatɨ amɨ nisɨ gwɨnyaatɨ maaritohɨrɨhɨretɨ japepihɨratɨ notɨ nahataapa apɨpaahɨ owetɨtandɨhuraatonɨhɨ amɨ nɨnɨ ko isɨhiyaisɨ winjatɨtandɨ koaisɨ wandɨha amɨ watɨpɨhandɨ numwɨto. \v 27 Saisanɨhɨ ko andɨtitatɨ watɨpɨtatɨ isɨhiyaisɨ iwinjaatɨ bimɨtaise. Winjaatɨ bindataatɨ maapɨ yapɨpatambɨhiya Autaahaatɨhomɨ isɨhiyai tipɨ ipɨhaitotɨwɨyohiyɨhiyai ko tiwatɨ ipɨhatisatɨ netɨ nosasɨtaise onɨha yapɨpatɨ naumbwɨnatɨ nosasɨnatɨ owetipatamatiyato. Ko otɨpɨpatɨ kaitandɨhatɨ numwɨtandɨ katohɨmatɨ numwɨto amɨ Apɨho Autaahaatɨho nɨnɨ otɨpɨpatɨ kaitandɨhatɨ nɨngi nanɨmipatamataindo. \v 28 Aindɨ amɨ nɨnɨ kaumbwaatɨ nipaatɨhaatɨ asisɨhaatɨhɨ biyatɨ nausaatatɨ tɨhoaasaamaatɨ koaisɨ numwɨto. \v 29 Isɨ utaaho atihɨrisahosɨ kɨma pɨwɨma Itɨpɨho Gaaho Autaahaatɨhomɨ isɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyaapɨ ausaatɨ katisɨma biyatɨ atisatɨ nene. \c 3 \s1 Autaahaatɨhomɨ Isɨhiya Aunahɨpatɨ Sarɨtisɨhandaahiyaapɨ Pɨwɨha Notaise \p \v 1 Utaaho kɨmɨko pɨwɨha amɨ jɨhaatɨ satatɨ kandataase. Aunahɨpatɨ Sarɨtisɨhanda isɨhiya bimohiyɨhiyai iwinjatisɨho itɨpɨho enjerɨhopɨ kɨnyɨ pɨwɨha jɨpatɨpaime. Sa pɨwɨha kɨnyɨ jɨpatɨpaimbɨ nusoaasɨtaapɨha siyahaapɨto. Nɨnɨ Autaahaatɨhomɨ itɨpɨho 7 kiyahoaisahonɨne. Aindɨ amɨ kaumbwaatɨ 7 kiyahaatɨ nɨnɨ isɨwatataayo. Aihɨ nɨnɨ kinyapɨ pɨwɨha kɨma nusoaasataayo. Kɨnyɨ kaingɨwaiwa nahatewaapaahɨ nɨnɨhɨ aimɨ mmonɨtɨ gwɨnyaatɨhonɨne. Isɨhiyaahɨ kinyapɨ katawaawɨ ko asohoematatɨ nga bindataatɨ amɨ kandɨ ko asoho bimindɨhandapɨ ambɨpatisaho bindataise tɨwɨ katawaahandɨ kandɨ kɨnyɨ aimɨ napomahise. \v 2 Kɨnyɨ kinyɨ naapɨpa namasisɨ japɨhɨ nepape. Nepapɨ Kɨnyɨ kaingɨwaiwa nahatewa wɨndɨ tɨmaamahiyatɨ ahotimbɨpa nepɨ japɨhɨ tɨtɨhipɨ andɨtipɨ kaime. Sandɨ kahɨtotɨmandɨ apaapɨmaato kɨnyɨ kaingɨwaiwaamɨ wapa nisɨ Autaahaatɨhomɨ ndɨhetɨ biyatɨ gaahapa tɨtɨhapa wɨndɨ namwaipasɨhɨto. \v 3 Kɨnyɨ pɨwɨha gaaha aimɨ atimbɨ nehingɨha ka japɨhɨ baimbɨ gwɨnyaapɨ isɨwatapa pɨwɨha katirɨhɨretɨ japepihɨrɨpɨ maipɨhaiwa namapɨ nepemaite. O amɨ kɨnyɨ naapɨpa namasisɨ japɨhɨ namepemaitapaapaahɨ nɨnɨ ketɨ kuraanɨhɨ ikohiya ikondaatɨwɨ nasohiyɨhiyaamataindɨ gisaapɨhɨ napɨto. Iyataatɨ kɨnyɨ nisɨ napɨtandɨhuraapɨ wɨndɨ monɨpɨ wɨndɨ gɨmunyaitaise. \p \v 4 Iyataahandɨ kandɨ isɨhiya usa yahonya, kiyaamɨ utɨ apotɨhɨrisɨ wɨndɨ nepɨ kimaamapɨhiya yaihiya Sarɨtisɨhanda bindawaayopo. Isiya siya gaahaiwa kaiwɨhiyaare. Isɨ isiya siya apotɨhɨrɨ gaahapa kɨhoepɨhapa niyopɨ nɨngisawɨ maasɨ daiwɨ bimɨtaapo. \v 5 Isɨ amɨ utaaho wo nahataapa maapɨ yapɨpatambɨhaiwa komɨ tiworisaisɨ kohimatatɨ tiwatɨ ipɨhatisɨhoai apotɨhɨrɨ sɨrɨ kɨhoepirɨ nɨnɨ netɨ kiyaamataindɨ koai nɨwisotɨ nɨwipaito. Aindɨ amɨ nɨnɨ komɨ ambɨpatɨ utɨpɨhandɨ asɨtimatɨwɨ jinjapɨhɨ bimɨtaatɨwɨhiyaamɨ ambɨpatɨ ahotindɨhandaatɨhapɨ wɨndɨ nahusaumwaamaito. Owetɨtaise. Aindɨ amɨ nɨnɨ komɨ ambɨpatɨ nisɨ Apɨhomɨ ndɨhetunɨ amɨ komɨ itɨpɨhiya otɨpɨpatɨhiya enjerɨhiyaamɨ ndɨhetɨ awusoaito. \v 6 Isɨ utaaho atihɨrisahosɨ kɨma pɨwɨma Itɨpɨho Gaaho Autaahaatɨhomɨ isɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahoyɨhiyaapɨ ausaatɨ katisɨma biyatɨ atisatɨ nene. \s1 Isɨhiya Piraaterɨpiyaahanda Bimohiyɨhiyaapɨ Utɨpɨho Notaise \p \v 7 Utaaho kɨmɨko pɨwɨha jɨhaatɨ satatɨ kandataase. “Kɨnyɨ pɨwɨha wiwa Autaahaatɨhomɨ isɨhiya aunahɨpatɨ Piraaterɨpiyaahanda bimohiyɨhiyai winjatisɨho itɨpɨho enjerɨhopɨ jɨpatɨpaime. Pɨwɨha siyahaapɨto. ‘Nɨnɨ apɨpaahɨ akɨtɨnɨhɨ Autaahaatɨhomɨhaiwaahɨhɨ napaitɨtɨ kaindɨhonɨne. Aindɨ amɨ nɨnɨ Autaahaatɨhomɨhonɨnɨ apɨpaahɨ akɨtɨhonɨne. Aindɨ nahataapa akɨtɨhapaamɨ tanyaahonɨne. Nɨnɨ Daawitɨhomɨ kihɨrɨ isɨtɨhonɨne. Isɨ nɨnɨ wapaamɨ maasomwaaŋɨ nutosisanɨhɨ wo nga netɨ wɨndɨ namaapuwɨtaise. Aindɨ amɨ nɨnɨ wapaamɨ maasomwaaŋɨ naputosisanɨhɨ wo nga netɨ kamwaaŋɨ wɨndɨ nuwatɨmosɨtaise. \v 8 Nɨnɨ kɨnyɨ kaingɨwaiwaahɨ nahatewa aimɨ mmonɨtɨ netɨ gwɨnyaatɨhonɨne. Isɨ atime! Nɨnɨ kinyapɨ kinyɨ ndɨmaahomwaaŋɨ maasomwaaŋɨ nutosonɨhɨ nundataise. Isɨ utaaho wo nga netɨ japɨhɨ wɨndɨ namaapuwɨtaise. Kɨnyɨ kinyɨ watɨpɨhandɨ andɨtitɨtaapɨhandɨ maipɨhonjɨ ahɨngisetihɨ nɨnɨ aimɨ gisonɨtɨ gwɨnyaaho. Iyataahandɨ kandɨ kɨnyɨ nisɨ pɨwɨha atimbɨ niwatɨpɨ amɨ baimbɨ japepihɨrɨpɨ amɨ kɨnyɨ nisɨ ambɨpatɨ wɨndɨ nepɨ namaanoaasise. \v 9 Isɨhiya siya satɨwɨ nyahɨ tɨtɨhɨ Judaahiyaanɨnɨ Autaahaatɨhomɨhiyaanɨne tohiyɨhiya siya jaiwɨhɨtawaatopo. Kiya Bwaasɨrɨhɨramɨhiyaaso. Isɨ atime! Nɨnɨ kiyaisɨ netɨ nandusoaasisanɨhɨ kiya napɨwɨ kinyɨhinɨ kinyɨ auhɨraapɨhɨ napɨwɨ atotɨpɨwesɨtaapo. Iyonɨhɨ kiya nisapɨ satɨwɨ saiwɨ ko Autaahaatɨho Jisaasiho kiyaisɨ maarɨho nunyatɨ amɨ maarɨho wɨwiwataise tɨwɨ mmonɨwɨ nepɨ gwɨnyaitaapo. \v 10 Kɨnyɨ nisɨ pɨwɨha baimbɨ atimbɨ nepɨ anɨtimbɨ japepihɨrɨpɨ isɨwatapaise. Pɨwɨha isɨwatapaapɨ naaŋɨhaiwa nangisenahaiwa noaipasɨwaiwai andɨtitɨpɨ bitotapa nepɨ ipɨhatimbɨmapaise. Isɨ amɨ nɨngisangisɨ gisɨ ginjatɨtɨ anɨtindɨ giwatɨto. Anɨtindɨ giwatisanɨhɨ nasenahaiwa saiwa isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiya nahatiyai nunjenatɨ nusoaipaitandɨhaiwa gisaapɨhɨ wɨndɨ namangoaipaitando. \v 11 Nɨnɨ gisenda ketɨ kuraanɨhɨ napɨto. Isɨ kinyɨ isɨwatingɨwaiwa anɨtimbɨ isɨwate. Amɨ kinyɨ pɨraisihandɨ wihoaaŋɨhaiwa utaaho wo namaŋɨndatɨ wɨndɨ namangaito. \p \v 12 Isɨ amɨ Utaaho wo nahataapa maapɨ yapɨpatambɨhaiwa komɨ tiworisaisɨ tiwatɨ ipɨhatisamahonaahɨ nɨnɨ koaisɨ netɨ yasɨha mɨhotɨrɨhɨrematɨ mɨhotɨto ko noaipatɨ nisɨ Autaahaatɨhomɨ aŋaaŋamɨ yasɨha watɨpɨhaimatɨtando. Saindɨ netɨ yasɨhemasanɨhɨ ko wɨndɨ Autaahaatɨhomɨ aŋɨhandi namasi noaipatɨ namutaise. Apɨpaahɨ owetɨtaise. Aindɨ amɨ nɨnɨ komɨhetɨ nisɨ Autaahaatɨhomɨ ambɨpatɨ jɨpatɨpɨwindosɨto. Aindɨ amɨ nisɨ Autaahaatɨhomɨ aunahɨpatamɨ ambɨpatɨ komɨhetɨ jɨpatɨpaindosɨto aunahɨpatɨ wanɨhatɨ Jerusaremɨhandɨ nisɨ Autaahaatɨhoaapɨhɨ yamɨhapataatɨhapɨ namasi maapɨ noaatɨpasɨpato. Aindɨ amɨ nisɨ ambɨpatɨ wanɨhatisangi komɨhetɨ jɨpatɨpaindosɨto. \v 13 Isɨ utaaho atihɨrisahosɨ kɨma pɨwɨma Itɨpɨho Gaaho Autaahaatɨhomɨ isɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyaapɨ ausaatɨ katisɨma biyatɨ atisatɨ nene. \s1 Kɨraisihomɨ Isɨhiya Aunahɨpatɨ Reotesiyaahandaahiyaapɨ Utɨpɨho Notaise \p \v 14 Utaaho kɨmɨko naasɨko pɨwɨha satatɨ kandataase: “Kɨnyɨ pɨwɨha wiwa isɨhiya aunahɨpatɨ Reotesiyaahanda bimohiyɨhiyai winjatisɨho itɨpɨho enjerɨhopɨ jɨpatɨpaime. Iyataatɨ pɨwɨha sa siyahaapɨto. “Nɨnɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨhaapunɨ amɨ ipotɨ wapa kaitandɨ jɨhɨ tɨmanatɨ pɨwɨha watɨpɨtatɨ wɨsasisɨhaapunɨ, ‘akɨte,’ ndɨ kandɨhonɨnɨ tɨtɨhɨ akɨtɨhaamɨhonɨne. Aindɨ nɨnɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha nahata tɨtɨhɨ nga baindɨ ausaatɨ amɨ Autaahaatɨhopɨ akɨtɨtimbɨpa ausaimanotɨhonɨne. Autaahaatɨho nisɨhetapɨ kahapaamapɨpa nahataapa ahaimbɨpaamɨ tanyaahonɨnɨ awaisɨhonɨnɨ pɨwɨha kɨma kinyapɨ nusoaasataayo. \v 15 Kinyɨ kaingɨwaiwa nahatewa nɨnɨ aimɨ mmonɨtɨ gwɨnyaatɨhonɨne. Kɨnyɨ wɨndɨ tahaŋahoŋɨmetɨpunɨ amɨ wɨndɨ mbwahoŋɨmetinɨhɨ nɨnɨ aimɨ mmoho. Kɨnyɨ tahaŋɨpo amɨ mbwaapo saimbɨ bimɨtaapɨ nɨnɨ maaritataayo. \v 16 Iyataahandɨ kandɨ kɨnyɨ gotɨ masɨhonjɨ tahaŋɨpɨ dɨhimaatataise. Amɨ kɨnyɨ wɨndɨ tahaŋɨpɨ amɨ wɨndɨ mbɨmwoaahise. Kɨnyɨ sainɨhɨ nɨnɨ gisɨ nisɨ maahomwaaŋapɨ kwahɨndɨ dautɨ noaahɨmaito. \v 17 Kɨnyɨ satapaase: “Nɨnɨ nawɨho amɨ ikɨpɨpa apɨpaahɨ asaketahonɨne. Nɨnɨ wapaapɨ wɨndɨ nenoaahɨmeto,” tapaase. Satapaahandɨ kandɨ kɨnyɨ apɨpaahɨ mɨmaipaimbɨ isaimbɨ bindapaise. Isɨhiya usa nga kinyapɨ kiyaamɨ maarɨho asɨpɨhitaatɨwɨhamwaaŋɨ bindapaise. Kɨnyɨ apɨpaahɨ ikɨpɨpa wapa owehoŋɨ amɨ kinyɨ ndɨha niyotahoŋɨ amɨ somaahɨhoŋɨ bindapaise. Saimbɨ bindapaahandɨ kandɨ nɨnɨ setahonɨne tɨpɨ kɨnyɨ kɨwahoŋɨ sandapɨ wɨndɨ motɨnɨpɨ gɨmunyaahise. \v 18 Aihɨ amɨ nɨnɨ gisɨ pɨwɨha kɨma kɨnyɨ gwɨnyaitaapɨha kahɨtataato. Nisɨ gorɨhandɨ sisɨhaara tɨhatɨ ikwaatɨpɨho wapa maipɨhapa namɨhatimbɨpa tɨhatɨ nemase. Isɨ nisɨ gorɨhandɨ sandɨ nawɨho naninyapɨ kɨnyɨ nepe, kɨnyɨ noaipapɨ wapa akɨpɨpa gaahapaisahoŋɨtɨtaapo. Aimbɨ amɨ apotɨhɨrɨ kɨhoepɨhɨrɨ tɨtɨhɨ gaahɨrɨ nepɨ niyope somaahɨhoŋɨ bɨmimisamɨhɨ isɨhiya wɨndɨ maahisosaihɨ wɨndɨ mamaasɨtando. Aimbɨ amɨ marasinɨho ndɨhaapɨho nawɨho naninyapɨ nepe. Nepɨ ndɨhotɨ ahiyaposapɨ nga baimbɨ jaitaapo. \v 19 Amɨ nɨnɨ isɨhiya usaisɨ maarɨho nunyataataahɨ kiyaisɨ itɨhundɨtɨ kiyaamɨ kiyohɨwaiwa netɨ tɨtɨhemwahonɨne. Isɨ amɨ kɨnyɨ kɨwahoŋɨ andɨtitɨpɨ kɨnyɨ kaingɨwaiwa nepɨ tɨtɨhematɨpɨ kinyɨ maipɨhaiwa kaingɨwaiwa namasisɨ nepemaite. \v 20 Atime! Nɨnɨ maasomwaaŋɨ bitondaatɨ taatɨ titɨ kwɨtɨwataayo. Isɨ utaaho wo nisɨ maahomwaaŋɨ atisataatɨ maasomwaaŋɨ nisapɨ nuhonaahɨ amɨ nɨnɨ nandaatɨ koaisatɨ maasɨ bimɨto. Koaisatɨ maasɨ nandapa nainjanɨhɨ amɨ ko nɨngisatɨ maasɨ nandapa nandaise. \v 21 Isɨ amɨ Utaaho wo nahataapa maapɨ yapɨpatambɨhaiwa komɨ tiworisaisɨ kohimatatɨ tiwatɨ ipɨhatisataataahɨ ko nɨngisatɨ yamɨhapataatɨhɨ nɨnɨ bimohɨpɨpɨhɨ maasɨ bimɨtaise. Siyatɨ nɨnɨ jɨhura nisɨ tiworisaisɨ titɨ ipɨhatindɨmahonɨhɨ Apɨho nɨngisɨ nanɨmaatɨ komɨ bimimbɨpɨhɨ ahɨnihɨ bimohɨpatamatiyatɨ bimɨtaise. \v 22 Isɨ utaaho atihɨrisahosɨ kɨma pɨwɨma Itɨpɨho Gaaho Autaahaatɨhomɨ isɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyaapɨ ausaatɨ kaundisɨma biyatɨ atisatɨ nene,” ndataase. \c 4 \s1 Yamɨhapataatɨhɨ Autaahaatɨhopɨ Gɨwunyaahohiyɨhiya Koai Mepɨ Autaahepumawaayopo \p \v 1 Saiwa aimɨ mmonɨtɨ namɨhaatosatɨ ipotɨ japɨhɨ yapepataahɨmataindɨ jataatɨ yamɨhapataatɨhɨ maasomwaaŋɨ wamwaaŋɨ nundihɨ mmonataayo. Aihɨ utaaho so nɨngisɨ jɨhɨ gaatatɨ kandisɨhomɨ pɨwɨha naahutarɨhɨrɨ otɨpɨho kapaparɨhɨramatɨtatɨ pɨwandihɨ atisohɨho satatɨ nɨngisɨ kandataase. “Kɨnyɨ kɨmasɨnɨ nasaamane wiwa ipotɨ noaipaitandɨhapaapɨ kahɨtɨtɨ nangisɨtaano,” ndataase. \v 2 Aihɨ ketɨ kuraanɨhɨ Itɨpɨho Gaaho nasatɨ nisɨhetɨ waatɨ nɨndotɨ nanoaipataise. Aihɨ nisɨ maarɨhomɨ ndɨha nanorɨhaatataise. Aihɨ nɨnɨ yamɨhapataatɨhɨ jataatɨ Autaahaatɨhomɨ gwɨtɨho siya kiŋɨhandɨ ahotihɨ mmonataayo. Aihɨ ko gwɨtɨhoaasɨnɨ utaaho wo bindataise. \v 3 So utaasometapɨ nausaatindɨhandɨ nawɨha wa apɨpaahɨ gaaha anaahɨha asisorɨha jesɨpaaha biyatɨ nausaatahaasɨ kaamatiyatɨ nausaatataise. Iyatɨ amɨ nawɨha wa apɨpaahɨ gaaha anaahɨha amatenɨha karɨneriyanɨhaisangi nausaatataise. Aihɨ amɨ apaahorɨhɨrɨ wɨrɨ koaisɨ aunɨhiyatɨ nesɨwesɨwatɨ otaatematɨ ahondaise. Sɨrɨ apaahorirɨ nawɨha wa gaaha anaahɨha asisorɨha emererɨha biyatɨ nausaatahaasɨ kaamatiyatɨ apɨpaahɨ bosaasɨnatɨ nausaatataise.\f + \fr 4:3 \ft Nawɨmaiwa kɨmaiwa nawɨho awaisɨhotahaiwa amɨ kaiwaapɨ isɨhiyaamɨ maarɨho apohɨpatɨ nepandɨwa turɨmahiyahaiwa apɨpaahɨ gaahaiwaare. Iyatɨ kaiwa Autaahaatɨhomɨ nausaatindɨhandapɨ nasoaanataise.\f* \v 4 Aihɨ amɨ gwɨtɨho siyaahaiwa wiwa 24 kiyahaiwa Autaahaatɨhomɨ gwɨtɨho siyaahandi otaatematɨ nesɨwesɨwatɨ ahondaise. Aihɨ amɨ kaiwa gwɨtɨho siyaasiwaasɨnɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiya bindawaayopo. Siya mɨtɨhiya apotɨhɨrɨ kɨhoepɨhɨrɨ utaarɨhɨrɨ niyopɨhiyaare. Aiwɨ amɨ kiya tingaatɨha awaisawɨhiya kiŋɨhiya nipatohɨhamatiyaha gorɨhanda kaiwɨha kiyaamɨ mɨtɨhoaatɨhɨ nipaatawaayopo. \v 5 Autaahaatɨho awaisɨhomɨ gwɨtɨho siyaahandɨ ahotimbɨpɨhɨ tɨwipatamɨ kɨnapɨpa kɨnapaahoena nausainjɨtɨhandɨ apɨpaahɨ waatɨ nausaatatɨ bosaasɨnataise. Amɨ kɨrɨrutatɨ amɨ wɨndɨ waatɨ gaatinjɨhɨ atisataatɨ tɨwipatɨ asoaatatɨ gandaase. Gwɨtɨho siyaahandɨ mandosihihoaaŋɨ sisɨha wiwa 7 kiyahaiwa tosihandɨ norɨhɨramatiyahaiwa taatɨ tɨhataise. Saiwa sisɨmaiwa 7 kiyamaiwa Autaahaatɨhomɨ itɨpɨhore. \v 6 Iyataatɨ amɨ Autaahaatɨhomɨ gwɨtɨho siyaahandamɨ mandosihihoaaŋɨ wɨndɨ kapɨhɨ ahondaise. Iyataatɨ sandɨ durɨhɨrɨ awairɨhɨrɨ apɨpaahɨ saasanotahɨrɨ gɨraasihora kaiwɨhɨramatiyatɨhɨrɨ ahondaise. Aihɨ amɨ wapa asɨtimatatɨ bimotɨ ahotimbɨpa 4 kiyahapa Autaahaatɨhomɨ gwɨtɨho otaatemapɨ wihoaaŋɨ waurɨ amɨ wihoaaŋɨ waurɨ bitotawaayopo. Saiwa 4 kiyamaiwa ambɨpatetɨ nahataapɨpɨhɨ gaamatɨ ndɨhaahɨ mandosohihihoaaŋunɨ amɨ dawaataatunɨ ahetahaiwaare. \v 7 Aihɨ jɨhandɨ wanɨhandɨ asɨtimatatɨ bimotɨ ahotɨmɨ naindɨhandɨ sandɨ pusiketɨho awaisɨho watɨpɨho raiyonɨhandamatiyahande. Aihɨ amɨ kapɨhandɨ 2 handɨ asɨtimatatɨ bimotɨ ahotɨmɨ naindɨhandɨ maasapɨho awaisɨho kauho sapɨhomatiyahande. Aihɨ amɨ kapɨhandɨ 3 handɨ asɨtimatatɨ bimotɨ ahotɨmɨ naindɨhandamɨ ndɨmaahomwaaŋɨ utaahomɨ ndɨmaahomwaaŋamatiyahande. Aihɨ kapɨhandɨ 4 handɨ asɨtimatatɨ bimotɨ ahotɨmɨ naindɨhandɨ sandɨ boho autaahɨ otɨpwɨrɨpwɨrisatɨ daisɨhomatiyahande. \v 8 Maurɨmaurɨ asɨtimatatɨ bimotɨ ahotɨmɨ naiwɨmaiwaamɨhetɨ nɨnaasaindamɨhetɨ ditɨhaiwa ikwɨrɨ naasairɨtihɨ wɨramɨ naasohɨtahaiwa 6 kiyatɨ ahetahaiwe. Aihɨ kaiwaamɨ ambɨpatetɨ nahataapɨpɨhɨ ndɨhaahɨ gaamatɨ ahendaise. Aihɨ amɨ kaiwaamɨ ditatotisangi ndɨha ahendaise. Aihɨ saiwa apatɨhunɨ otapɨhaatunɨ nasisoaarɨ satɨwɨ katawaatopo. “Awaisɨho Autaahaatɨho Nahatewaamɨ Watɨpɨhandisaho so Gaahore. So Gaaho Ainahɨhore. So Gaaho Ainahɨhore. So gaaho Ainahɨhore. Aimapɨ bimaamɨ nasatɨ wanɨ bindataise. Amɨ ipotɨ ipotisangisɨ konɨhɨ jinjapɨhɨ bimaamɨ nutaise,” tɨwɨ namaamɨhaapɨ kaanɨhɨ katɨmɨ nowaayopo. \v 9 Saiwa asɨtimatatɨ bimotɨ ahotiwɨmaiwa utaaho awaisɨho kiŋɨho asɨtimatɨtaatɨwɨhandisaho konɨhɨ nasisoaarɨ bimisɨhopɨ waatɨ maaritawaayopo. Aiwɨ koaisɨ gaahoŋisɨ gaare undɨwɨ komɨ ambɨpatɨ nepɨ mepɨ autaahepumawaayopo. Saiwa maurɨtihɨ maurɨtihɨ asɨtimatatɨ bimotɨ ahotɨmɨ naiwɨmaiwa nahatewetɨ nasisoaarɨ saiwɨ kiyawaayopo. \v 10 Aihɨ amɨ sɨkuraahɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiya ko awaisɨho kiŋɨho gwɨtɨho siyaahandaasɨnɨ bimisɨhomɨ ndɨhetɨ tɨmahiyawɨ atotɨpɨwesawɨ bindawaawɨ kopɨ gaapundawaayopo. Amɨ ko konɨhɨ asohoematatɨ nasisoaarɨ bimisɨhore. Aihɨ amɨ kiyaamɨ tingaatɨha gorɨhanda kaiwɨha nipaatotɨha nausohaapɨ ko awaisɨho kiŋɨhomɨ ndɨhetɨ utatototɨ tɨmɨhauhɨ tɨmahiyatɨ ahotihɨ ko awaisɨho kiŋɨhopɨ satɨwɨ aunɨhɨhɨrɨ katawaatopo: \v 11 “Awaisɨhoŋe kɨnyɨ nyamɨ Autaahaatɨhoŋe. Kɨnyɨ kahapaamapɨpa nahataapaamɨ autaahɨ nɨwaataatɨ bindapaise. Amɨ isɨhiya kinyapɨ nga maaritɨwɨ kinyɨ ambɨpatɨ nangimaitaapo. Ambɨpatɨ nangimaapɨ kinyɨ watɨpɨhandamɨ otɨtɨhɨ bimɨtaapo. Sandɨ apaapɨmaahe. Kɨnyɨ kahapaamapɨpa kaimbɨ ahaingɨhoŋe. Kɨnyɨ gwɨnyaapɨ maaritingɨrɨhɨretɨ kahapaamapɨpa kaimbɨ ahainɨhɨ noaipataise. Noaipatɨ wanɨ kɨmaiwa ahondaise,” tɨwɨ aunɨhɨhɨrɨ katawaatopo. \c 5 \s1 Jonɨho Utɨpɨhandɨ Namaasapɨhandunɨ Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohoaisunɨ Usonataise \p \v 1 Utaaho gwɨtɨho siyaahandaasɨnɨ bimisɨhomɨ ikwɨrɨ gaatɨhɨraihoaaŋɨ utɨpɨhandɨ wɨndɨ ahotihɨ mmonataayo. Iyataatɨ utɨpɨndɨ sandɨ napapotɨmanɨwɨ mmapɨhande. Sandɨ utɨpɨndamɨ apapaahɨ jɨpatɨha ahotahande. Aiwɨ sandɨ utɨpɨndɨ anɨtiwɨ kaapɨpatɨ kendorɨhanda 7 kiyahaiwaara mmapɨ namasawɨhande. \v 2 Aihɨ nɨnɨ itɨpɨho enjerɨho watɨpɨhoai iwinjahonɨhɨ ko waapɨhɨta satatɨ kandaase. “Utaaho Gaaho diyaamahonɨhɨ utɨpɨho kɨmo namaasapɨ kaapɨpatɨ kendorɨhanda anɨtiwɨ namasawɨ ahiyohɨmo nawaapamatɨ nesɨpatɨ nupwiyaitaise tatɨ waapɨhɨtatɨ kandaase. \v 3 Satatɨ katihɨhandɨ kandɨ utaaho wo yamɨhapataatɨhɨ bimisɨhoro yapɨpataapɨhɨ bimisɨhoro amɨ yapɨpatamɨ nyepepɨ bimisɨhoro nga netɨ kandɨ utɨpɨndɨ nupwiyaatɨ mɨhatɨhɨ jaitandɨ wo motɨnatɨ owetise. \v 4 Nɨnɨ jataatɨ utaaho wo netɨ sandɨ utɨpɨndɨ nga nupwiyaatɨ amɨ mɨhatɨhɨ jatɨ mmondandɨho owetihɨ nɨnɨ maipaindɨ gotaayo. \v 5 Aihɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiyaamɨ wo satatɨ nɨngisɨ kandataase. “Kɨnyɨ wɨndɨ gomaatɨpɨ atime. Judaahomɨhetapɨ namoyaatɨmɨ nasohiyɨhiyaamɨhetapɨ noaipasɨho Raiyonɨmo isɨhiyai iwinjatɨtandɨho awaisɨho Daawitɨhoetapɨ noaipasɨho awaisɨho komɨ ambɨpatɨ autaahɨ ahotisɨho tiworisaisɨ kohimatatɨ tiwatɨ ipɨhatisɨho ko nawɨhiyatɨ kaapɨpatɨ kendorɨhandɨ sepenɨ kiyahaiwaara utɨpɨhandɨ namaasapɨ napapotɨmanɨwɨ namasotɨhandɨ nga netɨ nesɨpatɨ nupwiyaitaise,” ndataase. \p \v 6 Aihɨ Sipɨsipɨho sɨpɨpɨhoho bitosɨhɨ nɨnɨ iwinjatayo. Aihɨ ko aimɨ tiwauhɨ napohomatiyahore. Ko Autaahaatɨhomɨ gwɨtɨhomunɨ amɨ wapa maurɨ maurɨ asɨtimatatɨ nasisoaarɨ bimotɨ ahotiwauramunɨ otɨhapɨhɨ bitondaise. Aihɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiyaamɨ gwɨtɨho siyaahandɨ koaisɨ otaatematɨ ahondaise. Komɨ maasamaapɨho 7 kiyate. Aihɨ amɨ komɨ ndɨha 7 kiyatɨ ahetahore. Saiwa ndɨha 7 kiyamaiwa Autaahaatɨhomɨ itɨpɨhore. So itɨpɨho 7 kiyamoaisɨ Autaahaatɨho aimɨ yapɨhɨ nahandaahapɨ natausaasise. \v 7 Aihɨ ko Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho notɨ utɨpɨho so anɨtiwɨ namaasapɨ utaaho gwɨtɨho siyaahandaasɨnɨ bimisɨho ikwɨrɨ gaatɨhɨraihoaaŋɨ ahotisɨho sanotɨ netaise. \v 8 Ko utɨpɨho so aimɨ nesɨhɨ wapa 4 kiyahapa asɨtimatatɨ nasisoaarɨ ahotimbɨpaunɨ amɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiyaunɨ komɨ utatototɨ tɨmahiyawɨ atotɨpɨwesawɨ ko Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohopɨ gaapundawaayopo. Aihɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiya nahatiya apwɨtɨhɨrɨ wɨrɨ gitaahandamatiyahɨrɨ nɨnaasohɨ isɨwatawaayopo. Aiwɨ amɨ disihandɨ wɨndɨ gorɨhanda kaiwɨhandunɨ isɨwatawaayopo. Aiwɨ saiwa disiwaatɨhapɨ sɨtɨpatɨ dɨpumanatɨ wamainjotahatɨ noaipataise. Sandɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiyaamɨ gaapɨpatapɨ namɨhanahaiwaare. \v 9 Aihɨ kiya aunɨhɨhɨrɨ wɨrɨ wanɨhɨrɨ satɨwɨ katawaatopo: “Kɨnyɨ naasoŋɨhɨ kɨwahoŋɨ nga nawɨhaimbɨ utɨpɨho so anɨtiwɨ namaasapɨ kaapɨpatɨ namasawɨ ahiyotɨho nepɨ nupwiyaitaise. Sandɨ apaapɨmaahe isɨhiya gi tɨhɨwauhɨ napopaise. Tɨhɨwauhɨ napopaapɨ kinyɨ jɨtɨpataahɨ nunyanɨpɨ isɨhiyaisɨ japɨhɨ numwaapaise Autaahaatɨhoaapɨhɨmaitaapo. Ye akɨte kɨnyɨ isɨhiya nahatiya pɨwɨha kɨha kɨha pɨwaatohiyɨhiya amɨ ambɨpatɨ kahatamatɨpetahiya amɨ yapɨpatɨ nahatewaaraahapɨhiyaisunɨ kinyɨ jɨtɨpatɨ nunyanɨpɨ japɨhɨ numwaapaise. \v 10 Kiya Autaahaatɨhomɨ isɨhiya ko iwinjatɨtandɨhiyemataise. Iyatɨ amɨ komɨ otɨpɨpatɨ kawitaatɨwɨhiya pɨrisihiyemataise. Iyatɨ kiya noaipapɨ Autaahaatɨhomɨ otɨpɨpɨpatɨ kawiwɨ kiŋɨhiyaimatɨwɨ isɨhiyai iwinjaawɨ kɨmaapɨ yapɨmbataapɨhɨ bimɨtaatɨwo,” tɨwɨ katawaatopo. \s1 Mwaaho Sipɨsipɨhoai Maaritɨwɨ Mepɨ Autaahepumawaapo \p \v 11 Aihɨ amɨ nɨnɨ japɨhɨ jataatɨ amɨ Autaahaatɨhomɨ otɨpɨpatɨhiya enjerɨhiya apɨpaahɨ taahiyɨhiyaamɨ maahomwaaŋɨ atisataayo. Siya enjerɨhiyaamɨ nambaahandɨ miriyonɨ miriyonɨhaiwa pɨhɨtatɨ handɨretɨ kiyatɨtihɨ amɨ tiwatɨhaatɨ tausenɨhaiwa pɨhɨtahaiwaatahiya kiŋɨho Autaahaatɨho bimimbɨpɨhunɨ amɨ wapa maurɨ maurɨ asɨtimatatɨ nasisoaarɨ bimaamɨ naimbɨpaisunɨ amɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiyaisunɨ nepɨ otaatemapɨ bitotawaayopo. \v 12 Bitotawa kiya maahomwaaŋɨ naasaataatɨmapɨ satɨwɨ katawaatopo. “Kɨmo Mwaaho Sipɨsipɨmo jɨhura tiwauhɨ napwisɨmo nga wandɨha amɨ wapa gaahapa ikɨpɨpaamatiyatɨ amɨ gwɨnyaitaatɨwɨha amɨtɨha gaaha amɨ watɨpɨhandɨ awaindɨhandɨ naitaise. Ko siyonɨhɨ isɨhiya nga koai nepɨ autaahɨ isɨwatɨwɨ amɨ mepɨ autaahepumapɨ amɨ ambɨpatɨ awaipatɨ nunyawɨ amɨ kopɨ kiya maaritɨtaapo. (Aiwɨ koaisɨ ‘kɨnyɨ gaahoŋe gaare,’ undɨtaapo,” tɨwɨ konyahɨtɨwɨ waatɨ katawaatopo.) \p \v 13 Aihɨ amɨ nɨnɨ kahapaamapɨpa nahataapa gɨmunyainjɨpɨpa Autaahaatɨho ahaimbɨpaamɨ pɨwaahaiwa atisataayo. Saiwa pɨwaiwa kahapaamapɨpa yamɨhapataatɨhunɨ amɨ yapɨpataapɨhunɨ amɨ yapɨpatamɨ nyepepunɨ amɨ durɨhɨraatɨhunɨ ahotiwaiwaamɨ pɨwaahaiwaapɨto. Kahapaamapɨpa gɨmunyainjɨpɨpa nahataapa nahataapɨpɨhɨ ahotiwaiwa waapɨhɨtɨwɨ satawaatopo, “Kɨmo Utaamo komɨ gwɨtɨho siyahandaasɨnɨ bindata isɨhiyai iwinjatisɨmoaisunɨ amɨ Mwaaho Sipɨsipɨhoaisunɨ nyahɨ kindarisɨ gaahindaahisɨ gaare undohɨwaiwaunɨ amɨ kindarisɨ ambɨpatɨ awaipatɨ nunyohɨwaiwaunɨ amɨ kindarapɨ maaritohɨwaiwaunɨ amɨ kindarapɨ andɨtitohɨwaiwaunɨ kindarɨ nga jinjapɨhɨ nasisoaarɨ nepɨse,” tawaatopo. \p \v 14 Aihɨ amɨ wapa maurɨ maurɨ asɨtimatɨwɨ nasisoaarɨ ahotɨmɨ niyohɨwaiwa satawaatopo. “Ye akɨtɨsɨ tɨtɨhe,” tawaatopo. Aihɨ amɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiya kapɨhɨ bimohiyɨhiya kindarapɨ atotɨpɨwesawɨ gaapundawaatopo. \c 6 \s1 Mwaaho Sipɨsipɨho Kaapɨpata Anɨtiwɨ Kaapaiwɨ Utɨpɨhoai Namasotɨhandɨ Nawaapatɨ Nesɨpataise \p \v 1 Mwaaho Sipɨsipɨho utɨpɨho wo anɨtiwɨ 7 kaiwɨhapɨhɨ kaapɨpata namasawɨ wɨsasawɨ ahiyawɨho netɨ isɨwatataise. Netɨ isɨwatata kaapɨpatɨ jɨhatɨ tɨwaapatɨ nesɨpataise. Nesɨpasɨhɨ wapa maurɨ maurɨ asɨtimatɨwɨ nasisoaarɨ ahotɨmɨ naiwaiwaamɨ wɨndɨ pɨwaatihɨ nɨnɨ atisataatɨ asoaahaamatɨtatɨ gandaase. Iyatɨ kandɨ satatɨ kandaase. “Kɨnyɨ namme,” ndaase. \v 2 Aihɨ amɨ nɨnɨ japɨhɨ jata maasapɨho osihandɨ wɨndɨ kɨhoepɨhandi winjataayo. Sandɨ osindaasɨnɨ utaaho wo yasaihɨrɨ isɨwaho kandaasɨnɨ awɨtɨmatatɨ bindataise. Aihɨ ko komɨ tiworisai kohimatatɨ tiwatɨ ipɨhatitandɨ koai jɨhimatohiyɨhiya awaisawɨhiyaamɨ tingaatɨha wa nunyawɨhore. Aihɨ ko tiworɨho kohimatatɨ tiworisaisɨ tiwatɨ ipɨhatitandɨhoematatɨ notɨ tiworisai kohimatatɨ daahɨ tiwatɨ tunnatɨ yahwɨnataise. \p \v 3 Aihɨ amɨ Mwaaho Sipɨsipɨho kaapɨpatɨ kapɨhatɨ utɨpɨhoai anɨtiwɨ namasawɨ wɨsasopatɨ tɨwaapatɨ nesɨpataise. Aihɨ wapa kapɨhɨ asɨtimatɨwɨ nasisoaarɨ ahotɨmɨ naiwaiwaamɨ wɨndɨ kapɨhandɨ 2 handɨ sandaase. “Kɨnyɨ namme,” ndaase. \v 4 Satihɨ maasapɨho osiho amatenɨho noaipataise. Iyataatɨ utaaho so osisoaasɨnɨ bimisoaisɨ watɨpɨhandɨ nunyawaayopo kɨmaapɨ yapɨpataapɨhɨ asisɨha gaaha napaindɨhandɨ ahotihɨ isɨhiya windɨ tɨmunɨwɨ bimotɨha nemaitando. Nemahonɨhɨ isɨhiya dopawɨ amɨ isɨhiya usaisɨ siyɨhiyaisɨ timaitaatɨwo. Aihɨ ko satɨ otɨpitɨ kaitandɨ koaisɨ namatanaatɨ awainanaatɨ kosasaihanaatɨ nunyawaayopo. \p \v 5 Aihɨ Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho kaapɨpatɨ 3 hatɨ namasawɨ utɨpɨhoai wɨsasopatɨ nesɨpataise. Nesɨpasɨhɨ amɨ wapa asɨtimatatɨ nasisoaarɨ bimaamɨ naimbɨpaamɨ 3 handɨ sandaase: “Namme!” ndaase. Aihɨ amɨ nɨnɨ japɨhɨ jata maasapɨho osiho asɨhaho noaipasɨhɨ iwinjataayo. Aihɨ ko osihoaasɨnɨ awɨtɨmatatɨ bimisɨho sɨkerɨhandɨ komɨ ikwɨraahɨ isɨwahore. \v 6 Aihɨ nɨnɨ wɨndɨ atisataatɨ sandɨ utaaho wo taatɨ pɨwaatihɨhandamatiyahandɨ noaipasɨhɨ atisataayo. Sandɨ utaaho womɨ pɨwɨhaamatiyatɨ noaipasɨtɨndɨ wapa maurɨmaurɨ asɨtimatatɨ nasisoaarɨ bimiwaiwaamɨ otɨhatɨhapɨ noaipataise. Sa pɨwɨha sataha noaipataise. “Kɨnyɨ numbwɨ kinyɨ otɨpɨpatɨ kaime isɨhiya nandapaapɨ nenoaahɨtɨtaatɨwo. Saisamɨhɨ asisɨha naasaapɨ nawɨho nehohɨhora pɨrawaaho onɨha maipɨhonjopɨ windisɨhoaisangi amɨ konɨho baarihandɨ onɨha maipɨhonya monyurɨ monja windisonyaisangi ko nawɨho nunyawɨ naito. Siyapaahandɨ kandɨ kɨnyɨ ipatɨ oripɨhatunɨ amɨ ipatɨ wainɨhandunɨ nepɨ namopɨsasɨme,” daase. \p \v 7 Aihɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho kaapɨpatɨ 4 hatɨ namasawɨ anɨtiwɨ utɨpɨho wɨsasopatɨ tɨwaapatɨ nesɨpataise. Aihɨ wapa maurɨmaurɨ asɨtimatatɨ bimaamɨ naiwaiwaamɨ 4 handɨ satatɨ kandaase: “Kɨnyɨ namme,” ndaase. \v 8 Satihɨ nɨnɨ japɨhɨ jata osihandɨ wɨndɨ ikɨrotatɨ asisorɨhandɨ noaipasɨhɨ iwinjataayo. Aihɨ kandaasɨnɨ utaaho wo awɨtɨmatatɨ bindataise. Iyataatɨ utaaso osihoaasɨnɨ awɨtɨmatatɨ bimisɨhomɨ ambɨpatɨ isɨhiya napohɨtɨhandamɨhore. Aihɨ isɨhiya napohiyɨhiya nuwɨ bimohɨpatɨ aunahɨpatɨ isɨhiya napwɨtaatɨwɨhandi nɨwipinjai taatɨ nasataise. Aihɨ kurisɨ watɨpɨhandɨ nunyawaayopo kurɨ yapɨpatambɨhiyaisɨ nepɨ maurɨmauraapɨhɨmapɨ nepɨ ahoaimɨ tipɨtapaitaatɨmo. Tipɨtapaapɨ ahoaimosamɨ kaiwa wɨndɨ naasaindɨhɨ isɨhiya bimohiyɨhiyai timasaihɨ kiya napwɨtaatɨwo. Ko namatanaatɨ kosasaihanaata isɨhiya siyɨhiyai tiwɨtaatɨmo. Iyatɨ amɨ ko jarɨho aungwohandɨ nusoaasisaihɨ isɨhiya jarɨhopɨ napwɨtaatɨwo. Iyatɨ amɨ ko timbɨpa aungwohandɨ nusoaasonɨhɨ kapa notɨ isɨhiya timbɨpa nepɨ napwɨtaatɨwo. Iyatɨ amɨ ko suhɨ maasapɨho kohasɨpɨho ainjɨhɨpɨpa yapɨpatambɨhapai netɨ isɨhiyaamɨhetematɨ nusoaasonɨhɨ kapa netɨ isɨhiyai ikotɨ tiwonɨhɨ kiya isɨhiya napwɨtaatɨwo. \p \v 9 Aihɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho kaapɨpatɨ 5 hatɨ anɨtiwɨ namasawɨ utɨpɨho wɨsasopatɨ tɨwaapatɨ nesɨpataise. Siyatɨ nesɨpasɨhɨ isɨhiya napohiyɨhiyaamɨ maarɨho arɨtaahandamɨ yatɨhɨ otɨtɨhɨ bimauhɨ winjataayo. Siya isiya jɨhura Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha anɨtiwɨ isɨwatawa pɨwɨha ka ausaapɨ isɨhiyai kaundauhɨ kandapɨ tiworisa tiwauhɨ napohiyɨhiyaamɨ maarɨhore. \v 10 Napohiyɨhiyaamɨ maarɨho waatɨ kaahaata satatɨ kandaase: “Nahataapaamɨ Awaisɨhoŋɨ Kiŋɨhoŋe, kɨnyɨ gaahaiwa tɨtɨhaiwaahɨhɨ napaitɨpɨ nasisoaarɨ kaimbɨhoŋe. Kɨnyɨ tɨtɨhɨ nga ainahɨhoŋɨ bimaapɨhoŋe. Kinyɨ kaingɨwaiwa apɨpaahɨ tɨtɨhɨ gaahaiwaare. Nyahɨ napitiyaahaiwaara jatɨmɨ nutɨhaawe kɨnyɨ isɨhiya yapɨmbatambɨhiyai kiyaamɨ kiyohɨwaiwaapɨ sahɨ saiwɨ saiwɨ kaiwɨhiyaate undɨpɨ nepɨ tipɨtapaitaapɨhuraapo? Aimbɨ nyamɨ jɨtɨpatɨ nepɨ nanyuhaahotɨhandapɨ wihoaaŋɨhandɨ kiyaisɨ numwɨtaapɨhuraapo?” tawaatopo. \v 11 Aihɨ kiya nɨnaasiyaisɨ apotɨhɨrɨ utaarɨhɨrɨ kɨhoepɨhɨrɨ nunyawaayopo. Nunyawɨ kiyai saundawaatopo: “Sahɨ nehɨ masɨhonjɨ ikɨnɨwɨ jatɨwɨse, tiworisa isɨhiya maasɨ otɨpɨpatɨ kiyohiyɨhiyaisunɨ amɨ samɨ naisɨhiya samataiwɨ Jisaasihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyai tiwisaihɨ napwisaihapo amɨ sangi tisawauhɨ napohɨpatamataiwo. Isɨhiya tiwisaihɨ napwɨtaatɨwɨhiyaamɨ nambaahandɨ Autaahaatɨho aimɨ mmonatɨ netɨ gwɨnyaase. Isɨ tiworisa isiya siyaisɨ tipi owemasaihɨhura sangi tisapɨ samɨ jɨtɨpatɨ nepɨ nasuhoaahotɨhandapaahɨ Autaahaatɨho wihoaaŋɨhandɨ numwɨtaise. \p \v 12 Aihɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho kaapɨpatɨ 6 hatɨ utɨpɨhoai namasawɨ namaasahopatɨ tɨwaapatɨ nesɨpataise. Aihɨ amɨ nɨnɨ japɨhɨ jata ipɨpatɨpatɨ awaipatɨ yapɨpataapɨhɨ noaipatɨ ipɨpatɨpinjɨhɨ mmonataayo. Aihɨ amɨ ipɨho noaipatɨ apɨpaahɨ asahatɨ tutipɨhandɨ ahondaise. Aihɨ amɨ waatɨhoaisangi noaipatɨ apɨpaahɨ amatenɨtatɨ jɨtɨpɨhandɨ ahondaise. \v 13 Aihɨ amɨ kaumbwaatɨ autaahɨ yamɨhapataatɨhɨ ahotiwaiwa yapɨpataapɨhɨ tɨmahiyataise mbɨpa watɨpɨhapa murihoai netɨ ahoaihɨ yandɨpɨho sangɨho gwɨtɨpɨho nandɨndɨwipatamatiyato. \v 14 Aihɨ amɨ yamɨhapatisangi aimɨ naihɨ owendaise. Siyatɨ yutɨhɨrɨ nawopɨ ipesawɨ napapotɨmanɨwɨ ahiyohɨpatamatiyato. Aihɨ amɨ nahataapa sisɨhounɨ amɨ yapɨpatɨ masɨhonya durɨhɨrɨ otaatemasonya ahotimbɨpɨhɨ namasisɨ wapɨhɨ notaise. \v 15 Aihɨ yapɨpatambɨ awaisawɨhiya kiŋɨhiyaunɨ amɨ ambɨpatɨ awaipatɨ nepɨ bimohiyɨhiyaunɨ amɨ amihiya pwɨsɨpɨ yaipa kaiwɨ tunnɨwɨ yahwɨnohiyɨhiyaamɨ tɨhaapundɨwɨ jɨhimatohiyɨhiyaunɨ ami ikɨpɨpa kahapaamapɨpa amɨ nawɨho asaketahiyaunɨ amɨ isɨhiya watɨpɨhiyaunɨ amɨ isɨhiya nawɨho wɨndɨ namepɨ nehɨ otɨpɨpatɨ kiyohiyɨhiyaunɨ nahatiya saiwaapɨ yanɨhɨmapɨ nuwɨ nawɨhaamɨ jomaahɨpataatɨhunɨ amɨ nawɨha sisɨhoaasɨnɨ ahetihɨhaiwaamɨhinɨ noaatawaayopo. \v 16 Nuwɨ noaatɨwɨ bindawa nawɨha sisɨhopɨ satɨwɨ kaahaatawaatopo. “Nawɨmaaraŋɨ sisɨmoŋɨ nipepatɨpɨ naumbwɨndɨpɨ nyangisɨ nyataatime. Awaisɨho utaaho kiŋɨhomɨ siyaahandaasɨnɨ bimisɨhomɨ ndɨha nimbɨpupo. Saisamɨhɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho komɨ awaindɨhandɨ apowindɨhandisatɨ nasatɨ nyangisɨ yaasɨhandɨ awaindɨhandɨ namaanyamɨtando. \v 17 Amɨ kindari isɨhiyaapɨ apowindɨhandɨ nepɨ ausaimanɨtaatɨmɨha asisɨha wanɨ aimɨ kɨma noaipataise amɨ kiya maipɨhaiwa kiyohɨwaiwaapɨ wihoaaŋɨhandɨ maipɨhandɨ kiyai numwɨtaatɨmo. Isɨ ndɨnɨhɨ kindaramɨ watɨpɨhandɨ tipɨndamatɨ nga bimɨtaise?” tɨwɨ kaahaatawaatopo. \c 7 \s1 Autaahaatɨho Isɨhiya 144,000 Kaiwɨhiyai Nepɨ Namopɨsasɨndaatɨwɨ Netɨ Yandɨhematɨ Namɨhanataise \p \v 1 Kɨmaiwa nahatewa aimɨ noaipatɨ owetihɨ nɨnɨ jata enjerɨhiya itɨpɨhiya murɨmurɨ yapɨpatamɨ otasaahaasɨnɨ maingɨrainɨ wihɨwihoaaŋɨ gotɨtɨpɨhaiwa (gotɨtɨpɨhaiwa (konaahaiwa)) 4 kiyahaiwaapɨhɨ enjerɨhiya 4 kaiwɨhiya kiyaamɨ ikwɨrɨ ikwɨsapaapanɨwɨ bitohauhɨ iwinjataayo. Kiya enjerɨhiya mbɨpa maurɨ mauri itɨpɨmindandɨ tipɨndɨwɨ nimbɨpupwɨ isɨwatawaayopo. Saiwɨ kiya mbɨpa isɨwatawaayopo mbɨpa saiwa waatɨ namaasataatɨ yapɨpatɨ durɨhɨrɨ ipati nemaamaitando. \v 2-3 Aihɨ amɨ nɨnɨ jata amɨ enjerɨho wo ipɨho noaipasihihoaaŋapɨ nasatɨ noaipasɨhɨ iwinjataayo. Aihɨ ko Autaahaatɨho isɨhiya siya nisɨhiye tatɨ namɨhanatɨ kiyaamɨhetɨ namasatosɨtɨtandɨhapa isɨwahore Autaahaatɨho konɨhɨ nasisoaarɨ bimaamɨ naisɨhomo. Aihɨ ko enjerɨho waatɨ kaahaata enjerɨhiya murɨ muri Autaahaatɨho watɨpɨhandɨ nunyatɨ yapɨpatisunɨ durɨhɨrisunɨ nepɨ nopɨsasɨtaatɨmɨ natausaasisawɨhiyai ko saundataase: “Sahɨ ketɨ yapɨpatisunɨ durɨhɨrisunɨ ipatisunɨ nepɨ namopɨsasɨwɨse. Nyahɨ isɨhiya nyamɨ Autaahaatɨhomɨhiya komɨ otɨpɨpatɨhiyai jɨhɨ ndɨmaahomwaaŋɨ namɨhana sɨwipatɨ makɨhɨrɨ ahɨwisaatɨ owetanɨhɨ sahɨ kaiwɨ kahapaamapɨpai nepɨ nopɨsasɨtaatɨwe,” tatɨ kaahandaase. \v 4 Aihɨ nɨnɨ isɨhiya siya aimɨ nisɨhiye tatɨ Autaahaatɨho namɨhainjawɨhiyaamɨ nambaahandɨ ambɨhɨtauhɨ atisataayo. Isɨhiya Isɨraherɨhiya nahatiyaamɨ otɨhatɨhapɨ 144,000 kaiwɨhiyai namɨhanawaayopo. \v 5 Aihɨ isɨhiya Judaahoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanɨwɨ amɨ Rupenɨhoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanɨwɨ amɨ Gaatɨhoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanawaayopo. \v 6 Aiwɨ amɨ Asaahoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanɨwɨ amɨ Napɨtaarihoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanɨwɨ amɨ Manasehoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanawaayopo. \v 7 Aiwɨ amɨ Simiyonɨhoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanɨwɨ amɨ Ripaihoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanɨwɨ amɨ Isakaahoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanawaayopo. \v 8 Aiwɨ amɨ Sipuronɨhoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanɨwɨ amɨ Josepɨhoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanɨwɨ amɨ Benjaminɨhoetapɨ namwiyaatohiyɨhiyaamɨ 12,000 kaiwɨ namɨhanawaayopo. Isɨmiya siyai Autaahaatɨho aimɨ nisɨhiye tatɨ namɨhanataise. \s1 Isɨhiya Taahɨtɨhandɨ Autaahaatɨhopɨ Aunɨhɨhɨrɨ Katɨwɨ Gaapundɨwɨ Koai Mepɨ Autaahepumawaayopo \p \v 9 Aihɨ amɨ saiwa saindɨ mmonɨtosatɨ ipotɨ japɨhɨ jata isɨhiya apɨpaahɨ taahɨtɨhandɨ ambɨpatɨ owehandɨ isɨhiya nga wɨndɨ awɨmɨtɨtaahetahandɨ ahoyanɨwɨ bitohauhɨ iwinjataayo. Siya isɨmiya kɨhapɨhɨ kɨhapɨhapɨhiyaare. Iyataatɨ siya isiya yapɨpatɨ nahatepataahapɨhiyaare. Iyataatɨ amɨ nahatiya ambɨpatɨ kahatamatɨpetisawɨhiyaamɨhiyaare. Iyatɨ amɨ pɨwɨha nahataamɨhiyaare. Kiya Awaisɨho Kiŋɨhomɨ siyaahandamɨ ndɨmaahomwaaŋunɨ amɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohomɨ ndɨhetunɨ bitotawaayopo. Aiwɨ kiya nahatiya apotɨhɨrɨ kɨhoepɨhɨrɨ utaarɨhɨrɨ niyopɨhiyaare. Aiwɨ amɨ kiyaamɨ ikwɨraahɨ totɨpatɨ isɨwɨhiyaare. \v 10 Saiwɨ kiya bitotawa satɨwɨ waatɨ waapɨhɨtɨwɨ katawaatopo: “Nyangisɨ japɨhɨ nanyamaitandɨhandamɨ watɨpɨhandɨ Autaahaatɨho komɨ siyaahandaasɨnɨ nasisoaarɨ bimisɨhomɨhandɨtatɨ amɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohomɨhandɨtatɨ kindarɨ sawindarɨmɨhande. Kindarɨ nyangisɨ japɨhɨ nanyamaamaise,” tɨwɨ katawaatopo. \p \v 11 Aihɨ enjerɨhiya nahatiya Awaisɨho Kiŋɨhomɨ siyaahandisɨ nepɨ otaatemapɨ bitotawaayopo. Aiwɨ amɨ mɨtɨhiyaisunɨ amɨ wapa maurɨ maurɨ asɨtimatatɨ nasisoaarɨ ahotɨmɨ naimbɨpaisunɨ otaatemapɨ bitotawa siya kiŋɨhandaihoaŋɨ jatawa atotɨpɨwesawɨ ndɨmaahomwaaŋɨ yapɨpatetɨmapɨ Autaahaatɨhopɨ gaapundɨwɨ koai mepɨ autaahepumawaayopo. \v 12 Aiwɨ kiya kopɨ satɨwɨ gaapundawaayopo: “Akɨte! Nyahɨ nyamɨ Autaahaatɨhopɨ kiyaanɨnɨhɨ maaritɨmɨ nutɨhaawo. Iyaatɨ komɨ ambɨpatɨ awaipatapɨ ausaawa katɨtɨhaawo. Iyatɨ amɨ ko nahatewa amɨtɨha gaahaiwaisahore. Isɨ nyahɨ koaisɨ gaahoŋe undɨtɨhaawo. Iyaatɨ amɨ nyahɨ koaisɨ newa mepɨ autaahemwaitɨhaawo. Iyatɨ amɨ ko nahatewa watɨpɨhaiwaisahore. Akɨte nahatewa komɨhaiwaasɨ komɨhetɨ ahetɨmɨ notaise. Akɨte,” tawaatopo. \s1 Isɨhiya Siyaamɨ Yaawindɨhandɨ Aimɨ Owendaise \p \v 13 Aihɨ kapɨhɨ yamɨhapataatɨhɨ mɨtɨhiyaimatɨwɨ bimohiyɨhiyaamɨ wo sata nɨngisɨ sandatɨ nanisenataise: “Isɨmiya kɨmiya apotɨhɨrɨ kɨhoepɨmaiwa niyopɨ bitohohiyɨmiya diyaare? Aiwɨ amɨ kiya maahapɨhapɨ napɨwɨhiyaare?” ndatɨ nɨngisɨ nanɨsenataise. \v 14 Nanɨsesɨhɨ amɨ nɨnɨ koai wihoaaŋɨha saundataato: “awaisɨhoŋe, kɨnyɨ kɨwahoŋɨ kiyaapɨ gwɨnyaapɨhoŋe,” undataato. Aihɨ amɨ ko nɨngisɨ sata kandataase: “Isɨmiya kɨmiyai kiyaamɨ ambɨpatɨ yaawɨhaiwa apɨpaahɨ awaiwaiwa tiworisa nunyauhɨ nepɨ bimambɨwɨhiyaare. Bimambɨwɨhiyaasɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohomɨ jɨtɨpataahɨ kiyaamɨ apotɨhɨrɨ bausawɨmɨhauhɨ noaipatɨ kɨhoepɨhɨrɨndaise. \v 15 Aihɨ amɨ sandɨ kandapɨ kiya wanɨ Autaahaatɨho bimimbɨpɨhɨ komɨ ndɨmaahomwaaŋɨ bitotawa apatɨhunɨ amɨ otapɨhaatunɨ komɨ aŋɨtɨtɨhɨ koai mepɨ autaahepumawaayopo amɨ ko komɨ siyaahandaasɨnɨ bimisɨho kiyai netɨ ikwaasumanɨtando. \v 16 Ko siyatɨ kiyaisɨ ikwaasumanatɨ iwinjatonɨhɨ kiyaisɨ jahomumanatɨ amɨ waapohopɨ nausatɨ naahutarɨhɨrɨ awaumasatɨ amɨ kiyai ipɨho watɨpɨho wɨndɨ waatɨ tundatɨ ipɨmundɨtando. \v 17 Amɨ Mwaaho Sipɨsipɨ Sɨpɨpɨhoho Awaisɨhomɨ siya kiŋɨhandamɨ otɨhapɨhɨ bitosɨho kiyaisɨ komɨ sipɨsipɨhonyematɨ iwinjatatɨ amɨ kiyai asɨtimatɨtaatɨwɨhandamɨ waapoho konɨhɨ nasisoaarɨ noaamasɨhoaapɨhɨ numwaasisomataise. Iyonɨhɨ amɨ Autaahaatɨho kiyaamɨ ndɨhotapɨ kwɨtipatɨ nahatepɨ nɨwindiwatɨ nɨwipiyaipaitaise. \c 8 \s1 Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho Kaapɨpatɨ 7 Hatɨ Namasawɨ Anɨtiwɨ Wɨsasopatɨ Tɨwaapatɨ Nesɨpataise \p \v 1 Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho kaapɨpatɨ 7 hatɨ utɨpɨhoai anɨtiwɨ namaasapɨ wɨsasawɨ ahiyotɨho tɨwaapatɨ nesɨpasɨhɨ 30 minitɨhandapɨ yamɨhapataatɨhɨ wapa kɨrɨrupa namwaipatɨ apɨpaahɨ watɨminamataise. \v 2 Aihɨ nɨnɨ jata enjerɨhiya itɨpɨhiya 7 kaiwɨhiya Autaahaatɨho komɨ ndɨmaahomwaaŋɨmasɨpɨpɨhɨ bitohauhɨ amɨ kiyai usa kapaparɨhɨrɨ 7 kaiwɨhɨrɨ nunyauhɨ nehauhɨ iwinjataayo. \p \v 3 Aihɨ amɨ enjerɨho wo nasatɨ arɨtaahandaasɨnɨ bitondaise. Ko nyaihandɨ pɨretɨho wo gorɨhanda kaiwɨho koaatɨhɨ pautaahandɨ waamainjotahandɨ tɨhisaihɨ waamaindɨhɨrɨ noaipaitandɨhandɨ ahiyatɨ isɨwahore. Aihɨ koai pautaahandɨ pɨhɨtɨwɨ waatɨ nunyawaayopo amɨ ko Autaahaatɨhomɨ isɨhiyaamɨ gaapɨpatisatɨ netɨ tɨmaamahɨwatɨ arɨtaahandɨ gorɨhanda kaiwɨhandaasɨnɨ Awaisɨho siyaahandaasɨnɨ bindataatɨ mandosihihoaaŋɨ tɨhatɨ koai waamaindumwatɨ dɨpumanatɨ numwɨtando. \v 4 Aihɨ kandɨ pautaahandamɨ biyatɨ waimainjotindɨhandamɨ sitɨpatunɨ amɨ isɨhiya gɨwunyaahohiyɨhiya gaapɨpatɨ Autaahaatɨhopɨ gaapundohɨpatunɨ enjerɨhomɨ ikwɨraatɨhapɨ dosisɨ Autaahaatɨho bimimbɨpɨhɨ komɨ ndɨmaahometetɨ niyataise. \v 5 Aihɨ ko enjerɨho nyaihandɨ pɨretɨho pautaahandɨ koaatɨhɨ tɨhotɨho netɨ arɨtaahandaasɨnapɨ sisɨha notɨ ko pɨretɨhopɨ wiwatosatɨ amɨ mɨhaapɨ yapɨpataapɨhɨ tɨmataise. Tɨmasɨhɨ asoaaha waatɨ aungwohandɨ nawatepwɨnatɨ ganandɨ kɨnapɨpa kɨnapaahoena nausaatatɨ amɨ ipɨpatɨpatɨ wɨtɨ ipɨpatɨpinataise. \s1 Enserɨhiya Jɨhiya 4 Kaiwɨhiya Kapaparɨhɨrɨ Ipowaayopo \p \v 6 Aihɨ amɨ enjerɨhiya 7 kaiwɨhiya kapaparɨhɨrɨ 7 kaiwɨhɨrisahiyaasɨ kɨrɨ ipoaitaatɨwɨ nepɨ tɨmetawaayopo. \p \v 7 Enjerɨho jɨho kapaparɨhɨrɨ komɨhɨrɨ iposɨhɨ wipatɨ ndɨhaisahatunɨ amɨ sisɨhaunɨ jɨtɨpatisatɨ ahoyatɨ tiwanauhɨwa noaipasɨhɨ kaiwai yapɨpataapɨhɨ nepɨ nepihowaayopo. Iyauhɨ amɨ yapɨpatɨ maurɨmandemapɨ amɨ ipatɨ maurɨmandemapɨ tipatapaapɨ ahiyawɨhandisɨ yapɨpatamɨ wɨndɨ naasaindɨhunɨ amɨ ipatamɨ wɨndɨ naasaindɨhɨ sisɨhaara tahamataise. Aihɨ amɨ woyɨha kɨtarɨhɨrɨ asisorɨhapaisangi sisɨhaara tɨhamataise. \p \v 8 Aihɨ amɨ enjerɨho kapɨhɨ 2 ho kapaparɨhɨrɨ komɨhɨrɨ iposɨhɨ amɨ wapa sisɨho aungwohinjamatiyaho sisɨhaara taatɨ tɨhihɨhoai kaisawɨ nepɨ durɨhɨrɨ sorɨwaraahandaatɨhɨ yotawaayopo. \v 9 Aihɨ durɨhɨrɨ sorɨwaraahandɨ maurɨmandemapɨ awɨtɨwɨhɨrisɨ maurɨ ahotihɨ mɨrɨ naasairɨhɨ noaipatɨ jɨtɨpatimatataise. Aihɨ amɨ durɨhɨraatɨhɨ kahatamatɨpetimbɨpa maarisatɨ ahoyatɨ notɨ nasayataimbɨpa maurɨmandemapɨ tipɨtapaapɨhapaasɨ mauraapɨhapa kiyatɨ bimihɨ wɨndɨ naasaindaapɨhapa napotɨ owendaise. Aihɨ amɨ kopuho awaiwaiwaisangi maurɨmandaapɨhɨ tipɨtapaapɨhapaasɨ waurɨ kiyatɨ ahotihɨ wɨndɨ naasaindaapɨhaiwa netɨ nosasɨnatɨ owendaise. \p \v 10 Aihɨ enjerɨho kapɨho 3 ho komɨ kapaparɨhɨrɨ iposɨhɨ kaumbwaatɨ waatɨ apɨpaahɨ awaisaamaatɨ sisɨha tosihandamatiyatɨ tɨhwɨtɨhɨrisatɨ tɨhwɨtimɨ yamɨhapataatɨhapɨ yapɨpataapɨhɨ tɨmahiyataise. Iyatɨ waapɨhaatunɨ amɨ waapoho yapɨpataatɨhapɨ mwɨtɨtutatɨ noaasɨhounɨ maurɨmandemapɨ tipɨtapaapɨhaiwaasɨ waurɨ kiyatɨ ahotihɨ wɨndɨ naasaindaapɨhaiwaatɨhɨ gaamatɨ kaumbwaatɨ tɨmahiyataise. \v 11 Saatɨ kaumbwaatamɨ ambɨpatɨ Marasinɨho Ikonahoe tɨwɨhaate. Aihɨ waapɨhaatɨ awaiwai amɨ waapoho mwɨtɨtutatɨ noaamasɨho 3 haiwetɨ kaumbwaatɨ saatɨ tɨmahiyatɨ kaiwai netɨ marasinɨho ikonahoemataise. Aihɨ isɨhiya waapoho saiwa nanɨwɨmapɨ taahiyɨhiya napowaayopo amɨ waapɨho ikosɨho onaapɨpaamataiwɨ nanɨwɨmapo. \p \v 12 Aihɨ enjerɨho 4 ho komɨ kapaparɨhɨrɨ iposɨhɨ ipɨhomunɨ waatɨhomunɨ amɨ kaumbwaatamunɨ wihoaaŋɨhapa maurɨ mandaapɨhɨ tipɨtapaahohɨpɨpaamɨ wapa wihoaaŋɨhapa naasaindaapɨhapa tɨwaapatataise. Tɨwaapatatɨ netɨ nopɨsasinjɨhɨ amɨ ipɨhomunɨ waatɨhomunɨ kaumbwaatamunɨ nausainjɨtɨhandɨ maurɨ mandemapɨ tipɨtapaahohɨtɨhandɨ ipɨhomunɨ amɨ waatɨhomunɨ amɨ kambwaatamunɨ nausaatindɨhandɨ wɨndɨ naasaindɨhɨ namusaatatɨ niyotatɨ asɨhatataise. Aihɨ otapɨhaatapɨ wɨndɨ naasaindunɨ amɨ apatɨhapɨ wɨndɨ naasaindunɨ wɨndɨ namusainje. Asɨhatataise. Aihɨ yatɨwaapɨhandɨ nga ahondaise. \p \v 13 Aihɨ nɨnɨ jata boho wo awaisɨho yamɨhapatamɨ otɨhapɨhɨ otɨpwɨrɨpwɨrimɨ taatɨ naihɨ iwinjataayo. Iyatɨ ko taatɨ pɨrɨruti notaaho waapɨhɨtatɨ satihɨ atisataayo: “Ese nno! Isɨhiya Yapɨpataapɨhɨ bimohiyɨhiya nahatiya maipɨhandɨ apɨpaahɨ awaindɨhandɨ naitaapo. Maipɨhandɨ apɨpaahɨ awaindɨhandɨ nepɨ nopɨsasɨndaapo. Amɨ jɨhaatɨ enjerɨhiya wingwaasɨ murɨmo kingwaasamɨ kapaparɨhɨrɨ ipoaitaatɨwiyowo. Iposaihɨ naaŋatɨ yaawɨhaiwa apɨpaahɨ awaiwaiwa yapɨpataapɨhɨ isɨhiyaamɨhetɨ noaipaitaiso,” ndaase. \c 9 \s1 Enjerɨho 5 Ho Kapaparɨhɨrɨ Ipotaise \p \v 1 Aihɨ enjerɨho 5 ho komɨ kapaparɨhɨrɨ iposɨhɨ nɨnɨ kaumbwaatɨ jɨhɨ aimɨ mɨhaatɨ yamɨhapataatɨhapɨ yapɨpataapɨhɨ tɨmahiyatɨ ahotisaamaati iwinjataayo. Ahotihɨ kaati anɨmwaahɨpatɨ apɨpaahɨ utaarɨhatɨ tongɨhatɨ tapotaaha owehatamɨ maahomwaaŋɨ netɨ nisapuwatɨ napusɨtɨhandamɨ kihɨrɨ nunyauhɨ nɨnɨ iwinjataayo. \v 2 Aihɨ kaatɨ anɨmwaahɨpatɨ tongɨhatɨ tapotaaha owehatamɨ maahomwaaŋɨ nisapuwatɨ napundindɨhandɨ nuwamasɨhɨ katamɨ maahomwaaŋapɨ sɨtɨpatɨ noaipataise sisɨha apɨpaahɨ awaisɨha watɨpɨha tɨhoaapɨ wapa ainɨhɨrɨ tɨhauhɨ sɨtɨpatɨ mwɨtɨtutatɨ noaipasɨpatamatiyato. Iyatɨ satɨ sɨtɨpitɨ ipɨhoaisunɨ amɨ yamɨhapatisunɨ netɨ namaasasɨhɨ amɨ ipɨho yamɨhapatɨ noaipatɨ asɨhatamataise. \v 3 Aihɨ wapa kupwɨrɨho tapaatɨpɨhomatiyahapa katɨ sɨtɨmataatɨhapɨ noaipasi yapɨpataapɨhɨ notaise. Aihɨ kapa tapaatɨpɨhomɨ watɨpɨhandɨ akosɨho yapɨpatambɨhomɨ watɨpɨhandɨ isɨhiyai ikwihɨ yawindɨhandamatiyahandɨ koai nunyauhɨ nehore. \v 4 Aihɨ kiya saiwa kupwɨrɨ tapaatɨpɨhoai sapa kɨtarɨhɨrɨ woyɨha tandɨpɨho amɨ nahatapa wapa usɨpaipatɨ asisorɨhapa amɨ ipatɨ yapɨpataapɨhɨ nawatɨ ahetimbɨpai wɨndɨ nepɨ namopɨsasɨtaatɨwɨ kaundawaatopo. Amɨ nehɨ isɨhiya kiyaamɨ ndɨmaahomwaaŋɨ amɨtetetɨ Autaahaatɨhomɨ sɨwipatɨ makɨhɨrɨ namaamasandahiyaisaahɨhɨ yaawɨhandɨ numwɨtaatɨwɨ kaundawaatopo. \v 5 Iyataatɨ kiya isiyai wɨndɨ siyɨhiyai tɨmapɨ nehɨ waatɨho 5 kiyahopɨ tapaatɨpɨho yaawɨhandɨ awaindɨhandɨ numwɨtaatɨwɨ kaundawaatopo. Iyataatɨ isiya siyai tapaatɨpɨho yaawɨhandɨ numwindɨhandɨ akoso isɨhiyai ikwihɨ apɨpaahɨ waatɨ yaawa nɨwɨnahandɨ ese no no tɨwɨ gwɨwɨ nehotopatamatiyahandɨ nunyataise. \v 6 Iyonɨhɨ sura asisɨha saiwetɨ isɨhiya napwɨtaatɨwɨhandapɨ pɨhɨtɨwɨ gwɨnyaawaahandɨ kandɨ kiya wɨndɨ namwaapwɨtaapo. Aiwɨ kiya napwɨtaatɨwɨ gwɨnyamawaahandɨ napwɨtaatɨwɨhandɨ kiyai wɨndɨ namausoaipaitaise. Apɨpaahɨ owetɨtaise. \v 7 Iyataatɨ saiwa tapaatɨpiwaamɨ noaipahohɨrɨhɨretɨ osihaiwa pwɨsɨpatɨ awaindɨhandɨ wohandɨ tundaatɨwɨ nepɨ tɨmaŋɨhohɨrɨhɨretamataiwɨ noaipawaayopo. Kaiwaamɨ mɨtɨhoaatɨhɨ awaisawɨhiyaamɨ tingaatɨha gorɨhanda kaiwɨhaiwaamatiyahaiwa ahetahiyaare. Aiwɨ kaiwaamɨ ndɨmaahomwaaŋɨ isɨhiyaamɨ ndɨmaahomwaaŋamatetahiyaare. \v 8 Aiwɨ amɨ kaiwaamɨ misisɨha asɨhiyaamɨ misisɨhaamatiyatɨ utaarɨhaare. Iyataatɨ kaiwaamɨ mangɨrɨ pusiketɨho ainjɨhɨho raiyonɨhandamatiyahɨre. \v 9 Iyataatɨ kaiwa tapaatɨpɨhaiwaamɨ gwɨsɨha kɨrɨwipatamɨ yapasɨha yaipatɨ pwɨsɨpatɨ tipɨraitandɨ nimbɨmaasapɨ ainɨhɨrɨ kapaahɨrɨ nipaatohɨpatamatiyahapaisahiyaare. Iyataatɨ kapaamɨ ditatɨ gaatinjɨtɨhandɨ kaarisihaiwa osihandɨ pwɨsɨpatɨ wohandapɨ aisi ŋutihɨ naihɨ gaatinjɨtɨhandamatiyatɨ ganataase. \v 10 Iyataatɨ kaiwa tapaatɨpiwaamɨ nawitɨhohɨ akosɨhomɨ nawitɨho isɨhiyai muwatɨ ikwɨtandɨ apɨpaahɨ mwɨtɨhomatiyahore. Kaiwaamɨ nawitɨhoetɨ watɨpɨhandɨ sisɨhamatiyahandɨ isɨhiyai waatɨho 5 kiyahoetɨ muwatɨ ikwonɨhɨ yaawɨtandɨhandɨ ahondaise. \v 11 Kaiwa tapaatɨpiwa kaiwaamɨ awaisɨho mɨtɨho kiŋɨhoaisawɨhiyaare. So kiyaamɨ awaisɨho kiŋo satɨ anɨmwaahɨpatɨ utaarɨhandɨ tongɨhatɨ tapotaha owehatamɨ enjerɨhore. Pɨwɨha Ipɨruhaara so enjeromɨ ambɨpatɨ Apadonɨhore. Iyataatɨ amɨ pɨwɨha Gɨrikɨhaara kopɨ katawaawɨ Aporiyonɨhore tawaatopo.\f + \fr 9:11 \ft O amɨ nyamɨ pɨwɨhaara kopɨ sataatɨ Kahapaamapɨpa Netɨ Nopɨsasɨtandɨhore taatɨ ambɨhɨtɨtɨhaawe.\f* \p \v 12 Maipɨhandɨ naaŋɨhandɨ jɨhapɨhandɨ aimɨ noaipatɨ owetatɨ namɨhaataise. Aihɨ waurɨ yatɨwɨ naaŋahaurɨ maipɨhaurɨ sangɨ noaipase. \p \v 13 Aihɨ enjerɨho 6 ho komɨ kapaparɨhɨrɨ iposɨhɨ maasamahɨpo komɨhandɨ 4 kiyahaiwa arɨtaahandɨ gorɨhanda kaiwɨhandamɨ gotɨtɨpɨhaiwa (gotɨtɨpɨhaiwa (konaahaiwa)) 4 kiyahaiwaapɨhɨ Autaahaatɨho komɨ ndɨmaahomwaaŋɨmasɨpɨpɨhɨ ahotimbɨpɨhapɨ utaaho wo pɨwɨha pɨwaatihɨ nɨnɨ atisataayo. \v 14 Iyataatɨ pɨwa sa enjerɨho 6 hoai satatɨ kaundataase. “Kɨnyɨ enjerɨhiya 4 kaiwɨhiya waapɨhaatɨ awaisaamaatɨ Yupɨretisɨhaatetɨ nepɨ napuposohiyɨhiyaisɨ nupusoaase kiya noaipasi nuto,” undatɨ enjerɨho 6 hoai kaundataase. \v 15 Saundihɨ ko kingwaasɨ enjerɨhingwaasɨ 4 kaiwɨhingwaasi ipɨhomɨ ndɨha sɨwipatɨ suraapunɨ asisɨha suraapunɨ waatɨho soetapunɨ amɨ kɨnaungwɨha setapɨ nepɨ tɨmanɨwɨ napupwɨ isɨwatohingingwaasi enjerɨho nuwausoaasataise. Aihɨ kingwaasɨ nuwɨ isɨhiya nahatiyaisɨ nepɨ maurɨ mandaapɨhemapɨ ahoyohiyɨhiyaamɨ naasaindɨhɨ mandɨ ahoyanohiyɨhiya siyɨhiyaisɨ timaitaatɨwo. \v 16 Isɨhiya pwɨsɨpɨ yaipatɨ kaiwɨ tunnɨwɨ yahwɨnohiyɨhiya maasapɨho osihoaasɨnɨ awɨtɨmatɨwɨ bimohiyɨhiyaamɨ nambaahandɨ 200 miriyonɨ kaiwɨhiyaare tauhɨ nɨnɨ atisataayo. \v 17 Aindɨ nɨnɨ osihaiwa saiwaisɨ yapepataahamataindɨ kɨmɨretɨ usonataayo: isɨhiya osihoaasɨnɨ awɨtɨmatɨwɨ bimohiyɨhiya kiyaamɨ kɨrɨwipatotɨ ainɨhɨrɨ kapaahɨrɨ sisɨhamatiyatɨ amatenɨtatɨ amɨ kwaanyapɨ sɨtɨpɨtatɨ amɨ sarɨpaahandɨ ikɨrotatɨ watɨpɨhaiwa isɨhiya tɨmwipɨhiyaamɨhapa nipaatɨwɨhiyaare. Iyataatɨ amɨ osiwaamɨ mɨtɨho pusiketɨho ainjɨhɨho raiyonɨhandamɨ mɨtɨhomatiyahaiwaare. Aihɨ kaiwaamɨ maahomwaaŋapɨ sisɨha amɨ sɨtɨpatɨ amɨ wɨndɨ nawɨha sarɨpaahandɨ ikɨrotɨhandɨ sisɨha waatɨ awaindɨhandɨ dimaatatɨ noaatatɨ tɨhatɨ tɨhwɨtitandɨhandɨ noaipataise. \v 18 Saiwa apɨpaahɨ maipɨmaiwaarɨ sisɨha sɨtɨpatɨ amɨ wɨndɨ nawɨha sarɨpaaha ikɨrotindɨhandɨ osihandamɨ maahomwaaŋapɨ noaipasɨwaiwaaraahɨ isɨhiya nahatiyai maurɨ mandaapɨhemapɨ tɨpɨtapaapɨhandisɨ waurɨ kiyatɨ ahotihɨ wɨndaapɨhiya natahiya kiyaisɨnɨhɨ tiwatɨ owemataise. \v 19 Amɨ saiwa osihaiwaamɨ watɨpɨhandɨ isɨhiyai yaawɨhandɨ numwɨtandɨhandɨ mɨtɨhoetunɨ amɨ nawitɨhoetunɨ ahondaise. Kaiwaamɨ nawitɨho akwɨranɨho taahɨhomɨ mɨtɨhomatiyahaiwa isɨhiyai yaawɨhandɨ numwɨtandɨhɨreto. Iyatɨ osimaiwaamɨ nawitɨhora isɨhiyai yaawɨhandɨ nunyataise. \p \v 20 Saiwa apɨpaahɨ maipɨmaiwa maurɨ manda isɨhiya Autaahaatɨhopɨ gɨmaawunyaahohiyɨhiya wɨndɨ tɨmaawisawɨhiyaahɨ amɨ kiyaamɨ ikwɨraahɨ autaahaatɨho jaipɨtahapa kaiwɨ kaiwaisɨ nepɨ mepɨ autaahemwaahohɨpɨpaatɨhapɨ wɨndɨ namepemaitɨwɨ amɨ kapai wɨndɨ ahosumwapɨ namaamahopo. Owetise. Maipɨhomɨ itɨpɨho maipɨhapaamɨ sɨwipatɨ kiyaamɨ autaahoemapɨ gorɨhandɨ siriwaahandɨ bɨronjɨhandɨ nawɨha amɨ ipatɨ ndɨha jatɨ monatɨ amɨ atihɨra wapa atɨhomisatɨ amɨ wɨndɨ dahomaayahapa kaiwɨ kapaapɨ gaapundɨwɨ mepɨ autaahemahopɨpai wɨndɨ namaamahopo. \v 21 Aihɨ kiya isɨhiya usaisɨ timapɨ amɨ onaapɨpa konosɨha paasɨhɨrɨ kawiwɨ amɨ isɨhiya usɨhiya asɨhiya kɨhiya kɨhiyaisawɨ irɨpunɨwɨ amɨ kiyaamɨ ikopaisangi namapɨ namepemaitopo. Owetise. \c 10 \s1 Enjerɨho Jonɨhoai Utɨpɨho Gwɨharaaho Numwihɨ Ko Netɨ Nanataise \p \v 1 Aihɨ amɨ nɨnɨ enjerɨho apɨpaahɨ watɨpɨho wo komɨ ambɨpatɨ tɨwipataahɨ netɨ napapahatɨ amɨ komɨ mɨtɨhoaatɨhɨ apahorɨhɨrɨ ahotaho yamɨhapataatɨhɨraapɨ noaatɨpatɨ napihɨ iwinjataayo. Komɨ ndɨmaahomwaaŋɨ ipɨhomatiyatɨ nausaatatɨ amɨ komɨ auhatɨmurɨ sisɨha tɨhwɨtɨhɨrɨ waatɨ tɨhwɨtipatamatiyatɨ tɨhwɨtisahore. \v 2 So enjerɨho komɨ ikwɨraahɨ utɨpɨhandɨ wɨndɨ gwɨharaahandɨ napapotɨmanɨwɨ mmapɨhandɨ isɨwahore. Sandɨ utɨpɨ napapotɨmanɨwɨ mmapɨndɨ komɨ ikwɨraatɨhɨ aimɨ nupwiyandɨhande. Aihɨ komɨ auhɨrɨ gaatɨhɨrɨ durɨhɨrɨ sapɨpa sorɨwaraahandaatɨhɨ ahiyatɨ amɨ komɨ auhɨrɨ konaamohɨrɨ yapɨpatetɨ itɨpɨwondaise. \v 3 Siyatɨ itɨpɨwatɨ bitondaatɨ ko pusiketɨho awaisɨho tɨmwipɨho raiyonɨhandɨ konyahɨtatɨ gaatipatamatiyatɨ waatɨ kaahandaase. Kandɨ siyatɨ kaahaatihɨ asoaaha 7 kiyaha asoaandaase. \v 4 Saiwa asoaaha 7 kiyahaiwa asoaatatɨ gaatatɨ namɨhaasɨhɨ kaiwa pɨwɨha katisɨha netɨ nɨnɨ jɨpatɨpaitondiyonɨhɨ utaaho womɨ maahomwaaŋɨ yamɨhapataatɨhapɨ pɨwɨha gapɨpa satatɨ noaipataise. “Kɨnyɨ asoaaha 7 kiyahaiwaamɨ pɨwɨha katihɨ atingɨha nehɨ kiyatɨ kɨnyɨ kɨwahonyɨhetɨ ahotane, wɨndɨ jɨpatɨmaime,” ndaase. \p \v 5 Aihɨ amɨ enjerɨho durɨhɨraatunɨ yapɨpatetunɨ bitosɨhɨ nɨnɨ winjahotɨho komɨ ikwɨrɨ gaatɨhɨrɨ yamɨhapataatɨhematɨ naimaatɨ ikwɨsapendaise. \v 6 Iyatɨ ko enjerɨho Autaahaatɨho yamɨhapatɨ kiyatɨ amɨ kataatɨhɨ nahataapa ahotimbɨpa kiyatɨ ahiyatɨ amɨ yapɨpatɨ kiyatɨ amɨ kataatɨhɨ nahataapa ahotimbɨpa kiyatɨ ahiyatɨ amɨ durɨhɨrɨ awairɨhɨrɨ sapɨpa kiyatɨ amɨ nahataapa katɨhɨ bimaatɨ ahotimbɨpa kiyatɨ ahaisɨho konɨhɨ nasisoaarɨ bimaamɨ naisɨhomɨ ambɨpataahɨ watɨpɨtatɨ kandaase. Katatɨ ko enjerɨho sandaase: “Asisɨha wɨndɨ onɨhɨ otɨhɨmetɨtaise. \v 7 Autaahaatɨho wapa kaitandɨhapaapɨ komɨ otɨpɨpatɨhiya komɨ pɨwɨha atiwɨ nepɨ kopɨ awusaahohiyɨhiya pɨropetɨhiyai aimɨ kaundihɨ noaasandiwaiwa enjerɨho 7 ho komɨ kapaparɨhɨrɨ ipohonɨhura Autaahaatɨho sawaho kaiwa netɨ akɨwaiwemaitaise,” ndaase. \p \v 8 Aihɨ jɨhɨ utaaho womɨ maahomwaaŋɨ pɨwɨha yamɨhapataatɨhapɨ pɨwandisɨha ka jɨhaatɨ nɨngi satatɨ kandataase: “Kɨnyɨ numbwɨ enjerɨho durɨhɨraatɨhunɨ amɨ yapɨpatetunɨ bitosomɨ ikwɨraatɨhɨ utɨpɨho nupwiyaatatɨ ahotisɨho nepe,” ndataase. \v 9 Aihɨ nɨnɨ nundɨ enjerɨho koai saundataato: “Kɨmandɨ utɨpɨmandɨ napapotɨmanɨnatɨ gwɨharaamandɨ nɨngisɨ naninye,” undataato. Saundonɨhɨ amɨ ko nɨngi sandataase: “Kɨnyɨ nepɨ nanɨme. Nainjamɨhɨ kinyɨ gwɨsɨhaatɨhapɨ netɨ yaasatɨ nangɨndaise. O amɨ kinyɨ maahomwaaŋapɨ ikisamaahɨ apɨpaamɨ mwaahomatiyatɨ jɨpɨhitaise,” ndataase. \v 10 Satatɨ kandatɨ owetihɨ sandɨ utɨpɨ gwɨharandɨ napapotɨmanɨndindɨndɨ nɨnɨ enjerɨho komɨ ikwɨraatɨhapɨ netɨ nanataayo. Nanɨhonɨhɨ nisɨ maahomwaaŋapɨ apɨpaamɨ mwaahomatiyatɨ jɨpɨnisataise. Jɨpɨnisataahandɨ kandɨ aimɨ nandɨ nanaapwɨtonɨhura mɨhatɨhɨ nisɨ gwɨsɨhaatɨhapɨ netɨ nanɨnatɨ nanɨtɨmanatɨ yaasataise. \v 11 Aihɨ kiya nɨngisɨ satɨwɨ kandawaatopo: “Kɨnyɨ pɨwɨha atimbɨ japɨ nepɨ ausaape wapa isɨhiya yapɨhɨ nahatewaaraahiyaisunɨ amɨ pɨwɨha kɨha kɨha pɨwaatohiyɨhiyaisunɨ amɨ awaisawɨhiya kiŋɨhiyaisunɨ maawɨ nusoaipaitandɨhapaapɨ kaunde,” ndawaatopo. \c 11 \s1 Autaahaatɨho Yahurɨ Wurɨ Komɨ Pɨwɨha Kopɨ Awusaitaatɨmɨ Natausaasataise \p \v 1 Aihɨ nɨnɨ irɨhɨrɨ wɨrɨ kahapa wapaamɨ utaarɨtindɨhandɨ amɨ nuhɨtindɨhandɨ namɨhandaatɨwɨ naninyawɨ sandawaatopo: “Kɨnyɨ nambɨ Autaahaatɨhomɨ aŋaaŋunɨ amɨ arɨtaahandunɨ amɨ kapɨhɨ gaapundɨwɨ Autaahaatɨhoai mepɨ autaahepumahohiyɨhiyai namɨhane,” ndawaatopo. \v 2 Saimbɨ mɨhatɨhɨ aŋɨtɨtɨhɨ namɨhanɨpɨ awɨtapaahandɨ kandɨ ipaahaapɨ maasapɨpɨhɨ isɨhiya Autaahaatɨhomɨ aŋɨndi otaatemapɨ ahoyanopɨpɨhɨ wɨndɨ irɨmɨra namaamahanɨme. Namɨhaape. Amɨ sapɨhɨ isɨhiya Isɨraherɨhiyaametohiyɨhiyai nunyauhɨhapɨhiso. Nunyauhɨhapɨhisɨ kiya napɨwɨ waatɨho taahɨho 42 kiyahoetɨ Autaahaatɨhomɨ aunahɨpatɨ taunɨhandɨ sandi nepɨ itɨpapɨ nopɨsasɨtaapo. \v 3 Iyonɨhɨ amɨ nɨnɨ utaahurɨ wurɨ nisɨ pɨwɨha nanesihuri ka anusaitaatɨmɨ netɨ nandusaasɨto. Nandusaasatɨ nisɨ watɨpɨhandɨ kuri numwɨto nisɨ pɨwɨha nisapɨ nepɨ anusaitaatɨmo. Watɨpɨhandɨ numwisanɨhɨ kurɨ utɨ apotɨhɨrɨ maarɨho asɨpaiwɨ gwɨtaatɨwɨhɨrɨ isɨhiyai nunjɨtaatɨmɨ niyopɨ nisɨ pɨwɨha nisapɨ anusaapɨ naisaihɨ asisɨhaiwa pɨhɨtatɨ taahɨwaiwa 1,260 kiyatɨ sanawutaise. \v 4 Iyataatɨ surɨ utaamurɨ saimbɨ ipatɨ oripɨhatɨmurunɨ amɨ sisɨha ramɨhandɨ kasɨnɨ ahotɨtandɨ yaŋatɨhaurɨ nimaatarɨhaurunɨ ahetiwaiwaamataimɨ Awaisɨho yapɨhɨ nahanda jatisɨhomɨ ndɨmaahomwaaŋɨ bitosurure. \v 5 Iyataatɨ amɨ isɨhiya tiworisa kuri tiwɨtaatɨwaisaihaahɨ kuramɨ maahomwaaŋapɨ sisɨha noaipatɨ kiyai netɨ tɨhamaitaise. Iyatɨ amɨ usa kuri mɨmaipɨwiwɨ yaawɨhandɨ numwɨtaatɨwiyohiyɨhiyaisangi sɨrɨ kɨretɨ kiyai sisɨhaara tɨhatɨ napwɨtaatɨwe. \v 6 Aimɨ amɨ kurɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha kopɨ nepɨ awusaasɨwaiwa asisɨhaiwetɨ wɨndɨ wipatɨ wimaawɨtandɨ tɨwipataatɨhɨ nepɨ wipati nisapuwɨtaatɨmɨ watɨpɨhandisahure. Aimɨ amɨ kurɨ waapɨhaati nepɨ nepemaisaihɨ noaipatɨ jɨtɨpatimatɨtandɨ watɨpɨhandisahure. Aimɨ amɨ kuramɨ maaritɨmɨ gwɨnyaasɨrɨhɨretɨ japepihɨrɨmɨ wura wura wapa apɨpaahɨ maipɨhapa kahatamatɨpetahapa kaitaatɨmɨ watɨpɨhandisahure. \p \v 7 Kurɨ saimbɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha isɨhiyaapɨtɨmɨha ausaapɨ owemasaihɨhura wɨndɨ ainjɨhɨtɨhandɨ etaihɨrɨ tongɨhɨrɨ wɨndɨ nɨwipɨmetahɨrombɨ noaipasɨtɨhandɨ kuri netɨ kohematatɨ tiwatɨ ipɨhatisatɨ sururi tiwamaitaise. \v 8 Iyonɨhɨ kuramɨ ambɨpatɨ aunahɨpatɨ awaipatɨ nehɨ namɨhanɨwɨ sɨwipatɨ Sotomɨhande Isipɨhande tohɨpatamɨ daihɨra kuramɨ Awaisɨhoai ipɨ tɨtɨhɨ atawɨhatetɨ tipɨmandaapɨ tiwohɨpɨpɨhɨ ahotɨtaise. \v 9 Siyatɨ kuramɨ ambɨpatɨ sapɨhɨ asisɨha mairɨ maatatɨ amɨ wa wihoaaŋɨhaapɨ ahotanɨhɨ isɨhiya kahatamatɨpetatɨ kahatamatɨponjawɨhiyaamɨ isɨhiya amɨ pɨwɨha kɨha kɨha pɨwaatohiyɨhiya yapɨpatɨ nahatewaaraahiya winjapɨ usondaapo. Aiwɨ kiya kuramɨ ambɨpatɨ nepɨ anɨmwaahɨpatopɨ noaasɨtaatɨwɨhandapɨ poundonɨhɨ nehɨ kiyatɨ ahotɨtaise. \v 10 Iyonɨhɨ isɨhiya nahatiya yapɨpataapɨhɨ bimohiyɨhiya kurɨ nga aimɨ napomaiso tɨwɨ usonɨwɨ maaritɨwɨ aunɨhɨhɨrɨ katɨwɨ nandapa awaimbɨpa tɨhɨwɨ nanɨwɨ kahapaamapɨpa gaahapa kiyaamɨhiyaisawɨ wihɨwihoaaŋɨ namɨndaapo. Sandɨ kiya maaritɨwɨ kiyohɨtɨmandɨ amɨ kurɨ kiyai pɨwɨha nepɨ ausaapɨ kaundɨtaatɨmɨ poundihe amɨ kurɨ pɨwɨha ausaasura isɨhiya nahatiya yapɨpatambɨhiyai ambɨpatɨ waatɨ yaawɨhaiwa pɨwɨhaara sisɨha yaipataahamataimɨ tipɨ mupwɨ tɨpɨhapɨ kawimɨ kaundɨmbɨmɨhurɨtiho. \p \v 11 Amɨ asisɨha siyatɨ mairɨmaatihɨ wihoaaŋɨhaatihɨ aimɨ sanaihɨ Autaahaatɨho komɨ mbɨpa dɨtɨhɨrɨ kuramɨhetɨ japɨhɨ asɨtimatɨmɨ nepaitaatɨmɨhɨrɨ nusoaasihɨ notɨ kuramɨhatɨhɨ nandaataise. Aihɨ kurɨ japɨhɨ nepapɨ dopɨ tɨtɨhɨ kuramɨ auhɨrɨ itɨpapɨ bitotamaise. Aihɨ isɨhiya kurisɨ iwinjawaawɨ apɨpaahɨ awaindɨhandɨ maipaiwɨ yayawaayopo. \v 12 Aihɨ kurɨ atisamaamɨ utaaho wo yamɨhapataatɨhapɨ waatɨ kaahaata pɨwɨha kaundihɨ atisamaise. Ko saundataase: “Sɨhoaahɨ kɨmbɨhapɨ nasaamanɨmɨ namɨse,” undataase. Aihɨ kuramɨ tiworisa winjasauhɨ kiyaamɨ ndɨhetɨ tɨwipatɨ wɨtaatɨhɨ nandaasɨhɨ katɨ kurisɨ numwaasi yamɨhapataatɨhapɨ niyataise. \v 13 Aihɨ sura kuraanɨhɨ ipɨpatɨpatɨ apɨpaahɨ awaipatɨ noaipataise. Aihɨ amɨ aunahɨpatɨ katamɨ tennɨhandamɨ naasaipɨhɨ netɨ nopɨsasɨnataise. Aihɨ wihoaŋɨhaiwa 9 kiyahaiwa wɨndɨ namosasɨnatɨ ahendaise. Aihɨ satɨ ipɨpatɨpita isɨhiya 7,000 kaiwɨhiyai tiwihɨ napowaayopo. Aihɨ isɨhiya asɨyɨhiya bimohiyɨhiya apɨpaahɨ aungwohandɨ yayawaayopo. Yaiwɨ Autaahaatɨho yamɨhapataatɨhapɨhomɨ ambɨpatɨ mepɨ autaahepumawaayopo. \p \v 14 Naaŋindɨhandɨ awaindɨhandɨ kapɨhɨ 2 handɨ aimɨ noaipatɨ owendaise. Isɨ atime. Naaŋindɨhandɨ awaindɨhandɨ kapɨhandɨ 3 handɨ noaipaitandɨ aimɨ dete. \s1 Enjerɨho 7 Ho Komɨ Kapaparɨhɨrɨ Ipotaise \p \v 15 Enjerɨho 7 ho komɨ kapaparɨhɨrɨ iposɨhɨ isɨhiya yamɨhapataatɨhɨ bimohiyɨhiya waapɨhɨtɨwɨ waatɨ satɨwɨ katauhɨ nɨnɨ atisataayo. “Nyamɨ Awaisɨho amɨ utaaho komɨ isɨhiyai japɨhɨ numwaitandɨ ahɨwisɨho Mesaiyaahounɨ kindarɨ noaipapɨ yapɨhɨ nahataahapɨ awaindindarɨ kiŋɨhindarimatamaise. Isɨ Awaisɨho kiŋɨhoematatɨ konɨhɨ apɨpaaho jinjapɨhɨ jatɨtaise,” tawaatopo. \v 16 Aihɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiya kapɨhɨ yamɨhapataatɨhɨ Autaahaatɨhomɨ ndɨhetɨ kiyaamɨ kiŋɨ siyahaiwaasɨnɨ bimohiyɨhiya atotɨpɨwesawɨ kiyaamɨ ndɨmaahomwaaŋɨ yapɨpatetɨmapɨ Autaahaatɨhopɨ gaapundawaatopo. \v 17 Aiwɨ kiya satɨwɨ aunɨhɨtawaatopo: “Awaisɨhoŋe, kɨnyɨ nahatewa watɨpɨhaiwaisapɨhoŋe. Kɨnyɨ wanunɨ amɨ jɨhɨ aimehuraunɨ bimaamɨ nambɨhoŋe. Kɨnyɨ kinyɨ watɨpɨhandɨ awaindɨhandɨ aimɨ nehise. Nepɨ kɨnyɨ aimɨ Kiŋɨhoŋɨ akɨtɨhoŋimatapaise. Aihɨ nyahɨ gisɨ gaahoŋe hɨtɨhaato. \v 18 Kinyapɨ wɨndɨ gɨmaahunyaapɨhiya apɨpaahɨ apousataise. Aihɨ amɨ kinyɨ aposɨtandɨhura wanɨ koaipataise. Wanɨ kɨmura napohiyɨhiya nepasi kinyɨ pɨwɨha pɨwaatɨtaatɨwɨhapɨhapɨ nutaatɨwɨhure. Kɨnyɨ wanɨ kɨmura kinyɨ otɨpɨpatɨhiya pɨropetɨhiyai kinyɨ otɨpɨpatɨ kahisotɨhandapɨ wihoaaŋɨhandɨ gaahandɨ numwɨtaapɨhure. Aimbɨ amɨ kinyɨ otɨtɨhɨ bimohiyɨhiya nahatiyaisɨ wihoaaŋɨhandɨ numwɨtaapɨhure. Siya isiya ambɨpatɨ awaipatɨ nepɨhiyaunɨ amɨ ambɨpatɨ awaipatɨ namepɨhiyauno. Wanɨ kɨmura isɨhiya amɨ isɨhiya usaisɨ nepɨ nopɨsasɨwɨ timahohiyɨhiyai kɨnyɨ nepɨ nusopɨsasɨpɨ amɨ timaitaapɨhure,” tawaatopo. \p \v 19 Kiya mɨtɨhiya satɨwɨ katɨwɨ aimɨ owetihɨ enjerɨhiya Autaahaatɨhomɨ aŋaaŋɨ yamɨhapataatɨhɨ ahetisaaŋaaŋamɨ maasomwaaŋɨ nuhauhɨ bokisihandɨ Autaahaatɨho komɨ isɨhiyaisatɨ pɨwɨha wɨsasisɨha windindɨhandɨ auta kandɨ aŋɨndaatɨhɨ ahondaise. Aihɨ kɨnapɨpa waatɨ mɨhopɨ mɨhinɨ kɨnapinataise. Iyatɨ amɨ ipɨpatɨpatɨ ipɨpatɨpinataise. Iyatɨ amɨ wipatɨ ndɨhaisɨhatɨ wipɨwatɨ tɨmahiyataise. \c 12 \s1 Jonɨho Apopaatisunɨ Akwɨranɨho Awaisɨhoaisunɨ Usonataise \p \v 1 Aihɨ sɨwipatɨ wɨtɨ kati wipetahatɨ yamɨhapataatɨhɨ noaipataise. Satɨ sɨwipatɨ siyahatapɨto. Apopaatɨ waatɨ bindataise. Saatɨ itapaatɨ ipɨhoaisɨ netɨ apotɨhɨramatiyatɨ niyotɨ nipaatataise. Aihɨ amɨ waatɨho kaatamɨ auhɨraapɨhɨ yatɨhɨ itɨpasaataatɨ ahotihɨ amɨ kaatamɨ mɨtɨhaatɨhɨ kaumbwaatɨ 12 kiyahaatɨ tingaatɨhaamatiyatɨ kaatamɨhasɨnɨ ahondaise. \v 2 Saatɨ apopaatɨ gwɨsɨhaate. Aihɨ kaatamɨ maaha namwɨtandɨ yaawɨtandɨhandɨ aimɨ kusaipataise. Kaatɨ siyatɨ maaha namwɨtandiyataatɨ yaawindɨhandɨ apɨpaahɨ aungwohandɨ waatɨ nusoaipatɨ yaawataise. Aihɨ kaatɨ waatɨ nehotatatɨ ngotɨ kaahandaase. \v 3 Aihɨ amɨ wɨtɨ sɨwipatɨ kati wipetɨhatɨ yamɨhapataatɨhɨ noaipataise. Satɨ sɨwipitɨ siyate: Akwɨranɨho apɨpaahɨ aungwoyonjɨ amatenɨhinjɨ ahondaise. Aihɨ so akwɨranomɨ mɨtɨhaiwa 7 kiyahaiwaare. Aihɨ amɨ komɨ mɨtɨhoaatɨhɨ maasamaahɨpɨho 10 kiyahaiwa nutatɨ ahetahore. Aihɨ komɨ mɨtɨhaiwetɨ tingaatɨha kiŋɨhiyaamɨ nipaatohɨhaamɨ 7 kiyahaiwa nipaatahore. \v 4 Aihɨ akwɨranɨho awaisomɨ nawitɨhora kaumbwaatɨ taahɨwaiwai tiwawotɨ nemasɨhɨ yamɨhapataatɨhɨ namasisɨ kaatapɨ maapɨ yapɨpataapɨhɨ tɨmahiyataise. Sandɨ kaumbwaatɨ nepɨ tipɨtapaapɨ mairɨmandaapɨhɨ ahiyawɨhandisɨ wɨndɨ naasaindaapɨhaatɨ nahataamɨ tɨmahiyataise. \p Aihɨ ko awkɨranɨho apopaatɨ maaha namwɨtandaisaamaatamɨ detɨ bindataatɨ maaha aimɨ namonɨha ka netɨ nandandɨ jatataise. \v 5 Aihɨ kaatɨ maaha woho namotaise. Sonjɨ metonjɨ Autaahaatɨho aimɨ namɨhanahonje. Ko irɨhɨrɨ ainɨhɨrɨ isɨwatɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiyai iwinjatɨtando. Konjɨ metonji kaatɨ namotaataahɨ ketɨ kuraanɨhɨ konjɨ metonji nepɨ isɨsi metaahɨ yamɨhapataatɨhɨ niyawaayopo. Numwaasi naiwɨ Autaahaatɨhoaapɨhɨ komɨ bimimbɨpɨhɨ isɨhiyai iwinjaatɨ bimɨtandɨ ahɨwisawaayopo. \v 6 Aihɨ amɨ kaatɨ apopaatɨ yanɨhɨmatɨ isɨhiya owehapɨhɨ notaise. Sapɨhɨ kaatɨ naimbɨpɨhɨ amɨ kaatɨ kapɨhɨ bimɨtandɨhapɨhɨ Autaahaatɨho aimɨ netɨ turɨmasɨpɨpɨhe. Isɨ kapɨhɨ isɨhiya kaati iwinjaawɨ bindawaawɨ nandapa nunyawɨ bimisaihɨ asisɨhaiwa 1,260 kiyatɨ sanawutaise. \v 7 Aihɨ amɨ yamɨhapataatɨhɨ pwɨsɨpatɨ aungwohandɨ noaipataise. Satɨ pwɨsɨpitɨ Maikorɨhounɨ komɨ enjerɨhiyaunɨ so akwɨranɨho awaisoai tiwawaayopo. Aihɨ amɨ so akwɨranɨho awaisomɨ enjerɨhiya amɨ wihoaaŋɨ tiwawaayopo. \v 8 Wihoaaŋɨ tiwawaahandɨ kandɨ kiyaahimatɨwɨ tipɨ ipɨhatitaatɨwɨ watɨpɨhandɨ owehiyaare. Isɨ kiya akwɨranɨhomɨ enjerɨhiya yamɨhapataatɨhɨ bɨmimɨtaatɨwɨhapɨ owetise. \v 9 Aihɨ Autaahaatɨhomɨ enjerɨhiya so akwɨranɨhoai nepɨ yapɨpataapɨhɨ yotawaayopo. So akwɨrano aimaaho aimehuraapɨhopɨto. Kopɨ satɨwɨ Maipɨho amɨ Bwaasɨrɨhɨro tohɨhopɨto. So Maipo isɨhiya nahatiyai jaipundoaatoaatisɨhore. Aihɨ koaisɨ yapɨpataapɨhɨ nepɨ yotawaayopo. Aiwɨ amɨ komɨ enjerɨhiyaisangi ahoyawɨ maasɨ yapɨpataapɨhɨ nepɨ yotawaayopo. \p \v 10 Aihɨ yamɨhapataatɨhapɨ utaaho wo waapɨhɨta satatɨ katihɨ nɨnɨ atisataayo: “Wanɨ Autaahaatɨho nyangi aimɨ japɨhɨ nanyamaataise. Iyatɨ amɨ komɨ watɨpɨhandɨ aimɨ auta noaipataise. Iyatɨ amɨ ko Awaisɨho Kiŋɨhoematatɨ isɨhiyai iwinjaatɨ bindataise. Iyataatɨ amɨ komɨ isɨhiyai japɨhɨ numwaitandɨ namɨhainjɨho Mesaiyaaho wandɨha watɨpɨhandɨ aimɨ netaise. Sandɨ apaapɨmaato, utaaho nyamɨ naisɨhiyaisɨ kiya kiyohɨwaiwaapɨ ‘sahɨ saiwɨhiyaate saiwɨhiyaate,’ undatɨ Autaahaatɨhomɨ ndɨhetɨ Bwaasɨrɨhɨrɨ ikwɨwɨsatoaatisɨhoai enjerɨhiya nepɨ mɨhaapɨ yapɨpataapɨhemawaayopo. \v 11 Nyamɨ naisɨhiya nyamataiwɨ Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiya Jisaasiho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohomatiyahomɨ jɨtɨpataahɨ Bwaasɨrɨhɨrisɨ tipɨ ipɨhatisawaayopo. Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha ausaahauhɨ isɨhiya pɨwɨha kaapundɨwɨ tiwauhɨhandɨ kandɨ kiya naaŋɨhandɨ namepɨ nga baiwɨ bimɨtaatɨwɨhandapɨ waatɨ gɨmunyaapɨ yamaiwɨ pɨwɨha ausaawaayopo. \v 12 Isɨ kɨnyɨ yamɨhapataŋunɨ amɨ isɨhiyaatɨ nahatiyaatɨ yamɨhapataatɨhɨ bimohiyɨhiyaate maaritɨwɨ tɨhaapaiwɨse. Iyataatɨ amɨ yapɨpataŋunɨ durɨhɨraŋunɨ jaapo naaŋɨhandɨ awaindɨhandɨ kɨnyɨ naitaino. Sandɨ apaapɨmaato amɨ Bwaasɨrɨhɨrɨ aimɨ yapɨpataapɨhɨ napihɨto. Bwaasɨrɨhɨrɨ aimɨ napwɨtandɨ apɨpaahɨ masɨhonjɨ ahotihɨ apɨpaahɨ aungwohandɨ kɨrisɨ apousataise,” ndaase \p \v 13 So akwɨranoai aimɨ nepɨ mɨhaapɨ yapɨpataapɨhɨ yotauhɨ mmonataatɨ apopaatɨ maaha woho jɨhɨ namwisaamaati wɨratataise. \v 14 Wɨratihɨ kaatɨ apopaati boho awaisɨhomɨ ditatɨ yatɨmwɨ nunyawaayopo amɨ kaatɨ ditatɨ kataahɨ autaahɨ pɨrɨruti kaatamɨ aunahɨpa Autaahaatɨho netɨ turɨmasɨpatɨ isɨhiya owehapɨhapɨ nutando. Notɨ akwɨranɨho sopɨ kaanɨhɨ nawɨsatɨ bimɨtando. Notɨ sapɨhɨ bimonɨhɨ kiya iwinjaawɨ bindawa nandapa nunyamɨ naisaihɨ kɨnaungwɨha mairɨmaatanɨhɨ amɨ wihoaaŋɨha sanawutando. \v 15 Akwɨranɨho itapaatɨ saatapɨ apowihɨ waapɨhaatɨ waatɨ usepuwatɨ kaati netɨ itaatisatɨ tiwatɨ nosasɨto tatɨ akwɨranɨho waapɨhaatɨ aungwohandɨ komɨ maahomwaaŋapɨ daahɨwausoaasihɨ kaatamɨ ipotɨ usepupwɨ wɨrainji notaise. \v 16 Siyatɨ akwɨranɨho waapɨhaatɨ daahɨwausoaasihɨ naihɨhandɨ kandɨ yapɨpatɨ kaati netɨ iwɨtatamanɨtandɨ nasɨpatatɨ nutatɨ maahomwaaŋamatiyatɨ aatihɨ waapɨhaatɨ akwɨranɨho nusoaasisaamaatɨ nahataamɨ kopɨ notɨ nandaataise. \v 17 Aihɨ ko akwɨranɨhoai apɨpaahɨ apousamasɨhɨ kaatɨ apopaatapɨ amɨ kaatamɨ mwaaya usai netɨ tiwɨtandɨ gwɨnyaataise. Iyatɨ kiyaisatɨ tundandɨ notaise. Kaatamɨ mwaaya siya Autaahaatɨhomɨ wɨnɨhapɨpa baiwɨ atiwɨ nepɨ japepihɨrohiyɨhiyaare. Aiwɨ amɨ kiya Jisaasihomɨ pɨwɨha ausaapɨ kaundɨwɨ koai nɨwipinjohiyɨhiyaare. \v 18 Aihɨ ko akwɨranɨho aunahɨpatɨ netɨ durɨhɨrɨ sapɨpa sorɨwaraahandamɨ mangɨrainɨ aripataatɨhɨ bitondaise. \c 13 \s1 Ainjɨhɨwaurɨ Pusihomatiyahaurɨ Yatɨmwɨ Noaipamaise \p \v 1 Aihɨ nɨnɨ ainjɨhɨtɨhandɨ wɨndɨ durɨhɨrɨ sapɨpa sorɨwaraahandaatɨhapɨ noaipasɨhɨ iwinjataayo. Iyatɨ amɨ kandɨ mɨtɨhaiwa taahɨwaiwa 7 kiyahaiwaisahande. Iyatɨ. amɨ kandɨ maasamaahɨpo 10 kiyahaiwa nutahande. Iyataatɨ amɨ kandamɨ maasamaahɨpɨhaiwetɨ tingaatɨha kiŋɨhiya nipaatotɨha 10 kiyahaiwa nipandataise. Iyataatɨ amɨ kandamɨ mɨtɨhaiwetɨ ambɨhaiwa wiwa sisɨpɨhɨtatɨ mandɨtɨpɨtahaiwa jɨpatɨpindahande. Saiwa ambiwa Autaahaatɨhopɨ mandɨtɨpaiwɨ sisɨpɨhɨtɨwɨhaiwa maipɨhaiwa jɨpatɨpindataise. \v 2 Iyataatɨ sandɨ ainjɨhɨtɨndɨ nɨnɨ usonɨhotɨmandɨ pusiho wo awaisɨho ainjɨhɨhomatiyahande. So pusiketɨho ainjɨhɨho lepatɨho tɨwɨ ambɨhɨtɨwɨhoe. Iyataatɨ amɨ kandamɨ auhɨrɨ ainjɨhɨtɨhandɨ awaindɨhandɨ beyaahandamɨ auhɨramatiyahɨre. Iyatɨ amɨ kandamɨ maahomwaaŋɨ raiyonɨhandamɨ maahomwaaŋamatiyahamwaaŋe. Aihɨ akwɨranɨho awaisɨho komɨ watɨpɨhandɨ ainjɨhɨtɨhandi amɨ ko sawahomatiyatɨ awaisɨhoematatɨ isɨhiyai iwinjatɨtandɨ aunahɨpatɨ siya kiŋɨhandɨ nunyatɨ amɨ otɨpɨpatɨ kandaahɨ kiyatɨ isɨhiyai iwinjatɨtandɨhandɨ watɨpɨhandɨ apɨpaahɨ awaindɨhandɨ nunyataise. \v 3 Sandɨ ainjɨhɨtɨndamɨ mɨtɨhaiwaamɨ mɨtɨho woai yahauhɨ maanɨhɨ napotɨ asaatahande. Siyatɨ kandi sawimatihɨhandɨ kandɨ wɨndɨ namwaapwihɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiya yaiwɨmapɨ ese tɨwɨ baiwɨ usonɨwɨ amɨ kandi nahatiya nɨwipinjawaayopo. \v 4 Aihɨ isɨhiya akwɨranɨho awaisɨhoai mepɨ autaahepumapɨ kopɨ gaapundawaatopo. Amɨ ko komɨ watɨpɨhandɨ ainjɨhɨtɨhandi numwihɨ isɨhiya kandɨ ainjɨhɨtɨhandapɨ maaritɨwɨ kandi mepɨ autaahepumapɨ kandapɨ gaapundɨwɨ amɨ kiya satawaatopo: “Dɨndɨnɨhɨ kɨmandɨ ainjɨhɨtɨmandamatiyahande. Kandisatɨ ndɨnɨhɨ nga tunatɨ yahwɨndaise?” tɨwɨ kandamɨ ambɨpatɨ mepɨ autaahepumawaayopo. \p \v 5 Aihɨ sandɨ ainjɨhɨtɨndi Autaahaatɨho nehɨ iwinjasɨhɨ kandɨ ainjɨhɨtɨndɨ waatɨ kaahaatatɨ Autaahaatɨhopɨ sisɨpɨhɨndaase. Kandɨ satatɨ katatɨ sisɨpɨhɨtɨmɨ nutandɨ kandi waatɨho 42 kiyahopɨ Autaahaatɨho watɨpɨhandɨ numwihɨ ahotahande. \v 6 Kandɨ ainjɨhɨtɨndɨ kandamɨ maahomwaaŋɨ nausaatɨ Autaahaatɨhopɨ sisɨpɨhɨndaase. Iyatɨ amɨ Autaahaatɨhomɨ ambɨpatapɨ sisɨpɨhɨndaase. Iyatɨ amɨ Autaahaatɨho bimimbɨpɨhapunɨ amɨ usa yamɨhapataatɨhɨ ko bimimbɨpɨhɨ koaisawɨ maasɨ bimohiyɨhiyaapunɨ sisɨpɨhɨndaase. \v 7 Ainjɨhɨtɨhandɨ kiyatɨ kandi kaito tatɨ Autaahaatɨho nehɨ winjasɨhɨ kandɨ ainjɨhɨtɨhandɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiyai kandɨhimatatɨ tiwatɨ ipatisatɨ amɨ kandɨ watɨpɨhandɨ netaise isɨhiya nahatiya kahatamatɨponjawɨhiya yapɨhɨ nahandaahiya pɨwɨha kɨha kɨha pɨwaatɨwɨ amɨ ambɨpatɨ kahatamatɨpetahiyai awaindɨhandimatatɨ iwinjaatɨ bimɨtando. \v 8 Isɨhiya nahatiya yapɨpatambɨhiya Autaahaatɨho yapɨpatɨ sangɨ kiyatɨ ahaihɨ sangɨ noaipasura kiyaamɨ ambɨpatɨ wɨtɨ utɨpɨho asɨtimatɨtaatɨwɨhandaatɨhɨ ahɨmotisawɨhiya siya nahatiya sandɨ ainjɨhɨtɨndapɨ maaritɨwɨ kandi nepɨ mepɨ autaahepumaitaapo. So utɨpo asɨtimatɨtaatɨwɨhandamo Mwaaho Sipɨsipɨhomɨhore jɨhura tiwauhɨ napwisɨho. \p \v 9 Amɨ utaaho atihɨrisahosɨ pɨwɨma kɨma biyatɨ atisatɨ nene. \v 10 Utaaho wopɨ Autaahaatɨho so napwɨtɨtaise tatɨ namɨhanonaahɨ amɨ ko napwɨtɨtaise. Iyatɨ utaaho wopɨ soai namatanaata tisatɨtaapo tatɨ namɨhanonaahɨ amɨ koaisɨ kana namatanaata tisatɨtaapo. Saiwa siyatɨ noaipahonɨhɨ amɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiya kiyaamɨ gɨwunyaahohɨtɨhandɨ wɨndɨ namaamapɨ anɨtiwɨ isɨwatɨtaatɨwe. \p \v 11 Aihɨ amɨ ainjɨhɨtɨhandɨ wɨndɨ yapɨpataatɨhapɨ noaipasɨhɨ nɨnɨ iwinjataayo kandamɨ mɨtɨhoaatɨhapɨ maasamaahɨpɨho sipɨsipɨhomɨ maasamaapɨhomatiyahaurɨ nutatotaho. Iyataatɨ amɨ kandamɨ pɨwɨha gapɨpa akwɨranɨho awaisɨho gaatimumwaaŋɨ noaipataise. \v 12 Sandɨ ainjɨhɨtɨndɨ kapɨhɨ noaipasɨho ainjɨhɨtɨhandɨ jɨhɨ noaipasɨtɨhandisatɨ maasɨ bindataahura jɨhomɨ watɨpɨhandɨ nahandɨ ipotɨho netaise. Netɨ bindata ainjɨhɨtɨhandɨ jɨhandapɨ gaapundɨwɨ kandamɨ ambɨpatɨ nuwimaapɨse undihɨ isɨhiya yapɨpataambɨhiyaunɨ amɨ yapɨpatunɨ kopɨ maaritɨwɨ kandi nepɨ mepɨ autaahepumawaayopo. Iyatɨ kandɨ ainjɨhɨtɨhandɨ jɨhandɨ asaaha apɨpaahɨ aungwohandɨ maipɨhandɨ aimɨ netɨ nga napwɨtaahetahandɨndaahandɨ kandɨ asaaha ka aimɨ awasatɨ yambwimanahore. \v 13 Kandɨ ainjɨhɨtɨhandɨ ipotɨ noaipasɨtɨhandɨ watɨpɨhaiwa wiwa kahatamatɨpetɨhaiwa awaiwaiwa kiyataise. Kandamɨ watɨpɨhaiwa kaiwaiwaamɨ wɨndɨ kaindɨhandɨ siyahande: Isɨhiya nahatiyaamɨ ndɨhetɨ sisɨhaaraŋɨ yamɨhapataatɨhapɨ tɨmahiye tihɨ amɨ ka sisɨha yamɨhapataatɨhɨraapɨ yapɨpataapɨhɨ tɨmahiyataise. \v 14 Ainjɨhɨtɨhandɨ jɨhɨ noaipasɨtɨhandamɨ watɨpɨhandaahɨ watɨpɨhaiwa kahatamatɨpetahaiwa kiyataise amɨ kandi kiyatɨ kaito tatɨ Autaahaatɨho nehɨ iwinjasɨhɨ watɨpɨhaiwa kahatamatɨpetahaiwa kiyataise. Kandamɨ siyatɨ kaindɨmandaahɨ isɨhiya yapɨpatambɨhiyai jaipundataase. Iyatɨ amɨ kandɨ isɨhiyai sata kaundataase. “Sahɨ kɨmandɨ ainjɨhɨtɨmandɨ jɨhɨmandamɨ sɨwipatɨ wɨtɨ kaiwɨse. Kaiwosawɨ kandapɨ maaritɨwɨ kandi nepɨ mepɨ autaahepumwaitaatɨwo. Sandɨ ainjɨhɨtɨmandɨ jɨhura namatanaatɨ kosasaihɨrɨ wihɨwihoaaŋapɨ otitahanaata kandɨ napwɨtando tɨwɨ tisatauhɨhandisɨ kandɨ wɨndɨ namwaapwise, asɨtɨhandɨ kɨmandɨ bindataise,” undataase. \v 15 Aihɨ sandɨ ainjɨhɨtɨhandɨ sɨwipatɨ isɨhiya kiyohɨpati ainjɨhɨtɨhandɨ kapɨhandɨ 2 handɨ mbɨpa dɨtɨhɨrɨ kandɨ asɨtimatatɨ maarisatɨ pɨwaatɨtandɨhɨrɨ nunyataise. Numwihɨ katɨ sɨwipatɨ maarisatɨ pɨwandaase. Aihɨ amɨ nahatiya sandɨ ainjɨhɨtɨhandɨ jɨhandamɨ sɨwipatapɨ wɨndɨ atotɨpɨwesawɨ gaapɨmundɨwɨ mepɨ autaahepumaamahohiyɨhiya siyɨhiyai tiwauhɨ kiya napowaayopo. \p \v 16 Aihɨ amɨ ainjɨhɨtɨhandɨ kapɨhɨ 2-handɨ noaipasɨtɨhandɨ katihɨ isɨhiya nahatiyaamɨ ikwɨrɨ gaatɨhɨreto amɨ amɨteteto maakɨhɨrɨ sɨwipatɨ wɨtɨ ahiyawaayopo. Isɨhiya ambɨpatɨ autaahɨ ahotahiyaamɨhetunɨ amɨ isɨhiya nehɨhatɨma ambɨpatɨ owehiyaamɨhetunɨ amɨ nawɨho kahapaamapɨpa asaketahiyaamɨhetunɨ amɨ isɨhiya nawɨho wɨndɨ namepɨhatɨ otɨpɨpatɨ isɨhiya usaamɨhatɨ kawisohiyɨhiyaamɨhetunɨ amɨ nawɨho namepɨhatɨ otɨpɨpatɨ isɨhiya usaamɨhatɨ kamawiwɨ nehɨhiyaamɨhetunɨ maakɨhɨrɨ sɨwipatɨ ahɨwisawaayopo. \v 17 Isɨ amɨ utaaho womɨhetɨ ainjɨhɨtɨhandamɨ maakɨhɨrɨ sɨwipatɨ ahɨmotatɨ owetaho amɨ komɨ ambɨpatamɨ nambaahandɨ ahɨmotatɨ oweho isɨhiya usaamɨhapa notɨ nawɨho nunyatɨ wɨndɨ namaitaise. Iyataatɨ amɨ komɨhapaisangi nawɨho nunyawɨ usa namaitaapo. \v 18 Utaaho wo amɨtɨha gaahaisaho sandapɨ gɨwunyaatatɨ nusesɨpatɨtaise. Iyataatɨ utaaho wo biyatɨ gwɨnyaaho ainjɨhɨtɨhandamɨ nambaahandɨ biyatɨ awɨtatɨ mmondaise. Sandɨ nambaahandɨ utaaho womɨhande. Utaaho somɨ nambaahandɨ 666 hande. \c 14 \s1 Mwaaho Sipɨsipɨhomɨ Isɨhiya Aunɨhɨhɨrɨ Wanɨhɨrɨ Asɨrɨhɨrɨ Aunɨhɨtawaatopo \p \v 1 Aihɨ amɨ nɨnɨ japɨhɨ jata Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho Sisɨho Saiyonhoaasɨnɨ bitosɨhɨ amɨ isɨhiya 144,000 kaiwɨhiya maasɨ koaisawɨ bitohauhɨ iwinjataayo. Ko Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohomɨ ambɨpatɨ amɨ komɨ Sapɨho Autaahaatɨhomɨhatunɨ kiyaamɨ amɨtetetɨ Autaahaatɨho jɨpatɨpiyatosihɨ aimɨ jɨpatɨpindahiyaare. \v 2 Aihɨ nɨnɨ atisataatɨ pɨwɨha gapɨpa waapɨhaatɨ taahɨwaiwaamɨ nausɨha norɨhɨramatiyatɨ bɨtatɨ sanahɨwɨtahapa yamɨhapataatɨhapɨ gaatinjɨhɨ nɨnɨ atisataayo. Sandɨ gaatinjɨtɨmandɨ asoaaha waatɨ awaisɨha gaatipatamatiyatɨ gaatihɨ atisataayo. Sandɨ gaatinjɨtɨmandɨ isɨhiya kwɨrenjoho kiyohiyɨhiya kiyaamɨ kwɨrenjoho kiyauhɨ gaatipatamatiyatɨ gaatinjɨhɨ nɨnɨ atisataayo. \v 3 Siya isiya Autaahaatɨho bimimbɨpɨhɨ komɨ ndɨhetunɨ amɨ wapa maurɨ maurɨ asɨtimatatɨ nasisoaarɨ ahotɨmɨ naimbɨpaamɨ ndɨhetunɨ amɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiyaamɨ ndɨhetunɨ bitotawa aunɨhɨhɨrɨ wanɨhɨrɨ asɨrɨhɨrɨ katawaatopo. Siya isiya 144,000 kaiwɨmiya isɨhiya yapɨpataapɨhɨ bimohiyɨhiyaamɨ otɨhatɨhapɨ Autaahaatɨho nunyatɨ numwaasawɨhiyaare. Aunɨhɨhɨrɨ asɨrɨhɨrɨ sɨrɨ kiyaisaahɨhɨ gɨwunyaatatɨ nusesɨpatahɨre. O isɨhiya usa nehɨhiya sɨrɨ aunɨhɨhɨrɨ wɨndɨ gɨmaawunyaatatɨ namausesɨpatahɨre. \v 4 Siya isiya asɨhiya usaisawɨ ambɨpatɨ wɨndɨ tɨmaamaamaitawaawɨ kipatɨ atɨha waatɨhɨrɨ wɨndɨ ahɨmotahiyaare. Kiya tɨtɨhɨ gaahiya ainahiyɨhiya usɨhiya amɨ asɨhiyaisawɨ namopɨ nehɨ weŋɨhiya waimwaaya apwainyɨhiyaamataiwɨ bimambɨwɨhiyaare. Sipɨsipɨho Mwaaho Sɨpɨpɨhoho wapɨhɨ naihɨhapɨ kiyaisangi niyohiyɨhiyaare. Siya isiya yapɨpataapɨhɨ bimohiyɨhiyaamɨhatɨhapɨ japɨhɨ numwaasawɨhiyaare. Siya isiya jɨhapɨhiyai namasatɨ komɨhiyaimatɨtaatɨwunɨ amɨ Sipɨsipɨho Mwaaho Sɨpɨpɨhohomɨhiyaimatɨtaatɨwunɨ numwaasawɨhiyaare. \v 5 Siya isiya pɨwɨha jaiwɨtɨwɨha wɨndɨ kamaatɨwɨmapɨhiyaare. Aiwɨ amɨ kiya wapa maipɨhapaapɨ pɨwɨha owehiya ainahiyɨhiyaare. \s1 Enjerɨhiya Murɨ Mingwaasɨ Pɨwɨha Ausaawaayopo \p \v 6 Aihɨ amɨ enjerɨho wo pɨrɨrutiho yamɨhapatamɨ otɨhapɨhɨ sanaihɨ nɨnɨ iwinjataayo. So enjerɨho pɨwɨha gaaha wanɨha jinjapɨhɨ nasisoaarɨ bimɨtaatɨwɨhandamɨha isɨwahore isɨhiya yapɨpataapɨhɨ bimohiyɨhiyai ausaatɨ kaundɨtandɨho. Iyatɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiyai amɨ ambɨpatɨ kahatamatɨponjawɨhiyai amɨ pɨwɨha nɨnaasaamɨ ambɨpatɨ kahatamatɨpetisawɨhiya amɨ pɨwɨha kɨha kɨha pɨwaatohiyɨhiyai pɨwɨha ausaatɨ kandɨtando. \v 7 Aihɨ ko waapɨhɨtatɨ sandaase: “Isɨhiya kiyohɨwaiwa Autaahaatɨho netɨ tipɨtapaatɨ mmondandɨhura aimɨ koaipataise. Isɨ sahɨ kopɨ yaiwɨ komɨ ambɨpatɨ mepɨ autaahepumapɨse. Ko yamɨhapatunɨ yapɨpatunɨ amɨ durɨhɨrɨ awairɨhɨrunɨ waapoho gwɨharaahapa mwɨtɨtutatɨ noaatɨ noaamasɨpɨpaunɨ ahaisɨhore. \p \v 8 Aihɨ amɨ enjerɨho wo jɨhɨ napisɨhomɨ ipotɨ nɨwipinjai nasataise. Ko enjerɨho ipotɨ napisɨho satatɨ kandaase: “Aunahɨpatɨ awaipatɨ Baabironɨhandɨ aimɨ nopɨsasɨnataise! Ye, aimɨ nopɨsasɨnataise! Satɨ aunahɨpatɨ Baabironɨhandɨ isɨhiya nahatiyai waapoho nanɨwɨ naharitaatɨwɨho wainɨhandɨ nanɨwɨ kɨho kɨhaatisawɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitɨwɨse undatɨ kiyaunjihɨ nehɨ kapa apɨpaahɨ maipɨhapaapaahɨhɨ maarɨho nusoaasamapɨ kiyawaayopo. Satɨ aunahɨpitɨ isɨhiya nahatiyai siyaunjatɨ Autaahaatɨhoai apousonɨhɨ yaawɨhandɨ wihoaaŋɨhandɨ isɨhiyai numwɨtandɨhɨretematɨ kiyataise,” ndaase. \v 9-10 Aihɨ amɨ enjerɨho wo jɨhɨ napisururamɨ ipotɨ nasataise. Ipotɨ nasataatɨ ko enjero waatɨ kaahaata sandaase: “Utaaho wo sandɨ ainjɨhɨtɨndapunɨ amɨ kandamɨ sɨwipatapunɨ maaritatɨ aunɨhɨhɨrɨ aunɨhɨtatɨ gaapundatɨ mepɨ autaahemwatɨ amɨ kandamɨ ambɨpatamɨ maakɨhɨrɨ ndɨmaahomwaaŋɨ amɨtetetisangi amɨ ikwɨretisangi nesɨho Autaahaatɨhoai apowindɨhandɨ waapoho wainɨhandamatiyatɨ wapaisatɨ tiwa nauhɨmundɨhandɨ apowindɨhandamɨ wipatɨ kapɨhopɨ nuhaunyonɨhɨ nandaise. Sandɨ wainɨndɨ apɨpaahɨ watɨpɨhandɨ Autaahaatɨhoai apowindɨhande. Iyatɨ ko Autaahaatɨhomɨ enjerɨhiyaamɨ ndɨhetunɨ amɨ Sipɨsipɨho Mwaaho Sɨpɨpɨhohomɨ ndɨhetunɨ komɨ ambɨpatɨ apɨpaahɨ aungwohandɨ yaawɨhandɨ sisɨha durɨhɨrɨ nawɨha sarɨpaahetɨ tɨhatɨ nasasiwatɨ noaatisɨhaara tundonɨhɨ naitaise.\f + \fr 14:9-10 \ft Nawɨha sarɨpaahetɨ sisɨha tahataahura apɨpaahɨ awaindɨhandɨ noaatatɨ durɨhandɨ nimandatɨ amɨ kandamɨ andɨhɨrɨ maipiyatɨ ainjotatɨ kwɨtɨho noaipatɨ amɨ utaarɨhandɨ tɨhatoaatihɨhaapɨtopo.\f* \v 11 Isɨhiyai ambɨpatɨ yaawɨhandɨ sisɨha tundisɨhaamɨ sɨtɨpatɨ katɨnɨhɨ nasisoaarɨ noaipatoaatɨtaise. Iyonɨhɨ isɨhiya apatɨhɨ otapɨhaatɨ wɨndɨ ikɨmaanɨwɨ kandɨnɨhɨ ambɨpatɨ yaawɨhandɨ nepɨ nowaatɨtaapo. Sandɨ apaapɨmaahe, siya isɨmiya yaawɨhandɨ naitaatɨwɨmandɨ ainjɨhɨtɨhandapunɨ kandamɨ sɨwipatapunɨ atotɨpɨwesawɨ gaapundɨwɨ amɨ kandamɨ maakɨhɨrɨ nehohɨtɨhandape. \v 12 Saiwa siya noaipahonɨhɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiya andɨtitɨwɨ bitopɨse. Siya isiya Autaahaatɨhomɨ wɨnɨhapɨpa baiwɨ atiwɨ nepɨ wɨnɨhapɨpa katirɨhɨretɨ japepihɨrɨwɨ amɨ Jisaasihopɨ gɨwunyaahohɨtɨhandɨ namaamapɨ koai anɨtiwɨ isɨwasohiyɨhiyaare. \p \v 13 Aihɨ amɨ yamɨhapataatɨhapɨ pɨwɨha wa siyaha noaipasɨhɨ nɨnɨ atisataayo. “Kɨnyɨ pɨwɨha satɨpɨ jɨpatɨpaime. ‘Wanunɨ amɨ ipotɨ ipotunɨ isɨhiya Awaisɨhopɨ baiwɨ gɨwunyaapɨhiya napohiyɨhiya gaasɨ kiya maaritɨwɨse,’” ndaase. Aihɨ amɨ Itɨpɨho Gaahoaisangi sandaase: “Kiya akɨtɨnɨhɨ apɨpaahɨ maaritɨwɨse kiyaamɨ dɨpɨwaatɨwɨ kiyohɨwaiwaisɨ ikɨndaatɨwɨhandɨ naitaatɨwɨ aimɨ namawaayowo. Aiwɨ amɨ kiya nehɨ wɨndɨ namaitaapo. Kiyaamɨ gaahaiwa napaitɨwɨ kiyohɨwaiwai maasɨ kiyaisatɨ notaise,” tawaatopo. \s1 Nandapa Yapɨpataapɨhɨ Tɨmetatɨ Aimɨ Akuraihɨ Kɨpwɨtaatɨwɨhure \p \v 14 Aihɨ amɨ nɨnɨ japɨhɨ jata tɨwipatɨ wɨtɨ kɨhoepɨhati iwinjataayo. Aihɨ katɨ tɨwipataatɨhɨ utaaho wo Isɨhiyaamɨ Saaho Jɨhomatiyaho satɨ tɨwipitaatɨhɨ bimihɨ usonataayo. So utaasomɨ mɨtɨhoaatɨhɨ tingaatɨha wa gorɨhanda kaiwɨha nipaatahore. Iyatɨ ko komɨ ikwɨretɨ namatanaatɨ wanaatɨ ukɨhɨramatiyatɨ ikosindahanaatɨ apɨpaahɨ tɨpɨpa kiyahanaatɨ isɨwahore. \v 15 Aihɨ amɨ enjerɨho wo Autaahaatɨhomɨ aŋɨpɨpɨhapɨ noaipasi nasataise. Nasatɨ enjerɨho tɨwipataatɨhɨ bimisɨhoai waatɨ kaahaata sata kaundataase: “Kɨnyɨ namatɨmanaatɨ nepapɨ nandɨmba tisatɨpɨ kumwe nandapa yapɨpataapɨhapa aimɨ tɨhatɨ tɨmendaiso. Wanɨ kɨmura nandapa akuraihɨ kɨpwɨtaatɨwɨhuraaso,” ndaase. \v 16 Aihɨ ko tɨwipataatɨhɨ bimisɨho namatanaatɨ isɨwatɨ yatɨhɨ nambɨtatɨ mɨhaapɨ yapɨpataapɨhɨ nahataapɨpɨhɨ nandapa aimɨ tɨhatɨ tɨmetimbɨpa tisatatɨ kɨpotaise. \p \v 17 Aihɨ amɨ enjerɨho wo Autaahaatɨhomɨ aŋɨpɨpɨhɨ yamɨhapataatɨhapɨ noaipasi nasataise. Iyatɨ amɨ koaisangi namatanaatɨ apɨpaahɨ tɨmwipɨhanaatɨ ukɨhɨramatiyatɨ nangisandɨhanaatɨ isɨwahore. \v 18 Aihɨ amɨ enjerɨho woaisangi arɨtaahandaatɨhapɨ nehɨhaatɨ noaipasi nasataise. So enjero sisɨha jatɨtandɨ watɨpɨhandisɨhore. Aihɨ ko waapɨhɨta namataanaatɨ apɨpaahɨ tɨmwipɨhanaatɨ isɨwatisɨhoai sata kaundataase: “Yapɨpataapɨhɨ nahataapɨpɨhɨ wainɨhandamɨ yandɨpɨho aimɨ tɨhatɨ mimotɨ ahondaise. Isɨ kɨnyɨ kinyɨ namatɨmanaata namandipapɨ wainɨhandamɨ yandɨpɨho nepɨ wonjaapɨhɨ ahoaimbɨ ahiye,” undataase. \v 19 Aihɨ ko enjerɨho mɨhaapɨ yapɨpataapɨhɨ nahataapɨpɨhɨ nambɨtatɨ komɨ namatanaatɨ tɨmwipɨhanaata yapɨpataapɨhɨ wainɨhandamɨ yandɨpɨho namandipatɨ ahoyatɨ ahiyataise. Ahiyatatɨ netɨ kandɨ wainɨhandɨ tɨmwaamwisatɨ jasatɨ namwaitandɨhandaatɨhɨ ahiyataise. Siyatɨ kaindɨmandɨ sandɨ Autaahaatɨhoai apowindɨhandapɨ namɨhanahandɨ kiyataise. \v 20 Aihɨ kandɨ wainɨhandamɨ yandɨpɨho jasatɨ tɨmwaamwisatɨ namwaitandɨhandaahɨ aunahɨpatamɨ ipaahaapɨ nehɨhaatɨ jasatɨ namotaise. Kandaahɨ taatɨ tiwatɨ jasihɨhura jɨtɨpatɨ nehɨhaatɨ noaipatɨ nehɨhaatɨ jɨtɨpatɨ waapɨhaatamatiyatɨ 300 kiro mitaahandɨ usepupwɨ notaise. Aihɨ amɨ katɨ jɨtɨpatamɨ autaahɨ nimainji sanaindɨhandɨ maasapɨho osihandamɨ mɨtɨhaumwaaŋɨndaise. \c 15 \s1 Enjerɨhiya 7 Kaiwɨhiya Wapa Maipɨhaiwa 7 Kiyahaiwa Isɨwatawaayopo \p \v 1 Aihɨ amɨ wɨndɨ wipetahandɨ yamɨpataatɨhɨ noaipasɨhɨ jataayo. Jataatɨ nɨnɨ apɨpaahɨ waatɨ aungwohandɨ yayataayo. Nɨnɨ saindɨ jata jɨhaatɨ enjerɨhiya 7 kaiwɨhiya amɨ apɨpaahɨ maipɨhaiwa 7 kaiwɨhaiwa isɨhiya yapɨpatambɨhiyai naaŋatɨ yaawɨhandɨ numwɨtaatɨwɨhaiwa isɨwasauhɨ nɨnɨ mmonataayo. Saiwa apɨpaahɨ maipiwai jɨhaatɨ wapa wɨndɨ namoaipaitandɨ Autaahaatɨhoai apowindɨhandamɨ ipotɨhaiwe. Amɨ saiwaisatɨ Autaahaatɨhoai apowindɨhandɨ aimɨ owendaise. \v 2 Aihɨ nɨnɨ jata durɨhɨrɨ wɨrɨ garaasihomatiyahɨrɨ sisɨhaisahɨrɨ ahetihɨ jataayo. Kaihɨ sandɨ durɨndainɨ isɨhiya wɨndɨ ainjɨhɨtɨhandisunɨ kandamɨ sɨwipatisunɨ amɨ kandamɨ ambɨpatamɨ nambaahandisunɨ ahosumwapɨ pohipɨwiwɨ tipɨ ipɨhatisohiyɨhiya kɨrɨ durɨhɨrainɨ apwɨtɨhɨrɨ kwɨrenjoho Autaahaatɨho numwihɨ isɨpɨ bitotawaayopo. \v 3 Aihɨ kiya Autaahaatɨhomɨ otɨpɨpatɨho Mosesihomɨ aunɨhɨhɨrunɨ amɨ Sipɨsipɨho Mwaaho sɨpɨpɨhohomɨ aunɨhɨhɨrɨ satɨwɨ katawaatopo: “Awaisɨhoŋɨ Autaahaatɨhoŋe, kɨnyɨ nahatewa watɨpɨhaiwaisahoŋisɨ otɨpɨpatɨ watɨpɨhaiwa wipetahaiwa kiyapaise. Kainɨhɨ nyahɨ mmonɨhaawɨ nyamɨ maarɨho owenyendaise. Awaisɨhoŋɨ Kiŋɨhoŋɨ isɨhiya nahatiyai jinjapɨhɨ jinjapɨhɨ iwinjatingɨhoŋe. Kɨnyɨ kaingɨwɨmaiwa apɨpaahɨ tɨtɨhɨ akɨtɨhaiwa kiyapaise. \v 4 Awaisɨhoŋɨ kɨnyɨ naasoŋɨhɨ ainahɨhoŋɨ bindapaise. Isɨ isɨhiya nahatiya kinyapɨ yaiwɨ kɨnyɨ ambɨpatɨ mepɨ autaahepɨmapɨse. Isɨhiya nahatiya napɨwɨ kinyapɨ aunɨhɨhɨrɨ katɨwɨ gaapundɨtaapo kɨnyɨ gaahaiwa tɨtɨhaiwa kaingɨwaiwa aimɨ auta noaipasɨhɨ mmonawaawo,” tɨwɨ aunɨhɨhɨrɨ katawaatopo. \p \v 5 Saiwa siyatɨ noaipatɨ aimɨ owetihɨ nɨnɨ japɨhɨ jata amɨ nehɨ kandi wɨndɨ ahotihɨ iwinjataayo. Autaahaatɨhomɨ aŋaaŋɨ awaisaaŋaaŋemahohɨtɨhandɨ serɨhandɨ yamɨhapataatɨhɨ ahetisaaŋaaŋɨ sawaho bindataatɨ pɨwɨha wɨsasisɨhaapɨ akɨtɨ akaahe tɨtandɨhaaŋɨ nundihɨ mmonataayo. \v 6 Aihɨ enjerɨhiya 7 kaiwɨhiya amɨ wiwa apɨpaahɨ maipɨhaiwa 7 kaiwɨhaiwa isɨhiyai netɨ nusopɨsasɨtandɨhaiwa kiya isɨpɨ Autaahaatɨhomɨ anɨtɨtɨhapɨ noaipasi nasawaayopo. Aiwɨ kiya enjerɨhiya apotɨhɨrɨ kɨhoepɨhɨrɨ apɨpaahɨ gaahɨrɨ nausaatahɨrɨ niyopɨhiyaare. Aiwɨ amɨ kiya yamepatɨ wɨtɨ gaahatɨ gorɨhanda kaiwɨhatɨ kiyaamɨ kɨrɨwipatotɨ utɨhɨramataiwɨ nipaatɨwɨ wisasanɨwɨhiyaare. \v 7 Aihɨ wapa 4 kiyahapa asɨtimatatɨ nasisoaarɨ ahotɨmɨ naimbɨpaamɨ wɨndɨ wapa disihaiwa gorɨhanda kaiwɨhaiwaamɨ 7 kaiwɨhaiwa netatɨ kiya enjerɨhiya 7 kaiwɨhiyai nunyataise. Saiwa disiwaatɨhɨ Autaahaatɨho nasisoaarɨ bimaamɨ naisɨhomɨ apowindɨhandɨ tisaitatɨ ahotahaiwaare. \v 8 Aihɨ Autaahaatɨhomɨ aŋɨtɨtɨhɨ nausainjɨtɨhandɨ yundanyɨhaamɨ sɨtɨpatɨ sisarɨhɨrunɨ Autaahaatɨhomɨ watɨpɨhandunɨ katɨhɨ waatɨ tisaahɨwa ahondaise. Aihɨ isɨhiya apɨpaahɨ nga wɨndɨ katɨhɨ namɨndaitaapo. Apɨpaahɨ owetɨtaise. Kiya nehɨ jatawaayopo enjerɨhiya 7 kaiwɨhiya apɨpaahɨ maipɨhaiwaamɨ disihaiwa 7 kiyahaiwaara otɨpɨpatɨ kaiwɨ owemasaihapo. \c 16 \s1 Disihaiwa 7 Kiyahaiwa Autaahaatɨhomɨ Apowindɨhandɨ Ahotiwaiwa Nepuhowaayopo \p \v 1 Aihɨ Autaahaatɨhomɨ aŋɨtɨtɨhapɨ utaaho womɨ gapɨpa noaipasɨhɨ nɨnɨ atisataayo. Sapa gapɨpa enjerɨhiya 7 kaiwɨhiyai waapɨhɨtatɨ sata kaundataase: “Sahɨ saiwa disimaiwa Autaahaatɨhomɨ apowindɨhandɨ ahotiwɨmaiwa nepɨ mɨhaapɨ yapɨpataapɨhɨ nepuhɨwɨse,” undatɨ kaundataase. \v 2 Kaihɨ enjerɨho jɨho komɨ disihandɨ netɨ mɨhaapɨ yapɨpatetɨ nepuhotaise. Nepuhihɨ asaaha kahatamatɨpetahaiwa apɨpaahɨ maipɨhaiwa watɨpɨhaiwa aungwohaiwa isɨhiya ainjɨhɨtɨhandamɨ maakɨhɨrɨ nepɨ ahetatɨ amɨ kandamɨ sɨwipatapɨ maaritɨwɨ katɨ sɨwipatisɨ mepɨ autaahepumapɨ gaapundohiyɨhiyaamɨ ambɨpatetɨ noaipataise. \v 3 Kaihɨ amɨ enjerɨho kapɨho komɨ disihandɨ netɨ durɨhɨraatɨhɨ nepuhotaise. Nepuhihɨ durɨhɨrɨ noaipatɨ isɨhiya napohiyɨhiyaamɨ jɨtɨpatamatetahandɨ nimaanataise. Kaihɨ kahapaamapɨpa katɨhɨ asɨpɨpa bimimbɨpa kapaanɨhɨ napotaise. \v 4 Kaihɨ kapɨhɨ enjerɨho 3 ho komɨ disihandɨ netɨ waapɨhaatɨ awaiwaiwetunɨ amɨ waapoho gwɨharaahoetunɨ nepuhotaise. Nepuhihɨ waapoho nahataapa noaipatɨ jɨtɨpɨndaise. \v 5 Kaihɨ enjerɨho waapoho waapɨhaatɨ jatisɨho satatɨ katihɨ nɨnɨ atisataayo. “Autaahaatɨhoŋe, kɨnyɨ jɨhɨ apɨpaahɨ aimehura bimingɨhoŋɨ koŋɨnɨhɨ amɨ wanɨsangi koŋɨnɨhɨ bindapaise. Kɨnyɨ Autaahaatɨhoŋɨ ainahɨhoŋɨ gaahoŋe. Kɨnyɨ isɨhiyai amɨ wapai tipɨtapaapɨ mmonɨhingɨtɨhandɨ apɨpaahɨ akɨtɨnɨhɨ tɨtɨhaiwa kiyapaise. \v 6 Isɨmiya siya kinyɨ otɨpɨpatɨhiya pɨwɨha angusaahohiyɨhiyaisunɨ amɨ isɨhiya kinyɨhiya kinyapɨ gɨhunyaahohiyɨhiyaisunɨ siyɨhiyai tiwauhɨ napwauhɨ kiyaamɨ jɨtɨpatɨ nepɨ nuhoaahohiyɨhiyaare. Aihɨ amɨ wanɨ kɨnyɨ kiyai kandapɨ wihoaaŋɨhandɨ tɨtɨhɨ jɨtɨpatɨ aimɨ kiya nandaatɨwɨ nunyapaise. Amɨ sandɨhɨ tɨtɨhɨ kaimbɨ isɨhiya maipɨhiyai kiyaamɨ kiyohɨrɨhɨretɨ japepihɨrɨpɨ nunyapaise,” tatɨ katihɨ nɨnɨ atisataayo. \v 7 Aihɨ amɨ nɨnɨ arɨtaahandaapɨhapɨ utaaho womɨ maahomwaaŋɨ pɨwɨha atisataayo. Iyataatɨ sa pɨwa sataha atisataayo: “Awaisɨhoŋe. Kɨnyɨ Autaahaatɨhoŋɨ nahatewa watɨpɨhaiwaisapɨhoŋe. Kɨnyɨ isɨhiyaisɨ tipɨtapaapɨ usonɨpɨ saiwɨ saiwɨhiyaate undingɨpɨpa tɨtɨhɨ akɨtɨhaiwa kiyapaise,” ndaase. \p \v 8 Aihɨ amɨ enjerɨho 4 ho komɨ disihandɨ ipɨhoaasɨnɨ nepuhotaise. Aihɨ Autaahaatɨho ipɨhoai netɨ waatɨ dimaasɨhɨ ko waatɨ aungwohandɨ watɨpɨho ipɨndaatɨ isɨhiyai netɨ waatɨ kora tɨhataise. \v 9 Ipɨho siyatɨ namatɨtatɨ waatɨ mɨtaahɨ ipɨndaatɨ isɨhiyai netɨ tɨperipatɨ kora tɨhataise. Saihɨhandɨ kiya isiya Autaahaatɨho saiwa apɨpaahɨ maipɨmaiwa jatataatɨ amɨ netɨ nusoaasɨtandɨ watɨpɨhandɨ nahandɨ komɨhetɨ ahotisɨhomɨ ambɨpatapɨ maipɨha katɨwɨ nepɨ nopɨsasɨwɨ katapɨ sisɨpɨhɨtawaatopo. Aiwɨ kiya wɨndɨ sandapɨ kiyaamɨ maipɨhaiwaatɨhapɨ namepemaitɨwɨ amɨ Autaahaatɨhoai nepɨ nɨwimaapɨ amɨ ambɨpatɨ awaipatɨ wɨndɨ namunyopo. Owetise. \p \v 10 Kaihɨ enjerɨho 5 ho komɨ disihandɨ utaaho ainjɨhɨho awaisɨhoematatɨ bindataatɨ isɨhiyai iwinjatimbɨpɨhɨ komɨ siya kiŋɨhandaapɨhɨ nepuhotaise. Aihɨ ko ainjɨhɨho isɨhiyai iwinjaatɨ bimimbɨpɨhɨ nahataapɨpɨhɨ asɨhatamataise. Aihɨ isɨhiyai ambɨpatɨ apɨpaahɨ maipiyatɨ yaawihɨ nahɨriwɨ kiyaamɨ omasɨha ikwɨnɨwɨ nanɨwɨ tipɨpapɨ nehotawaayopo. \v 11 Sawimainjɨhandɨ kandɨ kiya kiyaamɨ maipɨhaiwa kiyohɨwaiwaatɨhapɨ wɨndɨ namepemaitɨwɨ amɨ kiyaamɨ ambɨpatɨ yaawatɨ asaahaiwa nɨwinjɨtɨhandapɨ yamɨhapataatɨhapɨ Autaahaatɨhopɨ maipɨha katɨwɨ sisɨpɨhɨtawaatopo. \p \v 12 Aihɨ enjerɨho kapɨho 6 ho komɨ disiho apɨpaahɨ maipɨhaiwaisaho waapɨhaatɨ awaisaamaatɨ Yupɨretisɨhaatetɨ nepuhihɨ kaatɨ napatatɨ apɨpaahɨ awasataise. Kiŋɨhiya awaisawɨhiya ipɨho noaipasihihoaaŋapɨhiya kaatɨ waapɨhaatɨ nahaitɨtaatɨwɨ daihɨra nutatɨ japwaatatɨ tɨmetɨtandɨ sandɨ noaipataise. \v 13 Kaihɨ amɨ nɨnɨ jata itɨpɨho maipɨhapa yapwɨtɨhɨramatiyahapa 3 kiyahapa noaipasɨhɨ iwinjataayo. Iyatɨ sapa itɨpɨho maipɨhapaamɨ wo akwɨranɨho apɨpaahɨ awaisɨhomɨ maahomwaaŋapɨ noaipatɨ amɨ wo uta ainjɨhɨhomɨ maahomwaaŋapɨ noaipatɨ amɨ wo utaaho pɨwɨha jaiwɨtɨha ausaasɨho pɨropetɨhomɨ maahomwaaŋapɨ noaipasɨhɨ nɨnɨ iwinjataayo. \v 14 Amɨ sapa itɨpɨmo Bwaasɨrɨhɨramɨ itɨpɨho apɨpaahɨ maipɨhapa gonipatɨ watɨpɨhaiwa kaitaatɨwɨ watɨpɨhandisahapaare. Kapa yapɨpataapɨhɨ kiŋɨhiyenda notaise. Notɨ kiŋɨhiya nahatiyai netɨ ahoyatɨ amɨ Awaisɨho Autaahaatɨho nahatewa watɨpɨhaiwaisahomɨ asisɨha awaisɨhetɨ ko sawahoaisawɨ tundaatɨwɨ numwaasi nasataise. Kiŋɨhiya nahatiyaisɨ kiyaamɨ pwɨsɨpɨ yaipa kiyohiyɨhiyaisawɨ nepɨ ahoaiwɨ numwaasi napisaihɨ amɨ pwɨsɨpatɨ awaipatɨ noaipahonɨhɨ awaisɨhoaisawɨ tunnɨwɨ yahwɨndaatɨwo. \p \v 15 “Atiwɨse! Ikohiya ikondaatɨwɨ akiyaahɨ nasopatamataindɨ nɨnɨ napɨto. Utaaho wo wɨndɨ nanɨhiyatɨ namototatɨ komɨ utɨ apotɨhɨrɨ niyotɨ nipandanɨhɨ tɨmetatɨ amɨ ko wɨndɨ somaahometanɨhɨ isɨhiya winjasaihɨ wɨndɨ mamaawɨtandɨ jatisɨho gaasɨ maaritane amɨ koai wɨndɨ mamaawɨtaiso.” \p \v 16 Aihɨ itɨpɨho maipɨhapa kiŋɨhiya nahataapɨpɨhiya nahatiyai netɨ numwaasi nasatɨ wapɨhɨ Pɨwɨha Ipɨruhaara Arɨmaaketonɨhande tɨwɨ ambɨhɨtohɨpɨpɨhɨ ahoyataise. \p \v 17 Aihɨ enjerɨho 7 ho komɨ disihandɨ tɨwipatamɨ otɨhamwaaŋɨ nepuhihɨ Autaahaatɨhomɨ aŋɨhandɨ awaindɨhandaatɨhapɨ amɨ ko bimisɨho siya kiŋɨhandɨ gwɨtɨhoaasɨnɨhapɨ pɨwɨha wa waapɨhɨta satatɨ kandaase: “Nɨnɨ nahataapa kaimɨ napɨtɨ wanɨ kapaanɨhɨ aimɨ owendaise,” tatɨ kandaase. \v 18 Aihɨ kɨnapɨpa nahataapɨpɨhɨ kɨnapinataise. Amɨ yamɨhapataatɨhapɨ kɨrɨhɨrupa awaindɨhandɨ ganatɨ nawatepwɨnataise. Aihɨ amɨ asoaaha aungwohaiwa waatɨ gandaase. Iyatɨ amɨ ipɨpatɨpatɨ aungwohandɨ ipɨpatɨpinataise. Satɨ ipɨpatɨpitɨ apɨpaahɨ awaipate. Ipɨpatɨpatɨ siyahatɨ jɨhura isɨhiya bimaamɨ nasohura wɨndɨ namwaipase. Owetise. Nehɨ wanɨ kɨmatɨ apɨpaahɨ awaipatɨ noaipataise. \v 19 Kaihɨ aunahɨpatɨ awaipatɨ Baabironɨhandɨ maurɨ mandɨ nasɨpatataise. Aihɨ amɨ satɨ ipɨpatɨpitaahɨ isɨhiya nahatiyaamɨ amɨ yapɨpatɨ nahatewaamɨ aunahɨpɨhaiwa awaiwaiwaisangi tɨmahiyatɨ netɨ kaiwaanɨhɨ nosasɨnataise. Aihɨ amɨ Autaahaatɨho aunahɨpatɨ awaipatɨ Baabironɨhandapɨ gwɨnyaataatɨ koai apowindɨhandamɨ wainɨhandɨ amɨ komɨ mandɨha netɨ nɨwinaamanatɨ sisɨha nusaatisɨho kaapɨho netɨ nipinjatɨ wɨwiwatɨ nandandɨ numwihɨ nanataise. \v 20 Kaihɨ yapɨhonya durɨhɨramɨ otɨhaatɨ ahotisonyonya nahatonya ipɨpatɨpata netɨ durɨhɨrɨ namaasasɨhɨ owendaise. Aihɨ amɨ sisɨhaiwaisangi wiwa motɨnatɨ kaiwaanɨhɨ owetamataise. \v 21 Kaihɨ wipatɨ ndɨha yamɨhapataatɨhapɨ waatɨ aungwohaiwa tɨmahiyataise. Wipatɨ ndɨha yamɨhapataatɨhapɨ tɨmɨhaiwaiwa nɨnaasaindamɨ naaŋindɨhandɨ 45 kiro kiyate. Saiwa ndɨha yamɨhapataatɨhapɨ isɨhiyaamɨhetɨ tɨmahiyataatɨ isɨhiyai netɨ waatɨ nusosasataise. Aihɨ isɨhiya satɨwɨ, “Autaahaatɨho ndɨha apɨpaahɨ watɨpɨhaiwa maipɨhaiwa napaapɨ netɨ nyamɨhetɨ tɨmase?” tɨwɨ Autaahaatɨhopɨ itɨhɨtɨwɨ pɨwɨha maipɨha kopɨ katawaatopo. \c 17 \s1 Enjerɨho Jonɨhoai Apopaatɨ Daihɨraapɨhaati Nunjataise \p \v 1 Enjerɨhiya 7 kaiwɨhiya disihaiwa 7 kaiwɨhaiwa isɨwasohiyɨhiyaamɨ wo nasatɨ nɨngisɨ sandataase: “Kɨnyɨ namme. Apopaatɨ waatɨ pɨhɨtatɨ isɨhiya taahiyɨhiya kɨhiyaisatɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitatɨ daayatoaatisaamaati kaatamɨ saindɨhandapɨ wihoaaŋɨhandɨ yaawɨhandɨ nesɨtɨhandɨ nɨnɨ gisɨ nangisɨtaano. Kaatɨ waapɨhaatɨ taahɨwaiwa noaapwijɨpɨpɨhɨ bimisaamaato. \v 2 Amɨ isɨhiya kiŋɨhiya yapɨhɨ nahataahiya kaatisawɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitawaayopo. Aiwɨ isɨhiya usa yapɨhɨ nahandaahiyaisangi kaatisawɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitawaayopo. Saiwɨ kaatisawɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitawaawɨ waapoho nanɨwɨ naharitaatɨwo nanɨwɨ naharisohɨpatamataiwɨ kiya naharisawaayopo,” ndataase. \p \v 3 Aihɨ Itɨpɨho Gaaho nisɨhetɨ waatɨ nanoaipatɨ nisaitihɨ amɨ nisɨ maarɨhomɨ ndɨha nanorɨhaatihɨ amɨ enjerɨho nɨngisɨ nanɨmaasi isɨhiya owehapɨhɨ notaise. Aihɨ nundɨ kapɨhɨ mmonata apopaatɨ waatɨ ainjɨhɨho amatenɨhoaasɨnɨ bimihɨ iwinjataayo. So ainjɨhɨhomɨhetɨ ambɨpatɨ itɨhapɨpa sisɨpɨhɨtɨwɨhaiwa gaamatɨ jɨpatɨpindataise. Aihɨ ko ainjɨhɨho mɨtɨho 7 kiyahaiwaisahore. Aihɨ amɨ komɨ mɨtɨhoaatɨhapɨ maasamaahɨpɨho mwɨtɨhɨrɨ 10 kiyahaiwa nutatɨ ahetahore. \v 4 Iyataatɨ saatɨ apopaatɨ apotɨhɨrɨ nyanyipɨhɨrɨ amɨ amatenɨhɨrɨ niyotɨ nipaatahaate. Iyatɨ amɨ kaatamɨ ambɨpatetunɨ amɨ apotɨhɨretunɨ wapa yundanyɨha gorɨhandɨ amɨ yumbɨpa nawɨha otiwa kambwaatɨ gaahapa amɨ konaarapɨho nawɨho apɨpaahɨ awaisɨhotɨhapa wɨra naahɨpotɨ yundanyainahaate. Iyatɨ amɨ kaatɨ kaatamɨ ikwɨrɨ wɨraahɨ wipatɨ kaapɨho gorɨhanda kaiwɨho isɨwahaate. Iyatɨ ko gorɨ kaapopɨ kaatamɨ kɨhiyaisatɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitatɨ ainjotatɨ apɨpaahɨ maipɨhaiwa kaiwaiwa tisaitatɨ windataise. \v 5 Amɨ kaatamɨ ndɨmaahomwaaŋɨ amɨtetetɨ ambɨpatɨ wɨtɨ nehɨ sɨwipatɨ kaatametirɨhɨretapɨ namɨhanɨwɨ satɨwɨ: “Aunahɨpatɨ Awaipatɨ Baapironɨhandɨ Sandɨ usɨhiya asɨhiya daihɨraapɨhiyaamunɨ amɨ Isɨhiya Apɨpaahɨ Maipɨhaiwa Kiyohiyɨhiyaamunɨ Yapɨpatambɨhiya Apɨpaahɨ Maipɨhapa Kahatamatɨpetɨhapa Nahataapaamɨ Tanyaaha Sanaate,” tɨwɨhatɨ jɨpatɨpindahaate. \v 6 Iyataatɨ saatɨ apopaatɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiya Jisaasihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiya “nyahɨ komɨhiyaane,” tɨwɨ komɨ ambɨpatɨ pɨwɨha wɨndɨ namwoaasawɨ awusaahohiyɨhiya siyɨhiyai tiwamainjɨhaate. Kaatɨ siyahaatisɨ kiya tiwamasawɨhiyaamɨ jɨtɨpatɨ nanatɨ amɨ waapoho watɨpɨho nanɨwɨ naharisohɨhomatiyatɨ naharihɨ nɨnɨ kaati winjatɨ mmonataayo. \p Aihɨ nɨnɨ kaati saindɨ iwinjataatɨ yaindɨmatɨ amɨ waatɨ gwɨnyaataayo. \v 7 Siyonɨhandɨ kandɨ amɨ enjerɨho nɨngisɨ sandataase: “Kɨnyɨ napindapɨ yaimbɨmapɨ waatɨ gwɨnyaahise? Nɨnɨ gisɨ kɨmaatɨ apomaatamɨ ambɨpatamɨ tanyaahapunɨ amɨ ainjɨho kaati netɨ awɨtɨmasɨho mɨtɨho 7 kiyahoaisaho amɨ maasamaahɨpɨho 10 kiyahaiwaisahopimaawɨ kahɨtɨtaano. \v 8 Ainjɨho so kɨnyɨ aimɨ iwinjahingo, ko jɨhɨ bimainjahoe. Bimainjaho ko amɨ wanɨ wometatɨ wo bɨmimise. Bɨmindataahandɨ kandɨ amɨ ko anɨmwaahɨpatɨ tapotaaha apɨpaahɨ owehatɨ etaihɨrombɨ nasaamanatɨ noainji noaipaitaise. Siyatɨ noaipasi niyonɨhɨ koaisɨ Kɨraisiho netɨ koaisɨnɨhɨ owemahonɨhɨ amɨ ko konɨhɨ apɨpaahɨ owetɨtaise. Iyonɨhɨ yapɨpataapɨhiya isɨhiya nahatiya wuwanɨhura Autaahaatɨho yapɨpatɨ yamɨhapatɨ kahapaamapɨpa kaisuraapɨ namasatɨ kiyaamɨ ambɨpatɨ utɨpɨhandɨ isɨhiya asɨtimatɨtaatɨwɨhandaatɨhɨ ahɨmotisawɨhiya ko ainjɨhoai usonawaawɨ yaiwɨ aatɨwɨmaitaapo amɨ ko jɨhɨ bimainjatɨ amɨ wanɨ wometamatatɨho ko amɨ noaipataiso. \v 9 Utaaho amɨtɨha gaahaisaho kɨmandapɨ koaisɨ gɨwunyaatatɨ nusesɨpatɨtaise: Mɨtɨho 7 kiyamaiwa saiwa tipatɨ sɨhoaarɨhɨrɨ sisɨhaiwa kaiwaasɨnɨ apopaatɨ bimiwaiwe. Sisɨho tipatɨ sɨhoaarɨhɨrɨ 7 kiyamaiwa saiwa awaisawɨhiya kiŋɨhiya 7 kaiwɨhiyaapɨ namɨhanataise. \v 10 Siyaamɨ 5 kaiwɨhiya aimɨ noaipapɨhiyaasɨ tɨmahiyawɨ nepɨ nopɨsasɨnɨwɨ aimɨ owetopo. Aihɨ wanɨ naasohɨ kɨmo bindataise. Aihɨ amɨ wo sangɨ noaipatɨ awaisɨho kiŋɨhoemainje. Isɨ ko noaipatɨ awaisɨhoematatɨ nehɨ masɨhonjapɨ bimɨtaise. \v 11 O amɨ so ainjɨhɨmo jɨhura bimainjaho ko wo bɨmimindɨmandɨ sandɨ amɨ ko kiŋɨho 8 hoematatɨ noaipaitandɨhandape. Iyataahandɨ kandɨ so kiŋɨho kiŋɨhiya 7 kaiwɨhiya noaipahohiyɨhiyaamɨhore. Isɨ ko noaipatatɨ ketɨ netɨ nopɨsasɨnatɨ owetɨtandɨhore. \p \v 12 Maasamaahɨpɨho 10 kiyahaiwa ainjɨhɨhomɨ mɨtɨhaiwetapɨ nutihɨ mmonɨhingɨwɨmaiwa awaisawɨhiya kiŋɨhiya 10 kaiwɨhiyaapɨ namɨhanahaiwaare. Isɨhiya kiŋɨhiya sangɨ watɨpɨhandɨ nepɨ noaipahopo. Isɨ kiya noaipapɨ watɨpɨhandɨ kɨmo ainjɨhɨmoaisawɨ maasɨ naitaapo. Watɨpɨhandɨ nepɨ ipɨhomɨ yunjɨsɨha auwaahandɨ nehɨ naasaindapɨ kiŋɨhiyaimatɨwɨ isɨhiyai iwinjaawɨ bimɨtaapo. \v 13 Siya kiŋɨhiya noaipawaahura maarɨho amɨ amɨtɨha nehɨ naasaindɨhɨ gwɨnyaapɨ kiyaamɨ watɨpɨhandɨ amɨ wandɨha ainjɨhɨhoai numwɨtaapo. \v 14 Aiwɨ amɨ kiya Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohoaisawɨ kiyaamɨ pwɨsɨpɨ yaipatɨ nupwɨ nesi tunnɨwɨ yahwɨndaapo. Saiwɨ tunnɨwɨ yahwɨnawaawɨ Sipɨsipɨ Mwaaho Sɨpɨpɨhoho kohematatɨ kiyai tiwatɨ yahotɨ ipɨhatisataise. Amɨ ko awaisawɨhiyaamɨ Awaisɨhotatɨ amɨ kiŋɨhiyaamɨ Kiŋɨhoso. Iyatɨ isɨhiya komɨhiyaimatɨtaatɨwɨ gaatatɨ namɨhainjawɨhiya komɨ pɨwɨha akɨtɨ akaaha baiwɨ japepihɨrɨwɨ isɨwatohiyɨhiyaisatɨ pwɨsɨpatɨ satɨ tunnatɨ yahwɨnatɨ awaisawɨhiyai netɨ ipɨhatitaise. \p \v 15 Aihɨ amɨ jɨhaatɨ enjerɨho nɨngi sandataase: “Waapɨhaatɨ awaiwai taahɨwaiwa noaapwinyaataatɨ apopaatɨ kɨhiyaisatɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitisaamaatɨ bimihɨ kɨnyɨ iwinjahingɨtɨmandɨ waapɨhaatɨ saatɨ isɨhiya nahatiya yapɨhɨ nahandaahiya pɨwɨha kɨha kɨha pɨwaatohiyɨhiya amɨ ambɨpatɨ kahatamatɨpetisawɨhiyaapɨ namɨhanataise. \v 16 Maasamaahɨpɨho 10 kiyahaiwa mmonɨhingɨwɨmaiwaunɨ ainjɨhɨhounɨ apopaatɨ kɨhiyaisatɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitisaamaatamɨ tiworisaimatɨwɨ kiya kaati mandɨtɨwiwɨ nepɨ kaati yandɨhɨ nehɨ sawahaatɨhemapɨ amɨ kaatamɨ apotɨhɨrɨ nesɨpamapɨ nepɨ somaahaatemaitaapo. Aiwɨ kaatamɨ ambɨpatɨ nepɨ kupwɨwɨmapɨ wihoaaŋɨhatɨ katɨnɨhɨ sisɨhaapɨhɨ tɨhoaasaihɨ kaatɨnɨhɨ tɨhamaitaise. \v 17 Sandɨ nehɨmaahe. Autaahaatɨho saiwa saiwɨ kaiwɨse undatɨ netɨ gɨwunyaahonɨhɨ kiŋɨhiya saiwa kaitaapo. Autaahaatɨho sawaho saiwa noaipaitandɨ jɨhura katatɨ ahaihɨhaiwaaso. Isɨ kiya kiŋɨhiya maarɨho naasohɨ amɨ amɨtɨha naasaahɨ gwɨnyaapɨ naasaahɨnɨwɨ kiyaamɨ watɨpɨhandɨ kiŋɨhiyaimatɨwɨ bimɨtaatɨwɨ watɨpɨhaiwa amɨ wandɨha nehohɨwaiwa nahatewa ko ainjɨhɨhoai numwɨtaapo. Saiwa siyatɨ noaipapɨ notɨ sawahomɨ pɨwɨha katiwaiwaamɨ akɨpɨpa nahataapa noaipatɨ owetonɨhuraatɨtaise. \v 18 Saatɨ apomaatɨ kɨnyɨ aimɨ iwinjahingaamɨmaatɨ aunahɨpatɨ awaipatɨ amɨ katamɨ kiŋɨho kiŋɨhiya nahatiya yapɨhɨ nahandaahiyai osamatɨ iwinjaatɨ bimisɨhopɨ namɨhanataise,” ndataase. \c 18 \s1 Autaahaatɨho Aunahɨpatɨ Baabironɨhandi Aimɨ Netɨ Nopɨsasamataise \p \v 1 Saiwa siyatɨ noaipatɨ aimɨ owetihɨ nɨnɨ jata enjerɨho asoho wo wandɨhaisaho yamɨhapataatɨhapɨ noaatɨpasi napihɨhoai iwinjataayo. Iyatɨ ko watɨpɨhandɨ apɨpaahɨ awaindɨhandisaho. Aihɨ amɨ komɨ nausainjɨtɨhandaahɨ yapɨhɨ nahanda nausaatatɨ bosaasɨnataise. \v 2 Aihɨ ko enjero waatɨ satatɨ kaahandaase: “Aunahɨpatɨ awaipatɨ Baabironɨhandɨ wanɨ aimɨ nosasɨnataise. Aimɨ wanɨ netɨ nosasɨnatɨ owendaise. Katɨ wanɨ noaipatɨ akwɨrɨpɨtatɨ itɨpɨho maipɨhapa nahataapa kahatamatɨpetahapa nasatɨ bimɨtandɨhatimatataise. Iyatɨ itɨpɨho maipɨhapa amɨ kohasɨpɨho maipɨho amɨ wapa koho apɨpaahɨ maipɨhapa ainjotahapa nasatɨ ahominatɨ bimɨtandɨhatimatataise. \v 3 Amɨ isɨhiya nahatiya maipɨhatɨ kaiwɨ katɨ aunahɨpitisawɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitotɨhandape. Katɨ aunahɨmatamɨ waapoho wainɨhandɨ pɨhɨtɨwɨ nanɨwɨ naharisohɨpatamataiwo. Aihɨ amɨ kiŋɨhiya yapɨhɨ nahandaahapɨhiya katɨ aunahɨmatisawɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitawaayopo. Aihɨ amɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiya nawɨhopɨ otɨpɨpatɨ kiyohiyɨhiya maipɨhaiwa wɨndɨ mamaawihɨ kaatisawɨ topɨtaata waakɨ kiyohɨrɨhɨretapɨ nawɨho aungwohaiwa newaayopo. Kaatɨ nehɨ kaatamɨ maaritirɨhɨretɨ autaahinjaatɨ maipɨhaiwa kiyahaate,” tatɨ waapɨhɨtatɨ kandaase. \p \v 4 Aihɨ utaaho womɨ maahomwaaŋɨ yamɨhapataatɨhapɨ satatɨ noaipasɨhɨ nɨnɨ atisataayo: “Nisɨ isɨhiyaate. Aunahɨpatɨ kɨmatɨ namasisɨ noaipasi napɨwɨse wiwa kɨmatɨ aunahɨmatɨ maipɨhaiwa kiyonɨhɨ sangimaawɨ kaitaawo. Aiwɨ amɨ kɨmatɨ aunahɨmatamɨ maipɨhaiwa kaindɨhandapɨ wihoaaŋɨhandɨ maipɨhandɨ yaawɨhandɨ nehonɨhɨ amɨ sangimaawɨ nepɨpano. \v 5 Katamɨ maipɨhaiwa tiwatɨ nyepiyatɨ kaimɨ napihɨ maipɨhaiwa ahotɨmɨ nasatɨ yamɨhapataatɨndaiso. Autaahaatɨhohɨ katamɨ maipɨhaiwa kaiwaiwaahɨ biyatɨ mmonatɨ gwɨnyaahore. \v 6 Katɨ sangisɨ kasiwaiwaapɨ sahɨ baiwɨ gwɨnyaapɨ amɨ tɨtɨhɨ kamwaaŋɨ katɨ kaiwɨ wihoaaŋɨhandɨ nunyawɨse. Katɨ maipɨhaiwa kahatamatɨpetahaiwa jinjɨhaatema kasisatɨ nasamindɨhandapɨ amɨ sahɨ wihoaaŋɨhandɨ jɨhandɨ nunyawosawɨ amɨ jɨhaatɨ wɨndɨ tiwatɨhaatɨ nunyawɨse. Waapoho wainɨhandamɨ watɨpɨhandɨ nuhaatɨ nasinyataisɨ amɨ sangisangi katɨ katamɨ kaipatɨ kaiwɨ waapoho wainɨhandɨ watɨpɨhandɨ jɨhaatɨ nunyawosawɨ amɨ wainɨhandɨ apɨpaahɨ watɨpɨhandɨ nuhaapɨ kaiwɨ katɨ usaisɨ numwipatamataiwɨ nunyawɨse. \v 7 Satɨ aunahɨpitɨ sawandɨpɨ naimaatatɨ maipɨhaiwa kahatamatɨpetahaiwa pɨhɨtatɨ kɨhiyaisatɨ kiyatɨ tɨmaamaitɨhatisɨ amɨ katamɨ kaiwaiwaapɨ namɨhanɨwɨ wihoaaŋɨhaiwa katisɨ sahɨ waatɨ tiwatɨ nyepaiwɨ yaawɨhaiwa nunyawɨse. Saisaihɨ katɨ ambɨpatɨ yaawɨhandɨ netaatɨ katɨ pɨhɨtatɨ gwɨtando. Iyataatɨ saatɨ sawahaatapɨ satahaate: “Nɨnɨ awaisaamaanɨnɨ kwiŋɨhaanimatɨtɨ amɨ nɨnɨ isɨhiyai iwinjaatɨ bindataayo. Aindɨ nɨnɨ osɨhaamaanɨnɨmaahe. Owetise. Yaasɨhaiwa wiwa nɨnɨ netaatɨ gwɨtandɨhaiwa wɨndɨ nɨngisaapɨhɨ namaanoaipaitaise. Owetɨtaise,” tatɨ katahaatiso. \v 8 Kaatamɨ satatɨ amɨ kaatamɨ kaiwaiwaapɨ maipɨhaiwa yaawɨhaiwa kahatamatɨpetɨhaiwa kaatamɨhetɨ waara asisɨha naasetɨ nusoaipaitaise. Timbɨpa waatɨ pɨhɨtatɨ noaipaitaise. Iyonɨhɨ isɨhiya pɨhɨtɨwɨhiya taahiyɨhiya waatɨ pɨhɨtɨwɨ gwɨtaapo. Iyataatɨ amɨ jarɨho aungwohandɨ noaipaitaise. Iyataatɨ katɨ aunahɨpatɨ Baabironɨhandɨ sisɨhaara tɨhatɨ katɨnɨhɨ owemaitaise. Awaisɨho Autaahaatɨho watɨpɨho watɨpɨhandɨ nahatewaisaho satɨ aunahɨpatɨ Baabironɨhandamɨ kaiwaiwa mmonatɨ nehosɨ amɨ kati aimɨ netɨ tipɨtapaatɨ usonatɨ sandaase, “Baabironɨhandɨ aunahɨpatɨ awaipatɨ netɨ nosasɨnatɨ owetane,” tatɨ kandaase. \v 9 Awaisawɨhiya kiŋɨhiya yapɨhɨ nahandaahiya maasɨ satɨ aunahɨpitisawɨ maipɨhaiwa kaiwɨ amɨ ambɨpatɨ tɨmaamaipɨ amɨ nawɨho ikɨpɨpaamɨ autaahɨ bimambɨwɨhiyɨhiyaasɨ jawa katɨ aunahɨpitɨ tɨhataatɨ sɨtɨpatɨ aungwohandɨ noaipahonɨhɨ jawaawɨ ese tɨwɨ natɨpatɨwɨ maarɨho katapɨ asɨpaiwɨ gwɨwɨ maarɨho naaŋawisatɨ yaawɨtaise. \v 10 Satɨ aunahɨpatɨ ambɨpatɨ awaindɨhandɨ yaawɨhandɨ nehonɨhɨ kiya usonawa apɨpaahɨ aungwohandɨ yaitaapo. Saiwɨ yaiwɨ nehɨ kaanɨhɨ bitotawa ese tɨwɨ natɨpatɨwɨ, “Ese, ese, kɨnyɨ nopɨsasɨnapaise, kɨnyɨ nopɨsasɨnapaise! Baabironɨhandaŋe kɨnyɨ aunahɨpataŋɨ awaipataŋɨ watɨpɨhataŋe kɨnyɨ maipɨhaiwa kaingɨwaiwaapɨ ipɨhomɨ sɨwipatɨ nehɨ wanɨ auwaahandɨ naasaindetɨ wihoaaŋɨhandɨ maipɨhandɨ awaindɨhandɨ gisaapɨhɨ nangoaipataise,” tɨwɨ kaanɨhapɨ nehɨ iwinjaitaapo. \p \v 11 Iyonɨhɨ amɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiya nawɨho naitaatɨwɨ otɨpɨpatɨ kiyohiyɨhiya aunahɨpatɨ Baabironɨhandapɨ gwɨnyaawaawɨ katapɨ maarɨho asɨpaiwɨ gwɨwɨ maarɨho ambɨpatɨ naaŋawisonɨhɨ bimɨtaapo. Amɨ sandɨ kiyaamɨhapa nawɨhopɨhapa napɨwɨ newaawɨ nawɨho nunyawɨhiyaasɨ amɨ usa napɨwɨ nawɨho nunyawɨ namausaitauhe. \v 12 Kiyaamɨhapa kahapaamapɨpa nunyawɨ nawɨho nehohɨpɨpa gorɨhandɨ sɨriwaahandɨ amɨ nawɨha waiwaunɨ amɨ konaarapɨho gaahaiwa nawɨho autaahɨtahaiwaunɨ amɨ apotɨhɨrɨ kɨhoepɨhaiwa gaahaiwaunɨ amɨ apotɨhɨrɨ waiwa watɨpɨhaiwa kunyapetahaiwaunɨ nunyawɨ nawɨho nepɨhiyaare. Aiwɨ amɨ kiya ipatɨ taahɨpatɨ biyatɨ waamainjotɨhatunɨ amɨ maasapɨho erepandɨhandamɨ mangɨraahɨ kaiwɨhapaunɨ amɨ ipatɨ gaahatɨ nawɨho autaahɨtɨhatamɨ wapa kiyohɨpɨpaunɨ amɨ bɨraasihandamunɨ ainɨhɨramunɨ amɨ nawɨha wa nitɨhɨtindɨhaamɨ kiyohɨwaiwaunɨ nunyawɨ nawɨho aungwohaiwa nepɨhiyaare. \v 13 Iyataatɨ amɨ wapaisangi nunyawɨ nawɨho naitaatɨwɨhapa siyahapa ahusotahiyaare: atɨpatɨ wɨtɨ waamainjotɨhatɨ kaiwɨhatisɨ katunɨ asɨpatɨ nandaatɨwɨhatunɨ amɨ atɨpatɨ taahɨpatɨ kahatamatɨpetahaiwa biyatɨ waamainjotɨhaiwaunɨ amɨ atɨpatɨ wɨtɨ gaahatunɨ amɨ wainɨhandunɨ amɨ ipatɨ oripɨhandamɨ atɨpatunɨ amɨ waatɨpatɨ parawaaho konɨho witɨhanda kaiwɨhounɨ amɨ maasapɨho kauhounɨ sipɨsipɨhounɨ amɨ maasapɨho osihandunɨ amɨ osihandɨ kandɨ ikɨpɨpa ahaisaihɨ notaatɨ aihonɨhɨ nehainji nutandɨhaiwa kaarisihaiwaunɨ amɨ isɨhiya nawɨho namepɨ otɨpɨpatɨ kawitaatɨwɨhiyaunɨ amɨ nehɨ isɨhiya usaunɨ nawɨhopɨ nunyawɨ naitaatɨwɨhiya saiwaare. Saiwa nunyawɨ nawɨho aungwohandɨ nepɨhiyaasɨ amɨ saiwa usa napɨwɨ namusaitaapo. \v 14 Isɨhiya nawɨho naitaatɨwɨ otɨpɨpatɨ kiyohiyɨhiya satɨtaapo: “Nandapa kinyɨ maarɨho gɨndosɨhɨ maaritɨpɨ nehingɨpɨpa aimɨ notɨ owendaise. Apɨpaahɨ gaahapa kahapaamapɨpa nahataapa aimɨ notɨ owendaisɨ kɨnyɨ kapaisɨ wɨndɨ jɨhaatɨ mausondaise,” tɨtaapo. \v 15 Isɨhiya saiwa ikɨpɨpa satɨ aunahɨpiti nunyawɨ nawɨho aungwohaiwa nehohiyɨhiya katɨ aunahɨpitɨ naaŋatɨ ambɨpatɨ yaawɨhandɨ awaindɨhandɨ apɨpaahɨ maipɨhandɨ nehonɨhɨ usondaatɨwɨ kiya waatɨ akɨtɨnɨhɨ yaitaapo. Yaiwɨ kiya aunahɨpatamɨ kaanɨhɨ bitotawa maarɨho asɨpɨwiwɨ gwɨwɨ kiyaamɨ maarɨho ambɨpatɨ naaŋawitaise. \v 16 Aiwɨ kiya kiyaapɨ satɨtaapo: “Ese nno! Aunahɨpataŋɨ awaipataŋe, kɨnyɨ nepɨ nopɨsasɨnapaise. Kɨnyɨ nepɨ nopɨsasɨnapaise. Jɨhura apotɨhɨrɨ apɨpaahɨ gaahapa kɨhoepɨhapa niyopɨ amɨ waiwa apotɨhɨrɨ sisɨwaahaipɨhɨrɨ amɨ amatenɨhaiwa sanahɨwetɨhapa niyopɨ nipaatɨpɨ amɨ gorɨhandunɨ nepɨ amɨ nawɨha gaaha nitɨhɨtindɨha nepɨ amɨ konaarapɨho gaaho nawɨho autaahɨtɨhapa nepɨ sawahaatamɨhetɨ yundanyainahatiso. \v 17 Isɨ nehɨ auwaahandɨ naasaindetɨ kahapaamapɨpa gɨmunyaatɨhapa netɨ ahoyatoaatimbɨpa nosasɨnatɨ owendaise,” tɨtaapo. \p Sipɨhaiwa nahatewaamɨ kapɨtenɨhiyaunɨ amɨ isɨhiya pasindiyahiyaimatɨwɨ sipɨhandotɨ nuwɨ napɨwɨyohiyɨhiya nahatiyaunɨ amɨ sipɨhaiwaamɨ otɨpɨpatɨhiya nahatiyaunɨ amɨ durɨhɨraatɨhɨ otɨpɨpatɨ nawɨhopɨhatɨ kaiwɨ nawɨho nehohiyɨhiya siya nahatiyaisangi satɨ aunahɨpatamɨhinɨ detɨ wɨndɨ namaapɨwɨ kaanɨhɨ bitoaitaapo. \v 18 Saiwɨ kaanɨhɨ bitotawa sisɨha satɨ aunahɨpiti tɨhisɨhaamɨ sɨtɨpatɨ jawaawɨ kiya satɨtaapo: “Aunahɨpatɨ maahɨwɨtɨ awaipatɨ ahendaise. Kɨmatɨ aunahɨpatɨ awaipɨmatamatiyato,” tɨtaapo. \v 19 Satɨwɨ ikwaatɨpɨho waatɨhɨrɨ nepɨ kiyaamɨ mɨtɨhoaatɨhɨ ahiyanɨwɨ maarɨho asɨpaiwɨ asɨpinɨwɨ gwɨwɨ maarɨho ambɨpatɨ yaawatɨ naaŋawisonɨhɨ bimɨtaapo. Aiwɨ kiya waapɨhɨtɨwɨ satɨtaapo. “Ese nno! Aunahɨpɨ awaipataŋɨ kɨnyɨ nepɨ nopɨsasɨnapaise. Kɨnyɨ nepɨ nopɨsasɨnapaise. Sipɨhaiwa nahatewa durɨhɨraatɨhɨ daiwaiwaamɨ satoya aunahɨpɨ awaimatamɨ nawɨho numwisɨhora kiya noaipapɨ nawɨho ikɨpɨpa pɨhɨtatɨ asaketahiyaimatawaayopo. Aihɨ nyahɨ maarɨho asɨpiyahaayo ipɨho yunjɨsɨha nehɨ auwaahandɨ naasaindetɨhɨ ketɨ netɨ nopɨsasɨnataise,” tɨtaapo. \v 20 Aihɨ yamɨhapataatɨhapɨ pɨwɨha wa satatɨ noaipataise: “Sahɨ yamɨhapataatɨhiyaatunɨ amɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiyaatunɨ amɨ Aposerɨhiyaatunɨ amɨ Pɨropetɨhiyaatunɨ nahatiyaatɨ maaritɨwɨse aunahɨpatɨ sangisɨ kaisiwaiwa Autaahaatɨho mmonatɨ gwɨnyaahosɨ kandapɨ aimɨ netɨ tipɨtapaatɨ usonatɨ tanyaaha ahotihɨ katisɨ wihoaaŋɨhandɨ naaŋatɨ yaawɨhandɨ aimɨ nunyataiso,” tatɨ kandaase. \p \v 21 Pɨwɨha siyaha noaipatɨ aimɨ owetihɨ enjerɨho wo watɨpɨho nawɨha aungwonyonjɨ winjɨ naimaatatɨ netɨ mɨhaapɨ durɨhɨraatɨhɨ tɨmataise. Tɨmataatɨ sandaase: “Aunahɨpatɨ Baabironɨhandi kɨma nawɨma nɨnɨ netɨ yotohɨtɨmandamataiwɨ waatɨ wonamaatɨhɨ topɨtaata nepɨ yotawaayopo satɨ aunahɨpiti japɨhɨ wɨndɨ mausondaatɨwo. \v 22 Isɨ Baabironɨhandaŋe upwatɨ gitaahandamunɨ amɨ apwɨtɨhɨramunɨ amɨ otɨpɨho kapaparɨhɨramunɨ amɨ kapa kapaamɨ gapɨpa kinyɨ matambɨpotapɨ ganatɨ wɨndɨ namwaipaitaise. Iyataatɨ amɨ isɨhiya otɨpɨpatɨ katɨ katɨ kaitaatɨwɨ sɨkurɨ kaiwɨ amɨtɨha gaaha nehohiyɨhiya kinyɨhatɨhɨ wɨndɨ bɨmimɨtaapo. Iyataatɨ nawɨha konɨho witɨhandɨ jasisɨhaamɨ gapɨpaisangi wɨndɨ japɨhɨ kinyɨhatɨhapɨ namwaipaitaise. \v 23 Iyataatɨ amɨ sisɨha raamɨhandɨ kinyɨhatɨhapɨ wɨndɨ namusoaatɨtaise. Iyataatɨ amɨ wanɨ namaatɨndaatɨwɨhiya usɨhiya asɨhiyaamɨ pɨwɨhaisangi kinyɨhatɨhapɨ wɨndɨ japɨhɨ namoaipaitaise. Jɨhura kinyɨ isɨhiya otɨpɨpatɨ nawɨhopɨhatɨ kiyohiyɨhiya isɨhiyaamɨ ndɨhetɨ awaisawɨhiyaimatɨwɨ bindawaayopo. Aimbɨ amɨ kɨnyɨ onaapɨpa paasɨhɨrɨ amɨ gaapɨpatɨ kahatamatɨpetahapa kiyapaise isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiyai jaipundɨtaapo,” tatɨ ko kandaase. \v 24 Satɨ aunahɨpatɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiya pɨropetɨhiyaisunɨ amɨ isɨhiya kopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyaisunɨ siyɨhiyai tiwiwaiwaapɨ pɨwɨha tanyaaha katamɨhetɨ ahotihɨ Autaahaatɨho aimɨ mmonatɨ gwɨnyaahore. Iyataatɨ amɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiyai tiworisa tiwotɨhandapisangi satɨ aunahɨpatɨ Baapironɨhandetɨ pɨwɨha tanyaaha ahondaise. \c 19 \s1 Autaahaatɨhopɨ Yamɨhapataatɨhiya Nahatiya Maaritawaayopo \p \v 1 Pɨwɨha saiwa atindɨ owetihɨ amɨ isɨhiya taahiyɨhyaamɨ naahutarɨhɨrɨ waapɨhɨtɨwɨhɨrɨ yamɨhapataatɨhapɨ noaipasɨhɨ nɨnɨ atisataayo. Sɨrɨ naahutarirɨ kiya satɨwɨ aunɨhɨhɨrɨ katawaatopo: “Areruya! Nyahɨ nyamɨ Autaahaatɨhoai newa mepɨ autaahemwahaayo. Nyamɨ Autaahaatɨho kɨmo nehɨ naasohɨ nyangi japɨhɨ nanyamamaasɨhore. Ko ambɨpatɨ awaipatisaho apɨpaahɨ watɨpɨhore. \v 2 Autaahaatɨho isɨhiya kiyohɨwaiwa netɨ pɨwɨha kotɨhandaapɨhɨ tipɨtapaatɨ mmonahore. Iyataatɨ komɨ kotɨhandɨ apɨpaahɨ akɨtɨhandɨ amɨ tɨtɨhɨ nga nehaahore. Saatɨ apopɨ awaisaamɨmaatɨ ambɨpatɨ kɨhiyaisatɨ tɨmaamaitatɨ kandapɨ ambɨpatɨ netɨ jɨhimatatɨ yapɨpatambɨ isɨhiya nahatiyai netɨ nopɨsasataise. Aihɨ amɨ kandapɨ Autaahaatɨho kaati wihoaaŋɨhandɨ maipɨhandɨ nunyataise. Iyataatɨ saatɨ apomaatɨ Autaahaatɨhomɨ otɨpɨpatɨhiyai topɨtaata siyɨhiyai tiwamahaate. Aihɨ kandapɨ kaatamɨhetɨ pɨwɨha ahotahaate. Aihɨ amɨ kandapɨ Autaahaatɨho kaati wihoaaŋɨhandɨ aimɨ nunyataise,” tawaatopo. \v 3 Saiwɨ katɨwosawɨ, amɨ jɨhaatɨ waapɨhɨtɨwɨ satawaatopo: “Areruya! Nyahɨ Autaahaatɨhopɨ maaritaatɨ koai newa mepɨ autaahemwɨhaayo. Saatɨ apomaati sisɨha tɨhisɨhaamɨ sɨtɨpatɨ katɨnɨhɨ nasisoaarɨ noaipatoaatɨtaise,” tawaatopo. \v 4 Kaihɨ mɨtɨhiya 24 kaiwɨhiya yamɨhapataatɨhɨ bimohiyɨhiyaunɨ amɨ kapɨhɨ wapa maurɨ maurɨ asɨtimatatɨ nasisoaarɨ ahotɨmɨ naiwaiwaunɨ yatɨhɨ tɨmahiyawɨ Autaahaatɨho konɨhɨ bimisɨhoaapɨhɨ yatɨhɨ atotɨpɨwesapɨ satawaatopo: “Akɨte! Areruya! Akɨtɨsɨ Autaahaatɨhopɨ nyahɨ maaritaatɨ koai mepɨ autaahemwaitɨhaawo,” tawaatopo. \v 5 Aihɨ Autaahaatɨho komɨ siya kiŋɨhandaasɨnɨ bindataatɨ isɨhiyai winjatimbɨpɨhapɨ pɨwɨha wa siyaha noaipasɨhɨ nɨnɨ atisataayo. “Nyahɨ nyamɨ Autaahaatɨhoai newaatɨ mepɨ autaahemwaitɨhaawo. Sahɨ komɨ otɨpɨpatɨhiyaatɨ nahatiyaatɨ kopɨ yaiwɨ komɨ pɨwɨha atɨwiwɨ komɨ otɨtɨhɨ bimohiyɨhiyaatunɨ amɨ ambɨpatɨ awaipatɨ nepɨhiyaatunɨ amɨ ambɨpatɨ namepɨ nehɨhiyaatunɨ nyamɨ Autaahaatɨhoai mepɨ autaahemwaitɨhaawo,” tawaatopo. \s1 Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho Apopaati Netɨ Wɨrasɨhɨ Nandapa Aungwohandɨ Noaipataise \p \v 6 Kaihɨ amɨ nɨnɨ atisataatɨ isɨhiya taahiyɨhiya ahoyanɨwɨ bindawaahiya pɨwɨha pɨwaatohɨhamataindɨha atisataayo. Kiyaamɨ pɨwɨha naahutarɨhɨrɨ waapɨhaatɨ awaisaamaatamɨ nausɨhaamatiyatɨ ganataase. Iyatɨ amɨ kiyaamɨ pɨwɨha ausaaha waatɨ gaatipatamatiyaha noaipataise. Kiya waapɨhɨtɨwɨ pɨwaatɨwɨ satawaatopo: “Nyahɨ nyamɨ Autaahaatɨhopɨ maaritaatɨ aunɨhɨhɨrɨ aunɨhɨtaatɨ gaapundaatɨ koaisɨ newaatɨ mepɨ autaahewaumwaitɨhaawo. Areruya! Ko Awaisɨho nahatewa watɨpɨhaiwaisaho aimɨ kiŋɨhoematatɨ nahataapai osamatɨ gaamatɨ jatataiso. \v 7 Isɨ wanɨ nyamɨ maarɨho biyatɨ winyaitonɨhɨ pɨhɨtaatɨ waatɨ maaritaatɨ komɨ ambɨpatɨ nɨwimaitɨhaawo. Sipɨsipɨho Mwaaho Sɨpɨpɨhohomɨ asisɨha apopaati netɨ wɨraitandɨha aimɨ koaipataiso. Koaipasɨhɨ amɨ komɨ apopaatɨ namaatɨtandaisaamaatɨ namaatɨtandɨ aimɨ netɨ tɨmanɨnatɨ kindataiso. \v 8 Aihɨ Autaahaatɨho kaati apotɨhɨrɨ wɨrɨ koepɨhɨrɨ apɨpaahɨ sanahɨwetahɨrɨ asɨrɨhɨrɨ nausaatahɨrɨ kaatɨ niyoaitandɨ nunyataiso,” tatɨ kandaase. Amɨ sɨrɨ apotɨhɨrɨ kɨhoepirɨ Autaahaatɨhomɨ isɨhiya gaahaiwa tɨtɨhaiwa kiyohɨwaiwaapɨ namɨhanataise. \p \v 9 Aihɨ amɨ nɨngi enjerɨho sata kandaase: “Kɨnyɨ pɨwɨha satɨpɨ jɨpatɨpaime, ‘Isɨmiya usaisɨ Autaahaatɨho aimɨ gaatatɨ nunjesɨhɨ atiwɨ Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhoho apopaati netɨ wɨrasɨtɨhandamɨ nandapa awaimbɨpaapɨ nasohiyɨhiya siya gaasɨ maaritɨwɨse,’” tɨpɨ jɨpatɨpaime ndataase. Iyatɨ amɨ ko jɨhaatɨ bapiyatɨ sandataase: “Kɨma tɨtɨhɨ akɨtɨnɨhɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨhaare,” ndataase. \v 10 Aihɨ nɨnɨ koai mepɨ autaahemwaitandɨ komɨ auhɨraapɨhɨ tɨmahiyatɨ atotɨpɨwesonɨhɨ amɨ ko nɨngi sandataase: “Kɨnyɨ sandɨ wɨndɨ kamaime. Owetane. Nɨnɨ nehɨ otɨpɨpatɨhonɨne. Nɨnɨ kinyɨ naisohonɨnɨ amɨ gisatɨ otɨpɨpatɨ nɨnawɨpɨhɨ kiyohɨhonɨne. Kaindɨ amɨ kinyɨ naisɨhiya Kɨraisihopɨ gɨwunyaahohiyɨhiya amɨ ko Jisaasiho pɨwɨha akɨtɨha ausaasɨha baiwɨ napaitɨwɨ isɨwasohiyɨhiyaamɨ naisohonɨnɨ amɨ sangisatɨ maasɨ otɨpɨpatɨ nɨnawɨpɨhɨ kiyohɨhonɨne. Kɨnyɨ nehɨ Autaahaatɨhoaisaahɨhɨ mepɨ autaahepumapɨ aunɨhɨhɨrɨ aunɨhɨtɨpɨ kopaahɨhɨ atotɨpɨwesapɨ gaapunde,” ndataase. Amɨ nyahɨ mmonahiyaane. Jisaasiho pɨwɨha ausaasɨha isɨhiyai netɨ gɨwunyaatɨ nunjihɨ kiya atiwɨ nepɨ kopɨ ausaawaayowo,” ndataase. \s1 Utaaho Wo Maasapɨho Osiho Kɨhoepɨhoaasɨnɨ Yamwa Bindataise \p \v 11 Aihɨ yamɨhapatamɨ maasomwaaŋɨ nutihɨ jata maasapɨho osihandɨ wɨndɨ kɨhoepɨhandi iwinjataayo. Sandɨ osindaasɨnɨ awɨtɨmatatɨ bimisɨhomɨ ambɨpatɨ ko otɨpɨpatɨ kaipatɨ nga biyatɨ jatatɨ amɨ napaitatɨ kiyahore. Ko tɨtɨhɨ akɨtɨnɨhɨ isɨhiyai netɨ kotɨhandaapɨhɨ tipɨtapaatɨ usonatɨ ko tɨtɨhɨ kiyatɨ tunahore tatɨ ambɨhɨnahore. \v 12 Komɨ ndɨha sisɨhaamɨ tɨhwɨtɨhɨramatiyahore. Iyataatɨ amɨ komɨ mɨtɨhoaatɨhɨ awaisawɨhiya kiŋɨhiyaamɨ tingaatɨhaiwa taahɨwaiwa nipaatahore. Iyataatɨ amɨ ambɨpatetɨ ambɨpatɨ wɨtɨ jɨpatɨpindahore. Satɨ ambitapɨ isɨhiya usa wɨndɨ monɨwɨ gɨmaawunyaatahatɨ nehɨ sawahohɨhɨ mmonatɨ gɨwunyaatahore. \v 13 Ko apotɨhɨrɨ utaarɨhɨrɨ niyosɨrɨhɨrɨ jɨtɨpataatɨhɨ tɨmandaapɨhɨrisɨ kɨrɨ jɨtɨpatisahɨrɨ nipaatahore. Komɨ ambɨpatɨ satɨwɨ, “Autaahaatɨhomɨ Pɨwɨhaare,” tɨwɨ ambɨhɨtawaatopo. \v 14 Aihɨ amɨ yamɨhapataatɨhapɨ tiworisa pwɨsɨpɨ yaipa kiyohiyɨhiya apotɨhɨrɨ amɨnaihɨrɨ apɨpaahɨ kɨhoepɨhɨrɨ popɨtɨhɨrɨ utaarɨhɨrɨ niyopɨhiya maasapɨho osihaiwa kɨhoepɨhaiwaasɨnɨ awɨtɨmatɨwɨ komɨ ipotɨ koai nɨwipinjai nowaayopo. \v 15 Aihɨ amɨ komɨ maahomwaaŋapɨ namatanaatɨ wihɨwihoaaŋɨ tɨpɨpa kiyatɨ nahaapindɨhanaatɨ kosasaihɨrɨ nasatɨ nimetahore isɨhiya komɨ tiworisa yapɨhɨ nahandaahiyai tisatɨtando. Iyatɨ ngɨrɨhɨrɨ watɨpɨhɨrɨ mwɨtɨpisatɨ bitonda andɨtitatɨ watɨpɨtatɨ isɨhiyai winjatataise. Iyatɨ amɨ ko Autaahaatɨho nahatewa watɨpɨhaiwaisahomɨ apowindɨhandɨ namɨhainjɨha nawɨha awaisɨhaara wainɨhandɨ netɨ jasatɨ namoaitaise. \v 16 Iyatɨ komɨ apotɨhɨrɨ utaarɨhɨrɨ niyosɨrɨhɨretunɨ amɨ komɨ auhɨrɨ atɨhɨretunɨ ambɨpatɨ kɨmatɨ jɨpatɨpindataise: “Kɨmo kiŋɨhiya nahatiyaamɨ Kiŋɨhotatɨ amɨ awaisawɨhiya nahatiyaamɨ Awaisɨhore,” tatɨ jɨpatɨpindataise. \p \v 17 Aihɨ amɨ nɨnɨ enjerɨho woai iwinjahonɨhɨ ko ipɨhoaatɨhɨ bitondaatɨ waapɨhɨtatɨ koho nahataapa (isɨhiyaunɨ amɨ kohasɨpɨho napwihɨhapaamɨ ambɨpatɨ netɨ nanahapa) yamɨhapatamɨ otɨhamwaaŋɨ pɨrɨrutatɨ daimbɨpai saundataase: “Sahɨ napɨwɨse. Napɨwɨ Autaahaatɨho nandapa apɨpaahɨ awaimbɨpa netɨ tɨmanimbɨpaapɨ ahoyanɨwɨse. \v 18 Napɨwɨ ahoyanɨwɨse awaisawɨhiya kiŋɨhiyaamɨ ambɨpatɨ amɨ pwɨsɨpɨ yaipa kaiwɨ tunnɨwɨ yahwɨnohiyɨhiyaamɨ tahaapundohiyɨhiya kepɨtenɨhiyaamɨ ambɨpatɨ amɨ watɨpɨhiyaamɨ ambɨpatɨ amɨ osihaiwaamɨ ambɨpatunɨ amɨ kaiwaasɨnɨ awɨtɨmatohiyɨhiyaamɨ ambɨpatɨ, isɨhiya nahatiya nehɨ kiyaisɨtohiyɨhiyaamunɨ amɨ isɨhiya usaamɨ nehɨ otɨpɨpatɨhatɨmaamɨ ambɨpatɨ amɨ isɨhiya ambɨpatɨ owehiyaamunɨ amɨ isɨhiya usaamɨ ndɨhetɨ ambɨpatisahiyaamɨ ambɨpatɨ gwɨtɨtɨho nandaatɨwo,” undataase. \p \v 19 Aihɨ nɨnɨ jataatɨ ainjɨhɨhounɨ amɨ kiŋɨhiya yapɨhɨ nahataahiyaunɨ amɨ kiyaamɨ pwɨsɨpɨ yaipa kaiwɨ tunnɨwɨ yahwɨnohiyɨhiyaunɨ napɨwɨ ahoyanawaayopo. Siya ahoyanohiyɨhiya osihoaasɨnɨ awɨtɨmatatɨ napisɨhoaisawunɨ komɨ pwɨsɨpɨ yaipa kaiwɨ tunnɨwɨ yahwɨnohiyɨhiyaisawunɨ tunnɨwɨ yahwɨndaatɨwɨ ahoyanawaayopo. \v 20 Aihɨ ko ainjɨhɨhoai napuwɨtaatɨwɨ isɨwawaayopo. Aiwɨ amɨ ainjɨhɨhomɨ pɨropetɨho pɨwɨha jaiwɨtɨha awusaatɨ kaundatɨ amɨ sɨwipatɨ watɨpɨhaiwa kiyatɨ kaiwaaraahɨ isɨhiyai jaipundihɨ ainjɨhɨhomɨ maakɨhɨrɨ nehohiyɨhiyaisunɨ amɨ ko ainjɨhɨhopunɨ amɨ komɨ sɨwipatapɨ atotɨpɨwesawɨ gaapundɨwɨ aunɨhɨhɨrɨ aunɨhɨtɨwɨ koai nepɨ autaahɨwipɨ mepɨ autaahepumaitaatɨwɨ jaipundatɨ kaundisɨhoai maawɨ isɨwawaayopo. Isɨpɨ kurɨ maisahurɨ asururi anɨmwaahɨpatɨ durɨhɨrɨ tongɨhɨropɨ nawɨha sarɨpaaha taahɨha kaanɨhɨ noaatatɨ nasasiwatɨ tɨhatɨ ahotimbɨpɨhɨ nepɨ yotawaayopo. \v 21 O amɨ isɨhiya kanaahiya nahatiyaahɨ utaaho osihoaasɨnɨ bimisɨhomɨ maahomwaaŋapɨ namatanaatɨ kosasaihɨrɨ bainatɨhɨrɨ nimetinanaata tiwatɨ kiyaisɨnɨhɨ owemataise. Aihɨ koho taahɨho nasatɨ kiyaamɨ ambɨpatɨ netɨ nga mwɨsasatɨ nanatɨ gwɨsɨmotaise. \c 20 \s1 Bwaasɨrɨhɨrɨ Kɨnaungwɨha 1,000 Kiyahaapɨ Naputataise \p \v 1 Saiwa siyatɨ noaipatɨ aimɨ owetihɨ nɨnɨ jata itɨpɨho enjerɨho wo komɨ ikwɨraahɨ anɨmwaahɨpatɨ etaihɨramɨ kihɨrɨ isɨwatɨ amɨ wɨrɨhɨrɨ apɨpaahɨ awairɨhɨrɨ watɨpɨhɨrɨ senɨhandɨ isɨsiho yamɨhapataatɨhɨraapɨ noaatɨpatɨ napihɨ iwinjataayo. \v 2-3 Noaatɨpatɨ akwɨranɨho aimaaho aimehuraaho apɨpaahɨ awaisɨho, uta maipɨho tiworɨho Bwaasɨrɨhɨri isɨwataise. Isɨwatɨ netɨ koaisɨ kɨnaungwɨha 1,000 kiyahaapɨ anɨtisatɨ wɨsasatɨ, anɨmwaahɨpatɨ etaihɨropɨ netɨ wiwatɨ yotatɨ amɨ maahomwaaŋɨ anɨtisatɨ awɨha napuwatɨ amɨ kaapɨpatɨ tɨhatɨ anɨtisatɨ namasatɨ napuwataise. Amɨ ko akwɨranɨho isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiyai jɨhaatɨ wɨndɨ notɨ nasayatɨ daayatɨ jaipɨmundɨtando. Ko siyatɨ napundɨmɨ notɨ kɨnaungwɨha 1,000 kiyaha sanotɨ owetanɨhuraatɨtando. Siyonɨhɨ ipotɨhɨ nehɨ apɨpaahɨ masɨhonjapɨ koai nepɨ nupusoaasɨtaatɨwo. \p \v 4 Aihɨ amɨ nɨnɨ jataatɨ awaisawɨhiya kiŋɨhiyaamɨ siyaahaiwa wiwa ahotihɨ kaiwaasɨnɨ usa bimauhɨ iwinjataayo. Siya siyaahaiwaasɨnɨ bimohiyɨhiya isɨhiya kiyohɨwaiwa nepɨ tipɨtapaapɨ usondaatɨwɨ watɨpɨhandɨ kiyai nunyawaayopo. Aindɨ amɨ nɨnɨ isɨhiyai mɨtɨho nisatauhɨ napohiyɨhiyaamɨ maarɨhoai usonataayo. Siya isɨmiya jɨhɨ Jisaasiho pɨwɨha katatɨ kaiwaiwaapɨ “akaahaasɨ akɨte,” tɨwɨ katɨwɨ amɨ Autaahaatɨhomɨ pɨwɨha ausaapɨ katauhɨ kandapɨ mɨtɨho nisatauhɨ napohiyɨhiyaamɨ maarɨhore. Aiwɨ amɨ kiya ainjɨhɨhopɨ atotɨpɨwesawɨ gaapundɨwɨ mepɨ autaahepɨmumapɨ amɨ ainjɨhɨhomɨ sɨwipatɨ maakɨhɨrɨ kiyaamɨ amɨtetetisangi ndɨmaahomwaaŋɨ amɨ kiyaamɨ ikwɨretisangi wɨndɨ ahɨmotahiyaare. Aihɨ kiya naiwɨ asɨtimatɨtaatɨwɨhandɨ nepɨ kɨnaungwɨha 1,000 kaiwɨhaapɨ Kɨraisihoaisawɨ maasɨ isɨhiyai amɨ kahapaamapɨpai jaawɨ bimohiyɨhiyaare. \v 5 Sandɨ japɨhɨ nepaitaatɨwɨhandɨ jɨhapɨhande. O amɨ isɨhiya napohiyɨhiya nahatiyaahɨ wɨndɨ japɨhɨ namepahopo kiya daahɨ nanopotɨmɨ nuwɨ kɨnaungwɨha kɨma 1,000 kiyatɨ saniyonɨhura japɨhɨ nepaitaatɨwo. \v 6 Isɨhiya Autaahaatɨhomɨhɨretɨ japepihɨrohiyɨhiyai jɨhandɨ Autaahaatɨho ahowimahonɨhɨ jɨhandɨ nepahohiyɨhiya maaritɨwɨse napwɨtaatɨwɨhandɨ noaipahonɨhɨ kiya wɨndɨ japɨhɨ namaapwɨtaawo. Namaapopɨ Autaahaatɨhomunɨ amɨ Kɨraisihomunɨ pɨrisihiyaimatɨwɨ otɨpɨpatɨ kawiwɨ amɨ kɨnaungwɨha 1,000 kiyahaapɨ kiya awaisawɨhiya kiŋɨhiyaimatɨwɨ Kɨraisihoaisawɨ maasɨ isɨhiyaisunɨ kahapaamapɨpaisunɨ jatɨtaapo. \s1 Bwaasɨrɨhɨrɨ Netɨ Apɨpaahɨ Nopɨsasɨnataise \p \v 7 Kɨnaungwɨha 1,000 kiyatɨ aimɨ sanotɨ owetanɨhɨ Bwaasɨrɨhɨri kɨramɨ naputimbɨpɨhapɨ nupusoaasisaihɨ kapɨhɨ namaitaise. \v 8 Kapɨhɨ namasisɨ nehɨhaatɨ noaipatɨ notɨ isɨhiya yapɨhɨ nahanda bimohiyɨhiyai jaiwundɨtaise. Iyataatɨ siya isiya Gokɨhomɨhiyaisunɨ amɨ Makokɨhomɨhiyaisunɨ jaiwundɨtaise. Jaiwundatɨ kiyaisɨ tɨpɨpa pwɨsɨpatɨ awaipatɨ tundaatɨwo undatɨ netɨ ahoaitaise. Iyonɨhɨ kiya pwɨsɨpɨ yaipatɨ kaiwɨ tɨpɨpa kiyohiyɨhiyai ko netɨ ahoaindɨhandɨ isɨhiya waapɨhaatɨ durɨhɨramɨ nawasasaaha aripatamataiwɨhiya jaatɨwɨ ahoyandaapo. \v 9 Saiwɨ ahoyanɨwesi yapɨhɨ nahanda gaamapɨ nuwɨ isɨhiya amɨ aunahɨpatɨ awaipatɨ Autaahaatɨho maarɨho numwisawɨhiyaisunɨ amɨ numwipatisunɨ tiwaatɨhɨrɨ ahiyawɨ nesɨwesɨpɨ bitɨwɨmaitaapo. Saisaihɨ amɨ sisɨha wa yamɨhapataatɨhɨraapɨ noaatɨpatɨ kiyaisɨnɨhɨ tɨhatɨ owemaitaise. \v 10 Iyonɨhɨ Bwaasɨrɨhɨrɨ jaiwundatɨ daayatoaatirɨhɨri nepɨ sisɨha durɨhɨramatiyatɨ anɨmwaahɨpatopɨ nimandataatɨ nawɨha wa sarɨpaaha nasasiwatɨ noaatatɨ kaanɨhɨ tɨhatoaatisɨhaapɨhɨ yotawaayopo. Sa sisaapɨhɨ aimɨ ainjɨhɨhoaisunɨ amɨ komɨ pɨropetɨho komɨ pɨwɨha jaiwɨtɨha ausaasɨhoaisunɨ nepɨ tɨhoaahauhɨ aimɨ tɨhoaandihɨhapɨhɨ nepɨ yotawaayopo. Kapɨhɨ kingwaasɨ tɨhoaandawa apatɨhunɨ otapɨhaatunɨ kingwaasɨ ambɨpatɨ yaawɨhandɨ kandɨnɨhɨ jinjapɨhɨ jinjapɨhɨ newaatɨtaatɨwo. \s1 Ipotɨhandɨ Isɨhiya Kiyohɨwaiwa Netɨ Tipɨtapaatɨ Mmonataise \p \v 11 Aihɨ nɨnɨ jata gwɨtɨho siyaahandɨ wɨndɨ apɨpaahɨ awaindɨhandɨ kɨhoepɨhandɨ ahotihɨ jataayo. Aihɨ sandɨ siyandaasɨnɨ Autaahaatɨho bindataise. Bimihɨ amɨ komɨ ndɨmaahomwaaŋapɨ yapɨpatunɨ amɨ yamɨhapatunɨ netɨ nawisatitatɨ kaurɨ kaurɨnɨhɨ yanɨhɨmapɨ apɨpaahaurɨ numwɨ owetamaise. Kauri japɨhɨ wɨndɨ mmondaapo. \v 12 Aihɨ sandɨ siyaahandamɨ ndɨhetɨ isɨhiya napohiyɨhiya ambɨpatisawɨhiyaunɨ amɨ nehɨhiyaunɨ bitohauhɨ iwinjataayo. Iyauhɨ amɨ utɨpɨhaiwa wiwa sapɨhɨ nupwiyaapɨ ahiyauhɨ ahotihɨ jataayo. Aihɨ amɨ utɨpɨhandɨ wɨndisangi isɨhiya asɨtimatɨwɨ nasisoaarɨ bimaamɨ nutaatɨwɨhiyaamɨ ambɨpatɨ ahotindɨhandisangi nupwiyaapɨ kapɨhɨ ahiyawaayopo. Aihɨ kiya napohiyɨhiya kiyohɨwaiwaapɨ pɨwɨha aimɨ utɨpɨhoaatɨhɨ ahotisɨha mmonatɨ kaiwaatɨhɨ jatata Autaahaatɨho kaiwa tipɨtapaatɨ usonataise. \v 13 Aihɨ isɨhiya durɨhɨraatɨhɨ napopɨ ahosohiyɨhiyaisangi nepasi Autaahaatɨhomɨ ndɨhetɨ niyauhɨ amɨ isɨhiya napopɨ napwaatotɨhandunɨ amɨ isɨhiya napohiyɨhiya kiya nuwɨ bimohɨpatɨ aunahɨpatɨ namasi napɨtaatɨwɨ nupusoaasihɨ Autaahaatɨhomɨ ndɨhetɨ niyawaayopo. Naiwɨ bitohauhɨ Autaahaatɨho kiya nehɨ nɨnaasiyaahɨhɨ kiyohɨpɨpa utɨpɨhoaatɨhɨ mmonatɨ jatetinjatɨ komɨ kotɨhandaapɨhɨ kiyai tipɨpataatɨ usonataise. \v 14 Iyatɨ napotɨhandɨ amɨ isɨhiya napwauhɨ maarɨho notɨ bimindɨhandunɨ ko netɨ sisɨha durɨhɨramatiyatɨ nimandataatɨ noaatatɨ kaanɨhɨ nasasiwatɨ tɨhatoaatisɨhaapɨhɨ yondaise. Sa sisa durɨhɨrɨ apɨpaahɨ awaindɨndɨ sisɨha watɨpɨha noaatatɨ taatɨ tɨhindɨndɨ kapɨhandɨ 2 handɨ apɨpaahandɨ napwɨtaatɨwɨhande. \v 15 Iyataatɨ isɨhiyaamɨ ambɨpatɨ sandɨ utɨpɨndɨ isɨhiya asɨtimatɨwɨ bimɨtaatɨwɨhiyaamɨ ambɨpatɨ ahotindɨndaatɨhɨ wɨndɨ ahɨmotisawɨhiya siya nahatiyai nepɨ sisɨha watɨpɨha durɨhɨramatiyatɨ nimandataatɨ nasisoaarɨ tɨhatoaatisɨhaapɨhɨ yotɨtaapo. \c 21 \s1 Autaahaatɨho Yamɨhapatɨ Asɨpatɨ Amɨ Yapɨpatɨ Asɨpatɨ Kiyatɨ Ahiyataise \p \v 1 Saiwa siyatɨ noaipatɨ aimɨ owetihɨ nɨnɨ jata yapɨpatɨ yamɨhapatɨ jɨhaurɨ aimɨ notɨ owetihɨ amɨ yapɨpatɨ yamɨhapatɨ asɨwaurɨ ahotihɨ nɨnɨ jataayo. Aihɨ amɨ durɨhɨrisangi kɨrɨnɨhɨ notɨ owendaise. \v 2 Kaihɨ nɨnɨ jata Autaahaatɨhomɨ aunahɨpatɨ awaipatɨ asɨpatɨ wanɨhatɨ Jerusaremɨhandɨ yamɨhapataatɨhɨ Autaahaatɨhoaapɨhapɨ taatɨ noaatɨpatɨ nasataise apopaatɨ wohoai namaatɨtandɨ tɨmanɨnatɨ utɨ apotɨhɨrɨ gaahapa yundanyaininjatɨ napipatamatiyato. \v 3 Aihɨ amɨ pɨwɨha wa waapɨhɨtɨha Autaahaatɨho bimimbɨpɨhapɨ sataha noaipasɨhɨ nɨnɨ atisataayo: “Atiwɨ amɨ jasawise! Autaahaatɨhomɨ aunahɨpatɨ aŋɨpɨpɨhɨ aimɨ nasatɨ isɨhiyaamɨ otɨhapɨhɨ ahondaise amɨ Autaahaatɨho kiyaisatɨ maasɨ kiyaamɨ Autaahaatɨhoematatɨ bimɨtando. Iyonɨhɨ kiya amɨ noaipapɨ tɨtɨhɨ Autaahaatɨhomɨhiyaimatisaihɨ amɨ Autaahaatɨho sawaho noaipatɨ kiyaamɨ Autaahaatɨhoematatɨ kiyaisatɨ maasɨ bimɨtando. \v 4 Iyatɨ ko kiyaamɨ kwɨtipatɨ nahatiyaamɨhatɨ netɨ nɨwɨndiwatɨ nɨwisiyaipaitaise. Amɨ kiyaamɨ napwɨtaatɨwɨhandisangi apɨpaahɨ owetɨtaise. Iyatɨ amɨ maarɨho asɨpaiwɨ gwɨtaatɨwɨhandunɨ kiyaamɨ ambɨpatɨ yaawɨtandɨhandunɨ kiyaamɨhetɨ wɨndɨ namausoaipaitaise. Saiwa aimɨ jɨhaiwaasɨ kaiwa aimɨ notɨ owetiso,” ndaase. \p \v 5 Aihɨ utaaho siyaahandaasɨnɨ bimisɨho sandaase: “Jasawise! Kɨmba kahapaamapɨpa nɨnɨ netɨ wanɨhapa asɨpɨpematɨ kaindɨ ahiyataayo,” daase. Iyatɨ amɨ kɨmɨko sandaase: “Kɨma pɨwɨma tɨtɨhɨ akɨtɨ akaahaasɨ isɨhiya kaapɨ akɨte tɨwɨ atiwɨ nepɨ gwɨnyaitaatɨwɨ jɨpatɨpaime,” daase. \v 6 Iyatɨ ko nɨngi sandataase: “Nɨnɨ nahataapa kaimɨ nundɨ owemahonɨhɨ aimɨ owendaise. Nɨnɨ Nɨwahonɨnɨ Jɨhimatɨtɨ bimaatɨ amɨ Ipotimatɨtɨ bimohɨhonɨne. Nɨnɨ jɨhonimandɨ nahataapa namasatɨ ahiyohɨhonɨnɨndɨ amɨ ipotɨhonimandɨ nahataapa kaindɨ asɨtɨputɨ kaindɨ owemahohɨhonɨne. Isɨhiya waapohopɨ nawisawɨhiyai waapoho nawɨho oweho nehɨho numwɨto. So waapoho asɨtimatɨtaatɨwɨhandamɨ waapoho taatɨ napisɨhomɨ numwɨto. \v 7 Utaaho kohimatatɨ maapɨ yapɨpatambɨhaiwa komɨ tiworisai tiwatɨ ipɨhatisɨho saiwa netɨ komɨhaiwatɨtaise. Iyonɨhɨ amɨ nɨnɨ noaipatɨ komɨ Autaahaatɨhonɨnɨtisanɨhɨ amɨ ko noaipatɨ nisɨ maasɨhɨhoematɨtaise. \v 8 Iyataatɨ isɨhiya yaiwɨ japɨhitɨwɨ kiyaamɨ gɨwunyaahohɨtɨhandɨ ausaapɨ kamaatɨwɨ amɨ gɨwunyaahohɨtɨhandɨ namahohiyɨhiyaunɨ amɨ maipɨhaiwa kisohaiwa kaiwɨ kipatɨ ahiyanɨhohiyɨhiyaunɨ amɨ isɨhiya siyɨhiyai timahohiyɨhiyaunɨ amɨ warisai apwaatiyai namasisɨ gohɨhiyaisawɨ ambɨpatɨ tɨmaamaitohiyɨhiyaunɨ amɨ onaapɨpa paasɨhɨrɨ konosɨha wiwaapa nepatarɨhɨrɨ gaapɨpatɨ nepɨ kɨpɨwɨ kaiwa kiyohiyɨhiyaunɨ amɨ autaahaatɨho jaiwɨtahopɨ aunɨhɨhɨrɨ aunɨhɨtɨwɨ gaapundɨwɨ koai nepɨ autaahɨ mepɨ autaahepumahohiyɨhiyaunɨ amɨ pɨwɨha jaipɨpa katawaasohiyɨhiyaunɨ kiyaamɨ aunahɨpatɨ sisɨha watɨpɨha nawɨha sarɨpaaha nasasiwatɨ noaatatɨ durɨhɨramatiyatɨ nimandata kaanɨhɨ tɨhɨmɨ naisɨhaapɨhɨ nutaapo sapɨhɨ kiya ipotɨhandɨ 2 handɨ napopɨ owetɨtaatɨwo,” ndaase. \s1 Jonɨho Aunahɨpatɨ Wanɨhatɨ Jerusaremɨhandɨ Mmonataise \p \v 9 Saiwa siyatɨ noaipatɨ owetihɨ itɨpɨhiya enjerɨhiya 7 kaiwɨhiya disihaiwa 7 kiyahaiwa wiwa apɨpaahɨ maipɨhaiwa naaŋɨhaiwa ahotiwaiwa ipotɨhaiwa isɨwasohiyɨhiyaamɨ wo nasatɨ nɨngi sandataase: “Kɨnyɨ namme, Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohomɨ apwaataatɨ koai nuwipaitandɨ yundanyaayatɨ tɨmetisaamaati nɨnɨ netɨ nangɨsɨtaano,” ndataase. \v 10 Aihɨ Itɨpɨho Gaaho nisɨhetɨ waatɨ nasataatɨ nisaitihɨ nisɨ ndɨha nanorɨhaatihɨ enjerɨho itɨpɨho nɨngi nanɨmaasi sisɨho wo awaisɨho apɨpaahɨ nɨwatɨho utaarɨhoaasɨnɨ naihɨ nɨnɨ koaasɨnɨ naindɨ aunahɨpatɨ asɨpatɨ wanɨhatɨ Jerusaremɨhandɨ yamɨhapataatɨhɨ Autaahaatɨhoaapɨhapɨ taatɨ noaatɨpatɨ napihɨ usonataayo. \v 11 Satɨ aunahɨpitetɨ Autaahaatɨhomɨ yundanyɨhaamɨ nausainjɨtɨhandɨ katetɨ ahondaatɨ waatɨ nausaatahate. Iyatɨ amɨ katɨ aunahɨpitɨ biyatɨ durɨhɨramatiyatɨ saasanotatɨ nausaatahate nawɨha wa gaaha jaasɨpaaha\f + \fr 21:11 \ft Pɨwɨha Ingɨrisihanda jasɨparɨhaare tɨwɨ sa nawaapɨ ambɨhɨtɨwɨhaare.\f* biyatɨ nausaatahaasɨ kaamatiyato. \v 12 Iyataatɨ amɨ katamɨ matambɨpa awaimbɨpa utaarɨhapa mɨhaapɨ yapɨpatetapɨ niyatɨ autaahɨ mɨhotɨ nɨwaataatɨtahapaare. Iyataatɨ amɨ satɨ aunahɨpitamɨ matambɨpetɨ maasomɨhaiwa 12 kiyahaiwaisahate. Saiwa maasomaiwa 12 kiyahaiwaapɨhɨ amɨ enjerɨhiya 12 kaiwɨhiya bitotawaayopo. Amɨ saiwa maasomiwetɨ Isɨraherɨhiyaamɨ satoya 12 kaiwɨhiyaamɨ ambɨpatɨ nɨnaasaimwaaŋɨ jɨpatɨpindataise. \v 13 Satɨ aunahɨpitamɨ matambɨpaamɨ onepatɨ maasomɨhaiwa ipɨho noaipasihihoaaŋɨhaiwa maurɨ mandɨtihɨ amɨ ipɨho namaatipasihihoaaŋɨhaiwa maurɨ mandɨtihɨ amɨ wihoaaŋɨ bopitataihoaaŋɨ maurɨ mandɨtihɨ amɨ wihoaaŋɨ bopitataihoaaŋɨ maurɨ mandɨtihɨ siyahaiwa ahendaise. \v 14 Satɨ aunahɨpitamɨ matambɨpaamɨ mɨhaapɨ tanyaahaapɨhɨ yapɨpatetɨ nawɨha anaahɨhaamɨ awaiwaiwa matambɨpai anɨtisatɨ isɨwatɨtandɨhaiwa 12 kiyahaiwa ahiyai nuwɨhate. Iyatɨ amɨ matambɨpaamɨ ikwananaatisangi nawɨha kɨma anaahɨhaara kiyawaayopo. Aihɨ saiwa nawiwetɨ Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohomɨ Aposerɨhiya 12 kaiwɨhiyaamɨ ambɨpatɨ nɨnaasetɨhɨ nɨnaasomɨhatɨ jɨpatɨpindataise. \p \v 15 Itɨpɨho enjerɨho nɨngi pɨwandisɨho irɨhɨrɨ wɨrɨ gorɨhanda kaiwɨhɨrɨ isɨwahore. Sɨrɨ irira aunahɨpatamɨ waitindɨhandɨ napitiyate tatɨ namɨhanatɨ amɨ matambɨpaamɨ maasomɨhaiwa napitiyate tatɨ namɨhanatɨ amɨ matambɨpaamɨ ikwananaatɨ napitiyate tatɨ namɨhandandɨhɨro. \v 16 Iyataatɨ satɨ aunahɨpitamɨ wainjɨtɨhandɨ amɨ utaarɨtindɨhandɨ nehɨ tɨtɨhɨ naasaataatɨtahande. Ko aunahɨpatɨ satɨ awaipatɨ namɨhainjɨhɨ aunahɨpatamɨ wainjɨtɨhandunɨ amɨ utaarɨtindɨhandunɨ maiwɨ naasaataatɨ 2,200 sɨkwaaya kiro mitaahande. Iyataatɨ amɨ matambɨpa yapɨpatetapɨ namasawesi autaahɨ nɨwaataatɨ niyotɨhandisangi amɨ naasɨ kamwaaŋe. \v 17 Iyatɨ amɨ ko ikwananaatamɨ mwipɨtindɨhandɨ namɨhainjɨhɨ 65 mita kiyate. Sɨrɨ irɨhɨrɨ enjerɨho isɨwatata namɨhainjɨrirɨ amɨ isɨhiya yapatambɨhiya isɨwatawa namɨhanohɨrɨramatiyahande. Aihɨ sɨrɨ irɨhɨrɨ kɨra enjerɨho aunahɨpatɨ awaipatɨ taunɨhandamɨ ikwananaatɨ matambɨpa namɨhanataise. \p \v 18 Ikwananaatɨ nawɨha wa gaaha anaahɨha watɨpɨhaara matambɨpa kaiwɨhape. O amɨ aunahɨpatɨhɨ nehɨ tɨtɨhɨ gorɨ taanahɨta kaiwɨ anɨmatɨwɨhatɨsɨ biyatɨ garaasihomatiyatɨ nausaatatɨ jatɨnataise. \v 19 Aunahɨpatamɨ matambɨpa nawɨha gaaha anaahɨha kahatamatɨpetɨha 12 kiyahaiwa ambɨpatɨ kɨhatɨ yiyandɨhɨ ambɨhonahaiwaasɨ kaiwaara mɨhaapɨ yapɨpatetapɨ namasawɨ kakaamɨ tipɨ naupwɨ notipɨ naiwɨ mɨhaatɨ nɨwaataatɨ namɨhaapɨhape. Iyatɨ nawɨha jɨha jasɨpaarɨhaare. Kaamɨ otiwa kambwaasɨtɨhandɨ karaahandɨ ikɨrotatɨ yerotatɨ, bɨraunɨtatɨ amatenɨtatɨ amɨ asisorɨtatɨ gɨrinɨhaare. Kapɨha 2 ha nawɨha sapaiyaahaare. Kaamɨ otiwa kambwaasɨtɨhandɨ karaahandɨ bɨruhandɨ asɨhatahande. Amɨ nawɨha 3 ha aketɨhaare. Aihɨ amɨ nawɨha 4 ha emerarɨhaare. Kaamɨ karaahandɨ asisorɨha gɨrinɨhaare. \v 20 Aihɨ amɨ nawɨha 5 ha satonikɨsɨhaare. Kaamɨ karaahandɨ amatenɨtatɨ amɨ kɨhoepɨhaare. Aihɨ amɨ kapɨhɨ nawɨha 6 ha koniriyanɨhaare. Kaamɨ karaahandɨ amatenɨhaare. Aihɨ amɨ nawɨha 7 ha kɨrisoraitɨhaare. Kaamɨ karaahandɨ ikɨrotatɨ yerohaare. Aihɨ amɨ nawɨha 8 ha berirɨhaare. Iyataatɨ kaamɨ karaahandɨ nehɨ kai wipetatɨ asisorɨtatɨ gɨrinɨhaare. Aihɨ amɨ nawɨha 9 ha topaasihaare. Kaamɨ karaahandɨ nehɨ kai wamwaaŋɨ ikɨrotatɨ yerohaare. Aihɨ amɨ nawɨha 10 ha kɨrisopɨresɨhaare. Aihɨ amɨ nawɨha 11 ha aiyasinɨhaare. Aihɨ amɨ nawɨha 12 ha ametisɨhaare. Kaamɨ karaahandɨ nehɨ kai wamwaaŋɨ amatenɨha nyanyipɨhaare. \v 21 Aunahɨpatɨ matambɨpaamɨ onepatɨ maasomwaaŋɨ 12 kiyahaiwa saiwa amɨ konaarapɨho anaahɨho yumbɨpa tamatɨpatɨ marɨmarɨhɨrɨ nehɨ nahatohaiwa naasɨ naasaiwa 12 kaiwɨhaiwa kaiwaara kaiwɨhaiwe. Aiwɨ amɨ aunahɨpatɨ awaipatɨ satamɨ daihaiwa nehɨ gorɨ taanahɨta kaiwɨhaiwaare. Iyatɨ kaiwa daahɨmaiwa gɨraasihomatiyatɨ nausaatahaiwe. \p \v 22 Aihɨ satɨ aunahɨpɨ awaipitaatɨhɨ nɨnɨ jahonɨhɨ aŋaaŋɨ awaisaaŋaaŋɨ Autaahaatɨhopɨ gaapundɨtaatɨwɨhaaŋɨ katɨhɨ waaŋɨ ahɨmetise. Amɨ Autaahaatɨho Awaisɨho Nahatewa Watɨpɨhaiwaisahounɨ amɨ Mwaaho Sipɨsipɨhounɨ sawindarɨ aŋaaŋɨ awaisaaŋaaŋamataimɨhindarɨtiho. \v 23 Iyataatɨ satɨ aunahɨpɨ awaipitisɨ ipɨho waatɨho yahutaatɨ nausaatɨtandɨhandɨ owehate. Amɨ Autaahaatɨho sawahomɨ yundanyɨha nausainjɨtɨhandaahɨ satɨ aunahɨpitaatɨhɨ nausaatiho. Iyataatɨ amɨ sisɨha raamɨhandɨhɨ Mwaaho Sipɨsipɨho sisɨha raamɨhandamatiyahosɨ komɨhetapɨ sisɨha aunahɨpataatɨhɨ biyatɨ nausaatataise. \v 24 Iyonɨhɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiya satɨ aunahɨpitamɨ sisɨha nausaatatɨ ahotisɨhaara nɨwusaatonɨhɨ sisɨha ketɨ daitaapo. Saisaihɨ awaisawɨhiya kiŋɨhiya yapɨpatambɨhiya kiyaamɨhapa gaahapa anaahɨpɨpa isɨsi satɨ aunahɨpitaatɨhɨ nandaitaapo. \v 25 Satɨ aunahɨpitamɨ matambɨpaamɨ onepatɨ maasomɨhaiwa nahatewa kaiwaanɨnɨ nasisoaarɨ nundɨtaise. Satɨ aunahɨpitaatɨhɨ asɨhatindɨhandɨ wɨndɨ namwaipaitaise. \v 26 Isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiyaamɨhapa gaahapa anaahɨpɨpa amɨ kiyaamɨ ambɨpatɨ amɨ wapa isɨsi satɨ aunahɨpitaatɨhɨ nandaitaapo. \v 27 Iyataatɨ amɨ wapa maipɨhapaunɨ amɨ isɨhiya maipɨhaiwa kahatamatɨpetahaiwa kiyohiyɨhiyaunɨ amɨ isɨhiya pɨwɨha jaipɨpa katohiyɨhiyaunɨ siya aunahɨpatɨ sataatɨhɨ wɨndɨ namɨndaitaapo. Apɨpaahɨ owetɨtaise. Nehɨ isɨhiya Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohomɨ utɨpɨho isɨhiya asɨtimatɨtaatɨwɨhandamɨhoaatɨhɨ kiyaamɨ ambɨpatɨ ahotisawɨhiya siyaahɨhɨ satɨ aunahɨpitaatɨhɨ nandaitaapo. \c 22 \s1 Jonɨho Waapoho Asɨtimatɨtaatɨwɨhandamɨhounɨ Amɨ Ipatɨ Asɨtimatɨtaatɨwɨhatunɨ Mmonataise \p \v 1 Saiwa nanisatɨ owetihɨ amɨ waapoho waapɨhaatɨ waatɨ asɨtimatɨtaatɨwɨhaatɨ apɨpaahɨ gaahaatɨ gɨraasihomatiyatɨ saasanotahaatɨ Autaahaatɨhounɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohounɨ bindama isɨhiyai gwɨtɨho siya kiŋɨhandaasɨnapɨ iwinjatindɨtɨhɨraapɨ taatɨ noaatɨ napihɨhaati enjerɨho nanisataise. \v 2 Iyataatɨ satɨ aunahɨpitamɨ daihɨra awairɨhɨraamɨ tɨtɨhɨ otɨhapɨhɨ ipatɨ wɨtɨ waapɨhaatamɨ wihɨwihɨnɨ opaininɨ ahendaise. Satɨ ipitɨ asɨtimatɨtaatɨwɨhate. Satɨ ipitɨ yandɨpɨho 12 kiyahaiwaara ningohate. Satɨ ipitɨ waatɨho nahatoetɨ mwinatɨ biyatɨ yandɨpɨho ningohate. Iyataatɨ satɨ ipitamɨ yananaatɨ isɨhiya yapɨhɨ nahandaahiyai tɨtɨhemaitandɨhanaate. \v 3 Iyataatɨ amɨ satɨ aunahɨpitaatɨhɨ wapa Autaahaatɨho wɨndɨ maarɨmitatɨ koai poundonɨhɨ nemaitandɨhapa satɨhɨ wɨndɨ ahɨmotatɨ amɨ wɨndɨ namwaipaitaise. Nehɨ Autaahaatɨhounɨ Mwaaho Sipɨsipɨho Sɨpɨpɨhohounɨ satɨ aunahɨpitaatɨhɨ bindama isɨhiyai iwinjatɨtaise. Winjatisaihɨ amɨ kiya kindaramɨ isɨhiya kindaramɨ otɨpɨpatɨ kawiwɨ kindari nepɨ mepɨ autaahepumaitaapo. \v 4 Kiya Autaahaatɨhoai usonɨwɨ amɨ komɨ ndɨmaahomwaaŋɨ usosaihɨ amɨ ko Autaahaatɨho komɨ ambɨpatɨ kiya nahatiyaamɨ amɨtetetɨ jɨpatɨpɨwitaise. \v 5 Satɨ aunahɨpitɨ wɨndɨ asɨhatɨmetɨtaise. Iyataatɨ amɨ sisɨhaunɨ ipɨhounɨ wɨndɨ katɨhɨ namusaatɨtaise. Amɨ Autaahaatɨho sawaho sisɨha biyatɨ nausaatɨhaamatiyahosɨ komɨhetapɨ satɨ aunahɨpatisaahɨ nɨwusaatatɨ nausaatɨtaise. Siyatɨ kiyai nɨwusaatonɨhɨ kiya kiŋɨhiya awaisawɨhiyaimatɨwɨ Autaahaatɨhomɨhapa kahapaamapɨpa koaisawɨ kiyaanɨhɨ nasisoaarɨ jatɨmɨ nowaatɨtaapo. \s1 Kɨraisiho Ketɨ Napɨtaise \p \v 6 Aihɨ ko enjerɨho nɨngisɨ satatɨ kandataase. “Kɨmaiwa pɨwaamaiwa tɨtɨhɨ akaaha akɨtɨ kandaatonɨhɨ kaiwaapɨ isɨhiya satɨwɨ, ‘tɨtɨhɨ akaahaasɨ akɨte,’ tɨwɨ atiwɨ nepɨ gwɨnyaitaapo. Amɨ Awaisɨho Autaahaatɨho pɨwɨha komɨ atiwɨ nepɨ ausaahohiyɨhiya pɨropetɨhiya komɨ pɨwɨha awusaitaatɨwɨ kiyaamɨ maarɨhoai netɨ ahowimatɨ ndɨha nusorɨhaatɨ gɨwunyaasɨho, aimɨ komɨ itɨpɨho enjerɨhoai, wapa ketɨ kuraanɨhɨ nihɨtatɨ noaipaitandaimbɨpaapɨ komɨ otɨpɨpatɨhiya nehɨhiyai pɨwɨha kaundatɨ nunjɨtandɨ natausaasataise,” ndataase. \v 7 Jisaasiho sandaase. “Atime! Nɨnɨ sangisaapɨhɨ ketɨ kɨmɨkura nihɨtihɨ napɨto. Pɨwɨha kɨma utɨpɨmoaatɨhɨ pɨropetɨha ahotisɨma baiwɨ atiwɨ nepɨ anɨtiwɨ isɨwasohiyɨhiya maaritɨwɨse,” tatɨ kandataase. \p \v 8 Nɨnɨ Jonɨhonɨnɨ kɨmaiwa katohɨwɨmaiwa noaipasɨhɨ nisɨ ndɨhaara mmonɨtɨ amɨ nisɨ atihɨra atindɨ nehohɨhonɨne. Nɨnɨ saiwa mmonɨtɨ atindɨ netaatɨ ko kɨmaiwa katohɨwɨmaiwa nanisatɨ kandisɨho enjerɨhomɨ ndɨhetɨ koai mepɨ autaahemwaitondɨ komɨ auhɨraapɨhɨ atotɨpɨwesatɨ tɨmahiyataayo. \v 9 Siyonɨhɨ amɨ kohɨ nɨngisɨ sandataase: “Kɨnyɨ satɨ saimbɨ wɨndɨ kamaime. Nɨnɨ nehɨ otɨpɨpatɨhonɨnɨ kinyataindɨhonɨnɨ amɨ kinyɨ naisɨhiya pɨropetɨhiyaamataindɨhonɨnɨ amɨ pɨwɨha kɨmaiwa utɨpɨmo kɨmoaatɨhɨ kɨma pɨwɨma atiwɨ nepɨ baiwɨ napaitɨwɨ japepihɨrohiyɨhiyaamataindɨhonɨne. Kɨnyɨ nehɨ Autaahaatɨhopaahɨhɨ atotɨpɨwesapɨ gaapundɨpɨ nehɨ koaisaahɨhɨ mepɨ autaahepumape,” ndataase. \v 10 Iyataatɨ amɨ ko sandataase: “Kɨma pɨwɨma pɨropetɨha ipotɨ noaipaitandɨhaiwaapɨ katatɨ ahotindɨmandɨ utɨpɨmandɨ anɨtimbɨ namaasapɨ kaapɨpata kaapaimbɨ ahɨmaaye kɨmaiwa noaipaitaihɨ katohɨwɨmaiwa noaipaitandɨ asisɨha aimɨ detiso. \v 11 Isɨhiya maipɨhaiwa kaimɨ niyohiyɨhiya gaasɨ kiyaanɨhɨ maipɨhaiwa kaimɨ nuwɨse. Amɨ isɨhiya ainjotatɨ amɨ kisotatɨ kipohaiwa kaimɨ niyohiyɨhiya amɨ gaasɨ kiya kaiwa kisotatɨ ainjotahaiwa kiyaanɨhɨ kaimɨ nuwɨse. Iyataatɨ amɨ isɨhiya tɨtɨhɨ gaahɨretɨ japepihɨrɨwɨ tɨtɨhɨ gaahaiwa kiyohiyɨhiya amɨ gaasɨ gaahaiwa kiyaanɨhɨ kaimɨ nuwɨse. Iyataatɨ amɨ isɨhiya tɨtɨhɨ gaahiya ainahiyɨhiya Autaahaatɨhomɨ ndɨhetɨ kiyai yandɨhɨ Autaahaatɨhomɨhapaapaahaiwɨ bimohiyɨhiya amɨ gaasɨ sɨkaiwɨ gaahiya ainahiyɨhiya komɨhapaapaahaiwɨ bimaawɨse. \p \v 12 Jisaasiho sandaase: “Atime! Nɨnɨ ketɨ kɨmɨkura napɨto. Isɨhiya dɨpɨwaatɨwɨ kiyohɨwaiwaapɨ wihoaaŋɨhandɨ numwɨtandɨhandɨ kɨmandɨ aimɨ isɨtɨhonɨne. Isɨtɨhonɨnisɨ isɨhiya kiyaamɨ otɨpɨpatɨ kiyohɨrɨhɨretɨ jatetinjatɨ wihoaaŋɨhandɨ numwɨto. \v 13 Nɨnɨ jɨhimatɨtɨ bimaatɨ amɨ ipotimatɨtɨ bimohɨhonɨne. Aindɨ amɨ nɨnɨ nahataapa namasatɨ ahiyohɨhonɨnɨndɨ amɨ nahataapa kaindɨ asɨtɨpuhohɨhonɨne. \v 14 Isɨhiya kiyaamɨ apotɨhɨrɨ kɨhoepɨhɨrɨ baiwɨ bausohiyɨhiya maaritɨwɨse\f + \fr 22:14 \ft kɨma pɨwɨma tanyaaha satatise: Isɨhiya Jisaasihopɨ gɨwunyaahauhɨ amɨ komɨ jɨtɨpata kiyaamɨ maipɨhaiwa aimɨ bausatɨ nemwasawɨhiyaapɨse.\f* ipatɨ asɨtimatɨtaatɨwɨhatamɨ yandɨpɨho nga nandɨwɨ nandaawo. Aiwɨ aunahɨpatamɨ matambɨpaamɨ onepatɨ maasomwaaŋɨhɨraapɨ nga nandaapɨ mɨhatɨhɨ aunahɨpatɨ awaipataatɨhɨ taunɨhandaatɨhɨ naiwɨ nandaitaawo. \v 15 Aunahɨpatamɨ ipaahaapɨ nehɨhaatɨ bimɨtaatɨwɨhiya suhiyaunɨ amɨ apɨpaahɨ maipɨhaiwa ainjotahaiwa kiyohiyɨhiyaunɨ amɨ isɨhiya wiwaapa, onaapɨpa paasɨhɨrɨ nepatarɨhɨrɨ konosɨha amɨ gaapɨpatɨ isɨwasohiyɨhiyaunɨ amɨ isɨhiya warisa apwaatiyaametahiyaisawɨ ambɨpatɨ tɨmamaitohiyɨhiyaunɨ amɨ isɨhiya siyɨhiyaisɨ timahohiyɨhiyaunɨ amɨ autaahaatɨho jaiwɨtahopɨ gaapundɨwɨ aunɨhɨhɨrɨ aunɨhɨtɨwɨ mepɨ autaahepumahohiyɨhiyaunɨ amɨ isɨhiya jaipɨpaisɨ maarɨho mɨtaahɨ nunyawɨmapɨ jaipɨpa pɨhɨtɨwɨ katɨmɨ nowaasohiyɨhiyaunɨ siyaahɨ aunahɨpatɨ taunɨhandaatɨhɨ kiya wɨndɨ namandaapɨ nehɨhaatɨ ipaahaapɨtɨtaapo. \p \v 16 “Nɨnɨ Jisaasihonɨne. Nɨnɨ nɨwahonɨnɨ nisɨ itɨpɨho enjerɨhoai nandusoaasataayo nisɨ isɨhiya nisapɨ gɨnunyaahohiyɨhiyaapɨ pɨwɨha kɨmaiwa sangi kasatɨtando. Nɨnɨ Daawitɨhomɨhetapɨ noaipahohiyɨhiyaamɨhetapɨ Ipɨ Isɨtɨhonɨnɨ Nematɨhonɨne. Aindɨ amɨ nɨnɨ Daawitɨhomɨ satɨhonɨnɨ mwaahonɨne. Aindɨ amɨ nɨnɨ kaumbwaatɨ nipaatɨhaatamataindɨ asisɨhaatɨhɨ waatɨ bosainjatɨ nausaatohɨhonɨne,” ndaase. \v 17 Aihɨ Itɨpɨho Gaahounɨ amɨ apopaatɨ wohoai namaatɨtandɨ tɨmetisaamaatunɨ satamaase: “Kɨnyɨ namme,” tamaase. Aisɨ amɨ sahɨ isɨhiyaatɨ nahatiyaatɨ pɨwɨha kɨma pɨropetɨha atiwɨ nehohiyɨhiyaatangisangi satɨwɨ: “Kɨnyɨ namme,” tɨwɨse. Iyataatɨ amɨ sahɨ waapohopɨ nasisawɨhiyaatɨ Autaahaatɨho waapoho asɨtimatɨtaatɨwo nawɨho oweho nehɨho nasamɨtandɨ nasimendaisɨ amɨ nawɨho oweho nasamɨtaisɨ sahɨ napɨwɨ nepɨse. \s1 Jonɨho Isɨhiyaatɨ Kɨma Pɨwɨma Pɨropetɨha Atisohiyɨhiyaatɨ Jaawo Ndaase \p \v 18 Isɨhiyaatɨ nahatiyaatɨ kɨma pɨwɨha pɨropetɨha ipotɨ noaipaitandɨhapaapɨ atisohiyɨhiyaatɨ jaawɨhiyaato, wiwa pɨwɨha nehɨha bipinjawɨ kɨma pɨwɨmaisawɨ ahɨmaayawɨse amɨ Autaahaatɨho isɨhiyai maipɨhaiwa wiwa numwɨtandɨ utɨpɨmo kɨmoaatɨhapɨ katiwaiwa amɨ bihɨwainjatɨ nasamɨtaiso. \v 19 Iyataatɨ amɨ utaaho wo pɨwɨha pɨropetɨha ipotɨ noaipaitandɨhapaapɨ kɨmo utɨpɨmoaatɨhɨ ahotisɨha nemataataahɨ amɨ Autaahaatɨho aunahɨpatɨ wanɨhataatɨhɨ isɨhiya nandaapɨ amɨ ipatɨ asɨtimatɨtaatɨwɨhatɨ nandaatɨwɨhandapɨ utɨpɨho kɨmoaatɨhapɨ wihoaaŋɨhapa napɨwɨ saiwɨ naitaapo tatɨ katimbɨpaamɨ kopɨhapa nemaitaise. \p \v 20 Utaaho kɨmaiwa pɨwaamaiwa ausaatɨ katisɨho sandaase: “Akɨtɨnɨhɨ nɨnɨ kɨmɨkuraanɨhɨ ketɨ napɨto,” ndaase. Akɨte! Awaisɨhoŋɨ Jisaasihoŋe, kɨnyɨ namme. \p \v 21 Awaisɨho Jisaasiho sahɨ komɨ isɨhiyaatɨ nahatiyaatangi gaahatɨ kasisatɨ samɨ maarɨho ambɨpatɨ netɨ napaisaatɨsamaitandɨ nɨnɨ sapɨ gaapɨsundataayo. Akɨte.