\id MRK - Agarabi NT [agd] (Papua New Guinea) -2011 bd \h Maki \toc1 MAKINI KAMA VAYA INO \toc2 Maki \toc3 Mak \mt1 MAKINI KAMA VAYA INO \mt2 (Maki) \imt1 Makini Kama Vaya Ma Uvanteí Pákenai Afova Vaya Ino \is1 Ma vompon ma uvantein banta ino. \io1 Yerusaremíke nanin Marian anin Yon Maki Banabasin afóna anon uvanten mino. Porin nú Banabasin nú bá béin esé araíen monó baya varen orin dorarí ukharen mino. Oo siádan baya ano siyáken béi anon Pitan oo vantaí ukhen beni vaya o vaéan banasi amiyaren mino. Máan tiyákan Pita anon ma vompon ma uvaran danasinta véin amikhen minon ten manáa ano inikhen mino. \is1 Uvarein orana ino. \io1 AD sikisti-fo (64) ráké sikisti-faipi (65) fin mi uvanten minon ten kokhon afova vanta kayo ano inikhen mino. \is1 Ma vompon ma uvantein baru ino. \io1 Kákan baru Romú ino. \is1 Ma vompon ma uvaman amikhein kéká ino. \io1 Romu kamani ano ma yafíkein baru kayofin má ena anan kéká pinté ma monó tiyain kayon uvaman amikhen mino. Peyante monó dóki fintena vaya ma sakhanampaí uádan ma varé ein baya kayo ída kokhon mafin ban maen inká Yutan kékái anafu aráoni avúavá bá inan tian dákó en ukhen mino. \is1 Nái ana vará ma vompon uvanten nafino. \io1 Yisas Karaisi maen minó ákona vain Tiyarafenu Anin mifo ume nanin bantai miyan ída van doran bantaí uven ma ume fintena aya uren ma miyaní ukhein mi aní ukhen mino. \c 1 \s1 Mónó Non Péantan Banta Yoni Ano Ma Aa Uvisein Baya Ino \r (Matiu 3:1-12; Ruku 3:1‑9, 15‑17; Yoni 1:19-28) \p \v 1 Yisas Karaisi Tiyarafenu Anini kama vaya araí in máan mi ukhen mino. \v 2 Sakhanampa vanta Aisaiyani vompon dókifin Tiyarafenu ano máa sen uvantaren mino, \q1 “Ineno! Téi vaya varen orin banta siantékun éin an uanten oren \q2 eni aa mo uvisinten mino!” \rq Mar 3:1\rq* \q1 \v 3 “Kámá barafá mana vanta ano oovaren máa siyan mino, \q1 ‘Bafani aa uvíde vá beni aa funtarano.’” \rq Ais 40:3\rq* \p \v 4 \x * \xo 1:4 \xt Apo 13:24; 19:4\x*Aisaiya máa sikáin monó non péantan banta Yoni ano kámá barafá afoká uven temí, “Ará baéde non baresin ná Tiyarafenu ano siretíi ume ampiantano.” \v 5 Máa síkan Yerusaremí baru fáké bá Yudiá bara fáke nanin banta kayo vá ano Yoni vaintá eriven betíi ume sian páman urákan béi Yodení nompin monó non péanten mino. \v 6 \x * \xo 1:6 \xt 2Ki 1:8; Mat 11:8\x*Béi kameri ayo fóké uvaran au anamun uren kao au fóké amú anan uren báken panon má bonkampun anu vá niyaren mino. \v 7 \x * \xo 1:7 \xt Apo 13:25\x*Niyáken béi máan mi siyaremí, “Ten toyampá ma eriyaini ákona ano senti ákona moéken esantakhen mino. Téi ída funtákeruna ída kanaí é matimé beni arantan anamun anan útufonté uno. \v 8 Téi non pokéi féantiyá umpo véi Kantá Aunan pokéi féantanten mino. \s1 Yoni Ma Yisasin Monó Non Péantein Baya Ino \r (Matiu 3:13-17; Ruku 3:21-22) \p \v 9 Maí damú Yisasi Kariri varafá Nasaretí baru fáké eríkan Yoni ano Yodení nompin béin monó non péanten mino.\fig Yoni ma Yisasin monó non péantein mino.|alt="John baptizes Jesus" src="IB04107.png" size="col" ref="MRK 1.9" \fig* \v 10 Péantádan Yisasi non pinté e ayoren édiyan onákan inaru ona yivin kukhofá avúaváká ten Kantá Aunan mano véin ánontá eren mino. \v 11 \x * \xo 1:11 \xt Íbo 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; Mak 9:7\x*Erákan inaru fáké mana oova ano máa semí, “Éi sen tanin uron mono. Éin nan moeké tinunu ukheruna iyampon mi van ná timusin iyá uno.” \s1 Ban Anon Mano Ma Yisasin Akhenóka Ein Baya Ino \r (Matiu 4:1-11; Ruku 4:1-13) \p \v 12 Máa siyain má Kantá Aunan mano Yisasin ainen tiantan banta ída van kámá barafá oren mino. \v 13 \x * \xo 1:13 \xt Íbo 91:11-13\x*Maifá foti (40) yamú o vákan Ban Anon mano Yisasi eraven ankan mino van akhenóka uan onen mino. Béi kámá barafá afá uraran kayo vá ana vákan enisori kayo ano ventá dafíkaren mino. \s1 Yisasi Ma Karirifá Monó Doran Mo Araí Ein Baya Ino \r (Matiu 4:12-17; Ruku 4:14-15) \p \v 14 \x * \xo 1:14 \xt Mak 6:17\x*Eroti ma Yonin karavusifin pákaan kaúdan maen ínaimpáké Yisasi Karirí barafá Tiyarafenui kama vaya siamen oren mino. \v 15 \x * \xo 1:15 \xt Mat 3:2\x*Oriyáken temí, “Damú inka afoká íkan Tiyarafenui Yafisin inka ádé e van mino. Ará baéde vá Kama Vayará mumunan ono.” \s1 Yisasi Ma Araí En Bei Eyo Iyampon Kayo Avirein Baya Ino \r (Matiu 4:18-22) \p \v 16 Maná damú Yisasi Kariri non akhempá oriyaren onákan Saimonin má be afá Endurun má noyana van baseí iyaren mino. Mai fara va ino. Betí ankan noyana arin kékái váken baseí iyaren mino. \v 17 Máan tiyaré íkan Yisasi vetin araren temí, “Ten má eresí aní ékuya noyana ma vaseí iyaonaí ureya vanasi avirano.” \v 18 Máa síkan békanan manádá base kayo me ampiyan béin bákuren oren mino. \p \v 19 Yisasi ma non akhempá manáa oriyan onákan Sebetin anin kanan Yemisin nú Yonin nú botifin base kayo yókiyan baren mino. \v 20 Dókiyaré íkan békan nan ariyain má betí afóe Sebetin má doran banta kayo vá me ampiren Yisasin bákuren oren mino. \s1 Yisasi Ma Namu Aunan Do Siantein Baya Ino \r (Ruku 4:31-37) \p \v 21 Betí ankan Kapeniamú barurá o varé íkan Sabati yamú ma afoká íkan maen Yutan nanin bantai monó átaru namumpin Yisasi ódiven monó baya siamen mino. \v 22 \x * \xo 1:22 \xt Mat 7:28-29\x*Tiamíkan banasi ano iniren takhaen orera iyan temí, “Beni vaya ano Yutan kayoi man baya ma afová uhein banta kéká ano ma vaya seinisa iyan naino. Ída ino. Pura sikhein ákona vá ma vain banta ano ma seiníi iyan mino.” \p \v 23 Máa siyákan namu aunan ma vain banta ano mai monó átaru namumpin baren mino. \v 24 \x * \xo 1:24 \xt Mak 5:7\x*Mai vanta ano vádiyan temi, “Nasaretíke vanta Yisasi oe, éi setin namu ono vará ere fono. Tetí ankan éin afová ukhékuya éi Tiyarafenui Mana Kantasí ukhaona uron mono!” \p \v 25 Máa síkan Yisasi mai namu aunan nan arankaan táden temí, “E avaya fákare véin pinté entavono!” \v 26 \x * \xo 1:26 \xt Mak 9:26\x*Máa siyain má namu aunan mano mai vanta máden dómeron uren me ampiren bádiyan oren mino. \p \v 27 Máan tiyain má mai ma iyukhen oniyaré ein nanin banta ano sakha iyáken betiyan inain maran en temí, “Ma naísá iyan nafino. Ma auyen afovan bákan mai ákona fókéi namu aunan kayo yo siantiyan mai kéká ano véin oo yaiyiyan mino!” \v 28 \x * \xo 1:28 \xt Mat 4:24\x*Máan turákan Yisasi ma varein avúavá baya ano ainen Kariri varafá oreraen mino. \s1 Yisasi Ma Pitan Aná Anóen Ayofein Baya Ino \r (Matiu 8:14-15; Ruku 4:38-39) \p \v 29 Yisasi ma mai monó átaru namun me ampiren Saimonin nú Enduru nú amapin orin maen Yemisin nú Yonin nú bá béin bákuren oren mino. \v 30 Oríkan betí ankan temí, “Saimonin aná anóen aí iyáken aufá ira kharo iyan bakhen mino” sen Yisasin tiamen mino. \v 31 Máa síkan mai nanin ma vakhein ádé ódiven ayan bana fákaaren avían mantiyain má manádá aí kípavin mai nanin mano vetíi yunan taren mino. \s1 Yisasi Ma Kokhon Nanin Banta Ayofein Baya Ino \r (Matiu 8:16-17; Ruku 4:40-41) \p \v 32 Mai inúpá áau ma orun periyain má kokhon aí nanin banta vá namu aunan mano ma fákakhein kéká bá ina Yisasi vaintá aviren ere ere en mino. \v 33 Máan tiyákan Kapeniamú baru ráke nanin banta ano o vúten Yisasi ma varan nain avúavá onano van onará e átaru en mino. \v 34 \x * \xo 1:34 \xt Mak 3:10-12\x*Máan tuvin ara ara aí ma váein kayo ayofiyáken namu aunan ma fákakhá ein kéká pinte ina yo sianten mino. Máan ten mifo namu aunan kayo ano Yisasi iyé ban nafi mai véin afová ukhan pasen ída áíkan manáa vaya sen mino. \s1 Yisasi Ma Karirí Akhempá Monó Dorarí Ein Baya Ino \r (Ruku 4:42-44) \p \v 35 \x * \xo 1:35 \xt Mat 14:23; Mak 6:46\x*Ená damú ída kakhakhan Yisasi fe ákura suron e mantaaren amúkono van banta i van kámá barafá beyaká oren mino. \v 36 Orivíkan ínaimpáké Saimonin má manáa kéká bá Yisasin doseno van oren mino. \v 37 Oren ma o oman afoká uren maen temí, “Éin nan minó ano yosiyan mino.” \p \v 38 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Monó baya siameno van mi erikhé umpo erítifé ena varu kayo fimpá orivé maifá ina mo siameno.” \v 39 \x * \xo 1:39 \xt Mat 4:23; 9:35\x*Máa siren Kapeniamú me ampíren Karirí barafá ma vain baru kayo fimpá oriven Yutan nanin bantai monó átaru namun kayofin monó baya siamiyáken kokhon nanin banta fintena yere namu aunan kayo yo sianten mino. \s1 Amon Dana Aí Bain Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Matiu 8:1-4; Ruku 5:12-16) \p \v 40 Maná damú amon dana aí bain banta ano véin ayofano van Yisasin arantampin me aron kan durafúden temí, “Éi ma anunu iyanteya senti sí daná tiyofasintan nono.” \p \v 41 Máa síkan Yisasi arunan máden ayan dan orin au aruviyan temí, “Eyo, ayofé umpo aí daná kípano.” \v 42 Máa siyain má anan mai amon dana aí manádá kípen mino. \v 43 Kípavin Yisasi mai vanta siantan oriyan ákona vaya siamemí, \v 44 \x * \xo 1:44 \xt Riv 14:1-32\x*“Ída vá ena nanin banta ma vaya siamiyáke funtáde ore vá monó doran banta aufasá mo aní ono. Máan ture fefá ma Mosesi sikhan amon dana aí ma vá ein kéká ano ma variyá ein avúavasí eya vá manáa yanasinta vare mo ákonte esin ná banasi ano mai ma aí kípein ná onano.” \p \v 45 Máa síkan mifo mai vanta ano oriven banasi avorá Yisasi ma véin aí ayofein baya mo siamin iniren minó nanin banta ano Yisasi vaintá eren mino. Máan tiyaimpin Yisasi ma minó baru kayo fimpá orono sikhá ein me ifá uren banta ída vain akhempá o vákan minó akhen páke nanin banta ano kasaen be vaintá oren mino. \c 2 \s1 Ai Ayan Púká Ein Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Matiu 9:1-8; Ruku 5:17-26) \p \v 1 Manáa yamú ma orivíkan Yisasi evaránen Kapeniamú barurá o van mai vaya ano ainen mai varufin oreraen mino. \v 2 Orera íkan banasi ano o vúten mai ma váein namun e víkaaren onará ina ída afokhan bákan Yisasi monó baya siamen mino. \v 3 Tiamiyákan kamí kamí banta ano ayan arantan púká ein banta kúkútafin kaúden aviren eren mino. \v 4 Eríkan banasi ano víkakhan ída kanaíen Yisasi vaintá aviren orin nainí iyaimpin má nantá ódiven amompin kápóden anan póké kúkútará damuren mai aí banta Yisasi vaintá kain araven mino. \v 5 Aravíkan Yisasi ma mai máa vantai mumunan ódaren maen mai ma ayan arantan púká ein banta siamemí, “Te sanin noe, eni ume ampianten mino.” \p \v 6 Máan tiyan maen maifin manáa man baya ma afová ukhein banta kéká ina kumantaren máan ineine en oreraen mí, \v 7 “Ma vanta ano fará máa siyan nafino. Béi Tiyarafenui oyampá baya siyan mino! Mana vanta ano ída kanaíen ume ampiantanten mifo Tiyarafenu veyafin mi mai ákona van mino!”\fig Ai ayan púkein banta ma má amompin kápóden dan aravein mino.|alt="paralyzed man through roof" src="UBSC-05A.TIF" size="span" ref="MRK 2.7" \fig* \p \v 8 Máan ineine en orera iyákan Yisasi afová uren betin tiamemí, “Ma avúavá ma variyaruna van tiretí ankan pará Tiyarafenui oyampá baya siyan mino sé iniyara fono. \v 9 Ayan arantan púká ein banta van inte vaya ma seruna anó teso sikhen nafino. Eni ume ampianté uno ma seruna ano fi áa orun mantave ei kúkúta mamare orono ma seruna ano fino.” \v 10 Mai avúavá ma variyaruna anon Banta Animpin ma varará ákona vákan ume ampiantiyan mino sé aní iyá uno.” Máa siren Yisasi mai ma ai ayan púká ein banta van temí, \v 11 Aí daná kípen mifo mantave ei yuvasí mamare varufá orono.” \v 12 Máan ma siyain má mai vanta ano orun mantaaren duvasí mamaren mai ma oniyaré ein nanin banta yo éka náka iyáken oren mino. Mai ma iyukhá ein nanin banta ano mai avúavá ma oniyáken, “Máan avúavá tetí ankan pefá ída ontaré eruna yanái afoká en mino!” siyáken Tiyarafenu aví daníen mino. \s1 Yisasi Ma Rivain Ne Sin Banta Arein Baya Ino \r (Matiu 9:9-13; Ruku 5:27-32) \p \v 13 Máan turen Yisasi evaránen non akhempá oríkan banasi ano ve vaintá o iyuvin monó baya siamen mino. \v 14 Tiamíden oriyaren ma Arafiusin anin Rivain onákan takisi varan namumpin kumantaréin maen béin ariyan temí, “Tesi eyo iyamponí in nompo ereno.” Síkan béi e mantaaren Yisasin bákuren oren mino. \p \v 15 Mai inúpá Rivai ano Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá arákan be amápin mo yunan niyan maifin takisi varan banta kéká bá ume nanin banta vá inan baren mino. Máan avúavá bá bain nanin banta vá dere anon Yisasi ma oreipá bákuren noren mino. \v 16 \x * \xo 2:16 \xt Mat 11:19\x*Mai kéká bá ma Yisasi yunan niyákan man baya afová ukhein Farasi khayo ano Yisasini eyo iyampon kayo ina iyan temí, “Para Yisasi sakisi varan banta kayo vá ume nanin banta vá manafin dunan niyan nafino.” \p \v 17 Mai ma ina iyain baya ma Yisasi iniyáken betin tiamemí, “Aí ma vain nanin banta ano anan ayofan banta vaípá oré iyan mifo ída ma aí bain nanin banta ano ída ayofan banta vaípá oré iyan mino. Puntákein nanin banta arano vara erikhe raumpo ume nanin banta arano van mi eriké uno.” \s1 Dunan Ma Aurá Pákena Van Ma Yisasin Inaein Baya Ino \r (Matiu 9:14-17; Ruku 5:33-39) \p \v 18 Yonini eyo iyampon kayo vá Farasisi kayo vá ano yunan auraren bákan maná damú manáa nanin banta ano Yisasi vaintá eriven béin inaemí, “Yonini eyo iyampon kayo vá Farasisi kayo vá ano yunan auraren ban mifo fará ei eyo iyampon kayo ano ída yunan auriyan nafino.” \p \v 19 Máa sen ina íkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Mana vanta ma anasi iman ameno van iyan maen mai omápin ma arakhá ein kéká ano yunan auré iyan nafino. Anasi iman amin banta vá ma váken ída kanaíen duna auranten mino. \v 20 Maná damusí intin anasi iman amin banta ma aviren orivintin maen dunan auranten mino.” \v 21 Máa siren temí, “Mana vanta ano ída auyen davaráe kafádan póké peyante yavaráe ma yákakheimpin mo yamparen amu é iyan mino. Auyen davaráe fóké ma yamparen amu urantin o fáke e fáke uaren kákantái yáken orera inten mino.” \v 22 Inká auyen uvaini anu kháan peyante memé aufin ída khaé iyan mino. Peyante memé aufin ma auyen uvaini anu khaintin maen paútiaren eravin nain nan mino. Auyen uvaini anu káan auyen memé aufin mi khaé iyan mino.” \s1 Yisasi Ma Veyan Nan Sabatii Bafan Muno Sein Baya Ino \r (Matiu 12:1-8; Ruku 6:1-5) \p \v 23 Mana Sabati yamú ma Yisasi má bei eyo iyampon kayo vá arokhú dunampin oriyan maen bei eyo iyampon kayo ano arokhú ankanen oriyaren mino. \v 24 \x * \xo 2:24 \xt Diu 23:25\x*Máan tiyákan Farasisi kayo ano ódaren Yisasin tiamemí, “Sabati yamú ma arokhú ankaniyain mai ída vá doran barano sikhein damúi vakan man bayan durafuriyan mino. Mai ída ma máan toren mino.” \p \v 25 \x * \xo 2:25 \xt 1Sa 21:1-6\x*Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Deviti má bei kéká bá arafan puríkan ma mantá ein avúavá tiretí ankan bompon dóki finte ídá dankádé afová ukhe fono. \v 26 \x * \xo 2:26 \xt Riv 24:5-9\x*Abiata ma monó ánon doran pákakhein damú béi Tiyarafenui mápin un pében monó ánon doran pákakhein kéká ano ana kantasí ukhein bereti niyain un máden niyáken bei kéká amin nakhen mino. Máan ma ein mai man baya yeren durafunten mino.” \v 27 \x * \xo 2:27 \xt Diu 5:14\x*Máa siren betin tiamemí, “Banasi aya ino van mi Sabati uvádan ban mifo vanasi ano Sabati aya ono vara uvamádan ban naino. Ída ino. \v 28 Mai van mi Banta Anin mano Sabatii Bafan ban mino.” \c 3 \s1 Yisasi Ma Mana Ayan Púkein Banta Ma Sabati Yamú Ayofein Baya Ino \r (Matiu 12:9-14; Ruku 6:6-11) \p \v 1 Ená damú Yisasi evaránen Yutan nanin bantai monó átaru namumpin ódíkan aiayan púkein banta ano maifin baren mino. \v 2 Maí damú Sabati varé íkan Yisasin nan manáa avúavá mádantí béin aufin pákaan kaono van ben ma namuroí uantiyain kéká ano sen inen uaren béintá dafían ákona ukharen mino. \v 3 Máan tukhan Yisasi mai ma aiayan púkein banta siamemí, “Minó avorá mará e mantano.” \v 4 \x * \xo 3:4 \xt Ruk 14:3\x*Máa siren Yisasi vetin inaemí, “Sabati yamú ma kama avúavá mamantan manó kama ukhen nafi áa namu avúavá ma mamantan manó kama ukhen nafino. Má damú banta aruan puró tifante rafuno áa ayaó tifante rafuno.” Máa síkan betí ankan baya ída sen mino. \v 5 Máan tiyaimpin Yisasi onen eúkiyáken betin ará ákona ukhan aran daná máden mai ma aiayan púkein banta van temí, “Ayan antúkano” síkan ayan antúkiyain má evaránen ayan kamaen mino. \v 6 \x * \xo 3:6 \xt Mat 22:15-16\x*Máan tiyain má Farasisi kayo ano ainen e manten oren Erotini kéká bá mo Yisasin ma aruan purin nain aa van ten inen en mino. \s1 Kokhon Nanin Banta Ano Ma Yisasin Bákuren Orein Baya Ino \r (Ruku 6:17-19) \p \v 7 Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá ano Karirí non akhempá oríkan kokhon nanin banta ano véin bákuren oren mino. \v 8 Yisasi ma variyain dana san ma vanasi ano inen Yudiáke safi Yerusaremíke safi inká Idumiáke safi Yodení non ufáke safi inká Taiya vá Saidoní akhen páke nanin banta ano fi mai ma variyain avúavá onano van ere ere en mino. \p \v 9 Máan tiyan kokhon nanin banta ano eyu akhempá bíkiyákan boti varen erino van Yisasi vei eyo iyampon kayo siamen mino. \v 10 \x * \xo 3:10 \xt Mat 14:36\x*Maí damú kokhon nanin bantan ayofen mino. Máan ma iyain avúava san aí nanin banta ano Yisasin au aruvono van béi vaintá oren mino. \v 11 \x * \xo 3:11 \xt Ruk 4:41\x*Máan tiyákan namu aunan ma varé ein kayo ano Yisasin ma oniyáken béin anafin o ankamiyan bá diyáken, “Éi Tiyarafenu Anin mono” sen mino. \v 12 \x * \xo 3:12 \xt Mak 1:34\x*Máa ma síkan béi iyé ban nafi ída sian páman ino van Yisasi vetí ankan kákan airo ananí uanten mino. \s1 Tiyan Míkan Mifo Sirantan Kan Orun Kádan (12) Eyo Iyampon Kayo Ma Yisasi Aní Ein Baya Ino \r (Matiu 10:1-4; Ruku 6:12-16) \p \v 13 Ínaimpáké Yisasi anurá ódiven bei kékasí ma inain banta kayo arákan béi vaintá oren mino. \v 14 Onóbin tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) banta avíden béi má nóken monó baya varen orino van aposeri kéká ino sen aren mino. \v 15 Araren namu aunan ma yo siantan ákona vetin amen mino. \p \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Yon 1:42\x*Ma sirantan kan orun kádan (12) banta ma avirein kékái aví ino. (Ínaimpáké Pita ne sen ma arein banta) Saimoni ino. \p \v 17 \x * \xo 3:17 \xt Ruk 9:54\x*Sebetin anin Yemisin nú be afá Yoni nu san Boanekesi ne sen mino. Mai víi ana maen aafa ma kankaré tiyain anin kanan nen tikhen mino. \p \v 18 Inká Enduru ne sen, Firipi ne sen, Batoromu ne sen, Matiu ne sen, Tomasi ne sen, Arafiusin anin Yemisi ne sen, inká Tadiasi ne sen, mana Seroti anan banta van Saimoni ne sen, \v 19 inká (ínaimpáké ma namuro ayampin avían amin nain banta van) Yudas Iskariotin\f * \fr 3:19 \ft Yudas Iskarioti e ma siyain \fq Iskariotí baru ráke vantan \ft ban mino.\f* ne sen en mino. \s1 Yisasi Má Beseburin Mái Vaya Ino \r (Matiu 12:24-32; Ruku 11:14-23, 12:10) \p \v 20 Ínaimpáké ma Yisasi evaránen béi ma varé ein namumpin ma oríkan kokhon nanin banta ano evaránen o átaru iyákan béi má bei eyo iyampon kayo vá ano ma yunan nan afokhan ída varen mino. \v 21 Máan tiyain baya ma Yisasini kéká ano iniren “béin nan óen mi iyan mino” siren aviré barufá orono van eren mino. \p \v 22 \x * \xo 3:22 \xt Mat 9:34; 10:25\x*Eríkan Yutan kayoi man baya ma afová ukhein kéká ma Yerusaremíké erein kayo ano semí, “Beseburin ne sin namu aunani ánon banta anon béimpin báken mi namu aunan ma yo siantan ákona amiyan mi namu aunan do siantiyan mino.” \p \v 23 Máa síkan Yisasi iniren betin aran eríkan baya o vaéden tiamemí, “Ban Anon mano kanaisá ená Ban Anon do siantanten nafino. \v 24 Mana vantai yafisimpin ma yaíden aruvinten maen ída kanaíen ákona ukhen banten mino. \v 25 Inká mana namun pinté ma yaíden beraran aruvinten maen ída kanaíen ákona ukhen banten mino. \v 26 Inká Ban Anon mano ma veraran daiminten maen mai inté en ná mantaan ákona ukhen banten nafino. Ída ino. Máan ma inten ída ayáká banten mifo ainen mo kípanten mino.” \v 27 Máa siren ena vaya sian baéan amen temí, “Mana vanta ano ída kanaíen ákona vanta amá pintena ódiven beni ona umoyan baranten mino. Béin nare ma anan póké damuan kaúden manan beni minó ona umoyan baranten mino.” \v 28 Máan tukhái siretin pura vayan tiamenté uno. Minó ume khayo vá Tiyarafenu ma oyampá baya sin ume khayo vá Tiyarafenu ano kasaen ampiantanten mifo, \v 29 Kantá Aunan ma oyampá baya sin ume ana ída kanaíen ampiantanten mino. Mai ume ano fara van oriyan banten mino.” \p \v 30 Yutan kayoi man baya afova mantein kéká ano ma Yisasi nan “namu aunan mái va ono” ma sein nan mi mai vaya sen mino. \s1 Yisasini Mana Kékasí Ma Iyain Baya Ino \r (Matiu 12:46-50; Ruku 8:19-21) \p \v 31 \x * \xo 3:31 \xt Mak 6:3; Yon 2:12; Apo 1:14\x*Máa siyákan Yisasin anóen má be afá kayo vá ano véi ma vain namun baintá eren mino. Barurá e iyuven Yisasin mun tiamintin barufá erantí béin má baya seno van baya yan óden mino. \v 32 Kokhon nanin banta ano Yisasin maman aúban den iyukháin manáa vanta ano véin tiamemí, “E anóen má e afá kayo vá ano onano van barurá e iyukhen éin nan ina iyan mino.” \p \v 33 Máa síkan Yisasi evaránen inaemí, “Iyé ten tinóe vákan iye néné ten tifá tiváeyan ban nafino.” \v 34 Máa siren mai ma iyukhá ein nanin banta onen eúkiyáken temí, “Ma ma iyukhein nanin banta mai se sinóen má te sifá tiváeyan mái van mino. \v 35 Intéa nanin banta anó Tiyarafenui oo yaiyiyan nafi mai kéká pura sen te sintun mi van mino.” \c 4 \s1 Danayun Ma Fafasin Bantará Ma Ovaéádein Baya Ino \r (Matiu 13:1-9; Ruku 8:4-8) \p \v 1 \x * \xo 4:1 \xt Mak 3:7-9; Ruk 5:1-3\x*Yisasi evaránen Kariri non akhempá oriven monó baya siyákan kokhon nanin banta ano eyu akhempá o átaru en mino. Átaru iyaimpin botifin un kumamen manáa e afánen o váken monó baya siamiyan mino. \v 2 \x * \xo 4:2 \xt Mat 13:34; Mak 4:33-34\x*Máan tiyáken maen minó baya vaédiyáken banasi siamiyain pintena mana o vaeran baya máa semí, \p \v 3 “Ineno, Mana vanta ano yanayun mo fafa seno van oren mino. \v 4 Danayun ma mamaren oriyákan manáa ayun mano aa akhempá eravíkan nun kayo ano mai ma eravein aíen nen mino. \v 5 Manáa ayun mano manáa vara on daró baré íkan mai yaró eravukharen ainen orun ampamen mino. \v 6 Ampantaré in ma áau édaviyain ma kákan á kan maen mai ma ampamein ayun mano ída kokhon bara varéin pasen ainen kafuren mino. \v 7 Inká manáa ayun ma ayankun namampin eravukhá ein mano ma e ampamen édavin ayankun naman mano úkuaren mákáká uádan ída aran iren mino. \v 8 Manáa ayun mano kama varafin eravukharen mai ano ampamaren kokhon aran iren mino. Manáa ano teti (30) irákan inká manáa ano sikisti (60) iran inká manáa ano mana antareti (100) vá manáa moéken imádan en mino.” \v 9 Máa siren Yisasi semí, “Átaren ma van nain kayo áesin ná ma vaya iniren afová ino.” \s1 Yisasi Ma Ovaeran Baya Fákena Ma Sian Amá Ein Baya Ino \r (Matiu 13:10-17; Ruku 8:9-10) \p \v 10 Ínaimpáké banasi ma orivíkan Yisasin má bei eyo iyampon tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) má manáa nanin banta kayo vá ana váken máa sen Yisasin inaemí, “Éi ma vaéde siya ona vaya kayoi ana mai intesá ukhen nafino.” \p \v 11 Máa síkan betin evaránen tiamemí, “Tiyarafenui yafisimpin ma aúpá baya vain mi siretin aní iyá umpo vanasi ano ma ída sentá mumunan iyain kayo ano ída kanaíen tian baeran bayai ana afová inten mino. \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Apo 28:26-27\x*Mai van mi Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikharen mino. \q1 “Téi ma variyarúna avúavá betí ankan onanten mifo \q1 ída veni ana afová inten mino. \q1 Tenti vaya vetí ankan ininten mifo \q1 ída kanaíen beni ana afová inten mino. \q1 Máan tiyáken ume finté ída ovaránantin \q1 betíi ume ifá uantante mino.” \rq Ais 6:9-10\rq* \s1 Danayun Pafasí Pákenai Ovaeran Baya Ma Sian Amá Ein Baya Ino \r (Matiu 13:18-23; Ruku 8:11-15) \p \v 13 Máa siren Yisasi semí, “Mai vaeran baya ma siretí ankan ída afová inteya mai minó baya ma vaédiyá tiamenunai ana inté ureyá afová inte rafono.” \v 14 Máa siren betin tiamemí, “Mai yanayun ma fafasein banta ano Tiyarafenui vayan pafa siyan mino. \v 15 Asá ma manáa yanayun eravein mai Tiyarafenui vaya ma vanasi ano iniran ma Ban Anon mano ainen eriven betin aúkáke yo varé iyan mino. \v 16 Inká manáa yanayun ma on daró eravein mai vanasi ano ma ainen Tiyarafenui vaya iniren amusin é iyain mino. \v 17 Máan té iyan mifo vetíi arú ano ída námen aravukhan mi ída ayáká báé iyan mino. Máan tukhan mi Tiyarafenui vaya ma siyaintá ma uman nafi aufi ma erin maen ainen eraven ankamé iyan mino. \v 18 Manáa yanayun ma ayankun namampin eravein mai Tiyarafenui vaya ma iniyain mino. \v 19 \x * \xo 4:19 \xt Mat 19:23-24\x*Iniren ma vara ráke yana san ma in ineine ma erin maen Tiyarafenui vaya me ampiren ainen oré iyan mino. Moní ona van in nafi inká bara ráke yaná kokhon barano van in avúavá anon Tiyarafenui vaya me yaramádan ída aran iré iyan mino. \v 20 Inká kama varafin ma eravein danayun kayoi mai vanasi ano ma Tiyarafenui vaya iniren ma aran iré iyain kékái aní ukhen mino. Manáa ano teti (30) irákan inká manáa ano sikisti (60) iran inká manáa ano mana antareti (100) vá manáa moéken imádan é iyan mino.” \s1 Daamu Ma Antúduan Kain Nan Ma Sian Baékein Baya Ino \r (Ruku 8:16-18) \p \v 21 \x * \xo 4:21 \xt Mat 5:15; Ruk 11:33\x*Yisasi vetí ankan tiamemí, “Mana vanta ano ma yaamu antúduren kurafin ná kuferé iyan nafino. Áa sakhó aránaó pasá kaé iyan nafino. Ída ino. Takhókái kaé iyan mino. \v 22 \x * \xo 4:22 \xt Mat 10:26; Ruk 12:2\x*Minó daná ma aúpá ma váin nain mai ínaimpáké dákó inten mino. Mana vanta ano ma mana yaná dará dantin báin nain mai yaná ínaimpá afoká inten mino. \v 23 Átaren ma vantin ineno van inain mano áesin ná inino.” \p \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Mat 7:2\x*Máa siren betin tiamemí, “Sireti ma vaya inire mai vayai ana kama e vá afová ono. Tiretí ankan ma ena nanin banta siamamesin maen Tiyarafenu ano máan avúaváká anan tiretin má amiren ena vá moéken aminten mino. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt Mat 13:12; 25:29; Ruk 19:26\x*Manáa vantá ano inireya yoran baresin maen Tiyarafenu ano moéken afova aminten mino. Inká manáa vanta ano ma iniren doran ída varantin maen Tiyarafenu ano véin pintena mai ma mantáin nain afova yo varanten mino. \s1 Danayun Ma E Ampamintá Ma Sian Baékein Baya Ino \p \v 26 Yisasi evaránen temí, “Tiyarafenui yafisimpin máan mi ukhen mino. Mana vanta ano yunan barafin danayun mo fafasen mino. \v 27 Pafa siren e váken inuran má bayan má intesá en ná ban nafi ída afová íkan mai yanayun mano veyantá e ampamen mino. \v 28 Mana ano ída ayaíkan barai ákonará anan mai yanayun mano e ampamen mino. E ampamaren araíen amun ana ódiaren aran imádákaren mi ínaimpáké afukhé iyan mino. \v 29 \x * \xo 4:29 \xt Yoe 3:13; Rev 14:15\x*Afu khakharé íkan ínaimpáké dunan duyasin damusí ma in maen mai vanta ano sope fóké mai yunan duyasé iyan mino.\fig Davénakhein tópefó ma yunan duyasiyain mino.|alt="farmer harvests with a sickle" src="LB00098B.TIF" size="col" ref="MRK 4.29" \fig* \s1 Titó Daa Arantá Ma Sian Baékein Baya Ino \r (Matiu 13:31-32; Ruku 13:18-19) \p \v 30 Yisasi evaránen temí, “Téi inté uresá Tiyarafenui Yafisin pintena vaya siamente rafuno. Mai vaya inte yaná kasá tian baerante rafuno. \v 31 Mana Yudia nanin bantai varafá ma mastati e sin daa ma vain mai aran aú an mi yakhen mino. Mai aran aú ano ída ena yaa aran aú an dakhen mifo véi sító aúi van mino. \v 32 Máan tukhan mi mana vanta ano ma mai aú dódan baren e ampamen kákaní uaren nun kayo ano ma kasaen o yomaniríen ayan dan orera uven konesí é iyan mino.” \p \v 33 Máan baya khayo fókéi vanasi ano ma kasaen afová oren avúaváká Yisasi ano vaya vaédiyan mana siamiyaren mino. \v 34 Banasifin ma váken mana vaya ída funtáden tiamiyaren mifo minó baya vaédiyan manan tiamiyaren mino. Ínaimpáké bei eyo iyampon kayo vá ana ma váken mi mai vayai ana sian amá uan amiyaren mino. \s1 Yisasi Ma Kákan Uva Yo Siantein Baya Ino \r (Matiu 8:23-27; Ruku 8:22-25) \p \v 35 Maí damú áau eraven inúpasí íkan Yisasi vetin tiamemí, “Eritifé non e khádé ena ufá oró tifano.” \v 36 Máa síkan betí ankan mai nanin banta me ampiren Yisasi ma kumantá ein bótifin un kumamen oríkan manáa voti kayo ano vetin dakhafen oren mino. \v 37 Oriyaré íkan kákan uva uaren non karantó en botifin avanen ódiaren mai votifin non mano víkaríen mino. \p \v 38 Máan tiyákan Yisasi mai voti oyampáke kanuká ánon kaúden bakharen mino. Bakharé íkan betí ankan beín avoren temí, “Aruso oe! Ádé anantá tetí ankan non ufuró tifanté umpo éi ídá mai van iniya fono.” \p \v 39 Máa síkan Yisasi e mantaaren uva asiyáken non nan temí, “Kípantiya! Púkekhano!” Máa siyain má uva kípan non mano evaránen púkekhen mino. \v 40 Máan turen Yisasi vei eyo iyampon kayo siamemí, “Pará tiretí ankan akhokho van iya fono. Tiretí ankampin mumunan ídá ban nafino.” \p \v 41 Máa síkan betí ankan kákantá akhokho van uren betiyan ten oreraen temí, “Ma vanta véi iyé bákan ná uva vá non má ano véin avaya iniyan nafino.” \c 5 \s1 Yisasi Ma Namu Aunan Bain Banta Ayofein Baya Ino \r (Matiu 8:28-34; Ruku 8:26-39) \p \v 1 Yisasi má bei eyo iyampon kayo vá ano Kariri non e kháden Kerasá barafá oren mino. \v 2 Yisasi ma voti finté eraviyain má mana namu aunan mano fákakhan óen iyain banta ano vanta ma masí ukheí páké béin onano van eren mino. \v 3 Mai vanta ano vanta ma masí uran bain pimpá baren nókan mana vanta ano véin ída kanaíen ayanan kuvirí ukhan inká seni anan póké dere ída kanaíen kuviyaren mino. \v 4 Seni anan póke safi ankati fo safi kokhon damú ayan arantantá damuran mai anan antáden tító tító iyákan ída kanaíen mana vanta ano véin pákaan kaiyaren mino. \v 5 Máan tiyáken mai vanta ano inuran má bayan má banta ma masí ukhein pimpa safi inká anuyon kayo fimpa safi nóken bá diyan maen eraven onámaná kayorá be au kaviyaren mino. \p \v 6 Máan tiyaren mai vanta ano manáa nen táké Yisasin óden maen tavaen oren béin aufá mo aron kanan durafúden mátimen mino. \v 7 \x * \xo 5:7 \xt Mak 1:24\x*Mátimen avádóen oovararen temí, “Yisasi oe, Éi Yan Bain Tiyarafenu Anin mompo séin náisá usintano vará eriya fono. Téin ma ída namu inteya mai Tiyarafenu avíká purase sisimeno van muno.” \v 8 Mai fara va máa sen naino. Yisasi ma siyáken, “Namu aunan mompo mai vanta finté eravono,” ma sein nan mino. \p \v 9 Máa síkan Yisasi mai vanta inaemí, “Éin aví iye fino.” \p Síkan béi semí, “Te siví kokhoná uno. Mai fara vara seyo, setí ankan kokhon kékái vá tiféuno.” \v 10 Máa siren mai namu aunan kayo ída siantantin mai varu me ampiré nentá orono van ákonaen Yisasi vaípá ínanen inaen mino. \v 11 Máa siyákan mai ádé tító anurá kokhon pon kayo iyukhen dunan niyaren mino. \v 12 Máan tiyákan mai namu aunan kayo ano Yisasi vaípá ínanen tiamemí, “Éi sétin tisintesí mesan pon kayo aúpin oferá tifano van muno.” \v 13 Máa síkan Yisasi kana ino siyain má mai namu aunan kayo ano mai vanta me ampiren oren pon kayo aúpin oferen mino. O fébíkan kan tauseni (2,000) fon kayo ano savaen mana kákan ayafin aravuaren non akharumpin orun áduven ufuren puren mino. \p \v 14 Máan tíkan pontá ma yafisiyaré ein banta kayo ano karan oriyáken kákan baru kayofin má mai akhempá ma vain baru kayofin má mai ma afoká ein baya e siamen oriyákan betiyantá onano van ore ore en mino. \v 15 Minó nanin banta ano Yisasi vaintá oriven onákan mai ma namu aunan ma fákakhá ein banta ano yavaráe íden kamaen kumantan o óden akhokho van en mino. \v 16 Máan tíkan ma o onein kayo ano mai ma namu aunan pákakhá ein banta vá pon kayo vá amaniná ma afoká ein avúavá baya vanasi me siamen mino. \v 17 Máa síkan banasi ano iniren Yisasin nan mai vara me ampiren enafá orino van ákonaen baya sen mino. \p \v 18 Máa síkan Yisasi ma evaránen botifin ódin maen mai ma fefá namu aunan mano fákakhá ein banta ano véin má orono van ínanen inaen mino. \v 19 Máa síkan maen Yisasi mai vanta siamemí, “Bafan mano ma arunkaren éin kama uantein nan barufá ore ei kéká mo siameno.” \v 20 Máa síkan mai vanta ano oren mai ma véin aya ein baya Dekaporisí barafá mo sian afokáin minó nanin banta ano kokhon ineine iyáken takhaen oreraen mino. \s1 Yisasi Ma Fúká Ein Arinta Avían Manten Ma Aí Nanin Ayofen Ma Ein Baya Ino \r (Matiu 9:18-26; Ruku 8:40-56) \p \v 21 Máan turen Yisasi evaránen botifin Karirí non e kháden ena ufa oriven non akhempá o vákan kokhon nanin banta e átaru en mino. \v 22 Átaru ukhan mana monó namuntá ma ánoní ukhein banta Yairasin ne sin mano eren mino. Béi Yisasin onen ben arantampin e matimen mino. \v 23 Matimen Yisasin ákonaen inaemí. “Te siraun arará purono van iyá umpo éi kaná ereya véintá mo ayan kaúde ayofesin ná evaránen asefa inten nafino.” \p \v 24 Máa síkan Yisasi véin avákuren oriyákan kokhon nanin banta ano mákáká uven oren mino. \v 25 Tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) oranará biyon aí daná baren oriyan baré ein nanin má maifin baren mino. \v 26 Mai nanin mano kokhon damú ayofan banta kayo vaípá bei moní mo miyaní uan kíparan mai aí daná ano moéken aí ana iyan ída kípaanten mino. \v 27 Mai nanin mano Yisasini vaya ma siamin iníden maen banasi mákáká ukheimpin oriaren ben oyampáké beni ayá au anamun aruven mino. \v 28 Mai farava máanten naino. “Téi ma siyan máa ma veni au anamuntá kaonté evaráne kama onté uno,” sen iniren mino. \v 29 Máa sen iníden ma aruviyain má manádá ainen beni nare vo íkan béi aváduan onákan mai aí daná kípen mino. \p \v 30 \x * \xo 5:30 \xt Ruk 6:19\x*Máan tíkan Yisasi afová in manáa vei ákona oríkan do vaéaren máa sen inaemí, “Iyé tenti su anamun aruven nafino.” \p \v 31 Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano máa sen béin tiamemí, “Éi oniya fono. Kokhon nanin banta anon éin mákáká ukhen mifo éi fará, ‘Iyé tén tu anamun tiruviyan nafino,’ siya fono.” \p \v 32 Máa siyákan maen Yisasi vei au anamun ma aruvein onano van onen eúken mino. \v 33 Máan tíkan mai nanin mano ve aurá ma afoká ein dana san pé den avinantan má Yisasi vaintá aron kánan mo yurafúden matimen be aurá ma afoká ein dana san tiamen mino. \v 34 \x * \xo 5:34 \xt Mak 10:52; Ruk 7:50; 17:19\x*Tian míkan Yisasi véin evaránen tiamemí, “Tiraun noe, Éini mumunan manon eni aí kípaanten mifo ará kusin masá orono.” \p \v 35 Yisasi ma fara vaya siyákan maen monó átaru namuntá ma ánoní ukhein banta Yairasin amá pinté manáa vanta kayo ano eren me véin máa sen tiamemí, “Éin araun inka furen mifo ída vá enádá arú uman ameno.” \p \v 36 Máa siyákan mai vaya Yisasi ída avové en inin nan monó átaru namuntá ma anoní ukhein banta máa sen tiamemí, “Éi ída vá akhokho van iyáke mumunan mana vá ono.” \v 37 Máa siren béi minó nanin banta ayópá uren Pitan má Yemisin má be afá aváe Yonin má mai máa ano anan Yisasin má oren mino. \v 38 Monó átaru namuntá ma ánoní ukhein banta Yairasin amá barurá ma vetí ankan orivin maen Yisasi onákan kokhon nanin banta ano sisuvo siyáken kákantá ifí diyaren mino. \v 39 Máan tiyákan Yisasi maifin un pében betin máa sen tiamemí, “Para siretí ankan ifí diyákeyá kákantá tisuvo siya rafono. Ma arinta arará ída fúken béi faran auun bakhen mino.” \p \v 40 Máa síkan minó nanin banta ano véin nan intíkan béi mai nanin banta yo siantan barufá arafuvíkan mai arinta anóe afóen má bei eyo iyampon kanú manaú bá avíaren mai arinta ma kain bain karafarampin un peren mino. \v 41 \x * \xo 5:41 \xt Ruk 7:14\x*Um pében mai arinta ayan bana fakáaren máa semí, “Tarita kumi,” Mai vayai ana máan mi sikhen mino. “Titó arinta oe, séi éin tiamé umpo éi e mantano.” \v 42 Máa siyain má mai arinta arará ano manádá ainen e mantaaren oren mino. (Mai arintai orana sirantan kan orun kádan (12) mi varen mino.) Oríkan mai namumpin ma varé ein nanin banta ano ódaren kákantá anúden oreraen mino. \v 43 Máan tíkan mai ma afoká in onein dana san ena nanin banta ída siamino van Yisasi ákonaen betin tiamíden mai arinta arará ana yunan amino van tiamen mino. \c 6 \s1 Nasaretí Nanin Banta Ano Ma Yisasin Oyan Amein Baya Ino \r (Matiu 13:53-56; Ruku 4:16-30) \p \v 1 Yisasi mai varu me ampiren bei eyo iyampon kayo vá bei varu anará Nasaretí oren mino. \v 2 \x * \xo 6:2 \xt Yon 7:15\x*O varen Sabati yamú Yisasi monó átaru namumpin ódiven Tiyarafenui vaya vanasi siamiyákan iniren kokhon mano anúden oreraen temí, “Ai! Inte fákená ma vanta ano mai ákona vá afova vá mamáken ná ma avúavá danasinta afoká iyan nafino. \v 3 Pura sen béi mana má uvaran bantan ban mino. Béi Marian anin mi váken Yemisi, Yosepi, Yudasi, Saimoni siren mai kékái afá aváe ino. Béin ayómái setin má mafin ban mino,” siren béin namu inin mananten mino. \p \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Yon 4:44\x*Máan tiyákan Yisasi vetin tiamemí, “Sakhanampa vanta avíena varufá ban mifo vei varu anará bá minó bei mana nare vá be amápin má ída véin aví báé iyan mino.” \v 5 Betíi mumunan ída ákona ukhan pasen mi Yisasi mai varurá ída manáa avúavasí ina aí ma vain kéká aurá anan ayan kaúden ayofiyaren mino. \v 6 Máan tiyan ma vanasi ano ída mumunan iyain nan Yisasi kokhon ineine en mino. \s1 Yisasi Vei Eyo Iyampon Kayo Siantan Ma Monó Dorantá Orera Ein Baya Ino \r (Matiu 10:5-15; Ruku 9:1-6) \p Máan turen Yisasi mai akhempá ma varé ein baru kayo fimpá oriven monó baya e siamen oren mino. \v 7 Máan tiyáken baya varen orino van tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo araren namu aunan ma yo siantan ákona amíden kaní uriyan tiantan oren mino. \p \v 8 \x * \xo 6:8 \xt Ruk 10:4-11\x*Tian tiyáken maen Yisasi vetin máa sen tiamemí, “Ída vá mana yaná bare vá ayonta ana vá pákare orono. Ída vá dunan nafi unan nafi inká moni safi ída vá maman unampin bádo ono. \v 9 Tiretí ankan arantan anamun máa vá ure orin nompo ída vá ena au anamun má mamare orono. \v 10 Tiretí ankan ma mana varurá orinte mae mana namumpin mana vá bareya ínaimpáké mai varu me ampeno. \v 11 \x * \xo 6:11 \xt Apo 13:51\x*Mana varurá oresin ma ída avían má naumpin kaen ma inká tiretíi vaya ma ída ininti mae mai varu vá me ampire vetíi namu vara ma arantantá dampakháin nain ná me fúpá tian karú dano. Mai anon betíi namu avúavá aní intin betiyantá afová inten mino.” \p \v 12 Máa sirákan banasi ano ará baerano van eyo iyampon kayo ano oriyan monó baya e siamen oren mino. \v 13 \x * \xo 6:13 \xt Yem 5:14\x*Oriyáken betí ankan namu aunan kayo yo siantiyáken aí ma vain nanin banta aufá uveri féantan mai kayo ano asefaen mino. \s1 Monó Non Ma Féantan Banta Yoni Ma Furein Baya Ino \r (Matiu 14:1-12; Ruku 3:19-20, 9:7-9) \p \v 14 \x * \xo 6:14 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Ruk 9:19-20\x*Yisasi ma variyain avúavá baya ano minó akhempá orera íkan banasi ano ma mai vaya ana sen orera iyan maen Kin Eroti inen mino. Manáa kéká ano siyáken, “Monó Non Péantan Banta Yoni anon purin pinté evaránen e mantakhan mi enará ukhein ákona ano véimpin doriyan mino.” \v 15 Máa síkan manáa ano sen, “béi Iraisa ino,” sin inká ena kéká ano sen, “pefá ma vá ein sakhanampa vanta kayo an dakhen mai véi mana sakhanampa vantan ban mino.” \p \v 16 Máa síkan Eroti mai vaya kayo iniren temí, “Pefá ma séi anuran tíkeruna vanta Yoni anon purin pinté evaránen e mantakhanten mino.” \p \v 17 Mai farava máa sen naino. Eroti ano ve aná Erodiasin amusin ameno van bei aruvin banta kéká tíkan Yonin pákaan karavusifin kain baren mino. Be afá aváe Firipin aná Erodiasin ma véi mantaré ein mai van mi Yonin karavusií ukharen mino. \v 18 \x * \xo 6:18 \xt Riv 18:16\x*Erotin nan ma Yoni ano sen, “Éi e afá aváen aná ma yafeona mai ída kama ukha ono,” ma sein nan mino. \v 19 Máa ma sikhein nan Erodiasi ano Yonini aran naná máden béin aruan purono van iyaren mifo véimpin ída mai ákona varen mino. \v 20 Máan tiyákan maen Yoni funtáken kantasí ukhein banta vákan Eroti ano véi ma siyain baya kayo van kokhon ineine iyáken béin aya ono van inikharen mino. \p \v 21 Erodiasi ma Yonin arin nain aa van dosiyaré íkan Erotin ma ve anóe ano khaein damú e afoká en mino. Maí damú Eroti kákan dunan tariyáken béi kamanimpin ma ánoní ukhein banta kayo vá aruvin banta kayoi ánon banta vá Kariri fáké ánon banta kéká bá aran e átaru en mino. \v 22 E átaru ukhan Erodiasin araun mano mai ma iyukheimpin eriven danisiíen mino. Danisií íkan Erotin má mai ma yunan niyaré ein kéká bá ano kákan amusin en mino. Máan tíkan Kin Eroti ano mai arinta van temí, “Éi ma sinona mai yaná téi fara amenté uno.” \v 23 Máa siren Eroti asíká ayan befiyó uren béin tiamemí, “Éi ma sinona yaná téi fara amenté uno. Tesi yafisin nan ma aúban daíde simeno ma sesí mai fara máan tonté uno.” \p \v 24 Máa síkan mai arinta ano oren be anóentá mo inaemí, “Náinasá inantékun ná Kin mano siminten nafino.” Máa síkan be anóe ano evaránen béin tiamemí, “Monó non péantan banta Yonin ánon nará inan teno.” \v 25 Máa síkan mai arinta ano ainen evaránen Kin baípá o nóben temí, “Monó non péantan banta Yonin ánon mana yókifin kaúde simeno van muno.” \p \v 26 Máa siyain má Kin mano kákantá ará uman den mifo véi má ma váken dunan niyá ein kayo avorá ma asíká ayan befiyó uren tikhá ein nan iniren ída mai arinta avaya yo yurafuren mino. \v 27 Mai van Yonin ánon mo síkaren baren erino van esé ana mana aruvin banta siantan oren karavusi finte Yonin ánon mo síken mino. \v 28 Tikaren maen Yonin ánon maman dókifin kaúden mai arinta me amíkan baren be anóen mo amen mino. \v 29 Yonin ma arin baya vei eyo iyampon kayo ano iniren béin au e varen mo masíen mino. \s1 Yisasi Ma Yan Manápá Tauseni (5,000) Vanta Yunan Amein Baya Ino \r (Matiu 14:13-21; Ruku 9:10-17; Yoni 6:1-13) \p \v 30 \x * \xo 6:30 \xt Ruk 10:17\x*Yisasi ma vei eyo iyampon kayo siantan dorantá orikhá ein mai ovaránen e átarú uven betí ma yoriyá ein má banasi ma siamiyá ein baya kayo vá béin tiamen mino. \v 31 Kokhon nanin banta ano eriven oriven iyákan Yisasi má bei aposeri kayo vá ída yunan narí eimpin Yisasi máa sen betin tiamemí, “Erítifé banta ma ída van naipá o váké tivíká tifano.” \p \v 32 Máa siren betí ankan mana voti mamaren banta ma ida vain afokhantá oren mino. \v 33 Oríkan kokhon nanin banta ano veti ma oriyain afová uren minó kákan baru ráke nanin banta ano non akhempá tavaen mai ma orin naintá betin nare o varen mino. \v 34 \x * \xo 6:34 \xt Nam 27:17; Mat 9:36\x*O varé íkan Yisasi non akhempá oriven mai nanin banta oniyáken sipisipi kayo ano ma ída vetintá dafisin banta vákan iyukhen bainí ukharé íkan kákantá arunan uanten mino. Mai van kokhon danasinta vetin afova amen mino. \p \v 35 \x * \xo 6:35 \xt Mak 8:1-9\x*Afova ma amiyan áau eraven inúpasí íkan maen bei eyo iyampon kayo Yisasi vaintá eriven temí, “Banta i van akhempái e varé étifékun mi áau eraven mino. \v 36 Éi vanasi siantesin oriven ná ádé ma van nain baru khayo finte vetíi yunan miyaní ino.” \p \v 37 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tireti yantasá betin dunan ameno.” Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, “Kankan antareti moní kasá\f * \fr 6:37 \ft Mai kan antareti moní ma vain mai yan manápá ifo afápá kanú manaú un kádan biyontá ma variyain moní ino.\f* bereti o miyaníé betin me amenté tife rafuno.” \p \v 38 Máa síkan Yisasi vetin tiamemí, “Tiretí ankan nái máa veretí denan ban nafino oriveya onano.” Máa síkan betí ankan o oman afová uren me siamemí, “Dan manápá bereti vá kankanan noyana vái van mino.” \p \v 39 Máa síkan minó nanin banta sintin kata yaró manafin kumádú ino van betin tiamen mino. \v 40 Tiamíkan manafin mana antareti (100) ano kumaniyan inká enafin fifti (50) ano kumaniyan en oreraen mino. \v 41 Máan tuvíkan Yisasi mai yan manápá bereti vá kankanan noyana vá pákaaren inarufá kakháben mai yunan nan Tiyarafenun tusu sianten mino. Máan turen mai vereti kayo vá noyaná kanan má máden kisikisi uren bei eyo iyampon kayorá dákan mai nanin banta amen oreraen mino. \v 42 Amíkan minó ano kanaíen nen mino. \v 43 Narákan mai yunan antan tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) unan bíken mino. \v 44 Mai yunan ma naran banta máa ma yankafein mai yan manápá tauseni (5,000) ino. \s1 Yisasi Ma Non Daró Orein Baya Ino \r (Matiu 14:22-33; Yoni 6:16-21) \p \v 45 Narákan Yisasi ma vanasi siantan orera iyan maen bei eyo iyampon kayo van betin nare ainen botifin káusiven non e kháden Betsaidá akhempá orino van tiamen mino. \v 46 \x * \xo 6:46 \xt Ruk 5:16\x*Máan turen mai oyampáké béi amúkono van anufá óden mino. \p \v 47 Inupasi íkan mai voti ano non aúbaná bákan Yisasi veyáká non akhempá para varen mino. \v 48 Báken béi onákan uva ano voti e avékaan more mere iyákan betí ankan ákonaen non intaniyaren mino. Máan tiyákan ma kúkarosíen kakhano van in maen Yisasi non daró oriaren betin esantano van en mino. \v 49 \x * \xo 6:49 \xt Ruk 24:37\x*Máan tíkan bei eyo iyampon kayo ano véin onan non daró oríkan betí ankan béin nan ban mi eriyan mino sen iniren báden oreraen mino. \v 50 Minó ano véin ódaren kákantá akhokho van iyaimpin Yisasi ainen betin máa sen tiamemí, “Téi umpo ída vá tiretí ankan periya vano.” \v 51 \x * \xo 6:51 \xt Mak 4:39\x*Máa siren béi votifin un bákan uva kípavin minó ano sakha iyáken kokhon ineine en mino. \v 52 Yisasi ma vereti kisian ameini avúavái ana vetí ankan ída afová ukharen mino. Mai fara va ino. Betin aú ano ákona ukhan ída mumunan ban mino. \p \v 53 Betí ankan ma non e kháden Kenesaretí akhempá ódiven maen boti anan kuan kaen mino. \v 54 Máan turen ma vetí ankan boti finté eraviyain má banasi ano ainen Yisasin afová en oreraen mino. \v 55 Afová uren banasi ano mai akhempá oriviyan aí kéká ma varé ein aviren Yisasi vaintá duvasiká mo khaen oreraen mino. \v 56 Mai akhempá tító baru kayo vá kákan baru kayo vá inká akhempá ma vain baru kayo fimpá bá ma Yisasi orin maen banasi ma átaru iyain barurá aí nanin banta ayofano van béi vaintá aviren oriyaren mino. Aí nanin banta ano Yisasin nan áintí beni ayá au anamun áton aruvono van ínan en ina iyaren mino. Aí nanin banta ano ma inaúden aruvin maen mai kékái aí kípaantiyaren mino. \c 7 \s1 Banasi Ma Maman Avusese Iyain Danasinta Fákena Van Ma Yisasi Siamein Baya Ino \r (Matiu 15:1-9) \p \v 1 Farasisi kayo vá manáa Yerusaremi fáké man baya ma afová ukhein banta kayo vá Yisasi vaintá e átaru \v 2 \x * \xo 7:2 \xt Ruk 11:38\x*uven onákan manáa Yisasini eyo iyampon kayo ano Yutan nanin bantai avúavá durafuren ída ayan nare sesé inton dunan pákaren nen mino. \v 3 Minó Farasisi kayo vá Yutan kayo vá be anafu aráoni avúavá dakhafen ayan ma ída kamaen tesé ukhen maen ída yunan pákaren né iyan mino. \v 4 \x * \xo 7:4 \xt Mat 23:25\x*Betí ankan ma máketifá noren ma ovaránen eriven ma ída non péken maen mai yunan ída né iyan mino. Kokhon avúavá daná ma vetíi anafu aráopintena ma mantein mai ánain mi yakafen betíi kápi, kura, yóki, takhó tesé é iyan mino. \v 5 Máan tiyain mi vakan Farasisi kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá Yisasin inaen temí, “Éini eyo iyampon kayo ano ma ída ve anafu aráoni avúavá dakhafen ayan ída sesé iyain mai intesá ukhen nafino.” \p \v 6 Máa síkan Yisasi vetí ankan evaránen tiamemí, “Tiretí ankan kampun banta kayon banan mi fura sen tiretin nan mi sakhanampa vanta Aisaiya ano máa siren bompon uvamádan baren mino. \q1 “‘Ma vanta kayo ano oo máafói séin tiví daní iyan mifo vetí ankan ará ano nenta suron ban mino. \q1 \v 7 Betí ankan bantai man baya ma siamiyain mai van mi ‘Tiyarafenui vaya ino’ sé iyan mino. Máan tiyáken betí ankan téinta faran monó máan tiyan mino.’ \v 8 Tiretí ankan Tiyarafenui man baya me ifá ureya vantai avúavá máa anan ákona e fákare va ono.” \rq Ais 29:13\rq* \p \v 9 Mairá Yisasi vetin máa sen tiamemí, “Tiretí anafu aráoni avúavá ánain dakhafono van mi kama aafáke Tiyarafenui man baya yo ékiya ono. \v 10 Para vara seyo, Mosesi sikhen mino, ‘Éi e anóe afóeni vaya ánain ná dakhafono.’ \rq Eks 20:12; Diu 5:16\rq* \m Inká ena vá tiyáken, ‘Mana vanta ano ma ve anóe afóen nan ma namu vaya sin nain ná arintin purino.’ \rq Eks 21:17; Riv 20:9\rq* \v 11 Purinten mifo siretí máa sé iya ono, ‘Mana vanta ano ma ve anóe afóen ayain moní dákaren békanan tiamé iyan mino, “Téi ma moní Tiyarafenu ameno van derúna ino.” ’ \v 12 Mai máan ma inten béi ída vá be anóe afóen kama ino. \v 13 Tiretí ankan ma anafu aráon pintena vareona mai avúavá ánain dakhafiyákeya Tiyarafenui vaya ma kantifin karú dareya siretí ma avúavá daná kokhon mano variya ono.” \s1 Banasi Ma Maman Painí Íyaí Pákena Van Ma Yisasi Sein Baya Ino \r (Matiu 15:10-20) \p \v 14 Máa siren evaránen Yisasi vanasi aran erin tiamemí, “Tiretí ankan téinti vaya inere vá afová ono. \v 15 \x * \xo 7:15 \xt Apo 10:14-15\x*Mana yaná ma mafá baren banta aúpin ma aravin mai ano ída vanta fainí é iyan mifo vanta aupinté má édan mai yaná kayo ano anan banta fainí é iyan mino. \v 16 Átaren ma van nain banta ano vá ineno.” \p \v 17 Béi ma mai nanin banta me ampiren má naumpin orivíkan bei eyo iyampon kayo mai vaya ma sian baé ádeini anavan béintá inaen mino. \v 18 Ina íkan béi vetin tiamemí, “Tiretí bá dere ídá inikhe fono. Minó daná ma mafá bare ma vanta aúpin aravin mai ano ída vanta faini é iyan mino. Ída ino! \v 19 Mai yaná ano ída vanta amafompin oré iyan mino. Mai yaná ano arápin araven arái íkan ara masípin mo karákan aravé iyan mino.” Ma vaya fókéi Yisasi minó dunanan avusese ukhen ne sen mino. \p \v 20 Mairá béi máa semí, “Mana yaná ma vanta aúpin varen ma édiyain manon banta maman painí é iyan mino. \v 21 Minó daná ma ineine finté afoká é iyain mai yana sinta ino. Minó namu ineine in avúavá, pamúkuí in, umoyan in, banta aruan purin, \v 22 ábasu yurafurin, ena ina yana san kampun tin, ara ara namu avúavasí in, baya atákaré en kampuntin avúavá bá Tiyarafenu ará namu uanten béin oyampá baya sin avúavá bá baya átakharé uren be au kákaní in avúavá bá óen in avúavá bá \v 23 minó mai namu avúava sinta anon banta aúpin baren ma éden maen mai anon maman banta fainí é iyan mino.” \s1 Mana Fonisiá Nanin Mano Ma Yisasintá Mumunan Ein Baya Ino \r (Matiu 15:21-28) \p \v 24 Yisasi mai varu me ampiren Taiyá barafá e manten oren mino. Oriven béi mana namumpin un pében ída mana vanta ano afová ino van en mifo véi ída kanaíen aúpá baren mino. \v 25 Mana nanin mano véi ma o vain baya iniren be araun namu aunan mano fákakhan baré in mai nanin mano Yisasin arantampin mo aron kanan durafú den matimen mino. \p \v 26 Siriá barafin Fonisiá kaein Kiriki váken béi Yisasin nan be araun aufin ma namu aunan bain do siantano van tiamen mino. \v 27 Yisasi evaránen béin tiamemí, “Tetí iyampon nare vá dunan amékun ná kanaí en nano. Ída vá iyamponi yunan tetí maman iyan oofen karú dá tifano.” \p \v 28 Máa síkan mai nanin mano evaránen béin tiamemí, “Bafan noe! Pura siya ompo sakhó aránaópá bain iyan kayo ano iyamponi yunan antan ma eravein mi né iyan mino.” \p \v 29 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Éi ma máa seona rá namu aunan mano inka e araun aú pinté me ampiren oren mifo éi evaráne orono.” \v 30 Máa síkan mai nanin mano evaránen be amápin o onákan namu aunan mano ve akhá me ampiren orivíkan béi sakhópin bakhen baren mino. \s1 Yisasi Ma Átaren Kontan Ída Kama En Baya Siyain Banta Ayofein Baya Ino \p \v 31 Mai ráké Yisasi e mantaaren Taiyai vara me ampiren Saidonii vara aúbana oriaren Kariri non akhempá orun nóben Dekaporisi varafá oren mino. \v 32 Oríkan manáa ano mana átaren kontan ída kamaen baya siyain banta avían Yisasi vaintá meren, “Béin nan ayan kaú antano,” sen mino. \v 33 Máa síkan Yisasi mai vanta avíaren minó nanin banta me ampiren manáa nentá békan mana oriven mai vanta átarempin Yisasi ayantá akhare siren mai vanta amafintá kaen mino. \v 34 Máan turen Yisasi inarufá kakháben avádóden aunan mamaren mai vantavan Aramaiki vaya finté temí, “Efata.” Mai máan ma semí, “Divono.” \v 35 Máa siyain má mai vanta amafintá ma yampakhen uman diyá ein daná orivin átaren inen baya kamaen ten mino. \p \v 36 \x * \xo 7:36 \xt Mak 1:43-45\x*Máan turen Yisasi vetí ankan airo ananí uantá den ída vá ma avúavá baya ena nanin banta siamero. Máa siren béi ákonaen airo ananí urákan betí ankan mai avúavá moéken tian afoká en mino. \v 37 \x * \xo 7:37 \xt Ais 35:5\x*Máan tíkan minó ano anúden oreraen temí, “Átaren ma kontaré ein mano kamaen iníkan inká baya ma ída siyaré ein mano vaya síkan Yisasi ma minó avúavá barein mano kamaen mino.” \c 8 \s1 Yisasi Ma Kamí Kamí Tauseni (4000) Vanta Yunan Amein Baya Ino \r (Matiu 15:32-39) \p \v 1 \x * \xo 8:1 \xt Mak 6:35-44\x*Máan ten nókan maná damú kokhon nanin banta ano Yisasi vaintá átaru ukhan betíi yunan ída vaimpin bei eyo iyampon kayo arákan erin tiamemí, \v 2 “Kanú manaú damúi ma nanin banta sen má bákan betíi yunan minó kípavíkan dunan ída van tirun kiyan mino. \v 3 Manáa ano ayá aa sáké erikhein betí ankan ma arafan tiantékun betíi varufá oriyaren ayanafá auu entave entave intin aasá o ankaminten mino. \p \v 4 Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano máa sen béin tiamemí, “Ma vanta ída van kámá barafá ifo setí kanaisá erá bereti máderá ma nanin banta amenté tiferafuno.” \p \v 5 Máa síkan Yisasi vetí ankan inaemí, “Tiretí nái máa vereti yáke fono.” \p Síkan betí ankan temí, “Dan manápá ifo afápá kan un ká dan mino.” \v 6 Síkan mairá béi minó nanin banta van barará kumaneno síkan barará kumamin dan manápá ifo afápá kan un kádan bereti máden Tiyarafenun tusu siantáden kisiren bei eyo iyampon kayorá dákan banasi amen mino. \v 7 Bei eyo iyampon kayo ano manáa sító noyana kayo kain baré íkan Yisasi mai máden Tiyarafenun tusu siantáden bei eyo iyampon kayorá dákan betí ankan máden banasi amen mino. \p \v 8 Amíkan minó nanin banta ano kanaíen naran antan o éke e éke uren daa manápá ifo afápá kan un kádan unan bíken mino. \v 9 Kamí kamí tauseni (4,000) vanta anon mai yunan narákan Yisasi vetí ankan tiantan oren mino. \v 10 Orivíkan béi votifin bei eyo iyampon kayo vá un kumamen Daramanuta varafá oren mino. \s1 Farasisi Kayo Ano Ma Yisasin Nan Inaru Fáke Avúavá Aní Intin Onano Van Ein Baya Ino \r (Matiu 16:1-4) \p \v 11 Maná damú Farasisi kayo ano Yisasin akhenóka uan onono van béi vaintá mana inaru fákena avúavasí í oná tifano sen inaen mino. \p \v 12 \x * \xo 8:12 \xt Mat 12:39; Ruk 11:29\x*Máa síkan Yisasi veyan avádúan onan uman diyaimpin temí, “Teréa ma vain nanin banta ano nái vará téin nan mana avúavá aní ino van tiyan nafino. Téi fura siré tiretin tiamé uno. Tiretí ankampin téi mana avúavá daná ída aní onté uno.” \v 13 Máa siren béi votifin un kumamen non e kháden ena ufá oren mino. \s1 Erotin Má Farasisi Kayo Vái Yisirá Ma Siádein Baya Ino \r (Matiu 16:5-12) \p \v 14 Eyo iyampon kayo ano áúden ída vereti varanton oriyákan mana vereti ana votifin baren mino. \v 15 \x * \xo 8:15 \xt Ruk 12:1\x*Yisasi vetí ankan amaan temí, “Tiretí ankan Farasisi kayoi yisi vá Erotini yisi vasará antan ono.” \p \v 16 Máa síkan betí ankan Yisasini vaya ída afová ukhen betiyan ten orera emí, “Tetí ankan ída vereti yákékun mai van mi véi sen mino.” \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Mak 6:52\x*Máa siyákan Yisasi afová uren betin inaemí, “Nái vará tiretí ankan bereti ída yáké uno sé orera iya rafono. Tiretí ankan ída afova vá e ine ukhen nan mi siretin ará ano uman diyan mino. \v 18 Tiretí ankan auu vákaya ompo ída oniya ono. Tiretí ankan átaren bákaya ompo ída vaya iniya ono. \v 19 \x * \xo 8:19 \xt Mak 6:41-44\x*Téi ma yan manápá bereti ma yan manápá tauseni (5,000) nanin bantafin kisirékun ma mai vereti antan ma fara vá ein nái máa unan ná bá de fono. Á unten nafino.” \p Síkan betí ankan temí, “Tiyan míkan mifo sirantan kan orun ká dan mino (12).” \p \v 20 Máa síkan Yisasi vetí ankan inaen temí, “Ená damú ma séi yan manápá ifo afápá kan un kádan bereti ma kamí kamí tauseni (4,000) bantafin ma kisiré amékun ma minó ano narákan mai antan bereti nái máa unan ná tiretí ankan bíkhe fono.” \p Máa síkan betí ankan temí, “Dan manápá ifo afápá kan un kádan mino.” \p \v 21 Síkan béi vetin tiamemí, “Mai siretí ankan ídá afová ukhe rafono.” \s1 Yisasi Ma Auu Yufúkukhein Banta Ayofein Baya Ino \p \v 22 Yisasi vei eyo iyampon kayo vá Betsaidá oríkan manáa nanin banta ano mana auu yufúkukhein banta avían Yisasi vaintá me khaúden béin nan mai vanta aurá ayan kaono sen mino. \v 23 Síkan Yisasi mai auu yufúkukhein banta ayan pákaaren mai varu me ampiren aviren oren morun baru akhempá kaúden mai vanta auufen akhare siren be ayan mai vanta aurá kaúden inaen temí, “Éi kaná manáa yanasinta oniya fono.” \p \v 24 Máa síkan mai vanta ano yan auu mááken onen temí, “Eyo, téi vanasi oniyá umpo vetí ankan daa ana kayo ma kayamanaen noiní iyan mino.” \p \v 25 Máa síkan Yisasi evaránen mai vanta auufen ayan kaúan tádan auu kama uvin mai vanta ano kákantá auu mariyáken minó daná kamaen onen mino. \v 26 Máan turen mai vanta Yisasi siantan be amápá oriyákan temí, “Ída vá mai varufin umperano.” \s1 Pita Ma Yisasi Nan Tiyarafenu Ano Ma Aní Ukhein Banta Ono Sein Baya Ino \r (Matiu 16:13-20; Ruku 9:18-21) \p \v 27 Mai ráké Yisasi vei eyo iyampon kayo vá e manten Sisaria Firipaí barufimpá oriyákan ayanafá Yisasi vei eyo iyampon kayorá inaemí, “Minó nanin banta ano séin nan iye inó tiyan nafino.” \p \v 28 \x * \xo 8:28 \xt Mak 6:15\x*Máa síkan betí ankan evaránen bein tiamemí, “Manáa nanin banta ano éin nan monó non péantan banta Yoni ino síkan inká ena kéká ano sakhanampa vanta Iraiya ino síkan ena kayo ano mana feyan sakhanampa vanta ino siyan mino.” \p \v 29 \x * \xo 8:29 \xt Yon 6:68-69\x*Máa síkan Yisasi inaemí, “Tiretí iye inó téin nan tiya rafono.” \p Síkan Pita evaránen tiamemí, “Éi Karaisi\f * \fr 8:29 \ft Kiriki vaya finté \fq Karaisi \ft ma sikhein mai \fq Tiyarafenu ano ma vei vanasi evaránen avirano van ma aní ukhá ein banta \ft van mi sikhen mino. Ruk 20:41, 22:67, 23:35; 24:26, 46; 23:35; 24:46; Apo 3:20; 1Yo 5:1; Rev 11:5 fin ná dere onano.\f* Tiyarafenu ano ma fefá ma sen minó nanin banta evaráne aviranono ma sikaré ein banta ono.” \v 30 \x * \xo 8:30 \xt Mak 9:9\x*Máa sirákan Yisasi vei eyo iyampon kayo airo ananí uanten ten mino. Pura ifo séi Karaisi umpo ída vá mai vaya ena nanin banta siameno. \s1 Yisasi Ma Veyan Púaren E Mantan Nain Baya Sein Mino \r (Matiu 16:21-28; Ruku 9:22-27) \p \v 31 Máa siren mairá betí ankan afova amen temí, “Banta Anin mano kákan aí barantin minó ánon banta kayo vá monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein banta kayo vá béin oyan amiren béin aruan purinten mino. Aruan púdantin kanú manaú damú orivintin béi evaránen e mantanten mino.” \v 32 Máa siren Yisasi mai vaya ana afoká amá uan betí ankan amirákan Pita ano véin do aviren akhempá mo khaúden araíen asen temí, “Mai ma siyaona vaya ída vá teno.” \p \v 33 Máa siyákan Yisasi yovaéan bei eyo iyampon kayo oniyáken Pitan asen temí, “Ban Anon noe. Téin toyampá entavono. Éi ída Tiyarafenui ineine ánain dakhafiya ono. Ída ino. Éi vantai ineine ánain mi yakafiya ono.” \v 34 \x * \xo 8:34 \xt Mat 10:38-39; Ruk 14:27\x*Mairá Yisasi minó nanin banta vá bei eyo iyampon kayo vá arákan béi vaintá eríkan betí ankan tiamemí, “Mana vanta ano ma séin tínain ma vákurono van beyan maman bararasí urená bei yaa unkamádan mamaren ná téin tínain bákurino. \v 35 Para vara seyo, mana vanta ano ma vei aunantá ma yafisintin maen mai veni aunan o afeyoranten mifo vanta ano ma séi má tenti kama vaya va san ma iniren bei aunan ampirákaren mai ano evaránen bei aunan baranten mino. \v 36 Mana vanta ano ma minó ma vara ráke yanasinta ma mamarantin beni aunan ma aiyóbintin minó daná ano intesá ená béin ayainten nafino. \v 37 Mai nái yaná pókesá banta ano evaránen bei aunan miyaní inten nafino. \v 38 \x * \xo 8:38 \xt Mat 10:33\x*Taréa ma ume vá nanin banta ma vaimpin ma mana vanta ano ma séin má tenti vaya vasa ma ayave iyá intin maen Banta Anin mano ma ve afóeni kakhan má kantá enisori kayo vá ma ayompin erin nain damú mai vanta van be yeren ayave uantanten mino. \c 9 \p \v 1 \x * \xo 9:1 \xt Mak 13:30\x*Yisasi vetí ankan máa sen tiamemí, “Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Ma ma mantakhein pinté manáa ano ída fúkantin mi Tiyarafenui yafasin mano vei ákona vá erintin mi vetí ankan onanten mino.” \s1 Yisasin Au Vukhafá Ma Enará Ein Baya Ino \r (Matiu 17:1-13; Ruku 9:28-36) \p \v 2 \x * \xo 9:2 \xt Apo 3:22; 2Pi 1:17-18\x*Dan manápá ifo afápá mana un kádan damú orivíkan Yisasi ano Pitan má Yemisin má Yonin má avíaren mana ayá anurá betí ankan mana un báken Yisasi vetí avorá be au ayúden ena vukafaíen mino. \v 3 Béini auí daná ano oon ma kheiní íkan efanten uron en mino. Ma vara ráké mana ano efanten davaráe sesé urantin ída kanaíen maman máan efanten inten mino. \v 4 Máan tiyain má Iraiyan nú Mosesin nú betí ankan baintá afoká uven Yisasin má baya siyákan betí onen mino. \p \v 5 Máan tíkan Pita ódaren Yisasin tiamemí, “Aru soe, setí ankan ma sító namun kanú manaú en nina vá Mosesi nina vá Iraiya nina vá ma uvará tifanuna mai kama ukhen mino.” \v 6 Pita kákantá akhokho van iyáken béi ma sin nain baya ída afová ukhan inká Yemisin nú Yonin nú bá dere kákantá akhokho van iyaren mino. \p \v 7 Mairá máan tiyain má konan mano eriaren betí ankan me úkuá darákan mai konan pinté mana oova ano máa semí, “Ma séin tanin uron mino. Béin nan téin moéken tiraniyan mino. Béin avaya vá inero.” \v 8 Máa siyain má manádá betí ankan onen eúkin ída ena vanta vákan Yisasi veyáká ana vetin má baren mino. \v 9 Betí ankan mai anu me ampiren eriyákan Yisasi vetin airo ananí uanten temí, “Ma yanasinta ma oneona mai siretí ída vá ena vanta sian mikhesin ná Banta Anin ma masí pinté orun mantavinti vá tiameno.” \v 10 Máa sirákan betí ankan mai vaya fákaan ákona uren betiyan mana sen oreraen mino, “Mai ma masí me ampiré e mantanté uno ma sikhein mai nái yana sará ten nafino.” \p \v 11 \x * \xo 9:11 \xt Mar 3:1\x*Betí ankan Yisasin inaemí, “Pará man baya ma afová ukhein banta kayo ano sen ná peyan sakhanampa vanta Iraiya nare vá erino siyan nafino.” \p \v 12 \x * \xo 9:12 \xt Íbo 22:1-18; Ais 53:3; Mar 4:5-6\x*Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Eyo mai fura ino. Iraiya ovaránen eriven minó daná maman puntaranten mifo feyan sakhanampa vanta kayo ano máa sikhen mino, ‘Banta Anin mano uman baren berai sintin béin oyan aminten mino’ sen pará tikhan nafino. \v 13 \x * \xo 9:13 \xt Mat 11:14\x*Máa sikhan mifo séi seretin tiamé uno. Iraiya inka fe erikhen mino. Bompon mano ma sikhá einíen betíi anunu kípen ara ara avúavá ben amaniná kaen mino. \s1 Namu Aunan Bá Ein Iyampon Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Matiu 17:14-21; Ruku 9:37-43) \p \v 14 Máa siren betí ankan araven eyo iyampon kayo ma varé eintá o uníkan kokhon nanin banta vetin má iyukhan man baya ma afová ukhein banta kayo ano vaya fóké betin má aruvein an diyaren mino. \v 15 Máan tiyan baren mai nanin banta ano onákan Yisasi orin minó ano anúden orera uren tavaen mo véin kamaen mino. \v 16 Máan turan mairá béi vetin inaemí, “Tiretí ankan nái vará baya fóké man baya ma afová ukhein banta kayo vá aruvein an diya rafono. \p \v 17 Máa síkan mai nanin banta aúbanáké mana vanta ano evaránen Yisasin máa sen tiamemí, “Aru soe, séin tanin namu aunan mano véimpin bákan orá iyákái éi vaípá béin aviré eré uno. \v 18 Kokhon damú mai namu aunan mano ákonaen béin pákaren barará maman asédan bavin oo fenté efanten akhare avanen eravin maen aveantuntá inkékípiyákan béin au ano kafifi sé iyan mino. Máan tiyákái éini eyo iyampon kayo van mai namu aunan do siantano sékun betí ankan ída kanaíen mino.” \p \v 19 Máa síkan iniren Yisasi evaránen banasi siamemí, “Ída mumunan bain nanin banta oe! Nái máa yádasá téi siretin má para vante rafuno. Nái máa yádasá téi siretíi uman barante rafuno. Tiretí ankan mai iyampon avire séi ma varunará ereno.” \v 20 Máa síkan betí ankan mai iyampon aviren Yisasi vaintá eriyain má mai namu aunan mano Yisasin onen mai iyampon ainen ankaman karúdan barará baven baé baé íkan efanten akhare oo fenté avanen mino. \v 21 Máan tiyain má Yisasi ve afóenta inaemí, “Nái máa yádasá béi máan tiyan nafino.” \p Síkan be afóe semí, “Béi ma araráká ma vá ein táké ino. \v 22 Kokhon damú mai namu aunan mano véin aruan purono van irafin nafi nompin nafi yauman karú diyan mifo éi kaná tétin nan arunan ureyá tiya inte fono.” \p \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Mat 21:21; Mak 11:23\x*Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Éi ma mumunan inteya éi kanaíeya minó daná baran nono.” \p \v 24 Máa siyain má mai iyampon afóe ano evaránen temí, “Téi mumunan ukhé umpo senti mumunan tiyaesin mo ákona ino.” \p \v 25 Máan tiyákan banasi savaen e átaruin Yisasi ódaren mai namu aunan béi asen temí, “Éi átaren konen oo uman dan aunan noe. Téi éin tianté umpo mai iyampon ampireya entavuveya enádá bá ída vá béimpin oferano.” \v 26 \x * \xo 9:26 \xt Mak 1:26\x*Máa siyain má mai namu aunan mano avádóden bádiyan mai iyampon máden antú antú iyáken béin me ampiren orivíkan mai iyampon purein an davin minó ano óden temí, “Béi inka furen mino.” \v 27 Máa siyain má Yisasi mai iyampon ayan bana fákaren orun ayanoran béi e manten mino. \p \v 28 Mantavíkan Yisasi ínaimpáké mánaumpin oríkan bei eyo iyampon kayo ana váken béin inaemí, “Mai náisá ukhará tetí ankan ída kanaí erá mai namu aunan do sianté tiferafuno.” \p \v 29 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tireti ma Tiyarafenu vaípá ma kokhon dádá amúkinte maen máan namu aunan kanaíe yo siantan nompo ena aa ída van mino.” \s1 Yisasi Ma Veyan Púaren E Mantan Nain Nan Ma Kan Dádasí En Tein Baya Ino \r (Matiu 17:22-23; Ruku 9:43-45) \p \v 30 \x * \xo 9:30 \xt Yon 7:1\x*Mairá betí ankan mai varu me ampiren Kariri vara aúban oriyáken mana ano ída afová ino van Yisasi inen mino. \v 31 \x * \xo 9:31 \xt Mak 8:31; 10:32-34\x*Para va ino. Bei eyo iyampon kayo vei furin afova ameno van mino. Béi semí, “Banta kayo ayampin Banta Anin amintin béin aruan purinten mino. Aruan púdantin ma kanú manaú damú orivintin béi evaránen e mantanten mino.” \v 32 \x * \xo 9:32 \xt Ruk 9:45\x*Máa síkan betí ankan ída mai vaya afová ukhen béin inain nan peren mino. \s1 Inaru Yafisimpin Iyé Kákaní Inten Nafino Ma Sen Ina Ein Baya Ino \r (Matiu 18:1-5; Ruku 9:46-48) \p \v 33 Mairá betí ankan Kapeniamú oren mino. Oriven béi ma mápin báken betin inaemí, “Ayanafá tiretí ankan nái vará asive asive iya rafono.” \v 34 Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano iyé minóti kákan ban nafino siren ayanafá asiven eriyaren béin ída siamen mino. \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Mat 20:25-27; Mak 10:43-44; Ruk 22:24-26\x*Maira Yisasi kumamen tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon aran eríkan betí ankan tiamemí, “Mana vanta ano ma kákaní ono van minó banta ánaimpá báken ná minói eyo vá bariyan bano.” \p \v 36 Máa siren Yisasi mana arara iyampon avían betin aúbanapin mantaan táden béin ayan bana fákaren o yafayóden betí ankan tiamemí, \v 37 \x * \xo 9:37 \xt Mat 10:40\x*“Iye anó téin nan inireyá mana máan tukhein iyampon arará aya inten nafi mai ano séin mi siya inten mino. Inká iye anó téin tiya inten nafi mai ída séin tiya inten mifo Tifóe ma séin tisintá erikheruna mai véin mi aya inten mino.” \s1 Iyé Ída Setinti Namuroí Inten Nafino, Mai Setin Tirona Ino Ma Sein Baya Ino \r (Ruku 9:49-50) \p \v 38 Yoni véin tiamen temí, “Aru soe, setí ankan onékun mana vanta ano éin avíkánamu aunan do siantiyaren mifo véi ída setí ankan ma manápá noin bantan bakái véin airo ananí uanté uno.” \p \v 39 Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Tiretí ankan ída vá béin airo anani uantano. Mana vanta ano ma séin tivíká ma mana avúavá daná ma uvariyaren mai vanta ano ída ainen téin nan namu vaya sinten mino. \v 40 \x * \xo 9:40 \xt Mat 12:30; Ruk 11:23\x*Setin ma ída namuroí iyain banta mai setin tirona ino. \v 41 \x * \xo 9:41 \xt Mat 10:42\x*Téi fura siré tiretin tiamé uno mana ano ma siretin nan Yisasini kéká ino siren ma non dáan amin nain mano fura siren bei miyan baranten mino. \s1 Umeíin Avúava San Ma Yafíken Ban Baya Ino \r (Matiu 18:6-9; Ruku 17:1-2) \p \v 42 “Banta ano ma mana auyen monó kéká ma séintá mumunan ukharé intin ma vetí ankan pinte ma e avíá dantin ma umefin orintin mae vá mai vanta amempin ná kákan onámaná kurená un nompin karúdantin námen aravino. \v 43-44 \x * \xo 9:43-44 \xt Mat 5:30\x*Éin ayan mano ma umefin ma avían kaintiya mai ayan ná tikareya karú dano. Mana ayan mana ma éin baréinti kanaíe éi ída kípan aunan baran nono. Mai kama inten mifo éin ma kankanan ayan ma áesin báken mana ayan mano umeí iyá intin mae ída kípan íra ma kiyan ma uman baren berai siyan purin barufin mi orin nono.\f * \fr 9:43-44 \ft Manáa vompon mano ves 44 kaen mino. Mai vesi ano ves 48 vá manaí ukhen mino.\f* \v 45-46 Éin arantan mano ma umefin ma avían kaintiya mai arantan ná tíkareya karú dano. Mana arantan mana ma éin baréintiya ída kípan aunan kanaíeya varan nono. Mai kama intenmifo éin ma kankanan arantan ma áesin báken mana arantan mano ma umeí iyá inti mae ída kípan ira ma kiyan ma uman baren berai siyan purin barufinmi orin nono.\f * \fr 9:45-46 \ft Manáa vompon mano ves 46 kaen mino. Mai vesi ano ves 48 vá manaí ukhen mino.\f* \v 47 \x * \xo 9:47 \xt Mat 5:29\x*Éin auu ano ma umefin ma avían kaintiya mai auu víaná karúdan orino. Mana auu ana ma éin baréinti Tiyarafenui yafisimpin oferan nono. Mai kama inten mifo éi ma kankanan auu ma áesin báken mana auu ano ma umeí iyá inti mae ída kípan ira ma kiyan ma uman baren berai siyan purin barufin mi orin nono. \p \v 48 Mai varufin tító bintókéna kayo ma vetí ankan aufin bain mai ída furintin ira ída yusiminten mino. \rq Ais 66:24\rq* \p \v 49 Tiyarafenu ano minó nanin banta kama ino van ara ara uman betin ané ma kaiyain mano irará ma iyó uren antereiní iyan mino.\x * \xo 9:49 \xt Riv 2:13\x* \v 50 \x * \xo 9:50 \xt Mat 5:13; Ruk 14:34\x*Un kama yaná ifo veni ase ma kípavintiya siretí ankan náisá uresin ná evaránen ase inten nafino. Éi un ande vá afá aváen má manafin kamaeya vano. \c 10 \s1 Ábasu Ma Yurafurin Avúavá Baya Ino \r (Matiu 19:1-12; Ruku 16:18) \p \v 1 Yisasi mai varu me ampiren Yudia varafá oriaren Yodan non e kháden ena ufá oríkan kokhon nanin banta ovaránen béi vaintá e átaru íkan béi ma iyain avúavasíen Tiyarafenui vaya vetí ankan tiamen mino. \p \v 2 Tiamiyákan Farasisi kayo ano véi vaintá eriven béin akhenókaen temí, “Tetinti man baya ano kanaisá intin ná mana vanta ano ve aná ifá uantanten nafino.” \p \v 3 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiretí ankan Mosesi ano intéa man bayá amikhan nafino.” \p \v 4 \x * \xo 10:4 \xt Diu 24:1-4; Mat 5:31\x*Máa síkan betí ankan temí, “Banta ano ve ábasu ma yurafurin bompon uvamá daren ná be aná ifá uantanon Mosesi sikharen mino.” \p \v 5 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiretí ankan átakharé en nan mi Mosesi ma man baya siretin uvaman amikhan mino. \v 6 PefáTiyarafenu ma araíen minó daná ma uvarein damú “béi vanta vá anasi vá uvaren mino.” \rq Esé 1:27; 5:2\rq* \m \v 7 \x * \xo 10:7 \xt Efe 5:31-33\x*Máan tukhan mi vanta ano ve anóe afóen ampiren be aná bá manafin kasukhen mino.\f * \fr 10:7 \ft Manáa vompompin ída \fq “be aná bá manafin kasukhen mino” \ft sikhen mino.\f* \v 8 Mai vanta vá anasi vá ano mana vukhafaí ukhen mino. \rq Esé 2:24\rq* \m \v 9 Máan tukhan ma Tiyarafenu ano veyantái vanta vá anasi vá maman kasuantákein mai vanta ano ída yaimin nono.” \p \v 10 Máa siran betí ankan ínaimpáké má naumpin oriven Yisasintá bei eyo iyampon kayo ano mai vaya van evaránen inaen mino. \v 11 \x * \xo 10:11 \xt Mat 5:32\x*Inaíkan béi vetí ankan tiamemí, “Mana vanta ano ma ve aná ifá uren ma ena nanin ma o varanten mai vanta ano mai nanin má pamúkuíi inten mino. \v 12 Inká mana nanin mano ma ve avafun ifá uren ma ena vanta ma o varanten mai nanin mano mai vanta vá pamúkuíi inten mino.” \s1 Yisasi Ma Arará Iyampon Arintan Avu Uantein Baya Ino \r (Matiu 19:13-15; Ruku 18:15-17) \p \v 13 Manáa ano Yisasin nan ayan ánontá kaú antanovare siren arará iyampon arinta aviren eríkan beni eyo iyampon kayo ano vetí ankan asen mino. \v 14 Asíkan Yisasi vetí ankan onan aran kiyaimpin temí, “Tiretí ankan áesin arará iyampon arinta séi varunafá erino. Tiyarafenui Yafisin mai kayo ma einí ukhein nanin banta ina ino. \v 15 \x * \xo 10:15 \xt Mat 18:3\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno mana nanin banta ano ma ída arará iyampon arinta anden ma Tiyarafenui Yafisin ída varanteya maifin ída kanaíeya oferan nono.” \v 16 Máa siren mai iyamporinta yafayó diyan ayan ánontá kaúden avu amen mino. \s1 Kokhon Ona Vain Pumarai Vaya Ino \r (Matiu 19:16-30; Ruku 18:18-30) \p \v 17 Mairá Yisasi e manten oríkan mana vanta ano savaen me aron durafúden matimen temí, “Kama aru soe, séi inté ma erá ídakípan aunan barante rafuno.” \p \v 18 Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Pará éi séin nan kama e siya fono. Tiyarafenu veyáká anan kama ukhen mino. \v 19 Man baya éi afová ukha ono. \q1 ‘Ída vá banta aruan purono.’ \q1 ‘Ída vá ábasu namu ono.’ \q1 ‘Ída vá umoyan daná barano.’ \q1 ‘Ída vá ena vanta kampun kó tiantano.’ \q1 ‘Ída vá kampun tire ena ína yaná barano.’ \q1 ‘E anoifon aránaó pasá bano.’” \rq Eks 20:12-17; Diu 5:16-20\rq* \p \v 20 Máa síkan mai vanta ano Yisasin tiamemí, “Aru soe, séi ma iyampon táké eré tare ma e varúna mai man baya kayo máa minó bákuriyá uno. \p \v 21 Máa síkan Yisasi véin ódaren arunaná máden béin tiamemí, “Éi mana yaná o útúka ompo ei ona minó mo sarí ure vá ona ma ída van nanin banta mai moní ameno. Amiráka mae mai ínaimpáké inaru fáke kama yaná baran nompo eriveya séin tivákurono.” \v 22 Máa síkan mai vanta ano kokhon ona kaúdákaréin ará ano uman diyaimpin me ampiren oren mino. \p \v 23 Orivíkan Yisasi vei eyo iyampon kayo onen eúkiyan temí, “Ona ma kokhon kain ma vain banta ano Tiyarafenui yafisimpin ída kanaíen oferanten mino. \v 24 Máa síkan bei eyo iyampon kayo mai vaya van anúden orera íkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tikhafana oe, banta ano ma Tiyarafenui yafisimpin ma oferan mai ákona yoran mino.\f * \fr 10:24 \ft Manáa vompompin ena vaya asotú ukhen mino: \fq “Kokhon ona ma varano van inikhein kéká ano ma Tiyarafenui yafisimpin ma oferan mai ákona yoran mino.”\f* \v 25 Kameri ano ma ufi aimpin ódin mai uman dakhen mifo kokhon ona ma yákein kéká ano ma Tiyarafenui yafisin barufin ma ódin mai moéken uman mi yakhen mino. \p \v 26 Máa síkan beni eyo iyampon kayo anú duren betiyan ten orera emí, “Máan ma ukhantin maen mai iye ná Tiyarafenu ano kanaíen aviranten nafino.” \p \v 27 Máa síkan Yisasi vetí ankan kakháben temí, “Minó danápin banta ano ída kanaí inten mifo Tiyarafenu veyáká anan kanaí inten mino.” \p \v 28 Máa síkan Pita ano Yisasin mana vaya siamemí, “Ineno setí ankan minó daná me ifá uréi éin dakhafiyá uno.” \p \v 29 Máa síkan Yisasi semí, “Téi fura siré tiretin tiamé uno. Manáa vanta kayo ano ma sen má tenti kama vaya va san ma iniren afá aváen má ayofin má anóe afóen má iyampon má dunan ana vá ma me ampikharen maen \v 30 betí ankan ena mana antaretivá (100) baranten mino. Betí ankan ma varará para vantin Tiyarafenu ano vetí ankan ma fefa mantá ein danasinta esantaren kokhon daná aminten mino. Betí ankan kokhon má bá afá aváen má ayofin má anóe afóen má iyampon má dunan ana vá barantin maen manáa vanta kayo ano vetin namu avúavá uantanten mino. Máan uantiyaré intin ínaimpá ma yamú afoká intin ída kípan para oriyan ban aunan baranten mino. \v 31 \x * \xo 10:31 \xt Mat 20:16; Ruk 13:30\x*Baranten mifo aní maen oriyain nanin banta kayo ano ínainí intin ínainí maen oriyain nanin banta kayo ano anona aní inten mino. \s1 Yisasi Ma Veyan Púaren E Mantan Nain Nan Ma Kanú Manaú Dádasí En Tein Baya Ino \r (Matiu 20:17-19; Ruku 18:31-34) \p \v 32 \x * \xo 10:32 \xt Mak 8:31; 9:31\x*Máa siren ínaimpáké betí ankan e manten Yarusaremí ódono van aayana oren mino. Yisasin nare an oríkan beni eyo iyampon kayo ano kokhon ineine iyákan betí ankan ma avákuren noré ein nanin banta ano akhokho van en mino. Máan tíkan Yisasi sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo ádun avían kaúden be ané ma afoká inain baya enádá evaránen tiamen mino. \v 33 “Yerusaremí ódé tifékun maen mana vanta ano Banta Anin maman monó ánon banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ayampin kaintin béin aruan purono van betí ankan kó tiantanten mino. Béin ída Yutan banta anampin aminten mifo ena anan bantafin mi aminten mino. \v 34 Amintin maen betí ankan mano véin ayanavan baya sen akhare sen dafiyó ankamen uren béin aruan purinten mino. Aruan púdantin kanú manaú damú orivintin maen béi evaránen e mantanten mino.” \s1 Yemisin Nú Yonin Nú Ano Ma Yisasin Inaein Baya Ino \r (Matiu 20:20-28) \p \v 35 Máa sirákan Sebetin anin kanan Yemisin nú Yonin nú ano véi vaintá eriven temí, “Aru soe, berasan mana yana san ina urékuya éimai yanasí berasan usintano van muno.” \p \v 36 Máa síkan béi evaránen békanan tiamemí, “Tiré kanan téi nái yanasisá uantano vará iya fono.” \p \v 37 Máa síkan béin tiamemí, “Ínaimpáké ma éi ma kákan Kiní uvesí berasan pintena mana ano éin ayan kurompá kumanintin mana ano ayan ópá kumanintí ono van muno.” \p \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Mak 14:36; Ruk 12:50\x*Máa síkan Yisasi evaránen békanan tiamemí, “Tiré kanan ma séi ma inaiyaona mai yaná ída siré kanan afová ukhe ono. Téi ma saréa ma nanuna kápifin tiré kanan kanaí neyá inká téi ma feranuna non pereyá inte rafono.” \p \v 39 \x * \xo 10:39 \xt Apo 12:2; Rev 1:9\x*Máa síkan békanan béin tiamemí, “Berasan kanaí onte uno.” \p Síkan Yisasi vékanan tiamemí, “Pura ino saréa ma séi ma nanuna kápifin tiré kanan má maifin nan nono. Téi ma feranuna non tiré kanan má peran nono. \v 40 Máan tin nompo séin tiyan kurompá kumanintin tiyan ópá kumanintin ma in mai ída sen tina yaná ino. Tiyarafenu veyantái mai kumanin manáa vanta kayo aminten béi fefái vetin nina funtáadan ban mino.” \p \v 41 Máa síkan tiyan míkan eyo iyampon kayo ano iniren Yemisin nú Yonin nú anan uanten mino. \v 42 \x * \xo 10:42 \xt Ruk 22:25-26\x*Anan uantákan Yisasi vetí ankan arákan béi vaintá eríkan betin tiamemí, “Tiretí ankan afová ukha ono ánon banta kayo ma ída Tiyarafenurá ma mumunan iyain nanin banta kayorá ma yafisé iyain mai vetí ankani ákona vákan mi yafisé iyan mino. \v 43 \x * \xo 10:43 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*Dafisiyan mifo siretí ankampin ída vá ma avúavá bano. Tiretí pinté ma kákaní ma ono van béi vá tiretíi yoran banta vá bano. \v 44 Mana ano ma siretíi ánon bantaí ma ono van béi vá minói miyan ída van doran banta vá bano. \v 45 Mai fara vara seyo, Banta Anin ma erikhein mai véin ayaen dóantano vará erikhen naino. Ída ino. Béi vanasi ayaen doren be aunan amintin mai ano kokhon nanin banta miyaní uren avirano van mino.” \s1 Yisasi Ma Auu Yufúkukhein Banta Auu Kama Uantein Baya Ino \r (Matiu 20:29-34; Ruku 18:35-43) \p \v 46 Betí ankan Yerikó barurá oren mino. Béi Yerikó me ampiren oríkan bei eyo iyampon kayo vá kokhon nanin banta kayo vá béi oriyákan Timeasin anin Batimeasin auu yufúkukhan aa akhempá kumanten banasi vaípá moni san inantiyaren mino. \v 47 Inantiyaren iníkan Nasaretíké Yisasi eriyan mino síkan béi avádóden oovaren temí, “Devitin anin Yisasi oe, séin nan éi arunan usintano.” \p \v 48 Máa síkan kokhoná banta ano véin asen temí, “Ei vaya fákano.” \p Máa síkan mai vanta ano moéken avádóden enádá oovaren temí, “Devitin anin noe, séin nan éi arunan usintano.” \p \v 49 Máa síkan mairá Yisasi o mantaven temí, “Béin aresin erino.” \p Síkan betí ankan mai auu yufúkukhein banta araren béin tiamemí, “Éin ará ano vá ákona ino. Éin ariyan mifo e mantano.” \v 50 Máa síkan béi vei au anamun me karúdaren e manten Yisasi vaintá oren mino. \p \v 51 Oríkan Yisasi véin tiamemí, “Éin náisá téi uantano vará inikhe fono.” \p Máa síkan mai auu yufúkukhein banta ano véin tiamemí, “Aru soe, séi evaráné onarami iyá uno.” \p \v 52 \x * \xo 10:52 \xt Mak 5:34\x*Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Éini mumunan mano éin evaránen kama uanten mifo orono.” Máa siyain má manádá ano ainen béin auu kama uvin oniyáken Yisasin bákuren ayanafá oren mino. \c 11 \s1 Yisasi Ma Kin An Daven Yerusaremí Ódein Baya Ino \r (Matiu 21:1-11; Ruku 19:28‑40; Yoni 12:12-19) \p \v 1 Máan turen Yisasi má bei eyo iyampon kayo vá ano Yerusaremí áde suron oriven Orifí Anuyon ádé ma Betfakhé baru vá Betaní baru vá baintá oren mino. \v 2 Oriven mai ráké Yisasi vei eyo iyampon kayo fintena kankanan tianten temí, “Tiré kanan ma mesan barufá oriveya onesin maen mana ano ída ané kumantan nain donkin ayanan kurantin banten mino. Mai vá ayanan utú deya séi varunará bare ereno. \v 3 Eresin ma mana ano ma siré kanan inaen ma ‘fará máan tiya fono’ ma sintiya vá béin ná tiameno, ‘Bafani yoran bákan mi véi sisintá e aviriyarúna veni yoran ma kípantin ainen ovaránen tiantantin erinten mino.’” \v 4 Máa síkan beni eyo iyampon kanan mai varufin oriven onákan aa akhempá mana namun onará ayanan kuran baré íkan míkanan mai donkin ayanan mo útufen mino. \v 5 Útufíkan manáa vanta mairá áde mantakharen békanan inaemí, “Tiré kanan náisá intoyá mai arará donkini ayanan útufiya fono.” \v 6 Máa sen ina íkan Yisasi ma vékanan tiamein baya máa mai kayo siamíkan “Kana ifo avirano” síkan mai donkin békanan aviren oren mino. \v 7 Oren mo Yisasi vaintá mai donkin kaúden békanani au anamun davá den mai donkin ané uvídan Yisasi mairá kumanen mino. \v 8 Kumamen oríkan kokhon nanin banta ano vetíi au anamun davá diyan aasá uvisin manáa ano yaa ayan iyaren uvisíen mino. \v 9 Máan tiyákan manáa nanin banta ano auufá orin manáa ano oyampá orin iyáken oovararen temí, \q1 “Bafani avisá daní ono!” \q1 “Bafani avíká ma eriyain avisá daní otifano!” \rq Íbo 118:25-26\rq* \q1 \v 10 “Ma ma eriyain tétin tinafu Devitini yafisin an dakhein mifo avábasá ino.” \q1 “Tiyarafenui avisá moéke yani suron ono!” \p \v 11 Máa siyákan Yisasi Yerusaremí o unaven monó namumpin un pében minó daná onen eúkiyan áau eraven inúpasí íkan bei sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon máa vá Betaní oren mino. \s1 Yisasi Ma Fiki Yaa Ana Asin Kafurein Baya Ino \r (Matiu 21:18-19) \p \v 12 Ená damú Betaní me ampiren eriyá íkan Yisasin arafan puren mino. \v 13 \x * \xo 11:13 \xt Ruk 13:6\x*Arafan puriyan eriyaren béi onákan manáa nentá mana ananoni ukhein fiki anaa ampantan béi mai anafin aranan doseno van oren mino. Mai fiki ano ma aran iran damusí ída ukhan ananon dakhaní ana ukhan mai yaa anafin oriven onákan ída mana aran baren mino. \v 14 Máan tukheimpin Yisasi mai fiki yaa van temí, “Éini aran mana ano ída vá evaránen nano.” Máa síkan bei eyo iyampon kayo mai vaya inen mino. \s1 Yisasi Ma Kákan Monó Namun Pinte Ma Minó Daná Saríin Banta Kayo Yo Siantein Baya Ino \r (Matiu 21:12-17; Ruku 19:45‑48; Yoni 2:13-22) \p \v 15 Betí ankan Yerusaremi oriven Yisasi kákan monó namumpin ódiven maifin ma sarí iyan ma miyaní iyá ein kéká bá inká moní arumiyan ma nun kayo sarí urákan ma miyaní iyá ein takhó bá kumanin má banaan karú diyáken do sianten mino.\fig Yisasi ma sakhó bá kará kayo vá banaan karúdein mino.|alt="Jesus clears the temple" src="image026.png" size="span" ref="MRK 11.15" \fig* \v 16 Banaan karú daren betí ankan ma minó daná baren kákan monó namumpin ma non airo ananí uanten mino. \v 17 Uantáden betí ankan tiamemí, “Tiyarafenui vompon dóki ano ída máa sikhen nafino, \q1 ‘Téin timá ma vain mai minó nanin banta ano vá amúkin namun mino vá teno.’ \rq Ais 56:7\rq* \m Máan ná tin nompo ‘siretí ankan mano mai namun maman umoyan banta kayoi aúpá baruíi e ono.’” \rq Yer 7:11\rq* \p \v 18 \x * \xo 11:18 \xt Mak 14:1\x*Máa siyákan monó ánon banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ano mai vaya iniren béin ma arin nain avan araíen dosen mino. Dosiyan mifo minó nanin banta ano véini vaya van kákantá anúden orera iyan mai van béin nan betí ankan peren mino. \v 19 Mairá inúpasí íkan Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá Yerusaremí me ampiren oren mino. \s1 Mumunani Ákona Fákena Vaya Ino \r (Matiu 21:20-22) \p \v 20 Ená damú pe ákurá betí ankan oriyaren onákan mai fiki yaa ana anaa vá arú bá minó ira khakhan onen mino. \v 21 Ódaren Pita mai van ovaren inen temí, “Aru soe, inuran ma ma fiki yaa van ma namu ono ma seona mai inka irakhen mifo onano.” \v 22 Máa síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Tiyarafenu rasá mumunan ono. \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Mat 17:20\x*Téi fura sé uno. Éi kanaíeya ma anuyon nan teya ‘anuyon noe, e ankábore un nonafin oferano ma’ sesin maen mai ano fara éi ma sinonaí inten mifo éi ma ída kankanan ineine vanti ma mumunan ma ukhesin mi Tiyarafenu ano mai yanasí uantanten mino. \v 24 \x * \xo 11:24 \xt Mat 7:7\x*Tiretí ankan ma mana yaná baranton iyáke ma amúkiya mumunan e ma fura mai yaná tetí baranté uno ma sesin mai ma siretí ankan ma varano van muno ma sinona yaná ano afoká inten mino. \v 25-26 \x * \xo 11:25-26 \xt Mat 6:14-15\x*Inten mifo siretí ankan ma mana vanta ano ma namu uantáká inti mae amúkiya mai vantai ume vá ifá uantano. Ifá ma uantesin maen mai siretí afóe ma inarufá bain mano siretíi ume ifá uantanten mino.\f * \fr 11:25-26 \ft Pefa v. 26 ída feyante kama Iburu vompompin baréin ínaimpáké bompon uvaran banta kayo mai vaya asotú en mino. Ma vaya Matiyu 6:15 vá manaí ukhen mino: \fq “Ifá uantanten mifo siretí ankan ma ena vantai ume ma ída ma ifá uantesin mai siretí afóe ma inarufá bain mano siretíi ume ída ifá uantanten mino.”\f* \s1 Yisasini Ákona Van Ma Monó Átaru Namuntá Ma Ánoni Ukhein Banta Kéká Ano Ma Inaein Baya Ino \r (Matiu 21:23-27; Ruku 20:1-8) \p \v 27 Enádá Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá Yerusaremí oriven béi kákan monó namumpin nókan monó ánon banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ánon banta kayo vá ano véi vaintá eren mino. \v 28 Eriven betí ankan béin inaemí, “Éimpin intéa ákoná bayá éi máan tiya fono. Iye ano éin mai ákona amiren ná éin nan mai yorarí ono sikhen nafino.” \v 29 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Téi mana yana san tiretí ankan ina onté uno. Inaéku ma ovaráne mai vaya ma séin tisimídesíi mai séi ma manté doriyarúna ákona siretin tiamenté uno. \v 30 Tiyarafenu anó Yonin monó non péantan doran amen nafino áa vanta ano mai yoran amen nafino. Tiretí ovaráne vaya séin tisimeno.” \v 31 Máa síkan betiyan ten orera emí, “Teti ma sé Tiyarafenun anon mai yoran Yoni amikhan mino ma sékun mai siretí ankan, ‘Pará ída mairá mumunan iya rafono,’” sinten mino. \v 32 Máa sinten mifo setí ma sé, ‘Banta anon mai yoran amikhen mino,’ ma sékun mai ano ída kanaí inten mino.” Yoni sakhanampa vanta uron mino sen minó nanin banta ano inikhan mai van mi vetí ankan peren mino. \v 33 Máa siren betí ankan evaránen Yisasin tiamemí, “Tetí ankan ída afová ukhé tiféuno.” Máa síkan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Téininte ákoná bará doriya rafuno. Mai siretin ída siamenté uno.” \c 12 \s1 Uvaini Yunan Anaará Ma Namu Vanta Kéká Ano Ma Yafíká Eintá Ma Ovaéádan Baya Ino \r (Matiu 21:33-46; Ruku 20:9-19) \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt Ais 5:1-2\x*Yisasi araíen baya vaédiyan betin tiamemí, “Mana vanta ano uvaini yunan dóden dafuí uran baré íkan mai vanta ano uvaini ma yasamin nain masí uáden inká dafisin banta amá uvamá den uran baren mino. Baré íkan manáa vanta kayo ano maifin dorarí uré moní barano van íkan mai vanta kayo ayampin me ampiren béi enafá ayáká oren mino. \v 2 Orikharéin ínaimpáké uvaini aran kúdin damusí íkan béi mana vei yoran banta siantan mai ma uvaini yunampin doriyá ein banta kayo vaípá oren mino. Mai vanta kayo ano manáa uvaini aran mai yunan pintena véin amino van tiantan oren mino. \v 3 Oríkan betí ankan mai yoran banta fákaren namu arirí uren ída mana yaná amin para siantan oren mino. \v 4 Oriyaimpin mai vanta ano evaránen ena yoran banta siantan oríkan betí ankan mai vanta ánon ankáden béin máden namu uren ayave amen mino. \v 5 Máan tiyaimpin béi mana vei yoran banta siantan oríkan betí ankan mai vanta aruan puren mino. Aruan puriyaimpin béi kokhoná bei yoran banta kayo siantan oríkan betí ankan manáa ankamiyan manáa aruan puriyan en mino. \p \v 6 Máan turákan béi ma anunu ukheinmai ve anin mana ana en mino. Mai iyampon típá kípan uron béi siantan mai ma yunampin ma yoriyain banta kayo vaípá oríkan béi semí, “Téin tikhái vayan ininten mino.” \p \v 7 Mai yunampin ma yoriyá ein banta kayo ano vetiyan ten orera emí, “Ma vanta anon minó be afóen nina yaná baranten mifo erítifé béin aruan purono. Aruan púdé maé tetí ankan mai yunan dafu varátifano.” \v 8 \x * \xo 12:8 \xt Ibu 13:12\x*Máa siren betí ankan mai iyampon pákaren aruan púden béin au yaiyó uan mai yunan dafu akhempá mo kharúden mino. \p \v 9 Karúden mifo mai yunan dafu afóe ano intesá inten nafino. Béi eriven maen mai yunan dafufin ma yoriyá ein banta kayo me aruan púden mai yunan dafu e maman ena vanta kayon aminten mino. \v 10 Tiyarafenui vompon dóki ano ma máa sikhein mai siretí ankan ídá dankáke rafono. \q1 “‘Má uvaran banta kayo ano ma yo maman karúdein onámaná ano \q2 maman má dádaimpin mana ákona onámanasí ukhen mino. \q1 \v 11 Mai Bafan mánon máan turan \q2 mai anon tetin tivorá kama ukhen mino.’” \rq Íbo 118:22-23\rq* \p \v 12 Yisasi ma sian baeriyain baya mai vetí ankan nan tiyákan afová uren béin pákano van uvaen banasi van péden me ifá en oren mino. \s1 Kamanin Ma Takisi Amin Baya Ino \r (Matiu 22:15-22; Ruku 20:20-26) \p \v 13 \x * \xo 12:13 \xt Ruk 11:53-54\x*Ínaimpáké Yisasin mákasino van betí ankan manáa Farasisi kayo vá Erotini vanta kayo vá tiantan Yisasi vaípá eren mino. \v 14 Eriven betí ankan béin tiamemí, “Aru soe, setí ankan afová ukhé uno éi fura vaya ana sin banta ono. Éi ída mana vanta van kokhon ineine in banta ono. Minó banta ano manaí ana ukhayai éi Tiyarafenui fura sikhein baya afova amé iya ompo setin tisimeno. Sisan ma takisi amin mai funtákein ná tetí amé tifante rafuno áa ída fino.” \p \v 15 Máa síkan Yisasi vetí ankani kampun afová ukhen betin tiamemí, “Tiretí ankan pará téin akhenóka iya rafono. Mana aran moní bareya eresí onano.” \v 16 Máa síkan betí ankan mana moní aran maman bein me amíkan betin inaemí, “Ma moníká iyen aunasá baná inká iyen avisá mairá uvanten nafino.”\fig Yisasi ma moní aníí onano sein mino.|alt="show me the coin" src="IB04121.png" size="span" ref="MRK 12.13" \fig* \p Máa síkan betí ankan evaránen temí, “Kin Sisan mino.” \p \v 17 \x * \xo 12:17 \xt Rom 13:7\x*Síkan Yisasi vetí ankan evaránen tiamemí, “Sisan nina yaná Sisan ame vá inká Tiyarafenu ina yaná Tiyarafenu vá ameno.” \p Síkan betí ankan kákantá anúden mino. \s1 Púkaren Ma E Mantaven Ábasuí Inain Baya Ino \r (Matiu 22:23-33; Ruku 20:27-40) \p \v 18 \x * \xo 12:18 \xt Apo 23:8\x*Sadyusi kéká ano furin nanin banta van ída e mantanten ne siyain bákan betí ankan Yisasi vaintá eriven béin inaen mino. \v 19 \x * \xo 12:19 \xt Diu 25:5\x*“Aru soe, mana vaya Mosesi ano setí ankan nan máa siren bompon uvanten mino. ‘Mana vanta ano ma iyampon ída kainton ma fúbintin ben aná ma fara váintin maen ná béin afá aváe ano vá mai nanin baré mamákená be afá aváen ayaená iyampon kaúantano.’ \v 20 Dan manápá ifo afápá kan un kádan anavádano varé íkan mai finté esé banta ano nare mana nanin mamákaren ída mana iyampon kainton mai vanta furen mino. \v 21 Púbíkan béin ánaintena vanta ano mai nanin mantaren ída iyampon kaina mai vanta furen mino. \v 22 Mai nanin minó dan manápá ifo afápá kan un kádan anavádano mádiyan ída iyampon kaina yo fúdú uvíkan mai nanin inaimpáké puren mino. \v 23 Máan tukhen mifo ínaimpáké ma furin banta ma evaránen e mantan nain damú mai nanin iyen anasá banten nafino. Mai éi afová ukha ono mai nanin manan minó dan manápá ifo afápá kan un kádan banta ano mantaren mifo éi sétin tisiminte fono. \p \v 24 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tirarafenui vaya vá ákona vá tiretí ankan ídá afová ukheyá baya namu iya rafono. \v 25 Purin nanin banta ma masí pinté ma evaránen e mantan nain damú ída vanasi ano ábasuí inten mifo vetí ankan enisori kayo ma inarufá bain an mi yen banten mino. \v 26 Banten mifo furin nanin banta ma evaránen e mantan nain baya ma Moseni vompon dókifin ma sító daa anan ma ira kiyan ma Tiyarafenu ano ma Mosen tiamen ma, ‘Téi Abaraamuni Ayarafenu uno. Téi Aisakini Ayarafenu uno. Téi Yekopuni Ayarafenu uno,’ \rq Eks 3:2, 6\rq* \m ma sein mai siretí ankan ídá dankáke rafono. \v 27 Purin nanin bantai Ayarafenu vaino. Ída ino. Para ma vain nanin bantai Ayarafenun bákaya siretí ankan tavi aaimpin mi oriya rono.” \s1 Moéken Kákaní Ma Ukhein Man Baya Fákena Vaya Ino \r (Matiu 22:34-40; Ruku 10:25-28) \p \v 28 \x * \xo 12:28 \xt Ruk 10:25-28\x*Máa siyákan mana man tinbanta ano eriven iníkan betí ankan baya fóké aruviyákan béi inin Yisasi kama vaya fóké evaránen betí ankan tiamiyákan iniren béi Yisasin inaemí, “Intéa man baya anó minó man baya esantaren ná esesí ukhen nafino.” \v 29 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Esésí ma ukhein mai ma man baya ino: ‘Tiretí ankan Isareri nanin banta oe, setisi Bafan Tiyarafenuveyáká anan Bafan ban mino. \v 30 Ban mifo vá ei Bafan Tiyarafenu vá ei aú amafon má ei ineine vá ei ákona vasá minó o éke e éke ureya vá anunu ono.’ \rq Diu 6:4-5\rq* \m \v 31 Mai man baya ánai ma vain man baya mai ma man baya ino. ‘Eyan nan ma anunu iyaonaíe vá ena van anunu ono.’ Ída ena kákan man baya váken mai ano má kanan man baya esantakhen mino.” \rq Riv 19:18\rq* \p \v 32 Máa síkan mai man baya ma afová ukhein banta ano máa sen Yisasin tiamemí, “Aru soe, éini vaya kamaen mino. Pura ino. Tiyarafenu veyákái Bafan ban mino. \v 33 \x * \xo 12:33 \xt 1Sa 15:22; Ose 6:6\x*Ban mifo seti vá minó tú timafon má minó ineine vá minó ákona vá pókesá béin nan tiran ná tifano. Tetí ankan ma seyan nan ma iyarúna máan ná esá enavan tiran ná tifano. Tetí ankan ma maí kanan man baya ánain ma vákurékun maen mai avúavá anon ira ma sáden minó akonte iyain má ara ara akonte vá esantakhen mino.” \p \v 34 Máa síkan Yisasi inin mai vanta ano ma evaránen tein baya van mai mana kama afova vain banta ano ma seiní íkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Éi ída Tiyarafenui yafisimpin nentá ba ono.” Máa síkan minó nanin banta kayo ano akhokho van uren Yisasin ída enádá bá mana vaya inaen mino. \s1 Tiyarafenu Ano Ma Aní Ukhein Banta Mai Iyen Anin Nafino \r (Matiu 22:41-46; Ruku 20:41-44) \p \v 35 Yisasi átaru namumpin báken banasi vaya siamiyaren béi semí, “Intesá ukhan ná man baya ma afová ukhein banta kayo ano Karaisi nan Devitin akhá ino siyan nafino.” \v 36 Mai van Kantá Aunan mano Devitin ineine amíkan Deviti veyantá máa semí, \q1 “‘Bafan mano senti Bafan ne máa sen tiamen mino, \q2 “Éi sen tiyan kurompá kumaneno. \q1 Ínaimpáké eni namuro kayo séi maman \q2 éin aránaópá kaonté uno.” ’ \rq Íbo 110:1\rq* \m \v 37 Deviti veyantá béin nan Bafan ne sikhen mifo véi intesá urená bei anin bavae.” \p Máa síkan beni vaya kokhon nanin banta ano amusin iyan inen mino. \s1 Yisasi Ma Au Khákan In Banta Kayo Van Ma Sein Baya Ino \r (Matiu 23:1-36; Ruku 11:37-54, 20:45-47) \p \v 38 Iniyákan Yisasi vanasi afova amen temí, “Tiretí ankan man baya ma afová ukhein banta kayo vará dafiseno. Betí ankan kama ukhein ayá au anamun ma uren orin má átaru varu ráke ma vanasi ano ódaren bayan mino ma sin ma san aranakhen mino. \v 39 Betí ankan monó átaru namun kayofin banasi avorá ma kumamen inká kákan dunan nan damú ma esé karáká ana ma kumanin nan mi aranakhen mino. \v 40 Betí ankan baré nanin kayo kampun tiriyan betíi ona umoyan iyáken au khákan en ayáká amúké iyan mifo mai kéká anon Tiyarafenui kópin kákan uman baranten mino. \s1 Baré Nanin Mano Susu Sin Moní Ma Karú Dein Baya Ino \r (Ruku 21:1-4) \p \v 41 Maná damú kákan monó namumpin Yisasi moní kain anan ádé kumanten oniyákan banasi ano susu sin moní mai anampin kuferiyákan kokhon moní ma yákein kayo ano kokhon ná moní kuferiyan mino. \v 42 Máan ten kuferiyákan mana ve avafu fúkein baré nanin ída kokhon ona vain mano eren me kankanan tító moní kanan mana ten toeya ma (10t) eini ukhein kuferen mino. \p \v 43 \x * \xo 12:43 \xt 2Ko 8:12\x*Kuferiyákan Yisasi vei eyo iyampon kayo aran eríkan betí ankan tiamemí, “Téi fura siré tiretin tiamé uno. Ma ma ona ída van ma ve avafu fúkein baré nanin mano kákan moní kuferen mino. Béi ma átaru namumpin bain anampin ma kuferein moní ano minó nanin banta esanten mino. \v 44 Esanten mifo ona ma yákein nanin banta ano kokhoná dáken mai finténa manáan anafin kufé dan araviyan mifo ma nanin mano ona ída van o útúken mi yunan ma nan nain moní ída antan á inton minói kuferen mino.” \c 13 \s1 Kákan Monó Namun Ma Varákin Nain Baya Ino \r (Matiu 24:1-2; Ruku 21:5-6) \p \v 1 Yisasi kákan monó namun me ampiren eriyákan mana vei eyo iyampon mano véin tiamemí, “Aru soe, onano ma monó namun kákan onámaná kayo vá kama yanasinta vá pókéi uvádan ban mino.” \p \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Ruk 19:44\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin máa sen tiamemí, “Éi ma kákan má oniyaona mai finténa ída mana onámaná áintin benané benané ukhen banten mino. Ída ino. Minó onámaná barákuan karúdantin barará erafuvintin ída mana onámaná benané benané ukhen banten mino.” \s1 Ma Vara Kípan Akhempá Ma Aní Daná Afokáin Nain Baya Ino \r (Matiu 24:3-14; Ruku 21:7-19) \p \v 3 Ínaimpáké kákan monó namun e omaren Orifí Anurá Yisasi kumantan Pitan má Yemisin má Yonin má Endurun má betí ana váken betí ankan Yisasin inaemí, \v 4 “Tetin tisimeno, inte yamusá mai yanasinta afoká inten nafino. Intéa aní daná naré afoká intí tetí óde afová erá mai yanasinta inka afoká in ádé en mino sente rafuno.” \p \v 5 Máa síkan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Manáa nanin banta ano siretí ankan maka sinten mifo yafían ná ákona ono. \v 6 Kokhon banta ano eriven téin tiví taraaren tinten mino séi Tiyarafenu Anin banasi avirantá ma siantan erikhá ein banta uno siren betí ankan mano kokhon nanin banta máka sinten mino. \v 7 Ínaimpáké tiretí ankan ma aruvin baya vá aruvono van ma siyan nain baya vá ma ininteya ída vá tiretí ankan anú duman duman ono. Mai yanasinta afoká uvintin mi kípan damútasoren mí erinten mino. \v 8 Mana anan banta ano e manten ena anan banta vá aruvintin inká mana kini kéká ano e manten ena kini kéká bá aruvintin inka manáa akhempá bara kaya intin kákan arafan purinten mino. Mai yanasinta maen anasi ano ma iyampon kaono van inamunan iniyan ai san aureiníi inten mino. \p \v 9 \x * \xo 13:9 \xt Mat 10:17-20\x*Máan mi inten mifo siretí ankan dafían ná ákona ono. Betí ankan mano vetíi ánon banta kayorá tiretin kó tiantanten mino. Kó tiantáden betíi monó átaru namun kayofin tiretin ankaminten mino. Ankáden betí ankan téin tiví maman bararasí ono van iniyáken kamanin banta kayo vá kin kayo vá avorá mantaan táden duvun intiya séinti vaya vetí ankan tiamin nono. \v 10 Ínaimpá mai yanasinta afoká inten mifo kama vaya nare vá minó nanin banta siameno. \v 11 \x * \xo 13:11 \xt Ruk 12:11-12\x*Máan tinten mifo veti ankan ma siretí ankan pákaren ma kópin mo khaintiya sireti ída vá akhokho van eya inte vayá tente rafuno sireya ineine ono. Mai áaurá ma eni ineinefin ma erin nain mai Tiyarafenu anon amen mifo mai vaya vá teno. \p \v 12 \x * \xo 13:12 \xt Mat 10:21\x*Máan intin be afá aváe ano e mantaren be afá aváen aruan purino van namuro vanta kayo ayampin aminten mino. Amintin be afóe ano e mantaren be akhá aruan purino van namuro vanta kayo ayampin aminten mino. Amintin be akhafana ano e mantaren be anóe afóe aruan purinten mino. \v 13 \x * \xo 13:13 \xt Mat 10:22; Yon 15:21\x*Minó banta ano siretin namu uantanten mifo mai farava ino séin tiví tiretimpin bantin mino. Máan tinten mifo éi iye anó ákona iyá inte fono mai kípan damú éin Tiyarafenu ano evaránen aviranten mino. \s1 Mana Namu Yana Suron Ma Afoká Inain Baya Ino \r (Matiu 24:15-28; Ruku 21:20-24) \p \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Dan 9:27; 11:31; 12:11\x*Baru ma namu inain mai namu yana suron mi erintiya siretí ankan onan ono. Béin nan ída vano ma sikhá ein mai varurái mantakhen banten mifo ma vaya ma yankafin nain mano kama vá en inino. Máan ma inain damú minó nanin banta ma Yudiá ma vain mano vá anu yonpimpasá karan orino. \v 15 \x * \xo 13:15 \xt Ruk 17:31\x*Máan ma intin maen má daró ma váin nain banta ano ída vá erafuven má naumpin un pében be amá pinte yanasinta varano. \v 16 Máan ma intin dunampá ma orikháin nain mano ída vá evaránen bei au anamun ovarano. \v 17 \x * \xo 13:17 \xt Ruk 23:29\x*Máan ma intin maí damú amúbá nanin kayo vá arará iyampon ma nan kuviyain nanin kayo va san mi sirunken mino. \v 18 Amúkesiná mai avúava sinta iyon ma in damú ída vá afoká ino. \v 19 \x * \xo 13:19 \xt Dan 12:1; Rev 7:14\x*Maí damú kákan uman mi vanten mifo esé ma Tiyarafenu ano ma araíen inaru vara ma uvarein táké ma eren tare ma varúnará ída máan ukhein uman pefá afoká ukharen mino. Ínaimpá ída máan uman banten mino. \v 20 Bafan mano ma máan damú ída ma maman asíkaí intin maen minó nanin bantan afeyoranten mifo veyan ma fe iyákein nanin banta van ma iniyáken maen maí damú maman asíkaí inten mino. \v 21 Máan ma intin maí damú manáa vanta ano siretí ankan tiaminten mino, “Onano masí na Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta van mino. Áa mesápá ban mifo onano.” Máan ma sintiya siretí ankan ída vá mai van mumunan ono. \v 22 \x * \xo 13:22 \xt Rev 13:13\x*Manáa vanta kayo ano eriven kampun ten máa sinten mino, “Téi Tiyarafenu Anin banasi avirano van ma siantan erikhein banta uno. Téi mana sakhanampa vanta uno,” siren ara ara avúavá daná afoká en ara ara yoran baranten mino. Máan tinten mifo veti ankan ma kanaí inten Tiyarafenu ano ma veyan iyádan bain nanin banta kéká kanaíen kufa uádanten mino. \v 23 Máan tukhen mifo siretí dafíaná ákona ono. Téi minó dana san inka siretin tiamé uno. \s1 Banta Anin Ma Overánen Erin Nain Baya Ino \r (Matiu 24:29-31; Ruku 21:25-28) \p \v 24 \x * \xo 13:24 \xt Yoe 2:10, 31; 3:15; Rev 6:12-13\x*Máa siren Yisasi enádá betí ankan tiamemí, “Mai minó uman ma kípavintin \q1 “‘áau ano ída e unintin \q2 biyon mano enádá ída kanten mino. \q1 \v 25 Máan tintin inaruráké ofu kayo kararen eravintin \q2 inarurá ma ákona yanasinta vain mano kayamana inten mino.’ \rq Ais 13:10; 34:4\rq* \p \v 26 \x * \xo 13:26 \xt Rev 1:7\x*“Máan ma sin nain maí damú betí ankan onantin mi Banta Anin mano kakhan má ákona vá mamaren ayompin erinten mino. \v 27 \x * \xo 13:27 \xt Mat 13:41\x*Eriven maen maí damú bei enisori kayo siantantin oriven beyan ma iyákaré ein nanin banta avían átaru inten mino. Béi mino inaru vá bara vá ma o útúkein akhen páke yeren aviranten mino. \s1 Fiki Yaa Anará Ma Afova Varan Baya Ino \r (Matiu 24:32-35; Ruku 21:29-33) \p \v 28 Ena aní daná ba san Yisasi afova siamemí, “Fiki yaa ana ano sétin afova simé iyan mino. Daa ayan mano ma amun amun in ma auyen amun basen oriyan maen mai inka á kanten mino siya ono. \v 29 Máan manan ukhen mino ínaimpá ma siretí ankan onesin ma mai yanasinta afoká inti vá mai inka erikhen onará mantakhen mino vá te afová ono. \v 30 Téi fura siré tiretin tiamé uno. Ma ma saréa ma vain mai nanin banta ída fúkantin mi minó mai yanasinta afoká inten mino. \v 31 Máan tintin maen inaru vá bara vá kípanten mifo séinti vaya ída aiyoranten mino. \s1 Ída Mana Nanin Banta Ano Yisasi Ma Erin Nain Damú Bá Áau Vá Afová Ukhen Mino \r (Matiu 24:36-44) \p \v 32 “Ída mana nanin banta ano mai yamú bá mai áau vá afová ukhen mino. Inarurá bain enisori kéká bá Tiyarafenu Anin má ano yere ída afová ukhen mifo ve Afóe veyáká anan mai yaná afová ukhen mino. \v 33 Máan tukhen mifo siretí ankan utá are yafíke vá bano. Tiretí ankan ída afová ukha ono inte áau rasá mai afoká inten nafino. \v 34 Mai máan mi ukhen mino. Mana vanta ano ma ve amá me ampiren enafá orono van maen bei yoran banta kayorái veina yaná daíden amé iyan mino. Máan turen maen mi onará ma yafisin banta van kama vá eya yafiseno sé iyan mino. \p \v 35 \x * \xo 13:35 \xt Ruk 12:38\x*“Máan tukhen mifo siretí ankan dafian ná ákona ono. Tiretí ankan ída afová ukha ono intéa yamusá mai má afóe erinten nafino. Béi inúpákesá erinten nafi áa inuran aúbanasá erinten nafi áa kokore asin pintesá erinten nafi áa ákura sá erinten nafino mai siretí ída afová ukha ono. \v 36 Tiretí ankan aunká bakharé esin béi ainen eren e onanten mino. \v 37 Ma ma séi ma siretin tiamerúna mai vaya anan minó tiamé uno, ‘Tiretí dafíke vá bano.’” \c 14 \s1 Yisasin Arin Aa Van Ma Yosein Baya Ino \r (Matiu 26:1-5; Ruku 22:1-2; Yoni 11:45-53) \p \v 1 Yisi Ída Van Bereti Ma Nan Omá Damú ma afokáin mai kan damú ana ukhan monó ánon banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá temí, “Intesá urerá tetí Yisasin kampun tirerá pákaré béin aruan puró tifante rafuno.” \v 2 Máa siren betí ankan temí, “Mai kantá damú ída vá tetí ankan máan tono mai vanasi ano e manten aruvin afoká inten mino.” \s1 Betaní Barurá Ma Yisasin Ánontá Aunka Uveri Vanaein Baya Ino \r (Matiu 26:6-13; Yoni 12:1-8) \p \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Ruk 7:37-38\x*Máan tiyákan Yisasi Betaní barufá oren amon daná aí bain banta Saimonin amá karáká o kumamin mana nanin mano kákan esantakhein moníká bain aunka uveri anan mamaren eriven mai aunka uveri anan me yuvaren Yisasin ánontá banaen mino. \p \v 4 Bana íkan maifin manáa vanta kayo varen aran naná máden betiyan ten oreraen temí, “Pará ma aunka uveri fasavifá afe iyan nafino. \v 5 Tetí ankan ma kanú manaú antareti (300) moníká sarí uré ma mai moní mádé ma ona ída van nanin banta ameren mino. Máa siren betí ankan mai nanin asen mino. \p \v 6 Asíkan Yisasi vetí ankan asen temí, “Tiretí ankan mai nanin áduantaro. Nái vará tiretí ankan béin uman amiyara fono. Béi ano séin kama avúavái usintiyan mino. \v 7 \x * \xo 14:7 \xt Diu 15:11\x*Ona ída van nanin banta kayo ano ena ena siretin má bantiya aya ono ma sinte aya in nompo séi ída siretin má ena ena vanté uno. \v 8 \x * \xo 14:8 \xt Yon 19:40\x*Anasi ano ma variyain mai yaná inka véi máantin kípen mino. Téin tufá ma véi aunka uveri ma vanaein mai séi ma masípin oronunan úta sinten mino. \v 9 Téi fura siré tiretin tiamé uno. Minó bara akhempá ma monó baya ma siamin nain maifimpá deren ma nanin mano ma varein avúavá dana san tiren béin nan ininten mino.” \s1 Yudasi Ma Yisasin Namuro Ayampin Avían Kaono Van Kana Ino Sein Baya Ino \r (Matiu 26:14-16; Ruku 22:3‑6; Yoni 6:70-71) \p \v 10 Maí damú tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo finte mana Yudas Iskariotin ne sin mano monó ánon banta kayo ayampin Yisasin ameno van oren mino. \v 11 Oren mo síkan betí ankan mai iniren amusin uren béin ma moní miyaní inain iyá antádan Yudasi ma vetí ankan ayampin ma Yisasin amin nain áau vá aa va san araíen dosen mino. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Vá Avo Uantan Dunan Típá Nein Baya Ino \r (Matiu 26:17-25; Ruku 22:7‑14, 21‑23; Yoni 13:21-30) \p \v 12 \x * \xo 14:12 \xt Eks 12:6\x*Yisi Ída Van Bereti Ma Nan Omá Damú esé damú afoká en mino. Maí damú betí ankan Avo Uantan dunaní ma in sipisipi ararái aré iyan mino. Yisasini eyo iyampon kayo ano véin tiamemí, “Intefasá tetí ankan mo avové uré kuyá éi Avo Uantan dunan nante fono.” \p \v 13 Máa síkan eyo iyampon kanan tianta Yerusaremí oriyákan máa sen tiamemí, “Tiré kanan Yerusaremí barufin oresin ma mana vanta ano ma kákan non kave mamaren ma fókanti mai vanta ánain ná bákurono.” \v 14 Bákure oresin béi ma mana namumpin un perantiya mai namun afóen máa seya vá tiameno, ‘Arú ano semantino senti karafaran intesin ná bain tesi eyo iyampon kayo vá Avo Uantan dunan nante rafuno.’ \v 15 Tesin maen béi siré kanan mana yan bain kákan karafaran aní inten mino. Maifin dunan ma nan takhó bá kumanin kará bá pe funtáken mino. Mai karafarampin ná tiré kanan tétisi yunan puntá ádano.” \p \v 16 Máa síkan eyo iyampon kanan mai varufin oriven onákan mai ma Yisasi ma vékanan tiameiníen mino. Máan tíkan békanan Avo Uantan dunan ma mo nan nain puntáan kaen mino. \p \v 17 Inupáké Yisasi má bei eyo iyampon tirantan kan orun kádan má (12) eren mino. \v 18 \x * \xo 14:18 \xt Íbo 41:9\x*Mairá betí ankan takhóká kumanten dunan niyákan Yisasi semí, “Téi fura siré tiretin tiamé uno. Tiretin aúbaná pinté mana vanta ano senti namuro kayo ayampin téin aminten mino. Ma ma séin má manafin dunan niyain mano ino.” \p \v 19 Máa síkan bei eyo iyampon kayoi ará uman dákan mana mana ano vetí ankan Yisasin araíen inaemí, “Téi funo áa iye fino.” \p \v 20 Mairá Yisasi vetí ankan tiamemí, “Mai siretí tirantan kan orun kádan (12) kayo aúbaná pintena mana vanta ano ino. Mai vanta ano vereti fákaren dókifin ma séin má manamani kain araviyain mai ano ino. \v 21 Mai fura ino vompon mano fefá béin nan tikharé einíen mi Banta Anin purinten mino. Purinten mifo namuro kayo ayampin ma Banta Anin ma amin nain mai vanta van mi kákantá tirun ken mino. Mai séin ma namuro ayampin kain nain banta namu ukhen mifo moéken kama ukhen mino véin ída kaen na ino.” \s1 Yisasi Ma Vereti Vá Uvaini Vá Bei Eyo Iyampon Kayo Amein Baya Ino \r (Matiu 26:26-30; Ruku 22:15‑23; 1 Korin 11:23-25) \p \v 22 Mairá betí ankan dunan niyákan Yisasi mana vereti máden Tiyarafenu susu siantáden kisiren betí ankan amen temí, “Máde nano. Ma séin tu ino.” \p \v 23 Mairá béi uvaini kápi máden Tiyarafenu susu siantáden betí ankan amemí. Amíkan minó ano mai nen mino. \p \v 24 \x * \xo 14:24 \xt Eks 24:8; Yer 31:31-34; Sek 9:11; 1Ko 10:16; Ibu 9:20\x*Narákan béi vetí ankan tiamemí, “Ma senti nare ano siretin ákona uranti kokhon nanin banta ano Tiyarafenu vá ará manafiní ureya vano van téi vanaé uno. \v 25 Téi fura siré tiretin tiamé uno. Téi ída enádá bá uvaini aran anu nanté umpo maí damusí ma intí Tiyarafenui yafisimpin auyen uvaini anun nanté uno. \p \v 26 Máa sirákan betí ankan mana monó í daren Orifí Anufá oren mino. \s1 Yisasi Ma Pita Nan Téin Oyan Timin Nono Sein Baya Ino \r (Matiu 26:31-35; Ruku 22:31‑34; Yoni 13:36-38) \p \v 27 Mairá Yisasi vetí ankan tiamemí, “Monó bompon mano máa sikhen mino, \q1 ‘Téi sipisipirá dafisin banta aruréken \q2 minó sipisipi karan orera inten mino.’ \rq Sek 13:7\rq* \m Máa sikhein tiretíi mumunan minó asuse en namu inten mino. \v 28 \x * \xo 14:28 \xt Mat 28:16; Mak 16:7\x*Téi ma evaráné e mantaré ten naren tiretin an uanté Karirifá oronté uno.” \p \v 29 Máa síkan Pita véin tiamemí, “Minó kayoi mumunan asuse en namu inten mifo senti mumunan ída asuse en namu inten mino.” \p \v 30 Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Téi fura siré éin tiamé uno. Taréa inuran kokore ída kankanan dádá asikhan tiya éi séin nan kanú manaú dádá ída afová ukhé uno sin nono.” \p \v 31 \x * \xo 14:31 \xt Yon 11:16\x*Máa síkan Pita enádá ákonaen temí, “Ída ino. Téi éin má manafin puronté uno. Téi éin nan ída afová ukhé uno ída senté uno. Ída uron mino!” Máa síkan minó eyo iyampon kayo ano veyan máa sirú en oreraen mino. \s1 Yisasi Ma Ketsemaní Amúkein Baya Ino \r (Matiu 26:36-46; Ruku 22:39-46) \p \v 32 \x * \xo 14:32 \xt Yon 18:1\x*Mairá betí ankan oren mana yunan anafin o unen mino. Mai vara aví Ketsemani ino. Mairá oriven Yisasi vei eyo iyampon kayo siamemí, “Téi simúkono van mumpo siretí ankan marasá kumante vá bano.” \v 33 Máa siren Pita, Yemisi, Yoni siren aviran oriyáken aváduan onákan ará uman dan au ira khen mino. \v 34 \x * \xo 14:34 \xt Yon 12:27\x*Máan tiyaimpin béi vetí ankan tiamemí, “Téin tirá ano kákantá uman dein téi inka furonté uno. Tiretí ankan mará bákeya vá dafían ákona ono.” \p \v 35 Máa siren béi manáa e afánen oriven barará o vaven amúken mino. Béini anunu ano mai vei furin ma eriyain kanaisá ená béin akhakhanten nafino siren inen mino. \v 36 \x * \xo 14:36 \xt Mak 10:38; Yon 6:38\x*Iniren béi semí, “O tifóe oe. Éi kana minó danasí in nompo séin pintena ma kápi yovarano van mi iyá umpo mai éi ída vá tenti sinunu ánain dakhafono. Éi ei anunu vá dakhafono.” \p \v 37 Máa siren béi oren o onákan bei eyo iyampon kayo auun bakharé íkan béi Pitan tiamemí, “Saimoni éi auunábakhe fono. Éi ída ena mana áau vá dafisinte fono. \v 38 Tiretí ankan dafíkeya amúkono. Tiretí ankan ma akhenókain daná erinten mino. Para vara seyo, aú ano anunu ukhan mifo yan bukhafa ano avesara iyan mino.” \p \v 39 Máa siren béi evaránen mo enádá mai ma esé amúkein amúkirí anaen mino. \v 40 Amúkuren béi ovaránen bei eyo iyampon kayo e onákan betí ankan au ano kákantá uman dákanaunká bakharen mino. Béin ma evaránen tiamin nain baya vetí ankan ída afová ukharen mino. \p \v 41 Yisasi ovaránen kanú manaú dádasí en eriven betí ankan tiamemí, “Tiretí ankan pará auun bakhe vákeyá avíkiyá ba fono. Mai kana ifo senti áauí inka en mino. Onano Banta Anin inka ume vanta kayo ayampin amen mino. \v 42 Tiretí ankan mantavesí oró tifano. Téin ma vetí ankan ayampin ma amin nain banta inka eren mifo onano.” \s1 Yisasini Namuro Kayo Ano Ma Véin Pákein Baya Ino \r (Matiu 26:47-56; Ruku 22:47‑53; Yoni 18:3-12) \p \v 43 Yisasi mai vaya fara siyákan tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan pintena (12) mana Yudasi eren mino. Kokhon banta kayo ano vaenati variyan dan bariyan uaren béin má eren mino. Monó ánon banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ánon banta kayo vá ano vetí ankan tiantan eren mino. \p \v 44 Mai Yisasin ma vetí ankan ayampin ma amin nain banta ano mana aní inain baya vetí ankan tiamikharen mino, “Téi ma mo amónanuna vanta\f * \fr 14:44 \ft Amónan avúavá ma vain mai arona ma kamaen avábá in mino.\f* mai Yisasi ifo vá pákareya vá ákona e yafíbeya avire orono.” \v 45 Máa sikharen Yudasi e unen eriaren ainen Yisasi vaintá oriven temí, “Aru soe!” siyáken béin amónen mino.\fig Yudasi ma Yisasin amónein mino.|alt="Judas kisses Jesus." src="IB04156.png" size="span" ref="MRK 14.45" \fig* \v 46 Máan tiyain má betí ankan ayan dan orin Yisasin páken mino. \v 47 Pákiyain má mai ma véin má ma mantakhá ein kéká pinté mana vanta ano vaenati orun danúaren mana monó ánon bantai yoran banta átaren ankáboren kaven mino. \p \v 48 Kavíkan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Tiretí ankan téin pákano vará baenati vá dan má mamareyá mana umoyan banta ma fákano van einí e fono.” \v 49 \x * \xo 14:49 \xt Ruk 19:47; 21:37; Yon 18:20\x*Ena ena yamú ma séi siretí ankan má monó namun kumanté afova amiyákeya siretí ída séin páke ompo vompon pintena vaya ano vá pura sen afoká ino.” \v 50 \x * \xo 14:50 \xt Íbo 31:11\x*Máan tiyain ma minó beni eyo iyampon kayo véin me ampiren karan oreraen mino. \p \v 51 Karan orera iyain má mana fumara ano efanten davaráe minó aurá ukhuren Yisasin avákuren oriyá íkan betí ankan béin páken mino. \v 52 Pákaádaran béi efanten davaráe me yavaman kaúden au urontá karan oren mino. \s1 Yisasi Ma Kanisori Kéká Avorá Ma O Mantein Baya Ino \r (Matiu 26:57-68; Ruku 22:54‑55, 63‑71; Yoni 18:13-14, 19-24) \p \v 53 Mairá betí ankan Yisasin aviren monó ánonbanta kékái ánon banta vaintá oríkan minó monó ánon banta kayo váánon banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá e átaru en mino. \v 54 Pita ano Yisasin bákuren oriyan mifo véi nentá o útúbiyan onen oren mino. Béi mai monó ánon bantai ánon bantai yafufin ódiven piripo kayo vá báken ira kaniyan baren mino. \p \v 55 Bákan minó monó ánon banta kayo vá minó Kanisori kayo vá ano manáa vanta kayo arákan eriven Yisasi ma variyá ein avúavá ana me sirú en mino. Betí ankan béini aau ma vantí mairá béin aruan purono siren dosíkan beni aau ída mana varen mino. \v 56 Kokhon banta ano kampun baya fóké béin aufin kuráden ten mifo mai vaya kayo ano ída manaíen mino. \p \v 57 Ída manaí eimpin manáa vanta ano e mantaaren kampun baya fóké Yisasin aufin kuráden temí, \v 58 \x * \xo 14:58 \xt Yon 2:19-21\x*“Tetí ankan inékun béi máa sen mino, ‘Banta ano ma ayampó uvantein monó namun téi varákurékanú manaú damú ananmai monó namun uvaranté umpo mai namun banta ano ayampóké ída uvaranten mino.’” \v 59 Máa sen mifo mai kayo ma sein baya vá ano mo asusein ída kanaíen mino. \p \v 60 Mairá monó ánonbantai ánon banta ano aúban mantaven Yisasin inaemí, “Éi ída mana vaya ovaráne sintó iya fono. Betí ankan ma éin aufin kurariyain baya mai intesá ukhen nafino.” \v 61 Máa síkan Yisasi ve avaya fákaren kofakhen ída mana vaya evaránen ten mino. \p Evaránen monó ánon banta kékái ánon banta ano véin inaemí, “Éi avábá in Tiyarafenu Anin Karaisi fono.” \p \v 62 Máa síkan Yisasi semí, “Mai séi umpo siretí ankan onesin maen Banta Anin mano minó ákona vain Tiyarafenui ayan kurompá kumamen béi inaru fáke konantá erinten mino.” \p \v 63 Máa síkan monó ánonbanta kékái ánon banta ano aran kiyaimpin bei au anamun bararó uren temí, “Tetí ankan ída vá manáa vanta kayo vá arékun beni vaya me sino van ó tifano. \v 64 \x * \xo 14:64 \xt Riv 24:16; Yon 19:7\x*Tiretí ankan inka inen nan béi Tiyarafenu oyampá baya sen mifo siretí inté esá teya iniya rafono.” \p Máa síkan minó ano vaya manafin máa sen Yisasin nan temí, “Béimpin aau van mifo véi vá purino.” \v 65 Mairá manáa vanta ano araíen béin aufen akhare siyákan betí ankan béin aunáká davaráe yamuan iyádenankamiyan temí, “Éi sakhanampa vanta omposaréa aví teno iye ano éin ankamiyan nafino.” Máan tiyákan piripo kayo ano véin avíden ankamen mino. \s1 Pita Ma Yisasin Nan Ída Afová Ukhé Uno Sein Baya Ino \r (Matiu 26:69-75; Ruku 22:56‑62; Yoni 18:15-18, 25-27) \p \v 66 Máan tiyákan bararasí ukheintá dafufin Pita varé in monóánon banta kékái ánon bantai yoran arinta ano eren mino. \v 67 Eriven mai arinta ano onan Pita ira kaniyaré íkan mai yoran arinta ano véin purefure en ódaren temí, “Éi mai Nasaretíke Yisasin má bare ono.” \p \v 68 Máa síkan Pita ída ino sen mino. “Téi véin ída afová ukherúna vayan éi siya ono.” Máa siren béi e manten barufá ona akhempá aravin mana kokore asen mino. \p \v 69 Máan turan mai yoran arinta ano véin ódaren mairá ádé ma mantakhá ein banta kayo siamemí, “Ma vanta ma vain mai véi mai kayoi kéká ino.” \v 70 Máa síkan béi evaránen temí, “Ída ino.” \p Máa siren bákan manáa ádé ma mantakhá ein banta kayo ano ínaimpáké evaránen Pitan nan temí, “Pura ino éi mai kayoi vanta Kariri fáké ono.” \p \v 71 Máa síkan mairá Pita ákona uron en máa semí, “Pura ódino séi maisiretin ma siyaona vanta ída uron mi afová ukhé uno.” \p \v 72 Máa siyain ma kokore ainen asian kani iyain má PitaYisasi ano ma véin tiamein baya ovaren inemí, “Kokore ída kankanan dádá asíkantiya éi kanú manaú dádá téin nan ída afová ukhé uno sin nono.” Mai vaya iniren Pita ifí den mino. \c 15 \s1 Pairoti Ano Ma Yisasini Vaya Yaimein Baya Ino \r (Matiu 27:1-2, 11-14; Ruku 23:1‑5; Yoni 18:28-38) \p \v 1 \x * \xo 15:1 \xt Ruk 22:66\x*Pe ákura suron monó ánon banta kéká bá ánon banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá minó kanisoro kayo vá manafin baya siaren Yisasin ayantá damuren aviren mo Pairotin amen mino. \p \v 2 Amíkan Pairoti ano véin inaemí, “Éi Yutan kayoi kin na fono.” \p Síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Éi mai inka se ono.” \p \v 3 Máa síkan monó ánon banta kéká ano véin aufin kokhon baya fóké kuráden ten mino. \v 4 Tiyákan Pairoti ano véin evaránen enádá inaen temí, “Éi ídá anona evaráne mana vaya sinte fono. Onano vetí ankan nái máa vaya fókesá éin aufin kurariyan nafino.” \p \v 5 \x * \xo 15:5 \xt Ais 53:7; Mak 14:61\x*Síkan Yisasi ídaevaránen anona vaya siyaimpin Pairoti ano anú duren kokhon ineine en mino. \s1 Pairoti Ano Ma Yutan Kéká Ayampin Yisasin Amein Baya Ino \r (Matiu 27:15-26; Ruku 23:13‑25; Yoni 18:38–19:16) \p \v 6 Ena ena orana Avo Uantan damú ma erin kamani ano mana vanta karavusi fintena útuanté iyan mino. Mai minó nanin banta ano ma útuantano ma sein mai vantan útuanté iyan mino. \v 7 Máan tiyain bákan mana Barabasin ne sin banta karavusifin baren mino. Béi manáa vanta kayo vá kaminin má aruvin duváden manáa vanta aruan púdan mai vanbetí ankan má karavusíi uran baren mino. \v 8 Mairá banasi ano oriven Pairotin nan pefá ma iyaonaí ono siren oovaren mino. \p \v 9 Oovarákan Pairoti ano evaránen betíi vaya anona siamemí, “Tiretí ankani anunu ano Yutan kayoi kin na ifá ékun orino van iya rafono.” \v 10 Mai véi afova ukhan monóánon banta kéká ano Yisasin inian namu unantáden kópin aviren mo kain baren mino. \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Apo 3:13-14\x*Bákan mai monóánon banta kéká ano vanasi arápin antaran betí ankan Pairoti vaípá oovaren temí, “Barabisin ifá uantan erino Yisasi ída ino,” sen mino. \p \v 12 Máa síkan Pairoti ano enádá evaránen mai nanin bantará inaemí, “Mai siretí ankan ma Yutan kayoi kin mino ma siyaona mai vanta séi náisá béin onte rafuno.” \p \v 13 Síkan betí ankan evaránen oovararen temí, “Béin daa unkamádantá arono.” \p \v 14 Síkan Pairoti ano evaránen enádá betin tiamemí, “Paravae nái auisá béi ukhavae.” Máa síkan minó nanin banta ano moéken avádóden oovararen temí, “Béin daa unkamádantá arono.” \p \v 15 Máa síkan Pairoti ano vanasi arápin amusin amen Barabasin ifá uantan betí baípá oríkan béi Yisasin aruvin banta kayo ayampin kaíkan anan dafiyópóké nare ankáden daa unkamádantá béin arino van amin aviren oren mino. \s1 Aruvin Banta Kéká Ano Ma Yisasin Máká Máká Ein Baya Ino \r (Matiu 27:27-31; Yoni 19:2-3) \p \v 16 Mairá aruvin banta kayo ano Yisasi aviren kamanini yafufin má naun ódiyáken minó aruvin banta kayo arakan oren mino. \v 17 Oriven betí ankan kini narare au anamun Yisasi untáden ayankun anan póké mana kini kamamo uváden béin ánontá afú uanten mino. \v 18 Máan tuantáden betí ankan e mantaven taró uanten máká maáká iyan temí, “Yutan kayoi ákona kin noe, en aví daní iyá tiféuno!” \v 19 Máa siren betí ankan mana ura yafiyópóké béin ánon ankáden aufen akhare siren aron durafúden matimen béin kampun amusin uanten mino. \v 20 Máan turen aruvin banta kayo ano véin ayanavan baya siren intiren mai kini narare au anamun do yaváden beni au anamun evaránen uantáden béin daa unkamádantá arono van aviren oren mino. \s1 Daa Unkamádantá Ma Yisasin Arein Baya Ino \r (Matiu 27:32-44; Ruku 23:26‑43; Yoni 19:17-27) \p \v 21 \x * \xo 15:21 \xt Rom 16:13\x*Oríkan Yisasi ída ákona íkan mana Sairini varu fáke vanta Saimoni Arekisanda nú Dufasin nú afóe ano kákan barufá Yerusaremi orono van aasá eríkan aruvin banta kayo ano ákonaen duvun íkan béi Yisasini yaa unkamádan ayaen baren oren mino. \v 22 Mairá betí ankan Yisasin aviren mana Korikhota e sin anurá mo khaen mino. Mai Korikhota e ma siyain beni ana máan mi sikhen mino. “Ánon Dampa Anuen” tikhen mino. \v 23 Mairá avían mo Yisasin kauren betí ankan uvaini vá aí ma kusiantan non má\f * \fr 15:23 \ft Ái ma kusiantan non nan mi \fq Mer \ft ne siyan mino.\f* opé uren amíkanmaen béi ifá en mino. \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Íbo 22:18\x*Ifá íkan betí ankan béin daa unkamádantá antópóké aruren beni auí daná daváden betiyan maman kaúden mai auí danáká kati siren ayá nampa ma fákein mano mana yaná mádú en mino. \p \v 25 Dan manápá ifo afápá kamí kamí un kádan áaurá Yisasin daa unkamádantá aren mino. \v 26 Mai véin ánontá ben ma kó tiantein baya máa siren uvaremí, “Yutan Kayoi Kin Mino.” \v 27-28 Máan turen betí ankan umoyan banta kanan má daa unkamádantá aren mino. Mana véin ayan kurompá aren mana ayan ópá aren en mino.\f * \fr 15:27-28 \ft Pefá ves 28 ída varéin ínaimpáké mana vanta ano kaemí, \fq Máan tíkan mai mana monó baya ma vompompin ma vá ein pura sen afoká en mino. Mai vaya máan mi sikhamí, “Béin aau vanta kayo vá manafin e yankaádanten mino.” (Ais 53:12 fin ná onano).\f* \v 29 \x * \xo 15:29 \xt Íbo 22:7; 109:25; Mak 14:58\x*Banasi ano onóbe enóbe iyáken béin ayanavan baya sen máa semí, “Odo! Éi monó namun barákureya kanú manaú damú ana uvaran banta ono. \v 30 Máan tin banta ompo éi eyan ayaeya yaa unkamádantáké erano.” \p \v 31 Máa siyákan monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ano yere oyampá baya sen betiyan máa semí, “Béi ena nanin banta ana ayaiyan mifo veyan ída kanaíen béi ayainten mino. \v 32 Mai Karaisi Isareri kayoi kin mano véi kanaíen daa unkamádan me ampiren erantí tetí ankan ódé béintá mumunan otifanté uno.” Máa siyákan mai ma yaa unkamádantá béin má manará ma arukhein bantá kanan má ano yere ven nan oyampá baya sen mino.\fig Yisasin ma yaa unkamádantá arein mino.|alt="crucifixion" src="CN01841B.TIF" size="col" ref="MRK 15.32" \fig* \s1 Yisasi Ma Furein Baya Ino \r (Matiu 27:45-46; Ruku 23:44‑49; Yoni 19:28-30) \p \v 33 Bayan áau siya yavanin dun maren titipá ukhan áau inúpá kanú manausí emí. \v 34 \x * \xo 15:34 \xt Íbo 22:1\x*Áau sitipá ukhen kanú manausí íkan Yisasi avádóden oovaren máa semí, “Eri, Eri rama sabáktani” Mai máan mi sikhemí, “Tenti Tiyarafenu oe! Tenti Tiyarafenu oe! Éi fará téin me oyan time fono.” \p \v 35 Máa síkan manáa vanta kayo mairá ádé mantakharen betí ankan mai iniren temí, “Ineno! Béi feyan sakhanampa vanta Iraiyan mi ariyan mino.” \p \v 36 \x * \xo 15:36 \xt Íbo 69:21\x*Siyáken mana vanta ano savaen mómofen ma einí ukhein daná máden uvaini vá íta non má ma úpí urampin daren ura yankará damuren Yisasi nano van amiren mai vanta ano semí, “Ave ukhesí oná tifano Iraiya ano véin e aví ádantin ná eranten nafino áa ída fino.” \p \v 37 Máa siyain má Yisasi avádóden bádiyan puren mino. \p \v 38 Puriyain má kákan monó namumpin makákan davaráe kuran ma varé ein mai veyantá danté kafasen barará morúdan maman kankananíen mino. \v 39 Aruvin bantai ánon ayafa ano mairá Yisasini ádé mantakharen béini furin ódaren béi semí, “Pura uron ma vanta Tiyarafenu Anin mino.” \p \v 40 \x * \xo 15:40 \xt Ruk 8:2-3\x*Máa siyákan manáa nanin kayo nentá mantakhen oniyan baren mino. Mai vetin pintena mana Makdaráke Mariaí inká ena mai Yemisin nú Yosepin nú anóe Maria má ena Saromii. \v 41 Mai fefá ma Yisasin ma Karirifá ma vákan maen mai nanin kayo ano avákuren nóken béin aya iyaren mino. Mai véin má ma Yerusaremí orein nanin kayo yere mairábaren mino. \s1 Yisasin Ma On Aimpin Masí Ein Baya Ino \r (Matiu 27:57-61; Ruku 23:50‑55; Yoni 19:38-42) \p \v 42 Inuran Sabati yamú bantéin mai útain damú inúpasíen mino. \v 43 Inúpasí íkan Arimatiaké Yosepi ano eren mino. Béi mai mana kama aví bain kanisoro ifo véin má deren Tiyarafenui Yafisin ave ukharen mino. Mairá Yosepi orein ída feranto Pairotin avorá o mantaven Yisasin au varen mo masí ino van béintá inaen mino. \v 44 Ina íkan Pairoti ano kokhon ineine uren temí, “Béi inká púken nafino.” Máa siren aruvin bantai ánon ayafa aran eríkan béintá inaemí, “Yisasi inká púken nafino áa ída fino.” \v 45 Mairá béi máa siren aruvin bantai ánon ayafai vaya iniren Yosepin nan kana ifo véin au varano sen mino. \p \v 46 Máa síkan Yosepi efanten davaráe o miyaní uren béin un maman barará aséden mai efanten davaráefin ukhuren béin mo on aimpin kaúden ain oyirá kákan onámanáo vaé baé uan ataen mino. \v 47 Kaiyákan Makdaráke Maria nú Yosesin anóe Maria nú intefasá béin kaiyan nafi siren o váken onen mino. \c 16 \s1 Yisasi Ma Evaránen E Mantein Baya Ino \r (Matiu 28:1-10; Ruku 24:1-12; Yoni 20:1-10) \p \v 1 Sabati yamú kípavíkan Makdaráke Maria má Yemisin anóe Maria má Saromin má kama aunka iyain uveri kayo vetí ankan Yisasin aufá mo féantano van miyaníen mino. \v 2 Esé araí in damú pe ákura suron asaréa áau e unin betí ankan masíká oren mino. \v 3 Oriyáken betiyan ten orera emí, “Iye anó masí oyi rákena onámaná do setin eka sintanten nafino.” \p \v 4 Máa siren onákan mai onámaná ída masí oyirá baren mino. Mai kákan onámaná ifo mana vanta ano fefá do avékakharen mino. \v 5 Mai masí aimpin betí ankan ódiven onákan mana fumara ano ayan kurompáayá efanten au anamunuren kumantaré íkan betí ankan ódaren akhokho van en mino. \p \v 6 Akhokho van íkan béi vetí ankan tiamemí, “Tiretí ankan ída vá akhokho van ono. Nasaretíke Yisasin onano van ere ompo véin ma yaa unkamádantá ma antópó arukhá ein mai inka véi fe e mantakhen mifo onano véin ma kain báeimpin ída van mino. \v 7 \x * \xo 16:7 \xt Mat 26:32; Mak 14:28\x*Tiretí ankan ore vá beni eyo iyampon kayo vá Pita má mo siameno, ‘Béi ma fefá tiretin tiamikhá einíen tiretin an uanten Karirifá orikhen mifo mai fákena vá tiretí ankan béin o onano.’” \p \v 8 Máa síkan mai nanin kayo masí ain pinté e khuven eravuaren anú duman duman en karan oriyáken péden ída mana vanta vá baya sen mino.\f * \fr 16:8 \ft Pefa esé Makini vompompin ves 9-20 ída varéin ínaimpáke ena vanta ano mai vaya (ves 9-20) uvaman asotú en mino.\f* \s1 Yisasi Ma Mákdaráke Nanin Marian Avorá Dákó Ein Baya Ino \r (Matiu 28:9-10; Yoni 20:11-18) \p \v 9 Esé araí in damú pe ákura suron Yisasi e mantáaren Makdaráke Marian avorá naren o afoká en mino. Yisasi mai nanin au fintena yan manápá ifo afápá kan un kádan namu aunan kayo yo siantein mino. \v 10 Maria orein minó Yisasi má ma nóein banta kayo mo siamemí. Mai minó banta kayo ano ará umandan ifí diyan baren mino. \v 11 Baré íkan Maria vetí ankan tiamemí, “Yisasi ída furin para vá téi oné uno.” Síkan betí ankan mai vaya iniren ída mumunan en mino. \s1 Eyo Iyampon Kan Mano Ma Yisasin Ayana Fáke Onein Baya Ino \r (Ruku 24:13-35) \p \v 12 Ínaimpáké bei eyo iyampon kanan mano mana aayana oriyaréin Yisasi enará uven békanan baintá o afoká en mino. \v 13 O afoká íkan ódaren békanan manáa eyo iyampon kayo mo siamíkan betí ankan ída vékanani vaya vá mumunan en mino. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Avorá Ma Afoká Ein Baya Ino \r (Matiu 28:16-20; Ruku 24:36‑49; Yoni 20:19-23) \p \v 14 \x * \xo 16:14 \xt 1Ko 15:5\x*Ínaimpáké tiyan míkan mifo sirantan mana orun kádan (11) eyo iyampon máa ano kumanten duna niyaréin Yisasi vetí ankan baintá afoká uven betí ankampin mamumunan ída vákan ma véi ma e mantein ma onein nanin banta ano ma siamin ma vetí ankan ará uman daren ída mumunan iyain nan béi vetin asen mino. \p \v 15 \x * \xo 16:15 \xt Apo 1:8\x*Máa siren béi vetí ankan tiamemí, “Tiretí ankan ore vá barará minó akhempasá kama vaya mo vanasi siameno. \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Apo 2:38\x*Banta ano ma mumunan uven ma non baran nain mai Tiyarafenu ano evaránen avirantin ben ninaí inten mino. Máan tinten mifo vanta ano ma ída mumunan inain mai ano kópin afeyoranten mino. \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Apo 2:4; 8:7\x*Tiyarafenu ano mumunan ma inain banta kayo ayantá máan avúavá daná afoká inten mino. Téin tivíká betí ankan namu aunan do siantiyáken auyen baya sinten mino. \v 18 \x * \xo 16:18 \xt Ruk 10:19; Apo 28:3-6\x*Betí ankan ayampó osafáe fákarantin ída untaranten mino. Betí ankan beyantá uvá naren ída furinten mino. Betí ankan banta aurá ma ayan kaintin mai aí bantan ano e asefa inten mino.” \s1 Yisasi Má Inarufá Ódein Baya Ino \r (Ruku 24:50-53; Aposeri 1:9-11)\fig Yisasi ma inarufá ódein mino.|alt="Jesus was received into heaven" src="IB04179.png" size="span" ref="MRK 16.19" \fig* \p \v 19 \x * \xo 16:19 \xt Apo 1:9-11; 2:33-34\x*Bafan Yisasi ano vetí ankan baya siamirákan Tiyarafenu ano aviran inarufá óden Tiyarafenui ayan kurompá un kumanten mino. \v 20 \x * \xo 16:20 \xt Apo 14:3; Ibu 2:3-4\x*Minó eyo iyampon kayo ano minó akhempá oreraen beni kama vaya mo siamen mino. Bafan mano vetí ankan má manafin doriyáken betíi vayafin ákona amíkan manáa avúavasí ma íkan mai afoká iyaren mino.