\id MAT - Agarabi NT [agd] (Papua New Guinea) -2011 bd \h Matiu \toc1 MATIUNI KAMA VAYA \toc2 Matiu \toc3 Mat \mt1 MATIUNI KAMA VAYA \mt2 (Matiu) \imt1 Matiuni Kama Vaya Ma Uvanteí Pákenai Afova Vaya Ino \is1 Ma vompon ma uvantein banta ino. \io1 Yisas Karaisini Kama Vaya ma varen orin banta (aposeri) Matiu anon uvanten mino. Beni ena ví Revi ino. \is1 Uvarein orana ino. \io1 AD eiti (80) ráké eiti-faipi (85) fin mi ma vompon uvanten minon ten kokhon afova vanta kayo ano inikhen mifo inká ena kéká ano AD sikisti (60) ráké seventi (70) fin minon ten inikhen mino. \is1 Ma vompon ma uvantein baru ino. \io1 Parestaini san ma Kantasí Ukhein Bara e ma siyaimpin mino. \is1 Ma vompon ma uvaman amikhein kéká ino. \io1 Yutan anan kékái uvaman amiyáken betimpin ma monó nanin banta vain mi moéken tiamikhen mino. \is1 Nái ana vará ma vompon uvanten nafino. \io1 Yutan kayoi anafu aráompin ma sakhanampa vaya siáden ma varará nanin banta ma aya uren evaránen avirano van ma Tiyarafenu ano aní ukharé ein mai vantan Yisasi vákan mi véin maman dákó uren Kin ne sinten mino. \c 1 \s1 Yisasin Anafu Aráo \r (Ruku 3:23-38) \p \v 1 Yisas Karaisi maen Abaraamun nú Kin Devitin núi anan pintéi afoká ukhan mi ma ven anafuyan aví ino.\x * \xo 1:1 \xt Esé 22:18; 1Kr 17:11\x* \p \v 2 Abaraamu maen Aisakin kain baren \li1 Aisaki ano Yekopun kaúdan \li1 Yekopu ano Yudan má be afá aváeyan má kaen mino. \li1 \v 3 Yuda maen Peresin nú Seran nú afóe ifo míkan iyampon anóe maen Tamari ino. Peresi ano Esronin kain baren Esroni ano Ramun kaen mino.\x * \xo 1:3 \xt Esé 38:29-30; Rut 4:18-22\x* \li1 \v 4 Ramu ano Aminadapin kain baren Aminadapi ano Nasonin kaúdan Nasoni ano Sarmonin kaen mino. \li1 \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Rut 4:13-17\x*Sarmoni maen Boasin afóe ifo ve anóe maen Reapi ino. Boasi maen Obetin afóe ifo ve anóe maen Ruti ino. Obeti ano Yesin kaúdan, \li1 \v 6 inká Yesi ano Kin Devitin kaen mino. Deviti maen Soromonin afoén bákan be anóe maen Uraiyan aná ma varé ein nanin mino.\x * \xo 1:6 \xt 2Sa 12:24\x* \li1 \v 7 Soromoni ano Reoboamin kain baren Reoboami ano Abiyan kaúdan Abiya ano Asan kaen mino. \li1 \v 8 Asa ano Yeosafatin kain baren Yeosafati ano Yeoramin kaúdan Yeorami ano Usaiyan kaen mino. \li1 \v 9 Usaiya ano Yotamun kain baren Yotamu ano Easin kaúdan Easi ano Esékaiyan kaen mino. \li1 \v 10 Esékaiya ano Manasen kain baren \li1 Manase ano Amonin kaúdan \li1 Amoni\f * \fr 1:10 \ft Amonini ena ví Amosi ino. 1Ki 3:14 fin ná onano.\f* ano Yosaiyan mo khauran, \li1 \v 11 \x * \xo 1:11 \xt 2Ki 22-24; 2Kr 36:10; Yer 27:20\x*inká Yosaiya ano Yekonaiyan\f * \fr 1:11 \ft Yekoniani ena ví Yeoiakini ino. 2Ki 24:6 fin ná onano.\f* má be afá kayo vá kauran mi Babironí barafá karavusi e fáken oren mino. \p \v 12 \x * \xo 1:12 \xt Esr 3:2\x*Karavusi e fáken moran mai oyampáké Yekonaiya ano Seatierin kaúdan Seantieri ano Serubaberin kaen mino. \li1 \v 13 Serubaberi ano Abiudin kain baren \li1 Abiudi ano Eriakimin kaúdan \li1 Eriakimi ano Asorin kaen mino. \li1 \v 14 Asori ano Sadókin kain baren \li1 Sadóki ano Akimin kaúdan \li1 Akimi ano Eriutin kaen mino. \li1 \v 15 Eriuti ano Eriasarin kain baren \li1 Eriasari ano Matanin kaúdan \li1 Matani ano Yekopun kaúdan maen, \li1 \v 16 inká Yekopu ano Marian avafu Yosepin kaen mino. Maria anoi Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta e sen ma ariyain banta Yisasin kaen mino. \p \v 17 Máan tukhan Abaraamun táké Devitimpin onóben Devitin táké Babironí ma karavusi fáken o varé ein damú onóben mai ráké Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta Yisasintá ma o khanaí ukhein mai fotini (14) afóeyan mi mai aúbaná me yákó urú ukhen mino. \s1 Tiyarafenu Ano Ma Aní Ukhein Banta Yisasi Ma Ve Anóe Ano Kaein Baya Ino \r (Ruku 2:1-7) \p \v 18 Máan tukhan Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta Yisasin ma ve anóe ano kaein mai máan mi ukhen mino. Be anóe Maria maen Yosepin amiran bákan ínaimpáké iman amintéin Kantá Aunan mano véin arápin iyampon báuantan baréin Yosepi iniren afová en mino.\x * \xo 1:18 \xt Ruk 1:27, 35\x* \v 19 Afová uren mai van be avafu Yosepi maen puntákein banta váken banasi avorá Marian ída ayave ameno van aúpáké bei inimpin mai ma véin iman ameno van iyaré ein ifá ono van en mino. \p \v 20 Máan inin béi variyan baré íkan Bafani enisori ano véi vaintá kaimpin dákó uven temí, “Devitin anin Yosepi oe, éin ma Marian iman ameno van iyain ída vá ifá ono. Para vara seyo, mai ma véin amúpin báken ma yákó ono van iyain iyampon mai Kantá Aunani ákona anon mai yaná afoká ukhen mino. \v 21 Béi afon iyampon mi kainten mifo Yisasin\f * \fr 1:21 \ft Yisasin bí maen mai veni ana máan mi ukhen mino. Bafan mano vanasi aya intene ma siyain baya ino.\f* ne se vá ben aví teno. Para vara seyo, véi anon bei vanasi ume fintena aya uren evaránen aviranten mino.”\x * \xo 1:21 \xt Ruk 1:31; 2:21\x* \p \v 22 Mai yanasinta ma yákó ein manon pura sen Bafan mano ma sakhanampa vanta finté uaren ma máa sikharé ein mi kanaíen mino. \v 23 “Mana arinta ano amúbasí uven mana afon iyampon kaúdantin maen Imanuerin ne sinten mino.” \rq Ais 7:14\rq* \m Mai víi ana maen Tiyarafenu setin má ban mino. \p \v 24 Mai khain ma Yosepi ódaren maen orun mantaven mai ma Bafani enisori ano ma véin tiamein ánain bákuren Marian o aviren me ve anasí en mino. \v 25 Be anasí ma ukhan maen béi ída ven má manafin baranton nentá bákan baren mana afon iyampon káudan béi ano Yisasi ne sen aví ten mino.\x * \xo 1:25 \xt Ruk 2:21\x* \c 2 \s1 Ofu Ma Afova Varan Banta Kayo Ano Ma Ena Vara Fáké Erein Baya Ino \p \v 1 Yudiá barafin ma Eroti kiní ukhein damú Betariamú barufá Maria ano Yisasin kain bákan áau e uní páké manáa afova vanta kéká ano Yerusaremí barurá eriven \v 2 máa sen inaemí, “Mana iyampon ma Yutan kayoi kin afoká ukhein mai intefasá ban nafino. Tetí ankan áau e uní páké onékun béin ma aníin ofu édaví ódaréi ventá monó teno van eriyá tiféuno.”\x * \xo 2:2 \xt Nam 24:17\x*\fig “Mana iyampon ma Yutan kayoi kin afoká ukhein mai intefasá ban nafino.|alt="wise men ask for King of Jews" src="CN01630b.tif" size="span" ref="MAT 2.2" \fig* \p \v 3 Máa sen ina íkan Erotin má minó Yerusaremí barurá ma varé ein nanin banta vá ano mai vaya iníden maen kokhon ineine en oreraen mino. \v 4 Máan tiyákan Eroti ano vanasii monó ánon banta vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá aran e átaru uvin betí ankan inaemí, “Mai ma Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta inte varurasá afoká intéin ná sakhanampa vanta kayo ano sikharen nafino.” \v 5 Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, “Béi Betariamú barurái Yudiá barafá afoká inten ne,” sikharen mino. Para vara seyo, sakhanampa vanta ano máa sen Tiyarafenui vompon dókifin uvantaren mino, \q1 \v 6 “‘Yudiá bara fintena varu Betariamu oe, \q2 Yudiá barafin ma aví bain baru kayoi oyampá éi ída va ono. \q1 Mai fara vara seyo, éin pinté mana ánon banta e afoká uven maen \q2 béi anon tenti Isareri nanin bantai yafisiní inten mino.’”\x * \xo 2:6 \xt Yon 7:42\x* \rq Mai 5:2\rq* \p \v 7 Máa sen tiamin Eroti iníden áau e uní páké ma afova vanta kéká erikhá ein aúpáké aran béi vaintá eríkan mai ofu ma afoká ein damusan betí ankampin avovéen ina uren afova varen mino. \v 8 Afová uren betí ankan tiantan Betariamú oriyákan temí, “Tiretí ankan ore vá mai iyampon nan mo kamaeya yosire ma véin ódante vá ovaráne séin me sisimesirá ten má dere oresá mo ventá monó teno.” \p \v 9 Máa síkan betí ankan kini vaya iníden mairá me ampen oriyan maen mai ma áau e uní páke ma onein ofu ano vetin an uanten oriyaren mai iyampon ma vain namun amontá o kharemen mino. \v 10 O kharemíkan betí ankan mai ofu oniyáken moéken amusin en mino. \v 11 Máan turen mai afova vanta kéká ano mai namumpin un pében onákan mai iyampon mano ve anóe Marian má baréin betí ankan mun aron kan durafúden barará mátimen mai iyampontá monó tiren betíi unan máden oté uren kori vá kama auna iyain uveri vá irafin ma sádan kama aunka iyain uveri vá máden mai iyampon amusin amen mino.\x * \xo 2:11 \xt Íbo 72:10-15; Ais 60:6\x* \v 12 Amiren bakháin Tiyarafenu ano kaimpin betí ankan tiamen ída vá evaráne Eroti vaintá orono síkan betí ankan iniren mai aa me ifá uren ena aa sáké betíi varufá oren mino. \s1 Yosepin Má Be Aná Akhá Bá Ma Isipí Barafá Karan Orein Baya Ino \p \v 13 Afova vanta kayo ma orivíkan maen Bafani enisori ano kaimpin Yosepin avorá afoká uven máa semí, “E mantaveya iyampon má be anóen má avíare Isipí karan ore o varé esí ma séi siamenuna yamusá ovaráneya ereno. Mai fara vara seyo, Eroti ano mai iyampon dosiré arono van iyan mino.”\fig Bafani enisori ano kaimpin Yosepin avorá afokáen mino.|alt="angel warns Joseph to flee" src="CN01634b.tif" size="col" ref="MAT 2.13" \fig* \v 14 Máa siran Yosepi e mantaaren iyampon má be anóen má avíaren mai inuran mana Isipí oren mino. \v 15 O van baren Eroti ma fúbíkan Bafan mano ma sakhanampa vanta oo ráké uaren tiyáken, “Isipíkena se sanin aré uno,” ma sikhá ein baya fura sen afoká en mino. \rq Ose 11:1\rq* \p \v 16 Eroti ma afová en áau e uní páke afova vanta kéká ano semi mákasen mino siren moéken aranan en mino. Máan turen afova vanta kéká ano ma siamiyan ofu ma afokáí oné tiferuna mai kan oranan orikhen mino ma sikhá ein nan bei aruvin banta kayo siantan Betariamú baru akhempá ma kákan baru vá tító baru vá ma vain pimpá oriyáken kan orana aránaópá ma vain ain iyampon kayo máa minó aruan puren mino. \v 17 Minó ma yanasinta ma afoká ein mai Tiyarafenu anon sakhanampa vanta Yeremaiyan pinté uaren máa sikharéin mino: \q1 \v 18 “Ifí baya Ramá barufin inékun \q2 ifisana yariyan kákan arun bariyá iné uno. \q1 Resori maen be akhafana van arunaná bariyan \q2 ará kusiantan baya ma siyain ída inen mino. \q1 Para va ino, minó iyampon mi fúan kípakhan mino.”\x * \xo 2:18 \xt Esé 35:19\x* \rq Yer 31:15\rq* \s1 Yosepi Ma Ve Aná Akhá Bá Evaránen Nasaretí Barurá Orein Baya Ino \p \v 19 Eroti ma fúbin maen Bafani enisori ano kaimpin Yosepin avorá Isipí afoká uven máa sen \v 20 béin tiamemí, “Éi e mantaveya iyampon má be anóen má aviare evaráne Isarerí barafá orono. Mai iyampon ma aruan purono van iyaré ein banta kayo inka furen mino.” \p \v 21 Máa síkan Yosepi esé ana e manten iyampon má be anóen má avíaren evaránen Isarerí barafá oren mino. \v 22 Oriven iníkan Erotin anin Arkerausi ano ve afóeni varu varen Yudiá kayoi kiní ukheimpin Yosepi mai akhempá orin nan péden mai ma ena khaimpin Tiyarafenu ano véin tiamikhá einí en Kariri varafá oren mino. \v 23 Orein mano Nasaretí barurá o varen mino. Máan ma ein manon sakhanampa vanta kayo ano ma siyáken béin nan Nasaretí banta ino sen aranten mino ma sikhá ein pura sen afoká en mino.\x * \xo 2:23 \xt Ais 11:1; 53:2; Ruk 2:39; Yon 1:45\x* \c 3 \s1 Monó Non Péantan Banta Yoni Ano Ma Yisasini Aa Uvíden Puntáantein Baya Ino \r (Maki 1:2-8; Ruku 3:1-18; Yoni 1:19-28) \p \v 1 Maí damú Yudiá barafá banta ída van kámápin monó non péantan banta Yoni afoká uven banasi monó baya máa sen tiamemí, \v 2 “Tiretí ankan ará baerano. Inaru yafisin inka ádé erikhen mino.”\x * \xo 3:2 \xt Mat 4:17; Mak 1:15\x* \v 3 Sakhanampa vanta Aisaiyan oorá Tiyarafenu ano Yonin nan mi máa sikharen mino, \q1 “Banta ida van kámá bara fáké mana vanta ano oovaren máa siyan mino, \q1 ‘Bafani aa uvídeya \q2 veni aa funtáantano.’” \rq Ais 40:3\rq* \p \v 4 Yoni véi kameri ayo fóké uvaran au anamun uren kao au fóké amú anan uren báken panon má bonkampun anu vá niyaren mino.\x * \xo 3:4 \xt 2Ki 1:8\x*\fig Monó Non Péantan Banta Yoni ino.|alt="John the Baptist" src="CN01651B.tif" size="span" loc="Mat 3:4" ref="MAT 3.4" \fig* \v 5 Yerusaremíke nanin banta vá Yudiá bara fáke nanin banta vá minó Yodaní non akhen páke nanin banta vá ano vanta ída van kámá barafá Yonini vaya ineno van ore ore en mino. \v 6 Oriven mo vetí ankani ume sian páman urákan Yoni ano Yodaní nompin monó non péanten mino. \v 7 Yoni ma monó non péantiyan onákan Farasisi kayo vá Sadyusi kayo vá mairá eríkan betí ankan máa sen tiamemí, “Tiretí ankan namu osafáe akhafanan banan Tiyarafenui arananá uman mano siretimpin ereno van iyan mifo mai van iye anó tiamikhayá mai uman pinté karan orono van iya fono.\x * \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x* \v 8 Máan tiya ompo siretí ankan ma fura seya ará baédanteya mai siretí ankani avúavá pókesá aní oro. \v 9 \x * \xo 3:9 \xt Yon 8:33, 39; Rom 4:12\x*Téi siretí ankan tiamé umpo siretí ída vá Abaraamu nan tetin tinafu ino se vá ineno. Tiyarafenu ano kanaíen ma onámaná kayo sintin Abaraamun anavasiní inten mino. \v 10 \x * \xo 3:10 \xt Mat 7:19; Ruk 13:6-9\x*Minó daa ma ída aran iran nain tíkaré irafin karú dano van mai yaa kayo anafin tantume fe van mino. \p \v 11 \x * \xo 3:11 \xt Yon 1:26-27, 33; Apo 1:5\x*“Téi ma siretí ankan nompó péantiyarúna mai siretin nan inka ará baéken mino siré aní iyá umpo sen toyampá ma eriyain bantai ákona ano senti ákona esantakhá téi ída kanaí é ben arantan anamun ayufirí ukhé uno. Béi anon Kantá Aunan má ira vá póké péantanten mino. \v 12 Béin ayampin bakhari in danka van mino. Bei uviti namumpin bakhari iyan uviti aítan mápin kaiyáken ída kípan irafin aítan taman kaurinten mino.”\fig Béin ayampin bakhari in danka van mino.|alt="winnowing" src="HK00097B.TIF" size="col" ref="MAT 3.12" \fig* \s1 Yoni Ano Ma Yisasin Monó Non Péantein Baya Ino \r (Maki 1:9-11; Ruku 3:21-22) \p \v 13 Yoni ma vaya siyákan maen Yisasi Karirifá me ampiren Yoni ano véin monó non péantano van Yodení non arufá oren mino. \v 14 Oríkan Yoni ano véin ayópá ono van temí, “Éi ano ma séi monó non pétintaren mifo éi fará téi varunafá eriya fono.” \p \v 15 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Ída ifo séi ma siyarunaí ma éi esin mi Tiyarafenu ano ma erasan nan ma funtákein avúavá barano ma sikhá ein baya ano mo kanaí inten mino.” Síkan Yoni iniren beni vaya vákuren monó non péanten mino. \p \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Yon 1:32\x*Yisasin ma monó non péantádan non pinté ainen e ayoren avafá ma ódiyain má inaru ona yivin béi oniyain má Tiyarafenui Aunan mano mana kukhofá nun avúaváká ten béi vaípá eren mino. \v 17 \x * \xo 3:17 \xt Íbo 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; 17:5; Ruk 9:35\x*Eriyain má inaru fáké mana oova ano máa semí, “Mai sen tanin mino. Téi ven nan moéké tinunu ukhé te sú káká ben nan moéké timusin iyá uno.”\fig Tiyarafenui Aunan mano mana kukhofá nun avúaváká ten Yisasi vaípá eren mino.|alt="Jesus’ baptism" src="CN01656b.TIF" size="col" loc="Mat 3:17" ref="MAT 3.17" \fig* \c 4 \s1 Ban Anon Mano Ma Yisasin Akhenóka Ein Baya Ino \r (Maki 1:12-13; Ruku 4:1-13) \p \v 1 \x * \xo 4:1 \xt Ibu 2:18; 4:15\x*Máa siran Ban Anon mano Yisasin akhenóka ino van Kantá Aunan mano mai rákena yo aviren banta ída van kámá barafá oren mino.\fig Yisasin ma akhenóka ein mino.|alt="Jesus in the wilderness" src="CN01658B.TIF" size="col" ref="MAT 4.1" \fig* \v 2 \x * \xo 4:2 \xt Eks 34:28\x*Aviren mo khain báken foti (40) inuran má bayan má dunan auraren baréin arafan puren mino. \v 3 Arafan nan iyan baré íkan béin ma akhenókain banta ano enóben béin máa sen tiamemí, “Éi ma fura se Tiyarafenu Anin ma vanteya sesin ma onámaná kayo ano veretií ino.” \p \v 4 Máa síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Tiyarafenui vompon dókifin máa sen baya uvanten mino, ‘Banasi ano yunantá ana ída kanaíen para van oriyan ban aunan baranten mifo Tiyarafenu oo fenté ma kuviyain baya ánain ma vákurinten mai fara van oriyan ban aunan baranten mino.’” \rq Diu 8:3\rq* \p \v 5 Máa síkan Ban Anon mano véin do aviren kantasí ukhein baru Yerusaremí oren mo kákan monó namun amonta suron mantaanten mino. \v 6 Mo mantaantáden Ban Anon mano véin máa sen tiamemí, “Éi Tiyarafenu Anin ma vanteya káuse aravono. Para vara seyo, Tiyarafenui vompon dókifin máa sikhen mino: \q1 “‘Béi ano vei enisori kayo siantantin \q2 éintá dafíben betí ankan ayan do uvídantiya \q1 mairá káusesin ída mana onámaná ano arantan aru finten mino.’” \rq Íbo 91:11-12\rq* \p \v 7 Yisasi evaránen béin tiamemí, “Tiyarafenui vompon dókifin enádá máa sikhen mino, ‘Éi ída vá ei Bafan Tiyarafenun akhenóka uan onano.’” \rq Diu 6:16\rq* \p \v 8 Máa siran Ban Anon mano véin evaránen do aviren mana yan bain anu yontá mun kaúdaren ma varará ma ákona vara kayofin ma ara ara kama yanasinta vain aníen mino. \v 9 Aní uren béi máa sen Yisasin tiamemí, “Éi ma aron durafúdeya matime sentá ma monó tiresí maé ma ma oniyaona yanasintá minó éin amenté uno.” \p \v 10 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Ban Anon noe, sifó ono. Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikhen mino, ‘Ei Bafan Tiyarafenu veyáká aránaópá bákeya ventá ana vá monó teno.’” \rq Diu 6:13\rq* \p \v 11 Máa síkan Ban Anon mano me ifá en orivin enisori kayo ano eriven ben me ayaen mino. \s1 Yisasi Ma Karirifá Monó Doran Mo Araí Ein Baya Ino \r (Maki 1:14-15; Ruku 4:14-15) \p \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Mat 14:3; Mak 6:17; Ruk 3:19-20\x*Aruvin banta kayo ano ma Yonin pákaan karivusifin kain baya ma Yisasi iníden béi evaránen Karirifá oren mino. \v 13 Nasaretí barurá manáa yamú o varen mairá me ifá uren Seburunin má Naftarin mái varafin ma Karirí non ankinafá bain baru Kapeniamú o varen mino. \v 14 Yisasi ma mai avúavá barein mai Tiyarafenu ano ma sakhanampa vanta Aisaiyan oorá máa sikharé ein mi fura sen afoká en mino, \q1 \v 15 “Seburuni vá Naftari vái varafin ma vain nanin banta vá \q2 Karirí non akhempá ma orikhein aayana vá Yodan non arufá ma vain nanin banta vá \q1 maen mai ena anan nanin bantan Kariri varafin baren mino. \q2 \v 16 Mai kayo ano kákan títípafin baré íkan \q2 kákan oon inka khan onen mino. \q1 Purin mano ma sítípa uádan duntein barafin baré ein nanin bantafin \q1 inka kakhan afoká en mino.” \rq Ais 9:1-2\rq* \p \v 17 \x * \xo 4:17 \xt Mat 3:2; 19:27\x*Yisasi araíen monó baya vanasi siamemí, “Tiretí ankan ará baerano. Para vara seyo, inaru yafisin ádé anantá erinten mino.” \s1 Yisasi Ma Araí En Kamí Kamí Eyo Iyampon Kayo Arein Baya Ino \r (Maki 1:16-20; Ruku 5:1-11) \p \v 18 \fig “Tirékanan taréa noyana vaseí iya ompo sen má eresí banasi ma aviran aní uantano.”|alt="Jesus talks to Simon and Andrew" src="CN01681B.TIF" size="span" ref="MAT 4.18" \fig*Maná damú Saimonin nan ma Pitan ne siyain banta vá be afá Endurun má ano noyana arin dorarí iyain bákan base karúdiyáin Yisasi Kariri non ankinafá oriyaren onen mino. \v 19 Ódaren Yisasi vékanan máa sen tiamemí, “Tirékanan taréa noyana vaseí iya ompo sen má eresí banasi ma aviran aní uantano.” \v 20 Máa siyain má ana vékanan base unan me ampiren béin dakhafen oren mino. \p \v 21 Yisasi mai ráké oriyan onákan Yemisin nú Yonin nú anavasan botifin kumanten be afóe Sebetin má base avové iyá íkan békanan má aren mino. \v 22 Ariyain má anan békanan mai voti vá betíi afóen má me ampiren Yisasin bákuren oren mino. \s1 Yisasi Ma Aí Nanin Banta Ayofein Baya Ino \r (Ruku 6:17-19) \p \v 23 \x * \xo 4:23 \xt Mat 9:35; Mak 1:39; Apo 10:38\x*Yisasi Kariri varafin oriyáken betí ankani monó átaru namumpin un pében monó baya vanasi siamiyáken inká Tiyarafenui yafisin pintena kama vaya sian dákó iyan aí ma vá ein nanin banta ayofiyan au ma namu ukhá ein puntá antiyan en mino. \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Mak 6:55\x*Máan tiyákan beni vaya ano minó Siriai varafá orera íkan minó nanin banta ano ara ara namu aí ma vákan ai san iyá ein má namu aunan ma varé ein kayo vá auvayaní ma iyá ein kayo vá ai ayan ma fukaré ein kayo vá aviren eríkan Yisasi minó evaránen ayofiyan kama uanten mino. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x*Kariri vara fáke nanin banta vá Dekoporisíke nanin banta vá\f * \fr 4:25 \ft Dekopori sin bí ma vain mai tiyan míkan kákan baru en tikhen mino.\f* Yerusaremíke nanin banta vá Yudiá bara fáke nanin banta vá Yodení non ufáke nanin banta kayo vá ano véin bákuren noren mino. \c 5 \s1 Yisasi Ma Vanasi Ano Avu Vá Uman Má Ma Varan Nain Afova Amein Baya Ino \r (Ruku 6:20-23) \p \v 1 Maná damú Yisasi onákan kokhon nanin banta átaru iyaimpin béi me onen anuí ukhein akhempá kena un kumamin bei eyo iyampon kayo ano véi vaintá eren mino.\fig Yisasi ma vei eyo iyampon kayo vaya siamiyain mino.|alt="Jesus talking to his disciples" src="CN01753B.TIF" size="span" ref="MAT 5.1" \fig* \v 2 Enóbin béi araíen betí ankan afova vaya amiyan temí, \q1 \v 3 \x * \xo 5:3 \xt Ais 57:15\x*“Tiyarafenu van ma aiyain kayo vá amusin ino \q2 fara vara seyo inaru yafisin baru vetí ankan nina ino. \q1 \v 4 \x * \xo 5:4 \xt Ais 61:2-3; Rev 7:17\x*Arunanápin ma vain kayo ano vá amusin ino \q2 fara vara seyo Tiyarafenu ano ará kusiantanten mino. \q1 \v 5 \x * \xo 5:5 \xt Íbo 37:11\x*Be au ma vararasí uren bain kayo ano vá amusin ino \q2 fara vara seyo Tiyarafenu ano auyen bara vetí ankan aminten mino. \q1 \v 6 \x * \xo 5:6 \xt Ais 55:1-2\x*Puntakein avúava san ma aiyantin ma arafan nan iyain kayo ano vá amusin ino \q2 fara vara seyo Tiyarafenu ano kanaí uantanten mino. \q1 \v 7 Ena nanin banta van ma arunan uantiyain kayo ano vá amusin ino \q2 fara vara seyo Tiyarafenu ano vei arunaná betin aní inten mino. \q1 \v 8 Ará ano ma avusese ukhein kayo ano vá amusin ino \q2 fara vara seyo vetí ankan Tiyarafenun onanten mino. \q1 \v 9 Aruve asiveimpin ma kusin avúavá pákaren bain kayo ano vá amusin ino \q2 fara vara seyo vetí ankan nan Tiyarafenu akhafana ino sen aranten mino. \q1 \v 10 \x * \xo 5:10 \xt 1Pi 3:14\x*Puntákein avúava san ma uman amiyantin ná mai kayo ano amusin ino \q2 fara vara seyo inaru yafisin baru vetí ankan nina ino. \p \v 11 \x * \xo 5:11 \xt 1Pi 4:14\x*“Ten tínain ma sivákuriyasin ma ódaren mai van ma vanasi ano namu vaya siren namu uanten ara ara kampun bayafó ma aufin kuráden tiyanti mai vará amusin ono. \v 12 \x * \xo 5:12 \xt 2Kr 36:16; Apo 7:52\x*Para vara seyo, inarufá tiretíi kákan miyan ave ukhen mifo siretin ará ano kama ukhantiya vá moékeya amusin ná ono. Tiretin ma aan uantein erikhá ein sakhanampa vanta kayo aurá ma namu uantaká ein avúavái afoká inten mino.” \s1 Yisasi Siyáken Banasi Ano Un Má Kakhan Má An Mi Yakhen Mino \r (Maki 9:50; Ruku 14:34-35) \p \v 13 Yisasi evaránen temí, “Tiretí ankan un ma einíi ukha ono. Uni ase ma kípavinti mai un intesá uresin ná evaránen ase inten nafino. Máan tukhein un ída veni ase vanti fase karúdaresin mai yaró onóbe enóbein manan ban mino. \p \v 14 \x * \xo 5:14 \xt Yon 8:12; 9:5\x*“Mana kákan baru ma ída aúpasíin anu yontá báé iyain an deya siretí ma varai kakhan mono. \v 15 \x * \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Ruk 8:16; 11:33\x*Banasi ano ída oon uruan kurafin kuferé iyan mifo sakhókái uruan kain báken mápin ma vain nanin banta kakhaanté iyan mino. \v 16 \x * \xo 5:16 \xt Efe 5:8-9; 1Pi 2:12\x*Máan mana eya vá tiretí ankani oon áesin ná banasi avorá panu siyantin ná tiretíi kama avúavasá oniyáken inarufá bain Afóen avisá daní ino.\fig Tiretí ankani oon áesin ná banasi avorá panu sino.|alt="lamp shining" src="HK00151B.TIF" size="col" loc="Mat 5:16" ref="MAT 5.16" \fig* \s1 Yisasi Ma Man Baya Kayo Kanaí Ono Van Erein Baya Ino \p \v 17 \x * \xo 5:17 \xt Rom 3:31\x*“Ída vá teya man baya vá sakhanampa vanta kayoi vaya vá do varanton mi sen nan eren mino se ineno. Téi ída ma vaya kayo yo maman karúdano van eré umpo yorékun mai vaya kayo ano mo kanai suron ino van mi eré uno. \v 18 \x * \xo 5:18 \xt Ruk 16:17; 21:33\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno ínaimpáké inaru vá bara vá kípanten mifo man baya fintena sitó bompon ná uvantá inten nafi inká tító kasá usikhá inten nafi ída aiyoran para vantin mi minó mai ma uvantá ein daná afoká inten mino. \v 19 \x * \xo 5:19 \xt Yem 2:10\x*Máan tukhen mifo mana vanta ano ma man baya kayo finte sító máa yurafúden ena nanin banta afova amintin ma vetí ankan mai ánain bákuriyaré intin maen inaru yafisimpin títókái ven aví aminten mino. Máan tinten mifo mana vanta ano ma minó man baya ánain bákuriyan ma minó nanin banta van mai ánain bákurino van ma afova amiyaren maen mai vanta ano inaru yafisimpin kákan bí baranten mino. \v 20 Máan tukhái séi siretí ankan tiamiyá uno. Tiretí ma ída Tiyarafenui anunu ánain ma vákuresin ma siretíi funtákein avúavá ano ma man baya ma afová ukhein banta kayo vá Farasisi kayo vái funtákein avúavá ma ída esantakhá intiya siretí ankan ída kanaíeya inaru yafisimpin oferan nono. \s1 Banta Aruan Purin Baya Ino \r (Ruku 12:57-59) \p \v 21 “Mosesini man baya ma anafu aráon amikhá ein mano sikhen mino, ‘Ída vá banta aruan purono. Banta ma aruan purin nain mano vá kópin ná orino sikhaya siretí ankan inka inikha ono. \rq Eks 20:13; Diu 5:17\rq* \p \v 22 \x * \xo 5:22 \xt 1Yn 3:15\x*Máan tukhái séi siretí ankan tiamé umpo vá mumunan afá aváen má ma aran kanti asivúdanona vanta ano kópin ná orono. Máan mana e mana vanta ano ma ve afá aváen nan ánon ída vain banta ono\f * \fr 5:22 \fq Ánon ída vain banta ono \ft Aramaiki vaya finté ma \fq Raka \ft e siyain mai veni ana máan mi ukhen mino. Mana vanta ano ma ena vanta van aran nan uaren ma namu vaya sen asiyain baya ino.\f* ma sin nain mai Kanisorii\f * \fr 5:22 \fq Kanisori \ft e \ft ma siyain mai Kiriki vaya finté \fq Senhedrini \ft en tiyan min. Mat 10:17; 26:59; Mak 14:55; Apo 4:15; 5:33; 6:15; 7:1; 22:30; 23:1, 6, 15, 20, 28; 24:20, 21 fin ná dere onano.\f* ánon banta anon kó tiantanten mifo mana vanta ano ma ena van óen banta ono sinten ira kiyan uman baren berai siyan purin barurasá orino. \p \v 23 \x * \xo 5:23 \xt Mak 11:25\x*“Mai van mi Tiyarafenun ma íkun uan ameno van ma on karánará uádantá o mantave e afá aváe ano ma éin má asivuká inain baya ma ovare me ininte vá, \v 24 ei íkun uan amin daná mairá me khaúde vá esé ana ore mo mai vaya afá aváen má puntáde vá ovaráne me íkun uan ameno. \p \v 25 “Éin kó tiantan banta ano ma aviren kó barufá ma kó tiantano van oriyantiya aine vá ayanafá béin má mai vaya funtarano. Ída ma aine funtaresin maen kó inin banta ayampin ma éin kaintin kó inin banta ano aruvin banta ayampin kaintin aruvin banta ano éin karavusifin aviren mo khainten mino. \v 26 Téi fura siré éin tiamiyá uno. Éi karavusi namumpin para vákeyai mai ma éin aví tiantein kó miyan máa miyaní uan kípan nono. \s1 Ena Nanin Banta Vá Ma Vanasíin Baya Ino \p \v 27 “Tiretí ankan pefái ída vá ena aná ba safi ena avafun ma safi vá e vare vare e nono síka inikha ono. \rq Eks 20:14; Diu 5:18\rq* \m \v 28 Máan tukhen mifo séi siretí ankan tiamé uno. Mana vanta ano ma mana nanin ódaren ma ineinefin aran nanteya mai vanta ano e aúpin inka ven má bare umeí e ono. \v 29 \x * \xo 5:29 \xt Mat 18:9; Mak 9:47\x*Máan tukhen mifo ayan kurompáke auu ano ma éin e yarifaan umefin ma kaintiya mai auu vá do vían karúdano. Mana vukhafa ma yo síkaan karúdaresin ma minó bukhafa ída karúdantin ma ira khiyan uman baren berai siyan purin barufin ma karúdantin orin manan kanaí inten mino. \v 30 \x * \xo 5:30 \xt Mat 18:8; Mak 9:43\x*Inká éin ayan kurompá ano ma e yarifaan umefin ma kaintiya vá mai yáman ná do síkaan karúdano. Mana vukhafa ma yo síkaan karúdaresin ma minó en au ída ira kiyan uman baren berai siyan purin barufin orin manan kanaí inten mino. \s1 Anasi Ma Ifá Uantan Avúavá Baya Ino \p \v 31 \x * \xo 5:31 \xt Mak 10:4\x*“‘Mana vanta ano ma ve aná tiantano vará béin ifá uantan bompon uvaman béin amiren ná tiantano,’ sen pefá Mosesini man baya ano sikha inikha ono. \rq Diu 24:1-4\rq* \p \v 32 \x * \xo 5:32 \xt 1Ko 7:10-11\x*Inikha ompo séi siretí ankan tiamiyá uno. Mana vanta ano ma ve aná ano ída ena vanta vá noré intin ma véi mai nanin ma siantanten mai vanta ano man bayan durafuren mai nanin nan ena vanta vá e vare vare en non bí aminten mino. Máan turantin pasen mana vanta ano ma véin má ábasuí inten maen ída vá ena aná bá e vare vare en nono ma sikhein man bayai yurafurinten mino. \s1 Ayan Ma Vefió In Baya Ino \p \v 33 \x * \xo 5:33 \xt Riv 19:12; Nam 30:2; Diu 23:21\x*“Mosesini ena man baya ma anafu aráon amikhein tiretí ankan inikha ono. ‘Pura ódino ma sire ayan befió uranteya mai vaya ída vá durafuriyákeya mai yaná puntáde vá Bafan avorá barano.’ \v 34 \x * \xo 5:34 \xt Ais 66:1; Mat 23:22; Yem 5:12\x*Máan tukhái séi siretí ankan tiamiyá umpo ída vá mana vayará ma ákona ono van inarufá ódino sireya ayan befió ono. Mai fara vara seyo, Tiyarafenui kumanin kin karái inaru van mino. \v 35 \x * \xo 5:35 \xt Íbo 48:2; Ais 66:1\x*Tiretí ankan ída vá mana vayará ákona ono van bara aví teno. Mai fara vara seyo, Tiyarafenui arantan kain kará ino. Tiretí ankan ída vá mana vayará ákona ono van Yerusaremí aví teno. Mai fara vara seyo, Kákan Kini varu ino. \v 36 Máan tukhen mifo éi ída vá mana vayará ákona ono van e ánon aví teno. Mai fara vara seyo, éi ída kanaíeya ánon do maman efanteni safi sókonteni safi in nono. \v 37 Tiretí ankan ná eyo ana seya vá ída ino ana seya vá inompo manáa vaya ma mairá mo asotúin maen Ban Anon pintéi eriyan mino. \s1 Evaránen Anona In Avúavá Baya Ino \r (Ruku 6:29-30) \p \v 38 “‘Mana vanta ano ma auu ankaman dufúkinti vá ben auu ankaman dufúkono. Inká aveantun ankaman duvíkanti vá ben aveantun ankaman duvíkano,’ sen Mosesini man baya ano fefá tikhaya inikha ono. \rq Eks 21:24; Riv 24:20; Diu 19:21\rq* \p \v 39 Máa sikhen mifo séi siretí ankan tiamiyá uno. Mana vanta ano ma siretí ankan namu avúavasí uantantiya siretí ída vá béin evaráneya namu avúavasí uantano. Mana vanta ano ma mana ufáke ápa ankádanti vá ena ufáke ápa yo vaédesin ná ankan mino. \v 40 Inká mana vanta ano eni au anamun kó tiré barano van ma intiya vá ei ayá au anamun masá béin ameno. \v 41 Mana vanta ano ma éin nan ona siya uan manáa ayáká mo simeno ma sinti vá éi enavá ayáká mo asotú ure vá aya uan mo ameno. \v 42 Mana vanta ano ma éi vaonafá mana yana san inantinti mae véin amiyáke inká mana vanta ano ma mana yana san éi vaonafá ma simikharéesí anona evaráné ameno ma sin nain banta ída vá oyan ameno. \s1 Tiretíi Namuro Ma Avábá Uantan Baya Ino \r (Ruku 6:27-28, 32-36) \p \v 43 “Mosesini man baya ano ‘E arona avábá ureya vá’ ei namuro ída vá avábá ono sikhaya siretí ankan pefá inikha ono. \rq Riv 19:18\rq* \p \v 44 \x * \xo 5:44 \xt Eks 23:4-5; Ruk 23:34; Apo 7:60; Rom 12:14, 20\x*Máa sikhen mifo séi siretí ankan tiamiyá uno. Ei namuro avábá ureya vá\f * \fr 5:44 \ft Manáa ínaimpá uvarein bompon enavá baya asotú en máa sikhen mino: \fq éin má namu uantan nain kayo vá avábá uantiya inká aranan ma uantiyan nain kayo vará kama uantano.\f* éin aren asen ono van ma yakhafin nain kékasá Tiyarafenun amúkuan ameno. \v 45 Máan ma inte mae siretí ankan Afóe ma inarufá báken áau yan ma namu nanin banta vá kama nanin banta vá amaniná ma kiyain má inká á dákan ma funtákein nanin banta vá ída funtákein nanin banta amaniná bá ma yan eriyain akhafanaíi inono. \v 46 Tiretí ankan ma avábá iyan nain kéká ana ma avábá inteya mai intéa miyan ná barante fono. Ídá takisi varan banta kayo vá dere máan té iyan nafino. \v 47 Tiretí ankan ma e afá aváeyan mana ma avábá iyanteya mai éi intéa avúavasá ena avorá mo variya fono. Monó ída inin kayo vá ano yeren ídá manaí avúavasí é iyan nafino. \v 48 \x * \xo 5:48 \xt Riv 19:2; Diu 18:13\x*Para vara seyo, siretí ankan Afóe ma inarufá báken puntáken bainisá ukhe funtákein nanin banta vá bano. \c 6 \s1 Ona I Van Nanin Banta Ma Amin Avúavá Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x*“Tiretí ankan dafían ná ákona ure ída vá tiretíi kama avúava sinta vanasi ano onano van betin avorá aní ono. Tiretí ankan ma máan tinte mae siretí Afóe ma inarurá baípáke ná ída kanaíe miyan baran nono. \p \v 2 “Éi ma ona ída van nanin banta ma manáa yaná ameno van ma inteya ída vá manáa kéká an deya kampun baya sire ída mai ánain dakhafin banasi ano ma amo sino van tiantan oriyan ma monó átaru namumpin nafi ayanafa safi ma ufen aseiní ono. Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Mai vanta kayo ano inká minó miyan baren mino. \v 3 Máan té iyan mifo éi ma ona i van nanin banta kayo ma aya inteya vá en ayan kuron mano ma variyain daná ída vá ayan ópá ano áesin afová ino. \v 4 Máan tesin maen eni ayain mano umefá bantin e Afóe ma inarufá báken aú páke ma variyain danasinta ma oné iyain mano éin miyan aminten mino. \s1 Dunan Auraren Ma Amúkin Avúavá Pákena Vaya Ino \r (Ruku 11:2-4) \p \v 5 \x * \xo 6:5 \xt Mat 23:5; Ruk 18:10-14\x*“Inká tiretí ankan ma amúkinteya ída vá au khákan banta kéká ano ma vaya siren ída mai ánain dakhafé iyain an deya vá banasi ano onano van monó átaru namumpin nafi aayanafa safi mantaveya amúkono. Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Mai kéká ano vetíi minó miyan inka varen mino. \v 6 Manten mifo siretí ankan ma amúkono van ma inteya vá ei karafarampin un pébe ona munkure vá aúpá bain Afóe vaípasá amúkono. Máan tesin maen aúpá bariyain danasinta ma oniyain Afóe ano éin miyan aminten mino. \v 7 \x * \xo 6:7 \xt 1Ki 18:26-29\x*Inká monó ída inin nan ma afokhampin bain kayo ano ma Tiyarafenu ano inino van muno siren ma ayáká amúké iyainí ída vá ono. \v 8 \x * \xo 6:8 \xt Mat 6:32\x*Tiretí ída vá betí ankan an dano fara vara seyo siretí Afóe ano intéa yanasará inanteno van iya fo, mai véi fe afová ukhen mino. \p \v 9 “Máan tukhen mifo siretí ankan ná máan amúkirisá ono. \q1 “‘Tetin Tifóe inarufá baona \q1 en aví kantasá bano. \q1 \v 10 \x * \xo 6:10 \xt Ruk 22:42\x*Éini yafisin ná erino. \q1 Inarurá ma éin oo yaiyiyainí erá \q2 teti má barará éin oo yaiyono. \q1 \v 11 Má damú kena yunan éi setin timeno. \q1 \v 12 \x * \xo 6:12 \xt Mat 6:14-15; 18:21-35\x*Éi setinti ume ampesirá \q2 inká tétin má dere máan manaé enai ume ampiantano. \q1 \v 13 \x * \xo 6:13 \xt Ruk 22:40; Yem 1:13; Yon 17:15; 2Te 3:3; 2Ti 4:18\x*Inká éi ida vá tétin akhenókafin tivire ore vá \q1 Ban Anon ayan pinte vá tétin do sivían ka ono.’\f * \fr 6:13 \ft áa \fq namu yaná pinte vá tétin do sivían ka ono. \ft Manáa ínaimpá ma uvarein bompompin ena vaya asotú en máa sikhen mino, \fq Máan tukhein nan mi yafisin má ákona vá kákan bí bá enina van para oriyan banten mino. Pura.\f* \m \v 14 \x * \xo 6:14 \xt Mak 11:25-26\x*Para vara seyo, ena nanin banta ano ma siretí ankan umeí uantádantí ma vetíi ume ampiantanteya mai siretí Afóe ma inarufá bain mano siretíi ume vá ampiantanten mino. \v 15 Máan tukhen mifo siretí ankan ma ena nanin bantai ume ma ída ampiantesin maen tiretí Afóe ano siretíi ume vá ída ampiantanten mino. \p \v 16 \x * \xo 6:16 \xt Ais 58:5-9\x*“Tiretí ankan ma yunan aurare amúkiyante vá ena nanin banta ano onano van ída vá au khákan banta kéká ano vaya siren ma ída mai ánain dakhafiyan ma yunan auraren arunan en noiní ono. Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno. Mai kéká ano vetíi minó miyan inka varen mino. \v 17 Máan tukhen mifo éi ma yunan aurare amúkiyante auná tesé ure vá ánontá uveri vana ono. \v 18 Máan tesin ná minó nanin banta kayo ano ída afová intin ná e Afóe ma aúpá bain mai ano ana vá afová iyan inká minó daná ma aúpá bariyain daná ma afová iyain Afóe anon eni miyan aminten mino. \s1 Moní Bá Ona Vá Ma Kaiyan Ban Baya Ino \r (Ruku 12:33-34) \p \v 19 \x * \xo 6:19 \xt Yem 5:1-3\x*“Tiretí ankan ída vá bara rákena kama yanasinta ma antan danú ano niyan ma karokharon ariyan ma inká umoyan banta ano varákuren bariyaimpin tiretíi kama ona kaiya vá bano. \v 20 \x * \xo 6:20 \xt Mat 19:21; Ruk 18:22\x*Ída vá máan tin nompo mai ma ída antan danú nan ma karokharon iran ma inká umoyan banta ano varákuren baré iyain mai inarufasá tiretíi kama ona vá kaono. \v 21 Para vara seyo, éini kama ona ma vain mai varurái eni ineine vá aú amafon má banten mino. \s1 Auu Ma Vain Mai Au Vukhafai On Mino \r (Ruku 11:34-36) \p \v 22 “Auu ma vain mai aui on mifo éin auu ma kama ukhantin maen éin au fimpá kakhan mano víkakhen banten mino. \v 23 Bíkanten mifo éin auu ma namu ukhantin mai minó éin aufimpá títípá inten mino. Mai oon ma éin aufin títípá ukhantin maen eni minó bukhafa ano moéken títípá en kumayusí inten mino. \s1 Kankan Ayafai Yorarí In Baya Ino \r (Ruku 16:13) \p \v 24 “Ída mana vanta ano kanaíen kankanan ayafai yorarí inten mino. Máan ma inten maen mana ayafa oman kaumpan uantáden ena ayafa avábá uanten inká manai oo yaiyen ena oofá átakharé uantanten mino. Máan tukhanti siretí ankan ída kanaíeya Tiyarafenu vá moní bái yoran bantaí inono. \s1 Kokhon Ineine Ma In Baya Ino \r (Ruku 12:22-31) \p \v 25 \x * \xo 6:25 \xt Fir 4:6; 1Ti 6:6-8; 1Pi 5:7\x*“Máan tukhein nan mi séi siretí ankan tiamiyá uno. Ída vá tireti ma váke yunan má non má ma nanona van e inian moreya inká auí daná ma aurá inona van kokhon ineine ono. Aunan ma váka vaona anó dunan ma naren ban esantakhan ná inká au vukhafa ma váka vaona anó auí daná ma uren ban esantakhen nafino. \v 26 \x * \xo 6:26 \xt Mat 10:29‑31; Ruk 12:6-7\x*Tiretí ankan ayompin ma vain nun kayo vá onano. Betí ankan ída yunan doren unafen uan mápin kaé iyan mifo siretí ankan Afóe ma inarufá bain manon betin dunan amé iyan mino. Tiretí ankan ídá mai nun kayo esantakhé unó té inikhe fono. \v 27 Máan tukhen mifo siretí ankan pinté mana ano ma kamaé bano van ma kokhon ineine inten maen mai ano kanaisá ená bei van manáa vá mo asotú inten nafino. \p \v 28 “Máan tukhen mifo siretí ankan pará auí dana san kokhon ineine iya rafono. Tiretí ankan paravan kayo ma ampantein ná onano. Betí ankani yoran ída vákan auí daná ina ída amué iyan mino. \v 29 \x * \xo 6:29 \xt 1Ki 10:4-7; 2Kr 9:3-6\x*Máan té iyan mifo séi siretí ankan tiamé uno. Pefá Kin Soromoni ano minó buí daná amu uren iyaren mifo veni auí daná kayo ano faravan kayo ma kiyain má ída manaí ukharen mino. \v 30 Mai ma sare ampantaré intin inuran ma síkaren ira saran nain káta mai Tiyarafenu ano kamaen auí uanté iyain mifo sító mumunan má baona nanin banta oe, véi ídá kanaíen ná tiretin auí uantanten nafino. \v 31 Máan tukhanti nái yunan má non masá naré báké intéa vuí danasá onte rafuno se siretí ankan ída vá kokhon ineine iya vá bano. \v 32 \x * \xo 6:32 \xt Mat 6:8\x*Para vara seyo, afokhampin ma vain nanin banta kayo ano mai yanasinta van dosé iyan mifo siretí ankan Afóe ma inarufá bain mano siretin nan mai yanasintan barano van iya ono sen pefái afová ukhen mino. \v 33 \x * \xo 6:33 \xt 1Ki 3:11-14; Íbo 37:4, 25; Rom 14:17\x*Máan tukhen mifo esé daná Tiyarafenui yafisin má beni funtákein avúavá bá dosiresin ná mai yanasinta yere minó tiretin amino. \v 34 Máan tukhen mifo vá inurantena yana san ída vá tiretí ankan kokhon ineine ono, fara vara seyo inun damú ano veyan inurantena van ineine inten mifo mana mana yamúpin bei uman barú barú ukhen mino. \c 7 \s1 Banasii Avúavá Ma Yaimin Baya Ino \r (Ruku 6:37-38, 41-42) \p \v 1 \x * \xo 7:1 \xt Rom 2:1; 1Ko 4:5; Yem 4:11-12\x*“Tiretí ankan ída vá ena nanin bantai avúavá daimono. Para vara seyo, Tiyarafenu ano siretin má deren máan manaen daiminten mino. \v 2 \x * \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x*Tiretí ankan ma ena nanin banta yaimiyá inona mai avúaváká anan Tiyarafenu ano siretin daiminten mino. Tiretí ankan inte avúavákasá ena nanin banta yaimiyá inte fo mai avúaváká anan ten Tiyarafenu ano siretin daiminten mino. \p \v 3 “Éi fará e afá aváen auufen ma sitó daa antan bain oniyá bákeyá e auufen ma yaa khaéádan bain nan ída iniya fono. \v 4 Daa khaéádan maen auufen bantiya éi mai intesá eyá e afá aváen nan tifá tiváe oe, en auu fentena yaa antan do manantano van muno sinte fono. \v 5 Éi vaya ma sire ída mai ánain dakhafin banta ompo vá e auufen ma yaa khaéáádan bain nare vá do máde vá auu kamaeya óde vá e afá aváen auu fentena yaa antan do manantano. \p \v 6 “Tiretí ankan ída vá Tiyarafenu ma siantádantin kantasí ukhan nain daná maman iyan kayo ameno. Amesin naren mai iyan kayo ano vaéaren tiretin untaranten mino. Tiretíi kama ukhein ankaroro kayo arantampó dasamin nafo ída vá pon kayo karúdaan ameno. \s1 Amúkin Avúavá Pákena Vaya Ino \r (Ruku 11-9-13) \p \v 7 \x * \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Yon 14:13; 15:7; 16:23-24\x*“Tiretí ankan amúkimpó ma inantiya vasin maen Tiyarafenu ano aminten mino. Dosiya ma vare mae oman afoká inono. Onará ma ankamiya vasin maen ona yiantanten mino. \v 8 \x * \xo 7:8 \xt 1Yn 3:22; 5:14-15\x*Para vara seyo, amúkimpó ma inan ma sé iyain nanin banta ano minó daná baré iyan mino. Mana vanta ano ma mana yana san ma yosiyaren mai yaná oné iyan mino. Mana vanta ano ma onará ma ankamiyá intin maen Tiyarafenu ano véin ona yiantanten mino. \p \v 9 “Mana iyampon mano ma siretin pinte mana afóe vaonafá ma yáun nan ma inantinti mae iye anó onámaná maman aminte fono. \v 10 Inká noyana van ma inantinti mae namu osafáé e akhá aminte fono. \v 11 \x * \xo 7:11 \xt Yem 1:17\x*Tiretí afóeyan mano ma namu avúavá bariyákeya ma e akhafana kama yanasinta ma amin mai afová ukheya ma amé iyaonaí anan en tiretí Afóe ma inarufá bain mano ventá ma amúkimpó inantin nain nanin banta moéken kama yanasintan aminten mino. \v 12 \x * \xo 7:12 \xt Mat 22:39-40; Ruk 6:31; Rom 13:8-10\x*Máan tinten mifo ena nanin banta ano inte avúava sintá tiretin uantano vará anunu iyante fo mai avúava sinta ana vá betin uantano. Mai avúava sinta maen mai man baya vá sakhanampa vanta kayo vái ana vaya ino. \s1 Kákan Ona Vá Titó Ona Vápin Ma Oferan Baya Ino \r (Ruku 13:24) \p \v 13 “Tiretí ankan tító onafin ná umperano. Para vara seyo, o afeyoran barufá ma orikhein ona kákan mi vákan maifá ma orikhein aa kákan ban kasaen orirí ukhan mi kokhon nanin banta ano mai aa anan bákuren oriyan mino. \v 14 Máan tukhen mifo aun baran barufá ma orin ona sitói vákan mai varufá ma orin aa sitosí ukhan maen manáa nanin banta ano anan mai aa yosiren óden oriyan mino. \s1 Daa Ana Vá Beni Aran Mái Vaya Ino \r (Ruku 6:43-44, 13:25-27) \p \v 15 \x * \xo 7:15 \xt Mat 24:24; Apo 20:29; 2Pi 2:1\x*“Kampun sakhanampa vanta kayo vará tiretí ankan dafían ná ákona ono. Sipi sipi ayo unan kafina uren erinten mifo aúpin afá iyan kayo víkakhen mino. \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Kar 5:19-22; Yem 3:12\x*Máan tukhein tiretí ankan betin avúavá ano ma aran imá dan nain mi ódeya afováin nompo kaná ayankun anan tákena uvaini aran kúdená inká avi kháta kayo rákena fíki aran kúden ná inten nafino. \v 17 Máan manan en mi kama yaa ana kayo ano kama aran máan imádé iyan mifo namu yaa ana kayo ano namu aran máan imádé iyan mino. \v 18 Kama yaa ana ano ída namu aran iran maen inká namu yaa ana ano ída kama aran iran é iyan mino. \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Mat 3:10; Ruk 3:9; Yon 15:6\x*Ída ma kama aran iran nain daa ana kayo síkaren ira saman kaurinten mino. \v 20 \x * \xo 7:20 \xt Mat 12:33\x*Máan tukhantiya vetí ma aran imádan naintái afová eya onan nono. \p \v 21 \x * \xo 7:21 \xt Ruk 6:46; Yem 1:25\x*“Téin nan ma Bafan noe, Bafan noe, sen tariyain nanin banta kayo minó ano va inaru yafisimpin oferanten naino. Ída ifo inarufá ma vain Tifóeni vaya ánain ma yakhafin nain nanin banta kayo ano anan inaru yafisimpin oferanten mino. \v 22 Tiyarafenu ano ma vanasi yaimin nain damú kokhon nanin banta ano se nan ‘Bafan noe, Bafan noe, setí ankan en avíká sakhanampaíin dorarí iyáké inká en avíká ana namu aunan do siantiyá maé inka kokhon enará ukhein danasinta maman afoká iyaré uno,’ sinten mino. \v 23 \x * \xo 7:23 \xt Íbo 6:8; 2Ti 2:19\x*Máan ma sintí maé téi funtádé evaráné betin tiamenté uno, ‘Tiretí ankan namu avúavá baran nanin banta kayon banái séi ída siretin afová ukhé umpo sifó oro.’ \s1 Kama Afova Vain Banta Vá Ída Kama Afova Vain Banta Vá Ano Ma Má Uvaran Baya Ino \r (Ruku 6:47-49) \p \v 24 “Máan tukhein nan mi senti vaya iniren ma mai ánain dakhafin nain nanin banta anon kama afova vain banta ano ma kákan onámaná daró ma má uvareiníi iyan mino. \v 25 Uvantaré íkan á bá uva vá uáken anon non taven mai má avékan maen kákan onámaná daró uvantaréin pasen ída mai namun baráken mino. \v 26 Máan ten mifo senti vaya ma iniren ída mai vaya ánain ma yakhafin nain nanin banta ano mai ída afova vanta ano ma eyurá ma ve amá uvareiníi iyan mino. \v 27 Uvantaré íkan á bá uva vá uáken anon non taven mai má avékan baráken eraven mino.” \p \v 28 Yisasi ma mai vaya kayo siamiran maen minó nanin banta ano véi ma afova amiyain baya kayo van takhaen oreraen mino. \v 29 \x * \xo 7:29 \xt Mak 1:22; Ruk 4:32\x*Mai fara va ino vetíi man baya ma afová ukhein banta kéká ano ma afova amiyainisa en naifo mana aví bain banta ano ma afova amiyainíi en mino. \c 8 \s1 Amon Dana Aí Bain Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Maki 1:40-44; Ruku 5:12-14) \p \v 1 Yisasi ma anuyon me ampiren aravíkan maen kokhon nanin banta ano ven ánain dakhafen araven mino. \v 2 Araviyain má mana amon dana aí bain banta ano Yisasi vaintá eren me aron kanan durafúden mátimen temí, “Bafan noe, éi ma anunu iyante séin tu sesé usintesí evaráné kama ono.” \p \v 3 Máa síkan Yisasi ayan dan orin mai vanta au aruviyan temí, “Evaránen en au avusese en kama ino van téi sinunu iyá uno.” Siyain má manádá amon dana aí kípan maen mai vanta au evaránen kamaen mino. \v 4 \x * \xo 8:4 \xt Riv 14:1-32; Mat 9:30; Ruk 17:14\x*Kama uantáden Yisasi véin máa sen tiamemí, “Éi ída vá ma ma en au kama uanteruna vaya mana vanta siameno. Oreya vá monó doran banta vaintá oresin ná éin avové en onano. Pefá ma Mosesini man baya ano ma sikhá einí eya vá Tiyarafenu ma íkun uan amin danasinta máde susu seya amusin amesin ná minó nanin banta ano óden inka veni aí kípakhan mino sino.” \s1 Mana Antareti (100) Aruvin Banta Kayoi Ayafa Vanta Ano Ma Mumunan Ein Baya Ino \r (Ruku 7:1-10) \p \v 5 Yisasi ma Kapeniamú barufin o uniyain má mana antareti (100) aruvin banta kayoi ayafa vanta ano véi vaintá eriven béin ayaino van ínan en inaemí, \v 6 “Bafan noe, senti yoran banta ai ayan púkan kákan aí iyan berai siyáken bakhen manan bá uno.” \p \v 7 Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Téi oré mo ayofanté uno.” \p \v 8 Máa sin aruvin banta kayoi ayafa ano Yisasin evaránen tiamemí, “Bafan noe, séi ída kama vanta varuna éi ída kanaíeya sen timá orin nompo vaya ana sesin ná tenti yoran banta evaránen asefa ino. \v 9 Mai séi farava máa siya rauno sesi ayafa vanta kayoi aránaópái séi vákun maen inká tenti aránaópái manáa aruvin banta kayo vái mana van ma orono ma sékun oriyá maé inká ena van ma ereno sékun maen eré iyan mino. Inká tesi yoran banta van ma ma yorarí ono ma sékun mai yorarí é iyan mino.” \p \v 10 Máa síkan Yisasi mai vaya iniren anú duren mai ma ven dakhafen noré ein nanin banta máa sen tiamemí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Téi onékun ma vantai mumunan má manaí ukhein banta Isarerii varafin ída mana van mino. \v 11 \x * \xo 8:11 \xt Ruk 13:29\x*Máan tukhái séi siretí ankan tiamiyá uno, Áau e unipá bá orun perápá bá ma vain bara fintena nanin banta kayo finté\f * \fr 8:11 \ft Mai kayo ena anan nanin banta ino.\f* kokhon mano inaru yafisimpin ere ere uven maen maifin ma omasí inaimpin Abaraamu, Aisaki, Yekopun ankan má manafin kumamen dunan nanten mino. \v 12 \x * \xo 8:12 \xt Mat 22:13; 25:30; Ruk 13:28\x*Nanten mifo Tiyarafenu ano ma vei yafisimpin bano van ma fe iyáantákáin nain nanin banta yo siantantin títípa ukhein barufin o váken berai siyan aveantuntá inkekípiyan ifí danten mino.” \p \v 13 Máa siren aruvin banta kayoi ayafa vanta siamemí, “Éi ma mumunan eonaíen mai yaná afoká inten mifo orono.” Máan ma siyain áaurá anai mai yoran bantai aí daná kípen mino.\fig Mai áaurá anan mai yoran bantai aí kípen mino.|alt="Centurion’s servant healed" src="CN01703B.TIF" size="col" loc="Mat 8:13" ref="MAT 8.13" \fig* \s1 Yisasi Ma Pitan Aná Anóen Ayofein Baya Ino \r (Maki 1:29-31; Ruku 4:38-39) \p \v 14 Yisasi ma Pitan amápin un pében onákan maen Pitan aná anóen aí uaren aufá ira kharo iyan takhópin bakhen baren mino. \v 15 Bakhen baré íkan Yisasi ven ayan bana fákiyain má mai aí daná kípavin e mantaaren beni yunan taren mino. \s1 Yisasi Ma Kokhon Nanin Banta Ayofein Baya Ino \r (Maki 1:32-34; Ruku 4:40-41) \p \v 16 Mai inúpá kokhon nanin banta ano namu aunan ma vain kéká aviren Yisasi vaípá ere ere íkan mai aunan kéká do siantiyan inká aí daná ma vá ein kayo minó ayofen mino. \v 17 Máan ma ein manon sakhanampa vanta Aisaiyan pinté uaren Tiyarafenu ano sikhan mino. “Béi anon tetisi ara ara sí daná kípasintáden tetin kama usintanten mino,” ma sikhá ein mi fura sen afoká en mino. \rq Ais 53:4\rq* \s1 Yisasin Ánain Dakhafiyain Nan Ma Uman Baran Baya Ino \r (Ruku 9:57-60) \p \v 18 Yisasi ma onákan kokhon nanin banta ano véin aúban den iyen eúkiyaimpin bei eyo iyampon kayo siamemí, “Erí non e khádé ena ufá ódó tifano.” \v 19 Máa síkan mana man baya ma afová ukhein banta ano eriven Yisasin tiamemí, “Aru soe, éi ma orinonafá téi en dakhafé nonté uno.” \p \v 20 \x * \xo 8:20 \xt 2Ko 8:9\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Afá iyan kayoi ain bákan maen inká nun kayoi nan bákan ukhen mifo Banta Anin\f * \fr 8:20 \ft Yisasi ma Banta Anin ne ma sikhein mai Yisasi veyan nan mino.\f* mano ma ánon kauren baran nain beni kanú ída van mino.” \p \v 21 \x * \xo 8:21 \xt 1Ki 19:20\x*Máa síkan maen eyo iyampon kayo finté mana ano máa sen Yisasin tiamemí, “Bafan noe, áesirá te sifóen nare mo masí urerá ono.” \p \v 22 Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Áin púkein banta kayo ano furin banta masí iyantiya éi sen dakhafono.” \s1 Yisasi Ma Kákan Uva Yo Siantein Baya Ino \r (Maki 4:35-41; Ruku 8:22-25) \p \v 23 Máa siren Yisasi votifin un kumanin bei eyo iyampon kayo ano yakhafen óden mino. \v 24 \x * \xo 8:24 \xt Íbo 4:8\x*Ódiven non aúbaná oriyain má anú deiníen kákan uva íkan non karantó uaren boti yarararí iyan mifo Yisasi fara aun bakharen mino.\fig Yisasi sen mí, Pará akhokho van iyara fono.”|alt="boat in a storm" src="CN01707B.TIF" size="span" ref="MAT 8.24" \fig* \v 25 Bakharé íkan bei eyo iyampon kayo ano véin mo avoriyan avádóden temí, “Bafan noe, Bafan noe, non ufurirí iyá tiféumpo setin tiya ono.” \p \v 26 \x * \xo 8:26 \xt Íbo 89:9; Mat 14:31\x*Máa síkan béi evaránen betí ankan tiamemí, “Titó mumunan má baona vanta kéka soe! Pará akhokho van iyara fono.” Máa siren béi e mantaaren uva vá non má ákonaen asiyain má púkekhaven ída kayaen mino. \p \v 27 Máan tiyain má betí ankan takha iyan kokhon ineine en orera iyan beraran inaemí, “Ma inté ukhein bantá bákan ná uva vá non má ano véin oo yaiyiyan nafino.” \s1 Namu Aunan Bá Ein Bantá Kanan Pinte Ma Yisasi Yo Siantein Baya Ino \r (Maki 5:1-17; Ruku 8:26-37) \p \v 28 Yisasi Karirí non e kháden ena ufá Kadará kayoi varafin óden mino.\f * \fr 8:28 \ft Manáa vompon \fq Kerké barafin \ft máa sen ena vompon \fq Kerá barafin \ft máa sen mino.\f* Ódiyain má namu aunan kayo ma vain bantá kanan mano ven má e fóken mino. Maí kanan banta ano afasíen non banta masí ukhein pimpá baren nóken aran má ukhan maen banasi ano féden mai aasá ída oriyaren mino.\fig Namu Aunan bain bantá kan mino.|alt="demon-possessed men" src="LB00304B.TIF" size="span" loc="Mat 8:28" ref="MAT 8.28" \fig* \v 29 \x * \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Ruk 4:41\x*Máan tiyá íkan míkanan mano avádóden oovaren temí, “Éi Tiyarafenu Anin mompo, náisá ono vará damú ída afoká ukhayá tetin namu ono van eriya fono.” \p \v 30 Máan ma siyákan maen manáa nentá pon kayo iyukhen báken dunan niyaren mino. \v 31 Niyan bákan namu aunan kayo ano Yisasin ínanen inaemí, “Tetí ankan ma sisintante vá áesirá mesan pon kayo aúpin ná oferá tifano.” \p \v 32 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tiretí ankan orono,” siyain má namu aunan kayo ano mai kanan banta me ampiren pon kayo aúpin o fébíkan mai fon kayo ano sava uaren kákan ayafin o káusiven non ufuren puren mino. \v 33 Máan tiyain má pontá ma yafíká ein banta kéká ano kákan barufá karan oren mo minó nanin banta mai ma afoká ein daná baya siamiyáken namu aunan kayo ma vá ein bantá kanampin ma afoká ein baya vá dere siamen mino. \v 34 Tiamíkan iniren mai varu finté minó nanin banta ano Yisasin onano van eren mino. E oniyáken betíi vara me ampiren ena akhempá orino van ínanen tianten mino. \c 9 \s1 Ai Ayan Púká Ein Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Maki 2:1-12; Ruku 5:17-26) \p \v 1 \x * \xo 9:1 \xt Mat 4:13\x*Yisasi mana votifin un kumamen Karirí non e kháden bei varufá oren mino. \v 2 Oriyain má manáa vanta kayo ano ai ayan púkein banta kúkútafin bavin daiyen eríkan Yisasi ma vetí ankani mumunan ódaren mai aí banta máa sen tiamemí, “Tanin noe, eni ume ampianté umpo vá en ará ano ákonaen ná bano.” \p \v 3 Máa síkan maifin manáa man baya ma afová ukhein banta kéká ma varé ein mano mai vaya iniren betiyan ten oreraemí, “Ma vanta ano Tiyarafenui varun bariyan ume ampiantiyan mino.” \p \v 4 \x * \xo 9:4 \xt Ruk 9:47; Yon 2:25\x*Máa sen iniyan Yisasi vetí ankaní ineinefin afová uren temí, “Pará tiretí ankan aúpin namu ineine maman ayuman iya rafono. \v 5 Inte vaya ma seruna anó teso sikhen nafino. ‘Eni ume ampianté uno’ ma seruna ano fino áa éi ‘e mantave orono’ ma seruna ano fino. \v 6 \x * \xo 9:6 \xt Yon 17:2\x*Máan tukhen mifo sireti sá afová ono Banta Animpin ákona vákan mi ma varará ume kayo ampiantiyan mino.” Máa siren mai ma ai ayan púkein banta van temí, “Mantaveya ei kúkúta mamare ei varufá orono.” \v 7 Máa siyain má mai vanta ano e mantaaren bei varufá oren mino. \v 8 Oríkan banasi ano ódaren akhokho van uren máan ákona ma varará banta ma amé iyain nan Tiyarafenu aví daníen mino. \s1 Yisasi Ma Matiun Arein Baya Ino \r (Maki 2:13-17; Ruku 5:27-32) \p \v 9 Mairá Yisasi me ampiren oriyaren o onákan Matiun ne sin banta ano sakisi varan namumpin kumantaré íkan Yisasi véin tiamemí, “Éi ere sen tivákurono.” Síkan Matiu e mantaaren ben avákuren oren mino. \p \v 10 Yisasi ma Matiun amápin o khumanten dunan niyákan maen kokhon takisi varan banta kéká bá ume nanin banta kayo vá ano maifin ódiven Yisasi má bei eyo iyampon kayo vá manafin kumamen dunan nen mino.\fig Yisasi ma Matiun amápin dunan nein mino.|alt="Jesus eating in Matthew’s house" src="cn01694B.tif" size="col" ref="MAT 9.10" \fig* \v 11 \x * \xo 9:11 \xt Ruk 15:2\x*Niyákan Farasisi kéká ano ódaren aranan iyáken beni eyo iyampon kayorá inaemí, “Pará tiretí ankani arú ano sakisi varan banta kéká bá ume vanta kayo vá manafin kumamen dunan niyan nafino.” \p \v 12 Máa siyákan Yisasi mai vaya iniren máa semí, “Aí ma ída vain nanin banta kayo ano ída ayofan banta vaípá oré iyan mifo aí ma vain nanin banta ano anan ayofan banta vaípá oré iyan mino. \v 13 \x * \xo 9:13 \xt Mat 12:7\x*Ma vaya ma Tiyarafenui vompon dókifin ma vain pintena vá tiretí ankan ore vá o afova varano. ‘Ena ma arunan uantan nan mi siranakhen mifo íkun ma uan amin nan ída ino.’ \rq Ose 6:6\rq* \m Téi funtákein kéká arano vara ererauno, umeí ma en noin kayon arano van mi erikhé uno.” \s1 Dunan Ma Aurá Pákena Van Ma Yisasin Inaein Baya Ino \r (Maki 2:18-22; Ruku 5:33-39) \p \v 14 \x * \xo 9:14 \xt Ruk 18:12\x*Maná damú Yonini eyo iyampon kayo ano Yisasi vaintá eriven béin inaemí, “Farasisi kéká bá tetí ankan má ano yunan turé iyá umpo fará eni eyo iyampon kayo ano ída yunan auriyan nafino.” \p \v 15 Máa sen ina íkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Anasi ma iman ameno van iyantin ma mai vanta ano ma vei kéká bá para vantin maen mai vetí ankan nái vará béin arunan uantanten nafino. Maná damusí intin ma anasi iman ameno van iyain banta ma aviren orivintin maen maí damúi vetí ankan dunan auranten mino. \p \v 16 “Ída mana ano auyen davaráe ma kafáádan póké peyante au anamun ma yakakheimpin mo yamparen amué iyan mino. Para vara seyo, auyen davaráe kafáádan ma feyante au anamuntá mo yamparen amu urantin baren maen auyen davaráe ano yarifantin tampí tiaren mai au anamun kákantá eyáken orera inten mino. \v 17 Ída mana vanta ano feyante memé au unampin auyen uvaini anu vanaé iyan mino. Peyantefin ma vanarantin maen paútiaren uvaini anu varará banaen eravintin mai memé au unan namu inten mino. Máan tukhan mi auyen memé au unampin ma auyen uvaini anu vanaran maen mi míkanan kamaen báé iyan mino.” \s1 Yisasi Ma Fúká Ein Arinta Avían Manten Ma Aí Nanin Ayofen Ma Ein Baya Ino \r (Maki 5:22-43; Ruku 8:41-56) \p \v 18 Yisasi ma Yonini eyo iyampon kayo vá baya siyákan maen mana átaru namuntá ánoní ukhein banta ano véi vaintá me aron kanan durafúden mátimen temí, “Te siraun taréa furí umpo éi ereya mo ayan ben aurá kaesin evaránen aunan baren mantano.” \v 19 Máa síkan Yisasi e mantaaren béin dakhafen oríkan bei eyo iyampon kayo vá ano yere oren mino. \p \v 20 Oriyákan mana nanin maen tirantan kan orun kádan (12) oranará biyon aí daná mantein baré íkan mai nanin mano ádé eriven Yisasini ayá au anamun áton aruven mino. \v 21 \x * \xo 9:21 \xt Mat 14:36\x*Aruviyan mai nanin mano veyan nan temí, “Beni au anamun ma aruvékun maen tenti sí daná kípanten mino.” \p \v 22 Máa siren aruviyain má Yisasi yo vaéan mai nanin oniyáken temí, “Tiraun noe, eni mumunan manon eni aí kípaanten mifo en ará ano vá ákonaen bano.” Máan ma siyain má anan mai nanini viyon aí daná kípen mino. \p \v 23 Máan turen mairá Yisasi oren monó átaru namuntá ma ánoní ukhein banta amápin o onákan banasi ano kuní iyaren mino.\f * \fr 9:23 \ft Yisasi ma yorun baré ein barufá ma vanta fúbin maen okhakhan mi asiyan ifí diyan mino.\f* \v 24 Máan tiyákan Yisasi semí, “Tiretí ankan báe entavoro. Mai arinta ída fúken paran aun bakhen mino.” Máa síkan minó ano venan inten oreraen mino. \v 25 Mai nanin banta ma yo siantan barufá eravuvin maen Yisasi mápin un pében mai arinta ayan bana ma fakaaran orun manten mino. \v 26 Mai ma Yisasi varein avúavá baya ano mai varafin minó akhempá oreraen mino. \s1 Auu Yufúkukhá ein Bantá Kan Má Ida Vaya Siyá ein Banta Vá Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \p \v 27 \x * \xo 9:27 \xt Mat 20:29-34\x*Yisasi ma mai varu me ampiren oríkan maen auu yufúkukhein bantá kan mano oyampá dakhafen oriyan oovararen máa semí, “Devitin Anin noe, verasan nan arunan usintano.” \p \v 28 Máa sen oriyákan mai ma véi vain namumpin un pébin mai ma auu yufúkukhein bantá kan mano mai namumpin béi vaintá unóbin Yisasi vékanan máa sen inaemí, “Tenan tirékan auu kama urantí onano vará mumunan iya fono,” síkan békanan evaránen béin tiamemí, “Eyo Bafan noe, berasan mumunan iyá uno.” \p \v 29 Máa síkan békanan auurá ayan kaúden temí, “Tiré kan ma sentá mumunan eonarái mai yaná kanaíen afoká inten mino.” \v 30 \x * \xo 9:30 \xt Mat 8:4\x*Máa siyain má míkanan evaránen auu mábíkan Yisasi ákonaen airon ananí uanten temí, “Ma ma siré kampin ma afoká ein daná ída vá áesin mana vanta ano afová ino.” \v 31 Máa siran maen maí kan banta ano oren Yisasi ma varein avúavá baya mai varafin ma minó akhempá ma vain nanin bantafin mai vaya siádan oreraen mino. \p \v 32 Maí kan banta ano ma Yisasin me ampiren oriyain má namu aunan mano oorá iyákan ída vaya siyain banta vanasi ano aviren béi vaintá eren mino. \v 33 \x * \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x*Eríkan Yisasi ma mai namu aunan do siantádan maen mai vanta ano vaya síkan banasi ano sakha iyáken temí, “Pefá ída Isarerii varafin máan daná afoká in ontaren mino.” \p \v 34 \x * \xo 9:34 \xt Mat 12:24; Mak 3:22; Ruk 11:15\x*Máa sen orera iyan maen Farasisi kéká ano semí, “Namu aunani ánon bantai ákonarái véi namu aunan do siantiyan mino.” \s1 Manáa Yoran Bantan Ban Mino Ma Sein Baya Ino \p \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Mat 4:23; Mak 1:39\x*Minó kákan barufimpa safi sitó barufimpa safi Yisasi oriyáken betíi monó átaru namun kayofin Tiyarafenui yafisin pintena kama vaya kayo siamiyáken ara ara aí daná kayo ayofen oren mino. \v 36 \x * \xo 9:36 \xt Nam 27:17; 1Ki 22:17; Sek 10:2; Mat 14:14; Mak 6:34\x*Máan ten oriyáken kokhon nanin banta kayo onákan sipisipirá dafisin banta ída vákan ma asuse en aminofin nóken ma ayain banta van dosen noiní iyákan mai van Yisasi vetí ankan nan arunan uanten mino. \v 37 \x * \xo 9:37 \xt Ruk 10:2\x*Arunan uantáden bei eyo iyampon kayo siamemí, “Kokhon dunan karakhan mifo mai yunan ma yuyasin kéká tanáan ban mino. \v 38 Máan tukhen mifo vá dunan afóe vaipasá amúke inantesin ná béi kokhon doran banta siantantin bei yunan karápin oriven ná beni yunan duyáan átaru ino.” \c 10 \s1 Tirantan Kan Orun Kádan (12) Eyo Iyampon Kayo Ma Yisasi Aní Ein Baya Ino \r (Maki 3:13-19; Ruku 6:12-16) \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Mak 6:7; Ruk 9:1\x*Tirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon Yisasi araren namu aunan kayo ma yo siantan má ara ara aí daná ma ayofan ákona vá amen mino. \p \v 2 Mai máa sirantan kan orun kádan (12) baya varen orin banta kéká aví máan mi ukhen mino. Esé araíen Saimonin nan ma Pita ne siyain má inká ben afá Enduru má inká Sebetin anin kanan Yemisin nú Yonin nú anavasan má inká \v 3 Firipin má Bataromiun má Tomasin má takisi varan banta Matiun má inká Arafiasin anin Yemisin nú Tadiusin nú bá \v 4 Serotin anan banta Saimonin má inká ínaimpá ma Yisasin avían namuro ayampin amin nain banta Yudas Iskariotin\f * \fr 10:4 \ft Yudas Iskarioti e ma siyain mai \fq Iskariotí baru ráke vantan \ft ban mino.\f* má ino. \s1 Yisasi Vei Eyo Iyampon Kayo Siantan Ma Monó Dorantá Orera Ein Baya Ino \r (Maki 6:7-13; Ruku 9:1-5) \p \v 5 Yisasi mai máa sirantan kan orun kádan (12) banta siantan oriyákan afova vaya kayo máa sen tiamemí, “Tiretí ankan ída vá ena anan banta kékápin ore vá inká Sameriá kayoi varufimpá bá ída vá orera ono. \v 6 \x * \xo 10:6 \xt Yer 50:6\x*Isareri kékái sipisipi kayo ma afeyókein mai kayofin mana vá orono. \v 7 \x * \xo 10:7 \xt Mat 3:2; 4:17; Ruk 10:9, 11\x*Tiretí ankan ma oriyáke mae vá máan ná teno, ‘Inaru yafisin inka ádé erikhen mino.’ \v 8 Tiretí ankan oreya vá aí banta mo ayofesin evaránen asefa intiya vá, púkáin nain ayanóan mantiyáke vá, amon dana aí ma fákakhan nain kama uantiya vá, banasifin ma namu aunan baréin nain do siantiya vá ono. Ma ákona ída miyan bákaya faran tiretí ankan bare ompo vá mai ída miyan bantiya fara vá banasi aya ono. \v 9 \x * \xo 10:9 \xt Ruk 10:4\x*Tiretí ankan ída vá kori fi siriva fi kopa moni safi vá amú anan unampin bá ureya vare orono. \v 10 \x * \xo 10:10 \xt Ruk 10:7; 1Ko 9:14\x*Tiretí ankan ma oriya mae ída vá unan bareya inká ída vá ena au anamun má arantan anamun má ayonta vá bare vá orono. Mai ma mo yorarí uantanona nanin banta ano vá éin dunan má minó daná bá amino. \p \v 11 “Tiretí ankan ma mana kákan barufin nafi sitó barufin nafi ma orivinte mae funtákein banta van mairá dosireya mai vanta amasá bareya mai varu me ampeno. \v 12 \x * \xo 10:12 \xt Ruk 10:5-6\x*Tiretí ankan ma mai vanta amápin un pébinteya mai namumpin ma van nain nanin banta máan ná te siameno, ‘Tiretin má ará kusin banten mino.’ \v 13 Máa sesin ma mai namun pinte nanin banta ano ma amusin iyan ma siretí ankan aviranti mae vá tiretíi avu vaya áesin ná betin má bano. Banten mifo siretin ma ída amusin iyan ma avirantiya vá tiretíi ará kusiantan baya áesin ná ovaránen tiretimpin erino. \v 14 \x * \xo 10:14 \xt Ruk 10:10-12; Apo 13:51\x*Mana ano ma siretí ankan ída aviren be amápin oren ma siretíi vaya inin nan ma afonkarí intiya ma mai varu me ampinte vá arantantáke kayosá betin avorá me fúpá tian karú desin ná afová en ná Tiyarafenu ano setin uman timinten mino sino. \v 15 \x * \xo 10:15 \xt Mat 11:24; Yut 7\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Tiyarafenu ano ma vanasi yaimono van inikhein damú ma afoká intin Sodomu varu vá Komora varu vá ané ma afoká ukhá ein mai uman moéken esantakhein uman mi mai varu kayo finte nanin banta ané afoká inten mino. \s1 Ara Ara Uman Ma Afoká Inaí Páke Amaan Tikhein Baya Ino \r (Maki 13:9-13; Ruku 21:12-17) \p \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Ruk 10:3; Rom 16:19\x*“Máan tintéíi séi siretí ankan afá iyan ofen ma sipisipi kayo siantan oreiníi é umpo vá osafáe an de vá bempáké barará tonanempe vá oriyákeya kukhofá nun mano ma fúkekhaven noinisá ono. \p \v 17 \x * \xo 10:17 \xt Mak 13:9-11; Ruk 12:11-12; 21:12-15\x*“Manáa vanta kéká kasá dafían ákona ono. Tiretin avían Kanisori kayorá mo kaintin kó tiantáden betíi monó átaru namun kayofin tiretin dafiyó ankaminten mino. \v 18 Téintá ma mumunan iyaona van mai kéká ano siretin avían kamanin kayo vá kin kéká bá avorá kaintiya mairái vetin má ena anan nanin banta kayo avorá bái kama vaya sian dákó inono. \v 19 Máan tesin ma siretin avían kópin ma kaintiya inte vayá tente rafuno sireya ída vá anomé ineno. Mai áaurá anan Tiyarafenu ano mai ma sinona vaya ineine amintiya sinono. \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Yon 14:26\x*Mai fara vara seyo, siretiyantá ída vaya sin nompo siretí Afóeni Aunan manon tiretin oo ráké uaren baya sinten mino. \p \v 21 \x * \xo 10:21 \xt Mai 7:6; Mat 10:35; Mak 13:12; Ruk 21:16\x*“Be afá aváe ano e mantaaren be afá aváen avían namuro ayampin kaintin aruan purintin maen be afóe ano e mantaaren be akhá mai avúavasí ana uantantin maen inká iyamporinta ano e mantaaren be anóe afóen namuroí uantáden arintin purino van avían namuro ayampin kainten mino. \v 22 Téin tiví ma siretimpin banti ma séin bákuriyanona van mi minó banta kéká ano siretí ankan ará namu uantanten mifo iye anó mantaan ákona ukhen baré intin ná ma varai kípan damú afoká inten nafi Tiyarafenu ano mai nanin banta kayon evaránen aviranten mino. \v 23 Tiretí ankan ma mana varu fintena nanin banta ano ma inian namu uantanti mae ena varu fasá karan orono. Téi fura siré tiretin tiamé uno. Isarerii varafin ma vain baru kayofin ída yóan kípakhesin mi Banta Anin erinten mino. \p \v 24 \x * \xo 10:24 \xt Ruk 6:40; Yon 13:16; 15:20\x*“Sikhuru iyampon mano vei arú ída esantakhan inká doran banta ano vei ayafa ída esantakhan ukhé iyan mino. \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Mat 9:34; 12:24; Mak 3:22; Ruk 11:15\x*Sikhuru iyampon mano ma vei arú bá mun manaí intin ma inká doran banta ano ma vei ayafa vanta vá mun manaí intin maen mai anan kanaí inten mino. Má afóen nan ma namu aunani ánon banta Beseburi e ma sen ariyain mai veni kéká bá deren moéken namu ví aranten mino. \s1 Namuro Kayo Van Ma Ída Feran Baya Ino \r (Ruku 12:4-7) \p \v 26 \x * \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Ruk 8:17\x*“Banta kéká ano ma siretí ankan uman ameno van ma intiya sireti ída vá akhokho van ono. Aúpá ma ana yamuan kain bain danasinta ano yákó intin inká aúpá baya kayo vanasi ano afová inten mino. \v 27 Téi ma inuran pinté ma siamenuna vaya vá tiretí ankan kakhakhein tasá teno. Tiretí ankan átarempin ma kafaya finté ma siamin nain baya vá má amontasá un mantaveya vá oovare vanasi siameno. \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Rom 8:31; Yem 4:12\x*Banta kéká ano ma yante vukhafa aruan purin nan ída vá tiretí ankan perano. Beti ída kanaíen aú bá aruan purinten mifo Tiyarafenu veya vará perano. Béi anon kanaíen aú bá dan bukhafa vá mai ma ira kiyan uman baren berai siyan purin barufin taman kaurinten mino. \v 29 Mana monípó tító nun kanan miyaní ino van kaé iyan mifo siretí ankan Afóe ano mai nun kayo kamaen dafisiyáken mai fintena mana ída áintin barará eravino van anunu ukhen mino. \v 30 Máan tukhan mi Tiyarafenu ano siretí ankan ánon do yankáan kíparen minó afova suron ukhen mino. \v 31 \x * \xo 10:31 \xt Mat 6:26\x*Máan tukhaya siretí ankan tító nun kayo esantakha ompo ída vá akhokho van ono. \s1 Yisasini Vaya Sin Nan Ma Ída Ayave In Baya Ino \r (Ruku 12:8-9) \p \v 32 “Mana vanta ano ma e manten banasi siamen ma séi veni kéká uno ma sintí maé mai sen má deren béin nan tesi kéká ino sé Tifóe ma inarufá bain tiamenté uno. \v 33 \x * \xo 10:33 \xt Mak 8:38; Ruk 9:26; 2Ti 2:12\x*Tiamenté umpo mana vanta ano ma e manten banasi siamen ma séi ída veni kéká uno ma sintí maé mai sen má deren béin nan ída sesi kéká ino sé Tifóe ma inarufá bain tiamenté uno. \s1 Yisasin Ma Móeken Anunu In Baya Ino \r (Ruku 12:51-53, 14:26-27) \p \v 34 “Ma varará aruvin kusiantan mi sen nan baren eren mino seya siretí ankan ída vá ineno. Téi vaenatin baré eré uno. \v 35 Para vara seyo, namuroíin avúavá afoká ino van mi séi eré uno. \q1 “‘Banta ano e mantaaren be afóen namuroí intin, \q2 be araun mano e mantaaren be anóen namuroí intin, \q1 be anafú ano e mantaaren anasi anafú namuroí uantantin \q2 \v 36 inká mana vanta ano e mantaaren baéden bei kéká bá namuroi inten mino.’ \rq Mai 7:6\rq* \p \v 37 “Mana vanta ano ma ve anóe afóen nan ma moéken anunuen ma sen nan ma ída moéken anunu inain mai ano ída kanaíen ten bákurinten mino. Inká mana vanta ano ma ve anin nafi ve araun nafi moéken anunuen ma sen nan ma ída moéken anunu inain mai ano ída kanaíen ten bákurinten mino. \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Mat 16:24-25; Mak 8:34-35; Ruk 9:23-24; 17:33; Yon 12:25\x*Máan tinten mifo iye anó ída vei yaa unkamádan mamaren ná ten tínain dakhafinten nafi mai ano ída kanaíen ten bákurinten mino.\f * \fr 10:38 \ft Bei yaa unkamádan ma varani ana máan mi ukhein mino. Yisasin ánain bákurintá ma uman baran mino.\f* \v 39 Bei aunan ma ákonaen pákakhá inain nanin bantai aunan o afeyoranten mifo sen nan ma iniren bei aunan ma ampin nain nanin banta ano fara van oriyan ban aunan o varanten mino. \s1 Ena Vanta Ma Aya Iyain Kéká Ano Ma Inarufá Kákan Miyan Baran Nain Baya Ino \r (Maki 9:41) \p \v 40 \x * \xo 10:40 \xt Mak 9:37; Ruk 10:16; Yon 13:20\x*“Tiretí ankan ma avíden ma avábá inain mai vanta ano séin mi sivíden kama inten mino. Téin ma siviran nain banta ano mai ma séin tisintá erikheruna Sifóen mi aviranten mino. \v 41 Máan tinten mifo mana vanta ano ma mana sakhanampa vanta aya iran muno ma siren aviren be amápin mo kaúden dafisinten maen mai ma Tiyarafenu ano sakhanampa vanta amiyain miyan mi mai vanta ano varanten mino. Inká mana vanta ano ma mana funtákein banta aya ono van ma avían be amá mo kaúden ma yafisinten maen mai ma funtákein banta kayo ano ma varé iyain miyan mi mai vanta ano varanten mino. \v 42 “Mana vanta ano sen naro siren ma senti eyo iyampon kayo finte mana aví ída vain doran banta ma kápifin iyon non dáan aminten maen mai séi fura siré tiretin tiamiyá uno. Mai vantai miyan ída afeyoranten mino.” \c 11 \s1 Monó Non Péantan Banta Yonin Nú Yisasin Núi Vaya Ino \r (Ruku 7:18-35) \p \v 1 Yisasi ma sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo ma vaya siamiren maen mai varu me ampiren Kariri varafin ma vain baru kayo fimpá nóken banasi afova amiyan Tiyarafenui kama vaya vetin tiamen mino. \p \v 2 Yoni ma karavusifin baren ma Tiyarafenu ano aní ukhein banta ano ma minó dorarí iyain baya iniren bei eyo iyampon kayo van máa sen Yisasin mo ina ino van tiamemí, \v 3 “Éi fura sé mai ma Tiyarafenu ano ma aní ukhá ma avé ukhá erúna vanta fono. Áa ena vanta eriyain nará tetí ankan ave ótifan nuno.” \p \v 4 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiretí ankan ma ma oniyáke ineona vaya vá evaráne ore mo Yonin tiameno: \v 5 \x * \xo 11:5 \xt Ais 35:5-6; 61:1\x*Auu ma yufúkukhá ein kayo ano evaránen onákan inká arantan ma namu ukhá ein kayo ano e manten orin maen amon dana aí ma vá ein kayo au evaránen kama íkan inká átaren ma kontá ein kayo ano evaránen baya kamaen iníkan maen púká ein kayo ano evaránen e mantákan inká ona ma ída vain nanin banta ano kama vaya inin en mino. \v 6 Téin ma soniyantin ma vetíi mumunan ída eravukhan nain kayon Tiyarafenu ano moékan amusin aminten mino.” \p \v 7 Yonini eyo iyampon kayo ma orivíkan Yisasi máa sen Yonin nan banasi siamemí, “Tiretí ankan inté ukhein bantá onano vará banta ída van kámá barafá oriyaré fono. Béi ída ákona van ura ano ma kaya einisá iyayá onano van oriyare fono. \v 8 Áa náinasá onano vará oriyare fono. Mana vanta ano kama ukhein auí danasá uren bákayá tiretí ankan onano van oniyare fono. Ída ino. Kama auí daná ma ukhein banta kayo ano kin amápin mi váé iyan mino. \v 9 Máan té iyan mifo mai fará tiretí ankan oriyare fono. Mana sakhanampa vanta onantasá oriyare fono. Mai fura ino. Téi siretí ankan tiamé uno, mai sakhanampa vanta ano minó sakhanampa vanta esantakhen mino. \v 10 \x * \xo 11:10 \xt Ruk 1:76\x*Mai vanta van mi Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikharen mino, \q1 “Téi mana vanta siantékun éin an uanten oren \q2 eni aa mo uvisinten mino. \rq Mar 3:1\rq* \m \v 11 Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno. Monó non péantan banta Yoni ano minó ma varará ma afoká ukhá ein banta kayo esantakhen mifo inaru yafisimpin ma sitosí ukháin nain manon Yonin esantanten mino. \v 12 \x * \xo 11:12 \xt Ruk 16:16\x*Monó non péantan banta Yoni ma kama vaya siyan monó non péantiyaré ein táké ma eren ma saréa varunarái ákona mumunan iyain kéká ano inaru yafisimpin ainen orono van iyákan kokhon banta ano Tiyarafenui yafisin namuroí uantiyan mino. \v 13 Para vara seyo, minó sakhanampa vanta kayoi vaya vá man baya vá ano ma afoká inten ne ma sikharé ein danasinta ano Yonintái me kanaíen mino. \v 14 \x * \xo 11:14 \xt Mar 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13\x*Tiretí ankan mai van ma mumunan iyanteya mai ma Tiyarafenui vompon dóki ano ma sakhanampa vanta Iraiyan an dakhein banta van ma erinten ne ma sikhá ein mai Yonin nan mi sikharen mino. \v 15 Átaren ma van nain kayo ano vá inino. \p \v 16 “Ma ma saréa ma vain nanin banta van nái yanákasá tiádante rafuno. Iyampon kayo ano ma átaru varurá kumanten ma ena iyampon kayo máa sen areiníi iyan mino. \q1 \v 17 “‘Tetí ankan í dano van okhakhan asékuya ompo \q2 siretí ankan ída í de ono. \q1 Arunan ná baran í déku ompo \q2 siretí ankan ída arunaná mádeya ifí de ono.’ \m \v 18 Mai fara vara seyo, Yoni ma eriven maen dunan má uvaini non má auraren ída niyákan minó ano siyáken béimpin namu aunan ban mino siyaren mino. \v 19 \x * \xo 11:19 \xt Mat 9:14\x*Máa siyaréin ma Banta Anin eriven ma yunan má non má nákan maen minó ano sen, ‘Onano, yunan má uvaini non má béi kokhon niyáken béi tákisi varan banta kéká bá ume vanta kayo vái arona ino.’ Máa siyan mifo Tiyarafenui vaya ánain ma vákuró tifanuna van mi veti afová en pura vayan tiyaren ne sinten mino.” \s1 Ída Ma Ará Baeran Nain Baru Kayo Ano Ma Kákan Uman Baran Nain Baya Ino \r (Ruku 10:13-15) \p \v 20 Manáa varufin Yisasi kokhon enará ukhein danasinta yákó urákan mai varu fintena nanin banta ano ída ará baeriyaimpin Yisasi mai varu finte nanin banta máa sen asemí, \v 21 \x * \xo 11:21 \xt Ais 23; Isi 26-28; Yoe 3:4-8; Amo 1:9-10; Sek 9:2-4\x*“Korasiníke nanin banta vá Betsaidake nanin banta va soe, siretí kákan uman uron mi varan nono. Mana vanta ano Taiya vá Saidoni vái varufin oriven máan avúavá daná afoká intin baren betí ankan pefái ará baéden koyan buí daná uren dun akhempá kumanten betíi ume van arunaná baran nainten mino. \v 22 Máan tukhái séi siretí ankan tiamé uno. Tiyarafenu ano ma vanasi yaimono van ma aní ukhein damú ma siretimpin afoká inain uman mano Taiya vá Saidoni varu kampin ma afoká ein uman mano esantaren tiretimpin afoká inten mino. \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Esé 19:24-28; Ais 14:13-15\x*Tireti Kapeniamú kéka soe, Tiyarafenu ano siretin avirantí inarufá ódinte fono. Ída ino. Tiretí ankan purin nanin bantai varufin námen uron mi aravin nono. Aravin nompo mana vanta ano Sodomú barurá oriven téi ma siretin aúbaná afoká iyaruna yanasinta afoká en baréinti Sodomú baru fara van nainten mino. \v 24 \x * \xo 11:24 \xt Mat 10:15; Ruk 10:12\x*Máan tukhái séi siretí ankan tiamé uno. Tiyarafenu ano ma vanasi yaimono van ma aní ukhein damú ma siretimpin afoká inain uman mano Sodomu varufin ma afoká ein uman esantaren tiretimpin afoká inten mino. \s1 Yisasi Ma Ve Afóen Tusu Sianten Amúkein Baya Ino \r (Ruku 10:21-22) \p \v 25 \x * \xo 11:25 \xt 1Ko 1:26-29\x*Maí damú ana Yisasi máa semí, “Tifóe oe, éi inaru vá bara vái Bafan mi van ná ein amo sé uno. Mai fara vara seyo, kama ineine vá afova vá bain banta kayo ano onan nain nan ma aúpasí ukhareya ma iyampon arará kayo an dakhein banta kayo ma aníeona van mi susu sé uno. \v 26 Pura ino. Tifóe oe, éi ei kama anunu máan dakhafeya máan te ono. Pura.” \p \v 27 \x * \xo 11:27 \xt Mat 28:18; Yon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2\x*Máa sen amúkuren banasi siamemí, “Te Sifóe ano inka minó daná ten tiyampin kaen mifo mana vanta ano ída ve Anin afová ukhan be Afóe ano anan afová ukhen mino. Inká ída mana vanta ano ve Afóen afová ukhen mifo ve Anin mano ma ve Afóen aní ono van aní ukhein nanin banta kayo vá be Anin má ano anan afová ukhen mino. \p \v 28 \x * \xo 11:28 \xt Yer 31:25\x*“Uman ma variya nan ma avesara iyain kayo ano vá téi varunafá eresí avíkan ameno. \v 29 Tiretí ankan ten pintena ma afova mamareya vá tenti vaya aránaopa sá bano. Mai fara vara seyo, séi sirá kusen barará orin avúavá baran bantan baruna sen pinten nan avíkan baran nono. \v 30 \x * \xo 11:30 \xt 1Yn 5:3\x*Mai fara vara seyo, ma vaya ma siretí ankan tiamiyaruna vá inká barano van ma amiyaruna uman má ano seso sikhen mino. \c 12 \s1 Yisasi Ma Veyan Nan Sabatii Bafan Muno Sein Baya Ino \r (Maki 2:23-28; Ruku 6:1-5) \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt Diu 23:25\x*Mana Sabati yamú Yisasi má bei eyo iyampon kayo vá uíti yunampin oriyaré íkan bei eyo iyampon kayo arafan puríkan uíti ankáden aú puníden nen mino. \v 2 \x * \xo 12:2 \xt Eks 20:10\x*Niyákan Farasisi kéká ano ódaren Yisasin tiamemí, “Onano Sabati yamú baran nan airo ananí ukhein danái eni eyo iyampon kayo ano variyan mino.” \p \v 3 \x * \xo 12:3 \xt 1Sa 21:1-6\x*Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Pefá ma Deviti ma vei kéká bá arafan puríkan ma mantaré ein baya vompon pintena siretí ídá dankáke fono. \v 4 \x * \xo 12:4 \xt Riv 24:5-9\x*Deviti ma Tiyarafenu amápin un pében ma ven avorá bereti khauren airo ananí uran ban ma monó doran banta kayo ano ana vá nano sikhá ein ma un máden bei kéká bá nein mino. \v 5 \x * \xo 12:5 \xt Nam 28:9-10\x*Monó doran banta kayo ano Sabati yamú ma monó namumpin doriyá ein mai are ukhein damúi vetí ankan doriyan ída uman bariyaren mifo siretí ankan ídá man bayai vompon dókifin dankáke fono. \v 6 \x * \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42\x*Téi siretí ankan tiamiyá uno. Monó namun ma esantakhein daná ano mafin ban mino. \v 7 \x * \xo 12:7 \xt Mat 9:13\x*Tiyarafenui vompon dóki ano ma sen ‘Ena ma arunan uantan nan mi siranakhen mifo íkun ma uan amin nan ída ino,’ \rq Ose 6:6\rq* \m ma sikhein baya kayoi ana ma siretí ankan afová ukhanteya aau ma ída vain nanin banta ída namu ví amin nono. \v 8 Para vara seyo, Sabati yamúká ma yafisin ákona Tiyarafenu ano Banta Anin mi amikhen mino.” \s1 Yisasi Ma Mana Ayan Púkein Banta Ma Sabati Yamú Ayofein Baya Ino \r (Maki 3:1-6; Ruku 6:6-11) \p \v 9 Yisasi mairá me ampiren oren mai varui monó átaru namumpin ódikan \v 10 \x * \xo 12:10 \xt Ruk 14:3\x*maifin mana ayan davénakhein banta varé íkan Farasisi kéká ano Yisasini aau ana yosiren kó tiantano van inaemí, “Sabati yamú tetí ankan kanaisá erá aí banta ayofá tifante rafuno.” \p \v 11 \x * \xo 12:11 \xt Ruk 14:5\x*Máa sen ina íkan Yisasi vetin tiamemí, “Tiretin pinté mana vanta ano ma mana sipisipi yesin baren ma Sabati yamú masípin o áduvinti ídá mai finte orun avían kainte fono. \v 12 Banta anon moéken sipisipi esantakhein pasé Sabati yamú kasaé aya ó tifanté uno.” \p \v 13 Máa siren béi mai vanta siamemí, “E ayan darurono,” síkan mai vanta ano ve ayan daruriyain má mai ayan evaránen kama uaren ena ufake ayan má manaíen mino. \v 14 \x * \xo 12:14 \xt Yon 5:16\x*Máan tíkan mai Farasisi kayo ano ódaren e khuven manápá o iyuven Yisasin ma aruan purin nain aa van dosen mino. \s1 Yisasi Maen Tiyarafenu Ano Aní Ukhein Doran Banta Ino \p \v 15 Mai ma Farasisi kéká ano véin uman ameno van iyain baya ma Yisasi afová uren mai varu me ampiren oríkan kokhon nanin banta kayo ano véin bákuren oríkan aí ma vain nanin banta minó ayofaan tádein \v 16 \x * \xo 12:16 \xt Mat 8:4; Mak 3:12\x*beyan nan ída ena siamino van mai nanin banta airo ananí uanten mino. \v 17 Yisasi ma mai avúavasí ein manon sakhanampa vanta Aisaiyan oo ráké uaren ma Tiyarafenu ano siádan baré ein mi kanaíen mino. \v 18 \x * \xo 12:18 \xt Mat 3:17\x*Máan mi sikhan mino, \q1 “Ma senti yoran banta séi ma aní ukheruna ino. \q1 Téi ven nan moéké tinunu iyákun \q2 ten tirápin kákan timusin édaviyan mino. \q1 Téi sesi saunan bempin kaékun \q2 puntákein avúavá baya varará nanin bantafin tiaminten mino. \q1 \v 19 Béi ída aran má avádóden baya sen aruven inten mino. \q2 Banasifin béi ará kusin má bempáké baya sinten mino. \q1 \v 20 Banasi ano ma ura an den iyarí ukháin nain béi ída iyanten mino. \q2 Inká oon ma yusimono van ein an ma yakháin nain nanin banta véi ída funtiminten mino. \q1 Béi yoren oriyan maen puntákein avúavá mo maman dákó inten mino. \q2 \v 21 Minó barará nanin banta ano ventá mumunan uven béi ayaino van ave inten mino. \rq Ais 42:1-4\rq* \s1 Yisasi má Beseburi Mái Vaya Ino \r (Maki 3:20-30; Ruku 11:14-23, 12:10) \p \v 22 Maí damú mana namu aunan mano fákakhan auu yufúkuvin ída vaya siyain banta aviren Yisasi vaintá eríkan mai vanta ano oniyan baya siyan ino van Yisasi mai vanta ayofen mino. \v 23 Máan tíkan minó nanin banta ano sakhaen orera iyáken inaemí, “Ma vanta Devitin Anin ná banten nafino.”\f * \fr 12:23 \ft Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta Devitin anan pintéi afoká inten mino ma sikhá ein nan Yutan kayo ano mumunan ukharen mino.\f* \p \v 24 \x * \xo 12:24 \xt Mat 9:34; 10:25\x*Máa sen oreraen mifo Farasisi kayo ano ma mai vaya iniren betí ankan máa semí, “Ma vanta ano minó namu aunan kayoi ánon bantai\f * \fr 12:24 \ft Kiriki vaya finté mai vanta aví Beseburi ne siyan mino. Matiu 12:27 dere manaí ukhen mino.\f* ákonarái namu aunan kayo yo siantiyan mino.” \p \v 25 Máa siyákan Yisasi vetí ankani ineinefin afová uren betin tiamemí, “Mana vara ano ma aúban aií uren maná páké kábintin ena fáké kábintin uven ma aruvinten maen mai vara namu inten mino. Inká mana varu finte safi mana má pinte safi ma aúban daíden aruvinten maen mai varu fi mai ma safi ída ákonaen banten mino. \v 26 Máan tukhantin Ban Anon mano ma e mantaaren Ban Anon ma yo siantanten maen mai veyan mi aúban daiminten mifo inté uren ná beni yafisin ákona ano fara vanten nafino. \v 27 Inká namu aunan kayoi ánon bantai ákonará ma namu aunan kayo yo siantiyákun maen mai iye anó tiretíi kéká ákona amin ná namu aunan kayo yo siantiyan nafino. Máan tukhantin tiretíi kéká anon tireti ma seona vayará aní iyan tiren nan ída funtáka ono sinten mino. \v 28 \x * \xo 12:28 \xt Apo 10:38; 1Yn 3:8\x*Máan tukhen mifo séin ma Tiyarafenui Aunan mano siyaintí ma namu aunan do siantiyáku maeya mai siretí ankan afová inono, Tiyarafenui yafisin ákona fefái siretimpin e van mino. \p \v 29 “Inká intesá uren ná mana ákona vanta amápin mana vanta ano un pében ná beni ona varanten nafino. Mai ákona vantai ona ma varano sinten maen ákona anan póké nare véin damuádaren mi ven amá pintena yanasinta minó baranten mino. \p \v 30 \x * \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Ruk 9:50\x*“Téin ma namuroí usintiyain nanin banta mai ída sen tirona ino. Inká téin ma ída siyaen banasi avían átaru iyain mai nanin banta anon banasi intanin orera iyan mino. \v 31 \x * \xo 12:31 \xt Ibu 6:4-6\x*Máan tukhái séi siretí ankan tiamiyá uno. Minó ume vá oyampá baya ma sinona vá Tiyarafenu ano ampiantanten mifo Kantá Aunan nan ma oyampá baya sinona mai ume Tiyarafenu ano ída kanaíen ampiantanten mino. \v 32 Mana nanin banta ano ma Banta Anin ma oyampá baya sinona ume Tiyarafenu ano ampiantanten mifo Kantá Aunan ma oyampá baya sinona ume saréa fi ínaimpa safi Tiyarafenu ano ída uron mi ampiantanten mino. \s1 Daa Aran Ma Iran Naintá Ma Mai Yaa Oman Afová In Baya Ino \r (Ruku 6:43-45) \p \v 33 \x * \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x*“Máan tinten mifo kama yafisirí ma inona yaa ana anon kama aran imádantin inká namu yafisirí ma inona yaa ana anon namu aran imádanten mino. Para vara seyo, inté ukhein daa aná ban nafi mai veni aran ma imádan naintái afová inono. \v 34 \x * \xo 12:34 \xt Mat 3:7; 15:18; Ruk 3:7; 6:45\x*Tiretí ankan namu osafáe akhafana ompo, inté uákeyá namu avúavá ma aúpin bain kéká ano kama vaya sen novara fono. Aúpin ma vain avúavá máan oofente kuvé iyan mino. \v 35 Kama vanta arápin ma kokhon kama ineine kayo víkakhan ma vain manon kama avúavá baré iyan mifo inká namu vanta arápin ma kokhon namu ineine kayo víkakhan ma vain manon namu avúavá baré iyan mino. \v 36 Máan tukhái siretí ankan tiamé uno. Tiyarafenu ano ma vanasi yaimin nain damúi vanasi ano ma ída funtákein baya ma siyáin nain tian dákó inten mino. \v 37 Para vara seyo, Tiyarafenu ano eni vaya kayorá anan kama vaya siyare ono sen inká ída funtákein baya siyare ono sen daiminten mino.” \s1 Yonan Amaniná Ma Afoká Ukhá Ein Nan Ma Yisasi Sein Baya Ino \r (Maki 8:11-12; Ruku 11:29-32) \p \v 38 \x * \xo 12:38 \xt Mat 16:1; Ruk 11:16; Yon 6:30\x*Máa sirákan manáa man baya ma afová ukhein banta kayo vá Farasisi kéká bá ano máa sen Yisasin tiamemí, “Aru soe, setí ankan ma éin nan Tiyarafenui yorarí iyan mino sen ma inino sinte mae éi mana enará ukhein daná aníesirá oná tifano.” \p \v 39 \x * \xo 12:39 \xt Mat 16:4; Mak 8:12\x*Máa síkan Yisasi vetí ankan evaránen tiamemí, “Taréa ma vain mai namu avúavá baran nanin banta vá Tiyarafenurá ída ákonaen monó tin nanin banta vá báken ena ena yamú betí aní dana san manan ina iyan mifo vetí ankan ída kanaíen mana aní daná onanten mino. Sakhanampa vanta Yona ma aní ukhein mai aní daná anan betí onanten mino. \v 40 \x * \xo 12:40 \xt Yna 1:17\x*Para vara seyo, Yona ma kanú manaú bayan má inuran má ma kákan noyana arápin ma varé einíi en Banta Anin mano kanú manaú bayan má inuran má bara aúpin banten mino. \v 41 \x * \xo 12:41 \xt Yna 3:5\x*Máan tinten mifo Tiyarafenu ano ma vanasi yaimin nain damú Ninivéke vanta kayo ano mairá e mantaven maen ma ma saréa vain nanin bantai namu avúavá tian afoká inten mino. Para vara seyo, Yona ma mo vaya sin maen minó Ninivéke nanin banta ano vaya iníden ará baeren mifo siretin aúbanápin mana Yonan esantakhein daná ano e vákaya ída ará baeriya ono. \v 42 \x * \xo 12:42 \xt 1Ki 10:1-10\x*Tiyarafenu ano ma vanasi yaimin nain damú mana sautíke Kuinin mano mairá e mantaven maen ma ma saréa vain nanin bantai namu avúavá tian afoká inten mino. Mai farava ino mai Kuini ano vara akhempa suron mi varen Soromonini kama afova vaya ineno van erein mifo mana Soromonin esantakhein daná ano e van mino. \s1 Namu Aunan Kayo Ano Ma Evaránen Banta Aúpin Oriyain Baya Ino \r (Ruku 11:24-26) \p \v 43 “Namu aunan mano ma mana vanta me ampiren ma vanta i van kámá barafá nóken bei avíkan baru van dosintin ma ída mana kama afokhan bantin maen, \v 44 béi máa sinten mino, ‘Téi ma fefá báeruna namumpin evaráné oronté uno,’ siren o onantin maen mai namumpin ída mana yaná bantin mai namun bakhari uren auí uádantin banten mino. \v 45 \x * \xo 12:45 \xt 2Pi 2:20\x*Máan tukhantin maen béi evaránen oren dan manápá ifo afápá kan un kádan namu uron ukhein namu aunan o avíaren mai namumpin o vantin maen mai vanta ano fefá ma namu avúavá ma variyá ein esantaren moéken namu uró inten mino. Mai ma einí ukhein avúavá anan taréa ma vaona nanin bantafin afoká inten mino.” \s1 Yisasin Anóen má Be Afá Kayo Vái Vaya Ino \r (Maki 3:31-35; Ruku 8:19-21) \p \v 46 Yisasi ma mai nanin bantafin para vaya siyan bákan maen be anóen má afá kayo vá ano véin má baya seno van barurá e mantakhen ave ukharen mino. \v 47 Ave ukhan mana vanta ano Yisasin mun tiamemí, “E anóen má e afá kayo vá ano en má baya seno van barurá e ave ukhen mino.”\f * \fr 12:47 \ft Manáa vompon dókifin ída ma vesi (12:47) van mino.\f* \p \v 48 Máa síkan Yisasi evaránen mai vanta siamemí, “Iye anó te sinóe van ná inká inte kékasá ten tifá tiváeyan ban nafino.” \v 49 Máa siren bei eyo iyampon kayo aníen eúkiyan temí, “Onano. Ma se sinóen má te sifá tiváeyan mái van mino. \v 50 \x * \xo 12:50 \xt Rom 8:29\x*Para vara seyo, inarufá ma vain Tifóeni anunu ánain ma yakhafiyain mai nanin banta anon ten tifá tiváe, siyofi, sinóe van mino.” \c 13 \s1 Danayun Ma Fafasin Bantará Ma Ovaéádein Baya Ino \r (Maki 4:1-9; Ruku 8:4-8) \p \v 1 Maí damú ana Yisasi má pinté ekhuven non akharun akhempá o khumanen mino. \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Ruk 5:1-3\x*Kumantaré íkan kokhon nanin banta ano véi vaintá e iyiyaimpin béi e manten botifin un kumamin banasi ano eyurá manten mino. \v 3 Mantakhan Yisasi kokhon baya o vaédiyan betin tiamemí, “Ineno. Mana vanta ano yunan barafin danayun mo fafaseno van oren mino. \v 4 Mo fafasen oriyákan maen manáa aasá eravíkan nun kayo ano e aíden nen mino. \v 5 Inká manáa yanayun on daró eravuaren bara asamana ukhan ainen e ampamen mino. \v 6 Ampamen mifo vara ída amákó ukhan amun ída kain námen aravukharéin á kan maen mai yanayun kafuren puren mino. \v 7 Inká manáa yanayun ayankun namampin eravukharen e ampamíkan ayankun naman mano úkuan dararen mino. \v 8 Inká manáa yanayun mano kama varafin eravukharen e ampamaren aran iren mino. Manáa ano mana antareti (100) iran manáa ano sikhisti (60) iran manáa ano teti (30) iran en mino. \v 9 Átaren ma van nain kayo vá inino.” \s1 Yisasi Ma Ovaeran Baya Fákena Ma Sian Amá Ein Baya Ino \r (Maki 4:10-12; Ruku 8:9-10) \p \v 10 Ínaimpáké bei eyo iyampon kayo ano Yisasi vaintá eriven máa sen inaemí, “Pará éi vaya ovaédiyá banasi siamiya fono.” \p \v 11 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Inaru yafisin pintenai aúpá baya ana ma afováin Tiyarafenu ano inka siretin amikhen mifo vetí ankan ída amikhen mino. \v 12 \x * \xo 13:12 \xt Mat 25:29; Mak 4:25; Ruk 8:18; 19:26\x*Tiyarafenui vaya iniren ma kamaen dafisin nain nanin bantai Tiyarafenu ano moékan afova aminten mifo ída ma kamaen dafisin nain nanin banta fintena fefá ma mantáin nain afova vá inan do varanten mino. \v 13 Ma anarái ovaédé ana vaya siyá uno: \q1 “Auu ano oniyan mifo vetí ankan ída mana yaná onanten mino. \q2 Átarempó iniyan mifo vetí ankan ída vaya iniren afová inten mino. \m \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Yon 12:40; Apo 28:26-27\x*Mai ma nanin banta ano sakhanampa vanta Aisaiyani vayan pura sen afoká iyan mino. Béi máa sikharen mino, \q1 “‘Tiretí ankan kokhon dádá baya inin nompo ída mai vayai ana afová inono. \q2 Tiretí ankan kokhon dádá onan nompo ída kanaíeya mana yaná oman afová inono. \q1 \v 15 Para vara seyo, mai nanin bantai aú ona inka munkin \q2 átaren konin maen baya ída inen \q2 amúkuven oriyan mifo \q1 auu máben onen \q2 átarempó baya inen \q2 inká áukaké afová uren \q1 aú baeren baré intí \q2 kasaé betin ayofanté eruna ren mino.’ \rq Ais 6:9-10\rq* \m \v 16 \x * \xo 13:16 \xt Ruk 10:23-24\x*Máan tukhen mifo siretin auu ano ma kasaen minó daná onan ma átaren mano ma vaya iniyain nará tiretí ankan amusin ná ono. \v 17 Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno. Pefá sakhanampa vanta kayo vá puntákein banta kayo vá ano ma ma saréa oniyaona yanasinta onano van iyaren mifo vetí ída ontaren mino. Inká ma ma saréa ma siretí ankan ma iniyaona vaya kayo ineno van ukharen mifo vetí ankan ída inikharen mino. \s1 Danayun Pafasí Pákenai Ovaeran Baya Ma Sian Amá Ein Baya Ino \r (Maki 4:13-20; Ruku 8:11-15) \p \v 18 “Banta ano ma yunan barafin ma yanayun pafasintá ma sian baereruna vayai ana vá ineno. \v 19 Banasi ano ma inaru yafisini kama vaya ma iniren ma ída mai vayai ana ma afová iyain mai yanayun ma aasá eraveiníi íkan mi Ban Anon mano eriven Tiyarafenui kama vaya ma aúká pafasirein ainen do varé iyan mino. \v 20 “On daró ma vain barafin ma eravein danayun kayo mai vanasi ano ma vaya iniren ma mai vaya ainen mamaren ma amusin einíi ukhen mino. \v 21 Máan tukhan maen ída arú kain orera uvin amun dan námen aravukharéin mi Tiyarafenui vayará ma ara ara uman ma erin maen ainen eraven ankamé iyan mino. \v 22 \x * \xo 13:22 \xt Ruk 12:16-21; 1Ti 6:9-10, 17\x*Ayankun namampin ma eravein danayun kayo mai vanasi ano ma vaya iniren ma vara ráke yanasinta vá inká moni san ma in mai avúavá danasinta vá anon Tiyarafenui vaya yaramádan ída aran iré iyan mino. \v 23 Máan té iyan mifo kama varafin ma eravein danayun kayo mai vanasi ano ma vaya iniren mai vayai ana ma afová iyain manon mai mana antaretí (100) aran imádan inká manáa ano sikhisti (60) aran imádan inká manáa ano teti (30) aran imádan é iyan mino.” \s1 Namu Kátará Ma Ovaéádan Baya Ino \p \v 24 Yisasi ena vaya máa sen betí ankan tian baéan amen mino. “Inaru yafisin mai máan mi ukhen mino. Mana vanta ano kama uviti ayun bei yunan barafin doren mino. \v 25 Dóden e vakhan maen beni namuro ano inuran eriven namu káta ayun me mai vanta ano ma uviti yódampin pafasiren oren mino. \v 26 Orikharé íkan uviti e ampamíkan maen inká mai namu káta vá deren e ampamen mino. \p \v 27 “Ampantá íkan doran banta kayo ano eriven dunan afóen máa sen tiamemí, ‘Kákan banta oe, éi kama uviti ayun mi ei yunan barafin pafaseona ifo inté eípasá namu káta maifin pótikhen nafino.’ \p \v 28 “Máa síkan béi vetí ankan tiamemí, ‘Mana namuro anon mai avúavasí ukhen mino.’ \p “Máa síkan doran banta kayo ano véin inaemí, ‘Tetí ankan nan mai namu káta kayo oman daruren manará átaru ino vará anunu iya fono.’ \p \v 29 “Máa síkan béi vetin tiamemí, ‘Ída ino. Namu káta yariyá inonafá uviti vá dere yari nona van muno. \v 30 Míkanan ma áesin manafin pótikharé intin ma yunan duyasin damusí ma inain mai anon kama ukhen mino. Pótikharé intin ma yuyasin damusí ma intí maé mai yorarí ma inain banta kayo séi máa sé tiamenté uno, ‘Namu káta kayo nare vá ira saran átaru ure ana yamuádare vá inká uviti átaru ure vá tenti yunan kain namumpin bare mo khaono.’” \s1 Mastati Arantá Ma Ovaéádan Baya Ino \r (Maki 4:30-32; Ruku 13:18-19) \p \v 31 Yisasi ena ovaeran baya máa sen betí ankan tiamemí, “Mastati e sin daa aran ma einíi inaru yafisin mano ukhen mino. Mana vanta ano mastati aran máden bei yunan barafin doren mino. \v 32 Mastati aú maen ída ena yunan aú kayo an den kákaní ukhen mifo sitó aúi vaé iyan mino. Dunan bara finté ma véi e fotiaren maen minó dunan ana esantaren dan mi ódivin nun kayo ano mai yaa ayantá e yomané iyan mino.” \s1 Yisirá Ma Ovaéádan Baya Ino \r (Ruku 13:20-21) \p \v 33 Máa siren Yisasi evaránen ena vaya ovaéden betí ankan tiamemí, “Inaru yafisin mai yisi an mi yakhen mino. Mana nanin mano ma yisi máden kokhon paravampin kakhufaren upí uran ma ínaimpáké mai faravan mano kákantá pamiyainíi ukhen mino.” \s1 Yisasi Ma Ovaeran Baya Kayo Fóké Ana Vanasi Siamein Baya Ino \r (Maki 4:33-34) \p \v 34 Minó baya ma Yisasi ano vanasi siamiyaré ein maen mai ovaédiyan manan tiamiyan mifo véi ída mana vaya funtáden tiamiyaren mino. \v 35 Mai avúavasí ma ein mai fefá mana sakhanampa vanta oo ráké uaren máa sikharen mino, \q1 “Téi vaya ovaédiyá anan tiretin tiamenté uno. \q2 Pefa suron ma ma vara afoká ein táké ma eriyan baren ma ma sare vaonará ma aúpá baré ein baya máan téi senté uno,” ma sikharé ein mi fura sen afoká en mino. \rq Íbo 78:2\rq* \s1 Namu Kátai Ovaeran Baya Ma Yisasi Sian Amá Ein Baya Ino \p \v 36 Mairá Yisasi vanasi me ampiren mápin orivíkan beni eyo iyampon kayo ano véi vaintá onóben temí, “Kaná éi mai namu káta ma yunampin ampantá eini ana setin tisimesí inétifante rafuno.” \p \v 37 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Kama uviti ayun ma yorein banta maen mai Banta Anin mino. \v 38 Dunan bara maen mai ma vara ino. Inká kama uviti ayun maen mai inaru yafisin pintena nanin banta ino. Namu káta maen mai Ban Anoni vanasi ino. \v 39 Mai ma namu káta ayun ma fafasiyain namuro maen mai Ban Anon mino. Dunan ma yuyasin damú maen mai ma vara ma kípan nain damú ino. Inká dunan duyasin banta kayo maen mai enisori kayo ino. \p \v 40 \x * \xo 13:40 \xt Yon 15:6\x*“Banta kayo ano ma namu káta átaru uren ma irafin taman kaureiníi ma vara ma kípan nain damú inten mino. \v 41 \x * \xo 13:41 \xt Mat 24:31; 25:31; Mak 13:27\x*Banta Anin mano vei enisori kayo siantantin maen beni inaru yafisin pintena umeí ino van ma vanasi akhenóka iyá ein danasinta vá namu avúavá ma variyá ein nanin banta vá do siantanten mino. \v 42 \x * \xo 13:42 \xt Mat 8:12\x*Do siantáden maen mai kéká kákan irafin karúdantin o váken kákantá berai siyan aveantuntá inkekí piyan banten mino. \v 43 \x * \xo 13:43 \xt Dan 12:3\x*Máan tiyantin maen puntákein nanin banta ano áau ma kheiníi vetí Afóeni yafisimpin inten mino. Átaren ma van nain kayo ano vá inino.” \s1 Aúpá Ma Kama Ona Vain Má Ankaroro Vasan Ma Sian Baéádan Baya Ino \p \v 44 Yisasi evaránen máa semí, “Mana varafin kokhon kori aúpá baré íkan ma mana vanta ano oneiníi inaru yafisin ukhen mino. Ódaren kákan amusin uren ainen evaránen orein mano vei minó danasinta mo sarí uren moní mamaren mai vara e miyaníen mino.” \p \v 45 Yisasi evaránen máa semí, “Ona kokhon bain banta ano ma kama ankaroro kayo van ma yosiyainíi inaru yafisin ukhen mino. \v 46 Dosen noren ma mana kama uron ukhein ankaroro váin ma o ódaren maen bei minó ona mo sarí uren moní mamaren mai ankaroro o miyaníen mino.” \s1 Noyana Arin Base Unantá Ma Sian Baéádan Baya Ino \p \v 47 Máa siren Yisasi ena ovaeran baya semí, “Base unan ma non akharumpin karúdan aravuvin ma ara ara noyana ma fákiyainíi inaru yafisin ukhen mino. \v 48 Mai vase unan ma karúdaran noyana kayo víkavin maen noyana arin banta kayo ano orun darifaan akhempá kaúden ma kumanten kama noyana máa aían unan kayofin kauren namu noyana kayo karúdé iyan mino. \v 49 Ínaimpá ma vara ma kípan nain damú máan manan inten mino. Enisori kayo ano eriven maen kama nanin bantafin ma namu nanin banta kayo ma vain do airanten mino. \v 50 \x * \xo 13:50 \xt Mat 13:42; Ruk 13:28\x*Do aíden maen karúdantin kákan ira kiyaimpin o váken kákantá berai siyan aveantuntá inkekí piyan banten mino.” \p \v 51 Máa siren Yisasi vei eyo iyampon kayo inaemí, “Ma ma ovaeran baya kayo ma siamerunai ana inká afová e rafono,” síkan betí ankan “eyo” sen mino. \p \v 52 Máa síkan béi vetí ankan tiamemí, “Máan tukhan mi man baya ma afová ukhein banta kayo ano ma inaru yafisin pintena vaya ma afova amiyain kéká ano kákan namun afóen an mi yakhen ona kain karafarampin un pében maen auyen afova vá peyante afova vá ma kama ukhein baren eré iyan mino.” \s1 Nasaretí Nanin Banta Ano Ma Yisasin Oyan Amein Baya Ino \r (Maki 6:1-6; Ruku 4:16-30) \p \v 53 Yisasi ma mai vaya kayo ovaédiyan tiamíden maen mai varu me ampiren \v 54 \x * \xo 13:54 \xt Yon 7:15\x*bei varu anará oren mino. Oriven betíi monó átaru namumpin ódiven araíen Tiyarafenui vaya vanasi siamiyákan beni vaya iniren takhaen oreraen temí, “Ma vanta ano ma afova vá enará ukhein daná ákona ma maman afokáin má inte fáken ná manten nafino. \v 55 \x * \xo 13:55 \xt Yon 6:42\x*Béi mana má uvaran banta anin mi vá tetí afová ukhé uno. Be anóe Marian bákan inká be afá kéká Yemisi, Yosepi, Saimoni, Yudasi siren mino. \v 56 Inká minó ben ayofin nái setin má bain mifo inte fákená béi mai ákona manten nafino siren takhaiyan kokhon ineine en mino.” \v 57 \x * \xo 13:57 \xt Yon 4:44\x*Máa siren béin ará namu uantiyan maen Yisasi vetí ankan tiamemí, “Sakhanampa vanta aví minó barufá ban mifo veni varu anará bá ben amápin má ída ven aví ban mino.” \p \v 58 Máa siren béintá ída mumunan iyaimpin mai varurá ída kokhon enará ukhein daná afoká en mino. \c 14 \s1 Yonin Anuran Ma Síkein Baya Ino \r (Maki 6:14-29; Ruku 3:19-20, 9:7-9) \p \v 1 Maí damú kamanini ánon banta Eroti ano\f * \fr 14:1 \ft Ma Eroti maen Yisasin ma araráká ma arono van ein Erotin anin mino.\f* Yisasi ma yoriyain avúavá baya kayo inen mino. \v 2 Iniren bei yoran banta kayo máa sen tiamemí, “Monó non péantan banta Yonin purin pinté e mantakhan mai van mi enará ukhein ákona yaná anon béimpin doriyan mino.” \p \v 3-4 \x * \xo 14:3-4 \xt Riv 18:16; 20:21; Ruk 3:19-20\x*Pefá Eroti ano ve afá Firipin aná Erodiasin mamaran ma Yoni ano Erotin nan ten ma éi Tiyarafenui man bayan durafure mai nanin bare ono ma sein nan mi Yonin pákaren ayan nan kuan karavusifin kaen mino. \v 5 \x * \xo 14:5 \xt Mat 21:26\x*Eroti ano Yonin aruan purono van ukharen mifo mai véi mana sakhanampa vanta ino sen banasi ano afová ukhan mai van mi vetí nan periyaren mino. \p \v 6 Máan tiyá íkan Erotin ma ve anóe khaein damú afoká íkan kákan dunan táden niyan iyukhein aúbaná Erodiasin araun mano mo yanisií íkan Eroti kákan amusin uaren \v 7 béi e manten mai arinta máa sen iyáan ten temí, “Ódino fura sé uno éi nái yanasará inantinte fono séi fara amenté uno.” \v 8 Máa síkan be anóe Erodiasi ano véin ákona ineine amirákan mai arinta ano mo Erotin inaemí, “Monó non péantan banta Yonin ánon tíkaan mana yókifin kaúdeya vare me simeno.” \v 9 Máa síkan Kin mano mai vaya iníkan ben ará uman den mifo minó banta ma ven má kumanten dunan niyan ma mai kayo avorá ma fura ódino siren ma iyáantákaré ein nan ayave varana e siren bei aruvin banta kayo van mai arinta ano ma seiní ono sen mino. \v 10 Máa siren mana aruvin banta siantan karavusifin oren mo síkan Yonin amen tíken mino. \v 11 Tíkaren mana yókifin ben ánon kauren mai arinta mo amíkan baren be anóen mo amen mino. \v 12 Máan turákan Yonini eyo iyampon kayo ano ven au e yaiyen mo masí uren Yisasin mo siamen mino. \s1 Yisasi Ma Yan Manápá Tauseni (5,000) Vanta Yunan Amein Baya Ino \r (Maki 6:31-44; Ruku 9:10-17; Yoni 6:1-13) \p \v 13 Yonin ma aruan purin baya Yisasi iníden mai varu me ampiren aúpáké botifin ódiven banta ída van kámá barafá bei eyo iyampon kayo vá ana orivin maen minó nanin banta ano mai ma Yisasi orikheípá afová en iniren betíi varu me ampiriyan barará maifá ana ore ore en mino. \v 14 Yisasin ma voti ano mo kaúdan maen béi onákan kokhon nanin banta kayo iyukheimpin betin nan arunan uren betíi aí kayo ayofaanten mino. \p \v 15 Máan ten oriyákan inúpasí in eyo iyampon kayo ano Yisasi vaintá eriven máa sen tiamemí, “Ma vanta ída van kámá barafái vá íkan inka yuniríen mifo vanasi siantesin ádé ma vain baru kayo fimpá oriven ná betiyan dunan miyaní ino.” \p \v 16 Máa síkan Yisasi evaránen bei eyo iyampon kayo siamemí, “Betí ankan áesin bantiya siretí ano vá betin dunan amesin ná nano.” \p \v 17 Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, “Tetí ankan dan manápá bereti vá kankanan noyana vá anan dáké tiféuno.” \p \v 18 Máa síkan béi semí, “Mai vereti kayo vá noyana vá bare mará me simeno.” \v 19 \x * \xo 14:19 \xt Mat 15:35-39; Mak 8:6-10\x*Máa siren banasi van káta yaró kumaneno síkan kumamin béi mai yan manápá bereti vá noyaná kanan má mamaren inarufá kakháben Tiyarafenu susu siantáden kisiren bei eyo iyampon kayo amíkan máden banasi amen oreraen mino. \v 20 Banasi ano mai vereti kayo vá noyana kayo vá nákan amú kuriyaimpin bei eyo iyampon kayo ano antan o éke e éke uren tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) unan bíken mino. \v 21 Anasi iyampon ída yankafen mifo vanta máa ma yankafein mai yan manápá tauseni (5,000) anon nen mino.\fig Yisasi ma yan manápá tauseni (5,000) vanta yunan amein mino.|alt="Jesus feeds 5000" src="cn01717B.tif" size="span" loc="Mat 14:21" ref="MAT 14.21" \fig* \s1 Yisasi Ma Non Daró Orein Baya Ino \r (Maki 6:45-52; Yoni 6:16-21) \p \v 22 Mai oyampáké ana Yisasi vei eyo iyampon kayo nare síkan botifin un kumamen betí ankan non e kháden ena ufá oriyákan béi fara váken banasi siantan oreraen mino. \v 23 \x * \xo 14:23 \xt Ruk 6:12; 9:28\x*Tiantan ma orera uvíkan maen béi amúkono van beyaká anufá óden un bákan inuraníen mino. \v 24 Bei eyo iyampon kayo ma orein boti ano nenta suron orivin maen auu fáké kákan uva uaren non karantó en mai voti e máden dómeron en mino. \p \v 25 Máan ten oriyan kakhano van iyákan Yisasi vetí ankan baípá non akharun daró oren mino. \v 26 \x * \xo 14:26 \xt Ruk 24:37\x*Bei eyo iyampon kayo ano Yisasin onákan non daró ma orin maen ban mi eriyan mino siren akhokho van báden oreraen mino. \p \v 27 Báden orera iyain má Yisasi ainen betí ankan tiamemí, “Téi umpo siretí ankan ída vá akhokho van iyáke ará kuse vá bano.” \p \v 28 Máa síkan Pita evaránen béin tiamemí, “Bafan noe, éi ma vanteya mai séin tesirá non daró éi vaonafá orono.” \p \v 29 Máa síkan Yisasi semí, “Ereno.” Siyain má Pita voti finté erafuven Yisasin kakháaren non daró oren mino. \v 30 Oriyan onákan uva ano ákonaen non karantó eimpin akhokho van iyáken araíen nompin orun periyan oovaren temí, “Bafan noe, siya ono.”\fig Pita ma non daró orein mino.|alt="Peter walks on water" src="cn01722B.tif" size="span" loc="Mat 14:30" ref="MAT 14.30" \fig* \p \v 31 \x * \xo 14:31 \xt Mat 8:26; Mak 4:39\x*Máa siyain má ana Yisasi ayan dan orin Pitan pákaaren máa sen tiamemí, “Tító mumunan má baona vanta oe! Pará éi ída mumunan e fono.” \p \v 32 Máa siren míkan ma votifin un kumaniyain má uva kípen mino. \v 33 Kípiyain má mai ma votifin kumantaré ein kéká ano Yisasin aví daníen temí, “Pura uron tireya éi Tiyarafenun Anin mono.” \s1 Yisasi Ma Kenesaretíke Kokhon Nanin Banta Ayofein Baya Ino \r (Maki 6:53-56) \p \v 34 Máa siren Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá non e kháden oriaren maen Kenesaretí akhempá óden mino. \v 35 Ódiyain má mai akhen páke vanta kayo ano Yisasin afová en óden baya yan orera íkan minó baru fáke nanin banta ano aí kéká aviren béi vaintá eren mino. \v 36 \x * \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21\x*Eriven maen Yisasin ínanen inaemí, “Áesin aí kayo ano eni au anamun áton mana aruvino,” siran beni au anamun áton ma aruvein kayo ano asefaen oreraen mino. \c 15 \s1 Banasi Ma Maman Avusese Iyain Danasinta Fákena Van Ma Yisasi Siamein Baya Ino \r (Maki 7:1-13) \p \v 1 Mairá Yerusaremíké manáa Farasisi kéká bá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ano Yisasi vaintá eriven máa sen béin inaemí, \v 2 “Pará eni eyo iyampon kayo ano sinafu siráoni avúavá durafuren ná dunan ma nanovan ayan nare ída sesé iyan nafino.” \p \v 3 Máa síkan Yisasi vetí ankan evaránen tiamemí, “Mai fará tiretí ankan anafu aráoni avúavá ánain mana vákuriyayá Tiyarafenui man baya yurafuriya rafono. \v 4 Para vara seyo, Tiyarafenui vompon dókifin máa sikhen mino, ‘Anóe afóeni aránaopa sá ore vá betin oo vá daiyono.’ \rq Eks 20:12; Diu 5:16\rq* \m Inká ‘Be anóe afóen ma ankayantin nain mano vá purino.’ \rq Eks 21:17; Riv 20:9\rq* \m \v 5 Máa sikhen mifo inká tiretí ankan máa seya vanasi afova améiya ono, Banta ano ma ve anóe afóen ma moní ameno van inain mano kasaen Tiyarafenun amiren maen be anoifon máa sen tiaminten mino. En ma ameno seruna moní Tiyarafenun mi amé uno. \v 6 Máan ma iyain mai avúavá anon e anóe afóen oo vá daiyono sen Tiyarafenu ano ma sikhein bayan durafúdeya siretíi anafu aráoni avúavá ánain manan bákuriya ono. \v 7 Tiretí ankan Tiyarafenui vaya ana sireya ída mai ánain dakhafin banta kéká ompo sakhanampa vanta Aisaiya ano siretí ankani avúava san ma siádan baré ein mai fura uron mi sikharen mino. \q1 \v 8 “‘Ma nanin banta kayo ano oo máa fókéi sen tiví daní iyan \q2 mifo vetí ankani ará bá ineine vá ano nenta suron mi van mino. \q1 \v 9 Betí ankan dan bukhafafói séin monó tisintiyáken \q2 barará bantai ineine máa fói vanasi afova amiyan mino.’” \rq Ais 29:13\rq* \s1 Banasi Ma Maman Painí Íyaí Pákena Van Ma Yisasi Sein Baya Ino \r (Maki 7:14-23) \p \v 10 Yisasi vanasi aran béi vaintá eríkan máa sen betin tiamemí, “Kamae inire vá ovare me ineno. \v 11 \x * \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x*Nái yaná anó banta oofen ódiaren ná aúpin aravé iyan nafi mai ano ída véin maman painíé iyan mifo nái yaná anó aú pinté édaaren ná oo fenté kuvé iyan nafi mai anon béin maman painíé iyan mino.” \p \v 12 Ínaimpáké eyo iyampon kayo ano Yisasi vaintá eriven béin máa sen inaemí, “Éi afová ukhen nan ná Farasisi kéká ano ma ma vaya kayo iniren aran dosé iyan nafino.” \p \v 13 Máa síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Inarufá bain Tifóe ano ma ída yókaré inain dunan mai veyantái minó arú bá darinten mino.\f * \fr 15:13 \ft Mai ma arú bá darinten ne sikhein dunan maen mai Farasisi kéká ino.\f* \v 14 \x * \xo 15:14 \xt Ruk 6:39; Rom 2:19\x*Auu yufúkukhein banta kayo ano ma auu yufúkukhein banta ma aa aníen orinten maen minó ano masípin o ádinten mino. Betí ankan auu yufúkukhein kékái váken auu yufúkukhein kayo aa aní ono van mifo vetin mo ampeno. \p \v 15 Máa síkan Pita semí, “Mai ma ovaeran baya ma seona vaya ana setin tisimesí ineno. \p \v 16 Yisasi evaránen betin inaemí, “Ma ma ovaéádan baya ana siretin má dere ídá afová iya vae. \v 17 Minó daná oofen ma naáden nan arápin aravuaren mi masípin esanten oré iyan mifo siretí ankan ídá mai yaná afová ukhe fono. \v 18 Máan tukhen mifo vanta oo fenté ma kuvé iyain mai anon aú bá ineine vá pinté édiyan pasen mi vanta maman painí é iyan mino. \v 19 Banta aú pinte namu ineine kayo vá banta aruan purin má ena ana safi avafun nafi ma varen non avúavá bá pamúku avúavá bá umoyan avúavá bá kópin ma kampun tin má inká ena nanin banta ma namu vaya sen asiyain mái khuvé iyan mino. \v 20 Minó mai avúava sinta anon Tiyarafenu avorá banta maman painí é iyan mifo ayan ída seséin ma yunan pákaren niyain mai ano va vanta fainí é iyan naino. Ída ino.” \s1 Ena Anan Pinte Nanin Mano Ma Yisasintá Mumunan Ein Baya Ino \r (Maki 7:24-30) \p \v 21 Yisasi mai varu me ampiren Taiya vá Saidoni vái varafá oren mino. \v 22 Oríkan mana Kenaníi anan pinte nanin maifá bain baré íkan béi Yisasi vaintá eriven oovararen temí, “Bafan, Devitin Anin noe, se siraun namu aunan mano fákakhan kákan berai siyan bá umpo sen nan arunan usintano.” \p \v 23 Máa síkan Yisasi ída evaránen mana vaya siyaimpin bei eyo iyampon kayo ano véi vaintá eriven béin ákonaen tiamemí, “Ma nanin mano ínanen oovaren eriyan ban mifo siantan orino.” \p \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x*Máa síkan béi evaránen mai nanin tiamemí, “Isareri kékái sipisipi kayo ma afeyokein nan manan Tiyarafenu ano séin tisintá erikhé uno.” \p \v 25 Máa siyain má mai nanin mano Yisasini ádé eriven me aron kanan durafúden barafin mátimen temí, “Bafan noe, éi sen tiya ono.” \p \v 26 Máa síkan Yisasi véin evaránen tiamemí, “Iyampon kayoi yunan ma máden betíi iyan kayo ma karúdaan amin mai ída funtáken mino.” \p \v 27 Máa síkan mai nanin mano semí, “Bafan noe, éi fura siya ompo iyan kayo ano vetí afóeni sakhó aránaópá ma yunan antan eravein kasaen né iyan mino.” \p \v 28 Yisasi mai vaya iniren evaránen tiamemí, “Anasi oe, éi ákona mumunan mái vaona éi ma afoká ino van ma iyaona mai yaná afoká inten mino.” Máan ma siyain áaurá anan mai nanin araun e asefaen mino. \s1 Yisasi Ma Kokhon Nanin Banta Ayofein Baya Ino \p \v 29 Máa siren Yisasi mai varu me ampiren Kariri non akhempá oriyan baren mana anu avapá un kumanen mino. \v 30 Un kumantan kokhon nanin banta ano véi vaípá eriyáken ai ayan púká ein nafi auu yufúkukhá ein nafi ai ayan ma namu ukhá ein nafi ída ma vaya siyá ein nafi inká ena aí daná ma vá ein kayo vá minó aviren mo ven arantampin aseren orera uran mai kéká ayofen mino. \v 31 \x * \xo 15:31 \xt Mak 7:37\x*Ayofiyan maen minó nanin banta ano onákan ída ma vaya siyá ein kayo ano vaya síkan ai ayan ma namu ukharé ein kayo evaránen puntarákan arantan ma namu ukharé ein mano e manten oríkan auu ma yufúkukharé ein kayo evaránen onákan iyaimpin banasi ano sakharen kokhon ineine en orera iyáken Isareri kékái Ayarafenun aví daníen mino. \s1 Yisasi Ma Kamí Kamí Tauseni (4000) Vanta Yunan Amein Baya Ino \r (Maki 8:1-10) \p \v 32 \x * \xo 15:32 \xt Mat 14:14\x*Daní iyákan Yisasi vei eyo iyampon kayo aran eríkan máa sen tiamemí, “Ma nanin banta maen dunan ída nan kanú manaú damúi sen má baká betin nan tirunan iyá umpo arafan bantí ma siantan oriyaren ayanafá auu entave entave intin eraven ankaminten mino.” \p \v 33 Máa síkan eyo iyampon kayo ano véin tiamemí, “Ma vanta ída van kámá barafá ifo inte fáken ná minó ano kanaíen ma naren bereti kayo máderá máan nanin banta amenté tiferafuno.” \p \v 34 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan inaémi, “Nái máa veretí tiretí ankan dáke fono.” \p Máa sen ina íkan betí ankan temí, “Dan manápá ifo afápá kan un kádan bereti vá manáa sitó noyana kayo vái van mino.” \p \v 35 Máa síkan Yisasi mai nanin banta van barará kumaneno síkan kumanen mino. \v 36 Kumamíkan béi mai yan manápá ifo afápá kan un kádan bereti vá noyana kayo vá máden Tiyarafenu susu siantáden kisiren bei eyo iyampon kayo amíkan máden banasi amen oreraen mino. \v 37 Amíkan minó nanin banta ano nákan amú kuriyaimpin eyo iyampon kayo ano antan o éke e éken uan dan manápá ifo afápá kan un kádan unan báen mino. \v 38 Mai yunan ma nein mai kamí kamí tauseni (4,000) vanta ifo anasi iyampon ída yankafen mino. \v 39 Narákan Yisasi mai nanin banta siantan orivin maen botifin un kumamen Makhadaníi akhempá oren mino. \c 16 \s1 Farasisi Kayo Ano Ma Yisasin Nan Inaru Fáke Avúavá Aní Intin Onano Van Ein Baya Ino \r (Maki 8:11-13; Ruku 12:54-56) \p \v 1 \x * \xo 16:1 \xt Mat 12:38; Ruk 11:16\x*Farasisi kayo vá Sadyusi kéká bá ano Yisasi vaintá eriven béin akhenóka uan onano van inaru fáke mana aní daná aní intí onano van béin inaen mino. \p \v 2 Ina íkan Yisasi evaránen betí ankan máa sen tiamemí,\f * \fr 16:2 \ft Manáa fefá ma uvantaré ein bompon dókifin ves 2 vá 3 vá ída varen mino.\f* “Inupasí íkan ma ayontá ma nararé íka maeyan inuran afe inten mino séiya ono. \v 3 Inká ákurá ma onen nan ma sókon konan ma yampa maeya saréa uva intin á danten minon téiya ono. Ayontá ma afoká ein avúavá tiretí ankan ódeyan daíde afová éiya ompo saréa ma afoká iyain danasinta siretí ída yaimiya ono.\f * \fr 16:3 \ft Yisasi ma enará ukhein daná ma variyain betí ída oman afová uren mumunan en mino.\f* \v 4 \x * \xo 16:4 \xt Mat 12:39; Ruk 11:29\x*Taréa ma vain mai namu avúavá baran nanin banta vá Tiyarafenurá ída ákonaen monó tin nanin bantan báken ena ena aní daná aní intí onano van manan iyan ban mifo vetí ankan ída kanaíen mana aní daná onanten mino. Aní daná ma mana vetí onan nain mai sakhanampa vanta Yonani aní daná ana ino,” siren Yisasi vetin me ampiren oren mino. \s1 Farasisi Kayo Vá Sadyusi Kéká Bái Yisi Fákena Vaya Ino \r (Maki 8:14-21) \p \v 5 Yisasi vei eyo iyampon kayo vá non akharun ekháden ena ufá oriyákan beni eyo iyampon kayo ano á úden ída vereti varen mino. \v 6 \x * \xo 16:6 \xt Ruk 12:1\x*Oriven Yisasi máa sen betí ankan tiamemí, “Farasisi kayo vá Sadyusi kéká bái yisi vará dafían ná ákona ono.” \p \v 7 Máa síkan beni eyo iyampon kayo ano vetiyan máa sen oreraemí, “Tetí ankan ma ída vereti varé erikheruna van mi véi mai vaya sen mino.” \p \v 8 Betí ankan ma siyain baya Yisasi afová uren máa sen betin tiamemí, “Titó mumunan bain kéka soe, fará tiretí ma vereti ída manteona van baya siya rafono. \v 9 \x * \xo 16:9 \xt Mat 14:17-21\x*Tiretí ankan ídá afová ukhe fono. Dan manápá tauseni (5,000) vanta ano ma yan manápá bereti nara maeya antan dunan nái máa unan ná bíke fono. \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Mat 15:34-38\x*Inká dan manápá ifo afápá kan un kádan bereti ma kamí kamí tauseni (4,000) vanta ano ma nara maeya antan dunan nái máa unan ná bike fono. \v 11 Téi ída vereti van tiamiyá umpo fará tiretí ída afová iya rafono. Farasisi kayo vá Sadyusi kéká bái yisirá dafían ákona ono van mi séi siamiyá uno.” \v 12 Máa síkan betí ankan iniren afová uren temí, “Béi ída veretifin ma kain yisi van tiyan mifo mai Farasisi kayo vá Sadyusi kéká bái kampun afova ma amiyain bayará dafíben bano van mi siyan mino.” \s1 Pita Ma Yisasi Nan Tiyarafenu Ano Ma Aní Ukhein Banta Ono Ma Sein Baya Ino \r (Maki 8:27-30; Ruku 9:18-21) \p \v 13 Yisasi ma Sisariá Piripai kayoi varafin ma oriven maen máa sen bei eyo iyampon kayorá inaemí, “Banta Anin nan banasi ano iye inó ten iniyan nafino.” \p \v 14 \x * \xo 16:14 \xt Mat 14:1-2; Mak 6:14-15; Ruk 9:7-8\x*Máa síkan betí ankan temí, “Manáa ano éi nan monó non péantan banta Yoni ino sin maen ena kéká ano Iraiya ino siyákan inká manáa ano sakhanampa vanta Yeremaiya fi áa mana ena sakhanampa vantafin banten mino siyan mino.” \p \v 15 Máa síkan Yisasi vetí ankan inaemí, “Mai siretí ankan te nan iye inó té iniya rafono.” \p \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Yon 6:69\x*Máa síkan Saimon Pita evaránen temí, “Tiyarafenu ano ma aní ukhein bantan éi váke ayun para van oriyan ma vain Tiyarafenu Anin mono.” \p \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Kar 1:15-16\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Yonin anin Saimoni oe, éi amusin ná ono éin ída mana varará banta ano ma vaya aníen mifo inarurá ma sen Tifóe vain manon aní uanten mino. \v 18 \x * \xo 16:18 \xt Yon 1:42; Efe 2:20\x*Aní uantákái séi máa sé éin tiamé uno. Éi Pitan\f * \fr 16:18 \ft Pitan nan \fq onámaná ino \ft sen mino.\f* ban ná mai onámaná darói sesi vanasi ma mumunan iyain kéká o éke e éke uré átaru uan kaúdékun mai ma furin nanin banta ma o iyiyain barui ákona ano ída kanaíen mai kéká esantaren maman bararasí inten mino. \v 19 \x * \xo 16:19 \xt Mat 18:18; Yon 20:23\x*Inaru yafisin pintena ki kayo séi minó éin amenté umpo éi nái yanasá ma varará pákaan ákona intefo mai inarurá bá pákaan ákona inten mino. Pákaan ákona inten mifo éi ma ma varará ampinona yanasintan mai inarurá bá ampiantanten mino.” \v 20 Máa siren Yisasi veyan nan Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ino sen ena nanin banta ída siamino van bei eyo iyampon kayo airo ananí uanten mino. \s1 Yisasi Ma Veyan Púaren E Mantan Nain Nan Ma Sein Baya Ino \r (Maki 8:31–9:1; Ruku 9:22-27) \p \v 21 Mai ráké ma Yisasi e manten Yerusaremí orintin ma ven aurá afoká inain daná máa vei eyo iyampon kayo siamen mino. Ánon banta kéká bá monó ánon banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ayampin ma orintin béin pákaren namu arirí uren kamanini aruvin banta kéká ayampin kaintin aruan púdantin ma kanú manaú damusí intin maen evaránen aunan baren e mantanten mino. \p \v 22 Pita mai vaya iniren Yisasin aviren akhempá moren béin ákonaen asemí, “Bafan noe, Tiyarafenu ano ída vá áintin ma yaná ano en aurá afoká ino.” \p \v 23 Máa síkan Yisasi yo vaéaren Pitan nan temí, “Ban Anon noe, soyampá entavono. Éi senti aan iyariya ono. Éi ída Tiyarafenui ineine ánain dakhafiya ompo varará bantai ineine ánain mi yakhafiya ono.” \p \v 24 \x * \xo 16:24 \xt Mat 10:38; Ruk 14:27\x*Máa siren Yisasi vei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, “Mana vanta ano ma sen tínain bákurono ma sinten ná bei anunu ampintin barará erafuvintin ná bei yaa unkamádan mamaren ná ten tínain bákurino. \v 25 \x * \xo 16:25 \xt Mat 10:39; Ruk 17:33; Yon 12:25\x*Mai fara vara seyo, mana vanta ano ma vei aunan pákaan ákona ukharé intin maen mai veni aunan o afeyoranten mifo mana vanta ano ma se nan iniren ma vei aunan ampiádákaren maen mai ano vei aunan evaránen baranten mino. \v 26 \x * \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x*Mana vanta ano ma minó ma vara ráke yanasinta ana ma variyá intin ma veni aunan ma o afeyorantin maen intesá uren ná mai minó danasinta ano véin aya inten nafino. Intéa yaná pókesá banta ano evaránen bei aunan miyaní inten nafino. \v 27 \x * \xo 16:27 \xt Íbo 62:12; Pro 24:12; Mat 25:31; Rom 2:6; Rev 22:12\x*Para vara seyo, Banta Anin mano ma ve Afóeni kákan kakhan má bei enisori kayo vá ma erin nain maí damúi vanasi ano ma variyá inona avúaváká ten mi yaíden mana mana miyan aminten mino. \v 28 Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno. Ma ma saréa ma mantakheona kéká pinté ída manáa ano fúkesin mi Banta Anin mano kin an daven erinti onan nono.” \c 17 \s1 Yisasini Minó Bukhafa Ma Enará Ein Baya Ino \r (Maki 9:2-13; Ruku 9:28-36) \p \v 1 Dan manápá ifo afápá mana un kádan damú orivíkan Yisasi ano Pitan má Yemisin nú Yonin nú anavasan má avíaren mana ayá anurá un baren mino. \v 2 \x * \xo 17:2 \xt 2Pi 1:16-18\x*Un baren betí ankan onákan Yisasin au ano enará iyain má ben auná ano áau ma kheiní íkan beni auí daná ano efanten uron en mino. \v 3 Máan tiyain má Mosesin nú Iraiya nú ano mairá afoká uven Yisasin má baya siyákan betí onen mino.\fig Yisasin au ma enará ein mino.|alt="transfiguration" src="CN01728B.TIF" size="span" loc="Mat 17:3" ref="MAT 17.3" \fig* \p \v 4 Ódaren Pita máa sen Yisasin tiamemí, “Bafan noe, setí ankan ma mará banuna mai kama ukhen mifo éi iniresirá iyon baran namun kanú manaú téi uvarano. Mana en nina vantin mana Mosesin nina vantin inká ena Iraiyan nina vantin ino.” \p \v 5 \x * \xo 17:5 \xt Diu 18:15; Íbo 2:7; Ais 42:1; Mat 3:17; Mak 1:11; Ruk 3:22\x*Pita ma fara vaya siyákan maen mana fanu sikhein konan mano vetí ankan úkuan daran má darákan mai konan pinté mana vaya ano máa semí, “Ma sen Tanin mino. Téi ve nan moeké tinunu iyá uno. Téi venan timusin iyá uno. Ben avaya vá ineno!” \p \v 6 Mai vaya ma vetí ankan iníden akhokho van iyan barará baven auná bara finíen mino. \v 7 Máan tiyákan Yisasi vetíi ádé eriven au aruviyáken temí, “Tiretí ankan ída vá akhokho van eya orun mantano.” \v 8 Máa síkan betí ankan orun mantaven onákan Yisasi má ída mana ano van beya ana varen mino. \p \v 9 Betí ankan ma anuyon me ampiren eriyákan maen Yisasi ákonaen betín tiamemí, “Ma yaná ma siretí ankan oneona mai ída vá mana nanin banta siamikhesin ná Banta Anin ma van oriyan ma fúaren purin pinté e mantavinti vá tiameno.” \p \v 10 \x * \xo 17:10 \xt Mar 4:5\x*Máa síkan eyo iyampon kayo ano véin inaemí, “Paraé tiren ná man baya ma afová ukhein banta kayo ano Iraiyan nare vá erivintin ná ino sé iyan nafino.” \p \v 11 Máa sen ina íkan béi evaránen temí, “Mai fura vaya ino. Iraiya eriven minó daná evaránen puntáádanten mino. \v 12 \x * \xo 17:12 \xt Mat 11:14\x*Puntáádanten mifo séi siretin tiamé uno. Iraiya fefái erikhan minó nanin banta ano ída véin afová en pasen betíi anunu ánain dakhafen béin aurá ara ara namu avúavasíen mino. Máan avúavá anan Banta Anin aurá inten mino.” \v 13 \x * \xo 17:13 \xt Ruk 1:17\x*Yisasi ma máa siyákan maen betí ankan afová en monó non péantan banta Yoni van mi siyan mantino sen inen mino. \s1 Namu Aunan Bá Ein Iyampon Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Maki 9:14-29; Ruku 9:37-42) \p \v 14 Betí ankan ma vanasi vaintá erákan maen mana vanta ano Yisasi vaintá me aron kanan durafúden mátimen temí, \v 15 “Bafan noe, éi sen tanin nan arunan uantano. Béi auvayaní uaren kokhon damú irafin kákiyan non ádiyan iyá uno. \v 16 Ei eyo iyampon kayo vaípá avían morékun maen betí ankan ída kanaíen béin ayofaríen mino.” \p \v 17 Máa síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Tiretí ankan ída mumunan ukheona nanin bantan banan mi siretíi ineine vá avúavá bá ída funtáken mino. Nái máa yamusá téi siretin má para vante rafuno. Nái máa yádasá téi siretíi uman evaráné bariyá bante rafuno. Mai iyampon avire séi varunará ereno.” \v 18 Máa síkan mai iyampon avían meran Yisasi mai namu aunan ákonaen asiyain má me ampiren orivíkan beni aí kípen mino. \p \v 19 \x * \xo 17:19 \xt Mat 10:1\x*Máan turákan ínaimpáké beni eyo iyampon kayo ano ana aúpáké béi vaintá eriven inaemí, “Pará tetí ankan ída kanaíé namu aunan do siantiya rafuno.” \v 20-21 \x * \xo 17:20-21 \xt Mat 21:21; Mak 11:23; Ruk 17:6; 1Ko 13:2\x*Máa síkan béi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiretíi mumunan tító máan bákayai ída kanaí iya ono. Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Para vara seyo, siretíi mumunan mano ma mastati yaa aran aú an den ma sító suron ma vantiya mai siretí kanaíeya ma anuyon nan ma mesapá e afáne orono ma sesin maen orinten mino. Máan tiyasin maen mana yaná ano siretimpin ída kanaíen uman danten mino.\f * \fr 17:20-21 \ft Manáa vompon dókifin ena vaya ves 21 fin máa sen asotú ukhen mino: \fq Máan namu aunan mano ída fara orinten mifo yunan ma auraren amúkin manan oré iyan mino.\f* \s1 Yisasi Veyan Ma Fúaren E Mantan Nain Nan Ma Kan Dádasí En Tein Baya Ino \r (Maki 9:30-32; Ruku 9:43-45) \p \v 22 \x * \xo 17:22 \xt Mat 16:21\x*Betí ankan ma Karirí barafá o átaru uvin maen Yisasi máa sen betin tiamemí, “Banta Anin avían namuro kayo ayampin aminten mino. \v 23 Amirantin ma véin arintin púkaren maen kanú manaú damusí ma intin e mantanten mino,” síkan eyo iyampon kayo ano mai vaya iniren arunan en oreraen mino. \s1 Kákan Monó Namun Ayain Moní Ma Karúdan Baya Ino \p \v 24 \x * \xo 17:24 \xt Eks 30:13; 38:26\x*Ínaimpáké Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá ano Kapeniamú barurá onóbíkan monó namun ma ayain moní ma varan banta kéká ano eren me Pitan máa sen inaemí, “Tiretíi arú ano kákan monó namun ma ayain moní amé iyan nafino.” \p \v 25 Máa sen ina íkan Pita evaránen temí, “Eyo amé iyan mino.” Máa siren ma Pita mápin un pében ída vaya sikhan maen Yisasin nare véin inaemí, “Saimoni oe, éi inte é teyá iniya fono. Ma vara ráke kin kayo ano ara ara sákisi iyen pinten ná baré iyan nafino. Betíi kéká pinten ná baré iyan nafi áa ena kéká pinten ná baré iyan nafino.” \p \v 26 Máa sen ina íkan Pita evaránen temí, “Ena kéká pinten nan baré iyan mino,” síkan Yisasi véin tiamemí, “Máan tukhan mi vetíi kéká ano ída vetíi sakisi amé iyan mino. \v 27 Máan té iyan mifo vetin aran amétifa nampo araveya vá morun non akharumpin úku karúdareya esé ma arinona noyana oo yavódeya vá mai oofentena ma onanona monisá bareya kákan monó namun ma ayain ná erasantina mun ameno,” síkan mai ma seiní uren bare mun amen mino. \c 18 \s1 Inaru Yafisimpin Iyé Kákaní Inten Nafino Ma Sen Ina Ein Baya Ino \r (Maki 9:33-37; Ruku 9:46-48) \p \v 1 \x * \xo 18:1 \xt Ruk 22:24\x*Maí damú eyo iyampon kayo ano Yisasi vaintá eriven máa sen inaemí, “Inaru yafisimpin iyé kákaní inten nafino.” \p \v 2 Máa síkan Yisasi mana arará iyampon aran eríkan betin aúbaná avían manten mino. \v 3 \x * \xo 18:3 \xt Mat 19:14; Mak 10:15; Ruk 18:17\x*Avían mantaren máa semí, “Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Tiretí ma ída evaráne arará iyampon kayo an ma yanteya mai ída kanaíeya inaru yafisimpin orin nono. \v 4 Máan tukhantin mi iye anó beyan maman bararasí uren ná ma iyampon arará an ma yiyaré inain manon inaru yafisimpin kákaní inten mino. \p \v 5 \x * \xo 18:5 \xt Mat 10:40; Ruk 10:16; Yon 13:20\x*“Inká iyé ten nan iniren ná mana máan tukhein iyampon arará aya inten nafi mai sen mi siya inten mino. \s1 Umeíin Avúava San Ma Yafíken Ban Baya Ino \r (Maki 9:42-48; Ruku 17:1-2) \p \v 6 Máan tinten mifo ma iyampon arará kayo finté mana ano ma sentá mumunan ukharé intin ma mana vanta ano ma vetin maman umefin kaintin ma eraven ankantaré intin ínaimpá mai vanta moékan uman baran nafo véin amempin ná kákan konkamú onámaná kureya vá un nompin karúdan námen aravuven ná non ufuren purino. \p \v 7 “Intéa vanta anó ena kayo e yarifaan umefin kain ná eraven ankamiyan nafi mai kayo ano kákan uman uron mi varanten mino. Mai namu avúavá afoká inten mifo iyen banta fintesá mai yaná afoká inten nafi mai anon kákan uman uron baranten mino. \v 8 \x * \xo 18:8 \xt Mat 5:29-30\x*Éin ayan arantan mano ma e yarifaan umefin ma kaintiya vá mai yo síkareya karúdan ná orino. Mana ayan má mana arantan má ana ma varéintiya mai ída furin ayun ma van oriyan ban aunan baran nono. Míkanan ayan má arantan má ma vantiya ma umeí ukharé inte mae mai ída kípan irafin mi karúdanti orin nono. \v 9 Éin auu ano ma e yarifaan umefin ma kaintiya vá mai auu yo vían karúdan ná orino. Mana auu ana ma varéintiya mai ída furin ayun ma van oriyan ban aunan baran nono. Míkanan auu ma vantiya ma umeí ukharé inte mae mai ma íra khiyan ma uman baren berai siyan purin barufin mi karúdanti aravin nono. \p \v 10-11 \x * \xo 18:10-11 \xt Ibu 1:14\x*“Ma arará\f * \fr 18:10-11 \ft Arara se ma sikhein mai varará kusen ban ma ída aau varan mumunan iyain kayo fi áa arará iyampon kayo varafin tikhen mino.\f* kayo fintena siretí ankan oman tító danasí inampo yafían ná ákona ono. Inaru fáké betíi enisori kayo ano ena ena inarufá ma vain Tifóen avorái váé iyan mino.\f * \fr 18:10-11 \ft Manáa Tiyarafenui vompon dókifin ves 11 asotú en máa sikhen mino: \fq Afeyóká ein kayo yosiré avirano van mi Banta Anin mano erikhen mino.\f* \s1 Sipisipi Afeyorantá Ma Sian Báédan Baya Ino \r (Ruku 15:3-7) \p \v 12 “Tiretí ankan inte esá té iniya rafono. Mana vanta ano ma mana antareti sipisipi yakaré intin mai fintena ma mana afeyóbintin maen mai van ídá dosinten nafino. Ídá nainti naini (99) me khaintin anurá bantin ná mai mana sipisipi ma afeyókein nan dosinten nafino. \v 13 Dosiren ma avíaren mai mana sipisipi van ma amusin inain manon nainti naini (99) sipisipi ma ída afeyoran para vain nan ma amusin inain esantanten mino. \v 14 Máan manan en tiretí Afóe ma inarufá bain mano ma arará kayo fintena ída mana afeyorano van inikhen mino.\fig Tiretí Afóe ano ída mana afeyorano van inikhen mino.|alt="lost sheep" src="LB00001B.TIF" size="span" loc="Mat 18:14" ref="MAT 18.14" \fig* \s1 Mumunan Ayofi Afá Aváeyan Mano Ma Umeí Uantádanti Ma Funtaran Nona Fákena Vaya Ino \p \v 15 \x * \xo 18:15 \xt Ruk 17:3; Kar 6:1\x*“Mumunan ayofi afá aváe ano ma en nina yaná ma auí uran tiya vá éi vempákesá béin o avíde vá beni namu avúava san tiamíde aúpasá tirékan puntarano. Puntaresin ma eni vaya ma véi ininti mae vá mai éi ei mumunan afá aváen mi evaráne avire ono. \v 16 \x * \xo 18:16 \xt Yon 8:17\x*Aviran nompo véi ma eni vaya idá ininti mae vá “mana vanta fi kan banta fi avíareya oresin ná kan mano fi kanú manaú ano fi vá mai vaya mo iníden puntarano.” \rq Diu 19:15\rq* \m \v 17 Máan tesi ma véi ída vetíi vaya ma inintiya vá mumunan nanin banta siamesin ná mai vaya iniren puntarano. Puntarantin ma ída inintiya vá mai véin maman ída mumunan bain banta kayo vá takisi varan banta kéká bá an dakhen mino vá tire onano. \p \v 18 \x * \xo 18:18 \xt Mat 16:19; Yon 20:23\x*“Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno. Inte yanasá ma varará pákaan ákona intefo mai inarurá bá pákaan ákona inten mifo éi ma ma varará ampinona yanasintan mai inarurá bá ampiantanten mino.” \p \v 19 \x * \xo 18:19 \xt Mak 11:24; Yon 15:7\x*“Téi evaráné tiretin tiamé uno. Ma varará ma kan mano ma mana yaná barano van ma ará manafiní ureya ma amúkesin maen te Sifóe ma inarufá bain mano siré kanan aminten mino. \v 20 Para vara seyo, kan nafi kanú manaú ano fi ma sen tivíká ma átaru intí maé mai séi vetin aúban banté uno.” \s1 Ída Ena Van Arunan Uantan Doran Bantai Avúavá Baya Ino \p \v 21 Mairá Pita eriven Yisasin máa sen inaemí, “Bafan noe, sifá tiváe ano ma auí usintádantí maé mai nái máa yádasá béin tirá amente rafuno. Dan manápá ifo afápá kan un kádan dádasa fino.” \p \v 22 \x * \xo 18:22 \xt Ruk 17:4\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Téi ída seveni yáda se sé éin tiamikhé uno seventi taims seveni (70 x 7)\f * \fr 18:22 \ft Áa \fq seventi seven\f* yáda sen tikhé uno.\f * \fr 18:22 \ft Seventi taims seveni mai ena ena yamusá ume ampiante oriya vano.\f* \p \v 23 “Máan tukhein nan mi mana kin pintena ma vei yoran banta kéká ano ma manáa moní mantáin ma evaránen barano van ma funtaré iyainíi inaru yafisin ukhen mino. \v 24 Tiyan míkan mirioni moní ma mantaré ein banta nare funtarano van béi vaintá aviren eren mino. \v 25 Meran mai vanta ano ída kanaíen mai moní evaránen amiyaimpin kin mano vei yoran banta siamemí, ‘Ma vanta vá be aná akhá bá bei minó danasinta vá sarí uresin miyaní uaranti vá tesi moní máa ovaráne simeno.’ \p \v 26 “Mai yoran banta ano ma mai vaya iniren kin arantampin mo aron kan durafúden mátimen ínanen inaemí, ‘Éi se nan arunan usintádeya sive ukhesirá éin pinte ma mantáeruna moní máa evaráné anona ameno.’ \v 27 Máa síkan mai kin mano vei yoran banta van arunan uantáden ifáin oren mino. \p \v 28 “Ifá uantádan mai yoran banta ano e khuven barufá aravuven onákan bei mana yoran banta eríkan ben amen bana oo fákaan ákona uaren máa sen tiamemí, ‘Éi ma sen pinte mantaré eona moní máa anona aine simeno.’ \p \v 29 “Máa síkan bei mana yoran banta ano mai vaya iniren aron kan durafúden mátimen ínanen inaemí, ‘Éi se nan arunan usintádeya sive ukhesirá éin pinte ma mantáeruna moní máa evaráné anona ameno.’ \p \v 30 “Máa síkan maen mai vanta ano ída inin na vei mana yoran banta aviren mo karavusifin kaurantin báken bei moní evaránen anona amino van karavusifin mo khaen mino. \v 31 Minó bei mana yoran banta kéká ano véi ma varein avúavá ódaren kákantá ará namu uren mai vaya kin mo siamen mino. \p \v 32 “Mo siamíkan kin mano mai yoran banta aran eríkan máa sen béin tiamemí, ‘Éi namu yoran banta ono. Éi ínane séi vaípá inaen ná maéi éi ma mantaré eona moní máa mo ifá uanté uno. \v 33 Téi ma en nan tirunan uanterunaí eya éi fará ei mana yoran banta van ída arunan uante fono.’ \v 34 \x * \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26\x*Máa siren kin mano aran má tíkan karavusirá ma yafisin banta kéká ano mai yoran banta e fáken mo khaintin báken béin pinte ma mantaré ein moní máa anona evaránen amino van en mino. \p \v 35 \x * \xo 18:35 \xt Mat 6:15; Mak 11:25; Efe 4:32; Kor 3:13\x*“Tiretí ankan ma mununan afá aváeyan má ayó má bái ume ma ída fura seya aúkáké ampiantiyaré esin maen te Sifóe ma inarufá bain mano mai avúavasí anan tiretin uantanten mino.” \c 19 \s1 Ábasu Ma Yurafurin Avúavá In Baya Ino \r (Maki 10:1-12; Ruku 16:18) \p \v 1 Yisasi ma mai vaya kayo sian kíparen Karirí bara me ampiren e manten Yodení non e kháden Yudiá barafá oren mino. \v 2 Oríkan kokhon nanin banta ano ven bákuren orin maifin ma aí bá ein kéká ayofen mino. \p \v 3 Ayofiyákan Farasisi kéká ano Yisasi vaintá eriven béin mákáan onano van betí ankan máa sen ben inaemí, “Éi inte esá té iniya fono. Man baya ano kanaé tikhan ná banta ano vei anunurá be aná tiantanten nafino.” \p \v 4 \x * \xo 19:4 \xt Esé 1:27; 5:2\x*Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tiyarafenu ano esé araíintá ma vanta vá anasi vá ma uvantá ein tiretí ankan ídá bompon dókifin dankádé afová ukhe fono. \v 5 \x * \xo 19:5 \xt Efe 5:31\x*‘Mai van mi vanta ano ve anóe afóen me ampiren be aná bá o súpá en mana vukhafaí é iyan mino.’ \rq Esé 2:24\rq* \m \v 6 Máan tukhein nan mi míkánan ída kanaí ukhen mifo mana vukhafaíi ukhen mino. Mai van mi Tiyarafenu ano ma vékan maman túpá uran nain banta ano ída yurafurinten mino.” \p \v 7 \x * \xo 19:7 \xt Diu 24:1-4; Mat 5:31\x*Máa síkan Farasisi kéká ano véin evaránen inaemí, “Pará Mosesini man baya ano sen ná banta ano vá bompon uvaman e aná amídeya vá tiantano sikhen nafino.” \p \v 8 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tireti aú avétan in kékái vanan mi Mosesi kana ino sikhaya anasi siantiyare ompo esé araíintá ída mai avúavá baren mino. \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Mat 5:32; 1Ko 7:10-11\x*Téi siretí ankan tiamiyá uno. Mana vanta aná ano ma ída ena vanta yarifen non nain ma véin tiantáden ma ena nanin baranten maen mai vanta ano ena ana safi avafun nafi ma vare non avúavái varen mino.” \p \v 10 Máa síkan eyo iyampon kayo ano mai vaya iniren Yisasin tiamemí, “Tiyarafenu ma esé araíintá ma sikhá ein baya ánain dakhafin ma uman dakhantin maen mai vanasi ano ída vá ábusuí ino.” \p \v 11 Yisasi evaránen betí ankan máa sen tiamemí, “Ída minó ano ma vaya kanaíen ininten mifo Tiyarafenu ano ma manáa nanin banta ákona amikhein mai kayo ano anan mai vaya ánain dakhafinten mino. \v 12 Para vara seyo, manáa iyampon avankan namu ukhein kaé iyan mino. Inká manáa vanta ano avankan do visiyan maen inká manáa ano inaru yafisin pintena yorarí ono van anasi varan airo ananí uren báé iyan mino. Máan tukhen mifo vanta ano ma ma vaya kanaíen ma inin nain mano vá mai ánain dakhafino.” \s1 Yisasi Ma Arará Iyampon Arintan Avu Uantein Baya Ino \r (Maki 10:13-16; Ruku 18:15-17) \p \v 13 Máa sirákan Yisasi ayan ánontá kaúden amúkuantano van banasi ano arará iyampon arinta aviren eríkan maen eyo iyampon kayo ano vetí ankan ákonaen asen mino. \p \v 14 \x * \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x*Asiyaimpin Yisasi máa semí, “Tiretí ankan áesin ná arará iyampon arinta se vaípá erino. Tiretí ída vá betin ayópá ono inaru yafisin mai arará iyampon arinta kayo an ma yákein nanin banta ina ino.” \v 15 Máa siren iyampon arinta ánontá ma véi ayan kaúden avu uantáden maen mai varu me ampiren oren mino.\fig Áesin ná arará iyampon arinta se vaípá erino.|alt="Jesus with little children" src="cn01772B.tif" size="col" loc="Mat 19:15" ref="MAT 19.15" \fig* \s1 Kokhon Ona Ma Vain Pumara Vantai Vaya Ino \r (Maki 10:17-31; Ruku 18:18-30) \p \v 16 Oríkan mana vanta ano Yisasi vaintá eriven temí, “Aru soe, séi inte avúavasá kama urerá ayun ma fara van oriyan ban aunan barante rafuno.” \p \v 17 \x * \xo 19:17 \xt Riv 18:5; Ruk 10:28\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Pará kama avúava sinta van téin ina iya fono. Tiyarafenu veyáká anan kama ukhen mifo éi ma ayun para van oriyan ban aunan ma varano sinte vá Tiyarafenui man baya kayo ánain ná dakhafono.” \p \v 18 Máa síkan mai vanta ano Yisasin inaemí, “Inte man baya kayo vará éi siya fono.” \p Síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Máan ma sikhein man baya kayo van mi siyá uno. \q1 ‘Tiretí ankan ída vá ena nanin banta aruan purono.’ \q1 ‘E ábasu ano ída vá ena ana safi avafun nafi vare nono.’ \q1 ‘Tiretí ída vá umoyan barano.’ \q1 ‘Tiretí ída vá kampun tireya ena nanin banta kó tiantano.’ \q1 \v 19 ‘Tiretí ankan anóe afóeni aránaopa sá oreya vetin oo vá daiyono.’ \rq Eks 20:12-16; Diu 5:16-20\rq* \q1 Inká ‘eyan nan ma anunu iyaonaíe vá ena van anunu ono.’” \rq Riv 19:18\rq* \p \v 20 Máa síkan mai fumara ano semí, “Téi minó mai man baya kayo ánain dakhafiyá umpo mai ena inte man baya ánain ná dakhafonte rafuno.” \p \v 21 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Éi ma funtákeiní uron ma ono vará minó ei ona mo sarí ure vá ona ma ída van nanin banta vá mai moní ameno. Éi ma máan tinteya enina inarurá kokhon kama yana suron banten mifo éi ere sen bákurono.” \p \v 22 Máa síkan mai fumara ano kokhon ona yákaren pasen mai vaya iniren anomé inivaen ifá en oren mino.\fig Kokhon ona vain pumara ano Yisasin má baya sen mino.|alt="rich young ruler talking to Jesus" src="CN01774B.TIF" size="col" ref="MAT 19.16" \fig* \p \v 23 Orivíkan Yisasi vei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, “Téi fura siré tiretin tiamé uno. Kokhon ona ma vain banta kayo ano ma inaru yafisimpin ma orin mai uman dakhen mino. \v 24 Téi enádá bá evaráné tiretin tiamenté uno. Kameri ano ma ufi aimpin ma ódin mai uman dakhen mifo kokhon ona ma yákein kéká ano ma Tiyarafenui yafisin barufin ma ódin mai moéken uman mi yakhen mino.” \p \v 25 Máa síkan eyo iyampon kayo ano mai vaya iniren anúden oreraen temí, “Máan ma ukhantin maen mai iye ná Tiyarafenu ano kanaíen aviranten nafino.” \p \v 26 \x * \xo 19:26 \xt Yop 42:2\x*Máa síkan Yisasi vetin auufen kakháben temí, “Minó banta ano ída kanaí inten mifo Tiyarafenu ano veyáká anan kanaíen minó danasí inten mino.” \p \v 27 Máa síkan Pita evaránen temí, “Ineno minó daná teti me ampiré éin bákuriyá umpo mai setí ankan ena nái yanasá bará tifante rafuno.” \p \v 28 \x * \xo 19:28 \xt Mat 25:31; Ruk 22:30; Rev 3:21\x*Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Téi fura siré tiamiyá uno. Ínaimpá ma minó daná ma auyení uvintin maen Banta Anin mano ma kákan bí mamaren bei kin karáká ma kumanin nain damúi sen tínain ma vákure nóinona vanta kéká ano sirantan kan orun kádan (12) kama ukhein kini karáká kumameya sirantan kan orun kádan (12) Isareri anantá dafisin nono. \v 29 Inte kéká anó ten tivi san iniren ná be ama safi afá aváen nafi ayofin nafi ve anóe afóen nafi\f * \fr 19:29 \ft Manáa vompompin \fqa anóen narafi áa vanta aná barafin \ft tikhen mino.\f* inká be akhafana fi yunan ana fi ma me ampikharéin nain kéká anon ena antareti yádá bá (100) máden inká ayun ma fara van oriyan ban aunan má baranten mino. \v 30 \x * \xo 19:30 \xt Mat 20:16; Ruk 13:30\x*Baranten mifo saréa ma esé an ma vain kayo ano ínainí intin maen anona ínain ma vain kéká ano un aní inten mino. \c 20 \s1 Uvaini Yunan Anafin Ma Yoran Banta Kékáká Ma Ovaéádan Baya Ino \p \v 1 “Para vara seyo, inaru yafisin mai máan mi ukhen mino. Mana vanta ano vei uvaini yuna anafin dorano van banta kayo avirano van pe ákurá e manten oren mino. \v 2 Mai vanta kayo van maná damúke na miyan amenté uno síkan kana ino sin betin tiantan uvaini yunampin dorantá oren mino. \p \v 3 “Nain kiroki inafá mai kákan banta ano oriyaren o onákan banasi ma átaruiyain barurá manáa vanta kéká ano fara mantakhen baren mino. \v 4 Mantakharé íkan béi máa sen betin tiamemí, “Tiretí ankan má dere oreya senti uvaini yunan anafin mo yoriyaréesí maé puntádé miyan amenté uno. \v 5 Máa sin mai kéká orivíkan mai kákan banta ano vayan bero vá inúpá kanú manaú áaurá bá evaránen máan mana en mino. \v 6 Inúpáké dan manápá áaurá béi oriyaren o onákan manáa vanta kayo fara mantakhen baré íkan béi máa sen betí ankan inaemí, ‘Náisá ukhayá ma áau ayá ayá pasavi mantakhé ba rafono.’ \p \v 7 “Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, ‘Mana vanta ano ída setin doran timikhái vá tiféuno.’ \p “Máa síkan mai kákan banta ano vetin tiamemí, ‘Tiretin má dere oreya senti uvaini yunan anafin mo yorano.’ \p \v 8 \x * \xo 20:8 \xt Riv 19:13; Diu 24:15\x*“Máa siran doriyaréin ma inúpasí íkan maen mai uvaini yunan anan afóe ano vei yorantá ma ayafaí ukhein banta máa sen tiamemí, ‘Taréa ínaimpáké ma me yorein kéká nare vá araí eya miyan ame ore ore vá esé ma me yorein kéká tasore ínaimpasá mo ameno.’ \p \v 9 “Inúpáké dan manápá áaurá ma me yorein kéká ano nare eriven maná damúkáke miyan puntáden mana yanka mádú mádú en mino. \v 10 Mamaran pe ákurá ma me araíen dorein banta kéká ano eriven tetí ankan kokhon moní i varanté uno siren iyaren mifo vetin má dere funtáden manaí ukhein miyan manan baren mino. \v 11 Mai moní ma máden ódaren maen dunan afóen máa sen koúanten mino, \v 12 ‘Tare ínaimpa suron ma erein banta kéká ano mana áaurá me yódayai setin má manaí miyan amiya ompo seti fe ákura suron mi me ákonaé doriyákun kákan á tikhakhen mino.’ \p \v 13 “Máa síkan dunan ana afóe ano mai vaya iniren mai yoran banta kéká pintena mana vanta evaránen tiamemí, ‘Tirona oe, séi ída namu iyá uno. Esé dorano van ma iyan ná ma maná damúkáke miyan nan ina éku mae ídá kana ino sikhare fono. \v 14 Ei miyan mamareya orono. Tesi sinunurái ínaimpá ma erein banta kayo vá manaí miyan amiyá uno. \v 15 Mai sesina yaná ifo ídá tesi sinunurá tesi moní daimonte rafuno. Téi ma ma vanta kayo kama avúavá uantiyaruna vará éi ará namu uantiya fono.’ \p \v 16 \x * \xo 20:16 \xt Mat 19:30; Mak 10:31\x*“Máan tukhanti mi ínain ma vain kéká ano esé un aní intin maen esé ma aní ukhein kayo ano ínainí inten mino. \s1 Yisasi Veyan Ma Fúaren E Mantan Nain Nan Ma Kanú Manaú Dádasí En Tein Baya Ino \r (Maki 10:32-34; Ruku 18:31-33) \p \v 17 Yisasi ma Yerusaremí ódiyáken maen tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) bei eyo iyampon máa aviren mo áupá kaúden betí ankan máa sen tiamemí, \v 18-19 \x * \xo 20:18-19 \xt Mat 16:21; 17:22-23\x*“Taréa setí ankan ma Yerusaremí ódé tifékun maen manáa kéká ano Banta Anin avían monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ayampin ma amintin maen béin aruan purino van monó namuntá ma yafíkein kéká ano ena anan banta kéká ayampin aminten mino. Máan turantin béin máká maáká uren intiren dafiyopó ankáden daa unkamádantá arintin púkaren kanú manaú damusí ma intin evaránen e mantanten mino.” \s1 Yonin Nú Yemisin Núi Anóe Ano Ma Yisasin Mana Inaein Baya Ino \r (Maki 10:35-45) \p \v 20 Ínaimpáké Sebetin anin kanan Yemisin nú Yonin nú anóe ano vékan má Yisasi vaintá eriven me aron kan durafúden mátimiyan be anin kan nan Yisasi arunan uren ayaino van inaen mino. \p \v 21 \x * \xo 20:21 \xt Mat 19:28; Ruk 22:30\x*Máa síkan Yisasi véin inaemí, “Éi nái nasará iya fono.” \p Síkan mai nanin mano Yisasin tiamemí, “Ei yafisimpin kaná áesin ten tanin kanan mano en ayan kurompá mana ano kumanintin ná ayan ópá mana ano kumanintin inten nafino.” \p \v 22 \x * \xo 20:22 \xt Mat 26:39; Yon 18:11\x*Máa síkan Yisasi mai vaya iniren evaránen tiamemí, “Tiretí ankan ma séin ina iyaona yaná ída afová ukha ono. Téi ma varanuna uman kanaisá é tiretí ankan má barante rafono.” \p Máa síkan béin evaránen tiamemí, “Berasan kanaí é baranté uno.” \p \v 23 Máa síkan Yisasi vékanan tiamemí, “Pura ino. Tiré kanan ten ma varanuna uman baran nompo iye anó ten tiyan kurompá kumanintin ná tiyan ópá kumanintin ná inten nafi mai ída sen tina yaná bain iyáantanté uno. Mai kará ma vain mai ma Sifóe ano ma aní ukhein kéká inan puntáádan ban mino.” \p \v 24 Be anavasan mano ma Yisasin inaein baya van tiyan míkan eyo iyampon kayo ano iniren békan anan uanten mino. \v 25 \x * \xo 20:25 \xt Ruk 22:25-26\x*Máan tiyákan Yisasi vetin arákan be vaintá erivin máa semí, “Tiretí ankan afová ukha ono. Ena anan nanin banta kayoi kin kéká bá kákan banta kayo vá ano vei kékáká ída kama yafisirí iyáken maen betíi vaya ánain bákurino van duvun en arirí é iyan mino. \v 26 \x * \xo 20:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*Máan té iyan mifo siretimpin ída vá mai avúavá bano. Tiretin pinté iye anó kákan bantaí ono van inten nafi mai ano vá tiretíi yoran bantaí intin ná \v 27 inká iye anó esesí ono van inten nafi mai ano vá tiretíi ída miyan ban doran bantaisá ino. \v 28 \x * \xo 20:28 \xt Ruk 22:27; Fir 2:7\x*Máan manan en mi Banta Anin ma erikhein mai vanta ano ven ayain dorarí ino vara erikhen naifo véi ano vetin ayaen bei aunan betin amiré kokhon nanin banta evaráné miyaní ono van mino.” \s1 Auu Yufúkukhein Bantá Kanan Auu Ma Kama Ein Baya Ino \r (Maki 10:46-52; Ruku 18:35-43) \p \v 29 Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá ma Yerikó baru me ampiren oriyain má kokhon nanin banta ano Yisasin bákuren oren mino. \v 30 Oriyákan kankanan auu yufúkukhein bantá kanan mano aa akhempá kumantaren iníkan Yisasin nan eriyan mino siyaimpin avádóden oovararen temí, “Bafan noe, Devitin Anin mompo verasan nan arunan usintano!” \p \v 31 Máa sen oovarákan banasi ano iniren míkan nan baya fákano síkan mifo míkanan mano moéken avádóden oovararen temí, “Bafan noe, Devitin Anin mompo verasan nan arunan usintano!” \p \v 32 Máa síkan Yisasi mairá o mantaven míkan nan araaren inaemí, “Téi náisá tiré kanan uantano vará iya fono.” \p \v 33 Máa síkan míkanan mano evaránen béin tiamemí, “Bafan noe, verasan tuu marano van muno.” \p \v 34 Máa síkan Yisasi vékan nan arunan uren auu aruviyain má manádá auu kama uvin auu máben oniyáken Yisasin bákuren oren mino. \c 21 \s1 Yisasi Ma Kin An Daven Yerusaremí Ódein Baya Ino \r (Maki 11:1-11; Ruku 19:28‑40; Yoni 12:12-19) \p \v 1 Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá oriyaren Yerusaremí áde Orifí anurá Betfasí barurá o unen mino. O unaven Yisasi vei eyo iyampon kanan tianten \v 2 temí, “Tiré kanan mesan barurá oresin ma mana donkin ma ayan nan kurantin arará bá ma van nain ná ayan nan utúde vá míkanan avire se varunarasá ereno. \v 3 Eresin ma mana ano ma manáa vaya ma sinti vá tiré kanan máa ná teno, ‘Míkani yoran Bafampin ban mino’ ma sesin maen ainen mi siantanti avire erin nono.” \p \v 4 Máan ma ein manon pefá ma sakhanampa vanta oo ráké uaren ma máa sikhá ein mi kanaíen mino. \q1 \v 5 “Saioní nanin banta siameno. \q2 ‘Onano. Tiretí ankani kin mi eriyan mino. \q1 Béi mana donkin ané kumamen aví ída van banta an daven eriyan mino. \q2 Béi maen mana ané ída kumantá ein donkin amaniná kumamen eriyan mino.’” \rq Sek 9:9\rq* \p \v 6 Eyo iyampon kanan mano oren mai ma Yisasi siameiní mo en mino. \v 7 Máan turen mai donkin kan aviren meran betíi ayá au anamun daváden arará donkin ané kaúdan Yisasi mai yaró kumanen mino. \v 8 Kumamen oriyákan kokhon nanin banta ano au anamun daváden aasá uvisen orin inká manáa ano yaa ayan tíkariyan uvisen orin en mino. \v 9 Máan tiyákan kokhon nanin banta ano Yisasin aufá orin oyampá erin iyáken máa sen oovaremí, \q1 “Devitin Anin avisá daní ino!”\f * \fr 21:9 \ft Iburu vaya finte \fq ‘Osana’ \ft ma sikhein mai \fq ‘avisá daní ino.’\f* \q1 “Bafan avíká ma eriyain banta vá avu uantano!” \rq Íbo 118:25-26\rq* \q1 “Dan uron ma vain Tiyarafenu avisá daní ono!” \p \v 10 Yisasi ma Yerusaremí barufin ódiyain má banasi ano anúden oreraen máa sen inaemí, “Ma vanta iye fino.” \p \v 11 Máa sen ina íkan mai ma oriyaré ein nanin banta ano semí, “Kariri varafá ma vain baru Nasaretíke sakhanampa vanta Yisasi ino.” \s1 Yisasi Ma Kákan Monó Namun Pinte Ma Minó Daná Saríin Banta Kayo Yo Siantein Baya Ino \r (Maki 11:15-19; Ruku 19:45‑48; Yoni 2:13-22) \p \v 12 Yisasi monó dafufin un pében ona ma sarí iyá ein banta kayo sianten mino. Moní ma arun miyan ma nun kayo yáken sarí iyaré ein takhó bá kará kayo vá béi vanaan karúdan oreraen mino. \v 13 Banaan karúdiyáken máa sen betin tiamemí, “Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikhen mino, ‘Banta ano séin tima san amúkin namun nen tinten’ \rq Ais 56:7\rq* \m mifo siretí maman ‘umoyan banta kéká amasíi’ iya rono. \rq Yer 7:11\rq* \p \v 14 Máan turen Yisasi kákan monó namumpin bákan auu yufúkukhein kéká bá arantan ma namu ukhein kayo vá ano véi vaintá eríkan kama uanten mino. \v 15 Máan tiyákan monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein banta kayo vá ano mai ma véi enará ukhein danasinta ma variyain oniyákan mai monó dafu finté iyamporinta kayo ano máa sen oovariyamí, “Devitin Anin avisá daní ino!” Máa síkan betí ankan ará namuen mino. \p \v 16 Ará namu iyáken Yisasin inaemí, “Ma iyamporinta ma siyain baya inká iniya nan nafino.” \p Síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Eyo séi iniyá umpo \q1 ‘minó arará iyamporinta anon éin aví daní é iyan ne’ \rq Íbo 8:2\rq* \p ma sikhein baya siretí ankan ídá Tiyarafenui vompon dóki fintena yankáke rafono.” \v 17 Máa siren béi Yerusaremí bá betin má me ampiren mai inuran Betaní barurá o varen mino. \s1 Yisasi Ma Fiki Yaa Ana Asin Ma Kafurein Baya Ino \r (Maki 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Pe ákura suron Yisasi e mantaaren Yerusaremí evaránen oriyá íkan arafan puren mino. \v 19 Arafan puríkan béi onan mana fiki yaa ana aa akhempá baré íkan ádé oriven mai anafin onákan ída mana aran iren mifo anaa ana variyan baré íkan béi mai fiki yaa ana van temí, “Éi ída vá enádá bá aran irano!” Máa siyain má mai yaa ainen kafuren mino. \p \v 20 Kafuriyain má eyo iyampon kayo ano ódaren takhaen oreraen temí, “Inte uáken ná ma fiki anaa ainen kafuren nafino.” \p \v 21 \x * \xo 21:21 \xt Mat 17:20; Ruk 17:6; Yon 14:12; 1Ko 13:2\x*Máa sen ina íkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Tireti ma ída kan ineine in ma fura seya mumunan uron ma inteya ma fiki yará ma eruna avúavá ana ída varan nompo ma anuyon nan ma e afáne un nompin orono ma sesin maen kasaen tiretí ma sinonaí inten mino. \v 22 \x * \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11; 18:19\x*Tiretí ankan ma mumunan iya amúkinte mae mai ma varano van amúkin nona yaná baran nono. \s1 Yisasini Ákona Van Ma Monó Átaru Namuntá Ma Ánoni Ukhein Banta Kéká Ano Ma Inaein Baya Ino \r (Maki 11:27-33; Ruku 20:1-8) \p \v 23 Yisasi ma monó namuni yafufin un pében monó baya siamiyákan maen monó ánon banta kéká bá Isareri kayoi ánon banta kayo vá ano Yisasi vaintá eriven máa sen béin inaemí, “Éi inte ákona fosá mai yanasinta variyákeya inká iye anó éin mai yorarí ono siren ná mai ákona amikhen nafino.” \p \v 24 Máa sen ina íkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tiretin má dere mana inain ina urékuya ma funtáde sisimiresí maéi mai ma yorarí ino van ma simikhein ákona ana siamenté uno. \v 25 Banasi ma monó non péantan mai ákona Yoni inte fákená mantaren nafino. Mai ákona maen Tiyarafenu fintesá erikharen nafi áa varará banta fintesá erikharen nafino.” \p Máa síkan betíyan ten inen emí, “Mai setí ma ‘Tiyarafenu finté erikhen mino’ ma sékun maen mai véi máa sen tetin ina inten mino, ‘Mai fará Yonini vayará ída mumunan iya fono.’ \v 26 \x * \xo 21:26 \xt Mat 14:5\x*Máa sinten mifo mai setí ma ‘varará banta fintéi erikhen mino’ ma sékun maen mai Yoni mana sakhanampa vantan bákan minó ano afová ukhein mifo seti vanasi vará perá tifano.” \p \v 27 Máa siren betí ankan evaránen Yisasin tiamemí, “Tetí ankan ída afová ukhé tiféuno.” \p Síkan Yisasi vetin tiamemí, “Mai séin má dere iye anó ákona simikhará doriya rafu mai siretin ída siamenté uno.” \s1 Kan Anavasantá Ma Ovaéádan Baya Ino \p \v 28 Máa siren “tireti inte inin ná iniya rafono” sen inaemí, “Mana vanta ano ain iyampon kanan dákaren esékena iyampon mo máa sen tiamemí, ‘Tanin noe, saréa uvaini yunampin ná mo yorano.’ \p \v 29 “Máa síkan mai iyampon mano semí, ‘Tifon kiyá uno,’ siren ineine uvákon den ínaimpáké oren mino. \p \v 30 “Máa siran be afóe ano ena iyampon baintá onóben mai ma sein baya ana mo síkan mai iyampon mano ‘eyo oronté uno’ siren ída oren mino. \p \v 31 “Mai iyampon kanan pinté iye anó be afóen oo yaiyen nafino.” \p Síkan betí ankan temí, “Eséke ano ino.” \p Máa síkan Yisasi vetin tiamemí, “Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Takisi varan banta kayo vá pamúku nanin arinta vá ano naren tiretin esanten Tiyarafenui yafisimpin oferanten mino. \v 32 \x * \xo 21:32 \xt Ruk 3:12; 7:29-30\x*Mai fara vara seyo, Yoni siretimpin afoká uven puntákein avúavá tiretin aní iya siretí ída ventá mumunan e ompo takisi varan banta kayo vá pamúku nanin arinta vá ano anan bentá mumunan en mino. Tiretí ankan mai ódare ompo ída ará baédeya ventá mumunan e ono. \s1 Uvaini Yunan Anaará Ma Namu Yafisirí in Banta Kéká Pákena Ma Sian Baéádan Baya Ino \r (Maki 12:1-12; Ruku 20:9-19) \p \v 33 \x * \xo 21:33 \xt Ais 5:1-2\x*“Ena ovaeran baya ifo vá tiretí ankan ná ineno. Mana vanta ano uvaini yunan dóden dafuí uren maen uvaini afu kúduren ma yasáden anu kasin nain masí maifin uáden inká dunan anará ma yafisin nain mana yan bain namun uvamá daren nentá bain barufá orono van iyáken manáa vanta kéká ano yafíantano van mai yunan anan me vetin ayampin kaen mino.” \v 34 O varé íkan uvaini aran kúdin damusí íkan maifin ma yoriyain banta kayo vaípákena uvaini aran ma kúduádan o varano van bei yoran banta kéká tiantan oren mino. \p \v 35 “Oríkan maen mai yunampin ma yoriyaré ein banta kayo ano mai yoran banta kéká dakhádan orera iyákan mana fákaren ankamen ena aruan puren inká ena onámaná ankamádan puren mino. \v 36 Máan turan mai yunan ana afóe ano evaránen pe ma siantan orikhá ein esantaren kokhon doran banta siantan oríkan maen mai yunampin ma yoriyaré ein kayo ano mai ma fefá ma ukharé ein avúavá ana mai yoran banta kayo amaniná kaen mino. \v 37 Máan mana iyaimpin ‘te sanin avayan ininten mino’ siren dunan afóe ano ínaimpáké be anin tiantan mai kéká baípá oren mino. \p \v 38 \x * \xo 21:38 \xt Mat 27:18\x*“Oríkan maen mai yunampin ma yoran banta kayo ano ve anin ódaren betiyan máa sen oreraemí, ‘Ma vanta anon minó be afóen nina yanasinta varanten mifo erí tifé béin aruan púdé benina yanasinta vará tifano.’ \v 39 \x * \xo 21:39 \xt Ibu 13:12\x*Máa siren betí ankan béin pákaren mai yunan dafu fintena yarifen akhempá morúden aruan puren mino. \p \v 40 “Máan ten mifo siretí ankan inte esá té iniya rafono. Ínaimpá mai uvaini yunan afóe ma eriven maen mai yunampin ma yoriyá ein banta kayo amaniná inte yaná avúavasá kainten nafino.” \p \v 41 Máa síkan betí ankan béin tiamemí, “Mai ma namu avúavá barein banta kayo me aruan púden maen uvaini aran ma kúdin damú ma erintin ma kúduren bariyan ma véi siran nain máa uvaini aran ma kanaíen béin ameren kéká ayampin mi mai yunan ana kainten mino.” \p \v 42 \x * \xo 21:42 \xt Rom 9:33; 1Pi 2:6-8\x*Máa síkan Yisasi vetin tiamemí, “Tiretí ankan ídá Tiyarafenui vompon dókifin ma ma vaya vain mai yankáke fono. Mai vaya máan mi sikhen mino, \q1 “‘Má uvaran banta kayo ano ma yo maman karúdein onámaná ano \q2 maman má dádaimpin mana ákona onámanasí ukhen mino. \q1 Mai Bafan mánon máan turan \q2 mai anon tetin tivorá kama ukhen mino.’” \rq Íbo 118:22-23\rq* \p \v 43 “Máan tukhái séi siretin tiamiyá uno. Tiyarafenu ano siretí ankan ayan pintena vei yafisin baru e yafiaren maen maifin ma kamaen aran iran nain nanin bantan aminten mino. \v 44 Banta ano ma mai onámaná daró ma erave ankaminona ano kisikhasi inono. Inká mai onámaná ano ma mana vanta amaniná ma eravinten ankaman tafin tafin uádanten mino.”\f * \fr 21:44 \ft Manáa feanten bompon dókifin mai vesi ída van mino.\f* \p \v 45 Yisasi ma yunan anará namu yafisirí in banta kayorá ma sian baerein baya van monó ánon banta kéká bá Farasisi kayo vá ano setin nan mi siyan mino sen afovaen mino. \v 46 Afová uren betí ankan Yisasin pákano van en mifo vanasi ano Yisasi nan sakhanampa vanta ino sen iniyákan mai van betí ankan banasi van péden ifá en mino. \c 22 \s1 Anasií In Omáká Ma Ovaéádan Baya Ino \r (Ruku 14:15-24) \p \v 1 Yisasi ena vaya máa sen tian baéan betin amemí, \v 2 “Inaru yafisin máan mi ukhen mino. Mana kin mano ma ve anin anasi iman ameno van iyákan ma kákan dunan tariyainíi ukhen mino. \v 3 Tarano van ma iyáken maen mai ma fefá arakhá ein kéká ano mai omáká eriven dunan nano van bei yoran banta kéká tiantan mo siamíkan ifá en oreraen mino. \p \v 4 “Máa siyaimpin béi evaránen manáa kokhon doran banta siantan oriyákan tiamemí, ‘Mai ma fefá arakheruna kayo vá tiameno. Téi afon kao kayo vá kákan aino víkakhein tafúna kayo vá inka aruré tamádé umpo eriven ná ma anasií in omáká ma samáderuna yunan ná nano sen mino vá te siameno.’ \p \v 5 “Doran banta kéká ano mo máa sen tiamíkan maen mai kayo ano ída inen mino. Mana ano me ifá en bei yunampá oríkan inká ena ano me ifá en bei moní dorantá orin en mino. \v 6 \x * \xo 22:6 \xt Mat 21:35\x*Máan tíkan manáa ano mai kini yoran banta kéká pákaren namu arirí uren aruan puren mino. \v 7 Aruan púdeimpin kin mano aran karen bei aruvin banta kéká tiantan mai ma vei yoran banta kéká arein banta kayo mo aruan minó kíparen betíi varu saman kauren mino. \p \v 8 “Taman kaúdan kin mano vei yoran banta kayo máa sen tiamemí, ‘Anasií in dunan inka samádan ban mifo mai sarampin erino van ma areruna kéká ano inian kaumpan uren pasen ída eren \v 9 mifo siretí ankan oriveya aayana fáke ma onanona nanin banta avire eresin ná anasií in dunan me nano.’ \v 10 Máa síkan doran banta kayo ano ayanafá orera uven kama nanin banta vá namu nanin banta vá iyanuan meran mai namun e víkaven mai yunan nen mino. \p \v 11 “Niyákan kin mano vanasi ma e iyukhein onano van mai namun un pében onákan mana vanta ano anasií in damú ma uren oriyain buí daná ída ukharen mino. \v 12 Ída ukharé íkan kin mano véin inaemí, ‘Tirona oe, náisá iyá éi ída anasií in damú ma iyain buí daná ureyá e va fono.’ Máa síkan mai vanta ano ída vaya sen mino. \p \v 13 \x * \xo 22:13 \xt Mat 8:12; 25:30; Ruk 13:28\x*“Ída vaya siyaimpin kin mano máa sen doran banta kayo siamemí, ‘Tiretí ankan béin ayan arantantá damureya karúdan títípafin o váken ifí diyan aveantuntá inkekípiyan bano.’ \p \v 14 “Para vara seyo, kokhon nanin bantan Tiyarafenu ano arakhen mifo manáan aní ukhein mino. \s1 Kamanin Ma Takisi Amin Baya Ino \r (Maki 12:13-17; Ruku 20:20-26) \p \v 15 \x * \xo 22:15 \xt Mak 3:6\x*Máa siyaimpin Yisasin mákádantin manáa ída funtákein baya sirantí beni vayará kó tiantano van Farasisi kayo ano o átaru uven baya sen inen en mino. \v 16 Betí ankan betíi eyo iyampon kayo vá manáa Erotini anan banta kéká bá tiantan Yisasi vaípá oriven mo máa semí, “Aru soe, setí ankan afová ukhékuya éi fura vaya ana sin banta ono. Éi fura sikhein baya fóké anan Tiyarafenui avúavá baya sian banasi amé iya ono. Aví bain banta fi ída aví bain banta fi éi minó manaí ukhein baya anan ída feran tiamé iya ono. \v 17 Máan té iya ompo ei ineine setin tisimeno. Sisan ma sakisi amin mai kama ukhen nafino áa ída fino.” \p \v 18 Máa síkan Yisasi vetí ankani ineinefin pe afová ukhen temí, “Tireti vaya ana siren ída mai vaya ánain dakhafin banta kéká ompo fará tiretí ten mákáan oniya rafono. \v 19 Takisi ma amé iyaona mai moní mana aníí onano.” Síkan betí ankan mana moní baren béin me amen mino. \v 20 Amirákan Yisasi vetí ankan máa sen inaemí, “Ma iyen aman má iyen aví basá ban nafino.” \p \v 21 \x * \xo 22:21 \xt Rom 13:7\x*Máa síkan betí ankan evaránen temí, “Sisan nina ino.”\fig none|alt="Caesar’s coin" src="HK00166B.TIF" size="col" loc="Mat 22:21" ref="MAT 22.21" \fig* \p Síkan béi vetin tiamemí, “Sisan nina yanasá Sisan ame vá inká Tiyarafenu ina yanasá Tiyarafenun ná ameno.” \p \v 22 Máa síkan betí ankan mai vaya iniren kokhon ineine uvákon béin me ampiren oren mino. \s1 Púkaren Ma E Mantaven Ábasuí Inain Baya Ino \r (Maki 12:18-27; Ruku 20:27-40) \p \v 23 \x * \xo 22:23 \xt Apo 23:8\x*Maí damú ana Sadyusi kéká ano Yisasi vaintá eren mino. Mai kéká ano furin banta van ída evaránen e mantanten ne siyain bákan máa sen betí Yisasin inaemí, \v 24 \x * \xo 22:24 \xt Diu 25:5\x*“Aru soe, Mosesi máa sen tetin tisimikhen mino. Mana vanta ano ma anasi mantaren ída iyampon kainton ma fúbintin maen ná ben afá aváe ano vá mai nanin máden ná mai vanta avíkasá iyampon kauantantin ná ben aví ída vá kípano. \v 25 Máa sikhan mi fefá tetimpin dan manápá ifo afápá kan un kádan anavádano varen esékena ano anasi mantaren ída iyampon kain na fúbin be afá ano mai nanin baren mino. \v 26 Mantaren mai ven ánain tena vanta ano ída iyampon kainton púbíkan mai rákena vanta ano mai nanin mana mantaren púbin e máan ten oriyan minó dan manápá ifo afápá kan un kádan anavádano anon mai mana nanin manan mantaren mino. \v 27 Mantaren minó banta ano fúbíkan ínaimpáké mai nanin dere furen mino. \v 28 Máan tukharen mifo ínaimpá ma furin banta ma evaránen e mantan nain damú mai nanin mano yan manápá ifo afápá kan un kádan anavádano mantaren mifo mai véi iyen anasá banten nafino.” \p \v 29 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tiretí ankan Tiyarafenui vompon dókifin ma vain baya vá beni ákona vá ída afová ukheyan baya asuse iya rono. \v 30 Purin banta kéká ma evaránen e mantan nain damú mai nanin banta kéká ano ída ábasuí inten mifo inaruráke enisori kayo an manan den orera inten mino. \v 31 Máan tinten mifo furin bantai e mantan nan ma siyaona vayará téi siretin inaintó uno. Tiyarafenu ano ma siretin nan máa sikhein baya ídá dankáke rafono. \v 32 \x * \xo 22:32 \xt Mat 8:11\x*‘Téi Abaraamun má Aisakin má Yekopun mái Ayarafenu uno.’ \rq Eks 3:6\rq* \m Béi ída furin nanin bantai Ayarafenu ifo ayun ma fara vain nanin bantai Ayarafenu ino.” \p \v 33 Máa síkan banasi ano veni vaya iniren takhaen oreraen mino. \s1 Moéken Kákaní Ma Ukhein Man Baya Fákena Vaya Ino \r (Maki 12:28-31; Ruku 10:25-28) \p \v 34 Yisasi ma mai vaya sein nan Sadyusi kéká ano ída vaya siyaimpin Farasisi kayo ano mai vaya iniren betiyan o átaru en mino. \v 35 Betí aúbaná mana man baya ma afová ukhein banta varen Yisasin akhenóka uan onen máa semí, \p \v 36 “Aru soe, intéa man baya anó minó man baya esantaren ná esesí ukhen nafino.” \v 37 Máa síkan Yisasi evaránen temí, “‘Ei Bafan Tiyarafenun ná e aú amafon má ei ineinefó basá anunu ono.’ \rq Diu 6:5\rq* \m \v 38 Ma esé ma araíen kákani suron ukhein man baya ino. \v 39 Mairá ben oyampá ma ven má manaí ukhein man baya máan mí ukhen mino. ‘Eyan nan ma anunu iyaonaíe vá ena van anunu ono.’ \rq Riv 19:18\rq* \m \v 40 \x * \xo 22:40 \xt Rom 13:10; Kar 5:14\x*Ma man bayá kanan manon mai minó man baya vá sakhanampa vanta kayoi vaya vái ana uron mi van mino.” \s1 Tiyarafenu Ano Ma Aní Ukhein Banta Mai Iyen Anin Nafino \r (Maki 12:35-37; Ruku 20:41-44) \p \v 41 Farasisi kayo ma átaru ukhen baré íkan maen Yisasi vetin inaemí, \v 42 \x * \xo 22:42 \xt Yon 7:42\x*“Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta van tiretí inte esá teyá iniya rafono. Mai véi iyen anin nafino.” \p Máa síkan betí ankan evaránen temí, “Devitin anin mino.” \p \v 43 Máa síkan Yisasi vetin inaemí, “Mai intesá ukhan ná Kantá Aunan mano ineine Devitin amin ná mai vanta van Bafan ne sen nafino. Deviti máa sikhen mino, \q1 \v 44 \x * \xo 22:44 \xt Mat 26:64\x*“‘Bafan mano senti Bafan máa sen tiamemí, \q2 “Éi sen tiyan kurompá kumantesirá \q1 eni namuro maman \q2 en aránaópá kaúdéku vá ono.’” \rq Íbo 110:1\rq* \m \v 45 Mai vanta van ma Deviti Bafan ne sikhan tiya mai siretíi intesá eyá ben nan Devitin Anin ne sinte fono.” \v 46 Máa sirákan mana ano ída anona evaránen Yisasini vaya siamin nainí eimpin péden mai ráké betí ankan ída mana yana san béin inaen mino. \c 23 \s1 Yisasi Ma Farasisi Kayo Van Amaan Baya Sein Mino \r (Maki 12:38-39; Ruku 11:43, 46, 20:45-46) \p \v 1 Máa sen inauren mairá Yisasi vei eyo iyampon kayo vá banasi vá tiamen temí, \v 2 “Man baya ma afová ukhein banta kéká bá Farasisi kayo vá anon Mosesi ma iyá einíen mi man baya vaéan tiretin amiyan mino. \v 3 \x * \xo 23:3 \xt Mar 2:7-8\x*Máan tukhanti vá minó baya ma veti siamin nain inire vá mai ánain ná dakhafono. Dakhafin nompo vetí ankan ma variyain avúavá ída vá barano. Kokhon baya veti siren ída mai vaya kayo ánain dakhafé iyan mino. \v 4 Betí ankan mana uman dakhein bayafó banasi siamin mai uman baren oriyan mifo vetí ída mana yáman máafó mai kayo e aya é iyan mino. \p \v 5 \x * \xo 23:5 \xt Eks 13:9; Nam 15:38-39; Diu 6:8; Mat 6:1\x*“Banasi ano onano van mi minó daná betí ankan baré iyan mino. Kákan amúkin ana ayafentá damuren inká anan kayo vetíi ayá au anamun átontá damiyan é iyan mino.\fig Farasisi vanta ino.|alt="the Pharisees" src="HK00274B.TIF" size="col" loc="Mat 23:5" ref="MAT 23.5" \fig* \v 6 Kákan omá dunan ma sariyan ma átaruimpin betí ankan esé an kará ana variyáken inká monó átaru namun kayofin ina esé avorú karáká anan kumanin kayo ino. \v 7 Minó daná ma kain miyaní in barurá banasi ano vayan mino siyantin inká aru soe sen arano van mi vetí ankan anunu iyan mino. \p \v 8 “Máan tiyan mifo siretin nan banasi ano ída vá aru soe sino. Para vara seyo, siretíi Kákan manan bákayan tireti minó ano mana nanin banta an mi yakha rono. \v 9 Ma varará ída vá mana vanta van tiretí ankan mano sifóe oe seno. Mana Afóe anan beyaká inarufá ban mino. \v 10 Minó ano ída vá éin nan aru soe sino. Para vara seyo, Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta anan tiretíi arú ban mino. \v 11 \x * \xo 23:11 \xt Mat 20:26; Mak 9:35; Ruk 22:26\x*Tiretí ankani ánon banta ano vá tiretíi yoran bantai sá ino. \v 12 \x * \xo 23:12 \xt Yop 22:29; Pro 29:23; Ruk 14:11; 18:14\x*Mai fara vara seyo, ve aví ma yaní inain banta aví barará eravintin maen inká be aví ma vararasí inain banta ano kákan bí baranten mino.” \s1 Yisasi Ma Farasisi Kayo Asein Baya Ino \r (Maki 12:40; Ruku 11:39-52, 20:47) \p \v 13-14 Yisasi evaránen máa semí, “Tiretí Farasisi kayo vá man baya ma afová ukheona vanta kéká ba soe, vaya ma sireya ída mai ánain dakhafé iya ono! Inaru yafisini ona munkiya vákeya siretiyantá ída maifin oferiya ono. Banasi ano ma maifin oferano van ma iya mae vetin ida áen nan oferiyain mai siretí kákan uman uron mi varan nono.\f * \fr 23:13-14 \ft Manáa Tiyarafenui vompon dókifin manáa vaya ma asotú ukhein mai vaya vesi 14 fin ban mino: \fv \ft 14 \+fv* \fq Man baya ma afová ukheona kéká bá Farasisi kayo vá ano kákan uman uron mi varan nono. Mai fara vara seyo, siretí ankan ída ayave váka varé nanin kayo mo mákáde vetin nina yanasinta variyáke maeya inká kampun te ayáká amúké iya rono.\f* \p \v 15 “Man baya ma afová ukheona vanta kayo vá Farasisi kéká ba soe, kákan uman uron mi varan nono! Tireti vaya ma sire ída mai ánain dakhafé iya ono. Tiretí ankan ma varará bá un nompin má ma noreya ma mana vanta o avían tiretimpin kauren nan ma siretin an davi mae véin maman aron ída van ma ira kiyan uman baren berai siyan purin baru finte vanta an daádiya ono. Tiretí ankan manon béin avíáde nan mi véi moéken tiretin esantaren namu avúavá bariyan mino. \p \v 16 \x * \xo 23:16 \xt Mat 15:14\x*“Tiretí ankan auu yufúkukhein kéká anon banta aa aní uantano van iyaona sireti kákan uman uron mi varan nono. Tiretí ankan máa sé iya ono. ‘Banta ano ma Tiyarafenu amáká ma o siaren asíká ayan befió uren ma fura ódino siren té iyain mai sitó daná ifo Tiyarafenu amápin ma vain korirá ma o siaren ma asíká ayan befió ma uranten ná mai ma véi siran nainisá ino.’ \v 17 Tiretí ankan auu yufúkukha óen banta kéka soe! Inte yaná anó kákan daná ban nafino. Kori anó kákaní ukhen nafi áa kákan monó namun manó kori maman kantasí ukhen nafino. Tiretí ankan afová ukha ono kákan monó namun mai anon kákaní ukhan mai Tiyarafenu inan ban mino. \v 18 Tiretí ankan máa sé iya ono. Mana ano ma íkun uan amin onámaná ma karánará ukheintá ma o siaren asíká ayan befió é iyain mai sitó daná ifo íkun uan amino van ma amiyain danasintará ma o siaren asíká ayan befió uranten ná mai ma véi siran nainisá ino. \v 19 Tiretí ankan auu yufúkukhein banta kéka soe! Inte yaná anó kákan daná ban nafino. Íkun ma uan amin danasinta anó kákaní ukhen nafi áa íkun ma uan amin onámaná ma karánará ukhein manó mai ma íkun uan amin danasinta maman kantasí ukhen nafino. Tiretí ankan afová ukha ono yunan ma íkun uan amin kará daró ma vain mai anon kákaní ukhan mai Tiyarafenu ina ino. \v 20 Máan tukhan mi mana ano ma íkun uan amin onámaná ma karánará ukheintá ma o siaren asíká ayan befió é iyan, mai anon íkun ma uan amin kará bá mai yaró ma íkun uan amin danasinta ma vaintái vei vaya sian ákonaé iyan mino. \v 21 Máan té iyan mifo mana ano ma Tiyarafenu amáká ma o siaren ma asíká ayan befió é iyain mai anon Tiyarafenu vá ben amáká bái vei vaya sian ákonaé iyan mino. \v 22 \x * \xo 23:22 \xt Ais 66:1; Mat 5:34\x*Mana ano ma inaru van o siaren ma asíká ayan befió é iyan mai anon Tiyarafenui kumanin karái vákan mairá béi kumantan mi vei vaya sian ákonaé iyan mino. \p \v 23 \x * \xo 23:23 \xt Riv 27:30; Mai 6:8\x*“Máan tiyan mifo siretí ankan man baya ma afová ukheona vanta kayo vá Farasisi kéká bá ano vaya ma sireya ída mai ánain dakhafin kékái vaona kákan uman uron mi varan nono. Tiretí ankan dunan ana fintena yanasinta siyan míkan pintan daídeya mana masiman Tiyarafenun améiya ompo man bayafin ma moéken kákaní ukhein man baya máan tiretí ampikha ono. Mai ma funtákein avúavá baya máa mai máan mi ukhen mino. Puntákein avúavá póké ma vanta yaimiyain má arunan in má inká Tiyarafenu vá ma súpá ukhen ban má ino. Ma máa man baya anon moéken kákaní ukhen mifo mai máa ánain ná dakhafiyáke ída vá ena man baya kayo vá dere ampeno. \v 24 Tiretí ankan auu yufúkukhein kékái vákeya sitó danasinta yo aían karúdiya ompo kamerin nankuriya rono. \p \v 25 \x * \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x*“Máan tiyan mifo siretí ankan man baya ma afová ukheona vanta kayo vá Farasisi kéká bá ano vaya ma sireya ída mai ánain dakhafin kékái vaona kákan uman uron mi varan nono. Tiretíi fereti vá kápi vá dantena ana seséin kéká ompo ena ina yaná ma aran nan avúavá bá eyan nan mana ma in avúavá bá ano anan mai aúpin bíkakhen mino. \v 26 Auu yufúkukhein Farasisi kéka soe! Pereti vá kápi vá aú pinte nare vá tesé uresin ná ínaimpákesá dantena me avusese ino. \p \v 27 \x * \xo 23:27 \xt Apo 23:3\x*“Máan tukhen mifo siretí ankan man baya ma afová ukheona vanta kayo vá Farasisi kéká bá ano vaya ma sireya ída mai ánain dakhafin kékái vaona kákan uman uron mi varan nono. Banta masíká ma efanten peni fédan ma kama ukhan oniyainíi ukha rofo masípin ma vanta ayampa kayo vá púta yanasinta vá ma vainíi siretí ukha rono.\f * \fr 23:27 \ft Iburu kayo ma vanta masí é iyain mai on boraádampin mi kaiyain bákan mai on masíká efanten penifó peré iyan mino.\f* \v 28 \x * \xo 23:28 \xt Ruk 16:15\x*Tiretí ankan má máan mi ukhe va ono. Banta ano siretin dan bukhafarái ódaren tiretin nan puntákein banta kéká ino sen iniyan mifo aúpin kampun avúavá bá man baya yurafurin avúavá bá bíkakhein kéká ono. \p \v 29 Yisasi evaránen máa semí, “Tiretí ankan man baya ma afová ukheona vanta kayo vá Farasisi kéká bá ano vaya ma sireya ída mai ánain dakhafin kékái vaona kákan uman uron mi varan nono. Tiretí ankan mano sakhanampa vanta kayoi masí uantádeya inká puntákein kékái masíká kama auí uan kain banta kayo ono. \v 30 Máan tiya váke siretí ankan máa séiya ono, ‘Pefá tinafu siráo ma vá ein damú tetin má baré ída kanaíé betin ayaé sakhanampa vanta kayo aruan puronté erunaren mino.’ \v 31 \x * \xo 23:31 \xt Apo 7:52\x*Máan ma siyaona anon sakhanampa vanta kéká ma aruan púkaré ein mai vanta kayo anavasin mi vá uno seya siretiyan aní iya ono. \v 32 Oriveya anafu aráo ano ma namu avúavá araí urein ná mo maman kípano! \p \v 33 \x * \xo 23:33 \xt Mat 3:7; 12:34; Ruk 3:7\x*“Tiretí ankan namu osafáe akhafana ono! Tiyarafenu ano ma siretin ma kó tiantáden ma ira kiyan uman baren berai siyan purin baru ma iyáantákein mai intesá eyá akhakhante rafono. \v 34 Máan tukhen mifo vá tiretí ankan ineno. Téi sakhanampa vanta kéká bá kama ineine vain banta kayo vá man baya ma afová ukhein banta kayo vá tiantékun tireti vaípá erinten mifo siretí ankan manáa yaa unkamádantá aruan puriya manáa siretíi monó átaru namun kayofin avíáde yafiyó ankamiya mae manáa kéká baru vaintá e yakháan more mere esin orera inten mino. \v 35 \x * \xo 23:35 \xt Esé 4:8; 2Kr 24:20‑21\x*Máan tukhein nan mi mai ma funtákein banta kéká ma Eborin táké araí ure ma are eriya ma Barakian anin Sekaraiyan ma Tiyarafenu amá bá íkun uan amin takhó aúbaná bá ma aruan pureona kékái nare miyan tiretí ankan amaninái erinten mino. \v 36 Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Mai namu avúavái miyan maen tare ma vaona nanin bantafin mi afoká inten mino.” \s1 Yisasi Ma Yerusaremí Baru Van Arunaná Barein Baya Ino \r (Ruku 13:34-35, 19:41-44) \p \v 37 Yisasi evaránen temí, “Yerusaremi oe, Yersaremi oe, éi sakhanampa vanta kayo aruan puriya ono. Máan tiyákeya Tiyarafenu ano ma siretimpin tiantan erein banta kéká aruan purono van onámaná ankamiya ompo séi kokhon dádái anasi kokore ano ma ve ayan aránaópá be akhafana avían kaeiníi iyáku ompo siretí ankan ída ine ono. \v 38 \x * \xo 23:38 \xt 1Ki 9:7-8; Yer 22:5\x*Ída inen nan Tiyarafenu ano eni kákan monó namun oyan amiran dúken mino. \v 39 Máan tukhái séi siretin tiamiyá uno. Enádá bá tiretí ída sen tonan bare maeya maná damusí intiya ‘Bafan avíká ma eriyain banta vá avábá uantano’ sin nono. \rq Íbo 118:26\rq* \c 24 \s1 Kákan Monó Namun Ma Varákin Nain Baya Ino \r (Maki 13:1-2; Ruku 21:5-6) \p \v 1 Yisasi ma kákan monó baru me ampiren oriyákan maen bei eyo iyampon kayo ano ve vaintá eriven kákan monó namun kayo aní ono van en mino. \v 2 \x * \xo 24:2 \xt Ruk 19:44\x*Máan tíkan béi vetin inaen temí, “Tiretí ankan ma kama namun kayó oniya rafono. Téi fura siré tiretin tiamé uno. Namuro ano me varákuren maen minó onámaná ída áintin ben ané ben ané ukhen banten mifo varakuádantin eraven asuse inten mino.” \s1 Ma Vara Kípan Akhempá Ma Aní Daná Afokáin Nain Baya Ino \r (Maki 13:3-13; Ruku 21:7-19) \p \v 3 Yisasi ma Orifí anu yontá kumantá íkan beni eyo iyampon kayo máa ano oriven béin inaemí, “Éi setin tisimeno. Inte yamusá mai yaná afoká inten nafino. Inte yaná ma afoká intirá tetí ankan onesá éin nan inka erintéin ma vara kípanten mino sente rafuno.” \p \v 4 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Banta ano siretin mákasin nafo yafían ná ákona ono. \v 5 \x * \xo 24:5 \xt Mat 24:23-24; 1Yn 2:18\x*Para vara seyo, kokhon nanin banta ano eriven ten tiví tiaren máa sinten mino. Tiyarafenu ano ma aní ukharé ein bantan téi eré uno siren maen kokhon nanin banta máka sinten mino. \v 6 Tiretí ankan inesin aruvin baya vá aruvono van ma siyan nain baya vá mai van tiretí ída vá anú duman duman ono. Mai yanasinta erivintin maen ínaimpákéi ma vara ma kípan damú afoká inten mino. \v 7 Mana anan banta kéká ano e mantaaren ena anan banta vá aruvintin mana kini kéká ano e mantaaren ena kini kéká bá aruvintin manáa akhempá kákan anan afoká intin maen ma vara kaya intin inten mino. \v 8 Máan tinten mifo mai yanasinta ma afoká inain mano mai anasi ano ma araíen inamun nan ineiníi inten mino. \p \v 9 \x * \xo 24:9 \xt Mat 10:22\x*“Máan ma intin maen ten naro siren tiretin ará namu uantáden avían namuro ayampin kaintin tiretin aruan purinten mino. \v 10 Maí damú tentá ma mumunan ukháin nain nanin banta kéká ano vetíi mumunan ampintin erafuvintin beraran anan maran uaren ben avían namuro ayampin kain maran intin \v 11 \x * \xo 24:11 \xt Mat 24:5, 24; 1Yn 4:1\x*inká kampun sakhanampa vanta kayo afoká uven maen banasi máka siantanten mino. \v 12 Namu avúavá ano kákaní intin maen kokhon nanin banta ano ena ma ará amin avúavá an pinten mino. \v 13 \x * \xo 24:13 \xt Mat 10:22\x*An pinten mifo ákonaen ban ma oriyan baréin nain mai nanin bantan ínaimpá ma ma vara kípan nain damú Tiyarafenu ano evaránen aviranten mino. \v 14 \x * \xo 24:14 \xt Mat 28:19\x*Tiyarafenui yafisin pintena vaya ma varará minó akhempá betí ano siamen orera intin ma minó nanin banta ano inirantin inaimpáke suron mi vara kípan damú erinten mino. \s1 Mana Namu Yana Suron Ma Afoká Inain Baya Ino \r (Maki 13:14-23; Ruku 21:20-24) \p \v 15 \x * \xo 24:15 \xt Dan 9:27; 11:31; 12:11\x*“Pefá ma sakhanampa vanta Danierin oorá ma sikharé einíen Tiyarafenui kantasí ukhein kákan monó namumpin mana namu yana suron afoká uven minó daná máden asuse intiya siretí ankan onan nompo ma vaya ma yankafin nain mano vá mai vayai ana afová ino. \v 16 Máa ma intin maí damusá Yudiá barafá ma vain nanin banta ano anufá ana vá karan orino. \v 17 \x * \xo 24:17 \xt Ruk 17:31\x*Orintin maen ná be amá daró ma un baréin nain mano ída vá mana yaná be amá pintena eravuven barano van inino. \v 18 Máan ma intin maen dunan anafá ma o varé inain mano ída vá evaránen be amá pintena vei ayá au anamun o varano. \v 19 Amú bá nanin kéká bá iyampon ma nan kuviyan bain nanin kayo vá ano maí damú ma erintin maen kákan uman mi varanten mino. \v 20 Á den iyon in damu safi Sabati yamu safi mai yaná afóka inafo amúkesin ná pasavi yamusá afoká inti vá karan orono. \v 21 \x * \xo 24:21 \xt Dan 12:1\x*Para vara seyo, ma vara ma araíen uvarein táké ma eren tare ma e vaona aúban ída máan uman afoká ukharé ein uman mi maí damú afoká inten mifo ída máan uman ínaimpá afoká inten mino. \v 22 Tiyarafenu ano ma ída máan uman kayoi yamú ma maman asíkaí intin maen minó nanin bantan afeyoranten mifo véi ma fe iyákein nanin banta van ma ininten maen maí damú maman asíkaí inten mino. \v 23 \x * \xo 24:23 \xt Mat 24:5\x*Maí damú ma mana vanta ano ma siretin tiamen ma onano, Tiyarafenu ano ma aní ukharé ein banta masi mafá ban mino áa mesapá ban mino ma sintiya ída vá betíi vayará mumunan ono. \v 24 \x * \xo 24:24 \xt Diu 13:1-3; 2Te 2:8-9; Rev 13:13‑14\x*Para vara seyo, manáa kampun sakhanampa vanta ano eriven maen máa sinten mino, ‘Tiyarafenu ano ma aní ukharé ein téi mai vantan báké mana sakhanampa vantan bá uno.’ Máa siren maen ara ara aní danasinta vá kákan enará ukhein danasinta vá afoká inten mino. Afoká uren kokhon nanin banta aviren mo asuse iyáken Tiyarafenu ano ma veyan iyákein nanin banta vá dere kasaen kufa uádanten mino. \v 25 Ineno. Mai yanasinta afoká intéíi séi siretin pe o útúbé tiamiyá uno. \p \v 26 \x * \xo 24:26 \xt Ruk 17:23-24\x*“Tiamé umpo manáa ano ma siretí ankan tiamen ma Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta mesapá banta ída van kámápá ban mino ma sintiya ída vá maifá orono. Ma namumpin aúpá ban ne ma sintiya siretí ída vá betíi vayará mumunan ono. \v 27 \x * \xo 24:27 \xt Mat 24:37-39\x*Tiretí ankan afová ukha ono. Áau e uní páké ma afayuí uaren ma áau orun perápá ma aravé iyain máa uran mi Banta Anin ma erin nain damú intin mi minó nanin banta ano onanten mino. \v 28 \x * \xo 24:28 \xt Ruk 17:37\x*Purin banta kayo au ma asenten bain mai varurái sumpan kayo ano o átarué iyan mino. \s1 Banta Anin Ma Overánen Erin Nain Baya Ino \r (Maki 13:24-27; Ruku 21:25-28) \p \v 29 \x * \xo 24:29 \xt 2Pi 3:10; Rev 6:12-13\x*“Mai kákan uman kayo ma kípan nain damú anan \q1 ‘áau ano sítipa intin \q2 biyon ída ena vá kantin \q1 ayon táké minó ofu kayo kararen eravintin \q2 minó ákona yaná ma inarurá báin nain mano kayamana inten mino.’” \rq Ais 13:10; 34:4; Isi 32:7; Yoe 2:10, 31\rq* \p \v 30 \x * \xo 24:30 \xt Dan 7:13; Sek 12:10; Rev 1:7\x*“Maí damú Banta Anini aní daná ma ayontá afoká intin mi varará nanin banta ano ifí diyáken onantin mi Banta Anin mano inaru fáké konan daró bei ákona vá kákan kakhan má erinten mino. \v 31 \x * \xo 24:31 \xt 1Ko 15:52; 1Te 4:16\x*Eriyáken maen bei enisori kayo sintin ufen kákaníen asiyáken ma vara minó akhempá oriven beyan ma iyákaré ein nanin banta avían átaru inten mino. \s1 Fiki Yaa Anará Ma Afova Varan Baya Ino \r (Maki 13:28-31; Ruku 21:29-33) \p \v 32 “Tiretí ankan anna rasá afova varano. Anna amú ma eyavénan maeyan afeen aá kanten mino séiya ono.\f * \fr 24:32 \ft Kriki vaya finté \fq fiki yaa ana \ft e sikhen mino.\f* \v 33 Máan ten ma minó daná afoká inti oniya mae vá mai Banta Anin inka ádé anantá ereno van onará mantakhen mino vá te afová ono. \v 34 \x * \xo 24:34 \xt Mat 16:28\x*Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Ma ma saréa vaona nanin banta ano ída fúkesin mi mai yanasinta afoká inten mino. \v 35 \x * \xo 24:35 \xt Mat 5:18\x*Inaru vá bara vá kípanten mifo senti vaya ída uron mi kípanten mino. \s1 Ída Mana Nanin Banta Ano Yisasi Ma Erin Nain Damú Bá Áau Vá Afová Ukhen Mino \r (Maki 13:32-37; Ruku 17:26-30, 34-36) \p \v 36 \x * \xo 24:36 \xt Apo 1:7; 1Te 5:1-2\x*“Ída mana nanin banta ano maí damú bá áau vá afová ukhan inaru ráké enisori kéká bá ano ída afováin be Anin mano yere ída afová ukhen mifo ve Afóe veyáká anan afová ukhen mino. \v 37 \x * \xo 24:37 \xt Esé 6:5-8\x*Mai ma Noani yamú aniana iyáin ma afoká einí ukhein avúavá anan Banta Anin ma ereno van iyantin maen afoká inten mino. \v 38 Ída ma á den non takhan banasi ano yunan táden non má niyáken anasi variyan inká arinta uviran maran en oriyain pintéi Noa votifin un peren mino. \v 39 \x * \xo 24:39 \xt Esé 7:21-23\x*Mai yaná ma afoká inain betí ankan ída afová ukharéin mi kákan á den non taaren banasi ufúan kípen mino. Máan tukhein avúavá anan Banta Anin ma erin nain damú afoká inten mino. \v 40 Kankan banta ano ma yunampin baré intin Tiyarafenu ano mana avíaren mana ifá inten mino. \v 41 Kankan nanin mano ma vereti uvaran uviti yasamiyaré intin maen Tiyarafenu ano mana avíaren mana ifá inten mino. \p \v 42 \x * \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x*“Máan tinten mifo siretíi Bafan ma erin nain damú ída afová ukha ompo yafíke vá bano! \v 43 \x * \xo 24:43 \xt Ruk 12:39-40; Rev 16:15\x*Tiretí ankan mai vá afová ono. Umoyan banta ano ma inuran má barákin nain áau ma má afoé ano ma afová uren máká ma yafían ákona uvintin maen umoyan banta ano ída kanaíen mai namun barákuren ódinten mino. \v 44 Máan tukhen mifo siretí ankan ná utare vá bano. Mai fara vara seyo, siretí ma ída erinten mino se ininona yamúi Banta Anin mano erinten mino. \s1 Kama Yoran Banta Vá Namu Yoran Banta Vái Vaya Ino \r (Ruku 12:42-46) \p \v 45 “Inte yoran banta anó kama ineine vákan kama yorarí iyan maen ná bei ayafa ano véin maman doran banta kayorá dafisiní uran báken ná dunan daíden amin áauí ma íkan ná mai yoran banta kéká daiman amé iyan nafino. \v 46 Mai yoran ma kamaen doriyan baré intin ma vei ayafa ano ma ovaránen e onan nain doran banta ano vá kákan amusin ino. \v 47 \x * \xo 24:47 \xt Mat 25:21, 23\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Ayafa ano mai yoran bantan maman kaintin benina yanasintará dafisinten mino. \v 48 Dafisinten mifo namu yoran banta ano maen beyan nan máa sinten mino, ‘Sesi ayafa vanta ano ayákái o van ída ainen ovaránen erinten mino’ siren maen \v 49-50 arona yoran banta kéká ankamiyáken ma inká non naren óen iyain banta kayo vá oriven ma yunan nen non nen iyáken ma vei ayafa van ída erinten mino ma sen inin nain damúi erinten mino. \v 51 Eriven maen mai yoran banta sika sika uren tiantantin baya siren ma ída mai ánain dakhafin banta kéká bá báken ifí diyan aveantuntá inkekí piyan berai siyan banten mino. \c 25 \s1 Tiyan Míkan Arintará Ma O Sian Baékein Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 25:1 \xt Ruk 12:35; Rev 19:7\x*“Maí damú inaru yafisin mano siyan míkan arintai vaya an mi yanten mino. Mana vanta anasi iman amintéin béi eriyákan maen mai arinta kayo ano yaamu on uruaren mai ma anasií ono van iyain arinta amápin o ave inton oren mino. \v 2 Oren mifo yan manápá arintafin ída afova vákan inká dan manápá arintafin afova varen mino. \v 3 Mai ma ída afova vain arinta máa ano karasin ída varanton daamu ana varen oren mino. \v 4 Mai ma afova vain arinta máa ano yaamu variyan botorefin karasin banaaren oren mino. \v 5 Oríkan mai ma anasi iman ameno van iyain banta ano ída ainen eriyaimpin mai arinta kayo auu nan aiíkan auun baren oreraen mino. \p \v 6 “Aun bakharen betí ankan iníkan inuran aúbaná mana vanta ano oovaren temí, ‘Anasi ma iman amin banta inka eren mifo varufá erafúbe avirano.’ \p \v 7 “Máa siyain má minó arinta ano orun mantaven daamu avové en oreraen mino. \v 8 Máan tiyákan afova ma ída vain arinta kéká ano afova ma vain arinta kayo máa sen tiamemí, ‘Tetinti yaamu yusimirí iyá umpo manáa karasin timeno.’\fig Tiyan míkan arinta ino.|alt="Ten virgins with lamps" src="UBSC-10b.TIF" size="col" loc="Mat 25:8" ref="MAT 25.8" \fig* \p \v 9 “Máa síkan mai ma afova vain arinta kéká ano evaránen betin tiamemí, ‘Ída ino. Ma karasin mano minó tetimpin ída kanaí inten mifo siretí ankan orive vá mai ma karasin kaiyain pimpá dosiriya miyaní ono.’ \p \v 10 “Máa síkan mai ma afova ída vain arinta kéká ano karasin barano van orivíkan anasi ma iman amin nain banta ano eren mino. Eríkan mai ma útakhá ein arinta máa ano mai vanta vá anasií ono van ma yunan tamádan baré ein namumpin un pébin ona munken mino. \p \v 11 \x * \xo 25:11 \xt Ruk 13:25-27\x*“Munkurákan ínaimpáké ena arinta kéká ano enóben temí, ‘Kákan banta oe, kákan banta oe, setin ona yisintano!’ \p \v 12 \x * \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x*“Máa síkan betin evaránen tiamemí, ‘Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Tiretin ída afová ukhé uno.’ \p \v 13 \x * \xo 25:13 \xt Mat 24:42\x*“Máan tukhein mifo vá Bafani erin damú bá áau vá tiretí ída afová ukha ompo yafían ná ákona ono. \s1 Moníká Ma Kamaen Dafisin Nan Ma Sian Baéádan Baya Ino \r (Ruku 19:11-27) \p \v 14 Máa siren Yisasi evaránen temí, “Mana vanta ano ayá barufá orono van iyáken ma vei yoran banta kayo átaru uren ma veina yanasinta vetin amintin dafisino van ma einíi inaru yafisin mano ukhen mino. \v 15 \x * \xo 25:15 \xt Rom 12:6\x*Mana mana yoran bantai avúavá bá ákona vá béi iniyáken moní daíden mana vanta yan manápá tauseni (5,000) moní amen inká ena vanta kan tauseni (2,000) moní amen ena vanta mana tauseni (1,000) moní amen uren béi me onen ena varufá oren mino. \v 16 Máan turen béi orivíkan mai ma yan manápá tauseni (5,000) moní ma mantaré ein banta ano ainen mai monípó dóáken ena yan manápá tauseni (5,000) veni aman moní o yóáden mino. \v 17 Máan tíkan inká kan tauseni (2,000) moní ma mantaré ein banta vá ano mai monípó dóáken ena kan tauseni (2,000) aman moní o yóádan en mino. \v 18 Máan ten mifo mana tauseni (1,000) moní ma mantaré ein banta ano ve ayafai moní baren mo varafin úden aúpá masíen mino. \p \v 19 “Mai yoran banta kékái ayafa vanta ano ayáká o varen ínaimpáké ovaránen eriven mai ma moní amikharé ein nan puntarano van aran eren mino. \v 20 Eriven dan manápá tauseni (5,000) moní ma mantaré ein banta ano ma ena yan manápá tauseni (5,000) moní bá ma yóan kova urákaré ein baren meren máa semí, ‘Kákan banta oe, onano. Éi yan manápá tauseni (5,000) moní ma simeonafó téi yódé ena yan manápá tauseni (5,000) vá maman kovaé uno.’ \p \v 21 \x * \xo 25:21 \xt Mat 24:45‑47; Ruk 16:10\x*“Máa síkan beni ayafa vanta ano véin evaránen tiamemí, ‘Éi kama yoran bantan bákeya mai moníká kama e yafíbeya yoreóna kokhon danáká tékuya yafisin nompo eriveya sen má manafin amusin ono!’ \p \v 22 “Máa siran kan tauseni (2,000) moní ma mantaré ein banta vá ano yere eriven mai ma ena kan tauseni (2,000) moní bá ma yóan kova urakaré ein baren meren máa semí, ‘Ayafa vanta oe, onano. Éi kan tauseni (2,000) moní ma simeonafó téi yódé ena kan tauseni (2,000) vá maman kovaé uno.’ \p \v 23 “Máa síkan beni ayafa vanta ano véin evaránen tiamemí, ‘Éi kama yoran bantan bákeya mai moníká kama e yafíbeya yoreóna kokhon danáká tékuya yafisin nompo eriveya sen má manafin amusin ono.’ \p \v 24 “Máa siran mana tauseni (1,000) moní ma mantaré ein banta vá ano eriven temí, ‘Ayafa vanta oe, éi ákona vantan bákeya éi ma ída yókaré eona yunan unafiyákeya inká éi ma ída ayun pafasikharé eona yunan duyasiyaona vantan baná téi afová ukhéi \v 25 e nan pédé eni mana tauseni (1,000) moní barafin mo aúpá masí urakaré umpo ma ei moní ifo onano!’ \p \v 26 “Máa síkan kákan banta ano evaránen béin tiamemí, ‘Éi avesara yoran banta ompo séi ma ída yokaréeruna yunan ma unafiyáké inká téi ma ída ayun pafasikharéeruna yunan ma yuyasiyáeruna mai máan in banta inó éi siya fono. \v 27 Máan tiyaruna ifo éi fará tenti moní ída moní ma kain namumpin kaenan baré irá ovaráné ma ereruna yamú tesi moní bá aman moní bá bare rafuno. \p \v 28 “‘Mai vará mana tauseni (1,000) moní ma mantá ein banta vaípáke vá dafian mai ma siyan míkan tauseni (10,000) moní ma yákein banta vá ameno. \v 29 \x * \xo 25:29 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Ruk 8:18\x*Para vara seyo, kokhon danasinta ma yantin baréin nain nanin bantan móeken aminten mino. Inká ída ma yakáin nain kéká ina mai sanáa ma yaká intin mai vá deren minó baranten mino.’ \v 30 \x * \xo 25:30 \xt Mat 8:12; Ruk 13:28\x*Máa siren temí, ‘Mai namu yoran banta karú desin ná barufá títípa ukheimpin orun báken ná ifí diyan aveantuntá inkekí piyan bano.’ \s1 Memé Bá Sipisipi Vaká Ma Sian Baékein Baya Ino \p \v 31 \x * \xo 25:31 \xt Mat 16:27; 19:28\x*“Banta Anin ma erin nain damú bei kakhan má kantasí ukhein kin karáká kumamen enisori kayo vá erinten mino. \v 32 \x * \xo 25:32 \xt Isi 34:17; Rev 20:11-13\x*Kumamen erintin maen enisori kayo ano minó nanin banta o éke e éke uan béi vaintá me átaru urantin sipisipirá dafisin banta ano ma sipisipi yo aíáden memé do aíáden iyainíi en kampintan daiminten mino. \v 33 Daíden sipisipi kayo ve ayan kurompá kaen inká memé kayo ve ayan ópá kaen inten mino. \p \v 34 “Máan turantin maen kin mano ayan kurompá ma vain nanin banta máa sen tiamintemí, ‘Tifóe ano siretin nan amusin uren avábá ein mai ma vara ma araí ein tákéi inaru yafisimpin tiretin ninan utaan kaúantan baré ein mifo erive vá barano. \v 35 \x * \xo 25:35 \xt Ais 58:7\x*Para vara seyo, séi sirafan bákeya yunan timikhare ono. Téi non nan ékuya non timikhare ono. Téi enafá banta erékuya e amápin e sivían kae ono. \v 36 Téi suí dana san ékuya simikhare ono. Téin tíiyá bákuya sentá dafíkare ono. Inká téi karavusifin bákuya o sontare ono.’ \p \v 37 “Máa sintin maen puntákein nanin banta ano evaránen béin máa sen tiamintemí, ‘Bafan noe, inte yamusá éi arafan nan ená dunan amiré non nan ená non amé é tife rafuno. \v 38 Inte yamusá éi enafá bantá erenará aviré teti simá ore rafuno. Inte yamusá éi auí dana san enará amikharé tiferafuno. \v 39 Inte yamusá éin aí iya vayá inká karavusifin bayá ukhenasá tetí ankan o oné tiferafuno.’ \p \v 40 \x * \xo 25:40 \xt Pro 19:17; Mat 10:42; Mak 9:41\x*“Máa sintin maen kin mano evaránen betin tiamintemí, ‘Téi fura sé tiretin tiamiyá uno. Mai ma sen tifá tiváeyan ída aví bain kéká ká ma mai yanasinta variyaréeron mai sentái variyare ono.’ \p \v 41 \x * \xo 25:41 \xt Mat 7:23\x*“Máan ma siren ayan ópá ma varéin nain kéka san kin mano máa sintemí, ‘Afeyoran nanin banta siretí ankan tifó uveya Ban Anon má bei enisori kéká bá ina ma ída kípan ira ma utaádan baré ein maifin ná orono. \v 42 Para vara seyo, séi sirafan bákeya yunan ída simikhare ono. Téi non nan ékuya non ída simikhare ono. Téi enafá banta erékuya e amápin ída e sivían kae ono. \v 43 Téi suí dana san ékuya ída simikhare ono. Téin tíiyá bákuya sentá ída yafíkare ono. Inká téi karavusifin bákuya ída o sontare ono.’ \p \v 44 “Máan ma sintin maen betí ankan béin evaránen ina intemí, ‘Bafan noe, inte yamusá éi arafan nan eyá non nan eyá enafá bantá ereyá auí dana san eyá aí iya vayá inká karavusifin bayá ukhenará tetí ankan ída aya é tiferafuno.’ \p \v 45 “Máan ma sintin maen béi evaránen máa sen betin tiamintemí, ‘Téi fura sé tiretin tiamiyá uno. Mai ma sen tifá tiváeyan ída aví bain kéká ká ma ída mai yanasinta variyaré eona mai sentái ída variyare ono.’ \p \v 46 \x * \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Yon 5:29\x*“Máa sirantin maen mai nanin banta ano ma namu miyan o varan nain mai ída kípan para van oriyan ma van nain aí danái varanten mifo funtákein nanin banta ano ída kípan para van oriyan ban aunan baranten mino. \c 26 \s1 Yisasin Arin Aa Van Ma Yosein Baya Ino \r (Maki 14:1-2; Ruku 22:1-2; Yoni 11:45-53) \p \v 1 Yisasi ma mai vaya kayo sian kíparen maen bei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, \v 2 \x * \xo 26:2 \xt Eks 12:1-27; Mat 20:18\x*“Tiretí ankan afová ukha ono. Avo Uantan Damú ma afoká inain mai kan damú ana ein mi vetí ankan Banta Anin avían namuro ayampin kaintin béin daa unkamádantá arinten mino.” \p \v 3 Máan ma siyákan maen monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kéká bá ano mana monó ánon banta kékái ánon banta Kaiafasin amá átaru ukhen \v 4 Yisasin ma kampun tiren pákaren aruan purin nain aa van aúpáké ten inen iyaren mino. \v 5 Máan tiyáken beti semí, “Banasi ano ódaren aruvin dákó inafo Avo Uantan Damú teti ída vá ma yanasí ó tifano.” \s1 Betaní Barurá Ma Yisasin Ánontá Aunka Uveri Vanaein Baya Ino \r (Maki 14:3-9; Yoni 12:1-8) \p \v 6 Betaní amon dana aí bain banta Saimonin amá Yisasi varé íkan \v 7 \x * \xo 26:7 \xt Ruk 7:37-38\x*mana nanin mano kama auna iyain uveri kákan miyantá bain mamaren mai namun un pében Yisasi yunan nan takhó akhempá kumanten dunan niyaré íkan auna uveri ánompin mun banaen mino. \p \v 8 Máan tíkan eyo iyampon kayo ano ódaren ará namuen oreraen temí, “Pará béi auna uveri savifá afe iyan nafino. \v 9 Ma kama aunka ma iyain uveri anan ma sarí uré moní mádé ona ma ída vain kéká ma ameren mino.” \p \v 10 Betí ma siyain baya Yisasi afová uren máa sen tiamemí, “Tiretí ankan pará ma nanin kakhirun ariyá ba rafono. Béi kama avúavasíi usintiyan mino. \v 11 \x * \xo 26:11 \xt Diu 15:11\x*Ena ena yamúi ona ída van kéká tiretin má banten mifo séi ída siretin má ena ena vanté uno. \v 12 Anasi ano ma auna uveri ma sen turá bana iyain mai senti masípin orin mi úta sintiyan mino. \v 13 Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Ínaimpá ma kama vaya ma varen minó bara akhempá ma orera intin ma nanin ma varein avúava san tiren ininten mino.” \s1 Yudasi Ma Yisasin Namuro Ayampin Avían Kaono Van Kana Ino Sein Baya Ino \r (Maki 14:10-11; Ruku 22:3-6; Yoni 6:70-71) \p \v 14 Maí damú tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo fintena mana Yudas Iskariotin ne sin banta ano monó ánon banta kayo vaípá onóben \v 15 \x * \xo 26:15 \xt Sek 11:12; Yon 11:57\x*betin máa sen mo inaemí, “Téi ma Yisasin avían amirékuya mae séin nái yanasá timinte rafono.” Máa síkan teti (30) siriva moní dankáan ben amen mino. \v 16 Amirákan betí ayampin ma Yisasin avían amin nain aa van Yudasi araíen dosen mino. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Vá Avo Uantan Dunan Típá Nein Baya Ino \r (Maki 14:12-21; Ruku 22:7‑14, 21‑23; Yoni 13:21-30) \p \v 17 \x * \xo 26:17 \xt Eks 12:14-20\x*Yisi Ída Van Bereti Ma Nan Omá Damú kayoi esé araí in damú eyo iyampon kayo ano Yisasi vaintá eriven máa sen inaemí, “Intefasá mo funtáádesá tetí Avo Uantan Dunan mo nanté tiferafuno.” \p \v 18 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tireti kákan Yerusaremí barufin orive mana vanta ma onante máa se vá mai vanta siameno, ‘Tesi yamú inka ádé iyái sesi eyo iyampon kayo vá en amápin mo Avo Uantan Dunan naran muno sen arú ano semantino’ vá teno. \v 19 Máa siran mai ma Yisasi siameiníen beni eyo iyampon kayo ano mo Avo Uantan dunan puntááden mino. \p \v 20-21 Máan turan inúpákesí iyain má tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo vá dunan nan takhoká Yisasi kumamen dunan niyáken temí, “Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Tiretin pinté mana ano sesi namuro ayampin téin tivían kain nono.”\fig Yisasi ma vei eyo iyampon kayo vá Avo Uantan Dunan nein mino.|alt="the last supper" src="CN01803B.TIF" size="span" loc="Mat 26:20-21" ref="MAT 26.20-21" \fig* \p \v 22 Máa síkan minó eyo iyampon kayo ano mai vaya iníden arunan en orera iyáken mana mana ano máa sen Yisasin inaemí, “Bafan noe, ída sen ne sin nono.” \p \v 23 \x * \xo 26:23 \xt Íbo 41:9\x*Máa sen orera iyákan béi evaránen temí, “Ma ma sen má ma ayan kain ma yunan dókifin araviyain mai anon téin namuro ayampin tivían kainten mino. \v 24 Tiyarafenu ano vompon dókifin tikharé einíen Banta Anin mano furinten mifo Banta Anin ma namuro ayampin ma avían amin nain banta ano kákan uman uron mi varanten mino. Be anóe ano véin ída kaen baré intin mai kama inté ein mino.” \p \v 25 Mai ma namuro ayampin ma Yisasin kain nain banta Yudasi ano máa sen béin inaemí, “Aru soe, séin nará tiya fono.” \p Síkan Yisasi véin tiamemí, “Eyantái se ono.” \s1 Yisasi Ma Vereti Vá Uvaini Vá Bei Eyo Iyampon Kayo Amein Baya Ino \r (Maki 14:22-26; Ruku 22:15‑23; 1 Korini 11:23-25) \p \v 26 Betí ankan ma niyákan Yisasi mana vereti orun máden Tiyarafenu susu siantáden kisiren eyo iyampon kayo amiyan temí, “Ma séin tu ifo siretí ankan máde nano.” \p \v 27 Niyákan mana uvaini kápi orun máden Tiyarafenu susu siantáden temí, “Tiretí ankan minó ano ma finte vá nano. \v 28 \x * \xo 26:28 \xt Eks 24:8; Yer 31:31-34; Sek 9:11; 1Ko 10:16\x*Para vara seyo, senti nare ma vanain nain manon minó nanin bantai ume arúantáden tiretin má ma manafin kasen ban\f * \fr 26:28 \ft Manáa vompon dókifin máa sikhen mino: \fq auyen kasen ban\f* maman ákona inten mino. \v 29 Téi siretin tiamiyá uno. Marákéi séi ída uvaini anu nan oriyaré maéi Sifóeni yafisimpin mi siretin má manafin auyen uvaini anu nanté uno.” \p \v 30 \x * \xo 26:30 \xt Ruk 22:39; Yon 18:1\x*Máa siran betí ankan mana monó ií daren kákan baru me ampiren Orifí anufá oren mino. \s1 Yisasi Ma Pita Nan Téin Oyan Timin Nono Sein Baya Ino \r (Maki 14:27-31; Ruku 22:31‑34; Yoni 13:36-38) \p \v 31 \x * \xo 26:31 \xt Yon 16:32\x*Oriven Yisasi vei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, “Tare inuran manan minó daná ten turá afoká intiya ma oniyasin mi siretíi mumunan eravinten mino. Mai van Tiyarafenui vompon dókifin máa sikhen mino: \q1 “‘Téi sipisipirá dafisin banta arurékun \q2 sipisipi kéká meren asuse en karan orera inten mino.’ \rq Sek 13:7\rq* \m \v 32 \x * \xo 26:32 \xt Mat 28:7, 16\x*Máan tinten mifo séi evaráné e mantaaré tiretin an uanté Karirifá oronté uno.” \p \v 33 Máa síkan Pita evaránen béin tiamemí, “Éin aurá ma mai yaná afoká intin ma vetíi mumunan eravintin ma éin me ampiren karan orera intí maé téi ída uron mi éin me ampenté uno.” \p \v 34 \x * \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Téi fura siré éin tiamiyá uno. Tare inuran manan kokore ída asikhantiya kanú manaú dádá ten nan ída afová ukhé uno sin nono.” \p \v 35 Máa síkan Pita véin tiamemí, “Ída ino. Téi en má purono van pasé ída éin afová ukhé uno, sé ída uron mi senté uno,” síkan minó eyo iyampon kayo ano máan baya ana sen oreraen mino. \s1 Yisasi Ma Ketsemaní Amúkein Baya Ino \r (Maki 14:32-42; Ruku 22:39-46) \p \v 36 Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá mana Ketsemani se siyain dunan anafin oriven maen betin tiamemí, “Tiretí ankan mará kumante sirá téi mesápá orivé mo simúkono.” \v 37 Máa siren Pita má Sebetin anin kanan má avíaren oriyáken be au kasiyan avádúan onákan ará uman den ben aufá ída kamaen mino. \v 38 \x * \xo 26:38 \xt Yon 12:27\x*Máan tiyáken betin tiamemí, “Téin tirá ma uman diyain mano ádé anantá téin tiruan purirí iyá umpo siretí ankan mará ten má ba vá dafiseno.” \p \v 39 Máa siren béi manáa nentá oriven barará o mátimen auná bara finí uren máa sen amúkemí, “Téin Tifóe oe, éi kanaí ma ukhantiya mai kápi sen pintena yo varano van mi séi iyá umpo éi ída vá tenti sinunu yakhafono. Ei anunu ana vá dakhafono.”\fig Eyo iyampon kayo ma aun bakharéin Yisasi avorein mino.|alt="Jesus waking up his disciples" src="CN01811B.TIF" size="span" ref="MAT 26.39" \fig* \p \v 40 Máa sen amúkuren Yisasi evaránen kanú manaú eyo iyampon baintá oriven onan auun bakharé íkan Pitan inaemí, “Ídá mana áau rá ten má dafíke onante rafono. \v 41 Akhenókain tiretimpin afoká intiya erave ankamin nampo siretí ankan dafíke vá amúkiya vano. Aú ano mai yana san asese ukhan mifo yan bukhafafin ída ákona van mino.” \p \v 42 Máa siren béi evaránen oriven máa sen amúkemí, “Tifóe oe, mai kápi ma ída yo vararí intí maé téi nanté umpo mai ei anunu ánain ná bákurono.”\fig Yisasi ma Ketsemaní dunan anafin amúkein mino.|alt="Jesus prays in the garden" src="cn01810B.tif" size="span" loc="Mat 26:42" ref="MAT 26.42" \fig* \p \v 43 Máa sen amúkuren ovaránen bei eyo iyampon kayo vaintá eriven onákan betin auunan ai eimpin auun bakharen mino. \v 44 Bakhan béi evaránen kanú manaú dádasí en oriven mo mai ma amúkein amúkirí anaen mino. \p \v 45 Amúkuren béi evaránen eyo iyampon kayo vaintá oriven máa sen betin tiamemí, “Tiretí ankan aun ná bakhé bayá avíkiyá ba rafono. Onano. Ume vanta kayo ayampin ma Banta Anin ma kain nain áauí inka en mino. \v 46 \x * \xo 26:46 \xt Yon 14:31\x*Mantá oró tifano. Namuro ayampin ma séin tivían kain nain banta masi inka eriyan mino.” \s1 Yisasini Namuro Kayo Ano Ma Véin Pákein Baya Ino \r (Maki 14:43-50; Ruku 22:47‑53; Yoni 18:3-12) \p \v 47 Yisasi mai vaya fara siyákan tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo finte Yudasin ne sin banta eren mino. Monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá ano siantan kokhon banta ano sópe vá karápuna vá bariyan uaren béin má eren mino. \v 48 Yudasi ano ma Yisasin aní intin pákan nain nan pefá máa sen tiamikharen mino, “Téi ma mo amónanuna vanta\f * \fr 26:48 \ft Mai amónan avúavá ma vain mai arona ma kamaen avábá in mino.\f* mai Yisasi ifo vá mai vanta vá pákano.” \v 49 Máa sirákaren béi manádá ainen Yisasi vaintá oriven temí, “Aru soe, inuran mino.” Siyan béin amónen mino. \p \v 50 Dafayoriyain má Yisasi máa sen béin tiamemí, “Tirona oe, éi ma varano van ereona yaná aine varano.”\f * \fr 26:50 \ft Mánáa vompon dókifin máa semí, \fq “Tirona oe, para éi mafá ere fono.”\f* \p Máa siyain má minó banta ano Yisasi vaintá oriven bein páken mino. \v 51 \x * \xo 26:51 \xt Yon 18:26\x*Pákiyain má mana vanta ano Yisasin má baren tópe orun danúaren mana monó ánon banta kékái ánon bantai yoran banta átaren tíkaan kurúdan barará eraven mino. \v 52 \x * \xo 26:52 \xt Esé 9:6; Rev 13:10\x*Eravíkan Yisasi máa sen béin tiamemí, “Ei sópe evaráneya veni anamumpin kuferano. Tópefó ma aruvin banta kéká tópe anon arintin purinten mino. \v 53 Téin nan ída kanaíen Tifóe vaípá ina intin kokhon tauseni enisori kayo siantantin eriven téin tiya inten minó té tiretí iniya rafono. \v 54 Téi ma máan tékun maen Tiyarafenui vompon dókifin ma séin turá afoká ino van ma siká ein baya ano ída kanaíen afoká inten mino. \p \v 55 \x * \xo 26:55 \xt Ruk 19:47; 21:37\x*Mai áaurá ana Yisasi mai vanta kéká máa sen tiamemí, “Téi mana aau vantá bákuyá tiretí ankan téin pákano van tópe vá karápuna vá mamareyá ere rafono. Ena ena yamú ma séi monó dafufin báké banasi monó baya siamiyákeya fará mai rákena séin ída fáke rafono. \v 56 Sakhanampa vanta ano ma vompon uvamádan baré ein mai kanái ino van mi mai yanasinta afoká en mino,” Yisasi ma máa sirákan maen minó eyo iyampon kayo ano Yisasin me ampiren karan oreraen mino. \s1 Yisasi Ma Kanisori Kéká Avorá O Mantein Baya Ino \r (Maki 14:53-65; Ruku 22:54‑55, 63‑71; Yoni 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Yisasi ma fákein banta kayo ano véin aviren monó ánon banta kékái ánon banta Kaiafasin amápin mo khaen mino. Mai namumpin man baya ma afová ukhein banta kayo vá banasii ánon banta kéká bá ano átaru ukharen mino. \v 58 Átaru ukhan Pita ano Yisasin bákuren oren mifo ída áde orinton nen táké en oriaren monó ánon banta kékái ánon bantai yafufin ódiven inte yanasá Yisasin aurá afoká inten nafi mai onano van dafisin banta kéká bá un kumanen mino. \p \v 59 Monó ánon banta kayo vá Kanisori kéká bá ano Yisasini mana aau yosiré mai anará béin aruan purono van kampun baya sin banta kéka san dosen mino. \v 60 Dosiyákan kokhon banta kayo ano eriven kampun baya kayofó ben aufin kurádiyan ten mifo ída mana aau kanaíen tian afoká uren mairá béin aruan purin nainíen mino. Máan tiyákan ínaimpáké kan banta ano eriven \v 61 \x * \xo 26:61 \xt Yon 2:19-21\x*máa semí, “Ma vanta ano Tiyarafenui kákan monó namun nan ‘téi kasaé barákuré kanú manaú damú ana evaráné uvaranté uno,’ sikharen mino.” \p \v 62 Máa síkan monó ánon banta kékái ánon banta ano e mantaven Yisasin máa sen inaemí, “Ma ma éin aufin kuráden tiyain baya kayo van éi náiesá tinte fono. Éi ídá mana vaya anona evaráne sinte fono.” \v 63 \x * \xo 26:63 \xt Ais 53:7; Mat 27:12\x*Máa síkan Yisasi ída mana vaya seimpin monó ánon banta kékái ánon banta ano véin tiamemí, “Para ma ayun ban oriyan bain Tiyarafenu avíkasá éi fura seya setin tisimeno. Éi Tiyarafenu ano ma aní ukhein bantá bákeyá Ben Anin ná ba fono.” \p \v 64 \x * \xo 26:64 \xt Íbo 110:1; Dan 7:13; Mat 24:30\x*Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Mai inka eyantái se ompo séi siretin tiamiyá uno. Ínaimpáké Banta Anin mano Minó Ákona Vain Tiyarafenui ayan kurompá kumamen inaru fáke konan daró erintiya onan nono.” \p \v 65 \x * \xo 26:65 \xt Mat 9:3; Yon 10:33\x*Máa siyain má monó ánon banta kékái ánon banta ano anú diyan bei au anamun bararó iyáken temí, “Béi Tiyarafenui varun bariyan mino. Tiretin má inikhen nan mi véi Tiyarafenui varun barein beyantái aau varanten mifo nái vará tetí ankan enádá bá manáa vanta arékun ná béini aau me sian amá inten nafino. \v 66 \x * \xo 26:66 \xt Riv 24:16; Yon 19:7\x*Ída ino! Tiretí ankan inte esá té iniya rafono.” \p Máa síkan betí ankan oovaren temí, “Béimpin aau van mifo vá arin purino!” \p \v 67 \x * \xo 26:67 \xt Ais 50:6; 53:5\x*Máa siren Yisasin aufen akhare siyan ayan daná ankamen mino. Inká ena kéká ano ápa ankamiyáken temí, \v 68 “Éi seya Tiyarafenu ano aní ukhein banta uno séiya ompo inte vanta kayo anó éin ankamiyan nafi mai kayo aví éi sakhanampaí eya setin tisimeno.” \s1 Pita Ma Yisasin Nan Ída Afová Ukhé Uno Sein Baya Ino \r (Maki 14:66-72; Ruku 22:56‑62; Yoni 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Máan tiyákan mai yafufin Pita kumantaré in mana yoran arinta ano veni áde eriven máa semí, “Kariri fáke vanta Yisasin má éi nore ono.” \p \v 70 Máa síkan Pita minó banta avorá temí, “Ída ino. Mai ma éi siyaona vaya séi ída afová ukhé uno.” \p \v 71 Máa siren ínaimpáké béi yafu onará oríkan ena yoran arinta ano ven ódaren mairá ma varé ein nanin banta máa sen tiamemí, “Ma vanta maen Nasaretíke Yisasin má baré ein banta ino.” \p \v 72 Máa síkan Pita evaránen asiká ayan befio uren temí, “Pura ódino! Téi ída mai vanta afová ukhé uno!” \p \v 73 Máa siren manáa vákan mairá ádé ma mantakharé ein banta kayo ano Pita vaintá eriven máa sen tiamemí, “Pura seya éi mai kéká pintena vantan banan en amen avaya ano éin inka maman dákó en mino.” \p \v 74 Máa síkan Pita ákonaen tiyáken, “Téi ída mai vanta afova ukhé umpo séi ma ída fura sékun maen ná Tiyarafenu ano séin uman timino,” ma siyain má ana kókore asen mino. \v 75 \x * \xo 26:75 \xt Mat 26:34\x*Kókore ma asiyain má Yisasi ma sikhá ein baya Pita ovaren me inen mino, “Kokore ma ída asikhantiya éi kanú manaú dádái sen nan ída afová ukhé uno sin nono.” Pita mai vaya ovaren me iniren barufá aravuven kákan ifíden mino.\fig Pita ma ifí dein mino.|alt="Peter weeps" src="cn01821B.tif" size="col" loc="Mat 26:75" ref="MAT 26.75" \fig* \c 27 \s1 Monó Ánon Banta Kéká Ano Ma Pairotin Ayampin Yisasin Kaein Baya Ino \r (Maki 15:1; Ruku 23:1-2; Yoni 18:27-32) \p \v 1 Do khakhiyain má pe ákura suron monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá ano Yisasin ma aruan purin nain baya sian damuáden mino. \v 2 Máan turan ínaimpáké ben ayantá damuren aviren kamanini ayafa vanta Pairotin ayampin mo khaen mino. \s1 Yudasi Ma Veyantá Aren Purein Baya Ino \r (Aposeri 1:18-19) \p \v 3 Namuro ayampin ma Yisasin amein banta Yudasi ano onákan kó tiantáden Yisasin aruan purono van iyaimpin béi arunan iyáken kokhon ineine uvákon mai ma monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá ano ma teti (30) siriva moní ma amikharé ein evaránen baren betin mo ameno van oren mino. \v 4 Mo amiyáken temí, “Ída mana aau vain bantan téi umeíéi siretin ayampin kaé uno.” \p Síkan betí evaránen béin tiamemí, “Mai éin nina yaná ifo ída setin tina yaná ino.” \p \v 5 \x * \xo 27:5 \xt Mat 26:14-15; Apo 1:18-19\x*Máa siyaimpin Yudasi mai siriva moní baren kákan monó namumpin mo karúdaren beyantá mo anan aren mino. \p \v 6 Monó ánon banta kayo ano mai siriva moní mamaren temí, “Ma moní mai vanta aruan purintáke miyan mifo setí ankan ída vá monó namunpintena moní bá manafiní erá man baya yurafuró tifano.” \v 7 Máa siren betí ankan baya sian damuaren bara kave ma uvaran banta kayo fintena mana vara miyaní uren mai vara maman enafáke vanta kayoi vanta masí in baraíen mino. \v 8 Máan turákan mai van mi mai vara aví den Nare Eravukhein Bara e sikhan mi saréa yere fara máa sen aví tiyan mino. \v 9 Máan ma ein manon pefá ma sakhanampa vanta Yeremaiyan oorá ma Tiyarafenu ano siádan baré ein mi fura sen afoká en mino. Béi máan mi sikharen mino: “Isareri kéká ano mai vanta teti (30) siriva monípói miyaní onté uno siren ma yan baré ein moníi vetí ankan baren oren mi \v 10 Bafan mano ma sisimikhá einíen mi mai monípóké bara kave uvaran banta kayoi vara o miyaníen mino.” \rq Sek 11:12-13; Yer 19:1-13; 32:6-9\rq* \s1 Yisasi Ma Pairotin Avorá O Mantein Baya Ino \r (Maki 15:2-5; Ruku 23:3-5; Yoni 18:33-38) \p \v 11 Máan tiyákan kamanini ayafa vanta Pairotin avorá Yisasi o mantavin béin inaemí, “Éi Yutan kayoi kin na fono.” \p Síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Eyo. Mai inka eyantá te ono.” \p \v 12 \x * \xo 27:12 \xt Ais 53:7\x*Máa síkan monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá ano kokhon bayafó Yisasin aufin kuráden ten mifo véi ída mana vaya anona evaránen ten mino. \v 13 Ída mana vaya siyaimpin Pairoti ano evaránen béin inaemí, “Ara ara vaya kayofó ma éin aufin kuráden ma vetí ankan tiyain mai éi ídá iniya fono.” \v 14 Máa síkan Yisasi ída mana vaya anona evaránen Pairotin tiamiyaimpin béi kákantá anomé inen mino. \s1 Pairoti Ano Ma Yutan Kéká Ayampin Yisasin Amein Baya Ino \r (Maki 15:6-15; Ruku 23:13‑25; Yoni 18:38b–19:16) \p \v 15 Ena ena oranará Avo Uantan Dunan ma Nan Damú ma erin maen banasi ano ma aví tein karavusin kamanini ayafa vanta ano útúantan oré iyan mino. \v 16 Maí damú mana kákan aau vanta Barabasin ne sin karavusifin bákan banasi ano afová ukharen mino. \v 17 Máan tukharé íkan banasi o átaru uvin Pairoti ano inaemí, “Iyen ná útúantékun ná tireti vaípá orino vará iya rafono. Barabasin nafi áa Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta Yisasin nafino.” \v 18 \x * \xo 27:18 \xt Yon 11:47-48; 12:19\x*Mai fara va Pairoti ano máa sen inaen naino. Béi afová ukhan monó ánon banta kéká auuyaniyáken Yisasin ará namu uantiyan kópin aviren erikhan mino. \p \v 19 Máa siren ma véi ma kó inin karáká kumantan maen be aná ano mana vaya máa siádan eremí, “Éi ída vá mai ma aau ída vain banta aurá mana avúavasí ono. Téi sare inuran mana kain ódákékun tirá uman diyá ineine iyá bá uno.” \p \v 20 Máa sirákan maen Barabasin ifáesin erinti vá Yisasin aruan purono vá teya Pairotin tiameno siren monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá ano vanasi arápiníen mino. \p \v 21 Máa siyákan kamanini ayafa vanta ano vetin inaemí, “Tiretí ankani anunu ano má kan banta finte inte vantá útúantékun ná orinten nafino.” \p Máa síkan minó nanin banta ano oovararen temí, “Barabasi ná útúantano!” \p \v 22 Máa síkan Pairoti ano vetin inaemí, “Mai Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta Yisasin intesá ino vará iniya rafono.” \p Máan ma siyain má minó ano oovararen temí, “Daa unkamádantá béin arono!” \p \v 23 Máa síkan Pairoti ano vetin inaemí, “Para vae. Béi nái auisá ukhen nafino.” \p Máa siyan mifo vetí ankan avádóden oovararen temí, “Daa unkamádantá béin arono!” \p \v 24 \x * \xo 27:24 \xt Diu 21:6-9\x*Avádóden oovariyáken Pairotin avaya ída iniríen banasi ano aruvin ádé eimpin béi manáa non dáden betin avorá be ayan tesé uren temí, “Ma vantai nare ano ída sen tiyantá banten mifo mai siretin nina yaná ino.” \p \v 25 \x * \xo 27:25 \xt Apo 5:28\x*Máa síkan minó nanin banta ano evaránen oovararen tiamemí, “Béini nare ano áesin ná tetin tina yanasá baren ná tetin tikhafanafin ná bano.” \p \v 26 Máan turen Pairoti ano Barabasin útúantan betí baípá oríkan inká aruvin banta kayo van tíkan Yisasin anan dafiyópó ankádan daa unkamádantá arino van betin ayampin amen mino. \s1 Aruvin Banta Kéká Ano Ma Yisasin Máká Máká Ein Baya Ino \r (Maki 15:16-20; Yoni 19:2-3) \p \v 27 Amíkan kamanini ayafa vantai aruvin banta kéká ano kamanin amápin Yisasin aviren múden minó ano ven maman aúban kaúden iyen eúken mino. \v 28 \x * \xo 27:28 \xt Ruk 23:11\x*Iyuven beni au anamun do yaváden mana nararé au anamun maman uanten mino. \v 29 Uantáden betí ankan mana ayankun anan máden anouren damuan kini kamamó ma einí uren ben ánontá afu uanten mino. Afu uantáden mana ayonta maman ayan kurompá pákaantáden aron kanan durafúden mátimiyan máa sen ben máká maáká iyan temí, “Yutan kayoi ákona kin noe, en aví daní iyá tiféuno!” \v 30 \x * \xo 27:30 \xt Ais 50:6\x*Máan turen ben aufen akhare siren mai ma véin ayampin pákaantan baré ein ayonta máden ben ánontá kokhon dádá ankamen mino. \v 31 Betí ankan minó ano véin máká maáká uren mai ma nararé au anamun ma uantákaré ein do yaváden beni au anamun evaránen uantáden daa unkamádantá aruan purono van aviren oren mino.\fig Aruvin banta ma Yisasin máka maáká ein mino.|alt="Jesus before Pilate" src="cn01827B.tif" size="span" loc="Mat 27:31" ref="MAT 27.31" \fig* \s1 Daa Unkamádantá Ma Yisasin Arein Baya Ino \r (Maki 15:21-32; Ruku 23:26‑43; Yoni 19:17-27) \p \v 32 Aviren oriyaren Sairiní baru rákeSaimonin ne sin banta ano aasá eriyá íkan aruvin banta kéká ano ódaren béin duvun íkan Yisasini yaa unkamádan ayaen baren oren mino.\fig Sairiníke Saimoni ano ma Yisasini yaa unkamádan ayaein mino.|alt="Simon of Cyrene carrying the cross" src="CN01835B.TIF" size="span" ref="MAT 27.32" \fig* \v 33 Baren Korkota e ma siyain barurá o unen mino. (Mai ví ma yákein mai Ánon Dampai Varu inon tikhen mino). \v 34 \x * \xo 27:34 \xt Íbo 69:21\x*Mairá moren betí ankan aí barasin uvarano van uvaini non máden mana íta yaná bá opé uren Yisasin amíkan béi naan óden mai non ifá en mino. \v 35 \x * \xo 27:35 \xt Íbo 22:18\x*Aruvin banta kéká ano Yisasin daa unkamádantá antópó aruren maen beni au anamun barano van mairá kati sen mino.\f * \fr 27:35 \ft Manáa Tiyarafenui vompon dókifin ena asotúin baya máa sikhemí, \fq “Betí ma mai au anumuntá ma kati sein manon” pefá ma sakhanampa vanta oorá ma sikhá ein bayai kanaíen mino.\f* \v 36 Máan turen mairá kumanten bentá dafíken baren mino. \v 37 Béin ma kó tiantein baya máa ven ánontá bompon uvaman kain baren mino. Mai vaya máa sen uvantaren mino: “MA YUTAN KAYOI KIN YISASI INO.” \v 38 \x * \xo 27:38 \xt Ais 53:12\x*Yisasini ádé umoyan bantá kanan arukharen mino. Mana anon ayan kurompá ma vain daa unkamádantá aren inká ena anon ayan ópá ma vain daa unkamádantá aren ukharen mino. \v 39 \x * \xo 27:39 \xt Íbo 22:7; 109:25\x*Máan turákan banasi ano ma onóbe enóbe iyáken béin ayanavan baya siyáken maen ánon karú darú iyan \v 40 \x * \xo 27:40 \xt Mat 26:61; Yon 2:19\x*temí, “Éi eyantá eyan aya ono. Éi kákan monó namun barákureya kanú manaú damú ana evaráne uvaran banta ono. Éi fura seya Tiyarafenu Anin ma vanteya mai yaa unkamádan táké me ampire varará erano.”\fig Yisasi ma yaa unkamádantá arein mino.|alt="Jesus crucified" src="CN01836B.TIF" size="span" loc="Mat 27:40" ref="MAT 27.40" \fig* \p \v 41 Monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein banta kayo vá banasii ánon banta kéká bá ano yere máan mana sen ayanavan baya semí, \v 42 “Béi ena kayo anan aya iyaren mifo véi ída kanaíen beyan aya iyan mino. Béi Isarerii kin ma vanten maen áesin daa unkamádan me ampiren erantí maéi setí ankan bentá mumunan ó tifantéuno. \v 43 \x * \xo 27:43 \xt Íbo 22:8\x*Béi Tiyarafenurá mumunan iyáken mi sen téi Tiyarafenu Anin muno siyaren mifo Tiyarafenu ano ma ven nan ma anunu ukhanten maen áesin mai saréa véin kanaíen aya ino. \v 44 Mai ma umoyan bantá kan ma yaa unkamádantá ben má aruran baré ein kanan mano yere vá béin ayanavan baya ana sen mino. \s1 Yisasi Ma Furein Baya Ino \r (Maki 15:33-41; Ruku 23:44‑49; Yoni 19:28-30) \p \v 45 Bayan aúbanasí íkan ma vara minó dun maren títipa ukhen ban áau eraven kanú manaú áauíen mino. \v 46 \x * \xo 27:46 \xt Íbo 22:1\x*Kanú manaú áauí irí iyákan Yisasi avádóden ovaraaren máa semí, “Eri, Eri rema sabaktani?” Mai vayai ana máan mi ukhen mino. “Tenti Tiyarafenu oe, senti Tiyarafenu oe, éi fará téin oyan timiya fono. \p \v 47 Manáa vanta ma mairá ádé mantakhá ein kéká ano mai vaya iniren temí, “Ma vanta ano Iraiyan mi ariyan mantino.” \p \v 48 \x * \xo 27:48 \xt Íbo 69:21\x*Máa siren mana ano savaen oren mómofen ma einí ukhein daná o máden uvainifin kain maifin pébin mana yankará damuren Yisasi nano van kain óden mino. \v 49 Kain ma ódiyákan manáa ano semí, “Iraiya ano véin me aya inain pimpá ifo áúke ódaré ono.” \p \v 50 Yisasi enádá avádóden oovariyain má beni aunan kípan puren mino. \p \v 51 \x * \xo 27:51 \xt Eks 26:31-33; Ibu 10:19-20\x*Mai áaurá ana kákan monó namumpin ma kuran baré ein davaráe ano yanté kafasen barápá morúden maman kaníen mino. Máan tíkan bara khaya iyain má kákan onámaná kayo ma varé ein kauren oreraen mino. \v 52 Máan tiyain má banta masí kayo khayosen oriaren duvavin Tiyarafenui kantasí ukhein nanin bantai ma fefá púkaré ein kéká ano e manten mino. \v 53 Ínaimpáké Yisasi ma evaránen e mantavíkan maen betí ankan masí me ampiren kantasí ukhein baru Yerusaremí afoká íkan kokhon mano vetin onen mino.\fig Kákan monó namun pinte yavaráe ma aúban kafasein mino.|alt="Temple curtain is torn" src="CN01843B.TIF" size="span" loc="Mat 27:53" ref="MAT 27.51" \fig* \p \v 54 Aruvin banta kayoi ayafa vanta vá aruvin banta kéká bá ano Yisasintá dafíkaren onákan bara khayain minó danasí iyaimpin moéken kákantá akhokho van uren beti máa semí, “Ma vanta fura sen Tiyarafenu Anin mi varen mino.” \p \v 55 \x * \xo 27:55 \xt Ruk 8:2-3\x*Kokhon nanin kayo ano ma Yisasin aya ono van ma Kariri fáké béin bákuren erikharé ein nanin kayo ano manáa nentá mantakhen oniyan baren mino. \v 56 Maifin ma mantakharé ein nanin kéká mai kákan baru Makdaráke Marian má Yemisin nú Yosepin nú anóe Maria má inká Sebeti anin kanan anóen mái varen mino. \s1 Yisasin Ma On Aimpin Masí Ein Baya Ino \r (Maki 15:42-47; Ruku 23:50‑55; Yoni 19:38-42) \p \v 57 Inupasí iyákan Aramatiá baru rákena moní banta Yosepin ne sin mano eren mino. Béin má mai mana Yisasini eyo iyampon mi varen mino. \v 58 \x * \xo 27:58 \xt Diu 21:22-23\x*Baren mi Yisasin au amintí barano van béi oren mo Pairotintá ina íkan Pairoti ano aruvin banta kayo van Yisasin au Yosepin ameno sen mino. \v 59 Yosepi ano Yisasin au máden avusese en efanten ukhein davaráe fóké úke en mino. \v 60 \x * \xo 27:60 \xt Ais 53:9\x*Mai masí Yosepi ano manáa vanta kéká tíkan ompin boraádan baré íkan mai aimpin mo khauren mana kákan onámaná baébaé uan ain oyirá iyáden oren mino. \v 61 Makdaráke Marian má ena Maria má ano mai masí ádé kumanten oniyan baren mino. \s1 Masíká Ma Aruvin Banta Kéká Dafíkaré ein Baya Ino \p \v 62 Sabati rákena yaná ma Útavin Damú orivíkan ená damú\f * \fr 27:62 \ft Ená damú maen mai Sabati yamú ino.\f* monó ánon banta kéká bá Farasisi kayo vá ano Pairotin o onen mino. \v 63 \x * \xo 27:63 \xt Mat 12:40; 16:21; Mak 9:31; 10:33-34; Ruk 9:22; 18:31-33; Yon 2:19-21\x*O ódaren betí ankan máa sen ben tiamemí, “Kákan banta oe, mai kampun banta ano ma fara váken maen kanú manaú damú ma orivintí téi evaráné e mantanté uno ma sikharé ein baya van mi seti ovaré me ineine iyá tiféuno. \v 64 Máa sikhan mifo éi sesin ná masí oyirá ákonaen áta urantin ná kanú manaú damú orino. Ída ma máan tesin maen beni eyo iyampon kayo ano ven au e umoyan uaren béi inka evaránen purin pinté e manten mino sintin mai kampun baya ano fefá ma véi sikharé ein kampun baya esantaren mo kákaní inten mino.” \p \v 65 Máa síkan Pairoti ano evaránen betin tiamemí, “Tiretí ankan aruvin banta kéká tesin ná mai masíká dafisino. Tiretí oreya vá mai masíká ma ákona ono ma se iniyaona yanasisá mo ono.” \v 66 Máa sirákan betí ankan oren mo mai masí oyirá ákonaen áta uren aruvin banta kayo síkan mai masíká dafisen mino. \c 28 \s1 Yisasi Ma Evaránen E Mantein Baya Ino \r (Maki 16:1-8; Ruku 24:1-12; Yoni 20:1-10) \p \v 1 Sabati yamú kípavin esé araí in damú ákura suron áau eunono van iyákan Makdaráke nanin Marian má ena Marian má masíká onano van oren mino. \p \v 2 Oriyain má manádá kákantá bara khayá íkan Bafani enisori ano inaru me ampiren eraven masí oyi rákena onámaná do vaébaé uan kaúden mai yaró kumantaren mino. \v 3 Kumantan mai enisori aufáke afayu ma fanu seiní iyákan inká beni auí daná ano efanten uron en mino. \v 4 Máan tíkan betí ankan oniyan avinantan nan iyain má mai ákona ano minó aruvin banta kéká do ankaman karúdan barará baren orera uven purin banta kayo an den mino. \p \v 5 Máan tukhan enisori ano maí kan nanin tiamemí, “Tiré kanan ída vá akhokho van ono. Mai ma yaa unkamádantá ma arein banta Yisasin nan doseno van mi eriyan ná téi afová ukhé uno. \v 6 \x * \xo 28:6 \xt Mat 12:40; 16:21\x*Béi ída mafin ban mino. Pefá ma véi sikaré einíen béi inka e mantakhen mifo véi ma vakharé ein takhópin eriveya onano. \v 7 “dare aine evaráne ore vá beni eyo iyampon kayo vá mo máa se siameno, ‘Béi inka furin pinté evaránen e mantakhein tiretin an uanten Karirifá o vantiya mai fákena o onan noná’ mai vaya siretin tiamintói eré uno.” \p \v 8 Máa síkan míkan nanin mano akhoko van uren ainen masí me ampiren beni eyo iyampon kayo siameno van amusin iyan tavaen oren mino. \s1 Yisasi Ma Mákdaráke Nanin Marian Avorá Dákó Ein Baya Ino \r (Maki 16:9-11; Yoni 20:11-18) \p \v 9 Oriyá íkan Yisasi ainen manádá aasá afoká uven temí, “Ákurá ino.” Máa síkan míkan beni ádé oriven ben arantan bana fákaren míkan mano ventá monó tiyan aví daníen mino. \v 10 \x * \xo 28:10 \xt Mat 26:32\x*Monó tirákan Yisasi vékan máa sen tiamemí, “Tiré kanan ída vá akhokho van iyáke ore vá te sifá tiváeyan mo siamesin Karirifá oriven maifá kena vá ten tonano. \s1 Masí Oyirá Ma Yafiká ein Banta Kékái Vaya Ino \p \v 11 Míkan nanin mano ma oriyaintena aruvin banta kéká ma masíká dafíkaré ein pinté manáa ano kákan barufin ódiven mai ma afoká ein baya máa monó ánon banta kéká tiamen mino. \v 12 Tiamíkan monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá ano mai aruvin banta kéká kokhon moní amiren\fig Monó ánon banta kéká ano ma aruvin banta kéká moní amein mino.|alt="priest giving money to soldiers" src="cn01858B.tif" size="col" ref="MAT 28.12" \fig* \v 13 temí, “Mana ano ma siretin inainti maeya máan ná teno, ‘Setí ankan inuran tuun baverunaren beni eyo iyampon kayo ano ven au e umoyan baren oren mino.’ \v 14 Kamanini ayafa vanta ano ma mai vaya inintí maé tetí ankan mai vaya ven má puntádékuya sireti ída aau varan nono.” \v 15 Aruvin banta kéká ano mai moní mamaren kákan banta kayoi vaya ánain dakhafen mino. Máan tíkan mai vaya ano minó Yutan kayofin orera uvin mai vaya sen eriyaré íkan taréa yere fara mai vaya sé iyan mino. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Ákona Yoran Amein Baya Ino \r (Maki 16:14-18; Ruku 24:36‑49; Yoni 20:19-23) \p \v 16 \x * \xo 28:16 \xt Mat 26:32\x*Tiyan míkan mifo sirantan mana orun kádan (11) eyo iyampon kayo ano Karirifá oren Yisasi ma veti nan mai anurasá orono ma sikharé ein anurá o unen mino. \v 17 O unaven ma vetí ankan Yisasin oniyáken bentá monó tiyan aví daníen mifo manáa ano kan ineine iyaren mino. \v 18 \x * \xo 28:18 \xt Yon 13:3; Efe 1:20-22\x*Máan tiyákan Yisasi veti vaintá eriven tiamemí, “Inaru ráke yaná bá bara ráke yaná bá dafisino van Tiyarafenu ano minó ákona séin inka simen mino. \v 19 \x * \xo 28:19 \xt Mak 16:15-16; Apo 1:8\x*Máan tukhein nará tiretí ankan oriveya vá minó nanin banta maman tenti eyo iyamponí ureya vá be Afóen má be Anin má beni Kantá Aunan má avíkasá betin monó non péantano. \v 20 Péantáde vá tiretin ma ameruna vaya kayo vá betin afova amiresin ná mai ánain bákurino. Téi fura sé tiretí ankan má ena ena yamú bá oriyá bákun mi yamú mo akhení inten mino.”