\id LUK - Agarabi NT [agd] (Papua New Guinea) -2011 bd \h Ruku \toc1 RUKUNI KAMA VAYA INO \toc2 Ruku \toc3 Ruk \mt1 RUKUNI KAMA VAYA INO \mt2 (Ruku) \imt1 Rukuni Kama Vaya Ma Uvanteí Pákenai Afova Vaya Ino \is1 Ma vompon ma uvantein banta ino. \io1 Ena anan pinte vanta Ruku ayofan banta vákan ma minó ano anunu iyan ma inká Porini kama arona váken ma ven má manápá non ma monó dorarí iyá ein manon ma vompon uvanten mino. \is1 Uvarein orana ino. \io1 AD sikisti-tu (62) fin ma Kama Vaya Varen Orin Banta (Aposeri) Kayoi Yoran Bompon ída uvanten mino. Manáa afova vanta kéká ano siyáken AD fifti-eiti (58) ráké sikisti (60) fin ma Sisareá barurá ma Porin karavusií ukhá ein damúi ma vompon uvantan mino. Máan tukhan mi Yisas Karaisini Kama Vaya vá Baya ma Varen Orin Banta (Aposeri) Kayoi Yoran Avúavá bá bompon ma uvaran danasinta vá maí damú anan ovare evare uan átaru ukhen mino. \is1 Ma vompon ma uvantein baru ino. \io1 Kiriki varafin ma vain baru Ákaia safi áa Sisarea safin uvanten nen ten inikhen mino. \is1 Ma vompon ma uvaman amikhein kéká ino. \io1 Ída afová ukhé tiferuna vanta Tiofirasin mifo kákan ineine maen Kiriki varafin ma vain kéká bá inká ena anan kéká ma monó tiyain kayofin má ino. \is1 Nái ana vará ma vompon uvanten nafino. \io1 Yisasini yoran ma oniyáken afová ukhá ein kéká anon mai yoran nan tian amá ukhen mino. \c 1 \s1 Rukuni Esé Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 1:1 \xt Apo 1:1\x*Kákan banta Tiofirasi oe. Pefá kokhon banta kayo ano Yisasi ma setin aúbaná afoká uádakaré ein daná baya van uvaman one one iyaren mino. \v 2 Mai yaná avúavá ma afokáin ma ontaré ein banta kayo mai Tiyarafenui yoran banta kayon bákan esé anará ma afokáin ma onein daná bayan uvaman tetin timen mino. \v 3 Máan tukhein nan mi séi yere ayá damú ina uré mai vaya ana kamaé afová uréi ma funtákein bompon uvaman amé uno. \v 4 Pefá ma siamikharé ein baya mai fura vaya ino seya yankáde afová ono van mi ma vompon uvaman amé uno. \s1 Yoni Monó Non Péantan Banta Ma Kain Nain Baya Ino \p \v 5 Eroti ma Yudia kayoi kini ukhá ein damú Abiya ma monó ánon bantaí ukhan maen mana monó doran banta Sekaraiyan ne sin banta vákan ben aná Erisabeti Eronini kéká pintenan baren mino. \v 6 Békanan Tiyarafenu avorá puntáken minó man baya ánain dakhafiyáken Bafan oo yaiyen puntáden Tiyarafenu avorá baren mino. \v 7 Békanan ayokhuvini ukharen mifo Erisabeti a naniní ukhan míkanan ída iyampon kaúkaren mino. \p \v 8 Maná damú Sekaraiyani monó ánon banta kéká ano monó namumpin mo yorarí iyákan Sekaraiya má maifin Tiyarafenu avorá doriyaren mino. \v 9 \x * \xo 1:9 \xt Eks 30:7\x*Maí damú monó doran banta kayo ano yanka iya iya uren asíka vá ayá danka kayo vá ma yanufin nain banta anon mun monó namumpin Tiyarafenu íkun uan aminten mino sirákan\f * \fr 1:9 \ft Danka yanufin avúavá mai kati ma siyainíi ukharen mino.\f* Sekaraiya ano ayá danka yanú dan béin tiantan monó namumpin óden mino. \v 10 Íkun uantan áauí iyákan kokhon nanin banta ano monó barurá átaru ukhen amúkiyan mino. \p \v 11 Amúkiyákan Sekaraiya vaintá mana Bafani enisori ano mai ma kama aunka íkun uantan takhó ádé afoká uven ayan kurompá mantakhan mino. \v 12 Mantakharéin Sekaraiya mai enisori ma onen anú diyan akhokho van en mino. \v 13 Akhokho van íkan mai enisori ano Sekaraiyan máa sen tiamemí, “Ída vá akhokho van ono. Tiyarafenu ano eni amúkin inka inen mino. En aná Erisabeti afon iyampon kainten mifo ven avisá Yoni ne se vá aví dano.” \v 14 Mai iyampon ma afoká inain damú éin ará ano kama intiya amusin esin maen kokhon nanin banta ano yere moéken amusin intin maen \v 15 \x * \xo 1:15 \xt Nam 6:2-3\x*béi Bafan auufen kákan bí baranten mino. Be anóen amúpin ma vantin Kantá Áunan mano ven aúpin bíkanten mifo véi ída vá uvaini vá óen non má nano. \v 16 Béi anon kokhon Isareri nanin banta ará maman baéden evaránen betí ankani Bafan Tiyarafenu vaípá aviren orinten mino. \v 17 \x * \xo 1:17 \xt Mar 3:1; 4:5-6; Mat 17:11-13\x*Béi Iraiyani ákona vá avúavá bá mamaren Bafan an uanten oriven maen mo ve akhafana vá be afóeyan má ará maman manafiní uantanten mino. Máan tuantáden maen man baya ma átakharéin kékái ineine maman puntáden kama ineine ma vain kayo an daantanten mino. Béi vanasi maman arakhoku urantin Bafani erin nan ave inten mino.” \p \v 18 Síkan Sekaraiya evaránen máa sen enisori siamemí, “Téi intesá uré mainá afoká inten mino siré éini vaya afová onte rafuno. Te síbasu afova nanin bantan bá uno.” \p \v 19 \x * \xo 1:19 \xt Dan 8:16; 9:21\x*Máa síkan mairá enisori ano máa sen tiamemí, “Téi Kebrieri uno. Téi Tiyarafenu auufen manté iyarunan bákan mi Tiyarafenu anon tisintá ma kama vaya éin tiameno van eré uno. \v 20 Ineno. Tenti vaya ma éi ída mumunan eonafá éin oo uman dantiya éi ída vaya sin basin mi mai yaná afoká inten mino. Beni yamusí ma intin mi senti vaya ano yákó inten mino.” \p \v 21 Minó nanin banta ano Sekaraiya monó namumpin ayáká bákan ave ukhen bavakon kokhon ineine en mino. \v 22 Ínaimpáké monó namun pinté Sekaraiya ekhuven barufá eraven béi ída vaya semí. Máan tíkan betí ankan afová en ten mino. “Mai monó namumpin ben avorá ena yaná afoká ukhan ayampó ana avavé navé iyáken oo uman dan ída vaya siyan mino.” \p \v 23 Ínaimpáké Sekaraiyani yoran kípan be amá barufá oren mino. \v 24 Orikharé íkan ínaimpáké be aná Erisabeti amú basí en mino. Amú basí uven dan manápá biyontá umeraren baren Erisabeti sian páman en mino, \v 25 “Bafan mano séin avábá usinten mino. Mai avábá ano vanasi avorá ten tiyave yo arútinten mino.” \s1 Yisasin Ma Kain Baya Ino \p \v 26 Erisabetin dan manápá ifo afápá mana un kádan biyon esantavin Tiyarafenu ano enisori Kebrierin tiantan Kariri varafá Nasaretí barufá oren mino. \v 27 \x * \xo 1:27 \xt Mat 1:16, 18\x*Oren mana Kin Devitini anan pintena vanta Yosepin ne sin banta amikharé ein arinta Marian ne sin ída mana vanta vá bakharé ein arinta vaípá enisori ano oren mino. \v 28 Mairá Kebrieri véi vaintá onó ben máa semí, “Anasi oe, bayan mino. Bafan mano éin má ban mino. Tiyarafenu ano éin moékentá avu uren éin kama uanten mino.” \p \v 29 Síkan Maria mai vaya iniren anú duren mai nái vayá ten nafino siren kokhon ineine en mino. \v 30 Máan tíkan mairá enisori ano máa sen Marian tiamemí, “Maria oe, ída vá éi akhokho van ono. Tiyarafenui anunu ano éi má ban mino. \v 31 \x * \xo 1:31 \xt Ais 7:14; Mat 1:21-23\x*Ineno. Éi amúbasí ukhareya mana afon iyampon kain nono. Kaúde vá mai iyampon avisá Yisasi ne vá teno. \v 32 \x * \xo 1:32 \xt 2Sa 7:12, 13, 16; Ais 9:7\x*Béi ayafa vanta vantin béi nan Moéken Dan Bain Tiyarafenu Anin mino siyantin Bafan Tiyarafenu ano véin maman be anafu Devitin an den kiní uantanten mino. \v 33 Kiní uantádantin béi Isareri kékái kin bantin maen beni yafisin doran mano fara van oriyan ban ída kípanten mino.” \p \v 34 Máa síkan Maria evaránen enisori inaemí, “Intesá uren ná mai ná afoká intéi vae séi ída vanta manté uno.” \p \v 35 Máa síkan enisori ano evaránen béin tiamemí, “Kantá Aunan mano éimpin erivintin Moéken Dan Bain Tiyarafenui ákona ano éi má banten mino. Máan tukhantin mai iyampon ma ínaimpá kainona ano kantasí ukhein bantan bantin ben nan Tiyarafenu Anin ne sinten mino. \v 36 Afová ukha ono ei kéká pintena nanin Erisabetin nan ma a nanin báken iyampon ída kainten mino siyan mifo mai saréa véi afovaí uvein pimpá amú basí ukharéin dan manápá ifo afápá mana un kádan biyon orikhein afon iyampon mi kainten mino. \v 37 \x * \xo 1:37 \xt Esé 18:14\x*Para vara seyo, minó danápin Tiyarafenu ano kanaí inten mino.” \p \v 38 Máa síkan Maria evaránen temí, “Téi fura sé Bafani yoran nanin muno. Éi ma sisimeona mai veni anunu ifo vá maina sá dákó ino,” síkan enisori ano Marian me ampiren oren mino. \s1 Maria Ano Ma Erisabetin Onano Van Beni Varufá Orein Baya Ino \p \v 39 Manáa yamú orivin Maria e manten Yudiá barafá anu yompin bain barufin oriven \v 40 Sekaraiyan amápin ódiven Erisabetin nan mo vayan ne sen mino. \v 41 Erisabetin nan ma vayan mino ma sein baya ma Erisabeti iniyain má ana ven amúpin ma vain iyampon mano káusen ódiven eraven iyain má Kantá Aunan mano véin aúpin bíken mino. \v 42 Máan tíkan béi avádóden oovaren temí, “Tiyarafenu ano éin kama uanten mi ena nanin kayo ano ma variyain mai avu moéken esantakhein avun éin amen mino. Máan tukhein mi en amúpin ma vain mai iyampon má ano yere Tiyarafenui avu varen mino. \v 43 Téi iyé bákun ná tenti Bafan anóe ano se varunafá eriyan nafino. \v 44 Para vara seyo, éi ma sen nan bayan mino sená ma iniyaruna vá anan ten timúpin ma vain iyampon mano amusin iyáken káusen ódiven eraven en mino. \v 45 Mai ná Bafan mano afoká inten mino siyáke mumunan e ompo mai vará éi amusin nono.” \s1 Mariani Í Ino \p \v 46 \x * \xo 1:46 \xt 1Sa 2:1-10\x*Máa síkan Maria máa sen ídemí, \q1 “Ten tirá ano Bafan aví daní iyan \q2 \v 47 ten taunan mano moéken Ten Tiyain Tiyarafenu van amusin iyákái \q1 \v 48 séi veni yoran nanin mi váké paen danái vaken mifo \q2 véi sen nan iniren mi séin kamaen tarisari ein mi \q1 saréa fi ínaimpáke safi vanasi ano sen nan Tiyarafenu ano kákan amusin amikhein nanin mino sinten mino. \q2 \v 49 Tiyarafenu Minó Ákona Vain mano kákan danasintan ten turá afoká uren ten tiyaen mifo \q2 béin avisá kantasí ino. \q1 \v 50 \x * \xo 1:50 \xt Íbo 103:13, 17\x*Beni aránaópá ma orein nanin banta ma avábá uanté iyain mano \q2 sare ma vain nanin banta vá ínaimpáké ma afoká inain nanin bantafin má dere máan mana en oriyan bantin \q1 \v 51 \x * \xo 1:51 \xt 2Sa 22:28\x*béin ayan mano kákan dorarí ukhantin \q2 beyan nan ma kákan muno siren be aví ma yaní iyá inain mai nanin banta yo siantantin orera iyantin \q1 \v 52 \x * \xo 1:52 \xt Yop 5:11; 12:19; Íbo 147:6\x*ákona kin kéká maman bara finí uren \q2 aví ma ída vain banta kayo maman daníen mino. \q1 \v 53 \x * \xo 1:53 \xt Íbo 34:10\x*Nanante vanante ma iyá ein kayo véi kokhon kama yaná póké kanaí uanten \q2 kama yaná ma kokhon kain baré ein kéká do siantan para oríkan \q1 \v 54-55 \x * \xo 1:54-55 \xt Esé 17:7; Íbo 98:3; Mai 7:20\x* Abaraamun má be ana akhá bá ma avábá onté uno síkhá ein baya van béi ovaren me iniyáken \q2 bei Isareri nanin banta ayaen mino.” \p \v 56 Máa sen ídaren béi Erisabetin má kanú manaú biyontá baren me afaen bei varufá oren mino. \s1 Yoni Monó Non Péantan Banta Ma Kain Baya Ino \p \v 57 Erisabetini iyampon kain damú afoká íkan béi afon iyampon kaen mino. \v 58 Kaúdákan mana varu ráke nanin banta vá bei kékábá ano Tiyarafenu ma Erisabetin avábá uantein nan iniyáken béin má minó ano amusin en mino. \p \v 59 \x * \xo 1:59 \xt Esé 17:12; Riv 12:3; Ruk 2:21\x*Amusin urákan dan manápá ifo afápá kanú manaú un kádan damú orivíkan mai iyampon au khaviyan be afóen avavaníden Sekaraiya ne seno van aviran eríkan \v 60 be anóe ano, “Ída ino. Ben aví Yoni ne vá teno,” semí. \p \v 61 Máa síkan minó ano véin tiamemí, “Ída Yonin bí tetimpin bain mino.” \p \v 62 Máa siren betí ankan ayampó ana avavé nave iyáken be afóentá mai iyampon avi san inaen mino. \v 63 Inaíkan béi vetí ankan nan mana vompon ma uvaran dóki vare ereno síkan baren meran mairá bompon máa sen uvaremí, “Ma iyampon aví Yoni ino,” sirákan betí ankan anú duren kokhon ineine en mino. \v 64 Máan tiyain má Sekaraiya oo saferen baya siyan Tiyarafenu aví daníen mino. \v 65 Máan tiyain má beni varu ráke kayo ano mai yaná ma afoká ein ódaren akhokho van uren e siádan Yudiá barafin anufá ma vain barufimpá oreraen mino. \v 66 Bafani ákona ano véin má bákan minó nanin banta ano mai vaya iníden anúden orera iyan temí, “Mai iyampon ínaimpá interená inten nafino.” \s1 Sekaraiyani Í Ino \p \v 67 Mai iyampon afóe Sekaraiyan aúpin Kantá Aunan mano vikavíkan sakhanampa vaya máa sen mino: \q1 \v 68 \x * \xo 1:68 \xt Íbo 72:18\x*“Bafan avisá daní ó tifano. Béi Isareri nanin bantai Ayarafenu ino. \q2 Béi ma varará eraven barará nanin banta kama uren ume fintena evaránen avíken mino. \q1 \v 69 \x * \xo 1:69 \xt Íbo 18:2\x*Tetin evaránen tivirano van bei yoran banta Devitini kéká pintena \q2 béi mana ákona vanta maman dákó uáden mino. \q1 \v 70 Pefá ma vei kantasí ukhein sakhanampa vanta kayo oorá ma sikhá einíi en mino. \q1 \v 71 \x * \xo 1:71 \xt Íbo 106:10\x*Béi ma siyáken namuro ayan pintena vá tetin ma ará namu usintiyain kéká ayan pintena vá ma evaráné tivirano van ma sikhá ein mi yákó en mino. \q1 \v 72 \x * \xo 1:72 \xt Esé 17:7; Íbo 105:8-9\x*Tetin tináuyan arunan uren aya ukharen mino. Pefá ma manafin kasukhen ban kantasí ukhein baya ma veyantá tikharé ein mai van béi ovaren me inen mino. \q1 \v 73 \x * \xo 1:73 \xt Esé 22:16-17\x*Tetin tinafu Abaraamun avorá ma ayan befiyó uren ódino fura sé uno ma véi sikharé ein danái saréa setimpin afoká en mino. \q1 \v 74 Ma mai ma véi iyáantan baré ein mino. Béi ano namuro ayan pintena setin tivían ádun kaintí báké \q2 ída feran beni yorarí ó tifanté uno. \q1 \v 75 \x * \xo 1:75 \xt Tai 2:12-14\x*Ena ena yamú béin avorá teti kantasí é puntáké ana vá bá tifano. \q1 \v 76 \x * \xo 1:76 \xt Ais 40:3\x*Mai van mi se sanin noe, ínaimpá éi nan Moéken Dan Bain Tiyarafenui sakhanampa vanta ino siyantiya \q2 éi ano Bafani an uante oreya aa uvisin nono. \q1 \v 77 \x * \xo 1:77 \xt Yer 31:34\x*Bei vanasi evaránen aviran nain afova amiresin \q2 betí ankani ume arúantanten mino. \q1 \v 78 \x * \xo 1:78 \xt Ais 60:1-2\x*Para vara seyo, Tiyarafenu ano vei sarisarifói máan tinten mino. \q2 Mai maen Yisasi ano kakhan an den Tiyarafenu vaípáké teti vaípá eranten mino. \q1 \v 79 \x * \xo 1:79 \xt Ais 9:2\x*Minó nanin banta ma anukheimpin báken \q2 ma umefin purein an dakhein mai on mano kakhaantantin \q1 ará kusin aintá oró tifanté uno.” \p \v 80 Ínaimpá mai iyampon e anoní íkan Kantá Aunan mano véin aúpin bikhavíkan kámá barafá o van damú afoká íkan e unen Isareri nanin bantafin dákó eren mino. \c 2 \s1 Yisasin Ma Kaein Baya Ino \r (Matiu 1:18-25) \p \v 1 Sisa Okastasi ano ma Romu kamanini ánon bantaí ma ukhein pimpá Romu kamanin mano ma yafíkein barafin ma vain nanin banta minó avisá bompompin uvarano siren ákona vaya siádan oreraen mino. \v 2 Mai yaná afoká ein mai Kuiriniasi ma Sirian barafin kamaniní ukharé ein damúi esé araíen afoká en mino.\f * \fr 2:2 \ft Yudiá baru maen Siriá barafin mi van mino.\f* \v 3 Máa siyaimpin kamani ano aví barano van minó nanin banta ano evaránen betíi varu anará oreraen mino. \p \v 4 Orera iyákan Devitini kéká pintena vantan Yosepi maen Kariri varafá Nasaretí barurá baren e manten Devitini varu anará Yudiá barafá Betariamú oriyáken \v 5 ben ma varano van tiantan ma váein arinta Maria amúbá baré íkan kamani ano aví barano van avíaren oren mino. \v 6 Békanan o varéin Maria inamun nan iniyaimpin \v 7 miyaní ma uren baran namun bíkakhen ída afokhan baimpin me khoen kao amápin óden mun esékena afon iyampon kauren davaráe yo úkuren kaoi yunan nan dókifin kaen mino.\fig Maria ma Yisasin kaein mino.|alt="Mary gives birth to Jesus" src="CN01617b.tif" size="col" ref="Ruk 2.7" \fig* \s1 Sipisipirá Dafisin Banta Kéká Bá Enisori Kayo Vái Vaya Ino \p \v 8 Mai inuran maen mai varu akhempá manáa sipisipirá dafisin banta kéká ano sipisipirá dafíkaré íkan \v 9 Bafani enisori ano veti vaintá eriyain má Bafani kakhan mano vetin eúkuádan akhokho van en mino. \v 10 Akhokho van iyain má enisori ano vetí ankan máa sen tiamemí, “Tiretí ankan ída vá akhokho van ono. Téi kama vaya varé tiretin tiameno van mi eré umpo mai kama vaya ma minó nanin banta ano ma ininten moéken amusin inten mino. \v 11 Tare inuran manan Devitini varufin mana nanin mano afon iyampon kaein mai iyampon manon tiretin ayainten mino. Béi Bafan mi vákan Tiyarafenu ano ven nan mi minó nanin banta evaránen avirante ne sikharen mino. \v 12 Máan tukhantiya ma yanákái véin o ódeya afováin nono. O onesin maen davaráe yo úkuren kaoi yunan nan dókifin asédantin banten mino.” \p \v 13 Máan ma siyain má manádá ainen inaru fáké iyankaforen enisori kéká bá ano mai enisori vaintá afoká uven Tiyarafenu aví daníen máa semí, \q1 \v 14 \x * \xo 2:14 \xt Ruk 19:38\x*“Dan uró bain Tiyarafenu avisá daní ono. \q2 Be ma aní ukhein nanin banta ano vá ará kusin masá barará bano.” \p \v 15 Máan turen mai enisori kéká ano ma inarufá evaránen ódivíkan maen sipisipirá ma yafisin banta kéká ano vetiyan ten oreraemí, “Eritifé ma ma Bafan mano ma setin tisimein baya ánain dakhafé mai yaná ma Betariamú barufin ma afoká ukhein o onátifano,” siren \v 16 betí ankan ainen oriven Yosepin nú Maria nú mo yosiádaren onákan mai iyampon kaoi yunan nan dókifin asédan bakharen mino. \v 17 Bakharé íkan betí ankan mai iyampon oniyáken enisori ano ma vetin tiamikhá ein baya sian páman íkan \v 18 mai vaya ma inein kéká ano kokhon ineine iyan maen \v 19 \x * \xo 2:19 \xt Ruk 2:51\x*Maria mai vaya kayo inian be aúpin kaúden iniyan baren mino. \v 20 Máan turen sipisipirá dafisin banta kéká ano evaránen oriyáken mai ma enisori ano siamin iniren ma onein dana san Tiyarafenu aví daní iyáken amusin uanten mino. \s1 Yisasin Ma Au Kharen Bafan Amein Baya Ino \p \v 21 \x * \xo 2:21 \xt Ruk 1:31\x*Dan manápá ifo afápa kanú manaú un kádan damú orivíkan mai iyampon au khaiyáken pefá ma ve anóen arápin ída afoká ukhan ma enisori ano ve anóen tiamikhá einíen Yisasin bí amen mino. \p \v 22 \x * \xo 2:22 \xt Riv 12:1-8\x*Mosesini man baya ano ma sikhá ein damú afoká íkan Yosepin nú Maria nú ano Bafan avorá avusesein doran dóan kípiyan mai iyampon Bafan mo ameno van békanan Yerusaremí barufá aviren oren mino. \v 23 Mai ma orein mai man baya ano máa sikhan mino, “Mana nanin mano ma esékena ain iyampon ma kaúden maen ná mai iyampon Bafan aníen ná eni kéká pinte ino siren ná mai iyampon mo amino.” \rq Eks 13:2, 12\rq* \m \v 24 Amiyan kankanan kukhofá nun nafi kukhun nafi varen mo íkun uan ameno van Yerusaremí monó namumpin oren mino. \rq Riv 12:8\rq* \s1 Simioni Ano Ma Yisasin Avu Amein Baya Ino \p \v 25 Maí damú mana Simionin ne sin banta Yerusaremí báken mumunampin béi funtákan Kantá Aunan mano ven aúpin bíkakhan Isareri nanin banta ma ará kusiantáden ma evaránen aviran nain banta onano van ave ukharen mino. \v 26 Kantá Aunan mano véin pefá tiamemí, “Éi ída furin para vasin mi Bafani vanasi ma evaránen aviran nain banta yákó intiya onan nono.” \v 27 Bafani man baya ano ma sikheiníen Yosepin nú Maria nú ano Yisasin aviren monó namumpin ódiyákan Kantá Aunan mano Simionin aviren maifin múdan \v 28 mai iyampon un daumaren Tiyarafenu aví daní iyáken máa semí, \q1 \v 29 “Bafan noe, fefá éi ma siáden nan baré einí eya \q2 ei yoran banta saréa áesin ná ará kusin masá orino. \q1 \v 30 \x * \xo 2:30 \xt Ais 52:10; Ruk 3:6; Tai 2:11\x*Banasi ma ayaino van ma aní ukhá eona mai inka se suu fóké oné uno. \v 31 Mai minó nanin banta ano onano van utaan kaúkare ono. \q1 \v 32 \x * \xo 2:32 \xt Ais 42:6; 49:6; 52:10\x*Mai véi mana on mi vain ena anan nanin banta kakhaan táden maen \q2 Eni Isareri kéká kákan bí aminten mino.” \p \v 33 Máa síkan mai iyampon nan ma Simioni sein baya van be anóe afóe ano anú diyan kokhon ineine iyákan \v 34 \x * \xo 2:34 \xt Ais 8:14; Mat 21:42; 1Pi 2:8\x*Simioni vetin avu uantáden mai iyampon anóe Marian máa sen tiamemí, “Tiyarafenu ano ma iyampon nan mi siyan béi anon kokhon Isareri nanin bantai eraven ankamin má ena kokhon Isareri nanin bantai e mantan mái mana aní banta vantin banasi ano véin oyampá baya sinten mino. \v 35 Máa siyantin béi ano vanasii aúpá ineine maman dákó intin éin dere vaenati ano arápin kéká inten mino.” \s1 Sakhanampa Nanin Ana Ano Ma Yisisin Nan Tiyarafenun Tusu Siantein Baya Ino \p \v 36 Asani anan pinte Fanuerin araun mana sakhanampa nanin Ana varen afovaí ukharen mino. Béi ve avafun má dan manápá ifo afápá kan un kádan oranará baré íkan \v 37 be avafu fúbin eiti fo (84) oranará baré báken ena ena inuran má bayan má ída monó namun baru me ampiyan maen manáa yamú dunan auraren Tiyarafenurá amúkiyáken beni yoran pákaren baren mino. \v 38 Maí damú ana véi má dere vetíi ádé eriven Tiyarafenu susu siantiyan Yerusaremí nanin banta ma Tiyarafenu ano evaráné aviranté uno sikhan ma afoká intí onano van ma iyá ein nanin banta kayofin mai iyamponi vaya sian dákóen mino. \s1 Yosepin Má Be Aná Bá Yisasi Má Ma Evaránen Nasaretí Barufá Orein Baya Ino \p \v 39 \x * \xo 2:39 \xt Mat 2:23\x*Bafani man baya ano ma sikharé einíen Yosepin nú Maria nú ano mai yoran dóan kíparen bei varufá Karirí barafin Nasaretí oren mino. \v 40 O vákan mai iyampon ákona vá e anoní iyákan Tiyarafenui avábá ano ve má bákan kama ineine ano véimpin bíken mino. \s1 Yisasi Ma Tiyan Míkan Mifo Sirantan Kan Orun Kádan (12) Oranaí Uven Ma Yerusaremí Monó Namumpin O Vá Ein Baya Ino \p \v 41 \x * \xo 2:41 \xt Eks 12:24-27; 23:14-17; Diu 16:1-8\x*Minó oranafin ma Avo Uantan Dunan Nan Damú ma erin maen be anóe afóe Yerusaremí oriyaren mino. \v 42 Tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) oranaí Yisasi ukharen betin anóe afóen má anafu aráoni avúavá ánain dakhafen Avo Uantan Dunan Nan Damú oren mino. \v 43 Orikhá íkan Avo Uantan Dunan ma Nan Damú kípavíkan Yisasi ma Yerusaremí bain ída afová en onanton be anóe afóe evaránen barufá oren mino. \v 44 Oriyáken be anóe afóe ma inein mano Yisasin nan be arona kayo vái oriyan mino ana siren ída ve nan dosin mana vayan orivíkan ínaimpá be nan mo yose me yose iyan mana varuráké ma orikharé einta safi arona kayora safi me inae inae en mino. \v 45 Békanan dosivaen ída onarí iyaimpin evaránen Yerusaremí mo yoseno van oren mino. \v 46 Békanan dosiyan kanú manaú damú orivíkan béi monó namuni yafufin arú kayo aúbaná kumanten betí ankan ma sein baya iniyáken manáa vaya evaránen betimpin inauren iniyan baré íkan o onen mino. \v 47 Beni vaya ma inein banta kéká ano veni afova vá inain baya vá ma evaránen tiyain ma san anúden oreraen mino.\fig Yisasi ma kákan monó namumpin afova vaya sein mino.|alt="Jesus teaches in the temple." src="CN01648B.tif" size="col" ref="Ruk 2.47" \fig* \v 48 Békanan ma Yisasin o onen kákantá anú diyáken be anóe máa sen béin tiamemí, “Tanin noe, éi fará ma avúavá afóe rasan usintenará berasan tirá ano uman diyasá éin nan dosiyare rafuno.” \p \v 49 Máa síkan béi evaránen békanan tiamemí, “Pará te nan dosé no vae séi se sifóen\f * \fr 2:49 \ft Manáa Tiyarafenui vompon dókifin ena asotúin baya máa sikhen mino, \fq “se sifóeni yoran mi varanté umpo…”\f* amái vanté umpo ídá tiré kanan afová ukhe fono.” \v 50 Máa síkan mai ma véi siyain baya ana ída vékanan afová en mino. \p \v 51 \x * \xo 2:51 \xt Ruk 2:19\x*Máan turen ben avíaren betí evaránen Nasaretí oren o váken be anóe afóe ma sein baya máa iniren oo yaiyiyákan inká Yisasi ma sein baya máa ve anóe ano maman aúká kaúden pákaan ákonaen mino. \v 52 \x * \xo 2:52 \xt 1Sa 2:26; Pro 3:4\x*Máan tiyáken Yisasi e anoní íkan beni afova ano mo kákaní íkan Tiyarafenu vá minó barará nanin banta vá ano moéken béin nan anunuen mino. \c 3 \s1 Monó Non Péantan Banta Yoni Ano Ma Yisasini Aa Uvíden Puntáantein Baya Ino \r (Matiu 3:1-12; Maki 1:2-8; Yoni 1:19-28) \p \v 1 Sisa Taiberiasi ano ma Romú barafá ma kiní ukhan tiyan míkan mifo sirantan dan manápá orun kádan (15) oranaí ma iyákan inká Pontiasi Pairoti ano Yudiá barafá kamaniní ukhein damú anan Eroti Antipasi ano Karirí barafá kamaniní ukhan ben afá Firipi ano Ituriá bá Tarakonitisí bara vái yafisiní in mi inká Risaniasi ano Abiriní barafá dafíkan \v 2 ma ukhein damú anan Aanasin nú Kaiafasin nú ano monó ánon banta kékái ánon bantá kaní ukhan maen Sekaraiyan anin Yoni ano vanta ída van kámá barafá bákan Tiyarafenui vaya ano véimpin eren mino. \v 3 \x * \xo 3:3 \xt Apo 13:24\x*Erivíkan béi Yodení non akhempá ma vain baru kayo fimpá oriven banasi siamemí, “Ará baédesin Tiyarafenu ano siretí ankani ume ampiantá dantiya vá non barano.” \v 4 Sakhanampa vanta Aisaiya ano máa sen bompon uvantaremí, \q1 “Kámá bara fáké mana vanta ano oovaren máa sinten mino, \q1 ‘Bafani aa uvídeya \q2 funtarano. \q1 \v 5 Masisí ma ukheimpin bara kaesin édavintiya \q2 anuyon kayo úan avaí eya \q1 aa ma koren ukhein maman puntareya \q2 namu ma ukheimpin kama uresin ná \q1 \v 6 Tiyarafenu ano ma evaránen minó nanin banta ma aviran dorarí ma inain mai minó anon onanten mino.’” \rq Ais 40:3-5\rq* \p \v 7 \x * \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x*Máa siyákan kokhon nanin banta ano Yoni vaintá monó non péantano van eríkan betí ankan máa sen tiamemí, “Eeeee, tiretí ankan namu osafáe akhafana ompo iye anó tiretin afova amikhayá Tiyarafenui aran naná ma siretin amaniná ereno van iyain nan karan orono van iya rafono. \v 8 \x * \xo 3:8 \xt Yon 8:33, 39\x*Tiretí ankan ma fura seya ará baédante vá beni aran ná iran nompo siretí ída vá ‘teti Abaraamun akhafana uno’ seno. Téi siretí ankan tiamé uno. Tiyarafenu ano kanaíen ma onámaná kayo sintin Abaraamun akhafanaí inten mifo \v 9 \x * \xo 3:9 \xt Mat 7:19\x*ída ma kamaen aran iran nain daa ana sikaren ira sarano van Tiyarafenu ano fefá tasume anafin kain ban mino.” \p \v 10 Máa síkan banasi ano Yonini vaya iniren máa sen béin inaemí, “Mai setí náisá onte rafuno.” \p \v 11 Máa síkan Yoni evaránen betí ankan tiamemí, “Kankanan au anamun ma yákanona ano ída ma yákan nain ná mana au anamun amesin ná dunan ma yákanona vá dere ano máan mana vá ono.” \p \v 12 \x * \xo 3:12 \xt Ruk 7:29\x*Takisi varan banta kéká ano yere non barano van erikharen betí máa sen inaemí, “Aru soe, setí intesá ótifante rafuno.” \p \v 13 Máa síkan Yoni evaránen betin tiamemí, “Tiretí ankan ma takisi variyákeya vá kamani ano ma sin nain mai máa ana vá bareya ída vá mairá manáa mo asotú ono.” \v 14 Máa síkan manáa aruvin banta kéká bá ano yere Yonin inaemí, “Tetí ankan náisá ótifante rafuno.” \p Síkan Yoni vetin tiamemí, “Tiretí ankan ída vá banasi namu uante vetíi moní máká tire umoyan bareya ída vá betí ankan kampun kó tiantáde moní bare vá kamani ano ma miyan amin nain mai máa moní ana vá amusin iya varano. \p \v 15 Máa síkan banasi ano Yonin oniyáken betí ankan kokhon ineine uren be nan mai ma Tiyarafenu ano ma varará nanin banta evaránen aviranten mino ma sikharé ein mai vanta ino sen inen mino. \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Apo 13:25\x*Máan ineine iyákan Yoni evaránen betí ankan máa sen tiamemí, “Téi non máa fói siretin péantiyá umpo sen toyampá ma eriyaini ákona ano senti ákona moéken esantakhá téi ída funtákeruna ída kanaí é matimé beni arantan anumun anan útufonté umpo véi Kantá Aunan má irafó bái siretin monó non péantanten mino.\fig Miyan ída van doran banta ano ma vei ayafa anantan anamun ayufiyain mino.|alt="Slave untying his master’s sandals." src="LB00294B.TIF" size="col" ref="Ruk 3.16" \fig* \v 17 Kákan poki ma ayampin pákakhein banta an daven béi ereno van iyain ma eriven maen bei uviti namun pintena aitan má asuí ma ukhein ma yo ínáan karúdaren uviti o éke e éke uren bei uviti namumpin kauren aítan má asuí ma ukhein má ída yusimin irafin taman kaurinten mino.” \v 18 Yoni ano kokhon baya kayofó banasi ará mantano van Tiyarafenui kama vaya siamiyaren mino. \s1 Eroti Ano Ma Yonin Karavusifin Kaein Baya Ino \p \v 19 \x * \xo 3:19 \xt Mat 14:3-4; Mak 6:17-18\x*Eroti ma kamaniní ukhen maen be aváen aná Erodiasin ma yafein má ena kokhon aauí ma ukhá ein masan Yoni ano vanasifin páman uren asirákan iniren \v 20 Eroti moéken ena vá namu avúavasíen Yonin pákaan karavusifin kaen mino. \s1 Yoni Ano Ma Yisasin Monó Non Péantein Baya Ino \r (Matiu 3:13-17; Maki 1:9-11) \p \v 21 Kokhon nanin banta ma non bariyákan Yisasin má dere non mamaren amúkiyain má inaru ona yivíkan \v 22 \x * \xo 3:22 \xt Yon 1:32\x*Kantá Aunan mano kukhofá nun an daven ámaren Yisasin ánontá e yomaniyain má inaru fáké máa sen oovaren temí, “Éi sen tanin uron mono. Téi éin nan moéké tinunu ukhé éi nan timusin iyá uno.” \s1 Yisasin Anafu Yan Ma Ayun Man En Erikheí Pákena Vaya Ino \r (Matiu 1:1-17) \p \v 23 \x * \xo 3:23 \xt Ruk 4:22; Yon 6:42\x*Yisasi ma teti (30) oranaí ma uven bei monó doran araí íkan banasi ano ma inein mano véi nan Yosepin anin mino sen iniyákan \q1 Yosepi mai véi Erin anin mino. \q1 \v 24 Eri maen Matatin anin bákan \q1 Matati maen Rivain anin bákan \q1 Rivai maen Merikin anin bákan \q1 Meriki maen Yanain anin bákan \q1 Yanai maen Yosepin anin mino. \q1 \v 25 Yosepi maen Matatiasin anin bákan \q1 Matatiasi maen Amosin anin bákan \q1 Amosi maen Naumin anin bákan \q1 Naumi maen Esirin anin bákan \q1 Esiri maen Nakhain anin mino. \q1 \v 26 Nakhai maen Matin anin bákan \q1 Mati maen Matatiasin anin bákan \q1 Matatiasi maen Semenin anin bákan \q1 Semeni maen Yosekin anin bákan \q1 Yoseki maen Yodan anin mino. \q1 \v 27 Yoda maen Yoananin anin bákan \q1 Yoanani maen Resan anin bákan \q1 Resa maen Serubaberin anin bákan \q1 Serubaberi maen Siaritierin anin bákan \q1 Siaritieri maen Nerin anin mino. \v 28 Neri maen Merikin anin bákan \q1 Meriki maen Adin anin bákan \q1 Adi maen Kosamun anin bákan \q1 Kosamu maen Erimadamun anin bákan \q1 Erimadamu maen Erin anin mino. \q1 \v 29 Eri maen Yosuan anin bákan \q1 Yosua maen Eriesan anin bákan \q1 Eriesa maen Yorimin anin bákan \q1 Yorimi maen Matatin anin bákan \q1 Matati maen Rivain anin bákan maen \q1 \v 30 Rivai maen Simionin anin bákan \q1 Simioni maen Yudan anin bákan \q1 Yuda maen Yosepin anin bákan \q1 Yosepi maen Yonamin anin bákan \q1 Yonami maen Eriakimin anin mino. \q1 \v 31 Eriakimi maen Mereanin anin bákan \q1 Mereani maen Menan anin bákan \q1 Mena maen Matatan anin bákan \q1 Matata maen Netanin anin bákan \q1 Netani maen Devitin anin mino. \q1 \v 32 \x * \xo 3:32 \xt Rut 4:17-22\x*Deviti maen Yesin anin bákan \q1 Yesi maen Obetin anin bákan \q1 Obeti maen Boasin anin bákan \q1 Boasi maen Saromonin anin bákan \q1 Saromoni maen Nasonin anin mino. \q1 \v 33 Nasoni maen Aminadapin anin bákan \q1 Aminadapi maen Ramun anin bákan \q1 Ramu maen Arinin anin bákan \q1 Arini maen Esaronin anin bákan \q1 Esaroni maen Peresin anin bákan \q1 Peresi maen Yudan anin mino. \q1 \v 34 Yuda maen Yekopun anin bákan \q1 Yekopu maen Aisakin anin bákan \q1 Aisaki maen Abaraamun anin bákan \q1 Abaraamu maen Teran anin bákan \q1 Tera maen Nahon anin mino. \q1 \v 35 Nao maen Serukun anin bákan \q1 Seruku maen Reun anin bákan \q1 Reu maen Perekin anin bákan \q1 Pereki maen Eberin anin bákan \q1 Eberi maen Seranin anin mino. \q1 \v 36 \x * \xo 3:36 \xt Esé 11:10-26\x*Serani maen Kainanin anin bákan \q1 Kainani maen Apaksatin anin bákan \q1 Apaksati maen Siemin anin bákan \q1 Siemi maen Noan anin bákan \q1 Noa maen Ramekin anin mino. \q1 \v 37 Rameki maen Metuseran anin bákan \q1 Metusera maen Inokin anin bákan \q1 Inoki maen Yaretin anin bákan \q1 Yareti maen Maararerin anin bákan \q1 Maarareri maen Kenanin anin mino. \q1 \v 38 \x * \xo 3:38 \xt Esé 4:25-26\x*Kenani maen Enosin anin bákan \q1 Enosi maen Setin anin bákan \q1 Seti maen Adamun anin bákan \q1 Adamu maen Tiyarafenu anin mino. \c 4 \s1 Ban Anon Mano Ma Yisasin Akhenóka Ein Baya Ino \r (Matiu 4:1-11; Maki 1:12-13) \p \v 1 Yisasi Yodení non me ampiren oríkan Kantá Aunan mano véin aúpin bíkaaren aviren kámá barafá oríkan \v 2 Yisasi foti (40) yamú dunan ída nanton arafan bákan Ban Anon mano véin akhenóka uan onen mino. \p \v 3 Ban Anon mano máa sen béin tiamemí, “Éi fura se Tiyarafenu Anin ma vanteya ma onámaná tesin ná beretií ino.” \p \v 4 Máa síkan Yisasi véin evaránen tiamemí, “Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikhen mino, ‘Banasi ano veretirá ana ída fara ayun ban ákona varé iyan mino.’” \rq Diu 8:3\rq* \p \v 5 Máa síkan Ban Anon mano Yisasin do aviren dan bain anurá mun kaúden minó ákona vara kayo ma ma varará bain aníen mino. \v 6 Aní iyáken Ban Anon mano véin máa sen tiamemí, “Ma vara kayo éin amiré éin ákona amé kuyá dafisiyáke kákan bí baran nono. Minó danasinta sen tinan bain téi ma sinunu onunan amenté uno. \v 7 Amenté umpo aron durafúde matimeya ma sentá monó tiresí maé mai yanasinta minó éin amenté uno.” \p \v 8 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikhen mino, ‘Ei Bafan Tiyarafenurá ana vá monó tiante vá beya aránaópá ana vá bano.’” \rq Diu 6:13-14\rq* \p \v 9 Máa síkan Ban Anon mano Yisasin do aviren Yerusaremí monó namun amontá mun kaúden béin máa sen tiamemí, “Éi fura se Tiyarafenu Anin ma vanteya ma má amon táké káuseya aravono. \v 10 Mai fara vara seyo, Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikhen mino, \q1 “‘Béi vei enisori kéká tiantantin \q2 éintá dafían ákona inten mino.’ \q1 \v 11 Ákonaen entá dafíben ayan dóki uvídantiya \q2 mai yaró aravesin onámaná ano ída arantampin un peranten mino.’” \rq Íbo 91:11-12\rq* \p \v 12 \x * \xo 4:12 \xt 1Ko 10:9\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikhen mino, ‘Éi ída vá ei Bafan Tiyarafenu akhenóka ono.’” \rq Diu 6:16\rq* \p \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Ibu 2:18; 4:15\x*Ban Anon mano ma Yisasin akhenóka uan kíparen me ifá en orein ená damusan o ave en mino. \s1 Yisasi Ma Karirifá Monó Doran Mo Araí Ein Baya Ino \r (Matiu 4:12-17; Maki 1:14-15) \p \v 14 Kantá Aunani ákonará Yisasi evaránen Karirí barafá oríkan mai varafin ma vain nanin banta ano véi ma o vain baya iniren afová en oreraen mino. \v 15 Béi monó átaru namu kayofin ódiven monó baya siamiyákan banasi ano iniren ben aví daníen mino. \s1 Nasaretí Nanin Banta Ano Ma Yisasin Oyan Amein Baya Ino \r (Matiu 13:53-58; Maki 6:1-6) \p \v 16 Béi ma araraká baren e anoní ukhaein mai Nasaretí barufá orikharen bei avúavá baren Sabati yamú monó átaru namumpin ódiven monó bompon dankafono van orun mantavíkan \v 17 sakhanampa vanta Aisaiyani vompon dóki varen mo amíkan béi kaváden máa ma sikhein baya yankafen mino. \q1 \v 18 “Minó daná ma ída vain kéká Bafan mano vei kama vaya siamino van \q2 téin aní uran Beni Kantá Aunan mano sen má ban mino. \q1 Karavusifin ma vain nanin banta siamékun karavusi útufiyantin \q2 auu ma yufúkukhein auu kama iyantin \q1 ena kéká ano ma vetí ankan maman bararasí uren ma uman amiyain má kípantin ino van mi \q2 téin tisintá eré uno. \v 19 Bafan mano ma vei vanasi kama inain damú inka afoká en mino sen tian dákó ino van mi véi sen tisintá eré uno.” \rq Ais 61:1-2\rq* \p \v 20 Máa siren Yisasi vompon dóki evaránen dádaren mai vompon dókirá ma yafisin banta amiren kumamíkan minó nanin banta ano yovariyáden béin mana urú onen mino. \v 21 Oniyákan béi máa sen betí ankan tiamemí, “Tiyarafenui vompon dóki ano ma sikhá ein bayan tiretin átaren mano inka inin mai yaná taréa afóken mino.” \p \v 22 \x * \xo 4:22 \xt Ruk 3:23; Yon 6:42\x*Máa síkan betí ankan Yisasin aví daní iyáken mai ma kama vaya kayo ma ven oo fenté eriyain nan kokhon ineine en orera iyáken betí máa semí, “Ma vanta Yosepin anin mi vá tetí afová ukhé umpo intesá uren ná ma kama vaya kayo siyan nafino.” \p \v 23 Máa síkan Yisasi máa sen tiamemí, “Minó nanin banta ano ma siyain baya ma mádeya mae sireti se nan, ‘Ayofan banta oe, éi eyantá e au kama ono’ seya sisimiyákeya ‘éi ma Kapeniamú ma vareona avúavá ma setí inikheruna mai ei varu anará barano van muno.’” \p \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Yon 4:44\x*Máa siren béi evaránen betí tiamemí, “Téi fura uron mi siré tirétin tiamé umpo mana sakhanampa vantai varu rákena nanin banta ano ída ven avaya iné iyan mino. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt 1Ki 17:1, 7\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno fefá Iraiyani yamú be avafun ná púbíkan kokhon baré nanin kéká bákan inarurá á pákaran kanú manaú orana ifo yan manápá ifo afápá mana un kádan biyontá ída á dákan kákan anan afoká íkan minó barufá arafanan en orera iyákan \v 26 \x * \xo 4:26 \xt 1Ki 17:8-16\x*Tiyarafenu ano Iraiyan ída Isarerí baré kéká baípá tiantan oren mifo véin Serefatí barufá Saidonii varafin mana ve avafu fefá púkein baré nanin baípái siantan oren mino. \v 27 \x * \xo 4:27 \xt 2Ki 5:1‑14\x*Máan tukharéin inká ena sakhanampa vanta Iraisa ma varé ein damú ana amon dana aí bain kéká Isarerifin kokhon bíkakhá ein pintena mana vanta au ída evaránen kamaen mifo Siriá banta Namanin beyaká anan aya íkan amon dana aí kípen mino.” \p \v 28 Máa síkan monó átaru namumpin ma varé ein nanin banta kayo ano mai vaya iniren moéken aran nan en mino. \v 29 Aran nan uaren mai varu anu yontá baré íkan Yisasin do siantan mai varu finté ekhuven aravíkan béin ayafin avékaan karúdano van do yarifen oren mino.\fig Banasi ano ma Yisasin ayafin avékano van ein mino.|alt="People want to throw Jesus over the cliff." src="CN01680B.TIF" size="col" ref="Ruk 4.29" \fig* \v 30 Darifen oriyain má Yisasi mai nanin banta aúbaná oriaren mai aya oyi ráke me ampiren oren mino. \s1 Yisasi Ma Namu Aunan Do Siantein Baya Ino \r (Maki 1:21-28) \p \v 31 Karirí barafá Kapeniamú barurá béi orun baren Sabati yamú monó baya araíen banasi siamen mino. \v 32 \x * \xo 4:32 \xt Mat 7:28-29\x*Tiamiyákan béi ma siyain monó baya ano ákona vá eriyákan minó nanin banta ano iníkan aví bain banta ano ma siyainí iyaimpin minó ano anúden oreraen mino. \p \v 33 Maí damú mana namu aunan mano fákakhein banta ano mai monó átaru namumpin un baren avádóden bádiyan máa semí, \v 34 “Nasaretíke Yisasi oe, éi ída vá tétin namu ono! Tetí éin afová ukhé uno. Éi Tiyarafenui mana kanta suron mono.” \p \v 35 Máa síkan Yisasi mai namu aunan máa sen asemí, “E avaya fakareya mai vanta aú pinté entavono,” síkan namu aunan mano mai nanin banta avorá mai vanta maman barará aséden béin me ampiren oriven ída uman amen mino. \p \v 36 Máan tíkan minó nanin banta ano anú duren betiyan ten oreraemí, “Aii! Ma nái vayá tiyan nafino. Ákona uron ukhein bayafó béi síkan namu aunan kayo ano ven oo yaiyen oriyan mino.” \v 37 Máan turákan mai ma Yisasi varein avúavá baya ano ainen minó mai varafin oreraen mino. \s1 Yisasi Ma Pitan Aná Anóen Ayofein Baya Ino \r (Matiu 8:14-15; Maki 1:29-31) \p \v 38 Yisasi mai monó átaru namun me ampiren Saimonin amápin oríkan Saimonin aná anóen aufá irakharo uaren aí uádan bakharéin béin ayaino van betí ankan Yisasin inaen mino. \v 39 Ina íkan Yisasi ádé o mantaven aí ano mai nanin me ampiren orino van ákonaen baya síkan aí orivin mai nanin mano manádá orun mantaven betíi yunan taren mino. \s1 Yisasi Ma Kokhon Nanin Banta Ayofein Baya Ino \r (Matiu 8:16-17; Maki 1:32-34) \p \v 40 Áau ma yo úbefen eravíkan banasi ano ara ara aí ma vain kéká Yisasi vaintá aviren ere ere íkan béi mana mana aurá ayan kaúantádan betí ankan evaránen kamaen mino. \v 41 \x * \xo 4:41 \xt Mat 8:29; Mak 3:11-12\x*Máan turen Yisasi namu aunan kayo yo siantan kokhon nanin banta ma me ampiren oriyáken máa sen oovaren mí, “Éi Tiyarafenu Anin mono.” Máa síkan béi vetin asiren baya ída sino van airo ananí uanten mifo mai fara va ino varará nanin banta ma evaránen avirano van ma Tiyarafenu ano aní ukharé ein mai vantan béi vákan betí afová ukhan mino. \s1 Yisasi Ma Ena Varu Kayo Fimpá Monó Dorarí Ein Baya Ino \r (Maki 1:35-39) \p \v 42 Pe ákura suron Yisasi mai varu me ampiren mana vanta ída van akhempá oren mino. Orivíkan banasi ano ven nan dosen oren o ódaren betin ída véi me ampiren orino siren ayópá ono van en mino. \v 43 Ayopá ono van íkan béi máa sen betin tiamemí, “Téi ena varufimpá basá orivé Tiyarafenui yafisin pintena kama vaya minó nanin bantafin tiamino van mi véi sen tisintá erikhé uno.” \v 44 \x * \xo 4:44 \xt Mat 4:23\x*Máa siren Yudiá barafá ma minó barurá bain monó átaru namun kayo fimpá oriven monó baya vanasi siamen mino. \c 5 \s1 Yisasi Ma Pitan Nan Base Karúdare Noyana Fákano Sein Baya Ino \r (Matiu 4:18-22; Maki 1:16-20) \p \v 1 \x * \xo 5:1 \xt Mat 13:1-2; Mak 3:9-10\x*Maná damú Yisasi Kenesaretí non akhempá mantakharé íkan\f * \fr 5:1 \ft Mai Kenesaretí non má Kariri non má mana non mino. Kan bí ifo mana non mana ino.\f* kokhon nanin banta ano véi vaintá ere ere uven Tiyarafenui vaya siamintin ineno van béin maman aúban kaúden iyen eúken mino. \v 2 Iyen eúkukhan Yisasi mo onákan kankanan noyana arin boti non akhempá bákan mai voti kanampin ma noyana ariyain banta kéká ano vase sesé iyan mino. \v 3 Máan tiyákan Yisasi mana Saimonini votifin ódiven béin tiamin mai voti avékan manáa nompin orivin mai votifin kumanten monó baya vanasi siamen mino. \p \v 4 Monó baya sian kíparen ínaimpáké béi Saimonin máa sen tiamemí, “Ma voti vareya mesan non aúbaná oriveya vase karúdesin nompin aravintiya noyana fákano.” \p \v 5 \x * \xo 5:5 \xt Yon 21:3-8\x*Máa síkan Saimoni evaránen temí, “Bafan noe, inuran tákéi o vase karúdé erékun me kakhá ída mana vá noyana fáké umpo en oo yaiyé base karúdanté uno.” \p \v 6 Máa siren base karúdarákan noyana ano mai vase víkaaren dákaríen mino. \v 7 Base víkaaren dákarí iyaimpin ena votifin ma varé ein kéká arákan erin mai votifin má noyana yaiman kaúdan mikánan boti víkaaren nompin orun peraríen mino. \p \v 8 Saimon Pita ma mai yaná oniyáken maen Yisasin arantampin mo aron kanan durafúden mátimen temí, “Bafan noe, séi ume vanta umpo sen ampireya orono.” \v 9 Máa siren béin má be arona vanta kayo vá ano mai noyana kayo oniyáken moékentá anúden orera íkan \v 10 Sebetin anin kan Saimoni arona Yemisin nú Yonin nú bá anú diyákan Yisasi máa sen Saimonin tiamemí, “Ída vá akhokho van ono. Tare ráké araí eya éi vanasi avían timin nono.” \v 11 \x * \xo 5:11 \xt Mat 19:27\x*Máa siran betí ankan mai voti vá mai yanasinta vá baren non akhempá me khaúden Yisasin bákuren oren mino. \s1 Amon Dana Aí Bain Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Matiu 8:1-4; Maki 1:40-45) \p \v 12 Mana varurá amon dana aí bain banta varen Yisasin onen barará amupáké baven berai semí, “Bafan noe, éi ma anunu iyanteya séin tu kama usintano.” \p \v 13 Máa síkan Yisasi ayan dan orin béin au aruviyan máa sen tiamemí, “Téi sinunu iyá umpo éi kama ono,” síkan mai vantai amon dana aí ma varé ein manádá kípen mino.\fig Yisasi ma amon dana aí mantá ein banta ayofein mino.|alt="Jesus heals a leper." src="CN01683B.TIF" size="col" ref="Ruk 5.13" \fig* \p \v 14 \x * \xo 5:14 \xt Riv 14:1-32\x*Mai vanta ma Yisasi ayofaren maen ákonaen tiamemí, “Ma avúavá ma en aurá afoká ein mai ída vá mana vanta siameno. Mosesi ma sikhá einí eya vá monó doran banta avorá e au mo aní iyákeya vá e aí ma kípein nan Tiyarafenu íkun uan amesin ná minó nanin banta ano eni aí kípen mino sen afová ino. \p \v 15 Máa síkan mifo Yisasi ma yoriyain avúavá baya van e siádan minó barufá ainen orera íkan kokhon nanin banta ano veni vaya iniyantin betí ankani aí kípaantano van ere ere en mino. \v 16 Máan tiyákan kokhon damú Yisasi vanasi me ampiren banta ídavan afokhampá amúkono van beyaká oriyaren mino. \s1 Ai Ayan Púká Ein Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Matiu 9:1-8; Maki 2:1-12) \p \v 17 Maná damú Yisasi monó baya siamiyákan Karirí bara fáke safi Yudiá bara fáke safi inká Yerusaremí baru fáke safi Farasisi kayo vá man baya ma afova ukhein banta kéká bá kumantákan Bafani ákona ano Yisasimpin bíkavíkan aí nanin banta ayofen mino. \v 18 Yisasi ayofiyan mápin bákan mana ayan arantan púkein banta kúkútafin kaúden manáa vanta kayo ano veni ádé ka ono siren daiyó en eren mino. \v 19 Mai kúkúta yaiyó en eríkan banasi víkaaren ída afokhaní ukhan me khoen mai kúkúta yaiyen má daró ódiven má amon káponaren mai kúkútará anan damuren kain Yisasi vaintá araven mino. \p \v 20 \x * \xo 5:20 \xt Ais 43:25; Ruk 7:48\x*Máan tíkan Yisasi vetí ankani mumunan ódaren máa semí, “Tirona oe, eni ume inka ampianté uno.” \p \v 21 Máa síkan man baya afová ukhein kéká bá Farasisi kayo vá ano vetiyan ten oreraemí, “Ma vanta ano Tiyarafenui varun bariyan mifo véi iye fino. Ída mana vanta ano kanaíen ume ampiantanten mifo Tiyarafenu veyafin mi mai ákona van mino.” \p \v 22 Máa siyákan Yisasi vetí ankani ineine fe afová iyáken máa sen tiamemí, “Nái vará tiretí mai ineine iyara fono. \v 23 ‘Arantan ayan ma fúkein banta van ma mantaveya ei kúkúta mamare orono’ ma senuna fi áa ‘eni ume ampianté uno’ ma senuna mai anó teso sikhen nafino. \v 24 \x * \xo 5:24 \xt Yon 5:8\x*Banta Anin mano ma varará ume ifá uantan ákona manten mino sireya siretí ankan afová ono van mi séi inikhé uno.” \p Máa siren Yisasi máa sen ayan arantan púkein banta siamemí, “Éi e mantaveya ei kúkúta mamare e amápá orono.” \v 25 Máan ma siyain má ana mai nanin banta avorá mai ma ayan arantan púkaré ein banta ano orun mantaven bei yuvasí mamaren Tiyarafenu aví daní iyáken be amápá oren mino. \v 26 Minó nanin banta ano Tiyarafenui ákona ódaren anúden orera iyáken temí, “Taréa ena yanái oné tiféuno,” siren ben aví daníen mino. \s1 Yisasi Ma Rivain Ne Sin Banta Arein Baya Ino \r (Matiu 9:9-13; Maki 2:13-17) \p \v 27 Máan turen Yisasi oriyaren o onákan takisi varan namumpin takisi varan banta Rivain ne sin mano kumantaré íkan béin ódaren máa sen tiamemí, “Ere sen bákurono.” \v 28 Máa síkan Rivai minó daná mairá me ampiren béin bákuren oren mino. \p \v 29 Orono van iyáken Rivai ano Yisasin nina kákan dunan tamá daran takisi varan kéká bá ena nanin banta kayo vá ano maifin e átaru uven békanan má dunan nen mino. \v 30 \x * \xo 5:30 \xt Ruk 15:1-2\x*Niyákan man baya ma afová ukhein banta kéká bá Farasisi kayo vá ano kóiyáken beni eyo iyampon kayo inaemí, “Tiretí ankan pará takisi varan banta kéká bá ume nanin banta kayo vá manafin dunan niyara fono.” \p \v 31 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Aí ma vain nanin banta ano anan ayofan banta vaípá oré iyan mifo aí ma ída vain nanin banta ano ída oré iyan mino. \v 32 Máan tukhái funtákein nanin banta aran novara séi ererauno ume nanin banta arékun ará baerano van mi séi erikhé uno.” \s1 Dunan Ma Aurá Pákena Van Ma Yisasin Inaein Baya Ino \r (Matiu 9:14-17; Maki 2:18-22) \p \v 33 Máa síkan betí ankan máa sen Yisasin tiamemí, “Kokhon damú Yonini eyo iyampon kayo vá Farasisi kayoi eyo iyampon kéká bá ano yere yunan auraren amúké iyan mifo eni eyo iyampon kayo ano fará ída yunan auranton ná niyan nafino.” \p \v 34 \x * \xo 5:34 \xt Yon 3:29\x*Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Kanaisá ená anasi ma iman amin nain banta ma vei kéká bá para vantin maen beni kéká ano yunan auranten nafino. Ída ino. \v 35 Anasi ma iman amin nain banta ma aviren orivintin maen maí damúi veni kéká ano yunan auranten mino.”\f * \fr 5:35 \ft Yisasi maen anasi ma iman amin nain banta ino.\f* \p \v 36 Máa siren béi ena vaya máa sen tian baé amemí, “Peyante au anamun ma yákavintin mana vanta ano ída auyen davaráe vararó ureya mairá mo yampare amuin nono. Máa ma esin maen ída kanaíen o yampaan ákona uven míkanan ída manaí inten mifo mai au anamun kákantá anan e yáken orera inten mino. \v 37 Máan tukhantin mi mana vanta ano ída feyante memé au unampin auyen uvaini anu vanainten mino. Auyen uvaini anu ma feyante memé au unampin ma vanaresin maen mai uvaini anu ano feyante memé au unan dákaaren banaen eravintin mai unan má dere namu inten mino. \v 38 Máan tin nain nan mi auyen uvaini anu auyen memé au unampin mi vanai nono. \v 39 Máan tukhein nan mi feyante uvaini anu ma naren maen ída auyen uvaini anu né iyan mifo mai fara vara seyo feyante uvaini anu ano moéken kama ukhen ne sé iyan mino.” \c 6 \s1 Yisasi Ma Veyan Nan Sabatii Bafan Muno Sein Baya Ino \r (Matiu 12:1-8; Maki 2:23-28) \p \v 1 \x * \xo 6:1 \xt Diu 23:25\x*Mana Sabati yamú Yisasi uviti yunampin nókan bei eyo iyampon kayo ano uviti araní uren ayantá kasekhasu faren aitan do fútian karúdaren niyaren mino. \v 2 \x * \xo 6:2 \xt Yon 5:10\x*Niyákan manáa Farasisi kayo ano ódaren betí ankan máa sen tiamemí, “Sabati yamú ma vanta ano ma mai avúavá baran are ukhein mifo fará tiretí ankan bariya fono.” \p \v 3 \x * \xo 6:3 \xt 1Sa 21:1-6\x*Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Devitin má bei kéká bá ma arafan nan uaren ma mantaré ein daná tiretí ankan ídá dankádeyá afová ukhera fono. \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Riv 24:5-9\x*Tiyarafenu amá ma Deviti un pében ma monó doran banta kéká ano ana vá nano ma siren Tiyarafenu avorá kain baré ein bereti ma véi un máden bei kéká bá ma nein mai vaya sireti ída afová ukhe fono.” \v 5 Máa siren Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Banta Anin béi Sabatii Bafan mino.” \s1 Yisasi Ma Mana Ayan Púkein Banta Ma Sabati Yamú Ayofein Baya Ino \r (Matiu 12:9-14; Maki 3:1-6) \p \v 6 Ena Sabati yamú Yisasi monó átaru namumpin un pében baya sian banasi amiyákan maifin mana vanta ayan kurompákena fúkein banta vá baren mino. \v 7 Yisasi monó baya siamiyákan man baya ma afová ukhein banta kéká bá Farasisi kayo vá ano maifin báken Sabati yamú aí nanin banta ayofantí ódé béin avían kópin ka ono siren aa van dosiyáken béintá dafíkaren mino. \v 8 Dosiyákan Yisasi vetí ankani ineinefin afová iyáken mai ma ayan púkein banta van máa sen tiamemí, “Éi vanasi avorá orun mantano,” síkan mai vanta ano orun manten mino. \p \v 9 Mantavíkan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Tiretíi inaé umpo kasaerá Sabati yamú banasi kama uantante rafu áa namú uantante rafuno. Banasi aruan puronte rafu áa ayaékun ná para vanten nafino.” \p \v 10 Máa siren Yisasi minó nanin banta onen eúkiyáken mai vanta máa sen tiamemí, “E ayan antúkano,” síkan mai vanta ano máan tíkan evaránen béin ayan kamaen mino. \v 11 Máan tíkan man baya ma afová ukhein banta kayo vá Farasisi kéká bá ano kákantá Yisasi nan aranan iyáken betiyan ten orera emí ma vanta setí ankan náisá ótifante rafuno. \s1 Tiyan Míkan Mifo Sirantan Kan Orun Kádan (12) Eyo Iyampon Kayo Ma Yisasi Aní Ein Baya Ino \r (Matiu 10:1-4; Maki 3:13-19) \p \v 12 Maí damú Yisasi amúkono van mana anurá ódiven mai inuran Tiyarafenurá béi amúken oriyan bákan mo kakhen mino. \v 13 Kakhan áau édavíkan bei eyo iyampon kayo aran erin tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) banta aní uren betí ankan aposeri ví amen mino. \v 14 Mana Saimoni varé íkan be nan Pitane sen mino. Máa siren Saimonin afá Enduru ne sen Yemisi ne sen Yoni ne sen Firipi ne sen Batoromiu ne sen \v 15 Matiu ne sen Tomasi ne sen Yemisi Arifiusin anin ne sen mana Serotí anan banta Saimoni ne sen \v 16 Yemisin anin Yudasi ne sen inká ínaimpáké ma véin ma namuroí iyain banta kayo ayampin ma avían amin nain banta Yudas Iskarioti\f * \fr 6:16 \ft Yudas Iskarioti e ma siyain \fq Iskariotí baru ráke vantan \ft ban mino.\f* ne sen en mino. \s1 Yisasi Ma Aí Nanin Banta Ayofein Baya Ino \r (Matiu 4:24-25; Maki 3:7-12) \p \v 17 Máan turen Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá amempá aravuaren kama ukhein avará ena kokhon bei eyo iyampon kayo vá Yudiá ankina fáke nanin banta vá Yerusaremí bá un non akhempá ma vain barú kan Taiyá bá Saidoni vá ano varéin orun manten mino. \v 18 Béini vaya iniyantin betí ankani aí ayofaantano van mi erikharéin mi namu aunan mano ma váken ariyá ein nanin banta Yisasi ayofen mino. \v 19 Máan tiyákan minó nanin banta ano onan béin pinté enará ukhein ákona eriyáken aí nanin banta ayofiyaimpin minó ano ayan dan oríkan ben au aruvono van en mino. \s1 Yisasi Ma Vanasi Ano Avu Vá Uman Má Ma Varan Nain Afova Amein Baya Ino \r (Matiu 5:1-12) \p \v 20 Máan tiyákan Yisasi vei eyo iyampon kayo oniyáken máa semí, \q1 “Tiretí minó daná ma ída vain kayo ano amusin na ono. \q2 Tiyarafenui yafisin tiretin nina ino. \q1 \v 21 \x * \xo 6:21 \xt Íbo 126:5-6; Ais 61:3; Rev 7:16-17\x*Taréa ma arafan nan iyaona kayo ano vá amusin ná ono. \q2 Ínaimpáké naresin amú kurinten mino. \q1 Taréa ma ifídiya vaona kayo ano vá amusin ono. \q2 Ínaimpáké intin ono. \q1 \v 22 \x * \xo 6:22 \xt Yon 15:19; 16:2; 1Pi 4:14\x*Banasi ano siretin onantiya ma Banta Anin ma yakhafiyasin maen \q2 betí ankan pura sen tiretin ará namu uantiyáken \q2 namu vaya siyan éin avi san namu ukhen mino siren do ékanten mino. \q2 Máan tintin ma mai yanasinta ma afoká intiya vá tiretí ankan ná amusin ono. \p \v 23 “Betí ankan ma máan avúavá ma siretin uantantiya vá tiretí amusin iya vá ará kama uron ono. Para vara seyo, inarufá kákan miyan tiretin ave ukhen mino. Pefá betí ankan anafu aráo ano máan avúavá anan sakhanampa kéká uantákaren mino. \q1 \v 24 “Máan tukharen mifo siretí moní nanin banta kéká ano vá dafiseno. \q2 Tiretí ará ma kamain daná máa fefái manta ono. \q1 \v 25 Taréa ma yunan naren nan ma amúkunta vaona kéká ano vá dafiseno. \q2 Ínaimpá arafan nan inono. \q1 Taréa ma intiya vaona kéká ano vá dafiseno. \q2 Ínaimpá auufenté ánu eravinten mino. \q1 \v 26 Minó nanin banta ano ma siretí ankan aví ma yaní iyantiya vá tiretí dafiseno. \q2 Pefá betí anafu aráo ano kampun sakhanampa kéká manaí ukhein avúavá anan bariyaren mino.” \s1 Tiretíi Namuro Ma Avábá Uantan Baya Ino \r (Matiu 5:38-48) \p \v 27 Máa siren Yisasi semí, “Téinti vaya ma iniyaona nanin banta kayo ano vá tiretíi namuro vará ananu iyákeya siretí ankan ma ará namu uantiyain banta kayo vá kama ono. \v 28 Kama iyákeya vá manáa kéká ano ma siretin nan ma Tiyarafenu ano vá namu uantano ma sintiya vá tiretí ankan Tiyarafenun amúkuan amesin ná betin avu ino. Tiretí ankan Tiyarafenurá amúkesin ná tiretin ma namu uantan nain kékasá avábá ino. \v 29 Máan tiyantin ma manáa kéká ano ma maná páke ápa ankamintiya mae vá tefáke yere vá do véan bétí baípasí ono. Manáa kéká ano ma yante afuin ma yafintiya áesin ná námente afuin má dere o varano. \v 30 Manáa yana san ma vanasi ano éi vaípá ma inantintiya éi kasae vá ameno. Mana ano ma éin nina yaná ma mantaré intiya éi ída vá evaránen amino van ákona eya inanteno. \v 31 \x * \xo 6:31 \xt Mat 7:12\x*Máan tiyákeya vá ena nanin banta ano siretin intéa avúavasá uantano vará ukhanten nafi mai avúavá ana vá betin má uantano. \p \v 32 “Tiretí ankan ma anunu iyain kéká ana ma anunu inteya iye anó tireti nan inen ná kama nanin banta ino sinten nafino. Umeí ma iyain kéká ano yeren betin nan ma anunu iyain kéká anunu é iyan mino. \v 33 Tiretí ankan ma kama avúavá uantiyain kayo ana ma kama avúavá uantan teya iye anó tiretin nan inen ná kama nanin banta ino sinten nafino. Umeí ma iyain kéká bá ano yere manaí ukhein avúavá anan baré iyan mino. \v 34 Betí ankan manoi kanaíen anona ovaráne siminten mino ma sireya amiyaona mai iye anó tiretin nan inen ná kama nanin banta ino sinten nafino. Ume vanta kayo vá ano yeren umeí ma iyain kéká kasaen timinten mino sen afová iyáken amé iyan mino. \v 35 Máan té iyan mifo siretíi namuro vá anunu iyákeya vetin ná kama avúavá uanteyavá tiretin ma ída kanaíen anona evaránen ameren ukhein kayo vá ameno. Béin ma ída susu siantiyain kéká bá namu kéká bá deren béi kama é iyan mifo siretí máan tiyare vá kákantá moékakhein miyan ínaimpá mamareya vá Dan Bain Tiyarafenu akhasí puraseya ono. \v 36 Tiretí ankan Afóe ano ma vetin nan ma arunan uantiyainí eya vá tiretin má dere vá betin nan arunan uantano. \s1 Banasii Avúavá Ma Yaimin Baya Ino \r (Matiu 7:1-5) \p \v 37 \x * \xo 6:37 \xt Mat 6:14\x*“Tiyarafenu ano yere máa mana en tiretíi avúavá bá daiminafo siretí ankan ída vá enai avúavá daídeya vá namu vanta kayo ino siyákeya vetíi ume vá áuantesin ná Tiyarafenu ano siretíi ume áuantano. \v 38 \x * \xo 6:38 \xt Mak 4:24\x*Tiretí ankan ma ena nanin banta amesin maen Tiyarafenu ano siretin má aminten mino. Béi ma avarí inain mai víkaren morun avékaren kaiyantin bíkaaren avanen eraviyantin mi siretin aminten mifo sireti ma avarí iyá inona mai avúaváká anan temi siretin aminten mino.” \p \v 39 \x * \xo 6:39 \xt Mat 15:14\x*Yisasi máa siren betí ankan mana vaya sian baéan amemí, “Kanaisá ená auu yufúkukhein banta ano ena auu yufúkukhein aviren orinten nafino. Ída ifo míkanan mano masípin mana o ádinten mino. \v 40 \x * \xo 6:40 \xt Mat 10:24-25\x*Afova ma variyain kayo ano ída vei arú esantakhé iyan mifo véi ma kamaen afova ma mamaren mi vei arú bá mun manaí é iyan mino. \p \v 41 “Máan té iyan mifo éi fará e afá aváen auufen ma sító kanti vain nan mana oniyákeyá e auufen ma kákan daa khaeádan ma vain nan ída iniya fono. \v 42 Máan tukhen mifo éi fara e afá aváen auufentena sító kanti yo varano van iyákeyá e auufen ma yaa khaéádan mano ma iyákein ídá oniya fono. Éi kampun baya sire ída mai ánain dakhafin nanin banta ono. Esé e auufen ma yaa khaéádan ma vain nare yo kanire vá kama e oniyáke vá e afá aváen auufentena sító kanti khasae vá do varano.” \s1 Daa Ana Vá Beni Aran Mái Vaya Ino \r (Matiu 7:16-20, 12:33-35) \p \v 43 Máa siren Yisasi evaránen temí, “Kama yaa ano ída namu aran irákan inká namu yaa ano ída kama aran iran é iyan mino. \v 44 Banasi ano yaa aran naren ódaren kama ukhen nafi namú ukhen nafi siren oman afová é iyan mino. Banasi ano ída ayankun anan kayo rákena fiki aran kúden inká ayankuníen namu ukhein daa kayo rákena ída uvaini aran kúden é iyan mino.\fig Ayankun anantáke ída fiki aran kúdé iyan mino.|alt="You don’t pick figs from a thorn bush." src="HK00122B.TIF" size="col" ref="Ruk 6.44" \fig* \v 45 Kama vanta aúpin kokhon kama ineine víkakhan béi kama avúavá baré iyan mifo namu vanta ano ven aúpin namu ineine víkakhan béi namu avúavá baré iyan mino. Máan ineine ma aúpin ma víkakhein mi oo ano sian dákó é iyan mino.” \s1 Kama Afova Vain Banta Vá Ída Kama Afova Vain Banta Vá Ano Ma Má Uvaran Baya Ino \r (Matiu 7:24-27) \p \v 46 \x * \xo 6:46 \xt Mat 7:21\x*Máa siren Yisasi evaránen temí, “Tiretí ankan pará Bafan noe, Bafan noe, se nan tiyákeyá te ma siamiyaruna vaya ánanin ídá bákuriya rafono. \v 47 Máan tiya ompo mana ano ma se varunafá eriven ma senti vaya iniren mai ánain ma vákurin nain nanin bantai avúavái siretin tiamenté uno. \v 48 Mai máan mi ukhen mino. Mana vanta ano ma má uvarano van ma mana kákan onámaná daró masí ufen námen araven morun kaúden ma simenti upí uren maifin kain araven ontá orun ákona uvin ma má uvá dakaréin ma anon non taaren mai má avékan maen mai vanta ano ákona namun uvantaréin ída varáké iyainíi ukhen mino. \v 49 Máan tukhen mifo senti vaya ma iniren ma ída mai ánain bákuriyain nanin banta mai véi mana vanta ano ma ída simentifó ákona inton para varará ana ma uvareiníi ukharéin ma ínaimpáké non taven ma mai má avékan ma ainen barákuaren namu ma einíi ukhen mino. \c 7 \s1 Mana Antareti (100) Aruvin Banta Kayoi Ayafa Vanta Ano Ma Mumunan Ein Baya Ino \r (Matiu 8:5-13) \p \v 1 Yisasi monó baya ma vanasi siamían kíparen Kapeniamú barufin óden mino. \v 2 Ódíkan mai varufin mana antareti (100) aruvin banta kayoi ayafa vanta ano mana vei miyan ída van doran banta van béi anunu iyaré ein banta kákan aí íkan ádé anantá purono van en mino. \v 3 Purono van iyákan aruvin banta kayoi ayafa vanta ano Yisasin nan evan ne sin baya iniren bei miyan ída varan doran banta eman ayofano van Yutan kayoi ánon banta kéká tiantan Béin oman tiamen mino. \v 4 Tiantákan betí Yisasi vaintá oriven ákonaen Béin tiamemí, “Aruvin banta kayoi ayafa vanta mai kama vanta ifo éi kanaíeya véin ayain nono. \v 5 Tetí Yudiá kéka san béi anunu iyáken tetinti monó átaru namun beyantá uvantintein banta ino.” \p \v 6 Máa síkan Yisasi vetí ankan má mai má ádé oríkan aruvin banta kayoi ayafa vanta ano vei aronará baya siádan Yisasin me siamemí, “Bafan noe, séi ída kama vantan baruna éi ída kanaíeya séin timápin édan nono. \v 7 Máan tukhái séi ída kama vantan báké teyantá ída kanaíé éin o onanté umpo vaya máa vá éi se siná tenti miyan ída van doran bantai aí kípano. \v 8 Téi farava máa siya rauno. Tentá manáa vanta kéká ano yafiká betíi aránaópá téi váken maen manáa aruvin banta kayo ano senti aránaópá báká mana van ma orono sékun maen oriká ena van ma ereno sékun maen eré iyan mino. Tesi miyan ída van doran banta van ma ma yorarí ono sékun maen mai yoran baré iyan mino.”\fig Aruvin banta kayoi ayafa vanta ano ma Yisasin má baya sein mino.|alt="Jesus talks to a Roman centurion" src="CN01702B.TIF" size="col" ref="Ruk 7.8" \fig* \p \v 9 Máa síkan Yisasi mai vaya van anú duren ben ma yakhafen noré ein nanin banta yovéaren máa sen tiamemí, “Isareri kékápin ma vantai mumunan ma einí ukhein banta ída mana van mino.” \v 10 Máa sirákan aruvin banta kayoi ayafa ano ma siantan orikhá ein banta kayo ano evaránen oren mápin o onákan mai miyan ída van doran bantai aí kípakhan mino. \s1 Yisasi Ma Varé Nanin Anin Púkaréin Evaránen Avían Mantein Baya Ino \p \v 11 Ínaimpáké Yisasi Naini se sin kákan barufá oríkan bei eyo iyampon kayo vá kokhon nanin banta vá ano véin bákuren oren mino. \v 12 Oriaren mai varui yafu ona ádé o mantaven onákan mana varé nanin mano mana iyampon uró ana kain baren mai iyampon púkaré íkan beni kúkúta manáa vanta kayo ano yaiyóen erákan be anóen má kokhon nanin banta ano vákuren eren mino. \v 13 Erákan Bafan mano mai nanin ódaren moéken arunan uren máa sen béin tiamemí, “Ída vá ifídano.” \p \v 14 Máa siren béi mai ma fúkein banta ma yaiyen oriyá ein ádé o mantaven kúkútará ayan kaíkan mai ma yaiyen eriyá ein kayo ano o mantavíkan Yisasi semí, “Pumara oe, séi éin nan tiyá umpo orun mantano.” \v 15 \x * \xo 7:15 \xt 1Ki 17:23; 2Ki 4:36\x*Máa síkan mai ma fúká ein pumara ano orun mantaan kumamen araíen baya síkan Yisasi evaránen be anóen amen mino. \p \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Ruk 1:68\x*Amirákan minó nanin banta ano Tiyarafenui kákan ákona ódaren akhokho van uaren Tiyarafenu aví daní iyáken temí, “Mana sakhanampa vanta inka setí aúbaná afoká ukhan Tiyarafenu ano vei vanasi aya ono van inka e van mino.” \v 17 Máa siren banasi ano mai ma Yisasi varein avúavá baya e siádan Yudiá barafin ma vain baru kayo fimpá bá ádé barafá ina vá mai vaya ano oreraen mino. \s1 Monó Non Péantan Banta Yonin Nú Yisasi Núi Vaya Ino \r (Matiu 11:2-19) \p \v 18 Orera íkan Yonini eyo iyampon kayo ano Yisasi ma variyain dana san béin mo siamen mino. \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Íbo 40:7; Mar 3:1; Rev 1:8\x*Tiamirákan Yoni vei eyo iyampon kanan araren Bafan baípá tiantiyan temí, “Tiyarafenu ano ma siantantin erino van ma sikhá ein éi mai vanta fono áa ená tetí ankan ave ótifante rafuno,” sen inaino van tianten mino. \p \v 20 Tiantákan míkanan mano Yisasi vaintá oriven temí, “Éi nan mo inaino siren monó non péantan banta Yoni ano verasan tisintá eré umpo mai ma Tiyarafenu ano siantantin erino van ma siádan baré ein banta fono áa ená ave ótifante rafuno.” \p \v 21 Maí damú Yisasi ara ara aí daná ma varé ein nanin banta ayofiyáken namu aunan mano ma fákakharéin kayo fintena yo siantan namu aunan oriyákan auu ma yufúkukharé ein kéká evaránen auu kama uantan onan en mino. \v 22 \x * \xo 7:22 \xt Ais 35:5-6; 61:1; Ruk 4:18\x*Máan iyákan Yisasi evaránen Yonini eyo iyampon kanan tiamemí, “Taréa siré kanan nái yanasá oniyá iniyá iya fono mai vá Yonin mo siameno. Auu ma yufúkukhá ein kayo ano evaránen onákan arantan ma namu ukhá ein kéká ano oríkan aufá ma amon dana aí ma varé ein evaránen kama íkan átaren ma kontaré ein kayo ano vaya iníkan pefá ma fúká ein kéká ano orun mantan maen ona ma ída vain kayo ano kama vaya iniyan en mino. \v 23 Máan tukhein nan mi vanasi ano ma senti yoran ódaren ma mairá ída eraven ankamin nain kayo ano vá amusin ino. Mai kéká anon avu varanten mino.” \p \v 24 Yonini vaya ma varen erikhá ein bantá kanan orivíkan Yisasi Yonin nan banasi máa sen tiamemí, “Tiretí ankan ma vanta ída van kámá barafá ma oriyaré eona mai nái yanasá onano vará oriyare fono. Uva ano mana ópen ná kayaiyayá onano vará oriyare fono. Ída ino. \v 25 Tiretí ankan náiyasá onano vará oriyare fono. Mana vanta ano kama auí danasá uren bayá onano van oriyare fono. Ída ino. Kama auí daná ma ukhein banta kéká ano kin amápin mi váé iyan mino. \v 26 \x * \xo 7:26 \xt Ruk 1:76\x*Máan té iyan mifo siretí ankan nai yanasá onano vará oriyare fono. Tiretí ankan mana sakhanampa vantan onano van mi oriyare ono. Oriyá enái séi siretin tiamé uno. Minó sakhanampa vanta kayo véi ano esantakhen mino. \v 27 Mai vanta van mi Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikharen mino, \q1 ‘Ineno. Séi mana vanta siantékun tenti vaya varen éin anuanten \q2 eni aa mo uvíantanten mino.’ \rq Mar 3:1\rq* \m \v 28 Téi siretí ankan tiamé uno ma vara rákena minó banta Yoni ano esantakhen mifo Tiyarafenu ano ma yafíkein barufin ma sitosí ukhen bain banta anon Yonin esantakhen mino.” \p \v 29 \x * \xo 7:29 \xt Ruk 3:12\x*Máa síkan betí ankan mai vaya iniren Yonin ayantá ma non mantaré ein nan ovaren me iniyáken takisi varan kéká bá banasi vá ano semí Tiyarafenui avúavá puntáken mino. \v 30 \x * \xo 7:30 \xt Mat 21:32\x*Máan tukhan mifo Farasisi kayo vá man baya ma afová ukhein banta kéká bá ano Tiyarafenui kama ineine oyan amen Yoni ma monó non péantiyain ída mantaren mino. \p \v 31 Máa siren Yisasi evaránen temí, “Taréa ma vain nanin bantai avúavá inte yanákasá tiádante rafuno. Betí inté ukhein nanin bantá ban nafino. \v 32 Betí ankan maen arará iyampon kayo ano ma varu aúbaná kumanten ma ena iyampon kayo van ma oovariyáken, \q1 “Tiretí ankan nan danisí ono van mi setí ankan okhakhan asiyákuya \q2 siretí ída amusin danisí e ono. \q1 Ída amusin e ídiyaonafin mi setí ifisana yékuya \q2 siretí ída ifídiyan ná uno.” \p \v 33 Máa siren Yisasi evaránen temí, “monó non péantan banta Yoni ano vereti vá uvaini vá ída niyákaya siretí ankan teya véimpin namu aunan mano van mino siyare ono. \v 34 \x * \xo 7:34 \xt Ruk 15:2\x*Máa siyaré e nan mi Banta Anin mano saréa eriven uvaini vá dunan má niyákaya siretí ankan teya onano sakisi varan banta kayo vá ume vanta kéká bái aronan báken mi kokhon ná dunan má uvaini vá niyáken óen iyan mino siya ono. \v 35 Tiretí ankan máa siya ompo Tiyarafenui afova ma mantein nanin banta ano vetíi afova ano fura yanasí ukhan mi setin aní iyan mino. \s1 Ume Nanin Mano Ma Yisasin Kama Aunka Iyain Uveri Féantein Baya Ino \p \v 36 Mana Farasisi vanta ano véin má mo yunan nano van Yisasin arákan mai vanta amápin béi yunan nano van o kumanen mino. \v 37 \x * \xo 7:37 \xt Mat 26:7; Mak 14:3; Yon 12:3\x*O vákan mana namu avúavá baren noin nanin mano mai varurá bain bákan Yisasi nan Farasisi vanta amápin dunan niyan mino síkan mai nanin mano mana on botorefin kama auna iyain uveri mamaren eren mino. \v 38 \fig Anasi ano ma Yisasin arantan tesé ein mino.|alt="A woman wipes Jesus’ feet." src="CN01778B.TIF" size="col" ref="Ruk 7.38" \fig*Eriaren Yisasin ayompá arantan ma vain ádé o mantaven ifí diyan baren mino. Ifí diyákan auufenté ánu kararen Yisasin arantantá arafúbíkan mai nanin mano ve ánon do fóké arúanten mino. Arúan tiyáken kokhon dádá Yisasin arantan amónaren kama auna ma iyain uveri anan máden béin arantantá péanten mino. \p \v 39 Máan tiyákan Yisasin ma arákan erein Farasisi vanta ano mai nanin ma variyain danasinta ódaren béi máa sen inemí, “Ma vanta fura sen sakhanampa vanta ma varen ma nanin mano ma ventá ayan kaiyain afová iyáken béini avúavá bá dere afová inainten mino. Ma nanin béi ume yaná baren noin nanin mino.” \p \v 40 Mai Farasisi vantai ineine Yisasi afová iyáken máa sen béin tiamemí, “Saimoni oe, séimpin mana vaya váká éin tiamintó uno.” \p Máa síkan Saimoni máa semí, “Aru soe, ei vaya seno.” \p \v 41 Máa síkan Yisasi semí, “Kankanan banta ano mana vanta vaípákena moní inantiren mantaren anona evaránen ameno van baren mino. Mana vanta ano yan manápá tauseni (5000) moní barákan ena vanta ano yan manápá antareti (500) moní máa ana varen mino. \v 42 Mamákaren míkanan banta ano ída kanaíen anona mai moní evaránen amirí ukheimpin mai vanta ano míkanan ma mantaré ein ifá uanten mifo éi ma iniyaona vekanan pinté intéa vanta anó béin nan moékentá anunu inten nafino.” \p \v 43 Máa síkan Saimoni evaránen temí, “Mai ma yan manápá tauseni (5000) ma mantaré ein banta ma ifá uantein mano ino,” síkan Yisasi véin tiamemí, \p “Mai eni ineine ano mo funtaren mino.” \p \v 44 Máa siren Yisasi yo vaében mai nanin oniyáken Saimonin tiamemí, “Éi ma nanin oniya fono. En amápin erékuya éi ída sirantan teséin non time nan mi ma nanin manoi ve ánufói sirantan tesé usintáden be ánon dofókéi yo arútinten mino. \v 45 En amápin ma yun bákuya éi ída simó nen nan mi ma nanin mano anan mai ma éderuna ráké ten tirantampin timónen eriyan ban mino. \v 46 Éi ída uveri fétinten nan mi ma nanin manon auna uveri varen me sirantantá banaren pétinten mino. \v 47 Máan tukhái séi en tiamé uno. Ma nanin ná teti ódesá afová ó tifano véi sen nan moéken anunu iyákan mi Tiyarafenu ano veni kokhon ume arúanten mino. Arúanten mifo sító ume ma variyá inain bantai ume ma arúantá dantin mai vanta ano sító máarái anunu inten mino.” \p \v 48 Máa siren Yisasi mai nanin máa sen tiamemí, “Eni ume kayo inka séi arúanté uno.” \p \v 49 Máa síkan dunan nan takhoká ma ve má kumantá ein banta kayo ano vetiyan ten orera emí, “Ma vanta véi iye uraná báken ná ume yere arúantiyan nafino.” \p \v 50 \x * \xo 7:50 \xt Ruk 8:48; 18:42\x*Máa siyákan Yisasi mai nanin tiamemí, “Eni mumunan mano síkaya Tiyarafenu vá taréa kama e va ompo éi ará kusin masá orono.” \c 8 \s1 Manáa Nanin Mano Ma Yisasin Bákuren Noré Ein Baya Ino \p \v 1 Ínaimpáké Yisasi kákan baru kayo fimpá bá tító baru kayo fimpá bá nóken Tiyarafenui yafisin baru fintena kama vaya kayo vanasi siamen oriyákan tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) beni eyo iyampon kayo vá ano véin bákuren noren mino. \v 2 \x * \xo 8:2 \xt Mat 27:55-56; Mak 15:40-41; Ruk 23:49\x*Bákuren nókan pefá ma Yisasi ano ma manáa nanin kéká pintena ma namu aunan kayo ma yo siantiyan ma aí kípaantiyan ukharé ein nanin kayo ano véin má oriyaren mino. Oriyákan mai kayo fintena mana Mákdara kena Marian ne sin nanin ma yan manápá ifo afápá kan un kádan namu aunan ma véin pintena yo siantákaré ein nanin má dere maifin oriyaren mino. \v 3 Oriyákan maifin Erotin amáká ma yafisin banta Kusan aná Yoanan má Susanan má inká ena nanin kayo vá ano vákuren oren mino. Mai nanin kayo ano vetí ina yaná póké Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá aya iyákan doraríen noren mino. \s1 Danayun Ma Fafasin Bantará Ma Sian Baéádein Baya Ino \r (Matiu 13:1-9; Maki 4:1-9) \p \v 4 Kokhon nanin banta ano minó baru fáké Yisasi vaintá e átaru uvin mana vaya véi sian baéan betí ankan amen mino. \v 5 “Mana vanta ano vei yunan barafin danayun pafaseno van oren mino. Mo fafasiyákan manáa yanayun mano aasá eravíkan banasi ano arantampó me yasamiyan nun kayo ano e aídiyan nan en mino.\fig Danayun pafasiyan mino.|alt="the sower" src="C067.tif" size="col" ref="Ruk 8.5" \fig* \v 6 Manáa yanayun mano ompin eravukharen orun ampamaren barai anu ída vákan mai kayo ano ainen kafuren puren mino. \v 7 Manáa yanayun mano ayankun namampin eravukharen orun ampamin ayankun naman mano úkuaren daramáden mino. \v 8 Máan tiyákan manáa yanayun mano kama varafin eravukharen e ampamaren kokhon ná antareti (100) aran iren mino.” \p Yisasi máa siren béi oovaren temí, “Áesin ná átaren ma van nain nanin banta ano vá ma vaya inino.” \s1 Yisasi Ma Ovaeran Baya Fákena Ma Sian Amá Ein Baya Ino \r (Matiu 13:10-17; Maki 4:10-12) \p \v 9 Máa síkan beni eyo iyampon kayo ano véi ma ovaeran baya sikheini ana siamino van béin inaen mino. \v 10 Inaíkan béi máa sen temí, “Tiyarafenu ano inka aní ukha vei yafisin baru fintena aúpá baya fefá afová ukha ompo \q1 ‘ena nanin banta kayo ano ovaeran baya inídaren onano van kokhon dádá onanten mifo vetí ankan ída mana yaná onanten mino. \q2 Kokhon dádá iniren mai ana vetí ankan ída afová inten mino.’” \rq Ais 6:9-10\rq* \s1 Danayun Pafasí Pákenai Ovaeran Baya Ma Sian Amá Ein Baya Ino \r (Matiu 13:18-23; Maki 4:13-20) \p \v 11 Máa siren Yisasi evaránen temi, “Mai vaeran bayai ana máan mi ukhen mino. Danayun mai Tiyarafenui vaya ino. \v 12 Mai vaya iniren ma vetí ankan mumunan intin Tiyarafenu ano aviran nae siren ma Ban Anon mano ínaimpáké eriven betin aú pintena mai vaya ma yovariyain mai nanin banta anoi yanayun ma aasá eravé iyain an mi yakhen mino. \v 13 Mai vaya ma iniyáken amusin iyan ma variyain kéká ano on daró ma eravukharéin ma arú ída yan araviyainíi ukhen mino. Betí ankan manáa afokhantá anan mumunan iyaréin ma akhenókain damusí ma íkan betí eraven ankamen Tiyarafenu me ampiren oré iyan mino. \v 14 Ayankun namampin ma eravein danayuni ana maen mai vaya iniren ma orein kékái vampin uman má minó daná baran má bara rákena amusin má ano mai kéká pákaan ákona uran ída kama aran iré iyain mino. \v 15 Máan té iyan mifo kama varafin ma fafasein danayun an ma yakein kéká ará ano kamaen puntákein kéká anon ákonaen báken mi aran iriyan báé iyan mino. \s1 Oon Ma Uruan Takhóká Kaí Pákena Ovaeran Baya Ino \r (Maki 4:21-25) \p \v 16 \x * \xo 8:16 \xt Mat 5:15; Ruk 11:33\x*Máa siren Yisasi ena ovaeran baya vanasi siamemí, “Mana ano ída kanaíen oon uruan takhó aránaópá kaen maen kurafin kuferen é iyan mifo sakhó darói vákan maen mi vanasi ano fanu ma siyain ódaren ódé iyan mino. \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Mat 10:26; Ruk 12:2\x*Aupá ma vain danasinta ano ínaimpáké afoká iyantin maen banasi ano ma yarariyá inain danasinta ano ínaimpáké afokasí intin minó nanin banta ano mai yanasinta afová inten mino. \v 18 \x * \xo 8:18 \xt Mat 25:29; Ruk 19:26\x*Máan tukhein nan mi siretí ankan dafían ákona uveya vá kamaeya vaya ineno. Manáa nanin banta ano ma manáa afova yákantin Tiyarafenu ano manáa vá aminten mifo intéa nanin banta anó mana afova ída yáken ná mai afova van béi inen ná inká yáké uno siren ma vaya ída inin nain mai kéká ina Tiyarafenu ano minó do varanten mino.” \s1 Yisasin Anóen Má Be Afá Kayo Vái Vaya Ino \r (Matiu 12:46-50; Maki 3:31-35) \p \v 19 Maí damú ana Yisasin anóen má be afá kayo vá ano véin onano van eríkan kokhon nanin banta ano víkavin ída afokhaní ukhan beti ída kanaíen beni ádé oriríen mino. \v 20 Máan tiyákan manáa ano Véin tiamemí, “E anóen má e afá kayo vá éin onano van barurá e ave ukhen mino.” \p \v 21 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tiyarafenui vaya ma iniren dakhafiyain nanin banta mai séin tinóen má tifá tiváen má ino.” \s1 Yisasi Ma Kákan Uva Yo Siantein Baya Ino \r (Matiu 8:23-27; Maki 4:35-41) \p \v 22 Maná damú Yisasi vei eyo iyampon kayo siamemí, “Eritifé ma non ekhádé mesan ufá oró tifano,” siren betí ankan botifin un kumanen oren mino. \v 23 Oriyákan Yisasi mai votifin auun bakharen mino. Bavíkan mairá kákan uva uaren békon unen non karantó en mai votifin un bíkaaren ádé anantá banairí íkan betí umampin oriríen mino. \p \v 24 Máan tíkan betí ankan Yisasin mo avoriyan temí, “Bafan noe, Bafan noe, setí ankan ádé anantá non ufurirí iyá uno,” síkan béi orun mantaven mai uva vá kákan non ma karantó iyain má kípano van ákonaen asíkan mai uva vá kákan non ma karantó iyá ein má kípaaren ída evaránen kayaen mino. \v 25 Kípavíkan béi máa sen betin inaemí, “Tiretíi mumunan intesá ukhen nafino.” \p Máa síkan mai kéká ano akhokho van iyáken beraran ten oreraemí, “Ma vanta iyé báken ná uva vá non má tiamíkan ná béin oo yaiyiya nafino.” \s1 Yisasi Ma Namu Aunan Bain Banta Ayofein Baya Ino \r (Matiu 8:28-34; Maki 5:1-20) \p \v 26 Máan turen Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá Karirí non ankinafá bain Kerasá\f * \fr 8:26 \ft Manáa vompompin Kadarenesi e sen inká ena vompompin Kekesenesi e sen ukhen mino. 8:37 dere vá onano.\f* barufá oren mino. \v 27 Oriven mai voti finté ma káusen non akhempá ma araviyain má ana mana namu aunana pákakhein banta ayá damú avápa váken ída mápin barana vanta masí ukhein pimpá ana varen noré ein má o fóken mino. \v 28 O fókavíkan mai vanta ano Yisasin oniyan avádóden bádiyan ben arantan ádé o vaven oovararen máa semí, “Yisasi oe, éi yan bain Tiyarafenu Anin mompo éi náisá téin into fono. Téin ída vá namu usintano van mi éin tiamiyá uno.” \v 29 Béi farava vádenaino mai vanta namu aunan mano me ampiren orino van Yisasi fefá tiamíkhan mino. Kokhon dádá mai vanta ayan arantantá seni ananpoké damuan ákona uren ma kaúdan maen béi mai seni anan bempáké antádan maen namu aunan kayo ano véin do avíádan kámá barufá oriyaren mino. \p \v 30 Máan tiyaréin Yisasi véin máa sen inaemí, “E aví iye fino,” síkan pefái mai vanta aúpin kokhon namu aunan kayo varé íkan mai vanta ano máa semí, “Ten tiví kokhon ná aruvin banta kayo ino.” \v 31 Máa síkan namu aunan kayo ano váden berai siyan Yisasin tiamemí, “Éi ída vá tetí ankan aron ída van masípin tisintano.” \p \v 32 Máa siyan mo onákan ayo fákena fon kayo iyukhen dunan niyaré íkan mai namu aunan kayo ano verai siyan ákonaen Yisasin inaemí, “Éi áesirá mesan pon kayo aúpin oferá tifano,” síkan béi “kana ino” siren ifáin oren mino. \v 33 “Kana ino” síkan namu aunan kayo ano mai vanta me ampiren pon kayo aúpin ofébíkan mai fon kayo ano ayampaíen tava uaren ayafin araven nompin orun áduven ufuren puren mino. \p \v 34 Máan tíkan mai fon kayorá ma yafíkaré ein kéká ano mai yaná ma afoká ein ódaren betí ankan karan oriaren mai vaya e siádan ádé ma vain kákan barufin má akhempá ma vain baru kayo fimpá bá dere oreraen mino. \v 35 Mai vaya orera íkan banasi ano iniren mai ma afoká ukhein daná onano siren minó nanin banta ano evúten oriyaren o onákan mai ma namu aunan kayo ano ma me ampiren orein bantai ineine kama uvíkan auí daná uren Yisasin arantan ádá kumantan betí ankan akhokho van en mino. \v 36 Akhokho van iyákan mai yaná ma afokáin ontaré ein kéká ano eriven intesá ená mai vanta aú pinté namu aunan mano me ampiren orivin ná kamaen nafi mai vaya vanasi siamin inen mino. \v 37 Tiamíkan Karasá baru rákena nanin banta ano Yisasi ma ákona yorarí ukhein nan betí ankan akhokho van uren betin me ampiren orino van ákonaen tiyaimpin Yisasi votifin káusen ódiven evaránen oren mino. \p \v 38 Tiantan Yisasi me onen oriyákan mai ma namu aunan ma fákakharé ein banta ano ven má orono siren iyaní íkan béin evaránen tiantiyan máa semi, \v 39 “Éi evaráne ei varufá oriveya vá mai ma Tiyarafenu ano ma éin ayaen kama uantein baya vá tesin banasi inino,” síkan mai vanta ano vei varufin oriven eúkiyáken Yisasi ano ma véin ayaen kama uantein baya e siamen oren mino. \s1 Yisasi Ma Fúká Ein Arinta Avían Manten Ma Aí Nanin Ayofen Ma Ein Baya Ino \r (Matiu 9:18-26; Maki 5:21-43) \p \v 40 Yisasi non ekháden ena ufá oríkan banasi ano véi ma oriyain ave ukharen ben onen amusin en mino. \v 41 Amusin iyákan mana monó átaru namuntá dafíkein ánon banta Yairasin ne sin mano mairá eriven Yisasin arantampin aron kanan mo yurafúden ben má orino van béin ákonaen inaen mino. \v 42 Parava véin inaen naino véi mana arinta anan dan baren tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) oranaí ukharen aí baren ádé anantá purono van iyan mino. Máa sen ina íkan Yisasi ven má orin kokhon nanin banta ano véin dakhafen mákáka suron uven oren mino. \v 43 Oriyákan maifin mana nanin tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) oranará ena ena yamú biyon aí daná bariyákan\f * \fr 8:43 \ft Kokhon bompompin máa sikhemí, \fq ‘Minó bei moní ayofan bantan amian kípakhan mino.’\f* mana vanta ano ída kanaíen béin ayofiyaren mino. \v 44 Máan tiyaré íkan mai nanin mano Yisasin ayompá oriven ayan dan orin beni ayá au anamun áton aruvíkan manádá beni nare kípen mino.\fig Aí nanin mano ma Yisasini ayá au anamun aton aruvin ma aí kípein mino.|alt="A woman touches the edge of Jesus’ robe and he heals her." src="LB00310B.TIF" size="col" ref="Ruk 8.44" \fig* \p \v 45 Máan tíkan Yisasi máa sen inaemí, “Iye anó téin tiruviya fono,” síkan minó nanin banta ano “ída ino” sen orera íkan Pita semí, “Bafan noe, kokhon ná nanin banta anon éin amáden manten eúkukhen mi avékiyan mino.” \p \v 46 Máa síkan Yisasi semí, “Mana ano séin tiruvin mi senti ákona ano sen me ampiren oriyái afová iyá uno.” \p \v 47 Máa síkan mai nanin mano iníkan avinantan den ída umerarí eimpin Yisasin arantampin mo aron kan durafúden mátimen minó nanin banta avorá pará ben aruvin ná bei aí ainen kípen nafi mai yaná tiamen mino. \v 48 \x * \xo 8:48 \xt Ruk 7:50\x*Máa síkan Yisasi semí, “Tiraun noe, éini mumunan manon éin ayofen mifo ará kusin masá orono.” \p \v 49 Máa siren Yisasi fara vaya siyan bákan monó átaru namuni ánon banta Yairasin amá pinté mana vanta ano eren me véin tiamemí, “E araun inka furen mifo éi ída vá enádá bá arú banta uman ameno.” \p \v 50 Máa síkan Yisasi mai vaya iniren mai ánon banta evaránen tiamemí, “Éi ída vá akhokho van eya vá mumunan mana vá ono e araun asefa inten mino.” \p \v 51 Máa siren Yisasi mai ánon banta amápin ódiyáken Pitan má Yonin má Yemisin má mai arinta anóe afóen má ana avíaren banasi ída áíkan maifin béin má óden mino. \v 52 Ódíkan pefá ma mápin baré ein nanin banta ano mai arinta van arunaná baren ifí diyan baréin Yisasi vetin máa sen tiamemí, “Béi ída fúken paran auun bakhen mifo sireti ída vá ifí daro.” \p \v 53 Máa síkan betí ankan mai arinta ma fúkein afová ukhen béin nan inten mino. \v 54 Intiyákan Yisasi mai arinta ayan pákaaren máa semí, “Tiraun noe, orun mantano.” \v 55 Máa síkan mai arinta aunan mano ovaránen béimpin eríkan ainen orun mantavin mai arinta yunan amino van Yisasi vetin tiamen mino. \v 56 Tiamirákan mai arinta anóen má afóen má ano anú duren akhokho van íkan Yisasi vékanan ákonaen tiamemí, “Tiré kanan ída vá ma yaná ma afoká ein ena nanin banta siameno.” \c 9 \s1 Yisasi Vei Eyo Iyampon Kayo Siantan Ma Monó Dorantá Orera Ein Baya Ino \r (Matiu 10:5-15; Maki 6:7-13) \p \v 1 Yisasi vei eyo iyampon kayo sirantan kan orun kádan (12) ma aran eríkan maen namu aunan ma yo siantan má aí nanin banta ma ayofan ákona vá mai kéká amiyáken \v 2 Tiyarafenui yafisin baru fintena vaya siamiyáken uren aí nanin banta ayofano van tiantan oren mino. \v 3 \x * \xo 9:3 \xt Ruk 10:4-11\x*Tiantan oriyákan Yisasi vetin máa sen tiamemí, “Tireti ankan ída vá unan má bereti vá moní bá ayonta vá bare vá inka ída vá kankanan afuin barano. \v 4 Mana varurá ma siretí ankan oriveya mana namumpin ma ódinte vá mai namun mana vá bareya mai namuntesá mai varu me ampire orono. \v 5 Mana varu rákena nanin banta ano ma siretin ída e avían be amápin kainti vá mai varu ma me ampire oriya vá arantantáke kayó me fúpá tian karúdesin ná banasi afová ená teti namu é uno sino.” \v 6 Máa sirákan eyo iyampon kayo ano varufimpá orera uven kama vaya siamiyáken minó akhen pákena aí nanin banta ayofen mino. \s1 Eroti Ma Yisasi Iye Fino Van Ma Afová Ono Van Ina Ein Baya Ino \r (Matiu 14:1-2; Maki 6:14-16) \p \v 7 \x * \xo 9:7 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Ruk 9:19\x*Máan tiyákan manáa vanta kayo ano siyáken, “Yoni evaránen masí pinté orun mantakhen mino,” siyákan Eroti kamanini ánon banta ano Yisasi ma variyain danasinta van iniren kokhon ineine iyákan \v 8 manáa kéká ano sen pefá ma vá ein mai sakhanampa vanta kéká pintena mana anon orun mantakhen mino síkan manaá kéká ano sen Iraiyan afoká ukhen mino síkan en mino. \v 9 \x * \xo 9:9 \xt Ruk 23:8\x*Máa síkan Eroti máa semí, “Téi fefái Yonin amen tíkakhé umpo ma vanta iye uron ná bákan ná banasi ano véi ma ena yaná dorarí iyain baya siyará iniya rafuno.” Máa siren Yisasin onano van en mino. \s1 Yisasi Ma Yan Manápá Tauseni (5,000) Vanta Yunan Amein Baya Ino \r (Matiu 14:13-21; Maki 6:30-44; Yoni 6:1-13) \p \v 10 Beni eyo iyampon kayo ano ovaránen eriven betí ankan ma yoren noré ein baya kayo Yisasin tiamiran betin mana yo avíaren ena nanin banta kéká me ampiren Betsaida se sin kákan barufá oren mino. \v 11 Orivíkan kokhon nanin banta ano Yisasi ma orein afová uren béin bákuren orikan amusin iyáken Tiyarafenui yafisin pintena vaya siamin iniyákan aí ma varé ein kayo ayofen mino. \p \v 12 Inúpasi íkan tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) beni eyo iyampon kayo ano véi vaintá eriven béin máa sen tiamemí, “Ma ma setí baruna akhempá ída mana nanin banta van mifo éi kaná betin tiantesin ná kákan baru kayo fimpá bá tító baru kayo fimpá bá oriven ná betíi yunan má baran ma san dosino.” \p \v 13 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiretí ano vá mai nanin banta yunan ameno,” síkan betí ankan temí, “Dan manápá bereti vá kankan noyana vá anan dékun ban mifo ena vá dunan o miyaní é ma nanin banta me amente rafuno.” \v 14 Dan manápá tauseni (5000) fumara vanta vákan Yisasi vei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, “Mai nanin banta siamesin fifti (50) ano me kumádu kumádu ino.” \v 15 Máa síkan eyo iyampon kayo ano mai ma seiní íkan minó nanin banta ano kumanen mino. \v 16 Kumamíkan Yisasi mai yan manápá bereti vá kankanan noyana vá máden inarufá kakháben Tiyarafenurá tusu siren mai vereti vá noyana vá kisikisi uren dákan bei eyo iyampon kayo ano masiman en mino. \v 17 Masiman íkan minó nanin banta ano kanaíen narákan antan dunan ma fara varé ein eyo iyampon kayo ano manafin o éke e éke uan átaru uren tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) basiketi unan kayo víken mino. \s1 Pita Ma Yisasi Nan Tiyarafenu Ano Ma Aní Ukhein Banta Ono Sein Baya Ino \r (Matiu 16:13-19; Maki 8:27-29) \p \v 18 Maná damú Yisasi veyáká amúkiyan bákan bei eyo iyampon kayo ano véin má baré íkan béi máa sen betin inaemí, “Téin nan iye inó banasi ano siyan nafino.” \p \v 19 \x * \xo 9:19 \xt Ruk 9:7-8\x*Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, “Manáa kéká ano éin nan monó non péantan banta Yoni ino síkan inká manáa kayo ano Iraiya ino síkan inká manáa ano fara sen pefá ma sakhanampa vanta kayo varé ein pinté mana ano orun mantakhen ne siyan mino.” \p \v 20 \x * \xo 9:20 \xt Yon 6:68-69\x*Máa síkan betí ankan béi máa sen inaemí, “Tiretí ankan téin nan mai iye inó tiya rafono.” Síkan Pita evaránen béin tiamemí, “Tiyarafenu ano ma sian damuádiyáken ma sesi vanasi evaráné avirano van tiantékun orintene ma sikharé ein mai vantan éi va ono.” \p \v 21 Máa síkan Yisasi vei eyo iyampon kayo van ída vá ena nanin banta siameno siren ákonaen areuanten mino. \v 22 \x * \xo 9:22 \xt Ruk 9:44; 18:32-33\x*Máa siren béi semí, “Banta Anin mano kokhon uman barantin maen ánon banta kayo vá monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein banta kéká bá ano véin oyan amiren aruan púdantin maen kanú manaú damusí intin béi evaránen orun mantanten mino.” \p \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Mat 10:38; Ruk 14:27\x*Máa siren minó eyo iyampon kayo véi máa sen tiamemí, “Mana nanin banta ano ma séin bákurono van anunu iyanten bei anunu maman bararasí uren ná ena ena yamú bei marípo yaa mamaren ná téin bákurino. \v 24 \x * \xo 9:24 \xt Mat 10:39; Ruk 17:33; Yon 12:25\x*Mana nanin banta ano ma ve aunan pákaan ákona intin béini aunan mano o afeyoranten mifo mana nanin banta ano ma séi nan iniren ma ve aunan ampin nain kayoi aunan mano fara kamaen banten mino. \v 25 Banten mifo mana nanin banta ano ma ma vararakena yanasinta variyáken ma veyan namuen afeyókantin mai yanasinta ano intesá uren ná béin ayainten nafino. \v 26 \x * \xo 9:26 \xt Mat 10:33; Ruk 12:9\x*Mana nanin banta ano ma senti vaya vá téin ma san ma ayave van iyaré esin ma Banta Anin mano ma vei kákan kakhan má be Afóeni kakhan má kantasí ukhein enisori kayoi kakhan má ma ínaimpáké erinten maen mai nanin banta van dere véi ayave van uantanten mino. \v 27 Téi fura urá tiré tiretí ankan tiamiyá uno. Mará ma saréa mantakheona kéká pinté manáa ano ída fúken mi Tiyarafenui yafisin baru onanten mino.” \s1 Yisasin Au Vukhafá Ma Enará Ein Baya Ino \r (Matiu 17:1-13; Maki 9:2-13) \p \v 28 Yisasi mai vaya kayo siran dan manápá ifo afápá kanú manaú un kádan damú esantavíkan Pitan má Yonin má Yemisin má avíaren amúkono van mana anurá óden mino. \v 29 Ódiven amúkiyan baré íkan béin auná enarasí íkan béini ona ano maman efaní iyan moéken panu sen afayu an den mino. \v 30-31 \x * \xo 9:30-31 \xt Ruk 9:22\x*Máan tíkan kankanan banta Mosesin nú Iraiya nú dákó iyain má békanan au fáké moéken panu siyákan Yisasin ma Yerusaremí arintin púaren ma ma vara me ampiren orinaí pákena vaya siyaren mino. \v 32 \x * \xo 9:32 \xt 2Pi 1:16-18\x*Máa siyákan Pitan má ena eyo iyampon kanan má auunan aí iyaimpin betí ankan aunká bakharen orun mantaaren Yisasini kakhan má kankanan banta vá ano ma mantakhein onen mino. \v 33 Oniyákan ma míkanan banta ano Yisasin ma me ampiren oriyákan maen Pita ano máa sen Yisasin tiamemí, “Bafan noe, setí ankan ma mará baruna mai kama ukhen mino. Tetí kanaíé kanú manaú iyon baran namun uvádékun mana éin nina vantin mana Mosesin nina vantin mana Iraiyan nina vantin ino.” Pita mai vaya sen mifo veyan náiesá tiya rafuno sen ída afová ukharen mino. \p \v 34 Pita mai vaya fara siyan bákan mana konan mano vetí ankan me ukuan dararan akhokho van en mino. \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Ruk 3:22\x*Akhokho van iyákan mai konan pinte mana oovaren máa semí, “Ma se sanin pefá aní ukheruna ifo véini vaya vá ineno.” \v 36 Mai vaya ma sian kíparákan Yisasi veyáká ana mairá mantakhan betí ankan óden maí damú ma afokáin onein danasinta veti maí damú ana ída ena nanin banta siamen mino. \s1 Namu Aunan Bá Ein Iyampon Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \r (Matiu 17:14-21; Maki 9:14-29) \p \v 37 Ená damú Yisasin má Pitan má Yemisin má Yoni má ano mai anuyon me ampiren araviyain má kokhon nanin banta ano vetin má efóken mino. \v 38 Mai aúbanáké mana vanta ano oovaren máa semí, “Aru soe, éi kana eriveyá te sanin onante fono. Mai mana iyampon manan téi yékun baren mino. \v 39 Kokhon damú mana namu aunan mano véin aúpin ódivin maen béi namu vá dákan maen mai ano véin máden antu antu íkan efanten akhare ano ven oo fenté eriyákan maen mai namu aunan mano véin au máden namu uren ída ainen me ampiren orin nainí é iyan mino. \v 40 Máan tiyáká téi ákonaé berai sé eni eyo iyampon kayo van mai namu aunan do siantano van tiamiyákun mifo vetí ankan ída kanaíen tiantan nainí iyan mino.” \p \v 41 Máa síkan Yisasi semí, “Tiretí ída mumunan in nanin banta kayo ompo siretíi ineine vá avúavá bá ída funtáken mifo nái máa yamusá téi siretin má bákerá tiretíi uman bariyá bante rafuno.” Máa siren mai vanta van “E anin avire mará ereno,” sen tiamen mino. \p \v 42 Máa síkan mai iyampon mano ma Yisasini ádé eríkan maen mai namu aunan mano véin karúdan barará aravúbin béin máden antu antu iyain má Yisasi mai namu aunan asíkan mai iyampon mano evaránen kama uvíkan be afóen amen mino.\fig Yisasi ano ma namu aunan bain iyampon aya ein mino.|alt="Jesus helps a demon-possessed boy." src="CN01730B.TIF" size="col" ref="Ruk 9.42" \fig* \s1 Yisasi Veyan Ma Fúaren E Mantan Nain Nan Ma Kan Dádasi En Tein Baya Ino \r (Matiu 17:22-23; Maki 9:30-32) \p \v 43 Máan túkan minó nanin banta ano Tiyarafenui kákan ákona ódaren akhokho van iyáken Yisasi ma variyain dana san kokhon ineine iyákan Yisasi vei eyo iyampon kayo van máa sen tiamemí, \v 44 \x * \xo 9:44 \xt Ruk 9:22\x*“Kamaeya vá átaren kaúde ma vaya ineno. Banta Anin maen mana ano namuro kéká ayampin avían aminten mino.” \v 45 \x * \xo 9:45 \xt Ruk 18:34\x*Eyo iyampon kayo ano mai vayai ana ída afová en mino. Mai vayai ana ano vetimpin aúpá bákan ída afová iyáken mi mai vaya inain nan betí ankan akhokho van uren ída véin inaen mino. \s1 Inaru Yafisimpin Iyé Kákaní Inten Nafino Ma Sen Ina Ein Baya Ino \r (Matiu 18:1-5; Maki 9:33-37) \p \v 46 \x * \xo 9:46 \xt Ruk 22:24\x*Maná damú eyo iyampon kayo ano veraran iye anó o esesí inten nafino siren asive asive iyaren mino. \v 47-48 \x * \xo 9:47-48 \xt Mat 10:40\x*Máa siyákan Yisasi vetí ankani ineine afová iyáken mana arará iyampon aviren bei ádé me mantaantáden eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, “Iye anó téin nan inireyá mana máan tukhein iyampon arará aya inten nafi mai ano séin mi siya inten mino. Inká iye anó téin tiya inten nafi mai ída séin tiya inten mifo Tifóe ma séin tisintá erikheruna mai véin mi aya inten mino. Para vara seyo, siretí ankampin ma aví ída vain nanin banta anon o esesí inten mino.” \s1 Iyé Ída Setinti Namuroí Inten Nafino Mai Setin Tirona Ino Ma Sein Baya Ino \r (Maki 9:38-40) \p \v 49 Máa síkan Yisasini vaya Yoni iniren béin evaránen tiamemí, “Bafan noe, setí ankan onékun mana vanta ano éin avíká namu aunan tiantiyáken éin ída vákuren nói setí ankan mano véin are uantano van é uno.” \p \v 50 \x * \xo 9:50 \xt Mat 12:30; Ruk 11:23\x*Máa síkan Yisasi véin máa sen tiamemí, “Tiretí ankan ída vá béin airo ananí uantano. Tiretin ma ída namuroí iyain kéká ano mai siretin arona ino.” \s1 Sameriá Kéká Ano Ma Yisasin Oyan Amein Baya Ino \p \v 51 Tiyarafenu ano ma Yisasin evaránen avirantin inarufá ódin nain ádé iyákan Yisasi Yerusaremí orono van ákona inin bariyaren mino. \v 52-53 Béi manáa vanta kéká tiantan minó ben nina yána utaono van mana Sameriá bain barurá oríkan mai varu rákena nanin banta kayo ano afová íyáken béi Yerusaremí orono van mino siren betí amápin ída Yisasin e avian kaen mino. \v 54 \x * \xo 9:54 \xt 2Ki 1:9-16\x*Máan tíkan beni eyo iyampon kanan Yemisin nú Yonin nú ano mai ma Sameriá nanin banta ano ma variyain avúavá baya iniren béin máa sen inaemí, “Bafan noe, éi anunu iyan nona vará tetí ankan inarufákena ira arékun ná morun betin ken kaurinten nafino.”\f * \fr 9:54 \ft Tiyarafenui manáa vompon dókifin ena asotúin baya máa sikhemí, \fq “Pefá Iraiya máan tukharen mino.”\f* \v 55 Máa síkan Yisasi yo vaéaren míkanan asiren \v 56 betí ankan ena varufá oren mino.\f * \fr 9:56 \ft Tiyarafenui manáa vompon dókifin ena asotúin baya máa sikhemí, \fq Béi máa semí, “Tiretí ankan intéa aunan niná bafo mai sireti ída afová ukha ompo Banta Anin mano ída vanasi namu ono van eren mifo véi evaránen avirano van mi eren mino.\f* \s1 Yisasin Ánain Dakhafiyain Nan Ma Uman Baran Baya Ino \r (Matiu 8:19-22) \p \v 57 Oriyaré íkan aasákena mana vanta ano Yisasin máa sen tiamemí, “Éi ma orinona akhempá téin má bákuré nonté uno.” \p \v 58 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Afá iyan kayo ina vara ain ban maen nun kayo ina nan báé iyan mifo Banta Anin mano ma avíken baran kanú ída van mino.” \p \v 59 Máa siren Yisasi ena vanta van temí, “Éi ereya séin dakha fono,” síkan mai vanta ano semí, “Bafan noe, éi áesisá te sifóen nare mo masí uresá ono.” \p \v 60 Máa síkan Yisasi véin máa sen tiamemí, “Áesin purin nanin banta ano vetiyan ná púkein kéká masí iyantiya éi oriveya Tiyarafenui yafisin baru fintena vaya sian dákó ono.”\f * \fr 9:60 \ft Manáa afova vanta kayo ano ma iniyain esé purin maen aú iyampompin ma fúkein mino. Mai rákená furin maen dan bukhafa ma fúkein mino.\f* \p \v 61 \x * \xo 9:61 \xt 1Ki 19:20\x*Máa síkan ena vanta ano Yisasin máa sen tiamemí, “Bafan noe, séi en bákurono van ukhé umpo éi kaná áesirá tesi kéká mo susu siantádesá ono.” \p \v 62 Máa síkan Yisasi evaráne véin tiamemí, “Sitia fákaráken ma ena ena yovaébiyan oyampá ma onan nain kéká ano ída kanaíen Tiyarafenui yafisin baru fintena yorarí inten mino.” \c 10 \s1 Yisasi Ano Ma Seventi-tu (72) Vantan Avían Kaúden Tiantan Orein Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Mak 6:7\x*Ínaimpáké Bafan mano seventi-tu (72) vanta avíden beyan ma orono van ukhein barufá tiantan béin anuanten kankanan orirú en mino. \v 2 \x * \xo 10:2 \xt Mat 9:37-38; Yon 4:35\x*Oriyákan mai kéká máa sen tiamemí, “Dunan anafin kokhon ná dunan afukhakhan mai yunan ma yuyasin banta kayo ída kokhon ban mifo siretí ankan mai yunan ana afóentasá amúkesin ná béi kanaíen doran banta kéká tiantan tiná mai yunan anafin oriven ná duyasino. \v 3 \x * \xo 10:3 \xt Mat 10:16\x*Tiretí ankan orin nompo vá ineno. Téi siretí ankan afá iyan aúbaná ma sipisipi arará kayo ma siantan oreiníi é uno. \v 4 \x * \xo 10:4 \xt Mat 10:7‑14; Mak 6:8-11; Ruk 9:3-5\x*Tiretí ankan ída vá moní kain unan má ona khain unan má arantan anamun má bare vá oriyáke mae ída vá aasá ma esantanona nanin banta van bayan mino inúpá ino seno.\f * \fr 10:4 \ft Ma vaya ana máan mi sikhen mí, ayáká ída o mantakhe vá bano aine vá ore yorano.\f* \p \v 5 “Oriyare ma mana namumpin ma oferante vá esé araí in baya vá máa seno, ‘Áesin Tiyarafenu ano vá tire antun ná ará kusin amino.’ \v 6 Mai namumpin ma mana ará kusin má bain banta ma vantin maen Tiyarafenui ará kusin mano mai vanta vá bei kéká bápin banten mifo máan banta ma ída vantin maen Tiyarafenui ará kusin mai vanta vá bei kéká bápin ída vanten mino. \v 7 \x * \xo 10:7 \xt 1Ko 9:6-14; 1Ti 5:18\x*Tiretí ankan mai namumpin mana vá bákeya mai finté ma amin nain dunan má non má ana vá nano. Para vara seyo, yoriyá ein banta ano miyan baré iyan mifo siretí ankan ída vá ena namumpin e fere khuve ono. \p \v 8 \x * \xo 10:8 \xt 1Ko 10:27\x*Máan tin nompo siretí ankan ma mana kákan barurá ma oresin ma kama iyáken aviren má naumpin ma mo kaúden ma amin nain dunan ná parav á nano. \v 9 Tiretí ankan mai varu rákena aí nanin banta kayo ayofiyáke vá Tiyarafenui yafisin baru inka siretí ankani ádé erikhein mino seya vá betí tiameno. \v 10 Tiretí ankan ma mana varufin oresin ma mai varuráké kéká ano ma ída e avían mápin ma kaintiya siretí ankan mai varui aasá o mantaveya vá máa seno, \v 11 \x * \xo 10:11 \xt Apo 13:51; 18:6\x*‘Tiretí ankani varu rákena kayó ano setí ankan tirantantá dampakhein ma yo fúpá tian karúdanuna anon tiretí ankan aní iyáken mai avúavá ma vareona ano umei e ono’ se vá betin tiamiyákeya vá ‘Tiyarafenui yafisin baru inka ádé erikhen mifo siretí ankan kama e vá ineno,’ seya vá betí ankan tiameno. \v 12 \x * \xo 10:12 \xt Esé 19:24-25; Mat 10:15; 11:24\x*Téi siretí ankan tiamiyá uno. Banasi ma yaimin damú ma Tiyarafenu ano aní ukheintá ma afoká intin mai varu rákena nanin bantai uman mano Sodomú baru rákena nanin bantai uman esantanten mino. \s1 Ída Ma Ará Baeran Nain Baru Kayo Ano Ma Kákan Uman Baran Nain Baya Ino \r (Matiu 11:20-24) \p \v 13 Máa semí, “Korasiníke nanin banta oe, sirun uron mi ke ono. Betsaidáke nanin banta oe, sirun uron mi ke ompo mana vanta ano ma Taiyá bá Saidoní bái varufin ma oriven máan avúavá daná ma mo afoká intin maen betí ankan kanaíen ará baéden arunaná auí daná uren amon ánompin kakhufaren kumanten betíi ume van arunan inté ein mino. \v 14 Banté ein mifo Tiyarafenu ano ma vanasi yaiminton ma aní ukhein damú ma yákó intin tiretin amaniná ma afoká inain uman mano Taiya sú Saidoni úpin ma afoká ukhá ein uman moéken esantanten mino. \v 15 Máan tinten mifo éi Kapeneamú baru oe, éin iye ano avían dan ayontá kainten nafino. Ída mana ano aviranten mifo pefá ma fúkein nanin bantai varufin manan aravin nono.” \p \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Mat 10:40; Ruk 9:48; Yon 5:23\x*Máa siren Yisasi mai seventi-tu (72) vanta siamemí, “Tiretí ankani vaya ma iniyain nanin banta ano séinti vayan iniyan mifo inká tiretí ma oyan amiyain nanin banta ano mai séin mi oyan timiyan mino. Téin ma oyan timiyain nanin banta ano séin ma sisintá ererunan oyan amiyan mino.” \s1 Seventi-tu (72) Vanta Ma Yisasi Siantan Orikhá ein Kéká Ma Ovaránen Erein Baya Ino \p \v 17 Ínaimpáké seventi-tu (72) vanta ma siantan orikhá ein kéká ano ovaránen amusin iyan eriven me siamemí, “Bafan noe, setí ankan ma éin aví arékun maen namu aunan kayo ano setinti vaya ánain bákuren mino.” \p \v 18 \x * \xo 10:18 \xt Yon 12:31; Rev 12:8-9\x*Máa síkan Yisasi vetí ankan evaránen tiamemí, “Téi onékun Ban Anon mano inaru me ampiren afayuí ma einíen eraven mino. \v 19 \x * \xo 10:19 \xt Íbo 91:13; Mak 16:18\x*Ineno. Téi siretí ankan inka ákona amikheruna sireti kanaíeya osafáe kayo vá banta untaran danasinta vá dasádeya siretí ankan kanaíeya siretíi namuro minó ákona esantaresin béi ída kanaíen tiretíi minó daná namu inten mino. \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Fir 4:3; Rev 3:5\x*Máan tinten mifo siretí ankan ída vá amusin iyáke seya namu aunan mano setin too yaiyiyan mino seno. Inarufá ma Tiyarafenu ano ma vei vompon dókifin ma siretin aví uvantein nará amusin ono. \p \v 21 Maí damú Kantá Aunan mano Yisasin arápin amusin amíkan béi máa semí, “Tifóe oe, éi ma vara vá inaru vái Bafan bákeya éi ma kama afova vain kéká ma ma yaná aúmanantádeya ma arará iyampon kayo an dakhein kéká ma aní eona van tusu sé uno. Tifóe oe, éi fura sireya e anunun dakhádeya éi máan te ono. \p \v 22 \x * \xo 10:22 \xt Yon 3:35; 10:15\x*“Te Sifóe ano minó danái sen tiyampin kaúken mino. Mana ano ída ve Anin afová ukhen mifo ve Afóe ano anan afová ukhan mi inká mana ano ída ve Afóen afová ukhen mifo ve Anin mano ma aní ukhein kéká bá be Anin má ano anan béin afova ukhen mino.” \p \v 23 Máa siren Yisasi yo vében bei eyo iyampon kayo oniyáken temí, “Tiretí ankan ma oniyaona yanasinta ma onan nain kéká ano vá amusin ino. \v 24 Pefá kokhon ná sakhanampa vanta kayo vá kokhon ná kin kayo vá ano siretí ma saréa oniyaona yana onano van anunu iyaren mifo ída onen mino. Inká tiretí ma iniyaona vaya ineno van anunu iyaren mifo ída inen mino.” \s1 Sameriá Banta Ano Ma Kama Avúavá Mantein Pákena Ma Ovaékein Baya Ino \p \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Mat 22:35-40; Ruk 18:18\x*Mana man baya ma afová ukhein banta ano Yisasin akhenóka uan onano van orun mantaven béin máa sen inaemí, “Aru soe, séi intesá uresá para van oriyan ban aunan barante rafuno.” \p \v 26 Máa síkan Yisasi evaránen béin inaemí, “Man bayafin intéa vayá bákayá dankaféiya fono.” \p \v 27 Síkan man baya ma afova ukhein banta ano evaránen temí, “Tiretí ankani aú amafon má ákona vá ineine vá pokesá pura uró tire vá Bafan Tiyarafenu van anunu iyáke vá \rq Diu 6:5\rq* \m eyan nan ma anunu iyaonaíe vá ena van anunu ono.” \rq Riv 19:18\rq* \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Riv 18:5\x*Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Mai ma seona mai fura se ompo vá mai ma seonai ureya vá para van aunan barano.” \p \v 29 Máa síkan man baya ma afová ukhein banta ano veyan nan puntákein banta ino sino van Yisasin máa sen inaemí, “Man baya ano iyen nará tiretíi arona kayo e sikhen nafino.” \v 30 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Mana vanta ano Yerusaremí me ampiren Yerikó barufá araviyaré íkan umoyan banta kayo ano aasá dafíkaren béin pákaren namu arirí uren beni ona varen karan orivíkan béi aasá bakhen ádé anantá purono van iyaren mino. \v 31 Maí damú ana mana monó doran banta ano mai aasá dakhafen araviyaren onákan mai vanta ano aasá bakhen bákan akhempá o úkuaren esanten oren mino. \v 32 Orivíkan mana Rivai vanta ano máan mana en mairá oriaren mai vanta e onen akhempá o úkuaren esanten oren mino. \v 33 Orivíkan mana Sameriá banta ano mai aintá ana araviyaren mai vanta ma vaintá oriven onen moéken arunan uanten mino.\fig Samariá banta ano ma Yutan banta aya ein mino.|alt="good Samaritan" src="CN01749B.TIF" size="col" ref="Ruk 10.33" \fig* \v 34 Mai vanta van arunan uren béin ádé oriven ben ma arurampin uveri féantiyan uvaini vanaan tiyan uren mai namon damuanten mino. Damuantáden bei donkin daró dauman ka íkan kumamin do aviren aasá ma miyaní uren bariyain namumpin mo kaúden kamaen dafisen mino. \v 35 Dafisen bakharen ená damú mai má afóen kankanan siriva moní amiyáken máa sen tiamemí, “Ma vanta vá éi kama e vá dafiseno. Dafisiyáke ma manáa ei moní ma ventá kíparákaréesí ma séi ovaráné erenté maé éin mai máa moní evaráné amenté uno.” \p \v 36 Máa siren Yisasi ano man baya ma afova ukhein banta inaen temí, “Éi ma iniyaona mai máa kanú manaú banta kayo finté intéa vanta anó umoyan banta kayo ano ma aruádan baré ein banta van anunu ukharen nafino.” \p \v 37 Máa síkan mai vanta ano semí, “Mai ma véin nan arunan uren aya ein banta ino,” síkan Yisasi véin tiamemí, “Éi orive vá máa avúavasá barano.” \s1 Mata Nú Maria Nú Amápin Ma Yisasi O Varé Ein Baya Ino \p \v 38 Máa siren Yisasi má bei eyo iyampon kayo vá oriyaren mana varurá onóbíkan mai varu ráke mana Matan ne sin nanin mano Yisasin aviren be amápin oren mino. \v 39 \x * \xo 10:39 \xt Yon 11:1; 12:2-3\x*Mo orákan mana Matan aun Marian ne sin nanin baren béi Yisasin arantan ádé o kumanten béini vaya iniyaren mino. \v 40 Baya iniyákan Mata veyáká dunan taran tasusasu iyáken kokhon ineine uvaen Yisasi vaintá oriven béin inaemí, “Bafan noe, se sun mano séin me ampiráká teyan dunan tariyá umpo mai van ídá ovaré iniya fono. Béin tiamesin ná téin me siya ino.” \p \v 41 Máa síkan Bafan mano evaránen béin tiamemí, “Mata. Mata oe, éi kokhon dana san ineine iya ompo \v 42 \x * \xo 10:42 \xt Mat 6:33\x*mana yana san mana vá ineno. Maria kama yanái varano van anunu iyain téi ída kanaíé béin ma varano van iyain daná béin areuantanté uno.” \c 11 \s1 Yisasi Ma Amúkin Afova Amein Baya Ino \r (Matiu 6:9-15, 7:7-11) \p \v 1 Maná damú Yisasi mana akhempá amúkiyan baren kíparan mana vei eyo iyampon mano máa sen béin tiamemí, “Bafan noe, fefá ma Yoni ano ma vei eyo iyampon kayo ma amúkin afova ma amikharé einí eya éi setin afova simeno.” \p \v 2 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan máa sen tiamemí, “Tiretí ankan ma amúkinte vá máan ná teno, \q1 ‘Tifóe oe,\f * \fr 11:2 \ft Tiyarafenui manáa vompon dókifin ena asotúin baya máa sikhemí, ‘\fq Inarufá baona Sifóe oe,…’\f* \q1 en avisá kantasí intin ná \q2 éini inaru yafisin ná erino.\f * \fr 11:2 \ft Tiyarafenui Manáa vompon dókifin ena asotúin baya máa sikhemí, \fq “…erino. Inarufá ma en anunu yakhafiyainisá ma varará dere ino.\f* \q1 \v 3 Mana mana yamúkáke yunan ná timeno. \v 4 Éi setinti ume vá ampisintano. \q2 Para vara seyo, ena kayo ano ma sétin umeí usintáká ein ampiantéiyá tiféuno. \q1 Éi ída vá áesí tirá mantan akhenókafin oferá tifano.’”\f * \fr 11:4 \ft Tiyarafenui manáa vompon dókifin ena asotúin baya máa sikhemí, \fq ‘Namu yaná pinte vá tétin do sivirano’ áa ‘Ban Anon ayan pinte vá tétin do sivirano.’\f* \p \v 5 Máa siren betí ankan evaránen tiamemí, “Tiretin aúbanáké mana ano ma vei arona varé intin ma mai vanta vaípá inuran aúban oriven ‘kanú manaú bereti anamun timikaréesí anona evaráné ameno’ sinten mino. \v 6 Para vara seyo, mana sirona ano ayá káké eriyan baren te simá e vaká béin ma amenuna yunan ída vá uno.’ \p \v 7 “Máa sin maen mápin ma vain banta ano evaránen tiamemí, ‘Ten má te sikhafana vá bakhékun ona fefái munkukhein téi ída kanaíe e mantavé éin mana yaná amenté umpo ída vá téin uman timeno.’ \v 8 Téi siretí ankan tiamé uno, béi ve arona ifo má afóe ano ída kanaíen orun mantaven bereti aminté ein mifo véi ma ínanen onará ankamiyan bain nan mi má afóe ano orun mantaven minó béi ma inantiyaré ein daná máa aminten mino. \p \v 9 Máan tukhein nan mi siretí ankan tiamé uno. Inantesin maen Tiyarafenu ano kanaíen aminten mino. Dosiyaré esin maen Tiyarafenu ano kanaíen aní intiya ona nono. Onará ma ankamiyaré esin Tiyarafenu ano kanaíen ona yiantanten mino. \v 10 Para vara seyo, iye anó inantéiya nafi mai anon baré iyan mino. Iye anó dosé iyan nafi mai ano oman dákó é iyan mino. Onará ma ankamein dianté iyan mino.\fig Banta ano ma Tiyarafenu vaípá amúkein mino.|alt="Man praying to God." src="LB00271B.TIF" size="col" ref="Ruk 11.10" \fig* \p \v 11 “Tiretí iyampon afóe yan ma vaonafá ma e anin mano\f * \fr 11:11 \ft Tiyarafenui manáa vompon dókifin mará ena asotúin baya máa sikhemí, \fq mana vereti van ma inan tintiya éi kaná mana onámaná aminte fono. Áa...”\f* mana noyana van ma inan tintiya éi kaná mana osafáe aminte fono. \v 12 Áa éi vaípá ma kokore amú timeno ma sinti mae iyavan ná dauman aminte fono. \v 13 Tireti namu vanta kéká báke ompo sireti akhafana ma kama yaná amin ma afová ukhante mae mai Kantá Aunan nan ma inantinona kékái inaru fáké Afóe ano moéken aminten mino.” \s1 Yisasi Má Namu Aunani Ánon Banta Van Ma Beseburi E Ma Siyain Mái Vaya Ino \r (Matiu 12:22-30; Maki 3:20-27) \p \v 14 Mana vantafin namu aunan báken béin oorá iyádan ída vaya sin baré ein Yisasi ano mai namu aunan do siantan orivin mai vanta ano vaya siyákan banasi ano anúden oreraen mino. \v 15 \x * \xo 11:15 \xt Mat 9:34; 10:25\x*Máan tiyákan manáa kéká ano semí, “Béi namu aunani ánon banta Beseburini ákonarái namu aunan do siantiyan mino.” \v 16 \x * \xo 11:16 \xt Mat 12:38\x*Máa síkan manáa vanta ano inaru fáke aní daná aní ino van Yisasin akhenókaen mino. \p \v 17 Máa siyákan Yisasi vetíi ineine fefá afová iyáken máa sen tiamemí, “Mana vantai yafisin aúpin ma aúban daiminten maen mai avúavá ano kákan uman maman dákó intin inka mana namunté ma aúban daimintin maen mai namun mákúken eravinten mino. \v 18 Máan tinten mifo Ban Anon mano ma veyan daimintin maen inté ená beni yafisin ákonaen mantanten nafino. Para vara séi máa siya rauno. Tiretí ankan mano siyáke Beseburini ákonarái namu aunan do siantiyan minon tiyan ná uno. \v 19 Tare ma namu aunani ánon banta avíká ma séi namu aunan do siantiyáku mae mai siretíi ánain ma yakhafin nain kayo ano iyen avíkasá namu aunan kayo yo siantanten nafino. Mai kayo ano vá tiretíi avúavá daimino. \v 20 Máan tinten mifo Tiyarafenui ákonafó ma namu aunan do siantiyáku maen Tiyarafenui yafisin ákona ano inka sirétimpin erikhen mino. \p \v 21 “Mana ákona vanta ano ma aruvin danasinta utaaren ma ve amáká dafíkantin maen ben nina yanasinta kamaen banten mino. \v 22 \x * \xo 11:22 \xt Kor 2:15\x*Banten mifo mana veni ákona esantakhan nain banta ano ma eriven mai vanta vá aruvúden ma véin aruren maen mi veni aruvin danasinta vá ona vá máden béi ma anunu iyain kékái yaiman aminten mino. \p \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Ruk 9:50\x*“Éi iye anó téin má ída vante fono mai éi senti namuro ono. Inka éi iye anó téin ída siyaé banasi avían átaru inte fono mai éi anon banasi intan ne sin orera inten mino. \s1 Namu Aunan Kayo Ano Ma Evaránen Banta Aúpin Oriyain Baya Ino \r (Matiu 12:43-45) \p \v 24 “Mana vanta ma namu aunan mano me ampiren kámá barafá oren maen bei avíkan baru van dosen orin ma avíkan baru ma ída van máa sé iyan mino, ‘Evaráné mai ma me ampiré ereruna namun oronté uno.’ \v 25 Máa siren o onákan mai namun bakhari uren puntaádan baren mino. \v 26 Bantin ma ódaren maen béi evaránen oren dan manápá ifo afápá kan un kádan namu aunan kayo vetíi namu avúavá ano veni namu avúavá esantakhein kayo o avían morantin mai namumpin o vanten mino. Pefá mai vanta ano namu ukharen mifo saréa véi moéken namu uron inten mino.” \s1 Inte Kéká Anó Kákan Amusin Baranten Nafino \p \v 27 \x * \xo 11:27 \xt Ruk 1:28, 42, 48\x*Mai vaya Yisasi siyákan banasi aúbanáké mana nanin mano oovaren temí, “Éin ma kaúden nan amein nanin mano vá amusin ino.” \p \v 28 Máa síkan béi evaránen temí, “Tiyarafenui vaya ma iniren oo yaiyen bákuriyain kéká ano vá amusin ino.” \s1 Yisasi Ano Yonan Pin Ma Aní Daná Afoká Ukhá Ein Baya Sen Mino \r (Matiu 12:38-42; Maki 8:12) \p \v 29 \x * \xo 11:29 \xt Mat 16:4\x*Máa siyákan banasi e átaru en kokhoní iyain má Yisasi máa sen betin tiamemí, “Tare má damú ma vain nanin banta mai namu nanin banta ino. Enará ukhein avúavá aní intí onano van ina inten mifo vetí ankan ída kanaíen mana aní daná onanten mino. Mana sakhanampa vanta Yonani aní daná anan betí onanten mino. \v 30 Máan tukhein nan mi Yona maen Ninivé nanin bantai aní danasí ukháintin pasen Banta Anin mano yere sare ma vain nanin bantai aní danasí inten mino. \v 31 \x * \xo 11:31 \xt 1Ki 10:1-10\x*Saotíkena Kuini ano\f * \fr 11:31 \ft Saotíkena Kuini maen mai Seba kékái kuini ino. Taréa mai vara aví Yemeni e sikhen mino.\f* vanasii yaimin damú ma yákó intin maen e mantaven má damú ma vain nanin bantai avúavá daíden uman aminten mino. Para vara seyo, mai kuini maen bara akhen páké Soromonini kama afova vaya ineno siren eriven inein mifo saréa Soromonin esantakhein mano e van mino. \v 32 \x * \xo 11:32 \xt Yna 3:5-10\x*Ninivé nanin banta ano orun mantaven maen má damú kena nanin bantai avúavá daíden uman aminten mino. Para vara seyo, Yona ano ma monó baya vetí ankan tiamin maen mai kéká ano ará baeren mifo saréa mana Yonan esantakhein mi eren mino. \s1 Auu Ma Vain Mai Au Vukhafai On Mino \r (Matiu 5:15, 6:22-23) \p \v 33 \x * \xo 11:33 \xt Mak 4:21; Ruk 8:16\x*“Ída mana vanta ano yaamu uruan aúpa safi kavefin nafi kaé iyan mifo yan takhókái kain báken panu sen kakhiyan mi maifin ma ódiyain kayo ano kamaen oné iyan mino. \v 34 Éin auu ma vain mai eni aufin ma kakhantan on mi van mifo en auu ma kama ukhan maen minó bukhafafin panu sikha vá ompo auu ma namu intin maen mai minó bukhafan títípa inten mino. \v 35 Máan tinten mifo éin aúpin ma vain kakhan mano sítípa inafo vá dafían ná ákona ono. \v 36 Máan tukhein nan mi eni minó bukhafa ma fanu sikhantin ma mana akhempá ída sítípa ukhantin maen mai fanu ano en aufá daamu ma kheiní inten mino.” \s1 Yisasi Ma Farasisi Kayo Van Amaan Baya Sein Mino \r (Matiu 23:1-36; Maki 12:38‑40; Ruku 20:45-47) \p \v 37 Yisasi ma vaya sian kíparan maen mana Farasisi vanta ano véin má mo yunan nano van ina íkan mai vanta amápin óden dunan kaúden nan takhóká un kumanen mino. \v 38 Un kumamen Yisasi ída ayan tesé inton dunan niyákan mai Farasisi ano kokhon ineine en mino. \p \v 39 Kokhon ineine iyákan Bafan mano máa sen tiamemí, “Tiretí Farasisi kayo ano kápi vá disi vá dante anan teséiya ompo siretin aúpin ída avarí avúavá bá namu avúavá bái vikakhen mino. \v 40 Tiretí óen kéka soe! Ídá mai ma yan bukhafa uvarein mano aú bukhafa vá uvanten nafino. \v 41 Máan tukhen mifo mai ma disifin bain danasá ona i van nanin banta amesin ná tiretíi minó danasinta avusese ukhen bano. \p \v 42 “Tiretí Farasisi kayo ano vá dafiseno. Tiretí ankan tiyan míkampintan ma yaídeya Tiyarafenun mana masin man ma yunan ana fintena sító daná ma safofin ase amin dana kayo amiya ompo ída véin anunu iyáke namu avúavá anan bariya ompo kama avúavá banasi uantiya vá Tiyarafenu van anunu ono. \p \v 43 “Tiretí Farasisi kayo ano vá dafíseno. Tiretí esé an bain kará mádé monó átaru namun kayofin kumaneno van anunú iyákeya átaru varurá banasi ano kama uren amo sino van manan éiya ono. \p \v 44 “Tiretí ankan dafíke vá bano. Para vara seyo, furin banta kayo ma aúpá barafin masí uran bákan banasi ano ída onanton ma mai yaró onóbe enóbe iyan ma Tiyarafenu avorá painí ein an mi yakharono.” \p \v 45 Mana man baya ma afová ukhein banta ano mai vaya iníden Yisasin evaránen tiamemí, “Aru soe, éi ma mai vaya seona mai sétin má inan tinkayan te ono.” \p \v 46 Máa síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Tiretí man baya ma afová ukheona vanta kéká basá dafiseno. Tiretí ankan ma afova amiyaona ano vanasi amaniná kákan uman amenan bariya ompo ída mana yáman kaureya ayaiya ono. \p \v 47 “Tiretí ankan dafiseno. Tiretin anafu yan mano sakhanampa vanta kéká arin púkaréiyai mai masí kayoi siretí úádiya ono. \v 48 Pefá ma siretin anafu aráo ano ma varein danái sare siretin avúavá ano aní iyan mifo mai kéká ano sakhanampa vanta kayo aruan púdákái siretí ano mai kayoi masíi kama iya va ono. \v 49 Mai van mi Tiyarafenu ano vei inimpin tiyáken, ‘Téi sakhanampa vanta kayo vá baya varen orin banta kéká bá tiantékun betí baípá orintin maen manáa kéká aruan puriyáken inká manáa kéká para uman aminten mino.’ \v 50 Mai anarái ma vara ma araíen uvarein táké ma furen eriyan baré ein sakhanampa vanta kayoi nare miyan ná tare ma vaona nanin banta ano vá barano. \v 51 Eborin táké araí uren eriyan maen íkun uan amin takhó bá monó namun aúbaná ma Sekaraiyan eman aruan purein mai kékái nare miyan tare ma vaona nanin banta amaninái afoká intéíi séi siretin tiamiyá uno. \p \v 52 “Tireti man baya ma afová ukheona vanta kéká ano yafíke vá bano. Mai aasá ma ódiyain kayoi aa iyariya vákeya veti ma kamaen afová uren ódono van iyain do maman karúdiya va ompo siretiyantá ída mai aasá ódikha ono.” \p \v 53-54 Máa siren Yisasi mairá me ampiren oriyákan Farasisi kayo vá man baya ma afová ukhein kéká bá ano véin nan aran nan uren ara ara yana san ina iyan Yisasin máká dantin béi intéa vayá tintirá béin pákante rafuno siren dafían ákonaen mino. \c 12 \s1 Amaan Baya Kayo Vá Ará Ákona Uantan Baya Kayo Vá Ino \r (Matiu 10:26-27) \p \v 1 Máan tiyákan kokhon tauseni nanin banta e átaru en baru víkaaren makaká uven arantan dasamin maran en mino. Máan tiyákan Yisasi vei eyo iyampon kayo nare máa sen tiamemí, “Tiretí ankan Farasisi kayoi yisi vará dafían ná ákona ono. Beti ma kampun tiren ma mai vaya ánain ma ída yakhafiyain nan mi siyá uno. \v 2 \x * \xo 12:2 \xt Ruk 8:17\x*Máan tukhantin inte yanasá aúpá dará dantin baré inten nafi mai Tiyarafenu ano maman dákó intin maen inká minó aúpá baya vanasi ano kanaíen afova inten mino. \v 3 Máan tukhen mifo minó baya ma siretí ankan dunteimpin ma siyaré esin maen mai vaya minó nanin banta ano karái ininten mino. Minó baya ma siretí ankan ma aúpá mápin ma kafaya sikharé esin maen mai vaya má amon táké oovaren banasi siaminten mino.” \s1 Namuro Kayo Van Ma Ída Feran Baya Ino \r (Matiu 10:26-31) \p \v 4 Máa siren Yisasi evaránen tiamemí, “Te sirona kéka soe, séi siretin tiamé uno. Tiretí ída vá dan bukhafa máa ma aruan puré iyain kéka san perano. Ínaimpáké beti ída evaránen kanaíen mana yanasí inten mino. \v 5 Máan tukhen mifo iyen nará perante fono mai séi siretin tiamenté uno. Tiyarafenu vará tiretí ankan perano. Tiyarafenu ano ma vanta aruan púden maen béimpin ákona vákan uman baren berai siyan purin barufin karúdanti aravin nompo vá Tiyarafenu van mana vá perano. \v 6 Tuenti toya máafó ma yan manápá nun arará máa ma miyaní é iyain tiretí afová ukha ono. Mai nun arará kayo fintena Tiyarafenu ano ída mana áuné iyan mino. \v 7 \x * \xo 12:7 \xt Ruk 12:24; Apo 27:34\x*Máan tukhan mi Tiyarafenu ano siretin ánon do minó dan káan kíparen tiretí ankan minó afova suron ukhen mino. Máan tukhen mifo siretí ankan manon kokhon nun arará kayo esantare kákaní ukha ono. \s1 Yisasini Vaya Sin Nan Ma Ída Ayave In Baya Ino \r (Matiu 10:32-33, 12:32, 10:19-20) \p \v 8 Máa siren Yisasi evaránen temí, “Téi siretí ankan tiamé uno. Mana nanin banta ano ma sen nan beni kékápin bá uno ma sintin maen mai Banta Anin má ano yeren Tiyarafenui enisori kayo avorá bá tiamen ma véi senti kékápin bain nanin banta ino sinten mino. \v 9 Máa sinten mifo mana vanta ano ma se nan beni kéká pinte vanta séi ída vá uno ma sintí maé ten má deren Tiyarafenui enisori kéká avorá béi nan ída sentina ino senté uno. \v 10 Inká banasi ano ma Banta Anin nan ma oyampá baya sinteya mai ume Tiyarafenu ano ampiantanten mifo Kantá Aunan ma oyampá baya sinteya mai ume Tiyarafenu ano ída kanaíen ampiantanten mino. \p \v 11 \x * \xo 12:11 \xt Mak 13:11; Ruk 21:12-15\x*“Máan tinten mifo vetí ankan ma siretin aviren monó átaru namun kayofin ná orinten nafi áa kamanin kayo vá aví bain banta kéká bá avora safi ma aviren orintiya inte vayá anona evaráné tente rafuno. Máa sireya ída vá perano. \v 12 Maí áaurá anan Kantá Aunan manon mai ma vetin evaráne siaminona vaya siretí ankan afova aminten mino.” \s1 Ída Kama Inin Bain Moní Bantai Ovaeran Baya Ino \p \v 13 Máa siyákan mai nanin banta áubanáké mana vanta ano máa sen Yisasin tiamemí, “Aru soe, se siváen tiamesin ná berasan tifóe ma furiyáken me kaútintein danasinta aúban daíden ná timino.” \p \v 14 Máa síkan Yisasi evaránen mai vanta máa inaemí, “Iye ano séi nan tire anavasani ona van daíde vá masiman uan ameno siren ná mai yoran timikhen nafino.” \v 15 \x * \xo 12:15 \xt 1Ti 6:9-10\x*Máa siren béi vanasi siamemí, “Tiretí ankan kokhon daná kaúdakeya ena vá moéke varano van inampo mai minó eina yanasintará ída kanaíeya aunan bara nompo yafíaná ákona ono.” \p \v 16 Máa siren béi ena vaya vetin tian baéan amemí, “Mana moní bantai yunan anafin kokhon ná dunan aran intaren mino. \v 17 Máan tukhan mai vanta ano veyan ovaren me ineine emí, ‘Tesi yunan ma kaonuna namun ída kanaí ukhen mifo séi intesá onte rafuno.’ \p \v 18 Máa sen iniren mai vanta ano semí, ‘Téi máan tonté uno. Tesi yunan kain namun kayo minó barákuré evaráné kákan má kayo uvádé maifin tesi uviti aran má minó kama yanasinta vá átaru uan kaonté uno.’\fig Kokhon dunan dáken anomé iniyan mino.|alt="Have small house and have planty of food." src="C078.tif" size="col" ref="Ruk 12.18" \fig* \v 19 Máan ma uré maé teyan nan máan mi senté uno. Téi kokhon oranará ma van kama yanasinta inka kaeruna sivikiyá báké kákan dunan má non má niyáké timusin iyá banté uno.’ \p \v 20 Máa síkan maen Tiyarafenu ano véin tiamemí, ‘Éi óen banta oe. Sare inuran mana vá purono. Éi ma fúbesin maen iye anó éi ma o éke e éke uan átaru uádeona yanasinta varanten nafino.’ \p \v 21 \x * \xo 12:21 \xt Mat 6:19-20\x*Máa siren Yisasi semí, “Kokhon danasinta ma o éke e éke uan átaru iyan bain kékápin mi ma yaná afoká inten mifo Tiyarafenu avorá betí ankan ída ona vain kéká an mi yakhen mino.” \s1 Ída Ma Kokhon Ineine In Baya Ino \r (Matiu 6:25-34) \p \v 22 Máa siren Yisasi vei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, “Máan tukhen nái séi siretin tiamé uno. Tiretíi van nan ída vá kokhon ineine ureya máa seno, ‘Tetí ankan náinasá nante rafuno.’ Inká tiretí ankan ída vá tiretí au van kokhon ineine ureya vá máa seno, ‘Tetí nái suí danasá uré bá tifante rafuno.’ \v 23 Ayun ma fara van aunan mano yunan esantakhan maen inká au ano auí daná esantakhen mino. \v 24 Tiretí ankan kame kayo vá onano. Betíi yunan ma yóden duyáden ma má uváden kain ída van mifo Tiyarafenu anon betin dunan amé iyan mino. Tireti vanasi ano Tiyarafenu avorá nun kayo esantakha ono. \v 25 Máan tukhen mifo ayáká bantó uno sire ma kokhon ineine iya vanteya mae kanaíená mai inin mano eni van asotú uantante nafino. Ída uron mino. \v 26 Máan tukhanti siretí ankan ma ída kanaíeya sító daná ma varanteya faraé tireyá ena kokhon danasinta van ineine iyá ba fono. \p \v 27 Paravan ma ampantein ná kamaeya vá onano. Betíi yavaráe ída uvaré iyan mifo séi sirétin tiamé uno. Kin Soromonini kama auí daná ano mana faravan má ída manaí ukhen mino. \v 28 Titó mumunan bain nanin banta oe! Afova sá ono. Taréa varé intin inuran tíkaren ira saran nain káta ma Tiyarafenu ano auí uantiyantiya mai káta kayo esantaren mi siretin auí daná aminten mifo \v 29 siretí ankan ída vá nái yunan ná nante rafu nái non ná nante rafu sireya kokhon ineine iya vá bano. \v 30 Ída ma mumunan in nanin banta ano kokhon ineine iyáken mai yansinta van dosé iyan mifo siretíi Afóe ano inaru fákei mai yanasinta van mi iyaono sen pefái afová ukhen mino. \v 31 Máan tukhen mifo veni yafisin baru van ma yosesin maen minó dana san ma iyaona aminten mino. \s1 Moní Bá Ona Vá Ma Kaiyan Ban Baya Ino \r (Matiu 6:19-21) \p \v 32 “Máan tinten mifo sanáa sipisipi ma vaona ano ída vá perano. Tiretí Afóe ma inarufá bain mano amusin iyáken inaru yafisin tiretin ameno van tikhen mino. \v 33 \x * \xo 12:33 \xt Ruk 18:22\x*Áesin ná ena kayo ano en nina yanasinta miyaní uaranti vá mai moní ona ma ída van bain kékasá ameno. Máan ma inteya moní ma kain unan ída ainen dáke iyain mi siretiyantá uvaran nono. Ída manáa yaná afeyorantin umoyan banta ano ída varantin minó daná ída antan danú nan baru inarufasá tiretí ina yanasinta ka ono. \v 34 Máan tukhen mifo siretíi kama yanasinta ma kaesin ban nain barufin mi siretíi kákan inin banten mino. \s1 Dafían Ákona Ukhen Ma Van Baya Ino \p \v 35 \x * \xo 12:35 \xt Mat 25:1-13\x*Máa siren Yisasi evaránen temí, “Tiretí ankan Tiyarafenui yoraríin ona ureya siretíi oon áesin para kiyan bantiya utaare vá bano. \v 36 Kákan banta ano ma anasií in omápin orikhan ma ereno van iyákan ma vei yoran banta kéká ano ma véi ma onará me ankamintí ainé ona yiantano van ave einisá tiretí ankan ono. \v 37 Ída auun baranton ma auu sapé ukharé intin ma kákan banta ano ma eren ma e onan nain doran banta kéká ano vá amusin ino. Kákan banta ano veyantái yunan kuvin ona uren betin tintin dunan nan takhóká kumanintin maen dunan kuan aminten mino. \v 38 Máan tinten mifo yo kakhano siren ma araí in kókore ma asiyain áaurá ma kákan mano eriyaren e onantin ma yoran banta kayo ano ma ída auun baran para varé inten amusin ná ino. \v 39 \x * \xo 12:39 \xt Mat 24:43-44; 1Te 5:2\x*Máan tukhein nará tiretí ankan ma yanasá afová ono. Umoyan banta ano ma erin nain áau ma má afóe ano afová uren maen ída ifá intin mai umoyan banta ano ven amá me varákuren un peranten mino. \v 40 Banta Anin nan ída erinten mino se siretí ankan ininona yamúi véi erinten mifo sireti utaare vá bano.” \s1 Kama Yoran Banta Vá Namu Yoran Banta Vái Vaya Ino \r (Matiu 24:45-51) \p \v 41 Máa síkan Pita evaránen Yisasi inaemí, “Bafan noe, setin maná mai vaeran baya sisimiya fono áa minó basa fino.” \p \v 42 Máa sen ina íkan Bafan mano evaránen tiamemí, “Intéa yafisin banta anó kama ineine vákan ná bei yoran kamaen doriyaré inten nafino. Ayafa ano máan dafisin bantan tíkan bei yoran banta kayorá dafisiyáken dunan amin áauí ma íkan maen dunan masiman uan doran banta kayo amé iyan mino. \v 43 Máan dorarí ma iyáin nain doran banta ma vei ayafa ano eren ma eman onan nain mano vá amusin ino. \v 44 \x * \xo 12:44 \xt Mat 25:21, 23\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno. Ayafa vanta ano mai vantan tintin minó ben nina yanáká dafisinten mino. \v 45 Máan tinten mifo mai yoran banta ano ma ve aúpin ovaren ineine iyáken ma sesi ayafa ída ainen erinten mino siren ma araíen be arona yoran nanin banta ma ankamiyáken dunan niyan non nen óen inten mino. \v 46 Máan tiyaré intin ma maná damú mai yoran banta ano ída afová en útakharé inain áaurá ma vei ayafa vanta erinten maen mai yoran banta me aruren tíka síka uren ída ma mumunan in nanin banta vá mana varufin kainten mino. \p \v 47 \x * \xo 12:47 \xt Yem 4:17\x*“Inká mana yoran banta ano vei ayafa vantai anunu afová ukhen ma ída veni anunu ánain bákuriyáken ma ída utaaren baré intin maen mai yoran banta kokhon dádá ankaminten mino. \v 48 Máan tinten mifo mana yoran banta ano ma ída vei ayafa vantai avúavá afová ukhen ma yafiyó ankamoren avúavá ukharé intin maen mai ayafa vanta ano manáa yádái ankaminten mino. Tiyarafenu ano ma kákan avu amikharé inain nanin banta vaípákena evaránen ena kéká ayain nan onanten mino. Tiyarafenu ano ma kákan ákona amikharé inain nanin banta vaípákena moéken ma yókaré inain ákona van evaránen ina inten mino.” \s1 Yisasi Ída Kusin Baren Eren Mifo Vanasi Aúban Daimin Mi Varen Eren Mino \r (Matiu 10:34-36) \p \v 49 Máa siren Yisasi evaránen temí, “Téi ma varará ira iniseno van mi ereruna mai ira ano ainen kano van mumpo ída kiyan mino. \v 50 \x * \xo 12:50 \xt Mak 10:38-39\x*Téi ma uman baré barafin aravonuna non peranté uno. Mai non téi ída fékékun tirá ano uman uron diyá uno. \v 51 Téi ma erikheruna van ma vara rákena minó aruvin kípaantano van mi erikhen minó teyá tiretí ankan iniya rafono. Ída ino. Téi siretí ankan tiamé uno. Banasi aúban daimono van mi séi erikhé uno. \v 52 Taréa ráké ma orin nain mai yan manápá antun mano ma mana namumpin baren maen mai antun mano yaíden kankanan mano manápá okhábintin kanú manaú ano enafá ekhábintin uven namuroí uantan maran inten mino. \v 53 \x * \xo 12:53 \xt Mai 7:6\x*Máan ma intin maen be afóe ano ve anin namuroí uantantin be anin mano ve afóen namuroí uantantin inká be anóe ano ve araun namuroí uantantin be araun mano ve anóen namuroí uantantin anasi anafú ano ve anafú namuroí uantantin be anafú ano anasi anafú namuroí uantanten mino.” \s1 Aní Danasinta Ma Yaíden Afováin Baya Ino \r (Matiu 16:2-3) \p \v 54 Máa siren Yisasi kokhon nanin banta máa sen tiamemí, “Áau orun perápá ma konan édavíka mae ainen á danten mino sen nan maen á dé iyan mino. \v 55 Inká tiretí ankan onen nan ma sautíké ákona uva ma eríka maeya kákan á kanten mino ma sen nan maen kákantá á ké iyan mino. \v 56 Tireti kampun baya sire ída mai ánain dakhafin nanin banta ono. Minan ayontá bá barará bá ma afoká iyain danasintai ana yaíden afová éiya ompo nái vará taréa ma afoká iyain danasinta ana ma yaimin avúavá tireti ída afová ukhera fono. \s1 Puntákein Avúavá Pó Ma Ará Manafiní In Baya Ino \r (Matiu 5:25-26) \p \v 57 “Pará puntákein avúavá tiretiyan ída yaídeya afova variya fono. \v 58 Mana vanta ano ma éin kó tiantano van ma oriyanti vá ben má aayanafasá aine vaya sire siná ará kusintin ná ará manafiní inaifo éi ma ída máan tesin maen éin aviren mo kó banta ayampin kaintin kó banta ano firipo ayampin kaintin piripo ano avían mo karavusi namumpin kainten mino. \v 59 Téi fura siré éin tiamé uno, éi ída karavusi namun pinte aineya erin nompo éin ma miyan aví tiantákaré inain miyan ma sipá karúdaan kípa nona yamúi erin nono.” \c 13 \s1 Ída Ma Ará Baeranteya Purin Nono \p \v 1 Yisasi vei vaya sian kíparan Karirifá ma manáa vanta kayo ano Tiyarafenu íkun uan amiyáin ma Pairoti ano ma vei aruvin banta kéká tiantan ma Kariri vanta kéká ma mo arein mai kayoi nare vá Tiyarafenu ma íkun uan amin tafúnai nare vá ma manafin ópé ein baya mai kéká pinté evaránen Yisasin tiamen mino. \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Yon 9:2\x*Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Mai Karirí nanin banta kayo ano ma mai uman barein nan tiretí ankan ma iniyaona vetí ano ena Karirí nanin banta esantaren moéken umeíin kéká inó tiya rafono. \v 3 Ída uron mino. Tiretí ankan ma ída ará baeranteya sirétin má deren mai uman bare furin nono. \v 4 Siroamí ma ayá ayá namun baré ein mano ma varákuáken eitini (18) vanta yararan ma furein nan ma siretí iniyaona anó Yerusaremí ma vain nanin banta ano ma namu avúavá bariyain esantaren ná bariyaren nafino. \v 5 Ída uron mino. Tiretí ankan ma ída ará baeranteya siretin má deren mai uman bare furin nono.” \s1 Fiki Yaa Ana Ma Ída Aran Ireintá Ma Ovaéádan Baya Ino \p \v 6 Máa siren béi mana ovaeran baya siamemí, “Mana vanta ano vei uvaini yunan barafin mana fiki yaa ana yódan baré íkan mai vanta ano aran intein onano van oriyan baren o onákan ída mana aran intaren mino. \v 7 \x * \xo 13:7 \xt Ruk 3:9\x*Máan tukheimpin mai yunan anará ma yafíkein doran banta véi máa sen tiamemí, ‘Kanú manaú oranarái ma fiki yaa ana séi o oné erékun béi fasavifái váken bara anu variyan ban ída mana aran iriyan mifo síkaan karúdano.’ \p \v 8 \x * \xo 13:8 \xt 2Pi 3:9, 15\x*Máa síkan mai yoran banta ano véin evaránen tiamemí, ‘Kákan banta oe, mana oanará bá áesin para vantí mai anafin kanan ariyá kao ara kaúan onano. \v 9 Máan tékun ma ena oranafin ma aran iranten mai kama inten mifo ída ma aran iranti mae síkaan karúdan nono.’” \s1 Yisasi Ano Ma Ayorun Davénakhein Nanin Sabati Yamú Ayofein Baya Ino \p \v 10 Mana Sabati yamú Yisasi mana monó átaru namumpin banasi monó baya siamiyaren mino. \v 11 Tiamiyákan eitini (18) oranará mana namu aunan mano fákaan ákona uran bain nanin má dere maifin baren mino. Bákan mai namu aunan mano véin ayorun punkantan ída kanaíen béi funtáden mantiyaren mino. \v 12 Máan tiyá íkan Yisasi véin óden aran eríkan máa sen tiamemí, “Éini aí inka séi kípaanté uno.” \v 13 Máa siren be ayan kain orin mai nanin ayorun aruviyain má ainen puntáben orun mantaaren Tiyarafenu aví daníen mino. \p \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Eks 20:9-10; Diu 5:13-14\x*Máan tíkan monó átaru namuntá ma ánoní ukhein banta ano Yisasi ma Sabati yamú ayofiyain nan aranan uren máa sen banasi siamemí, “Dan manápá ifo afápá mana un kádan damúi yoran damú ban mifo maí damú kayofin ná eresin ayofana ifo ída vá Sabati yamú ereno.” \p \v 15 \x * \xo 13:15 \xt Ruk 14:5\x*Máa síkan Bafan mano evaránen béin tiamemí, “Tireti kampun baya sire ída mai ánain dakhafin nanin banta ono. Tiretíi vaya vá avúavá bá ano ída manaí ukhen mino. Sabati yamú tiréti ídá kao vá donkin mái má ona yiantádeyá non nano van anan utúantádeyá avire oréiya rafono. \v 16 Ma nanin maen Abaraamun araun mi Ban Anon mano eitini (18) oranará pákaádan baren mifo mai ma véin pákaádan baré ein daná ma yo varantó iyaruna mai ídá Sabati yamú barante rafuno.” \p \v 17 Máa síkan beni namuro kayo ano ayavevan en mifo vanasi ano mai ma kama yanasinta ma véi varein nan amusin en mino. \s1 Mastati Arantá Ma Ovaéádan Baya Ino \r (Matiu 13:31-32; Maki 4:30-32) \p \v 18 Máa siren Yisasi evaránen inaemí, “Tiyarafenui yafisin baru ano intéa yaná aná dakhen nafino. Intéa yanákasá tian baerante rafuno. \v 19 Mai ano mana Mastati yaa aran ma ein an dakhan mi mana vanta ano varen bei yunan barafin mo yódákaréin mai ano e ampamaren kákan daaí uvíkan ayompin ma noin nun kayo ano mai yaa ayan kayorá mo nan uvaren mino.” \s1 Yisirá Ma Ovaéádan Baya Ino \r (Matiu 13:33) \p \v 20 Máa siren Yisasi evaránen inaemí, “Téi intéa yanákasá Tiyarafenui yafisin baru sian baéádante rafuno. \v 21 Mai ano yisi ma ein an dakhan mi mana nanin mano ma máden kokhon paravá bá manafin opé uren ma upí uran maen mai ano mai faravápin oreraen pameiníi ukhen mino.” \s1 Titó Onai Vaya Ino \r (Matiu 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Máa siren Yisasi Yerusaremí aayana oriyáken mai akhempá ma sító baru vá kákan baru kayo vá ma vain pimpá e monó baya siamen oriyaren mino. \v 23 E siamen oriyákan manáa kéká ano véin máa sen inaemí, “Bafan noe, manáa nanin banta aná Tiyarafenu ano evaránen aviranten nafino.” \p Máa síkan béi evaránen betin tiamemí, \v 24 “Ayampa máareya vá tító onafin ódono. Kokhon mano ódono van iyái séi sirétin tiamiyá umpo vetí ída kanaíen ódinten mino. \v 25 \x * \xo 13:25 \xt Mat 25:10-12\x*Maná damusí ma intin má afóe ano e mantaaren má ona ma munkurantiya siretí ankan barufá e mantaveya verai siyáke onará ankamesin maen béi evaránen tiretin máa sen tiaminten mino, ‘Tiréti inte fákesá eriya vae. Mai séi ída siretin afová ukhé uno.’ \p \v 26 “Máa ma sintiya siretí ankan evaráne véin máa se siamin nono, ‘Tetí ankan éin má manafin dunan má non má niyákuya setisi aasá éi oriveya monó baya sisimiya ono.’ \p \v 27 \x * \xo 13:27 \xt Íbo 6:8\x*“Máa sesin maen béi evaránen tinten mino, ‘Tiretí inte fákena kékasá ere vae. Mai séi ída afová ukhé umpo siretí namu avúavá baran kéká ompo minó ano sifó ono.’ \p \v 28 \x * \xo 13:28 \xt Mat 8:11-12\x*“Máa ma siren tirétin tiantantiya mai ma uman baren berai sin barufin orun bákeya Tiyarafenui yafisin barufin onesin maen Abaraamun má Aisakin má Yekopun má minó sakhanampa vanta kayo vá ma maifin bantiya siretí ankan kákan ífí diyákeya aveantuntá inkekípa nono. \v 29 \x * \xo 13:29 \xt Íbo 107:3\x*Máan ma iyasin maen ma varai áau e uní pákena vá áau orun perá pákena vá saotíke vá notíke nanin banta ano ere ere uven maen Tiyarafenui yafisin barufin ma vain omápin e varu varen kumamen mai yunan nanten mino. \v 30 \x * \xo 13:30 \xt Mat 19:30\x*Máan tukhein nan mi saréa ma ínainí ukhein kéká ano un aní intin maen aní ma ukháin nain kéká ano evaránen ínainí inten mino.” \s1 Yisasi Ma Yerusaremí Baru Van Arunaná Barein Baya Ino \r (Matiu 23:37-39) \p \v 31 Maí damú ana manáa Farasisi kéká ano Yisasi vaintá eriven béin máa sen tiamemí, “Eroti ano éin arono van iyan mifo éi ma varu me ampireya ena akhempá orono.” \p \v 32 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tiretí ankan oreya mai afá iyan mo máa sevá tiameno, ‘Taréa vá inuran má téi namu aunan kayo yo siantiyáké maé aí nanin banta kéká ayofanté umpo kanú manaú damusí ma intíi sesi yoran kípanté uno.’ \v 33 Máan tontéi saréa vá inuran má ídamú bá téi fara oronté uno. Mai fara vara seyo, sakhanampa vanta ano ída Yerusaremí ankinafá o furinte mifo véi Yerusaremí anan purinten mino. \p \v 34 Yerusaremi oe, Yerusaremi oe, éi ano sakhanampa vanta kayo arureya Tiyarafenu ano ma éi vaípá tiantein banta kéká onámaná ankádeya iyan ná náimáa yádasá téi enan tirun nan urerá en akhafana o éke e éke uan anasi kókore ano ma ve ayampin deiní iyáku ompo siretí ída anunu iya ono.\fig Anasi kókore ayan aránaópá arará kayo van mino.|alt="Chicken with little ones." src="LB00061B.TIF" size="col" ref="Ruk 13.34" \fig* \v 35 Onano. Tiretí ankani varu saréa ída yafisé toyan amirékun namu ukhen para vanten mino. Téin ída evaráne son nan bareya máa sin nono, ‘Bafan avíká ma eriyain banta vá Tiyarafenu ano avu ino.’” \rq Íbo 118:26\rq* \c 14 \s1 Yisasi Ma Farasisi Vanta Amá O Varéeí Pákena Vaya Ino \p \v 1 Mana Sabati yamú Yisasi ano mana Farasisi kayoi ánon banta amá mo yunan niyákan betí ankan mano véintá dafían ákonaen mino. \v 2 Máan tiyákan mana au famin aí bain banta ano maifin béin ádé baren mino. \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Ruk 6:9\x*Bákan Yisasi máa sen Farasisi kéká bá man baya ma afová ukhein kayo vá inaemí, “Sabati yamú kaná aí nanin banta ayofanten nafino áa ída fino.” \v 4 Máa síkan betí ankan púkekhaven ída mana vaya siamiyaimpin Yisasi mai vanta au fákaren beni aí kípaantáden tiantan oren mino. \p \v 5 \x * \xo 14:5 \xt Mat 12:11; Ruk 13:15\x*Orivíkan béi máa sen betí ankan inaemí, “Tiretí ankan pinté mana ano ma mana ain iyampon nafi\f * \fr 14:5 \ft Manáa vompon dókifin \fq donkin \ft ne sikhen mino.\f* burumákao fi ma yaká esin Sabati yamú ma non bain masípin ma áduvintiya éi ída aineya orun darifaádan akhempá édanten nafino.” \v 6 Máa sen ina íkan betí ankan ída mana vaya sen mino. \s1 Tiretiyan Ma Maman Bararasí In Baya Ino \p \v 7 Máan tiyákan mai omápin ma erikharé ein kayo onákan dunan nan takhói an karáká ana kumaniyaimpin béi máa sen betin ma vaya ovaéden tiamen mino. \v 8 \x * \xo 14:8 \xt Pro 25:6-7\x*“Mana vanta ano ma anasi iran omápin ma éin arantiya ma orinte ída vá esé karáká o khumaneno. Éin esantakhein banta vá deren arakhanten mino. \v 9 Máan tukhá esin maen tirekánan ma arein banta ano ma ínaimpáké erintin ei kará ma vanta ameno sintiya éi kákan ayave van iyáke ínaintena karáká o khumanin nono. \v 10 Máan tinafo vá omáká ma aranti orikhe mae oyampá ma vain karakasá o khumantá esin ná mai omá afóe ano ma onanten maen ‘tirona oe, manteya an bain karáká un kumaneno’ sinti ma un kuman esin maifin ma varé inain kéká ano ma onanti vá kákan bí barano. \v 11 \x * \xo 14:11 \xt Mat 23:12; Ruk 18:14\x*Baran nompo ve aví ma maman daní inain kéká Tiyarafenu ano maman bararasí inte mifo ve aví ma maman bararasí in nain kéká Tiyarafenun ano kákan bí aminten mino.” \s1 Éi Ma Anona Ída Ameren Kéká Ma Amí Pákena Vaya Ino \p \v 12 Máa siren dunan me nano van ma ven arein banta máa sen tiamemí, “Éi ma mana omasí iyákeya éi ída vá e arona fi e afá aváe fi e anóe afóeni kéka safi e ádé ma moní nanin banta vain nafi arano. Éi ma arakharé esin maen éin e araan betí ankani omápin kaúden anona evaránen dunan aminten mino. \v 13 Máan tinten mifo éi ma kákan omasí ma inte vá minó daná ma ída van nanin banta vá au ma namu ukhein kayo vá arantan ma namu ukhein kayo vá auu yufúkukhein kayo vá ana vá arakháesin \v 14 \x * \xo 14:14 \xt Yon 5:29\x*ma éin ída evaránen amintiya vá éi amusin ná ono ínaimpá ma funtákein nanin banta ma orun mantan nain damúi Tiyarafenu ano éin evaránen amusin aminten mino.” \s1 Kákan Omáká Ma Ovaeran Baya Ino \r (Matiu 22:1-10) \p \v 15 \x * \xo 14:15 \xt Ruk 13:29\x*Máa síkan mai ma véin má dunan niyaré ein kayo finté mana vanta ano mai vaya iniren máa sen Yisasin tiamemí, “Tiyarafenui yafisin barufin ma omasí inaimpin ma o khumamen dunan nan nain nanin banta ano vá amusin ino.” \p \v 16 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Mana vanta ano kákan dunan taranton iyáken mai omápin kokhon nanin bantan aren mino. \v 17 Arakharen mai ma kákan dunan taran damusíin pefá ma arakhá ein nanin banta van inka minó dunan taman úbefaráken ariyan ne sen tiamino van mai vanta ano vei yoran banta siantan oren mino. \p \v 18 Oríkan minó nanin banta ano ída ino ana sen orera en mino. Máa siyákan mana vanta ano máa sen tiamemí, ‘Téi saréa anan mana yunan ana miyaní uádákéi mai o onantó umpo sirun noe, séi ída oronté uno.’ \p \v 19 Síkan inká ena ano máa semí, ‘Téi saréan tiyan míkan doran burumákao kéká miyaní uakéi mai kéká mo yóan onano van oriyá umpo sirun noe, séi ída oronté uno.’ \p \v 20 \x * \xo 14:20 \xt 1Ko 7:33\x*Síkan inká ena vá ano máa sen tiamemí, ‘Taréa uron mi anasi iman timikhein téi ída oronté uno.’ \p \v 21 “Máa síkan mai yoran banta ano evaránen bei kákan banta vaintá oriven mai ma vetí ankan téin baya kayo véin tiamíkan kákan aranan uren bei yoran banta máa sen duvun emí, ‘Éi aineya kákan barui kákan aasá bá tító aasá bá oriveya minó daná ma ída vain nanin banta vá arantan ma namu ukhein kéká bá auu ma yufúkukhein kayo vá au ma namu ukhein kéká bá avire vá ereno.’ \p \v 22 Máa síkan mai yoran banta ano mai ma seiní uren béi evaránen bei kákan banta vaintá oriven béin máa sen tiamemí, ‘Kákan banta oe, mai ma éi seonaí urékun má naumpin manáa afokhan para van mino.’ \p \v 23 Síkan kákan banta ano evaránen bei yoran banta siamemí, ‘Ten timápin bíkano van mi séi sununuiyá umpo éi kákan baru me ampireya minó kákan aa kayo vá dunan anafimpá bá oriveya éi ma onanona nanin banta siamesin ten timápin erino. \v 24 Téi siretí ankan tiamiyá uno. Mai ma séi fefá ayusikhá eruna kayo finté mana nanin banta ano ída kanaíen tenti omá pinte yunan me nanten mino.’” \s1 Yisasin Ánain Ma Vákurin Mai Ída Sesosikhen Mino \r (Matiu 10:37-38) \p \v 25 Kokhon nanin banta ano Yisasin má oriyá íkan béi yovaéaren betin máa sen tiamemí, \v 26 \x * \xo 14:26 \xt Ruk 9:23\x*“Téi vaípá ma ereno van inona ano ma e anóe afóen má e aná akhafana vá e afá aváen má ayofin má ei vampin má ma namuroí iyanona ano ída kanaíeya senti eyo iyamponí in nono. \v 27 Inká ei yaa unkamádan ma ída mamareya ma séin tínain ma vákurin nona ano ída kanaíeya senti eyo iyamponí in nono. \p \v 28 “Tiretí ankan pinté mana ano ma kákan ayá namun ma uvarano van inten maen ná esé béi ídá kumanten ná bei moní kaná bain ná mai namun uvaman kípanté rafuno siren ná daíden afová inten nafino. \v 29 Mai fara vara seyo mai vanta ano ma ída mai yanasinta átaruin ma varu avantaren simeni upí uren kaen orera uren ma namádan daféden ma mai namun ída uvaman kípan me ifá urantin maen ena nanin banta ano ma oniyáken ída kama ineine vain banta ino siren oyampá baya sen \v 30 máa sintemí, ‘Mai vanta ano má uvarano siren uvaman araí uren ída mai namun uvaman kípen mino.’ \p \v 31 “Inká mana kin mano ma ena kin má mo aruvono siren maen ídá béi kumanten ná bei siyan míkan tauseni (10,000) aruvin banta ano kanaisá ená tuenti tauseni (20,000) aruvin banta ma namuro kin mano ma iyanen eriyain má aruvinten nafino siren ná daiminten nafino. \v 32 Daíden inintin ma ída kanaí ukhantin maen namuro kin ma nentá eriyantin mi vei yoran banta siantantin oren mi namuro kin mo ará kusin baya sen inainten mino. \p \v 33 “Máan mana en mi mana ano ma ída ve ina yanasinta ma me ifá inten maen mai ano ída kanaíen tenti eyo iyamponí inten mino. \s1 Yisasi Siyáken Banasi Ano Un An Mi Yakhen Mino \r (Matiu 5:13; Maki 9:50) \p \v 34 “Un maen kama yana ifo veni ase ma kípavinti mae intesá uresin ná evaránen ase inten nafino. \v 35 Mai un maen ída varafin mo kama inti inká ída kanaíeya vurumákao ara vá upí ure varafin kain nompo savifái maman karúdan nono. \p “Átaren ma van nain kayo ano vá ineno.” \c 15 \s1 Sipisipi Afeyorantá Ma Sian Baéádan Baya Ino \r (Matiu 18:12-14) \p \v 1 Takisi varan banta kayo vá ume nanin banta kéká bá ano Yisasini vaya ineno van béin ádé eiyen mino. \v 2 \x * \xo 15:2 \xt Ruk 5:30\x*Máan tíkan Farasisi kayo vá man baya ma afova ukhein kéká bá ano mai van aranan uren máa semí, “Ma vanta ano ume nanin banta kayo anan aronaí iyáken betí ankan má anan dunan niyan mino.” \p \v 3 Máa siyaimpin Yisasi ma vaya ovaéden tiamemí, \v 4 \x * \xo 15:4 \xt Isi 34:11, 16; Ruk 19:10\x*“Tiretí ankan pinté mana ano ma mana antareti (100) sipisipi kaúdakaré intin ma mai finté mana afeyóbintin maen ídá nainti naini (99) sipisipi me kaúden ná mai ma mana sipisipi afeyókein nan e yosen oriyan baren ná o onanten nafino. \v 5 O óden maen béi kákan amusin iyáken mai sipisipi yauman be afuntá kaúden \v 6 aviren barufá ma moren maen be arona kayo vá be amá ádé ma vain nanin banta kéká bá e araan manafin átaru uren maen betin máa sen tiaminten mino. ‘Mana sipisipi ma se sina afeyoká ein inka yosé umpo sen má eriveya amusin ítifero.’ \v 7 Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Ma ma einí anan en mi nainti naini (99) funtákein nanin banta ano ída ará baeran nan ininten mifo ume nanin banta finté mana ano ma ará baerantin maen inarufá kákan amusin uron mi inten mino.” \s1 Mana Moní Afeyorantá Ma Sian Baéádan Baya Ino \p \v 8 “Mana nanin mano ma siyan míkan aintain moní kaintin baré intin ma mai fintena mana aintain ma afeyóbintin maen béi ídá daamu antúduren avové en bakhari uren ná dosiren mai aintain baranten nafino. \v 9 Béi yosiyan baren ma mai aintain moní dosiaren maen be arona kayo vá be amá ádé ma vain nanin banta kéká bá e araan manafin átaru uren maen betin máa sen tiaminten mino. ‘Tesi mana aintain moní ma afeyókaré ein inka yosé umpo sen má amusin ono.’ \v 10 Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Ume nanin banta finté mana ano ma ará baerantin maen Tiyarafenui enisori kayo ano máan manan en mi kákan amusin inten mino.” \s1 Mana Ain Iyampon Ma Afeyorantá Ma Sian Baéádan Baya Ino \p \v 11 Máa siren Yisasi evaránen temí, “Mana vanta ano kankanan ain iyampon kain baren mino. \v 12 Kain baren ínainte iyampon mano ve afóen máa sen tiamemí, ‘Tifóe oe, minó daná ma séin masiman uantimeno van ma iyá eona yanasinta saréa ana séin timeno van muno,’ síkan be afóe ano vei minó daná míkanampin daimen mino. \p \v 13 “Máan turan ínainte iyampon mano ída ayáká banton minó beina yanasinta mamaren mana nentá bain barafá o váken bei minó moní pa savi yanáká afe en mino. \v 14 Kíparákan mai varafin kákan anan afoká íkan béimpin ída mana yaná baren mino. \v 15 Ída vaimpin mai vara fintena vantafin mo yorano van ina íkan mai vanta ano vei fon kayorá dafisino van pon dafufin tiantan oren mino. \v 16 O vákan mana nanin banta ano ída véin mana yunan amiyaimpin arafan nan uaren pon kayo ano ma niyain basá aítan máden nano van iyaren mino.\fig Be afóen me me ampiren orikharen ma ovaránen erein mino.|alt="prodigal son" src="cn01759B.tif" size="col" ref="Ruk 15.13" \fig* \p \v 17 “Máan tiyáken béi ovaren me ineine iyan máa semí, ‘Te sifóeni yoran banta kayo ano kokhon dunan ban niyákái séi mará kákan tirafan nan iyá bá uno.’ \v 18 \x * \xo 15:18 \xt Íbo 51:4\x*Máan tiyá baruna saréa séi e manté te sifóe vaípá evaráné orivé maé béin máa sé tiamenté uno, ‘Tifóe oe, Tiyarafenu vá éin má umeí uanté uno.’ \v 19 Taréa séi ída kama ukhé umpo éi ída vá e anin ne seya séin tariyáke vá téin maman ná ei mana yoran banta aná dano.’ \v 20 Máa siren béi e manten be afóe vaípá oren mino. \p “Béi ma nentá eriyákan ma ve afóe ano véin oniyáken kákan arunan uren tavaen o yafayóden amónen mino. \p \v 21 “Máan tíkan be anin mano véin máa sen tiamemí, ‘Tifóe oe, Tiyarafenu vá éin má umeí uanté uno. Taréa séi ída kama ukhé umpo éi ída vá e anin ne seya séin tarano.’ \p \v 22 Máa síkan be afóe ano vei yoran banta kayo araren máa sen tiamemí, ‘Tenti moéken kama ukhein ayá tu anamun aine o vare me uantiyákeya ayampin rini afu uante vá arantampin arantan anamun uante ono. \v 23 Uantáde mae inókein burumákao o vare me aruresí tádé niyáké timusin ó tifano. \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Efe 2:1, 5\x*Mai fara vara seyo, se sanin mano furein an dakharen mi evaránen ma manteiníen mino. Béi afeyókaréí evaráné dosé tiféuno.’ Máa siren betí ankan araíen amusin en mino. \p \v 25 “Máan tiyákan esékena iyampon mano yunan anafá doren noren má ádé eriven musikí avaya vá danisí ma iyain má inen mino. \v 26 Iniren mana yoran banta araren máa sen béin inaemí, ‘Mai náisá iyan natino.’ \v 27 Síkan mai yoran banta ano evaránen béin tiamemí, ‘E afá erikhan mi véi ma ovaránen ma kamaen erein nan mi e afóe ano mana inókein burumákao arurákan mi amusin iyan mantino.’ \p \v 28 “Máa síkan esékena iyampon mano aranan uren maifin ída ódíkan be afóe ano ekhuven barufá eravuven ará kusin baya véin tiamen mino. \v 29 Máa síkan béi evaránen be afóen tiamemí, ‘Onano. Ayá oranará téi eni yorarí para oé eriyá báké éi ma seona vaya kayo ída mana átakharé iyákuya mae éi ída mana memé arará timen ná te sirona kayo vá timusin iyaré uno.’ \p \v 30 Máan tiyareyá ma ma éin nina yanasinta ma aasá non nanin arintará ma mo asuse ein iyampon ma ovaránen mápin ereintái éi amusineya inókein burumákao are ono.’ \p \v 31 “Máa síkan be afóe ano semí, ‘Tanin noe, minó damú éi sen má anan baonan ban mi minó daná ma sentina vain mai éin ninaíi ukhen mino. \v 32 Máan tukhen mifo saréa erisá tetí ankan timusin ékun ná tétin tirá ano kama ino. Mai fara vara seyo, e afá ano furein an dakharen mi evaránen ma manteiníen mino. Béi afeyokaréíi evaráné dosé tiféuno.’” \c 16 \s1 Anona Ma Evaránen Ameno Van Mantaré Ein Kayo Ma Funtaraein Ayafai Ovaeran Baya Ino \p \v 1 Yisasi vei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, “Mana moní banta ano ve ina yanasintará dafisino van mana ayafa yan baré íkan manáa vanta kayo ano moní banta vaípá oriven mo máa sen tiamemí, ‘En nina yanáká má ayafaí ukhein banta ano en nina yanasinta máden tavifá asuse iyan mino.’ \v 2 Máa sen tiamirákan moní banta ano ve ina yanáká ma ayafaí ukhein banta aran eríkan máa sen inaemí, ‘Éi naísá iyanan ná ena kayo ano me sisimí iniya rafuno. Evaráne orive vá ten tina yanasinta ma fákakhe ona mai máa vompompin uvádeya vá bare me simeno. Éi ída evaráne sen tina yanasintará ayafaí inono.’ \p \v 3 “Máa síkan mai ayafa vanta ano veyan nan máa semí, ‘Téi intesá onte rafuno. Tesi kákan banta ano yoran pintena séin do sisintiyan mino. Téimpin bara ápomin ákona ída van inká ena vaípá ma minó daná inantin nan tiyave iyan mino. \v 4 Máan tiyá umpo sesi yoran ma kípanuna yamú ma vanasi ano ma séin e sivían betí amápin kain nain aafákena inka afová é uno.’ \p \v 5 “Máa sen iniren mairá mana mana vanta ano ma vei kákan banta vaípá ma anona evaránen amin daná ma mantaré ein kéká arákan béi vaintá erivin mairá mana vanta nare ayafa vanta ano inaemí, ‘Éi nái máa yanasá tenti kákan banta vaípákena evaráne ameno siré manta fono.’ \p \v 6 Máa sen ina íkan mai vanta ano semí, ‘Uveri khave mana antareti (100) máa ino,’ síkan mairá mai ayafa ano siamemí, ‘Mai ma amiyáken ma amikhá ein bompon bare aine e khuman me mai vompompin fifti (50) khave máa ino sire uvarano.’ \p \v 7 “Ínaimpáké ena vanta inaemí, ‘Éi nái máa mantare fono,’ síkan ‘mana antareti (100) máan uviti unan mantaré uno,’ síkan mairá mai ayafa ano siamemí, ‘Mai uviti unan amiyáken ma amikhá ein bompon bare eriveya eiti (80) unan máa ino se uvarano.’ \p \v 8 “Máan turan mai moní banta ano namu ayafa ano ma varein avúava san iniren amo sen mino. Para va ino véi kama ineine ma vain banta an mi yaran mino. Ma vara ráke avúavá ma yakhafiyain nanin banta ano ara ara aa fákéi vetíi yoran bariyan pasen mi kakhantá ma vain nanin banta esantakhen mino. \v 9 Máan tukhein nan mi sirétin tiamé uno. Ma varará ma yakeona yanasinta fosá ena nanin banta amiya mai kéká avían tiretí aronaí uraká esin ná mai yanasinta ma mo kípan nain damú amusin iyan ná Tiyarafenu ano siretin e avían ayun ma fara van oriyan ban barufin kaino. \p \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Ruk 19:17-26\x*“Mana nanin banta ano ma sító danáká kamaen dafisinten maen mai véi kanaién kákan danáká bá dere yafisinten mino. Inká mana nanin banta ano ma sító danáká ma ída funtákein avúavá ma inten maen mai véi kákan danáká bá ída funtákein avúavá inten mino. \v 11 Máan tinten mifo siréti ma vara rákena namu moní ma ída kanaíe yafisinte mae mai iye anó pura yana suron amintiyá tiréti yafisinte fono. \v 12 Mai van mi siréti ma ída kama e ma ena ina yanáká ma yafisinte mae mai iye anó tiretin nina yana se siren ná amintiya yafisinte fono. \p \v 13 \x * \xo 16:13 \xt Mat 6:24\x*Mana yoran banta ano ída kanaíen kankanan dafisini aránaópá banten mino. Máan ma inten maen mana van anunu uren ena ará namu uanten maen inká mana avaya inen maen ena avaya oyan aminten mino. Éi ída kanaíe Tiyarafenu vá moní bái aránaópá ban nono.” \s1 Yisasi Ma Tiyarafenui Yafisin Má Man Baya Vá Ma Siamein Baya Ino \p \v 14 Máa síkan Farasisi kéká moni san ukhein kayon baren Yisasi ma sein baya iniren béin auná mun uanten mino. \v 15 \x * \xo 16:15 \xt Mat 23:28; Ruk 18:9-14\x*Auná mun uantiyákan béi máa sen betin tiamemí, “Tiretí ankan nan ena vanta kayo ano funtákein avúavá ana varan banta kéká ino sen inino van in kayo ono. Máan tin kéká ompo Tiyarafenu ano siretí ankan aúpin má ineinefin má aúpá ma vain danasinta fe afová ukhen mino. Banasi ano ma kama uron ukhein daná ino ma sen iné iyain mai yaná ano Tiyarafenu avorá namu uron ukhen mino. \p \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Mat 11:12-13\x*“Man baya vá sakhanampa vanta kayoi vaya vá ano eriyan baren monó non péantan banta Yonini yamúi me kanaí uvíkan mai rákéi Tiyarafenui yafisin pintena kama vaya sian dákó iyákan kokhon mano maifin umperano van ákona iyan mino. \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Mat 5:18\x*Inaru vá bara vá tesosen o afeyoranten mifo Tiyarafenui man baya maen tító máa ída afeyoranten mino. \s1 Umeíin Avúavá Ano Ma Vanasi Aunan Namu Uanté Iyain Baya Ino \r (Matiu 19:1-12; Maki 10:1-12) \p \v 18 Yisasi ena vaya máa sen tiamemí, “Mana vanta ano ma ve aná me ifá en ma ena nanin ma o varanten maen mai vanta ano famúku avúavái inten mino. Inká mana vanta ano ma ifá uantan nanin ma o varanten maen mai vanta vá ano famúku avúavái inten mino.” \s1 Moní Banta Vá Rasarusin Mái Vaya Ino \p \v 19 Máa siren Yisasi ena vaya máa sen tiamemí, “Pefá mana moní banta váken mai vanta ano kama uron ukhein nararé au anamun uren báken mai vanta ano kama yunan mana minó damú niyaren mino. \v 20 Máan tiyákan mai moní banta amá onará mana ona ída van namon mana en paerí ukhein banta Rasarusin ne sin aviren mo asemádan báken \v 21 mai moní bantai yunan nan takhokáké ma yunan antan karúdan ona ádé ma eravein nano van iyákan iyan kayo ano yere veni namon me arúniyan mino. \p \v 22 “Máan tiyaren maná damú ona i van banta fúbíkan enisori kayo ano e aviren Abaraamun má mo kain bákan inká moní banta vá dere fúbin mo masíen mino. \v 23 Masí uran mai moní banta ano furin nanin bantai varufin aí bá beraifin má báken dan mun onan Abaraamu nenta suron bákan Rasarusi véin má baren mino. \v 24 Bákan mai moní banta ano máa sen oovaremí, ‘Tifóe Abaraamu oe, éi sen nan arunan ureya Rasarusin tiantesin ná mana ayamú máa non daaren tima fintá me kaú dantin iyon usintano. Para vara seyo, kákan irafin mi vákun tufá ira siriyá uno.’ \p \v 25 “Máa síkan Abaraamu evaránen béin tiamemí, ‘Tanin noe, ovare vá me ineno. Éi ma fa vákeya éi kama yanasinta variyan nan maen Rasarusi namu yanasinta mantaren mifo saréa ma varufin béi kamaen kusen bákaya inká éi aí bá beraifin má ba ono. \v 26 Ba ompo ena yaná mai siretin má tetin má aúbaná mana kákan on ban mino. Máan tukhein nan mi ma ufá ma vain kéká ano mai ma vaona ufá orono van inten mifo vetí ída kanaíen orintin maen inká mai u fáké ída kanaíen ma ufá é dantin inten mino.’ \p \v 27 “Máa síkan moní banta ano evaránen béin tiamemí, ‘Tifóe oe, máan ma ukhantiya éi kanaisá eyá Rasarusin tiantesin ná te sifóen amápin oriven ná \v 28 béi ano se sifá tiváe ma yan manápá bain mo ákonaen tiamintin ná betíi avúavá maman puntáden ná ma ma sí bá beraifin má baruna varufin ída vá erino.’ \p \v 29 “Máa síkan Abaraamu evaránen béin tiamemí, ‘Mosesin má sakhanampa vanta kayoi vaya vá betimpin ban mifo áesin ná mai ma sikhein baya vá inino.’ \p \v 30 “Máa síkan mai moní banta ano máa semí, ‘Tifóe Abaraamu oe, mai ída kanaí inten mifo mana furin banta ano ma masí pinté e manten oren ma vetin mo siamintin ma iniren mai anan betí ará baeranten mino.’ \p \v 31 “Máa síkan Abaraamu véin tiamemí, ‘Mosesin má sakhanampa vanta kayoi vaya vá ma ída ininti mae mai ifasá ono. Púkein banta ano yere ma masí pinté e manten betin ma mo siamintin maen mai vaya vá dere ída ininten mino.’” \c 17 \s1 Umeíin Avúava San Ma Yafíken Ban Baya Ino \r (Matiu 18:6-7, 21-22; Maki 9:42) \p \v 1 Yisasi vei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, “Ara ara yaná afoká intin banasi ano mai yanáká eraven ankamen umeí inten mifo mai yanasinta ma maman dákó inain nanin banta van mi sirunken mino. \v 2 Máan tiyaré intin mai vanta ano ma mamá dan nain danáká iyampon arará kayo finté mana ano umeí ukharé intin ínaimpáké béi moékan uman baran nafo véin amempin kákan konkamú onámaná ma kureya karúdesin un nompin aravintin maen mai ano anan kanaí inten mino. \v 3 \x * \xo 17:3 \xt Mat 18:15\x*Máan tinten mifo siretí aurasá dafiseno. \p Tirétin afá aváeyan mano ma umeí inti vá béin ákona e siamesin ná bei avúavá maman puntarano. Bei avúavá ma maman puntáden ma ará baeranti vá beni ume ampiantano.” \p \v 4 Béi ma yan manápá ifo afápá kan un kádan dádá ma mana vayában ma umeí uantáden ma inká dan manápá ifo afápá kan un kádan dádá ma véi ovaránen me sirun noe sé uno ma sinti vá beni ume ampiantano.” \s1 Yisasi Ma Mumunan In Avúava San Tiamein Baya Ino \p \v 5 Máa síkan baya varen orin banta kayo ano Bafan máa sen tiamemí, “Éi sétisi mumunan asotú usintesin mo kákaní ino.” \p \v 6 \x * \xo 17:6 \xt Mat 17:20; 21:21\x*Máa síkan Bafan mano evaránen betin máa sen tiamemí, “Tiretíi mumunan mano ma mastati aran an den ma sító mumunan ma vanti mae kasae mana yaa ana van tiyáke arúbá e yare un nompin o ampan mono ma sesin maen eni vaya ininten mino.” \s1 Yisasi Ma Mana Yoran Bantará O Sian Baéádan Baya Ino \p \v 7 Máa siren Yisasi ena vaya máa sen tiamemí, “Tiretí ankan pinté mana ano ma ei yoran banta siantesin ma mo vará ápomiyá inten nafi sipisipira sá dafisiyaren ná erinten nafi mai kanaisá eyá ‘aine e khumame yunan nano’ sinte fono. \v 8 Ída ino. Kákan banta ano vei yoran banta van máan mi sintemí, ‘Tenti yunan tamádareya ei kama auí daná ure vá dunan puntádesí ten nare naréku vá éi ínaimpasá nanon,’ tinten mino. \v 9 Kákan banta ano kaná bei yoran banta ano ma véin oo yaiyein nan tusu siantanten nafino. Ída uron mino. \v 10 Máan tukhein nan mi síretí ankan ma Tiyarafenu ano amin nain doran ma oo yaiye yódanteya máan ná teno, ‘Téi ída kama yoran bantan bákéi sen ma simikhein doran mi yoré uno,’ vá teno. \s1 Yisasi Ano Ma Siyan Míkan Amon Daná Aí Ma Vain Banta Kéká Ma Ayofein Baya Ino \p \v 11 Yisasi Yerusaremí orono siren oriyaren Sameriá bara vá Karirí bara vái aifin oren mino. \v 12 Oriyaren mana varurá ma oriyain má tiyan míkan banta maen amon dana aí pákakhein kéká ano mai aasá Yisasin má e fóke náke uven nentá e mantaven \v 13 \x * \xo 17:13 \xt Riv 13:45-46\x*avádóden oovaren temí, “Kákan banta Yisasi oe, setin nan arunan usintano.” \p \v 14 \x * \xo 17:14 \xt Riv 14:2-3; Mat 8:3-4\x*Máa síkan Yisasi vetí ankan oniyáken máa sen tiamemí, “Tiretí ore vá monó doran banta kékasá tireti au mo aní ono,” síkan betí ankan oriyákan mai amon dana aí ma varé ein kípen mino. \p \v 15 Betí ankan pinté mana vanta ano onákan be au kama iyaimpin béi ovaránen Yisasi vaípá eriyáken oovararen Tiyarafenu aví daníen mino. \v 16 Mai vanta ano Yisasi vaintá onóben mo aron durafúden ben arantampin mátimen tusu sianten mino. Mai veí Sameriá banta ino. \p \v 17 Tusu siantiyákan mai vanta Yisasi oniyan temí, “Tiyan míkan bantan ayofé uno seruna ifo yan manápá ifo afápá kamí kamí un kádan banta ano intesá uvi fono. \v 18 Ídá ena vanta vá erin ná ma ena anan banta ano veyáká aná me Tiyarafenu aví daníen ná tusu siantiyan nafino.” \v 19 Máa siren Yisasi mai vanta siamemí, “Mante orono. Eni mumunan mano éin ayofen mino.” \s1 Tiyarafenu Yafisin Ma Erinaí Pákena Vaya Ino \r (Matiu 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Maná damú Farasisi kéká ano Yisasin máa sen inaemí, “Inte yamusá Tiyarafenui yafisin erinten nafino.” Síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tiyarafenui yafisin ma erin nain ída mana aní daná ma afoká einí intin banasi ano auu fóké onanten mino. \v 21 Máan tukhantin ída mana nanin banta ano siyáken ‘onano masi mafá bane’ áa ‘mesápá bane’ sinten mino. Para vara seyo, Tiyarafenui yafisin ákona fefái siretimpin ban mino.” \p \v 22 Máa siren Yisasi vei eyo iyampon kayo siamemí, “Ínaimpá ma yamú afoká inti mae Banta Anin onano van in nompo ída onan nono. \v 23 \x * \xo 17:23 \xt Mak 13:21; Ruk 21:8\x*Ída onan nompo vanta kéká ano siamiyan ma ‘orive onano mesápá bane’ áa ‘erive onano masi mafá bane’ sinten mifo ída vá mai vaya ánain dakháan more mere ono. \v 24 Afayuí ma iyain minó ayompin mo fanuse me fanuse iyain bantin mi Banta Anin ma erin nain mai afayu an mi yantin minó nanin banta anon onanten mino. \v 25 Onanten mifo véi kokhon uman nare varen aí o yosintin maen maí damú ma varéin nain nanin banta ano ven oyan aminten mino. \p \v 26 “Noani yamú ma afoká ukhá ein avúavá an dakhein avúavá anan Banta Anin ma erin nain damú afoká inten mino. \v 27 Noani yamú maen banasi ano omasí iyáken dunan ben amin ben amin iyáken anasi varampin nafi vanta varampin tasu sasu en oriyákan Noa votifin umperiyain má kákan á den non taaren minó daná dararan ufuren puren mino. \p \v 28 \x * \xo 17:28 \xt Esé 18:20; 19:25\x*“Rotini yamú banasi ano máan avúavasí anan en omasí iyáken dunan ben amin ben amin iyáken minó daná miyaní in maran iyan dunan doriyan má uvaren dararen iyaren mino. \v 29 Máan tiyákan mi Roti ma Sodomú baru me ampen oriyain má anan inaru fáké ira vá ira khiyain onámaná bá ano á ma ereiníen minó danasinta irakhen kauren mino. \p \v 30 “Máan tukhein mi vantin Banta Anin ma erin nain damú mai avúavá anan afoká inten mino. \v 31 \x * \xo 17:31 \xt Mat 24:17-18\x*Maí damú ma mana vanta ano ve amá daró ma un baren maen bei kama yanasinta ma má naumpin baré intin ída vá eravuven barano van ino. Máan mana ená mana vanta ano ma yunan anafá ovaré inten maen ída vá evaránen mana yaná barano van mápin orino. \v 32 \x * \xo 17:32 \xt Esé 19:17, 26\x*Rotin aná amaniná ma afoká ukhá ein danasará ovare me ineno. \v 33 \x * \xo 17:33 \xt Ruk 9:24\x*Be aunan ma fákan nain nanin bantai aunan mano o afeyoranten mifo ve aunan ma ampian kain nain nanin bantai aunan para vanten mino. \v 34 Téi siretí ankan tiamé uno. Banta Anin mano ma erin nain inuran kankanan mano ma mana sakhópin bakharé intin maen Tiyarafenu ano mana aviáren mana ifá inten mino. \v 35-36 Máan mana en mi kankanan nanin mano ma uviti yasamiyaré intin maen Tiyarafenu ano mana nanin aviáren mana me ifá inten mino.”\f * \fr 17:35-36 \ft Manáa vompon dókifin ena vaya ves 36 fin asotú ukhen mino: \fv \ft 36\+fv* \fq Kankánan banta ano ma yunan anafin baré intin maen Tiyarafenu mana avíaren mana ifá inten mino.\f* \p \v 37 Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano mai vaya iniren máa sen Yisasin inaemí, “Bafan noe, mai yanasinta intefasá afoká inten nafino.” Síkan béi evaránen betin tiamemí, “Purin danasinta au ma asenteintái sumpan kayo ano ákané iyan mino. Máan ma inti afováisá ono Tiyarafenui yaimin damú afoká inten mino.” \c 18 \s1 Baré Nanin Mano Ma Ínanen Inaein Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 18:1 \xt Kor 4:2; 1Te 5:17\x*Máa siren Yisasi vei eyo iyampon kayo van ída avesaraen ena ena amúkino van ovaeran baya fóké betin aní iyan tiamemí, \v 2 “Mana varurá mana vaya yaimin banta váken béi ída Tiyarafenu van peren inká banasi oman kaumpan iyaren mino. \v 3 Máan tiyákan mai varufin mana varé nanin báken ena ena yamú mai nanin mano mai ma vaya yaimin banta vaípá oren mo yuvunen máa siyamí, ‘Tesi namuro ano séin uman timeno van iyá umpo éi siyae mai uman puntátintano.’ \p \v 4 Máa siyákan inian aniana iyaren mifo ínaimpáké beyan ovaren me inen temí, ‘Téi ída Tiyarafenu van periyáké banasi oman kaumpan iyá umpo \v 5 ma varé nanin mano ma me yuvunen oren ein nan mi véini uman aya urékun maen béi ma eren oren iyain mai ída sivesara simino van muno.’” \p \v 6 Máa siren mairá Bafan mano semí, “Namu yaimin banta ano inte vayá tikhen nafi mai vá tiretí ineno. \v 7 Tiyarafenu ano ma veyan iyákein nanin banta ano ma ena ena inuran má bayan má ma ifí den oriyan bantin maen betin ída ayain ná oyan amiyan maná banten nafino. \v 8 Téi siretin tiamé uno. Béi ainen betin ayainten mifo Banta Anin ma erinten maen mumunan nanin banta ma varará bantin ná e onanten nafino.” \s1 Farasisi Vanta Vá Takisi Varan Banta Vái Ovaeran Baya Ino \p \v 9 Manáa ano ma vetiyan nan tetí puntáké uno siren ma ena kéka san ída funtáken ne ma siyain nan Yisasi ma vaya ovaéden tiamen mino. \v 10 “Kankánan banta ano amúkono van monó namumpin oren mino. Mana maen Farasisi vanta ifo ena takisi varan banta ino. \v 11 Farasisi vanta ano o mantaven beyan nan máa sen amúkemí, ‘Tiyarafenu oe, séi ída manáa vanta an dé maé umoyan iyá namu avúavasí iyá inká ena vanta aná baré nó maé inká téi ída ma ma sakisi varan banta ma e vain an dakheruna van mi éin tusu siantiyá uno. \v 12 \x * \xo 18:12 \xt Ais 58:1-4; Mat 23:23\x*Mana uvikifin kan bayan mi séi yunan turiyáké maé téi ma varé iyaruna yanasinta minó tiyan míkan pintan daídé mana masiman éin amé iyá uno.’ \p \v 13 \x * \xo 18:13 \xt Íbo 51:1\x*“Máa siyákan takisi varan banta ano nentá e mantaven inarufá ída mun auu máan onan mátimen be akorá ankamiyáken máa semí, ‘Tiyarafenu oe, séi ume vanta umpo arunará usintano.’ \p \v 14 \x * \xo 18:14 \xt Mat 23:12\x*Máa siren Yisasi semí, “Téi siretí ankan tiamé uno. Mai ma sakisi varan banta ma ve amápin orein mai véi Tiyarafenu avorá puntákein bantan oren mifo Farasisi vanta ída ino. Máan tukhantin betiyan ma maman daní inain kéká Tiyarafenu ano vetin aví maman bara finí inten mifo vetiyan ma vara finí inain kéká Tiyarafenu ano vetin aví maman daní inten mino.” \s1 Yisasi Ma Arará Iyampon Arintan Avu Uantein Baya Ino \r (Matiu 19:13-15; Maki 10:13-16) \p \v 15 Yisasi avu amino van banasi ano véi vaintá iyampon arará kayo aviren ore ore íkan beni eyo iyampon kayo ano óden mai nanin banta ákonaen asen mino. \v 16 Asiyaimpin Yisasi mai iyampon kayo arákan be vaintá erivin máa semí, “Arará iyampon kayoi aa ída vá iyáante áesin ná téi varunafá erino. Para vara seyo, ma kéká an ma yákein nanin bantai nan Tiyarafenui yafisin baru van mino. \v 17 \x * \xo 18:17 \xt Mat 18:3\x*Téi fura uron mi sé tiretí ankan tiamé uno. Mana nanin banta ano ma ída ma iyampon arará kayo an den ma Tiyarafenui yafisin baru varanten maen mai kéká ano ída kanaíen mai varufin ódinten mino.” \s1 Kokhon Ona Ma Vain Bantai Vaya Ino \r (Matiu 19:16-30; Maki 10:17-31) \p \v 18 \x * \xo 18:18 \xt Ruk 10:25\x*Mana ánon banta ano Yisasin máa sen inaemí, “Kama aru soe, séi intesá urerá para ma ayun ban oriyan ban aunan barante rafuno.” \p \v 19 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Pará te nan kama ukha ono siya fono. Ída mana ano kama ukhen mifo Tiyarafenu veya anan kama ukhen mino. \v 20 Éi man baya kayo afová ukha ono. \q1 ‘Ída vá ena ana safi ena avafun nafi vare nono.’ \q1 ‘Ída vá ena aruan purono.’ \q1 ‘Ída vá umoyan ono.’ \q1 ‘Tiretí ankan ída vá ena nanin banta kampun tire kó tiantano.’ \q1 ‘Tiretí anóe afóen aránaó bákeya vá betin oo yaiyono.’” \rq Eks 20:12-16; Diu 5:16-20\rq* \p \v 21 Máa síkan mai ánon banta ano semí, “Téi sirará iyampon tákéi mai man baya kayo minó dakhaké uno.” \p \v 22 Máa síkan Yisasi mai vaya iniren mai ánon banta siamemí, “Mana yana san éi fara o afasí ukha ono. E ina yanasinta minó sarí ureya minó daná ma i vain nanin banta ameno. Máan ma inte éi inarufá kama yanasinta khaesin banten mino. Máan ture éi ere sen tínain bákurono.” \p \v 23 Máa síkan mai ánon banta ano kokhon daná dákaren pasin mai vaya iníkan ará uman den mino. \v 24 Uman den iniyaimpin Yisasi véin oniyáken máa semí, “Moní bá kokhon ona vá ma yan bain kéká ano ma Tiyarafenui yafisin aúpin ma orin uman dakhen mino. \v 25 Pura ino, kameri ano ma ufi aimpin ma ódin mai uman dakhen mifo kokhon ona ma yákein kéká ano ma Tiyarafenui yafisin barufin ma ódin mai moéken uman mi yakhen mino.” \p \v 26 Máa síkan mai vaya ma inein kéká ano semí, “Máan ma ukhantin maen mai iye ná Tiyarafenu ano kanaíen aviranten nafino.” \p \v 27 Máa sen ina íkan Yisasi semí, “Banta ano ma ída kanaíen bararen daná Tiyarafenu ano kanaíen baranten mino.” \p \v 28 Máa síkan Pita véin tiamemí, “Éin ánain bákurono van pefái setisi minó danasinta me ampikhé uno.” \p \v 29-30 Máa síkan Yisasi máa sen betin tiamemí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Tiyarafenui yafisin baru van ma iniren ma vei varu vá be aná akhafana vá be afá aváe má be anoifon má ma me ampiren ma orin nain kéká ano ma ma varará báken ma yantin ban nain danasinta esantaren moékakhein danasintan Tiyarafenu ano aminten mifo ínaimpá ma yamú afoká intin maen ayun ma fara van oriyan ban aunan baranten mino.” \s1 Yisasi Veyan Ma Fúaren E Mantan Nain Nan Ma Kanú Manaú Dádasí En Tein Baya Ino \r (Matiu 20:17-19; Maki 10:32-34) \p \v 31 \x * \xo 18:31 \xt Ruk 24:44\x*Máa siren Yisasi vei sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo aviren mo kaúden máa sen tiamemí, “Pefá ma sakhanampa vanta kayo ano ma Banta Anin amaniná afoká inain dana san ma vompon uvamádan ma varé ein taréa Yerusaremí orétifékun maen pura sen afoká inten mino. \v 32 \x * \xo 18:32 \xt Ruk 9:22, 44\x*Afoká ma intin maen banta kayo ano véin pákaan ena anan nanin banta kéká amintin mai kéká ano véin máká maáká en oyampá baya siyan dafiyó ankáden auufen akhare siren aruan purinten mino. \v 33 Púkaren maen kanú manaú damusí intin béi evaránen orun mantanten mino.” \p \v 34 \x * \xo 18:34 \xt Mak 9:32\x*Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano mai vayai ana ída uron afová en mino. Mai vaya ana ano aúpá bákan inte vará béi siyan nafi mai vetí ída afová en mino. \s1 Yisasi Ano Moni San Ma Inantin Auu Yufúkukhein Banta Auu Evaránen Kama Uantein Baya Ino \r (Matiu 20:29-34; Maki 10:46-52) \p \v 35 Yisasi ma Yerikó barurá e unen oriyan maen mana auu yufúkukhein banta ano aa akhempá kumanten banasi vaípá moni san inantiyaren mino. \v 36 Máan tiyaren iníkan banasi ano mai aasá tisuvo sen entaviyaimpin náisá iyan nafino sen inaen mino. \v 37 Ina íkan mai ma oriyá ein kéká ano véin tiamemí, “Nasaretí banta Yisasin entaviyan mino.” \p \v 38 Máa síkan mai vanta ano mai vaya iniyáken oovaren temí, “Devitin anin Yisasi oe, éi se nan arunan usintano.” \p \v 39 Máa síkan an ma oriyá ein nanin banta ano mai vanta asiyan temí, “E avaya fákano,” síkan béi moékentá oovaren temí, “Devitin anin noe, séin nan arunan usintano.” \p \v 40 Máa síkan Yisasi o mantaven temí, “Mai vanta avire mará ereno”, síkan aviren ádé meran Yisasi véin inaemí, \v 41 “Éi sen nan náisá uantano vará iniya fono,” síkan mai vanta ano evaránen temí, “Bafan noe, séi suu mábé onano van muno.” \p \v 42 Síkan Yisasi véin tiamemí, “Eni mumunan manon éin ayofein auu maran nono.” \v 43 Máa siyain má ana mai vanta auu kama uvíkan Yisasin ánain bákuren oriyan Tiyarafenu aví daní iyákan minó nanin banta ano mai ódaren betin má dere Tiyarafenu aví daníen mino.\fig Auu yufúkukhein banta ma Yisasi kama uantein mino.|alt="Jesus heals the blind man." src="CN01683B.TIF" size="col" ref="Ruk 18.43" \fig* \c 19 \s1 Sakiasi Sakisi Varan Bantai Vaya Ino \p \v 1 Yisasi Yerikó barufin ódiaren mai varu aúbaná orikhein aa yakhafen oren mino. \v 2 Oriyákan mai varufin mana Sakiasin ne sin banta váken béi sakisi varan banta kayoi ánon banta van maen béi kokhon moní kain baren mino. \v 3 Báken Yisasi inté ukhein bantá ban nafino siren béi onanton en mifo véi asíka vanta váken kokhon nanin bantafin ída kanaíen béin onan nainíen mino. \v 4 Máan tiyaimpin mai ma Yisasi oriyain aasá béi afová iyáken ainen tavaen orein mano mana fiki yaa ana aa akhempá baré íkan béin onano van maifin óden mino. \v 5 Un baré íkan Yisasi mai yaa anafin o mantaven mun oniyáken béin máa sen tiamemí, “Sakiasi oe, éi aine erano saréa anan en amápin téi o vanté uno.”\fig Sakiasi ma yaa anafin un baréin ma Yisasi arein mino.|alt="Sakias, come down" src="CN01776B.TIF" size="col" ref="Ruk 19.5" \fig* \v 6 Máa síkan béi ainen mai yaa ana finté eraven kákan amusin iyáken Yisasin e aviren be amápin oren mino. \p \v 7 \x * \xo 19:7 \xt Ruk 15:2\x*Oriyákan kokhon nanin banta ano ódaren betí anan iyan temí, “Béi ume vanta amápin mi oriyan mino.” \p \v 8 \x * \xo 19:8 \xt Eks 22:1; Nam 5:6-7\x*O vákan Sakiasi e mantaven Bafan máa sen tiamemí, “Bafan noe, minó daná ma se sina vain taréan aúban daídé maé ída ma minó daná bain nanin banta kayo amiyáké maé inká intéa nanin banta íná mana yaná kampun tirerá mantaré onte rafu. Mai séi evaráné kamí kamí dádá mairá kaúdé amídú onté uno.” \p \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Ruk 13:16; Apo 16:31\x*Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Taréa anan Tiyarafenu ano ma e antun aviren mino. Mai fara vara seyo, ma vanta vá dere Abaraamun anin mino. \v 10 \x * \xo 19:10 \xt Ruk 15:4; Yon 3:17; 1Ti 1:15\x*Mai ma afeyóká ein nanin banta kayo yosiré evaráné avirano van mi Banta Anin mano erakhen mino.” \s1 Moní Ma Yafisin Banta Kayoi Ovaeran Baya Ino \r (Matiu 25:14-30) \p \v 11 Máa siyákan banasi ano ovaren me inen maen béi Yerusaremí ádéi oriyain taréa anan Tiyarafenui yafisin baru afoká inten mino sen iniyákan Yisasi mana ovaeran baya siamen mino. \v 12 Béi máa semí, “Mana kin anin mano ena varafá orintin béin maman kiní urantí ovaráné erivé bei kékáká dafiseno van oren mino. \v 13 Oriyáken bei siyan míkan doran banta aran eríkan mana tausen kina, mana tausen kina (K1,000) uariyan minó máa amiren béi máa sen betin tiamemí, ‘Ma moní póké para yore oriya vasirá téi ovaráné ereno.’ \p \v 14 “Máa siren orivíkan bei mana varu rákena kayo ano véin inian namu uantáden ‘béi ída sétinti kiní ino van muno’ sen mo siamino siren manáa vanta kéká tiantan mai ma orikhein barufá oren mino. \p \v 15 “Máa síkan betíi vaya ída inin mai vanta maman kiní urákan béi ovaránen bei varurá eriven bei yoran banta kayo ma fefá moní amikharé ein kayo van nái máa aman monisá dóáden nafi siren béi onano van betin aren mino. \p \v 16 “Máa siren arákan mana vanta ano nare esé eren me máa semí, ‘Kákan banta oe, séi ano eni mana tausen kina fóké tiyan míkan tausen kinan aman moní dóan kaékun ban mino.’ \p \v 17 \x * \xo 19:17 \xt Ruk 16:10\x*“Máa síkan bei kin mano evaránen béin tiamemí, ‘Éi senti kama yoran bantan bai kama yorarí eono. Éi ma sító danáká ma kama yafisirí eonafá taréa séi ano éin maman kákaní urékuya siyan míkan kákan baru máará dafisin nono.’ \p \v 18 “Máa sirákan ena yoran banta ano mairá eriven temí, ‘Kákan banta oe, eni tausen kina fóké téi yan manápá tausen kinan aman moní dóan kaékun ban mino.’ \p \v 19 “Máa síkan kin mano evaránen béin tiamemí, ‘Éi yan manápá kákan barurasá dafiseno.’ \p \v 20 “Máa sirákan ena yoran banta ano mairá eriven temí, ‘Kákan banta oe, masina eni mana tausen kina moní davaráefin úkuré kaékun baré íká baré eré uno. \v 21 Para vara seyo, séi ma en oniyaruna éi sinko vanta vákeya inká ena vanta ano ma kain baré ein daná éi kasae variyákeya ena vanta ano ma yoká ein dunan éi kasae unafé iya ono. Máan ma iyaona van mi séi en nan peré uno.’ \p \v 22 “Máa síkan kin mano evaránen béin tiamemí, ‘Éi namu yoran banta uron mono. En avayarái éin daimonté uno. Éi afová ukhen ná téi sinko vanta váké téi kasaé ena vanta ina yaná bariyá inká ena ano ma yoká ein dunan kasaé o unafiyaré uno. \v 23 Kasaé o unafiyaruna ifo faraé tireyá tenti moní ída moní ma kain namumpin kaen nan baré irá téi ma ovaráné erivé mai moní ano ma yóádein aman má mai moní bá evare rafuno.’ \p \v 24 “Máa siren mai ma ádé mantakhá ein kayo van temí, ‘Béin pintena mai moní dafireya mai ma siyan míkan tausen kina ma kain bain banta ameno.’ \p \v 25 “Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, ‘Kákan banta oe, béi fefá tiyan míkan tausen kina manten mino.’ \p \v 26 \x * \xo 19:26 \xt Mat 13:12; Ruk 8:18\x*“Máa síkan béi evaránen betin tiamemí, ‘Téi siretí ankan tiamé uno. Kokhon danasinta ma yantin baréin nain nanin bantan móeken aminten mino. Inká ída ma yakáin nain kéká ina mai sanáa ma yaká intin mai vá deren minó baranten mino. \v 27 Máan tinten mifo mai ma senti namuro kayo ano ma séi nan ída vá betí ankani kiní ino van ma sein kéká avireya mará me kaúde sen tivorá arono.’” \s1 Yisasi Ma Kin An Daven Yerusaremí Ódein Baya Ino \r (Matiu 21:1-11; Maki 11:1-11; Yoni 12:12-19) \p \v 28 Yisasi mai ovaeran baya siamíden mai oyampáké Yerusaremí ma ódikhen aintá ben nare óden mino. \v 29 Ódiyaren Betfasí baru vá Betaní baru vá ádé bain anu Orifi se sin dontá ódiven bei eyo iyampon kanan tiantiyan temí, \v 30 “Tiré kanan mesan barurá oriveya mai varufin un pébe onesin ma mana ano ída amaniná kumantein donkin ma anan kuádantin banti mai vá útufe ereno. \v 31 Máan tesin ma mana ano ma siré kanan ina iyan ma fara mai anan útufiya fono ma sintiya vá Bafan mano veni yoran ban tí uno vá te véin evaráne siameno.” \p \v 32 Máa síkan mai ma siantan orein bantá kan mano o onan mai ma Yisasi siameiní ukharen mino. \v 33 Máan tukharéin míkanan mai donkin anan útufiyaréin mai donkin afóe ano míkanan máa sen inaemí, “Tiré kanan pará mai donkin anan útufiya rafono.” \p \v 34 Máa síkan míkanan mano evaránen betin tiamemí, “Bafan mano veni yoran bami sisintá uno.” \p \v 35 Máa siren mai donkin baren Yisasi vaintá mo kaúden betíi au anamun póké mai donkin amaniná uvíden Yisasin ayain mai yaró un kumanen mino. \v 36 Béi mai donkin ané un kumamen oriyákan banasi ano ayá au anamun kayo yavádiyan aasá uvisen oren mino. \p \v 37 Orifi se sin Anu ma me ampiren araviyain aa ádé béi erivíkan ben ma vákuren noin nanin banta ano véi ma enará ukhein danasinta ma afoká iyan ma oniyará ein nan avádóden oovararen Tiyarafenu aví daní iyáken amusin en mino. \p \v 38 \x * \xo 19:38 \xt Ruk 2:14\x*Máan tiyáken beti oovaren temí, \q1 “Bafan avíká ma erikhein kin ná Tiyarafenu ano avábá ino. \rq Íbo 118:26\rq* \q2 Tiyarafenu ano seti vanasi ará kusin timen mifo véin avisá daní ó tifano.” \p \v 39 Máa siyákan manáa Farasisi kayo ano mai nanin bantafin baren betí ankan Yisasin máa sen tiamemí, “Aru soe, ei eyo iyampon kayo asesin ída máan baya kayo sino.” \p \v 40 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan máa sen tiamemí, “Téi siretin tiamiyá uno. Ma nanin banta ano ma ve oo fákaren ma ída vaya sintin maen ma onámaná kayo ano kasaen oovararen Tiyarafenu aví daní inten mino.” \s1 Yisasi Ma Yerusaremí Ban Ifí Dein Baya Ino \p \v 41 Máa siren béi Yerusaremí ádé oriven mai varu oniyáken ifí daanten mino. \v 42 Ifí daren temí, “Yerusaremi oe, saréa ma éin ará kusin daná ma varen me amin afová ono van téi inikhé umpo éi mai yaná afová e varé esin Tiyarafenu ano éin ará kusin amin nainten mifo mai yaná ano saréa siretin avorá aúpasí ukhein ída onan nono. \v 43 Ineno. Maná damú afoká intin maen eni namuro kayo ano eni yafu akhempá bara khaen eúkuren maen minó ankinafa yafisinten mino. \v 44 \x * \xo 19:44 \xt Ruk 21:6\x*Máan turen maen éin ankaman barakuádanti varafin eravesin éin má e akhafana vá maifin ma váin nain dere vá aruren namu uantanten mino. Máan turantin maen mana onámaná ano ída ena onámaná daró banten mino. Mai farava máan tinten na ino. Tiyarafenu ano ma éin aya ono van ma éi vaípá erein damú éi ída kamaeya afová ukharé esin mino.” \s1 Yisasi Ma Kákan Monó Namun Pinte Ma Minó Daná Saríin Banta Kayo Yo Siantein Baya Ino \r (Matiu 21:12-17; Maki 11:15‑19; Yoni 2:13-22) \p \v 45 Máa siren Yisasi monó namun dafufin ódiven maifin ma sarí iyá ein danasinta kayo yo maman karúdiyan tiantan barufá araven mino. \v 46 Máan turen betin tiamemí, “Tiyarafenui vompon dóki ano máan mi sikhemí, ‘Tenti má maen mai amúkin namun’ \rq Ais 56:7\rq* \m ne sikhein mifo siretí ano maman ‘umoyan banta kayoi má an diya ono.’ \rq Yer 7:11\rq* \p \v 47 \x * \xo 19:47 \xt Ruk 21:37\x*Máan turen béi ena ena yamú monó namumpin oriven maen monó baya sian banasi amiyákan monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein banta kéká bá banasirá ma ánoní ukhein banta kayo vá ano Yisasin ma aruan purin aa van dosiyaren mino. \v 48 Máan tiyákan banasi ano ákonaen béini vaya iniyan pasen béin ma arin aa vetí ankan ída kanaíen dosen mino. \c 20 \s1 Yisasini Ákona Van Ma Monó Átaru Namuntá Ma Ánoni Ukhein Banta Kéká Ano Ma Inaein Baya Ino \r (Matiu 21:23-27; Maki 11:27-33) \p \v 1 Maná damú Yisasi monó namun dafufin kama vaya sian banasi amiyákan monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá ano véi vaintá eren mino. \p \v 2 Eriven betí ankan máa sen béin tiamemí, “Éi setin tisimeno. Nái ákonarasá mai yanasí iya fono. Iye anó mai ákona éin amikha fono.” \p \v 3 Máa síkan béi evaránen betí ankan tiamemí, “Téin má deren tiretin ina onté umpo anona vá téin tisimeno. \v 4 Yoni ma vanasi monó non péantiyaré ein mai Tiyarafenui ákonarasá péantiyan nafi áa varará bantai ákonara safino.” \p \v 5 Máa síkan betiyan ten orera emí, “Inaru fáke na ino ma sé tifékun maen mai fará ída mairá mumunan iya rafono sinten mino. \v 6 Inká barará banta ina ino ma sé tifékun maen banasi ano Yonin nan sakhanampa vanta ino sen mumunan ukheintá tetin onámaná tinkaminten mino.” \p \v 7 Máa sen iniren betí ankan béin tiamemí, “Mai ma Yoni mantaré ein ákona mai setí ída afová ukhé tiféuno.” \p \v 8 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Iye anó ákona séin timikhará ma yorarí iya rafu, mai séin má dere ída siretin tiamenté uno.” \s1 Uvaini Yunan Anaará Ma Namu Yafisirí in Banta Kéká Pákena Ma Sian Ovaéádan Baya Ino \r (Matiu 21:33-46; Maki 12:1-12)\fig Uvaini yunan anará ma yafisin namun mino.|alt="Watch tower." src="LB00103B.TIF" size="col" ref="Ruk 20.8" \fig* \p \v 9 \x * \xo 20:9 \xt Ais 5:1\x*Yisasi mana vaya máa sen banasi sian baéan amemí, “Mana vanta ano uvaini yunan ana yóádákaren dunan ma yoran banta kayo van mairá dafíken dóden manáa uvaini aran betíi miyan do variyan dunan afóen nina khaono siren ena varufá ayáká bano van oren mino. \v 10 Ovaren uvaini aran ma kúdin damusí íkan maifin ma yafíkein kayo ano manáa kúduan amino van béi iniren mana vei yoran banta siantan mai yafisin banta kayo vaípá onóbíkan mai kayo ano mai yoran banta ankáden tiantan ída mana yaná baran na fara evaránen oren mino. \v 11 Oríkan mai yunan ana afóe ano ena yoran banta siantákan betí baípá orin mai kéká ano mai vanta vá dere namu ankamirí uren evaránen tiantan para oren mino. \v 12 Oriyaimpin béi kanú manaú dádasí en ena yoran banta vá tiantan oríkan mai kéká ano mai yoran banta namu arirí uren darifen dunan akhempá mo kharúden mino. \p \v 13 “Máan tiyaimpin mai uvaini yunan ana afóe ano semí, ‘Taréa séi intesá onte rafuno. Téi se sanin nan ma sinunu iyaruna fumara ma siantékun orintin maen mi vetí ankan kanaíen béin avaya ininten mino.’ \p \v 14 “Máá siren mai fumara siantan oríkan mai yafisin kéká ano mai fumara oniyan temí, ‘Béi anon be afóeni minó daná baranten mifo eresí béin arékun púbintirá ma yunan ana setiyan bará tifano.’ \p \v 15 “Máa siren mai yunan ana fintena mai fumara yo yarifen akhempá morúden aruan puren mifo mai yunan ana afóe ano mai yafisin kéká náisá inten nafino. \v 16 Béi mai yafisin kéká me aruan púden maen mai yunan ana yafían ena kékái aminten mino.” Máa síkan banasi ano ena kéká ma amein baya iniren temí, “Béi ída vá máan tino.” \p \v 17 Máa síkan Yisasi vetin auufen kakháben inaemí, “Tiyarafenui vompon dókifin ma ma vaya uvamádan baini ana ano naíesá tikhen nafino. \q1 “‘Má uvaran banta kayo ano ma yo maman karúdein onámaná ano \q2 maman má dádaimpin mana ákona onámanasí ukhen mino.’” \rq Íbo 118:22\rq* \m \v 18 \x * \xo 20:18 \xt Ais 8:14-15\x*“Máan tukhen mifo minó nanin banta ano ma mai onámaná daró ma eraven ankaminten maen morun ta finen tító tító inten mino. Inká mai onámaná ano ma mana nanin banta ané ma eravinten maen béin dasantan panten mino.” \p \v 19 Máa siyákan man baya ma afová ukhein kéká bá monó ánon banta kéká bá ano mai ma ovaeran baya ma véi siyain ovaren me inin betin oyampá baya siyaimpin maí damú ana véin pákano van uvaen banasi van péden ifá en mino. \s1 Kamanin Ma Takisi Amin Baya Ino \r (Matiu 22:15-22; Maki 12:13-17) \p \v 20 \x * \xo 20:20 \xt Ruk 11:54\x*Man baya ma afová ukhein kéká bá monó ánon banta kayoi ánon banta kéká bá ano Yisasintá dafían ákona uven manáa afurin banta kayo siantákan mai vanta kayo ano fura sen Yisasini vaya iniyan mino sino van kampuníen nóken Yisasi ma manáa vaya me avá dantí mai vayará béin pákaan ánon kamanin ayampin kaono siráken afuriyaren mino. \v 21 Mai ma afurin kéká ano máa sen béin inaemí, “Aru soe, setí afová ukhé uno. Éi funtákein baya anan banasi siamiyákeya aví bain má ída ma aví bain kayo vá o éke e éke ureya manaí ukhein baya anan tiamiyáke mae fura vayafó anan Tiyarafenui avúavá tian dákó éiya ono. \v 22 Máan téiya ompo éi ma iniyaona setí kanaisá erá moní Sisan takisi amente rafuno áa ída fino.” \p \v 23 Máa síkan betí ankan ma máká tiyain béi afová iyáken betin máa sen tiamemí, \v 24 “Mana moní aní irá onano. Iyen aman manon má aví basá mai moníká ban nafino,” síkan \v 25 betí ankan evaránen temí, “Sisan mino,” síkan béi vetin tiamemí, “Sisan nina yanasintá Sisan ná ame vá inká Tiyarafenu ina yanasá Tiyarafenun ná ameno.” \p \v 26 Máa síkan betí ankan anú duren mai ma véi vanasifin tein bayará ída kanaíen ben pákarí iyaimpin ída vaya sen mino. \s1 Púkaren Ma E Mantaven Ábasuí Inain Baya Ino \r (Matiu 22:23-33; Maki 12:18-27) \p \v 27 Sadyusi kayo finté manáa ano sen ma furiyain nanin banta ano ída evaránen orun mantanten ne ma siyain kayo ano Yisasin inaono van béi vaintá eren mino. \v 28 \x * \xo 20:28 \xt Diu 25:5\x*Eriven mai kéká ano máa sen béin tiamemí, “Aru soe, Mosesi ano seti sina máa sen bompon dókifin uvantaren mino, ‘Mana vanta ano ma anasi mamákaren ma ída iyampon kain na ma mai vanta ano fúbintin ná be afá aváeyan pinté mana ano vá baré mamáken ná mai nanintá mai ma furein nina iyampon kaúantano. \v 29 Pefá dan manápá ifo afápá kan un kádan anavádano ano varen esékena vanta ano anasi mamaren ída iyampon kain na fara furen mino. \v 30 Fúbin mai rákena ano mai varé mamaren máan mana en mino. \v 31 Máan turan kanú manaú banta ano yere mai varé mamaren osaní uvíkan mai máa yan manápá ifo afápá kan un kádan anavádano ano mai varé nanintá ída mana iyampon kain na máa mana en oriyan minó máa ano o furen mino. \v 32 Fúbíkan mai nanin má dere o furen mino. \v 33 O furen mifo mai nanin maen dan manápá ifo afápá kan un kádan anavádano anon mantaren mifo ínaimpá ma furin nanin banta ma orun mantan nain damú béi iyen aná suron ná banten nafino.” \p \v 34 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Ma vararái vanasi ano ma ábasuíin ban mino. \v 35 Máan tukhen mifo funtákein nanin banta ma furiyain nan Tiyarafenu ano evaránen orun mantanten ne ma sikhein kayofin ábasuíin ída vanten mino. \v 36 Mai farava ino. Tiyarafenu ano furin pintena vetin orun avían mantarantin maen béin akhafanaí uven ída furinton enisori an daven para vanten mino. \v 37 Mai ma sító daa ana ira khiyákan ma Mosesi ano Bafan araaren ma Éi Abaraamun má Aisakin má Yekopun mái Ayarafenu ono ma sikhein mano furin nanin bantai e mantan mi Mosesi ano setin aní ukhen mino. \rq Eks 3:6\rq* \m \v 38 Aní ukhen mifo Tiyarafenu maen ída furin nanin bantai Ayarafenu ifo véi maen ayun ma fa vain nanin bantai Ayarafenun bantin mi ven avorá minó nanin banta ano ayun para vanten mino.” \p \v 39 Man baya ma afová ukhein kayo finté manáa kéká ano mai ma Yisasi sein baya iniren béin máa sen tiamemí, “Aru soe, Éi kama vayan te ono.” \v 40 Máa siran banasi ano evaránen béin mana vaya inain nan peren mino. \s1 Tiyarafenu Ano Ma Aní Ukhein Banta Mai Iyen Anin Nafino \r (Matiu 22:41-46; Maki 12:35-37) \p \v 41 Máan tiyákan Yisasi máa sen banasi inaemí, “Tiyarafenu ano ma vei vanasi evaránen avirano van ma aní ukhá ein banta van banasi ano faraé tiren ná Devitin anin mino siyan nafino. \v 42 Deviti veyantái Í Bompon dókifin tian páman en mi, \q1 “‘Bafan mano senti Bafan tiamiyáken, \q2 “Ten tiyan kurompá kumantesirá \q1 \v 43 eni namuro kayo maman \q2 en aránaópá kaékun ná eni arantan kain karasisá ino.” ’ \rq Íbo 110:1\rq* \m \v 44 Tiretí onano. Deviti veyantái venan Bafan ne sen arakhan mifo mai vanta ano inté uákená ben aniní inten nafino.” \s1 Yisasi Ma Au Khákan In Banta Kayo Van Ma Sein Baya Ino \r (Matiu 23:1-6; Maki 12:38‑40; Ruku 11:37-54) \p \v 45 Máa siyan minó nanin banta ano Yisasini vaya iniyákan béi vei eyo iyampon kayo máa sen tiamemí, \v 46 “Man baya ma afová ukhein banta kayo vará dafiseno. Betí ankan ayá au anamun uren nono van anunu iyáken maen banasii átaru varurá nontin banasi ano kama yamú ino sen amé amé ino van anunu iyáken maen monó átaru namun kayofin má omá dunan ma saran naimpin má betí ankan esé an bain karáká kumaneno van mi anunu é iyan mino. \v 47 Betí ankan baré nanin kayo mákáden maen mai nanin kayo amá pintena yanasinta umoyan bariyáken maen kampun ten ayáká amúké iyan mifo uman ma yaimin damú ma afoká intin mai kéká anon moéken uman baranten mino.” \c 21 \s1 Baré Nanin Mano Susu Sin Moní Ma Karú Dein Baya Ino \r (Maki 12:41-44) \p \v 1 Yisasi oniyan bákan moní nanin banta ano susu moní monó namumpin ma moní kain bokhise ma vaimpin kaiyaren mino. \v 2 \fig Baré nanin mano ma moní karúdein mino.|alt="poor widow" src="cn01794B.tif" size="col" ref="Ruk 21.2" \fig*Kaiyákan mana ve avafu fúkan ona ída vain baré nanin mano kankanan toeya varen mai vokhisefin me kaiyákan béi onen mino.\f * \fr 21:2 \ft Kiriki vayafin kankanan \fq repta \ft en sikhein mino.\f* \v 3 \x * \xo 21:3 \xt 2Ko 8:12\x*Ódaren máa semí, “Téi fura uron mi siré tiretí ankan tiamiyá uno. Minó ona vain nanin banta ano ma kaein moní esantaren mi ma ona ída van baré nanin mano khaen mino. \v 4 Minó nanin banta ano kokhon ná moní dákaré ein pintena manáa moníi yaimen me khaen mifo ma nanin mano ída kanaí ukhen mi veyan ma yunan máden nano van ma fákakharé ein moní minó máai me khaen mino.” \s1 Kákan Monó Namun Ma Varákin Nain Baya Ino \r (Matiu 24:1-2; Maki 13:1-2) \p \v 5 Yisasini manáa eyo iyampon kayo ano monó namun ma uvantein ódaren betí mai van máa semí, “Kama on kayo vá kama yanasinta vái Tiyarafenu amíkhan mi kamaen aní uran ban mino,” síkan Yisasi vetin tiamemí, \v 6 \x * \xo 21:6 \xt Ruk 19:44\x*“Taréa ma oniyaona yanasinta ano ínaimpá maná damú afoká intin maen namuro kéká ano minó daná barákuan karúdantin barará ana eravintin maen mana onámaná ída áintin ena onámaná daró banten mino.” \s1 Ma Vara Ma Kípan Akhempá Ma Aní Daná Afoká Inaí Pákena Vaya Ino \r (Matiu 24:3-14; Maki 13:3-13) \p \v 7 Máa síkan betí ankan Yisasin inaemí, “Aru soe, inte yamusá mai yaná kayo afoká inten nafino. Inte yaná ma afoká intirá tetí afová erá mai yanasinta inka ádé anantá afoká inten mino sé tifante rafuno.” \p \v 8 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiretin me kampun tinten mifo yafían ná ákona ono. Mai fara vara seyo, kokhon nanin banta ano eriven maen téin tiví diyan máa sinten mino, ‘Téi ma mai vantan bákun damú inka ádé’ e ne sinten mifo siretí ída vá betin bákurono. \v 9 Ínaimpáké ma inesin ma kákan aruvin afoká intin ma mana vara ano e manten ena vara vá aruvintin inká mana vara finté ma verara aúban daíden aruvinti maeya siretí ankan ída vá akhokho van ono. Mai yanasinta naren afoká inten mifo ma vara ma kípan damú ída ainen erinten mino.” \p \v 10 Máa siren Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Manáa vara kayo finte kéká ano e manten ena vara kayo finte kéká bá aruvintin maen inká manáa kini yafisin pintena kéká ano e manten ena kini yafisinpintena kéká bá aruvintin inten mino. \v 11 Máan tintin maen ma vara kákantá kaya intin manáa akhempá kákan anan má kákan aí danasinta vá afoká iyantin inká minan ayontá aní daná bá akhokho yanasinta vá afoká inten mino. \p \v 12 “Mai yanasinta ma ída afoká ukhantin maen tiretí ankan pákaren namu arirí inten mino. Betí ano siretin monó átaru namun kayofin kaúden maen baya yaíden aviren mo karavusifin kaiyan maen tiretin aviren kin kayo avorá bá kamanin kayo avórá bá orinten mifo mai fara va ino. Tireti senti eyo iyampon kayon basin pasen mi máan tinten mino. \v 13 Máan ma inain manon tiretí ankani aaí intiyan betin monó baya siamin nono. \v 14 \x * \xo 21:14 \xt Ruk 12:11-12\x*Máan tin nompo sireti ída vá betin ma evaráne siaminona vaya van kokhon ineine ono. \v 15 \x * \xo 21:15 \xt Apo 6:10\x*Mai fara vara seyo, seyantái siretin puntákein baya vá kama afova vá amiyákun maen tiretíi namuro kayo ano ída kanaíen téi ma amenuna vaya átakharé uren do varanten mino. \v 16 \x * \xo 21:16 \xt Mat 10:21-22\x*Tiretí ankan anóe afóen má afá aváeyan má tiretíi kéká bá arona kayo vá ano yeren tiretin namuro ayampin amintin arintiya siretin pinté manáa ano furin nono. \v 17 Téin naro siren banasi ano siretin ará namu uantanten mino. \v 18 Máan tuantanten mifo siretin ánon do finté ída mana ayo farusen eravinten mino. \v 19 Máan tinten mifo siretí ankan mantaan ákona ukhareya vá ayun ma fara van oriyan ban aunan barano.” \s1 Mana Namu Yana Suron Ma Afoká Inain Baya Ino \r (Matiu 24:15-21; Maki 13:14-19) \p \v 20 Máa siren Yisasi evaránen tiamemí, “Tiretí ankan onesin ma aruvin banta kayo ano ma Yerusaremí baru ma iyaren eúkintiya mairasá tiretí afová eya vá inka ádé anantá ma varu namu inten mino vá teno. \v 21 Maí damú ma afoká intin ná Yudiá ma vain nanin banta ano vá anufá karan ódintin ná Yerusaremí ma vain kéká ano mai varu me ampiren ena akhempá karan orintin ná Yerusaremí ankinafá ma vain kayo ano ída vá mai varufin ódino. \v 22 \x * \xo 21:22 \xt Yer 5:29; 46:10; Ose 9:7\x*Mai fara vara seyo umeí ma iyá ein kéká ma uman amin damusí ma intin maen Tiyarafenui vompon dókifin ma uvamádan baré ein baya kayo ano fura sen afoká inten mino. \v 23 Ma varará kákan uman afoká intin Tiyarafenui aranan ná ano mai nanin bantafin afoká inten mifo amúbá nanin kayo vá arará iyampon kayo ma nan kuviyá inain nanin kéká bá ano kákan uman baranten mino.” \v 24 \x * \xo 21:24 \xt Íbo 79:1; Rev 11:2\x*Uman baranten mifo namuro kayo ano me Yerusaremí kéká aruren maen aviren ena vara kayofá mo karavusií inten mino. Máan turantin ena anan banta anon Yerusaremí me aruren ayanavan en oriyantin baren maen Tiyarafenu ano ma vetintá dafisino sikhá inain ma mo akheníin damú ma afoká intin mairái mo kanaí inten mino.” \s1 Tiyarafenu Anin Ma Overánen Erin Nain Baya Ino \r (Matiu 24:29-31; Maki 13:24-27) \p \v 25 \x * \xo 21:25 \xt Ais 13:10; Isi 32:7; Yoe 2:31; Rev 6:12-13\x*Máa siren Yisasi evaránen betin tiamemí, “Maí damú ara ara aní daná ano áaura safi viyonta safi ofu kayora safi afoká inten mino. Máan tintin maen ma varará minó nanin banta ano un non ma karantó en e man paútin nain avaya ma iniren betí kokhon ineine iyáken berai siya akhokho van inten mino. \v 26 Máan tiyáken maen ma varará ma afoká ono van ma iyain danasinta van banasi avinantan dantin auu entave entave inten mino. Mai farava ino inaru rákena kákan danasinta ano kayamana inten mino. \v 27 \x * \xo 21:27 \xt Dan 7:13; Mat 26:64; Rev 1:7\x*Máan tintin maí damú banasi ano onantin Banta Anin mano konan daró bei kákan ákona vá panu vá erinten mino. \v 28 Mai yanasinta ma araíen afoká inti vá tiretí ankan orun mantaan ákona uve vá anuran duvaserano. Mai fara vara seyo, Tiyarafenu ano ma siretin evaránén aviran damúi ádesí inten mino.” \s1 Fiki Yaa Anará Ma Afova Varan Baya Ino \r (Matiu 24:32-35; Maki 13:28-31) \p \v 29 Máa siren Yisasi evaránen ena ovaeran baya vetin tiamemí, “Tiretí ankan fiki yaa ana vá ena yaa ana kayo vasá onano. \v 30 Tiretí ankan onen nan ma auyen anaa varen orera íka maeyan tiretí afová eya áken afe inten mino séiya ono. \v 31 Máa séiya ompo máa mana eya vá tiretí onesin ma mai yanasinta afoká intiya Tiyarafenui yafisin baru inka ádé eriyan mino vá teno. \p \v 32 “Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Má damú kena nanin banta ano ída fúkesin mi ma yanasinta afoká inten mino. \v 33 Máan tintin maen ma vara vá inaru vá kípanten mifo séinti vaya ída kanaíen kípanten mino. \s1 Eyo Iyampon Kayo Ano Ma Yafíken Ban Baya Ino \p \v 34 “Máan tinten mifo siretí ankan dafían ná ákona ono. Ena ena yamú óen non nareya óeniya vákeya namu avúavá bá tiretí ma vaona van ma ineine iyasin maen mai avúavá anon tiretin maman bararasí intin Bafani erin mano oyivampin ma areiníen manádái afoká inten mino. \v 35 Para vara seyo, oyivan mano ma safúna fáké iyain an den ma vara rákena nanin bantafin maí damú afoká inten mino. \v 36 Minó damú tiretí ankan dafíaná ákona ukhevaya vá ena ena Tiyarafenu vaípá amúkiya vasin na ákona amino. Máan tiyare vá mai yanasinta ma afoká inain damú esantareya vá Banta Anin avorá o mantano.” \p \v 37 Máa siren ena ena yamú Yisasi monó namun dafufin banasi mo monó baya siamiren maen inúpasí ma íkan Orifi se sin anufá un bariyaren mino. \v 38 Máan tiyákan maen minó nanin banta ano véini monó baya ineno van ena ena ákurá orun mantaaren monó namun dafufin eriyaren mino. \c 22 \s1 Yisasin Arin Aa Van Ma Yosein Baya Ino \r (Matiu 26:1-5, 14-16; Maki 14:1‑2, 10‑11; Yoni 11:45-53) \p \v 1 Yisi Ída Van Bereti Ma Nan Omá Damu san ma Avo Uantan Damu se ma siyain maí damú afokáin ádé en mino. \v 2 Maí damú afoká ono van iyákan monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein kéká bá ano vanasi van periyáken betí ma Yisasin aruan purin nain aa van dosen mino. \s1 Yudasi Ma Yisasin Namuro Ayampin Avían Kaono Van Kana Ino Sein Baya Ino \r (Matiu 26:14-16; Maki 14:10‑11; Yoni 6:70-71) \p \v 3 \x * \xo 22:3 \xt Yon 13:2, 27\x*Dosiyákan tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayo finte Yudasi ne sen ma inká ena ví Isikarioti ne ma sikhein banta aúpin Ban Anon mano un peren mino. \v 4 Un pébíkan béi oren mo monó ánon banta kéká bá monó namuntá ma yafisin kéká bá ayampin ma Yisasin avían amin nain aa van bayaíen mino. \v 5 Bayaí urákan betí ankan amusin uren béin nan moní amenté uno sen mino. \v 6 Máa síkan Yudasi kana ino siren banasi ma ída véin má ma átaru inain damú Yisasin avían betin ayampin kaono van ave iyan aa van dosiyaren mino. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Vá Avo Uantan Dunan Típá Nein Baya Ino \r (Matiu 26:17-25; Maki 14:12‑21; Yoni 13:21-30) \p \v 7 \x * \xo 22:7 \xt Eks 12:1-27\x*Yisi Ma Ída Veretifin Kain Damú afoká íkan betí ankan sipisipi arará aruren niyáken Tiyarafenu ano ma Isareri nanin banta Avo Uantan ma kamaen baré ein nan ovaren me inintéin mi \v 8 Pitan nú Yonin nú Yisasi siantan oriyákan máa sen tiamemí, “Tiré kanan ore vá Avo Uantan Damú kena yunan ná teti sina mo funtáán kaono.” \p \v 9 Máa síkan békanan béin inaemí, “Interasá mai yanasinta mo funtáádante rafuno.” \p \v 10 Máa sen ina íkan béi evaránen tiamemí, “Tiré kanan kákan Yerusaremí barufin ódesin ma mana vanta ano ma kákan non kura vá ma efókantiya mai vanta yakhafe vá be ma ódin nain namumpin ná ódono. \v 11 Mai namun ma ódivinte vá má afóen ná máa se siameno, ‘Arú ano éin nan intesin ná mana karafaran bain ná tesi eyo iyampon kayo vá Tiyarafenu ano ma Isareri nanin banta ma Avo Uantein dunan maifin nante rafuno,’ sen inaen mantino vá teno. \v 12 Máa se ináesin maen béi mana kákan karafaran ma yan bain aní inti maen maifin ná dunan nan takhó bá kumanin kará bá banten mifo maifin ná dunan puntádeya saman ka ono.” \p \v 13 Máa síkan békanan oriyan o onákan mai ma Yisasin ano seiní ukhan mai yanasinta ódaren Avo Uantan dunan mo sáden puntáan kaen mino. \s1 Yisasi Ano Ma Bereti Vá Uvaini Vá Bei Eyo Iyampon Kayo Amein Baya Ino \r (Matiu 26:26-30; Maki 14:22‑26; 1 Korini 11:23-25) \p \v 14 Dunan nan áauí íkan Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá ano yunan kaúden nan takhóká kumanen eúken mino. \v 15 Mai sakhóká kumanen eúkuvíkan betí ankan tiamemí, “Ínaimpá téi uman baranté umpo Tiyarafenu ano ma Isareri nanin banta ma Avo Uantein dunan nare ma siretin má ma nan nan téi moéké tinunuiyá uno. \v 16 Téi siretí ankan tiamé uno. Téi ída evaráné Tiyarafenu Ano Ma Avo Uantein dunan nakhékun mi mai ma siran baré ein daná pura sen Tiyarafenui yafisimpin afoká inten mino.” \p \v 17 Máa siren uvaini non bain kápi máden Tiyarafenu susu siantáden betí ankan tiamemí, “Minó ano mai fintena masiman ure vá nano. \v 18 Para vara seyo, saréa fi ínaimpáke safi séi ída evaráné uvaini non nakhékun mi Tiyarafenui yafisin afoká inten mino. \p \v 19 Máan turen mana vereti orun máden Tiyarafenu susu siantáden temí, “Ma se sui siretí ankan ayaino van amé umpo vá máan mana iyákeya vá te nan inisintano,” siren kisiariyan amen mino. \p \v 20 Amin narákan uvaini non kápi orun mamaren mai ma ein avúavasí ana en máa semí, “Tiretin aya ino siré ma sesi nare vanaeruna mai ma uvaini kápi anon tiretin má ma kasen ban auyen avúavá aní inten mino.”\fig Yisasi ma uvaini kápirá amúkein mino.|alt="Jesus with cup of wine" src="cn01804B.tif" size="col" ref="Ruk 22.20" \fig* \v 21 \x * \xo 22:21 \xt Íbo 41:9; Yon 13:21-22\x*Máa siren betí ankan tiamemí, “Téin ma sivían namuro ayampin ma kaono van inikhein banta vái ma yunan nan takhóká ten má manafin ban mino. \v 22 Tiyarafenu ano ma fefá tikhá einíen Banta Anin mano furinten mifo véin ma avían namuro ayampin kain nain banta vará arunan uantano.” \v 23 Máa síkan eyo iyampon kayo ano mai vaya iníden betiyan inain maran en orera iyan temi, “Iye anó mai avúavasí inté iná tino.” \s1 Eyo Iyampon Kayo Ano Ma Iyé Kákaní Inten Nafino Sen Asive Asive Ein Baya Ino \p \v 24 \x * \xo 22:24 \xt Ruk 9:46\x*Máa siran beni eyo iyampon kayo ano vetin aúbaná pinté iye anó kákani o inten nafi siren beraran araíen asive asive en mino. \v 25 \x * \xo 22:25 \xt Mat 20:25-27; Mak 10:42-45\x*Máa sen orera iyákan Yisasi vetin tiamemí, “Ma varará ma ena anan nanin bantai kin kéká bá aví bain banta kayo vá ano ákonaen banasirá dafisiyáken betin asen aren iyáken maen betiyan nan banasi ayain kayo uno sé iyan mino. \v 26 \x * \xo 22:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*Máan tukhen mifo siretí ankan ída vá máan tiyáke vá tiretimpin ma kákaní ukhein banta ano vá iyampon arará an dantin ná inká tiretí ánoní ma ukhein banta ano vá tiretíi yoran banta an ná dano. \v 27 \x * \xo 22:27 \xt Yon 13:12-15\x*Máan tukhen mifo iye anó kákaní ukhen nafino. Mai ma kumanten dunan niyain banta ano fi áa mai ma yunan kuan amiyain banta ano fino. Mai ma kumanten ma yunan niyain banta anon kákaní ukhen mifo séi siretí aúbaná doran banta an dakhéi siretin aya iyá uno. \v 28 Akhenókain danasinta ma sempin afoká iya mae siretí ankan ten má bare ono. \v 29 Bare ompo se sifóe ma inaru yafisin téin timeiní ananéi siretin inaru yafisin amé uno. \v 30 \x * \xo 22:30 \xt Mat 19:28\x*Máan tukhantiya mai yafisimpin tiretí ankan tesi yunan nan takhóká kumame yunan má non má niyáke Kini kará kayorá kumameya sirantan kan orun kádan (12) Isareri anantá dafíkeya vetin daimin nono.” \s1 Yisasi Ma Pita Nan Téin Oyan Timin Nono Sein Baya Ino \r (Matiu 26:31-35; Maki 14:27‑31; Yoni 13:36-38) \p \v 31 Máa siren Yisasi semí, “Saimoni oe, Saimoni oe, ineno. Uviti yasáden ma antan má asu vá ma yo aireiní en tiretíi mumunan akhenóka uan onano van Ban Anon mano ina ukhen mino. \v 32 \x * \xo 22:32 \xt Yon 17:15\x*Máa sikhen mifo Saimoni oe, éin ayaintin eni mumunan ída eravino van téi fefái simúkukhé umpo éi ma sirun noe sire ma ovaráne erinte vá e afá aváen ná ákona uantano.” \p \v 33 Máa síkan Pita evaránen tiamemí, “Bafan noe, éin má karavusifin oré inká en má puré ono van útakhé uno.” \p \v 34 Máa síkan Yisasi semí, “Pita oe, sare inuran manan kókore ída asikhantiya kanú manáu dádá téi nan ída afová ukhé uno sin nono.” \p \v 35 \x * \xo 22:35 \xt Ruk 9:3; 10:4\x*Máa siren Yisasi vei eyo iyampon kayo inaemí, “Tiretin nan ma sesi yorarí ono van ma siantéku oriyákeya moní unan má arantan anamun má ona váin unan má ída mamareya ore ono. Ore ompo maí damú tiretí ankan manáa yana san o afasíe fono áa ída fino.” \p Sikan, “Ída ino,” sen mino. \p \v 36 Ída ino ma síkan maen Yisasi vetí ankan tiamemí, “Mai saréa vá moní unan nafi ona váin unan nafi ma van nain banta ano varesin ná baenati ma ída van nain banta ano vá ei iyon au anamun ná mo sarí ure vá mai monípó mana vaenati miyaní ono. \v 37 Para vara seyo, Tiyarafenui vompompin máa sikhan mino, ‘Banasi ano véin oman mana namu vanta an daren maen béin e yankáan ume nanin banta vá kainten mino’ \rq Ais 53:12\rq* \m ma sikhá ein mai ano séin timaniná dákó intéíi siretin tiamé uno. Tiyarafenui vompon dókifin ma sen nan tiádan baré ein baya ano inka yákó irí iyan mino.” \p \v 38 Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano semí, “Bafan noe, setí ankan kankanan baenati yékun ban mifo onano.” \p Síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Mai khanai ino.” \s1 Yisasi Ma Ketsemaní Amúkein Baya Ino \r (Matiu 26:36-46; Maki 14:32-42) \p \v 39 Yisasi ma ena ena varé iyain avúavasíen kákan baru me ampiren Orifí anufá oríkan bei eyo iyampon kayo ano vákuren oren mino. \v 40 Orifi anuyontá ma o unaven betí ankan máa sen tiamemí, “Ákonae amúkiyare vá akhenókafin ída erave ankamono.” \v 41 Máa siren Yisasi vetí ankan me ampiren manáa e afánen nentá oriven aron mo yurafúden máa sen amúkemí, \v 42 “Tifóe oe, éi ma ananu iyante vá téin pintena ma uman do varan nompo mai ída vá téinti sinunu yakhafiyáke vá ei anunu ana vá dakhafono.” \v 43 Máa síkan inaru fáké mana enisori ano véi vaintá eriven ákona amen mino. \v 44 Yisasi ma ovaren me aváduan onan maen aufá uman dákan béi moéken ákonaen amúkiyan béin au fáké imúkan mano nare ma kapí kapí einíen barará eraven mino.\f * \fr 22:44 \ft Manáa feyante vompompin ves 43 vá 44 vá ída varen mino.\f* \v 45 Béi amúkuan kíparen e manten evaránen bei eyo iyampon kayo vaípá oren o onákan betíi arunaná ano auunan ai íkan auun baren orera ukharen mino. \v 46 Betí ankan auun bakharé íkan béi mo avoriyan temí, “Akhenókain mano siretí ankampin dákó intiya erave ankamin nampo ída auun bariya váke orun mantave amúkono.” \s1 Yisasini Namuro Kayo Ano Ma Véin Pákein Baya Ino \r (Matiu 26:47-26; Maki 14:43‑50; Yoni 18:3-11) \p \v 47 Yisasi fara vaya siyan maen kokhon nanin banta kéká ano eren mino. Eríkan maifin tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) beni eyo iyampon kayo fintena mana Yudasin ne sin banta ano aní uanten eriaren Yisasin me amónano\f * \fr 22:47 \ft Mai amónan avúavá ma vain mai arona ma kamaen avábá in mino.\f* van beni ádé eren mino. \v 48 Eríkan Yisasi véin máa sen inaemí, “Yudasi oe, éi amónan avúavá pókesá Banta Anin avían namuro ayampin kaono vara fono.” \p \v 49 Máan tiyain má Yisasin má ma varé ein eyo iyampon kayo ano onákan mai yaná afoká iyaimpin betí ankan máa sen Yisasin inaemí, “Bafan noe, éi eyo sinona vará ma kéká tetisi vaenati fóké aronte rafuno.” \v 50 Máa siyákan mai finté mana ano vaenati máden monó ánon banta kékái ánon bantai yoran banta ayan kuron pákena átaren do síkaan karúdan barará eraven mino. \p \v 51 Máan tíkan Yisasi onen temí, “Mai avúavá ifá ano,” siyáken mai vanta átarentá ayan kaíkan evaránen kamaen mino. \p \v 52 Máan turen monó ánon banta kéká bá inká monó namuntá ma yafisin kékái ánon banta vá banasii ánon banta kayo vá ma véin pákano van erein kéká máa sen tiamemí, “Mana umoyan bantá pákano vará tiretí ankan baenati vá dan má útaaré ere fono. \v 53 Ena ena yamú ma séi siretí ankan má monó dafufin bákuya ída siretí ayan tentá kain na varéen nan mi sítípai ákona ano esantan inka siretíi yamusíen mino.”\f * \fr 22:53 \ft Ma sítípa maen mai Ban Anoni avúavá ino.\f* \s1 Pita Ma Yisasin Nan Ída Afová Ukhé Uno Sein Baya Ino \r (Matiu 26:69-75; Maki 14:66‑72; Yoni 18:15-18, 25-27) \p \v 54 \x * \xo 22:54 \xt Mak 14:53-54\x*Máa siran betí ankan Yisasin do fáken monó ánon banta kékái ánon banta amápin oriyákan Pita má dere vetin oyampá dakhafen manáa nentá oriyaren mino. \v 55 Oren manáa vanta kayo ano mai namun ma vain dafu aúban ira sáden kumanen eúkukhan Pitan má maifin baren mino. \v 56 Bákan mana yoran arinta ano Pitan onan irará kumantan ben ádé eriven purefure en ódaren temí, “Ma vanta vá deren Yisasin má baren mino.” \p \v 57 Máa síkan Pita umeren temí, “Anasi oe, séi ída uron mi véin afová ukhé uno.” \p \v 58 Máa siren manáa vákan ena vanta vá ano yere óden temí, “Éin má dere veni kéká pintena vanta ono.” Síkan Pita umeren temí, “Ída ino. Téi ída veni eyo iyampon bá uno.” \p \v 59 Máa siran mana áau orivíkan ena vanta ano ákonaen temí, “Ma Kariri fáke vantan báken béin má deren ben má baréíkái fura siyá uno.” \p \v 60 Máa síkan Pita evaránen temí, “Banta oe, mai ma éi siyaona vaya séi ída uron mi afová ukhé uno.” Máa siyain má anan kókore asen mino. \v 61 Asíkan Bafan mano yo vaéan Pitan oniyain má mai ma Bafan mano ma véin tiamen ma “Sare inuran kókore ma ída asikhantiya éi kanú manaú dádá téin nan ída afová ukhé uno sin nono.” Ma sen Pitan tiamikharé ein baya ovaren me inen mino. \v 62 Iniyáken béi varufá araven morun kákan ifí den mino. \s1 Dafisin Banta Kéká Ano Ma Yisasin Máká Máká Ein Baya Ino \r (Matiu 26:67-68; Maki 14:65) \p \v 63 Máan tiyákan Yisasintá ma yafíká ein banta kayo ano véin máká maákáin baya siyáken ankamen mino. \v 64 Máan tiyáken béin auurá davaráe anan póké damuren ankamiyáken máa sen inaemí, “Éi sakhanampaí eya aví dano iye anó ankamiyan nafino.” \v 65 Máan tiyáken kokhon ída funtákein baya fóké béin asiren ankayanten mino. \s1 Erotin Nú Pairotin Nú Ano Ma Yisasin Daimein Baya Ino \r (Matiu 26:59-66; Maki 14:55‑64; Yoni 18:19-24) \p \v 66 Do khakhen ákurasí íkan man baya ma afová ukhein banta kéká bá monó ánon banta kéká bá ano manafin e átaru uaren Yisasin do aviren betíi uman ma yaimin banta kayo vaintá oren mino. \v 67 \x * \xo 22:67 \xt Yon 3:12\x*Aviren moren betí ankan temí, “Éi mai ma Tiyarafenu ano ma vei vanasi evaránen avirano van ma aní ukhá ein banta ma éi vanteya setin tisimeno.” \p Síkan Yisasi evaránen temí, “Tiretí ankan ma siamékuya siretí ída mumunan inoná uno. \v 68 Inká téi ma manáa vaya ma siretí ankan baonafá ma ina ékuya siretí ída ovaráne sisiminona van muno. \v 69 \x * \xo 22:69 \xt Apo 7:56\x*Máan tukhantin taréa ráké ma orin nain Banta Anin mano Tiyarafenu ma kákan ákona vaini ayan kurompái kuman inten mino.” \p \v 70 Máa síkan minó banta kayo ano inaemí, “Mai éi Tiyarafenu Anin na fono.” \p Síkan béi evaránen temí, “Mai inka siretiyantá ten nan pura se ono.” \p \v 71 Máa síkan betí ankan temí, “Inka veyantá be oo fóké mai vaya sí inétiferuna ída ena vanta sékun beni avúavá eman tian páman inten mino.” \c 23 \s1 Monó Ánon Banta Kéká Ano Ma Yisasin Pairotin Ayampin Kaein Baya Ino \r (Matiu 27:1-2, 11-14; Maki 15:1‑5; Yoni 18:28-38) \p \v 1 Máa siren minó banasii ánon banta kayo ano e manten Yisasin do aviren Pairoti vaípá oren mino. \v 2 Mo khauren araíen ben daimiyáken máa semí, “Tetí ankan onékun ma vanta ano setisi vanta anasii avúavá máden asuse uren maen kamanin ma takisi amin dere are usintiyáken inká beyanan Tiyarafenu ano ma vei vanasi evaráné avirano van ma aní ukharé ein kin muno siyaren mino.” \p \v 3 Máa síkan Pairoti ano Yisasin inaemí, “Éi Yutan kayoi kin na fono.” \p Síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Eyo mai inka eyantá te ono.” \v 4 Máa síkan Pairoti ano monó ánon banta kéká bá banasi vá máa sen tiamemí, “Ma vanta finte séi ída mana aau yosé uno.” \p \v 5 Máa síkan betí ákonaen temí, “Béi Karirí araí uren Yudiá ankinafá eúkiyáken banasi ará mantein monó baya o sen eriyan baren mi mará eren mino.” \p \v 6 Máa síkan Pairoti ano mai vaya iniren betí ankan inaemí, “Ma Kariri fákena vantá fino.” \v 7 \x * \xo 23:7 \xt Ruk 3:1\x*Máa sen ina íkan betí ankan eyo siyaimpin maí damú Eroti yere Yerusaremí e varé íkan Pairoti ano afová en béi ma yafíkein bara akhen pákena vantan Yisasi van mino siren béi vaípá tiantan oren mino. \p \v 8 Oriyain má Eroti ma Yisasin oniyan maen pefá beni vaya ana iniyáken béi onano van iyaren pasen béi manáa aní danasí intí onano van anunu iyáken kákantá amusin en mino. \v 9 Amusin iyáken béi ano Yisasin kokhon danasinta van inaiyaren mifo véi ída evaránen mana vaya véin tiamen mino. \v 10 Máan tiyaimpin monó ánon banta kéká bá man baya ma afová ukhein kéká bá ano ádé e mantaven Yisasin ákonaen daimen mino. \v 11 Daídan Erotin má bei aruvin banta kéká bá ano Yisasin máká maáká uren kini ayá au anamun uantáden evaránen tiantákan Pairoti vaípá oren mino. \v 12 Oriyákan Eroti ano fefá Pairotin namuroí uantiyaren maen maí damú ana míkanan evaránen aronaíen mino. \s1 Pairoti Ano Ma Yutan Kéká Ayampin Yisasin Amein Baya Ino \r (Matiu 27:15-26; Maki 15:6‑15; Yoni 18:38b–19:16) \p \v 13 Máan turen mairá Pairoti ano monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá banasi vá arákan e átaru en mino. \v 14 E átaru uvíkan betin máa sen tiamemí, “Tiretí ma vanta avireya se vaintá mere véi ano vanasii avúavá máden asuse iyaren mino sen ná maé tiretin avorá mai ma siyaona yanasinta van ina uré ída mana uman dosé uno. \v 15 Máan tékun Eroti má deren máan mana en mi siretí ankan onano van ma vanta ovaránen tiantan tetí barunafá erikhein mi séi ída kanaíé béi nan purino senté uno. \v 16-17 Máan tukhein nan mi véin dafiyó anan ankádé tiantékun orinten mino.\f * \fr 23:16-17 \ft Manáa Tiyarafenui vompon dókifin ves 17 asotúin baya máa sikhen mino. \fv \ft 17 \+fv* \fq Romu kaminini avúavá ano máan tukhemí, “Isareri nanin banta Avo Uantein Omá Damusá mana karavusi utúantantin ná orino.”\f* \p \v 18 Máa síkan minó nanin banta ano mana mani oovararen temí, “Barabasin utúantesin tetimpin eriyantiya mai vanta aruan purono.” \v 19 Barabasi maen kamanin ma aruvin araí uren banta arin púbíkan mai van béin pákaan karavusifin kain baren mino. \p \v 20 Pairoti ano Yisasin utúantantin orino van enádá bá betin inaen mino. \v 21 Ina iyákan betí ankan para oovariyan báken temí, “Arono, véin daa unkamádantá arono.” \p \v 22 Máa sen oovariyaimpin Pairoti ano kanú manaú dádasí en betin tiamemí, “Para vae. Téi ída ma vanta fintena mana uman dosikheruna ída kanaíé béin nan purinten mino senté umpo véi nái yaná auisá ukha vae,” siren béi semí, “Máan tukhein nan mi véin dafiyó ana ankádé tiantékun orinten mino.” \p \v 23 Máa síkan Pairoti ano Yisasin daa unkamádantá arino van betí moékentá ákonaen oovariyan béini vaya yararen mino. \v 24 Máa siyaimpin Pairoti ano vetí ankani vaya ánain dakhafen Yisasi nan purino sen mino. \v 25 Máa siren betí ankani anunu yakhafen Yisasin betin ayampin amiyáken mai ma kamanin má aruvin araí uren ma vanta aruan púdan ma fakaan karavusií uran baré ein banta utúantan oren mino. \s1 Daa Unkamádantá Ma Yisasin Arein Baya Ino \r (Matiu 27:32-44; Maki 15:21‑32; Yoni 19:17-27) \p \v 26 Máan turan aruvin banta kéká ano Yisasin do aviren oriyaré íkan mana Saimonin ne sin Sairiní baru fáke vanta ano Yerusaremí ódono siren eriyaréin mai vanta fákaren duvun íkan Yisasini yaa unkamádan mamaren ben ánain bákuren oren mino. \v 27 Oriyákan kokhon nanin banta ano Yisasin bákuriyan manáa nanin kayo ano ifisana yariyan béi nan e ifí den oriyaren mino. \v 28 Máan ten oriyá íkan Yisasi yo vaében betí ankan tiamemí, “Yerusaremí nanin kéka soe, se nan ída ifí diyákeya sirétiyan má tiretí akhafana va san mana vá ífí dano. \v 29 \x * \xo 23:29 \xt Ruk 21:23\x*Para vara seyo, ínaimpá damú afoká inti mae siretí máa sin nono, ‘Aa nanin kayo ma arápin ída iyampon báin ma inká ída ma iyampon nan kuven ma ukhein kéká ano vá amusin ino.’ \v 30 \x * \xo 23:30 \xt Rev 6:16\x*Máa siren maen \q1 ‘Kákan anuyon kayo van betí máa sinten mino, “Un kaure setin dararano,” \q2 inká tító anuyon kayo van “tetin maman aúpasí ono.” ’ \rq Ose 10:8\rq* \m \v 31 Máa sinten mifo vanasi ano ma auyen daa ma irafin karúdantin maen ída kamaen kanten mifo kakhein daa ma irafin karúdantin maen ainen mi kanten mino. Máan mana en mi séi funtákeruna vanta ma namu avúavá usintiyaré esin maen Tiyarafenu ano namu nanin banta moékakhein uman mi aminten mino.”\f * \fr 23:31 \ft Kiriki vaya máa sikhemí, \fq Banasi ano ma auyen daará ma mai avúavá bariyaren maen ira ma kakhein daará intesá inten nafino.\f* \p \v 32 Aruvin banta kayo ano ena aau vantá kan Yisasin má arintin purino van aviren oren mino. \v 33 Aviren Ánon Dampa e siyain dontá o unaven Yisasin aúban kaúden aau vantá kanan pintena mana Yisasini ayan kurompá kaen maen ayan ópá ena vanta khaen uren aren mino. \v 34 \x * \xo 23:34 \xt Íbo 22:18; Ais 53:12\x*Máan turen aruvin banta kayo ano Yisasini ona varé oreraono van kati siyákan Yisasi máa semí, “Tifóe oe, vetí ankan ída afová ukhen mi mai yaná bariyan mifo vetíi ume vá ampiantano.”\f * \fr 23:34 \ft Mánáa feyante vompompin mai vaya ída van mino.\f* \p \v 35 \x * \xo 23:35 \xt Íbo 22:7-8\x*Máa siyákan banasi ano mairá mantakhen oniyan maen ánon banta kéká ano Yisasin así mun uantiyan temí, “Ena nanin banta kayo anan ayaen noren mifo Tiyarafenu ano ma vei vanasi evaránen avirano van ma aní ukhá ein banta ma vanten maen áesin beyantá kanaíen beyan aya ino.” \p \v 36 \x * \xo 23:36 \xt Íbo 69:21\x*Máa siyákan aruvin banta kayo ano yere eriven béin nan tiren intiyáken íta uvaini amiyan \v 37 temí, “Éi fura se ma Yutan kayoi kin ma vanteya eyantá eyan aya ono.” \p \v 38 Máa siren béin ánontá, “MA YUTAN KAYOI KIN MINO” sikhein bompon uvaman kaen mino. \v 39 Máan turan aau vantá kan ma arukhá ein pinté mana ano Yisasin máa sen oyampá baya semí, “Éi Tiyarafenu ano ma aní ukhá ein banta ma vanteya eyan aya uare verasan má dere siya ono.” \p \v 40 Máa síkan ena vanta ano mai vaya iniren mai vanta asiyan temí, “Ma vanta ma variyainí ukhein uman manan e má dere variya ompo éi ídá Tiyarafenu van periya fono. \v 41 Erasan ma variyá eruna avúavákái ma uman bariyá umpo ma vanta ano ída mana aauí ukhen mino.” \p \v 42 Máa siren béi semí, “Yisasi oe, éi ma ei yafisin aúpin\f * \fr 23:42 \ft Manáa Tiyarafenui vompon dókifin mará asotúin baya máa sikhemí, \fq eni kini ákonafó\f* ma orinona yamusá téi nan inisintano.” \p \v 43 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Téi fura siré éin tiamiyá uno. Taréa anan téin má inarufá ban nono.” \s1 Yisasi Ma Furein Baya Ino \r (Matiu 27:45-46; Maki 15:33‑41; Yoni 19:28-30) \p \v 44 Bayan aúbaní iyain má títípa ano ma vara yaranten bákan kanaú manaú áauí iyain má do kakhen mino. \v 45 \x * \xo 23:45 \xt Ibu 6:19-20; 10:19-20\x*Máan tiyan maen áaui fanu kípiyain má anan kákan monó namumpin ma kákan davaráe khuran baré ein mano veyantá áubáná kanáaren maman kankananíen mino. \v 46 Máan tíkan Yisasi avádóden oovaren temí, “Tifóe oe, se saunan éin ayan arumpin kaé uno,” siyan puren mino. \p \v 47 Máan tíkan aruvin banta kayoi yafisin banta ano mai yaná ódaren Tiyarafenu aví maman daní iyáken temí, “Pura uron ten ma vanta ída aau van puntákein banta ino.” \v 48 Máa siyákan mai ma ariyain ma onano van e iyukharé ein nanin banta ano mai yanasinta ódaren arunaná pinté evaránen betíi varufá oreraen mino. \v 49 Máan tiyákan Yisasin arona kayo vá béin ma yakhafen Karirí me ampiren erikhá ein nanin kayo vá ano manáa nentá e mantakhen mai yanasinta ma afoká iyain oniyaren mino. \s1 Yisasin Ma On Aimpin Masí Ein Baya Ino \r (Matiu 27:57-61; Maki 15:42‑47; Yoni 19:38-42) \p \v 50 Banasii ánon banta kéká pintena mana Yosepin ne sin kamaen puntákein banta varen mino. \v 51 Béi maen Arimatiá se sin Yudiá barafin bain baru ráke vanta váken béi Tiyarafenui yafisin baru van ave ukhen pasen ena ánon banta kayo ano ma Yisasin arono van tiyain baya van ída ará manafiní ukharen mino. \v 52 Máan tukharen mai vanta ano Yisasin au ifá intí barano van Pairoti vaípá mo inaen mino. \v 53 Ina íkan kana ino síkan mai vanta ano Yisasin au un mamádan barará eravíkan efanten davaráe fóké uke uke uren ompin mana masí boraádan bákan maifin ída mana vanta khaúkaré ein masípin baren mo khaen mino. \v 54 Sabati ráke yanasinta utaren arakhókuin damú baré íkan ádé anantá Sabati araí ono van en mino. \p \v 55 Máan tiyákan Karirí má me ampiren ma Yisasin bákuren erein nanin kayo ano Yisasin au ma masípin kain nain onano van Yosepin bákuren oren mino. \v 56 \x * \xo 23:56 \xt Eks 20:10; Diu 5:14\x*Ódaren mai nanin kayo ano evaránen betí amápin oriven manáa aunka uveri vá pauran kayo vá utaádaren man baya ano ma sikheiníen Sabati yamú avíken mino. \c 24 \s1 Yisasi Ma Evaránen E Mantein Baya Ino \r (Matiu 28:1-8; Maki 16:1-8; Yoni 20:1-10) \p \v 1 Santé pe ákura suron anasi kayo ano mai ma kama aunka iyain uveri ma utaádan baré ein mamaren masíká oren mino. \v 2 Betí ankan oren o onákan masí oyirá ma iyádan baré ein onámaná ano e vaébaé en orikharen mino. \v 3 Máan tukheimpin betí ankan maifin ódiven onákan Yisasin au ída varen mino. \v 4 Ída vákan betí ankan mairá mantakhen mai van kokhon ineine iyan baré íkan kankánan banta ano vetin ádé e mantavíkan míkani auí daná kaké moéken afayu ma fanu seiníen mino. \v 5 Máan tíkan mai nanin kayo ano akhokho van iyáken anuran bara finí íkan mai kanan banta ano máa semí, “Tiretí ankan pará purin banta kayoi varu finté ma evaránen aunan mamaren ma e mantakhein banta van me yosiya rafono. \v 6 \x * \xo 24:6 \xt Ruk 9:22\x*Béi fefái aunan mamaren e mantakhen mafin ída van mifo véi ma Karirifá báken ma siretin tiamiyaré ein baya vá ovare me ineno, \v 7 ‘Banta Anin ume vanta kayo ayampin amintin ná mai kéká ano véin daa unkamádantá arintin púkaren kanú manaú damusí ma intin ná béi evaránen aunan mamaren e mantano,’ sen béi siretin tiamikharen mino.” \v 8 Máa síkan mai ma véi sikharé ein baya vetí ankan ovaren me inen mino. \p \v 9 Ovaren me iniren betí ankan masí me ampiren evaránen orein mano mo siyan míkan mifo sirantan mana orun kádan (11) eyo iyampon kayo vá ena nanin banta kéká bá mai ma afoká ein danasinta van tiamen mino. \v 10 Makdaráke nanin Maria má Yoana má inká Yemisin anóe Maria má ena nanin kayo vá anon masíká orikharen mi mai ma afoká ein danasinta van eyo iyampon kayo me siamen mino. \v 11 Máa síkan eyo iyampon kayo ano vetin nan kampun bayan tiyan mino siren betíi vayará ída mumunan en mino. \v 12 Máa síkan Pita e manten tavaen masíká orein maifin o mátimen onákan davaráe kayo ana vaimpin béi evaránen mápin oriyáken mai náisá ukhen nafi siren kokhon ineine en mino. \s1 Emeasí Ayana Fáke Ma Kankanan Banta Ano Yisasin Onein Baya Ino \r (Maki 16:12-13) \p \v 13 Anasi kayo ma masíká orein damú anan kankanan eyo iyampon mano Yerusaremíké tiyan míkan mifo sirantan mana orun kádan (11) kiromitará ma vain baru Emeasí oren mino. \v 14 Oriyáken mai ma afoká ukhein danasinta van e sen oriyaren mino. \v 15 Míkanan mano mai yanasinta van kokhon baya sen oriyákan Yisasi vékanani ádé afoká uven békan má oren mino.\fig Yisasi ma kan banta vá Emeasí aayana orein mino.|alt="Jesus’ walk to Emmaus" src="cn01859B.tif" size="col" ref="Ruk 24.15" \fig* \v 16 Oriyákan manáa yaná ano vékanan auurá iyábíkan Yisasi ino sen ída oman afová en mino. \p \v 17 Ída afová íkan béi míkanan máa sen inaemí, “Tiré kanan nái vayá té oriya fono.” Síkan míkanan o mantavin békanan auná ano arunaná bá ma vainíen mino. \v 18 Máa sen ina íkan míkanan pinté Kireopasin ne sin banta ano evaránen béin inaemí, “Éi enafákesá erikheyá Yerusaremí barufin ma saréá afoká ukhein danasinta ída afová ukhe fono.” \p \v 19 Máa síkan Yisasi vékanan evaránen inaemí, “Nái yanasinta fino,” síkan békanan evaránen béin tiamemí, “Nasaretíke Yisasin ne sin banta mai véi sakhanampa vanta váken Tiyarafenu avorá bá banasi avorá bá ma vaya seipá ákonaen baya siyáken doriyaré ein banta amaniná ma mai yanasinta afoká ukhein nan mi siyá uno. \v 20 Tetisi monó ánon banta kéká bá banasii ánon banta kayo vá ano véin kamanin ayampin kaíkan kamanin mano véin nan arintin purino síkan daa unkamádantá béin aren mino. \v 21 \x * \xo 24:21 \xt Ruk 19:11; Apo 1:6\x*Tetí ankan béin nan mumunan iyáké Tiyarafenu ano ma Isareri nanin banta evaráné avirano van ma aní ukharé ein banta ino siyá ékun mi véin arin púbíkan kanú manaú damusí ma iyain má mai ná dákó en mino. \v 22 Taréa fe ákura suron tetisi kéká pinté manáa nanin kayo ano masíká o onákan \v 23 béin au ída vaimpin ovaránen tetí ankan tinú deruna vaya me sisimiyáken enisori kayo onékun mai kayo ano Yisasi nan evaránen aun mamaren e mantakhen mino. \v 24 \x * \xo 24:24 \xt Yon 20:3-10\x*Máa síkan tetí ankan pinté manáa vanta kéká ano masíká oriven mai ma anasi kéká ano ma sein danasinta onen mifo véin ída onen mino.” \p \v 25 Máa síkan Yisasi vékanan tiamemí, “Tirékanani ineine ída vákai sakhanampa vanta kayo ano ma minó baya sikharé ein nan ída aine mumunan iya ono. \v 26 \x * \xo 24:26 \xt Ruk 9:22\x*Mai ma Tiyarafenu ano ma vei vanasi evaránen avirano van ma aní ukharé ein banta ano vá uman nare mamaren ná ínaimpákesá Tiyarafenui kakhampin un perano ma sikharé ein tiré kanan ídá afová ukhe fono.” \v 27 \x * \xo 24:27 \xt Íbo 22:1-21; Ais 53\x*Máa siren Mosesi ma uvamádan baya ráké nare araí uren minó sakhanampa vanta kayo vá ano ma Tiyarafenui vompon dókifin ma veyan nan tiádan baré ein baya kayo míkanan tiamen mino. \p \v 28 Máa sen oriyaren betí kanú manaú ma vano van inikharé ein Emeasi varu ádé ma oríkan maen Yisasi manáa vá orono van en mino. \v 29 Orono van íkan békanan mano véin ákonaen ayópá iyáken temí, “Ádé anantá áau orun peranton iyain duninten mifo verasan má bano.” Síkan béi míkan má bano van mápin oren mino. \v 30 Ínaimpáké betí ankan dunan nano van íkan Yisasi míkan má dunan nan takhoká kumamen bereti máden Tiyarafenun tusu siantáden békanan kisian amen mino. \v 31 Máan tiyain má békanan auu sapé tíkan béin afová en oniyain má manádá afeyóbíkan ída onen mino. \v 32 Ída oniyáken míkanan ben inain maran iyan temí, “Erasan ma aayanafá eriyákun ma Tiyarafenui vompon pintena ana vaya ma sisimiyákan maen erasan tirá mantiyaren mino. \p \v 33 Máa siren míkanan ainen e manten Yerusaremí oren o onákan tiyan míkan mifo sirantan mana orun kádan (11) eyo iyampon kayo vá manáa kéká bá iyukhen baren mino. \v 34 \x * \xo 24:34 \xt 1Ko 15:4-5\x*Iyukharen máa sen békanan tiamemí, “Bafan mano evaránen e mantakharen pura sen Saimonin avorá dákosí ukhen mino.” \v 35 Máa síkan inká békanan mano aayanafá ma afoká ein danasinta vá inká bereti ma kiseintá ma oman pámanein má betin tiamen mino. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Avorá Ma Afoká Ein Baya Ino \r (Matiu 28:16-20; Maki 16:14‑18; Yoni 20:19-23) \p \v 36 Betí ankan mai ma afoká ukhein baya van para siyan baré íkan Yisasi veyantá mai aúbaná e mantaven máa semí, “Ará kusin masá bano.” \p \v 37 \x * \xo 24:37 \xt Mat 14:26\x*Máa síkan betí ankan ma inein mano mana van mi oniyá uno siren anú diyáken akhokho van en oreraen mino. \v 38 Máan tíkan Yisasi vetí ankan máa sen tiamemí, “Pará tiretí ankan anú diyákeyá kokhon ineine iya rafono. \v 39 Téin bá umpo siyan tirantan oniyákeya su siruvúan onano. Téin tu ma oniyaonaíen ban kayo aurá ída amasi vá ayampa vá banten mino.” \p \v 40 Máa siren be ayan arantan betin aníen mino. \v 41 Ani urákan betí ankan amusin mana iyáken ída mumunan inton kokhon ineine iyaimpin betin inaemí, “Tiretí ída manáa yunan mafin denan ban nafino.” \v 42 Máa síkan iyó uádan noyana manáa maman amíkan \v 43 betí ankan avorá béi mai noyana máden niyákan onen mino. \p \v 44 \x * \xo 24:44 \xt Ruk 9:22\x*Oniyákan béi máa sen tiamemí, “Téi ma siretin má ma fara váké Mosesini man baya vá sakhanampa vanta kayoi vaya vá í bompon má ano ma séin pákena sikharé ein mai minó daná ano vá pura sen afoká ino sé pefái mai yanasinta van tiamikharé uno.” \p \v 45 Máa siren béi Tiyarafenui vompon dóki fintena vaya ana vetí ankan kamaen inino van afova amen mino. \v 46 Béi máa sen betí ankan tiamemí, “Tiyarafenui vompon dókifin máan mi siádan baren mino, Tiyarafenu ano ma vei vanasi evaránen avirano van ma aní ukhá ein banta ano vá uman baren púaren ná kanú manaú damusí ma intin ná evaránen masí pinté e mantano. \v 47 Béin avisá minó nanin bantafin tiamintin ná ará baerantin Tiyarafenu ano vá betíi ume ampiantano. Mai yoran Yerusaremisá araí ino. \v 48 \x * \xo 24:48 \xt Yon 15:27; Apo 1:8\x*Máa sikharé ein paseya siretí anon ma ma afokái ma oneona yanasinta vá ena nanin banta mo siameno. \v 49 \x * \xo 24:49 \xt Yon 14:16; 15:26; Apo 1:4\x*Tiretí ankan ma fefá te Sifóe ano ma Kantá Aunan ma iyáantákaré ein mai séi siantékun tireti vaípá eranten mifo ma kákan barurá ana vá bare vá ínaimpákesá mai Tiyarafenui ákona vá baran nono.” \s1 Yisasi Má Inarufá Ódein Baya Ino \r (Maki 16:19-20; Aposeri 1:9-12) \p \v 50 Yisasi vetí ankan avían Betaní moren ayan daní uren avu uanten mino. \v 51 Avu uantiyákan Tiyarafenu ano véin aviran betin me ampiren inarufá óden mino. \v 52 Ódivíkan betí ankan aron durafúden bentá monó tiantáden amusin iyáken Yerusaremí evaránen óden mino. \v 53 O váken ena ena vetí ankan monó namumpin Tiyarafenu aví daní iyan baren mino.