\id JHN - Agarabi NT [agd] (Papua New Guinea) -2011 bd \h Yoni \toc1 YONINI KAMA VAYA INO \toc2 Yoni \toc3 Yon \mt1 YONINI KAMA VAYA INO \mt2 (Yoni) \imt1 Yonini Kama Vaya Ma Uvanteí Pákenai Afova Vaya Ino \is1 Ma vompon ma uvantein banta ino. \io1 Baya varen orin banta Sebetin anin Yoni ano ino. \is1 Uvarein orana ino. \io1 AD nainti (90) ráké mana antareti (100) fin mi ma vompon uvanten minon ten inikhen mino. \is1 Ma vompon ma uvantein baru ino. \io1 Esiá barafin ma áau orun perápá ma vain kákan baru Efesasí ino. Mai vanta karavusií ono van Aisiní un nompin Patmosí musóká tiantan o váken mi Aúpá Baré ein Baya Ma Sian Dákó Ukhein Bompon uvaren mino. \is1 Ma vompon ma uvaman amikhein kéká ino. \io1 Minó Yisasintá ma mumunan iyain kéká ino. Yutan kéká bá Kiriki kayo vá inká Romú nanin banta ma monó tiyan mumunan iyain kéká bái ino. \is1 Nái ana vará ma vompon uvanten nafino. \io1 Ma vompon ma yankafin nain kéká ano Yisasin nan Tiyarafenu Anin mino siren afová ino van mino. \c 1 \s1 Baya Ano Vantaí Uven Ma Varará Tetí Ankan Má Baren Mino \p \v 1 \x * \xo 1:1 \xt Yon 17:5; 1Yn 1:1-2; Rev 19:13\x*Esé araíen minó daná ída afoká ukhan Baya varen mino. Baya ano Tiyarafenu vá báken mai Vaya ano Tiyarafenun baren mino. \v 2 Esé araíintá Baya ano Tiyarafenu vá baren mino. \p \v 3 \x * \xo 1:3 \xt 1Ko 8:6; Kor 1:16-17; Ibu 1:2\x*Tiyarafenu ano véin pinté anan minó daná uvamádan afoká ukhen mifo mana yaná ano veyan táké ída afoká ukhen mino. \v 4 \x * \xo 1:4 \xt Yon 5:26\x*Ayun ma fara van oriyan ban aunan béimpin bákan mai aunan manon minó nanin banta oon uruanten mino. \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Yon 3:19\x*Mai oon mano sítípafin kiyan bákan maen títípa ano ída véin iyákaren mino. \p \v 6 \x * \xo 1:6 \xt Mat 3:1; Ruk 1:13-17, 76\x*Tiyarafenu ano monó non péantan banta Yonin tiantan eren mino. \v 7 Mai ma erein béi ano mai ooni vaya sian amá urantin minó nanin banta ano veni vaya iniren mumunan ino van mino. \v 8 Mai ooni vaya máa sian amá ono van mi Yoni eren mifo véi ída mai oon mino. \v 9 \x * \xo 1:9 \xt Yon 8:12\x*Mai ma fura sikhein oon mano ma vanasi kakhaantiyain manon ma varará eriyan mino. \p \v 10 Tiyarafenu ano véin pinté uaren bara uvantaré íkan béi ma varará e van mifo vanasi ano ída véin oman afová en mino. \v 11 Béi vei vara anará erin mifo vei kéká ano ída véin aviren mino. \v 12 Ída aviren mifo véintá ma mumunan ein nanin bantan maman Tiyarafenu akhafanaíen mino. \v 13 \x * \xo 1:13 \xt Yon 2:11; 3:3-6; 1Pi 1:23\x*Betí ankan be anóe afóeni narera safi aui anunura safi vantai anunura safi ída Tiyarafenu akhasí ukhen mino. Tiyarafenu ano veyantái vetin maman be akhasí ukhen mino. \p \v 14 \x * \xo 1:14 \xt Fir 2:7\x*Baya ano vantaí uven ma varará tetin aúbaná baren mino. Tetí ankan inka veni kakhani ákona oné tiféuno. Mai mana iyampon ma ve Afóe ano siantan ma ereini kakhan bákan inká beni sarisari vá puntákein avúavá bá béimpin bíkakhen mino. \p \v 15 Mai van mi Yoni máa sen oovaren banasi siamemí, “Ten toyampá ma eriyain banta mai séi ída vákun béi fe vá ein bantan bákan beni ákona ano séin esantakhá ma vanta van mi séi fefá tiretin tiamikharé uno. \v 16 Mai vantafin tarisari ano moéken bíkakhái setí ankan ena ena yamú beni avábá bariyá tiféuno. \v 17 \x * \xo 1:17 \xt Eks 34:28; Rom 6:14\x*Para vara seyo, Mosesin pinté uaren mi Tiyarafenu ano setí ankan man baya simen mifo sarisari vá puntákein avúavá bá mai Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta Yisasin pinte nan baré tiféuno. \v 18 \x * \xo 1:18 \xt Eks 33:20; Yon 6:46; 1Ti 6:16\x*Ída mana vanta ano Tiyarafenun onten mifo ve Anin mano anan be Afóen ádé báken mai véi Tiyarafenun ban mi ve Afóeni vaya setin tisimen mino. \s1 Monó Non Péantan Banta Yoni Ano Ma Yisasini Aa Uvíden Puntáantein Baya Ino \r (Matiu 3:1-12; Maki 1:7-8; Ruku 3:15-17) \p \v 19 Yutan nanin bantai anon banta kayo ano monó doran banta kayo vá Rivai kayo\f * \fr 1:19 \ft Rivai e ma siyain maen mai monó doran banta kékái ayain banta kayo ino.\f* vá tiantákan Yerusaremí me ampiren Yonin mo máa sen inaemí, “Éi Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta fono.” \p \v 20 Máa síkan Yoni mai vaya ída umeren mifo amáká máa sen tiádemí, “Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta va uno.” \p \v 21 \x * \xo 1:21 \xt Diu 18:15, 18; Mat 11:14\x*Ída ino síkan betí ankan béin inaemí, “Mai éi sakhanampa vanta Iraiya fono,” síkan “Béi va uno” siyaimpin evaránen inaemí, “Mai éi sakhanampa vanta fono” síkan “Ída ino” sen mino. \p \v 22 Máa siyaimpin evaránen béin inaemí, “Mai éi eyan nan iye unó tiya fono. Setin tisimesirá evaráné mai ma sisintá erikheruna kayo mo siameno.” \p \v 23 Síkan Yoni vetí ankan tiamemí, “Pefá ma sakhanampa vanta Aisaiyan oorá ma sen kámá bara fáké ma oovaren, ‘Bafani aa funtarano’ ma sikhá ein mai séi uno.” \rq Ais 40:3\rq* \p \v 24 Máa siyaimpin mai ma Farasisi kéká ano ma siantan erikhá ein kéká ano Yonin máa sen \v 25 inaemí, “Mai éi ma ída Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta fo Iraiya fo áa sakhanampa vanta fo ma vanteya mai fará banasi monó non péantiya fono.” \p \v 26 Máa siyaimpin Yoni evaránen betí ankan tiamemí, “Téi nompói féantiyá umpo sirétin aúbanápin mai mana vanta váka ída afová ukha ono. \v 27 \x * \xo 1:27 \xt Yon 1:15\x*Téi ída funtákeruna ída kanaíé mai ma sen toyampá eriyain bantai arantan anamun anan útufonté uno.” \p \v 28 Yodení non ufá mana sító baru Betaní Yoni monó non péantiyákan mi mai yaná afoká en mino. \s1 Yisasi Maen Tiyarafenui Arará Sipisipi Ino \p \v 29 \x * \xo 1:29 \xt Ais 53:6-7; 1Pi 1:18-19\x*Ená damú Yisasi ma Yoni vaintá eríkan ma onen máa semí, “Onano. Mai Tiyarafenui sipisipi arará ino. Ma vara ráke nanin bantai ume ma arúantan mino. \v 30 \x * \xo 1:30 \xt Yon 1:15\x*Ten toyampá ma eriyain banta mai séi ída vákun béi fe vá ein bantan bákan beni ákona ano séin esantakhe ne ma séku inikhá eona mai ma vanta van mi sikharé uno. \v 31 Téi ven ída afová é amino ukhéi Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ino sen Isareri nanin banta ano afová ino van mi monó non máan péantiyá uno.” \p \v 32 \x * \xo 1:32 \xt Mat 3:16\x*Máa siren Yoni sian dákóen mí, “Téi onékun inaru fáké kukhofá nun avúaváká ten Kantá Aunan mano ven ánontá eren mino. \v 33 ‘Eren mifo séi seyantá bein ída afová ukhékun mi Tiyarafenu ano séin tisintá me vanasi nompó péantiyá uno. Pefá Tiyarafenu ano séin máa sen tisimikharen mino. Onesin ma mana vanta ánontá ma Kantá Aunan ma eran nain mai vanta anon Kantá Aunan póké banasi non peántanten mino.’ \v 34 \x * \xo 1:34 \xt Mat 3:17\x*Máa sikhareí téi ódaréi Yisasin nan Tiyarafenu Anin mino sé tian amá é uno.” \s1 Yisasi Ma Araí En Bei Eyo Iyampon Kayo Arein Baya Ino \p \v 35 Máa sirákaren ená damú Yoni evaránen bei eyo iyampon kanan má mairá o mantakharen mino. \v 36 \x * \xo 1:36 \xt Yon 1:29\x*Mantakharen onan Yisasi entavíkan Yoni semí, “Onano. Mai Tiyarafenui sipisipi arará ino.” \v 37 Máa síkan mai eyo iyampon kanan mano iniren Yisasin avákuren oren mino. \v 38 Avákuren oríkan Yisasi yovaéan onen békanan máa sen inaemí, “Nái vará dosiyan tafono” síkan. Békanan evaránen inaen temí, “Aru soe, inte namuná éi vaonafino.” \p \v 39 Máa síkan Yisasi evaránen békanan tiamemí, “Tiré kanan eriveya onano,” siren kamí kamí áauí iyákan aviren be ma vain namumpin o vákan e varen dunin baren mino. \p \v 40 \x * \xo 1:40 \xt Mat 4:18-20\x*Kankanan banta ano ma Yonin avaya ma iniyá ein pinté Saimon Pitan afá aváen Enduru anon Yisasin avákuren oren mino. \v 41 O varen ma Yisasin me ampiren maen Enduru ma esé daná barein mai ve afá aváe Saimonin dosiren máa sen tiamemí, “Tetí ankan inka Mesian oné uno.” (Mesia ne ma siyain mai máan mi sikhen mino. Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ino.) \v 42 \x * \xo 1:42 \xt Mat 16:18\x*Máa sen tiamiren Enduru ano Saimonin aviren Yisasi vaintá oríkan Yisasi véin ódaren temí, “Yonin anin Saimoni oe, éi nan ínaimpá Sifasin ne sinten mino. Mai avíi ana Kiriki vaya finté Pitan nen tikhen mino.\f * \fr 1:42 \ft Máí kan bíi ana mai \fq onámana \ft sen tikhen mino.\f* \s1 Yisasi Ma Firipin Nú Natanierin Nú Arein Baya Ino \p \v 43 Ená damú Yisasi Karirifá orono van iyaren Firipin onen tiamemí, “Éi ere sen tivákurono.” \v 44 Endurun nú Pitan núi varu ana Betsaidái vákan Firipin má dere mai varu ráke vanta ino. \v 45 \x * \xo 1:45 \xt Diu 18:18; Ais 7:14; 9:6; Yer 23:5; Isi 34:23\x*Firipi ano Natanierin o omáken tiamemí, “Mosesini man bayafin má sakhanampa vanta kayoi vompompin má ma sikhá ein mai vanta Yosepin anin Nasaretíké Yisasin baréíi setí ankan inka oné tiféuno.” \p \v 46 Máa síkan Natanieri evaránen béin inaemi, “Nasaretíké kaná mana kama yaná afoká inten nafino.” Síkan Firipi evaránen béin tiamemí, “Erikhe vá onano.” \p \v 47 Máa siran Yisasi vaintá Natanieri eríkan ódaren temí, “Onano, ma vantafin ída mana kampun baya vá avúavá bá bákan béi Isareri vanta uron mino.” \p \v 48 Máa síkan Natanieri evaránen Yisasin inaemi, “Éi intesá ureyá téin afová ukhare vae,” síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Firipi ma ída éin arakhaya fiki yaa anafin baná téi éin ontaré uno.” \p \v 49 \x * \xo 1:49 \xt Mat 14:33; 16:16; Mak 3:11\x*Máa síkan Natanieri evaránen béin tiamemí, “Aru soe, éi Tiyarafenu Anin Isareri kayoi kin mono.” \p \v 50 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Téi fiki yaa ana ráke éin oné uno ma seruna mairasá éi mumunan iya fono. Ínaimpáké mai esantakhein kákan danasintan onan nono.” \p \v 51 \x * \xo 1:51 \xt Esé 28:12\x*Máa siren béin tiamemí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Ínaimpáké tiretí onesin maen inaru ona yivintin Tiyarafenui enisori kayo ano Banta Anintá ódiven eraven inten mino.” \c 2 \s1 Yisasi Ma Non Maman Uvainií Ein Baya Ino \p \v 1 Kan damú orivíkan Kariri varafin Kaná barurá anasi iran omá bákan maifin Yisasin anóen aran o varen mino. \v 2 Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá dere arákan mai omápin o varen mino. \v 3 O varé íkan uvaini kípavin be anóe ano Yisasin tiamemí, “Uvaini inka kípakhan mino.” \p \v 4 \x * \xo 2:4 \xt Yon 7:30; 8:20\x*Máa síkan Yisasi evaráne vein tiamemí, “Tinóe oe, pará téin e saraan maifin kaiya vae. Ída senti yamú erikhá uno.” \p \v 5 Máa síkan be anóe ano yoran banta kayo siamemí, “Béi ma siamin nain baya ánain ná dakhafe vá mai yaná barano.” \p \v 6 Yutan kayo ma vetíi monópin ma variyain avúaváká ma non peré iyain bara kave máa yan manápá ifo afápá mana un kádan bákan mai mana mana kavefin mana antareti (100) ritan non báiyan mino. \p \v 7 Yisasi yoran banta kayo siamemí, “Kave kayofin non dáan bíkano,” síkan betí ankan non dáan mai kave kayo vikaan kaen mino. \v 8 Bíkarákan Yisasi mai yoran banta kayo siamemí, “Mai fintena manáa non dafeya omá afóen mo ameno.” Síkan betí ankan dafen mo amen mino. \v 9 Amíkan mai ma omaká dafíkáien banta ano mai uvaini máden naan onákan ase iyaimpin mai uvaini inte fáken nafi véi ída avofá ukharen mifo mai ma non dáan me amein kayo ano anan afová ukharen mino. Máan tukhan mai omá afóe ano anasi ma iman amin nain banta araren \v 10 béin máa sen tiamemí, “Kama ase ma iyain uvaini naren masiman uran ma minó banta kayo ano ma naran amu aruvin maen mi ínaimpákéi ída ase uvaini amiyain mi éi kama uvaini fara kaúdákareya saréan bare ere ono.” \p \v 11 Máan mi en Kariri varafin Kaná barurá Yisasi araíen enará ukhein daná ma afoká ein mai vei kakhan má ákona vá aní uran mai van mi vei eyo iyampon kayo ano ódaren béintá mumunan en mino. \v 12 \x * \xo 2:12 \xt Mat 4:13\x*Máan turan mai oyampáké Yisasi ve anóen má be afá kéká bá bei eyo iyampon kayo vá Kaná baru me ampiren Kapeniamú barurá manáa yamú orun baren mino. \s1 Yisasi Ma Kákan Monó Namun Pinte Ma Minó Daná Saríin Banta Kayo Yo Siantein Baya Ino \r (Matiu 21:12-13; Maki 11:15‑17; Ruku 19:45-46) \p \v 13 \x * \xo 2:13 \xt Eks 12:1-27\x*Baré íkan Yutan nanin bantai Avo Uantan Damú ádé iyaimpin Yisasi Yerusaremí oren mino. \v 14 Oriven onákan monó dafufin kao vá sipisipi vá kukhofá nun kayo vá sarí iyákan inká moní ma arumin kayo ano karáká kumaniyan kumantan mino. \v 15 Máan tiyákan Yisasi mana ákona anan máden unen unaren mai anan dafiyó póké mai ma monó dafufin ma yan baré ein kao vá sipisipi kayo vá ankamen intaniyáken moní ma arumiyá ein kayo vá dere vanaan karúdaren minó tiantan barufá araven mino. \v 16 Araviyain má dovaéaren kukhofá nun kayo ma yáken sarí iyá ein banta kayo siamemí, “Mai yanasinta mamare orono. Ída vá Tifóen amá minó daná kaúdiyan ma miyan baran namuní ono.” \p \v 17 Máan tiyan ma mai avúavá bei eyo iyampon kayo ano oniyáken Tiyarafenui vompon dókifin ma máa sikharé ein baya ovaren me inen mino. \q1 “En ama san tiran nakhan mai ano súpin ira ma kheiní iyan mino.” \rq Íbo 69:9\rq* \p \v 18 Yisasi máan tiyain má Yutan kayoi ánon banta kéká ano mai avúavá ódaren béin máa sen inaemí, “Tiyarafenu fintena ma éi mai avúavasí in ákona ma mantanteya mae mai éi mana enará ukhein aní daná aní í óderá mai fura yaná ino seno.” \p \v 19 \x * \xo 2:19 \xt Mat 26:61; 27:40\x*Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiréti ankan ma kákan monó namun ma varákuresí maé téi kanú manaú damú anan evaráné uvaman kípanté uno.” \p \v 20 Máa síkan Yutan kayo ano evaránen temí, “Foti sikhisi (46) oranarái ma kákan monó namun uvantein mifo éi kanú manaú damú aná uvaman kípantó tiya vae.” \v 21 \x * \xo 2:21 \xt 1Ko 6:19\x*Máa sen mifo mai Yisasi ve au van mi kákan monó namuntá o siáden mino. \v 22 \x * \xo 2:22 \xt Ruk 24:6-8; Yon 12:16\x*Béi ma masí pinté e mantavin maen mi veni eyo iyampon kayo ano mai ma sikhá ein baya afová uren mi Tiyarafenui vaya ma vompon dókifin uvamádan baré ein má Yisasini vaya vá ovaren inen mumunan en mino. \s1 Yisasi Ma Minó Nanin Bantai Avúavá Bá Ineine Vá Afová Ukhein Baya Ino \p \v 23 \x * \xo 2:23 \xt Yon 7:31\x*Avo Uantan Damú ma Yisasi Yerusaremí báken ma kokhon enará ukhein danasinta ma aníin onein nan minó nanin banta ano véintá ana mumunan en mino. \v 24 Máan tiyan Yisasi minó nanin bantai ineine afová ukhen pasen betí ankan ída kamú máan amen mino. \v 25 Mai véi ída afova van o afasí ukhantin pasen mana vanta ano ída véin tiaminten mino. Para vara seyo, minó nanin bantai avúavá bá ineine vá béi fefá afová ukhen mino. \c 3 \s1 Yisasi ma Nikodimasin Afova Amein Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 3:1 \xt Yon 7:50; 19:39\x*Mana Farasisi vanta Nikodimasi maen Yutan kayoi ánon bantan baren mino. \v 2 Baren mana inúpá duntein pinté Yisasi má baya seno van eriven béi semí, “Aru soe, setí ankan minó ano éin afová ukhékun Tiyarafenu ano setí ankan afova simeno van tiantaya erikha ompo mana vantafin ma Tiyarafenu ma ída vantin maen éi ma enará ukhein danasinta ma uvariyaonaíen ída uvaranten mino. \v 3 \x * \xo 3:3 \xt Mat 18:3; 1Pi 1:23\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tian amá uan amemí, “Téi fura uron tiré éin tiamiyá uno. Banasi ano ma ída evaránen auyení inain mano ída kanaíen Tiyarafenui yafisin baru onanten mino.” \p \v 4 Máa síkan Nikodimasi evaránen béin inaemí, “Intesá uren ná anon bantaí ma uvin nain mano evaránen auyení intéi vae. Be anóen arápin ná evaránen un pébintin ná enádá kainten nafino.” \p \v 5 \x * \xo 3:5 \xt Isi 36:25-27\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Pura uron tiré éin tiamiyá uno. Banta ano ma non nú Aunan núká ma ída auyení inain mano ída kanaíen Tiyarafenui yafisin barufin oferanten mino. \v 6 \x * \xo 3:6 \xt Yon 1:13\x*Au ano ma afoká é iyain daná mai au ina ifo Kantá Aunan mano ma afoká é iyain mai yaná Kantá Aunan nina ino. \v 7 Evaráneya auyení ono ma séi siyaruna vayará éi ída vá anú duman duman ono. \v 8 Uva ano vei anunurái minó pimpá orera iyákaya avaya anan iniyákeya inte fákesá eriaren intefasá oriyan nafi mai ída afová éiya ono. Kantá Aunantá ma auyení iyain kayo ano máan manan ukhen mino.” \v 9 Máa síkan Nikodimasi véin evaránen inaemí, “Mai ma siyaona yaná intesá en ná afoká intéi vae.”\fig Yisasi ma Nikodimasi má baya sein mino.|alt="Nicodemus" src="CN01670B.tif" size="col" ref="Yon 3.9" \fig* \p \v 10 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Éi Isareri kayoi arú banta ompo intesá ukhayá ma yaná ída afová iya vae. \v 11 Téti ankan ódaré afová ukheruna yana san mi fura siré tiretin tiamiyákeyai siréti ankan mai vayará ída mumunan iya ono. \v 12 Téi ma vara rákena yana san mi siyákeya siretí ída mumunan iya ompo inaru rákena yana san ma sékuya intesá ureyá mairá mumunan inte fono. \v 13 Ída mana vanta ano inarufá ódikhen mifo Banta Anin mano veyákái inaru fáké erakhein béi anan evaránen ódinten mino. \v 14 \x * \xo 3:14 \xt Nam 21:9; Yon 8:28; 12:32\x*Pefá ma vanta ída van kámá barafin ma Mosesi ano ma osafáe aman manon uváden daa amankampin ma intáneiníen Banta Anin maman daní urantin ma \v 15 \x * \xo 3:15 \xt Yon 20:31\x*véintá mumunan inain nanin banta ano ída kípan para van oriyan ban aunan baranten mino. \p \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Yon 3:36; 10:28; Rom 5:8; 8:32; 1Yn 4:9-10\x*Para vara seyo, Tiyarafenu ano auuanon tákena mana ain iyampon uró dákaren barará nanin banta van moéken anunu uaren mai iyampon betí ankan amen mifo véintá ma mumunan inain nanin banta ano ída o afeyoran para van oriyan ban aunan baranten mino. \v 17 \x * \xo 3:17 \xt Ruk 19:10\x*Banasi yaimin novara Tiyarafenu ano ve Anin tiantan barará eren na ino. Béi ma vara rákena nanin banta aya uren evaránen avirano van mino. \v 18 \x * \xo 3:18 \xt Yon 5:24\x*Tiyarafenui auuanon tákena mana iyampon uró ma vaintá ma ída mumunan iyain nanin banta kéká pefái yaimáan afeyorampin ban mifo mai mana iyampontá ma mumunan iyain kayo ano ída afeyoranten mino. \v 19 \x * \xo 3:19 \xt Yon 1:5, 9; 8:12\x*Mai ma yaimin naini ana máan mi ukhen mino. Kakhan ma varará erakhen mifo vanasi ano namu avúavá anan bariyan kakhan nan ída aran niyan mino. \v 20 Namu avúavá ma variyain kéká ano mai kakhani namuron báken betíi avúavá maman dákó inain nan péden ída kakhantá erinten mifo \v 21 funtákein avúavá ma variyain kéká anon kakhantá erintin Tiyarafenui ákonarái yoriyan mino sen onanten mino.” \s1 Monó Non Péantan Banta Yoni Ano Ma Yisasin Aví Daní Ein Baya Ino \p \v 22 \x * \xo 3:22 \xt Yon 4:1-2\x*Máa siren mai oyampáké Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá ano Yerusaremí me ampiren Yudiá barafá o váken banasi monó non péantiyaren mino. \v 23 Máan tiyákan monó non péantan banta Yoni ano Aenoní barurá Sarimí ádé bákan mairá kokhon non eraviyákan banasi ano monó non perano van eríkan Yoni vetí ankan monó non péantiyaren mino. \v 24 Mai Yonin ma ída karavusifin pákaan kaúdakan mi máan tiyaren mino. \v 25 Máan tiyain damú ana Yonini eyo iyampon kayo vá mana Yutan banta vá ano Tiyarafenu avorá ma avusesein avúava san araíen asive asive en mino. \v 26 Máan turen Yonini eyo iyampon kayo ano véin me siamemí, “Aru soe, Yodani non ufákena ma éi ódare ma mai vanta van Tiyarafenu ano aní ukhein banta ino ma seona vanta anon monó non péantiyan maifá anan banasi oriyáken tetí ankan barunafá ída eriyan mino.” \p \v 27 Máa síkan Yoni evaránen betí ankan tiamemí, “Inarufá ma vain Tiyarafenu ano mana mana vanta yoran amídú ukhen mino. \v 28 \x * \xo 3:28 \xt Mat 11:10; Yon 1:20\x*Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta vaumpo séi veni aa uvisen erin banta unon tékuyan inikha ono. \v 29 Mana vanta ano ma anasi mádan mai nanin mano ven anasíi iyan mifo véin má ma avunté iyá ein mano ma anasi varan baya iniren amusin iyainíien téin túpin timusin bíken mino. \v 30 Béin aví dani suron intiná ten tiví bararasá eravino. \p \v 31 \x * \xo 3:31 \xt Yon 8:23\x*“Béi inaru fákéi erikhen pasen minó esantakhen mino. Téi ma vara ráke vantan báké ma varai avúavá anan afová ukhé umpo véi inaru fákéi erikhen mino. \v 32 \x * \xo 3:32 \xt Yon 3:11\x*Máan tukhan mi véi iniren ódein dana san mi siamiyan mifo ída mana vanta ano mai vaya fákaan ákona uren mairá mumunan iyan mino. \v 33 Inte nanin banta anó mai vaya fákaan ákona uren ná mairá mumunan iyan nafi mai anon Tiyarafenu van pura vaya siya ne sé iyan mino. \v 34 Tiyarafenu anon mai vanta siantan erikhen beni vayan tiyan mino. Para vara seyo, Tiyarafenui Aunan mano véimpin bíkakhan mino. \v 35 \x * \xo 3:35 \xt Mat 11:27; Yon 5:20\x*Be Afóe ano ve Anin nan anunu uren minó danáká ma yafisin ákona véin ayampin amen mino. \v 36 \x * \xo 3:36 \xt Yon 3:16-18; 1Yn 5:12\x*Be Anintá ma mumunan inain nanin banta ano ída kípan ayun para van oriyan ban aunan baranten mifo ve Anini vaya ánain ma ída vákurin nain nanin banta ano ída kanaíen aunan barantin Tiyarafenui aran daná ano vetin má banten mino.” \c 4 \s1 Yisasi Ma Sameriá Nanin Má Baya Sein Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 4:1 \xt Yon 3:22\x*Yisasi ma vanasi monó non péantiyan ma veni eyo iyampon kayo mo kokhoníen ma Yonini eyo iyampon kayo eantiyain baya Farasisi kayo ano inen mino. \v 2 (Mai maen Yisasi va monó non péantiyaren naifo vei eyo iyampon kayo anon péantiyaren mino.) \v 3 Mai ma Farasisi kayo ano afová ein baya Yisasi iniren Yudiá bara me ampiren Kariri varafá evaránen oren mino. \p \v 4 Sameriá bara aúbaná ma orikhein aa vá béi yakhafen orino. \v 5 \x * \xo 4:5 \xt Esé 33:19; Yos 24:32\x*Máan tukhan béi oriyaren mana Sameriái varu Sikha se sikhein barurá Yekopu ma ve anin Yosepin amikhá ein bara ádé oren mino. \v 6 Oríkan bayan áaui en ayá aintá ma eriyá ein mano Yisasin ayampa yíkan Yekopuni non masí mairá baré in mai masí avafá o khumanen mino. \v 7-8 O khumantan bei eyo iyampon kayo minó ano evúten dunan miyaní ono van kákan barufin orivíkan beyaká ana varéin mana Sameriá nanin mano non dafono van erin Yisasi véi nan temí, “Non dáan timí nano.” \p \v 9 \x * \xo 4:9 \xt Esr 4:1-5\x*Máa síkan mai Sameriá nanin mano anú duren temí, “Ída Yutan kayo vá Sameriá kayo vá manafiní ukhein mifo éi Yutan bantan ban ná téi Sameriá nanin mi vá umpo éi fará non nan inantiya fono.” Mai fara va máa sen naino. Yutan kéká bá Sameriá kéká bá ída manafiníen dunan má non má nakhein mi van mino. \p \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Yon 7:37-38; Rev 21:6\x*Máa síkan Yisasi evaránen mai nanin tiamemí, “Tiyarafenu ano ma ameno van iyain amusin má inká téi iyé bará éi vaípá non nan inantiya rafu mai éi afová e vareya séi vaípá inantesí mai ma fara van oriyan ban non amenunaren mino.” \p \v 11 Máa síkan mai nanin mano semí, “Kákan banta oe, ma non masí námen mi vákayai éi ída non dafin kura vá anan má mantena sefo inte fákená mai ma fara van oriyan ban non dafinte vae. \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Yon 8:53\x*Erasan tinafu Yekopu ano ma ve anin kayo vá kao vá sipisipi kayo vá ma niyá ein mai non masí ma setin timikhá ein mai vanta éi esantakhe vae.” \p \v 13 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Banasi ano ma ma masí pintena non ma narantin evaránen non nan aiinten mino. \v 14 \x * \xo 4:14 \xt Yon 6:35\x*Aiinten mifo séi ma amenuna non mano non nan ma aiin kípaantáden banasi aúpin non akharun mamen ída ma kípan para van oriyan ban aunan aminten mino.” \p \v 15 Máa síkan mai nanin mano semí, “Kákan banta oe, mai non pintena manáa simikhesin ná enádá ída non nan tiintisá ma masí pintena ída ovaráné e yafono.” \p \v 16 Máa síkan Yisasi mai nanin tiamemí, “Oreya e avafun o avíare ereno.” \p \v 17 Máa síkan mai nanin mano semí, “Te sivafu ída vain muno.” Sikan Yisasi semí, “Éi fura se ono e avafu ída vain mino. \v 18 Ída vain mompo fefá éi yan manápá bantan mantareya saréa ma ven má baona vanta mai ída en avafun baya fura siya ono.” \p \v 19 Máa síkan mai nanin mano semí, “Kákan banta oe, éi mana sakhanampa vanta ono. \v 20 \x * \xo 4:20 \xt Diu 12:5-14; Íbo 122:1-5\x*Téin tisimeno. Para é tiren ná minó Yutan kayo ano Yerusaremíi mana monó tin baru van mino siren o átaru iná inká tetí tinafu siráo ano mará Kerisiní anurá ana monó tiyan nafino.” \p \v 21 Máa síkan Yisasi mai nanin evaránen tiamemí, “Téinti vayarasá mumunan ono. Damú inka eriyain ída ayáká ban mara safi áa Yerusaremi safi Sifóentá minó ano monó tinten mino. \v 22 \x * \xo 4:22 \xt 2Ki 17:29-41; Ais 2:3; Rom 9:4-5\x*Máan tin nompo sireti Sameriá kayo ano ma monó tiyaona mai yaná ída afová ukha ompo seti Yutan kéká ano ana ma monó tiyaruna mai yaná minói afova ukhé tifékun mi Tiyarafenu ano sétin aní uren banasi evaránen aviran doran timikhen mino. \v 23 Timikhen mifo yamú eriyákan mafin inka fe e van mino. Kantá Aunani ákonará ma fura sikhein avúaváká ma Sifóentá monó tin nain mai nanin banta van mi Sifóe ano veyantá monó tino van anunu ukhen mino. \v 24 \x * \xo 4:24 \xt Rom 12:1; 2Ko 3:17; Fir 3:3\x*Tiyarafenu maen Aunan mi van mifo vá béintá ma monó tin nain kéká ano Kantá Aunani ákona vá pura avúavá bá pókesá benta monó tino.” \p \v 25 Máa síkan mai nanin mano semí, “Téi afová ukhékun Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ma eriven maen mi véi anon kanaíen minó daná tian amá intí iné tifanté uno.”\fig Yisasi ma Sameriá nanin má baya sein mino.|alt="woman at the well" src="C064.tif" size="col" ref="Yon 4.25" \fig* \p \v 26 \x * \xo 4:26 \xt Mak 14:61-62\x*Máa síkan Yisasi evaránen mai nanin tiamemí, “Mai ma siyaona vantan ma séi váankuno.” \s1 Eyo Iyampon Kayo Ma Ovaránen Yisasi Vaípá Erein Baya Ino \p \v 27 Yisasi ma Sameriá nanin má baya siyá íkan ma vei eyo iyampon kayo ano ovaránen e oniyáken maen betí ankan anú duren mana ano véin nan pará mai nanin má baya siyayá náí bariya fono sen ída inaen mino. \p \v 28 Mai nanin mano vei non kave me non masí avafá kaúden evaránen kákan barufin oriven minó nanin banta siamemí, \v 29 “Mana vanta ano séin ma fefá bariyáeruna avúavá máa sisimiyan mifo mai maen Tiyarafenu ano ma aní ukhá ein bantá ban nafi eriveya onano.” \v 30 Máa siyain má minó nanin banta ano mai varu me ampiren Yisasin onano van ere ere en mino. \p \v 31 Eriyain má Yisasi nan dunan nano van bei eyo iyampon kayo ano yuvun en mino. \v 32 Máa síkan evaránen temí, “Ída ino. Tenti yunan ma vain tiretí ankan ída afová ukha ono.” \p \v 33 Máa síkan beni eyo iyampon kayo ano veraran máa sen oreraemí, “Iye anó dunan baren ná me amikhan ná tino.” \p \v 34 \x * \xo 4:34 \xt Yon 6:38\x*Máa siyaimpin Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tenti yunan ma vain mai Tiyarafenui anunu ánain ma vákuren beni yorarí uan ma kípan mino. \v 35 \x * \xo 4:35 \xt Ruk 10:2\x*Tiretí ankan ídá teyá ‘kamí kamí biyon ma orivitíi yunan duyasenté uno’ séiya fono. Tiretí ankan ná minó pimpá one eúkono yunan inka karaaren duyasirí ukhen mino. \v 36 Dunan ma yuyasin banta kayo ano kama miyan mi variyan mino. Mai yunan ma yuyasiyaini aran mi mai vanasi ma aviren ída kípan para van oriyan ban aunampin ma mo kaiyain mino. Máan tukhein nan mi yunan ma yoran banta vá dunan ma yuyasin banta vá ano amusin inten mino. \v 37 Máan tukhan mi mai vaya fura sikhantin mana vanta ano ma yunan dódákaré intin maen ena vanta anon mai yunan duyasinten mino. \v 38 Máan tukhein nan mi siretí ankan ída yunan dore nan ena kayo ano ákona yorari uren dóádein dunampin mi siretin nan duyaseno van mi siantiyá uno.” \s1 Sameriá Nanin Banta Ano Ma Yisasintá Mumunan Ein Baya Ino \p \v 39 Para va mai varu ráke Sameriá kéká ano Yisasintá mumunan en naino. Mai nanin mano ma fefá bariyá ein danasinta ma evaránen tiamein baya ma mai nanin mano vanasi siamin iniren mino. \v 40 Mumunan uren betí ankan mano véin o oniyáken maen ayópá íkan mai varurá kan damú báken \v 41 kama vaya siyákan kokhon mano veni vaya iníden mumunan en mino. \v 42 \x * \xo 4:42 \xt 1Yn 4:14\x*Mumunan iyáken betí ankan mai nanin tiamemí, “Éin avaya inídesa seti mumunan erauno. Taréa setiyantái véini vaya inídéi mumunan iyá uno. Béi fura sen barará nanin banta ma aya uren evaránen aviran nain banta ino. \s1 Yisasi Ma Kamanini Ayafa Vanta Anin Ayofein Baya Ino \p \v 43 Sameriá nanin banta vá bákan kan damú orivin maen Yisasi e manten Karirifá oren mino. \v 44 \x * \xo 4:44 \xt Mat 13:57\x*Afovasá ono. Pefá Yisasi veyan nan máa sikhan mino. “Ena varafimpái sakhanampa vanta aví bain mifo vei vara anará ída véin aví ban mino.” \v 45 \x * \xo 4:45 \xt Yon 2:23\x*Oríkan Karirí nanin banta ano ódaren amusin iyan\f * \fr 4:45 \ft Banasi ano ma mana vanta amusin uanté iyain maen mai yufúdafú ma iyain mino.\f* béin e aviren mino. Mai fara va ino Avo Uantan Damú béi ano Yerusaremí kákan monó dafufin enará ukhein danasí iyákan betí ankan ontaren mino. \p \v 46 \x * \xo 4:46 \xt Yon 2:1-11\x*Kariri varafin mana Yisasi oriyaren béi ma fefá non maman uvainií ukhá ein Kaná barurá oríkan mana kamanini ayafa vanta anin aí iyan Kapeniamú barurá baren mino. \v 47 \x * \xo 4:47 \xt Mat 8:5-6\x*Baren iníkan Yisasin nan Yudiá me ampiren Karirifá e van ne siyaimpin mai vanta ano Kaná barufá oren Yisasin o yosiren béin má Kapeniamú oren mai ma ve anin aí iyan ma furono van iyain mo ayofano van ákonaen ínaen mino. \p \v 48 \x * \xo 4:48 \xt Yon 2:18; 1Ko 1:22\x*Máa síkan Yisasi evaráne véin tiamemí, “Enará ukhein daná bá aní danasinta vá ana afoká intiyá ódé mumunan ono van iya rafono. Ídá para mumunan inte rafono.” \p \v 49 Máa síkan kaminini ayafa vanta ano ákonaen inaen temí, “Bafan noe, se sanin purin nafo aine ereno.” \p \v 50 \x * \xo 4:50 \xt Mat 8:13\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “E anin e asefa inten mifo evaráne ei varufá orono,” síkan mai vanta ano Yisasini vayará mumunan iyáken bei varufá oren mino. \p \v 51 Mai ayafa vanta ano ída Kapeniamú orikhen para ayanafá oriyákan manáa vei yoran banta kayo ano vaya varen ayanafá e fóken tiamemí, “E anin inka asefaen mino.” \v 52 Máa síkan béi vetí ankan inaemí, “Nái áau rasá te sanin e asefaen nafino.” Síkan betí ankan evaránen béin tiamemi, “Inuran inúpá mana áauí in mi veni aí kípen mino.” \p \v 53 Máa síkan mairá be afóe ano mai ma Yisasi sen ma e anin e asefa inten mino ma sein áau ovare me iniren ben má bei kéká bá ano Yisasintá mumunan en mino. \v 54 \x * \xo 4:54 \xt Yon 2:11\x*Yisasi ma Yudiáké eriaren ma Karirifá e varen ma ma yaná barein mai anon kan dádasí en mi enará ukhein daná afoká en mino. \c 5 \s1 Yisasi Ma Mana Arantan Namu Ukhein Banta Ayofein Baya Ino \p \v 1 Ínaimpáké Yutan kayoi kákan monó tin damú afoká íkan Yisasi evaránen Yerusaremí óden mino. \v 2 Mai kákan dafu ona aví Sipisipii Ona e sikhein akhentá Yerusaremí kákan barufin mana non akharun bákan mai non akharun aví Iburu vaya finté Betesda e sikhan mai akhempá dan manápá dusesí uádan baren mino. \v 3-4 Baré íkan mai yusé kayofin kokhon aí nanin banta vá auu yufúkukhein kayo vá arantan namu ukhein kayo vá ai ayan púkein kayo vá baren mino.\f * \fr 5:3-4 \ft Manáa Tiyarafenui vompon dókifin ena vaya ano vesi 3 vá 4 vá máa sen asotú ukhen mino. \ft \+it Bafani enisori ano mana mana yamú eriven non karantó in maen maifin ma esesíen aravein nanin bantai aí kípaantiyaren mino.\+it*\f* \v 5 Bákan maifin mana vanta teti-eiti (38) oranará aí bain banta ano vakharen mino. \v 6 Mai vanta ayáká aí mantaréin Yisasi afová en ódaren béin inaemí, “Éin au evaránen kama ino vará iya fono.” \p \v 7 Máa síkan mai aí banta ano evaránen béin tiamemí, “Kákan banta oe, non ma karantó intin ma sivían ten nare ma nompin kain banta ída vákan ena kayo ano anan ainen ten esantaaren nompin araviyá uno.” \p \v 8 \x * \xo 5:8 \xt Mat 9:6\x*Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Mantaveya ei yuvasí mamare orono.”\fig Au fúkein banta ma Yisasi ayofein mino.|alt="Jesus heals the man at the pool." src="image007.png" size="span" ref="Yon 5.8" \fig* \p \v 9 Máa siyain má mai vanta au ainen manádá kama íkan bei yuvasí dádaaren oren mifo mai Sabati yamúi mai avúavasíen mino. \v 10 \x * \xo 5:10 \xt Nee 13:19; Yer 17:21\x*Máan tíkan Yutan kayo ano ódaren mai vanta máa sen tiamemí, “Sabati yamú doran nan airo ananí ukhein mifo éi fará ei yuvasí mamareyá no fono.” \p \v 11 Máa síkan béi evaránen betin tiamemí, “Mai ma sen tu ma kama usintein banta anon ‘Ei yuvasí mamareya orono’ sen tisimikhá uno.” \p \v 12 Máa síkan betí ankan mano véin ákonaen inaemí, “Intéa vanta anó éin tiamen ná ei yuvasí mamareya orono sen nafino.” \p \v 13 Máa siyákan kokhon nanin bantafin Yisasi ofébin mai ma au kama uantein banta ano aminoen mino. \v 14 Amino ukharéin maen ínaimpáké Yisasi kákan monó namumpin ódiven onákan mai vanta varéin máa sen béin tiamemí, “Éi moéke kákan uman baran nampo vá au ma kama uveintá ída vá enádá umeí ono.” \v 15 Máa sirákan mai vanta ano Yutan kayoi ánon banta kéka san dosen oren mo vetin tiamemí, “Ten tu ma kama usintein banta mai Yisasi ino.” \s1 Yisasi Ma Veyan Nan Tiyarafenu Anin Muno Ma Sein Baya Ino \p \v 16 Sabati yamú anan Yisasi ano vanasi ayofiyaimpin mi Yutan kayo ano mai van béin namuroí uanten mino. \v 17 Máan uantiyákan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Te Sifóe ano fara yoren oriyan báken taréa yeren doriyan mifo mai fará téi ifá onte rafuno.” \v 18 \x * \xo 5:18 \xt Mat 26:4; Yon 7:1; 10:30\x*Sabatirá ma yoran are ukharé ein Yisasi yurafuriyáken ma inká Tiyarafenu van te Sifóe uron mino ma sein nan Yutan kayo ano iníkan Tiyarafenu vá un manaí in baya siyaimpin mai van ben aruan purin aa van dosen mino. \p \v 19 \x * \xo 5:19 \xt Yon 5:30\x*Máan tiyákan Yisasi afová iyáken betí ankan evaránen tiamemí, “Pura siré tiretí ankan tiamé uno. Be Anin mano ída kanaíen beyantá mana avúavasí inten mifo ve Afóe ano ma varan nain mai avúavá máa anan be Anin mano varanten mino. \v 20 Para vara seyo, be Afóe ano ve Anin moéken anunu iyáken mi ve ma variyain avúavá máan be Anin aní intin baranten mino. Máan intin ma ma ayofein banta esantaren moéken kákaní ukhein danasinta varantiya mai avúava san anúde orera inono. \v 21 Para vara seyo, fúká ein kéká ma ve Afóe ano orun avían mantiyainí anan en mi ve Anin mano ve ma anunu inain kéká kasaen aunan aminten mino. \v 22 \x * \xo 5:22 \xt Yon 5:27; Apo 10:42\x*Máan tukhan banta ma yaimin doran maen ída ve Afóe ano yaimé iyan mifo ve Anin mi mai yoran amikhen mino. \v 23 \x * \xo 5:23 \xt Fir 2:10-11; 1Yn 2:23\x*Máan tukhein nará be Afóen aví ma yaní iyaonaí e vá be Anin avisá daní ono. Banta ano ma ve Anin aví ma ída yaní inteya mai ven ma siantan erikhein Afóen avíi ída yaní e ono. \p \v 24 \x * \xo 5:24 \xt Yon 3:15-18\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno. Mana vanta ano ma sen tivaya inire ma séin ma sisintá erikheruna Tiyarafenurá ma mumunan inona ano ída kípan ayun para van oriyan ban aunan baran nono. Betíi ume ma yaimin ída vanten mifo veti fefái furin dafu finté ekháden para van oriyan ban aunani yafufin erikhen mino. \p \v 25 “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Damú ma afoká ono van iyá ein taréa inka afoká íkan pefá ma fúkaré ein nanin banta ano mai Tiyarafenu Anin avaya iniyantin inká mai vaya ma inin nain kéká ano fara ayun banten mino. \v 26 Para vara seyo, ve Afoé ma veyampin aunan amin ákona vainíien be Anin má ákona amin be Anin má dere veyampin aunan ma amin ákona van mino. \v 27 Inká béi Vanta Anin mi vákan banasii avúavá ma yaimin ákona amikhen mino. \v 28 Máan tukhanti siretí ankan ída vá ma vaya van anú dureya kokhon ineine ono. Inka yamú ádé irí iyain púkein nanin banta ano Tiyarafenu Anini vaya iníden maen \v 29 \x * \xo 5:29 \xt Dan 12:2; Mat 16:27; Apo 24:15\x*masí pinté evaránen e mantaven maen kama avúavá ma variyaré ein kéká ano ída kípan para ayun ban oriyan ban aunan barantin inká namu avúavá ma variyá inain kéká ma kó tiantan naimpin oferanten mino. \v 30 \x * \xo 5:30 \xt Yon 5:19; 6:38\x*Máan tinten mifo séi mana yaná tesi ineine finté ída varanté umpo se Sifóen pintena ma vareruna vayan dakhafé banasii avúavá daiméiyá uno. Téi ída sesi sinunu yakhafin na séin ma sisintá erikheruna Sifóeni anunun dakhafiyái séi ma yaimiyaruna ano funtáken mino. \s1 Tiyarafenu Ano Ma Yisasi Nan Pura Vanta Ino Sein Baya Ino \p \v 31 Téi ma sesi sivútivá bá doran ma san ma seyantá tian amá iyákun maen banasi ano mai vaya van beyantái siyan mino siren ída ininten mino. \v 32 Máa sen ininten mifo ena ano ma senti sivútivá bá doran ma san ma siyantiya mai furan tiyan mino. \p \v 33 Tiretí ankan Yonini vaya o iniren me siamino van manáa vanta kayo sianten nan orikhan mifo véi fura sikhein baya van mi sian amá ukhen mino. \v 34 Yonini avúavá baya ma siretin tiamiyaruna mai Tiyarafenu ano siretí ankan evaránen avirano van mumpo senti kama sivútivá bá doran baya vá ma sian amá inain mai ída varará banta kayoi yoran mino. \v 35 Mana oon ma uruádeiníi Yoni uven tiretin kakhaantayai sító máará amusin erono. \p \v 36 \x * \xo 5:36 \xt Yon 3:2; 14:11\x*Máan te ompo Yoni ma yoriyáken tenti vaya sian afoká iyá ein mai séi veni yoran esantakhein dorarí iyáké kokhon enará ukhein aní danasinta variyá umpo mai minó doran Tifóe ano séin timikhen mino. Minó doran ma séi ma variyaruna ano vanasi avorá tian amá en Tifóe anon téin tisintá erikhé uno. \v 37 \x * \xo 5:37 \xt Mat 3:17; Yon 5:32; 8:18\x*Erikhékun mi Sifóe ano veyantái sen nan tian amá ukhen mifo siretí ankan ída ven avaya ineya ayafen one ukha ono. \v 38 Máan tukhesin pasen tiretí ankan aúpin ída veni vaya vanten mino. Mai fara va ino. Béin ma siantan erikhein bantai vayará ída mumunan iya nan mino. \v 39 \x * \xo 5:39 \xt Ruk 24:27\x*Tiretí ankan Tiyarafenui vompon dókifin dankáde mai vaya yaíde afová e nan mai ano ída kípan ayun para van oriyan ban aunan timinten mino siya ompo mai Tiyarafenui vompon dóki ano séin nan mi siádan baré íkaya \v 40 siretí ankan téi vaípá ída eriveya ída kípan ayun para van oriyan ban aunan bariya ono. \p \v 41 “Téi ma ma vaya kayo ma siyaruna mai vanasi fintena kákan bí baranova rauno. Ída ino. \v 42 Máan tukhein mifo séi siretí ankan afová ukhé uno. Tiretí ankan aúkáké ída Tiyarafenu van anunu ukha ono. \v 43 Téi Sifóen avíkái erikhé kuyai siretí ankan ída séinti vaya variya ompo mana vanta ano ma ve avíká ma erintiya mae siretí ankan manádái mai vantai vaya aine varan nono. \v 44 Tiretiyan mi kákan bí baran maran iyáke Tiyarafenu ano ma amiyain bí ída variya ompo intesá ureyá mumunan inte rafono. \p \v 45 “Tiretí ankan ída vá ten nan Tifóen avorá daiminten mino se vá ineno. Tiretí ankan ma Mosesin nan tiya inten mino ma se inikhá eona mai vanta anon tiretí ankan daiminten mino. \v 46 \x * \xo 5:46 \xt Apo 3:22\x*Mosesini vayará pura sen mumunan e vareya mai senti vayará deren mumunan inonaren mino. Mai fara vara seyo, béi ma uvantaré ein bompompin mai sen nan mi sikhan mino. \v 47 Máa sikhan mifo mai ma véi uvanteré ein bayará ma ída mumunan inteya mai siretí ankan intesá ureyá tenti vayará mumunan inte fono.” \c 6 \s1 Yisasi Ma Yan Manápá Tauseni (5,000) Vanta Yunan Amein Baya Ino \r (Matiu 14:13-21; Maki 6:30‑44; Ruku 9:10-17) \p \v 1 Máa siran manáa yamú orivíkan Yisasi Kariri non ma ena ví Taibiriasi e siyain e kháden oren mino. \v 2 Oríkan kokhon nanin banta ano véin e vákuren oren mino. Mai fara va ino véi ma aí nanin banta ayofantá ma enará ukhein daná ma variyan ma ontaré ein nan mino. \v 3 Bákuren oriyákan Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá ano mana anuyontá un kumanen mino. \v 4 (Yutan kayoi Avo Uantan Damú ádé eriyákan mino.) \v 5 Un kumantaren onákan kokhon nanin banta ano véi nan dosen amen édiyaimpin dovaéaren Firipin inaemí, “Tetí ankan ma ma nanin banta amékun nan nain dunan inte fákená miyaní ótifante rafuno.” \p \v 6 Béi ma mai vaya ma sein mai veyan ma varan nain daná pé afová ukhen Firipin mi mai vayafó akhenóka uan onen mino. \p \v 7 Máa síkan Firipi evaránen béin tiamemí, “Tetí ankan ma kan tauseni monipó ma yunan miyaní urékun maen ma nanin bantafin ída kanaíen kova inten mino.” \p \v 8 Máa síkan mana vei eyo iyampon Saimon Pitan afá aváe Enduru ano evaránen Yisasin tiamemí, \v 9 “Masína mana iyampon mano yan manápá bereti vá kan noyana vá kain ban mifo ma nanin bantafin mai ano intesá uren ná kanaí inten nafino.”\fig Bereti vá noyana vá ino.|alt="Loaves and fish" src="HK00155B.TIF" size="col" ref="Yon 6.1-14" \fig* \p \v 10 Máa síkan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Minó nanin banta siamesin kuman ino,” síkan mairá kokhon kata varé íkan mai yaró kumanen oreraen mino. Maifin ma varé ein banta máa mai yan manápá tauseni (5,000) ino. \v 11 Kumamíkan Yisasi vereti kayo orun máden Tiyarafenu susu siantáden kisian banasi amíden ínaimpáké noyana kánan máden máan mana uren amíkan minó nanin banta ano nákan amú kuren míno. \v 12 Amú kuriyaimpin Yisasi vei eyo iyampon kayo siamemí, “Mai yunan antan tavifá eraven afein nafo aían átaru ono.” \v 13 Máa síkan mai ma yan manápá bereti finke ma kisian banasi amin narákan ma amú kurin ifá ein antan kayo o éke e éke uren tiyan mikan mifo sirantan kan orun kádan (12) unan bíken mino. \p \v 14 Máan tíkan mai ma enará ukhein daná ma aní ein minó nanin banta ano ódaren temí, “Pura uron ten mai ma Tiyarafenu ano siantantin ma ma varará erano van ma sikhá ein mai sakhanampa vanta ino. \v 15 \x * \xo 6:15 \xt Yon 18:36\x*Máa siren banasi ano Yisasin duvun intin kiní ino van iyain baya véi iniren afová iyáken mairá me ampiren beyaká anufá óden mino. \s1 Yisasi Ma Non Akharun Daró Orein Baya Ino \r (Matiu 14:22-33; Maki 6:45-52) \p \v 16 Ódivíkan mai inúpá bei eyo iyampon kayo ano non akhempá orun béin ave ukharen mino. \v 17 Ave ukhan Yisasi ída ovaránen eríkan duniyaimpin non e kháden Kapeniamú orono van betí ankan botifin un kumanen mino. \v 18 Kumanen oriyaréin kákan uva uaren non karantó en mino. \v 19 Mai non aúbaná oriven onákan Yisasi non daró boti kakháaren oriyaimpin betí ankan akhokho van en mino. \v 20 Akhokho van iyain má Yisasi oovaren temí, “Téin eriyá umpo ída vá akhokho van ono.” \v 21 Máa síkan betí ankan amusin iyáken béin botifin avían kaúdan mai voti ano manádá ainen mai ma oriyá ein barufá oren mino. \p \v 22 Ena ákurá banasi ano Yisasin onano van mai non avaruni ena ufá o átaru en mino. Mai fara va ino. Ben má bei eyo iyampon kayo vá ano manápá erikharen mi véin me afa uren eyo iyampon kayo ano ana votifin un kumamen oríkan ontaren mino. \v 23 O átaru iyákan mai ma Bafan mano ma susu siren bereti ma vanasi amin neintá manáa Taibiriasí kena voti kayo eren mino. \v 24 Mairá o átaru uven onákan Yisasin má bei eyo iyampon kayo vá ída vaimpin minó nanin banta ano mai voti kayofin kumamiyan non akharun e kháden Kapeniamú mo Yisasin nan doseno van oren mino. \s1 Yisasi Aunan Ma Amin Bereti Ino \p \v 25 Banasi non e kháden ena ufá oriven Yisasin oniyáken mo véin inaemí, “Aru soe, inte áau rasá éi mafá ere fono.” \p \v 26 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Téi fura uron tiré tiretí ankan tiamiyá uno. Téi ma enará ukhein daná ma aní iyaruna van ída iniya ompo siretí ankan inuran ma vereti amékuya ma nen nan amú kurein mai máa van mi se nan dosiya ono. \v 27 \x * \xo 6:27 \xt Yon 6:48-58\x*Máan tiya ompo siretí ankan ída vá ainen pútaen ma namuin dunan barano van ono. Banta Anin mano ma fara van oriyan ban aunan ma amin nain ná tiretí ankan ayampa ure vá doseno. Para vara seyo, Tifóe Tiyarafenu ano mai van mi véin tiantan erikhen mino.” \p \v 28 Máa síkan béin evaránen inaemí, “Tetí ankan inté ma ontesá kanaí é Tiyarafenui yorarí onté tife rafuno.” \p \v 29 \x * \xo 6:29 \xt 1Yn 3:23\x*Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tiyarafenu ano ma siretin amin nain doran mai máan mi ukhen mino. Béi ma siantan ma erikhein bantarasá mumunan ono.” \p \v 30 \x * \xo 6:30 \xt Mat 16:1; Yon 2:18\x*Máa síkan betí ankan mai vaya iniren evaránen béin inaemí, “Mai éi intéa enará ukhein aní daná ma aníesirá tetí ankan ódaresá éintá mumunan ótifante rafuno. \v 31 Para vara seyo, Tiyarafenui vompon dókifin máa sikhen mino. ‘Tinafu siráo ma kámá barafá nókan maen Mosesi ano inaru fáke manna e sin bereti amíkan nen mino.’ \rq Eks 16:14-15; Nam 11:7-9; Íbo 78:24\rq* \p \v 32 Máa síkan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamé uno. Mosesi ano va mai inaru fáke vereti amikhan naifo, se Sifóe anon amikharen mi inká taréa inaru fáke fura vereti amiyan mino. \v 33 Para vara seyo, mai Tiyarafenui fura vereti uron manon inaru fáké erakhen barará nanin banta aunan amiyan mino.” \p \v 34 Máa síkan betí ankan temí, “Kákan banta oe, ena ena yamú mai vereti vá tetin timeno.” \p \v 35 \x * \xo 6:35 \xt Yon 4:14\x*Máa síkan Yisasi vetí ankan evaránen tiamemí, “Téi aunan amin bereti umpo séi varunafá ma erin nain mano ída arafanan inten mino. Tentá ma mumunan inain mano ída enádá non nan ainten mino. \v 36 Tiretí ankan téin tonte ompo ída mumunan iyanái siamiyá uno. \v 37 Tiamiyá umpo Sifóe ma simikhein kéká ano ma se vaípá erintí maé téi ída uron mi vetí ankan evaráné tiantanté uno. \v 38 Para vara seyo, séi sesi sinunu ánain dakhafo novara inaru me ampiré erakhe raumpo mai ma sisintá erakheruna Sifóeni anunu ánain dakhafono van mi erakhé uno. \v 39 \x * \xo 6:39 \xt Yon 10:28-29; 17:12\x*Erakhé umpo mai ma séin tisintá erakheruna Sifóeni anunu máan mi ukhen mino. Ma vara ma kípan nain damú mai ma séin timikhein nanin banta finté mana ano ída afeyoranten mifo minó kékái avorékun e mantanten mino. \v 40 Para vara seyo, te Sifóeni anunu máan mi ukhen mino. Be anin ma ódaren bentá ma mumunan ukháin nain nanin banta ano ínaimpá kípan damú téi avorékun orun mantaven maen ída kípan para van oriyan ban aunan barano van mino.” \p \v 41 Yisasi ma veyan nan téi inaru rákena vereti uno ma sein nan Yutan nanin banta ano iniren kakhí kakhá ten oreraen mino. \v 42 \x * \xo 6:42 \xt Mat 13:55\x*Máan tiyáken betí ankan temí, “Ma vanta anóe afóen tetí ankan afová ukhékun béi Yosepin anin Yisasin ban mifo mai fará ten ná ‘téi inaru fáké erakhé uno’ siyan nafino.” \p \v 43 Máa síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Tiretí ankan ída vá kakhirun tiriya vano. \v 44 \x * \xo 6:44 \xt Yon 6:65\x*Para vara seyo, vanasi ano ída kanaíen te vaípá erinten mifo séin ma sisintá erikheruna Sifóe ano ma o avíádantin ma se vaípá erekharé intí maé ínaimpá kípan damú purin pintena evaráné avoran e mantanten mino. \v 45 Sakhanampa vanta kayoi vompon dókifin ma vain baya ano máa sikhen mino. \m ‘Minó nanin bantan Tiyarafenu ano afova aminten mino.’ \rq Ais 54:13\rq* \m Tifóeni vaya ma iniren afová urein kayo anon te vaípá eré iyan mino. \v 46 \x * \xo 6:46 \xt Yon 1:18\x*Ída mana ano Sifóen onten mifo Tiyarafenu vá ma varen erakhein banta ano anan Tifóen onten mino. \p \v 47 \x * \xo 6:47 \xt Yon 3:15-16\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Téintá ma mumunan iyain kayo ano fefái ída kípan aunan manten mino. \v 48 \x * \xo 6:48 \xt Yon 6:32, 58\x*Téi ída kípan ayun ma fara van oriyan ban aunan ma amiyain bereti uno. \v 49 Pefá tiretí ankan anafuyan mano kámá barafá manna e sin bereti nakharen mifo minó ano furein mino. \v 50 Purein mifo inaruráké ma erakhein bereti ma vanasi ano nanten maen beti ída furinten mino. \v 51 Mai ma aunan bain bereti ma inaru fáké erein mai séi umpo mana vanta ano ma mai vereti nanten maen ayun ma fara van oriyan ban aunan baranten mino. Mai vereti ma amenuna mai varará nanin banta ano ída kípan aunan barano van tesi simasin amenté uno.” \p \v 52 Máa síkan Yutan kayo ano veraran asive asive iyáken temi, “Ma vanta ano intesá urená be amasi simintí nantékun ná tino.” \v 53 Máa siyákan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Téi fura uron tiré tiretí ankan tiamiyá uno. Banta Anini amasi vá nare vá ma ída nanteya mai siretí ankampin ayun ma fara van aunan ída vanten mino. \v 54 Ída vanten mifo séin timasi vá nare vá ma nan nain kayo ano ída kípan ayun ma fara van aunan mantaré intí maé ínaimpá kípan damú betin avorékun e mantanten mino. \v 55 Mai fara vara seyo, sen timasi maen mai fura sikhein dunan mi vákan inká tenti nare maen mai fura sikhein non mi vákan ukhen mino. \v 56 Tenti simasi vá nare vá ma niyain kayo ano séimpin baká téi vetí ankampin bá uno. \v 57 \x * \xo 6:57 \xt 1Yn 3:24\x*Ayun ma fara vain Tifóe ano séin tisintá erikhékun mi veni ákonarái sen taunan para van mifo mana ano ma máan mana en ten ma nanten maen tenti ákonará ayun ma fara van aunan baranten mino. \v 58 Téi mai inaru fáké ma erein pura vereti umpo fefá ma anafu aráo ano ma manna e sin bereti naren baren maen ínaimpáké puren mino. Purein mifo ma ma siyaruna vereti ano mai vá ída manaí ukhein ma ma nan nain mano ayun ma fara van oriyan ban aunan baranten mino.” \v 59 Béi ma ma vaya kayo sein mai Kapeniamú barurá monó átaru namumpin mi vanasi monó baya siamen mino. \s1 Yisasin Ánain Ma Yakhafen Nó Ein Kayo Finté Ma Kokhon Mano Véin Me Ampiren Orein Baya Ino \p \v 60 Máa siyákan bei eyo iyampon kayo vá ano yere mai ma siyain baya iniren máa semí, “Amino eruna vayan tiyan mifo iye anó kanaíen ná ininten nafino.” \p \v 61 Mai ma vei eyo iyampon kayo ano ma vaya kokhon iyain Yisasi afová iyáken betí ankan tiamemí, “Ma vaya anó tiretí ankani mumunan asuse iya nafino. \v 62 Tiretí ankan ma oniyasin ma Vanta Anin mano ma evaránen inarufá ódintiya mai inte esá té ininte fono. \v 63 Kantá Aunan manon ída kípan ayun ma fara van aunan banasi amé iyan mifo vantai ákona ano setí ankan ída uron mi siya iyan mino. Ma vaya ma siretí ankan ma siamiyaruna mai aunan mi váken béi ayun ma fara van oriyan ban mino. \v 64 \x * \xo 6:64 \xt Yon 13:11\x*Ban mifo siretin pinté manáa ano séintá ída mumunan iya ono.” (Mai fara va máa sen naino. Iye anó béintá ída mumunan iyan ná inká iye anó béin namuro ayampin aminten nafi mai véi esé araí in táké afová ukharen mino.) \v 65 \x * \xo 6:65 \xt Yon 6:44\x*Máa siren enádá evaránen temí, “Tifóe ano ma ída ákona amin nain mano ída kanaíen te vaípá erinten mino. Mai ana van mi séi ma vaya siretin tiamé uno.” \p \v 66 Yisasi ma mai vaya siran maen ben ma yakhafen noré ein kayo finté kokhon mano véin me ifá en tipá oren noren mino. \v 67 Máan tíkan Yisasi vei sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon kayorá inaemí, “Tiretí ankan masá téin me ifáeyá orinte fono.” \p \v 68 \x * \xo 6:68 \xt Mat 16:16\x*Máa síkan Saimon Pita evaránen temí, “Bafan noe, éini vayafin mi ayun ma fara van oriyan ban aunan ban mifo setí ankan iye vaipasá oronte rafuno. \v 69 Éi Tiyarafenui mana kantasí ukheona vantan ban ná tetí ankan afová ukhé mumunan iyá uno.” \p \v 70 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon mi séi avíké umpo mai aúbaná mana Ban Anon ban mino.” \v 71 Iskariotíke vanta Saimonin anin Yudasi nan mi véi máa sen mino. Tiyan mikan mifo sirantan kan orun kádan (12) eyo iyampon pintena mai vanta anon Yisasin namuro ayampin amintin aruan purinten mino. \c 7 \s1 Yisasin Má Be Afá Kéká Bái Vaya Ino \p \v 1 \x * \xo 7:1 \xt Yon 5:18\x*Máan turen mai oyampáké Yisasi Kariri varafin mana váken minó barufimpá noren mino. Yutan kayo ano véin aruan purono van iyákan mai van béi ída evaránen Yudiá barafá orono van ukharen mino. \v 2 \x * \xo 7:2 \xt Riv 23:34\x*Ída orono van ukhan maen Yutan kayoi Iyon Baran Namun Kayo ma Uváden Monó Tin Omá ádé en mino. \v 3 Ádé iyákan be afá kéká ano véin duvun uren tiamemí, “Ei varu me ampireya Yudiá barafá oriveya enará ukhein danasinta aníesin ná ei eyo iyampon kayo ano onano. \v 4 Minó nanin bantafin ma mana vanta ano ma vei yoran aní ono van maen ída aúpá doré iyain mifo éi minó nanin banta avorá oriveyá ei yoran aníesin ná onano.” \v 5 \x * \xo 7:5 \xt Apo 1:14\x*Mai fara va máa sen naino. Be afá kéká ano yeren bentá ída mumunan iyáken mi sen mino. \p \v 6 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Tenti yamú ída afoká ukhen mifo siretí ma orono van inona yamú kasae orin nono. \v 7 Minó nanin banta ano ída kanaíen tiretí ankan namuroi uantanten mifo vetíi namu avúavái sian páman iyákun mai van mi séin namuroí usintiyan mino. \v 8 Mai omasí ma iyaipasá tiretí ankan orono. Para vara seyo, senti yamú ída afoká ukhein téi ída oronté uno.” \v 9 Máa sen tiamiren Yisasi Karirifá karemen mino. \p \v 10 Karentan maen be afá kéká ano mai omápá orivíkan ínaimpáké Yisasi aúpáké uaren maifá oren aúpá o varen mino. \v 11 O vákan Yutan kayoi ánon banta kéká ano mai omápin benan dosi vaen banasirá inaemí, “Mai vanta intefasá ban nafino.” \p \v 12 Máa síkan banasi ano kafaya sen orera iyákan manáa ano semí, “Béi kama vanta ino” siyákan inká ena kéká ano semí, “Ída ino. Béi vanasi kampun tiantan banta ino.” \v 13 Máa siyaren mifo vetí ankan Yutan kayoi ánon banta kéka san péden ída afoká tinton aúpá anan tiyaren mino. \s1 Yisasi Ma Kákan Monó Dafufin Banasi Avorá Monó Baya Siamein Baya Ino \p \v 14 Mai omasí e en oriyan ma mo aúban nasí iyan maen Yisasi monó dafufin ódiven monó baya araíen banasi siamen mino. \v 15 \x * \xo 7:15 \xt Mat 13:54; Ruk 2:47\x*Tiamiyákan Yutan kayoi ánon banta kéká ano veni vaya iniren anú duren takhaen orera iyan temí, “Ma vanta ano ída afova ma varampin orikharen mifo inté uren ná béi ma afova manten nafino.” \p \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Yon 12:49; 14:10\x*Máa siyákan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Ma vaya ma siretin ma séi siamiyaruna mai sesi vaya vaino. Ída ino. Tiyarafenu ano ma séin tisintá erikheruna mai veni vayan téi siamiyá uno. \v 17 Tiamiyá umpo mana ano ma Tiyarefenui vaya ánain ma yakhafono van ma iyanten mai anon kanaíen téi ma siyaruna vayai ana afová inten mino. Mai vaya senti ineine fintesá eriyan nafi áa Tiyarafenu fintesá eriyan nafi mai véin kanaíen afová inten mino. \v 18 \x * \xo 7:18 \xt Yon 8:50\x*Mana vanta ano ve aví daní ino van mi vei ineine finte vaya sé iyan mifo ena vanta ano ma siantan erikhein banta mai fura vantan báken mai ma véin tiantan erikhein banta avíi yaní é iyan mino. \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Apo 7:53; Rom 2:21‑24\x*Ídá Mosesi ano siretí ankan man baya amikharen nafino. Tiretí ankan pinté mana ano ída mai man baya ánain dakhafiya ompo fará téin tiruan purono van iya rafono.” \p \v 20 \x * \xo 7:20 \xt Yon 8:48; 10:20\x*Máa síkan banasi ano evaránen béin tiamemi, “Éi óen mi iya ompo iye anó éin aruan purono van iya vae.” \p \v 21 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Téi Sabati yamú ma vanta ayofan dorarí ma erúna van mi siretí ankan anúde orera iya ono. \v 22 \x * \xo 7:22 \xt Esé 17:9-13; Riv 12:3\x*Mosesi ano au khavin avúavá amikhaya Sabati yamú deren iyampon au khaviya ompo mai avúavá ída véi araí ukhen mifo anafu aráon pintéi erikhen mino. \v 23 \x * \xo 7:23 \xt Yon 5:8-10, 16\x*Máan tukhein nan mi siretí ankan Mosesini man baya ánain dakhafeya ain iyampon au Sabatirá kaviya ompo séi ma Sabatirá ma vanta ayoferuna van pará tireti séin nan aranan ná bariya rafono. \v 24 Tiretí ankan puntákein avúavá posá minó daimin nompo ída vá auu máa fóké ódeya yaimono.” \s1 Yisasi Mai Tiyarafenu Ano Ma Aní Ukhein Banta Fino Ma Sein Baya Ino \p \v 25 Yerusaremíké manáa nanin banta ano máa sen oreraen mí, “Ma mai ma aruan purono van iyain banta fino. \v 26 Béi minó avorá baya siyan mi setisi ánon banta kéká ano véin nan ída mana vaya siyan mifo Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta inó ten afová iyanten nafino. \v 27 \x * \xo 7:27 \xt Yon 7:41; 9:29\x*Tetí ankan beni varu afová ukhé tifé umpo Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ma erin nain mai mana ano ída veni varu afová inten mino.” \p \v 28 \x * \xo 7:28 \xt Mat 11:27; Yon 8:55\x*Yisasi ma monó dafufin banasi monó baya siamiyáken maen avádóden oovaraaren temí, “Tiretí ankan téin má tesi varu vá afová ukha ompo séi ída sesi sinunurá erikhé uno. Ben avúavá purasen puntákein manon téin tisintá erikhékuyan tiretí ída véin afová ukha ono. \v 29 Téi ven má baréi véin afová ukhékun téin tisintá erikhé uno.” \p \v 30 \x * \xo 7:30 \xt Yon 7:44\x*Máa síkan ánon banta kéká ano mai vaya iníden béin pákano van en mifo véi ma uman baran nain damú ída erikhan mana ano ven au ída aruven mino. \v 31 Máan tiyákan kokhon nanin banta ano ventá mumunan iyáken temí, “Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ma erinten maen ma vanta ano ma variyain avúavá danasinta esantaren ná enará ukhein avúavasá baranten nafino.” \s1 Monó Ánon Banta Kayo Ano Ma Yisasi Pákano Van Ein Baya Ino \p \v 32 Banasi ano Yisasi ma variyain avúavá dana san kafaya sen orera iyákan Farasisi kéká bá monó ánon banta kayo vá ano iniren Yisasin pákano van monó dafurá ma yafisin banta kéká tianten mino. \v 33 Siantiyákan Yisasi vetin tiamemí, “Téi ída ayáká tiretí ankan má banté umpo séin ma sisintá erikheruna Sifóe vaípá evaráné oronté uno. \v 34 \x * \xo 7:34 \xt Yon 8:21; 13:36\x*Orivékun mae siretí ankan te nan dosin nompo ída sonan nono. Inká téi ma o vanuna varufá ída kanaíe orin nono.” \p \v 35 Máa síkan Yutan kayoi ánon banta kéká ano vetiyan ten oreraemí, “Béi intefasá orivintirá tetí ída ven onanté tifékun ná tiyan ná tino. Ena anan bantai varafá ma manáa setinti kéká ma o vaípasá béi o van ná monó baya siaminton ná tiyan nafino. \v 36 Téin nan tiretí ankan dosin nompo ída kanaíeya sonan nono sen ma inká tiretí ída kanaíeya se ma o vanuna varurá erin nono ma sikhein mai veni ana intesá ukhen nafino. \s1 Aunan Ma Vain Non Ma Yisasi Ano Iyáantein Baya Ino \p \v 37 \x * \xo 7:37 \xt Riv 23:36; Ais 55:1; Yon 4:14\x*Mai ma átaru en monó ten oriyaréin mo akheníen kípan kákan damú Yisasi orun mantaven avádóden oovararen temí, “Non nan ma aiiyain kayo áesin ná téi varunafasá eriven nano. \v 38 \x * \xo 7:38 \xt Ais 58:11\x*Sentá ma mumunan inain mano se varunafá eriven ná mai non nano. Mai fara vara seyo, Tiyarafenui vompon dóki ano máa sikhen mino. ‘Béin aú pinté ayun ma fara van non kayo oriyan banten mino.’ \v 39 \x * \xo 7:39 \xt Yon 16:7; 20:22; Apo 2:4\x*Maí damú Yisasi ída fúaren kákan bí mantan inká ída Kantá Aunan eran ukhan mi mai ma ventá mumunan inain kayo ano ma ínaimpá Kantá Aunan baran nain nan mi siyaren mino. \v 40 \x * \xo 7:40 \xt Diu 18:18; Yon 6:14\x*Máa síkan mai vaya iniren manáa nanin banta ano semí, “Pura siren ma sakhanampa vanta uron mino.” \v 41 \x * \xo 7:41 \xt Yon 1:46\x*Máa síkan manáa nanin banta ano semí, “Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ino.” Síkan inká ena kéká ano semí, “Inté uáken ná Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ano Kariri fáké erinten nafino.” \v 42 \x * \xo 7:42 \xt Íbo 89:3-4; Mai 5:2\x*Para vara seyo, Tiyarafenui vompompin máa sikharen mino. ‘Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ano Kin Devitini anan pintéi véi ma fefá bá ein baru Betariamúi afoká inten mino.’ \v 43 Máa siyáken banasi ano Yisasi nan kokhon ineine uren kampintan daimen oreraen mino. \v 44 Máan tiyáken manáa ano véin bákúdé pákano van en mifo ída mana ano ven au aruven mino. \s1 Yutan Kayoi Ánon Banta Kéká Ma Ída Mumunan Ein Baya Ino \p \v 45 Ída fákarí iyaimpin monó dafurá ma yafisin banta kéká ano ovaránen monó ánon banta kéká bá Farasisi kayo vá baípá eríkan betin inaemí, “Tiretí ankan pará béin ída fákaré aviré ere rafono. \p \v 46 \x * \xo 7:46 \xt Mak 1:22\x*Máa síkan monó dafurá ma yafisin banta kéká ano evaránen temí, “Ma vanta ano ma vaya siyainíen pefá mana vanta ano ída sikharen mino.” \p \v 47 Máa síkan Farasisi kéká ano vetin nan tiren intemí, “Tiretí ankan mái véi mákáden aviren oriyanten mino. \v 48 \x * \xo 7:48 \xt Yon 12:42\x*Tetí monó ánon banta kayo vá Farasisi kéká bá pinté béintá mumunan iyá tife rafuno. \v 49 Ída ifo man baya ma ída afová ukhein nanin banta anon béintá mumunan iyain Tiyarafenui aran daná ano vetin má ban mino.” \v 50 \x * \xo 7:50 \xt Yon 3:1-2\x*Betí ankan pinté Nikodimasi ano Yisasin pe o ontaren betin inaemí, \v 51 “Tetinti man baya ano vanta fasavi avían kópin kaonó tikhen nafi áa veni vaya ana nare inian puntádeya vá onó tikhen nafino.” \p \v 52 \x * \xo 7:52 \xt Yon 7:41-42\x*Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, “Éin má dere Kariri fáke vanta fono. Tiyarafenui vompon dókifin kama e yankádeya vá afová ono. Ída mana sakhanampa vanta Karirifá afoká uaren eré iyan mino.” \s2 Pefá ma vá ein Kiriki vayai vompompin 7:53–8:11 ída varen mino. \p \v 53 Mai vaya ma kípiyain má minó ano meren be amápá oreraen mino. \c 8 \s1 Mana Nanin Mano Ena Vanta Vá Noré Íkan Oman Páman Nein Baya Ino \p \v 1 Orera uvíkan Yisasi Orifí Anufá óden mino. \v 2 Ódikharen pe ákura suron béi evaránen kákan monó dafufin oríkan banasi e átaru uvin béi kumanten monó baya siamen mino. \v 3 Tiamiyákan mana vanta aná ano ena vanta kéká bá moré íkan man baya ma afová ukhein banta kayo vá Farasisi kéká bá ano mai nanin aviren banasi avorá me khaúden \v 4 Yisasin tiamemí, “Aru soe, ma nanin mano ena vanta vá noré íkan minó ano onten mifo \v 5 \x * \xo 8:5 \xt Riv 20:10; Diu 22:22-24\x*Mosesini man baya ano ma setin tisimikhein mai onámaná kayo fosá ankaman purono sikhen mifo éi inte esá teyá iniya fono.” \p \v 6 Betí ankan ma máa sein mai véi mana vaya sintí iniré mai vayará ben avían kópin kaono van ben máka sin maen Yisasi un baren mátimen ayampóké kayóká bompon uvaren mino. \v 7 \x * \xo 8:7 \xt Diu 17:7\x*Uvariyákan betí ankan kokhon dádá inaiyan baimpin Yisasi orun mantaven betin tiamemí, “Tiretí ankan aúbaná pinté mana ume ma ída van nain banta ano nare vá onámaná ankamono.” \v 8 Máa siren evaránen mátimen kayóká bompon uvaren mino. \p \v 9 Uvariyákan mai kayo ano mai vaya iniren maen anon banta ráké nare araí uren oriyan minó orian kípavin Yisasi veyáká para kumantan mai nanin mano ana ve vaintá mantakharen mino. \v 10 Mantakhan Yisasi orun mantaven mai nanin tiamemí, “Anasi oe, mai ma éin kó tiantiyá ein kéká intefasá oren ná ída mana ano éin uman amiyan nafino.” \p \v 11 \x * \xo 8:11 \xt Yon 5:14\x*Máa síkan mai nanin mano semí, “Kákan banta oe, mana ano ída van mino.” \p Síkan Yisasi semí, “Téin má dere éin ída kó tiantanté umpo orive ída vá evaráne umeí ono.” \s1 Yisasi Ma Varará Ma Vain Nanin Bantai Oon Mino \p \v 12 \x * \xo 8:12 \xt Ais 49:6; Yon 1:4-9; 9:5; 12:46\x*Máa siren Yisasi evaránen banasi siamemí, “Téi ma varai oon mumpo séin tínain ma vákurin nain banta ano ída kípan aunan mamaren títípafin ída nonten mino.” \p \v 13 Máa síkan Farasisi kayo ano mai vaya iníden Yisasin evaránen tiamemí, “Éi ei yoran avúava san manan tiyan nan mi vanasi ano eni vayará ída mumunan iyan mino.” \p \v 14 \x * \xo 8:14 \xt Yon 5:31-32; 7:28\x*Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Mai fura ino. Téi sesi sivútivá baya anan tiyá umpo mai vayará minó ano vá mumunan ino. Mai fara vara seyo, séi inte fákesá erikherá inká intefasá oronte rafu mai séi afová ukhé umpo siretí ankan ída uron mi mayin afová ukha rono. \v 15 \x * \xo 8:15 \xt Yon 12:47\x*Máan tukheyai ma vara ráke avúavá pói séin daimiya ompo séi ída mai avúavápó mana vanta yaimiyá uno. \v 16 \x * \xo 8:16 \xt Yon 5:30; 8:29\x*Máan tiyá umpo yaimono sé baré banasii avúavá puntádéi yaimon nunaren mino. Para vara seyo, seyaká ana ída vá umpo mai ma sen tisintá erikheruna Sifóen mái súpá ukhé uno. \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Diu 19:15\x*Erasanti man baya ano máa sikhen mino. Kankanan bantai vaya ano ma manaí intiya mai furan tinten mino. \v 18 \x * \xo 8:18 \xt 1Yn 5:9\x*Máan tukhein nan mi séi seyantá tesi yoran avúavá baya siyákun mi inká ten ma sisintá erikheruna Sifóe ano yere senti yoran avúavá baya anan tiyan mino.” \p \v 19 Máa síkan betí ankan inaemí, “Intesiná e afóe va vae.” \p Síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Téin ma afová ukhanteya mai Sifóen má deren afová inompo séin ma ída afová ukhanteya mai Sifóen má deren ída afová inono.” \v 20 \x * \xo 8:20 \xt Yon 7:30\x*Kákan monó dafufin ma moní kaiyaintái Yisasi váken mi mai monó baya siyan mifo mana ano ída véin páken mino. Mai fara va ino. Beni yamú ída erikhan mino. \s1 Ída Ma Ará Baeran Kayo Ano Ma Vetíi Umefin Purin Nain Baya Ino \p \v 21 \x * \xo 8:21 \xt Yon 7:34; 13:33\x*Máa siren Yisasi evaránen ena vaya semí, “Téi orivékuya siretí ankan ten nan dosivaeya siretíi umefin purin nono. Mai ma séi oronunafá tiretí ankan ída kanaíeya orin nono.” \p \v 22 Máa síkan Yutan kayo ano mai vaya iniren betiyan ten oreraemí, “Téi ma oronuna varufá tiretí ankan ída kanaíe orin nono ma siyain mai veyantasá beyan aruan purono vará tino.” \p \v 23 \x * \xo 8:23 \xt Yon 3:31\x*Máa sen orera iyákan Yisasi semí, “Tiretí bara ráke ompo séi yante uno. Tireti ma vara finte ompo séi ída ma vara finté uno. \v 24 Máan tukhái siretíi umefin purin nona van mi siamiyá uno. Para vara seyo, séi iyé bará teyan nan tiretin tiamiya rafu mairá ma ída mumunan inteya mai siretíi ume avúavápin puraseya furin nono.” \p \v 25 Máa síkan betí ankan béin inaemi, “Mai éi iye fono.” Síkan Yisasi evaránen temí, “Mai ma séi nan iyé ba fono ma siyaona mai vayan o siamé eriyá bá uno. \v 26 Tiamiyá umpo siretíi avúavá ma yaimin baya kayo kokhon mi sempin ban mifo mai ifá iyá uno. Téin ma sisintá erikheruna vantai avúavá puntákái véin pintena ma inireruna mai vaya kayoi varará nanin banta siamiyá uno.” \p \v 27 Be Afóen nan mi Yisasi siyákan betí ankan amino ukharen mino. \v 28 \x * \xo 8:28 \xt Yon 3:14\x*Amino ukheimpin Yisasi semí, “Banta Anin ma yaa unkamádantá ma yaní inona yamúi séi iyé bará téi uno siya rafu mai afová inono. Tesi sinunurá ída mana yanasí iyá umpo se Sifóe ma sisimein danasíi iyá uno. \v 29 Téin ma sisintá erikheruna ano sen má báken téin ída ifáí teyaká bá uno. Para vara seyo, séi ma ena ena yamú bariyaruna mai anon béin amusin amiyan mino.” \p \v 30 Máa siyákan mai vaya iniren kokhon nanin banta ano ventá mumunan en mino. \s1 Abaraamun Akhafanaí Ma In Baya Ino \p \v 31 Béintá ma mumunan ein Yutan kéká máa sen tiamemí, “Tenti vaya ma ákona uan pákanona ano fura uron teya senti eyo iyamponíi inono. \v 32 Máan ma uveyan pura sikhein baya afová esin mi ma ma fura sikhein baya ano siretí ankan kampun bayai karavusi fintena utúantanten mino.” \p \v 33 \x * \xo 8:33 \xt Mat 3:9\x*Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, “Tetí Abaraamun anavasin mi váké pefá araí in táké eriyá ída mana vantai miyan ída van doran bantaí ukhé tifé umpo éi fará pura sikhein baya ano kampun bayai karavusi fintena setin utúantanten mino siya fono.” \p \v 34 \x * \xo 8:34 \xt Rom 6:16, 20\x*Máa síkan Yisasi evaránen temí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Umeí ma iyain kéká ano mai umei miyan ída van doran bantaíi ukhen mino. \v 35 Miyan i van doran banta aví ída ven antumpin ban mifo ve anin avíi ve antumpin para van oriyan bá éiyan mino. \v 36 Máan tukhein mi ve Anin mano ma siretin nan mai utúanté uno ma sintiya mai siretí ankan pura uron tire kusen ban nono. \v 37 Tiretí ankan Abaraamun anavasin mi vaná téi afová ukhé umpo siretí ankampin ída senti vaya vákayai séin tiruan purono van iya rono. \v 38 Téi se Sifóen má ma váké ontaréeruna yaná máan tiretin tiamiyá umpo siretí ankan afóen pintena ma vareona afova ánain máan dakhafiya ono.” \p \v 39 \x * \xo 8:39 \xt Mat 3:9\x*Máa síkan Yutan kayo ano evaránen béin tiamemí, “Abaraamu setin tifóe ino.” \p Síkan Yisasi evaránen temí, “Tiretí ankan pura se Abaraamun akhafana ma varé inte mae mai véi ma variyá ein avúavái varan nono. \v 40 Máan tukhein nan mi Tiyarafenu ano ma fura vaya sisimein ma siretin tiamiyaruna van mi séin tirono van iya ompo Abaraamu ída máan tin nain ten mino. \v 41 \x * \xo 8:41 \xt Ais 63:16\x*Máan tiyákeyan tiretí afóeyani avúavái variya ono.” \p Síkan betí ankan béin tiamemí, “Tetí ankan ída aasá iyampon bá uno. Tiyarafenu veyáká anan tetin Tifóe uron ban mino.” \s1 Ban Anon Akhafanaí Ma In Baya Ino \p \v 42 Máa síkan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Tiyarafenu ma siretin Afóe ma varéintiya mai séin tivábá inonaren mino. Para vara seyo, Tiyarafenu vaípákéi séi eréi mará e vá uno. Téi ída sesi sinunurá erikhé umpo Tiyarafenu anon tisintá erikhé uno. \v 43 Máan tukhé umpo senti vaya ma ída iniyaona mai anon tiretí ankan ída kama e afová iya ono. \v 44 \x * \xo 8:44 \xt 1Yn 3:8\x*Tiretí ankan Ban Anon akhafanan bákeyai siretí afóeni anunu ánain mi vákuriya ompo esé araíintá béi vanta aruan purin bantan báken béi ída fura sikhein avúavá ánain bákuriyan mino. Mai fara va ino. Pura sikhein avúavá ída vempin ban mifo kampun bantan báken kampun baya afóe uron mino. \v 45 Máan tukhein nan mi séi fura sikhein bayan tiyamiyákeyan tiretí ankan ída mumunan iya ono. \v 46 \x * \xo 8:46 \xt 2Ko 5:21; 1Pi 2:22\x*Tiretí ankan onesí ma séi ma umeí iyákuya mai senti namu yaná maman dákó inompo séi ma fura sikhein baya ma siyákuya mai fará ída mumunan iya rafono. \v 47 \x * \xo 8:47 \xt 1Yn 4:6\x*Tiyarafenu akhafana ano minó beni vaya kamaen iniyan mifo siretí ankan ída ven akhafanan bákeyai veni vaya ída iniya ono.” \s1 Yisasi Ma Veyan Pákena Ma Sikhein Baya Ino \p \v 48 \x * \xo 8:48 \xt Mak 3:21-22\x*Máa síkan Yutan kayo ano evaránen bein tiamemí, “Éin nan ma Sameriá bantan ban nan en aúpin namu aunan ban mino ma siyáé tiferuna mai furá tiyá tifé rafuno.” \p \v 49 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Téimpin ída mana namu aunan ban mifo séi se Sifóen avíi yaní iyákuyan tiretí ankan ten tiví bararasí iya ono. \v 50 Téi se sivisa yaní ono van iya rauno. Ída ino. Tiyarafenu anon ten tiví daní iyáken béi anan daimin banta van mino. \v 51 \x * \xo 8:51 \xt Yon 5:24\x*Máan tukhein nan mi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Tenti vaya ánain ma yakhafin nain nanin banta ano ída uron mi furinten mino.” \p \v 52 Máa síkan Yutan kayo ano semí, “Éimpin namu aunan mi varé íká taréan afová é tiféuno. Abaraamun má sakhanampa vanta kayo vá púkein mi vákayan éi siyákeyan tenti vaya ánain ma yakhafinona vanta ano ída uron mi furin nono siya ono. \v 53 Éi iye unó tiya fono. Erasan tiyavéno Abaraamu má sakhanampa vanta kayo vá ma fúkein mai kéká esantakheyá tiya fono.” \p \v 54 Máa síkan Yisasi evaránen temí, “Téi ma se siví daní ékun maen mai sen tiví paen danasíi inten mifo siretí ankan ma seya setisi Tiyarafenu ino ma siyaona anon ten tiví daní iyan mino. \v 55 Máan tiyan mifo siretí ankan béin ída afová ukha ompo séi anan afová ukhé uno. Béin ída afová ukhé uno ma senté mai siretin an dé kákan kampun mi senté paséi séi ven afová ukhéi veni vaya ánain bákuriyá uno. \v 56 Bakuriyá umpo siretin afóe Abaraamu maen tenti yamú onano van amusin iyan ineine iyaren ódaren amusin en mino.” \p \v 57 Máa síkan Yutan kayo ano semí, “Éi ída fifti (50) oranaí ukha ompo éi Abaraamun ontare vae.” \p \v 58 \x * \xo 8:58 \xt Yon 1:1\x*Máa síkan Yisasi evaránen temí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Abaraamu ída afoká ukhá téi fefái varé uno.” \v 59 Máa siyain má betí ankan onámaná kayo máden ankamono van íkan Yisasi aupáké kákan monó namun me ampiren oren mino. \c 9 \s1 Inamumpá Auu Yufúkukhá Ein Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino \p \v 1 Be anóen amúpimpá auu yufúkukhan kain baré ein banta Yisasi oriyaren onen mino. \v 2 \x * \xo 9:2 \xt Isi 18:20; Ruk 13:2, 4\x*Oniyákan bei eyo iyampon kayo ano véin inaemí, “Aru soe, ma vanta ma inamumpá auu yufúkukhein ma kaein mai veni ume ano fi áa ve anóe afóeni ume ano fino.” \p \v 3 \x * \xo 9:3 \xt Yon 11:4\x*Máa síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Mai vanta vá be anóe afóen má ída umeíen mifo Tiyarafenui ákona afoká intin onano van mi véin auu yufúkukhein inamumpá kaen mino. \v 4 Taréa ma kakhakhein tasá mai ma séin tisintá erikherunai yorarísá ó tifano. Para vara seyo, yunintin maen ída mana vanta ano yoranten mino. \v 5 \x * \xo 9:5 \xt Mat 5:14; Yon 8:12\x*Téi ma ma varará ma varúna mai séi ma vara kakhaantan oon muno.” \p \v 6 \x * \xo 9:6 \xt Mak 8:23\x*Máa siren Yisasi varará akhare siren mai vara fákaren áposí uren mai vanta auufen dampaanten mino. \v 7 Dampaantáden mai vanta siamemí, “Oreya vá Siroamú non masípin ná mo non perano. (Siroamu e ma sikhein mai siantan oren nen tikhen mino.) Máa siren tiantan mai auu yufúkukhein banta ano mo non péden erin auu kama íkan kasaen minó daná onen mino. \p \v 8 Oniyákan béini ádé ma varé ein kéká bá inká béi ma fefá banasi vaípá moní inantiyan ma ontaré ein kayo vá ano vetiyan inaen oreraen temí, “Ma fefá ma kumanten banasi vaípá moní inantiyaré ein banta fino.” \v 9 Máa siyákan manáa ano sen “mai vanta ino” síkan inká ena kéká ano semí, “Ída ino. Ena véiren banta ino” sin iyaimpin mai vanta ano semí, “Téi mai vanta uno.” \p \v 10 Máa síkan betí ankan béin inaemí, “Intesá uren nan ná auu kamaen nafino.” \p \v 11 Máa síkan béi evaránen temí, “Yisasin ne ma siyain banta anon ápó pákaren tuufen damparen tisinten, ‘Siroamú non masípin mo non pereya ápó tesé ono’ síkái mo fédékun mi sen tuu kama íkái minó daná oniyá uno.” \p \v 12 Máa síkan betí ankan béin inaemí, “Mai vanta intefasá ban nafino. \p Síkan “téi ída afová ukhé uno,” sen mino. \s1 Yisasi Ma Ayofiyain Avúava San Ma Farasisi Kayo Ano Vetí Aúban Kokhon Baya Sein Baya Ino \p \v 13 Máa siyaimpin mai kéká ano mai ma auu yufúkukharé ein banta yo aviren Farasisi kayo vaintá oren mino. \v 14 Sabati yamúi Yisasi mai vanta auu kama uanten mino. \v 15 Moran Farasisi kayo vá dere ano mai vanta auu ma kama ein nan ina íkan betin tiamemí, “Béin ten tuufen ápó damparái nompin mo sesé uré kamaé oné uno.” \p \v 16 Máa síkan manáa Farasisi kayo ano semí, “Tetí ankan afová ukhé uno. Tiyarafenu ano ma vanta ída siantan erakhen mino. Para vara seyo, véi Sabati yamú durafuren doriyan mino.” Síkan manáa ano semí, “Intesá urená ume vanta ano máan ten ná enará ukhein danasinta aní intéi vae.” Siren beraran aúban daimen mino. \p \v 17 \x * \xo 9:17 \xt Yon 4:19\x*Máan tiyáken mai ma auu yufúkukhá ein banta vetí ankan mano evaránen inaemí, “Mai ma éin ma auu kama uantein banta van iye inó teyá éi iniya fono.” \p Síkan mai vanta ano evaránen betin tiamemí, “Mai véi mana sakhanampa vanta inon té téi iniyá uno.” \p \v 18 Máa síkan Yutan kayoi ánon banta kéká ano mai ma fefá auu yufúkukharéin ma saréa auu kama ukhein banta van ída mumunan iyáken mai vanta anóe afóen aren mino. \v 19 Arákan míkanan erin maen betí ankan máa sen inaemí, “Ma siré kanan anin nafino. Auu yufúkukhein ná inamumpá kaeona fino. Mai máan ma ukhantin intesá urená béi saréa auu kamaen oniyan nafino.” \p \v 20 Máa síkan be anóe afóe ano evaránen betin tiamemí, “Ma verasan tanin inamumpá auu yufúkukhá kaerunan bá afová ukhé uno. \v 21 Máan tukhen mifo intesá uren ná auu kamain ná iye anó auu avové uanten nafi mai verasan ída afová ukhé uno. Béi anon mifo inaesin ná beyantá tinti vá inero.” \v 22 Para va vékan máa sen naino. Pefá Yutan kayoi ánon banta kéká ano siyáken Yisasin nan ma Tiyarafenu ano aní ukhein banta ino ma sin nain nanin banta monó átaru namun pintena yo siantanté uno sikhan mai van mi féden máa sen mino. \v 23 Mai ana vami ve anóe afóe ano siyáken, “Béi anoní ukhein mifo véintá ina ono,” sen mino. \p \v 24 Máa siyaimpin mai ma auu yufúkukhá ein banta evaránen araren tiamemí, “Tiyarafenu avíká pura vá teno. Para vara seyo, Yisasi ume vantan báká teti afová ukhé uno.” \v 25 Máa síkan mai vanta ano evaránen betin tiamemí, “Béi ume vanta fi áa ída fi mai séi ída afová ukhé umpo fefá ma séin tuu yufúkukharen ma saréa kama ukhein mai anan afová ukhé uno.” \p \v 26 Máa síkan betí ankan evaránen béin inaemí, “Béi ano éin náisá en nafino. Intesá urená éin auu kama uanten nafino.” \p \v 27 Máa síkan béi evaránen betí ankan tiamemí, “Téi inka siretí ankan tiamikhé umpo fará tiretí ída inintoyá kokhon dádá inaiyá ba rafono. Tiretí ankan masá beni eyo iyamponí onova rafono.” \p \v 28 Máa síkan mai Farasisi kayo ano véin asen temí, “Éi veni eyo iyampon mompo setí ankan Mosesini eyo iyampon kayo uno. \v 29 Tetí ankan afová ukhékun Tiyarafenu anon Mosesin baya siamiyaren mifo mai vanta inte fákesá erikhen nafi mai setí ankan ída afová ukhé uno.” \p \v 30 Máa síkan mai ma auu yufúkukhá ein banta ano evaránen betin tiamemí, “Mai ma séin tuu kama usintá ma suu mareruna vanta van tiretí ankan ena vayan teya setí béin ída afová ukhé uno inte fákesá béi erikhen nafino siya ono. \v 31 \x * \xo 9:31 \xt Íbo 34:15\x*Tetí ankan minó ano afová ukhé tiféuno. Ume nanin bantai vaya Tiyarafenu ano ída iné iyan mifo mana vanta ano ma véin avaya iníden ma veni anunu yakhafen ma véinta ana ma monó tin nain bantai vayan ineno van ukhen mino. \v 32 Pefá araí in táké ma eren tare ma varunará ída mana inamumpá ma auu yufúkukhan kaein mai mana vanta ano evaránen auu kama uanten ne síká inikhé uno. \v 33 Tiyarafenu ano ma ída mai vanta siantantin ma erikhanten maen béi ída kanaíen mana yanasí inten mino.” \p \v 34 \x * \xo 9:34 \xt Íbo 51:5\x*Máa síkan betí ankan evaránen béin tiamemí, “Éi ume vái inamumpáké afoká ukha ompo éi fará tetí ankan afova simeno van iya fono.” Siren monó átaru namun pintena véin do yarifaan barufá karúdan araven mino. \s1 Monó Avúavápin Ma Farasisi Vanta Kayo Ano Kufa Ukhein Baya Ino \p \v 35 Mai vanta ma yarifaan karúdein baya Yisasi iniren béin nan dosiren máa sen tiamemí, “Éi Vanta Anintá mumunan iya fo áa ída fino.” \p \v 36 Máa síkan mai vanta ano evaránen temí, “Kákan banta oe, Vanta Anin iye fino. Mai éi sisimirá bentá mumunan ono.” \p \v 37 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Ma ma saréa éin má baya siyain mai vantan bákaya éi inka oniya ono.” \p \v 38 Máa síkan mai vanta ano semí, “Bafan noe, séi entá mumunan iyá uno,” siren aron kan durafúden mátimen Yisasintá monó ten mino. \p \v 39 Máan tiyákan Yisasi semí, “Téi vanta anasii avúavá daimono van mi ma varará erakheruna auu ma yufúkukhein kéká ano auu marantin auu ma kama ukhein nanin banta kayo auu yufúkinten mino.” \p \v 40 \x * \xo 9:40 \xt Mat 15:14\x*Máa síkan manáa Farasisi kéká mairá baren mai vaya iniren béin inaemí, “Tetí ankan masá tuu yufúkukhayá éi siya vae.” \p \v 41 Máa síkan Yisasi evaránen betin tiamemí, “Auu ma fura sen dufúkukhantin mi siretí ankani ume ída vanten mifo sireti ma seya suu fara vá oniyá uno ma sinteya mai siretíi ume fara vanten mino. \c 10 \s1 Kamaen Ma Sipipirá Dafisin Banta Vá Bei Sipisipi Kayo Vái Vaya Ino \p \v 1 Yisasi máa siren temí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Mana vanta ano ma sipisipii yafu ona ráké ma ída ódinton ma savi finté dafurá káusiven ma ódin nain mai umoyan bantan báken mi enina yaná barano van ódinten mino.\fig Sipisipirá ma kamaen dafisin banta ino.|alt="Good Shepherd" src="C073.tif" size="col" ref="Yon 10.1" \fig* \v 2 Ódinten mifo ona ráké ma ódin nain banta mai vei sipisipirá ma yafisin banta ino. \v 3 Máan tukhantin mi onará ma yafisin banta ano ma sipisipirá dafisin banta ma ona yiantádantin minó sipisipi ano véin amen avaya afová ukantin mana mana sipisipi aví ararú intin ekhuven eranten mino. \v 4 Dorun ma iyuvintin maen béi an oriyantin minó sipisipi ano vein amen avaya afová ukhen ánain dakhafen orinten mino. \v 5 Orinten mifo ena vanta ano ma arantin maen mai vanta amen avaya ída afová ukhen pasen sipisipi kayo ano meren karan orera inten mino.” \p \v 6 Yisasi mai vaya sian baéan betí ankan amiyan mifo veti ída véi ma siyain baya ana afová en mino. \v 7 Máan tiyaimpin Yisasi evaránen betí ankan tiamemi, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Téi sipisipi kayoi yafu ona uno. \v 8 \x * \xo 10:8 \xt Yer 23:1-2; Isi 34:2-3\x*Esé ma erein banta kayo maen mai ena ina yaná umoyan in banta kékái eríkan mi mai sipisipi kayo ano vetíi vaya ída inen mino. \v 9 Máan tukhái séi ona umpo mana vanta ano ma sempin ma eriaren umperan nain bantan Tiyarafenu ano evaránen avídantin kasaen ódiven eraven iyáken kama yunan nanten mino. \v 10 Umoyan banta ma erein maen mai vetin aruré asuse iyáké umoyan barano van mi eren mifo séi ma erikheruna mai vetí ankan aunan barantin betimpin bíkano van mi eré uno. \v 11 \x * \xo 10:11 \xt Íbo 23:1; Rev 7:17\x*Téi sipisipirá kamaen dafisin banta uno. Kama yafisin banta anon bei sipisipi vare siren bei aunan ampiádé iyan mino. \v 12 \x * \xo 10:12 \xt Apo 20:29\x*Máan tiyan mifo mana vanta ano ma ída sipisipi afóe ma váken maen béi ída kamaen dafisin moníká ana ma yoriyaren onantin ma afá iyan erintin maen béi sipisipi kayo me karúden karan orivintin afá iyan mano sipisipi kayo vákúden arintin karan oreraen asuse inten mino. \v 13 Para vara seyo, mai vanta ano miyan baran máarái yoriyaren pasen sipisipirá ída yafisin meren karan orinten mino. \p \v 14 Téi sipisipirá kama yafisiríin bantan báké minó tesi sipisipi kayo afová ukhékun betí ankan má téin afová ukhen mino. \v 15 \x * \xo 10:15 \xt Mat 11:27; 1Yn 3:16\x*Tifóe ano ma séin afová íká ma séi ano véin afová ukheruna van mi mai sipisipi kayo aya ono van te saunan ampiádiyá uno. \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Ais 56:8; Isi 34:23\x*Tenti sipisipi kayo vá ano ena yafufin bain mai kayo vá o avían mana yafufin kaurékun ten timen avaya afová uven mana kékasí uvintin mana yafisin manan banten mino. \v 17 \x * \xo 10:17 \xt Fir 2:8-9\x*Téi ma se saunan ampiádaré ma evaráné baranuna mai van mi se Sifóe ano se nan anunu iyan mino. \v 18 Ída mana vanta ano kanaíen tenti saunan do varanten mifo séi sesi sinunu fintéi se saunan ampenté umpo sempin ákona vantíi saunan ma ampiré maé evaráné barantékun mi mai ákona Sifóe ano séin timikhen mino. \p \v 19 Yisasi ma mai vaya kayo siyain má Yutan kayo ano iniren beraran aúban daimen mino. \v 20 Daimen orera iyáken kokhon banta ano semi, “Béimpin namu aunan mi vákan béi óen iyan mifo siretí ankan pará á kasédeyá beni vaya iniya rafono.” \v 21 Máa síkan ena kéká ano semí, “Ma ída namu aunan ma vain bantai vaya ifo kanaisá en ná namu aunan mano auu ma yufúkukháin nain evaránen kama uantanten nafino.” \s1 Yisasi Ma Veyan Nan Tiyarafenu Anin Muno Ma Sein Baya Ino \p \v 22 Maí damú iyonin aúbaná bákan kákan monó tin damú\f * \fr 10:22 \ft Mai monó tin damú maen oon ururen amusin in damusan mi Iburu vayafinté Anuka e siyan mino.\f* Yerusaremí afoká en mino. \v 23 Máan tukhan maí damú Yisasi maen monó dafufin Soromonini Yuséká noren mino. \v 24 Noré íkan Yuta kayoi ánon banta kéká ano véin maman aúban den iyen eúkuven inaemí, “Éi iye uron ná baná tetí ankan éi nan amino iyá tife rafuno. Tiyarafenu ano ma aní ukharé ein banta ma vanteya setin kamaeya sisimeno.” \p \v 25 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Téi fefái siretin tiamikhé umpo siretí ída mumunan iya ono. Minó doran ma Sifóen avíká ma yoriyaruna mai anon tiretin aní iyan mifo \v 26 siretí ankan ída senti sipisipi kéká pinte nan bákeya ída mumunan iya ono. \v 27 Máan tiya ompo senti sipisipi kayo ano sen timen avaya afová ukhá téi vetí ankan afová ukhékun mi sen tínain dakhafé iyan mino. \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Yon 3:16; 6:39\x*Téi ena ena ma ayun para van oriyan ban aunan amirékun ída afeyoran para vantin maen mana vanta ano ída kanaíen tiyan pintena vetin do varanten mino. \v 29 Mai fara vara seyo, se Sifóe anon mai kéká téin timikhan béimpin kákan ákona vákan minó esantakhein mana vanta ano ída kanaíen ben ayan pintena yo varanten mino. \v 30 Para vara seyo, Tifóe rasan manan bá uno.” \p \v 31 Máa síkan Yutan kayoi ánon banta kayo ano véin aruan purono van evaránen onámaná kayo varen mino. \v 32 Máan tiyaimpin Yisasi vetí ankan tiamemí, “Tifóe vaípáken nan kákan aní daná kayo siretin aní iyá umpo mai kayo fintena inte yaná ma variyarúna vará tiretí ankan onámaná tinkamono van iya rafono.” \p \v 33 \x * \xo 10:33 \xt Riv 24:16\x*Máa síkan Yutan kayo ano evaránen béin tiamemí, “Tetí ankan eni kama yoran nara iniré éin onámaná ankamono van iya rauno. Ída ino. Éi varará banta ano ma Tiyarafenui varu variyaona ano véin oyampá bayan tiyan ná mai van mi éin onámaná ankamono van iyá tiféuno.” \p \v 34 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemí, “Tiretí ankani man bayafin Tiyarafenu ano vetin nan ayarafenu kayo an mi yakhaonó tikhen nafino. \rq Íbo 82:6\rq* \m \v 35 Pefá ma Tiyarafenu ano ma vanta kayo van ma ayarafenu ino ma sikharé intin barará banta kayo ano Tiyarafenui vompon dóki fintena vaya ída kanaíen durafurinten mino. \v 36 Máan tukhen mifo Tifóe ano séin iyátintáden mi ma varará tisinta erakhé uno. Erakhéi séi ma Tiyarafenu Anin muno ma siyákuya fará tiretí ankan teyá éi Tiyarafenui varú barano vará iya vae siya rafono. \v 37 Téi ma Sifóeni yorarí ma ída iyákuya mai siretí ankan ída vá tenti vayará mumunan ono. \v 38 \x * \xo 10:38 \xt Yon 14:10-11\x*Téi veni yoraríi iyá umpo siretí ankan ma ída senti vayará mumunan inteya mai séi ma minó doran ma yoriyaruna rasá mumunan ono. Máan ma inteyan tiretí ankan kanaíeya afová inono. Tifóe sempin bá téi Sifóempin bá uno.” \p \v 39 Máa síkan betí ankan béin enádá pákano van íkan béi vetin me ampiren oren mino. \v 40 \x * \xo 10:40 \xt Yon 1:28\x*Máan tíkan Yisasi evaránen Yodení non ekháden Yoni ma fefá banasi monó non péantiyaré ein baru ádé o varen mino. \v 41 O vákan kokhon nanin banta ano véi vaintá eriven temí, “Pura ino Yoni vei vaya ákona ino van ída mana avúavá aníen mifo minó baya ma ma vanta van tiyaré ein mai furan tiyaren mino.” \v 42 Máa siren mai varu ráké kokhon nanin banta ano véinta mumunan en mino. \c 11 \s1 Rasarusini Furin Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 11:1 \xt Ruk 10:38-39\x*Mana Rasarusin ne sin banta vá be ayofi kanan Maria nú Mata nú bá Betaní barurá baréin Rasarusin aí en mino. \v 2 \x * \xo 11:2 \xt Yon 12:3\x*Mai ma ínaimpáké ma kama auna iyain uverifó ma Yisasin arantantá banaren ma ve ánon do fóké ma yo arumin nain nanin mi Maria varéin be aváe Rasarusin aí iyan baren mino. \v 3 Baré íkan míkan anananosan mano Yisasi vaípá baya yan oríkan temí, “Bafan noe, mai ma éi moéke anunu iyaona vanta aí iyan ban mino.” \p \v 4 \x * \xo 11:4 \xt Yon 9:3\x*Mai vaya ma Yisasi iniyáken béi semí, “Mai aí ma vain mai fura sen purin aisa van naino. Tiyarafenu ano vei ákona vanasi aní intin mai finté uaren be anin mano kákan bí barano van mi mai aí pákakhen mino.” \v 5 Yisasi ano Rasarusin má be ayofi kanan Matan nú Marian nú ba san mi moéken anunu ukharen mino. \v 6 Máan tukharé íkan béi ma Rasarusini aí baya ma iniren maen mai ma véi varé ein barurá kan damú bá evaránen baren mino. \v 7 Baré íkan kan damú orivin bei eyo iyampon kayo siamemí, “Erí Yutan barafá evaráné oró tifano.” \p \v 8 Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano véin tiamemí, “Aru soe, sare uron mi Yutan kayo ano éin onámaná ankamono van ein mifo mai varufasá éi evaráne orono van iya fono.” \p \v 9 Máa síkan Yisasi evaránen betí ankan tiamemi, “Tiyan míkan mifo sirantan kan orun kádan (12) auará ídá kakhaken báé iyan nafino. Mana vanta ano ma kará ma nóken ída eyúpóen ankaminten mino. Mai fara va ino, ma varai kakhan oniyan pasen mino. \v 10 Máan tiyaren ma yúdufumpin orinten maen béi eyúpóen ankaminten mino. Mai fara vara seyo, véin ma kakhantan oon ída van mino.” \v 11 Máa siren Yisasi vetí ankan tiamemí, “Tetisi sirona Rasarusi maen aun mi vakhein mai finte mo avoranté uno.” \p \v 12 Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano mai vaya iniren béin evaránen tiamemí, “Bafan noe, véi ma auun bakhá inten evaránen e mantanten mino.” \v 13 Rasarusini furí pákena van mi Yisasi siyákan bei eyo iyampon kayo ano yo inian aun mi vakhan man tino sen mino. \p \v 14 Máan tiyaimpin betí ankan pámanen tiamemí, “Rasarusi fúkái \v 15 siretí ankan mumunan ono van mi iniré béin má mairá ída o varé umpo erí béin o onatifano.” \p \v 16 \x * \xo 11:16 \xt Mak 14:31\x*Máa síkan Tomasi nan ma Didimasin ne siyain mano ena eyo iyampon kayo siamemí, “Erí tetí ankan má oré béin má manafin o furó tifano.” \s1 Yisasi Ma Rasarusin Ayofí Kanan Ará Kusiantan Baya Ma Sein Baya Ino \p \v 17 Yisasi ma Betaní barurá oriven iníkan maen Rasarusin nan pe fúbin masí uran kamí kamí damú orikhen ne sen tiamen mino. \v 18 Betaní baru ráké ma Yerusaremí barurá ma oriyain mai kankanan maerin bákan \v 19 Yutan kayo ano Mata nú Maria nú ayofi ma fúkan bain nan ará kusiantano van e varen mino. \v 20 Mata iníkan maen Yisasi nan eriyan ne síkan béin o onanono van oren mifo Maria maen ifá en mápin baren mino. \v 21 Mata ma Yisasin o oniyáken temí, “Bafan noe, éi mará baréesin te siyofi ída furin nainten mino. \v 22 Máan tukhen mifo saréa yere ma éi mana yana san Tiyarafenu vaípá ma inantesin maen éin amintéí téi afová ukhé uno.” \p \v 23 Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “E ayofi evaránen e mantanten mino.” \p \v 24 \x * \xo 11:24 \xt Yon 6:40\x*Máa síkan Mata véin evaránen tiamemí, “Ínaimpá ma ma vara kípan nain damú ma minó nanin banta ano ma e mantiyantin maen béi e mantantéí mai séi afová ukhé uno.” \p \v 25 Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Evaránen ma e mantan má aunan ma varan má téi umpo sentá ma mumunan uven púkaréin nain mano mai finté evaránen aunan baranten mino. \v 26 Baranten mifo iye anó para váken téintá mumunan inten nafi mai ano ída uron mi furinte mino. Mairá éi mumunan iya fono.” \p \v 27 \x * \xo 11:27 \xt Yon 6:69\x*Máa síkan Mata evaránen béin tiamemí, “Eyo Bafan noe, éi Tiyarafenu Anin báke mai ma ma varafin erinten ne ma sen béi aní ukhá ein bantan baná téi mumunan iyá uno.” \v 28 Mata ma máa siren maen evaránen oren be aunana Marian mo araan aúpá kaúden tiamemí, “Arú ano e váken éin nan ina iyan mino.” \v 29 Máa sein baya ma Maria inen maen ainen e manten Yisasi vaípá oren mino. \v 30 Yisasi ída mai varufin ódikhen mai ma Mata má o fóken baya seintá para varen mino. \v 31 Maria ma ainen e manten barufá aravíkan mai ma véin ará kusiantano van mápin baré ein Yutan kayo ano ma onen maen masíkái mo arunaná barano van mi oriyan mino siren betí ankan béin bákuren oren mino. \p \v 32 Oríkan Maria ma Yisasin o oniyáken béin arantampin o mátimen temí, “Bafan noe, éi mará bano se varé esin te siyofi ída furin nainten mino.” \p \v 33 Máa siren Maria ifí dákan mai ma véin má orikhá ein Yutan kayo ano yere ifí diyaimpin Yisasi onan béin aúpin ákuna ano víken mino. \v 34 Máan tiyáken béi inaemí, “Intefasá béin masí uren nan ban nafino.” \p Síkan “Bafan noe, erive onano,” sen béin tiamen mino. \p \v 35 Máa síkan Yisasi ifí den mino. \p \v 36 Ifí dan maen Yutan kayo ano semí, “Onano. Aúkákéi véin nan anunu ukhen mino.” \p \v 37 \x * \xo 11:37 \xt Yon 9:6-7\x*Máa siyákan manáa ano semí, “Béi auu yufúkukhá ein kayo kama uantan oniyain mifo ma vanta ma ayaintin ída furoren mino.” \s1 Rasarusi Fúkáin Ma Yisasi Ano Orun Avían Mantein Baya Ino \p \v 38 Yisasin arápin evaránen arunaná édaviyaimpin masíká oren mino. Mai masí maen ompin boraádan baré íkan maifin masí uren oyirá onámaná iyádan baren mino. \v 39 Baré íkan Yisasi semí, “Masí oyi ráke onámaná do varano,” síkan maen mai ma fúkein banta ayofi Mata semí, “Bafan noe, kamí kamí damú orikhein aunka inten mino.” \p \v 40 Máa síkan Yisasi semí, “Téi ídá éin tiamerá mumunan ma inteya Tiyarafenui kakhan ákona onan nono sikha rafuno. \v 41 Máa síkan betí ankan masí oyi ráke onámaná do mádan maen Yisasi inarufá kakháben máa semí, “Tifóe oe, éi ma senti simúkin iniyaona van mi susu sé uno. \v 42 Éi ena ena yamú tenti simúkin iniyaonan bái afová ukhé umpo ma ma iyukhein nanin banta ano éin nan mi séin tiantan erikhen mino sen afová iyáken mumunan ino van mi siyá uno.” \p \v 43 Máa siren Yisasi avádóden oovararen temí, “Rasarusi oe, e khuve erano.” \v 44 Máa sen Rasarusin ariyain má davaráe fóké minó bukhafa úkukhein mano e khuáden barufá erákan Yisasi mai nanin banta siamemí, “Davaráe yo utúantá desin orino.”\fig Rasarusi ma masí pinté e mantein mino.|alt="Lazarus coming from the tomb" src="CN01769B.TIF" size="col" ref="Yon 11.42" \fig* \s1 Yisasin Arin Aa Van Ma Yosein Baya Ino \r (Matiu 26:1-5; Maki 14:1-2; Ruku 22:1-2) \p \v 45 \x * \xo 11:45 \xt Yon 7:31\x*Máan tíkan ódaren mai ma Maria má o van arunaná bariyá ein Yutan kayo ano Yisasintá mumunan en oreraen mino. \v 46 \x * \xo 11:46 \xt Ruk 16:31\x*Mumunan iyákan mai finté manáa ano oren mai ma Yisasi varein avúava san mo Farasisi kéká tiamen mino. \p \v 47 Tiamíkan monó ánon banta kéká bá Farasisi kayo vá ano Kanisori kéká aran e átaru uvin betin inaemí, “Ma ma enará ukhein aní danasinta ma uvaren dararen iyain banta amaniná naisá otifante rafuno. \v 48 Tetí ankan ma véin á ékun mai avúavasí ma iyantin minó nanin banta ano véintá mumunan intin maen Romui kamanin mano eriven tetinti kákan monó namun má bara vá máden namu uren asuse inten mino.” \p \v 49 Máa síkan mai aúbanté Kaiafasin ne sin banta mai oranafin monó ánon banta kékái ánon bantai ukharen e manten temí, “Mai ma siyaona vaya siretí ankan ídá afová ukha ono. \v 50 Ída afová ukha ompo minó nanin banta ano o afeyoran nafo mana vanta ano ma vetin nan o furintin mai anan kama inten mino.” \p \v 51 Mai vaya ma Kaiafasi sein mai ída vei ineine finté ten mifo mai oranafin monó ánon banta kékái ánon bantaíi véi ukhen banasi aya ono van ma Yisasi furin nain nan mi sakhanampa vayan Yutan barafin ma vain nanin banta kayofin tiáden mino. \v 52 \x * \xo 11:52 \xt Yon 10:16\x*Mai varafin ma vain nanin banta máa vara siáden naino. Mai ma minó barafá ma Tiyarafenu akhafana ma vain o avían átaru urantin mana kékasí ma inain mai va san mi siáden mino. \p \v 53 \x * \xo 11:53 \xt Yon 5:18\x*Máan tukhan béin ma arintin purin nain aa van maí damúké araíen dosen mino. \v 54 Dosiyákan mai van Yutan kayo avorá non nan Yisasi me ifá en Ifraimí baru ádé kámá barafá bei eyo iyampon kayo vá o varen mino. \p \v 55 O vákan Tiyarafenu ano ma Isareri kéká Avo Uantein Damú ádé iyákan minó pimpáké banasi ano Tiyarafenu avorá avusese ono van Yerusaremí barurá ana óden mino. \v 56 Un báken betí ankan Yisasin nan dosian more mere uvaen monó barurá o átaru uven beraran inaemí, “Tiretí ankan náié té iniya rafono. Béi ma omápin erinten nafino.” \v 57 Máa siren dosiyan maen monó anon banta kéká bá Farasisi kayo vá ano vanasi siamemí, “Yisasi ma onan nona ano vá me sisimirá o fáká tifano.” \c 12 \s1 Kama Auna Iyain Uveri Ma Yisasin Arantantá Banaein Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt Yon 11:1, 43\x*Avo Uantan Damú ma afokáin nain mai yan manápá ifo afápá mana un kádan damú ana ukhan mai ma fúkaréin masí pinte avoran e mantein banta Rasarusini varurá Betaní Yisasi o unen mino. \v 2 \x * \xo 12:2 \xt Ruk 10:40\x*Onóbin Yisasin nan amusin uren ma samádan dunan Mata kuviyákan mai ma Yisasi má ma yunan nan takhó ma mamáden kumanen eúkukhein kayo aúbaná Rasarusin má dere kumantaren mino. \v 3 \x * \xo 12:3 \xt Ruk 7:37-38\x*Kumantan Maria ano mana kama aunka iyain uveri anan aúbanáké ukhein baren me Yisasin arantantá banaren tesé uantáden be ánon do fóké arumiyákan mai namumpin kama aunka ano víken mino. \p \v 4 Máan tiyaimpin mai ma ínaimpáké Yisasin avían namuro ayampin amin nain banta Yudas Iskariotin\f * \fr 12:4 \ft Yudas Iskarioti e ma siyain mai \fq Iskariotí baru ráke vantan \ft ban mino.\f* ne sin mano mai van ída amusin iyáken temí, \v 5 “Kákan moníká bain uveri anan mifo ídá áenasá baré mo sarí uresá mai monípó ona ma i vain kéká ame runo.” \v 6 Béi ma máa sein mai ona i van nanin banta aya onovara sen naino. Béi umoyan bantan báken moní unantá dafisiyan maifinte variyain bákan mi máa sen mino. \p \v 7 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Ma nanin áesin máan tino. Téi ma masípin oronuna maí damúken pétintiyan mino. \v 8 \x * \xo 12:8 \xt Diu 15:11\x*Ona ma i van nanin banta anon tiretin má ena ena vanti van nompo séi ída siretin má ena ena vanté uno.” \s1 Rasarusin Ma Aruan Purono Van Ein Baya Ino \p \v 9 Yutan nanin banta ano iníkan ma Yisasin nan Betaní barurá e van ne sin maen béin má inká mai ma fúkáin ma avían mantakhein banta Rasarusin má onano van oren mino. \v 10 Máan tiyákan monó ánon banta kayo ano Rasarusin dere aruan purono van en mino. \v 11 \x * \xo 12:11 \xt Yon 11:45\x*Mai fara va ino. Yisasi ano ma Rasarusin orun avían mantakhein nan Yutan kayo ano monó ánon banta kéká me ampiriyan Yisasintá mo mumunan iyan mino. \s1 Yisasi Ma Kin An Daven Yerusaremí Ódein Baya Ino \r (Matiu 21:1-11; Maki 11:1‑11; Ruku 19:28-40) \p \v 12 Ená damú Yisasin nan Yerusaremí ereno van ayanafá eriyan ne sin baya ano mai ma Avo Uantan Damú monó teno van Yerusaremí barurá o iyiyá ein nanin bantafin orera íkan inen mino. \v 13 \x * \xo 12:13 \xt Yon 1:49\x*Iniren minó nanin banta ano kefo anaí uaren béin aayana fáke o avirano van oriyan oovararen temi, \q1 “Béin avisá daní ino!\f * \fr 12:13 \ft Iburu vaya finte ‘Osana’ ma sikhein mai ‘avisá daní ino.’\f* \q1 Bafan avíká ma eriyain banta vá avábá uantano! \rq Íbo 118:25-26\rq* \q1 Isarerii kin avisá daní ono!” \p \v 14 Tiyarafenui vompon dóki ano ma sikharé einíen mana ano ída ané kumantaré ein donkin arará Yisasi yosiren mai amaniná kumamen eren mino: \q1 \v 15 “Saioní nanin banta oe, onano mana ano ída ané kumantaré ein donkin arará amaniná tiretíi kin mano kumamen eriyan mifo ída vá akhokho van ono.” \rq Sek 9:9\rq* \m \v 16 \x * \xo 12:16 \xt Yon 2:22\x*Beni eyo iyampon kayo ano amino ukharen mifo Tiyarafenu ano ma Yisasin purin pinte orun avían mantaren kákan bí amiran maen ínaimpákéi vetí ankan afová iyáken bompon dóki ano Yisasin nan mi sikharen mino sen mai avúavá ma afoká ein nan ovaren me inen mino. \p \v 17 Máan tiyákan Rasarusi fúbin masí ukháin ma Yisasi ano aran e manten eran ma ontaré ein nanin banta ano ena nanin banta mo siamin mai vaya ano oreraen mino. \v 18 Mai ma enará ukhein daná ma aní ein baya ma inikhá ein nanin banta anon béin aayana fáke o avirano van oren mino. \v 19 Máan tiyaimpin Farasisi kayo ano veraran ten oreraemí, “Onano minó nanin banta ano ma véin bákuren oriyain mano setisi aaí ída iyan mino.” \s1 Yisasi Ma Vei Furin Baya Sian Amá Ein Baya Ino \p \v 20 Avo Uantan Damú ma vanasi ano Yerusaremí monó teno van ódiyan maen Kiriki kayo vá maifin o varen mino. \v 21 O varen mai kéká ano oren Karirí akhempá ma vain baru Betsaidáke vanta Firipi vaintá oriven inaemí, “Kákan banta oe, Yisasin onátifano van muno.” \v 22 Máa síkan Firipi ano Enduru mo siamíden míkanan mano Yisasin mo siamen mino. \p \v 23 \x * \xo 12:23 \xt Yon 13:31-32; 17:1\x*Tiamíkan Yisasi evaránen békanan tiamemí, “Banta Anin ma kákan bí baran nain maí damú inka afoká en mino. \v 24 \x * \xo 12:24 \xt 1Ko 15:36\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Mana uviti ayun ma varafin ída aravinten maen ída e ampaminten mifo varafin ma orun peran nain manon e ampamaren kokhon aran imádanten mino. \v 25 \x * \xo 12:25 \xt Mat 16:25\x*Máan tukhen mifo mana vanta ano ma vei aunan pákaan ákona iyáintin maen mai o afeyoranten mifo mana vanta ano ma ma varará bei aunan ma ampiyáintin maen beni aunan pákarantin ayun para van oriyan banten mino. \v 26 Mana ano ma senti yorarí ono van téin tínain ná bákurino. Para vara seyo, senti yoran banta ano se ma vanunarái vanten mino. Te Sifóe ano mai ma senti yorarí iyáin nain bantan kákan bí aminten mino.” \s1 Inaru Fáké Mana Oova Ano Ma Yisasin Aví Daní Ein Baya Ino \p \v 27 \x * \xo 12:27 \xt Íbo 6:3; 42:5; Mat 26:38\x*Máa siren Yisasi semí, “Taréa sen tirá ano uman diyá umpo náiesá ten nuno. Tifóe oe, ma uman pinte siya onó tente rafuno. Ída ifo mai ma eriyain uman barano van mi erikharé uno. \v 28 Tifóe oe, e avisá maman kákaní ono” siyain má inaru fáké mana vaya eriyáken temí, “Te siví inka maman kákaní uráké evaráné maman kákaní onté uno.” \v 29 Máa síkan mairá ma iyukhá ein nanin banta ano siyáken aafan kankaré tiyan mino síkan manáa ano enisori anon béin má baya siyan mantino sen mino. \p \v 30 Máa síkan Yisasi semí, “Mai ma ineona vaya mai séin tiyain baya vaino. Ída ino. Tiretin ma ayain baya ino. \v 31 Barará nanin bantai avúavá ma yaimin damú inka afoká ein ma varará ma yafíká ein ánon banta\f * \fr 12:31 \ft Barará ma yafíká ein ánon banta mai Ban Anon mino.\f* Tiyarafenu ano vákúdantin orinten mino. \v 32 \x * \xo 12:32 \xt Yon 3:14\x*Máan tinten mifo ma vara ráke ma séin maman daní urantí maé minó nanin banta o avíádékun téi varunará erinten mino.” \v 33 \x * \xo 12:33 \xt Yon 19:6\x*Yisasi ma mai vaya sein mai veyan ma furin nain avúavá páken nan tiamen mino. \p \v 34 \x * \xo 12:34 \xt Íbo 110:4; Ais 9:7; Dan 7:14\x*Tiamíkan banasi ano semí, “Man bayafin inétifékun Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta ano fara van oriyan banten ne sikhen mifo inté uáké Banta Anin maman daní inte ne siya fono. Banta Anin mai iyé ban nafino.” \p \v 35 \x * \xo 12:35 \xt Yon 8:12\x*Máa síkan Yisasi vetí ankan tiamemí, “Tiretí ankan ma kakhaantan oon mano sító máarái vantin dunin mano siretin maman barará danten mifo vá tiretimpin ma oon báken kakhaan tiyaintasá nono. Títípafin ma oriyain banta ano mai ma véi oriyaípá ída afová ukhen mino. \v 36 \x * \xo 12:36 \xt Efe 5:8\x*Mai oon ma siretin má bain nan ma ákona mumunan inte mae mai oon akhafanaíi inono.” Yisasi ma mai vaya kayo vanasi siamíden maen me onen aúpá oren mino. \s1 Yutan Kayo Ma Yisasintá Ída Mumunan In Avúavú Ma Ákona En Pákakhein Baya Ino \p \v 37 Yisasi ma enará ukhein danasinta ma vanasi avorá aníiyan maen betí ankan ída véintá mumunan iyaren mino. \v 38 Máan ma ein manon sakhanampa vanta Aisaiya ma siádan baré ein bayan mo kanaíen mino: \q1 “Bafan noe, iye anó tetinti vayará mumunan iyan ná \q2 inká intéa kékápin ná Bafan mano vei ayain ákona aní inten nafino.” \rq Ais 53:1\rq* \m \v 39 Para va vanasi ano ída mumunan en naino. Aisaiya ma ena vompompin máa sikhein anará ino: \q1 \v 40 “Tiyarafenu ano vetí ankan auu yufúkuádaren \q2 aráká iyádan \q1 mai van ída kanaíen oniyáken \q2 aúkáké inen \q2 ará baerái ída ayofé uno.” \rq Ais 6:10\rq* \m \v 41 \x * \xo 12:41 \xt Ais 6:1\x*Para va máa sikhan naino. Aisaiya ano Yisasini kakhan ákona ódaren mai van mi siádan baren mino. \v 42 \x * \xo 12:42 \xt Yon 9:22\x*Máan tiyákan maí damú ana kokhon Yutan kayoi ánon banta kéká ano Yisasintá mumunan ukharen mifo Farasisi kayo ano monó átaru namun pinte yo siantan nain nan mi féden betíi mumunan ída sian páman en mino. \v 43 \x * \xo 12:43 \xt Yon 5:44\x*Para va ino, Tiyarafenu ano ma vetin aví daní in nan ída fura anunu ukharen mifo vanasi ano ma vetin aví daní in nan mi moéken anunu ukharen mino. \s1 Yisasintá Ma Mumunan Iyain Kéká Ano Mai Ve Afóentái Mumunan Iyan Mino \p \v 44 Máan tiyákan Yisasi avádóden oovararen temí, “Mana vanta ano ma sentá mumunan iyain mai séintá ana va mumunan iyan naino. Mai ma séin tisintá erikheruna mai Tiyarafenurá deren mumunan iyan mino. \v 45 \x * \xo 12:45 \xt Yon 14:9\x*Máan tiyáken ma séin tonanten maen mai ma séin tisintá erikheruna Tiyarafenu vái oniyan mino. \v 46 Téintá ma mumunan in nain nanin banta ano ída yúdufumpin bano van mi séi ma varará oon an davé erikhé uno. \v 47 \x * \xo 12:47 \xt Yon 3:17\x*Mana vanta ano ma senti vaya iniren ída kamaen dafisin nain nan ída véin daimonté uno. Para vara seyo, vanasi yaimon novara erikhe rauno. Ída ino. Betin aya uré evaráné avirano van mi erikhé uno. \v 48 Erikhé umpo senti vaya ma iniren átakharé iyain kéká ma yaimin nain banta mai van mino. Mai ma vetin tiamiyaruna vaya anon ma vara ma akhení inain damú betin uman aminten mino. \v 49 Para vara seyo, ída sesi ineine finté tiamiyá umpo se Sifóe ano ma sisintáden ma máan ná teno ma sen tisimikharé ein bayan tiamiyá uno. \v 50 Téi afová ukhékun mi véi ma sisimikhein baya ano ayun para van oriyan ban aai aní ukhen mino. Máan tukhái mai vaya vá teno ma siren Tifóe ano ma sisimikhá ein bayan tiamiyá uno.” \c 13 \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Arantan Tesé Uantein Baya Ino \p \v 1 Tiyarafenu ano ma Isareri nanin banta Avo Uantan Damú ádé iyákan Yisasi veyan ma ma vara me ampiren ma ve Afóe vaípá orin nain damu inká afoká en mino sen béi afová en mino. Bei vanasi ma ma varará bain nan anunun iyaren mi véi ma furin nain manon mai anunu maman dákó inten mino. \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Ruk 22:3; Yon 13:27\x*Inúpáké betí ankan kumanten dunan niyákan mai ma Yisasin avían namuro ayampin kaintin ma arin nain banta Saimonin anin Yudas Iskariotin aúpin Ban Ano mano fében ineine amen mino. \v 3 \x * \xo 13:3 \xt Yon 3:35; 16:28\x*Yisasi afová ukhan be Afóe ano minó daná ben ayampin mana amikhan béi Tiyarafenu vaípáké erikhein mai véi evaránen Tiyarafenu vaípá orinten pasen \v 4 dunan nan takhókáké orun mantaaren bei ayá au anamun do yavaman kaúden tauri maman avisafin damen mino. \v 5 Damuren mana yókifin non banaan kaúden bei eyo iyampon kayo arantan tesé uriyan mai ma avisafin damukhá ein taurifó arúantádú en mino. \p \v 6 Máan ten oriyaren Pita vaintá oríkan béi semí, “Bafan noe, pará éi sen tirantan tesé into fono.”\fig Yisasi ma Pitan arantan tesé ein mino.|alt="Jesus washes Peter’s feet" src="cn01800B.tif" size="col" ref="Yon 13.6" \fig* \p \v 7 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Taréa ma séi variyaruna yaná éi ída afová ukha ompo ínaimpái afová inono.” \p \v 8 Máa síkan Pita véin tiamemí, “Téin tirantan ída vá tesé ono,” síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Éin arantan ma ída sesé ékuya mae éi ída kanaíeya senti eyo iyampon ban nono.” \p \v 9 Máa síkan Pita evaránen temí, “Máan ma inte mae ída vá tirantan máa ana sesé iyáke siyan má tínon má dere vá tesé ono.” \p \v 10 \x * \xo 13:10 \xt Yon 6:64, 70-71; 15:3\x*Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Non ma fékein banta ano avusese ukhen mai van ída enádá non peré iyan mifo arantan máan tesé é iyan mino. Tiretí ankan inka avusese ukha ompo ída minó ano avusese ukha ono.” \v 11 Para va máa sen naino. Namuro ayampin ma véin avían kain nain banta Yisasi fe afová ukhen mai van mi minó ano ída avusese ukha ono sen mino. \p \v 12 Yisasi vetí ankan arantan ma sesé uan kíparen bei ayá au anamun maman uren takhoká kumamen máa sen betin inaemí, “Ma ma séi vareruna yanái ana siretí ankan afová ukhe fono. \v 13 Tiretí ankan ma Aru soe Bafan noe ma se séin tariyaona mai furan tiya ono. Para vara seyo, séi siretí ankani Arú bá Bafan mái vá uno. \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Mat 20:28; Ruk 22:27\x*Téi Bafan má Arú bá ma váké arantan tesé uanterunaí e vá ena nanin banta vasá arantan teséin maran ono. \v 15 \x * \xo 13:15 \xt Fir 2:5; Kor 3:13; 1Pi 2:21\x*Téi ma avúavái siretí ankan aní é umpo ma ma sirétintá ma aníeruna mai avúavá ana vá dakhafono. \v 16 \x * \xo 13:16 \xt Mat 10:24\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Doran banta ano ída vei ayafa esantakhan inká baya ma varen orin banta ano ven ma siantein banta ída esantakhen mino. \v 17 Ma ma séi ma siameruna vayai ana inka siretí ankan afová e ompo mai vaya ánain ná kama e vákuriya sin ná maen mi avábá banti van nono. \s1 Yisasi Ma Yudasi Nan Éi Anon Namuro Ayampin Tivían Kain Nono Sen Tian Amá Ein Baya Ino \r (Matiu 26:20-25; Maki 14:17‑21; Ruku 22:21-23) \p \v 18 “Téi ma avían tesinaí ukheruna mai minó kayo vara siya rauno. Tiyarafenui vompon dókifin ma máa sikhá ein mai fura sen afoká inten mino. ‘Téin má ma mana yókifin dunan niyain banta anon ten tínon dasamono van arantan daní iyan mino.’ \rq Íbo 41:9\rq* \p \v 19 \x * \xo 13:19 \xt Yon 14:29; 16:4\x*“Mai yaná ída afoká ukhái saréa siretí ankan tiamiyaruna ínaimpá ma afoká intiya séin nan mai ma Tiyarafenu ano ma aní ukhá ein banta ino seya afová ure mumunan inono. \v 20 \x * \xo 13:20 \xt Mat 10:40\x*Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Tenti vaya ma varen orin nain banta ma kama inteya mai sen má deren kama inono. Téin ma kama inteya mai sen ma sisintá erikheruna Sifóen má deren kama inono.” \p \v 21 Máa sirákan Yisasin ará ano uman deimpin mairá béi semí, “Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Tiretí ankan pinté mana ano sentin namuro ayampin tivían kain nono.” \p \v 22 Máa síkan bei eyo iyampon kayo ano iye nará tiyan nafi siren beraran onan maran uren amino en mino. \v 23 Amino en orera iyákan mana Yisasi ma anunu ukhein mai eyo iyampon mano veni ádé kumantaren mino.\f * \fr 13:23 \ft Yisasi ma anunu ukhein eyo iyampon mai Yoni ino.\f* \v 24 Kumantaré íkan Pita ano ánon póké tiamemí, “Iye anó máan tinté iná tiyan nafi mai véin ina ure ineno.” \p \v 25 Máa síkan mai eyo iyampon mano Yisasin ádé e afánen o súpá uven inaemí, “Bafan noe, éi iyen nará tiya fono.” \p \v 26 Máa sen ina íkan Yisasi evaránen tiamemí, “Dunan anufin ma vereti yaré orun maman amenuna mai vanta ino,” siyáken bereti máden dunan anu yókifin daaren Saimonin anin Yudas Iskariotin amen mino. \v 27 \x * \xo 13:27 \xt Yon 13:2\x*Amikan Yudasi ma mai vereti naran maen Ban Anon mano véin aúpin un periyain má Yisasi véin tiamemi, “Éi ma varano van ineine iyaona yaná aine varano.” \v 28 Yisasi ma mai vaya Yudasin tiamiyákan mai yunan nan takhó akhempá ma kumanen eúkukharé ein kéká ano mai vaya ana ída afová en mino. \v 29 Yudasi vetí ankani moníká dafisin bantan bákan manáa ano ma inein mano véin nan mai ma Avo Uantan Damú ma nan nain dunan ná baranten nafi áa ona ma ída van kayo amino vará Yisasi véin tiamiyan nafi sen beti inikharen mino. \v 30 Máa siyain má Yudasi ma mai vaya iniren ainen e manten dunteimpin barufá araven mino. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Auyen Man Baya Siamein Mino \p \v 31 \x * \xo 13:31 \xt Yon 12:23\x*Yudasi ma e manten barufá aravuvin maen Yisasi semí, “Taréa Vanta Anin mano kákan bí barantin maen Tiyarafenu ano Vanta Anintá kákan bí baranten mino. \v 32 \x * \xo 13:32 \xt Yon 17:5\x*Máan ten ma Tiyarafenu ano kákan bí ma mamaren maen Banta Anin ainen kákan bí aminten mino. \v 33 \x * \xo 13:33 \xt Yon 7:33-34\x*Tikhafana oe, séi sító máarái siretin má barééku mae sireti sen nan dosin nompo Yutan kayo ma siameruna mai vaya anan tiretí ankan tiamiyá uno. Téi ma oronuna varufá tiretí ankan ída kanaíeya orin nono. \p \v 34 \x * \xo 13:34 \xt Yon 15:12, 17; 1Yn 3:23; 2Yn 5\x*Máan tukhein nan mi saréa auyen man bayan tiretin amiyá uno. Téi ma siretin nan ma sinunu iyarunaí ana eya vá ena van anunu ono. \v 35 Ben nan anunuin maran ma esin ma minó nanin banta ano afová uren maen mi siretí ankan nan tenti eyo iyampon kayo ino sinten mino.” \s1 Yisasi Ma Pita Nan Téin Oyan Timin Nono Sein Baya Ino \r (Matiu 26:31-35; Maki 14:27‑31; Ruku 22:31-34) \p \v 36 Máa síkan Saimon Pita ano Yisasin inaemí, “Bafan noe, éi intefasá orinte vae.” \p Síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Téi ma oriyaruna varufá éi saréa ída kanaíeya sivákurin nompo ínaimpákéi orin nono.” \p \v 37 Máa síkan Pita evaránen béin inaemí, “Bafan noe, séi en nan purono van mi útakhé umpo náisá ukhantirá taréa séi ída éin avákurontéku vae.” \p \v 38 Máa síkan Yisasi evaránen temí, “Éi kanaisáeyá téin nan purinté tiya vae. Téi fura siré éin tiamiyá uno. Inuran kúkarópasí iyantin ma kokore ída asíkantiya éi kanú manaú dádá téin nan ída afová ukhé uno sin nono.” \c 14 \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Ará Kusiantan Baya Sein Mino \p \v 1 “Tiretí ankan ída vá kokhon ineine ureya ará uman diya vá bano. Tiyarafenurá ma mumunan ukhan te vá mai sentá bá dere vá mumunan ono. \v 2 Tifóen amápin kokhon karafaran bákái siretí ankani varu mo funtáantano van mi séi oronté umpo ída máan tukharé intí téi ma vaya siretin tiamen nunaren mino. \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Yon 12:26\x*Téi ma siretí ankani varu ma mo funtáádaré maé ovaráné eré tiretin e avirékuya sen má oreya séi ma varuna varurá tireti má o van nono. \v 4 O van nompo séi ma orono van iyaruna mai varufá ma orikhein mai aa inka sireti afová ukha ono.” \s1 Yisasi Maen Be Afóe Vaípá Ma Orikhein Aa Ino \p \v 5 Máa síkan Tomasi véin inaemí, “Bafan noe, setí ankan ída afová ukhé umpo éi intefasá oriya vae. Intesá urerá tetí ankan mai aa afová onte rafuno.” \p \v 6 \x * \xo 14:6 \xt Yon 11:25; Rom 5:1-2\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Téi anan aa váké pura vayai ana váké inká ayun ma fara van oriyan ban aunan mi vá uno. Mana vanta ano ída kanaíeya ena aa sáké oriareya Sifóe vaípá orin nompo séin pinté uaren anan orin nono. \v 7 \x * \xo 14:7 \xt Yon 8:19\x*Tiretí ankan ma séin pura se afová ukharé inteya mai Sifóen má kanaíeya afová inonaren mino. Taréan araí eya Sifóen afová e véin one ono.” \p \v 8 Máa síkan Firipi semí, “Bafan noe, e Afóen aní esí ma onékun mai anan kanaí inten mino.” \p \v 9 \x * \xo 14:9 \xt Yon 12:45; Kor 1:15; Ibu 1:3\x*Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Firipi oe, ayá damúi séi siretí ankan má bákeya ompo éi ídá téin afová ukhe fono. Banasi ano ma séin toniyain mai Sifóen mi oniyan mifo éi fará e Afóen aní ono siya fono. \v 10 \x * \xo 14:10 \xt Yon 12:49\x*Téi Sifóempin bákun inká Tifóe ano séimpin ban ukhen mifo éi ídá mumunan iya fono. Tesi ineine fintesa séi siretí ankan baya siamiya rauno. Ída ino. Sifóe ma sempin bain manon téin pinté uaren mi vei yorarí é iyan mino. \v 11 \x * \xo 14:11 \xt Yon 10:38\x*Tifóe ma sempin bá ma séi véimpin ma varuna mairasá mumunan inompo ída ma mumunan inteya mai ma minó doran ma séi variyáku oniyaona mairasá mumunan ono. \p \v 12 \x * \xo 14:12 \xt Mak 16:19-20\x*“Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Téintá ma mumunan inain mano sen ma yoriyáeruna yoran manáa esantaren doranten mino. Para vara seyo, séi se Sifóe vaípái oronté uno. \v 13 \x * \xo 14:13 \xt Mat 7:7; Yon 15:16\x*Tiretí ankan ma minó dana san ma sen tivíká inantesí maé mai yanasí kasaé uantanté uno. Para vara seyo, ve Anin mano ma mai yorarí inaintá be Afóe ano kákan bí baranten mino. \v 14 Tiretí ankan ma minó dana san ma sen tivíká ma inaesí téi mai yanasí kasaé uantanté uno. \s1 Yisasi Ma Kantá Aunan Tiantantin Eran Nain Nan Ma Iyáantein Baya Ino \p \v 15 \x * \xo 14:15 \xt Yon 15:10; 1Yn 5:3\x*“Tiretí ankan ma sen nan anunu inteya vá minó tenti vaya ánain ná kamaeya vákurono. \v 16 \x * \xo 14:16 \xt Yon 14:26; 15:26; 16:7\x*Bákuriya sirá Tifóen tékun ná ena siretin Ayain amintin ná mai ano siretí ankan má ena ena van oriyan bano. \v 17 \x * \xo 14:17 \xt Yon 16:13\x*Mai Ayain maen pura vaya ana ma sin Aunan mino. Barará nanin banta ano ída kanaíen béin baren onen afová en inten mino. Mai fara vara seyo, siretí ankan má béi vákaya ven afová ukheona siretimpin mi vanten mino. \v 18 Téi ída me ifáékuya aso iyampon an dan nompo siretí ankan baonafá téi erenté uno. \v 19 Titó anantá barará nanin banta ano séin ída enádá tonanten mifo siretí ankan manan ten tonan nono. Téi saunan para vantí bákeya siretí ankan má aunan para vantiya van nono. \v 20 \x * \xo 14:20 \xt Yon 17:21-23\x*Téin ma furin pinte ma sivorantí e mantékuya maí damúi afová inono. Téi Sifóempin bákuya siretí ankan tempin baná téi siretimpin bá uno. \v 21 Tenti man baya ma mana ano ma iniren kamaen mai ánain dakhafin nain mai ano sen nan mi anunu iyan mino. Mana ano ma sen nan anunu intin te Sifóe ano venan anunu intí ten má dere véi nan tinunu uré teyan aní onté uno.” \p \v 22 Máa síkan Yudasi ano Yisasin máa sen inaemí, “Bafan noe, éi intesá eyá tetí ankan mana eyan aní ureyá barará nanin banta ída kanaí e aní inte fono.” (Yudas Iskarioti ena ifo ena eyo iyampon ma manaí ukhein bí dakhein manon inaen mino.) \p \v 23 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Banta ano ma séin nan anunu uren tenti vaya ánain ma kamaen dakhafintin maen Tifóe ano mai vanta van anunu inten mino. Máan tintí berasan mai vanta vá o vá ena ena fara vá oriyá banté uno. \v 24 \x * \xo 14:24 \xt Yon 7:16\x*Téin nan ma ída anunu iyain banta anon tenti vaya ánain ída kamaen dakhafiyan mino. Tenti vaya ma iniyaona mai séin ma sisintá erikheruna Sifóeni vaya ino. \p \v 25 “Téi ma saréa siretí ankan má para varunarái ma yanasinta siamiyá uno. \v 26 Tiamiyá umpo siretí ankan ma ákonaen ayain nain mai Kantá Aunan mino. Téin tivíkái Sifóe ano véin tiantantin eriven tiretin minó daná afova amiren ineine orun mantaantantiyai minó baya ma séi siretí ankan tiamiyáeruna van ovare me ineine inono. \v 27 Téi siretí ankan me afa uré orono van mi ará kusin tiretin ameruna mai anon tiretin má banten mino. Barará nanin banta ano ma amiyainí ukhein ará kusin na séi ame raumpo siretí ankan ída vá ará uman dare akhokho van ono. \p \v 28 \x * \xo 14:28 \xt Yon 20:17\x*Tiretí ankan me ampiré orikharé maé ovaráné erenté uno sé pefái siamékuya inikha ompo séin nan ma fura se anunu iyanteya mai siretí amusin ná ono. Para vara seyo, mai ma séin esantakhein Tifóe vaípái oronté uno. \v 29 \x * \xo 14:29 \xt Yon 13:19\x*Mai yanasinta ída afoká ukhái saréa o útúbé tiamiyaruna ínaimpá ma afoká intiyan mumunan inono. \v 30 Téi ída siretí ankan má ayáká baya senté uno. Mai fara vara seyo, ma varará ma yafíkein ánon banta ano eriyan mino. Béimpin ída mana ákona vain téin ída mana avúavasí me usintanten mino. \v 31 Máan tinten mifo Sifóe ano ma sisimein danasintan téi variyákéi se Sifóen nan ma moéké tinunu iyaruna mai varará nanin banta ano afová ino van muno. Inka ifo erí oró tifano.” \c 15 \s1 Yisasi Fura Sikhein Uvaini Anan Mino. \p \v 1 “Téi fura sikhein uvaini anan\f * \fr 15:1 \ft Uvaini aran ma iriyain mai anan manon iré iyan mifo ída yaa ana ino.\f* mumpo se Sifóe uvaini yunan ana afóe ino. \v 2 \x * \xo 15:2 \xt Mat 3:10\x*Tenti siyan kayo ano ma ída aran iré iyain mai Sifóe ano yo iyákuan karúdaren aran ma iriyain ayan kayon kamaen ayaní uran kokhon aran iré iyan mino. \v 3 Téi ma siamiyaruna vaya ano inka siretin áténa yuren ariké iyákurayan kama ukha ono. \v 4 Tiretí ankan tempin asotú esirá inká téi siretimpin ná asotú ono. Para vara seyo, uvaini ayan mano ma anon kaufin ma ída o auntanten maen mai ano ída kaníen aran iranten mino. Tiretí ankan ma ída sentá e asotú inteya máan mana eya ída aran iran nono.\fig Uvaini aran ma inten mino.|alt="grapevine" src="HK00110B.TIF" size="col" loc="Jhn 15:4" ref="Yon 15.4" \fig* \p \v 5 “Téi uvaini anan mi vákuya siretí ankan uvaini ayan mompo sentá ma súpá intí ma séi ventá túpá onuna anon kokhon aran iranten mifo siretí ankan ma sen ampinteya ída kanaíen mana yanasí inono. \v 6 \x * \xo 15:6 \xt Mat 7:19; 13:42\x*Máan tinten mifo mana vanta ano ma ída sentá ma asotú ukharé intin maen daa ayan ma avaneiní uádantin asa khavintin átaru uren irafin karúdantin ken kaurinten mino. \v 7 Ken kaurinten mifo siretí ankan ma sempin asotú esin ma senti vaya ano ma siretimpin banti mae siretí ma anunu inona yaná ma inantesin mai siretin aminten mino. \v 8 \x * \xo 15:8 \xt Mat 5:16\x*Tenti eyo iyampon kayo anon pura se kokhon aran imádesin mairái Sifóe ano kákan bí baranten mino. \p \v 9 “Tifóe ano ma séin nan anunu iyainíi é téi siretin nan tinunu iyá umpo ena ena vá tiretí ankan tenti sinunu aúpin ná bano. \v 10 \x * \xo 15:10 \xt Yon 14:15; 1Yn 2:5\x*Tiretí ankan ma senti vaya ánain ma kama e yakhafinteya mai senti avábá aúpin mi van nono. Téi ma Sifóeni vaya ánain ma kamaé bakúdé ma veni avábá aúpin barunaíi inono. \v 11 Para va ma vaya siretin tiamiya rauno. Tenti simusin mano siretí ankampin bantin mai amusin mano víkaaren avanino van muno. \v 12 \x * \xo 15:12 \xt Yon 13:34\x*Tenti man baya máan mi ukhen mino. Téi ma siretí ankan nan tinunu iyarunaí e vá ben nan anunuin maran ná ono. \v 13 \x * \xo 15:13 \xt Yon 10:11; 1Yn 3:16\x*Mana ano ma vei arona kayo van ma anunu uaren betí ankan aya ono van ma vei aunan ma ampian kaé iyain mai avúavá anon ena van ma anunuin avúavá esantakhen mino. \v 14 \x * \xo 15:14 \xt Mat 12:50\x*Téi ma siretí ankan tiamerunaí ma inteya mai sen tironan ban nono. \v 15 Para vara seyo, yoran nanin banta ano vei ayafa vanta ano ma variyain daná ída afová ukhé iyan mino. Téi Sifóen pintena ma vareruna vaya inka siretí ankan tiamiráké mai van mi siretí ankan nan téi ída yoran nanin banta e senté umpo se sirona en tenté uno. \v 16 Tiretí ankan ída séin aní ure sivíáden ná bá umpo sireti oreya mo yoresin ayáká ma fara van aran kokhon imádano van mi aní uré tiretin doran amikhé uno. Máan tiyáke ma sen tivíká Tifóe vaípá inantinona yanasinta mai véi kasaen aminten mino. \v 17 \x * \xo 15:17 \xt Yon 13:34\x*Ben avábá in maran ono van mi siretin tiamiyá uno.” \s1 Barará Nanin Banta Ano Ma Eyo Iyampon Kayo Ará Namu Uantan Baya Ino \p \v 18 Máa siren Yisasi evaránen temí, “Barará nanin banta ano ma siretí ankan ma namuroí uantantiya mai van tireti ída vá amino ono. Mai fefá betí ankan téin namuroí ukhá einíi inten mino. \v 19 \x * \xo 15:19 \xt Yon 17:14\x*Tiretí ankan ma ma vara ráke vanta kayo an ma yakhesin maen banasi ano setisi kéká ino siren tiretin nan anunu inten mifo siretí ankan ída ma vara ráke vantan ba ono. Téi ma siretin aní uré ma o avíádéku vaona van mi varará nanin banta ano namuroí uantanten mino. \v 20 \x * \xo 15:20 \xt Yon 13:16\x*Téi ma siretí ankan tiamikháeruna mai vaya vá ovare me ineno. ‘Doran banta ano vei ayafa vanta ída esantakhein mino.’ Betí ankan ma séin namu usintákaren maen máan manan en tiretin má dere namu uantanten mino. Máan tinten mifo senti vaya ánain ma yakhákaren maen mai siretíi vaya ánain deren dakhafinten mino. \v 21 Téi ma sisintá erikheruna Tiyarafenun barará nanin banta ano ída afová ukhen mi séin nare siren tiretin namuroí uantanten mino. \v 22 Téi ma ída erivé baya siamékun maen betí ankan ída umei miyan baranté ein mifo saréa vetí ankani ume ma aúmanin aa ída van mino. \v 23 \x * \xo 15:23 \xt Ruk 10:16\x*Téin ma namuroí iyain nanin banta ano mai Sifóen mái namuroí uantiyan mino. \v 24 Máan tiyan mifo vetin aúbaná ma váké mana vanta ano yoká ein doran ma ída yoriyákun maen umei miyan ída vetí baranten mino. Taréa enará ukhein danasintan téi aní iyákun betí ankan oniyáken mifo se Sifóe má téi má deren para namuroí usintiyan ban mino. \v 25 Mai avúavá ma vetí ankan bariyain manon mai ma vetíi man bayafin ma máa sikhá ein mi kanaíen mino. ‘Ída ana vaintá paran namuroí usintiyan mino.’ \rq Íbo 35:19; 69:4\rq* \p \v 26 \x * \xo 15:26 \xt Yon 14:26\x*Tiretí ankan ma Ákona Uantan Aunan Tifóen má bain téi siantékun tireti vaonafá erinten mino. Pura vaya sin Aunan mi Sifóen má bain eriven maen tenti sivútivá bá doran má me sian amá inten mino. \v 27 Máan tinten mifo siretí ankan masá tenti vaya vá tivútivá basá tian amá ono. Mai fara vara seyo, siretí ankan manon araí in táké ten má báke minó daná afová ukha ono.” \c 16 \p \v 1 “Tiretí ankan ída mumunan ampeno van téi inikhéi siretin ma vaya siamiyá uno. \v 2 \x * \xo 16:2 \xt Mat 24:9; Ruk 6:22; Yon 9:22\x*Para vara seyo, yamú eriyain monó átaru namun pinte siretin do siantiyáken Tiyarafenui kama yorarí iyá uno siren tiretin aruan purinten mino. \v 3 \x * \xo 16:3 \xt Yon 15:21\x*Mai fara va ino, vetí ankan Tifóen má ten má ída afová ukhen mi mai avúavá baranten mino. \v 4 Máan tintéíi séi siretin má ayáká bantéi ma vaya fefá ída siamikharé umpo ínaimpá ma vanta kayo ano ma mai avúavá ma siretin amaniná kaintiya ma vaya ovare me ineno van mi siamiyá uno. \s1 Yisasi Ma Kantá Aunani Yorá Pákena Van Tein Baya Ino \p \v 5 “Téin ma sisintá erikháeruna Sifóe vaípái saréa oronté umpo intefasá oriya fono se ída mana ano ina iyan ná uno. \v 6 Téi ma ma vaya siamiyaruna anon tiretin aúpin arunaná édavuaren ákuna víkiyan mino. \v 7 \x * \xo 16:7 \xt Yon 14:16\x*Uman diyan mifo séi furan tiré tiretí ankan tiamiyá uno. Téi siretí ankan aya ono van mi siretin me ampiré oronté uno. Téi ma ída orékun maen mai siretí ankan ma Ákona Uantan Aunan mano ída kanaíen tiretimpin erinten mifo séi ma orontéi mai véin tiantékun tireti vaípá erinten mino. \v 8 Béi ma eriven maen barará nanin bantai ume vá Tiyarafenui funtákein avúavá bá inká banasii avúavá ma yaimin nain má maman banasii ineinefin kaintin ovaren me iniren afová inten mino. \v 9 Banasi ano ma ída séintá mumunan iyain mai vetíi ume véi anon maman afoká intin onanten mino. \v 10 Béi anon puntákein avúavá maman afoká intin onanten mino. Para vara seyo, séi se Sifóe vaípá ma orivékuya siretí ankan ída evaráne séin tonan nono. \v 11 \x * \xo 16:11 \xt Yon 12:31\x*Béi anon Tiyarafenu ma vanasi yaimin nain avúavá maman afoká inten mino. Para vara seyo, ma vara ma yafíkein ánon banta ma yaimin inka afoká ukhen mino. \p \v 12 \x * \xo 16:12 \xt 1Ko 3:1-2\x*“Téi kokhon baya siretí ankan tiameno van iyá umpo sireti ída kanaíeya saréa inin nono. \v 13 Inin nompo Fura sikhein Aunan ma eriven maen tiretí ankani ineine maman puntarantiya minó baya ma fura sin afová inono. Béi ída vei ineine finté baya sinten mifo mai ma iniran nain baya máan tiamiyáken inká ínaimpá ma afoká ono van iyain danasintan tian amá inten mino. \v 14 Béi ma sen pinte varan nain baya ma siretin timamin nain manon tenti kakhan maman dákó inten mino. \v 15 Minó Tifóen nína yaná ma vain mai sen tinan bái mai van mi senti vaya véi mamaren tiretin tiaminten mino siyá uno. \s1 Eyo Iyampon Kayoi Arunaná Ano Ma Maman Amusin Amin Baya Ino \p \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Yon 14:19\x*Yisasi evaránen temí, “Ádé anantá téin ída sonan nompo ínaimpáké evaráne sító máarái sonan nono.” \p \v 17 Máa síkan beni eyo iyampon kayo finté manáa ano veraran ten oreraemí, “‘Ádé anantái séin ída sonan nompo ínaimpáké evaráne sító máarái sonan nono’ sen ma inká ‘te Sifóe vaípá oronté uno’ ma siyain mai veni ana intesá ukhen nafino.” \v 18 Máa siren betí ankan temí, “‘Titó máara’ se ma siyain bayai ana mai seti ída kanaí é afová iyá tiféuno.” \p \v 19 Máa siren betí ankan Yisasin inaono van iyákan béi fe afová uren betin tiamemí, “Téi ma sé, ‘Ádé anantá tiretí ankan ída sonan nompo ínaimpáké evaráne sító máarái séin tonan nono’ ma sikheruna vará inain maran iya rafono. \v 20 Téi fura siré tiretí ankan tiamiyá uno. Barará nanin banta ano kákan amusin inten mifo siretí ankan kákan ifí diyákeya moéke arunaná baran nono. Máan ma iyantin tiretí ankan ará ano uman danten mifo ínaimpáké mai ano vaéaren kama amusiníi inten mino. \v 21 Anasi ano ma iyampon kain damú ma afoká íkan kákan aí pinté ma iyampon kaúden maen mai aí dana san ída iné iyan mifo auyen iyampon ma afoká uádein nan mi amusin é iyan mino. \v 22 Máan mi ukhantiya saréa siretí ankan ará uman dan nompo séi evaráné tiretí ankan onékun maen tiretin ará ano amusin inten mino. Mana vanta ano ída kanaíen mai amusin do varanten mino. \v 23 \x * \xo 16:23 \xt Mat 7:7\x*Maí damú tiretí ankan ída mana yana san téi vaípá inantin nono. Téi fura siré tiretí ankan tiamé umpo séin tivíká ma mana yana san ma Sifóe vaípá inantesin maen béi kasaen aminten mino. \v 24 Pefá tiretí ankan mana yaná barano van ten tivíka ída inan tikhare ompo saréa ma araíe inantire varesin maen mai amusin mano siretin aúpin kanaíen bíkanten mino. \s1 Yisasi Ma Ma Varai Ákona Esantakhein Baya Ino \p \v 25 “Te Sifóeni vaya kayo ma vaédiyá tiamiyaruna yamú ma afoká intí téi ída ena vá baya vaédiyá tiamenté umpo funtádéi siamenté uno. \v 26 Maí damú ten tivíkái Sifóe vaípá amúkin nono. Tiretini oo vare Tifóe vaípá timúkono vara siya rauno. Ída ino. \v 27 \x * \xo 16:27 \xt Yon 14:21, 23\x*Para vara seyo, séi nan Tiyarafenu vaípákéi erikha ono sireya siretí ankan mano séin tivábá ureya mumunan ukhen nan mai van mi Sifóe ano veyantá tiretin nan anunu iyan mino. \v 28 Téi se Sifóe vaípákéi ma varará erikharéi saréa ma vara me ampiré Tifóe vaípá evaráné oronté uno.” \p \v 29 Máa síkan beni eyo iyampon kayo ano semí, “Taréa éi ída vaya vaéde siya ompo funtádeyai siya ono. \v 30 Minó daná afová ukhen ná tetí ankan ma inikheruna mai mana vanta ano ída éin inaono van inten mino. Máan tukhái éin nan Tiyarafenu vaípákéi erikha ono siré mumunan iyá tiféuno.” \p \v 31 Máa síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Taréa inká mumunan iya rafono. \v 32 \x * \xo 16:32 \xt Mat 26:31, 56\x*Máan tiya ompo yamú ano eriyaren inka e afoká ukhein tiretí ankan mere asuse eya siretíi varufá orera uve seyáká anan meran nompo mai ída seyáká ana vanté uno. Mai fara vara seyo, se Sifóe ano sen má banten mino. \v 33 \x * \xo 16:33 \xt Yon 14:27; Rom 5:1; 1Yn 5:4\x*Tiretí ankan téin má túpá uan ákona uvesin tiretin ará ano kusino van mi séi inikhéi ma vaya siretin tiamiyá uno. Ma varará ma vasin maen minó uman mano siretimpin afoká inten mifo ará kusin masá bano. Para vara seyo, séi ma varai ákona inka esantakhé uno.” \c 17 \s1 Yisasi Ma Veyan Nan Amúkein Baya Ino \p \v 1 Yisasi ma mai vaya kayo siamíden maen béi inarufá kakháben máa sen amúkemí, “Tifóe oe, yamú inka afoká en mifo vá e Anin kákan bí amesin ná inká e Anin mano éin evaránen kákan bí amino. \v 2 Mai fara vara seyo, éi anon minó nanin bantará ma yafisin ákona véin amikha ono. Mai ma véin avían amikheona nanin banta véi anon kanaíen ayun ma fara van oriyan ban aunan aminten mino. \v 3 \x * \xo 17:3 \xt 1Yn 5:20\x*Ayun ma fara van oriyan ban aunan mai máan mi ukhen mino. Mai aunan ma varan nain kayo anon éin nan manan pura sikhein Tiyarafenun ban mino sen afová en mi inká Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta Yisasin nan éi anon tianten nan erikhen ne sinten mino. \v 4 \x * \xo 17:4 \xt Yon 4:34\x*Éi ma sen timeona mai yoran inka yóan kípéi varará nanin bantafin éini kákan bí bá ákona vá aní é uno. \v 5 \x * \xo 17:5 \xt Yon 1:1\x*Tifóe oe, fefá ma ma vara ída afoká ukhá ma kákan bí bá ma váeruna mai kákan bí taréa simiresíen má bano van mi ukhé uno. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Amúkuantein Baya Ino \p \v 6 Barará banta kéká ma éi sen timikhá eona mai kayo éin aví inka siamikhé uno. Betí ankan eni vanta kékái varéiyai séin inka simikhe nan mi vetí ankan eni vaya kamaen dakhafiyan mino. \v 7 Minó daná ma séin timikheona mai en pinté anan erikhan mi vetí inka afová en mino. \v 8 Para vara seyo, mai ma sisimeona vaya máa vetin tiamékun inka afová en mino. E vaípákéi séin nan erikhen mino sen afová iyáken inká en nan mi sen tiantan erikhen mino sen mumunan iyan mino. \v 9 Barará nanin banta aya onovara séi simúkiya raumpo éi ma sen timikheona mai eni kékái vá mai kayo van mi simúkiyá uno. \p \v 10 “Tenti vanasi ma vain mai eni nan bákan inká eni vanasi ma vain mai senti nan ban mino. Máan tukharé iyan minó mai nanin banta éi ovaráne sen timen nan mai anon téin kákan bí timen mino. \v 11 Téi ma vara me ampiré éi vaonafá orivé ída vanté umpo vetí ankan mi ma varará banten mino. Kantasí ukheona Sifóe oe, mai ma séin timikheona ákona fókesá betin dafiseno. Máan tesin ná erasan ma mana varunaí e ná betí ankan mana vá bano. \v 12 \x * \xo 17:12 \xt Yon 6:39; 13:18\x*Téi ma ma kéká bá báké maé éi ma sen timikheona ákona fóké betin dafíkékun bare mino. Minó ano ída afeyoranten mifo eni vompon dóki ano ma sikharé einíi en mana vanta ano anan o afeyoranten mino. \p \v 13 “Máan tintéíi séi ma vetin má para váké maé kokhon bayan tiamiyaréi saréa éi vaonafá ma oriyákun maen mi senti simusin mano vetin aúpin bíkanten mino. \v 14 Eni vaya máa inka vetin tiamikhékun mi ma vara ráke nanin banta ano vetin namuroí uantiyan mino. Para vara seyo, sen an den betí ankan ída ma vara ráke vanta kékái van mino. \v 15 \x * \xo 17:15 \xt Mat 6:13; 2Te 3:3\x*Ma vara rákena vetí ankan do aviran novara inaiya raumpo vetintá dafíbesin Ban Anon mano ída vetin namu ino van mi simúkiyá uno. \v 16 Téi ída ma vara ráke vákun betin má dere sen an den ída ma vara ráke ino. \v 17 Minó ei fura sikhein baya kayo fóké betí ankan afova amesin ná betin aúpin dorantin maman kantasí uven eni kékasí ino van muno. \v 18 \x * \xo 17:18 \xt Yon 20:21\x*Éi ma sen tisinten ná ma varafin ererunaíi é ma kéká tiantékun ma varafin orinten mino. \v 19 Para vara seyo, vetin nan ma sesi minó bukhafa éin amerunaíi en betíi minó bukhafa fura sen éin aminten mino. \s1 Yisasi Ma Mumuman Nanin Banta Amúkuantein Baya Ino \p \v 20 “Tenti eyo iyampon kayo ana aya ono vara simúke rauno vetí ankani vaya ma iniren téintá ma mumunan inain mai kéká bá aya ono van mi simúké uno. \v 21 Téi ma simúkeruna mai minó nanin banta ano ará manafiní uren manafin bano van muno. Éi Sifóe sempin baná ma séi empin barunaíen betí ankan erasampin bantin éin nan mi se nan tiantan erikhen mino siren barará nanin banta ano mumunan inten mino. \v 22 \x * \xo 17:22 \xt Apo 4:32\x*Éi ma kakhan má ákona vá ma séin timikhá eona mai séi vetin ameruna erasan ma sirá manafiní uré manafin barunaíen betí ankan ará manafiní uren manafin banten mino. \v 23 Téi vetí ankan má bákuya éi sen má banái mai avúava san mi vetí ankan ará manafiní uren manafin bantin barará nanin banta ano afová en éin nan mi séin tiantan erikhan mi séin ma anunu iyainíi en mi vetin anunu iyan mino sen afová inten mino. \p \v 24 “Tifóe oe, ma ma sen timikheona nanin banta ano sen ma vanunará bano van mi inikhé uno. Ma vara ma ída afoká ukhaya ma éi sen nan anunu ure ma mai kakhan má ákona vá ma simikhá eona mai kakhan má ákona vá téin ma simikheona kéká ano onano van muno. \p \v 25 “Puntákein Tifóe oe, minó barará nanin banta ano éin ída afová ukhen mifo séi anan éin afová ukhékun mi éi ma sen tisinten ná erikháeruna mai senti eyo iyampon kayo anon afová ukhen mino. \v 26 Éin nan betí ankampin téi inka sian afoká uádákeruna eín nan para sian amáé oriyá bákuya mai ma éi sen tivábá iyaonaí eya vetin avábá esí maé téi vetimpin banté uno.” \c 18 \s1 Yisasini Namuro Kayo Ano Ma Véin Pákein Baya Ino \r (Matiu 26:47-56; Maki 14:43‑50; Ruku 22:47-53) \p \v 1 Yisasi mai vaya siren bei eyo iyampon kayo vá Kidaroní ava e kháden ena ufá ódiaren orifí dunan anafin oferen mino. \v 2 Yisasi kokhon damú bei eyo iyampon kayo vá mai yunan anafin o átaru iyain bákan béin ma namuro kayo ayampin avían amin nain banta Yudasi mairá afová ukharen mino. \v 3 Afová ukharen Yudasi ano aruvin banta kayo vá monó ánon banta kayoi yafisin kéká bá Farasisi kayoi yafisin banta kéká bá avíaran mai kayo ano aruvin danasinta vá oon má uruaran Orifí dunan anafin oren mino. \p \v 4 Oríkan Yisasi ve aurá ma afoká ono van iyain danasinta afová ukhen béi e afánen mai kéká ádé oriven máa sen inaemí, “Tiretí ankan iyen nará dosiya rafono.” \p \v 5 Máa síkan betí ankan evaránen temí, “Nasaretíke vanta Yisasin nan mi yosiyá tiféuno.” \p Síkan Yisasi semí, “Mai séi uno.” Máa siyákan mai ma véin aní intin ma fákan nain banta Yudasi má mairá mantakharen mino. \p \v 6 Betí ankan iníkan ma Yisasi sen, “Mai séi uno,” ma siyain má mai vanta kayo ano e afánen oyampáké oro senten eraven barará ankamen oreraen mino. \p \v 7 Máan tiyain má Yisasi evaránen betí ankan inaemí, “Tiretí ankan iyen nará dosiya rafono.” \p Síkan betí ankan temí, “Nasaretíke vanta Yisasin nan muno.” \p \v 8 Máa síkan Yisasi evaránen temi, “Mai séin bái siretí ankan tiamikhé umpo sen nan ma yosiyanteya mai ma vanta kayo áesin ná orino.” \v 9 \x * \xo 18:9 \xt Yon 6:39; 17:12\x*“Máan ma sein manon pefá ma máa sikhá ein bayan kanaíen mino. “Mai ma séin timikháeona nanin banta finté mana ano ída afeyoranten mino.” \p \v 10 Máa siyain má Pita mana vaenati yákaren orun danúaren monó ánon bantai ánon banta kékái yoran banta Marákusin ne sin ayan kuron pákena átaren do síkaan karúdan barará eraven mino.\fig Marákusin ma átaren evaránen daampantein mino.|alt="Jesus heals ear of high priest’s slave." src="cn01813B.tif" size="col" ref="Yon 18.10" \fig* \p \v 11 \x * \xo 18:11 \xt Mat 26:39\x*Máan tiyain má Yisasi Pitan tiamemí, “Baenati evaráneya veni anamumpin kain orino. Te Sifóe ano ma simikhein non kápi sen nan ída nan novara fono.” \s1 Aanasin Ne Sin Banta Ano Ma Yisasin Inaein Baya Ino \p \v 12 Máan tiyain má aruvin banta kayo vá betí ankani ayafa vá Yutan kayoi kákan monó namuntá ma yafíkein kéká bá ano Yisasin pákaren ayantá ákona anampó damen mino. \v 13 Kaiafasin anan Aanasin ne sin banta vaintá nare vetí ankan ben aviren oren mino. Mai oranafin Kaiafasi monó ánon bantai ánon bantaí ukharen \v 14 \x * \xo 18:14 \xt Yon 11:49-51\x*béi Yutan kayo fefá tiamikharemí, “Minó nanin banta ayaen ma mana vanta ano ma furin nain mai kama inten mino.” \s1 Pita Ano Ma Esé Araí En Yisasi Nan Ída Afová Ukhé Uno Ma Sin Nain Baya Ino \r (Matiu 26:69-70; Maki 14:66‑68; Ruku 22:55-57) \p \v 15 Pitan má ena eyo iyampon má ano Yisasin bákuren oríkan monó ánon banta kékái ánon banta ano mai eyo iyampon afová ukhan pasen áíkan Yisasin avákuren monó anon bantai yafufin óden mino. \v 16 Ódivíkan Pita onará mantakharéin mai ma monó ánon banta kékái ánon banta ano ma afová ukhein eyo iyampon mano onará ma yafisin nanin tiamíkan Pitan áin dafufin éden mino. \v 17 Édiyain má mai ma onará dafisin nanin mano Pitan máa sen inaemí, “Éin má mai vantai eyo iyampon na fono.” Síkan Pita semí, “Ída ino. Téi ída veni eyo iyampon bá uno.” \p \v 18 Dafisin banta kéká bá doran banta kayo vá ano iyon eimpin ira sáden mantakhen kaniyákan Pitan má maifin mantakharen mino. \s1 Monó Ánon Banta Kékái Ánon Banta Ano Ma Yisasi Ina Ein Baya Ino \r (Matiu 26:59-66; Maki 14:55‑64; Ruku 22:66-71) \p \v 19 Mantakhan monó ánon banta kékái ánon banta ano Yisasi ma siyá ein baya kayo vá beni eyo iyampon kayo va san béin inaen mino. \p \v 20 Ina íkan Yisasi evaránen tiamemí, “Téi afokái vanasi vaya siamiyaré uno. Monó átaru namumpin nafi kákan monó namumpin nafi ma Yutan nanin banta átaru uví téi afokái vetí ankan baya siamiyaré umpo ída aúpá tiamiyaré uno. \v 21 Pará éi inaiya fono. Téi ma vaya siamiyá eruna mai vanta kayo vá ina ono. Betí ankan mi mai vaya afová ukhen mino.” \p \v 22 Yisasi máa síkan mana kákan monó namuntá dafisin banta ano mairá mantakharen Yisasin aunápin ankamiyan temí, “Monó ánon banta kékái ánon banta avorá mai inté ein bayá evaráne siamiya fono.” \p \v 23 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Téi ma namu vaya ma siyákeya mai vayai ana sian amá inompo séi ma kama vaya siyákeya éi fará ten tinkamiya fono.” \p \v 24 Máa sirákan mai ma Yisasin ayantá ma ákona anan damukharé ein para vákan Aanasin ne sin banta ano véin tiantan monó ánon banta kékái ánon banta Kaiafasi vaípá aviren oren mino. \s1 Pita Ma Evaránen Yisasin Nan Ída Afová Ukhé Uno Sein Baya Ino \r (Matiu 26:71-75; Maki 14:69‑72; Ruku 22:58-62) \p \v 25 Máan tiyákan Pita irará mantakhen kaniyáin manáa ano véin inaemí, “Éin má beni eyo iyampon nafono.” Síkan béi semí, “Ída ino. Téi ída veni eyo iyampon muno.” \p \v 26 Máa siyain má monó ánon banta kékái ánon bantai yoran banta ma Pita ano ma átaren tíkein bantai kéká pinté mana ano semí, “Éi ven má orifí dunan anafin ban ná onte rafunon té iniyá uno.” \v 27 \x * \xo 18:27 \xt Yon 13:38\x*Máa síkan Pita enádá “ída ino,” siyain má ana kokore asen mino. \s1 Pairotin Avorá Ma Yisasin Kótiantein Baya Ino \r (Matiu 27:1-2, 11-14; Maki 15:1‑5; Ruku 23:1-5) \p \v 28 Kaiafasi ano Yisasin inaen eriyan me kípiyákan do kakhan ákurasí iyain má aruvin banta kéká ano véin do aviren Romú kayoi ánon kamanin amá oren mino. Mai namun ódíkan béin ma namuroí uantiyain Yutan kayo ano maifin ódikharé ékun Tiyarafenu auufen painí eono siren are usintantí mai ma Avo Uantan Omasí ma inain pinte yunan ída nan nae siren maifin ída óden mino. \v 29 Máan siren barufá baré íkan Pairoti ano eraven morun betin inaemí, “Nái anarasá ma vanta kó tian tiya rafono.” \p \v 30 Máa síkan béin evaránen tiamemí, “Béi ída aau vanta varé intí ída véin aviré éi vaonafá eré tifanunaren mino.” \p \v 31 \x * \xo 18:31 \xt Yon 19:6-7\x*Máa síkan Pairoti ano vetin tiamemí, “Béin avire mo siretíi man bayafó puntarano.” \p Síkan Yutan kayo ano evaránen temí, “Teti mano ma vanta aruan purin nan airo ananí ukhein mi vá uno. \v 32 \x * \xo 18:32 \xt Yon 3:14; 12:32-33\x*Máan ma sein manon Yisasi ma veyan purin nain avúava san ma fefá tikharé ein mi fura sen afoká en mino. \p \v 33 Máa síkan Pairoti ano evaránen kamanin amápin ódiven Yisasin aran ódikan máa sen inaemí, “Éi Yutan kayoi Kin nafono.” \p \v 34 Máa síkan Yisasi evaránen béin inaemí, “Éi ei ineine fosá mai vaya siya fo áa ena vanta kayo anó tiamikhayá tiya fono.” \p \v 35 \x * \xo 18:35 \xt Yon 1:11\x*Máa síkan Pairoti ano evaránen béin tiamemí, “Téi Yutan bantá báku vae. Ei kéká bá betíi monó ánon banta kayo vá anon éin avían téi varunará mera va ompo éi nái aaú manten nan nafino.” \p \v 36 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Tenti yafisin ída ma vara rákena van mino. Tenti yafisin ma vara rákena varé intin tenti yoran banta kayo ano kanaíen aruvintin ída mana vanta ano kanaíen Yutan kayo ayampin téin aminté ein mifo senti yafisin mai ena vara fákenan ban mino.” \p \v 37 Máa síkan Pairoti ano véin inaemí, “Mai fura ifo éi mana Kin ná ba vae.” Síkan Yisasi evaránen tiamemí, “Téin nan ma Kin ne seona mai éi furan te ono. Pura sikhein baya sian banasi amin doraríin anarái sinóe ano séin kaen mino. Pura sikhein baya ma iniren mai ánain dakhafin nanin banta anon tenti vaya iné iyan mino.” \s1 Pairoti Ano Ma Yutan Kéká Ayampin Yisasin Amein Baya Ino \r (Matiu 27:15-31; Maki 15:6‑20; Ruku 23:13-25) \p \v 38 Máa síkan Pairoti ano véin inaemí, “Pura sikhein baya mai nái yana safino,” siren evaránen Yutan kayo vaípá aravuven betin tiamemí, “Ma vanta ma kó tiantan aau ída van mino. \v 39 Ída van mifo ena ena oranafin Avo Uantan Damú ma eri mae mana karavusi ma útúantan avúavá afová ukheya sireti ma seona mai vantan karavusi útúdékun oré iyain mifo Yutan kayoi Kin ná útúantantin orino vará iniya rafono.” \p \v 40 Máa síkan betí ankan evaránen oovararen temí, “Ída ino. Mai vanta ída ifo Barabasi ino.” (Barabasi mai kamanin má aruvin duváden banta aruan púká ein banta ino.) \c 19 \s1 Aruvin Banta Kéká Ano Ma Yisasin Máká Máká Ein Baya Ino \r (Matiu 27:27-31; Maki 15:16-20) \p \v 1 Máa sirákan Pairoti ano síkan ayankuní ukhein dafiyó póké Yisasin ankamen mino. \v 2 \x * \xo 19:2 \xt Ruk 23:11\x*Ankamiyákan aruvin banta kéká ano mana ayankun anan máden mai fóké kini kamamó ma einí ukhein uváden ben ánontá afu uantáden mana nararé au anamun máden uanten en mino. \v 3 Máan tuantáden béin máká maáká iyan temí, “Yutan kayoi ákona kin noe, en aví daní iyá tiféuno!” siyáken béin auná ankamen mino. \p \v 4 Máan tiyákan Pairoti ano evaránen barurá aravuven máa sen banasi siamemí, “Béin pinte mana aau ída yoseruna mai van mi véin aviré tireti vaonafá erenté umpo vá afová ono.” \v 5 Máa sírákan Yisasi mai ayankun anan kamamó ma ánontá uantein má nararé au anamun ma uantein má para ukhan ekhuven barufá eravíkan Pairoti ano vanasi siamemí, “Ma mai vanta ifo onano.” \p \v 6 Máan ma siyain má monó ánon banta kéká bá kákan monó namuntá ma yafisiyain kayo vá ano oniyáken oovaraaren temí, “Aruan purono. Aruan purono.” Síkan Pairoti ano vetin tiamemí, “Beni mana aau ída yosé umpo siretí ankan béin e avíde vá tireti yantasá daa unkamádantá arono.” \p \v 7 Máa síkan Yutan kayo ano evaránen temí, “Béi ma siyáken téi Tiyarafenu Anin muno ma sikhein mano mai setisi man bayan durafuntein mai anará béi vá purino.” \p \v 8 Máa síkan Pairoti ano mai vaya iniren moéken akhokho van en mino. \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Mat 27:12\x*Máan turen Yisasin evaránen aviren kamanin amápin un pében béin inaemí, “Éi inte varu fákesa fono.” Síkan Yisasi ída mana vaya evaránen ten mino. \v 10 Máan tiyaimpin Pairoti ano véin inaemí, “Ifá uantan ma orin má inká daa unkamádantá ma aruan purin ákona vá ma sempin bain éi ídá afová ukheyá ída ovaráne sen má baya siya fono.” \p \v 11 \x * \xo 19:11 \xt Yon 10:18; Apo 2:23; Rom 13:1\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Dan Banta ano ma éin ída ákona amikhá inti séin ída kanaíeya maman barará kainonaren mino. Mai fara vara seyo, séin ma en ayampin kaein mai vantai ume ano eni ume esantaren kákani suron ukhen mino.” \p \v 12 \x * \xo 19:12 \xt Ruk 23:2; Apo 17:7\x*Máa síkan Pairoti ano iniren mai ráké Yisasin ma ifá uantantin orin nain aa van dosiyákan Yutan kayo ano oovaraaren temí, “Éi mai vanta ma ifá uantesin ma orintiya mai éi ída Sisan aronan ban nono. Inká mana vanta ano ma veyan nan ma séi kin muno ma sin nain mai ano Sisan mi namuroí uantiyan mino.” \p \v 13 Máa síkan Pairoti ano ma mai vaya iniren maen Yisasin evaránen barufá aviren morúden baya ma yaimin kará aví Onámaná Aa e sikhein karáká kumanen mino. (Aramaiki vaya finté Kabata e siyan mino.) \v 14 Tiyarafenu ano ma Isareri nanin banta Avo Uantein nan ma ovaren me inin omá kákena yunan útain damú bákan bayan aúbaní iyaimpin Pairoti ano Yutan kayo siamemí, “Tiretí ankani kin masi ifo onano.” \p \v 15 Máa síkan betí ankan oovararen temí, “Béin avire orono! Mo yaa unkamádantá aresin purino!” \p Síkan Pairoti ano vetí ankan inaemí, “Tiretíi Kin ná daa unkamádantá arin novarae.” \p Máa síkan monó ánon banta kéká ano evaránen temi, “Tetisi kin ída ena van mifo Sisa veyáká anan ban mino.” \p \v 16 Máa síkan daa unkamádantá Yisasin arino van betin amen mino. \s1 Daa Unkamádantá Ma Yisasin Arein Baya Ino \r (Matiu 27:32-44; Maki 15:21‑32; Ruku 23:26-43) \p Amíkan aruvin banta kéká ano véin aviren oren mino. \v 17 Yisasi vei yaa unkamádan maman afuná uren Ánon Dampa e sikhein dontá oren mino. (Aramaiki vaya finté \it Korikhota\it* e sikhen mino.)\fig Yisasi ma vei yaa unkamádan barein mino.|alt="Jesus carries his own cross" src="cn01833B.tif" size="col" ref="Yon 19.17" \fig* \v 18 Mai yontá moren Yisasin daa unkamádantá aruren inká kan banta vá tefá tefá aren en mino. \v 19 Aruran maen Pairoti ano síkan betí ankan mana vaya máa sen uváden Yisasini yaa unkamádantá ankantaaren mino, “YUTAN KAYOI KIN NASARETÍKE VANTA YISASI INO.” \v 20 Pairoti ano síkan mai vaya Yutan baya finté uvaren Romú baya finté uvaren Kiriki vaya finté uvaren ukharen mino. Yisasin ma yaa unkamádantá arukhein mai Yerusaremí baru ádéi vákan Yutan kayo ano oriven mai vaya yankafiyaren mino. \p \v 21 Máan tiyákan Yutan kayoi monó ánon banta kéká ano máa sen Pairotin me yuvun iyáken temí, “Éi ída Yutan kayoi kin ne sire uvarano. Ma vanta ano sen téi Yutan kayoi kin muno siyaren ne sire uvarano.” \p \v 22 Máa síkan Pairoti ano evaránen temí, “Ída ino. Téi ma uvanteruna vaya mai inká uvanté umpo áesin ná para vano.” \p \v 23 Aruvin banta kayo ano Yisasin daa unkamádantá aruren beni yante vuí daná kamí kamí pintan daíden mana mádú uaran námente au anamun mana en mino. Mai au anamun mana yavaráefó anan amu uran baren mino. \p \v 24 Máan tukheimpin aruvin banta kéká ano semí, “Ma au anamun ída kafasé tifanté umpo kati (satu) siré tifékun esesí ma inain manon baranten mino.” \p Mai avúavá ma vetí ankan barein manon Tiyarafenui vompon dókifin ma máa sikhá ein mi kanaíen mino. \q1 “Betí ankan tenti suí daná daíden baranten mino. \q2 Mamaren betí ankan tenti su anamuntá kati sirákan mi esesí ma ein banta anon baren mino.” \rq Íbo 22:18\rq* \m Máan ma sikhá ein mai avúavá máan aruvin banta kéká ano varen mino. \p \v 25 \x * \xo 19:25 \xt Mat 27:55-56\x*Daa unkamádan ádé ma mantakharé ein kéká mai Yisasin anóen má be aunanan má Maria Koropasin aná bá inká Makdaráke nanin Marian mái mantakharen mino. \v 26 \x * \xo 19:26 \xt Yon 13:23\x*Mantakhan Yisasi ma moéken anunu ukhein eyo iyampon má ano vetin ádé báin Yisasi ve anóen mo oniyan tiamemí, “Anasi oe, mai e anin mino.” \v 27 Máa siren mai eyo iyampon tiamemí, “Mai e anóe ino.” Máa siran maen mai eyo iyampon mano Marian aviren be amápin mo kaúdáken maí damúké araíen béintá dafisiyaren mino. \s1 Yisasi Ma Furein Baya Ino \r (Matiu 27:45-56; Maki 15:33‑41; Ruku 23:44-49) \p \v 28 Taréa anan tenti yoran minó kípen mino sen Yisasi iniyáken Tiyarafenui vompon dókifin ma sikharé ein baya kanaí ino van béi máa semí, “Non nan tiiyá uno.” \rq Íbo 22:15\rq* \m \v 29 \x * \xo 19:29 \xt Íbo 69:21\x*Síkan mana íta uvaini vain kave mairá ádé baré íkan betí ankan manáa mómofen ma einí ukhein daná máden ura yankará damuren mai kavefin daaren orun maman kain Yisasin oorá óden mino. \v 30 Ódikan Yisasi mai uvaini naan onen temí, “Mai inka kípen mino,” siyáken anuran durafuriyan bei aunan ampin orin puren mino. \s1 Mana Aruvin Banta Ano Ma Bankan Póké Yisasin Ayorampin Antarein Baya Ino \p \v 31 \x * \xo 19:31 \xt Diu 21:22-23\x*Avo Uantan Damú mai Sabatirá afoká intéin Sabati rákena yanasinta funtáádano van iyáken Yutan kayoi ánon banta kéká ano iníkan kákan damú ma furin banta kayo au ma yaa unkamádantá ban mai ída kama ukheimpin mai vanta kéká arantan iyarantin ainen púbintin daa unkamádantá kena ainen do varano van betí ankan Pairotin mo inaen mino. \v 32 Ina urákan Pairoti ano kanai ino sin aruvin banta kéká ano oren Yisasin má ma yaa unkamádantá arukharé ein bantá kanan arantan mo iyen mino. \v 33 Iyaren maen betí ankan Yisasi vaintá oriven onákan bei fe fúkeimpin ída veni arantan iyen mino. \v 34 Ída iyákan mana aruvin banta ano vankan póké ayorampin antariyain má nare vá non má ano manádá avanen barará eraven mino. \v 35 \x * \xo 19:35 \xt Yon 21:24\x*Mana vanta ano ve auufó pura sen ontaré ein danái siretí ankan má mumunan ono van mi sian amá en mino. \v 36 Mai yanasinta ma afoká ein mai Tiyarafenui vompon dókifin ma máa sikharé ein mi kanaíen mino. Mai vaya máan mi sikhan mino, “Beni mana yampa ída yurafurinten mino.” \rq Eks 12:46; Nam 9:12; Íbo 34:20\rq* \m \v 37 \x * \xo 19:37 \xt Rev 1:7\x*Máa sikhan inká ena vaya vá Tiyarafenui vompon dókifin máa sikharen mino, “Bankan ma arukhá ein bantan betí ankan onanten mino.” \rq Sek 12:10\rq* \s1 Yisasin Ma On Aimpin Masí Ein Baya Ino \r (Matiu 27:57-61; Maki 15:42‑47; Ruku 23:50-56) \p \v 38 Mai oyampáké Arematiáke vanta Yosepi ano Pairotintá mo inaúdé Yisasin au varano van oren mino. Yosepi véi Yutan kayoi ánon banta ifo mai véi mana Yisasini eyo iyampon mi váken ena ánon banta kayo van péden bei mumunan aúpasí uren baré íkan Pairoti ano kana ifo varano síkan Yisasin au o varen mino. \v 39 \x * \xo 19:39 \xt Yon 3:1-2\x*Yosepi ano mana inuran ma Yisasin o onein banta Nikodimasin má oren mino. Oriyákan daa anu fóké uvantan kama aunka iyain uveri\f * \fr 19:39 \ft Kama aunka iyain uveri mai \fq Mere \ft ino.\f* vá Nikodimasi mamaren oren mino. Mai auna uverii uman teti-foa (34) kiro ino. \v 40 Yosepin nú Nikodimasin nú ano Yisasin au o máden Yutan kayo ano ma furin banta aurá ma variyain avuavasíen kama aunka iyain uveri vanaren kama yavaráe kayofó úken mino. \p \v 41 Mai ma Yisasin daa unkamádantá arukharé ein ádé mana yunan ana vákan maifin auyen masí uádan bákan ída mana vanta kaúan araí ukhan mino. \v 42 Máan tukhan Yutan kayo ano Sabati rákena yanasinta útaen arakhókuin damú ban maen mai masí ádé baré ín Yisasin au yaiyen mai on aimpin mo masíen mino. \c 20 \s1 Yisasi Ma Evaránen E Mantein Baya Ino \r (Matiu 28:1-10; Maki 16:1-8; Ruku 24:1-12) \p \v 1 Santé\f * \fr 20:1 \ft Kiriki vaya finté Santé san mi \fq esé araí in damú \ft se sikhen mino.\f* pe ákura suron Makdaráke nanin Maria ano masíká onano van oriyaren o onákan masí ain oyi rákena onámaná do vaébaé uan kain baren mino. \v 2 Máan tukháin ódaren Maria ovaránen tavaen Pita nú mai ma Yisasi moéken anunu ukharé ein eyo iyampon nú baípá eren me máa sen tiamemí, “Bafani au masí pintena yo ayóken mifo mai véin intefasá kaúken nafi mai séi ída afová ukhé uno.” \p \v 3 Máa síkan Pitan má ena eyo iyampon má ano masí onano van tavaen oren mino. \v 4 Békanan tavaen oríkan mai ena eyo iyampon mano Pitan esanten ayampaen ben nare masíká oren mino. \v 5 Oren o kharemen aimpin onákan kama yavaráe ma Yisasin úkuantákaré ein mana vákan óden mifo véi ída masí aimpin umperen mino. \v 6 Ben oyampáké Pita oren esavéden masí aimpin un pében onákan davaráe kayo ana vákan \v 7 mairá mana ena yavaráe Yisasin ánontá ma úkuantan baré ein mai vanta ano ma yádaren ádun kaeiní ukharen mino. \v 8 Máan tukhan mai ma esé araíen ma masíká orein eyo iyampon má ano masípin un pében mai yanasinta ódaren mumunan en mino. \v 9 \x * \xo 20:9 \xt Apo 2:24-32; 1Ko 15:4\x*Tiyarafenui vompon dókifin ma Yisasin nan púaren evaránen e mantanten ne ma sikhá ein baya vetí ankan ída afová ukharen mino. \v 10 Máan turen mai eyo iyampon kanan mano evaránen barufá oren mino. \s1 Yisasi Ma Mákdaráke Nanin Marian Avorá Dákó Ein Baya Ino \r (Matiu 28:9-10; Maki 16:9-11) \p \v 11 Orivíkan masí ain oyirá Maria mantakhen ifí diyáken masí aimpin mátimen mun onen mino. \v 12 Onákan enisorí kanan mano efanten buí daná uren Yisasin au ma yan bakharé eintá mana ano ánompá kumanin ena ano arantampá kumanin ukharen mino. \p \v 13 Kumantaren míkanan mano Marian inaemí, “Anasi oe, éi fará ifí diya fono.” \p Síkan béi evaránen békanan tiamemí, “Tenti Bafan ma ayóden intefasá kaúken nafi séi ída afová ukhé mai van mi ifí diyá uno.” \p \v 14 \x * \xo 20:14 \xt Ruk 24:16; Yon 21:4\x*Máa siren dovaera senten onákan Yisasi oyampá mantakharen mifo ve nan ída Yisasi ino sen afová en mino. \v 15 Máan tiyákan Yisasi véin inaemí, “Anasi oe, éi fará ifí diyá inká iyen nará dosiya fono.” Síkan dunan anará ma yafisin banta ino sen iniren temí, “Kákan banta oe, éi ma ven au ma vare mo kaurákan nonafá tisimesirá téi o varano.” \p \v 16 Máa síkan mairá Yisasi semí, “Maria oe,” síkan Maria yo vaéan onen Aramaiki vaya finté, “Rabonai oe,” sen aren mino. (Mai “Rabonai” e ma siyain baya Aru sen tiyan mino.) \p \v 17 \x * \xo 20:17 \xt Rom 8:29; Ibu 2:11-12\x*Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Téi ída Sifóe vaípá ódikhé umpo ída vá ten tu fákano. Éi oreya sen tifá tiváeyan mana mo siameno. ‘Te Sifóen má tiretí ankan Afóen má inká tenti Tiyarafenu vá tiretí ankani Ayarafenu vá baípái ódonté uno.’” \p \v 18 Makdaráke nanin Maria ano evaránen oren mo máa sen eyo iyampon kayo siamemí, “Téi inka Bafan oné uno.” Siren Yisasi ma ven tiamein baya máa vetí ankan tiamen mino. \s1 Yisasi Ma Vei Eyo Iyampon Kayo Avorá Ma Afoká Ein Baya Ino \r (Matiu 28:16-20; Maki 16:14‑18; Ruku 24:36-49) \p \v 19 Esé araí in damú áau eraven inúpasí íkan eyo iyampon kayo ano Yutan kayoi ánon banta kéka san péden má ona munkuan ákona uren iyukharé íkan Yisasi vetí aúbaná o mantaven máa sen betí ankan tiamemí, “Tiretí ankan ará ano kusen ná bano.” \v 20 \x * \xo 20:20 \xt Yon 16:22; 1Yn 1:1\x*Máa siren be ayan má ayoran má aníin bei eyo iyampon kayo ano onen mino. Aní uran bei eyo iyampon kayo ano ma vetíi Bafan onein nan kákan amusin en mino. \v 21 Amusin iyákan Yisasi enádá betí ankan tiamemí, “Tiretí ankan ará ano kusen ná bano. Te Sifóe ano ma sen tisintá erikhá erunaíi é téi siretí ankan tianté umpo vá oronó.” \v 22 Máa siyan be aunan pútiádan betí ankan baípá oriyan temí, “Tiretí ankan Kantá Aunan ná barano. \v 23 \x * \xo 20:23 \xt Mat 16:19\x*Tiretí ankan ma ena vanta kayoi ume ma ifá uantesin maen mai ume arúantanten mifo siretí ankan ma ena vanta kayoi ume ma ída ifá uantesin mai kayoi ume fara vanten mino.” \s1 Yisasi Ma Tomasin Avorá Dakó Ein Baya Ino \p \v 24 Yisasi ma vei eyo iyampon kayo vaintá ma o afoká ein inúpá Tomasin nan ma Didimasin ne sen ariyain eyo iyampon mano maifin ída varen mino. \v 25 Máan tukharéin ena eyo iyampon kayo ano véin tiamemí, “Tetí ankan inka Bafan oné uno.” \p Síkan Tomasi evaránen betí ankan tiamemí, “Béin ayampin ma antó arukhá ein afun má ayoran afumpin má ma séi ída seyantá tiyan kaúan onté maé mai séi ída mumunan onté uno.” \p \v 26 Máa siran dan manápá ifo afápá kanú manaú un kádan damú orivíkan Yisasini eyo iyampon kayo ano ona munkuan ákona uren mai namumpin bákan Tomasin má maifin baréin Yisasi vetí aúbaná mantaven máa semí, “Tiretí ankan ará ano kusen ná bano.” \v 27 Máa siren béi Tomasin tiamemí, “Éi eriveya siyan má tiyoran má tifumpin ayan kaúdeya onano. Ída vá anomé iniyákeya mumunan mana vá ono.” \p \v 28 Máa síkan Tomasi evaránen béin tiamemí, “Tenti Bafan Tiyarafenu uron mono.” \p \v 29 \x * \xo 20:29 \xt 1Pi 1:8\x*Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Éi sen tódeyan mumunan iya ompo séin ma ída sonten para ma mumunan iyain nanin banta ano vá amusin ino.” \s1 Ma Vompon Dókii Ana Vaya Ino \p \v 30 Yisasi vei eyo iyampon kayo avorá kokhon enará ukhein aní danasinta afoká ukharen mifo séi ída ma vompon dókifin minó uvaré uno. \v 31 \x * \xo 20:31 \xt Yon 3:15; Rom 1:17; 1Yn 5:13\x*Ída uvaré umpo ma vompon ma séi uvareruna mai Yisasin nan Tiyarafenu ano ma aní ukharé ein banta ino seya inká béi Tiyarafenu Anin mino se ureya véintá mumunan ono van mi uvaré uno. Béintá ma mumunan inona ano fara van oriyan ban aunan baran nono. \c 21 \s1 Yisasi Ma Yan Manápá Ifo Afápá Kan Un Kádan Eyo Iyampon Kayo Avorá Ma Afoká Ein Baya Ino \p \v 1 Ínaimpáké Yisasi Kariri non akharun\f * \fr 21:1 \ft Karirí noni ena ví mai Taiberiasí ino.\f* akhempá bei eyo iyampon kayo vaintá enádá afokáen mino. Mai máan mi en béi afoká en mino. \v 2 Saimon Pitan má Tomasin nan ma Didimasin ne siyain má Kariri varafin Kaná baru ráke vanta Natanierin má Sebetin anin kan má ena kankanan eyo iyampon má ano manafin iyukharen mino. \v 3 \x * \xo 21:3 \xt Ruk 5:4-7\x*Íyukharéin Pita máa sen betí ankan tiamemí, “Noyana arono van oriyá uno.” Síkan betí ankan temí, “Tetin má orinton muno.” Siren minó ano mana votifin un kumamen oren mifo mai inuran betí ankan ída mana noyana aren mino. \p \v 4 Máan tiyákan do kakhiyain má Yisasi non akhempá e mantakhan bei eyo iyampon kayo ano véin ída oman afová en mino. \p \v 5 Máan tiyákan Yisasi oovararen temí, “Tirona kayo oe, ídá manáa noyana arukhe rafono.” \p Síkan betí ankan evaránen tiamemí, “Ída ino.” \p \v 6 Máa síkan betin tiamemí, “Ayan kuron pákena mai voti akhempá base karúdaresin manáa noyana ferantiya varano.” Síkan betí ankan base maman karúdan aravuvin kokhon noyana víkavin betí ankan ída kanaíen mai vase orun darifaan botifin kaoren en mino. \p \v 7 \x * \xo 21:7 \xt Mat 14:29; Yon 13:23\x*Máan tiyákan Yisasi ma moéken anunu ukharé ein eyo iyampon mano Pitan tiamemí, “Bafan mantino.” Síkan Pita au anamun davamádaken doriyaren iníkan “Bafan mantino” siyain má béi ainen au anamun e maman uren nompin káusiven ayan nakhosá den akhempá oren mino. \v 8 Mai ráké ma akhempá orin ída nentá baren mifo nainti (90) mita máan bákan manáa eyo iyampon kayo ano mai votifin para váken basefin ma noyana víkakhein darifen oriyaren mino. \v 9 Betí ankan ma non akhempá oriven onan maen ira kiyákan maifin manáa noyana iyó uran bákan mai akhempá bereti kayo vá baren mino. \p \v 10 Bákan mairá Yisasi máa sen betí ankan tiamemí, “Taréa ma fákeona noyana kayo finte manáa vare ereno.” \p \v 11 \x * \xo 21:11 \xt Ruk 5:6\x*Máa siyain má Saimon Pita votifin káusen ódiven base un darifen eyurá meren mino. Mai vasefin ma kákan noyana fékaré ein mai mana antareti ifo fifti-tri (153) noyan nan baren mifo ída mai vase yáken mino. \v 12 Máan turákan Yisasi vetin tiamemí, “Erive yunan nano.” Síkan eyo iyampon kayo ano afová en béi Bafan mino siren béin inain nan péden mana ano éi iyé fono sen ída inaen mino. \v 13 Máan tiyákan Yisasi mairá oriven bereti vá noyana vá maman betí ankan amen mino. \v 14 \x * \xo 21:14 \xt Yon 20:19, 26\x*Yisasi ma furin pinté e mantaven ma vei eyo iyampon kayo avorá afoká ein mai ma anon kanú manaú dádasí en mino. \s1 Pitan Nan Ma Yisasi Ano Séin Nan Anunu Iya Fono Sein Baya Ino \p \v 15 Betí ankan ma yunan narákan Yisasi Pitan inaemí, “Yonin anin Saimoni oe, éi ma sen nan anunu iyaona ano ma vanta kayo ma sen nan anunu iyain mai esantakhen nafino.” \p Máa síkan Pita semí, “Eyo Bafan noe, éi afová ukha ono. Téi en nan tinunu ukhé uno.” \p Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Máan ma sinteya mai senti sipisipi arará kayo vá dunan amisintano.” \p \v 16 \x * \xo 21:16 \xt Apo 20:28\x*Máa siren Yisasi evaránen Pitan inaemí, “Yonin anin Saimoni oe, éi sen nan anunu ukhe fono.” \p Síkan Pita semí, “Eyo Bafan noe, éi afová ukha ono. Téi en nan tinunu ukhé uno.” \p Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Tenti sipisipi kayorasá dafítintano.” \p \v 17 Máa siren evaránen Yisasi kanú manaú dádasí en Pitan inaemí, “Yonin anin Saimoni oe, éi sen nan anunu ukhe fono.” \p Síkan kanú manaú dádasí en ma Yisasi inaiyain nan Pita anomé iniyáken temí, “Bafan noe, éi minó daná afová ukha ompo séi en nan tinunu ukhé uno.” \p Máa síkan Yisasi véin tiamemí, “Tenti sipisipi kayo vá dunan amisintano. \v 18 Téi fura siré éin tiamiyá uno. Éi fumara ma vákeyai eyantá amú anan damure mae eyan ma orono seonafá oriya ompo éi ma afovaí uveya ayan kanan daní uresin ena vanta anon amú anan damuantáden éi ída orono sikhanona varufá aviren orinten mino.” \p \v 19 \x * \xo 21:19 \xt Mat 16:24-25; 2Pi 1:14\x*Pita inte avúavá puririsá intin ná Tiyarafenu ano kákan bí baranten nafi mai véi afová ino van mi Yisasi ma vaya sen mino. Máa siren Yisasi semí, “Téin tivákurono.” \p \v 20 \x * \xo 21:20 \xt Yon 13:23-25\x*Pita yo vaében onákan mai ma Yisasi moéken anunu ukhein eyo iyampon mano vékanan oyampá avákuren eren mino. Dunan ma nein inuran ma Yisasin má o súpá uven ma “Bafan noe, iye anó éin namuro ayampin kaintéi vae” ma sein mai vanta ino. \v 21 Pita ma véin ódaren Yisasin inaen temí, “Bafan noe, ma vanta vá intesá inten nafino.” \p \v 22 Máa síkan Yisasi evaránen béin tiamemí, “Béi fara vantí téi ovaráné ereno van inikhé umpo mai ano éin intesá intéi vae. Téin mana sivákurono.” \v 23 Mai eyo iyampon ída furinten mino ma sein baya ano mumunan nanin banta vaípá oreraen mifo Yisasi véin nan ída furinte ne vaya ída sen mino. “Béi fara vantí téi ovaráné ereno van inikhé umpo mai ano éin intesá intéi vae.” Máan manan béi sikhen mino. \s1 Kípan Baya Ino \p \v 24 \x * \xo 21:24 \xt Yon 19:35\x*Mai eyo iyampon mano anan mai yanasinta van tian afoká uren ma vompon uvamá den mino. Mai ma véi ma sian afoká ein baya mai setí ankan afová ukhé tifékun mai fura vaya uron mino. \p \v 25 \x * \xo 21:25 \xt Yon 20:30\x*Yisasi ma minó avúavá bariyá ein mai kokhon ban mifo séi ma iniyaruna mana mana yanái vompon dóki uvaman kaúdú kaúdú ono sen báintin mai vompon dóki kayo ma kain afokhan ma varará ída kanaí inté ein mino.