\id HEB - Agarabi NT [agd] (Papua New Guinea) -2011 bd \h Iburu \toc1 IBURU KEKÁ MA UVAMAN AMEIN BOMPON MINO \toc2 Iburu \toc3 Ibu \mt1 IBURU KEKÁ MA UVAMAN AMEIN BOMPON MINO \mt2 (Iburu) \imt1 Iburu Vompon Ma Uvanteí Pákenai Afova Vaya Ino \is1 Ma vompon ma uvantein banta ino. \io1 Ída mana ano afová ukhen mino. Ma vompon ma uvantein banta maen Timotin arona váken Tiyarafenui Feyante Vompon Dóki Kayo afová ukhein manon uvanten mino. \is1 Uvarein orana ino. \io1 Yutan kayo vá Romú kamanin mái aruvin ída araí ukhan AD sikisti-faipi (65) fin mi uvanten mino. Yutan kékái aruvin ma AD sikisti-sikisi (66) ráké seventi-tari (73) rá ma mo kípein aruvin ída araí ukhan inká Yerusaremí kákan baru vá dere ída aren taren ira saman kaúkan mi ma vompon uvanten mino. \is1 Ma vompon ma uvantein baru ino. \io1 Romú barurá ino sen iniyan mifo o siádan baya ano siyáken Itarí barafin ne sikhen mino. (Iburu 13:24 fin ná onano.) \is1 Ma vompon ma uvaman amikhein kéká ino. \io1 Yutan kéká pinté ma sanáa ano Yisasintá monó tiyan mumunan iyákan ma Iburu kéká ino siyan ma vompon uvaran banta ano afová ukhan ma mana akhempá baré ein kayon uvaman amikhen mino. Mai kayo van Yerusaremí baren ne sen iniyan mifo manáa ano siyáken Areksandriá se sen Korini se sen Efesasi se sen inká Romu se sen iyan mino. Esé araí in táké Karaisintá mumunan nan betin aren asen iyákan mai ma araí in táké ma ákonaen eriyá ein avúavá me ampiren Yutan kayoi ara ara kampun afova ánain bákurirí iyaimpin mi ma vompon uvaman amen mino. \is1 Nái ana vará ma vompon uvanten nafino. \io1 Yutan anan pinté ma Yisasintá monó tiyan mumunan iyain kékái aní iyáken Yisasini ákona anon man baya vá sakhanampa kéká bái vaya vá esantakhen ne sen aní iyáken mi sian amá ukhen mino. \c 1 \s1 Tiyarafenu Anin Mano Ma Enisori Kayo Esantakhein Baya Ino \p \v 1 Pefá Tiyarafenu ano kokhon dádái ara ara aa sáké uaren mi sakhanampa vanta kayo oo ráké tetin tinafu siráon baya siamikharen mino. \v 2 \x * \xo 1:2 \xt Yon 1:3\x*Máan tukhan mifo ma vara kípan damú ádesí iyan mi ve Anin pinté uaren tétin tisimikhen mino. Tiyarafenu ano ve anin pinté uaren bara vá inaru vá inká minó danasinta vá uváden béin iyáantákaren mi minó bei yanasinta mai iyampon amikhen mino. \v 3 \x * \xo 1:3 \xt Yon 14:9; Kor 1:20; Ibu 8:1\x*Máan tukhan mai iyampon mano Tiyarafenui kakhan aúpin mi váken minó béi ma variyain avúavá máan aní iyan mino. Bei ákona vaya fókéi ma varafin ma vain danasinta ákona uanté iyan mino. Tetinti ume sesé uré avusese usintano van ma e fúaren mantaven mai oyampákéi ve afóen ayan kurompá ma vain Kin karáká inarufá un kumamen kákan bí baren mino. \v 4 \x * \xo 1:4 \xt Fir 2:9\x*Máan ma ein avúavá anon aníen mi ve Anin manon enisori kayo esantakhan betí ankan ben aránaópái van mino. Mai ma Tiyarafenu ano enisori kayo esantakhe ne siren amikhá ein bí an den enisori kayo aví esantakhen mino. \p \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Apo 13:33\x*Mai van mi Tiyarafenu ano Yisas Karaisin nan ma máa sikharé ein baya mai ída mana enisori van tikhen mino. \q1 “Éi sen tanin baná \q2 taréa en afóení é uno,” \rq Íbo 2:7\rq* \m Inká Tiyarafenu ano evaránen máa sikhen mino. \q1 “Téi ven afóení ékun \q2 inká béi sen taniní inten mino.” \rq 2Sa 7:14; 1Kr 17:13\rq* \m \v 6 \x * \xo 1:6 \xt Rom 8:29\x*Máa sikharen Tiyarafenu ano ve anin eséke iyampon ma aviren barará nanin banta ma me amusin amiren maen evaránen máa sen mino. \q1 “Áesin ná Tiyarafenui enisori kayo ano véintá ana vá monó tino.” \rq Diu 32:43\rq* \m \v 7 Mai van mi Tiyarafenu ano vei enisori kayo van máan mi sikhen mino, \q1 “Uva an den \q2 inká ira anamuná ma ein an den ukhen mino.” \rq Íbo 104:4\rq* \m \v 8 Máan té iyan mifo ve Anin máan mi sen tiamen mino, \q1 “Tiyarafenu oe, eni yafisin ákona ano fara van oriyan banten mino. \q2 Eni funtákein avúavá anon banasirá kama yafisirí inten mino. \q1 \v 9 Funtákein avúava san manan éi anunu ureyan namu avúava san afon karíen nan, \q2 Mai van mi Séi eni Ayarafenun báké éin avídéi ena kheká esantaré dan uron kaúdé \q2 amusin uverifó en ánompin bana é uno.” \rq Íbo 45:6-7\rq*\fig Ánontá ma uveri vana iyain mino.|alt="anointing with oil" src="C041.tif" size="col" ref="HEB 1.9" \fig* \m \v 10 Inká evaránen máa sikhen mí, \q1 “Bafan noe, esé araíintá ma ma vara uvarano van inikharé eona, \q2 mai ayontá ma vain danasinta en ayan afun mi van mino. \q1 \v 11 Mai yanasinta ano o khípanten mifo éi fara va oriya van nono. \q2 Mai yanasinta ano feyante vuí daná ma kafá kafá einíi inten mino. \q1 \v 12 Peyante vuí daná ma yádá einíi eyan mai yanasinta yádain nono. \q2 Mai yanasinta ano feyante vuí daná ma kafá kafá einíi inten mifo \q1 éi mai ma vanonará para váke \q2 ída ayokhuviní inono.” \rq Íbo 102:25-27\rq* \m \v 13 Tiyarafenu ano ída mana enisori van be anin nan ma máa seiní ukhen mino, \q1 “Ten tiyan kurompá kumantesirá \q2 eni namuro kayo maman bararasí uré \q2 en arantan kain karasí uantano.” \rq Íbo 110:1\rq* \m \v 14 \x * \xo 1:14 \xt Íbo 34:7; 91:11\x*Máa sikhen mifo enisori kayo mai yoran banta máan ban mino. Tiyarafenu ano ma evaránen aviran nain kékáká ma yafíken aya inain aunan kayon bákan mi siantan erikhen mino. \c 2 \s1 Kama Vaya Ma Oyan Amiyaren Ma Uman Baran Nain Baya Ino \p \v 1 Máan tukhein nan mi setí ankan ma mumunan iyá tiferuna me ampen nampo mai ma funtákein baya ma sisimí iné tiferuna rasá dafían ákona ó tifano. \v 2 \x * \xo 2:2 \xt Kar 3:19\x*Para vara seyo, Tiyarafenu ano ma enisori kayo oo ráké uaren ma sikhá ein mai fura vaya kayon bákan banasi ano ma mai vaya átakharé uren ída yakhafein kéká ano uman bariyaren mino. \v 3 \x * \xo 2:3 \xt Ibu 10:29; 12:25\x*Máan tiyaréin mi setin ma evaránen tiviran baya ma Bafan mano sian dákó uran ma inikhá ein kéká anon puran tino sen tetin tisimiyan mino. Mai ma setin ma evaránen tivíkein baya ma átakharé onté mai intesá uré karan oró tifante rafuno. \v 4 \x * \xo 2:4 \xt Mak 16:20; 1Ko 12:4, 11\x*Tiyarafenu ano enará ukhein avúavá bá inká aní daná kayo vá pói aní iyáken maen inká bei anunu fintéi Kantá Aunan amusin amídú ukhen mino. \s1 Yisasi Ma Uman Baren Purein Manon Ma Setin Evaránen Tivíkein Baya Ino \p \v 5 Mai ma ínaimpá erin nain bara van ma siyá tiferunará enisori kayo ano ída yafisinten mino. \v 6 Máan tinten mifo Tiyarafenui bompon dókifin máa sikhen mino. \q1 “Inte anarasá banasi van iniya vákeya, \q2 inká pará banasirá dafisiyá ba fono. \q1 \v 7 Manáarái véin maman enisori kayo aránaópá denan baré iyan, \q2 kákan bí bá kakhan má póké béin kamamosí uantádeya, \q2 \v 8 minó daná ben aránaópá kae ono.” \rq Íbo 8:4-6\rq* \m Tiyarafenu ano minó daná maman ben aránaópá kaúdan beni yafisin akhempá mana yaná ano ída van mifo saréa ma oné tifékun maen mai yanasinta ano ven aránaópá ída van mino. \v 9 \x * \xo 2:9 \xt Fir 2:8-9\x*Máan tukhen mifo Yisasin ma maman enisori kayo aránaópá dan ma manáa rá baré íkan ma Tiyarafenu ano kákan bí bá kakhan má pó ma véin kini kamamosí uantákein mi oniyá tiféuno. Mai fara va ino. Tiyarafenui sarisari áupin mi Yisas Karaisi ano ma vara ráke nanin bantai ara ara uman baren púbin mino. \p \v 10 Mai ma minó daná uváden maman dan ma kamaen doriyain Tiyarafenu ano funtákein avúavá baren mi kokhon nanin banta avíden béi ma kákan bí manteiníen betin amen mino. Yisasin ma uman bareintái Tiyarafenu ano vanasi aya uren evaránen avían kakhantá kaen mino. \v 11 \x * \xo 2:11 \xt Mat 25:40\x*Máan tukhein nan mi Yisas Karaisin má inká mai ma maman kantasí uantákein kéká bá Afóe mai mana anan ban mino. Mai ana van mi Yisas Karaisi ída ayave van inton kasaen te sun tifá kayo ino sen ariyan mino. \v 12 Mai van mi Tiyarafenui vompon dókifin béi máa sikhen mino. \q1 Te sun tifá tiváeyan avorá eni kákan bí tian dákó onté uno, \q2 monó nanin banta avorá í diyáké en aví daní onté uno.” \rq Íbo 22:22\rq* \m \v 13 Máa siren evaránen temí, \q1 Tiyarafenurá anan tesi inin kaonté uno,” \rq Ais 8:17\rq* \m siren evaránen temí, \q1 “Tiyarafenu ano ma simein iyampon kayo vá masi vá uno.” \rq Ais 8:18\rq* \s1 Yisasini Furin Mano Ma Ban Anoni Ákona Maman Bararasí Ukhein Baya Ino \p \v 14 \x * \xo 2:14 \xt 1Yn 3:8; Rev 12:10\x*Tiyarafenu akhafana mai amasi vá nare vápói uvantein pasen Yisas Karaisi yere mai avúavápin mi yorun afoká uven mai vukhafa vái varen mino. Barará banta an daven ma véi furein manon purini ákona ma fákakhá ein Ban Anoni ákona maman bararasíen mino.\fig Yisasi ma yaa unkamádantá arin purein mino.|alt="Jesus on the cross" src="LB00324B.TIF" size="col" ref="Ibu 2.14" \fig* \v 15 Yisas Karaisi ma mai avúavásí ein manon mai ma furini akhokho ano ma vanasi yamuádan báken ma veni miyan ída varan doran nanin bantaí ma ukharé ein mi útúanten mino. \v 16 Para vara seyo, enisori kayo aya ono vara véi eren naifo, Abaraamun anavasin aya ono van mi erikhá mai afová ukhé tiféuno. \v 17 Máan ma ein manon tetin maman be aun afasí uren mi Tiyarafenu avorá tarisari vá puntákein monó ánon banta kékái ánon bantaí uven béin íkun uan amintin banasii ume ampiantanten mino. \v 18 Akhenókain uman béi varen afová ukhein pasen mai uman ma varan nain kéká kasaen aya inten mino. \c 3 \s1 Yisasi Ma Mosesin Esantakhein Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 3:1 \xt Nam 12:7; Ibu 4:14; 7:26\x*Máan tukhein nará kantasí ukheona sifá tiváeyan má tiyó má bá ano ma inarufá orono van iyaona kéká ano vá ineno. Tiyarafenui vaya varen orin banta Yisasi ma monó ánon banta kayoi ánon bantaí ukhen mino ma siyáeruna vará ineno. \v 2 Mai fara vara seyo, Mosesi ma Tiyarafenu oo yaiyen puntáken beni vanasirá dafíká ein an mi yen Karaisi ano mai ma véin aní uren tiantan erikhá ein Tiyarafenu oo yaiyen puntáden doren mino. \v 3 Mana vanta ano ma kama ukhein namun uváden maen mai vanta anon kákan bí baré iyan mifo mai namun mano ída kákan bí baré iyan mino. Máan manan en mi Yisasi anon Mosesin esantaren kákan bí baren mino. \v 4 Mai fara vara seyo, mana mana namun ma vain mai mana mana vanta anon uvanten mifo Tiyarafenu anon minó danasinta uvanten mino. \p \v 5 \x * \xo 3:5 \xt Nam 12:7; Diu 18:15-19\x*Mosesi ano Tiyarafenui yoran bantaí ukhen mi véin oo yaiyen puntáden beni vanasirá dafíken maen inká ínaimpáké ma Tiyarafenu ano fura vaya ma maman dákó inain avúavái aman manon an mi yakharen mino. \v 6 Máan tiyaren mifo Tiyarafenun Anin Yisas Karaisi anon ben oo yaiyen puntáden báken ben amáká dafíken mino. Máan tukhái mai ma Karaisi ano e siviran nain nan ma simusin iyáké ákonaé ave ukhé tiferuna kéká ano ven amá an mi yakhé tiféuno. \s1 Ída Ma Ará Baeran Nain Kéká Ano Ma Uman Baran Nain Nan Ma Amaan Baya Sein Mino \p \v 7 Máan tukhein nan mi Kantá Aunan mano máa siyan mino, \q1 Taréa vá beni vaya ineno. \q1 \v 8 \x * \xo 3:8 \xt Eks 17:7; Nam 20:2-5\x*Mai ma kámá barafá ma vanasi ano Tiyarafenui vaya átakharé uren, \q2 béin akhenóka uan oniyá ein an deya ída vá tiretíi ará pákaan ákona ono. \q1 \v 9 Tiretí ankan anáuyan mai foti (40) oranarái enará ukhein daná aní ékun oniyáken mifo \q2 séin akhenóka uan oniyaren mino. \q1 \v 10 Máan tiyaimpin betin nan tiran nan uantádé máa sé uno, \q1 ‘Minó damú téi ma siameruna vaya me oyan amiren maen \q2 ída sen too yaiyiyan mino.’ \q1 \v 11 \x * \xo 3:11 \xt Nam 14:21-23\x*Máa siré tiran má ákona vayafó máa sé uno. \q2 ‘Betí ankan mai séi ma sivíkiyaruna varufin ída uron mi orinten mino.’” \rq Íbo 95:7-11\rq* \p \v 12 Máa seruna ifo mumunan tiyofi sifá tiváeyan noe, máan tiyare mana ano aúkáké ída mumunan esin mai avúavá ano siretí ankan aviren tavi aípá orintiya aunan bain Tiyarafenun me ampin nampo yafían ná ákona ono. \v 13 Máan tin nompo “Saréa”\f * \fr 3:13 \ft “Taréa” e ma sikhein mai Í Bompon 95:7-8 fin ma máa sikhein mino. \fq “Tiretí ankan ída vá Isareri kéká ano ma Tiyarafenui vaya átakharé uren ma vetíi ará pákaan ákona iyá einisá ono.”\f* ana e ma sikhantiya ena ena yamu sá ben ákona uantan maran iyasin ná ume avúavá ano siretíi ineine ída e yarifanti vá Tiyarafenun ída me oyan ameno. \v 14 Mai fara vara seyo, mai ma esé araíé mumunan é tiferunaí é ma Tiyarafenurá ákona inin kauré ma oriyá maé mai Karaisin mái manafin dorá tifanté uno. \v 15 Máan tonté tifé umpo ákona vaya ma sikhein ída vá áun ono. \q1 “Taréa vá beni vaya ineno. \q2 Tiretí ankan ída vá Isareri kéká ano ma Tiyarafenui vaya átakharé uren \q1 ma vetíi ará pákaan ákona iyá einisá ono.” \rq Íbo 95:7-8\rq* \p \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Nam 14:1-35\x*Intéa kéká anó Tiyarafenui vaya inikhen mifo mai vaya átakharé ukharen nafino. Mai ma Mosesi ano Isipíké iyanen erein kéka ino. \v 17 \x * \xo 3:17 \xt 1Ko 10:10\x*Inká intéa kékasá Tiyarafenu ano foti (40) oranará aranan uantákaren nafino. Mai ma kámá barafá umei uren ma fúan kípein nanin banta ino. \v 18 Inká Tiyarafenu ano intéa kéka sará ída senti sivíkan barufin o feran nono sen ákona vaya sein nafino. Mai ma veni vaya átakharé iyá ein kéka san mi sein mino. \v 19 Máan tukhá in mi veti ma ída mumunan ein avúava san bei avíkan barufin ída orinten ne sikhái afová ukhé tiféuno. \c 4 \s1 Tiyarafenui Vanasi Ano Ma Avíkan Baran Nain Baya Ino \p \v 1 Tiyarafenu ano ma vei avíkan barufin orino van ma iyáantákein mai fara vain tiretin pinté manáa ano maifin ída orin nona van mumpo setí ankan dafían ná ákona ukhesá bátifano. \v 2 Mai fara vara seyo, Tiyarafenu ano ma avíkan baru útaádan baini Kama Vaya ma vetí ankan tiamikharé einíen tetin má deren tisimikhen mifo Tiyarafenu ano ma siamein bayará ída mumunan íkan mi mai ano vetin ída ayaen mino. \v 3 \x * \xo 4:3 \xt Ibu 3:11\x*Tiyarafenui vaya iniré ma mumunan iyá tiferuna kéká ano anan beni avíkan barufin oró tifanté umpo mai vayará ma ída mumunan inain kayo van máan mi sikhen mino. \q1 “Téi sesi sirananá bái fura ódino siré té uno. \q1 ‘Mai kéká ano ída uron mi senti avíkan barufin orinten mino.’” \rq Íbo 95:11\rq* \m Máan tinten mifo esé ma ma vara uvareintái veni avíkan baru útaádan ban mino. \v 4 Mai fara vara seyo, yan manápá ifo afápá kan un kádan damusan béi monó bompompin máa sikhen mino. “Tiyarafenu ano yoriyá ein nan dan manápá ifo afápá kan un kádan damusí íkan mi avíken mino.” \rq Esé 2:2\rq* \m \v 5 Inká esé ma seruna vompon anafin Tiyarafenu ano máa sikhen mino. “Mai kéká ano ída uron mi senti avíkan barurá orinten mino.” \rq Íbo 95:11\rq* \p \v 6 Tiyarafenui avíkan baru ma vain mai vanasi ano orin nain mifo fefá ma mai kama vaya siamin ma átakharé ein kéká ano mai varufin ída oren mino. \v 7 Máan tiyaimpin Tiyarafenu ano vei avíkan barufin ma orin ená damú maman kaúden maí damusan taréa en tikhen mino. Pefá ma sikharé ein baya máan Devitin oo ráké uaren máa sikhen mino. \q1 “Taréa ma véin avaya ininteya, \q2 ída vá e ará pákaan ákona ono.” \rq Íbo 95:7-8\rq* \m \v 8 \x * \xo 4:8 \xt Diu 31:7; Yos 22:4\x*Mai fara vara seyo, Yosua ano Isareri kéká iyanen Kenaní barafin mo khaúden avíkan amen baré intin Tiyarafenu ano ída ená damusan baya siádan té ein ten mino. \v 9 Máan tukhan mi Tiyarafenui vanasi ano ma avíkan nain damú ma iyáantan bain mano fara ave ukhen ban mino. \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Ibu 4:4\x*Mai fara vara seyo, Tiyarafenui avíkan barufin ma ódin nain kéká ano véi ma yóan kíparen avíkein an den mai avíkan o varanten mino. \v 11 Máan tukhein nará mai avíkan barufin ma orin nará ákona ó tifano. Para vara seyo, fefá ma Isareri nanin banta ano ma Tiyarafenui vaya ma átakharé einí ma inain manon eraven ankaminten mino. \p \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Efe 6:17; Rev 1:16; 19:13-15\x*Mai fara vara seyo, Tiyarafenui vayafin mi ayun ma fara van ákona víkakhen mino. Mai vaya ano vaenati ma sefá tefá an bákan ma avané iyain esantaren moékentá avan iyáken mai ano kasaen aú bá ayampa vá amasi vápin o feranten mino. Mai vaya anon aú bá ineine vá avúavá bá daiminten mino.\fig Tefá tefá an bain baenati ino.|alt="sword" src="LB00202B.TIF" size="col" ref="Ibu 4.12" \fig* \v 13 Minó daná ma ma varará bain mano Tiyarafenu avorá ída uron mi aúpá ban mino. Minó ano ma monó té aví daní é iyá tiferuna vanta avorá minó daná ano amákái van mino. Máan tukhein nará minó daná ma varé aruvé iyá tiferuna vá Tiyarafenun avorá tian amá ó tifano. \s1 Yisas Karaisi Ma Monó Ánon Banta Kayoi Ánon Bantaí Ukhein Baya Ino \p \v 14 \x * \xo 4:14 \xt Ibu 3:1; 10:23\x*Máan tukhein nan mi Tiyarafenu Anin Yisas Karaisi setisi monó ánon banta kékái ánon banta anon inarufá ódikhen mino. Mai ma véintá mumunan iyáké ma sian dákó iyá é tiferuna vaya vá pákaan ákona ó tifano. \v 15 Mai monó ánon banta kékái ánon banta anon tetimpin ma ída ákona vain afová ukhen arunan usintiyan mino. Mai fara vara seyo, varará nanin banta ano ma variyá tiferuna uman bariyáken inká Ban Anoni mákasimpin orivin akhenóka uan onen mifo véi ída umeíen mino. \v 16 \x * \xo 4:16 \xt Ibu 10:19\x*Máan tukhein nará mai ma sarisari ma víkakhein kin kará ádé ída feran oriverá tiyaino van ma ékun ná arunan uren tarisari ino. \c 5 \s1 Yisasin Ma Ve Aufó Tiyarafenun Íkun Uan Amiren Ma Setin Evaránen Tivíkein Baya Ino \p \v 1 Banasii oo vantaí ukhen Tiyarafenu vá bayaí ino van mi monó ánon banta kékái ánon bantaí maman uran ban mino. Banasi ano ma Tiyarafenun íkun uan amiyan inká tusu siantiyan ono van ma varen orin maen betíi ume ampiantano van béin Tiyarafenun íkun uan amé iyan mino.\fig Monó ánon banta ano ma íkun uan amiyain mino.|alt="incense altar" src="HK00260B.TIF" size="col" ref="Ibu 5.1" \fig* \v 2 Béi ma varará bantan bákan ben má dere ída ákona van mifo mai ma ineine asuse ukhein nanin banta ano ma savi aintá oriyan maen bempáké ará kusin pintéi vetí ankan maman puntariyan mino. \v 3 \x * \xo 5:3 \xt Riv 9:7; 16:6\x*Mai van mi vei ume vá banasii ume vá ampiantano van mi Tiyarafenun mo íkun uan amiyan mino. \v 4 \x * \xo 5:4 \xt Eks 28:1\x*Máan tukhantin mana vanta ano ída vá beyantá kákan bí barano van monó ánon banta kékái ánon bantaí ino. Tiyarafenu ano ma Eronin aní uran baré einíen ná béi ana vá aní urantin mai yorarí ino. \p \v 5 Máan tukhan Yisas Karaisi ano ída veyantá kákan bí barantó uno siren monó ánon banta kékái ánon bantaíen mifo Tiyarafenu anon máa siren béin mai yoran amen mino. \q1 “Éi sen Tanin mono, \q2 saréa éin afóeníi é uno.”\f * \fr 5:5 \ft Manáa vompon dókifin máa sikhen mino. \fq Taréa éin maman te sikhasí é uno.\f* \rq Íbo 2:7\rq* \m \v 6 \x * \xo 5:6 \xt Ibu 6:20; 7:1\x*Inká ena vompon anafin béin nan máa sikhen mino. \q1 “Éi Merkisedekin an deya \q2 fara van oriyan ban monó ánon bantaí e ono.” \rq Íbo 110:4\rq* \p \v 7 \x * \xo 5:7 \xt Mat 26:36-46; Fir 2:6-8\x*Ma varará ma Yisasi yorun báken purin pintena aya ino van bei arunaná pinté kákan ifí diyáken Tiyarafenu ano aya ino van béintá ákona inin kaein nan mi veni amúkin inen mino. \v 8 Yisasi maen Tiyarafenu Anin mifo vara ráke uman kayo ma variyáken mi oo yaiyin avúavá afová en mino. \v 9 Mai aa sákéi Tiyarafenu ano véin maman monó doran banta kékái funtákein ánon bantaí uren mi kasaen minó dorarí inte ne sikhen mino. Máan tukhein béi anon mai ma ven oo yaiyin nain kéká evaránen avíden para van oriyan ban aunan aminten mino. \v 10 Máan tukhein nan mi Tiyarafenu ano véin maman Merkisedékin an den monó ánon banta kékái ánon bantaíen mino. \s1 Baya Inin Avúavá Ma Me Oyan Amiyaí Pákena Aaman Baya Ino \p \v 11 Ma ma siamiyaruna mai kokhon bayan ban mifo ída kama e iniyanái veni ana ída sian amá iyá uno. \v 12 \x * \xo 5:12 \xt 1Ko 3:1-3\x*Tiretí ankan pefa suron mi monó nanin bantaí ukheya eriyare ompo ena nanin banta ma afova amiyan baren mi ena kéká ano siretin evaránen monó baya fákena afova amino van iniya ono. Tiretí ankan arará iyampon mano ma ída ákona yunan nakhen ma nan anu máa ana ma niyain an mi yakharono. \v 13 Máan kéká ano arará iyampon ma nan anu nein an mi yiyan pasen puntákein avúava sinta ída moéken afová ukhen mino. \v 14 Puntákein avúavá bá ída funtákein avúavá bá ma oman afova suron uren ma funtákein avúavá ana variyain kékái nan ákona yunan ban mino. \c 6 \s1 Arará Iyampon Ma Afova Amein An Ma Yan Avúavá Ma Me Ampin Baya Ino \p \v 1 Máan tukhen mifo ída vá mai ma esé araíintá ma Yisas Karaisini vaya sisimí iné tiferuna avúaváká evaráné orive orive iyá bá tifano. Monó avúavá purasé afová uresá ume avúavá ma me soyan amiré erikhé tiferuna ída vá evaráné mo aruviyáké Tiyarafenurá ma ákona mumunan in nará inétifano. \v 2 Monó non péantan nafi ayan ánontá kaúden avu uantan nafi fúaren ma orun mantan nafi inká Tiyarafenu ano ma ínaimpáké ma vanasii avúavá daiminaí pákena van mana ída vá tiamiya vano. \v 3 Máan tiya tifékun ná Tiyarafenu ano ma anunu intí maerá moékan afova vará tifano. \p \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Mat 10:22; Ibu 10:26-27; 1Yn 5:16\x*Para vara seyo, mai ma Tiyarafenui fura vaya vá kama yanasinta vá afová en ma Kantá Aunani avúavá baren ma Tiyarafenui kama avúavá bain baya vá \v 5-6 inká ínaimpáké ma ma vara kípan nain ákona vá ma afová ukhein kéká ano ma Tiyarafenun me oyan amiren orivinten maen ída kanaíen ará baeranten mino. Mai fara va ino. Máan kéká anon Tiyarafenu Anin oyan amiyáken mi véin evaránen daa unkamádantá ariyáken banasi avorá béin ankayan tiren ayave amiyan ban mino. \p \v 7 Banasi ano ma varafin danayun dókáin ma á eren bara afú daran ma orun ampamaren ma kama aran iré iyain mai Tiyarafenui avábái varé iyan mino. \v 8 \x * \xo 6:8 \xt Esé 3:17-18; Mat 13:7, 22\x*Máan té iyan mifo mai yunan anafin ma namu naman má ayankun naman má ma e ampamaren ma yunan ana yarádantin maen mai yunan ana afóe ano mai vara van aufon ukhen mino siren ira saman kaurinten mino. \p \v 9 Téi ma sinunu ukheruna sirona kéka soe, ma vaya ma siyaruna van mai ída siretin nan tiyá unon té iniyá tiféuno. Tiyarafenu ano ma setin tiya uren tivíkeimpin ma kama yaná afoká inti ma varan nona rái inin onan kaúka ononté inikhé tiféuno. \v 10 \x * \xo 6:10 \xt Ibu 10:32-34\x*Mai fara vara seyo, Tiyarafenu ano funtáken ban mino. Mai ma veni ákona yorarí iya ma mumunan nanin banta avábá ureya ayaiya ma kama e yafisiya vaona van béi ída áun inten mino. \v 11 Ena ma ará amin avúavá ákona uan pákaráke oriyareya mai ma ákona inin onan kauráke ma ave iya vaona yaná purase o varano van mi setí ankan tinunu ukhé uno. \v 12 Máan ma inteyan monó avúavápin ída avesara in nono. Máan tin nompo mai ma Tiyarafenu ano iyáantan bain daná ma fura sen afoká intéí uno siren ma mai yanáká ákona mumunan kaúdáken kama avúavá ana varen oriyaren ma mai yaná o varein kéká an mi yan nono. \s1 Tiyarafenu Ano Ma Iyáantan Danáká Ma Ákona Mumunan Kain Baya Ino \p \v 13 Mana vanta ano ída Tiyarafenun esantakheimpin mi veyantá be avíkái ayan befió uren pura ódino siren mi Abaraamun máa sen iyáan ten mino. \q1 \v 14 “Éin purasé moeké avu uantádé \q2 en ana akhá maman kokhoni suron uantanté uno. \rq Esé 22:17\rq* \m \v 15 Máa siran ará kusin má Abaraamu ave ukharen mai ma Tiyarafenu ano iyáantáká ein daná baren mino. \p \v 16 Mana vanta ano ma mana yaná ma ena kéká iyáantano van maen ben ma esantakhein banta avíkái ayan befiyó uren pura ódino siran mi mai ano fura sen ákona ukharéin mi ída ara ara vaya vákan kasaen baré iyan mino. \v 17 Máan avúaváká anan ten mi mai ma iyáantákáin nain kéká ano fura sé baranté uno siren ákona mumunan ino van mi Tiyarafenu ano veyantá ayan befiyó uren pura ódino sikhein ída kanaíen do varanten mino. \v 18 \x * \xo 6:18 \xt Nam 23:19\x*Máan tukhein nan mi Tiyarafenu ano setin iyátintáden inká ayan befiyó uren pura ódino siran ban mino. Maíkan dana san ma Tiyarafenu ano kampun tiantáden ma yurafurimpin ída seso sikhen mino. Máan tukhein nará mai ma ven ópá aúmaneno van muno siré ma karan oronuna kéká ano kasaé mantaan ákona uvé maé mai ma iyátintan bain danáká ákona inin kaó tifanté uno. \p \v 19 \x * \xo 6:19 \xt Riv 16:2-3\x*Mai ma ave ukhé ma ákona inin onan kaiyá tiferuna anon sipii ankan ma un nompin kain orun pákaan ákona ukhen bain an mi setin tuká ukhen mino. Mai anon tetin tiviren inarufá ma vain monó namumpin ma moéken kantasí ukhein karafaran ma iyákein davaráe esantaren maen Tiyarafenui kantasí ukhein karafarampin ódiyan mino. \v 20 Yisasi ano setin tiya ono van pefái maifin un báken Merkisedekin an den para van oriyan ban monó ánon banta kékái ánon bantaí ukhen mino. \c 7 \s1 Merkisedekini Vaya Ino \p \v 1 \x * \xo 7:1 \xt Esé 14:17-20\x*Merkisedeki maen Saremí\f * \fr 7:1 \ft Saremi e ma siyain mai Yerusaremí baru van mi sikhen mino.\f* kákan barui kin báken inká moéken dan bain Tiyarafenui monó ánon banta ino. Máan tukharen maen Abaraamu ma kokhon kin kéká bá ma kákan aruvirí uren betin aruan kíparen ma evaránen barufá orono van eriyan ma Merkisedekin má ayanafá o fókan maen béin avu amen mino. \v 2 Máan turan maen Abaraamu ano mai ma aruvúden baren erein danasinta siyan míkampintan daíden mana masiman Merkisedekin amen mino. Merkisedekin ne ma sikhein bíi ana maen mai funtákein avúavái kin nen ten mino. Inká Saremí kin ne ma sikheini ana maen mai ará kusian tiyáken kusin baren erin kin nen tikhen mino. \v 3 Tiyarafenui vompompin ben anoifon má anafu aráon má ma afoká ukheini ana vaya ída váken inká ben ma khaein má be ma o furein mái ana vaya yere ída van mino. Béi maen Tiyarafenu Anin an daven mi fara van oriyan ban monó ánon bantaí ukhen mino. \p \v 4 Merkisedeki ma kákan bantaí ukharé ein ná ovare me ineno. Abaraamu maen Isarerí barafin aví bain bantan baren mifo mai ma aruvin pintena varen eriyá ein danasinta ma siyan míkampintan daíden ma mana masiman Merkisedekin ma amikhein manon kákan danasí ukhen mifo afovasá ono. \v 5 \x * \xo 7:5 \xt Nam 18:21\x*Rivain anan banta finté ma monó banta kékasí ukhein nan Mosesini man baya ano máan mi sikharen mino. Minó ano siyan míkampintan daíden ná mana masiman betin amino sikhan maen betí afá aváeyan pinten nan e variyaren mifo mai Abaraamun anavasin manan baren mino. \v 6 Máan tiyaren mifo Merkisedeki maen ída Rivain anan banta anon Abaraamun pintena mana masiman barein mino. Mamaren mi mai ma Tiyarafenu ano fefá ma iyáantan baré ein banta Abaraamun ánontá ayan kaúden avu amein mino. \v 7 Máan tukhantin ída mana inain bantin maen avu amin ákona ma vain banta anoi mai ma avu variyain banta esantakhen mino. \p \v 8 Purin nain monó ánon banta kéká anon Yutan kayo fintena mana masiman bariyaren mifo Merkisedeki ano mai kéká esantakhen mino. Mai fara va ino. Béin nan ma ayun para van ne ma sikhein mano ino. \v 9 Inká ena ma vain mai Rivaini anan banta kéká ano ma mana masiman máden maen betíi anáu Abaraamun pinté uaren Merkisedekin amikharen minon té tifanté uno. \v 10 Mai fara vara seyo, Rivai ma ída afoká ukhan maen be anáu Abaraamun pinten nan Merkisedeki ano mana masiman mantaren mino. \s1 Yisasi Ma Merkisedekin An Dakhein Baya Ino \p \v 11 Rivain anan banta ano ma kanaíen Tiyarafenui yoran mo kíparen ukhantin mai fará Tiyarafenu ano Rivain nú Eronin núi kéká pintena ída siantanton ná Merkisedekin an dakhein banta siantantin erino van en nafino. \p \v 12 Para vara seyo, ena kéká ma maman monó ánon bantaí iyáken maen mai auyen man baya vá uvarano. \v 13 Mai fara vara seyo, ma ma siamiyaruna vanta vá bei kéká bá maen mai ena anan pintena kékái váken mai ma onámaná karánará uádantá ma íkun uan amiyain doran pefá ída yókaren mino. \v 14 \x * \xo 7:14 \xt Ais 11:1; Mat 2:6; Rev 5:5\x*Mai van téi máan mi siyá uno. Tetisi Bafan maen mai Yutan anan pintéi afoká ukhan mai anan pinté ída monó ánon bantaí inten ne sen Mosesi ano sian amá ukharen mino. \p \v 15 Merkisedekin an dakhein banta ma maman monó ánon bantaí urantin ma ena avúaváká doran nain nan ma Tiyarafenui auyen man baya ano sikheí pákenan tian amá iyá tiferuna mai afová inono. \v 16 Béi ma monó ánon bantaí ein mai Rivaini kéká ano ma variyá ein avúavá kasa ifo mai ma fara van oriyan ban aunani ákonará ino. \v 17 \x * \xo 7:17 \xt Ibu 5:6\x*Máan tukhan mi Karaisin nan Í Bompon pin máa sikhen mino. \q1 “Éi Merkisedekin an dakhe, \q2 fara van oriyan ban monó ánon bantaí e ono.” \rq Íbo 110:4\rq* \m \v 18 Peyante man bayará ma monó dorarí iyá ein mai ída ákona vákan mo namu ukheimpin do maman akhempá kaen mino. \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Ibu 10:22; Yem 4:8\x*Mai fara va ino. Man baya ano ída mana yaná maman kama íkan mi moéken kama ukhein danáká ma inin onan kaúden ave ukhein ban manon beni varu varen mino. Mai aa sákéi setin e sivían Tiyarafenu ádé mo khaiyan mino. \p \v 20 Tiyarafenu ano Karaisin nan mi ayan befiyó uren pura ódino siren mi fara van oriyan ban monó ánon bantaíi inono sikhen mifo ena monó ánon banta kayo van ída máa sikhen mino. \v 21 \x * \xo 7:21 \xt Ibu 5:6\x*Tiyarafenu ano Yisasin manan máa sen tiamen mino. \q1 “Bafan mano ayan befiyó uren pura ódino sikhein, \q2 bei vaya ída yurafurinten mino. \q1 Éi fara van oriyan ban monó ánon bantaíi e ono.’” \rq Íbo 110:4\rq* \m \v 22 \x * \xo 7:22 \xt Ibu 8:6; 12:24\x*Tiyarafenu ano ma ayan befiyó uren ma fura ódino sikhá ein nan mi mai ma manafin kasen ban avúavá Yisasi ano me yóan kanaí uren mi maman kama uáden mino. \p \v 23 Inká ena ma vain mai feyante avúavákái kokhon monó ánon banta kéká ano yoriyaren mino. Mana vanta ano ma monó doraríen oriyaren ma fúbin maen ena anon beni varu variyaren mino. \v 24 Máan tiyaren mifo Yisasi maen para van oriyan ban monó ánon bantan bantin mai yoran mano ída mo kípanten mino. \v 25 \x * \xo 7:25 \xt Rom 8:34\x*Máan tukhein nan mi intéa kéká anó béin pinté uaren ná Tiyarafenu vaintá erinten nafi mai vetin aya uré evaránen avídantin para van oriyan bano van mi inikhen mino. Béin para van oriyan báken mi setisi ume ampisintano van Tiyarafenun tiamiyan ban mino. \p \v 26 Béimpin ída mana ume vákan kantasíen avusese ukhen baréin mi ume nanin banta finte véin avían dan bain barurá kaúden inarufá kákan bí amiran báken ma siya iyain monó ánon banta ino. \v 27 \x * \xo 7:27 \xt Ibu 5:3\x*Béi ída ena monó ánon banta kékái ánon banta ano ma minó damú Tiyarafenun íkun uan amiyá ein an danten mino. Mai kéká ano vetíi ume van naren íkun uan amiren mi ínaimpáké banasii ume van íkun uan amiyaren mino. Máan tiyaren mifo Yisasi maen manádái minó nanin bantai ume van íkun uan amen daa unkamádantá púken mino. \v 28 Bara ráke vantai ákona ída vákan mi Mosesini man baya ánain dakhafen monó ánon banta kékái ánon bantaí iyaren mino. Máan tiyaréin ma man baya amiren maen mai oyampákéi Tiyarafenu ano ve Anintá ayan befiyó uren pura ódino siren mi véin nan puntákein avúavá baren oriyan bante ne sen aníen mino. \c 8 \s1 Karaisi Maen Auyen Avúaváká Ma Kasen Bani Monó Ánon Banta Ino \p \v 1 Ma ma senuna mai ana vaya ino. Tetisi monó ánon banta kékái ánon banta Yisasi ano inarufá kákan bí mamaren Tiyarafenun ayan kurompá kumanten mino. \v 2 Máan tukhan maen mai ma fura sen kantasí ukhein monó namun ma varará banta ano ída uvaran ma Bafan mano veyantá uvantein namumpin mi monó dorarí iyan mino. \p \v 3 Banasi ano ma Tiyarafenun tusu siantan daná bá inká íkun uan amin daná bá ma varen moran maen mi monó ánon banta kékái ánon banta kayo fintena mana aní uran mi mai yanasinta varen mo Tiyarafenun íkun uan amiyaren mino. Máan tiyaren mifo setisi auyen monó ánon banta kékái ánon banta ano yere vá manáa yanasinta varen Tiyarafenun mo íkun uan amino.\fig Monó ánon banta ano ma narefó íkun uan amiyain mino.|alt="high priest with blood offering" src="HK00273B.TIF" size="col" ref="Ibu 8.3" \fig* \v 4 Béi ma varará bano sen baren ída kanaíen monó ánon bantaí ina inten mino. Mai fara vara seyo, Mosesini man baya ano ma sikhein ánain dakhafen pefái monó ánon banta kéká ano Tiyarafenun íkun uan amiyan mino. \v 5 \x * \xo 8:5 \xt Kor 2:17; Ibu 9:23\x*Mai ma fura sikhein monó namun ma inarufá baini aman mi ma varará ma vain monó namun bákan maifin mi yoriyan mino. Mai fara vara seyo, Tiyarafenun monó tiantan namun ma Mosesi uvarano van iyan maen Tiyarafenu ano ákonaen ma vayan tiamikharen mino. “Ma anuyontá ma aní eruna avúavá kasá teya minó daná uvarano.” \rq Eks 25:40 \rq* \m \v 6 \x * \xo 8:6 \xt Ibu 7:22\x*Máa sikharen mifo ma varará ma feyante man baya ánain dakhafen ma yoriyá ein kéká esantaren moéken kama ukhein doran mi setisi monó ánon banta amen mino. Para vara seyo, kama avúaváká ma Tiyarafenu vá kasen ban mi véi ano moéken kama ukhein danasintafó iyátintan ban mino. \s1 Auyen Kasen Ban Mano Ma Feyante Kasen Ban Esantakhein Baya Ino \p \v 7 Para vara seyo, esé araíintá ma kasen ban avúavá ma vareimpin ída mana uman baré intin ída evaránen ena kasen ban avúavá kain nainten mino. \v 8 Máan tin nainten mifo fefá ma manafin kasen ban avúavá ma mantaré ein pintena Tiyarafenu ano onákan banasi ano ume avúavá bariyaimpin mi máa sikhen mino. \q1 “Bafan mano siyáken damú ma erintí, \q2 Isareri vá Yutan nanin banta vá ma \q2 auyen avúaváká ma manafin kasen ban amenté uno. \q1 \v 9 Auyen kasen ban mano \q2 vetíi anáuyan má ma manafin kasen ban ma uvantá eruna vá ída manaí inten mino. \q1 Inká mai ma vetin ayan pákaaré, \q2 ma Isipi vara finte yo aviré merékun maen \q1 mai ma vetin má ma manafin kasé banuna van ma siamikhá erunerá ída ákona inin kaeimpin mi \q2 vetin me soyan amé uno sen Bafan mano sen mino. \q1 \v 10 Máan tukharé umpo ma maen auyen kasen ban mi \q2 Isareri nanin banta vá taréa uvaranté unon ten Bafan mano sen mantino. \q1 Tesi man baya kayo vetíi inimpin kaúdékun \q2 betí ankan mai ana afová uvintí maé \q1 inká betí ankan auká uvádékun \q2 mai ánain dakhafinten mino. \q1 Téi vetíi Ayarafenu vákun \q2 betí ankan tenti vanasin banten mino. \q1 \v 11 Báken betíi arona fi \q2 áa vetíi kéka safi ída afova amiyáken \q2 Bafan ná afová ono sen ída siaminten mino. \q1 Mai fara vara seyo, aví ída vain kéká káké ma aví bain kékáká ma o khanaí ukhein \q2 mai minó anon téin pefá afová inten mino. \q1 \v 12 Para vara seyo, veti ma namu avúavá bariyá inain ampiantádé \q2 ída evaráné betíi ume van ineine onté uno. \rq Yer 31:31-34\rq* \p \v 13 Tiyarafenu ano ma auyen avúaváká ma manafin kasen ban nan ma siyanti mae mai feyante kasen bani ákona ano inka o khípiyan mi yo maman akhempá kaono van mantino. \c 9 \s1 Ma Vara Ráke Monó Namumpin Ma Feyante Avúaváká Monó Tiyá Ein Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 9:1 \xt Eks 25:23–26:30\x*Esé araíintá kantasí ukhein davaráe namun mi ma varará uvádáken Tiyarafenu vá Isareri kéká bá manafin kasen ban avúavá bákan monó tiyaren mino. \v 2 Mai yavaráe namumpin kankanan karafaran mi varen mino. Esé karafarampin on ma antúduan divin danka vá dunan kain kará bá bákan mai yarói airo ananí ukhein bereti kain baren mino. Mai karafarampin nan mi Kantasí Ukhein Karafaran ne siyaren mino. \v 3 \x * \xo 9:3 \xt Eks 26:31-33\x*Inká mai oyampá ena kharafaran davaráe fóké e auádan bákan mai karafaran nan mi Moéken Kantasí Ukhein Karafaran ne siyaren mino. \v 4 \x * \xo 9:4 \xt Eks 16:33; 25:10-16; 30:1-6; Nam 17:8-11; Diu 10:3-5\x*Mai karafarampin maen aunka fauran ma íkun uan amin kará ma korifó uvantein má inká daafó uváden ma korifó me iyákein bokhise vái kain baren mino. Mai vokhisefin manna e ma siyain bereti kayo ma kaúkein kori khave vá Aronini ayonta ráké ma ariké e fótein danka vá inká tiyan míkan man bayafin ma manafin kasen ban baya uvantein onámaná bái kain baren mino. \v 5 \x * \xo 9:5 \xt Eks 25:18-22\x*Mai vokhise yarói vanasii ume ma ampian tiyain bákan serubimi e ma siyan ma Tiyarafenui kakhan má ma vain daná kankanan korifó uváden mai yaró kaíkan ayan tátá uren baren mino. Máan tukharen mifo saréa ída kanaí é mai yanasinta fáke sian amá ó tifanté uno.\fig Kámá barafá ma kantasí ukhein davaráe namun ma varé ein mino.|alt="tabernacle in wilderness" src="cn01921b.tif" size="col" ref="Ibu 9.5" \fig* \p \v 6 \x * \xo 9:6 \xt Nam 18:2-6\x*Mai yanasinta ma arakhóku uan kaúden maen monó banta ánon kéká ano esé ma vain karafarampin mi ena ena un peren kuven iyáken mai ma amikhá ein dorarí iyaren mino.\fig Kantasí ukhein karafarampin mino.|alt="interior of tabernacle" src="BK00278B.TIF" size="col" ref="Ibu 9.6" \fig* \v 7 \x * \xo 9:7 \xt Riv 16:2-34\x*Máan tiyaren mifo monó ánon banta kékái ánon banta ano anan Moéken ma Kantasí Ukhein Karafarampin manádá anan ena ena oranafin ódiyaren mino. Ódiyáken maen bei ume vá inká banasi ano ma ída afová ukhen ma variyá ein ume vá arúantano van nare yáaren Tiyarafenun mun ákonte uan amiyaren mino. \v 8 Mai avúavá ma varará bain monó namumpin ma fara vantin maen banasi ano ída kanaíen Tiyarafenui Moéken Kantasí ukhein karafarampin ódinten ne sen Kantá Aunan mano setin aní ukhen mino. \p \v 9 \x * \xo 9:9 \xt Ibu 10:1-2\x*Mai monó namun nan ma siyain mai saréa ma afoká inain dana san mi aní ukharen mino. Mai ma monó ánon banta kéká ano ma susu siantan danasinta vá inká íkun uan amin danasinta vápó ma íkun uan amiyaré ein mano ída kanaíen monó nanin bantai ineine fintena sesé uantiyaren mino. \v 10 Betí ankan peyante avúavá ánain dakhafen dunan má non mápó mai avúavá bariyantin dan bukhafa ana sesé en oriyantin mai ma siádan baré ein damú afoká ino van mi sikharen mino. \s1 Yisas Karaisini Nare Ano Ma Funtákein Ákonte Ukhein Baya Ino \p \v 11 Máa sikharéin taréa Karaisi ano kama yaná kayo ma afoká eintá o monó ánon banta kékái ánon bantaí en mino. Máan tuven mai ma ma varará banta ayan mano ída uvaran ma inká ma varará ma uvamádan bain danasinta vá ma ída manaí ukhan ma moéken kama ukhein monó namun ma inarufá baimpin mi óden mino. \v 12 Óden mifo memé bá kao vái nare fóké ákonte ono vara mai ma Moéken Kantasí Ukhein karafarampin óden naino. Ída ino. Karaisi ano ume fintena vanasi aya uren evaránen avirano van mi vei nare fóké manádá Tiyarafenun íkun uan amen mino. \p \v 13 \x * \xo 9:13 \xt Riv 16:15-16; Nam 19:9, 17-19; Ibu 10:4\x*Peyan avúavápin meméi nare vá afon kaói nare vá inká arará kaoi kasí bá anon kanaíen man baya ma yurafurein nanin bantai yan bukhafa sesé iyaren mino. \v 14 \x * \xo 9:14 \xt 1Pi 1:18-19\x*Máan tiyaren mifo setisi ume sivútivá ano ma furin aasá tiviren oriyaré in ma Tiyarafenurá monó tiantano van ma Karaisi ano vei narefó ma setin tú tesé ukhein nará ovare me ineno. Mai fara vara seyo, Karaisi anon para van oriyan ban Kantá Aunani ákona fói ve au fóké tetisi ume van puntákein íkun uan Tiyarafenun amen mino. \v 15 Mai ana van mi Tiyarafenu ano ma arakhein nanin banta ano kasaen mai ma fara van oriyan ban aunan ma iyáatan bain barano van mi véi ano Tiyarafenu vá banasi vá aúbaná báken auyen avúavápin ma kasen ban aa uvíken mino. Para vara seyo, esékena kasen ban ma kain baré ein mano umei miyan uman manan amiyaré íkan mi mai uman pinten nan útúantano van Karaisi e furen mino. \p \v 16 Máan tukhantin mana vanta ano ma veina yanasintará bompon uvariyáken ma mana iyampon nan téi ma fúbékuya sesina yanasinta éi vá barano sikharen ma fura sen púbintin manan mai ma iyáan takháin nain iyampon mano venina yanasinta varanten mino. \v 17 Mai fara vara seyo, mai ma vompon uváden iyáantein banta ano ma ída fúkantin maen mai ma iyáantan mano fara ave ukhen baré intin ma véi fúbintin mi mai ma iyáantein danasinta varanten mino. \p \v 18 Máan manan en mi esékena kasen bani avúavápin ma nare ma ída vantin maen mai ída ákona vanten mino. \v 19 Mosesi ma Tiyarafenui man baya kayo maman banasi amiren maen arará kaoi nare vá meméi nare vá maman non má manafiníen mino. Máan turen isopi yaa ayan má inká sipisipi ayorá ma nararé kava fékein mápó maifin morun daaren mi Tiyarafenui vompon dóki vá banasi aufá bá péantákaren mino. \v 20 Máan turen maen betin máa sen tiamikharen mino. “Mai ma Tiyarafenu ano siretin má manafiní é kasé bano van ma sikharé ein mi ma narefó perékun mai anon maman pura yanasí en mino.” \rq Eks 24:6-8\rq* \m \v 21 \x * \xo 9:21 \xt Riv 8:15, 19\x*Máan mana en mi mai ma yavaráefó ma uvantein monó namun má inká maifin ma vákan doriyain danasintará bá ina nare feren mino. \v 22 \x * \xo 9:22 \xt Riv 17:11\x*Mai van mi Mosesini man baya ano siyáken nare ano anan minó danasinta sesé inten mifo mana yaná ma ída aruren narefó ákonte intin mai Tiyarafenu ano ída kanaíen ume ampiantante ne sikharen mino. \p \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Ibu 8:5; 10:1\x*Máan tukhein nan mi varará ma vain davaráe namun má maifin ma vain danasinta vá anon inarufá ma vain danasintai aman mi vákan Tiyarafenui man baya ma safúnai nare fóké sá ákonte ono sikhen mino. Máa sikhan mifo fura yanasinta ma inarufá bain mai safúnai nare esantakhein daná pói ákonte uren tesé uan avusese ukhen mino. \p \v 24 Mai fara vara seyo, ma varará ma uvamádan baré ein danasinta mai inarufá ma vain danasintai aman mi varen mino. Máan tukhá ma varará ma vain monó namumpin na Karaisi óden naifo mai ma inarufá ma vain monó namumpin mi un báken teti ma variyá tiferuna uman pintena siya ino van Tiyarafenun avorá ákonaen duvuniyan mino. \p \v 25 Inká ena ena oranafin ma monó ánon banta kékái ánon banta ano ma Moéken Kantasí ukhein karafarampin ma safúnai narefó ákonte iyá ein an den ná be aufó ena ena Tiyarafenun íkun uan amiyan bano vará inarufá ódikhen nafino. Ída uron mino. \v 26 \x * \xo 9:26 \xt Ibu 10:10\x*Kokhon dádasá purono sen baré intin ma vara ma araí ein tákéi véi o furen eriyan ban nainten mifo ma vara ano me akhen diyan manádái umei ákona finte fura sen utútintano van mi e fúaren bei narefó me ákonte ukhen mino. \p \v 27 Barará nanin banta ano ma manádá púkaren ínaimpáké kópin o mantan nain an mi yakhen mino. \v 28 Máan tukhan kokhon nanin bantai ume ampiantano van Karaisi ano manádái e fúaren bei narefó ákonte ukhen mino. Béi ma ovaránen erinten maen banasii ume evaráné ampiantiyá bano vara erinten naino. Ída ino. Mai ma véin ave ukháin nain kéká avirano van mi erinten mino. \c 10 \s1 Tafúnai Nare Ano Ma Ída Kanaí En Banasii Ume Arúantan Nain Baya Ino \p \v 1 Mosesini man baya maen mai ma ínaimpá ma kama yaná erin nain aman mi varen mifo Yisas Karaisi ano ma fura sikhein daná ma varen erein naino. Ída ino. Para va máa siya rauno. Mai ma ena ena oranafin ma safúnai narefó ma ákonte uanten eriyá ein mano ída uron mi vanasi ano ma monó tiyá ein ayaiyaren mino. \v 2 Pura siren ume arúanten baré intin mai ma íkun uan amin avúavá ída vanainten mino. Mai fara vara seyo, manádá ma íkun uan amin avúavá ano ma monó nanin bantai ume ma ena ena sesé urantin maen mai ída umeí ukhé uno sen afová inainten mino. \p \v 3 Máan tiyaren mifo mai ma ena ena oranafin ma manádá ákonte iyaré ein mano mai ma umeí ukhá ein mi aní uantiyaren mino. \v 4 \x * \xo 10:4 \xt Ibu 9:13\x*Mai fara vara seyo, mémé bá afon kao vái nare ano ída kanaíen ume arúantanten mino.\fig Íkun uan ameno van ma sipisipi aviren eriyain mino.|alt="man pulling a sheep to the altar" src="LB00253B.TIF" size="col" ref="Ibu 10.4" \fig* \v 5 Máan tukhan pasen Yisas Karaisi ma ma varará dorun báken máan mi sikharen mino. \q1 “Íkun uan amin avúavá bá ákonte in avúava ba san éi ída anunun e ompo \q2 sen tui útaan kaútinte ono. \q1 \v 6 Ume arun mino siren ma íkun uan amin má inká tafúna aruren ma íkun uan amin avúavá ba san \q2 éi ída amusin ukha ono. \q1 \v 7 Máan tiyaonafin mi séi siyáké, ‘Masi séi vakun, Bompon dókifin téin nan mi sikhen mino. \q2 Tiyarafenu oe, éin oo yaiyé dorano van mi erikhé uno.’” \rq Íbo 40:6-8\rq* \m \v 8 Esé araíen Yisas Karaisi máa semí, “Ara ara yanápó ma íkun uan amin nafi safúna ma aruren íkun uan amin nafi inká ume ampiantano siren ma íkun uan amin nafi mai Mosesini man baya ano sikha ompo mai avúava sinta van éi ída anunu ure amusin e ono.” \v 9 Máa siren temí, “Éin oo yaiyé dorano van mi eré uno.” Esé ma kasen ban man baya ma amikhá ein do mádé auyen avúaváká ma kasen ban man baya maman dákó ono van mi máa sen mino. \v 10 \x * \xo 10:10 \xt Ibu 9:12\x*Mai van mi minó damú para oriyan bano van Yisas Karaisi ano ve aufó Tiyarafenun manádá íkun uan amiren tetin maman kantasí urá bá tiféuno. \s1 Yisas Karaisi Ano Minó Nanin Banta Van Manádái Tiyarafenun Íkun Uan Amikhen Mino \p \v 11 \x * \xo 10:11 \xt Eks 29:38\x*Peyante avúaváká ma kasen ban aránaó ma váken monó ánon banta kayo ano ena ena yamú monó dorarí iyáken inká ume arumino van ena ena íkun uan amiyaren mifo mai ano ída kanaíen arumiyaren mino. \v 12 Máan tiyaren mifo setisi Monó Anon Doran Banta ano ume ampisintano van kama avúavasíen minó damú kena manádá íkun uan Tiyarafenun amiren ben ayan kurompá kin karáká un kumanten mino. \v 13 \x * \xo 10:13 \xt Íbo 110:1\x*Un kumanten mi vei namuro kayo maman bararasí uren beni arantan kain karasí ino van ave ukhen mino. \v 14 Mai fara vara seyo, ve aufó ma manádá íkun uan Tiyarafenun amein avúavá anon mai ma funtákein avúavá bariyain kéka maman kantasí iyan mino. \v 15 Máan tukhan Kantá Aunan mano yere mai van tetimpin tian amá iyáken esé araí in baya máa sikhen mino. \q1 \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Ibu 8:10\x*“Tesi vanasi vá ma auyen avúaváká kasen ban maen \q2 maí damúi yamuan kaonté uno sen Bafan mano sikhen mino. \q1 Betí ankan aúká ma sesi man baya kaúdé maé \q2 inká betíi ineinefin uvádékun \q1 mai vaya ánain bákurinten mino.” \rq Yer 31:33\rq* \m \v 17 Máa siren evaránen temí, \q1 “Betí ankan ma man baya átakharé uren ume avúavá ma variyá ein nan \q2 ída ovaré me ineine onté uno.” \rq Yer 31:34\rq* \m \v 18 Máan tukhein nan mi ume ma ampiantá dantin maen ída evaránen íkun uan amin avúavá banten mino. \s1 Tiyarafenun Ádé Ma Orin Baya Ino \p \v 19 \x * \xo 10:19 \xt Ibu 4:16\x*Máan tukhein nan mi mumunan tiyofi sifá tiváeyan noe, Yisasini nare ano setin maman avusese ukhein pasé ída feran kasaé Moéken Kantasí ma Ukhein Karafarampin ódó tifanté uno. \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Mat 27:51\x*Mai ma yavaráe fóké ma are ukhá ein mi Yisas Karaisi ano vei furimpó auyen aunan ma varan aa uvisiyáken do varen mino. \p \v 21 Máan tukhan maen Tiyarafenui vanasirái setisi kákaní ukhein Monó Anon Banta anon dafíken mino. \v 22 \x * \xo 10:22 \xt Riv 8:30; Isi 36:25; Efe 5:26\x*Máan tukhanti erí tifé purasé túkáké bentá mumunan é Tiyarafenun ádesá oró tifano. Mai fara vara seyo, Yisas Karaisini nare anon tetinti namu ineine maman avusese uren ída fain bain nompói minó bukhafa sesé ukhen mino. \p \v 23 Mai ma Tiyarafenu ano amenté uno sikhá ma ákona mumunan iyá tiferuna ída vá me ampé tifano. Para vara seyo, Tiyarafenu ano vei vaya ánain mi yakhafen mai ma iyáantan bá ein daná amé iyan mino. \v 24 Máan tukhein nará erí tifesá ará amin avúavápó ben aya ven aya iyáké kama avúavá ana vá bará tifano. \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Ibu 3:13\x*Máan tiyáké ída vá manáa kéká an desá manafin ma átaruin avúavá me ampé tifano. Beni erin inka ádesí ukhen mifo erí tifesá ben ma moéken ákona uantan maran ná ó tifano. \s1 Ída Ma Tiyarafenu Anin Oyan Amin Baya Ino \p \v 26 \x * \xo 10:26 \xt Ibu 6:4-8\x*Máan tukhen mifo fura sikhein baya ma afová ure ma evaráne umeí iya vante mae mai ume ma ampiantano van ma íkun uan amin avúavá ena ída vanten mino. \v 27 \x * \xo 10:27 \xt Ais 26:11\x*Máan tinten mifo Tiyarafenui kó barufin ma o mantan má kákan ira ano ma veni namuro kayo saman kaurin nain má anan ave ó tifanté uno. \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Diu 17:6; 19:15\x*Mana ano ma Mosesini man baya yurafúdan ma kan mano fi kanú manau ano safi ma ódaran maen ída avo uantan bákan esé anan aruan puriyaren mino. \v 29 \x * \xo 10:29 \xt Mat 12:30-32; 1Ko 11:27-29\x*Máan tukhantin intéa kéká anó Tiyarafenu Anin barafin daren ná arantampó dosasí iyáken ná auyen kasen ban man baya ma vei narefó ákonte ukhein maman painí iyáken ma inká tarisari amé iyain Aunan ma ankayan tiyá inten nafi mai kéká ano kákan uman uron mi varanten mino. \p \v 30 \x * \xo 10:30 \xt Íbo 135:14\x*Mai fara vara seyo, setí ankan afová ukhékun beyantá máa sikhen mino. \q1 “Mai anonafá betin daídé uman amenté uno.” \q2 “Mai yaná ma varano van iyain kéká evaráné amenté uno.” \rq Diu 32:35\rq* \m Máa siren evaránen temí, \q1 “Bafan mano veyantái vei vanasi yaiminten mino.” \rq Diu 32:36\rq* \m \v 31 Máan ume vá ma ayun para van oriyan ban Tiyarafenun ayampin ma orin maen mai namu ukhan kákan akhokho yanái van mino. \s1 Mumunan Avúavápin Ma Mantaan Ákona In Baya Ino \p \v 32 Mai ma esé araíintá ma Yisas Karaisini kama vaya inire afova vareona van ída vá áun nono. Moékentá uman bariyáke ma ákonaen mantakhá eona vará ovare me ineno. \v 33 Manáa yamú tiretí ankan avían banasi avorá mo khaúden maen aruren uman amiyaren mino. Inká ená damú tiretí ankan mano ena kéká ma uman bariya mae oyampá mantaveya aya iya ono. \v 34 \x * \xo 10:34 \xt Mat 5:11‑12; 6:20\x*Máan tiyan nan ma siretin páken karavusií mo ura mae maifin ma vain kéká bá kama iya mae inká tiretin nina yanasinta ma vara maeya sentisi kama ukhein danasinta inarufái yan bane se afová ukhe fase amusin manan iyare ono. \p \v 35 Máan tiya ompo mai ma Tiyarafenurá ma ákona inin dáke ma mumunan iyaona avúavá ída vá me ampiyákeya mai ma kákan miyan ma ave ukhein nará ovare me ineno. \v 36 Mantaan ákona ukhe ma Tiyarafenui anunu ánain ma yakhafiyare maeya mai ma iyáantákein amusin baran nono. \q1 \v 37 Mai fara vara seyo, Tiyarafenui Vompon dókifin máa sikhen mino. \q1 “Ída ayáká ban mi \q2 mai ma Ereno Sikhein Banta ainen erinten mino. \q1 \v 38 Máan tinten mifo funtákein banta ma váken maen tentá anan mumunan iyan banten mino. \q2 Inká ten ma oyan timikhá inain kéká ída simusin uantanté uno.” \rq Aba 2:3-4\rq* \m \v 39 Máan tinten mifo mai ma Tiyarafenun oyan amiren ma ainen eraven ankamé iyain kéká an ída yakhé tifé umpo ákona mumunan má ma van oriyan ma o ayain baré iyain kékái vá tiféuno. \c 11 \s1 Ákona Mumunan Má Ma Varé Ein Kékái Vaya Ino \p \v 1 \x * \xo 11:1 \xt 2Ko 5:7\x*Inte avúava sará mamunan ne siyan nafino. Mai ma ída onté tiferuna yana san ma afoká intéí uno siré purasé ákona inin kaiyá tiferuna van mi mumunan ne siyan mino. \v 2 Pefá ma varé ein nanin banta ano ákona mumunan iyákan mai van mi Tiyarafenu ano kana ino siren amusin ukharen mino. \p \v 3 \x * \xo 11:3 \xt Esé 1:1; Íbo 33:6; Yon 1:3\x*Ma varará ma saréa afoká ukhá ma oniyá tiferuna yanasinta maen mai suufó ma ída oniyá tiferuna yanasintan baré íkan mi Tiyarafenu ano ma seintái mai yanasinta afoká ukhen ne sé afová iyái mumunan iyá tiféuno. \s1 Ebori Inoki Noa Nénei Mumunan In Baya Ino \p \v 4 \x * \xo 11:4 \xt Esé 4:3-10\x*Ebori ano ákona mumunan má baren mi Kenin esantaren Tiyarafenu ano amusin ein avúaváká íkun uan amen mino. Eborini íkun uan amin avúava san ma Tiyarafenu ano amusin ein manon aníen béin nan puntákein banta e sen mino. Máan turen béi fefái fúken mifo véi ma mumunan ukhá ein avúavá ano saréa o sisimen eriyan mino. \p \v 5 \x * \xo 11:5 \xt Esé 5:21-24\x*Mumunan manon tíkan Inokin maen ída fúken ayun para van mi Tiyarafenu ano véin aviren inarufá orivin béin nan dosivaen ifáen mino. Ínaimpáké béin aviren orintéin maen Tiyarafenu ano véin nan amusin ukhein bantan baren mino. \v 6 Máan tukhein nan mi ída ma mumunan inteya ída kanaíe Tiyarafenun amusin amin nono. Béi vaípá ma orono van inain kéká ano vá mumunana iyáken ná pura sen Tiyarafenu váken mi ven nan ma anunu uren dosein kéká kama miyan amé iyan mino vá tino. \p \v 7 \x * \xo 11:7 \xt Esé 6:13–7:1\x*Noa ano mumunan iyaren mi ída afoká ukhá ein daná afoká inten ne sen ma Tiyarafenu ano afova vaya siamin maen ben oo yaiyen sipi uváden mi ve aná akhafana vá anafú basin nan má maifin ódivíkan non taven ída aren mino. Noa ma mumunan iyáken ma variyá ein avúavá ano ma ma vara ráke nanin bantai ume avúavá daídan ma vetin amaniná uman afoká ein manon Tiyarafenun avorá puntákein bantaí ukhen mino. \s1 Abaraamun Nú Be Aná Saran Núi Mumunan In Baya Ino \p \v 8 \x * \xo 11:8 \xt Esé 12:1-5\x*Tiyarafenu ano Abaraamun nan enafá bain bara éin amenté umpo ei varu vá me ampireya orono ma síkan béi mumunan iyáken mi ven oo yaiyen mai ma véi orin naipá ída afová ukhen para oren mino. \v 9 \x * \xo 11:9 \xt Esé 35:12\x*Béin ma Tiyarafenu ano iyáantan baré ein barafin ma oriven maen toya vanta an dakhen mumunan mái yavaráe namumpin baren mino. Inká Tiyarafenu ano ma iyáantan bantá kan Aisakin nú Yekopun nú ano yere máan manan en davaráe namumpin baren mino. \v 10 Para va Abaraamu ano mai avúavá bariyaren naino. Mai ma veni akhen ída vain baru ma Tiyarafenu ano uvantein nan mi ákona inin kaúden ave ukharen mino. \p \v 11 \x * \xo 11:11 \xt Esé 18:11-14; 21:2; Rom 4:19\x*Saran nú Abaraamun nú ayokhuviní ukhan Sara a nanin baren mifo mai ma Tiyarafenu ano ma iyátintákein daná timinten ne siren míkanan ákonaen mumunan iyan baren mi iyampon kaen mino. \v 12 \x * \xo 11:12 \xt Esé 15:5; 22:17\x*Máan tukhein nan mi Abaraamu maen ayokhuviníen puroren ukhen ída iyampon kaoren mifo ven ana akhafana anon ayompin ma vain ofu kayo vá inká un non akhempá ma vain eyu kayo vá an den ída yankaforen ukhen mino. \p \v 13 \x * \xo 11:13 \xt Esé 23:4; 1Kr 29:15; Íbo 39:12; 1Pi 2:11\x*Mai kéká ano Tiyarafenu ma iyáantein danáká ákona inin kaúden oriyaren ída mana yaná baran o furen mifo mai ma iyáantan danasinta ano nentá bákan para ódaren amusin mana uanten mino. Máan ma iyan mi ena vara finté toya nanin banta anon ma varafin e varé tiféuno sen inen mino. \v 14 Máan baya ma siyain nanin banta ano mai vetíi varu anaí ma uren ban nain bara van mi inin onan kaúkaren mino. \v 15 Betí ankan ma erikhá ein bara van máa sen baren mai ma erikháeipá kasaen evaránen orin nainten mino. \v 16 Máan tin nainten mifo inarufá ma moéken kama ukhan ma mató baru vain nan mi vetíi inin onan kaúden oriyaren mino. Máan tiyáken mi Tiyarafenun nan ída ayave inton betíi Ayarafenu e sen ariyaren mino. Mai fara vara ino. Béi anon betíi kákan baru útaádan inarufá ban mino. \p \v 17 \x * \xo 11:17 \xt Esé 22:1-14\x*Tiyarafenu ano ma Abaraamun akhenóka uan onan maen béimpin mumunan baré íkan mi Aisakin íkun uan béin ameno van en mino. Tiyarafenu ano ma Abaraamun iyáantan baré ein danasinta mantaren mi auuanon táke iyampon Aisakin íkun uan ameno van en mino. \v 18 Tiyarafenu ano véin iyáan tiyáken máa sikharen mino, “En anin Aisakin ará pintéi en ana akhá afoká inten mino.” \rq Esé 21:12\rq* \m \v 19 \x * \xo 11:19 \xt Rom 4:17\x*Tiyarafenu ano fúká ein kéká evaránen avían mantiyain bantin Aisaki ma fúbintin maen evaránen avían mantanten ne sen Abaraamu inikharen mi furin pinte ve akhá evaránen aviren mino. \s1 Aisaki Yekopu Yosepi Nénei Mumunan In Baya Ino \p \v 20 \x * \xo 11:20 \xt Esé 27:27-29, 39-40\x*Ínaimpáké ma Tiyarafenu ano ma Yekopun nú Ison núi vampin ma maman afokáin nain avúava san Aisaki fura sen iníden mumunan iyáken mi maíkan iyampon avu amen mino. \p \v 21 \x * \xo 11:21 \xt Esé 47:31–48:20\x*Yekopu ma ayokhuviníen purono van iyáken ma varampin mana vakhen ban ma monó tiyan maen mumunan iyan mi Yosepin anin kanan avu amirú en mino. \p \v 22 \x * \xo 11:22 \xt Esé 50:24-25; Eks 13:19\x*Inká Yosepi ma furono van iyáken maen mumunan iyan mi máa sen ákona vaya siamikharen mino. Isipíke ma Tiyarafenu ano Isareri nanin banta yo aviren orinti sen tiyampa kayo vasá bare orono. \s1 Mosesini Mumunan In Baya Ino \p \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Eks 1:22; 2:2\x*Mosesin anóe afóe ano mumunan iyáken mi véin ma kaúden kanú manaú biyontá béin aúpá aúmamádan baren mino. Tiyarafenu ano enará ukhein iyampon mi míkanan amikhan pasen kin mano inte avúavasá bariyan nafi mai van ída feren mino. \p \v 24 Mosesi ma e anoní iyáken béimpin mumunan bákan mi véin nan ída kin Feron araun anin ne sen arano van inikharen mino. \v 25 Umei amusin mano ma ainen mo kípé iyain pinté me ifá uren mi Tiyarafenui vanasi ano ma variyain uman barano van inikharen mino. \v 26 Béi ma inikhá ein mai Yisas Karaisin naro siren ma uman baran mi kama ukhen mifo Isipíkena kama yanasintará ma o ánoní inan ída inikharen mino. Mai fara va ino. Mai ma Tiyarafenu ano moékakhein miyan ma amin nain nan mi inin onan kaúkaren mino. \v 27 Mosesi ano mumunan mái váken kin nan ída feranton Isipí bara me ampiren oren mino. Oriyákan ara ara uman mano ayanafá afoká iyan mifo mai ma aúpá bain Tiyarafenurái inin onan kaúdáken mi oren mino. \v 28 \x * \xo 11:28 \xt Eks 12:21-30\x*Isareri kéká ano Avo uantan avúaváká dafíben ona yaará nare fédantin aruan ma furin enisori ano vetíi esé kena ain iyampon ída arino van Mosesi ano mumunan iyáken betin ákonaen baya siamen mino.\fig Arará sipisipii narefó ma ona yaará periyain mino.|alt="blood of lamb on doorposts" src="cn02096b.tif" size="col" ref="Ibu 11.28" \fig* \s1 Isareri Nanin Bantai Mumunan In Baya Ino \p \v 29 \x * \xo 11:29 \xt Eks 14:21-31\x*Isareri nanin banta ano mumunan iyáken mi Nararé Non ne ma siyain un non aúbaná pe ukhein barará ma oreiníen ena ufá e kháden ódivin mi Isipi kéká ano vetin ánain dakhafen oriyaren minó ano non ufuren puren mino. \p \v 30 \x * \xo 11:30 \xt Yos 6:12-21\x*Isareri kéká ano mumunan iyáken mi yan manápá ifo afápá kan un kádan damú ma Yerikó baru eúkiyain má kafi ma uvantá ein mano un baráken eraven mino. \p \v 31 \x * \xo 11:31 \xt Yos 2:1-21; 6:21-25; Yem 2:25\x*Pamúku nanin Reapi ano mumunan ukharen mi mai ma vei varu ráke nanin banta ano ma Tiyarafenui vaya átakharé iyaren ma fureimpin béi ída furen mino. Mai fara va ino. Mai ma afurin bantá kan ma aronaí uren avían aúmanantáká eintá ino. \p \v 32 \x * \xo 11:32 \xt Ano 6:11–8:32; 4:6–5:31; 11:1–12:7; 13:2–16:31; 1Sa 16:1–1Ki 2:11; 1Sa 1:1–25:1\x*Máan tukharen mifo mai inte vaya kayó ena vantirá tiamentera funo. Mai ma Kidioni fi Baraki fi Samonsoni fi Yefta fi Deviti fi Samueri fi áa inká sakhanampa vanta kayo fi ma mumunan iyá ein baya kayo mai van mifo ída afokhan bain ída siamenté uno. \v 33 \x * \xo 11:33 \xt Dan 6:1-27\x*Mai vanta kayofin mi mumunan bákan ída ma kamaen dafisein kamanin kayo maman bararasí uren puntákein avúavá póké banasi aviren oriyaren mi mai ma Tiyarafenu ano iyáantan baré ein daná o varen mino. Mai kéká anon raioni kayo oorá páken mi \v 34 \x * \xo 11:34 \xt Dan 3:23-27\x*ira ma varúten kiyá eimpin dusimiyáken inká baenatifó ma aruan purono van iyan maen aúpá karan noren mino. Betimpin ma ákona ída varé ein maí damú anan ákona mamaren namuro aren dakhafin karan orera iyaren mino. \v 35 \x * \xo 11:35 \xt 1Ki 17:17-24; 2Ki 4:25-37\x*Anasi arinta ano vetíi kéká ma fúká ein pinte evaránen oniyaren mino. Oniyákan manáa kéká aruren betin amaniná ara ara uman kaiyan mifo Tiyarafenurá mumunan iyáken mi furin nan peden ma véin me oyan amiren ma kamaen ban nan ída inen mino. Mai ma fúkaren ma ínaimpáké evaránen e mantaaren ma kamaen amusin pinté o van nain nan mi vetíi ákona inin kaiyaren mino. \v 36 \x * \xo 11:36 \xt 1Ki 22:26-27; Yer 20:2; 37:15; 38:6\x*Manáa kéká máká maáká uren ayankun dafiyó pó ankáden au yo yavarava fiyan inká ena kéká seni anampó amempin kuren karavusi namumpin mo kaiyaren mino. \v 37 \x * \xo 11:37 \xt 2Kr 24:21\x*Manáa kéká onámanápó ankamádan puriyákan manáa sofó aúbán dana siyáken inká manáa vaenatifó tíka sáka in puren mino. Máan tiyákan manáa kéká ano sipisipi au fi memé au fi yo siren maen auí danasí uren arafan nóken kákan uman bariyaren mino. \v 38 Máan tiyáken mai kéká ano vanta ída van kámá barafa safi anuyon pimpa safi yon aimpin nafi inká bara aimpin nafi aúmanen noren mino. Mai kéká ma variyá ein avúavá ano varará nanin bantai avúavá esantakhen mino. \p \v 39 Mai ma siaméku ineona kéká ano mumunan eintái mai uman barákan Tiyarafenu ano kanaíene sen mifo mai ma iyáantan baré ein danasinta fura sen ída manten mino. \v 40 Mai fara vara seyo, mai ma vetin ameno siren ma iyáantan bain daná mai moéken kama yanái Tiyarafenui ineinefin bain tetin má ma mai yoran dóan kíparékun maen manápasíen mi mai miyan timinten mino. \c 12 \s1 Yisasintá Ana Ma Inin Onan Kaúden Ban Ma Ventá Mumunan In Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 12:1 \xt 1Ko 9:24-25\x*Máan tukhan mai nanin bantai ákona mumunan mano ma setin aní ukhein manon iyaren eúkukhen mino. Máan tukhein nan mi namu avúava sinta ano ma setinti aasá iyariyan ma fákaan ákona inain mai ume yanasá karúdaré mai ma Tiyarafenu ano yóde vá barano ma sikhein daná tiyampa é tava uresá o vará tifano. \v 2 Yisasi ma setisi mumunan ana vain ná kakhábé tifékun ná tiviren orino. Béin arono siren ara ara uman ben amaniná kaúden ankayanten aufen akhare siyákan Tiyarafenu oo yaiyen daa unkamádantá ayave furiríen mino. Máan ten mifo amusin danasinta vákan mai varano van mi máan turen Tiyarafenui ayan kurompá kin karáká kumanten mino. \v 3 Ume nanin banta ano ma véin amaniná ída funtákein avúavasí ein nará ovare me inesin ná mai ano ída avesara aminti vá oyan ameno. \s1 Tiyarafenu Ano Ma Ve Akhafana Funtarano Van Uman Amein Baya Ino \p \v 4 Ume avúavá bá ma aruvimpin mana ano ída fureya ei nare vanakha ono. \p \v 5 \x * \xo 12:5 \xt Yop 5:17; Rev 3:19\x*Te sikhafana ono ma sen ákona uantákaré ein baya áunta fono. Béi máa sikhen mino. \q1 “Te sanin noe, Bafan mano ma man baya siamintiya mai éin mi funtariyan mifo \q2 ída vá inian namu uantáde vá tisiyá uno sire ará namu ono. \q1 \v 6 Mai fara vara seyo, Bafan mano ma anunu ukhein kékái man bayafó puntariyáken \q2 inká te sikhafana e ma siyain kékái yafiyosí uren ankamé iyan mino. \rq Pro 3:11-12\rq* \p \v 7 \x * \xo 12:7 \xt Diu 8:5\x*Tiyarafenu ano ve akhasí urá bátifé umpo uman ma variyá tiferuna vará béi anon man bayafó tetin puntariyan ne vá té tifano. Iye anó man bayafó be akhafana ída funtare ne siyá inikhe fono. \v 8 Tiyarafenu ano ve akhafana funtaré iyan mifo onesin ma siretin aúban ma mai avúavá ída vanti vá mai afova sá ono. Tiretí ankan ída ven akhafana ompo aasá iyampon mi vaonon tikhen mino. \v 9 Bararáke sifóeyan mano ma setin puntará maé betíi vaya iné iyá tifé umpo inté urerá inaru fáke Sifóen oo yaiyé ben aránaópá oriyará para vá tifante rafuno. \p \v 10 Tetin tifóeyan mano ma inin ma kama ukhein avúavá máan tanáa oranará tetin puntaré iyan mifo setisi kama avúava san mi Tiyarafenu ano funtaré iyain mino. Mai fara vara ino. Bei kantasí ukhein avúavá barano van mino. \v 11 \x * \xo 12:11 \xt Yem 3:17-18\x*Puntáden ban man baya ma siamiyantiya ída amusin inompo uman manan baran nono. Máan tukharen maen mai avúavá ma afová ukhein kéká anon ínaimpáké kama yunan ma yuyaseiníen kama khumanin o yosé iyan mino. \p \v 12 \x * \xo 12:12 \xt Ais 35:3\x*Máan tukhein nará mai ma avíkiyain ayan puríkiya vá inká mai ma antu antu iyain arantantasá mantaan ákona ono. \v 13 \x * \xo 12:13 \xt Pro 4:26\x*E arantan ma orin nain aa vá aní ure kama uresin ná ai ayan ma namu ukhein kéká ano ma en dakhafinten maen ída e yupóen ankaminten mifo evaránen kama inten mino. \s1 Tiyarafenui Vaya Ma Átakharé Iyaí Páke Ma Sikhein Baya Ino \p \v 14 Banasi vá ma ará kusen ban má inká avusese en kantasí ukhen ma van avúavá basá ákona e varano. Para vara seyo, ída ma kantasí ukhein kéká ano ída kanaíen Bafan onanten mino. \v 15 Tiretí ankan pinté mana ano íta yaa aran ma imá deiní esin manáa ano eraven ankamen Tiyarafenui sarisari ída varanafo yafian ná ákona ono. \v 16 \x * \xo 12:16 \xt Esé 25:29-34\x*Mana ano famúku avúavá iyá intin pefá ma Iso ano Tiyarafenun oyan amiren ma vei esé iyampon bí ma sító dunantá ma amiyan bareiní inafo yafían ná ákona oro. \v 17 \x * \xo 12:17 \xt Esé 27:30-40\x*Máan turákaren ínaimpáké mai avu evaránen barano van en mifo ída kanaíen mino. Mireníen aran íta uan amiyákan ifí den mifo evaránen ma sirun noe siren ma mai avu varampin ída kanaíen mino. \s1 Inarufá Bain Yerusaremi Ádé Inká Ore Ono Ma Sein Baya Ino \p \v 18 \x * \xo 12:18 \xt Eks 19:16-20; Diu 4:11-12\x*Mai ma Sainaí anu yompin kákan ira khiyákan títípa ukhan ma kákan uva uaren baékon uniyan ma Tiyarafenu ano Isareri kéká ma vei man baya ameintá ída orikha rono. \v 19 \x * \xo 12:19 \xt Eks 20:18-21; Diu 5:22-27\x*Mai fara vara seyo, ufen mano kákantá asin maen Tiyarafenu ano vetin má baya síkan akhokho van uaren ben nan tesin ída setin má baya sino sen mino. \v 20 Máa síkan Tiyarafenu ano vetin tiantan e afánen manáa nentá oriyákan temí, “Mana safúna ano ma anuyon me aruvinti vá onámanápó ankamesin ná purino.” \rq Eks 19:12-13\rq* \m \v 21 Mai avúavá ano Mosesin akhokho amíkan béi máa semí, “Téin tivinantan den tikhokho fiyá uno.” \rq Diu 9:19\rq* \p \v 22 Máa síkan maen Saioní anu yontá ma ayun para vain Tiyarafenui auyen Yerusaremí baru ma inarufá baintá inka ere ono. Kokhon tauseni enisori kayo ano ma kéká ukhen amusin iyaimpin mi e va ono. \v 23 Tiyarafenui eséke iyampon kayo ma inarufá aví uvantá ein kékái átarufin mi ere ono. Mai ma minó nanin bantai avúavá ma yaimin nain Tiyarafenu vá inká banasi ma evaránen avíden ma maman kama uádiyain Aunan kayo vá \v 24 \x * \xo 12:24 \xt Esé 4:10; Ibu 8:6\x*inká Tiyarafenu vá barará nanin banta vá aúban ma váken auyen kasen bani man baya ma maman ákona uantan banta Yisasin má baípái ere ono. Eborini nare ano ma fefá berai siyan ma anona vá uman ameno ma seiníen beni nare ano ída máa sinten mifo moékan tarisari uren ma ume arúantan nare vaípái ere ono. \s1 Tiyarafenui Vaya Ma Ída Átakharé In Baya Ino \p \v 25 \x * \xo 12:25 \xt Ibu 2:1-3; 10:26-29\x*Tiyarafenu ano ma siretin tiamiyain baya vá inireya mai ánain bákurono. Mai fara vara seyo, fefá ma ma vara ráke vanta Mosesi ano ma vaya varen oríkan ma Isareri nanin banta ano átakharé uren maen uman barein mino. Máan tein mifo inaru fáké ma vaya siyain banta avaya ma ída iné tifanté mai inté ukhein uman ná bará tifante rafuno. \v 26 Tiyarafenu ano ma Sainaí anu yontá ma vaya síkan maen bara vái khayaen mifo saréa ma sian damuádan ma vain mai máan mi sikhen mino. “Enádá ma vaya sékun maen minan ayon má bara vái antu antu inten mino.” \rq Aka 2:6 \rq* \m \v 27 Máan ma sikhein mai minan ayontáke yanasinta vá ma varáke yanasinta vá ano kípanten mifo inaruráke yanasinta ano fara vanten mino. \p \v 28 Máan tin nain nan mi mai ma ída namuin baru ma variyá tiferá Tiyarafenu van pédé béin tusu siantádé amusin amerá bentá ana monó té tifano. \v 29 \x * \xo 12:29 \xt Diu 9:3\x*Mai fara vara seyo, Tiyarafenu maen afá iran báken minó danái kaan kaurinten mino. \rq Diu 4:24\rq* \c 13 \s1 Kípan Baya Ino \p \v 1 Ena vá ma ará amin maran in avúava sá para fákaresin bano. \v 2 \x * \xo 13:2 \xt Esé 18:1-8; 19:1-3; Rom 12:13\x*Ena fáke vanta ma aviren mápin mo khaúden kama uantan aváuvá ída vá áun nono. Mai fara vara seyo, fefá ma mai avúavá ma variyá ein kéká ano ída afová inton enisori kayo aya ukharen mino. \v 3 Karavusifin ma vain kékasará ineine iyáke vá beti ma variyain uman bariya vá inká manáa ano ma ena kéká uman amiyanti mae mai ma variyain uman ná ayaeya varano. \p \v 4 \x * \xo 13:4 \xt Efe 5:5\x*Ábasuí impin áesin ná puntákanti vá míkanan mano ven oo yaiyin maran iya vá ben nan anunu in maran ono. Ena nanin banta vá ma kiyafo maran en inká ena ana safi avafun nafi ma varen asuse en noin kéká Tiyarafenu ano yaíden kó tiantanten mino. \p \v 5 \x * \xo 13:5 \xt Yos 1:5\x*Moni san ma anunuin avúava sará periyáke vá mai ma yákeona máa vará kanaí ukhé uno seno. Mai fara vara seyo, Tiyarafenu ano máa sikhen mino, \q1 “Ída uron mi éin me ampiré nentá oré inká \q2 ída uron mi éin táunonté uno.” \rq Diu 31:6, 8\rq* \m \v 6 Máa sikhein nan mi setí ankan ída feran kasaé máa sen té uno. \q1 “Bafan mano séin tiyain bantan bantí mai van ída feranté uno. \q1 Barará banta ano sen timaniná náisá intéi vae.” \rq Íbo 118:6\rq* \s1 Yisas Karaisini Avúavá Ano Fefa Safi Saréa Fi Áa Ena Ena Yamu Safi Mai Manaí Anan Ukhen Banten Mino \p \v 7 \x * \xo 13:7 \xt 1Ko 4:16\x*Ei yafisin banta kayo ano ma Tiyarafenui vaya sikhá ein nará ovare me ineno. Betin pinté ma kama avúavá erikhein nará iniyáke vá beti ma iyainí e vá Bafantá mumunan ono. \p \v 8 Yisas Karaisini avúavá ano fefa safi saréa fi áa ena ena yamu safi mai manaí anan ukhen banten mino. \v 9 \x * \xo 13:9 \xt Rom 14:17\x*Máan tukhanti ída vá áesin ná ara ara kampun afova ma amin mano siretíi ineine máden asuse ino. Tiyarafenui enará ukhein tarisari anon tiretíi monó tin avúavá ákona uanté iyan mifo yunantá ma are ukhein man baya finté ída erikhen mino. Máan tukhan mai ánain ma vákurein kéká ída aya ukharen mino. \p \v 10 Monó ánon banta kayo ano ída kanaíen arata yaró ma kaiyain dunan nanten mino. \v 11 \x * \xo 13:11 \xt Riv 16:27\x*Ume ampiantano siren maen monó ánon banta kayoi ánon banta anon tafúna kayoi nare varen mi Moéken ma Kantasí Ukhein Karafarampin ódiyaren mifo mai safúna kayo au varufái ira saman kauriyaren mino. \v 12 \x * \xo 13:12 \xt Yon 19:17\x*Máan tiyaréin mi inká Yisasin má dere vanasi maman kantasí ono siren kákan barui yafu ona akhempá bei nare vanaen mino. \v 13 \x * \xo 13:13 \xt Ibu 12:2\x*Máan tukhein nan mi erí baru akhempá aravuvé mai ma véi ayave vareiní é bará tifano. \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Ibu 11:10, 16; 12:22\x*Mai fara vara seyo, ma vara maen mai ída setisi mató baru ifo inarufá ma kákan baru váken ída erikhein nan mi yosiyá tiféuno. \p \v 15 \x * \xo 13:15 \xt Íbo 50:14, 23\x*Yisasini siyain tasá tetisi monó tin avúavápó ena ena Tiyarafenun íkun uan amiyá beni kakhakhen puntákein bí tian dákó ó tifano. \v 16 \x * \xo 13:16 \xt Fir 4:18\x*Manáa yana san ma o afasí iyain kéká ma kama uren ma e ina yaná ma avarí in avúavá ída vá áun nono. Para vara seyo, mai avúavá anon Tiyarafenun moéken amusin amé iyan mino. \s1 Kípan Baya Ino \p \v 17 \x * \xo 13:17 \xt 1Te 5:12\x*Tiretíi monó tin avúaváká ma yafíkein ayafa kayo ano ma siamin nainisá oro. Tiretíi aú bukhafa ma maman puntáantan doran mi vetíi yoran bákan inká mai yorarí ma iyáin nain mai vetí anon Tiyarafenun tiaminten mino. Betin oo yaiyesin ná ída arunaná bá doren ná amusin masá dorano. Mai fara vara seyo, ída ma amusin pinté doriyá inti mae ída uron mi siretin aya inten mino. \p \v 18 \x * \xo 13:18 \xt Apo 24:16; 2Ko 1:12\x*Tetisi ineine kama ukhá inká ena ena yamú kama avúavá ana varano van iniyá umpo Tiyarafenun amúkuan amesin ná tetin tiya ino. \v 19 Téin nan amúku sintesin ná ainen aaí intirá tiretí ankan baonafá orono. \p \v 20-21 \x * \xo 13:20-21 \xt Yer 32:40; Isi 37:26; 1Pi 2:25\x*Máan tukhein nará mai ma kusin amin Tiyarafenu ano ma setisi Bafan Yisasin ma masí pinte orun avían mantein mano vá mai ma veni anunu ánain dakhafono van ma iyaona vá ákona uantano. Béin ma amusin ameren avúavasá Yisas Karaisini ákona finté uaren ná tiretimpin dákó ino. Yisas Karaisi maen sipisipirá dafisin bantan báken bei nare vanaren auyen kasen ban man bayan ákonte ukhen mifo ena ena vá béin aví daní iyáke vá kákan bí ameno. Pura ino. \p \v 22 Mumunan tiyofi sifá tiváeyan noe, ma ma asíka vompon ma uvaman ameruna finte vá kama e inire afová ono. \p \v 23 Tetí ankan tifá tiváe Timotin inka karavusi fintena útúantan bain ainen ma erintí maé avíaré tiretin o onano van oronté uno. \p \v 24 Tiretí ankani yafisin kéká bá mumunan nanin banta kayo vasá tenti ará kusin baya siameno. Itarí ma vain monó nanin banta ano ará kusin baya siádan tiretí ankan baonafá oren mino. \p \v 25 Tiyarafenui sarisari ano vá tiretin má bano.