\id 1PE - Agarabi NT [agd] (Papua New Guinea) -2011 bd \h 1 Pita \toc1 PITA MA ESÉ ARAÍEN UVANTEIN BOMPON MINO \toc2 1 Pita \toc3 1 Pit \mt1 PITA MA ESÉ ARAÍEN UVANTEIN BOMPON MINO \mt2 (1 Pita) \imt1 Pita Ma Esé Bompon Uvanteí Pákenai Afova Vaya Ino \is1 Ma vompon ma uvantein banta ino. \io1 Pita anon Sirivanusin nan ma Sairasine sen ariyain banta ma veni vompon uvaran doran bantaí ukhá ein mi siamin uvanten mino. \is1 Uvarein orana ino. \io1 AD sikisti-fo (64) fin mino. \is1 Ma vompon ma uvantein baru ino. \io1 Ovaeran bayafó ma Babironi e siyain baru Romú ino. (1 Pita 5:13 fin ná onano.) \is1 Ma vompon ma uvaman amikhein kéká ino. \io1 Esiá bara van ma saréa Teki e siyain barafin ma vain monó namun kayofin kokhon Yutan kayo vákan inká ena anan pinté ma monó tiyain kéká bá dere vákan mai kayon uvaman amikhen mino. \is1 Nái ana vará ma vompon uvanten nafino. \io1 Monó nanin banta ano ída uman baranté uno sen inikharé ein uman kayo variyaimpin mi ma vayafó betin ákona uantáken mino. Inká baru yafisin kayo vá antuntá ma varú barú ukhein kéká bá ano ará manafiníen bano van mi aní iyáken ará ákona uantan baya siamikhen mino. \c 1 \s1 Pita Ma Amusin Baya Sein Mino \p \v 1 Yisas Karaisini vaya varen orin banta mai séi Pita anon ma vompon uvaré uno. Mai ma Pontusí barafa safi Karesia safi Kapadosiá barafa safi inká Esiá barafin nafi Bitiniá barafin nafi ma Tiyarafenu ano aní ukhein nanin banta ano ma meren mana mana ukhein kékápin mi ma vompon uvamádékun oren mino. \v 2 \x * \xo 1:2 \xt Rom 8:29; 2Te 2:13\x*Tifóe Tiyarafenu ano fefái siretin aní uraya varé en nan mi Kantá Aunan mano siretin maman kantasíen mino. Mai ma siretin maman kantasí ukhein ana maen mai máan mi ukhen mino. Yisas Karaisini vaya inire ma mai ánain dakhafe nan ma inká beni nare ano siretíi ume sesé uanteintá ino. \p Máan tukhantin Tiyarafenui avábá bá ará kusin má ano moéken tiretin masá bano. \s1 Para Van Oriyan Ban Aunan Ma Sive Ukhein Nará Tiyarafenun Aví Daní Tifano \p \v 3 Tetisi Bafan Yisas Karaisin Afóe Ayarafenun avisá daní ono. Mai fara vara seyo, setinti monó tin avúavápin maman auyení ino van mi Tiyarafenu ano Yisas Karaisin pinté uaren ída kípan arunaná tetin timikhen mino. Máan tukhái Yisas Karaisi ma fúaren evaránen e mantakhein nan mi ákona inin kauré ave iyá tiféuno. \v 4 \x * \xo 1:4 \xt Kor 1:12\x*Mai ma ída miyantá bain amusin Tiyarafenu ano ve akhafana amikhen mino. Mai ma siretin amikhein amusin ma inarufá kaúantan bain mano ída avóken inká o afeyoren en inten mino. \v 5 \x * \xo 1:5 \xt Yon 10:28; 17:11\x*Tiyarafenurá ma mumunan iyaona van mi vei moékan ákona fóké tiretintá dafíkantiya oriya varé esin ume fintena siretin aya uren evaránen aviranten mino. Ma vara ma mo kípan nain damúi mai ma evaránen aviran nain maman dákó urantin minó anon onanten mino. \v 6 \x * \xo 1:6 \xt Yem 1:2; 1Pi 5:10\x*Mai vará minó ano fura se amusin ono. Asíkarái kokhon uman kayofin oferan nompo mai oyampáké amusin ban mino. \p \v 7 \x * \xo 1:7 \xt Pro 17:3; Sek 13:9; Mar 3:3; Yem 1:3\x*Tiretí ankan kaná ákona e mantakheya fo mai siretíi mumunan akhenóka uan onano van mi mai uman kayo erinten mino. Irafin ma kori iyó uan oniyain an den mi siretíi mumunan akhenóka uan onanten mifo Tiyarafenu avorá mai siretíi mumunan mano kori esantaren moéken kákan danái van mino. Máan tukhantin ákona akhenóka kayofin ma sireti mantaan ákona ukharé esin maen Yisas Karaisi ma ma varará afoká inain damúi siretin nan amusin uren kákan bí aminten mino. \p \v 8 \x * \xo 1:8 \xt Yon 20:29; 2Ko 5:7\x*Tiretí ankan béin ída yákó oné iya ompo véin nan para anunu é iya ono. Inká béin ída onteya mumunan iyáke mae moéke amusin é iya ompo mai moékentasá amusin ono. \v 9 Para vara seyo, véintá ma ákona mumunan kaiya ona van ma amin nain miyan mai Tiyarafenu ano ma ume fintena siretin evaránen aviran nain mino. \p \v 10 \x * \xo 1:10 \xt Mat 13:16-17\x*Mai ma Tiyarafenu ano ume fintena vanasi sarisari uren evaránen avirano van ma sikhein nan mi sakhanampa vanta kayo ano moeké afová ono van iyaren mino. Mai avúavasí ma inain ana mai vetí ankan ída afová ukhen kokhon ineine iyáken mi fara sakhanampa vaya siyaren mino. \v 11 \x * \xo 1:11 \xt Íbo 22; Ais 53; Ruk 24:26-27\x*Karaisi ma uman o yosen púaren ma ínaimpáké e manten kákan bí baranaí pákena van ma veni Kantá Aunan mano fe o útúben tiamiyain nan betí ankan amino ukharen mino. Mai yaná inte yamusá afoká intéin ná iye anó mai uman barantéin ná tiyan nafi siren kokhon ineine iyaren mino. \p \v 12 Betí ankan ma vá ein damu san mai yanasinta ída afoká inten ne sikharen mifo kokhon orana ma esantavintin mi sireti ma vanona yamu san mi afoká inten nen tikharen mino. Máa sikharéin mi inaru fáké ma siantan erein Kantá Aunani ákona vá ma vaya sen noin kéká anoi saréa mai Kama Vaya siamiyan mino. Mai ma afokáin nain avúavá ano mo kama uron ukhan mi enisori kayo ano yere amusin iyáken mai yaná afoká intin onano van iyaren mino. \s1 Kantasí Ukhen Ma Van Avúavá Pákena Vaya Ino \p \v 13 Máan tukhanti Yisas Karaisi ma ovaránen erin nain damú ma varanona sarisari vará ákona inin kauráke vá tiretí aurá kama e yafiseno. \v 14 \x * \xo 1:14 \xt Rom 12:2; Efe 2:3; 4:17-18\x*Tiyarafenu akhafana ompo veni vaya vá ineno. Mai ma Tiyarafenun ída afová ukhe ma ída funtákein avúavá bariyá eona ano siretin damuádan nafo ída vá mai avúavá evaráne yakhafono van anunu ono. \v 15 Máan tukha ompo saréa ma Tiyarafenu ano siretin maman be akhafanaí ono van ma aní uren kantasí ura vaona rasá kantasí ukhein avúavá ana vá barano. \v 16 \x * \xo 1:16 \xt Mat 5:48\x*Mai fara vara seyo, Tiyarafenui vompompin máa sikhen mino. “Téi kantasí ukhé umpo siretí ankan masá kantasí ono.” \rq Riv 11:44-45; 19:2; 20:7\rq* \p \v 17 \x * \xo 1:17 \xt Rom 2:11; Rev 2:23\x*Máa sikhen mifo afovasá ono. Mai ma inarufá bain Tifóe oe sire ma amúkuan amiyaona ano ma vanasi yaimin nain damú mai ída arona ino sin avúaváká daiminten mino. Tiretí ankan ma variyaré eona avúaváká ten mi yaíden miyan aminten mino. Máan tukhanti ma varará ma vákeya ena vara fáké ma e vain an dakhe vá Tiyarafenu aránaópá ma van avúavá ana vá barano. \v 18 Mai fara vara seyo, siretí anáuyani avúavá ánain ma vákuriyaona ano ída kanaíen ayairí ukhan mi mai fintena siretin aya uré avirano van Tiyarafenu ano Yisasin pinté uaren tiretin miyaní ukhen mino. Mai miyan mai kori vá siriva fóké basa miyaní ukhen naino. Ída ino. \v 19 \x * \xo 1:19 \xt Apo 20:28; Ibu 9:12-14\x*Tiyarafenun anin Yisas Karaisi ída mana ume vákan ma afun ída vain sipisipi an dakhein ni aunan bain nare fókéi miyaní uraya vaono. \v 20 \x * \xo 1:20 \xt Efe 1:4; 2Ti 1:9-10\x*Pefá ma vara ída afoká ukhan maen mai avúavá barano van mi Tiyarafenu ano véin aní uran baré íkan damú ma afoká iyain má ume fintena siretin aya ino van béin tiantan ma varará eren mino. \v 21 \x * \xo 1:21 \xt Yon 14:6; Rom 5:1-2\x*Tiretí ankan Yisas Karaisimpinté uarei Tiyarafenurá mumunan iya ono. Inká Tiyarafenu ano ma furin pintena Yisas Karaisin orun avían mantaren kakhan ákona amikhein manon tiretíi mumunan moéken ákona uantiyan mino. \s1 Afá Aváeyan Ma Aúkáké Avábá In Avúavá Baya Ino \p \v 22 \x * \xo 1:22 \xt Yon 13:34; Rom 12:10\x*Tiretí ankan ma fura sikhein Kama Vaya inire ma mai ánain bákureona van mi siretíi ume yo sesé uraya va ompo saréa vá mana nanin banta akhafana an dakheya fura se ven avábá in maran ná ono. Máan tiyáke ena nanin banta yere fura seya aú kákesá avábá ono. \p \v 23 Mai fara vara seyo, siretí ankan monó tin avúavápin evaráne auyení ukha ono. Ma vara ráke anóe afóe ano ma amikhein aunan mai sireti ma furesin maen kípanten mifo auyen aunan betin pintesa erikhen naino. Ída ino. Mai aunan Tiyarafenui fara van oriyan ban baya fintéi erikhein mai ída kípan para van oriyan banten mino. \v 24 Para vara seyo Sakhanampa vanta ano máa sikhen mino, \q1 “Banasi ano ainen ma kafuriyain kata an mi yakhen mino. \q2 Betíi kama vukhafa ano katafin bain kama faravan mano ma ainen mo khanoeníi iyan mino. \q1 Kata ma kafuriyain má beni faravan mano kano uaren un pafasen eravé iyan mino. \q2 \v 25 Máan té iyan mifo Bafani vaya ano fara van oriyan banten mino.” \rq Ais 40:6-8\rq* \m Mai vaya maen Tiyarafenui Kama Vaya ma fefá tiamíka inikhá eona ino. \c 2 \p \v 1 \x * \xo 2:1 \xt Efe 4:22; Yem 1:21\x*Máan tukhen mifo minó namu avúavá bá kampun ma siantan avúavá bá ifasá ono. Ída vá kama avúavá anan bariyá bá uno seno. Baya ana ma siren ída varan avúava safi ena ma namu inin mamantan nafi ena ina yaná ma kampun tiren baran avúava safi vá oyan ameno. \v 2 Arará iyampon mano ma nan anu máa niyáken e inoriyain an deya vá monó avúavápin e inoresin ná Tiyarafenu ano siretin aya uren evaránen avirano. \v 3 \x * \xo 2:3 \xt Íbo 34:8\x*Tiretí ankan taréa Bafani kama avúavá inka afová e ono. \s1 Ákona Onámanáká Ma Má Uvaran Baya Ino \p \v 4 Yisas Karaisi ano Tiyarafenui monó namuntá ákona namádaní ukháin mi vanasi ano namu ukhen ne siren do éken mino. Máan turan Tiyarafenu avorá kama ukhen baréin béin aní ukhen mifo ve vain tasá ereno. \p \v 5 \x * \xo 2:5 \xt Efe 2:21-22; Rev 1:6\x*Tiyarafenu ano siretimpó deren maman bei ákona namádaní uren mi ven ma monó tiantan namun uvariyan mino. Yisas Karaisi ma varein avúavákái Tiyarafenu ano siretin maman kantasí ukhein monó doran banta kékasí uren mi véi ma íkun uan amiyaona van amusin iyan mino. \v 6 \x * \xo 2:6 \xt Efe 2:20\x*Mai fara vara seyo, Tiyarafenui vompon dókifin tian amá ukhen mino. \q1 “Onano. Yerusaremí\f * \fr 2:6 \ft Yerusaremie ma siyain baya mai Saioni sen tiyan mino.\f* barurá mana onámaná aní uré \q2 maman ákona namádan an daré dafédékun bain \q1 béintá ma mumunan in nain kéká ano \q2 ída ayave van inten mino.” \rq Ais 28:16\rq* \m \v 7 Mai ma veni vaya iniren oyan amiyain kéká ina va van naifo mumunan ma iyaona kékái kama yanái van mino. \q1 “Má uvaran banta kayo ano ma yo maman karúdein onámaná ano \q2 maman má dádaimpin mana ákona onámanasí ukhen mino.” \rq Íbo 118:22\rq* \m \v 8 Inká Tiyarafenui vompon dóki ano evaránen máa sikhen mino, \q1 “Banasi arantantá duádan ma eyúpó en ankamé iyain onámanái véi van mino. \q2 Inká mai ma vanasi ano eraven ankamé iyain onámaná ino.” \rq Ais 8:14\rq* \m Betí ankan ma Tiyarafenui vaya ída inintin mi mai avúavá afoká inten ne sikháin mai avúavá afokáen mino. \p \v 9 \x * \xo 2:9 \xt Diu 7:6; 14:2; Ais 9:2; Apo 26:18; Efe 5:8\x*Máan ten mifo siretí ankan mai ma einisa ukha va ono. Ída ino. Para vara seyo, Tiyarafenu ma kin bain manon tiretí ankan aní urayan beni monó doran bantaí uveyan tireti má inká beni kantasí ukhein nanin banta vá ano ven ninaí ukha ono. Máan tukhantin Tiyarafenu ano ma yuntein avúavá pintena avían bei kakhakhein avúavápin ma kaúdákantiya kasae veni kama avúavá ena nanin banta aní inono. \q1 \v 10 \x * \xo 2:10 \xt Ose 2:23\x*“Pefá tiretí ankan banasi va vare va ono. \q2 Taréa siretí ankan Tiyarafenui vanasin ba ono. \q1 Pefá tiretí ankan Tiyarafenui arunaná ída mantare \q2 saréa veni arunaná inka vare ono.” \p \v 11 \x * \xo 2:11 \xt Kar 5:17, 24\x*Téi ma sinunu ukheruna sirona kéka soe, siretí ankan ena vara fákéi e van ná namu avúava sinta ano ma siretíi au anunu vá aruviyain nan mi nentá bano van ákonaé tiamiyá uno. \v 12 \x * \xo 2:12 \xt Mat 5:16\x*Afokhampin ma vain nanin bantafin ma váke yafían ákona ukheya vá bano. Tiretí ankan ma Tiyarafenu aví daníin avúavá bariyanona van ída kama iyan ne siyaren maen Tiyarafenu ma vanasii avúavá me yaimin nain damúi siretin nan kama avúavái variyaren ne siren mumunan iyáken Tiyarafenu aví daní inten mino. \s1 Banasirá Ma Yafíkein Kékái Aránaopá Ma Van Baya Ino \p \v 13 \x * \xo 2:13 \xt Tai 3:1\x*Kin manon minó danáká dafíkein bákan béi ma siamin nain baya kayoi aránaópá ana vano van mi Bafan mano inikhen mino. \v 14 Máan tukhan kin mano vei yoran banta kéká aní uran ban mifo mai kayo aránaópá dere vá bano. Mai fara vara seyo, mai ma namu avúavá baran nain kéká uman amiyáken kama avúavá ma varan nain kéká maman daní ino van mi vetin tiantan erikhen mino. \p \v 15 \x * \xo 2:15 \xt 1Pi 3:16\x*Para vara seyo, siretí ankan ma kama avúavá baran nona ano mai ma oyampá baya sin nain kékái oorá iyarano van mi Tiyarafenu ano anunu ukhen mino. \v 16 Tiretí ankan miyan ída van doran banta kéka saono. Ída ino. Tiretin inka útúantaya va ompo ída vá inka útútintá bá uno sire namu avúavá bariyáke vá Tiyarafenui yoran banta kékasí ukhe yoriya vano. \v 17 \x * \xo 2:17 \xt Rom 12:10\x*Ena nanin banta aráopá ma van avúavá aní iyákeya vá monópin ma vain kékasá avábá ono. Tiyarafenu van periya vá kini aránaópa sá bano. \s1 Miyan Ída Van Doran Bantai Vaya Ino \p \v 18 \x * \xo 2:18 \xt Efe 6:5\x*Miyan ída van doran banta kéká ma vanteya siretíi ayafa aránaópa sá bano. Ída vá mai ma kama avúavá aní iyáken doran amin nain kékái yoran mana varano van ono. Mai ma yoran barano van duvun in nain kékái vaya yere vá ineno. \v 19 Mai fara vara seyo, siretí ankan kamá iya fo áa namú iya fo mai kama ineinen iyákeya manaí ukhein avúaváká anan míkani yoran bariyan nan mi Tiyarafenu ano amusin iyan mino. \v 20 \x * \xo 2:20 \xt 1Pi 3:14, 17\x*Tiretíi namu avúaváká ma uman bariyare ída mana miyan o varan nompo kama e váke ma funtákein avúavá bariya ma uman bariyaré esin mi Tiyarafenu ano siretin nan amusin inten mino. \p \v 21 \x * \xo 2:21 \xt Mat 16:24; Yon 13:15\x*Mai uman barano van mi Tiyarafenu ano siretin arakhen mino. Para vara seyo Yisas Karaisi ma siretí ankan nan uman mantein manon tiretin aní ukhen mifo véin ánain ná dakhafono. \q1 \v 22 “Béi ída umeí iyáken \q2 manáa kéká ída mákáken mino.” \rq Ais 53:9\rq* \m \v 23 \x * \xo 2:23 \xt Ais 53:7; 1Pi 3:9\x*Béin ma asiyákan anona ída asikharen mino. Inká béin ma uman amiyákan anona ída uman amikharen mino. Mai ma funtákein avúaváká kó tiantan banta Tiyarafenu ayampin mi vei uman kaen mino. \v 24 \x * \xo 2:24 \xt Ais 53:5-6; Rom 6:11\x*Tetin nan ume avúavá me ampiren puntákein avúaváká bano van mi veyantá tetisi ume maman be aurá kaúden baren daa unkamádantá un puren mino. Béin ma arein afun kayo anon tiretin ayofen mino. \v 25 \x * \xo 2:25 \xt Isi 34:5-6; Mat 9:36; Yon 10:14; Ibu 13:20-21\x*Para vara seyo siretí ankan aiyókein sipisipi an deya kufa ukhare ompo saréa evaráneya sipisipirá ma yafisin banta an den ma siretíi aúká dafisin banta vaípái orikha ono. \c 3 \s1 Ábasuí Ma Ukhein Nanin Banta Ano Ma Vetíi Avúaváká Dafisin Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 3:1 \xt Efe 5:22\x*Anasi kayo oe, máan mana e vá tiretí aváná ano ma Tiyarafenui Kama Vaya ída iniyanti mae beti ma sin nain baya aránaópasá bano. Tiretí ankan ída vaya sin nompo Tiyarafenu van ma fédeya funtákein avúavá ana ma varanona anon betin aní inten mino. \v 2 Mai ma funtákein avúavá ma varano nan óden mi vetíi ará baeranten mino. \p \v 3 \x * \xo 3:3 \xt 1Ti 2:9\x*Tiretíi ánon do ma ara ara yamirí in nafi inká kori fóké ma uvaran danasintafó ma auí in nafi áa kama ukhein auí daná póké ma yan bukhafará auíin mano funtákein avúavá ída yákó é iyan mifo mai van ída vá kokhon ineine ono. \v 4 Mai ma Tiyarafenu avorá moéken kama uron ukhan ma vempáké ban avúavá ano ma aú pinté eriyan ma ída ainen mo kipé iyain avúava sará ineno. \v 5 Para vara seyo, máan avúavá pókéi fefá ma kantasí ukhá ein nanin kayo ano auí uran moéken kama uron iyaren mino. Betí ankan Tiyarafenurá ákona inin kaúden betíi avafuná aránaópá báken baya iniyaren mino. \v 6 \x * \xo 3:6 \xt Esé 18:12\x*Sara ma ve avafu Abaraamuni vaya iniren ma sesi ayafa oe ma siyaré ein an ná dano. Tiretí avafun ná ano ma siretin namu uantan nain avúava san ma ída ferana funtákein avúavá ana ma varanteya mai Saran araumasin an mi vaono. \p \v 7 \x * \xo 3:7 \xt Efe 5:25\x*Máan manae vá aváná ano siretí anáona kákan bí amireya vetin má ma manafin kamaen ban avúavasá aní ono. Betíi au ano siretin an den ída ákona ukhen mifo Tiyarafenu ano siretin má manaí uren uváden auyen aunan bain amusin mi amikhen mino. Tiretíi anáona yafiseren aa fáké ma ída kama ureya yafisesin maen Tiyarafenu ano siretíi amúkin ída ininten mino. \s1 Monó Nanin Banta Ano Ma Vetíi Avúaváká Dafisin Baya Ino \p \v 8 Kípan baya ma siamenuna mai máan mi ukhen mino. Minó ano vá mana inintá bákeya arunaná bíkakhantiya vá tiretíi aú bá inin má bararasí ureya ven avábá in maran ná ono. \v 9 Namu avúavasí ma uantiyanti ída vá anona namu avúavasí uantano. Banasi ano ma ída funtákein baya sen asinti ída vá betí ankan anona aseno van iyákeya avábasá aní ono. Para vara seyo, mai avúavá barano van mi Tiyarafenu ano inikhen maen máan ma inonarái siretin avábá uantanten mino. \v 10 Mai fara vara seyo, Tiyarafenui vompon dókifin máa sikhen mino. \q1 “Para van oriyan ban aunan má kama yamú kayo va san iye anó anunu inten nafi \q2 mai kayoi amafin mano ma namu vaya sintá dafisen ná \q2 inká oo ano ma kampun baya kayo sintá dafisen ná ino. \q1 \v 11 Mai kéká ano namu avúavá ampiren kama avúavá ana vá barano. \q2 Ena kéká bá ma ará kuse manafin ban nará ákona e yorano. \q1 \v 12 Para vara seyo, funtákein avúavá ma variyain kékái Bafan mano yafíken \q2 betíi amúkin nan á kaséden iniyan mifo \q1 mai ma namu avúavá bariyain kékái \q2 Bafan mano oyan amiyan mino.” \rq Íbo 34:12-16\rq* \s1 Tiyarafenu Oo Yaiyintá Ma Uman Baran Baya Ino \p \v 13 Tiretí ankan ma kama avúavá barano van esin maen iye anó umó danten nafino. \v 14 \x * \xo 3:14 \xt Mat 5:10; 1Pi 2:20; 4:14\x*Máan tukhen mifo kama avúaváká ma uman baresin maen Tiyarafenu ano mairái miyan aminten mifo “ída vá akhokho van iyáke ída vá kokhon ineine ono.” \rq Ais 8:12-13\rq* \m \v 15 Ída vá kokhon ineine iyáke siretíi vampin ná Karaisin maman tiretíi Bafaní ure vá béintá monó teno. Inká monó avúavápin ma ákona inin kaúkeona van ma ina inti siaminona vaya vá ena ena útakhe vá bano. \v 16 \x * \xo 3:16 \xt 1Pi 2:12\x*Máan tin nompo ovare me ineine ureya vá bempáké ará amin aa fákesá tiameno. Máan tesin maen tiretí ankan Karaisin ninan basin pasen mai ma namu vaya sen asiyaré ein kéká ano kama avúavá ma variyaona van ódaren ayave van inten mino. \v 17 Tiyarafenu oo yaiyen ma kama avúaváká uman baran manon namu avúaváká ma uman baran esantakhen mino. \p \v 18 Mai fara vara seyo Yisas Karaisi ma setisi umerá manádá para van oriyan ban purirí ma ein mai véi yeren máan uman o yosikhen mino. Béi ída mana umeí iyaren mifo setin tiviren Tiyarafenui varufin orono van mi ume nanin banta van dan bukhafafin uman o yosen pubíkan mi Kantá Aunan manon aunan amin evaránen e manten mino. \p \v 19 Mai aunan pinté uaren mi mai ma auí uran ma karavusi uádan baré ein aunan kayofin mo monó baya siamen mino. \v 20 \x * \xo 3:20 \xt Esé 6–7\x*Mai ma Noan tiamin ma voti uvariyákan ma Tiyarafenui vaya átakharé iyan ma Tiyarafenu ano vempáké báken ave ukhá ein kéká ino. Kákan á daaren ma non taven banasi ariyan maen mai finten dan manápá ifo afápá kanú manaú un kádan nanin bantan máan Tiyarafenu ano ayaen mino.\fig Noani boti ino.|alt="Noah’s ark during the flood" src="cn02094b.tif" size="col" ref="1Pi 3.20" \fig* \v 21 Mai ma non taven banasi arein manon non ma féantan aní ukhen mino. Yisas Karaisi ma fúaren e mantaein ákona ano ma siretin aya ukhein manon monó non ma féantan avúavá aní ukhen mino. Monó non ma féantan mai au fáke va fain do sesé in naifo inin ma sesé uren aviren Tiyarafenu ádé orin avúavá ino. \v 22 Taréa Yisas Karaisi inarufá oren kakán bí o mamaren Tiyarafenui ádé kumantan maen minó enisori kayo vá minó daná ma varan ákona vá ara ara ákona kayo vá ano véin aránaópái van mino. \c 4 \s1 Tiyarafenui Avúavá Bá Ma Van Baya Ino \p \v 1 \x * \xo 4:1 \xt Rom 6:2, 7\x*Máan tukhein nan mi Yisas Karaisi ma aí o yosikhanti siretí ankan mái máan uman o yosin nompo mai ma véi variyaré ein avúavá basá útaare vá bano. Mai fara vara seyo, Yisas Karaisin avíká ma uman barantó uno ma sireya inikhante mae umeí ma iyaona vá ampeno. \v 2 Máan ma inteyan umeí ma in anunu khayo ída e yakháan more mere eya non nompo Tiyarafenui yoran mana varano van moéke anunu in nono. \v 3 \x * \xo 4:3 \xt Efe 2:2-3\x*Para vara seyo mai ma afokhampin bain kéká ano ma aruven baren iyáken amusin dosiyan ma aurá ída yafisin avúavá bákan ma famúku avúavasí ono van anunu iyaré ein avúavái fefá bariyare ono. Betí ankan ma ara ara omasí iyáken óen non naren óen iyan ma inká ída funtákein omasí iyáken ma kampun ayarafenu kayorá ma namu avúavá póké monó tiyá ein mai feyante avúava sinta ifo vá ampeno. \p \v 4 Mai ma fefá manápá noré eona kéká bá ma ída evaránen oriveya vetin má namu avúava sinta variyaona van mi siretin oyampá baya sen asiyan mino. \v 5 \x * \xo 4:5 \xt Apo 10:42\x*Máa siyan mifo fúkein kéká bá mai ma ída furin nan para vaona kéká bá anon Tiyarafenu avorá o mantavesin minó nanin bantan daiminten mifo afovasá ono. \v 6 Para vara seyo mai van mi fúkein kékápin dere Tiyarafenui Kama Vaya Yisas Karaisi siamikharen mino. Mai kéká ano fura sen dan bukhafarái uman baren púken mifo vetí ankan ínaimpáké Tiyarafenu ma einíen aunampin ída furin para vanten mino. \s1 Tiyarafenu Ano Ma Amusin Amikhein Dorantá Ma Kamaen Dafisin Baya Ino \p \v 7 \x * \xo 4:7 \xt Rom 13:11-12\x*Ma vara ma kípan nain damú inka ádesí iyan mifo siretíi avúavápin dafían ákona ukheya funtákein avúavá ana variya vá amúkiya vano. \v 8 \x * \xo 4:8 \xt 1Pi 1:22\x*Moéken ma kákaní ukhein daná ma vain mai ven avábá uantan maran eya vá oriya vano. Para vara seyo, avábá in avúavá anon ara ara ume kayo yaran ten mino. \v 9 \x * \xo 4:9 \xt Ibu 13:2\x*Inte kheká anó tiretin má dunan niyáken bano van inten nafi mai amusin pintesá mai kéká aviádesin siretin má bano. \p \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Rom 12:6-8\x*Ena nanin banta aya ono van ma Tiyarafenu ano mana mana amusin amirú ukhein dorantá kama e yafíbesin ná Tiyarafenui sarisari ano siretimpin bíkaaren banasifin orino. \v 11 Tiyarafenui oo vantaí ono van ma arakhanti mai véi ma siretin pinté uaren baya seinisá ono. Inká ena nanin banta aya ono van ma Tiyarafenu ano arakhanti mae mai ma véi amin nain ákona fókesá mai yoran barano. Máan ma esin mi Yisas Karaisi ma mantein avúava san Tiyarafenu aví ara ara avúavá póké daní inten mino. Minó kakhan má ákona vá ben ninan bain ayáká para oriyan banten mino. Mai fura ino. \s1 Monó Nanin Bantaí Uven Ma Uman Baran Nain Baya Ino \p \v 12 Téi ma sinunu ukheruna sirona kéka soe, akhenóka yanasinta ano ma siretin aufin ira ma akheiní iyantiya mai van ída vá enará ukhein danái afoká iyá uno sire akhokho van ono. \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Apo 5:41; Yem 1:2; 1Pi 1:6-7\x*Máan akhenóka kayo anon Yisas Karaisi ma varein uman má manaí ukhá intiya ínaimpáké ma vei kakhan má ma ovaránen eriven amusin in nain damú tiretí ankan moéke véin má amusin in nono. \p \v 14 \x * \xo 4:14 \xt 1Pi 2:20\x*Yisas Karaisin ánain ma yakhafiyasin ma aren asen iyantiya mai siretí ankan amusin mana vá ono. Mai fara vara seyo, Tiyarafenui kakhakhein Aunan manon tiretin má banten mino. \v 15 Mai ma vanta aruan puré iyainta safi umoyan inta safi aau varanta safi áa enai yoran máden asuse inta safi ma uman baren berai sin nara siya rauno. Ída ino. \v 16 Yisasin ánain ma yakhafin nonará ma uman baran nona van mi siamiyá umpo ída vá ayave van ono. Tiretin nan ma Karaisini vaya ánain bákuriyain nanin banta e ma sen ariyain nará amusin iya Tiyarafenu avisá daní ono. \v 17 Mai fara vara seyo, vanasi ma yaimin nain damú inka afoká ein Tiyarafenu ano ve akhafana finté naren araí uren daiminten mino. Monó nanin bantafin naren daiminten mifo mai ma Tiyarafenui Kama Vayará ma ída mumunan iyáin nain kéká anon moékan uman baranten mino. \v 18 Tiyarafenui vompon dókifin máa sikhen mino, \q1 “Puntákein nanin banta ano uman ma mamarantin ínaimpáké Tiyarafenu ano aya uren aviranten mifo \q2 mai ma Tiyarafenu oo átakharéiyá in nain kéká bá ume nanin banta vá ano ma umampin orintin maen Tiyarafenu ano ída uron mi ayainten mino.” \rq Pro 11:31\rq* \p \v 19 Máan tukhanti Tiyarafenui anunu ánain dakhafiya ma uman bariyáke vá puntákein avúavá ana vare oriyáke vá mai ma siretin uvantein Tiyarafenura sá ákona inin kaono. Mai fara vara seyo, véi ma sirein daná ída ifá é iyan mifo minói varé iyan mino. \c 5 \s1 Monó Doran Kayo Vá Pumara Kayo Vái Vaya Ino \p \v 1 Mai ma siretimpin ma vain monó doran banta kayo ma vaya siamenté uno. Téi má deren monó nanin bantai yafisin báké Yisas Karaisi ma mantein uman nan banasi siyamiyaruna véi ma ovaránen erin nain damú téi má deren beni amusimpin orékun kákan bí timinten mino. Monó nanin bantará ma yafisin baruna van mi ákona é ina iyá uno. \v 2 \x * \xo 5:2 \xt Yon 21:15-17; Apo 20:28\x*Tiyarafenu ano siretin mai yoran amikhen mifo sipisipi kayorá ma yafisiyain banta an de vá beni vanasirá dafiseno. Mai yorarí iyáke miyan barano vara siya rauno. Ída ino. Tiyarafenui vanasirá dafisin anunu vantiya amusin má beni yoran para varano van mi siamiyá uno. \v 3 \x * \xo 5:3 \xt 2Ko 1:24; Fir 3:17; Tai 2:7\x*Ída vá betintá ayafaí in dorarí iyákeya siretíi yoran pókesá betin kama avúavá aní ono. \v 4 Máan tiyaré esin ma sipisipirá dafisin banta kékái Ayafa ma erinti ma veni amusimpin oresin maen kákan bí amiren ayáká para van oriyan ban miyan mi siretin aminten mino. \p \v 5 \x * \xo 5:5 \xt Efe 5:21; Yem 4:6\x*Tiretí pumara kéka soe, monó nanin bantará ma yafisin banta kéká ano ma siamin nain baya inire vá mai ánain bákurono. Inká monó nanin banta oe, eyan maman bararasí ure vá ben ayain maran ono. Mai fara vara seyo, Tiyarafenui vompon dókifin máa sikhen mino. \q1 “Mai ma au khákan iyain kékái Tiyarafenu ano oyan amé iyan mifo \q2 ará ma varará kaúden bain kékái sarisari uanté iyan mino.” \rq Pro 3:34\rq* \m \v 6 \x * \xo 5:6 \xt Mat 23:12; Ruk 14:11; Yem 4:10\x*Máan ma sikhanti ará bararasí ure vá Tiyarafenui moékan ákona aránaópá basin ma veni kama yamú ma afoká intin tiretin maman daní ino. \v 7 \x * \xo 5:7 \xt Mat 6:25-30\x*Tiretin amaniná ma afoká é iyain uman pinte mai Tiyarafenu anon ayaé iyan mifo minó uman béin ná ameno. \p \v 8 \x * \xo 5:8 \xt 1Te 5:6\x*Tiretíi namuro mai Van Anon mi váken be ma onan nain arono van raioni an daven báden non mifo véin nará dafían ákona ono. \v 9 \x * \xo 5:9 \xt Efe 6:11-13; Yem 4:7\x*Tiretíi mumunantá ákona ukheya vá béintá dafíke mantaan ákona vá ono. Mai fara vara seyo, siretí an den ma minó akhempá ma mumunan afá aváeyan má ayó má bá ma vain mano sireti ma variyaonaí ukhein uman mi varé iyan mino. \p \v 10 Tiyarafenu ano Yisas Karaisin pinté uaren mi vei sarisarifó tiretin o avían bei ída kípan kakhantá kaúken mino. Manáará ma uman o yosiresin mi véi anon tiretin oyampá mantaven evaránen ákona amiranti mantaan ákona ukheya van nono. \v 11 Minó ákona mai ven ninan bain para oriyan banten mino. Mai fura ino. \s1 Pita Ma Vei Vaya Mo Akhení Iyáken Amusin Baya Sein Mino \p \v 12 \x * \xo 5:12 \xt Apo 12:2, 25; 13:13; 15:22, 37-40\x*Ten má ákonaen monó dorarí iyain tifá tiváe ino sé ma inikheruna vanta Sairasi mái siya iká asíka vompon tiretin uvaman amé uno. Inte uman ná tiretin amaniná afoká é iyan nafi mai Tiyarafenui sarisari ano siretin má bakái ákona uantano van ma vompon uvaré uno. \v 13 \x * \xo 5:13 \xt Apo 12:2; 2Ti 4:11\x*Romú\f * \fr 5:13 \fq Romue \ft ma sikhein mai Kiriki vaya finté\fq Babironia \ft en tikhen mino.\f* barafin ma vain mumunan nanin banta ano vetíi amusin baya kain tiretí ankan baonafá orin inká te sanin an ma yákein banta Makin má deren bei amusin baya kain oren mino. \v 14 Monó avúavá pókesá ben avábá in maran ono.\f * \fr 5:14 \ft Kiriki vaya fintéi \fq Tiyarafenurá ma monó tiyain nanin banta ano ma kantasí ukhein amónan maran in póké ma avábá aní iyain \ft nan tikhen mino.\f* Mai ma Yisas Karaisini vanasi vaonafin ná ará kusin banti vano.