\id HEB EASTHEB, Eastern Arrernte Translation-Hebrews, SIL-AAIG, (typing Judi Harland) date: 01-02-05 \ide UTF-8 \h Hebrews \toc1 Hebrews \toc2 Hebrews \toc3 Heb \mt1 Hebrews \mt2 Angwenhele pipe nhenhe atyewe Ngkarte-kenhe areyeke intelhe-ileke Hebrew-arenye areye-arle, nhenge Jew areye \c 1 \s1 Ngkarte anwerneke angkeke Alere Ikwerenhenge anpere-irrenhemele \p \v 1 Arrule anthurre, Ngkarte atningke-ngare angkeke nhenge yanhe areyenge anpere-irrenhemele angkentye Ikwerenhe-arle ilerlte-apetyarteke arrenge ante atyemeye anwerne-kenhe areyeke-arlke. Rarle angkentye arrpenhele renhe itneke ileke. \v 2 Kenhe lyete anteme aneme, arlte utyaknge-arle itwe-irremenge, Ngkartele Alere Ikwerenhe apmere ahelhe nhenhe-werne yerneke Re nhenge anwerneke iletyeke ingkirreke anthurre Ngkarte-akerte. Arne anetyakenhenge-urrke, Alere ikwerenhe-arle itethe akwete aneme, apurtele anteme Ratherre-arle arne arrpe-anenhe mpwareke alkere uthene ahelhe uthene. Urreke, ilengare apeke, arne ingkirreke anthurre Alere Ikwerenhe-akenhe anteme anetyenhe. Re anteme pwathe akngerre arne ingkirrekeke-artweye anetyenhe. \v 3 Nhenge anwerne Alere Ngkarte-kenheke itirremele, re alkngenthe-arteke imparrkeme Ngkarte-ngentyele. Rarle anwerneke imerneme re kwenhe Akngeye ikwerenhe-arteke anthurre aneme. Alere Ngkarte-kenhele arne ingkirreke anthurre mwerre arntarnte-aremele atnyeneme apmere ahelhe nhenhele ane alkerele uthene angkentye akngerre ikwerenhele. Anwerne-arle akurne anthurre anerlte-anetyarte. Kenhe Alere Ngkarte-kenhe anwerneke piwelhemele ilweke anteme re anwernenhe akurne-ketye arlkngetyeke nhenge Ngkartele-arle anwerneke urtepe akeketyenge arriletyeke akurne anthurre anwerne mpwaremele aneke. Ikwere-iperre, re itethe-irrirtnemele, alkere-werne alpeke anetye-alpemele Ngkarteke akwe-arratyele. \p \v 4 Arratye kwenhe alakenhe aneke. Ngkartele Jesus Alere Ikwerenhe akeke. Arritnye yanhe alkere-arenye-kenhe-arteke anetyakenhele, arrangkwe-arle. Ngkartele Alere Ikwerenhe akngakeke alkere-arenye areyenge akertne-ulkere anetyeke. \s1 Jesus kwenhe impene aneme, alkere-arenye areyenge irntwarre-ulkere akwete \p \v 5 Ngkarte alkere-arenye areyeke angketyakenhele aneke, \q1 “Unte Alere Atyinhe. \q2 Lyete ayenge Akngeye ngkwinhe aneme.” \rq Psalm 2:7.\rq* \m Ngkarte alakenhe angketyakenhe-arle aneke, \q1 “Ayenge lyete Akngeye ngkwinhe aneme, \q2 ante unte Alere Atyinhe anteme aneme.” \rq 2 Samuel 7:14.\rq* \m Nhenge Ngkarte alakenhe angkeke-arle iperre, Re alkere-arenyeke alakenhe angketyakenhe-arle aneke, Re Alere Ikwerenheke ware-arle angkeke. \p \v 6 Nhenge Rarle itirreke yernetyeke Alere anyente-arenye Ikwerenhe apmere ahelhe nhenhe-werne. Kele imerte Re alakenhe-arle angkemele, \q1 “Alkere-arenye ingkirreke anthurre renhe tnakewarretyeke.” \rq Deuteronomy 32:43 (Greek version).\rq* \m \v 7 Nhenge Re alkere-arenye areye-akerteke angkemele, Ngkarte imerte alakenhe-arle angkemele, \q1 “Tharle alkere-arenye mpwareke atyenge warrke-irretyeke. \q2 Itne rlke-arteke anetyenhe ane ure alkngenthe-arteke-arlke.” \rq Psalm 104:4.\rq* \m \v 8 Kenhe Ngkarte Alere Ikwerenheke angkeme, \q1 “Ye Alere Atyinhe, unte apele Atyenge irrpatye anteme-arle, Ngkarte. \q2 Ayenge-arteke, unte tyerrtye ngkwinhe-areye arratye anthurre akwete-ante arntarnte-aretyenhe arlenge arlentyeke. \q1 \v 9 Unte mwantyele arntarnte-areme angwenhele apeke-arle akwetethe arratye mpwarerlte-anemeke. \q2 Unte akenhe ilkelhetyakenhe aneme tyerrtye areye aretyeke arne akurnentye mpwaremele anerlenge. \q1 Alakenhe ikwerenge anteme The ngenhe akngakeke unte Alartetye anthurre anetyeke. \q2 The ngenhe mpwareke arrpenhe ingkirrekenge intwarre akangkentye anetyeke.” \rq Psalm 45:6-7.\rq* \m \v 10 Nhenhe angkentye arrpenhe-arle aneme Ngkartele Alere Ikwerenhe ileke. \q1 “Alartetye-aye, arrwekelenge aneke, nhenge arne-arlke anetyakenhe aneke, arrangkwe anthurre-arle, \q2 Unte kwenhe ahelhe nhenhe uthene alkere uthene angampelhe-ileke iltye ngkwinhe atherrele mpwareke. \q1 \v 11-12 Urreke ulkerenge anteme ahelhe uthene alkere uthene arrangkwe-irretyenhe, \q1 ratherre akurne-irretyenhe mantere angkweye-arteke. \q1 Mantereke itirraye, nhenge nthakenhe-arle itne angkweye-irremele, re-anteme itnenhe irlwelhe-ileme iwemele anteme, \q2 Unte alkere uthene ahelhe utheneke alakenhe mpwaretyenhe. \q1 Kenhe unte akenhe akngarte-iwelhetyakenhele anetyenhe, \q2 kenhe unte akenhe uyerretyakenhe, unte alakenhe akwete ahawethe akwete-arle anetyenhe.” \rq Psalm 102:25-27.\rq* \p \v 13 Ngkarte alkere-arenye Ikwerenhe areyeke angketyakenhele aneke: \q1 “Atyenge itwele anaye atyengenge alartetye atherre ilerne anetyeke, \q2 The tyerrtye uternetyenhenge ilkelhetyakenhe areye artepe-arrernelhetyeke ingke ngkwinhe-arleke, \q1 ngkwenge itne aywerre-irretyeke.” \rq Psalm 110:1.\rq* \p \v 14 Jesus-arteke anetyakenhe kwenhe alkere-arenye areye. Itne-arle kwerrene areye ware-arle Ngkarteke warrke mpwarentye akngerre areye. Yanhe itnenhe-arle Re nhenhe-werne akwetethe yerneme apetyetyeke anetyeke anwerneke-nge arntarnte-aremele anetyeke. Anwernenhe-arle Ngkartele akngakeke Re itetheke mpwaretyenhenge anwerne ilweke-ketyenge. \c 2 \s1 Anwerne ayeye Ngkarte-kenhe mwantyele awetyeke anwernenhe-arle itetheke atnyenemenge \p \v 1 Ye, Jesus kwenhe alkere-arenye areyenge impene anthurre ulkere aneme, alakenhe ikwerenge anteme anwerne angkentye ikwerenhe mwantyele awerlte-anetyeke ikwere alkngwirretyakenhele. Anwerne apeke angkentye nhenheke alkngwirremele, kele anwerne Jesus-ketyenge irntwarre-irretyenhenge. \v 2 Arrule anthurre alkere-arenye areyele ayeye arratye Ngkarte-kenhe arrekwelenye anwerne-kenheke ileke. Kele nhenge tyerrtye areye-arle iwerre arrpenhe untyeme-arrpe apentemele alherlte-iweke, ayeye arratye yanhe iwelpe-iwenhemele Ngkartele itnenhe urrernemele piweke. \v 3 Anwerne apeke angkentye arratye nhenhe Jesus-akerte awetyakenhe aneme anwernenhe anteme Re piwetyenhe alakenhe ikwerele. Jesus-ele renhe apententye akngerre areyeke ayeye impene nhenhe urrke ileke. Aweke-arle-iperrele itne anwerneke anteme arratye-ilemele ileke anwerne apeke-arle arratye itelaremele anetyenhenge. \v 4 Arlte ikwere iperre itne angkentye nhenhe anwerneke ileke, Ngkartele akenhe arne ngangkerele angkwerre-iwemele mpwarerlenge, kele areke-arle-iperre anwerne angkentye renhe arratye itelaretyeke. Ngkartele anwernenhe Utnenge Akngerre antheke anwerne apeke-arle anteme arne mwerre akngerre atningke Ikwere mpwaretyenhenge. Ngkartele angwenhe apeke renhe Utnenge Akngerre antheme, anwerne-arle arne Rarle ahentye aneme mpwaretyenheke. \s1 Jesus anteme akngarte-iwelheke tyerrtye anwerne-arteke anetyeke, anwernenhe itethe akwete atnyenetyeke ilweme-ketyenge \p \v 5 Anwerne kwenhe arrenhantherrenhe apmere ahelhe arrpenhe-akerte iletyeke ahentye-aneme Ngkartele-arle mpwareme kele Jesus anteme arne yanhe ingkirrekeke alartetye anetyenhenge yanhe ikwerele. Re apmere arrpenhe nhenhe renhe mpwaretyakenhe alkere-arenye areye anthetyeke, itne akwele alartetye akngerre-irremele anetyeke. Arrangkwe! \v 6 Kenhe Ngkartele tyerrtye areye-arle arrerneke arntarnte-aremele anetyeke arne arrpe-anenhe ikwereke. Arrule anthurre-arle angwenhele apeke ayeye nhenhe pipe-ke intelhe-ileke, \q1 “Ngkarte, Unte kwenhe impene anthurre aneme, \q2 anwerne akenhe tyerrtye areye ware-arle aneme. \q1 Unte-arle itirrentye akngerre-akerte akwete-arle anwerneke aneme, \q2 anwernenhe mwantyele arntarnte-aremele atnyenemele. \q1 \v 7-8 Nhenge Unte-arle alkere-arenye areye mpwareke, \q2 Unte itnenhe mpwareke tyerrtye areyenge irntwarre ulkere akwete-arle. \q2 Tyerrtye areye-arle akenhe alakenhe anetyenhe lyeteke ware. \q1 Tyerrtye areye anteme-arle impene anthurre anetyenhe, \q2 itne anteme-arle alkere-arenye areyeke alartetye anthurre anetyenhe. \q1 Nhenge Unte tyerrtye areye mpwareke ahelhe nhenhele, \q2 Unte-arle itnenhe-arle alartetye anetyeke arrernemele, arne ingkirrekeke Unte-arle mpwareke iperre.” \rq Psalm 8:4-6.\rq* \m Lyete aneme, Ngkartele anwernenhe akngakeke iperre nhenge anwerne arne arrpe-anenhe arntarnte-aretyeke. Anwerne akenhe alartetye areye kwenye akwete-arle, arne areye arntarnte-aretyeke. \v 9 Lyete, Jesus anwerne areme nhenge alartetye akngerre re aneme arne arrpe-anenhe ikwere. Nhenge Ngkartele renhe apmere ahelhe nhenhe-werne yerneke, apekape-ilemele anwerne-arteke anetyeke lyeteke ware, nhenge alkere-arenye areye kwenye-arteke. Ngkartele Jesus nhenhe-werne yerneke tyerrtye-irretyeke, anwerneke piwelhemele ilwetyeke. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele renhe King-arteke arrerneke anetyeke tyerrtye ingkirrekele-arle apeke-arle renhe tnakemele utyernetyenhenge. \v 10 Ngkartele arne arrpe-anenhe aknganeke, arne nhenhe itne anteme aneme Ikwerenhe. Re ahentye-aneme tyerrtye atningke anthurre akngetyeke apmere Ikwerenhe akertne-werne, yanhele itne anetyeke Jesus-enge. Jesus kwenhe aneme tyerrtye areye-arle itethe-ilemeke. Ngkartele Jesus apmere ahelhe nhenhe-werne yerneke re-arrpe-arle tyerrtye arnteme-arle apernelhenhe ilwetyenhenge, alakenhe ikwerenge anteme rarrpe akwetele anwernenhe mwantye-mwantye-ileme itethe atnyenemele Ngkarteke. Nhenge Ngkartele renhe akareke alakenhe ikwere, alartetye akngerre anetyeke tyerrtye ingkirrekeke, arne arrpe-anenheke-arlke. \v 11 Jesus-ele anwernenhe arratye-ileme nhenge anwerne iwerre arratyele anetyenhenge Ngkarteke-ante ware. Anwerne Jesus-inpe, Akngeye anyente atnyeneme, Ngkarte-ante ware. Alakenhe ikwerenge anteme Jesus anwerneke apure anetyakenhe, arrangkwe-arle. Re anwernenhe akeme atyeye ikwerenhe areye. \v 12 Alakenhe re Ngkarteke angkeke pipe arrwekelenyele inteme, \q1 “Tharle atyenge atyeye akweke areyeke Ngkwenge-akerte iletyenhenge. \q2 Nhenge anwerne ingkirreke apurte-irremele, anwerne alyelhe-warre-tyenhe Ngkwenge akangkemele.” \rq Psalm 22:22.\rq* \m \v 13 Re awethe-anteye alakenhe angkeke, \q1 “Tharle arratye-arle anthurre Ngkarte itelaretyenhe.” \rq Isaiah 8:17.\rq* \m Jesus alakenhe-arlke Ngkarte-akerte angkeke, \q1 “Nhenhe ayenge Ngkarte-kenhe areyenge aneme, nhenge itne anteye Rarle ayenge antheke arntarnte-aremele akayake-iletyeke atnyenetyeke.” \rq Isaiah 8:18.\rq* \p \v 14 Ampe Ngkarte-kenhe areye tyerrtye itethe, tyelke uthene alhwe uthene-akerte. Nhenge-arle Jesus apmere ahelhe nhenhe-werne apetyemele, re akngarte-iwelheke tyerrtye anwerne-arteke-werne, tyelke uthene alhwe uthene-akerte. Re tyerrtye-irreke anwerne-arteke, utnenge piwelheke anwerneke, re arrentye Satan renhe impeke. Arrentye Satan nhenhele akwele anwernenhe arrilemele atwentye akngerre. \v 15 Kenhe Jesus apetyemele anwernenhe rakerle-alpeke arrentye Satan ikwere-ntyele, anwernenhe ulyeye anthurre ilemele. Anwerne akwetethe-arle atere anetyarte ilweme-ketye. Kenhe Jesus-ele anwernenhe aywepeke ipmentye anetyeke arrentye Satan-ketye. \v 16 Arrantherre itelareme Jesus-akerte. Re alkere-arenye areyeke apetyetyakenhe-arle. Rarle apetyeke anwerneke-arle, Abraham-ntyele arrateke areye. \v 17 Anwerne kwenhe Jesus-eke atyeye areye. Jesus apmere ahelhe nhenhe-werne apetyemele, akngarte-iwelheke tyerrtye anwerne-arteke. Jesus tyerrtye anwerne-arteke-irreke iperre, Ngkarte Akngeyenge urrkapemele re aneke. Re kwertengerle tyatye-arenye akngerre aneke. Rarrpe-arle Ngkarteke aywerre-irreke. Rarle anwerneke piwelheke ilwemele alakenhe ikwerenge anwerne-arle arne akurne areye mpwaretyeke atheke-atheke-irrekenge. \v 18 Arrentye Satan-ele apele akwetethe-arle anwernenhe arrilepileme arne akurne areye mpwaretyeke. Alakenhe re-anteye aneke, Jesus-arle apmere ahelhe nhenhele anekenge, arrentye Satan-ele renhe iwerre arrpenhe apentetyeke uternemele arrkernetyarte. Kenhe Jesus re akenhe ikwere-ketye ayene-irrerlenge. Mwerre akwetethe anerle-anemele. Alakenhe rarle Jesus-ele anwernenhe utnenge lterrke atnyeneme, anwerne anteme apeke-arle arrentye Satan-ketye ayene-irretyenhe. Anwerne iwerre arratyele akwete alhetyeke. \c 3 \s1 Jesus kwenhe Moses-enge akertne ulkere-arle aneme \p \v 1 Atyewe Ngkarte-kenhe atyinhe areyaye, Ngkartele arrenhantherrenhe akalkelhe-ileme akngakeke Ikwere Renhe akwete arratye itelarerlte-anemele anetyeke akwete. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne Jesus-eke akwetethe itirrerlte-anemele anetyeke. Ngkartele renhe nhenhe-werne yerneke re apeke-arle anwerneke Ngkarteke aharlperre angketyenheke, kwertengerle tyeperre tyatye-arenye-ingarle. \v 2 Jesus-arle apmere ahelhe nhenhele nhenge aneke, re Ngkarteke warrke-irretyarte akwete anthurre Moses-arle aneke-arteke arrpe-anenheke Ngkartele layekerlenge. \p \v 3-4 Anwerne Moses-arle atheke-atheke-irremele utyernewarretyarte, anwerne imerte Jesus anteme utyernemele tnakewarretyeke Moses-enge awethe-ulkere. Awerrirraye, artwele apele apmere arteme, arrantherre-ame apmere-arle tnakeme apmere-arle artekeke alkngwirremele? Alakenhe kwenye-aye! Apmere-arle arteke artwe renhe arrantherre tnakewarretyeke. Jesus anteme alakenhe apmere artenhe-artenhe-arteke aneme Rarle arne arrpe-anenhe arteke. Alakenhe athewe, anwerne Moses tnakewarretyale anetyeke-arle, Jesus-ante ware utyernemele tnaketyeke. \p \v 5 Arrule anthurre-arle Moses itethe aneke, re akwete anthurre aneke Ngkarteke aywerrkele warrke-irremele apurrke-arlke-irretyakenhele. Re Ngkarte-kenhe areye ingkerreke mwantyele arntarnte-aretyarte. Rarle akwele alakenhe itneke angketyarte, “Urreke kwenhe, Ngkarte angketyenhe arne arrpe-anenhe imernetyenhe.” \v 6 Moses kwenhe warrkene Ngkarte-kenhe ware aneke, kenhe Jesus Christ akenhe Alere Ikwerenhe-arle, rarle akwetethe-arle tyerrtye ikwerenhe areye arntarnte-arerle-aneme. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne Jesus Christ arratye itelaretyeke atere-irretye-kwenye akwetethe renhe apentemele anetyeke apurrke-irretyale. Anwerne ikwere akangkemele akarelhetyeke. \s1 Ngkarte ahentye-aneme tyerrtye areye Ikwerenge anetyeke apmere-melangke Ikwerenhele \p \v 7-8 Kele nhenhe anteme awerrirraye, angkentye nhenhe Utnenge Ngkarte-kenhe-ngentyele arrule anthurre pipeke-arle intelhe-ileke, \q1 “Lyete anteme arrantherre Ngkarte awerrirremele anetyeke, renhe awaye arrekantherre-arle angkerlenge. \q2 Ankerle-irretyale, arrekantherre-artweye arrwekelenge areye-arteke-arle arrulenge-arle itne Ngkarte-ketye untyeme-irremele iwerre arrpenhele alherlte-iweke. \q1 Itnenhe arrantherre angwaretyale anetyeke. Nhenge Re arrekantherre angkerlenge, Renhe irlpe artepele awetyale anaye, itne-arteke, Renhe-ante awerrirraye.” \m \v 9 Itelaraye, Ngkarte-arle alakenhe angkeke, \q1 “Arrule anthurre-arle itne apale-apale irremele unthetyarte apmere arrangkethe nhenhe ikwerele year 40-eke-atwetye. Tharle arne arrpenhe renhe arratye mwerre ilemele itneke, itne apeke arratye aremele itelaretyenhenge. \q2 Kele areke-arle iperrele, itne ilkelhetyakenhe-arle anerrirreke. Itne ayenge akwetethe uternetyarte awethe arne mwerre arrpenhe mpwaretyeke nhenge itne aretyenhenge. \q1 \v 10 Alakenhe ikwerenge anteme Ayenge tyerrtye yanhe areyeke arewampe-irreke, alakenhe ikwerenge anteme Moses-eke ayenge angkeke, \q2 ‘Tyerrtye nhenhe areyele kwenhe Ayenge angkerlenge-arleke awetyakenhe. Itne-arle untyeme-arrpe akwete-arle anerlte-aneme Atyenge-ketyenge. Itne-arle arratye alkngwirreke angkentye Atyinheke iwerre arratyele anetyeke-akerte.’ \q1 \v 11 Ayenge anteme itneke ahele ilkelhetyakenhe anemele, Ayenge-arrpe alakenhe uternelheke, \q2 ‘Tharle tyerrtye nhenhe areye ayaketyenhe apmere Canaan-werne alhetyeke arrangkwe-arle itne anetyenhe, apmere Tharle itnenhene arrekwele alhilekeke, ltyerremele-arle itne anetye-alhetyenhe apmere mwerrele.’” \rq Psalm 95:7-11.\rq* \p \v 12 Atyewe Ngkarte-kenhe atyinhe areye, mwantye arntarnte-arelheme arelhewarraye, arntarnte-arerremele. Angwenhe apeke-arle arrantherrenge-amperle aneme imarte apale itirremele akurnentye-ketye, akngakelhemele-anteme Ngkarte-ketye. Alakenhe re apeke aneketye arntarnte-arelhemele anerraye, impene-impene anthurre. \v 13 Arlte arrpe-anenhele, itethe-itethe akwete-arle arrantherre anemenge, angkerremele anerrirraye, lterrke-ilelhemele anetyeke. Ngkarte akwete awerlte-anaye arrentye Satan-ele-arle arrenhantherrenhe ularele Ngkarte-ketye iwerre arrpenhele akngeketyenge, alkngwilemele Ngkarte arrekantherre angkerlenge aweme-ketye. \v 14 Anwerne-arle Jesus Christ-akerte aweke, anwerne kwenhe renhe itelareke arratye, kwenhe anwerne renhe akwetethe apentemele anetyeke anwerne ilwetyeke-atwetye. Anwerne Christ-kenhe ingkirreke anwerneke-arle re mpwareke iperrenge. \v 15 Awethe itirraye ayeye pipe-le aneme-akerte, alakenhe-arle ileme-akerte, \q1 “Lyete, arrantherre Ngkarte angkerlenge awemele arrekantherre, \q1 ikerlte-irretyale anaye. \q1 Arrwekelenye arrekantherre-artweye areye-arteke anetyale anaye, \q2 Ngkarte-ketye-arle iwerre arrpenhele alherlte-iweke arrule anthurre.” \rq Psalm 95:7-8.\rq* \p \v 16 Angwenhe areye-ame tyerrtye itne Ngkarte angkerlenge aweke, aywerrke-irretyakenhele aneke? Itne kwenhe itne aneke Moses-elarle Egypt-ngentyele akngeke. Ikwere-iperre imerte itne-arle Ngkarte-ngentyele artepele untyemurle awenhemele alheke. \v 17 Angwenhenge-ame Ngkarte-arle ilkelhetyakenhe aneke year 40-eke-atwetye? Kele, itne kwenhe aneke! Yanhe areyele akwele awetyakenhe-arle aneke, arne arrpenhe akurne-ilemele apmere ahurratye ikwerenge. Arrantherre itelareme, itne-arle ingkirreke ilwerrirreke apmere arrangkethele. \v 18 Ngkarte ahele angkeke alakenhe itneke, “Arratye, The kwenhe arrenhantherrenhe ayaketyenhe apmere Canaan-eke irrpeme-ketye. The apeke-arle arrenhantherrenhe akngemere apmere yanhe-werne mwerre apeke-arle atyene anetyenheke Atyengenge ularre, arrangkwe. Arrantherre-arle ayenge awetyakenhe-arle aneke.” Alakenhe-arle Ngkarte itneke angkeke. \v 19 Anwerne ayeye yanheke itirretyeke. Anwerne-arle itelareme nhenge Ngkartele itnenhe ayakeke apmere Canaan-werne alheke-ketye itne-arle Ngkarteke awelhetyakenhe anekenge. \c 4 \s1 Ngkartenge ularre-arle anwerne ltyerremele aneme apmere alkere arrpenhele \p \v 1 Lyete Ngkarte anwerneke angkeme Rarle anwerne apmere alkere Ikwerenheke irrpetyeke ahentye aneme anwerne ltyerremele akwete anetyenhenge. Alakenhe apeke mpwaretyenhe, anwerne mwantye arntarnte-arelhemele anetyeke, nhenge Ngkarte apeke apale angkeketye-nge, “Yewe, tyerrtye nhenhe areye-arle arrkerenye-irreme Atyenge apeke anetyeke apetyetyakenhe.” \v 2 Anwerne kwenhe angkentye mwerre Jesus-akerte aweke-arle, Ngkartele-arle anwernenhe ikngwerle-aneme ltyerremele anetyeke. Alakenhe renhe anteme tyerrtye Israel-arenye areyele Ngkarte-kenhe angkentye Re angkerlenge aweke. Arrpenhe areyele-ante ware angkentye Ikwerenhe aweke, kenhe arrpenhe areyele akenhe Ngkarte-kenhe angkentye arratye itelaretyakenhe-arle aneke. Alakenhe ikwerenge anteme itne apmere yanhe-werne irrenhe-warretyakenhe aneke, itne-arle ayene-ilelhekenge arratye itelaretyeke angkentye Ngkartele itnenhe alhileke. \p \v 3 Kenhe anwerne apeke-arle angkentye mwerre Ikwerenhe arratye itelareke, anwerne Ikwerenge apurte-arle tneme, anwerne apeke-arle mwerre anetyenhenge. Ngkartele-arle arne arrpe-anenhe mpwareke-iperre, anwernenhe-arle Re akwetethe ikngwetyarte apetyetyeke ltyerremele Ikwerenge anetyeke. Kenhe itne Renhe awerrirretyakenhe aneke, Ikwere-ketye akenhe artepe untyeme-arle-irrere-irrerlenge. Ngkarte imarte alakenhe-arle angkerlenge, \q1 “Ayenge kwenhe arratye ilkelhetyakenhe ahele angkeme Israel-arenye nhenhe areyeke, Ayenge uternelheke iperre, \q2 ‘The kwenhe tyerrtye nhenhe areye ayaketyenhe apmere Canaan-werne alheme-ketye, apmere Tharle itnenhene alhileke, itne apeke ltyerremele atyene anerlte-anetyenhenge.’” \rq Psalm 95:11.\rq* \m \v 4 Angwenhele apeke-arle Bible-ke alakenhe intelhe-ileke, \q1 “Arne arrpe-anenhe renhe-arle mpwareke-iperre arlte six-pele-akerte, Ngkarte ltyerremele aneke arlte seven-ele-arle.” \rq Genesis 2:2.\rq* \p \v 5 Ngkartele anwerneke ayeye nhenhe awethe ileke Bible-ngentyele, \q1 “Tharle tyerrtye nhenhe areye ayaketyenhe apmere Canaan-werne alhetyale anetyeke, apmere nhenge Tharle itnenhe alhileke, itne apeke-arle ltyerremele Atyenge anerlte-anetyenhenge.” \rq Psalm 95:11.\rq* \m \v 6 Arrule aneke Israel-arenye areyele Ngkarte itneke angkerlenge aweke, kenhe itne akwele Renhe arratye awetyakenhe aneke. Alakenhe ikwerenge anteme itne apmere Canaan-eke irrpetyakenhe aneke, arrangkwe. Anwerne lyete itelareme, tyerrtye areye kwenhe apmere yanhe-werne irrpenhentye akngerre ltyerremele anetyeke Ngkartele alhileke iperre akwete aneme. \v 7 Anwerne itelareme uterne arrpenhe-arle anpere-irrenheke-iperre Ngkartele awethe-anteye alhilemele ileke David-eke, tyerrtye areyele nhenge awetyenhenge, Rarle pipe-ke alakenhe intelhe-ileke, \q1 “Lyete, Ngkarte-kenhe angkentye awemele, \q1 ikerlte-irretyale anaye.” \rq Psalm 95:7-8.\rq* \p \v 8 Arratye kwenhe, apmere yanhe yanheke iwerre akethe akwete aneme. Moses uyerrenheke-arle iperrenge, artwe yanhe Joshua arritnyele itnenhe apmere Canaan-werne akngetye-alpeke. Kenhe Ngkarte alakenhe akwete-arle angkerlenge, “Arlte arrpenhe aneme, nhenge tyerrtye areye apetyemele anetye-alhetyeke ltyerremele, apmere Tharle alhileke iperre nhenhele.” Alakenhe ikwerenge anteme anwerne itirreme, “Yewe, arratye kwenhe Joshua-le itnenhe apmere Canaan ikwere-werne akngetyeke, itne-arle arratye ltyerremele anetyakenhele-arle aneke apmere yanhele.” \p \v 9 Kenhe Ngkartele akenhe anwernenhe alhileke Arlte Akngerrenge anwerne Ikwerenge ltyerremele akwete-ante anteme anetyenhe, arlte nhenhe itwe-irretyakenhenge. \v 10 Itelaraye, arrule-ngentyele anteye-arle Ngkartele arne arrpe-anenhe aknganeke. Rarle arnterre urrkapeke arlte 6-peleke-akerte, warrke uyerrelhe-ileke-arle iperre anteme ltyerremele aneke. Alakenhe-arteke anteme anwerne apmere yanhe ikwere irrpenhemele anetyenhe Ngkartele alhileke, anwerne ltyerretyenhe akangke-irremele anetyeke anwerne arnterre urrkapeme aneke-iperre. \v 11 Kele, anwerne arnterre itirremele iwerre Ngkarte-kenhe apentetyeke nhenge anwerne anteme apeke-arle apmere yanhe-werne irrenhe-warretyenhenge Ngkartele anwerneke alhilekele ltyerremele anetyeke. Itelaraye arrule anthurre-arle Israel-arenye areyele Ikwere-ketye apele awemele aneke, alakenhe ikwerenge anteme itne apmere ikwere irrpenhetyakenhe aneke. Awethime-arle, alakenhe akwete irreketyenge, anwerne arratye itelaremele Renhe apentetyeke. \p \v 12 Mwantyele anwerne Renhe awetyeke Re anwerneke angkerlenge. Angkentye Ikwerenhe arratye itethe anthurre aneme, lterrke anthurre nayepe akngerre-apenhe-arteke, arrirlpe itepantatherre. Itelaraye, iwenhe-arteke nayepe arrirlpele ngkwerne nterneme irnpirnpeke-arleke. Alakenhe re-arteke anteme angkentye Ngkarte-kenhe utnenge anwerne-kenhe-ke irrpemele aneme. Ngkartele angkentye Ikwerenhele aweme nthakenhe anwerne-kenhe itirrentye-akerte, nthakenhe anwerne irretyenhe. \v 13 Ngkartele arne arrpe-anenhe itelareme, kenhe anwerne anyelknge artelhemele anetyeke arrangkwe-arle. Rarle areme, awemele arne arrpe-anenhe anwerne akurrkngeke-ileme atnyeneme, anwerne anyelknge artetyeke arrangkwe-arle Ikwere-ketye-arle. Kwene-kwene anwerne re areke-arle iperrele, Rarrpe akwete imarte anwernenhe ilpernemele. Anwerne akenhe renhe uyarne ameke-arle-aretyenhe. \s1 Jesus kwertengerle tyatye-arenye impene anthurre aneme \p \v 14 Jesus kwertengerle tyatye-arenye impene aneme. Rarle Ngkarte-kenhe Alere-arle, alkere-werne anteme re alpeke Ngkarte-arle aneme-werne. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne angkerretyeke nhenge anwerne Jesus arratye itelaretyeke, renhe akwetethe apentemele anetyeke. \v 15 Tyerrtye areyele-arlke, arrentye areyele-arlke anwernenhe akwetethe uternerlte-aneme arne arrkentye mpwaretyeke. Kenhe Jesus kwertengerle tyatye-arenye impene anwerne-kenhele re nhenhe ikwere-akerte akaltye-arle arrwekele re ahelhe nhenhele urrke anetyarte iperre itne-arle renhe uternewarretyarte arne akurne arrkentye areye mpwaretyeke. Kenhe re akenhe irlpe artepele-ante itnenhe awerlenge arrkentye-irremele anetyakenhe-arle anerlenge. Kenhe anwernenhe re mwantye-mwantye-ilemele arntarnte-areke, rarle itelareke nthakenhe-arle anwerneke irremenge. \v 16 Anwerne anteme Ngkarte-werne atnerre awelhemele apetyetyeke Ngkarte-werne atere-kwenye-arle rarle anwerneke akangkenhekenhe-arle aneme. Kenhe arrpenhele apeke anwernenhe uterneme arrkentye-irretyeke, anwerne akenhe apateme-arle nthakenhe-arle irretyeke anteme, anwerne Renhe apayuthnetyeke anwernenhe mwantyele arntarnte-aretyeke. Ye, arratye-arle re anwernenhe mwantye-mwantye-ilemele arntarnte-areme. \c 5 \p \v 1 Ngkartele apmere arrpenhe areye-ngentyele artwe arrpenhe areye-arlke akngakeme mpwepe-mpwepe-ngentyele Ikwere itne warrke-irretyeke kwertengerle tyatye-arenye impeneke. Kenhe kwertengerle tyatye-arenye impene, re anteme Ngkartenge arrwekele tneme Ikwere angkeme tyerrtye areyeke. Tyerrtye areyele Ikwere merne-arlke kere-arlke akngetyeme nhenge re-anteme Ngkarte anthetyeke. Ipeltye-ipeltye-irremele anteme Ngkarte aneme itnekenge-ularre. \v 2-3 Kwertengerle tyatye-arenye impene yanhe areye arrkentye-irrenhe areye-arle anteye tyerrtye areye-arteke. Alakenhe ikwerenge anteme itne kere irrerlknge atwetyarte, itemele Ngkarteke antheke, Re itnenhe arriletyakenhe anetyeke, arrpenhe nhenge areye arriletyakenhe aneke-arteke arrkentye-irremele-arle itne aneke. Ngkarte-ketye-arle tyerrtye arrpenhe areye alhetyarte arrkentye-irremele anetyeke, itne-arle itelaretyakenhele arrkentye-irremele mpwarekenge. Re itnenhe arriletyakenhe akwete aneke. \v 4 Angwenhele apeke-arrpe akngakelheke alartetye tyatye-kenhe anetyeke, angwenhe areyele anteme renhe tnaketyenhenge, arrangkwe-arle. Re tyatye-kenhe alartetye aneme Ngkartele-arle renhe akngakekenge, arrule anthurre Aaron-arteke. Ngkartele ware kwenhe renhe akngakemele arrerneke. \v 5 Jesus Christ anteme alakenhe aneme. Rarrpe akngakelhetyakenhe re aneke kwertengerle tyatye-arenye impene anetyeke anwerne apeke-arle renhe tnaketyenhenge, arrangkwe! Ngkartele Jesus Christ akngakeke warrke yanhe ikwere. Arrule anthurre Ngkarte ikwere alakenhe angkeke, \q1 “Unte Alere Atyinhe. \q2 Lyetenge, Ayenge Akngeye ngkwinhe aneme.” \rq Psalm 2:7.\rq* \m \v 6 Ingkerne-ulkerenge Bible-le, Ngkarte alakenhe ikwere-akerte angkeke, \q1 “Unte kwertengerle tyeperre tyatye-arenye akwete-ante anetyenhe. \q2 Artwe nhenge Melchizedek-arle aneke-arteke. Alakenhe athewe.” \rq Psalm 110:4.\rq* \p \v 7 Ngkartele anteme Utnenge rlterrkele arntwirrkeke Jesus itethepe-itethe akwete atnyeneke ilweketyenge. Apmere ahelhe nhenhele Jesus anetyarte, re Ngkarteke akwetethe angketyarte. Re irnterre arrangkemele arlkerle-alheke alkngultye thelelheleke Ngkarte apayuthneke renhe lterrke-iletyeke re atere anetyakenhe piwelhemele ilwetyeke. Jesus tnakelhemele anetyakenhe aneke, aywerrke anthurre re aneke, alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele renhe angkerlenge aweke. \v 8 Arratye-arle yanhe, Jesus kwenhe arratye Alere Ngkarte-kenhe aneme. Renhe kwarneke anthurre akwete-arle aneke apmere ahelhe nhenhele, anwernenhe-arteke anteye-arle kwarneme. Jesus apeke-arle arewampe awelhetyarte, re alakenhe awelhemele akaltye-irreke Ngkarteke aywerrke-irretyeke. \v 9 Ye, Jesus-ele akwetethe Ngkarte angkerlenge awepaweme aywerrke-irremele arne arrpe-anenhe mpwaremele renhe ilerlenge. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne aywerrke-irremele awetyeke, Re anwernenhe itetheke mpwaretyeke, anwerne apeke-arle Ngkartenge akwete-ante anetyenhenge. \v 10 Ngkartele Jesus akngakemele arrerneke kwertengerle akngerre tyatye-arenye anetyenhenge, anwerne ingkirrekeke re anetyenhenge, artwe Melchizedek nhenge-arteke. \s1 Anwerne Ngkarteke ware anetyeke, iwerre arrpenhe untyeme-irremele alhetyale \p \v 11 Ayenge ahentye-aneme iletyeke arrenhantherrenhe awethe-ulkere Jesus Christ-akerte, Melchizedek nhenhe rarle aneke-arteke. Ayenge uyarne itirreme nthakenhe anteme-arle the arrekantherre arratye-ilemele iletyenhe arrantherre-arle arratye itelaretyakenhenge iparrpe anthurre irlpangketyeke. \v 12 Arrule anthurre arrantherre-arle Jesus-eke atyewe-irreke apentemele aneke. Alakenhe ikwerenge anteme ayenge apatemele itirremele aneke, kele apeke kwenhe arrantherre Jesus Christ-akerte arrpenhe areye akaltyele-antherlte-aneme. Arrangkwe! Arrantherre kwenhe akutne akwenpe aneme, alakenhe ikwerenge anteme arrantherre-arlke arrpenhe areye akaltyele-anthetyakenhe akwete. Arrantherre tyerrtye arrpenheke akarelheme arrenhantherrenhe akaltyele-anthetyeke arrekwele-iperreke-amparre. Arrantherre kwenhe ampe akweke areye-arteke akwete werlatye-ante antywemele aneme areye. Kere arlkwentye akngerre kwenye akwete. \v 13 Ampe akweke areye apekape akwete-arle aneme, uyarne akngakeme iwenhe apeke arratye renhe mpwaretyeke. Tyerrtye apeke nhenge iwerre Ngkarte-kenhe apententye akngerre-irreme, itne akweke ware Ngkarte-akerte ayeyeke akaltye-irreme. Itne uyarne itelareme nthakenhe-akenhe anetyeke. \v 14 Ngkarte-kenhe ayeye arrpenheme uyarne itelareme lterrke anthurre, kere tyerrtye akngerrele-ante arlkwenhe-arlkwenhe. Kenhe arrantherre ampe akweke-arteke akwete-arle, Ngkarte-akerteke akaltye-irretyakenhe akwete-arle, ante nthakenhe-akenhe arratye anetyeke-akerte. Kenhe Ngkarte-kenhe iwerre apententye akngerre arrpenhe areye akenhe akaperte altywere akwete-arle iwerre Jesus-kenheke. Alakenhe ikwerenge anteme itne iwenhe mwerre anemeke akaltye, iwenhe-arle akurne anemeke akaltye. \c 6 \p \v 1-2 Kele anwerne ayeye arrekwelenye areye Christ-akerte angketyale anetyeke. Anwerne ayeye impene areye akwetethe akaltye-irrerlte-anetyenhenge, anwerne anteme arratye akaperte altywere anthurre anetyenhenge Jesus-arteke. Arrantherre ayeye re-anteye awetyeke ahentye anetyakenhe arrantherre aweke-arle iperre. Arrantherre kele itelareme iwerre akurne-ketye ipmentye impemele-akerte, Ngkarteke ilelhemele arrantherre-arle akurne mpwarekenge, Ikwere-werne utepe-irrintye-alpemele. Anwerne arrenhantherrenhe kele akaltyele-antheke nhenge kwatyeke akwerneme-akerte, nhenge iltye anwerne-kenhe arrekantherrenhe akaperteke arrerneme nhenge Utnenge Ngkarte-kenhe arrekantherrenge anetyenhenge. Anwerne arrenhantherrenhe kele akaltyele-antheke Ngkartele-arle ilweke-arle areye akemelhe-ilirtnetyenhe. Anwerne arrenhantherrenhe kele akaltyele-antheke Ngkartele-arle tyerrtye ingkirreke court-eke arrernemele angketyenhe itneke nthakenhe-arle-irretyenhenge. \v 3 Ye, ayeye arrekwelenye areye ipmentye impetyeke, ayeye arrpenhe impene areyeke akwetethe akaltye-irretyeke nhenge Ngkartele-arle anwernenhe akaltyele-anthetyeke ahentye-anemeke, nhenge yanhe anteme anwerne awethe-ame-awethe Jesus-arteke-irreme arlte arrpe-anenhele. \s1 Arne akurne mpwareke-arle-iperrele anwerne alhwarrpe-irreme Ngkarteke angketyeke \p \v 4-6 Awerrirraye! Nhenge angwenhe apeke Jesus-eke atyewe-irreme. Nhenge Ngkartele ayeye Ikwerenhe ikwere imerneme, tyerrtye yanhe re imerte mwantyele awemele, arratye itelareme anteme Jesus, Ngkartenge apurte-irremele re akangkemele anthurre anemele Ngkartele-arle renhe itetheke mpwarekenge. Utnenge Ngkarte-kenhe apetyeme ikwere irrpemele anteme anemele. Re kwenhe itelareme alhilentye Ngkarte-kenhe areye-arle arratye anthurre. Re imerte itirremele, “Arratye kwenhe Utnenge Akngerre nhenge atyengenge arratye warrke-irreme.” Re akenhe nhenhe ingkirreke aweke-arle-iperrele, re Jesus-ketyenge untyeme-irremele renhe ipmentye-iwemele iwerre arrpenhele anteme alheme. Kele nthakenhe-arle-ame anwerne renhe Ngkarte-werne akngetye-alpetyenhe utepelhe-ilemele Renhe apentetyeke? Arrangkwe anthurre-arle, anwerne renhe uyarne akngetye-alpeme rarle akenhe arrekwele Jesus arratye itelareke-arle iperrenge re-anteme renhe alhule-iweke ikwere-ketyenge untyeme-irremele. Alakenhe-arteke kwenhe Jesus-arle arne arntarlkweke-arleke arrernirtneme-arteke, nhenge tyerrtye areyele renhe arerlenge itne Alere Ngkarte-kenhe akurnentye angketyenhenge. \p \v 7-8 Angkentye nhenhe awerrirraye! Artwe arrpenhele annge areye ahelheke ngkerneme merne nhenge lyapetyenhenge. Nhenge kwatyele anheme kenhe annge itne lyaperlenge. Nhenge Ngkartele aremele merne annge lyaperlenge, Re akangkemele anthurre aneme. Kenhe ahelhe arrpenhe akenhe aneme, nhenge kwatyele anhemele, arne lyeke-lyeke areyele arrateme, arne akurne arrpenhe areye-arlke. Nhenge Ngkartele ahelhe yanhe renhe aremele, Re itirremele akurne-ilemele alyetyeke. Urreke anteme urele itetyenhe ahelhe yanhe renhe akethe-ante arrernemele. Kele nhenge ahelhe akurne yanhe lyeke-lyeke-akerte re tyerrtye areye-arteke-arle awerlte-anemele-arle, ipmentyele impeme. \p \v 9 Atyewe Ngkarte-kenhe atyinhe areye, anwerne kwenhe arrenhantherrenhe alkngarre-ileme arrantherre-arle apeke Ngkarte-ketye untyeme-irreketyenge. Kele anwerne itelareme arrantherre-arle Ikwere iwerre arratyele anemenge. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele arrenhantherrenhe atnyeneme Ikwere-arrpe. \v 10 Ngkarte kwenhe mwerre aneme, arratye anthurre Re arrenhantherrenhe akwetethe arerle-aneme Ikwere mwerrentye warrke-irrerlte-anerlenge, Re arrekantherre akangkeme anthurre. Re arrekantherre alkngwirretyakenhele aneme. Rarle areme arrantherre-arle Ikwere ahentye anemenge, Re itelareme arrantherre-arle atyewe Ikwerenhe areyeke ahentye aneme itnenhe arntarnte-arerlte-anemele. Arlte lyete arrantherre alakenhe akwete aneme. \v 11-12 The kwenhe arrekantherre iletyeke ahentye-aneme atnerrele akwete warrke mwerre mpwarerlte-anetyeke nhenge apurrke-irretyale nhenge arrantherre uyerretyeke-atwetye. Arlte lyete arrantherre kwenhe Ngkarteke akwete nterte akarelherlte-aneme arrenhantherrenhe anthetyeke arne yanhe nhenge arrenhantherrenhe-arle alhilekeke. Rarle kwenhe arrenhantherrenhe arratye anthetyenhe. Alakenhe ikwerenge anteme arrantherre atnerre akwetele Jesus apentewarretyeke nhenge arrantherre arne mwerre akngerre anthurre Ngkarte-ngentyele inetyenhenge. Angwaretyeke anaye tyerrtye yanhe areye arrekwele-arle Ngkarte arratye itelaretyarteke. Yanhe areye kwenhe aneme Ikwere-arle mwantyele akarelhetyarte anekeke. Lyete anteme Re itnenhe antheme nhenge iwenhe-arle Re arrekwele alhileke-iperre. \s1 Iwenhe apeke renhe Ngkartele-arle tyerrtye areye alhileme, Re itnenhe anthemele \p \v 13-14 Arrule anthurre Ngkartele Abraham-eke alakenhe ileke, “The kwenhe ngenhe lterrke-ilemele arntarnte-aretyenhe ngkwenge-artweye areye atningke-ame-atningke-irretyenhenge.” Urreke Re nhenhe angketyenhenge, Ngkarte uternelheke, “Arratye kwenhe, The arne ingkirreke anthurre Abraham anthetyenhe.” \rq Genesis 22:16-17.\rq* \m Yanhe arratye-arle. Tyerrtye arrpenheke arrangkwe, utnenge arrpenheke arrangkwe anerlenge, impene anthurre-arle Ngkarte-arteke, arrangkwe anthurre-arle. Alakenhe ikwerenge anteme nhenge Ngkarte Re-arrpele uternelheke-arle. \v 15 Abraham-ele akwetethenhe arratye itelaretyarte re Ngkarteke atyenpe akarelhetyarte nhenge renhe arne ingkirreke anthetyenhenge. Kele Ngkartele anteme arratye renhe arne areye antheke nhenge iwenhe renhe-arle re alhilekeke. \p \v 16 Kenhe nhenge tyerrtye atherre iwenheke apeke ahele akerremele, anyente apeke arrpenheke angkeme-ketye, “Ye, the kwenhe ngkwenge arratye ileme. Ilerne kwenhe itelareme Ngkartele ilernenhe awemele arerle-aneme. Ayenge apeke ngkwenge urrtyirremele angkerne, kele Ngkartele ayenge awetyenhenge Re ayenge akurne ileme, Re ayenge urrtyalthe akeme.” Nhenge anyente apeke alakenhe angkerlenge, kele arrpenhe ikwere yewe angkeme, ratherre ahele akerrentye impelhetyenhe. \v 17 Kele alakenhe-arteke anteye nhenge Ngkarte Abraham-eke arrule anthurre angkemele, Re ikwere uternelheke. Arratye yanhe-arle. Kenhe lyete apeke nhenge anwerne apeke angkerreme-ketye, “Ngkartele kwenhe anwernenhe arntarnte-aretyakenhe, Re alhilentye Ikwerenhe mpwaretyakenhe.” Kenhe Ngkarte Re akenhe itirrentye akngarte-iwelhetyakenhe. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne kwenhe Renhe arratye itelaretyeke aneme. \v 18 Ye, Ngkartele anwernenhe arratyentye alhileke; Re urrtyirremele angketyakenhele, Re nhenge alhilemele arritnye Ikwerenhe angkemele, Re antheme iwenhe-arle Re alhilekeke. Re itirrentye akngarte-iwelhetyakenhe nhenge utepe-arlke-irretyakenhele. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne akangkemele anetyeke. Ngkartele kwenhe anwernenhe arratye ileke nhenge anwerne Renhe itelaretyenhenge Ikwere-werne anteme alhetyenhe Re anwernenhe arntarnte-aretyeke anteme. Kele anwerne itelareme, anwerne-arle arne ingkirreke inetyenhe Rarle anwernenhe arrwekele alhileke-iperrele. \v 19-20 Ye, anwerne kwenhe Jesus arratye itelareme akwete Ngkarte-arle anwerneke arratye angkekenge. Re akwete anwernenhe arnterre atnyeneme, Re anwernenhe alhule-iwetyakenhe anetyenhe, anwernenhe impetyakenhele. Itirrewarraye kwertengerle tyatye-arenye areyeke ilthe ameke-ameke-kenhele-arle warrke-irretyarteke, yanhe areye ilthe ameke-amekeke irrpetyarte apmere atyeperre akweke anyente kwenenge. Ngkartele Jesus akngakeke nhenge re kwertengerle impene tyatye-arenye akwete-ante anetyenhenge, Melchizedek-arteke. Jesus anwernekenge arrwekele-irreke-arle. Re apmere impene alkereke kele irrpeke, nthenhele-arle Ngkarte anemeke-arlke, nhenge Re Ngkarteke anwerneke angketyenhenge. Kele anwerne anteme atyenpe ikwere akarelheme. \c 7 \s1 Ayeye artwe Melchizedek-akerte \p \v 1a The arrekantherre artwe Melchizedek-akerte awethe iletyeke nhenge arrule-arle anetyarteke. Melchizedek tyerrtye areyeke akngerrepate anetyarte apmere Salem-elarle anetyarte. Re Ngkarteke tyerrtye areyeke angketyarte kwertengerle-arteke, Ngkarte-arle arrpenhe ingkirrekenge akertne anthurre-ulkere anemeke. \v 2b Arritnye nhenge Melchizedek angkentye Hebrew-engentyele arritnye alakenhe ileme, “Akngerrepate iwerre arratye-kenheke.” Kenhe arritnye nhenge Salem alakenhe ileme, “Anyente atnerte atyenpele aneme.” Kele yanhe ikwerenge-ntyele anteme anwerne Melchizedek-eke itirreme alakenhe renhe anteme, Re kwenhe arratye akngerrepate arternpe mwerre tyerrtye Salem-arenye areyeke. \v 3 Arrpenhele itelaretyakenhe angwenhe apeke akngeye uthene meye uthene Melchizedek-kenhe anetyartenge. Anwerne akutne aneme arrpenhe areyele-arle ikwere-akerte pipe-ke intelhe-iletyakenhenge. Arrpenhele itelaretyakenhe nhenge ilengare apeke re akweke inteke-arle, nhenge ilengare apeke re uyerreke-arle. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne itelareme Melchizedek-arle Alere Ngkarte-kenhe-arteke aneme. Anwerne itelareme Melchizedek-arle kwertengerle tyeperre-arteke akwete-ante anetyenhenge Ngkartenge ularre. \p \v 1b-2a Anwerne itelareme Melchizedek uthene Abraham uthene-akerte \f + \fr 7:1b-2a \fr*\ft \+it Melchizedek uthene Abraham uthene-akerte \+it* Ayeye nhenhe ikwere-atherre-akerte nhenge pipe Genesis-nge chapter 14 verses 17-20-eke-atwetye.\ft*\f* nhenge arrule anthurre Abraham uthene thultye ikwerenhe areye uthenele akngerrepate four-pele atwerreke itnenhe uyerrelhe-ileke thultye itnekenhe-arlke. Itne anteme nhenge arne ingkirreke anthurre itnekenhe akngeke apmere itnekenhe-werne. Nhenge mpwepenge artwe nhenge Melchizedek apetyeke aretye-alheke Abraham re nhenge anpere alhemenge, re Ngkarteke Abraham-akerte angkemele, “Ngkartele nhenge mwerre akngerre anthurre ngenhe arntarnte-aretyeke.” \s1 Melchizedek Abraham-enge atyeperre ulkere aneme, kwertengerle tyatye-arenye arrpenhe areyenge anteye \p \v 4 Kele Abraham-ele arne akweke arrpenheme akngakelhe-ileke nhenge rarle akngeke-arle Melchizedek anthemele, itelaremele rarle nhenge akngerrepate anekenge. \f + \fr 7:4 \fr*\ft Abraham-ele akngakelhe-ileke alakenhe anthemele: arne ingkirreke rarle, ikwerenhe areyele-arlke, akngeke-arle, itne aharle 10-pele lyernte-ipeme ingkirreke rante-rante-arle, re-anteme aharle anyente ten-pele-ngentyele Melchizedek antheke, arrpenhe nine-pele re atnyenemele.\ft*\f* \p Anwerne itelareme Melchizedek-arle akngerrepate atyeperre anthurre anekeke, arrpenhe ingkirrekenge atyeperre anthurre ulkere, Abraham-elarle Melchizedek arne arrpenheme antherlenge. Tyerrtye areyele arne areye arrpenhe areyeke antheme ware itnekenge-arle atyeperre ulkere anemeke. \p \v 5 Anwerne akaltye aneme artwe arrpenhe nhenge Levi arritnye. Levi-kenheke-artweye areye-ngentyele Ngkartele arrpenheme akngaketyarte nhenge apmere ameke-ameke kwenele Ikwere-arle warrke-irretyarte. Tyerrtye Israel-arenye areye-arlke, kwertengerle tyatye-arenye areye-arlke, Abraham-kenhe akwete. Angkentye Moses-kenhe angkeme tyerrtye Israel-arenye areyele-arle kwenhe aharle anyente akalkelhe-iletyeke aharle 10-pele areye-ngentyele Levi-kenhe areye anthetyeke. \v 6 Kenhe artwe nhenge Melchizedek, Levi-kenheke-artweye anetyakenhe aneke, arrangkwe-arle. Rarle ipenye-arle aneke, Abraham-eke-artweye anetyakenhe aneke. Kenhe Abraham re akenhe renhe aharle anyente aharle arrpenhe areye-ngentyele antheke. Ikwere-iperrele Melchizedek Ngkarteke Abraham-eke angkeke, re apayuthneke Ngkartele-arle Abraham lterrke-iletyeke renhe akwetethe arntarnte-aretyeke. Anwerne itelareme, Ngkartele-arle Abraham anthetyeke alhileke ampe areye atningke anthurre. \v 7 Anwerne kwenhe itelareme nhenge tyerrtye akngerrele-ante ware kwenhe Ngkarte apayuthneme nhenge tyerrtye areyeke. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne itelareme Melchizedek Abraham-enge atyeperre anthurre-ulkere. Re Ngkarteke angkeke Abraham-eke. \v 8 Arrantherre-ame akapertele itelareme? Melchizedek Abraham-enge tyeperre anthurre-ulkere aneke, re-inpe kwertengerle tyatye-arenye areyenge atyeperre-ulkere. Kwertengerle yanhe areyele inetyarte iwenhe apeke renhe Israel-arenye areyele itneke akalkelhe-ilekenge, kenhe kwertengerle yanhe areye uyerrekenge. Kenhe Melchizedek-ele Abraham-engentyele ineke-arle, rarle akwele itethe akwete aneme, ilwetyakenhe. \f + \fr 7:8 \fr*\ft Genesis 14:17-20 read-eme-ilaye.\ft*\f* \p \v 9-10 Nhenge Melchizedek Abraham aretye-alhemele, arlte yanhe ikwerenge nhenge Abraham-elarle renhe antheke, arrengikwe Levi-arle akweke intetyakenhe akwete. Kele nhenge Abraham-elarle Melchizedek aharle anyente aharle arrpenhe 10-pele areyenge antheke, ratherre anthurrele-arteke, Abraham uthene Levi uthenele-arteke, renhe antheke-arle. Tyerrtye areyele arne areye Levi, kwertengerle tyatye-arenye arrpenhe areye-arlke anthetyarte. Kele nhenge Abraham-elarle Melchizedek anthemele, Levi-elarle-arlke kwertengerle tyatye-arenye arrpenhe areyele-arlke renhe antheke-arle-arteke aneke. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne itelareme Melchizedek Levi-kenhe areyenge tyeperre-ulkere anerlenge. \s1 Jesus kwertengerle impene tyatye-arenyeke, Melchizedek-arteke \p \v 11 Kele Moses-ele ayeye akaltyele-anthetyame Ngkartele-arle renhe anthekeke, re warrke-akerte angkeke kwertengerle tyatye-arenye areye-kenhe. Kake akngerrepate ikwerenhe Aaron kwenhe kwertengerle tyatye-arenye arrekwelenye aneke. Re Levi-ke-artweye areye-ngentyele. Ikwere-iperre anteme alere ikwerenhe areye-arlke atyemeye ikwerenhe areye-arlke arrenge ikwerenhe areye-arlke, itne kwertengerle tyatye-arenye areye irremele. Kenhe iwenhe apeke renhe itne-arle mpwaretyarte tyerrtye areye itetheke mpwaretyakenhe aneke. Kele Ngkartele anteme kwertengerle tyatye-arenye arrpenhe yerneke, Jesus arritnye. Re kwenhe Aaron-arlke arrpenhe areye-arlke-arteke anetyakenhe aneke, re Melchizedek-arteke aneke. \v 12 Nhenge Ngkartele Jesus yernemele, kwertengerle tyatye-arenye anetyeke, Re iwerre arrwekelenye renhe akngarte-anthurre-iwelheke. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele angkentye akngarte-iwetyeke Rarle Moses anthekeke. \v 13-14 Iwerre arrekwelenge ularre Levi-ke-artweye-ngentyele areye-ante ware kwertengerle tyatye-arenye areye anetyeke, kenhe Jesus re akenhe kwertengerle tyatye-arenye arrpenhe anthurre anekenge. Re Judah-eke-artweye areye-ngentyele aneke. Urreke Jesus apetyetyenhenge, arrpenhele, Judah-eke-artweye areye-ngentyele, Ngkarteke warrke-irretyakenhe aneke. Angkentye angketyakenhe arrpenhe-arle Judah areye-ngentyele anekeke, kwertengerle tyatye-arenye anetyeke. \p \v 15 Ye, Ngkartele kwenhe iwerre arrwekelenye arratye akngarte-iweke. Lyete kwenhe, kwertengerle tyatye-arenye arrpenhe anthurre arrateke, Melchizedek-arteke. \v 16 Kenhe iwerre arrwekelenyenge ularre, itne kwertengerle tyatye-arenye areye akngaketyarte Levi-kenhe areye-ngentyele kwenhe. Kenhe kwertengerle tyatye-arenye nhenhe kwenhe itethe akwete-ante aneme, uyerretyakenhe. Re tyatye-arenye kwertengerle irreke, itethe-irrirtneke-arle ilweke-arle iperrenge, utnenge ikwerenhe uyerretyakenhe anetyenhe. \v 17 Ayeye yanheke Bible-nge itirrewarraye nhenge Jesus-akerte angkemele, \q1 “Unte kwenhe kwertengerle tyatye-arenye akwete-ante anetyenhe, Melchizedek-arteke.” \rq Psalm 110:4.\rq* \p \v 18-19 Ye, angkentye arrekwelenye arrangkwe-irreke-arle. Ngkartele angkentye arrwekelenye yanhe impeke, Re anteme anwernenhe angkentye arrpenhe anthemele. Re alakenhe mpwareke angkentye arrekwelenyele-arle tyerrtye areye uyarne itetheke mpwareme. Angkentye angkweye yanhele itnenhe lterrke-iletyakenhe nhenge itne renhe apenterlte-anemele. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele angkentye angkweye yanhe renhe ingkerneke impeke. Lyete anteme Re iwerre arrpenhe arratelhe-ileke anwerne-arle Ikwere-werne apetyetyeke. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne akangkemele anthurre itelaremele iwerre nhenhele-arle kwenhe anwernenhe Ngkarteke itwe-werne akngetyenhe. \p \v 20 Nhenge Jew areyele artwe areye akngaketyarte kwertengerle tyatye-arenye areye anetyeke, Ngkarte itneke alakenhe angketyakenhele anetyarte, \q1 “Artwe arrantherre atyenge akwete-ante warrke-irrerlte-anetyenhe kwertengerle tyatye-arenye areye-arteke.” \m Arrangkwe, Re Jesus-eke-ante ware alakenhe angkeke. \v 21 Nhenge Ngkartele Jesus Christ akngakemele, renhe ahelhe nhenhe-werne yernemele kwertengerle tyatye-arenye anetyeke, Ngkarte ikwere arratye anthurre angkeke, \q1 “Ayenge kwenhe kwertengerle tyatye-arenye ngkwinhe aneme, The ngkwenge alhilentye arratye anthurre mpwareme, \q2 Unte kwenhe kwertengerle tyatye-arenye tyerrtye Atyinhe areyeke akwete-ante, \q1 Ayenge kwenhe ahentye akngarte-iwelhetyakenhe anetyenhe.” \rq Psalm 110:4.\rq* \p \v 22 Iwerre lyetenye nhenhe iwerre angkweye-arteke anetyakenhe Ngkartele-arle Moses anthekeke. Kenhe iwerre lyetenye kwenhe iwerre angkweyenge mwerre akngerre ulkere, Jesus-enge ularre. \p \v 23 Kenhe kwertengerle tyatye-arenye atningke anetyarte Ngkarteke-arle warrke-irretyarte. Itne akenhe warrke-irretyarte akweke ware, ampwe-irremele anteme ilwetyarte. Kele arrpenhe areye anteme apetyemele warrke renhe mpwaretyarte. \v 24 Kenhe Jesus akenhe kwertengerle tyatye-arenye akwete-ante anetyenhe rarle uyerretyakenhe anetyenhe. \v 25 Alakenhe ikwerenge anteme re kwenhe tyerrtye ingkirreke anthurre itetheke mpwaretyenhe renhe-arle arratye itelaremeke Ngkarte-werne anteme apetyemele, kele itne Ngkartenge akangkeme anthurre akwete-ante anetyenhe. Jesus kwenhe akwetethe itethe anerle-aneme re akwetethe Ngkarte apayuthnerle-aneme itneke utepe-arlke-irretyakenhele. \s1 Jesus kwertengerle impene tyatye-ke anwerne-kenhe \p \v 26 Ngkartele Jesus akngakeke kwertengerle impene tyatye-arenye anwerneke anetyeke. Re arne akurne mpwaretyakenhele aneke. Re Ngkarteke akwetethe arratyentye anerle-aneme. Re akurne anetyakenhele aneke anwerne-arteke, re akurneke akutne akwete anetyarte. Re kwenhe akngerrepate anthurre aneme, akngerrepate arrpenhe ingkirrekenge mwerre akngerre ulkere, re Ngkartenge alkere akertnele anepaneme. \v 27 Re kwenhe kwertengerle tyeperre tyatye-arenye arrpenhe areye-arteke anetyakenhe akurne-arle mpwarerlte-anemeke. Nhenge itne arne akurne mpwareke-iperre, itne Ngkarteke kere itetyarte arlte arrpe-anenhele nhenge Ngkartele akwele arne akurne itneke-ngentyeleke-amparre urrparetyenhenge, tyerrtye ingkirreke-ngentyele anteye, itnenhe ingkirreke arriletyakenhe anetyenhenge. Kenhe Jesus akenhe alakenhe anetyakenhe, arrangkwe-arle. Re anyente-ngare ware ilweke. Anyente-ngare ware re Ngkarteke anthelheke Re nhenge arne akurne areye tyerrtye areye-ngentyele urrparetyenhenge itnenhe arriletyakenhe anetyenhenge. \v 28 Iwerre arrekwelenyele ileke kwertengerle impene tyatye-arenye tyerrtye areye-ngentyele akngaketyeke. Kenhe artwe nhenhe areye akenhe akwetethe alyepe-alyepe areye-arteke anetyarte, itne uyarne arratyentye mpwareme, itne-arle tyerrtye ware aneke anwerne-arteke anteyele anetyarte. Kele ikwere-iperrele anteme Ngkartele itnenhe arratye alhileke iwerre lyetenye anetyenhenge, Re Alere Ikwerenhe akngakeke renhe arrernemele kwertengerle impene tyatye-arenye akwete-ante anetyenhenge. Re kwenhe ingkirreke anthurre akwete mpwaremele Ngkartele-arle renhe mpwaretyeke arrerneke. \c 8 \s1 Jesus-ele angkentye lyetenye akngetyeme \p \v 1 Kenhe iwenheke-ame the arrekantherre ayeye nhenhe ileme? The kwenhe arrenhantherrenhe awethe akaltyele-anthetyeke arne iwenhe apeke renhe Jesus-akerte. Anwerne kwenhe kwertengerle impene tyatye-arenye anyente atnyeneme, Jesus anyente ware. Nhenhe-ngentyele re alkere akertne-werne alpeke yanhe ikwerele re Ngkartenge akwe-arratyele aneme nhenge ratherre apurte anetyenhenge ingkirrekeke akngerrepate. \v 2 Jesus kwenhe akwetethe warrke-irreme apmere ameke-ameke yanhe ikwerele, apmere nhenge Ngkarte alkerele-arle anemeke. Apmere ameke-ameke yanhe re kwenhe ilthe ameke-ameke yanhe-arteke anetyakenhe Moses-elarle arrule anthurre artekeke, arrangkwe-arle. Ngkartele-arle apmere ameke-ameke yanhe renhe arteke alkere akertneke. \v 3 Jew areyele kwertengerle tyeperre tyatye-arenye areye akngaketyarte, itneke merne uthene kere uthene akngetyarte, itne anteme renhe Ngkarteke itetyenhenge apmere ameke-ameke kwene ikwerenge nhenge Ngkarte anteme itneke akangketyenhenge. Kenhe Jesus re kwertengerle impene tyatye-arenye anwerne-kenhe, nhenge ilwemele, re Ngkarteke anthelheke anwerneke. \v 4 Nhenge Jesus apeke ahelhe nhenhele akwete aneke, re apeke kwertengerle impene tyatye-arenye anetyakenhe anemere, kwertengerle tyatye-arenye areye-arle atningke anerlte-anerlenge artwe Levi-ngentyele. Itne-arle kwenhe kere irrerlknge atwemele Ngkarte anthemele angkentye Moses-kenhenge ularre. \v 5 Kwertengerle tyatye-arenye yanhe areye arlte arrpe-anenhele warrke-irrerlte-aneme akwete angwaremele nthakenhe-arle-irremenge apmere ameke-ameke alkere akertnele. Nhenge arrule anthurre Moses-ele Ilthe Ameke-ameke yanhe renhe artetyeke-irreke Ngkarteke, Ngkarte ikwere angkeke, “Moses-aye, ilthe nhenhe artaye, ilthe yanhe-arteke-anteye nhenge Tharle ngkwenge imerneke Apwerte Akngerre Sinai-nge.” \rq Exodus 25:40.\rq* \m \v 6 Angkentye nhenge Ngkartele-arle Moses arrule anthurre antheke, re mwerre akngerre. Lyete akenhe kwertengerle tyatye-arenye areyele angkentye yanhe akwetethe apenterlte-aneme Ngkarteke warrke-irretyeke. Kenhe Jesus-ele angkentye lyetenye nhenhe akngetyeke, yanhe nhenge Ngkartele-arle anwernenhe alhileke-arle arrule anthurre. Angkentye lyetenye nhenhe kwenhe angkentye Moses-kenhenge atyeperre anthurre-ulkere. Lyete, Jesus-ele warrke mwerre anthurre mpwareme Ngkarteke. Re anwernenhe Ngkarte-werne akwetethe akngetyeme, Re anwernenge ipeltye-irretyenhenge. \p \v 7 Nhenge angkentye angkweye Moses-kenhele anwernenhe uyarne itetheke mpwareme alakenhe ikwerenge anteme anwerne angkentye lyetenye atnyenetyeke ahentye aneke, angkentye nhenhele itetheke mpwareme. \p \v 8 Ngkartele anteme areke tyerrtye Ikwerenhe areye akurne-irrerlenge. Itne mwernte-arle-irreke iwerre arratye Ikwerenhe apentetyeke, yanhe renhe nhenge Rarle Moses antheke. Alakenhe ikwerenge anteme re itneke angkeke, \q1 “Jew areye-aye awerrirraye, urreke The Israel-kenhe areyeke angkentye arrpenhe anthetyenhe, tyerrtye Judah-kenhe areyeke-arlke nhenge yanhe renhe apeke itne apentetyenhenge. \q1 \v 9-10 Kenhe angkentye lyetenye nhenhe akenhe angkweyenye yanhe-arteke anetyakenhele anetyenhe. Arrule anthurre Tharle itnenhe Egypt-ngentyele akngetyeke-arle-iperre, The angkentye arrekwelenye Moses-eke ileke, ikwerenhe areyeke-arlke. Kele itne akenhe Atyenge awelhetyakenhele anerlenge, Atyenge-ketye untyeme-irrereke. Kele Ayenge anteme itne-ketyenge untyeme-irremele aneke. Kenhe angkentye lyetenye akenhe Tharle nhenge tyerrtye Israel-arenye areye alhileme nhenge itne akwetethe awelhemele anerlte-anetyeke. \q1 Kenhe lyete The tyerrtye Israel-arenye areyeke ileme, urreke kwenhe The Israel-arenye areye angkentye arrpenhe anthetyenhe nhenge itne apentetyenhenge. The kwenhe apwerte athirnte atherrameke-arleke intelhe-iletyakenhe anetyenhe, kele The akurrknge itne-kenheke-arleke intelhe-iletyenhe. \q2 Ayenge kwenhe Ngkarte itnekenhe anetyenhe, itne kwenhe Ayenge-ante ware arratye utyernemele tnaketyeke arratye anteme itne tyerrtye Atyinhe areye anetyenhenge. \q1 \v 11 Ye, the kwenhe angkentye Atyinhe tyerrtye yanhe areyeke-arleke akurrkngeke-ileme, artweke, arelheke, ampe urreye uthene marle akweke uthene areyeke-arleke, artwe ampweke-arleke, tyerrtye apwerte mane atningke-akerteke-arleke, akunye alhengkeye areyeke-arleke. \q2 Ikwere-iperre anteme, itne unthetyale anetyeke itneke-artweyeke nhenge itnenhe akwele akaltyele-anthetyeke Atyenge-akerte, arrangkwe impe, \q2 itne ingkirreke anthurrele-arle Ayenge kele itelaretyenhe. \q1 \v 12 Ayenge itneke mwantye-mwantye anthurrele anetyenhe, \q2 The kwenhe itnenhe arriletyale anetyenhe nhenge arne akurne-arle itne mpwarekenge, \q1 Ayenge alkngwirretyenhe anthurre nhenge arne akurne-arle itne mpwarekeke nhenge renhe awethe itelaretyakenhele. \q2 Alakenhe ikwerenge anteme itne Ayenge itele-anthurre-aretyenhenge.” \rq Jeremiah 31:31-34.\rq* \p \v 13 Arrantherre-ame arratye itelareme nhenge akaperte-werne ilemele? Nhenge Ngkartele angkentye lyetenye nhenhe arratelhe-ilemele, Re angkemele angkentye angkweye nhenge uyerretyeke. Kele lyete-arlke anteme angkentye yanhe re uyelpuyerreme. \c 9 \s1 Ilthe ameke-ameke ahelhe nhenhe-arenye uthene ilthe ameke-ameke alkere-arenye uthene-akerte \p \v 1-2 Arrule anthurre nhenge Ngkartele angkentye Ikwerenhe Moses antheke, Re ikwere arne ingkirreke anthurre ileke nhenge tyerrtye areyele Renhe arratyentye utyernemele tnaketyenhenge. Tyerrtye areyele ilthe ameke-ameke Ngkarteke arteke, nhenge yanhe ikwerele itne Renhe utyernemele tnaketyeke. Ilthe ameke-ameke yanhe re room anteke akngerre atherrame-akerte, anyente arrwekelenge, arrpenhe ingkernenge. Itne room arrekwele aketyarte “Apmere Ameke-ameke.” Yanhe ikwerele tneke arne alkngenthe arlpentye akngerre akwangenyele, kenhe akwe-arratyele table tneke. Arlte arrpe-anenhele table yanhe ikwerenge kwertengerle tyatye-arenye areyele merne tampe arrernetyarte nhenge tyawerrelye Ngkarteke. \v 3 Room atherre mpepeke antyame mwerre akngerre irlpare-aneke. Antyamenge arrengakwe room arrpenhe aneke. Tyerrtye areyele apmere renhe iletyarte “Apmere Ameke-Ameke Anthurre-arle.” \v 4 Apmere yanhe ikwerenge arne atyeperre apanthe-arteke aneke itne arne unpe mwerre akngerre ampetyarte. Box impene-inpe ameke-ameke tyerrtye areyele-arle gold-ele arteke-arle. Arne box yanhe kwene ikwerele tyampite gold-arle aneke merne manna mpwanke, merne nhenge Ngkartele-arle alkere-ngentyele yerneke Israel-arenye areyeke arrule anthurre. Arne atneme Aaron-kenhe, arrantherre itelareme atneme nhenge arrule anthurrele arlpelhe areye arrateke box ikwerenge-arleke. Apwerte alkampe atherre aneke box impene kwenele, apwerte alkampe yanhe atherreke-arleke Ngkartele-arle atywerrenge intelhe-ileke-arle Moses anteme antheke. \v 5 Arne box akertnele atnunthe arlpelhe-akerte atherre. Atnunthe ratherre ularreke-ularre arlpelhe-arle anteke-irreke, arlpelhe ikwere-atherrenhe box impene ameke-ameke artekele. Nhenge tyerrtye areyele arne akurne mpwarerlte-anetyarte, kele kwertengerle tyeperre tyatye-arenyele alhwele anheme box impene ameke-ameke akertne ikwere-arle, nhenge Ngkarte itneke ingkirrekenge ipeltye-irretyenhenge. The apeke arrekantherre Ilthe Ameke-ameke nhenhe ikwere-akerte akwete ileme, kele the impeme anteme-arle lyeteke ware, the nhenge ayeye nhenhe urteke-ulkere ware atnyenetyeke. \p \v 6 Nhenge arne ingkirreke nhenhe areye anyenteke-ilemele aneke-arle, kwertengerle tyatye-arenye areye room Ilthe arrekwelenye-werne akwetethenhe alherlte-iwerlte-anetyarte, warrke itnekenhe Ngkarteke mpwarewarretyeke. \v 7 Itne apmere arrpenhe ingkerne ikwere irrpetyakenhele anetyarte, apmere ameke-ameke anthurre yanhe ikwere irrpetyakenhele anetyarte, arrangkwe. Kwertengerle tyeperre tyatye-arenye anyente-ante ware kwene ikwere irrpetyarte anyente-ngare year anyente tnerlenge. Re kwene ikwere irrpemele, apanthe alhwe-akerte akngetyarte renhe box impene ameke-ameke yanheke anhetyeke. Re alhwele anhetyarte Ngkartele aretyeke nhenge Re-anteme ikwerengeke-amparre ipeltye-irretyenhenge, kele imerte tyerrtye arrpenhe areyenge-arlke. Re alakenhe mpwaretyarte Ngkartele anteme tyerrtye yanhe areyenge ipeltye-irretyeke akutne-arle anemeke itne-arle arne akurne areye mpwarewarreke. \p \v 8 Arne nhenhe areye-ngentyele Utnenge Ngkarte-kenhele anwernenhe akaltyele-antheme angkentye angkweye yanhele iwerre athathe-iweme tyerrtye areye irrpeme-ketye. Itne room arrekwelenyeke irrpetyeke itne akenhe room ameke-ameke anthurreke kwene ikwere irrpetyakenhe aneke. Nhenge kwertengerle tyatye-arenye areyele tyerrtye areyeke kere itetyame akwete room arrekwelenye yanhe ikwerele, tyerrtye areye irrpetyakenhenge Ngkartenge ipeltye-irretyeke, arrangkwe-arle. \v 9 Kele, iwenhe-ame ayeye nhenhele anwernenhe akaltyele-antheme lyete? Anwerne kwertengerle tyatye-arenye areyeke akaltye aneme, kere uthene merne uthene itetyarte-arle Ngkarte anthetyeke. Kele mwerre-arle. Kenhe tyerrtye areye akenhe akwete itirretyarte Ngkarte-arle akwele itneke ahele akwete anetyarteke-athene. Itne akwetethe apure awelhetyarte, utnenge kwenele itnekenhe itne-arle Ngkartenge anyente anetyakenhe akwete. \v 10 Atywerrenge Moses-kenhe yanhele-arle tyerrtye areyeke ileke-ante iwenhe arlkwetyeke iwenhe impetyeke. Atywerrenge yanhele itnenhe ileke tyerrtye arlkngelhetyeke, arne arrpenhe itnekenhe areye-arlke alhewetyeke. Atywerrenge nhenge re aneke akweke-ulkere warele nhenge tyerrtye areyele apentetyeke nhenge urreke-ulkere anteme Ngkartele itneke atywerrenge arrpenhe imernetyeke, atywerrenge angkweyenge mwerre-ulkere. \s1 Jesus-ele alhwe ikwerenhe Ngkarte antheke anwerneke \p \v 11 Jesus Christ kwenhe kwertengerle impene tyatye-arenye anwerne-kenhe anwerneke-arle iwerre alkarle imernerle-anemeke. Nhenge re alkere-werne alpemele, re apmere ameke-ameke arrpenhe ikwerele warrke-irremele. Apmere yanhe kwenhe apmere ahelhe nhenhe ikwerele anetyakenhe, tyerrtye areyele renhe mpwaretyakenhe, arrangkwe-arle. Apmere re kwenhe mwerre anthurre aneme Ngkartele-arle artekeke. \v 12 Nhenge Jesus Christ alkere-werne alpemele, apmere ameke-amekeke irrpeke, re alhwe pweleke uthene nanikute uthenenge akngetyakenhe, arrangkwe-arle. Re anyente-ngare-ante ware alheke alhwe ikwerenhe-akerte re nhenge arne arntarlkweke-arleke ilweke-ngentyele. Re renhe Ngkarte antheke, Ngkartele anteme tyerrtye areye Ikwere-werne akngetye-alpetyenhenge. Ngkartele alhwe renhe areke, ikwerenge-ntyele ware anteme-arle Re anwernenhe arriletyakenhe aneke. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne ikwerenge aneme akwetethe anthurre apure-arlke awelhetyakenhele. \v 13-14 Angkentye arrwekele-iperre yanhe alakenhe angkeme; nhenge artwele arne iwenhe apeke renhe arrpenhe apeke anperlenge, arne ilweke-arle apeke, re alhetyale anetyeke apmere ameke-ameke yanhe kwene ikwere-werne. Re alhetyeke-amparre kwertengerle tyatye-arenye-werne, re anteme alhwe inemele nanikute-ngentyele apeke pweleke urreye-ngentyele apeke anhelheme anteme tyerrtye ikwerenhe ingkirrekeke-arleke. Re-anteme apeke arlpmenye ineme nhenge marle pweleke akwerrke ampeke-iperre apurtelhe-ilemele anteme kwatyenge imerte anhelhemele renhe alakenhe-anteye. Yanhe ikwere-iperrele anteme artwe yanhe re alkarle anteme aneme nhenge alhetyenhenge anteme apmere ameke-ameke atyeperre yanhe kwene ikwere-werne Ngkarte anteme tnakemele. Kenhe alhwe Christ-kenhe mwerre anthurre-arle, alhwe kere-ngentyele mwerre akngerre ulkere. Utnenge Akngerrele, akwete-ante itethe-arle anemeke, Jesus lterrke-ileke, re mwerre anthurre-arle aneke, re arne akurne mpwaretyakenhe aneke. Kele imerte re arne arntarlkweke-arlenge ilweke anyente-ngare anthelhemele Ngkarteke, alhwe ikwerenhe thelelhemele. Alakenhe re-arteke anteme re anwerne kwene arratye-ileme, alhwe ikwerenhele anwernenhe arlkngeme anwerne Ngkarteke warrke-irretyeke, utepe-irremele nhenge iwerre arrulenyele-arle mpwarewarretyarte. Nhenge anwerne iwerre arrulenye apenterlenge anwerne utnenge atnerre uyarne atnyeneme Ngkarte-werne apetyetyeke. Kenhe utnenge anwerne-kenhe atnerre-irreke-arle alhwe Jesus-kenhenge, kele lyete anteme anwerne Ngkarte itethenge-arle anyente-irretyeke Ikwere warrke-irremele, apure-kwenye. Re kwenhe itethe akwete-ante aneme. \p \v 15 Anwerne atywerrenge yanhe ultakeke Ngkartele-arle arrule anthurre Moses anthekeke, angkentye yanhele anwerne uyarne ayakeme akurne mpwareme-ketye. Kenhe Jesus re akenhe anwerneke piwelhemele ilweke nhenge Ngkarte anwernekenge ipeltye-irrekarle anetyenhenge anwernenhe arrileme-ketye. Angkentye lyetenye nhenhe kwenhe Jesus-elarle anwerneke akngetyeke. Ngkartele anwernenhe akngakeke, anwerne arne ingkirreke anthurre inetyenhenge Rarle anwernenhe alhileke-iperrele arrule anthurre. Anwerne arne nhenhe areye ineme Christ-arle anwerneke ilwekenge. \p \v 16-17 Iwerre anwerne-kenhe kwenhe alakenhe aneme: arrantherre itelareme nthakenhe-arle anwerne itethe akwete anemele anwerne anteme pipe-ke intelhe-ileme alhilentye alakenhe renhe, “Nhenge ayenge ilwemenge ayenge ahentye-aneme ampe atyinhe areyele arne atyinhe areye ingkirreke anthurre inetyeke.” Alakenhe renhe anwerne alhileme. Kele, nhenge anwerne itethe akwete anemenge ampe anwerne-kenhe areyele arne ingkirreke uyarne akngeme. Itne arne areye inetyeke-ante anwerne ilweke-arle iperre. \v 18 Kele, alakenhe-arteke-arle aneke angkentye arrwekele-iperre-nge, alhilentye Ngkarte-kenhe arrateme-ante nhenge arrpenhele kere atweke-iperre, alhwe ikwerenhe Ngkarte antheme-arle. \p \v 19 Nhenge Moses-ele angkentye ingkirreke tyerrtye ingkirreke ileke-iperrele Ngkartele-arle renhe antheke, re pweleke akwerrke areye-arlke, nanikute akwerrke areye-arlke irrerlknge atweke, alhwe itneke-ngentyele inemele kwatyenge anyentelhe-ileke. Re-anteme arne irrweltye urrpetye ultakeke itnenhe ayerneke arlpelhe itnekenhe-akerte alurrknge athethekele. Kele re-anteme arne irrweltye ayerneke-arle areye arlpelhe itnekenhe-akerte athankwemele alhwe kere-kenhe-karleke renhe anhemele anteme pipe angkentye Ngkarte-kenhe-akerteke-arleke tyerrtye ingkirrekeke-arleke-arlke. \v 20 Nhenge re nhenhe mpwaretyamele re tyerrtye ingkirrekeke angkeke, “Ngkartele alhilentye Ikwerenhe lterrke-ileke alhwe atnunthe areye-kenhe nhenhele itne-arle atwekeke.” \v 21 Moses-ele anteme atnunthe alhwe akngeke ilthe ameke-ameke anhemele arne ingkirreke-arlke ilthe kwene ikwere-arle. \v 22 Re kwenhe alakenhe mpwareke angkentye Ngkarte-kenhe-arle alakenhe angkekenge, “Nhenge alhwele arne areyeke anhemenge-ante ware kwenhe arne areye mwerre anetyenhenge nhenge Ngkartenge ularre tnetyeke.” Awethe anteye, alhwe theleke-arle iperre-ante ware, Ngkarte tyerrtye areyenge ipeltye-irretyenhenge arne akurne-arle mpwarekeke. \s1 Alhwe Christ-kenhele yanhe areye arlkngeme akurne-arle mpwaremeke \p \v 23 Arne ingkirreke anthurre kwertengerle tyatye-arenye areyele-arle Ilthe Ameke-ameke kwene ikwerele arrerneke, itne nhenge akweke ware-ulkere-arteke arne areye-arle alkere akertnele anemeke. Angkentye Moses-kenhele itneke ileke alhwe atnunthele arne areye-karleke anhetyeke Ilthe Ameke-Ameke yanhe ikwere kwene-arle anemeke itnenhe arlkernetyeke Ngkartenge ularre. Kenhe alhwe Jesus Christ-kenhe nhenge alhwe pweleke apeke nanikute-arteke apeke anetyakenhe. Ngkartele renhe ilwetyeke ileke nhenge alhwe ikwerenhele arne ingkirreke alkarle anetyenhenge alkerele-arle anemeke. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne apmere ameke-ameke Ngkarte-kenheke irrpetyeke alkerele-arle. \v 24 Christ kwenhe apmereke irrpetyakenhe artwe areyele-arle mpwarekeke, ilthe ameke-ameke yanhe ikwere-arle. Itne kwenhe apmere yanhe angwareme ware, alkere akertnele-arle anemeke. Jesus Christ kwenhe alkere akertne-werne alpeke Ngkartenge anetyeke, Renhe anwerneke apayuthnetyeke. \v 25 Jesus Christ kwenhe kwertengerle tyatye-arenye arrpenhe yanhe-arteke anetyakenhe. Year arrpe-anenhele arrpenhe yanhe kwenhe Apmere Ameke-Ameke anthurre-werne akwetethe alpetyarte. Kenhe Jesus Christ akenhe alkere-werne utepe-utepe-irretyakenhele aneke alhwe ikwerenhe Ngkarte anthetyenhenge, arrangkwe anthurre-arle. Re alhwe pweleke-kenhe akngetyakenhele aneke. Re anyente-ngare ware alkere-werne alpeke alhwe ikwerenhele anwerneke thelelheke-arle-iperre. \v 26 Nhenge Jesus Christ apeke alhwe ikwerenhe-akerte apmere alkere-akertne-werne atningke-ngare alpeke, reke-amparre atningke-ngare ilwetyeke anemere. Re apeke nhenge akwetethenhe-akwetethe ilwepilwemere nhenge Ngkartele-arle arne ingkirreke arrangkwenge aknganeke-ngentyele re. Kele alakenhe-arle anetyakenhe aneke-arle. Apmere ahelhe nhenhe uyerretyenhe anetyenhe. Kenhe Jesus Christ apmere ahelhe nhenhele anyente-ngare ware arrateke nhenge re-anteme anwerneke ilwetyenhenge arne akurne-arle tyerrtye areyele mpwarekeke. Re apmere ahelhe nhenhe-werne anyente-ngare ware apetyeke nhenge Ngkarte anwerneke ahele-irretyale anetyenhenge anwernekenge ipeltye-irremele anetyenhenge. \p \v 27 Nhenhele anwerneke imerneme, tyerrtye ingkirreke-arle anyente-ngare ware ilweme. Anwerne ilweke-arle-iperrele, Ngkartele anteme anwernenhe ingkirreke court-eke ngkernetyenhe, anwerneke itirremele. \v 28 Yanhe-arteke anteme aneme, Jesus Christ-arle anyente-ngare ware Ngkarteke anthelheke nhenge re anwerneke ilwetyenhenge arne akurne-arle mpwarekenge. Re-ame apmere ahelhe nhenhe-werne apetye-alpetyenhe anwerneke awethe ilwetyeke? Arrangkwe! Jesus Christ-arle kwenhe apetye-alpetyenhe nhenge re anwernenhe itetheke mpwaretyenhenge. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne ingkirreke ikwere atheke-irremele akarelheme. \c 10 \s1 Jesus Christ anyente-ngare ware tyerrtye ingkirrekeke ilweke \p \v 1 Angkentye yanhe nhenge Ngkartele-arle Moses uthene Jew areye uthene antheke, kele yanhe re ntulye-arteke aneke arne mwerre areye Ngkartele-arle anwernenhe alhilekeke urreke anthetyeke. Nhenge tyerrtye areyele angkentye yanhe apentemele itne arne mwerre areye arratye inetyakenhele aneke Ngkartele-arle itnenhe alhilekeke anthetyeke urreke. Jew yanhe areyele angkentye Moses-kenhe apentetyarte, year arrpe-anenhele itne kere akngetyetyarte Ngkarteke itetyeke. Alakenhe renhe mpwaremele anteme itne Ngkarte-werne itweke-irretyeke arrkernetyarte. Nhenge itne arne yanhe areye mpwaretyarte, arne yanhe areyele itnenhe arratye-iletyakenhe, arrangkwe anthurre. \v 2 Nhenge nhenhe areyele apeke itnenhe arratye-ileme, kele itne anteme kere Ikwere-werne akngemele impemere. Itne apurentye akngerre awethe anetyakenhe aneke akurne areye-ketye itne-arle mpwarekeke. \v 3 Kenhe year arrpe-anenhele itne kere Ikwere-werne akwetethe akngetyetyarte itne-arle akwetethe itirretyarte arne akurne areye-akerte itne-arle mpwarekeke. \v 4 Arratye kwenhe aneme alhwe pweleke-kenhe apeke nanikute-kenhe apekele uyarne uterneme Ngkarte anwernekenge ipeltye-irretyeke nhenge Rarle anwernenhe arriletyakenhe anetyenhenge akurne-arle anwerne mpwarekenge. \p \v 5-6 Alakenhe ikwerenge anteme Christ Ngkarteke angkeke re nhenge apmere ahelhe nhenhe-werne apetyetyeke-irrerlenge, \pi1 “Unte tyerrtye areyeke atnunthe akngetyemele anthetyeke ahentye-anetyakenhe. Unte itelareme, nthakenhe-arle itne nhenge atnunthe apwerte aharleke arrernetyarte nhenge ampetyeke arlpmenye-irretyeke nhenge Unte anteme itnekenge ipeltye-irremele anteme aneme. Kele Unte ilkelhetyakenhele aneme nhenge itne atnunthe atwerlte-anemenge. Unte kenhe ayenge apmere ahelhe nhenhe-werne yerneke tyerrtye-irremele anetyeke, ilwetyeke anteye. \v 7 Alakenhe ikwerenge anteme ayenge angkeke, ‘Ye, ayenge kwenhe kele aywerrke-irremele aneme arne iwenhe apeke renhe Ngkwenge mpwaretyeke nhenge Unte-arle ahentye-anemeke. Unte akaltye aneme nhenge itne-arle arrule anthurre pipe-ke intelhe-ileke, yanhe renhe the mpwaretyenhe.’” \rq Psalm 40:6.\rq* \m \v 8 Kele Ngkartele atywerrenge nhenhe Moses antheke. Atywerrengele tyerrtye areyeke ileke, itne-arle kere mpenge uthene merne uthene Ngkarte-werne akngetyeke Renhe anthemele, itne anteme nhenhe renhe aywerrkele mpwareke. Kenhe Christ akenhe angkeke, “Ngkarte kwenhe akangkentye anetyakenhe nhenge arrantherre-arle nhenhe mpwaremenge, Re arrekantherre ahentye anetyakenhe kere Renhe antherlte-anetyeke.” \v 9 Kele Jesus Christ anteme Ngkarteke awethe angkeke, “Yewe, ayenge kwenhe nhenhe aneme Ngenhe aywerrke-irremele awetyeke aneme, the mpwareme arne areye nhenge Unte-arle atyenge angkemeke.” Kele arrantherre-ame nhenhe itelareme? Ngkartele angkentye kere anthentye akngerre-akerte impeke, Re angkentye arrpenhe arrerneke. Ngkartele kwenhe angkentye lyetenye arrerneke nhenge Christ-arle ilweke-iperrenge. \p \v 10 Jesus-ele aywerrkele mpwareke nhenge iwenhe-arle Ngkarte ikwere angkeke, Ngkartele anteme arne akurne areye anwerne-ngentyele urrpareke anwernenhe arlkngemele. Ngkartele kwenhe tyerrtye ingkirreke anthurre Ikwere-werne akngetye-alpetyeke ahentye aneme. Alakenhe ikwerenge anteme Re Jesus Christ nhenhe-werne yerneke nhenge re anthelhetyeke anwerneke ilwetyenhenge. Yanhe ikwere iperre-ngentyele anteme anwerne iwerre arratyele anetyeke Ngkarteke-ante ware. \p \v 11 Kwertengerle tyatye-arenye areyele arlte arrpe-anenhele kere itemele Ngkarte anthetyarte tyerrtye areyele-arle akurne mpwarewarretyartenge. Kenhe akwetethe-arle tyerrtye areyele akurne mpwarerlte-anetyarte. Nhenge kwertengerle tyatye-arenye areyele Ngkarte kere anthemele, re uyarne urrpareme akurne tyerrtye areyele-arle mpwarekeke. Re itnenhe ayaketyakenhe apure-irreketyenge. \v 12 Kenhe Jesus akenhe re-arrpe anyente-ngare ware Ngkarteke anthelheke anwerneke ilwetyeke nhenge akurne-arle mpwarekeke. Re anwerneke piwelhemele ilweke nhenge yanhe-ngentyele Ngkartele akurne areye anwerneke-ngentyele urrparetyeke anwernekenge ipeltye-irretyenhenge. Ikwere-iperre anteme re alkere akertne-werne alpeke Ngkartenge akwe-arratyele re anteme akngerrepate anthurre-arle aneme. \v 13 Lyete anteme re yanhe ikwerele aneme Ngkarteke akarelhemele yanhe areye akngetyetyeke Ikwere-arle ahentye-anetyakenheke itnenhe kwene-iletyeke. Re anteme ingkele untye itnekenhe ampeke-arrernetyenhenge, itneke akngerrepate anetyenhe. \p \v 14 Nhenge Jesus Christ-arle anyente-ngare ware Ngkarteke anthelheke. Alakenhe ikwerenge anteme akurne areye mpwareke-arle iperre anwerne apure anetyakenhele, utnenge atnerre aneme anteye. Christ-ele-arle anwernenhe arlkngeme, mwerre-ilemele anteye. \v 15 Kenhe Utnenge Akngerrele akenhe anwerneke ayeye nhenhe renhe-anteyele Jesus Christ-akerte ileme, re kwenhe alakenhe angkeme; \q1 \v 16 “Urreke-arle The atywerrenge Atyinhe urtakwerte uthene akaperte uthene itne-kenheke arrernetyenhe. Itne renhe itelaretyenhenge apenterlte-anteme-anetyenhe. \q1 \v 17 Ayenge kwenhe alkngwirretyenhe anthurre nhenge tyerrtye areyele-arle akurne mpwarekeke, awethe itelaretyakenhe anetyenhe. \q1 Alakenhe re Ngkarte angkeke.” \rq Jeremiah 31:33-34.\rq* \m \v 18 Kele anwerne kwenhe akwetethe kere atwemele Ikwere anthetyakenhe anetyeke, Re anwernekenge ipeltye-irretyenhenge, Rarle kwenhe anwernekenge kele ipeltye-irrekarle. \s1 Anwerne Ngkarteke itwe-irretyeke aneye \p \v 19-20 Ye, atyewe Jesus-kenhe atyinhe areyaye, nhenge Jesus ilwemele, re alhwe ikwerenhe anwerneke thelelheke. Re akenhe itethe-irrirtnemele re anwerneke iwerre arrpenhe altywere-ilemele nhenge yanhe-ngentyele anteme anwerne akwetethe atnerrele Ngkarteke itweke-irretyenhe. Kele lyete anteme anwerne apmere ameke-ameke anthurreke atnerrele irrpeme Ngkartenge anetyenhenge. Antyame arlpentye akngerre arlpare anetyarte arriwe arrkngerte tnemele tyerrtye areyele apmere ameke-ameke anthurreke uyarne irrpemenge. Itne Ngkarteke itweke-irretyakenhele anetyarte. Kenhe nhenge Jesus-arle arne arntarlkweke-arleke ilweke iperre, itethe-irrirtnemele, re anwerneke iwerre altywere-ileke Ngkarteke itweke-irretyeke. \v 21 Kele anwerne kwenhe Ngkarteke itwe-irretyeke atnerre awelhemele, Jesus-elarle, kwertengerle impene anthurre-arle tyatye-arenye anemeke, apmere ameke-ameke anthurre Ngkarte-kenhe arntarnte-aremenge. \v 22 Nhenge anwerne arne akurne areye mpwaretyarte, anwerne apure awelheke, anwerne itirreke Ngkartele-arle anwernenhe arriletyenheke-athene. Kenhe Jesus Christ-arle impene tyatye-arenye anwerneke akngerrepate aneme. Anwerne kwenhe renhe akwetethe arratye itelarerlte-anetyeke. Re kwenhe alhwele utnenge anwerne-kenhe anheke kele yanhe-ngentyele anteme anwerne apure awelhetyale anetyeke. Re anwernenhe kwatye alkarlele arlkngeke. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne atnerre Ngkarteke itweke-irretyeke. \v 23 Nhenge Ngkartele-arle anwernenhe iwenhe apeke renhe alhilemele, re alhilentye Ikwerenhe atnyenemele anthurre. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne ingkirrekele itelareme Ngkartele-arle anwernenhe akwetethe arntarnte-arerle-anetyenhe. Kele, anwerne Ikwere akwete akarelhetyeke anaye alkngwirretyale anetyeke nhenge iwenhe-arle Re anwernenhe alhilekeke. \v 24 Ikwere-iperrele anteme anwerne kwenhe itirretyeke nthakenhe-arle anwerne atnerre-ilerretyeke, arntarnte-arerretyeke, mwerre mpwarerlte-anetyeke anteye. \v 25 Anwerne akwetethe apurte-irremele anetyeke atnerre-ilerretyeke. Anwerne Ngkarte-kenhe areye apurte-irremele Ngkarte utyernemele tnaketyeke, kenhe Ngkarte-kenhe arrpenhe areye akenhe apmerele anerlte-anerlenge, itne-arrpe aneme nhenge apurte-arlke-irretyakenhele. Anwerne alakenhe anetyalaye! Anwerne kwenhe itelareme Jesus-arle apmere ahelhe nhenhe-werne apetye-alpetyenheke urreke-ulkere. \s1 Anwerne kwenhe mwantye mpwarelhemele anetyeke iwerre apale-werne irreme-ketye \p \v 26 Anwerne ingkirrekele kwenhe ayeye arratye Jesus Christ-akerte itelareme. Nhenge anwerne apeke artepe untyeme-irreme renhe awetyakenhele, arne akurne akwete mpwarerlte-anemele nhenge itirretyakenhele anwerneke nthakenhe-arle irretyenhenge, kele nthakenhe-arle-ame Ngkarte anwernekenge awethe ipeltye-irretyenhe? Arrangkwe, Re uyarne anwernekenge ipeltye-irrirtneme. Arrantherre itelareme Christ-arle anwerneke piwelhemele ilweke, kenhe arrpenhe apeke alakenhe-arteke anetyakenhe anwerneke-arle awethe ilwetyeke nhenge yanhe-ngentyele Ngkarte anwerneke awethe ipeltye-irretyenhenge. \v 27 Nhenge anwerne apeke akwetethe arne akurne mpwarerlte-anemele, anwerne Ngkarte-ketye akwetethe atere anerlte-anemere. Anwerne kwenhe Ikwere akwete akarelherlte-anemere anwernenhe court-eke ngkernetyeke ilpernemele. Yanhe kwenhe arratye anthurre aneme. Anwerne kwenhe itelareme Ngkarte-arle anwerneke ahele anthurre anemere, Re anteme anwernenhe ure akngerrele akethe-ante arrernemere. \p \v 28 Atywerrenge Moses-kenheke itirrewarraye. Tyerrtye anyentele apeke atywerrenge renhe ultakeme, renhe apentetyakenhele. Alakenhe kwenhe akurne. Kele imerte tyerrtye arrpenhe atherrele apeke, urrpetyele apeke renhe court-werne akngeme ikwere-akerte ayeyele ilemele, itne anteme renhe irrerlknge atwetyeke alhwarrpe-arlke anetyakenhele. \v 29 The kwenhe arrenhantherrenhe apayuthnetyeke: Nthakenhe-arle-ame Ngkarte irreme nhenge tyerrtye apeke Alere Ikwerenheke akengentye angkerlenge? Nthakenhe-arle-ame Ngkarte irreme nhenge tyerrtye apeke itirrerlenge alhwe Jesus Christ-kenhe ameke-ameke anetyakenhe, ware akwele thelelheme? Nthakenhe-arle-ame Ngkarte irreme nhenge tyerrtyele apeke nhenge Utnenge Ikwerenhe akurne-ilerlenge? Re-ame yanhe ikwere akangkeme? Arrangkwe anthurre-arle! Ngkartele tyerrtye yanhe renhe akngerre anthurre arriletyenhe. \v 30 Anwerne kwenhe akaltye aneme nhenge nthakenhe-arle Ngkarte Pipe-nge angkeme, “Angwenhe apeke iwerre akurnele akwete anerle-anerlenge, The-ante kwenhe renhe arriletyenhe.” Nhenhe-arlke kwenhe Re alakenhe angkemele, “The tyerrtye Atyinhe areye court-enge ngkernetyenhe, Ayenge-arle Akngerrepate anemeke.” \rq Deuteronomy 32:35.\rq* \m \v 31 Ngkarte kwenhe akwete-ante itethe aneme. Nhenge anwerne apeke iwerre akurnele akwetethe anerlte-aneme, anwerne kwenhe Ikwere-ketye atere-irretyeke. Re apeke kwenhe anwerne arntwirrkeme anwernenhe anteme atwemele. \s1 Anwerne Jesus apentewarreye apurrke-irretyale \p \v 32 Arrantherre kwenhe itirretyeke nhenge arrantherre arrwekele-arle Jesus Christ-eke akaltye-irreke. Nhenge arrantherre arrwekele-arle Jesus arratye itelareke, tyerrtye arrpenhe areye apetyemele arrenhantherrenhe ayaketyeke arrkernemele alakenhe renhe mpwareme-ketye, itne arrekantherre ahe-akngerre-irreme. Itne arrekantherre akengentye angketyame nhenge atwemele apeke, kenhe arrantherre akenhe renhe akwete-arle arratye itelarerlenge. \v 33 Itelareme, tyerrtye yanhe areye-arle arrekantherre ahentye anerrirretyakenhe anetyarte, nhenge itne arrenhantherrenhe arrpenhe ingkirrekenge arrwekele ngkernetyarte, itne arrekantherre akengentye angketyarte, atwerrirremele anteye. Itne alakenhe-anteye Jesus-kenhe arrpenhe areyeke-arlke mpwareke. Kele nhenge itne-ketye-itanye arne akurne nhenhe areye mpwareke, arrantherre akwenpele apurte-irremele aneke atnerre-ilerremele nhenge atere-irretyakenhele. \v 34 Nhenge itne atyewe Jesus-kenhe arrpenhe areye apmere jail-ke marterlenge arrantherre itnenhe impetyakenhele aneke arrantherre itneke atnerte akangkentye anthurrele aneke itnenhe mwantyele arntarnte-aremele. Nhenge arrpenhe areyele arne arrekantherrenhe ingkirreke anthurre rakemele arrantherre-arle atnyenekeke nhenge arrantherre itneke ahele-irretyakenhe aneke arrantherre akenhe itneke akangkemele aneke, arrantherre-arle itelareke arne ingkirreke nhenge Ngkartele-arle arrekantherre alkere akertnele atnyenemeke. Arne yanhe areye alkere akertnele akwete-ante aneme, itne arne ahelhe nhenhe-arenye areyenge mwerre akngerre-ulkere. \p \v 35 Arrantherre ingkirreke Ngkarte-ketye artepe untyeme-irretyale anaye, Renhe akwete arratye itelarerlte-anaye, Rarle arrenhantherrenhe arne mwerre akngerre areye anthetyenhenge, arrantherre-arle Renhe atnerrele akwete apenterlte-anemenge. \v 36 Apurrke-irretyale anaye, akwete anthurre Renhe apenterlte-anaye. Ingkerreke mpwarerlte-anaye Rarle arrenhantherrenhe mpwaretyeke ilemeke. Nhenge arrantherre apeke Renhe akwetethe arratye apenterlte-anerlenge, Re anteme arrenhantherrenhe arne ingkirreke anthurre antheme Rarle alhilekeke. \p \v 37 Arrule anthurre Ngkarte pipe-nge alakenhe Jesus-akerte angkeke, \q1 “Arlte itweke-irreke-arle, \q2 alhileke-arle re apetyetyenhenge, \q1 re arrule anetyakenhe anetyeke, re akenhe iparrpe apetyeme.” \v 38 Arrule anthurre Ngkarte pipe-nge alakenhe-arlke angkeke, \q1 “Nhenge tyerrtye areyele-arle Ayenge arratye itelaremeke, The itnenhe arratye-arle ileme, itne Atyengenge aneme. \q2 Kenhe nhenge angwenhe apeke-arle atere-irreme Atyenge-ketyenge artepe untyeme-irremele, Ayenge ikwere akangketyakenhe aneme.” \rq Habakkuk 2:3-4.\rq* \p \v 39 Kele anwerne kwenhe akwetethe Ngkarte arratye itelarerlte-aneme anwerne tyerrtye arrpenhe yanhe areye-arteke anetyakenhe, arrangkwe anthurre-arle. Anwerne Ngkarte akwetethe utyerneme tnakewarremele. Anwerne kwenhe itelareme nhenge Rarle anwernenhe akwete-ante arntarnte-arerle-anemenge. Re anwernenhe arriletyakenhe anetyenhe. \c 11 \s1 Ayeye Ngkarte arratye itelareme akerte \p \v 1 Nhenge tyerrtye apeke angkemele rarle Ngkarte arratye itelaremeke, kele Ngkarteke atnerre itirreme-iperre, re nhenge Ngkarteke akarelhemele ikwere imernetyeke arne areye anthurre nhenge Rarle alhileke-arle. Re alkngele aretyakenhe nhenge iwenhe-arle Ngkartele alhileke-arle, re atnerre itirreme, “Arratye kwenhe nhenge iwenhe apeke renhe Rarle alhileke Re mpwaretyenhe.” \v 2 Arrule anthurre nhenge arrekwelenye anwerne-kenhe areyele-arle Ngkarte arratye itelaretyartenge, Re itneke akangkemele anthurre aneke. \p \v 3 Anwerne ingkirrekele, Ngkarte arratye itelarerlte-anemele, akaltye anthurre aneke nhenge Rarle angkeke-iperre alkere uthene ahelhe nhenhe uthene mpwareke. Anwerne kwenhe ingkirreke anthurre areme Rarle mpwarekeke. Urreke Re arne ingkirreke mpwaretyenhenge, arrangkwe anthurre kwenhe aneke. Re kwenhe angkeke ware, arne ingkirreke arrangkwe-ngentyele arrateke. \s1 Artwe Abel arritnyele Ngkarte arratye itelaretyarte \p \v 4 Kenhenge atherre-akerte itirraye, Abel uthene Cain uthene-akerte nhenge arrule-arle anetyarteke. Atyeyikwele Ngkarte arratye itelaretyarte, nhenge Cain kake akngerrepate ikwerenhe-artekele anetyakenhe. Abel-ele yepe-yepe akwerrke akngetyeke, atweke-arle iperre re renhe Ngkarte antheke. Ngkarte ikwere akangkemele angkeke, “Abel, unte kwenhe iwerre arratyele Atyenge aneme.” Artwe yanhe Abel kwenhe ilweke apmere arrule-anteye. Re ilweke, kenhe anwerne akenhe renhe apentemele akaltye-irretyeke-arle, nthakenhe-arle irretyeke Ngkarte akangkentye mpwaretyeke. \s1 Artwe Enoch arritnyele Ngkarte arratye itelaretyarte \p \v 5 Artwe arrpenhe Enoch arritnyeke itirraye arrule-arle apmere ahelhe nhenhele anekeke. Re Ngkarte arratye itelaretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkarte ikwere angkeke, “Enoch, Ayenge kwenhe ngkwenge akangkeme anthurre.” Ikwere-iperrele anteme Enoch ilwetyakenhe aneke nhenge tyerrtye arrpenhe areye-arteke, arrangkwe anthurre-arle. Ngkartele-arle renhe itethe ware akngeke apmere alkere akertne-werne. Alakenhe ikwerenge anteme tyerrtye areyele atyalangke ikwerenhe uyarne areme. \v 6 Ayeye yanhe kwenhe arratye aneme. Angwenhe apeke Ngkarte-werne apetyetyeke ahentye-aneme, re kwenhe alakenheke-amparre itirretyeke “Ye, the itelareme Ngkarte-arle itethe anemeke the Renhe akwete arratye itelaremele. The itelareme urreke-arle Re arne mwerre akngerre areye tyerrtye areye anthetyenhe Ikwere-arle untherlte-anemeke nhenge itne Renhe itelaretyenhenge.” Ye, tyerrtye nhenge alakenhe itirreme, kele itne Ngkarteke itwe-irretyenhenge. \s1 Artwe Noah arritnyele Ngkarte arratye itelaretyarte \p \v 7 Artwe arrpenhe Noah-ele Ngkarte arratye itelaretyarte nhenge Ngkartele renhe alkngarre-ileke. Ngkarte ikwere-werne angkeke “Noah, urreke kwenhe the apmere ahelhe nhenhe akethe-ante arrernetyenhe kwatye artentye akngerrele.” Ngkarte nhenhe Noah-eke angkeke, urreke kwatye artentye akngerre irretyenhenge. Re Ngkarte aweke-arle-iperrele, re boat akngerre anthurre arteke nhenge ikwerenheke-artweye mwerre atnyenetyenhenge nhenge arntarnte-arelhemele kwatye urewe akngerrele alhentye akngerre yanhele-ureke. Ye, Noah anyentele ware kwenhe Ngkarte itelaremele awetyarte-arlke. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkarte ikwere angkeke, “Noah, unte kwenhe Atyenge arratye mwerre anthurre anerle-aneme. Kenhe tyerrtye arrpenhe yanhe areye akenhe, Ayenge-arle arratye itelaretyakenheke The itnenhe kwatye artentye akngerrele akethe-ante arrernetyenhe.” \s1 Artwe Abraham arritnyele Ngkarte arratye itelaretyarte \p \v 8 Artwe nhenge Abraham-ele Ngkarte arratye itelaretyarte, mpwaremele iwenhe apeke renhe Re ilekenge. Ngkarte ikwere angkeke, “Abraham, apmere ngkwinhe impemele alhaye. Ngkwenge-artweye apmere arrpenhe arlenge-werne akngaye. The apmere yanhe ngenhe anthetyenhe.” Renhe arratye itelareke-arle, Abraham-ele apmere ikwerenhe ingkerne imperle-alheke, nhenge alethe alhemele apmere arrpenhe-werne-atheke alhemele, apmere yanheke re akutne aneke. \p \v 9-10 Ye, Abraham-ele Ngkarte arratye anthurre itelaretyarte. Re apmere nhakwe-ante wareke itirretyakenhe aneke, Re apmere yanheke itirretyame alkere akertnele-arle anekeke Ngkartele-arle mpwarekeke, yanhe ikwerele akwete-ante-arle anetyenhe. Alakenhe ikwerenge anteme nhenge Abraham apmere arrpenhe ikwere irrpetye-alheke ikwerenhe areye-akerte, re ikwere-arrpe angkeke, “Apmere nhenhe kwenhe atyinhe anetyakenhe. Ayenge kwenhe nhenhe-arenye anetyakenhe.” Re kwenhe aneke ulerenye-arteke ilthe anyente ikwerele anemele. Alere ikwerenhe nhenge Isaac arritnye, arrenge ikwerenhe Jacob-arlke, ilthe ikwerele anerle-anerreke. Ngkartele ikwere-atherre alhileke apmere renhe-anteye nhenge Abraham-arteke. \p \v 11 Nhenge ikwerenge anteme aneke Abraham uthene Sarah uthene ampwe-irrerle-anerreke, Sarah-ele ampe akweke atnyenetyakenhe akwete aneke, arrangkwe-arle. Abraham-ele akenhe akwete-arle Ngkarte arratye itelaretyarte. Nhenhe ikwerenge-ntyeleke-amparre Ngkartele Abraham alhileke-arle nhenge Rarle anewikwe Sarah ampe urreye akweke anthetyenhenge. Abraham-ele Ngkarte akwete arratye itelarerle-aneme, alakenhe ikwerenge anteme anewikwe Sarah-ele ampe urreye akweke atnyeneke. \v 12 Nhenhe kwenhe arratye aneme. Artwe yanhe Abraham kwenhe ampwe anthurre aneke nhenge alere akweke ikwerenhe intekenge. Re kwenhe ilwetyeke-urletye aneke. Kenhe artwe anyente nhenhe ikwerenge-ntyele akenhe alere akweke inteke, kele alakenhe ikwerenge anteme ampe atningke anthurre ikwere-iperrele inteke. Ikwerenge-ntyele aneke akwerrke atningke arrpenhe itne atningke-ame-atningke anteme irreke, itne nhenge kwerralye atningke-arteke nhenge alkerele aneme-arteke irreke. \s1 Tyerrtye yanhe areye, arrule-arle anetyarteke, apmere alkere akertnele anetyeke ahentye aneme \p \v 13 Ye, tyerrtye yanhe ingkirreke anthurre, arrule-arle anetyarteke, ilweke arratye akwete itelarerlte-anemele iwenhe renhe Ngkartele itnenhe alhileke-arle. Itne akenhe itethe akwete aneke, itne arne areye inetyakenhe aneke iwenhe Ngkartele-arle alhileke-arle-iperrele. Itne akenhe arne yanhe areyeke akurrknge itnekenge itirretyarte, itne itelareme Ngkartele-arle itnenhe anthetyenhenge. Alakenhe ikwerenge anteme itne akangkentye anthurre aneke. Alakenhe-arle itne-arrpe angkerretyarte, “Apmere nhenhe kwenhe anwerne-kenhe anetyakenhe, anwerne kwenhe arlengeke-arlenge areye apmere nhenhele untherlte-aneme urreke-awerne anemenge. Urreke kwenhe Ngkartele anwernenhe apmere arrpenhe-werne akngetyenhe.” \v 14 Nhenge lyete-anteye kwenhe tyerrtye areye alakenhe angkeme, anwerne kwenhe itelareme itne-arle apmere arrpenhe itnekenhe-akerte angkeme nthenhele-arle itne akwete-ante anetyenhe. \v 15 Nhenge artwe nhenhe areye apeke apmere-akerte angkerretyame itne-arle anetyarte, kele itne apeke apmere yanhe ikwere irrare awelheke-arle itne apmere yanhe ikwere-werne alpemere. \v 16 Kenhe arrangkwe-arle, itne apmere ikwere itirretyakenhe, itne-arle apmere arrpenhe mwerre akngerre-ulkere aretyame. Itne apmere yanhe alkere akertneke itirretyame. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkarte apure awelhetyakenhe aneke nhenge itne Renhe Akngeye itnekenhe-arteke utyernemele tnakewarretyarte, Rarle itneke apmere akngerre anthurre mpwarekenge. \s1 Abraham-kenhe areyele Ngkarte arratye itelarerrirretyarte \p \v 17-18 Artwe Abraham-eke awethe itirrewarraye. Ngkarte ikwere alakenhe angkeke, “Abraham, alere ngkwinhe Isaac re kwenhe alere-inpe atnyenetyenhe. Nhenhe areye akwerrke-ipenhe atningke-ame-atningke-irretyenhe ampe arunthe anthurre atnyenetyenhele. Nhenhe areye kwenhe atyinhe areye-anteye anetyenhe.” Abraham uthene Sarah uthenele kwenhe alere anyente ware atnyeneke, Isaac. Ngkartele anteme Abraham ileke nhenge alere ikwerenhe irrerlknge atwetyeke renhe ureke anthekiwemele Renhe anthetyeke. Nhenge Ngkartele renhe alakenhe arrkerneke, Abraham-ele Ngkarte akwete arratye itelareke. Ngkartele anteme renhe alere ikwerenhe arratye anthirtneke. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele renhe ayakeke alere ikwerenhe irrerlknge atweme-ketye. Re apeke alakenhe mpwaretyakenhe aneke, Ngkartele renhe awethe itethe-ilirtnemere. \v 19 Abraham kwenhe alakenhe itirretyame, “The apeke alere atyinhe irrerlknge atweme Ngkartele-arle renhe itethe-ilirtnetyenhe.” Ye, Abraham-ele kwenhe Ngkarte arratye akwete itelareme. Arratye kwenhe Ngkartele alere ikwerenhe arratye anthirtneke. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkarte renhe ayakeke alere ikwerenhe irrerlknge atweme-ketye. Re apeke alakenhe renhe mpwaretyakenhe aneke, Ngkartele renhe awethe itethe-ilirtnemere. \s1 Artwe Isaac arritnyele, alere ikwerenhe Jacob-ele Ngkarte arratye itelarerle-anerretyarte \p \v 20 Isaac amangkeke-arle iperre, re-inpele Ngkarte arratye itelaretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme Isaac-ele alere ikwerenhe Jacob uthene Esau utheneke Ngkarte apayuthnetyarte akwetethe arntarnte-aretyeke mwantye-mwantye-iletyeke anteye. \p \v 21 Alere Isaac-kenhe Jacob amangkeke, re-inpele Ngkarte arratye itelaretyarte. Alere ikwerenhe Joseph arritnye aneke. Nhenge Jacob-arle ilwetyeke-urletye aneke re Ngkarte arrenge ikwere-atherrenheke apayuthneke akwetethe arntarnte-aretyeke mwantye-mwantye-iletyeke anteye, nhenhe atherre kwenhe alere atherre Joseph-kenhe-arle. Artwe ampwe Jacob kwenhe arne atneme ikwerenhe-akerte yanhe ikwerele tneme, nhenge re Ngkarte utyernetyame tnakemele. \s2 Artwe Joseph arritnyele Ngkarte arratye itelaretyarte \p \v 22 Joseph-inpele Ngkarte arratye itelaretyarte. Nhenge re ilwetyeke-urletye aneke, re angkeke Israel-eke-artweyekartweye areyele-arle apmere Egypt impetyenheke urreke. Joseph-ele itnenhe awethe ileke itne-arle kwenhe ngkwerne irrerlknge-ipenhe ikwerenhe akngirtnetyeke apmere Canaan-werne. \s1 Artwe Moses arritnyele Ngkarte arratye itelaretyarte \p \v 23 Artwe yanhe Moses-eke itirraye nhenge apmere arrule-arle anetyarteke. Nhenge re akweke inteke, meye uthene akngeye ikwerenhe uthenele areke nhenge re mwerre akngerre anekenge. Kele-anteyele, Pharaoh Egypt-arenyele tyerrtye Israel-arenye areye ileke itne-arle ampe urreye akweke ingkirreke itnekenhe irrerlknge atwetyeke. Kenhe Moses-eke-artweyele akenhe Ngkarte-ante ware arratye itelaretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme ratherre Pharaoh-ketye atere awelhetyakenhe aneke. Ratherre Moses atnyentye urrpetyeke alengke-iwemele atnyenetyarte. \p \v 24-25 Nhenge Moses-arle akngerre-anteme amangkeke, re-inpele Ngkarte arratye itelaretyarte. Moses akngerrepate anthurre anemere, marle Pharaoh-kenhele-arle renhe amangkelhe-ilekenge, re akenhe impeke. Re ikwere-arrpe angkeke, “Tyerrtye Israel-arenye atyinhe areye kwenhe Ngkarte-kenhe aneme. Kenhe itneke akurne areye akwetethe irrerlte-aneme. Nhenge ayenge apeke apmere nhenhe Pharaoh-kenhele aneme, kere uthene merne uthene-akerte, apwerte mane atningke-akerte-arlke, yanhe arratye mwerre anetyakenhe. Kele lyete kwenhe ayenge tyerrtye atyinhe areye-werne alpeme, atyenge akurne areye anteme irreme apeke.” Alakenhe-arle Moses angkeke. \v 26 Iwenhenge-ame Moses alakenhe itirreke? Re akngakeke-arle Ngkarte-kenheke akwetethe itirretyarte, nhenge Messiah ikwere. Re alakenhe itirretyarte, “Ayenge kwenhe Messiah yanheke akarelheme rarle apetyetyenheke. Nhenge Egypt-arenye areyele apeke ayenge atwerlenge tharle yanhe renhe mpwaremenge, kele mwerre-anteye-arle aneme. Nhenge urreke ayenge alhemele Ngkartenge anetyeke, Re-anteme ayenge arne ingkirreke anthurre antheme.” \p \v 27 Ye, Moses-ele kwenhe Ngkarte arratye itelaretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme re Egypt impemele alheke. Re Pharaoh-ketye atere anetyakenhe aneke ikwere ahele-irrekenge. Tyerrtye areyele kwenhe Ngkarte alkngele uyarne areme, arrangkwe-arle. Kenhe nhenge Moses-arle Ngkarteke itirretyamele, re nhenge renhe ahirre-ahirrele aretyame-arteke, re artepe untyeme-irretyakenhele, akwetethe apentetyartele. \p \v 28 Nhenge year atningke-iperrele, Ngkartele Moses Egypt-werne yernirtneke tyerrtye ikwerenhe areye itetheke mpwaretyeke. Alakenhe ikwerenge anteme re tyerrtye ikwerenhe areye ileke yepe-yepe atwetyeke alhwe ikwerenhele apmere arriwe itne-kenheke-arleke apernetyeke nhenge alkere-arenye atwentye akngerre itnekenge anpere-irrenhetyenhenge, nhenge alhwe yanhe renhe aremele itnenhe ipmentye impemele nhenge ampe urreye arrekwelenye itnekenhe areye atwetyakenhele. Alakenhe ikwerenge anteme itne arrawe-irrentye Passover atnyenetyarte nhenge year arrpe-anenhele itne yepe-yepe atwetyarte irlpangketyeke. \p \v 29 Ikwere-iperrele anteme Israel-arenyeke-artweyekartweye areyele apmere Egypt impemele alheke, itne Ngkarte arratye itelaremele itnenhe arntarnte-aretyenhenge. Alakenhe ikwerenge anteme itne ahelhe arlenye ikwerele anteme tyanenheke itepe arrpenhe ikwere-werne kwatye alaye akngerre anpere-irrenhemele, Kwatye Alaye Athetheke arritnyele. Kenhe Egypt-arenye areyele-arle itnenhe akwete anthurre alwerneke, nhenge itne mpwepe-werne-irrekenge kwatye apetye-alpemele itnenhe arteke ingkirreke anthurre, Ngkartele itnenhe ingkirreke alhekwarle-ilemele irrerlkngeke-ante. \s1 Arelhe akurne Rahab arritnyele Ngkarte arratye itelaretyarte \p \v 30 Urreke-ulkere anteme Israel-arenye areye apmere Jericho-eke irreke, Ngkartele itnenhe ileke unthetyeke itepe-akemele nhenge arlte 7-peleke. Itne Ngkarte arratye akwete itelaretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme, nhenge itne apmere ikwerele itepe-akemele unthetyame arlte 7-peleke. Kele imerte arrkngerte yanhe apmereke utepe-akerrirreke atakelhemele Ngkartenge ularre. \p \v 31 Urreke yanhe re anetyenhenge, nhenge Israel-arenye areye nhenge apmere Jericho ikwere-werne itwe-irrenheke, itne artwe atherre akngakeke nhenge ratherre apmere Jericho-eke anyelknge-anyelkngele irrpenhetyenhenge ulanye-ulanyele aretyeke. Apmere yanhe ikwerenge tyerrtye areyele Ngkarte arratye itelaretyakenhe. Yanhe ikwerenge arelhe anyente Rahab arritnye aneke, re mpwenye akngerre anetyarte, re akenhe Ngkarte arratye itelaretyarte. Nhenge re artwe yanhe atherre areke, re renhe-atherrenhe ikngwemele, apmere kwene ikwerenheke alengke-iwetyeke. Nhenge tyerrtye ingkirreke Jericho-arenye areye irrerlknge intekenge, Ngkartele Rahab anyente ware itethe atnyeneke. \rq Joshua 2:1-24, 6:22-25.\rq* \s1 Tyerrtye atningkele Ngkarte arratye itelaretyarte nhenge ahele akwetethe anerlenge \p \v 32 Arrule anthurre, tyerrtye atningkele Ngkarte arratye itelaretyarte: Gideon, Barak, Samson, Jephthah, David, Samuel, arrpenhe atningkele. Itne ingkirreke anthurrele-arle Ngkarte arratye itelaretyarte. Arrpenhe areyele-arlke nhenge angkentye Ngkarte-kenhe tyerrtye areyeke iletyarte-arle, itne Renhe arratye itelaretyarte. Kenhe the akenhe arrekantherre uyarne awethe ileme nhenhe areye-akerte, ayenge akwete anthurre-ante angkeme-ketye. \v 33-34 Nthakenhe-arle-irreke tyerrtye yanhe areyeke? Itne ingkirrekele Ngkarte arratye itelareke. Kenhe arrpenhemele apmere arrpenhe areyenge atwerrirreke itneke akngerrepate irreke. Arrpenheme Israel-arenye areyeke akngerrepate aneke, itne tyerrtye ingkirreke atweke Ngkarte-arle alhule-iwekeke. Kenhe arrpenhe areyele akenhe arne mwerre ingkirreke ineke Ngkartele-arle itnenhe alhileke-iperrele. Tyerrtye yanhe areyele akwetethe Ngkarte arratye itelaretyarte. \p Kenhe arrpenhe areyele akenhe lion ayakeke itnenhe uthneme-ketye. Kenhe arrpenhe areyele akenhe Ngkarte arratye akwete itelareke, nhenge itne ure akngerre kwenele itethe akwete tnemele nhenge tyerrtye itnekenhe ampetyakenhe anemele. Kenhe arrpenhe areye akenhe arrpenhe areye-ketye atere unterlte-iweke alyweke akngerre-akerte areye-arle itnenhe irrerlknge atwetyeke anekenge. Kenhe arrpenhe areye arempwelpe anetyarte, itne akenhe akwetele Ngkarte arratye itelaretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme itne awethe lterrke-irrirtneke. Kenhe arrpenhe akenhe lterrke anthurre aneke-arle. Itne thultye areye akwetethe aywepetyarte apmere arlenge anthurre-ngentyele-arle apetyekeke itnenhe arlkarentye-iletyeke. \p \v 35 Kenhe arelhe arrpenhemele akenhe itne-kenheke-artweye-arle aparlpe-ilekeke Ngkarte arratye akwete itelaretyartele. Itne Renhe areke itne-kenheke-artweye areye itethe-ilirtnerlenge. Kenhe arrpenhe areye ilweke nhenge tyerrtye areyele itnenhe ahe-akngerre atwetyartenge, itneke angkemele, “Arrantherre apeke Ngkarte ikwele-areme anwerne arrenhantherrenhe itethe akwete-arle yernirtnetyenhenge. Arrantherre akenhe Renhe akwete apenterlte-aneme anwerne arrenhantherrenhe atwetyenhenge.” Kenhe itne kwenhe Ikwere-ketye untyeme-irretyakenhe aneke. Itne alakenhe itirretyarte, “Itne apeke anwernenhe rlkerte-ileme irrerlknge atwemele, kele mwerre-arle. Anwerne apeke ilwemenge. Kele ikwere iperrele Ngkartele anwernenhe itethe-ilirtnetyenhenge, anwerne anteme Ikwerenge akwete-ante anetyenhe.” \v 36 Nhenge yanhe areyele-arle Ngkarte arratye itelaretyarte, tyerrtye arrpenhe areye itneke akengentye angketyartenge, itnenhe arnele alhweke-alhweke-ilemele atwetyarte. Arrpenhe areyele itnenhe chain-ele ayernetyarte itnenhe jail-ke akwernetyarte. \v 37 Arrpenhe areyele itnenhe apwerte akngerre areyele wetyarte irrerlkngeke-ante. Arrpenhe areyele itnenhe tyerrtye tyarrpemiletyarte. Arrpenhe areyele akenhe itnenhe nayepe akngerrele atanthetyarte. Kenhe tyerrtye areyele Ngkarte-arle arratye itelarekeke, itne mantere ntheke-ntheke areyeke irrpetyarte, nanikute yenpe apeke, yepe-yepe yenpeke irrpetyarte. Itne apwerte ngkweltyeke arrangkwe anerrirretyarte. Tyerrtye arrpenhe areye apetyetyarte itnenhe aywepemele anteye-arle itne-arle Ngkarte arratye itelaretyartenge. \v 38 Kenhe arrpenhe areyele akenhe apmereke arrangkwe atnyenetyarte, arrpenheme itne apmere ahurratye ikwerele unthepunthetyarte apmere apwerte-apwertele-arlke. Tyerrtye arrpenheme itne inteye kwenele anepanetyarte altywere ipertele-arlke nhenge akngwelye artnwere-arteke, apmwe-arteke-arlke, akunye areye. Kenhe itne akenhe Ngkarte arratye itelaretyarte akwete anthurre. Itne ilyernpenye anthurre apmere ahelhe nhenheke. Itne arratye anthurre Ngkarteke anetyarte, arrpenhe akurne yanhe areye-arteke anetyakenhe, itnekenge-arle apmere ahelhe nhenhele anekeke. \p \v 39 Iwenhe-arle-ame ayenge arrekantherre tyerrtye yanhe areye-akerte angkeme? Itne Ngkarte arratye itelarerlte-anetyarte. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkarte itneke akangkemele aneke. Kenhe itne akenhe arne ingkirreke inetyakenhe nhenge Re alhileke-iperrele. Itne ingkirreke ilweke ware, inetyakenhe akwete. \v 40 Arratye-ame Ngkartele itnenhe urrtyekele-iweke? Arrangkwe anthurre-arle! Ngkartele anwernenhe ingkirreke alhileke Rarle anwernenhe arne mwerre areye anthetyenhenge urreke. Arne yanhe mwerre anthurre aneme, Jesus apele. Yanhe areyele, arrule-arle Ngkarte arratye itelarekeke, itne ingkirreke anthurre arrwekele-anteye ilweke Jesus-nge. Kele mwerre-arle. Urreke Ngkartele anwernenhe ingkirreke anyente-ileme nhenge anwerne ingkirreke Ikwerenge apurte anetyenhenge, Re anwernenhe mwerre akngerre anthurre iletyenhenge. \c 12 \s1 Anwerne Jesus angwareye anwerne anteme Re-arteke anetyenhenge \p \v 1 Tyerrtye ingkirreke arrule anthurre-arle anerlte-anetyartenge, itne kwenhe atningke aneme anwernenhe-arle arerlte-anemeke nhenge anwerne akwele Ngkarteke arratye warrke-irremenge. Urreke anwerne Ngkarte apentetyenhenge Ikwere warrke-irretyenhenge, anwerne akenhe arne akurne ingkirreke anthurre ingkerne imperlte-alhetyeke, arne akurne yanhe areyele-arle apeke anwernenhe ayakerlenge warrke-irreme-ketye. Arrantherre imperretyeke unterreme-arteke, arrantherre ingkirreke irlwelhemele iparrpe anthurre untetyeke. Ye, Ngkarte kwenhe anwerneke ahentye-aneme Ikwere arratyentye anerlte-anetyeke apmere ahelhe nhenhele, Re anwernenhe warrke antheke mpwaretyeke. Kenhe anwerne apeke akwete nhenge arne akurne mpwarerlte-anerlenge, anwerne warrke renhe uyerrelhe-iletyakenhele aneme re. Arne yanhe areyele apeke anwernenhe tyelpelhe-ileme, itne apeke anwernenhe Ngkarte-ketye untyeme-ileme. \v 2 Jesus-eke-ante ware itirrewarraye. Nhenge re apmere ahelhe nhenhele anemele, re Ngkarte arratye itelaretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne renhe angwaretyeke. Jesus-ele itelareke nhenge rarle ilweke-arle-iperrele, re Ngkarte-werne alpetyenhe Ikwerenge akangkentye anthurre anetyenhe. Alakenhe ikwerenge anteme re alwirremele untetyakenhe aneke tyerrtye yanhe areye-ketye-arle nhenge renhe arne arntarlkweke-arleke arlpere arrernekeke, arrangkwe-arle. Re anthelheke. Itne renhe uyarne apurele-antheme rarle Ngkarte ikwerenhe-akerte akngerre itirrerlenge. Re nhenge ilweke-arle-iperrele itethe-anteye-irrirtneke, lyete anteme re Ngkartenge akwe-arratyele anerle-anemele, chair impeneke. \v 3 Kele, itelarerrirraye nthakenhe-arle tyerrtye akurne areye-arle Jesus-eke ahentye anthurre anetyakenheke renhe rlkerte-anthurre-ileke. Kenhe re akenhe Ngkarte akwetethe arratye itelaretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme arrantherre atnerre anetyeke apurrke-irretyakenhele, impelhetyale anaye! \s1 Ngkartele anwernenhe alkngetherre ileme anwerne Renhe iwerre arratyele apenterlte-anetyeke \p \v 4 Nhenge tyerrtye yanhe areyele arrenhantherrenhe Ngkarte-ketye untyeme-ilerlte-anemele arrkernetyeke, arrenhantherrenhe arne akurne mpwaretyeke uternemele, arrantherre kwenhe itnenhe awetyakenhe. Itne akenhe arrenhantherrenhe irrerlknge atwetyakenhe akwete, alakenhe-arle itne Jesus irrerlknge atweke-arteke, arrangkwe. \v 5 Nhenge arrantherre ayeye nhenhe ikwere-akerte itirremele nhenge tyerrtyele-arle Bible-ke arrule anthurre intelhe-ilekeke, arrenhantherrenhe atnerre-iletyenhenge. Ayeye nhenhenge, Ngkarte-arle arrekantherre angkeme nhenge akngeye-arle ampe ikwerenheke angkeme-arteke, alakenhe kwenhe, \q1 “Ampe Atyinhe ingkirreke anthurre Ayenge awerrirraye! Nhenge The apeke arrenhantherrenhe alkngetherre ileme, \q2 arnkelye-irretyale anaye Ayenge irlpe artepele awetyale anetyeke. \q1 Arrantherre kwenhe alhwarrpe awelhetyale anetyeke nhenge The arrenhantherrenhe alkngetherre ilerlenge arrantherre-arle arne akurne mpwarekenge. \q1 \v 6 Ayenge kwenhe ampe Atyinhe areyeke ahentye anthurre aneme, \q2 alakenhe ikwerenge anteme The itnenhe alkngetherre ileme, itnenhe arratye-ilemele. \q2 Nhenge itne arne akurne mpwaremenge The itnenhe atweme itne akaltye-irretyeke, arratye anetyenhenge.” \rq Proverbs 3:11-12.\rq* \p \v 7 Arrantherre-ame itelareme? Nhenge iwenhe apeke lterrke re arrekantherre-ketye aneme, akurne apeke arrekantherre irreme, ahele-irretyale anaye, ware itirraye Ngkartele-arle arrenhantherrenhe arratye-ileme akaltyele-anthemele akngeye mwerrele-arteke. Arrantherre kwenhe itelareme akngeye ingkirrekele ampe itnekenhe angkentye arratye antheme nhenge itnenhe arratye anetyeke akaltyele-anthemele. Alakenhe-arteke re anteme Ngkartele mpwareme. \v 8 Anwerne ingkirrekele kwenhe ampe anwerne-kenhe areye alkngetherre ileme yanhe-ngentyele anteme itne akaltye-irremele iwerre arratyele anetyeke. Alakenhe-anteyele, Ngkartele arrenhantherrenhe alkngetherre ileme arrantherre-arle ampe Ikwerenhe areye anemenge nhenge yanhe anteme arrantherre akaltye-irremele anetyeke iwerre arratyele. Re apeke arrenhantherrenhe alkngetherre iletyakenhe arratye-iletyakenhele apeke, kele arrantherre anthelkenye-arteke anetyenhenge, itne akngeyeke arrangkwe atnyeneme itnenhe-arle arratye-iletyekeke. \p \v 9 Apmere ahelhe nhenhele, nhenge anwerne ampe akweke areye anetyarte, akngeye anwerne-kenhe areyele alkngetherre iletyarte, anwernenhe arratye-iletyarte. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne itnenhe awetyarte itnenhene mwerre iletyeke. Alakenhe-anteye kwenhe anwerne Ngkarte awetyeke nhenge Re anwernenhe alkngetherre ilerlenge. Mwernte-irretyakenhe anemele anwerne Renhe arratye itelaretyeke. Anwerne alakenhe-arteke apeke mpwaremele, anwerne anteme Ngkartenge apmere alkere akertnele akwete-ante anetyenhenge. \v 10 Nhenge anwerne ampe akweke areye anetyarte, akngeye anwerne-kenhe areyele anwernenhe alkngetherre iletyarte akweke ware anwerne mwerre iwerre arratyele anetyenhenge. Itne iwenhe apeke mwerre renhe mpwaretyarte itne-arle itirrekeke arratye anerlenge. Kenhe Ngkartele akwetethe itelareme iwenhe apeke renhe anwerneke mwerre anemeke, alakenhe ikwerenge anteme Re anwernenhe alkngetherre ileme anwerne iwerre arratyele anetyenhenge Re-arteke. \p \v 11 Nhenge Ngkartele anwernenhe alkngetherre ilemele arratye-iletyeke, anwerne akangketyakenhe aneme atnerte akurne awelhemele. Kele mwerre-arle, anwerne-arle itelaremenge Ngkartele-arle anwerne arratye-ileme, nhenge anwerne anteme apeke mwerre anthurre ulkere anetyeke. Ikwere-iperrele, akaltye-irreke-arle arratye-irreke-arle anwerne akangkemele anthurre anetyeke. \p \v 12 Yanhe ikwerenge-ntyele, arrantherre lterrke mpwarelhaye nhenge yanhe-ngentyele anteme arrantherre Ngkarte arratye itelareme iwerre arratyele anteme aneme. Tyerrtye anathe-arteke anetyale anaye nhenge iltye uthene ingke uthene-arle arreweme, Jesus-ante akwete apenterlte-anaye. \v 13 Iwerre arratyele akwete anerlte-anaye Ngkarteke-ante ware. Tyerrtye arrpenhe yanhe areye-arteke anetyale anaye lterrke anetyakenhe-arle. Artwe anathe-arteke anetyale awerrke-awerre unthetye-arlke-akenhe. Kele akwete alherlte-iwaye iwerreke Ngkartenge ularre Re anteme arrenhantherrenhe utnenge lterrke-iletyenhenge. \s1 Artepe untyeme-irretyale anaye Ngkarte-ketyenge \p \v 14 Akwetethe itirrewarraye arrpenhe areyenge mwerre anetyeke, iparrpe ahele-irretyale anaye, kele arnterre arrkernaye Ngkarteke-ante ware arratye anetyeke. Angwenhe apeke re akurnentye aneme nhenge iwerre apalele Ngkarte-ketye artepe untyeme-irremele, re Ngkarte akertnenye-arenye aretyakenhele anetyenhe. \p \v 15 Ngkartele kwenhe arrenhantherrenhe mwantye-mwantye-ilemele. Alakenhe ikwerenge anteme arrantherre arntarnte-arerremele anerrirretyeke, tyerrtye arrekantherrenhe-ngentyele Ikwerenge untyeme-irreme-ketye. Arntarnte-arelhewarraye nhenge ahele-ahele akerreme-ketye, ingkerte-ingkerte-irretyale. Nhenge tyerrtye apeke ingkerte-ingkerte-irrerlenge, re apeke atwerretyeke mpwareme, arrantherre ingkirrekele anteme arne akurne mpwareme. \v 16 Anewe arrpenhe-kenhe areyenge anyelkngele intetyale anaye. Ngkarte akurne-iletyale anaye, artwe Esau-ele-arteke arrule-arle anetyarte. Nhenge re angayakwe anthurre awelhemele re atyeyikwe merneke apayuthneke, “Unte apeke ayenge arlkwetyeke antherlenge, unte anteme arne ingkirreke anthurre inetyenhenge nhenge akngeye ilerne-kenhe uyerrerlenge. Unte anteme kake akngerrepate-arteke anetyenhenge.” Nhenge re akenhe alakenhe angkeke, re arne ingkirreke anyikwe-kenhe akurne-ilemele. \v 17 Kenhe Esau-ele atyeyikwe alakenhe renhe alhileke-arle-iperre, re itirrentye ikwerenhe akngarte-iwelheke. Re alhemele akngeye ikwerenheke angkeke, re renhe apayuthnemele arne mwerre areye-akerte Ngkartele-arle renhe anthetyenheke. Arrangkwe-arle akenhe aneke, akngeye ikwerenhele renhe ayene-ileke. Esau arrangkemele akngeye ikwerenheke arnterre inkeke, arrangkwe akwete-arle akenhe anerlenge. Akngeye ikwerenhele kwenhe arrwekele-anteye ileke atyeye ikwerenheke-ante arne yanhe ingkirreke ikwere-akerte. Arrantherre arntarnte-arerre nhenge arrantherre apeke Esau-arteke aneketye iwerre Ngkarte-kenhe alhule-iwetyenhenge. \p \v 18 Arrantherre kwenhe angkentye anyente akwete apentetyakenhe Israel-arenye areyele-arle arrule apenterlte-anetyarte. Arlte lyete kwenhe arrantherre Ngkarteke itwekelhe-ilelheme, arrantherre kwenhe alkngele aretyakenhe arne ikwere-arteke-anteye itne-arle arekenge. Nhenge itne Ngkarteke itwekelhe-ilelhemele Apwerte Akngerre Sinai-le, itne ure alkngenthe akngerre anthurre akertne ikwerenge areke. Alkere urrperle anthurre aneke, rlke akngerrele werneke, kwatye akngerre anthurre unteke. \v 19-20 Itne anteme angkentye akngerre aweke tyerrtyele nhenge pewe-ilerlenge-arteke nhenge arne trumpet-artekenge, itne anteme Ngkarte itneke angkerlenge aweke. Re itneke angkeke, “Apwerte akngerre nhenhe impemele alherlte-iwaye, renhe anpetyale! Iwenhe apeke ikwere-werne itwe-irreme nhenge tyerrtye apeke, pweleke apeke nhenge akngwelye apeke, renhe apwertele werrirraye tnyante!” Nhenge itne Ngkarte angkerlenge aweke, itne Ikweretye atere anthurre irreke. Itne Moses-eke arnterre anthurre angkeke nhenge Ngkarte angkeme-ketye. \v 21 Nhenge Moses-ele arne ingkirreke nhenhe areke re imerte angkemele, “Ayenge kwenhe atere anthurre-anteye arreweme.” \p \v 22 Kenhe arrangkwe, arrantherre kwenhe apwerte akngerre arrpenhe-werne apetyeke Zion arritnye. Arritnye arrpenhe apmere ikwere aneme Jerusalem. Yanhe ikwerele Ngkarte nhenge akwete-ante aneme-arle apmere alkere akertnenge anepanemele. Apmere yanhe re apmere akwetethele alkere-arenye atningke anthurre nhenge akangkentye anthurre anerlte-aneme. \v 23 Arrantherre arrpenhe ingkirrekenge anyente-irreke Ngkartele-arle akngakekeke. Re arritnye itnekenhe pipe akngerreke intelhe-ileke alkere akertnele-arle anemeke. Arrantherre kwenhe Ngkarte-werne apetyeke-arle, Re kwenhe tyerrtye ingkirreke court-eke ngkernetyenhe. Nhenge tyerrtye areye ilwemele Ngkarteke-arle arratye anekeke, Ngkartele itnenhe apmere alkere akertne-werne akngeke, Ikwerenge ularre itne mwerre aneme Jesus-arteke. Arrantherre kwenhe apmere akwetethe ikwere-werne anteye apetyeke-arle. \v 24 Arrantherre kwenhe Jesus-werne apetyeke-arle, re angkentye lyetenye arrpenhe anthurre atnyeneme. Nhenge re arne arntarlkweke-arleke ilwemele, alhwe ikwerenhe tyerrtye ikwerenhe-ngentyele thelelheke. Re anwernenhe alhwe ikwerenhele arlkngemele Ngkarte anwernekenge ipeltye-irretyenhenge. Ye, alhwe Jesus-kenhele kwenhe arne mwerre anthurre mpwareke nhenge alhwe Abel-kenhele-arteke anetyakenhe. \p \v 25 Alakenhe ikwerenge anteme arrantherre kwenhe aywerrke-irretyeke nhenge iwenhe apeke-arle Ngkarte angkemeke. Itelarerrirraye, arrule anthurre nhenge Moses-ele Israel-arenye areye ileke Ngkarte-ante ware apentetyeke, arrangkwe-arle akenhe anerlenge. Itne renhe awetyakenhele aneke nhenge irlpe artepele ware awemele, itne Ngkarte-ketye untyeme-irreke. Nhenge Ngkarte apmere ahelhe nhenhe-werne apetyemele itnenhene atwetyeke, itne uyarne aterarlpe unteme, arrangkwe anthurre-arle. Kele nhenge Ngkarte anwerneke alkere akertne-ngentyele angkerlenge anwerne aywerrke-irretyeke nhenge iwenhe apeke-arle Ngkarte angkemeke. Anwerne-arle renhe akwenpele ware renhe awerlenge nhenge re alkere akertne-ngentyele angkeme, kele Re arnterre anthurre atwetyenhenge, anwerne Ikwere-ketye uyarne anthurre alengke-iwelheme. \v 26 Arrantherre itelareme, nhenge arrule anthurre Ngkartele tyerrtye areyeke ileke apwerte akngerre Sinai-nge, ahelhe yanhe ikwerele akngelheke angkentye Ikwerenhenge ularre. Lyete akenhe Ngkartele alhilemele angkeke, “The kwenhe apmere ahelhe nhenhe anyente-ngare awethe akngernelhe-iletyeke alkere-arlke renhe.” \v 27 Nhenge Ngkarte kwenhe angkemele “anyente-ngare awethe,” Re arne ingkirreke arratelhe-ilemele arrekwele-arle mpwarekeke, Rarle apmere ahelhe nhenheke alkereke-arlke arrernekeke. Urreke itne atakelheme uyerretyenhele nhenge itnenhe akngernelhe-ilemele iperre. Kenhe arne yanhe areye uyarne-arle akngernelhe-ilemeke, akwete anthurre tnemele. \p \v 28-29 Anwerne kwenhe akaltye aneme urreke-arle anwerne apmere alkere akertne-werne alhetyenhe nhenge arrpenhele apeke renhe uyarne akngernelhe-iletyenhe. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne Ngkarteke inkwerelhemele anetyeke. Re kwenhe ure akngerre-arteke arne akurne ingkirreke-arle itemeke. Anwerneke alakenhe-irreketye, anwerne kwenhe artepe kwene-irretyeke Ngkarte utyernemele tnaketyeke nhenge Re anwernekenge akangkentye anetyenhenge. \c 13 \s1 Iwerre arratyele anaye Ngkarte anteme akangkentye anetyenhenge \p \v 1 Atyewe Jesus-kenhe areyaye, arrantherre akwetethe arntarnte-arerretyeke anaye alkngwirretyale. \v 2 Nhenge arrantherre apeke tyerrtye arrpenhe apmere arrpenhe-ngentyele apetyeke arrantherre kwenhe renhe apmere-werne ikngwetyeke. Renhe aremele ware anetyalaye, renhe anteme impemele. Arrantherre itelareme nhenge arrule anthurre tyerrtye arrpenhele alkere-arenye Ngkarte-kenhe apmere ikwerenhe-werne ikngwemele nhenge itirremele nhenge rarle akwele tyerrtye ware anekeke-athene renhe apmere ikwerenhele arntarnte-arekenge. \p \v 3 Kele alkngwirretyale anaye atyewe nhenge Ngkarte-kenhe areyeke nhenge jail-le-arle anemeke. Unte apeke jail-le aneme-arteke itnenhe arntarnte-arerle-anaye. Atyewe Ngkarte-kenhe areyeke akwetethe itirrerlte-anaye arrpenhe areyele-arle atwerrirremeke, itnenhe mwantye-mwantyele arntarnte-araye. Tyerrtye arrpenhe yanhe areyele arlte arrpenhele apeke arrenhantherrenhe-inpe atweme-ketye apeke alakenhe-arteke. \p \v 4 Kenhe arrantherre anewe-akerte-arle anemeke, arrantherre kwenhe arratye-arratye itirretyeke mwerre anerlte-anemele, arelhe anewe akeke-arle-iperrele arrantherre kwenhe itnenhe mwantyele arntarnte-aretyeke. Anewenhenge atherre kwenhe anewe ngkwinhenge-ante ware interretyeke arrpenhenge anyelkngele intelhe-iletyale. Nhenge Ngkartele kwenhe areme angwenhe apeke mpwenye akngerre anerlenge, Re anteme renhe court-eke ngkernetyenhe irrerlknge atwetyenhe apeke. \p \v 5 Arrule anthurre Ngkarte alakenhe angkeke, \q1 “The kwenhe impetyakenhe arrekantherrenge untyeme-irremele anetyange, \q2 Ayenge akenhe arrekantherrenge apurte akwete-ante anetyenhe.” \rq Deuteronomy 31:6.\rq* \m Alakenhe ikwerenge anteme arrantherre apwerteke ankeyalthe anetyale. Nhenge arrantherre apeke arne urrpetye ware atnyeneme, Ngkarteke arnkelye-irretyale anaye. Akangkemele ware anaye akweke wareke arrantherre-arle atnyenemele. Ngkartele-arle kwenhe arrenhantherrenhe akwete arntarnte-arerle-aneme. \v 6 Yanhe kwenhe arratye-arle. Ngkartele kwenhe anwernenhe impetyakenhe anetyenhe. Alakenhe ikwerenge anteme arrantherre alakenhe angketyeke, \q1 “Ayenge kwenhe atere awelhetyakenhe, \q1 Ngkartele-arle nhenhe atyengenge anemenge. \q2 Re ayenge arntarnte-aremele akayake-ilemele anteye. \q1 Alakenhe ikwerenge anteme ayenge atere awelhetyakenhe. \q1 Re atyengenge akwetethe anerle-aneme. \q2 Arrpenhele atyenge uyarne apetyeme atwetyeke, arrangkwe-arle.” \rq Psalm 118:6.\rq* \p \v 7 Itirrewarraye akngerrepate yanhe areyeke arrenhantherrenhe-arle arntarnte-arekeke, angkentye Ngkarte-kenhe arrenhantherrenhe akaltyele-anthetyarte. Akngerrepate yanhe areyele Jesus Christ arratye itelaretyarte, itne renhe akwetethe apentetyarte nhenge itne uyerretyeke-atwetye. Itneke akwetethe itirrerlte-anaye, itnenhe angwaremele Jesus arratye itelarerlte-anemele renhe apenterlte-anemele, nhenge itne mpwaretyarte-arteke. \s1 Jesus akwete apenterlte-aneye, ikwere impelhetyale \p \v 8 Jesus Christ akngarte-iwelhetyakenhele. Arlte lyete kwenhe re akwete anthurre aneme nhenge Rarle arrwekele aneke-arteke. Lyete re akwete akngarte-iwelhetyakenhe. Urreke anteme Re akwete anthurre anetyenhe re-arrpe akwete akngarte-iwelhetyakenhe. \p \v 9 Yanhe alakenhe ikwerenge anteme Renhe-ante arratye itelarerlte-anaye. Tyerrtye arrpenhe areye awetyale anaye ayeye arrpenhe areye-arle arrenhantherrenhe akaltyele-antherlte-anemeke, arrenhantherrenhe apeke Jesus Christ-ketye untyeme-ileme. Nhenge tyerrtye arrpenhe yanhe areyele ayeye arrpenhe-arle apentemeke, itne kwenhe apale-apale ware angkeme nhenge itne-arrpe angkerremele, “Ngkartele kwenhe anwernenhe ileme merne arrpenheme kere arrpenheme arlkwetyeke arrpenhe areye impetyeke nhenge arrawe-irrentyele-ureke.” Yanhe kwenhe arratye anetyakenhe! Itne kwenhe lterrke-ilelhetyakenhe Ngkarte apentetyenhe, arrangkwe anthurre-arle. Tyerrtye areyele arne yanhe areye-arle mpwaremeke, lterrke-irretyakenhe Ngkarte atnerrele apenterlte-anetyeke. \p \v 10 Anwerne kwenhe Jesus-ante ware apenteme. Re kwenhe anwerneke arne arntarlkweke-arlenge ilweke nhenge alhwe Ikwerenhele anwernenhe Ngkarte-werne akngetye-alpetyenhenge. Kenhe tyerrtye arrpenhe yanhe areye, yanhe areye-arle tyatye Jew-kenhele warrke-irrerlte-anemeke, itne yepe-yepe irrerlknge atweme pweleke areye-arlke nhenge itne akwele itirreme alhwe yanhele-arle itnenhe Ngkarteke itwekelhe-ilemeke-athene. Arrangkwe anthurre-arle! Alhwe yanhele itnenhe Ngkarteke itwe-iletyakenhe. \v 11 Year arrpe-anenhele nhenge kwertengerle tyeperre tyatye-arenye Jew-kenhele yepe-yepe-arlke pweleke-arlke irrerlknge atwetyarte, re alhwe apmere kwene ikwere-werne akngetyeme renhe apmere ameke-ameke anthurre ikwerele anhemele. Re alakenhe mpwaretyarte itne-arle akwele itirremenge Ngkarte akwele ipeltye-irretyenhenge yanhe areyenge akurne-arle mpwarekeke. Kenhe itne kere renhe tantyipe akethe-werne akngeme, urele ampemele anteme itne arlkwetyakenhele. \v 12 Yanhe alakenhe-anteye-arle, itne Jesus apmere akngerre Jerusalem-engentyele akethe-werne akngeke renhe irrerlknge atweke. Re anteme rlkerte akngerre anthurre awelheke nhenge anwerneke uyerreke re anwernenhe alhwe ikwerenhele arlkngetyeke, yanhe-ngentyele anteme anwerne Ngkarteke-ante ware iwerre arratyele apeke anetyenhenge. \p \v 13 Kele anwerne ikwere-werne alherlte-iweye, apmere akngerre akethe-werne, ikwerenge apurte-irremele, itne anteme anwernenhe akurne-ilemenge, anyurre-irremele angkemele anteye. \v 14 Apmere ahelhe nhenhe kwenhe apmere anwerne-kenhe akwete-ante anetyakenhe. Anwerne apmere yanheke atheke akarelheme akwete-arle arratetyakenhenge. Apmere yanhe kwenhe akwete-ante anetyenhe. \p \v 15 Ye, anwerne Ngkarte akwetethe utyernemele tnaketyeke-aye, tyerrtye arrpenhe areye iletyeke anwerne ingkirrekele-arle Jesus Christ arratye itelarerlte-anemele. \v 16 Kele, anwerne akwete itirrewarreye arrpenhe areye mwantyele arntarnte-aretyeke itnekenge mwerre anetyeke. Anwerne apeke alakenhe mpwareme, Ngkarte anwerneke akangkemele anthurre anetyenhenge. \p \v 17 Akngerrepate Ngkarte-kenhe areye awemele anerrirraye. Itne kwenhe arrenhantherrenhe arntarnte-arerlte-aneme nhenge arrantherre iwerre arratyele Ngkarteke anetyenhenge. Urreke, nhenge itne Ngkartenge arrwekele tnemele, kele imerte Re itnenhe apayuthnetyenhe nhenge itne apeke arrenhantherrenhe arratye arntarnte-areke. Alakenhe ikwerenge anteme arrantherre itnenhe awetyeke, warrke renhe arratyentye uyerrelhe-iletyeke nhenge itne arrekantherre ilemenge. Kele nhenge arrantherre akngerrepate tyatye-arenye areye awemele, itne akangkemele anetyenhe, alhwarrpe kwenye. Arrantherre apeke itnenhe awetyakenhe aneme, Ngkarte arrekantherre akangkentye anetyakenhe anetyenhe. \p \v 18 Ngkarteke anwerneke akwete mwantye angkerlte-anaye. Anwerne kwenhe itelareme, anwerne-arle Ngkarteke iwerre arratyele aneme. Anwerne kwenhe Renhe arratye akwete apenterlte-anetyeke ahentye anthurre aneme. \v 19 The kwenhe arrenhantherrenhe aretyeke alhetyeke ahentye anthurre aneme. Kele, akwetethe nhenge Ngkarte apayuthnerlte-anaye nhenge the apeke arrenhantherrenhe aretyeke apetyetyenhenge lyete ware. \s1 Arrantherre Ngkarteke angkeme itneke \p \v 20 Akngerrepate Jesus-ele kwenhe anwernenhe arntarnte-areme nhenge yepe-yepe arntarnte-arentye akngerre-artekele nhenge yepe-yepe ikwerenhe areye arntarnte-aremele-arteke. Nhenge Re arne arntarlkweke-arlenge ilweke, alhwe Ikwerenhe kwenhe anwerneke thelelheke. Kele Ngkartele anteme Renhe itethe-ilirtneke. Alakenhe ikwerenge Ngkartele-arle alhilentye Ikwerenhe anwerneke rlterrke-ileke. \v 21 Ayenge kwenhe arrekantherre Ikwere angkerle-aneme nhenge Re arrenhantherrenhe arne mwerre ingkirreke akaltyele-anthetyeke. Kele Jesus Christ-ele anteme arrenhantherrenhe lterrke-ileme, arrantherre Ngkarte Renhe aweme anteme. Arrantherre anteme iwerre arratyele Ikwere mwerre anetyenhe, Re arrekantherre akangkemele anetyenhenge. Anwerne ingkirrekele Jesus Christ akwete-ante utyernemele tnakewarreye! Yanhe mwerre anthurre-arle. \s1 The ayeye akweke nhenhe uyerrelhe-ileme \p \v 22 Atyewe Ngkarte-kenhe atyinhe areyaye, ayeye nhenheke mwantyele akangkwe-irremele anaye tharle arrekantherre intelhe-ilemeke. The alakenhe intelhe-ileke arrenhantherrenhe atnerre-iletyeke lterrke-iletyeke nhenge ayeye akweke nhenhe ikwerele. \p \v 23 Arrantherre-ame aweke-arle atyewe anwerne-kenhe Timothy-arle nhenge jail-ngentyele arratekenge? Re apeke nhenhe-werne iparrpe apetyeme atyengenge apurte-irretyeke, ilerne anteme arrenhantherrenhe aretyeke anteme apetyetyenhe. \p \v 24 Kele alherlte-iwaye, tyerrtye areyeke ilerlte-apetyeke arrenhantherrenhe-arle arntarnte-arerlte-anemeke, atyewe arrpenhe Ngkarte-kenhe areyeke-arlke, anwerne kwenhe itneke akangkemele itirreme. Kenhe tyerrtye yanhe areye Italy-arenye kwenhe alakenhe-anteye arrekantherre akangkemele itirreme. \p \v 25 Ayenge kwenhe arrekantherre Ngkarteke lyete angkeme. The kwenhe Renhe apayuthneme arrenhantherrenhe mwantye-mwantye-iletyeke. Kele yanhe ware ayenge angkerle-iweme.