\id GAL EAST GAL.TXT Neil Broad Eastern Arrernte (SIL AAIG)(typing Judi Harland) \ide UTF-8 \h Galatians \toc1 Galatians \toc2 Galatians \toc3 Gal \mt1 Galatians \mt2 Ayeye nhenhe Paul-ele intelhe-ileke Ngkarte-kenhe areyeke apmere arrpe-anenhele-arle anemeke apmere Galatia ikwerele \c 1 \s1 Paul-ele ayeye nhenhe intelhe-ilemele yerneke Ngkarte-kenhe areye-werne apurte-arle anerrirretyameke apmere arrpe-anenhele apmere Galatia ikwerele \p \v 1-2 Ayenge Paul arritnye. The, atyewe Jesus-kenhe arrpenhe nhenhe areyenge, ayeye nhenhe arrekantherre Jesus-kenhe areye-werne yerneme apmere arrpe-anenhele-arle apurte-irremeke apmere Galatia-le, anwerne arrekantherre akangkemele itirreme. Jesus-ele ayenge yerneke Ayeye Mwerre ilerle-apetyeke. Ayenge kwenhe tyerrtye areyele yernetyakenhe. Arrangkwe-arle, kele Jesus-elarle ayenge akngakeke warrke nhenhe ikwere mpwaretyeke. Ngkartele Jesus itethe-ileke imerte akemelhe-ilemele ilweke-arle-iperre kele rarle ayenge akngakemele yerneke warrke nhenhe mpwaretyeke. Alakenhe ikwerenge-arle the Ayeye Mwerre Ngkarte-akerte ilerle-apeme. \p \v 3 Ayenge akwetethe Ngkarteke angkerle-aneme, Jesus-eke-arlke arrekantherre ingkerrenyekeke, arrenhantherrenhe mwantyele arntarnte-arerle-anerretyeke atnerre-ilemele arrantherre nterte anerlte-anetyeke. \v 4 Nhenge Ngkarte anwerne-kenhele-arle yerneke iperre, Jesus Ikwere aywerrke-irremele apetyeke. Lyete, apmere arrpe-anenhele, tyerrtye ingkirrekele akurne mpwarewarreme. Akurne-arle mpwareke iperre anwerne Ngkarte-ketyenge-arle untyeme-irreke. Kele anwerne alakenhe anerlte-aneme-ketye, Ngkartele Jesus yerneke kele re anwerneke piwelhemele ilweke re anwernenhe itetheke mpwaretyenhenge akurne anwerne-kenhe-ketye. \v 5 Arratye apelaye! Alakenhe ikwerenge anteme anwerne Ngkarte utyernemele tnakewarretyeke. \s1 Angkentye Mwerre anyente ware-arle aneme \p \v 6 Ayenge kwenhe apateke anthurre tharle aweke-iperre arrantherre-arle iparrpe anthurre Ngkarte-ketyenge untyeme-irreke angkentye urrtyirrentye-arle aweke iperre. Re anthurrele arrenhantherrenhe mwantyele akngakeke Ikwerenhe altye-irretyeke arrantherre-arle Jesus Christ arratye itelarekenge. Arrantherre akwele akwenpe anthurrele renhe ipmentyele iweke angkentye arrpenhe-arle aweke-iperrele nhenge angkentye mwerreke-athene itirremele. \v 7 Tyerrtye arrpenhe areyele arrekantherre urrtyirremele Jesus Christ-akerte ayeye ileme, itne kwenhe ayeye yanhe akngarte-iweke. Ayeye arrpenhe yanhe akurne-arle. Itne itirreme ayeye nhenhe arratye-arle akwele. Nhenge itne-arle itirremele arrantherre renhe apentetyeke akwele. Itnenhe awerrirretyale! Ayeye anyente-ante ware kwenhe Jesus-kenhe arratye. \v 8 Alakenhe ikwerenge anteme ayenge Ngkarteke alakenhe angkeme, “Ngkarte-aye, nhenge anwerne apeke, Unte-arle yerneke areye, ayeye arrpenhe ilerlenge tyerrtye apmere Galatia-arenye areyeke, kele nhenge alkere-arenye Ngkarte-kenhe areyele apeke ayeye arrpenhe anteye Jesus-akerte ileme, alakenhe akurne anthurre-arle. Ngkarte, alakenhe-irreketye, tyerrtye yanhe apmere akurne nhenge-werne yernaye.” \v 9 Ayenge Ngkarteke awethe angketyeke ahentye aneme, “Ngkarte, arrule anthurre Galatia-arenye areyele Ayeye Mwerre nhenhe aweke. Lyete apeke, tyerrtye arrpenhele ayeye arrpenhe Jesus-akerte ileme, Unte renhe iltetyeke, renhe yernemele apmere akurne ikwere-werne.” \p \v 10 Iwenhenge-arle-ame arrantherre atyenge apale itirreme? Arrantherre-ame itirreme tharle arrpenhe areye-arle akwetethe amantye-akeke itne atyenge ahentye-anetyenhenge? Arrangkwe! Ayenge-arle ayeye Ngkarte-kenhe arratye-arle angkeme, the Renhe-ante-arle aweme, Re atyenge akangkemele anetyenhenge. The apeke tyerrtye arrpenhe yanhe areye aweme, kele ayenge Jesus-eke mwerrantye warrke-irretyakenhe-arle. Kele ayenge Ikwere-ante ware-arle warrke-irreme Re atyenge akangkemele anetyenhenge. \s1 Ngkartele Paul akngakeme ayeye Ikwerenhe ilerle-apetyeke \p \v 11 Atyewe atyinhe areye awerrirraye. Ayeye nhenge Jesus-akerte tharle arrekantherre ileke kwenhe Ngkarte-ngentyele, tyerrtye-ngentyele kwenye. \v 12 Tyerrtyele ayenge ayeye nhenhe anthetyakenhe, tyerrtyele ayenge ayeye nhenge akaltyele-anthetyakenhe, arrangkwe-arle. Kenhe Jesus Christ anyentele-arle ayenge Ayeye Mwerre nhenhe akaltyele-antheke. \p \v 13 Urreke ayenge Ngkarteke atyewe-irretyenhenge, arrantherre kwenhe atyenge-akerte aweke. The kwenhe angkentye Moses-kenhe akwetethe apentetyarte Jew arrpenhe areyele-arteke. Tharle Jesus-kenhe areye arrekwele ilpernetyarte itnenhe atwemele apmere arrpe-anenheke, the itnenhe uyerrelhe-iletyeke arrkernetyarte itne Jesus-ketye impelhetyenhenge. \v 14 The kwenhe angkentye lterrke Jew areye-kenhe mwantyele apentetyarte Jew arrpenhe areyenge awethe-ulkere. Ayenge ayeye arrekwelenye-kenheke impene anthurre aneke. \v 15 Kenhe urreke ayenge akweke intetyenhenge Ngkartele ayenge akngakeke Ikwere warrke-irretyeke. Ngkarte re-arrpe itelaremele angkeke, “The kwenhe Alere atyinhe Jesus imernetyenhe Paul-eke.” \v 16 Ngkartele kwenhe Alere Ikwerenhe atyenge imerneke the arratye itelaretyenhenge imerte ilerle-apemele Jew anetyakenhe areyeke Ayeye Mwerre ikwere-akerte. Nhenge Re Alere Ikwerenhe atyenge imernerlenge, the kwenhe tyerrtye arrpenhe areye apayuthnetyakenhe ayenge akaltyele-anthetyeke Jesus-akerte, arrangkwe-arle. \v 17 Ayenge-arle apmere Jerusalem-werne alhetyakenhe-arle aneke Peter aretyeke, Jesus-elarle yerneke arrpenhe areye-arlke. Urreke ayenge akngakemele yernetyenhenge, Re itnenhe akngakemele yerneke. Ngkartele-arle Alere Ikwerenhe atyenge imerneke-iperre, ayenge iparrpe alheke apmere Arabia ikwere-werne kele apmere ikwerele urrekeke anemele. Kele urreke, ayenge apmere Damascus ikwere-werne alpeke. \p \v 18 Year urrpetyeke-arle aneke iperre, ayenge Damascus-engentyele Jerusalem-werne alpeke, Peter-enge apurte-irremele angketyeke. Apmere ikwere irretye-alhemele ilerne aneke alte 15-peleke-atwetye. \v 19 Peter-enge ayenge anerlenge, the James areke imerte ikwere angkemele. Re atyeye Jesus-kenhe. Re ayeye ilantheke-arle, ayenge-arteke. Ayenge-arle ikwere-atherre-ante ware-arle angkeke arrpenhe areye aretyakenhe. \p \v 20 Awerrirraye, Ngkartele kwenhe ayenge arerle-aneme the pipe nhenhe intelhe-ilerlenge. Tharle arrekantherre arratye-arle ileme. Ayenge-arle urrtyirretyakenhe-arle. Ayenge apeke arrekantherre urrtyirrerlenge, Ngkartele ayenge akurne-arle-ilemere. \p \v 21 Ayenge-arle Peter-enge aneke-iperre apmere Jerusalem ikwerele, the apmere yanhe impeke, apmere arrpenhe atherre-werne alhemele, apmere Syria uthene Cilicia uthene-werne. Yanheke irremele ayenge alheke tyerrtye areyeke ayeye ilerle-apemele. \v 22 Kenhe Jesus-kenhe apmere Judea-arenye areye akenhe atyenge akutne-arle aneke, itne-arle ayenge aretyakenhenge. \v 23 Itne-arle ayeye ware-arle atyenge-akerte aweke, “Artwe nhenhe, anwernenhe-arle atwetyarte, anwernenhe uyerrelhe-iletyeke. Lyete, artwe nhenhele ayeye renhe anteye ilerle-apeme.” \v 24 Nhenge Jesus-kenhe apmere Judea-arenye areyele-arle aweke iperre, ayenge-arle Jesus-eke atyewe-irreke, itne Ngkarte akangkemele tnakeke. \c 2 \s1 Paul alartetye areyeke angkeme \p \v 1 Peter-enge apmere Jerusalem-ele aneke-iperre the impemele, apmere arrpenhe-werne aname-irreke year 14-peleke-atwetye. Yanhe-ngentyele ayenge apmere Jerusalem-werne apetyalpeke artwe arrpenhe atherre-akerte Barnabas uthene Titus uthene. \v 2 Ngkartele ayenge altyerrenge ileke Jerusalem-werne alpetyeke. Alakenhe ikwerenge akwele ayenge alpeke ikwere-atherre-akerte. Jerusalem-eke irretye-alpemele, ayenge tyatye-arenye alartetye areyeke angketyeke alheke. The itneke Ayeye Mwerre Jesus-akerte ileke, tharle Jew anetyakenhe areyeke ileke-arteke. The itneke warrke atyinhe-akerte ileke, itne atyenge-akerte ayeye urrtyirrentye ileme-ketye warrke renhe akurne-ilemele, arrpenhe areye ayakemele arratye itelaremeketye. \p \v 3 Tyatye-arenye akngerrepate areye itne atyenge ye angkeke. Yanhe-ngentyele itne Titus impeke, renhe artwe-irretyeke uternetyakenhele, iwerre Jew areye-kenhenge ularre. Titus kwenhe Greece-arenye aneke, re kwenhe Jew anetyakenhe. Alakenhe ikwerenge anteme, Jew Jesus-kenhe areye renhe artwe-iletyeke ahentye aneke re akwele Jew anteme anetyenhenge. Alakenhe-irreketye, anwerne itnenhe ayakeke. \v 4 Yanhenge anteme, Jew arrpenheme anwernekenge anyelknge-anyelknge apurte-irreke interte-arenye areye akwele anetyeke, anwernenhe areparetyenhenge. Itne anwerneke ahentye anetyakenhe Jesus arratye itelaretyeke; itne ahentye aneme anwerne angkentye Moses-kenhe-ante ware apentetyeke. \v 5 Kele anwerne itnenhe ayene-arle-ileke. Angkentye Jew areye-kenhe arratye anetyakenhe aneme tyerrtye areyele apentetyeke. Ayeye Mwerre Jesus-kenhe-ante ware-arle arratye. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne itnenhe ayene-ileke, Ayeye Mwerre Jesus-akerte arratye anerle-anetyenhenge arrantherre apenterlte-anetyeke. \p \v 6 Jew Jerusalem-arenye arrpenheme angkeme alartetye arrpenheme-arle arrpenhe areyenge tyeperre-ulkere akwele. Kele arratye apeke-arle, ithwenge apeke. Kenhe Ngkartele akenhe aretyakenhe-arle iwenhe apeke-arle akethele aneme, Re akenhe utnenge kwenele-arle aneme-tetye-arle areme. Nhenge alartetye yanhe areyele Ayeye Mwerre awemele tharle Jew anetyakenhe areyeke ileke, itne itirreke mwerre-arle akwele. Itne kwenhe ayenge uternetyakenhe ayeye arrpenhe Jesus-akerte iletyeke. \v 7 Itne areke-tetye Ngkartele-arle ayenge akngakeke Ayeye Mwerre iletyeke Jew anetyakenhe areyeke. Alakenhe anteye Rarle Peter akngakeke-arteke Ayeye Mwerre iletyeke Jew areyeke. \v 8 Arratye-arle, Ngkartele Peter utnenge Ikwerenhe antheke renhe akngakemele. Alakenhe ikwerenge anteme re ayeye ilantheke-arle aneme Ngkartele-arle yerneke Jew areyeke. Ngkartele-arle ayenge utnenge Ikwerenhe antheke-arteke, alakenhe ikwerenge anteme, ayenge ilantheke-arle aneme Rarle yerneke Jew anetyakenhe areyeke. \v 9 Itne itirreke James, Peter, John-arlke-arle Jesus-kenhe areye arntarnte-areme akwele apmere Jerusalem-enge. Ayenge itneke warrke atyinhe-akerte angkerlenge, itne itelareke Ngkartele-arle ayenge warrke nhenhe antheke. Yanhe-ngentyele itne Barnabas ilernenhe iltye irrkweke; alakenhe angkemele, “Arratye kwenhe Ngkartele mpwelenhe warrke nhenhe mpwaretyeke antheke. Anwerne kwenhe angkentye anyente renhe ilerlte-apeme. Ayeye Mwerre renhe Jew anetyakenhe areyeke iletyeke alhaye. Kele alakenhe anteye anwerne Ayeye Mwerre renhe iletyenhe Jew nhenhe areyeke. \v 10 Mpwele ayeye ilerle-aperremele, alkngwirretyale Jesus-kenhe areyeke apmere nhenhe Jerusalem-elarle aneme arneke arrangkwe.” The itnenhe awerlenge alakenhe angkerlenge, ayenge alakenhe anteye itirreke. The itnekenge akwetethe atyepe-atyepele mpwaretyeke. \s1 Paul-ele Peter alkngetherre ileme \p \v 11 Nhenge Peter-arle apetyemele apmere Antioch-ele anetyartenge the renhe alkngetherre ileke rarle nhenge akurne mpwaretyamenge. \v 12 Nhenhe ikwerele ureke, re angkentye Jew areye-kenheke arrkerenye-irreke Jew anetyakenhe areyenge arlkwemele. Kenhe artwe arrpenheme ikwere irretye-alheke nhenge James-elarle yerneke areye. Kenhe Peter akenhe akeme-arle-irrerlenge urrtyirremele rarle itnekenge arlkwetyakenhe aneke akwele, rarle atere-irrekenge Jew areye ikwere ahele angkeketye rarle akalke-akalkele arlkwetyakenhe anekenge. \p \v 13 Kenhe Jew Jesus-kenhe arrpenheme Antioch-elarle aneke, itne Peter-elarle mpwareke-arteke-irreke. Itne Jew anetyakenhe areye-ketye arntwarre aneke, itne itnekenge merne arlkwetyakenhe aneke, arrangkwe-arle. Barnabas Peter-arteke anteye irreke, itnekenge apurte-irretyakenhe, itnekenge arlkwetye-arlke-akenhe. \v 14 Nhenge the aremele Peter-ele Jew Jesus-kenhe arrpenhemele-arlke alakenhe mpwarerlenge, the itelareke itne-arle apale itirreke. Itne Ayeye Mwerre Jesus-akertenge impelheke renhe arratye apentetyakenhele. Nhenge Jesus-kenhe areye Antioch-arenye itne apurte-irrerlenge, the Peter alkngetherre ileke itne arerlenge anthurre, “Peter itelaraye, unte kwenhe Jew aneme, kenhe unte Jew anetyakenhe-arteke-arle aneme. Kele iwenhenge-ame unte itnenhe akngarte-iwelhetyeke ileke Jew areye-arteke irretyeke?” \p \v 15 Kele ayenge Peter-eke angkeke, “Peter nhenhe awaye, arratye kwenhe ilerne Jew akweke atherre inteke. Jew anetyakenhe areyele angkentye Moses-kenhe apentetyakenhe, arrangkwe-arle. Ilerne kwenhe Jew atherre, ilerneke-artweye-arteke. \v 16 Peter, ilerne itelareme, nhenge Jesus Christ-arle arratye itelareke-iperre-ante, Ngkarte angketyenhe, ‘Unte arratye Atyengenge ularre.’ Nhenge unte uyarne arratye-irreme Ngkartenge ularre angkentye Moses-kenhe apentemele ware. Alakenhenge akwele ilerne angkentye Moses-kenhe impeke. Ilerne kwenhe Jesus Christ-ante ware arratye itelareme, alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele ilernenhe arratye ileme, ilerne ikwerenhe altye-ilemele, Renhe-ante ware ilerne apenterle-anerreme. \p \v 17 “Peter awaye, Jew anetyakenhe areyele kwenhe angkentye awetyakenhe Ngkartele-arle Moses antheke, itne renhe akwenpele awerlte-aneme. Alakenhe ikwerenge anteme Jew areye angkeme itne-arle akurne akwele. Nhenge anwerne angkentye Moses-kenhe impeke-iperre, anwerne Jew anetyakenhe areye-arteke anteme irreme, Jew areye anteme angkeke anwerne-arle akwele akurne areye aneme. Jew arrpenheme apeke ilerneke alakenhe angkeme, ‘Jesus-ele apeke-arle mpwelenhe uterneme Ngkarte-ketyenge untyeme-irretyeke akurne-irretyenhenge, Jew anetyakenhe areye-arteke anetyeke.’ Arrangkwe-arle, Jesus Christ-ele ilernenhe Ngkartenge untyeme-irretyeke uternetyakenhe-arle, arrangkwe! \v 18 Nhenge tharle angkentye Moses-kenhe apentetyarte, ayenge Ngkartenge uyarne anyente-irreke. Kele tharle Christ Jesus arratye itelaremenge anteme ayenge Ngkartenge apurte-irreke, alakenhe ikwerenge anteme ayenge angkentye ikwerenge impelheke. The apeke angkentye Moses-kenhe awethe apenteme, kele ayenge Ngkartenge untyeme-irremere. Alakenhe kwenhe akurne anthurre. \v 19 Ayenge angkentye yanhe impelheke ikwere alkngwirremele. Angkentye yanhele ayenge apurrkele anthurre antheke. Lyete, the kwenhe Jesus Christ anyente arratye itelareme, Ngkarteke arratye anetyenhenge. \v 20 Ye, ayenge Christ-enge arne arntarlkwenge-arleke ilweke. Alakenhe ikwerenge, the kwenhe iwerre atyinhe-arrpe apentetyakenhe. Tharle utnenge atyinhe atnyenetyakenhe-arle, arrangkwe. The utnenge Jesus Christ-kenhe-arle atnyeneme atyengenge-arlenge. Christ Jesus kwenhe Alere Ngkarte-kenhe. Re kwenhe atyenge ahentye anthurre aneme rarle atyenge ilweke ayenge itetheke mpwaretyeke. Kele the renhe arratye itelarerlenge re atyengenge anteme-arle aneme. \v 21 Kenhe Ngkartele apeke tyerrtye angwenhe apeke renhe arratye ileme angkentye Moses-kenhenge, kele iwenhenge-arle-ame Jesus ilweke? Ware apeke-arle re piwelhemele ilweke. Kele, yanhe-arle arratye anetyakenhe-arle. Anwerne angkentye Moses-kenhenge arratye-ilelhetyeke arrangkwe-arle. Anwerne-arle Jesus arratye-arle itelareke, alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele anwernenhe arratye ileke. The Jesus arratye akwete itelarerle-anetyenhe.” Alakenhe rarle ayenge Peter-eke angkeke. \c 3 \s1 Ngkartele Galatia-arenye Ikwerenhe areye Utnenge Akngerre antheme itne-arle Jesus Christ arratye itelarekenge \p \v 1 Galatia-arenye areyaye, iwenhenge-ame arrantherre arerte-irreke? Angwenhele-ame arrenhantherrenhe akngarte-iweke? Nhenge ayenge arrekantherrenge arrekwele anerlenge, the arrenhantherrenhe mwerrantye akaltyele-antheke Jesus-akerte, rarle arne arntarlkweke-arleke ilweke-arlke-akerte. \v 2 Kele the arrenhantherrenhe apayuthnetyeke ahentye aneme: Nthakenhe-ame arrantherre Utnenge Ngkarte-kenhe ineke? Angkentye Moses-kenhe arratye apentemeleye? Arrangkwe-arle, arrantherre kwenhe Ayeye Mwerre Jesus-akerte awemele renhe arratye itelareke. Alakenhe ikwerenge anteme arrantherre Utnenge Akngerre ineke. \v 3 Arrantherre-ame arerte-irreme? Nhenge arrantherre Jesus-kenhe irrerlenge, Ngkartele arrenhantherrenhe Utnenge Akngerre antheke, Re akwetethe akaltyele-antheme arratye anetyeke, arrantherre anteme Renhe akwete apentetyarte. Iwenhenge-arle-ame arrantherre Renhe ipmentyele aweke? Iwenhenge-ame iwerre arrekantherrenhe-arrpe arrantherre apenteme? \v 4 Ngkartele arrenhantherrenhe Utnenge Akngerre antheke, arrantherre anteme Jesus apenterlte-anetyarte, itirretye-arlke-akenhe nhenge arne akurne areye arrekantherre irrerlenge. Kenhe lyete, arrantherre Ngkarte-ketye untyeme-arle-irreke. Re-ame arrenhantherrenhe Utnenge Akngerre apelkele antheke? \v 5 Ayenge awerrirraye! Arrantherre kwenhe Utnenge Ngkarte-kenhe angkentye Moses-kenhe-ngentyele inetyakenhe, arrangkwe. Arrantherre Ayeye Mwerre Jesus-akerte aweke. Aweke-arle iperre arrantherre renhe arratye itelareke, alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele arrenhantherrenhe Utnenge nhenge antheke. Utnenge yanhe-akerte arrantherre Ikwere arnterre warrke-irreke, ilyernpenye anthurre mpwaremele. Nthakenhe-arle-ame arrantherre uyarne akwete itelareme? \s1 Ngkartele tyerrtye areye mwantye-mwantye-ileme itne apeke Renhe arratye itelarerlenge Abraham-elarle arratye itelaretyarte-arteke \p \v 6 Arrantherre itelareme artwe nhenge Abraham arrule-arle anetyarte. Bible-nge angkeme Ngkartele Abraham arratye ileke rarle Renhe arratye itelarekenge. \v 7 Nhenge tyerrtye areye, Ngkarte-arle arratye itelareme, itne-ante-arle Abraham-eke-artweye anthurre aneme. \v 8 Bible-nge kwenhe, ayeye anyente arrule anthurre-arle intelhe-ileke. Nhenhe-arle Ngkarte angkeke, “Nhenge Jew anetyakenhe areyele ayenge awerlenge, ayenge alakenhe-arle angketyenhe, ‘Arrantherre-arle kele arratye-arle.’” Urreke Ayeye Mwerre Jesus-akerte apmere nhenhenge iletyenhenge, Abraham-ele Ngkarte arratye itelaretyarte. Ngkarte Abraham-eke alakenhe angkeke, “The tyerrtye apmere arrpe-anenhele mwantye-mwantye-iletyenhe unte-arle ayenge arratye itelaremenge.” \rq Genesis 12:3, 18:18, 22:18.\rq* \m \v 9 Ayeye yanhe kwenhe arratye-arle. Abraham-ele kwenhe Ngkarte arratye itelareke. Alakenhe ikwerenge anteme Ngkartele renhe akwetethe arntarnte-aretyarte. Alakenhe anteye-arle Ngkartele tyerrtye areye arntarnte-arerle-aneme itne apeke Renhe arratye itelarerlenge Abraham-ele-arteke. \p \v 10 Nhenge yanhe areyele apeke angkentye Moses-kenhe-ante ware apenteme, itne itirreme itne-arle Ngkartenge ularre arratye anemeke-athene, kenhe Ngkartele akenhe itnenhe kele ilperneke-arle. Arrule anthurre Moses-ele alakenhe intelhe-ileke, “Angwenhele apeke angkentye nhenge akwenpele awerle-aneme renhe apentetyakenhele, kele Ngkarte tyerrtye ikwere-ketye untyeme-arle-irretyenhe.” \rq Deuteronomy 27:26.\rq* \m \v 11 Arrpenhe Ngkartenge ularre uyarne arratye-irreme, angkentye Moses-kenhe apentemele. Alakenhe-arle arrule pwekeke intelhe-ileke, “Nhenge tyerrtyele apeke arratye itelareme Ngkarte alakenhe-arle angkeme, ‘Unte kwenhe arratye anthurre aneme.’ Kele re Ngkartenge anyenteke-arle-irreme itethe akwete-ante anetyenhenge rarle Renhe arratye itelarekenge.” \rq Habakkuk 2:4.\rq* \m \v 12 Angkentye Moses-kenhele alakenhe ware anwerneke ileme, nhenge tyerrtye angwenhele apeke angkentye Moses-kenhe arratye apenteme, kele re Ngkartenge akwete-ante-arle anerle-anetyenhe. Kenhe Ayeye Mwerre akenhe arrpenhe anthurre-arle aneme, re anwerneke ileme Christ arratye-arle itelareke iperre-ante, tyerrtye re itethe akwete-arle anerle-anetyenhe. \p \v 13 Alakenhe-arlke kwenhe Bible-nge ileme: “Angwenhe apeke-arle arne arntarlkwenge arlpare aneke, Ngkartele renhe-arle piweme atwetyeke.” \rq Deuteronomy 21:23 (Greek version).\rq* \m Jesus Christ kwenhe arne arntarlkwenge ilweke anwerneke. Ngkartele Jesus piweke renhe atwetyeke anwernenhe kwenye, alakenhe akwele re anwernenhe itetheke mpwareke. Jew areye anwerne kwenhe angkentye Moses-kenhe mwerrantye apentetyakenhe aneke. Alakenhe ikwerenge Ngkartele anwernenhe atwemere. Alakenhenge anteme Jesus-tetye anwerneke ilweke. \v 14 Christ Jesus-ele anwernenhe Jew areye itetheke mpwareke arntarnte-aremele nhenge Ngkarte Jew anetyakenhe areyeke mwerre anetyeke, alakenhe-arteke akwele Ngkarte Abraham-eke mwerre aneke. Arrule anthurre Ngkartele anwernenhe alhileke Utnenge Akngerre Ikwerenhe anthetyeke. Re anwernenhe Utnenge Akngerre anthetyeke ahentye-aneme anwerne-arle Jesus arratye itelarekenge. \s1 Abraham-ele kwenhe angkentye Moses-kenhe atnyenetyakenhe aneke, kenhe Ngkartele akenhe renhe arntarnte-akwete-arle-areke \p \v 15 Ngkarte-kenhe atyinhe areyaye, the arrekantherre ayeye arratelhe-iletyeke ahentye aneme: Arrantherre itelareme, nhenge nthakenhe-arle tyerrtye atherre angkerreke-arle-iperre uternelherreme anteme. Iwenhe renhe-arle tyerrtyele arrekwele alhileke iperre tyerrtye arrpenhele renhe akngarte-iwetyeke arrangkwe-arle. \v 16 Arrule anthurre Ngkartele Abraham-ke alhileke renhe arntarnte-aretyeke, alere ikwerenhe-arlke. Re angkeke, “ampe anyente-ante ware;” Re angketyakenhe “ampe atningke.” Nhenhe ikwerenge-ntyele anteme anwerne itelareme ampe anyente yanhe Ngkarte-arle angketyame, Jesus Christ-arle. \v 17 Nthakenhe-ame the arrekantherre arratye-ileye arrantherre apeke arratye itelaretyenhenge? Awerrirraye, arrule anthurre Ngkartele Abraham ampe anthetyeke alhileke. Kele year 430-pele-arle uyerrekenge, Re angkentye yanhe Moses antheke. Angkentye re akenhe angkentye arrwekelenye uyarne-arle akurne-ileme Abraham-eke-arle alhileke. Alhilentye yanhe akwete tneme. \v 18 Nhenge anwerne apeke angkentye Moses-kenhe apenteme, Ngkartele-ame anwernenhe arntarnte-areme? Arrangkwe. Re anwernenhe antheme iwenhe-arle Re alhileke-ante. Alakenhenge ikwerenge anteme Re anwernenhe arntarnte-areme. Nhenge Abraham-arle itethe akwete anekenge, Re kwenhe angkentye Moses-kenhe atnyenetyakenhe aneke. Kele re renhe atnyenetyakenhenge, Ngkartele renhe arntarnte-aretyarte Rarle alhileke-arteke. \s1 Ngkartele Moses angkentye antheme \p \v 19 Kele iwenhenge-ame Ngkartele angkentye Moses antheke? Re renhe antheke itne itelaretyenhenge itne-arle akurne mpwareke. Urreke Abraham-eke-artweye apetyetyenhenge, Re renhe antheke. Nhenge Ikwere-artweye-arle apetyekenge, angkentye nhenge Ngkartele-arle Moses-eke antheke, uyerreke. Ngkartele angkentye nhenge alkere-arenye areye arrekwele antheke, itne Moses anteme anthetyeke. Kele Moses-ele angkentye renhe tyerrtye areye anteme antheke. \v 20 Nhenge tyerrtye atherre akalkeke-akalke tnerlenge, anyentele atyeweke antangketyenhe imerte renhe arne anthemele, re tyerrtye arrpenhe anthetyeke. Alakenhe anteye Ngkartele Moses antheke tyerrtye ingkirreke anthetyeke. Ngkartele Re-arrpe Abraham alhileke, Re arrpenhe anthetyakenhe aneke Abraham-werne akngetyeke. \p \v 21 Angkentye Moses-kenhele-ame akurne-iletyenhe iwenhe-arle Ngkartele alhileke? Arrangkwe, re renhe akurne-iletyakenhe-arle anetyenhe. Angkentye Moses-kenhele arrpenhe itethe-iletyeke arrangkwe-arle. Angkentye yanhe apeke-arle arratye aneme, anwerne kwenhe angkentye Moses-kenhe apentetyeke. Kenhe yanhe akenhe arratye anetyakenhe-arle. Angkentye Jesus-kenhele-ante ware tyerrtye areye itetheke mpwareme. Angkentye arrpenheke arrangkwe-arle anwernenhe Ngkarte-werne utepelhe-iletyeke, anwerne Ikwerenge akwete-ante anetyenhenge. \v 22 Alakenhe Pweke-nge angkeme, “Anwerne ingkirrekele kwenhe akurne mpwareke, anwerne ingkirreke Ngkarte-ketye untyeme-irreke. Alakenhe ikwerenge anteme anwerne jail-arenye areye-arteke aneme.” Anwerne akurne-ketye uyarne mpwarelheme. Kenhe angwenhele apeke Jesus Christ arratye itelareme, kele Ngkartele renhe arntarnte-arle-areme Rarle Abraham arntarnte-aretyarte-arteke. Re anwerneke alakenhe angkemele, “Unte kwenhe arratye anthurre.” \p \v 23 Anwerne Jew areyele angkentye Moses-kenhe apentetyarte nhenge Ngkartele anwernenhe aretyeke arratye anerlenge imerte anwerneke mwerre angkemele. Nhenhe ikwerele ureke, anwerne jail-arenye areye-arteke anetyarte, anwerne uyarne itirreke iwerre akurnele alheme-ketye, akurne-arlke mpwareketye, arrangkwe. Alakenhe ikwerenge anteme, Ngkartele Jesus Christ imerneke anwerne Jew areyeke. Lyete, ayeye Jesus-akerte-arle awekenge anwerne arrpenhemele renhe arratye itelareme. \v 24 Ngkartele Jew anwernenhe angkentye Moses-kenhe antheke. Re alakenhe anwerneke angkeke, “Ayenge apentewarraye angkentye nhenhe awerrirremele!” Yanhe ikwerenge, Jesus ahelhe nhenhe-werne apetyeke. Ngkartele renhe yerneke anwerne ingkirrekele renhe arratye itelaretyenhenge. Lyete kwenhe, Ngkartele anwernenhe arratye ileme anwerne-arle Jesus akwetethe arratye itelaremenge. \v 25 Arratye, Jesus ahelhe nhenhe-werne apetyeke anwerne renhe arratye itelaretyenhenge, ikwere anetyeke. Alakenhenge ikwerenge anwerne angkentye Moses-kenhe apentetyakenhe anteme aneme, arrangkwe. \s1 Angwenhele apeke Christ Jesus arratye itelareme, kele tyerrtye yanhe re, ampe Ngkarte-kenhe-arle aneme \p \v 26 Jesus arratye itelareke-arle iperre arrantherre ampe Ngkarte-kenhe anteme aneme, Ikwere anerlte-anemele. \v 27 Nhenge arrenhantherrenhe-arle kwatyele arlkerneke iperre, arrantherre Jesus-arteke irreke ikwerenge anyente-irremele. \v 28 Kele arrpenheme arrantherre-arle Jew areye-arle aneme. Arrpenhe areye Jew anetyakenhe-arle. Arrpenheme arrantherre-arle jail-arenye-arteke-arle, arrantherre tyerrtye arrpenhe areye-kenhe, itne arrenhantherrenhe warrke-irretyeke uterneme. Kenhe arrpenhe areye akenhe mwerre-arle, jail-arenye-arteke anetyakenhe, arrantherre akenhe apwerte ngkweltyeke warrke akwete-arle irreme. Arrpenheme artwe areye, arrpenheme arelhe areye-arle. Kele mwerre-arle. Kele arrantherre ingkirreke-arle Christ Jesus-eke anyente-irreke. Arrantherre ingkirreke rante-rante aneme Christ Jesus-nge ularre. Ngkarte arrekantherre ingkirrekeke ahentye-aneme. \v 29 Arratye, Jesus arratye itelareke-arle iperre arrantherre ingkirreke ikwere-artweye-irreke. Arrantherre Abraham-eke-artweye-arteke aneme arrantherre-arle Jesus arratye itelarekenge. Arrule anthurre Ngkarte Abraham-eke angkeke, “The ngenhe akwetethe arntarnte-aretyenhe.” Arratye kwenhe. Ngkartele arrenhantherrenhe akwetethe arntarnte-aretyenhe. \c 4 \s1 Ngkartele anwernenhe arne ingkirreke Ikwerenhe anthetyenhe anwerne ampe Ikwerenhe areyenge \p \v 1-2 Atyewe areyaye, ayeye nhenhe awerrirraye. Arrantherre itelareme, nhenge artwe ampwe-irremele iperre, re kwenhe alere ikwerenhe alhileme arne ingkirreke ikwerenhe anthetyeke. Kele alere nhenge akweke akwete anerlenge, re arne nhenge areye inetyakenhe-arle, re kwenhe itele-ante-areme arne nhenge areye-arle ikwere alhileke. Re warrkene areye-arteke aneme arne inetyakenhe. Alerikwele arne yanhe areye inetyenhe re akngerre-irrerlenge anteme, nhenge akngeye ikwerenhe angkeke-arle iperre ilengare renhe anthetyeke. Nhenge re akweke akwete anerlenge, arrpenhele renhe arntarnte-areme, arne alhileke-arle ikwerenhe areye atnyenemele re urreke-ante inetyenhenge. \v 3 Anwerne Jesus-kenhe areye ampe areye-arteke aneme. Urreke anwerne Jesus arratye itelaretyenhenge Ngkarte-kenhe atyewe-irremele, anwerne kwenhe jail-arenye areye-arteke anetyarte. Arrentye ahelhe nhenhe-arenye areye anwerneke pwathe anetyarte. \v 4 Nhenhe ikwerele ureke, Ngkartele arne ingkirreke arratye-iletyame, Re Alere ikwerenhe ahelhe nhenhe-werne yernetyenhenge. Alere Ikwerenhe arelhe Jew anyente-ngentyele intetyenhe, re angkentye Moses-kenhe apenteke. \v 5 Ngkartele Alerikwe yerneke Jew anwerneke, Re anwernenhe itetheke mpwaretyenhenge, angkentye Moses-kenhe-arle apentetyarte areye. Re renhe anwerneke yerneke, anwerne ampe ikwerenhe irretyenhenge. \v 6 Re anwernenhe altye-ileke, ampe ikwerenhe areye anetyenhenge, Re Utnenge Alerikwe-kenhe anwerneke-arleke arrerneke utnenge anwerne-kenhele anetyeke. Utnenge yanhe-akerte anwerne Ngkarteke akangkentyele angkeme, “Abba, Akngeye.” \v 7 Arrantherre jail-arenye areye-arteke anetyarte, arne areye inetyakenhe alartetye arrekantherrenhenge. Kele lyete arrantherre ampe Ngkarte-kenhe areye anteme aneme. Alakenhe ikwerenge anteme Re arrenhantherrenhe arne ingkirreke anthetyenhe Rarle alhileke-arle arrekantherre arnterre akangketyenhenge. \s1 Paul atyewe Jesus-kenhe Galatia-arenye areyeke angkeke, “Angkentye Moses-kenhe apentetyalaye, renhe impaye!” \p \v 8 Urreke arrantherre Jesus-eke atyewe-irretyenhenge, arrantherre Ngkarteke akutne anetyarte. Arrantherre akenhe arrentye ahelhe nhenhe-arenye areye-arle apentewarretyarte. Arrentye yanhe areye akenhe akenge ware-arle, itne kwenhe ngkarte urrtyirrentye ware. \v 9 Kele lyete, arrantherre Ngkarteke akaltye anteme. Kweye! Ngkarte apele arrekantherre akaltye anthurre-aye. Iwenhenge-arle-ame arrantherre alpetyeke ahentye aneme arrentye yanhe areye-werne itnenhe awethe apentetyeke, yanhe areye nhenge arrantherre arrekwele apentetyarte? Itne kwenhe akenge ware. Kele arrentye ahelhe nhenhe-arenye areye akwenpele awaye, itne akwele arrekantherrenhe pwathe-arteke. \v 10 Arrantherre kwenhe Jew anetyakenhe. Iwenhenge-ame arrantherre Jew-arteke anetyeke ahentye aneme angkentye Moses-kenhenge ularre? Arrpenheme arrantherre arrawe-irrentye Jew-kenhe areye-werne akwetethe alherlte-aneme, angkentye Jew-kenhe awemele, itnekenge apurte-irremele Saturday arrpe-anenhele, atnyentye akwerrke ikwerele apeke, alhwerrpe ikwerele apeke, uterne ikwerele apeke. Arrantherre Ngkarteke uyarne alakenhe akangkentye mpwareme. \v 11 Ayenge arrekantherre akngerre anthurre itirreme, the arrenhantherrenhe uyarne itelareme. Iwenhe-ame arrantherre mpwareme? Ware re apeke-arle the arrekantherre Christ-akerte ayeye ileke. \p \v 12 Ayenge-arle Jew akwete-arle aneme. Urreke ayenge Jesus-eke atyewe-irretyenhenge, the kwenhe angkentye Moses-kenhe mwantyele apentetyarte. The akenhe angkentye Moses-kenhe impeke Jesus-ekarle atyewe-irreke-iperre. Nhenge ayenge arrekantherrenge arrekwele anetyarte, the arrenhantherrenhe uternetyakenhe-arle aneke angkentye Moses-kenhe apentetyeke, arrangkwe-arle. Ayenge kwenhe arrantherre-arteke aneke Jew anetyakenhe areye-arteke. Atyewe Jesus-kenhe atyinhe areye, the arrekantherre ayeye lterrke anthurre iletyeke ahentye aneme: Ayenge-arteke anerrirraye. Angkentye Moses-kenhe imperrirraye, Christ Jesus-ante arratye itelarerrirraye, the-arteke. \p Arrekwele, nhenge ayenge-arle arrekantherrenge anekenge, arrantherre kwenhe atyenge ahele-irretyakenhe aneke, arrangkwe. Arrantherre kwenhe atyenge mwerre aneke. \v 13 Arrantherre-arle itelarekenge warte, ayenge rlkerte anerlenge, ayenge arrekantherre-werne alheke Ayeye Mwerre Jesus Christ-akerte iletyeke. \v 14 Ayenge-arle rlkerte anekenge-itanye, arrantherre ayenge arrkentye-iletyakenhe akwete aneke, ipmentye-iwetyakenhele apeke, atyenge mwernte-irretyakenhele apeke, ayenge aywepetyakenhele apeke, arrangkwe. Arrantherre kwenhe atyenge mwerre anthurre aneke ayenge ikngwemele. Arrantherre kwenhe atyenge mwerre aneke nhenge ayenge-arle alkere-arenye-arteke akwele, Jesus-arteke apeke. \v 15 Arrantherre kwenhe atyenge akangkemele anthurre anetyarte. Ayenge-arle arrekantherrenge anekenge, the apeke-arle arneke apayuthneke, arrantherre ayenge anthemere. Ayenge apeke-arle pwenge aneke, kele arrantherre alknge arrekantherrenhe-arrpe tyerremele ayenge anthemere. Arratye apelaye. Iwenhenge-arle-ame arrantherre atyenge ahele anteme irreme? \v 16 Awerrirraye. Arrantherre-ame atyenge ahentye-anetyakenhe anteme tharle awerre arrekantherre arratye ilekenge? \p \v 17 Tyerrtye nhenge areye James-elarle yerneke akwele arrekantherre mwerre akwele aneme arrantherre atyenge ahentye anetyakenhe anetyenhenge. Itne kwenhe aterele ware mpwareme anwerne-ketye, nhenge arrantherre anwerne-ketye untyeme anetyenhenge, itnenhe-ante akwele awemele. \v 18 Kenhe angwenhe apeke-arle arrekantherre atyewe-irretyeke ahentye-aneme, arrenhantherrenhe Ayeye Mwerre arratye akaltyele-anthemele, kele mwerre anteye-arle. Kenhe angwenhele apeke arrekantherre urrtyirreme arrkernemele, Jesus-ketye untyeme-ilemele, kele akurne-arle. \v 19 Atyewe Jesus-kenhe atyinhe areye, ayenge arrekantherre ahentye anthurre aneme nhenge arrantherre-arle ampe atyinhe areye-arteke aneme. Arrantherre kwenhe Jesus-arteke kwenye, arrangkwe akwete anteye. Arrantherre kwenhe ampe atyinhe areye-arteke, nhenge tharle ayeye Jesus-akerte ilekenge arrantherre renhe arratye itelareke. Kele arrantherre-arle awethe anetyeke ahentye anemenge angkentye Moses-kenhenge ularre, ayenge arnterre irrare-irreke, arrekantherre akwete itirremele, arrantherre-arle uye akwete itelarekenge. \v 20 Ayenge-arle alhetyeke ahentye aneme arrekantherrenge anetyeke. Kele arrangkwe-arle, ayenge-arle aneme-arle. The arrenhantherrenhe alkngetherre ileke pipe nhenhenge. Ayenge apeke arrekantherre-werne urreke alheme, ayenge arrekantherre mwerrantye-arle angkemere, ahele kwenye. \s1 Ayeye nhenhe arelhe atherre-akerte, Hagar uthene Sarah uthene-akerte \p \v 21 Galatia-arenye arrpenheme, arrantherre kwenhe angkentye Moses-kenhe apentetyeke ahentye aneme alakenhe ikwerenge anteme arrantherre arratyentye itirretyakenhe. Ayenge ahentye aneme arrenhantherrenhe apayuthnetyeke: “Arrantherre-ame itelareme nthakenhe-arle angkentye Moses-kenhe anwerneke angkeke?” \v 22 Arrule anthurre, Bible-nge, Abraham-akerte anwerneke ileke. Abraham-ele alere atherre atnyeneke arelhe atherre-ngentyele. Arelhe anyente Hagar, pwatheke warrke-irretyarte. Kenhe arrpenhe re akenhe, Sarah-arle ikwere-arrpe-arle mpwarelhetyarte. \v 23 Nhenge Sarah arelhe ampwe anthurre-anteme-irrerlenge, re ampe atnyenetyakenhe akwete-arle aneke. Re anteme uternetyarte anewikwe Abraham marle warrkene ikwerenhe Hagar-enge intetyeke. Alakenhe ikwerenge anteme Hagar atnerte-atnerte-irreke, yanhenge Hagar-ele atnyeneke Ishmael. Ikwere iperre Ngkartele anteme Abraham alakenhe alhileke, “Ngkwenge anewe Sarah atnerte-atnerte-irretyenhe imerte ampe urreye akweke atnyenemele.” Arratye anteme, ikwere iperre, Sarah akngerre-apenhe-irreke imerte ampe urreye akweke atnyenemele Isaac arritnye, Ngkartele-arle alhileke-arteke. \p \v 24 Ayeye nhenhe Hagar uthene Sarah uthene-akerte, re anwernenhe ayeye impene arrpenhe akaltyele-antheme. Ayeye nhenhenge arelhe nhenhe atherre-akerte, anwerne alhengke-areme ayeye atherre Ngkartele-arle ikwerenhe areye antheke. Anwerne warrkene Hagar itelareme, yanhenge anteme anwerne itelareme angkentye arrekwelenye nhenge Ngkartele-arle Moses antheke apwerte akertne Sinai arritnyenge. Nhenge angwenhele apeke angkentye Moses-kenhe apenteme, kele re Hagar-arteke-arle aneme, pwatheke-arle warrke-irretyarte. \v 25 Ye, nhenge anwerne Hagar itelareme, anwerne itelareme anteye apwerte nhenge Sinai apmere Arabia-enge. Alerikwe Ishmael, ampe ikwerenhe areye-arlke, itne ingkirreke pwatheke warrke-irretyarte, Hagar re-arteke. Nhenge anwerne Hagar-eke itirremele, anwerne Jerusalem-eke-arlke itirreme, apmere akngerre Jew areye-kenhe. Nhenge Jew areye apmere Jerusalem-ele anentye akngerre, itne ampe warrkene Hagar-kenhe areye-arteke aneme, itne-arle angkentye nhenge awetyeke-arle, Ngkartele-arle Moses antheke. \p \v 26 Anwerne arelhe nhenge Sarah-eke itirrerlenge, anwerne itelareme re kwenhe tyerrtye pwatheke-arle warrke-irreme-arteke anetyakenhe, re kwenhe Hagar-arteke kwenye. Nhenge anwerne ikwere itirrerlenge, kele anwerne Jerusalem arrpenheke itirreme, apmere nhenge alkere akertnele. Apmere yanhe ikwerele itne itneke-arrpe mpwarelheme, pwatheke kwenye. Apmere yanhe nhenge meye anwerne-kenhe-arteke. \v 27 Arrule anthurre Isaiah-ele ayeye ikwere-akerte Bible-nge intelhe-ileke, alakenhe angkemele, \q1 “Arelhe ampe-kwenye-aye, akangkemele anaye! \q1 Unte kwenhe ampe atnyenetyakenhe, \q2 kele akangkemele arlkaye. \q1 Kele ngkwenge anewele ngenhe iwerle-alheke ampe-kwenye. \q2 Kenhe lyete, unte ampe awethe-ulkere atnyenetyenhe arelhe anewe-akerte akwete-arle aneme yanhenge arntwarre.” \rq Isaiah 54:1.\rq* \p \v 28 Atyewe Jesus-kenhe areye, arrantherre kwenhe alere uthene marle uthene Ngkarte-kenhe, Isaac-arteke. Nhenge Ngkartele-arle Abraham alhileke Rarle renhe alere anthetyenhenge. Alakenhe ikwerenge anteme Isaac ampe akweke inteke. Ngkartele arrenhantherrenhe altye-ileke alere uthene marle uthene-arteke Rarle alhilekenge. Arrantherre alhileke-arle, Isaac-arteke. \v 29 Ishmael kwenhe akweke inteke Abraham uthene Hagar uthene-arle apurte intekenge. Isaac apele akweke inteke Ngkartele-arle Abraham alhilekenge Rarle alere anthetyenhe. Re akweke inteke Utnenge Ngkarte-kenhenge. Kele urreye ratherre amangkemele, Ishmael-ele Isaac arlkarentye-iletyarte. Alakenhe akwete-arle lyete aneme, Jew areye Jew anetyakenhe areyeke ahentye anetyakenhe. \v 30 Itelareme, ayeye nhenge Bible-nge-arle Abraham-akerte intelhe-ileke. “Nhenge arrantherre ilwerlenge, ampe urreye Hagar-kenhe Ishmael-ele arne arrekantherrenhe inetyeke arrangkwe-arle. Kenhe Isaac-ele-ante-arle akenhe arne arrekantherrenhe inetyenhe. Alakenhe ikwerenge arrantherre kwenhe Hagar uthene Ishmael uthene apmere arrpenhe-werne yernetyeke, ratherre kwenhe ikwere-atherre-arrpe mpwarelhetyakenhe, ratherre mpwareme pwathe ikwere-atherrenhele-ante ilerlenge.” \rq Genesis 21:10.\rq* \p \v 31 Iwenhe-ame ayeye nhenhele anwerne Jesus-kenhe areyeke lyete ileme? Anwerne-arle Jesus Christ arratye-arle itelareme, anwerne kwenhe ampe urreye Hagar-kenhe-arteke kwenye, arrangkwe, re kwenhe pwatheke warrke-irretyarte. Kenhe anwerne akenhe ampe urreye Sarah-kenhe-arteke-arle, re kwenhe anewe arratye Abraham-kenhe aneke, ikwere-arrpe-arle mpwarelhetyarte, pwatheke warrke-irretyakenhe. \c 5 \s1 Paul-ele atyewe Jesus-kenhe Jew anetyakenhe areye ileme, “Jew irretyale!” \p \v 1 Awerrirraye, nhenge Jesus-arle anwerneke piwelhemele ilwekenge, anwernenhe itetheke mpwaretyeke, re anwernekenge angkentye Moses-kenhe aywepeke renhe awemele mwerre nterte anetyenhenge. Nhenge anwerne-arle angkentye Moses-kenhenge ularre anetyartenge, anwerne-arle uyarne-arle Ngkarteke arratye aneke. Alakenhe ikwerenge anteme ayenge arrekantherre angkeme: Christ Jesus akwetethe arratye itelarerrirraye! Angkentye Moses-kenhe imperrirraye! Irlpe artepele-ante awemele nhenge arrpenhe areyele arrenhantherrenhe uternetyeke arrkernerlenge angkentye Moses-kenhe apentetyeke. \v 2 Ayenge mwantyele awerrirraye! Arrantherre apeke itirreme artwe-irretyeke akwele angkentye Jew areye-kenhenge ularre. Kele iwenhe-arle Christ-ele mpwarekele-arle uyarne-arle arrenhantherrenhe alpe-eme-ileme. \v 3 The arrekantherre ayeye renhe-anteye awethe iletyenhenge: arrantherre apeke-arle Jew areye-arteke anetyeke ahentye aneme, artwe-irretyeke, arrantherre kwenhe angkentye Moses-kenhe ingkirrenyeke apentetyeke, artwe-irretyeke ware kwenye. \v 4 Arrantherre arrpenheme kwenhe apale itirreme, alakenhe, “Ngkartele anwernenhe arratye akeme anwerne apeke angkentye Moses-kenhe mwantyele apenterlenge.” Alakenhe akenhe akurne-arle! Arrantherre apeke akwetethe alakenhe itirreme, kele arrantherre Christ Jesus-ketye untyeme-arle-irreme renhe impemele. Kenhe Ngkartele arrenhantherrenhe uyarne-arle itetheke mpwareme. \v 5 Anwerne itelareme urreke Ngkarte anwerne-akerte angketyenhe, “Arrantherre-arle arratye anthurre-arle aneme.” Re alakenhe angketyenhe Utnenge Akngerrele-arle anwernenhe atnyenemenge. \v 6 Kele arlte ingkernenge, Ngkartele-arle-ame anwerneke alakenhe angketyenhe, “Unte-ame artwe-irreke angkentye Moses-kenhenge ularre?” Kele arrangkwe-arle, Ngkartele alakenhe apayuthnetyakenhe-arle anetyeke. Kenhe alakenhe-arle akenhe Re anwernenhe apayuthnetyenhe, “Arratye-ame unte Christ Jesus arratye itelareke, arrpenhe areye arntarnte-arerle-anemele?” Alakenhe rarle Re anwernenhe apayuthnetyenhe, itirretyakenhele anwerne apeke-arle artwe-irrekeke angkentye Moses-kenhenge ularre. \p \v 7 Arrekwele, arrantherre ayeye Christ Jesus-akerte arratye itelaretyarte renhe apentemele. Kele lyete, arrantherre renhe arratye itelaretyakenhe-arle, ikwere-ketye impelhemele. Angwenhele-ame arrenhantherrenhe apatelhe-ileke arrantherre impelhetyeke? \v 8 Ngkartele kwenhe arrenhantherrenhe apatelhe-iletyakenhe, arrangkwe-arle. Re arrenhantherrenhe akngakeke Ikwerenhe anetyeke. \v 9 Tyerrtye anyentele apeke arrenhantherrenhe apatelhe-ileke. Arrantherre itelareme nthakenhe-arle arrpenhele merne arlware-ilentye akngerre akweke arrerneme ulpmerre akngerreke-arleke, merne re anteme arlware-irreme! Alakenhe re athewe. Nhenhele imerneme, tyerrtye anyentele-ante ware-arle tyerrtye atningke apatelhe-ilemere. \v 10 Kele arrantherre-arle Jesus Christ Alartetyeke-artweye anemenge, kele the itelareme, nhenge arrantherre pipe nhenhe inemele, arrantherre irlpe altywere-irretyenhe angkentye arratye pipe nhenhenge itelaremele. Ayenge akutne-arle angwenhele-arle arrenhantherrenhe akwetethe apatelhe-ilemeke. Kenhe Ngkartele-ante kwenhe tyerrtye ikwere akaltye, kele areke-arle iperre Re renhe atwetyenhe. \p \v 11 Atyewe Jesus-kenhe atyinhe areye-aye, tyerrtye arrpenhe areyele kwenhe atyenge-akerte urrtyirremele ileme. Alakenhe-arle itne angkeme, “Paul-ele apeke ileke nhenge Jew anetyakenhe areye-arle Jesus-eke atyewe-irrekenge, itne artwe-irretyeke angkentye Moses-kenhenge ularre.” Kele arrangkwe-arle, yanhe-arle arratye anetyakenhe-arle. Ayenge apeke alakenhe angkeme, kele Jew areye atyenge akangkemere, kenhe arrangkwe-arle akenhe. Ayeye yanhe apeke arratye aneke, kele iwenhenge-arle-ame Jew areye atyenge akengentye angkeme ayenge ayaketyeke-irreme nhenge the apeke Ayeye Mwerre Jesus Christ-akerte ilerle-aperlenge Jew anetyakenhe areyeke. Arrantherre itelareme ayeye nhenge rarle anwerneke arne arntarlkweke ilweke. \v 12 Alakenhe-arle ayenge itirreme yanhe areyeke arrenhantherrenhe apatelhe-ilekeke: Itne artwe-irretyale ware, itne awethe ulkere mpwaretyeke alherlte-iweye! \s1 Paul atyewe Jesus-kenhe Galatia-arenye areyeke angkeme, “Akangkentye anerraye!” \p \v 13 Atyewe Jesus-kenhe atyinhe areye, Ngkartele arrenhantherrenhe akngakeke iwerre Jesus-kenhenge ularre arratye anetyeke, iwerre anyente-ante ware apenterlte-anemele. Utepe-irretyale itirremele akurne anteme mpwaretyeke arrenhantherrenhe-arrpe akangketyeke mpwaremele. Arrantherre kwenhe akangkelhe-ilerretyeke, arrekantherre warrke-irretyeke, arrenhantherrenhe-arrpe lterrke-iletyenhenge. \v 14 Nhenhe kwenhe ayeye nhenge-arteke Moses-elarle arrule intelhe-ileke. Ingkerreke rarle intelhe-ileke angkentye anyente-werne-arle apurtelhe-ileme alakenhe, “Arrpenhe areyeke ahentye-anetyeke, ngkwenge-arrpe-arle unte ahentye-aneme-arteke, arrantherre angkentye arrpenhe ingkirreke aywerrkele apentewarretyenhe anteme.” \rq Leviticus 19:18.\rq* \m \v 15 Arrantherre akenhe alakenhe-arteke akangkelhe-ilerretyakenhe-arle, arrangkwe. Arrantherre atwerreme-tetye, akngwelye artnwere-arteke. Kele ayenge awerrirraye! Arrantherre apeke akwetethe atwerreme, kele arrantherre uyerrelhe-ilelhewarretyenhe-arle! \s1 Utnenge Ngkarte-kenhe anwerneke angkeme anwerne Ngkarteke arratyentye anetyeke \p \v 16-17 Alakenhe ayenge arrekantherre angketyeke ahentye aneme: Nhenge Utnenge Akngerrele arrenhantherrenhe akaltyele-antherlenge Renhe awetyeke, Re arrekantherrenge arrwekeleke-irreme. Kele arrantherre Ngkarteke arratyentye-arle anetyenhe akurne mpwaretyeke ahentye anetyakenhele. Kele arrantherre apeke Utnenge Ngkarte-kenhe atnyenetyakenhe, kele arrantherre Ngkarteke arratye anetyakenhe-arle, arrangkwe. Arrantherre itirretyenhe nthakenhe arrantherre akangketyeke mpwarelhetyeke ware. Kele arrantherre imerte akurne mpwaretyeke-arle ahentye anemele. Kele akurne-arle alakenhe! Alakenhe-arle iwerre nhenhe atherre atwerrerle-arteke-anerreme akwetethe re. \v 18 Nhenge arrantherre apeke awemele apenteme iwenhe apeke-arle Utnenge Akngerrele arrekantherre imerneme, angkentye Moses-kenhele imerte arrenhantherrenhe uternetyakenhe-arle anemele, alartetyele-arteke. \p \v 19 Angwenhele apeke Utnenge Ngkarte-kenhe akwenpele aweme, kele re kwenhe itirreme iwenheke apeke-arle re ahentye aneme ware mpwaretyeke. Re apeke anewe artwe arrpenhe-kenhenge intemele, re apeke akwetethe itirrerle-aneme arne apurentye mpwaretyeke, re apeke arelhe atningkenge interle-apemele apure anetyakenhe akngwelye-arteke. \v 20 Re apeke-arle amperele-arlenge tnemele arne areye arne-ngentyele apwerte-ngentyele-arle mpwareke tnaketyeke, arne akngelhetyakenhe nhenge areye. Re apeke tyerrtye arrpenhe arrengkwelthele iweme, re apeke tyerrtye arrpenhe areyeke ahentye anthurre anetyakenhe. Re apeke tyerrtye arrpenhe areyeke akwetethe ahele angkeme. Re apeke arne arrpe-anenhe ineme ikwere-arrpe rarle ankeyalthe anemenge. Re apeke arrpenhe areyeke iparrpe ahele anthurre irreme. Re apeke imerte tyerrtye arrpenhe areye uternemele, re apeke imerte tyerrtye arrpenhe areye ulpertelhe-ilemele itne ahele irremele atwerretyenhenge. \v 21 Tyerrtye nhenhe-arteke kwenhe tyerrtye arrpenheke ingkerte irrentye akngerre arne atningke-arle atnyeneme, re ngkwarle antywemele arerte apeke irretyenhe. Re apeke tyerrtye arrpenhe areyenge apurte irremele atnure anthurrele merne ingkirreke arlkwemele, re imerte arerte apeke-arle irremele itnekenge mwengke-irremele. Arrantherre itelareme ayenge-arle arrekantherre arrekwele angkeke tyerrtye alakenhe areye-akerte, ayenge awethe anteme angketyenhe, tyerrtye yanhe-arteke ikwere-arrpe-ante-arle itirreme, akwetethe anteme re alakenhe anerle-anetyenhe akurnentye. Alakenhe-arle mwerre anetyakenhe-arle! Tyerrtye alakenhe mpwarentye akngerre areye-arle Ngkarte-ngentyele arne inetyeke arrangkwe-arle, Rarle itnenhe arntarnte-aretyeke arrangkwe-arle. \p \v 22 Kenhe tyerrtye areye Utnenge Ngkarte-kenhe-arle atnyeneme, itne alakenhe aneme: Itne arrpenhe areyeke ahentye aneme. Itne akangkemele aneme. Itne nterte mwerre anerlte-aneme. Itne artenpe-artenpele akarelheme. Itne arrpenhe areye mwantye-mwantyele arntarnte-areme. Itne mwerre mpwareme. Itne angkentye itnekenhe atnyeneme. \v 23 Itne mwantye angkerreme, ahele-ahele angkerretyakenhe. Itne ayakelheme akurne mpwareketye. Tyerrtye nhenge re apeke arratye aneme Ngkarteke, kele renhe akenge iletyeke arrangkwe-arle, arrpenhe angketyakenhe-arle rarle angkentye ultakeme. \p \v 24 Jesus-kenhe-arle irrekenge, anwerne-arrpe awethe alakenhe itirretyakenhe anteme-arle, “Nthakenhe anteme-ame ayenge akangketyenhe?” Arrangkwe. Alakenhe-arle akurne-arle! Anwerne Christ Jesus-kenhe areye Utnenge Akngerre awentye-akngerre-arle re anwerneke angkerlenge. \v 25 Utnenge Akngerre-arle tyerrtye anwerne-kenheke irrpekenge, anwernekenge anemele, anwerne renhe awemele mpwaretyeke iwenheke-arle re ahentye aneme. \v 26 Anwerne tnakelhetyale aneye. Anwerne arrpenhe areye arlkarentye-iletyale. Nhenge tyerrtye arrpenhe-arle impene anemenge, anwerne ikwere ingkerte-irretyale. \c 6 \s1 Anwerne Jesus-kenhe areye arntarnte-arerretyeke \p \v 1 Atyewe Jesus-kenhe atyinhe areye, nhenge Jesus-kenhe anyentele apeke akurne mpwareme, kele arrantherre Utnenge Akngerre-akertele tyerrtye yanhe ikwere angketyeke renhe arratye-ilemele. Ikwere mwantye angketyeke re Ngkarteke utepe-irretyenhenge Ikwere arratye anemele. Nhenge unte tyerrtye ikwere angkerlenge unte ngkwenge-arrpe-arlke itirretyeke unte-arlke akurne mpwareketye. \v 2 Arntarnte-arerretyeke. Arrantherre itelareme, nhenge tyerrtye anyente apurrke-irreme yakwethe ulthentye-arle akngernemenge, renhe alpe-eme-iletyeke, alakenhe arntarnte-arerretyeke. Nhenge arrantherre apeke alakenhe mpwarerlenge, arrantherre aywerrkele mpwareme iwenhe-arle Jesus-ele ileke. \v 3 Tyerrtye apeke alakenhe itirreme, “Ayenge kwenhe atyeperre anthurre, ayenge arrpenhe areyenge atyeperre anthurre-ulkere.” Kele tyerrtye alakenhe-arle itirreme re akenhe ikwere-arrpe-arle urrtyirreme, apale itirremele. \p \v 4 Anwerneke-arrpe itirrewarretyekaye iwenhe apeke renhe-arle mpwareke iperre. Anwerne apeke-arle mwerrantye mpwareke anwerne alakenhe itirretyenhe, “Ye, mwerrantye-arle the mpwareke.” Tnakelhetyale anaye, arrpenhe areyeke anyurre-irretyale anaye. \v 5 Arrantherre ingkirreke warrke arrekantherrenheke itirrewarretyeke imerte mpwaremele. Tyerrtye ingkirrekele arne itnekenhe-arrpe akngernetyeke. \p \v 6 Tyerrtye arrpenhele apeke arrenhantherrenhe akaltyele-antheme ayeye Jesus-akerte, kele mwerre-arle. Arrantherre renhe arne mwerre anthirtnetyeke rarle arrekantherre Ayeye Mwerre ilekenge. \s1 Ngkartele akurne-ilemele atweme tyerrtye arratyentye anetyakenhe areye, imerte arntarnte-aremele angwenhe apeke-arle Ikwere arratyentye aneme \p \v 7 Arrantherre apeke alakenhe itirreme, “Ngkartele kwenhe ayenge aretyakenhe akurne mpwarerlenge.” Arrangkwe-arle, arrantherre Ngkarteke uye urrtyirreme. Nhenge the apeke akurne areye mpwarerlenge, the arne akurne areye inetyenhe. Nhenge the apeke mwerre areye mpwarerlenge, the arne mwerre areye-arle inetyenhe. Nhenge kartene warrkenele annge areye ngkernemele, re urreke merne inetyenhe. Alakenhe akwele. \v 8 Tyerrtye apeke-arle akurnentye aneme rarrpe akangkemele anetyenhenge, kele tyerrtye nhenhe ikwere-arrpe-arle itirreme, iwenheke-arle re ahentye anemeke, re imerte iparrpe mpwaretyeke alhemele iwenhe apeke renhe. Kele, urreke re ilwemele Ngkarte-ketye arntwarre-arle anetyenhe apmere akurne ikwerele. Kele re apeke aywerrkele mpwareme iwenhe-arle Utnenge Akngerrele renhe ileme, kele re Ngkartenge akwete-ante-arle anetyenhe. \v 9 Alakenhe ikwerenge anteme anwerne arne mwerre mpwarerlte-anetyeke apurrke-irretyale. Apurrke-irretyakenhele-arle anwerne arne mwerre areye mpwaremeke iperre, anwerne arne mwerre akngerre anthurre-arle inetyenhe. Arrantherre itelareme, artwe nhenge apurrke-irretyakenhe-arle kartenele warrke-irretyarte, urreke merne inetyenhe mpenge-irrerlenge, alakenhe akwele. \v 10 Nhenge anwerne apeke Jesus-kenhe arrpenhe areye arerlenge, anwerne kwenhe mwerre anetyeke itnenhe arntarnte-aremele. Anwerne kwenhe itnenhe arntarnte-aretyeke itnarle Christ Jesus arratye itelaremenge, itne kwenhe atyewe Ngkarte-kenhe areye aneme. Anwerne kwenhe Jesus-kenhe anetyakenhe areye-arlke arntarnte-aretyeke. \s1 Jew areye uthene Jew anetyakenhe areye uthene Jesus-arteke anetyeke arne arntarlkwenge-arle ilweke \p \v 11 ARLKENYE AKNGERRE NHENHE ARAYE THE PAUL-ELARLE ILTYE ATYINHELE-ARRPE INTELHE-ILEKE. \v 12 Jew arrpenhemele Jew anetyakenhe arrenhantherrenhe uterneme artwe-irretyeke itne-arteke. Itne ahentye aneme Jew arrpenhe areyele itnenhe tnaketyeke arrenhantherrenhe-arle uternemenge. Yanhe areyele arrenhantherrenhe-arle alakenhe uterneme, itne tyerrtye arrpenhe areyeke iletyakenhe nthakenhe-arle Jesus ilweke arne arntarlkweke-arleke, arrangkwe. Itne apeke-arle ayeye renhe ileke Jesus-akerte, kele Jew arrpenhe yanhe areye itneke ahele anthurre-arle-irreme. \v 13 Jew yanhe areye-arle artwe-arle-irreke, angkentye Moses-kenhenge ularre, itne kwenhe angkentye Moses-kenhe ingkirreke arratye apentetyakenhe, arrangkwe-arle. Itne-arle anpere anpere-arle-irreme arrantherre-arle itne-arteke irreke-akerte alakenhe angkemele, “Anwerne kwenhe mwerre anthurre mpwareke itnenhe anwerne-arteke ilemele.” \v 14 Kenhe ayenge akenhe tnakelhetyakenhe, the itneke Jesus Christ Alartetye anwerne-kenhe-akerte-ante ware-arle ileme, rarle anwerneke arne arntarlkweke-arleke ilweke-akerte. Yanhenge-ante-arle ayenge tnakelheme. Arratye, Jesus Christ ilweke arne arntarlkwenge. Alakenhe ikwerenge anteme ayenge arne ahelhe nhenhe-arenye areyeke ahentye anetyakenhe. Arrangkwe-arle atyenge aneme ahelhe nhenhele. \v 15 Nhenge Ngkarte tyerrtye areyeke itirrerlenge, Rarle alakenhe angketyakenhe-arle, “Tyerrtye yanhe areye-arle artwe-irreke angkentye Moses-kenhenge ularre, kenhe arrpenhe nhenhe areye akenhe arrangkwe-arle.” Arrangkwe, Ngkarte-arle alakenhe itirretyakenhe-arle. Rarle tyerrtye areye aremele alakenhe ware-arle angkeme, “Tyerrtye yanhe areye Utnenge Akngerre atyinhe-akerte-arle kele itne arratye mwerre anteme aneme.” Alakenhe-arle Ngkarte itirreme. \p \v 16 Ayenge Ngkarteke akangkemele angketyeke ahentye aneme, Jesus-arteke-arle arrantherre anerrirremenge. Kele ayenge Ikwere akangkemele angketyeke ahentye aneme, arrantherre atyewe Ikwerenhe areyenge. The Ngkarte apayuthneme Re mwantye-mwantyele utnenge arrekantherrenhe atnerre-iletyeke akangkemele anetyenhenge, Ngkarteke-artweye areyeke-arlke. \p \v 17 Ayenge-arle Jesus-eke warrke-irretyarte. Alakenhe ikwerenge anteme tyerrtye arrpenhemele ayenge arnterre atweke. Alakenhe ikwerenge anteme tyerrtye atyinhe utyene akngerre itne-arle ayenge atwerrirrekenge. Kele arrantherre apeke alakenhe itirreme utyene nhenhe areyeke, “Arratye kwenhe, artwe nhenhele kwenhe arratye Jesus apenteme, ware re kwenye.” Alakenhe ikwerenge anteme the Ngkarte apayuthneme ayenge arntarnte-aretyeke tyerrtye areye atyenge arlkarentye-irreketyenge. \p \v 18 Atyewe Jesus-kenhe atyinhe areye, ayenge Jesus Christ Alartetyeke arrekantherre angkeme, Re arrenhantherrenhe mwantye-mwantye-iletyeke, utnenge atnerre atnyenetyeke renhe apentetyenhenge. Kele alakenhe ware.