\id ACT EAST-ACT APR06 Eastern Arrernte Translation ACTS (Neil Broad AuSIL). Typing: Amee Glass DEC07: Rachel Bigg FEB08: \ide UTF-8 \h Acts \toc1 Acts \toc2 Acts \toc3 Acts \mt1 Acts \mt2 Nthakenhe-arle-irreke akerte nhenge yerneke-arle areyele Ayeye Mwerre Jesus-akerte antekelhe-ilerlenge \c 1 \s1 Artwe Luke-le atyewe ikwerenhe Theophilus-eke intelhe-ileme \p \v 1-2 Yewe Theophilus, the pweke Jesus-akerte arrekwele intelhe-ileke unte mwantyele aretyeke renhe akethe anthurre itelaretyenhenge. Yewe, the pipe-ke intelhe-ileke iwenhe-iwenhe-arlke nhenge rarle mpwareke ahelhe nhenhele anemele, Ngkartele-arlke-arle renhe alkere-werne akngeme-akerte. Intelhe-arle-ileke iperrele the ngkwenge yerneke. \p Urreke-arle renhe alkere-werne akngirtnetyenhenge Jesus Utnenge Akngerre-akerte angkentye atningke apententye akngerre ikwerenhe areyeke ileke, nhenge areye rarle arrekwele akngakeke, imerte itnenhe yernemele angkentye ikwerenhe iletyeke tyerrtye areyeke. \v 3 Kele nhenge Jesus-arle ilwekenge arne arntarlkwenge re itneke akwetethe arratetyarte atningke-ngare re arunthe-ngare imernelheke rarle itethe awethe aneme. Renhe-arle itne areke iperre alakenhe itirreke, “Re kwenhe arratye itethe anteme.” Re arlte forty-pelele-ureke itneke arrateke, re itneke Ngkarte-akerte ileke, Ngkartele-arle tyerrtye areye ikwerenhe mpwareme-akerte itnenhene akngerrepatele anteme arntarnte-aremele. \p \v 4 Arrpenhe-ngare itne apurte-arle aneke, re itneke angkeke, “Jerusalem-ele-urrke anaye, akwete akarelhewarremele, akngeye atyinhele arrenhantherrenhe Utnenge Akngerre anthetyenhenge iwenhe nhenge rarle alhilekenge. Arrantherre itelareme kele the arrekantherre ileke Ngkartele-arle tyerrtye renhe yernetyenhe. \v 5 Ayenge awerrirraye! John-elarle tyerrtye areye kwatyeke akwerneke baptise-eme-ilemele itne-arle alhwarrpe awelhekenge akurne-arle itne mpwarekenge. Ingwenthe ware-arle akenhe Akngeyele Utnenge Akngerre yernetyenhe arrekantherrenge anerle-anetyeke.” Alakenhe-arle Jesus-ele itneke ileke. \s1 Ngkartele Jesus alkere akertne-werne akngirtneme \p \v 6 Arlte arrpenhele anteme yerneke-arle areye Jesus-enge awethe apurte-irreremele renhe alakenhe apayuthneke, “Akngerrepataye! Unte-ame Rome-arenye akngerrepate areye uyerrelhe-ileme unte anteme Israel-eke akngerrepate anetyenhenge?” \p \v 7 Kele Jesus itneke angkirtnerlenge, “Arrangkwe, Akngeye atyinhe anyentele-ante-arle iletyenhe ilengare-arle ayenge akngerrepate irretyenhe. Re arrekantherre iletyeke arrangkwe-arle arrantherre akaltye anetye-kwenye anetyenhe nthakenhe-arle irretyenheke. \v 8 Arrantherre nhenheke akaltye anerrirretyeke, Utnenge Akngerre apetyemele tyerrtye arrekantherrenheke irrpemele arrenhantherrenhe atnerre-iletyenhe arrantherre akwenpele anteme ayeye atyenge-akerte ilerlte-apetyenhenge apmere nhenhe Jerusalem-enge, apmere itweke-itereke arrpenhe nhenhe areyenge-arlke apmere Judea itwele. Arrantherre apmere Samaria akngerrele-arlke anpere alhetyenhe atyenge-akerte iletyeke tyerrtye yanhe-arenye areyeke-arlke, apmere arntwarre anthurre-werne-arlke alhemele. Arrantherre apmere arlenge areye-werne alherlte-iwemele, apmere kwatye alayenge arntwarre-arlke.” Alakenhe-arle Jesus itneke angkeke. \p \v 9 Kele rarle angkeke iperre, Ngkartele renhe inemele alkere-werne akngirtneke. Kele atyewe ikwerenhe areyele renhe artwareke akertne-atheke alperlenge alkere akertne-werne, kele angkulyele anteme renhe arteke, itne renhe aretyakenhe anteme aneke. \p \v 10 Kele itne tnemele artwarewarretyame akertne-atheke aremele, artwe atherre mantere mperlkere-akerte itneke itweke arrateke. \v 11 Ratherre alakenhe angkeke, “Artwe Galilee-arenye areye-aye! Iwenheke-ame arrantherre akertne atheke tnemele areme alkere-werne atheke? Artwe yanhe-arle alakenhe artwareke-arteke ante-arle apetye-alpeme arrantherre areke re alkere-werne alherlenge alakenhe anthurre rarle re apetye-alpetyenhe.” Alakenhe-arle ratherre ware uyerreke. \s1 Apententye akngerre areyele artwe Matthias akngakeme \p \v 12 Kele alkere-arenye ratherre-arle alhekenge anteme, yerneke-arle itne Apwerte Olive-akerte renhe impemele alpeke apmere Jerusalem-werne. \v 13 Kele itne Jerusalem-eke irremele itne alheke apmere itne-arle anetyarte-werne itne irrpenheke imerte stairs-eke antyemele room akertnele imerte anemele. Arritnye artwe nhenhe areye-kenhe-arle alakenhe: Peter, John, James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew, Simon, James uthene Judas uthene-arlke. Itelaraye, Simon rarle akngerrepate Rome-arenye areyeke ilkelhetyakenhe nhenge, kenhe Judas akenhe alere artwe arrpenhe James arritnye-kenhe-arle aneke. \v 14 Yerneke-arle nhenhe itne apurte-irretyarte akwetethe itirremele anyente-arteke Ngkarteke angkemele, arelhe areyele Jesus-arle apentewarretyarte apurte-irretyarte itnekenge, mikwe Jesus-kenhe-arlke Mary, atyeyikwe areye-arlke. \p \v 15 Arlte arrpenhele akenhe nhenhe areye Jesus-eke-arle akangkwe-irreme apurte-irreke 120-pele anthurre, Peter mpwepe anthurrele tnemele angkeke itneke alakenhe, \v 16-17 “Atyewe atyinhe areye ayenge awerrirraye! Arne nhenhe areye King David-elarle arrule arrerneke Bible-ke Judas-akerte, arratye aneke rarle angkeke-arle arratye-arle-irreke. Utnenge Akngerre angkeke David-enge ularre, ilemele nthakenhe-arle Judas-eke irretyenhe. Arrantherre itelareme Judas-ele akwele imerneke nthenheke Jesus inetyeke arntwirrkemele. Kele arrantherre itelareme Jesus-ele-arle akngakeke Judas apurte anetyeke, kele re anwernenge urrkapeke apurte Ngkarteke.” Alakenhe-arle Peter angkeke. \p \v 18 Judas-ele Jesus itneke apale imerneke itne renhe arntwirrketyenhenge re ngkweltye itnekenge inemele alheke apmere ikwere-arrpe inetyeke. Apmere renhe-arle ineke iperrele re inngerrele-arlenge atnyeke ahelheke atnerte ikwerenhe altywere-irremele alterrelheke, lyepe-lyepe arraterlenge re ilweke anteme. \v 19 Tyerrtye Jerusalem-arenye areyele aweke Judas-arle ilweke itne ahelhe renhe arritnye antheke angkentye itnekenhele, “Akeldama,” arritnye yanhe ileme, “Tyerrtye-arle ilweke ahelhe nhenheke alhwe-untemele.” \p \v 20 Kele Peter awethe angkeke, “David-ele intelhe-ileke arrule Judas-akerte Psalms-enge alakenhe, \q1 ‘Ayenge ahentye aneme apmere ikwerenhe itne arltwe impetyeke alherlte-iwemele tyerrtye yanhele anetye-kwenye anetyeke.’ \rq Psalm 69:25.\rq* \m “Awethe David-ele Psalm arrpenhe intelhe-ileke alakenhe, \q1 ‘Nhenge re ilwemele tyerrtye arrpenhe anyente-irretyeke urrkapentye akngerre Ngkarte-kenhe areyenge.’ \rq Psalm 109:8.\rq* \m \v 21-22 “Alakenhenge anteme anwerne arrpenhe inetyeke warrke Ngkarte-kenhe mpwaretyeke. Anwerne inetyeke artwe anwernenge-arle akwetethe unthepe-untheme anwernekenge-arle aneke Jesus-enge-arlke, arrantherre itelareme angwenhe Jesus anwernenge-arle unthetyarte, urreke re ilwetyenhenge, apurtele-arle anwerne areke John-ele renhe kwatyeke akwernerlenge anwernenge-arle apurte aneke Jesus artwaremele alkere-werne alperlenge. Anwerne tyerrtye arrpenhe inetyeke arrangkwe-arle. Anwerne artwe apurtele akngaketyeke yernentye akngerre anwernenge, re alhetyeke ilerle-apemele rarle Jesus areke itethe-arle-irrirtneke.” \p \v 23 Kele itne arritnye artwe atherre-kenhe arrerneke Joseph, arritnye arrpenhe atherre-arle ikwerenhe aneke Barsabbas uthene Justus uthene, artwe arrpenhe ikwerenhe arritnye akenhe Matthias-arle aneke. \v 24 Kele-arle itne arritnye atherre arrerneke iperre itne Ngkarteke angkeke alakenhe, “Ngkarte-aye, unte itelareme tyerrtye areye-akerte, nthakenhe-arle anwerne itirreme. Anwerneke imernaye artwe nhenhe atherrenge artwe angwenhe-ame unte akngakeke anwernenge urrkapetyeke ngkwenge yernentye akngerre. \v 25 Anwerne apayuthneme Judas-elarle urrkapentye ikwerenhe impekenge arne akurne mpwareke-arle iperrenge re iwerre ikwerenhe-werne alheke. Akngerrepate mwerre, anwerneke imernaye, angwenhe-ame anwerne akngakeye arrernetyeke.” \p \v 26 Kele itne-arle Ngkarteke angkekenge arritnye atherre-arle intelhe-ileke iperre mpwepe-werne anteme iweke, kele arritnye Matthias-kenhe-arle arraterlenge. Kele itne renhe apurtelhe-ileke Jesus-ele-arle yerneke areyenge itne akenhe 11-pele-arle aneke-arle 12-pele anteme-arle-irreke rarle irrpekenge anteme. \c 2 \s1 Utnenge Akngerre apetyemele ngangkere antheke Jesus apententye akngerre areyeke \p \v 1 Arlte Pentecost-enge Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre ingkirreke-arle apurte-irrerreke apmere anyenteke. \p \v 2 Impeltye-ngentyele aywerre akngerre alkere-ngentyele rlke akngerre-arteke angkeke imerte apmere kwene-werne irrpenhemele itne-arle anetyame-werne. Itne ingkirrekele aweke. \v 3 Itne anteme areke alkngenthe-arteke itneke akertnele, alkngenthe re anteme akalke-irreke imerte anyenteke-anyente akaperte itne-kenheke arrernelhemele. \v 4 Utnenge Akngerre tyerrtye ingkirrekeke irrpeke. Kele iparrpe-iparrpe anteme itne angkentye arrpe-anenhe angkeke, angkentye nhenge itne akaltye-irretyakenhe areye Utnenge Akngerrele ware-arle itnenhe akaltyele-antheke imernemele angkentye itneke. \p \v 5 Ikwerenge anteme aneke Jew atningke apmere arrpe-anenhe-ngentyele Jerusalem-werne-arle apetyewarreke ikwerele anetyarte-arlke itne Ngkarteke angkerlte-anetyenhenge tyatye akngerre ikwerele. \v 6 Kele itne aywerre akngerre renhe awemele itne angathe-irreke akangkwe-irrentye akngerre itneke-werne. Itne awerrirreke Peter uthene arrpenhe nhenge areye-arlke angkentye itnekenhe-arlke angkerlenge. Anyenteke-anyente-arle itne aweke arrpenhe-akerte aneke, tyerrtye areye arnterre apatewarreke itnenhe awemele angkentye itnekenhe angkerlenge. \v 7 Itnenhe aweke-arle iperre apatemele itne angkerreke, “Nthakenhe-ame tyerrtye nhenhe areyeke irreke? Artwe angkeme-arle nhenhe areye, itne Galilee-arenye, itne kwenhe angkentye anwerne-kenhe uyarne aweme. \v 8 Nthakenhe-ame itne angkentye anwerne-kenheke akaltye anteme? Anwerne itelaretyakenhe-arle nthakenhe-arle itne alakenhe irremenge! \v 9 Kele arratye-arle anwerne apmere arrpe-anenhe-ngentyele Jerusalem-eke apurte-irreme, apmere Parthia arritnye-ngentyele, Media uthene Elam uthene-ngentyele, Mesopotamia-nge, Judea uthene Cappadocia uthenenge, Pontus uthene Asia uthenenge, \v 10 Phrygia-ntyele Pamphylia-nge, Egypt-ngentyele-arlke apmere arrpenhe areye-ngentyele Cyrene itwele, apmere nhenge Libya, arrpenhe areye akenhe Rome-ngentyele-arle. \v 11 Arrpenheme anwerne, Jew areye-arle, arrpenheme anwerne akenhe Jew anetyakenhe-arle kele anwerne-arlke Ngkarte apentewarreme. Arrpenheme apmere Crete-ngentyele apetyeke, arrpenheme akenhe Arabia-enge-arle. Anwerne ingkirreke apmere yanhe areyenge-arle apetyeke kele awemele tyerrtye nhenhe areye angkentye anwerne-kenhele angkerrirrerlenge. Itne angkeme Ngkarte-arle mwerre akngerre rarle arne mwerre akngerre areye mpwarerlenge.” \p \v 12 Tyerrtye itne ingkirreke apateke uyarne-arlke itirreke nthakenhe-arle irretyenheke. Itne-arrpe awethe alakenhe angkerreke, “Nthakenhe-ame itneke irreme, anwerne itelaretyakenhe nthakenhe-arle itne anyenteke-anyente angkentye anwerne-kenhele angkeme?” \p \v 13 Kele tyerrtye arrpenhe areyele itnenhe aremele akangkwe-irretyakenhe itne arrkentye ilemele itneke angkerlenge alakenhe-arle, “Arrangkwe, artwe nhenhe areye alakenhe angkemele itne-arle arerte anthurre ngkwarle akngerre iperrenge.” \s1 Peter angkeke-arle iperre Jew atningkele Jesus arratye itelarerrirreke \p \v 14 Kele Peter uthene yernentye akngerre arrpenhe areye apmerenge arrateke, Peter imerte tyerrtye ingkirrekeke alakenhe angkemele, “Jew arrantherre Jerusalem-arenye areye-arlke, ayenge awerrirraye ayenge mwerrantye angketyenhenge arrantherre arratye-arratye akangkwe-irremele awetyenhenge nthakenhe-arle irreme. \v 15 Arrantherre apale itirreke anwerne-arle ngkwarle antywetyameke-athene. Kele nhenhe akenhe ingweleme anthurre-arle. Anwerne-arle ngkwarle antywetyakenhe-arle. \v 16 Anwerne mpwareme alakenhe-arle Ngkartele Joel arrule anthurre ileke, artwe nhengele angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerrele imerte arrpenhe areyeke ilemele. Kele, re pwekeke intelhe-ileke nthakenhe-arle Ngkartele renhe ileke, alakenhe, \q1 \v 17 ‘Urreke-arle ahelhe uthene alkere uthene uyerretyenhenge the utnenge atyinhe yernetyenhe rarle tyerrtye ingkirrekeke irrpetyeke, \q2 arrekantherrenhe alere uthene ampe uthenele iletyenhe tyerrtye areyeke iwenhe-arle the itneke ileke. \q2 Apmerrke areyele, artwe ampwe areyele-arlke altyerre atyenge-akerte aretyenhe tharle imernetyenhe. \q1 \v 18 Arelhe uthene artwe uthene, urrkapentye atyinhe mpwarentye akngerre, \q2 itne ayeye atyinhe tyerrtye areyeke iletyenhe, \q1 \v 19 Apmere ahelhe nhenhele the arne mwerre areye imernetyenhe ayenge-arle lterrke aneme imernetyenhenge. \q2 Tyerrtye areyele aremele alhwe-arlke, ure-arlke, akwerte akngerre-arlke. \q2 \v 20 Uterne ingwemerte irretyenhe, atnyentye athetheke irretyenhe alhwe-arteke. \q1 Kele yanhe-ngentyele arlte ingkerne apetyetyenhe. \q1 Kele ayenge anteme arratetyenhe tyerrtye ingkirreke court atyinheke tnertnetyenhe. \q2 \v 21 Kele urreke-arle arne nhenhe areye irretyenhenge, tyerrtye angwenhe apeke arnterre arlkemele ayenge apayuthneme the renhe itetheke mpwaretyenhe-arle akurne rarle mpwarekenge.’” \m Alakenhe-arle Peter-ele itneke ileke Joel-elarle arrule pweke mwerrenge intelhe-ileke. \rq Joel 2:28-32.\rq* \p \v 22 Peter re akwete angketyame, “Tyerrtye Israel-arenye areye ayenge awerrirraye! Nhenge Jesus Nazareth-arenye kwenhe Ngkartele-arle yerneke. Rarle arne mwerre akngerre ngangkerele mpwareke alknge arelherlenge. Arerrirreke-arle iperrele arrantherre alakenhe itirretyeke, ‘Ayekaye! Ngkartele artwe nhenhe yerneke alakenhe ikwerenge rarle arne mwerre akngerre mpwaremenge.’ \v 23 Ngkartele-arle akwetethe-arle itelareke nthakenhe-arle irretyenhe re anteme tyerrtye anyentele artwe Jesus nhenhe arrenhantherrenhe iltye anthetyeke. Kele arrantherre angkeke artwe akurne areyele renhe atwetyeke. Arrantherre imerte anyenteke irreke artwe akurne itnekenge Jesus atwemele renhe arne arntarlkweke arrernemele. \v 24 Rarle ilwekenge re ilweke-arle anetyakenhe aneke, Re uye anthurre ilweke-arle aneke. Kele Ngkartele renhe akemelhe-ilemele itethe-ilirtneke. \v 25-26 Anwerne itelareke Jesus-arle itethe-irrirtnetyenhe arrule-arle David-ele pweke-nge intelhe-ilekenge Jesus-akerte alakenhe, \q1 ‘The areke Akngerrepate atyinhe atyengenge tnerlenge. \q1 Ayenge-arle atere anetyakenhe-arle ayenge atwerlenge, \q2 rarle atyengenge apurte akwete-arle anetyenhe. \q2 Alakenhenge anteme ayenge akangkentye anthurre utnenge atyinhe akangkeme alyelhemele ngkwenge. \q2 Kele, ayenge akwenpe aneme unte-arle tyerrtye atyinhe itethe-ilirtnetyenhenge. \q1 \v 27 Urreke ayenge ilwemele ayenge itethe-irrirtnetyenhe imerte akertne-irremele. \q2 Kele the itelareme unte ayenge apmere ilweke-arleke impetyeke arrangkwe-arle. \q1 Ayenge ilwerlenge unte tyerrtye atyinhe antyerrke irretyeke impetyakenhe-arle, \q2 Ayenge-arle ngkwenge ahentye anthurre anemenge ngkwenge akangkwe-arlke-irremele. \q1 \v 28 Unte atyenge ileke unte-arle ayenge itethe-iletyenhe ayenge-arle ilweke-arle iperrele. Unte ayenge akangketyeke mpwaretyenhe unte-arle atyengenge akwete anetyenhenge.’” \rq Psalm 16:8-11.\rq* \m Alakenhe-arle Peter-ele ayeye ileke tyerrtye areyeke Jesus-akerte David-ele arrule pweke-nge intelhe-ileke. \p \v 29 Awethe Peter itneke akwenpe anthurre angkeke, “Atyewe atyinhe areye awerrirraye. Nhenge David, arrenge-arrenge anwerne-kenhe ilwekenge, itne atyalangke ikwerenhe inteyeke arrerneke, inteye re akenhe apmere nhenhele aneme arlte lyete. \v 30 Urreke re ilwetyenhenge re intelhe-ileke nthakenhe-arle renhe Ngkartele ileke. Kele anwerne itelareme David-arle ikwere-arrpe-akerte angketyakenhe-arle kele re intelhe-ileke iwenhe-arle Ngkartele-arle renhe arnterre alhileke alakenhe, ‘Urreke tyerrtye anyente ngkwinhe areye-ngentyele akngerrepate anetyenhe unte-arteke anetyenhe.’ \rq Psalm 132:11.\rq* \m \v 31 “David-ele itelareke-arle Ngkartele-arle ikwere ilekenge, re anteme anwerneke ileke Ngkartele-arle Christ ipertenge tyerremele itethe-ilirtnetyenhe. Re ileke Ngkartele-arle renhe iperteke impetyeke arrangkwe-arle tyerrtye ikwerenhe arntirte-irretyeke arrangkwe. \p \v 32 “Artwe re akenhe Jesus-arle aneke, yanhenge rarle ilwekenge Ngkartele renhe itethe-ilirtneke, anwerne ingkirrekele arrekantherre iletyeke anwerne-arle renhe areke-arle. \v 33 Ngkartele renhe alkere-werne akngirtneke renhe anteme akwe-arratyeke arrernemele akngerrepate anetyeke. Ngkarte, Akngeye ikwerenhele renhe Utnenge Akngerre antheke renhe arrekwele alhilekenge. Kele Jesus-ele Utnenge Akngerre anwerneke-werne anteme yerneke. Kele arrantherre areke aweke-arlke anwerne angkentye ngkwinhe angkerlenge, Utnenge Akngerre-arle anwerne kwenenge anekenge. \v 34 Anwerne itelareke David-arle ikwere-arrpe angketyakenhe rarle alkere-werne alhetyakenhe-arle akngerrepate anetyeke Ngkartenge. David-ele arrule anthurre Jesus-akerte intelhe-ileke alakenhe, \q1 ‘Ngkarte Akngerrepate re Akngerrepate atyinheke angkeke, \q2 “Unte atyenge itweke arrernelhaye atyengenge akngerrepate anetyeke, \q1 \v 35 tharle tyerrtye yanhe areye ngkwenge ahentye-kwenye areye ingke ngkwengenge kwene-iletyenhenge, \q2 kele itne ngkwenge akangkwe-irretyenhenge.” ’” \rq Psalm 110:1.\rq* \m \v 36 Peter itneke angkeke, “Alakenhenge akwele ayenge ahentye-aneke Jew arrantherre akangkwe-irretyeke, ayenge Jesus-akerte-arle angkemenge renhe thewe arrantherre-arle arne arntarlkweke-arleke arrernekeke ilwetyeke. Kele renhe-arle Ngkartele ineke akngerrepate anthurre anetyeke, Yerneke-arle-arlke.” \p \v 37 Tyerrtye areyele Peter alakenhe angkerlenge awemele itne apure anthurre irreke imerte renhe yerneke-arle arrpenhe areye-arlke apayuthnemele, “Nthakenhe-ame anwerne irreye?” \p \v 38 Kele Peter angkirtnerlenge, “Arrantherre akurne-ketye untyeme irretyeke Ngkarte-werne anwerne anteme kwatyeke akwernemele baptise-eme-iletyeke, arrantherre-arle Jesus Christ apententye akngerre areyenge. Kele Ngkartele arrenhantherrenhe ilpernetyakenhe anetyenhe, atwirtnetyakenhe akurne arrantherre mpwarerlenge. Kele re Utnenge Akngerre arrenhantherrenhe antheme. \v 39 Ngkartele arrekantherre alhileke ampe arrekantherrenhe areyeke-arlke, arrekantherrenge-arle interteke irretyenhe areye-arlke, re apmere arntwarre arrpenhe-arenye areye-arlke Ngkarte-kenhe areye irretyenhe-arle anteme urreke. Re alhileke tyerrtye areye apmere arrpe-anenhe-ngentyele akngaketyeke, ikwere atyewe-irretyeke rarle itnenhene Utnenge Akngerre-arlke anthetyenhenge.” \p \v 40 Kele Peter-ele itneke ayeye arrpenhe areye-arlke ileke itnenhe ayakemele untyeme-irretyeke akurne-ketye Ngkarte-werne utepe-irretyeke alakenhe akwete itneke angkemele, “Ayenge awerrirraye! Ngkarte apayuthnaye arrenhantherrenhe arntarnte-aretyeke, re arrenhantherrenhe atwirtnetyakenhe aneme re Jew akurne nhenhe areye atwirtnelheme, yanhe areye Jesus-enge-arle artepe untyeme-irreke areye.” \p \v 41 Tyerrtye 3,000 pelele, angkentye awemele Peter-elarle ileke, ikwere akangkwe-irreke. Kele yerneke-arle areyele itnenhe kwatyeke akwerneke baptise-eme-ilemele. Itne imerte apententye akngerre arrpenhe areyenge anyente-irremele. \p \v 42 Tyerrtye ingkirreke itne Peter-enge apurte-irreke yerneke-arle arrpenhe areyele-arlke awerrirreke ayeye Ngkarte-kenhe ilerlenge. Itne akangkemele merne apurtele arlkwerrirreke. Itne nhenge merne arlkwemele ngkwarle-arlke antywemele itelaremele Jesus-arle ilweke-akerte, akwetethe Ngkarteke angketyarte. \s1 Yanhe areyele Jesus arratye itelarerrirreme-arle mwerrantye arntarnte-arerremele \p \v 43 Tyerrtye Jerusalem-arenye areyele apatewarreke yerneke-arle areye aremenge arne mwerre areye mpwarerlenge. Itne itelarerrirreke Ngkarte-arle itnekenge arratye aneme. \v 44 Itne apurte-irretyarte akwetethe mwerrantye antherremele-arlke arne iwenhe apeke-arle itnekenhe aneke-arlke. \v 45 Arne arrpenheme itnekenhe-arlke ahelhe arrpenheme itnekenhe-arlke itne ngkweltyeke sell-eme-ileke. Mane imerte itne ngkweltye atnyenetyakenhe areye-arle anthemele itne-arle merne-arlke arne arrpenhe areye-arlke inetyeke. \v 46 Arlte arrpe-anenhele itne tyatye akngerre Jew areye-kenhenge apurte-irretyarte, apmere areyeke-arlke irrpemele apurtele merne arlkwetyeke. Itne anteme merne ultakemele arlkwemele ngkwarle-arlke anteme antywemele Jesus itelaremele itneke-arle piwelhekenge. \v 47 Utnenge akangkentyele itne alyelhemele Ngkarteke renhe utyernemele tnaketyarte. Tyerrtye arrpenhe areyele itnenhe aremele angkeke nthakenhe-arle itne-arle mwerre anthurre anemenge itne-arle arne mwerre akwete mpwarerlte-anerlenge. \p Arlte arrpe-anenhele Ngkartele akwetethe arrpenhe areye itetheke mpwaretyarte, itne Jesus-kenhe areyeke-arleke apurte-irrekenge, itne anteme atningke-ulkere anteme irreke arnterre. \c 3 \s1 Peter uthene John uthenele artwe inwerre angkwerre-iweme \p \v 1 Arlte anyentele angwerrele Peter uthene John uthene alherreke tyatye akngerre Jew areye-kenhe-werne tyerrtye areye-arle angwerrele alherlte-iwetyarte-werne Ngkarteke akwetethe angketyeke. \v 2 Angwerre ikwerele, ratherre tyatye akngerre Jew areye-kenheke itweke-irremele ratherre arerle-anerreke artwe inwerre anerle-anerlenge. Artwe re akwekenge-ntyele inwerre aneke, ikwere-artweye areyele renhe akngetyarte tyatye arriwe “Mwerre Akngerre” arritnye-werne, iwerre iterele anerle-anetyeke ngkweltyeke inkerle-anetyeke re tyerrtye areye aremele tyatye kweneke irrpenherlenge. \v 3 Artwe re areke Peter uthene John uthene ikwerenge anpere alherlenge tyatye-ke irrpenhetyeke irremele re ikwere-atherre ankeye ngkweltyeke inkeke. \v 4 Peter uthene John uthene renhe arerle-anerremele ikwere angkeke, “Ilernenhe araye!” \v 5 Kele re akertne atheke arratye areke apale itirremele alakenhe, “Ratherre apeke-arle ayenge ngkweltye anthetyeke-arle itirrerle-anerreme.” \p \v 6 Kele Peter ikwere alakenhe-arle angkerlenge, “John ilerne-arle ngkweltyeke arrangkwe-arle, kele the ngkwenge arrpenhe anthurre-arle mpwareme. Jesus Nazareth-arenyele ayenge ngangkere antheke, the ngenhe ileme, ‘Akeme-irraye imerte unthemele.’” \v 7 Re imerte akwe-arratyenge inemele renhe akemelhe-ilemele. Kele ngkwerne atherre mwerre-irreke alkngerurrke ikwerenhe atherre-arlke lterrke-irreke. \v 8 Akeme-arteke irremele re untheke. Kele Peter uthene John uthene tyatye-werne irrpenherlenge re renhe-atherrenhe apenteke anthepe-anthepe irremele-arlke unthemele Ngkarteke akangkemele angkeke. \p \v 9 Tyerrtye ingkirrekele artwe renhe areke untherlenge Ngkarteke akangkemele angkemele. \v 10 Itne angkeke, “Ayekaye! Artwe nhengeyaye yanhe! Artwe nhenge arriwele anentye akngerre, ankeye ngkweltyeke inkemele!” Itne uye itelareke nthakenhe-arle irreke itne apatemele areke artwe inwerre-arle aneke re, mwerre anteme unthemele Ngkarteke angkerlenge akangkemele. \s1 Peter-ele Ayeye Mwerre tyerrtye areyeke ileme Tyatye akngerre kwenele \p \v 11 Tyatye akngerre Jew areye-kenhele aneke ilthe arlpennge akngerre itepele-ante-atherrele. Tyerrtye areye akenhe tyatye-ke irrpenherlte-iwerreke, apmere nhenhe “ilthe Solomon-kenhe” arritnye aneke. Nhenhenge akwele artwe yanhe inwerre-arle aneke akangkemele re Peter uthene John uthene arntwirrkeke. Ingkerrekele renhe aremele uyarne itirreke, apatemele itne unteke artwe ikwere-werne renhe aretyeke tnemele arnterre. \v 12 Peter-ele tyerrtye ingkirreke aremele angkeke, “Artwe Israel-arenye areye-aye, nhenhe awerrirraye! Arrantherre kwenhe apatetyale anetyeke nthakenhe-arle artwe nhenheke irrekeke, iwenhenge-ame arrantherre ilernenhe areme? Arrantherre apeke-arle apale itirreme ilerne-arle artwe inwerre nhenhe ngangkerele mwerre-ilekeke anwerne-arle arratye anemenge angkentye Ngkarte-kenhenge ularre. \v 13-14 Kele ayenge awerrirraye! Ngkarte nhenge Akngerrepate aneke arrenge-arrenge anwerne-kenhe Abraham-eke, Isaac-eke, Jacob-eke-arlke, re Jesus-arlke itethe-ileke ilweke-arle iperre imerte renhe alkereke akngerrepate anthurre arrernemele anetyeke. Nhenge rarle apmere ahelhe nhenhele anekenge re warrke Ngkarte-kenhe mpwareke, kenhe arrantherre akenhe renhe Pilate-arle iltye antherlenge thultye ikwerenhe areyele renhe atwetyeke. Arrantherre Pilate alakenhe-arlke ileke, arrantherre ahentye-anetyakenhe aneke Jesus King arrekantherrenhe anetyeke, Pilate-arle ahentye-anekenge renhe jail-nge ipmentye aywepetyeke, rarle itelarekenge Jesus-ele-arle akurne mpwaretyakenhenge. Arrantherre ahentye-aneke artwe nhenge arrpenhe-arle irrerlknge atweke, renhe ipmentye aywepetyeke Jesus kwenye. \v 15 Kenhe arrantherre-arle akenhe renhe atweke, artwe nhenge anwernenhe-arle itethe atnyeneme. Kenhe Ngkartele akenhe renhe itethe-arle-ilirtneke ilerne apurtele-arle arekenge arratye anthurre arrekantherre anteme ileme. \p \v 16 “Kele arrantherre artwe nhenhe-akerte itelareme, rarle inwerre aneke ampe akwekenge-ntyele. Ngkartele-arle artwe nhenhe mwerre-ileke ilerne-arle Jesus-eke akangkwe-irrekenge. Kele arrantherre areme anteme artwe nhenhe-arle mwerre tneme. Ilerne-arle Jesus-eke akangkwe-irremenge Ngkartele renhe mwerre-ileke, arrantherre ingkirrekele aretyenhenge. \p \v 17 “Atyewe atyinhe areye-aye! The itelareme arrantherre alartetye arrekantherrenhenge apurte-irreke Jesus atwerrirretyeke, nhenge-arle Ngkartele-arle alhileke, arrantherre itelaretyakenhenge aneke Ngkartele-arle renhe yerneke. \v 18 Arrule anthurre yanhe areyele nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerrele pwekeke intelhe-ileke Jesus-arle rlkerte awelhemele ilwetyenhe. Kele arratye-arle alakenhe irreke. \v 19 Kele arrantherre akurne areye impetyeke Ngkarte-werne utepe-irremele re arrekantherrenge ipeltye-irretyenhenge. \v 20 Re arrenhantherrenhe utnenge mwerre-ileme, akangketyeke mpwaremele. Re imerte Jesus anteme arrekantherre-werne yernemele, rarle arrekantherre alhileke iperre renhe arrekantherre-werne yernetyeke itetheke mpwaretyeke. \v 21 Arrule anthurre artwe nhenge areyele angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerrele pwekeke intelhe-ileke Ngkartele-arle alhileke-akerte, ‘Arrekwele anthurre the arne ingkirreke anthurre mwerre aknganeke, kele ingkirreke akurne anteme irreke, kele urreke the ingkirreke mwerre anteme iletyenhe.’ Kele Jesus akenhe alkerele akarelheme arlte ikwere anthurre-arle. \p \v 22 “Kele arrantherre anteme apure-irretyeke akurne-arle mpwarekenge Moses-arle alakenhe angkekenge, ‘Ngkartele artwe anyente akngakemele yernetyenhe ayeye ikwerenhe iletyeke. Alakenhe ante-arle re ayenge arrekantherrenge akngakeke, Re tyerrtye arrekantherrenheke-artweye-ngentyele akngaketyenhe imerte renhe yernemele, alakenhe. Arrantherre kwenhe ikwere akangkwe-irretyeke arne ingkirreke rarle ileme akangkwe-irremele akwete mpwaretyeke. \v 23 Kele arrantherre mwernte-irremele ikwere akangkwe-irretyakenhe, Ngkartele arrenhantherrenhe akngakemele yernetyenhe, artweyikwe areye-ngentyele ayakemele akwete ikwerenge-ntyele-arlke.’ \rq Deuteronomy 18:15,18,19.\rq* \m \v 24 Samuel-ele-arlke arrpenhe areyele-arlke nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre, kele pweke-nge intelhe-ileke nthakenhe-arle irretyenhe arlte lyete-ulkerele. \v 25 Arrule anthurre Ngkartele Abraham alakenhe alhileke angkemele, ‘The artwe anyente ngkwenge-artweye areye-ngentyele akngakeme, rarle Atyenge tyerrtye apmere ahelhe nhenhe-arenye ingkirreke anthurre arntarnte-aretyenhenge.’ \v 26 Ngkartele anteme Jesus akngakeke imerte arrekantherre-werne yernemele arrantherre nthakenhe anteme apeke itirretyenhenge, akurne-ketye untyeme-irremele akangkentye anetyeke. Yanhe-ngentyele arrpenhe areyele awemele akurne-ketye untyeme-irreke imerte akangkentye anemele.” Alakenhe-arle Peter angkeke Jew areyeke. \c 4 \s1 Jew akngerrepate areyele Peter uthene John uthene arntwirrkeme \p \v 1 Nhenge Peter uthene John uthene-arle tnerle-anerretyame tyatye akngerre arriwele-arle tyerrtye areyeke angkemele, kwertengerle tyatye-arenye areye-arlke, Sadducee areye atningke-arlke, artwe pwathe akngerre-arlke tyatye Jew areye-kenhe arntarnte-arentye akngerre-arlke apetyeke ikwere-atherre-werne. \v 2 Itne ahele anthurre irreke ikwere-atherre ratherre-arle Jesus-akerte akaltyele-anthekenge ilweke-arlke-arle itethe-irreme-akerte. Alakenhe-arle ratherre angkeke, “Jesus-arle ilweke-arle iperrenge akeme-irreke itethe-irremele tyerrtye arrpenhe areye itethe-irrirtnetyenhe ilweke-arle iperre anteye.” \v 3 Alakenhenge anteme itne renhe-atherrenhe arntwirrkemele jail-ke akwerneke ingwe anyenteke. Tyatye-ke akngerrepate areye arlte arrpenheke akarelheke renhe-atherrenhe apayuthnetyeke uterne-arle irrpekenge ante. \v 4 Kele tyerrtye atningke akenhe Jesus-eke kele akangkwe-arle-irreme, itne-arle ayeye Peter-engentyele awekenge. Nhenge arrpenhe nhenhe areye apurte-irremele arrpenhe Jesus-kenhe areyenge itne atningke-ame-atningke-arle irreme 5,000-pele anthurre anteme. \p \v 5 Ikwerenge ratherre aneke jail kwenele arlte ingwelemeke-atwetye. Akngerrepate Jerusalem-arenye apurte-irrerirreke. Jew areyeke akngerrepate areye, akngerrepate arrekwelenye areye-arlke, angkentye Moses-kenhe-arlke akaltyele-anthenhe-anthenhe areye-arlke. \v 6 Kwertengerle tyeperre tyatye-arenye Annas arritnye, re apurte-irreke ampatye-ampatye ikwerenhe Caiaphas-nge-arlke, ikwere-artweye arrpenhe areyenge-arlke. Artwe ikwere-artweyeke arrpenhe atherre-arlke itnekenge apurte-irreke John uthene Alexander uthene. \v 7 Itne Peter uthene John uthene jail-ngentyele tyerremele itne renhe-atherrenhe ngkerneke tyerrtye areye arrekweleke imerte renhe-atherrenhe alakenhe apayuthnemele, “Angwenhele-ame mpwelenhe ngangkere antheke artwe inwerre nhenhe angkwerre-iwetyeke? Iwenhe arritnye-ame mpwelenhe-arle akaltyele-antheke angkemele akemelhe-iletyeke?” \p \v 8 Kenhe Peter Utnenge Akngerre-akertele-arle akenhe alakenhe-arle akwenpele ilerlenge, “Pwathe akngerre Israel-arenye areye, akngerrepate areye-arlke, ayenge awerrirraye! \v 9 Ilerne kwenhe alhwarrpe-irreke artwe inwerre nhenheke. Arrantherre-ame ilernenhe apayuthneme nthakenhe-arle re mwerre-irrekenge arrantherre akaltye-irretyenhenge? \v 10 Kele, the akenhe arratye anteme-arle ileme Israel-arenye areyeke-arlke. Artwe nhenhe arrekantherrenge arrekwele tneme Jesus Nazareth-arenyele-arle renhe mwerre mpwarekenge. Arrantherre Jesus arne arntarlkweke-arleke atwemele-arle arrerneke re ilwetyeke, kele Ngkartele anteme renhe itethe-ilirtneke renhe akemelhe-ilemele. \v 11 Iwenhe-arle Pweke-nge arrule intelhe-ileke alakenhe aneme, \q1 ‘Kenhe apwerte renhe-arle urrkapentye akngerre itne akethe-werne iwerrirreke, \q2 kenhe arrpenhe areyele akenhe Apwerte nhenge apmere anthurreke arrerneke, \q2 apwerte nhenge arrpenhe ingkirrekenge mwerre akngerre anthurre ulkere aneke!’ \rq Psalm 118:22.\rq* \m “Anwerne kwenhe alakenhe itelaretyeke Jesus-arle apwerte impene anthurre-arteke aneme. \v 12 Nhenge Jesus-ele-ante kwenhe tyerrtye areye itetheke mpwareme arrpenhele akenhe arrangkwe-arle. Ngkartele renhe-ante yerneme tyerrtye areye itethe-iletyeke, ahelhe nhenhele tyerrtye re-arteke awethe anetyeke arrangkwe-arle tyerrtye areye itethe-iletyeke.” Alakenhe-arle Peter Jew akngerrepate itneke angkeke. \p \v 13 Nhenge itne Peter uthene John uthene arerlenge akwenpe anthurre angkerlenge itne apatemele arnterre awerrirreke. Itne angkeke, “Aye! Artwe nhenhe atherre school-eke akutne, kele nthakenhe-arle ratherre akaltye itelarentye angkeme?” Itne awethe ulkere itirreke, “Kele arratye! Nhenhe atherre-arle akwetethe-arle Jesus-enge unthetyarte-arle.” \v 14 Itne imerte artwe inwerre renhe aremele ikwere-atherre itwele tnerlenge, itne-arle angketyeke aneke imerte uyarne-arle angketyeke irremele itne-arle apatekenge. Itne yanhe ikwerele anemele aneke angketye-arlke-akenhe. \p \v 15 Jew akngerrepate areyele thultye areye ileke John uthene Peter uthene arrpenhe areye-arlke akethe-werne akngetyeke, itne angkerretyame artwe nhenge areye akethele akarelhetyamenge. \v 16 Itne alakenhe angkerreke, “Nthakenhe-ame anwerne artwe nhenhe atherre iletyenhe? Tyerrtye Jerusalem-arenye nhenhe areyele itelareme nthakenhe-arle artwe nhenhe atherre irreke ngangkere akngerre-akertele, anwerne apale angketyale anetyeke. \v 17 Anwerne renhe-atherrenhe ayaketyeke Jesus-akerte angkerlenge nhenge arrpenhe areyele awemele ikwere akangkwe-irreme-ketye. Kele akangkwe-arle-irreme anteme itne atningke-ame-atningke-irreme.” \v 18 Itne thultye areye ileke Peter uthene John uthene kwene-werne akngetye-alpetyeke imerte angkemele, “Mpwele Jesus-akerte awethe angketyale anetyeke! Tyerrtye areye ayeye ikwere-akerte akaltyele-anthetyale!” \p \v 19 Kele Peter uthene John uthenele nhenhe awemele alakenhe itneke angkerle-anerreke, “Nthakenhe-ame arratye mpwaretyeke? Ilerne-ame arrekantherre akangkwe-irretyeke, arrantherre angkerlenge-arlke mpwaretyeke? Ilerne-ame Ngkarteke-ante-arle akangkwe-irreme rarle angkemeke-ante? Arrantherre-arrpe itirrewarraye. \v 20 Ilerne-arle arrekantherre akangkwe-irretyakenhe-arle, ilerne tyerrtye areyeke iletyenhe akwete iwenhe-arle ilerne areke Jesus-ele mpwarerlenge nthakenhe-arle ilerne aweke-arlke!” \p \v 21 Kele akngerrepate Jew areyele akenhe renhe-atherrenhe ayakeke Jesus-akerte awethe angketyale anetyeke imerte renhe-atherrenhe apmere-werne yernirtnemele. Itne itirretyame renhe-atherrenhe atwetyeke, itne akenhe tyerrtye areye-ketye-arle atere-irremele. Itne itelareke tyerrtye areye ahele-irreke-ketyenge itne apeke yerneke-arle itnenhe atwerlenge, tyerrtye ingkirrekele-arle Ngkarteke akangkentye angkerrirrekenge nthakenhe-arle artwe inwerre nhengeke irrekenge. \v 22 Tyerrtye areyele itelareke Ngkartele-ante-arle Peter uthene John uthene ngangkere antheke artwe renhe mwerre-iletyeke, rarle year forty-pelenge awethe arntwarre anathe anekenge rarle inteke-ngentyele. \s1 Apententye akngerre areye Ngkarteke angkeme \p \v 23 Ikwerenge-ntyele itne-arle Peter uthene John uthene alhetyeke impekenge, ratherre apurte-irreke Jesus apententye akngerre arrpenhe areyenge itnenhe ileke nthakenhe-arle Jew akngerrepate areye-arle angkekenge ikwere-atherre. \v 24 Itne renhe-atherrenhe awemele Ngkarteke alakenhe angkeke, “Yewe Akngerrepate, unte-arle alkere uthene ahelhe uthene, kwatye alaye-arlke mpwareke, arne alkere-arenye-arlke, ahelhe-arenye-arlke, kwatye alaye-arenye areye-arlke. \v 25 Arrenge-arrenge anwerne-kenhe David-arle ngkwenge urrkapeke. Nhenge Utnenge Akngerrele renhe akaltyele-antherlenge, re alakenhe intelhe-ileke, \q1 ‘Iwenhenge-ame Jew anetyakenhe areye ahele anthurre irreke? \q2 Iwenhenge-arlke-ame itne angkepangkerreme? \q1 \v 26 Ye, artwe akngerrepate areye apmere arrpe-anenhe-ngentyele apurte-irremele ahele angkerremele atwetyeke Ngkarte anwerne-kenhe, Ngkartele-arle alhilemele yerneke.’ \rq Psalm 2:1-2.\rq* \p \v 27 “Ngkarte-aye alkerele-arle aneme! David-ele arrule ileke artwe areyele-arle akwele akurne mpwaretyeke angkerreke. Alakenhe anteme Jew akngerrepate areye apurte-irreke nhenhe Jerusalem-enge, nthakenhe Jesus atwetyeke angkerremele. Itne apurte-irreke King Herod uthene Pontius Pilate uthenenge. Jew anetyakenhe areye-arlke itne apurte-irreke ahele anthurre irreremele nthakenhe-arle itne Jesus atwetyenheke, artwe nhenge unte-arle akngakeke re urrkapentye ngkwinhe mpwaretyeke. \v 28 Unte-arle ngangkere akngerre anemenge, itne mpwareke iwenhe-arle unte itneke ileke-ante. Arrule anthurre unte itelareme iwenhe apeke renhe itne-arle mpwaretyeke. \v 29 Yewe Akngerrepate anwerne-kenhe, itnenhe awaye, itne-arle anwernenhe aterele-anthetyeke irreme alakenhe angkemele. Anwernenhe utnenge lterrke-ilaye anwerne itneke atere anetyakenhe Jesus-akerte akwenpe angketyenhenge. \v 30 Anwernenhe ngangkere anthaye tyerrtye areye angkwerre-iwetyeke, unte itelareme unte-arle Jesus ngangkere antheke urrkapentye ngkwinhe mpwaretyeke, alakenhe. Arne mwerre akngerre areye itneke imernaye, itne aremele ngkwenge akangkwe-irretyenhenge.” \p \v 31 Itne-arle Ngkarteke angketyame iperre apmere itne-arle anetyame akngelhetyeke anteme irreke. Yanhenge anteme Utnenge Akngerrele itnenhe ngangkere akngerre anteme antheke, ikwerenge itne ayeye Ngkarte-kenhe anteme tyerrtye areyeke akwenpe anteme angkerlte-aneke. \s1 Apententye akngerre areye mwerrantye arntarnte-arerremele aneke \p \v 32 Tyerrtye ingkirreke Jesus-kenhe areye itirremele mpwareke anyentele-arteke. Apurtele anteme itne arne aname-atheke-kwenyele antherremele aneke. Itne ayene-iletyakenhe, ingkirreke antherreke. \v 33 Utnenge Akngerrele yerneke-arle areye ngangkere anthetyame, itne akwetethe anteme arrpenhe areyeke iletyenhenge Ngkartele-arle Jesus itethe-ilirtneke-akerte. Ingkerrekele itelarerrirreke Ngkartele-arle apententye akngerre areye arntarnte-arerle-aneme. \v 34 Arrpenhe arraretyakenhe aneke. Tyerrtye areye merne-arlke mantere-arlke-akerte akangkentye aneke. Kele arrpenhe areye apmereke-artweye areyele apeke arrpenhe areye farm-eke-artweye areyele apeke akenhele antherlenge imerte ikwerenge ngkweltye-arle inemele kele ngkweltye-akertele anteme, \v 35 itne akngetyemele anthemele artwe Jesus-ele-arle yerneke itnenhe-arle, itne imerte akngakeme anthemele ngkweltye anetyakenhe areyeke-arle. \p \v 36 Kele artwe Joseph arritnye, Levi-ke-artweye-ngentyele, apmere Cyprus-arenye re yanhele anetyarte re akenhe Jesus-kenhe-arle aneke. Kenhe yerneke-arle areyele akenhe renhe arritnye arrpenhe antheke Barnabas. Arritnye nhenhe angkentye itnekenhele ileme alakenhe, “Re arrpenhe areye-arle akwetethe atnerre-ilepileme.” \v 37 Artwe nhenhe akenhe kartene atnyeneke, merne arunthe-akerte, re kartene renhe ngkweltyeke antheke imerte yerneke-arle areye anthemele akangkwe-irrentye akngerre arrpenhe areyeke anthetyeke. \c 5 \s1 Ayeye anewarte atherre Ananias uthene Sapphira uthene-akerte \p \v 1 Akangkwe-irrentye akngerre arrpenhe atherre, anewarte atherre Ananias uthene Sapphira uthene anetyarte apmere yanhele ratherre apmere merne-arle lyapelhe-iletyarte ikwere-atherrenhe antheke ngkweltyeke. \v 2 Kele ngkweltye-arle ineke-iperre ratherre akngakelhe-ilemele arrpenheme atnyeneke. Mane arrpenhe imerte Ananias-ele akngemele anthetyeke artwe Jesus-ele-arle yerneke areye-werne alakenhe angkemele, “Ilerne garden-arle ngkweltyeke antheke iperrele ilerne ngenhe ngkweltye ingkirreke anthurre antheme.” Kele anewe ikwerenhe ante-arle akaltye aneke ratherre-arle ngkweltye akngakeke ikwere-atherre-arrpe. Re yerneke-arle areyeke iletyakenhe nthakenhe-arle ratherre irreke. \p \v 3 Nhenge Ananias-ele ngkweltye akngeke Peter anthemele ingkerrenyeke-arteke akwele, kele Utnenge Akngerrele Peter-eke ileke, nthakenhe-arle Ananias-ele mpwareke. Kele Peter ikwere angkeke, “Unte kwenhe Arrentye-arle awekenge akurne-irreke. Unte Utnenge Akngerreke urrtyirreke anwerneke-arlke. Unte garden ngkwinhe ngkweltyeke anthemele renhe inemele akngakeke ngkweltye arrpenheme ngkwenge-arrpe atnyenemele imerte akweke ware-arle akngetyemele, ingkirreke-arteke akwele. \v 4 Urreke unte garden ngkweltyeke anthetyenhenge ngkwinhe-urrke aneke. Kele imerte ngkweltyeke anthemele, ngkweltye re ingkerre ngkwinhe aneke. Kele iwenheke-ame unte urrtyirreke anwerneke nhenge ngkweltye ingkirreke anthurre-arle antheke-arteke? Awaye! Unte kwenhe anwernenhe impetyakenhe unte kwenhe Ngkarte impeke.” \p \v 5-6 Nhenge Ananias-ele nhenhe awemele utnenge ikwerenhe akurne-irremele re atnyemele ilweke anteme. Artwe apmerrke areyele renhe antyamele ayernemele akngerlte-iweke renhe akethe-werne iperteke artetyeke. Nhenge tyerrtye areyele nhenhe awemele itne atere anthurre irrereke. \p \v 7 Ikwerenge lyete-ante-arle Ananias ilwekenge, anewe ikwerenhe Sapphira anteme apmere kwene-werne irrpintyeke Peter-arle aneke-werne, re akenhe itelaretyakenhe-arle nthakenhe-arle anewe ikwerenhe irrekeke. \v 8 Peter-ele ngkweltye Ananias-elarle akngetyeke ikwere imerneke imerte renhe apayuthnemele, “Atyenge ilaye! Nhenhe-ame ngkweltye ingkerreke re anewe ngkwinhe mpwele-arle ineke apmere sell-eme-ilemele?” \p Re anteme angkeke, “Yewe, yanhe-arle ngkweltye ingkerreke rarle ilerne-arle ineke.” \p \v 9 Peter anteme angkeke, “Unte kwenhe arne akurne anthurre mpwareke. Iwenhenge-ame mpwele Utnenge Akngerre arrkernetyeke irrerle-anerreke? Awaye! Artwe yanhe areye anewe ngkwinhe-arle iperteke artetyeke akngerlte-iwerne kwenhe nhenhe anteme tnerrirreme ngenhe anteme iperteke artetyeke.” \v 10 Nhenge Sapphira-le nhenhe awemele re atnyemele ilweke Peter arrekweleke anteye. Artwe areyele renhe aremele itne renhe ikerlte alhemele akngerlte-iweke renhe iperteke artetyeke anewikwe itweke. \v 11 Kele ingkirreke Jesus-kenhe areye atere anthurre irreke apmere Jerusalem-enge nthakenhe-arle Ngkartele mpwarekenge Ananias uthene Sapphira utheneke. \s1 Yerneke-arle areyele rlkerte atningke angkwerre-iweme \p \v 12 Peter uthene Ngkartele-arle yerneke areye uthenele arne akngerre anthurre ngangkerele mpwareke tyerrtye areyele aretyenhenge nthakenhe-arle Ngkarte akngerre anthurre aneme. Kele apententye akngerre ingkirreke apurte-irreke tyatye akngerre Jew-kenhe Ilthe Solomon-kenhe arritnyeke. \v 13 Kele tyerrtye areye, Jesus-kenhe anetyakenhe-arle, itnenhe aremele angkeke itne-arle akwele mwerre-arle, kenhe itne akenhe itnekenge apurte-irretyeke atere-arle-irreke. \v 14 Kenhe arrpenhe areyele Ngkarte itelaremele itnekenge apurte-irreke, kele atyewe Jesus-kenhe areye atningke anthurre anteme irreke. \v 15 Kele tyerrtye areyele Peter uthene Jesus-ele-arle yerneke areye aremele arne akngerre mwerre ngangkerele-arlke mpwarerlenge itne tyerrtye rlkerte areye akngetyemele iwerre itereke atheneke itnenhe mwerre-iletyenhenge. Itne alakenhe itirreke, “Peter apeke anpere alhemele itnenhe anpeme apeke, ntulye ikwerenhele apeke artetyenhenge ingkirreke mwerre-irretyeke.” \v 16 Tyerrtye arrpenhe atningkele awemele, nhenge areye apmere Jerusalem itwele anetyarte areyele, itne tyerrtye rlkerte atningke akngetyewarremele atheneke, arrentye-akerte areye-arlke, kele Ngkartele itnenhe ingkirreke angkwerre-iweke. \s1 Alkere-arenyele yerneke-arle areye jail-ngentyele arratelhe-ileme \p \v 17-18 Kele artwe re, kwertengerle tyeperre tyatye-arenye-arle aneme, atyewe ikwerenhe areye-arlke, nhenge Sadducee areye, itne ingkerte-ingkerte anthurre irremele ahele-irreke Peter utheneke arrpenhe areyeke-arlke, itne-arle ayeye Jesus-akerte ilerlte-apemenge. Itne anteme thultye yernemele itnenhe ineke jail-ke akwernetyeke. \v 19 Kele ingwe ikwerele alkere-arenye Ngkarte-kenhe jail kwene-werne alhemele arriwe altywere-ilemele ayerneke-arle areye akethe-werne akngeke. Kenhe thultye areyele akenhe itelaretyakenhe-arle aneke alkere-arenyele-arle itnenhe jail-ngentyele tyerrelhe-ileke yernemele itnenhe. Alkere-arenye apententye akngerre itneke angkeke, \v 20 “Tyatye Jew areye-kenhe-werne alherlte-iwaye tyerrtye areyeke ayeye nhenhe akwete iletyeke, nhenge Jesus apentetyeke Ngkartenge anemele akwete-ante anthurreke.” Alakenhe-arle alkere-arenye re itneke angkeke. \p \v 21 Ingweleme anthurre itne akeme-irremele alheke tyatye Jew areye-kenhe-werne kweneke irrpenhemele itne tnemele tyerrtye areyeke angkentye Ngkarte-kenhe ileke. \p Kenhe kwertengerle tyeperre tyatye-arenye akenhe atyewe ikwerenhe areye-akerte arriwe arrpenhenge irrpintyemele aretyakenhe-arle Peter arrpenhe nhenge areye-arlke. Itne irrpenhemele akngerrepate areye apurtelhe-ileke akngerre angkerretyeke. Itne artwe urrpetye uterneke jail-werne alhetyeke Peter-arlke yerneke-arle arrpenhe areye-arlke inetyeke itneke-werne akngetyetyeke. \p \v 22 Kele artwe itne jail-werne alhemele itnenhe aretyakenhe aneke arrangkwe-arle itneke aneke itne imerte alpemele akngerrepate itnekenhe-werne. \v 23 Itne anteme angkeke, “Anwerne jail-werne alhemele anwerne arriwe renhe martelhentye-arle areke, thultye areyele akenhe arerlte-anetyame nhenge itne-arle kwenele anemenge akwele. Kele nhenge anwerne kwene-werne alhemele anwerne artwe itneke uye-arle areke.” \v 24 Nhenge akngerrepate thultye areye-kenhele-arlke kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye areyele-arlke awemele iwenhe-arle itne angkerne itne uyarne-arle itelareme. Itne angkeke, “Nthakenhe apeke-ame itne irreke?” \p \v 25 Kele artwe anyente anteme apetyemele itneke ileke, “Awerrirraye! Artwe nhenge areye arrantherre-arle jail-ke akwerneke-arle, akethele-arle tyatye-le ayeye Jesus-akerte tyerrtye areyeke ilerlte-aneme.” \v 26 Kele akngerrepate thultye areye-kenhele thultye ikwerenhe areye ileke yerneke-arle areyeke antangketyeke kwene-werne ware, itnenhe arntwirrketyakenhele. Rarle atere-irrekenge renhe apeke tyerrtye areyele areme-ketye, yerneke-arle areye arntwirrkerlenge, kele tyerrtye nhenge areyele itnenhe apwertele wemere ilwetyeke-ante. \p \v 27-28 Kele itne-arle itnenhe kwene-werne akngetyeke iperre itnenhe ingkirrekenge arrekwele tnetyeke ngkerneke akngerrepate areyele itnenhe apayuthnetyeke imerte itirrewarremele nthakenhe itnenhe iletyeke. Kele kwertengerle tyeperre tyatye-arenye akenhe itneke angkerlenge, “Awerrirraye! Anwerne kwenhe arrenhantherrenhe ileke tyerrtye yanhe areyeke Jesus-akerte akaltyele-anthetyale anetyeke, kenhe arrantherre akenhe arertele-arteke tyerrtye Jerusalem-ele aneme areyeke ilerlenge-arle. Arrantherre-arle anwerne akwete anthurre ilperneme Jesus-arle atwekenge.” \p \v 29 Kele Peter uthene yerneke-arle itne-arlke alakenhe angkeke, “Anwerne kwenhe angkentye Ngkarte-kenheke-ante akangkwe-irretyeke, arrekantherre kwenye! \v 30 Thultye areyele Jesus arne arntarlkweke-arleke arrerneke arrantherre-arle itnenhe uternekenge. Kenhe Ngkartele akenhe, arrenge-arrenge anwerne-kenhe areyele-arle tnakemele akangkwe-irretyarte, Jesus renhe ilweke-arle itethe-ilirtneke akertnelhe-ilemele alkere-werne akngirtneke. \v 31 Kele Ngkartele akenhe Jesus-arle arne arrpenhe ingkirrekenge arrwekele arrerneke. Rarle renhe alkere-werne-arle akngirtneke imerte renhe tyerrtye areyeke akngerrepate anthurre mpwaremele itnenhe arntarnte-aretyenhenge. Re alakenhe mpwareke, Israel-arenye areye akurne-ketye utepe-irretyenhenge akngarte-iwelhemele nthakenhe-arle arrantherre itirreme Ngkarte anteme arrekantherrenge anyenteke-irretyenhenge. \v 32 Anwerne arrekantherre ileme nthakenhe-arle irreke Jesus-akerte anwernele arerlenge, Utnenge Akngerrele-arlke-arle areke. Re tyerrtye areyeke imerneke arne nhenhe areye-arle arratye aneme. Ngkartele-arle Utnenge Ikwerenhe yerneke ikwere-arle akangkwe-irreme areyeke ante.” \p \v 33 Akngerrepate arrekwelenye areyele awemele itne ahele anthurre irreke itirremele itnenhe apwertele wetyeke ilwetyeke-ante. \v 34 Kenhe Pharisee anyente Gamaliel arritnye akeme-irremele itneke angkeke, rarle angkentye Moses-kenhe akaltyele-anthenhe-anthenhe aneke, tyerrtye areye ikwere akangkwe-irretyarte. Re Peter uthene arrpenhe areye-arlke ileke ikwere akethele akarelhetyeke, itne anteme itnenhe akethe-werne akngeke. \v 35 Itne-arle alheke-arle iperrele Gamaliel angkeke, “Artwe Israel-arenye areye nhenhe awerrirraye! Atheke-irremele angketyalaye nhenhe areye ilwetyeke the arrenhantherrenhe ilemele iwenhenge mwantye arelhetyeke. \v 36 Itelaraye, artwe nhenge Theudas arritnye! Nhenge-arle re atyeperre anthurre akwele itirreke re-arrpe tnakelherle-apemele, re government-kenhe areye atwetyarte. Itelarerrirraye, nhenge tyerrtye 400-pele anthurre ikwerenge apurte-irreke, itne-arle renhe apentewarretyarte. Kele yanhe-ngentyele thultye arrpenhemele renhe atwerrirreke, kele atyewe ikwerenhe areye akenhe irrarnpe-arle irrerrerlenge awethe-arlke apurte-irretyakenhe. \v 37 Kele alakenhe ante, artwe anyente Judas arritnye aneke Galilee-arenye, arrantherre itelareme ilengare kweye tyerrtye areyele-arle arritnye itnekenhe pweke government-kenheke intelhe-ileke itnekenge tax ngkweltye inetyenhenge. Re akenhe artwe areye-arle apurtelhe-ileke artwe government-kenhe areye atwetyeke. Kele alakenhe ante-arle thultye areyele renhe atwerlenge, atyewe ikwerenhe areye akenhe akalke-akalke-irremele irrarnpe-irrerlenge-arle. \v 38 Artwe yanhe atherrenge anteme anwerne akaltye-irretyeke itelaremele. Anwerne kwenhe apententye akngerre Jesus-kenhe areye ipmentyele impetyeke itnenhe atwetyale aywepetyeke. Itne apeke mpwareme nthakenhe-arle itne itirreme ware kele atyewe itnekenhe areye itnenhe impemele alherlte-iweme-arle. \v 39 Kenhe itne apeke-arle nhenhe mpwareme Ngkartele-arle itneke imernekenge akaltyele-anthemele, kele anwerne itnenhe ware-arle iltemere, itneke ahele irremele kele anwerne Ngkarteke-arlke-arle ahele-irremere.” \p Nhenge artwe ampwe areyele Gamaliel awemele itne akangkwe-irreke. \p \v 40 Kele itne antangkelheke Peter uthene yerneke-arle areyeke-arlke imerte thultye areye ilemele itnenhe whip-ele-ante atwetyeke. Kele itnenhe-arle atweke iperrele akngerrepate itne alakenhe itneke angkeke, “Arrantherre Jesus-akerte awethe angketyale anetyeke.” Itne imerte itnenhe yernemele anteme alpetyeke. \p \v 41 Itne akangkemele alherlte-iweke, irrare-arlke awelhetyakenhe itnenhe-arle atweke iperre, itne-arle alakenhe-arle itirrekenge, “Ngkartele itelareme thultye areyele-arle anwernenhe atweke iperre-arlke anwerne-arle Jesus-enge untyeme irretyeke-kwenye-arle renhe awemele apentetyeke akwete anwerne tyerrtye areyeke ayeye nhenhe akaltyele-anthemele iletyenhenge.” \v 42 Arlte arrpe-anenhe itne yarte tyatye-ke kwene-werne irrpenhemele tyerrtye areye ayeye mwerre Jesus-akerte akaltyele-anthetyarte, ikwerenge-ntyele imerte itne apententye akngerre arrpenhe areye-kenhe apmere-werne alheme itneke Jesus-akerte akaltyele-anthetyeke, nhenge Ngkartele-arle alhileke yernemele. \c 6 \s1 Itne artwe 7-pele akngakeme \p \v 1 Yanhenge anteme tyerrtye awethe atningke Jesus-eke akangkwe-irreke, atyewe Jesus-kenhe areye atningke-irreke, arrpenheme akenhe Jew areye Greek angkentye akngerre-arle, arrpenheme akenhe Aramaic angkentye akngerre-arle. Nhenge Greek angkentye akngerre itne Aramaic angkentye akngerre areyeke akengentye angkeme, itne Peter uthene atyewe ikwerenhe areye-werne apetyemele angkeke, “Awaye! Arlte arrpe-anenhele arrantherre arelhe warlekwerte areyeke merne antheme. Kele arrantherre Aramaic-arle angkeme areyeke-ante-arle antheme kele Greek angkentye akngerre areyeke akenhe arrangkwe-arle.” \v 2 Kele yanhenge Peter uthene atyewe ikwerenhe areyele atyewe Jesus-kenhe areye Jerusalem-ele apurtelhe-ilemele imerte itneke angkeke, “Urrkapentye anwerne-kenhe kwenhe arrpenhe anthurre, kele anwerne itnenhe akwete akaltyele-anthetyeke ayeye Jesus-akerte Ngkarte-ngentyele. Kele akurne-arle aneme anwerne apeke alakenhe mpwaretyakenhe anerlenge. Kele anwerne-arle arelhe warlekwerte areye ngkweltye-arlke antheme-arle, anwerne tyerrtye areye akaltyele-anthetyeke arrangkwe-arle. \v 3 Arrantherre artwe akaperte altywere 7-pele arrantherre-ngentyele akngaketyeke, Utnenge Akngerreke-arle akangkwe-irretyenhenge. Itnenhe-arle akngakeke iperrele itnenhe arrernemele urrkapentye nhenhe mwerrantye mpwaretyeke merne antherlte-anemele. \v 4 Anwerne akenhe akwete-arle urrkapentye arrpenhe nhenhe mpwarerlenge, Ngkarteke angkemele akaltyele-anthemele ayeye Jesus-akerte Ngkarte-ngentyele.” \p \v 5 Nhenge Jesus-kenhe areyele awemele itne akangkeke kele imerte itne Stephen anteme inemele. Rarle artwe Utnenge Akngerreke-arle akangkwe-irrentye akngerre Jesus utheneke. Itne artwe arrpenhe areye ineke, Philip, Procorus, Nicanor, Timon, Parmenas, Nicolas. Nicolas re akenhe Jew anetyakenhe-arle aneke apmere Antioch-arenye. Urreke re Jesus-eke atyewe-irretyenhenge, re Ngkarte Jew areye-kenhe arratye itelaretyarte. \v 6 Kele-arle artwe 7-pele itnenhe akngakeke iperre, akangkwe-irrentye akngerre arrpenhe itnenhe akngetyeke yerneke-arle areye-werne. Yerneke-arle areyele iltye itnekenhe arrerneke akaperteke-arleke artwe itneke-arleke imerte urrkapentye itnekenhe anthemele imerte Ngkarte apayuthnemele itnenhe utnenge lterrke-iletyeke. \p \v 7 Nhenge Peter uthene yerneke-arle areye uthene angkentye Ngkarte-kenhe angkerlenge tyerrtye areyele akangkwe-irremele aweke. Atningke anthurre anteme akangkwe-irreke. Kele apmere yanhe Jerusalem-enge Jesus-kenhe areye atningke anthurre anteme irreke, kenhe arrpenhe areye kwertengerle Moses-kenhe-arle anekeke, itne-inpe Jesus arratye itelareke itnekenge apurte-irreme. \s1 Tyerrtye areyele Stephen arntwirrkemele inerrirreke \p \v 8 Kele Ngkartele artwe Stephen renhe mwerrantye arntarnte-aremele ngangkere-arlke Utnenge Akngerre-arlke anthemele arne arrpe-anenhe re mpwaretyeke. Tyerrtye areyele renhe aremele itne apatewarreke itne-arle itelarekenge Ngkarte-arle ikwerenge aneke urrkapemele. \p \v 9 Kele Jew apmere arrpenhe-arenye areyele aremele itne ahele-irrerreke ikwere. Artwe itne apmere Cyrene-arenye uthene Alexandria-arenye uthene itne pwatheke urrkapentye impelheke. Itne-arle ngkweltyeke warrke-irreme, apmere arrpenhele-arle apurte-irrerretyarte Ngkarte utyernemele tnaketyeke, tyerrtye arrpenhe areyele apmere yanhe ikwerele itnenhe iletyarte alakenhe, “Pwatheke urrkapentye impelheke-arle areye.” Artwe arrpenhe areye aneke apmere Cilicia uthene Asia-arenye uthene. Nhenhe itne Stephen-eke ahele-irremele renhe iltemele renhe alkngetherre ilemele. \v 10 Kenhe Stephen akenhe itneke itelarentye akwete-arle angkerlenge, Utnenge Akngerre-arle ikwerenge anekenge renhe lterrke-ilemele arratye akwete re angketyenhenge itne uyarne renhe tyelpelhe-ileke rarle itneke lterrke anthurre-arle anekenge. \v 11 Kele itne artwe urrpetyeke antangkeke itnenhe apurtelhe-ilemele anyelknge-anyelkngele ngkweltye itnenhe antheke itne ayeye urrtyirrentye Stephen-akerte antekelhe-iletyeke ilerle-apeme. Kele arratye itne alheke tyerrtye areyeke alakenhe angkerlte-apetyeke, “Aye! Anwerne aweke artwe nhenge Stephen akurnentye angkerlenge Moses uthene Ngkarte uthene-akerte.” \p \v 12 Ayeye nhenhe itne awemele tyerrtye areye itneke akangkwe-irreke itne anteme alhemele ileke angkentye Moses-kenhe ilentye akngerre areyeke artwe ampwe arrekwelenye areyeke-arlke ilemele. Itne anteme Stephen renhe arntwirrkemele ineke imerte, Jew arrpenhe areye inemele itne renhe tyarre-akngeke ilthe kwene-werne imerte Jew akngerrepate areye arrekweleke ngkernemele itne renhe apayuthnetyenhenge nthakenhe renhe iletyeke. \v 13-14 Kele itne antangkeke artwe urrpetyeke nhenge urrtyirremele-arle ilekenge itneke angketyeke apetyetyeke. Itne anteme apetyemele urrtyirremele alakenhe angkeke, “Arratye kwenhe artwe nhenhe tyatye Ngkarte-kenheke apale angkeke. Rarle angkeke Jesus Nazareth-arenyele akwele tyatye nhenhe ataketyenhe. Re angkentye Moses-kenhenge-arlke apale angkeke, ilemele Jesus-elarle akwele angkentye Moses-kenhe akngarte-iwetyenhe.” Alakenhe-arle itne Stephen-akerte angkeke. \p \v 15 Artwe areye apmere kwenele-arle aneke Stephen arnterre areke inngerre ikwerenhe pwarrtyerlenge alkere-arenye-arteke. \c 7 \s1 Stephen-ele ayeye ileme \p \v 1 Kele kwertengerle tyeperre tyatye-arenyele Stephen apayuthneke, “Anwerneke ilaye. Arratye-ame itne ngkwenge-akerte angkeme?” \p \v 2 Stephen ikwere uthene Jew akngerrepate arrpenhe areye utheneke angkeke, “Atyewe Jew atyinhe areye uthene akngerrepate areye awerrirraye! Arrantherre Abraham itelareme arrenge-arrenge anwerne-kenhe-arle, urreke re apmere Haran-werne alhetyenhenge re apmere Mesopotamia-le anetyarte. Yanhenge anteme Ngkarte ikwere arrateke alharrkentye akngerre-akerte ngangkere akngerre anthurre-akerte. \v 3 Ngkarte imerte ikwere angkemele, ‘Apmere nhenhe ngkwinhe impemele ngkwenge-artweye areye-arlke, kele alhaye the ngkwenge apmere arrpenhe imernetyenhenge unte anetyeke.’ \p \v 4 “Kele re apmere renhe impemele alheke, tyerrtye areyele ileme apmere Chaldea anteme, apmere renhe arlenge anthurre alhemele re aneke mpwepele apmere Haran-ele. Kele anyikwe uyerrekenge Ngkartele renhe ileke apmere yanhe impemele alhetyeke, apmere nhenhe-werne apetyemele nthenhele-arle anwerne anepanemenge. Kele re alakenhe mpwareke. \v 5 Kele re apmere yanheke irremele Ngkartele renhe apmere anthetyakenhe aneke, re akweke ware aneke apmere arrpenhe areye-kenhele. Kele Ngkartele Abraham ileke alakenhe, ‘The ngenhe apmere nhenhe anthetyenhe ngkwenge akwerrke areyeke-arlke, ngkwinhe anetyenhe akwetethe itnekenhe-arlke.’ Nhenhe ikwerele-ureke itelaraye, nhenge Ngkartele alhileke, Abraham ampeke arrangkwe-arle anekenge. \p \v 6 “Ngkarte ikwere alakenhe-arlke angkeke, ‘Urreke, ngkwenge-artweye areye alhetyenhe apmere arrpenhe-werne anetyeke akwete anthurre uterne arrpe-anenhele. Kele tyerrtye apmere yanhe-arenye areyele itnenhe uternetyenhe urrkapetyeke ngkweltye inetyakenhele. Itne ngkwenge-artweye areye-arlke akwete atnyenerlte-anetyenhe itnenhe urrkapetyeke uternerlte-anemele uterne arrpe-anenheke, year 400-peleke-atwetye. \v 7 Kele the tyerrtye yanhe-arenye areyeke imernetyenhe arne arrpenhe akurne anthurre areye itne ngkwenge-artweye ingkirreke ipmentyele anteme impetyenhenge. Kele itne apmere nhenheke-irremele apetyemele atyenge akangkwe-irretyenhe.’ Alakenhe-arle Ngkartele Abraham ileke urreke-arle nthakenhe-arle irretyenhe. \p \v 8 “Re anteme Abraham-eke alhileke alakenhe, ‘Ayeye nhenhe awaye. Ayeye nhenhenge ularre ngkwenge alere areye artwe-irretyenhe. Akwetethe alakenhe mpwaretyeke tyerrtye arrpenhe areye itirretyenhenge alakenhe, “Arratye-arle nhenhe areye Ngkarte-kenhe areye ikwere akangkwe-irrentye akngerre.” ’ Kele yanhenge Isaac, alere Abraham-kenhe-arle anteme inteke, re ingwe seven-pele inteke iperre re renhe artwe anteme ileke. Urreke Isaac-ele ikwere alere Jacob-eke anteme alakenhe mpwareke, kele Jacob-ele anteme alakenhe mpwareke, ikwere alere 12-pele anteye itne-arle inteke iperrele. \p \v 9 “Kele arrantherre itelareme Jacob-eke alere areye atyeye Joseph-eke ahentye-anetyakenhe aneke, Jacob-arle ikwere anyente-ante ahentye-anetyartenge. Itne anteme renhe ngkweltyeke antheke artwe ipenye itne renhe apmere arlenge-werne akngetyenhenge apmere Egypt-werne. Joseph-ele akenhe akwetethe-arle Ngkarte utyernemele tnaketyarte Re akenhe ikwere akwetethe-arle anetyartenge renhe arntarnte-aremele. \v 10 Re renhe akayake-iletyarte arrpenhe areyele renhe akurne mpwarerlenge. Re renhe akaltyele-arlke-antheke re itelarentye anthurre anetyenhenge re arratye-arratye-arlke angketyenhenge. Kele re atyewe-irreke akngerrepate Egypt-arenyeke, Pharaoh arritnyeke. Kele Pharaoh-ele anteme Joseph akngerrepate arrerneke ikwere itweke re apmere akngerre renhe Egypt arntarnte-aretyenhenge tyerrtye areyeke-arlke arne ingkirrekeke-arlke. \p \v 11 “Kele ikwerenge-ntyele, Joseph-arle akngerrepate akwete Egypt-eke anekenge, ahurratye akngerre apetyeke apmere ikwere-werne, apmere arrpe-anenhele merne-arlke arrangkwe aneke, apmere nhenhe Canaan-ele-arlke. Arrenge-arrenge anwerneke-artweye areye merneke-arlke arrangkwe ante aneke. \v 12 Artwe ampwe Jacob-ele aweke merne-arlke akngerre-arle aneke Egypt-ele, re anteme ileke ikwere alere areye yanhe-werne alhetyeke, merne-arlke inemele akngetye-alpetyeke. Itne anteme alhemele merne-arlke akngerre inerlte-alpeke. \v 13 Ikwerenge-ntyele, merne-arlke-arle uyerrekenge anteme, kake Joseph-kenhe areye alperlte-iweke apmere Egypt-werne, awethe ante itne merne-arlke ineke Joseph-engentyele. Re anteme itneke ilelheke itne-arle renhe alhengke-aretyakenhe anekenge. Kele, tyerrtye areyele anteme ileke Pharaoh-eke Joseph-kenhe areye-arle Hebrew areye aneke, artwe Canaan-ngentyele-arle apetyeke areye-arle kake ikwerenhe areye aneke. \p \v 14-15 “Kele yanhe-ngentyele Joseph-ele itnenhe ileke ikwere-artweye areye ingkirreke inetyeke alhetyeke itneke-artweye Jacob-arlke Egypt-werne. Kele Jacob-arlke itne ingkirreke apetyeke Egypt-werne, 75-pele anthurre. Artwe ampwe re yanhele aneke arruleke-atwetye ilwetyeke ante. Ikwerenge-ntyele ikwere-artweye arrpenhe areye-arlke ilweke apmere yanhele. \v 16 Itne atyalangke Jacob-kenhe akngirtneke Joseph atherre akenhe apmere itnekenhe-werne apmere Shechem-ele, inteye Abraham-elarle arrule ngkweltyeke ineke-werne Hamor arritnye artwe anyente-kenhe-arle arrule aneke. \p \v 17 “Arrule arrpenhenge, arlte rarle itwe anteme-irreke Ngkartele-arle Abraham alhileke iperre, arrantherre itelareme, re alhileke apmere Canaan anthetyeke. Itne-arle arruleke aneke apmere Egypt-ele atningke-ame-atningke-irretyeke-atwetye, altyerre-ngentyele anwerne-kenhe areye kwenhe. \v 18 Kenhe artwe arrpenhe anteme akngerrepate aneke-arle tyerrtye Egypt-arenye areyeke akngerrepate nhenhe re akenhe Joseph-eke akutne-arle aneke rarle Egypt-ele arrule anetyarteke. \v 19 Pwathe re akenhe akurne anthurre-arle aneke anwerneke-artweye ingkirrekeke. Re itirretyarte nthakenhe itnenhe atwetyeke. Re itnenhe aterele-anthetyarte apurrkele-arle-anthemele akwetethe. Re thultye ikwerenhe areye iletyarte ampe akweke itnekenhe inemele aketheke iwetyeke apmere itnekenhe-ngentyele ilwetyeke. \p \v 20 “Kele, arrantherre itelareme, ikwerenge akenhe Moses inteke, ampe akweke mwerre akngerre, meye ikwerenhele renhe apmerele nterte-ntertele arntarnte-aretyarte atnyentye urrpetyeke-atwetye. \v 21 Re anteme renhe lhere-werne akngeke imerte urtneke-arleke arrernemele. Nhenge ampe marle Pharaoh-kenhe apetyemele renhe aremele interle-anerlenge renhe ineke ikwere altye-irremele amangkelhe-ilemele ikwere anteme. \v 22 Re amangkemele Egypt-arenye akaltyele-anthenhe-anthenhele Moses renhe akaperte altywere-ilekenge itne-arlke-arteke anteme re aneke. Re amangkemele angkentye lterrke anthurre aneke arne ingkirreke atnerrele mpwaretyarte, re akwetethe arne mwerre mpwaretyarte. \p \v 23 “Yanhe-ngentyele Moses re artwe akngerre anteme irreke ampwe anteme irremele year 40-pele anteme aneke, re itirretyarte ikwere-artweye areye anteme aretyeke Jacob-engentyele areye. Kele re alheke nthenhele-arle itne-arle urrkapetyartenge ikwere-werne nthakenhe-arle itne anemeke. \v 24 Re apetyemele aretye-alheke artwe Egypt-arenye anyentele artwe ikwere akwerrke atwerlenge areke ikwerenge anteme re artwe Egypt-arenye renhe irrerlknge atweke. \v 25 Re apale ware itirreke, ‘Nhenhenge anteme atyenge akwerrke areyele itelaretyeke Ngkartele-arle ayenge akngakeke itnenhe arntarnte-aretyeke Egypt-ngentyele tyerrelhe-iletyeke.’ Kele arrangkwe-arle, itne akutne aneke itelaretyakenhe-anteye. \p \v 26 “Arlte arrpenhele anteme, ingweleme anthurre, Moses awethe alhemele areke tyerrtye Israel-arenye atherre atwerrerlenge. Re renhe-atherrenhe akalkelhe-ileke ratherre ipeltye-ilerremele mwerre anetyeke. Ikwere-atherre re alakenhe angkeke, ‘Iwenhenge-ame artweyenhenge atherre mpwele atwerreme? Atwerretyale anaye!’ \p \v 27 “Artwe atwerretyame-arle arrpenhele akenhe Moses angkerte-iwemele alakenhe-arle angkerlenge, ‘Angwenhele-ame ngenhe akngerrepate arrerneke ilernenhe arratye-iletyeke atwerretyale anetyeke? \v 28 Nhenge apmwerrke unte-arle artwe Egypt-arenye ilwetyeke-ante atweke, unte-ame ayenge anteme atwetyeke ahentye-aneme renhe-arle unte atweke-arteke?’ \v 29 Moses-ele alakenhe awemele, re itelareke atningkele anteme apeke-arle itelareke iwenhe-arle re mpwareke. Re atere anteme irreke. Re anteme Egypt-ngentyele alwirremele unteke apmere Midian arritnye-werne yanhenge anteme re arelhe anewe akeke yanhele aneme alere atherre atnyeneke. \p \v 30 “Apmere yanhele anteme, arrantherre itelareme, re year 40-pele awethe arlenge ulkere anteme aneke. Alkere-arenye anteme ikwere arrateke arne arlarte urele ampetyamenge Apwerte Sinai itwele. \v 31 Renhe aremele akngerre anthurre apateke, arne rarle ampetyakenhe anekenge re anteme angathe ikwere alhemele mwantyele areke. Re anteme Ngkarte ikwere angkerlenge aweke arne ure iperre ikwerenge. \v 32 Re alakenhe angkeke, ‘Ayenge-arle arrenge-arrenge ngkwinhe-kenhe Ngkarte-arle, Abraham, Jacob, Isaac areyele-arle tnaketyarte itneke akwerrke areyele-arlke.’ Moses-ele nhenhe awemele re atere anthurre irreke arrewemele inngerre artelheke re atere nhenge aretyakenhe anetyange angwenhe-arle ikwere angkemeke. \p \v 33 “Kele Ngkarte ikwere alakenhe angkeke, ‘Ingke-kenhe ngkwinhe irlwaye, unte-arle apmere akngerre-werne apetyekenge. \v 34 Nhenhe awaye! The kwenhe aretyame nthakenhe-arle tyerrtye Egypt-arenye areyele akwetethe tyerrtye atyinhe areye atwepatweme, tharle akwetethe itnenhe artnerlenge awepaweme ayenge anteme itneke apetyeke. Kele the anteme ngenhe ileme Egypt-werne alhetyeke itnenhe arratelhe-iletyeke.’ Alakenhe-arle Ngkarte Moses-eke angkeke.” \p \v 35 Stephen re akwete angkemele, “Moses nhenhe-arle anyente rarle Israel-arenye tyerrtye areye-arle arntarnte-areke nhenge-arle. Kenhe ikwere akangkwe-irretyakenhe-arle aneke. Itelaraye, Israel-arenye nhenge atherre renhe alhengke-aretyakenhe-arle aneke alakenhe angkemele, ‘Angwenhele-ame ngenhe akngerrepate arrerneke anwernenhe atwerrerlenge ayaketyeke?’ Kele Ngkarte, alkere-arenyenge ularre, angkeke ikwere arne urele-arle ampekenge renhe yerneke akngerrepate itneke anetyeke itnenhe apmere Egypt-nge arratelhe-iletyeke. \v 36 Ngangkere akngerre-akertele re arne akngerre anthurre mpwareke Egypt-nge, itne aremele akaltye-irretyeke. Kele, arrantherre itelaremele, re ikwere-artweye areye Hebrew areye-arlke Egypt-ngentyele akngekeke. Itnenhe-arle akngeke iperrele itne apetyeke Kwatye Alaye Athetheke-werne. Re ngangkerele akngerre mpwareke itne kwatye ikwerele alhetyenhenge ingkirreke itetheke mpwaremele. Re arne mwerre areye mpwareke apmere ahurratyele unthemele itne-arle unthetyarte uternele year 40-peleke-atwetye. \p \v 37 “Artwe anyente nhenhe rarle Israel-arenye areyeke angkeke, ‘Ngkartele artwe anyente akngaketyenhe angkentye Atyinhe awemele ilerle-apetyeke arrekantherre, arrekantherre-artweye areye-ngentyele, re anteme angketyenhe ayenge-arle arrekantherre angkeme-arteke.’ \rq Deuteronomy 18:15.\rq* \m \v 38 “Kele Moses unthetyarte apmere ahurratyele tyerrtye Israel-arenye areye-akerte, anwerneke-artweye areyenge. Kele, arrantherre itelareme, alkere-arenye-arle ikwere angkeke Apwerte Sinai-nge, re anteme renhe angkentye antheke, Moses-ele ileke nthakenhe-arle alkere-arenye re angkeke anwerne awemele mwerre anetyenhenge. \p \v 39 “Kele anwerneke-artweyele Moses awemele akangkwe-irretyakenhe aneke itne ikwere akangketyakenhe aneke akngerrepate itnekenhe anetyeke. Itne ahentye-aneke Egypt-werne alpetyeke. \v 40 Kele Moses Apwerte Sinai ikwere antyemele aneke itne kake ikwere Aaron-eke angkeke, ‘Nthakenhe-ame atyeyangkwe irreke? Rarle anwernenhe apmere Egypt-ngentyele akngetyeke apmere nhenhe-werne akngetyemele. Kele anwerne akutne-arle nthakenhe-arle ikwere irrekeke. Nge-artaye? Unte anwerneke ngkarte areye mpwaretyeke, itne anwernenge arrekwele-irretyenhenge.’ \rq Exodus 21:1.\rq* \m \v 41 “Kele yanhenge anteme itne Aaron uternewarreke pweleke-arteke akwele ngkarte itneke mpwaretyeke. Kele mpwareke-arle iperrele itne akangkeke anthurre imerte kere uthene merne uthene anthetyeke renhe tnakemele. \v 42 Kenhe Ngkartele itnenhe aremele itneke ahele anthurre irreke re itnenhe impemele alheke itne-arle kwerralyeke, atnyentyeke-arlke uterneke-arlke kwene-irretyenhenge tnaketyeke. Kenhe ayeye arrule-arle itne pweke Ngkarte-kenhenge intelhe-ileke, arratye-arle irrerlenge: \q1 ‘Tyerrtye Israel-arenye areye awerrirraye! Nhenge arrantherre-arle apmere ahurratyele unthetyarte year 40-peleke-atwetye, \q2 arrantherre pweleke apeke yepe-yepe apeke akwetethe atwetyarte, apale itirremele arrantherre-arle ayenge utyernemele tnakemeke-athene. \q1 \v 43 Arrantherre ilthe ameke-ameke ngkarte-apartetye Molek-kenhe nhenge-arle apmere arrpe-anenhe-werne akngernetyarte ikwere akangkwe-irremele-tetye. \q2 Arrantherre apwerte atnyenetyarte kwerralye-arteke-arle mpwareke arrantherre ngkarte urrtyirrentye Rephan-eke akangkwe-irretyeke. \q1 Alakenhe ikwerenge anteme the arrenhantherrenhe yernetyenhe apmere arrekantherrenhe-ngentyele apmere arrpenhe arntwarre anthurre-werne Babylon-enge arntwarre.’ Alakenhe-arle Ngkarte angkeke.” \rq Amos 5:25-27.\rq* \p \v 44 Stephen itneke akwete angkeke, alakenhe angkemele, “Arrule akenhe arrenge-arrenge anwerne-kenhele ilthe ameke-ameke Ngkarte-kenhe-arle apmere ahurratyele akngernetyarte. Kele ilthe ikwere kwenele aneke angkentye rarle antheke itnenhe, itne kwene irrpemele Ngkarteke tnakemele angketyarte alakenhe itirremele, ‘Arratye-arle, Ngkarte anwernenge apurte aneme.’ \v 45 Yanhe-ngentyele, Moses-arlke-arle ilwekenge ikwere alere areyele anteme ilthe renhe atnyenetyarte. Kele Joshua anteme akngerrepate anemele, itne ilthe-akerte apmere ikwere irrpeke Ngkartele-arle arrule itnenhe alhilekenge. Yanhenge apmere ikwerele itne apmere itne-arrpe ineke Ngkartele anamelhe-ileke tyerrtye yanhele-arle anetyarte areye kele Joshua Israel-arenye areyele anteme yanheke apmere arteke. Itne ilthe renhe arrerneke apmere ikwere imerte yanhe ikwere atnyeneke, ilthe re anerle-aneke David-arle Akngerrepate irrekeke-atwetye. \v 46 Kele Ngkarte akangkentye anthurre aneke David-eke. Re anteme Ngkarte alakenhe apayuthneke, ‘The-ame ngkwenge apmere arteye nthenhele-arle unte anetyeke anwerne ngkwenge angkerlte-anetyenhenge?’ \v 47 Ngkartele akenhe David ayakerlenge-arle, Solomon-ele-tetye-arle akenhe apmere renhe arterlenge. \p \v 48 “Awerrirraye! Ngkarte-arle arratye akngerre anthurre-arle, rarle apmere artwele-arle artekele anetyakenhe-arle. Artwe areye nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerrele pweke-nge arrule intelhe-ileke nthakenhe-arle Ngkarte angkeke alakenhe, \q1 \v 49-50 ‘Ayenge-arle alkerele anentye akngerre-arle, akngerrepate anthurre, \q2 the arne ingkirreke anthurre atnyeneme alkerele uthene apmere ahelhe nhenhele uthene. \q2 Arrantherre akenhe atyenge apmere akngerre uyarne-arle arteme ayenge anetyeke. \q1 Ayenge alakenhe angkeme tharle arne ingkirreke anthurre mpwarekenge.’” \rq Isaiah 66:1-2.\rq* \m Alakenhe-arle Stephen angkeke Jew arrekwelenye areyeke. \p \v 51 Awethe anteme re itneke angkeke, “Arrantherre-arle Ngkarteke ikerlte anthurre-arle, ayeye ikwerenheke akangkwe-irretyakenhe-arle arrekantherre-artweye areye-arteke. Yanhe areye Utnenge Akngerreke akangkwe-irretyakenhe aneke, alakenhe akwele arrantherre anteme aneme ikwere akwetethe akangkwe-irretyakenhe. Arrantherre akenhe renhe irlpe artepele-arle awerrirreme. \v 52 Arrule anthurre arrekantherre-artweye areyele akwetethe atwetyarte artwe areye nhenge angkentye Ngkarte-kenhe-arle awemele ilerle-apetyarte, itnenhe akurne-iletyarte atwemele ilwetyeke-ante. Ayeye Ngkarte-kenhe ilentye akngerre areye-arle angkeke, urreke-arle arrpenhe apetyetyenhe, artwe Ngkarteke akwetethe-arle akangkwe-irretyeke. Kele re apetyerlenge, arrantherre-inpe, ayeye Ngkarte-kenhe-arle iletyarte areye-arteke, ikwere ahele-irreke. Arrantherre renhe piwemele irrerlknge atwerrirreke. Arrantherre anteme itnekenge apurte-irreke arrpenhe areye irrerlknge atwemele itne-arteke anemele. \v 53 Yewe, Ngkartele-arle ayeye atyeperre anthurre antheke arrekantherre-artweye areye. Re alkere-arenye yerneke Moses-eke re ikwere imernetyenhenge, ayeye aweke-arle re tyerrtye ingkirrekeke ileke. Lyete akenhe arrantherre ayeye atyeperre nhenge-arle atnyeneme, kenhe arrantherre anteme ikwere akangkwe-irretyakenhe awetye-arlke-akenhe aneme.” Alakenhe-arle Stephen itneke angkeke. \s1 Itne Stephen ilwetyeke-ante apwertele weme \p \v 54 Nhenge artwe Jew akngerrepate areyele, arrpenhe areyele-arlke, Stephen awemele itne ikwere ahele anthurre irreke. Atnerte itnekenhe ampeke anthurre ahele anthurre irremenge. \v 55 Kenhe Utnenge Akngerrele akenhe Stephen ngangkere akngerre antheke, utnenge ikwerenhe antelhe-ilelhemele, re anteme alkere-werne atheke aremele Ngkarte areke akngerre anthurre pwarrtyerlenge ngangkere akngerre-akertele. Re Jesus-arlke areke akwe-arratyele tnerlenge. \v 56 Re nhenhe aremele alakenhe angkeke, “Ayakeye! Araye! The kwenhe alkere altywere-irrerlenge areme, Ngkarte akwe-arratyele akenhe Alere alkere-arenye apmere ahelhe nhenhele-arle akweke inteke, re akngerre anthurre-arle.” \p \v 57 Kele Jew akngerrepate areyele, arrpenhe areyele yanhele-arle aneke nhenhe awemele, itne alakenhe arnterre anthurre arlkeke, “Re Ngkarte-ketye angkeme.” Itne irlpe martelheke renhe awetyakenhe anetyenhenge, itne imerte ikwere-werne arratye untemele renhe arntwirrkeke. \v 58 Itne renhe tyarre-akngemele aketheke iweke Jerusalem aketheke. Kele imerte itne ahele anthurre irremele, mantere urrpetye itnekenhe areye ilywemele iwemele, artwe apmerrke anyente Saul arritnye itweke. Itne apwertele akwete anthurre Stephen renhe werrirreke renhe irrerlknge atwetyeke. Saul akenhe mantere itnekenhe arntarnte-aremele tnerle-anerlenge. \v 59 Itne-arle apwertele renhe akwete werrirretyamenge, Stephen alakenhe Ngkarteke angkeke, “Jesus! Ayenge ilwerlenge, utnenge atyinhe inaye!” \v 60 Amperele-arlenge tnemele re arlkemele angkeke alakenhe, “Ngkarte! Itnenhe atwirtnetyalaye itne-arle ayenge atwekenge!” Alakenhe angkemele anteme re ilweke. \c 8 \p \v 1 Artwe Saul yanhele tnemele, akangkemele areke itne Stephen atwerlenge. \s1 Saul arrpenhe areye-akertele Jesus-kenhe areye atwerrirreme \p Yanhenge Jesus-arle ikwele-areme areyele Jesus-kenhe areye alwerneke aterele-anthemele, itnenhe ilwetyeke atwemele-arlke. Alakenhenge anteme itne atere alheke Jerusalem-engentyele apmere akweke itepele-arle aneme areye-werne apmere Judea uthene Samaria uthenele alengke-iwelhetyeke. Kele yerneke-arle areye-ante-arle aneke Jerusalem-ele. \p \v 2 Tyerrtye areyele-arle Stephen irrerlknge atweke iperrele, artwe arrpenheme Ngkarteke akangkwe-irrentye akngerre areyele atyalangke ikwerenhe inerlte-alheke akngerlte-iwemele inteyeke arrernetyeke imerte ikwere arnterre anthurre arrangkemele. \p \v 3 Kele Saul akenhe ahentye-anetyakenhe-arle aneke Jesus apententye akngerre areyele renhe apentetyeke, ikwerenge anteme re itnenhe alwerneke. Re untherle-apemele Jesus-kenhe areye atwerle-apeke itnenhe uyerrelhe-iletyeke-atwetye akwele. Re apmere Jesus-kenhe areye-kenheke irrpenhemele artwe-arlke arelhe-arlke tyarre-akngemele imerte itnenhe jail-ke akwernemele. \s1 Tyerrtye Samaria-arenye areyele Ayeye Mwerre arratye itelarerrirreme \p \v 4 Nhenhe ikwerele ureke, atyewe Jesus-kenhe areye irrarnpe-irreke, itne untherlte-apemele ayeye Jesus-akerte ilerlte-apeke apmere arrpe-anenhele. \v 5 Atyewe Jesus-kenhe anyente Philip arritnye, apmere Samaria-werne alhemele ayeye Jesus-akerte ileke tyerrtye yanhe-arenye areyeke, Ngkartele-arle renhe yerneke tyerrtye areye itetheke mpwaretyeke. \v 6 Philip-ele ngangkerele arne akngerre anthurre areye mpwareke. Tyerrtye areyele renhe areke alakenhe mpwarerlenge itne ikwere akwete akangkwe-irreke re ayeye renhe ilerlenge. \v 7 Re ngangkere Ngkarte-kenhele arrentye areye tyerrtye areye-ngentyele ayweperlenge, arrentye areye arnterre anthurre arlkemele arrateke itnekenge. Inwerre, alyepe-alyepe-arlke mwerre-irreke Ngkartele-arle Philip ngangkere anthekenge itnenhe mwerre-iletyeke. \v 8 Kele apmere yanhe ikwerenge tyerrtye areye arnterre akangkeke. \s1 Ayeye artwe arrengkwelthe akngerre anthurre-akerte Simon arritnye \p \v 9 Apmere ikwerele anetyarte artwe ngangkere arrengkwelthe akngerre anthurre anyente Simon arritnye, arne akngerre atningke re ilernpenyele mpwaretyarte arlenge-arlentye anthurreke. Samaria-arenye areyele aremele itne apateke imerte angkemele, “Aye! Rarle arratye-arle arne nhenhe areye mpwareme!” Re tnakelhemele re-arrpe alakenhe angketyarte, “Ayenge-arle arratye rarle artwe atyeperre anthurre!” \v 10 Nhenhe areyele renhe aremele itne ikwere akangkwe-irretyarte, tyerrtye akngerre areye arne arunthe-akerte tyerrtye arrpenhe areye-arlke arne urrpetye ware-akerte. Itne renhe tnakemele alakenhe angkeke, “Artwe nhenhe alkerenge-arle arratye apetyeke, re kwenhe arne areye ngangkere akngerrele mpwareme Ngkartele-arteke.” \v 11 Itne ikwere akwete akangkemele renhe awetyarte, rarle akwete anthurre ngangkere akngerrele mpwaretyamenge, itne itnenhe aremele alakenhe itirreke, “Aye! Rarle ilernpenye anthurre-arle.” Itne ikwere akwete anthurre akangkwe-irremele anetyarte renhe awemele-arlke. \p \v 12 Kenhe Philip akenhe apetyemele ayeye mwerre-arle Jesus-akerte ilerle-apetyarte. Re itneke ileke Ngkarte-arle akngerrepate anemenge tyerrtye areye arntarnte-aremele ikwere-arle akangkwe-irreme areye. Tyerrtye areyele renhe awemele itne ikwere akangkwe-irreke, re anteme artwe-arlke arelhe-arlke kwatyeke akwernemele baptise-eme-ileke itne-arle Jesus-eke akangkwe-irrekenge. \v 13 Artwe nhenge Simon-ele-arlke Jesus arratye itelareke Philip-ele imerte renhe kwatyeke akwernemele-arle baptise-eme-ilemele. Re Philip-enge anteme apurte-irremele unthetyarte, re aremele Philip-ele arne arrpe-anenhe ngangkere akngerre Ngkarte-kenhele mpwarerlenge re itirreke, “Aye! Nhenhe-arle mwerre anthurre-arle.” \p \v 14 Kele yerneke-arle Jesus-kenhe areyele Jerusalem-engentyele awemele Samaria-arenye areye-arle ayeye Ngkarte-kenhe Jesus-akerte aweke-arle ikwere akangkwe-irreme. Itne anteme Peter uthene John uthene yerneke. \v 15 Ratherre apmere ikwere arrernelhemele Ngkarteke angkeke akangkwe-irrentye akngerre areyeke Utnenge Akngerre irrpetyenhenge. \v 16 Ratherre alakenhe apayuthneke Utnenge Akngerre-arle itneke irrpetyakenhe akwetenge. Philip-ele itnenhe kwatyeke akwerneke baptise-eme-ilemele itne-arle Jesus Akngerrepateke akangkwe-irrekenge. Kenhe arrpenhele akenhe itneke iltye arrernetyakenhe-arle Utnenge Akngerre itneke irrpetyenhenge. \v 17 Kele Peter uthene John uthenele iltye arrernemele akaperte tyerrtye areyeke-arleke imerte Ngkarteke angkemele, kele Utnenge Akngerre anteme itneke irrpeke. \p \v 18-19 Kele artwe Simon re areke Utnenge Akngerre itneke irrperlenge yerneke-arle ratherre iltye arrernerlenge akaperte itne-kenheke. Re anteme ahentye-aneke tyerrtye areyeke iltye arrernetyeke Peter uthene John uthenele-arteke akwele apwerte ngkweltye renhe-atherrenhe anthemele, re renhe-atherrenhe apayuthneke, “Artwe mwerre atherre! Ayenge akaltyele-anthaye the alakenhe mpwaretyenhenge, kele, mpwele-arteke, the iltye arrernetyenhenge akaperte itne-kenheke imerte alakenhe mpwaremele, Utnenge Akngerre itneke irrpetyenhenge anteye.” \p \v 20 Peter-ele apwerte ngkweltye renhe ayene-ilemele alakenhe angkeke, “Arrangkwe, apwerte ngkweltye yanhe akngaye unte ngkweltye uthene urreke ure-werne alhetyenhenge, unte-arle itirreme unte akwele Utnenge Ngkarte-kenhe ngkweltyele inetyeke. Ngkarte anyentele-arle Utnenge Akngerre antheme tyerrtye areyeke alere ikwerenheke-arle akangkwe-irreme areye. \v 21 Unte-arle anwernenge anetyakenhe-arle, Ngkartele-arle ngenhe urrkapentye alakenheke akaltyele-anthetyakenhe-arle, rarle ngenhe aketheke-arle areme unte-arle arratye itirretyakenhe. \v 22 Unte apale-arle itirreke arne nhenhe ngkweltyele inetyekeke-athene! Apure irremele anaye impemele akngarte-iwelhemele Ngkarteke angketyeke ngkwengenge re ipeltye-irretyeke ngenhe atwirtnetyakenhe anetyenhenge. \v 23 Kele tharle itelareme-arle unte-arle ilerneke ingkerte-irreme alakenhe mpwaremele, ilerneke ingkerte irreke-arle unte akwetethe akurnentye anetyenhe uyarne impelhemele. Akurnele-arle ngenhe ayerneke-arteke.” Alakenhe-arle Peter ikwere angkeke. \p \v 24 Simon-ele nhenhe awemele re atere-irremele renhe-atherrenhe ileke, “Ayekeye, mpwele Ngkarteke atyenge angkerle-anerraye re ayenge apmere akurne ikwere wetyale anetyenhenge.” Kele ratherre arratye ikwere Ngkarteke angkeke. \p \v 25 Peter uthene John uthenele akwete ayeye Ngkarte-akerte ilerle-anerreke tyerrtye apmere yanhe-arenye areyeke, itneke-arle ratherre angkeke iperre ratherre alperreke apmere Jerusalem-werne. Apmere Samaria angkwerre alperremele re apmere arrpe-anenheke ayeye mwerre renhe ilerle-aperreke. \s1 Philip artwe apmere Ethiopia-arenyeke angkeme \p \v 26-28 Nhenge apmere Israel-enge antekerrele, apmere arrpenhe Ethiopia arritnye, artwe anyente anetyarte. Pwathe akngerre akenhe apmere yanhele aneke, Candace arritnye-arle, re arrerneke artwe renhe akngerrepate anetyeke apwerte mane ingkirreke Ethiopia-kenheke. Kele re akenhe Ngkarteke itirrentye akngerre-arle re wagon ikwerenheke antyerle-alhemele alheke ayerrere apmere Jerusalem-werne. Apmere ikwere irremele re tyatye akngerre Jew areye-kenhe-werne alhemele Ngkarteke angkeke. Kele-arle re Ngkarteke angkeke iperre re alpetyame apmere-werne wagon ikwerenge, alpemele re pweke arerle-apetyame, Isaiah-elarle arrule intelhe-ileke. \p Nhenhe ikwerele ureke Philip Samaria-le, Jerusalem-enge ayerrerele, rarle anekenge alkere-arenye Ngkarte-kenhe arrateke Philip-eke imerte alakenhe angkemele, “Alhaye apmere Jerusalem-werne, Jerusalem-engentyele imerte antekerre alhemele iwerre akngerre Gaza-werne atheke-arle alheme-werne, arrantherre itelareme iwerre ahurratye-werne atheke-arle alheme.” Alakenhe-arle alkere-arenye re Philip-eke angkeke. Alkere-arenye nhenhe awemele-arteke re arratye anpenheke arrulenge arrpenhenge apmere arrpe-anenhe arenhemele re arratye artwe Ethiopia-arenye nhenhe areke wagon ikwerenhenge alhepalherlenge. \p \v 29 Utnenge Akngerre Philip-eke angkeke, “Alhaye wagon itwele-werne imerte angathele akwete apenterle-apemele.” \p \v 30 Kele Philip angathele alhemele wagon itwele re aweke artwele ayeye ilerle-aperlenge Isaiah-engentyele, re anteme renhe apayuthneke, “Unte-ame arratye itelareme unte-arle read-eme-ilerle-apeme yanhe?” \p \v 31 Artwe re akenhe ikwere angkirtnerlenge, “Arrangkwe, the itelaretyakenhe-arle. Tyerrtye akaperte altywerele apeke ayenge akaltyele-antherlenge kele the itelaremere. Unte apetyeme-arteye atyengenge wagon akertne-werne ayenge akaltyele-anthetyeke?” Kele Philip re wagon-eke antyeke imerte ikwere itwele anerle-apemele. \p \v 32 Ayeye nhenge Ethiopia-arenyele read-eme-ilerle-apetyame Bible-ngentyele Isaiah-elarle intelhe-ileke alakenhe, \q1 “Itne artwe renhe akngetyeke atwetyeke yepe-yepe-arteke. \q2 Itelaraye, nhenge yepe-yepe nterte anthurre inteme artwele renhe arrperlenge urlkere-ilemele alakenhe rarle re tneke angketye-arlke-akenhe nterte anthurre. \q1 \v 33 Itne ikwere anyurre-irretyame, renhe court-werne-arlke akngerlte-iweke urrtyirremele ilemele rarle artwe akurne aneke akwele. Ikwere akngerle angkerretye-arlke-akenhe aneke. \q1 Angwenhele anteme ayeye iletyenhe ampe ikwerenhe areyeke arrenge-arrenge ikwerenhe areyeke-arlke? \q2 Kele arrangkwe-arle, rarle artwe apmerrke akwete ilwekenge ampeke-arlke arrangkwe akwete.” \rq Isaiah 53:7-8.\rq* \p \v 34 Kele artwe Ethiopia-arenyele Philip apayuthneke, “Atyenge ilaye, angwenhe-akerte-ame Isaiah-arle angkeme? Re-ame ikwere-arrpe-akerte angkeme? Arrpenhe-akerte apeke-arle re angkeke?” \v 35 Philip akenhe angkirtnerlenge, “Arrangkwe, rarle artwe Jesus arritnye-akerte-arle angketyame.” Re anteme ayeye mwerre Jesus-akerte iletyame. Artwe apmere Ethiopia-arenye anteme akangkwe-irremele aneke Jesus-akerteke. \v 36-37 Ratherre-arle wagon-enge alhepalhetyamenge, ratherre lhere areke kwatye-akerte, artwe re anteme angkeke, “Kwatye-arle yanhe lherele aneme, ayenge kwatyeke akwernaye baptise-eme-ilemele.” \f + \fr 8:36-37 \fr*\ft Artwe arrpenhele akwele verse 37 intelhe-ileke, renhe ayeye Luke-kenhenge anyentelhe-ilemele, alakenhe: \ft*\ft \+it Kele anteme Philip ikwere angkeke, “Unte apeke Jesus arratye itelareme, kele the ngenhe kwatyeke kwernemele baptise-eme-arle-ileme.” Re akenhe angkirtnerlenge, “Yewe, the Jesus Christ arratye itelareme, re kwenhe Alere Ngkarte-kenhe.”\+it*\ft*\f* \p \v 38 Artwe re anteme ileke urrkapentye akngerre ikwerenhele wagon ngkernetyeke. Ngkernelhemele ratherre wagon-nge atnarnpeke imerte kwatye-werne alherremele. Philip-ele anteme renhe kwatyeke akwernemele baptise-eme-ileke. \v 39 Ratherre kwatyenge arratemele Utnenge Akngerrele Philip apmere arrpenhe-werne akngeke, artwe Ethiopia-arenye re renhe awethe aretyakenhe anteme aneke. Kele re akangkentye anthurre-arle apmere-werne alpeke. \p \v 40 Philip-ele itelareke renhe-arle Utnenge Akngerrele apmere arrpenhe-werne akngeke, re anteme angkeke, “Aye, ayenge-arle apmere arrpenhele anteme-arle, apmere Azotus arritnyele anteme!” Re ayerrere-atheke anteme alheke ayeye mwerre Jesus-akerte ilerle-apemele apmere arrpe-anenhele re apmere Caesarea arritnyeke anteme arrernelheke. \c 9 \s1 Saul Jesus-eke atyewe-irreme \p \v 1-2 Kele apmere Jerusalem-enge artwe nhenge Saul re akwete anthurre ahele angkemele “The atwetyenhe angwenhele apeke Jesus akngerrepate ilerlenge.” Re imerte itirreke Damascus-werne-arlke alhetyeke yanheke arntwirrketyeke Jesus-kenhe areye. Re alheke imerte Jew akngerrepate renhe apayuthnemele alakenhe, “Aye, pipe-ke intelhe-ilaye imerte ayenge anthemele, the akngetyenhenge Damascus-werne. Ayenge apmere ikwere irremele ayenge apmereke irrpetyenhe itne tyatye-ke apurte-irrentye akngerre, imerte artwe arrekwelenye areyeke imernemele. Itne aremele itirretyenhenge, ‘kwertengerle tyeperre tyatye-arenyele artwe nhenhe yerneke rarle arntwirrkemele atwetyeke angwenhe re aremele iwerre Jesus-eke apenteke, arelhe-arlke artwe-arlke imerte itnenhe Jerusalem-werne akngemele.’” Kele re pipe renhe alakenhe intelhe-ileke imerte ikwerenge yernemele. \p \v 3 Kele re pipe ikwere-akerte alheke apmere Damascus-werne artwe arrpenhe areye-akerte. Itne alhemele apmere ikwere angathe anteme irreke, alkngenthe akngerre arraterlenge impeltye-ngentyele ware aneke alkere-ngentyele pwarrtyemele. \v 4 Artwe Saul iparrpe ahelheke itnyeke arrpenheme awemele ikwere angkerlenge alakenhe, “Saul! Iwenhenge-ame unte atyenge akurne-iknge irreme ayenge atwemele? Unte-ame itelaretyakenhe unte ayenge atweme unte akwetethe atwerle-aneme atyenge akangkwe-irrentye akngerre areye?” \p \v 5 Saul-ele renhe apayuthneke, “Akngerrepate, angwenhe-ame unte?” \p Re akenhe alakenhe-arle angkerlenge, “Ayenge-arle Jesus-arle, unte itelareme, ayenge-ante unte-arle akwetethe atwerle-aneme. Unte apententye akngerre atyinhe areye atwemele unte kwenhe ayenge atweme. \v 6 Kele alakenhe akwete mpwaretyale. Akeme-irremele alhaye apmere Damascus ikwere-werne, tyerrtye anyentele ngenhe iletyenhe nthakenhe irretyeke.” \p \v 7 Artwe itne-arle ikwerenge apurte alheke nterte tneke itne-arle atere-irrekenge. Itne angkerlenge-ante aweke tyerrtye aretyakenhele. \v 8 Saul ahelhe-ngentyele akeme-irreke, re alkngampemele aretyakenhe aneke, itne renhe iltye arntwirrkemele akngeke Damascus-werne. \v 9 Arlte urrpetyeke-atwetye re pwenge aneke, merne arlkwetyakenhe, antywetyakenhe aneke. \p \v 10 Apmere yanhe ikwerele aneke artwe Jew anyente Jesus apententye akngerre Ananias arritnye. Jesus ikwere arrateke imerte arritnye ikwerenhe ilemele “Ananias!” \p Re Jesus areke, altyerrenge-arteke, imerte ikwere angkemele “Yewe, akngerrepate, the ngenhe aweme.” \p \v 11 Jesus anteme angkeke, “Akeme-irremele alhaye iwerre “Arratye” arritnye-werne. Unte apetyemele artwe Judas arritnye-werne apmere ikwerenhenge artwe Saul arritnyeke apayuthnaye apmere Tarsus-arenyeke, re kwenhe alakentyele atyenge-werne atheke angkerle-aneme. \v 12 Re altyerrenge areke artwe Ananias arritnye apetyerlenge renhe akaperte anpemele imerte renhe alkngampelhe-ilemele re aretyeke anteme. Kele ikwere-werne alhaye!” \p \v 13 Kenhe Ananias akenhe atere-arle-irrerlenge imerte alakenhe angkemele, “Arrangkwe akngerrepate, tyerrtye atningkele-arle artwe nhenhe-akerte atyenge ilekenge. Itne-arle ileke rarle akwele arne akurne mpwarentye akngerre ngkwenge akangkwe-irrentye akngerre areyeke. \v 14 Kenhe kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye Jew-kenhe areyele akwele renhe ileke re Damascus-werne apetyetyeke tyerrtye ngkwenge akangkwe-irrentye akngerre areye arntwirrkemele Jerusalem-werne akngetyeke.” Alakenhe-arle Ananias atere-irremele angkeke. \p \v 15 Kele Jesus ikwere angkerlenge “Arrangkwe, ikwere-werne alhaye! Kele alakenhe mpwaraye tharle artwe yanhe akngakekenge atyenge urrkapetyeke, ayeye atyenge-akerte ilerle-apetyeke Jew anetyakenhe areyeke, akngerrepate itnekenhe areyeke, tyerrtye Israel-arenye areyeke-arlke. \v 16 Ayenge ikwere angkemele ikwere imernemele tyerrtye areyele renhe atweme re uyarne itirreme rarle atyenge-akerte ayeye ilemenge.” Alakenhe-arle akngerrepate Jesus angkeke Ananias-eke. \p \v 17 Re anteme alheke apmere Saul-arle aneke-werne imerte renhe kweneke aremele. Iparrpe-ante re iltye ikwerenhe arrerneke akaperte Saul-kenheke-arleke imerte alakenhe angkemele, “Saul, atyewe atyinhe! Pwathe Jesus-ele ayenge ngkwenge-werne yerneke, unte itelareme ngkwenge-arle re arrateke unte iwerrele apetyerlenge. Re akwele ayenge ngkwenge-werne yerneke unte alkngampemele aretyenhenge anteme awethe, Utnenge Akngerre ngkwenge irrpetyenhenge aneme anteme ngenhe arntarnte-aretyeke.” \p \v 18 Iparrpe anthurre yenpe apmwe-kenhe-arteke alknge ikwerenhe-ngentyele atnyeke, re alkngampemele areke anteme. Kele akeme-irremele, re kwatyeke irrpeke, Ananias-ele renhe baptise-eme-ileke. \v 19 Akenge akngerre-arle aneke iperrele re merne anteme arlkweke mwerre anteme irreke amulte-arlke ngkwerne-arlke lterrke anteme irreke. \s1 Saul-ele ayeye Jesus-akerte ileme apmere Damascus-enge \p Saul re arlte urrpetyeke aneke Jesus-kenhe areyenge apmere Damascus ikwerele. \v 20 Yanhenge anteme re tyatye Jew areye-kenhe-werne alheke imerte ayeye Jesus-akerte ilemele tyerrtye areyeke. Re itneke ileke Jesus-arle Alere Ngkarte-kenhe aneke. \p \v 21 Itne renhe angkerlenge awemele itne apatewarreke imerte angkerremele, “Re-thewe! Artwe anyente re akwele yanhe, nhenge Jerusalem-enge-arle tyerrtye areye atwetyarte Jesus-eke akangkwe-irrekenge. Re akwele nhenhe-werne apetyeke Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre areye akngirtnetyeke apmere Jerusalem-werne kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye Jew-kenhe areye-werne.” \p \v 22 Saul re akenhe akwenpe anthurrele-arle ayeye Jesus-akerte ilerle-apeke itne akangkwe-irretyeke renhe apentemele-arlke. Re itneke ileke Jesus-akerte Ngkartele-arle renhe alhileke, tyerrtye areye itethe atnyenetyeke-arle yerneke. Nhenge rarle ayeye nhenhe ilekenge, Jew Damascus-arenye areyele uyarne itelareke, apalekaleke rarle arratye mwerrantye anthurre angkekenge. \p \v 23 Kele Saul-arle yanhele akwete aneke iperre, Jew akngerrepate areye apurte-irreke renhe atwetyeke. \v 24 Kele tyerrtye anyentele awemele ileke Saul ikwere. Ingwe arrpe-anenhele, arlte arrpe-anenhele-arlke itne alengke-iwelhetyarte gate arriwe akngerrele Saul renhe atwetyeke re arraterlenge. \v 25 Ingwe anyentele anteme atyewe Saul-kenhe areye renhe anyelknge-anyelkngele warle akertne-ngentyele atnarnpelhe-ileke basket akngerreke arrernemele, warle nhenge apmere yanhe utepe-akerrirrekenge. Jew itneke-ketyenge re arratemele alheke anyelknge-anyelknge alwirremele Jerusalem-werne. \s1 Saul apmere Jerusalem-enge \p \v 26 Kele Saul apmere Jerusalem-werne alheke apmere ikwere arrernelhemele re tyerrtye Jesus-kenhe areyenge apurte-irretyeke ahentye-aneke, itne akenhe atere-irremele apaterlenge-arle, itne alakenhe-arle itirreke nthakenhe-akerte re Jesus apententye akngerre imerte ikwerenhe anteme irremele. \v 27 Kele artwe Barnabas arritnyele anteme renhe inemele akngeke Jesus-ele yerneke-arle areye-werne. Re anteme ayeye itneke ileke nthakenhe-arle irreke, nhenge nthakenhe-arle Saul-ele Jesus areke iwerrele alethe alhemele Jesus ikwere angkerlenge, nthakenhe-arlke-arle re akwenpele Jesus-akerte ayeye ileke apmere Damascus-enge. Alakenhe-arle Barnabas-ele ayeye itneke ileke, itne awemele ikwere akangkwe-irreke. \p \v 28 Kele Saul re apetyemele apurte-irreke Jesus-kenhe areyenge apurte anteme itne Jerusalem-ele untheke. Re imerte tyerrtye areye ayeye Jesus-akerte akwenpele ilerle-apeme. \v 29 Re Jew areye, Greek angkentye akngerre areyeke-arlke angkeke, iwerre Greek-enge ularre apententye akngerre areyeke, itne Saul-arlke akwete ahele angkerreke itne-arrpe ayeye Ngkarte-kenheke. Itne ikwere ahele-irreke renhe irrerlknge atwetyeke angkemele ikwere itne akangkwe-irretyakenhenge aneke. \v 30 Arrpenhe Jesus-kenhe areyele nhenhe awemele, itne Saul akngeke apmere Caesarea-werne renhe irrerlknge atweme-ketye Jew areyele, renhe apmere ikwerenhe Tarsus-werne yerneke. \p \v 31 Kele Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre areye akangkemele anteme aneke apmere Judea apmere arrpenhele, Galilee uthene Samaria uthenele itneke atwerrentye akngerre areye itnekenge atwentye impelheke. Utnenge Akngerrele anteme itnenhe lterrke-ileke utnenge itnekenhe akwenpele itne Jesus apentetyeke. Tyerrtye atningke anthurrele anteme Jesus apenteke ikwere atyewe-arlke-irremele. \s1 Artwe Aeneas arritnye mwerre-irreme \p \v 32 Kele nhenge Peter-arle apmere arrpe-anenhele unthekenge, re apmere Lydda arritnyeke anteme irreke, imerte Jesus-kenhe areye-werne alhemele itnekenge apurte-irreke. \v 33 Yanhenge anteme re areke artwe anyente Aeneas arritnye. Re akenhe inwerre-arle aneke, antyamele intemele year 8-peleke-atwetye akeme-arlke-irretyakenhe. \v 34 Kele Peter anteme ikwere angkeke, “Aeneas, Jesus Christ-ele ngenhe mwerre-ileme lyete anthurre, kele akeme-irraye antyame ngkwinhe imartiwemele.” Re iparrpe anthurre akeme-irremele tneke Jesus-ele-arle renhe mwerre-ilekenge. \v 35 Tyerrtye areyele apmere yanhe ikwerele renhe areke mwerre-arle-irreke anteme tnerlenge, tyerrtye apmere Sharon-arenye areyele-arlke areke nthakenhe-arle-irrekenge. Areke-arle iperrele itne ingkirreke Jesus-eke akangkwe-irreke ikwerenhe atyewe-arlke irremele, atningke anthurre. \s1 Peter-ele arelhe ilweke-arle akemelhe-ileme Tabitha arritnye \p \v 36 Apmere anyentele, Joppa arritnyele aneke arelhe anyente Jesus-kenhe Tabitha arritnye. Greek angkentye akngerre areye renhe “Dorcas” iletyarte. Re arrpenhe areyeke arne mwerre mpwaretyarte itnenhe arntarnte-aremele apwerte ngkweltyeke arrangkwe areye-arlke. \v 37 Peter-arle apmere arrpenhe Lydda ikwerele aneke, arelhe nhenge re rlkerte anthurre irremele ilweke. Arelhe rarle ilweke iperrele arelhe areyele alheweke kwatyele angkentye Jew areye-kenhenge ularre, imerte warle akertneke arrernemele iperteke artetyeke-urletye. \v 38 Apmere Joppa akenhe Lydda-nge angathe, Jesus-kenhe areyele aweke Joppa-ngentyele Peter-arle apmere Lydda-arle anekenge. Kele itne artwe atherre yerneke Peter inetyeke. Ratherre apmereke-irremele angkeke, “Anwerne ahentye-aneme unte ilernenge apetyetyeke. Iparrpe apetyaye ilernekenge!” \p \v 39 Peter re ikwere-atherrenge anteme alheke. Itne apmere Joppa-eke irremele itne renhe akngeke arelhe ilwekarle-arle inteme ikwere-werne. Arelhe warlekwerte urrpetye Peter itwele tnerrirreke arrangkemele, itne Peter-eke imerneke mantere arrpe-anenhe arelhele-arle mpwareke, rarle itethe akwete anemele mpwaretyarte areye. \v 40 Peter-ele itnenhe aremele re itnenhene ingkirreke room-engentyele aywepeke. Re amperele-arlenge tneke Ngkarte apayuthnemele Dorcas renhe itethe-iletyeke, re anteme arelhe ilweke-arle ikwere angkeke, “Tabitha, akeme-irraye!” Iparrpe anthurre re alkngampemele akeme-irreke Peter aremele re antyame-ngentyele akeme-irreke. \v 41 Peter-ele renhe iltye arntwirrkemele renhe akemelhe-ileke re tnetyenhenge, re anteme arlkeke warlekwerte areyeke Jesus-kenhe areyeke uthene. Re anteme itneke imerneke arelhe nhenhe itetharle-irreke ilwekenge-ntyele anteme tnerlenge. \v 42 Tyerrtye areyele apmere yanhe-arenye ikwere-akerte aweke arelhe nhenhe ilweke-arle itethe-arle-irrirtneke. Kele imerte atningkele anteme Jesus Akngerrepate-werne utepe-irreke. \v 43 Peter arrule akngerreke-arle aneke Joppa-le, re apmere Simon-kenhele anetyarte. Artwe re akenhe arne areye-arle mpwaretyarte yenpe kere-kenhe-ngentyele. \c 10 \s1 Alkere-arenye Ngkarte-kenhele Cornelius yerneke Peter-eke \p \v 1 Apmere Caesarea ikwerele anetyarte artwe Cornelius arritnye. Re akngerrepate aneke thultye atningkeke, re thultye 100-pele anthurre arntarnte-aretyarte. Thultye nhenhe areye akenhe aneke apmere Italy arritnye-ngentyele-arle. \v 2 Cornelius akenhe Jew anetyakenhe-arle aneke, re ikwerenhe areye-arlke Ngkarteke-ante ware akangkwe-irretyarte. Re mwantyele merneke arrangkwe areye-arlke anthetyarte re akwetethe Ngkarteke angkerle-anetyarte. \p \v 3 Arlte anyentele, arlte mpwepele re Ngkarteke angkemele anetyame, ahirre re areke alkere-arenye Ngkarte-kenhe ikwere arraterlenge. Alkere-arenye re ikwere angathe-irremele ikwere angkeke arritnye ilemele, “Cornelius!” \p \v 4 Cornelius-ele apatemele areke re atere-arlke arreweke. Re anteme apayuthneke, “Iwenheke-ame unte ahentye-aneme, akngerrepate atyinhe?” \p Alkere-arenye re akenhe angkerlenge, “Ngkarte kwenhe ngkwenge akangkentye anthurre unte-arle akwetethe ikwere angkerle-anemenge, unte-arle alhengkeye areye-arlke mwantyele antherle-anemenge. Ngenhe awemele anteme re ayenge yerneke ngkwenge angketyeke. \v 5 Kele awe anteme! Artwe urrpetye yernaye apmere Joppa arritnye-werne, itne apele unthetyeke artwe Peter arritnyeke imerte renhe nhenhe-werne akngetye-alpemele. Re ngkwenge ayeye mwerre iletyeke. \v 6 Artwe yanhe re akenhe aneme apmere artwe Simon arritnye-kenhele-arle. Artwe yanhe Simon re akenhe kere yenpenge arne areye mpwarentye akngerre-arle. Kele itnenhe ilaye Peter inetyeke apmere ikwerenge imerte renhe akngetyemele nhenhe-werne.” Alakenhe-arle alkere-arenye re Cornelius-eke angkeke. \p \v 7 Alkere-arenye rarle angkemele alheke iperrele, Cornelius artwe urrpetyeke antangkeke, artwe thultye anyente Ngkarteke akangkwe-irrentye akngerre uthene artwe atherre ratherre akenhe apmereke urrkapentye akngerre-arle. \v 8 Itneke-arle antangkeke iperrele re itnenhe ileke nthakenhe-arle alkere-arenye re angkeke re anteme itnenhe apmere Joppa ikwere-werne yerneke Peter inetyeke. \p \v 9 Kele itne alhemele mpwepele inteke apmere arrpenhele. Ingweleme anteme itne akeme-irremele alheke apmere Joppa ikwere-werne atheke, itne angathe-irreke arlte mpwepele anteme. \p Arlte ikwerele anteye, itne-arle apetyetyamenge, Peter apmere akertneke antyeke Ngkarteke angketyeke. \v 10-11 Rarle angketyamenge re angayakwe anthurre awelheke itne-arle merne-arlke mpwaretyamenge akwete. Rarle merneke akarelhetyamenge re ahirre anteme areke alkere altywere-irrerlenge. Ikwerenge re areke antyame akngerre itepe atherrenge-arle arntwirrkeke ikwere-werne kwene-irrerlenge. \v 12 Antyame ikwere kwenele akenhe aneke arne itethe areye, arrpenheme ahelhele unthentye akngerre, ingke-akerte areye, arne atnertele alhentye akngerre areye-arlke, thipe areye-arlke. Jew areyele arlkwetyakenhe arne nhenge areye. \v 13 Re anteme arrpenhe aweke alkere-ngentyele ikwere angkerlenge, “Peter! Akeme-irraye arrpenheme nhenhe areye atwemele arlkwetyeke!” \p \v 14 Kele Peter angkirtnerlenge, “Arrangkwe akngerrepate, nhenhe areye-arle kere arlkwentye akngerre kwenye areye-arle! Angkentye Moses-kenhele-arle ileke arne nhenhe areye arlkwetyale anetyeke tharle kere arlkwetyakenhe akwete-arle nhenge angkentye anwerne-kenhele-arle ileme anwerne arlkwetyale anetyeke.” \p \v 15 Kele awethe anteye re angkeke ikwere alkere-ngentyele, “Arrangkwe, nhenhe-arle kere mwerre arlkwenhe-arlkwenhe-arle Ngkartele-arle ileke mwerre arlkwetyeke, kele apale angketyale-arle ware arlkwetyeke Ngkartele-arle ilekenge mwerre arlkwenhe-arlkwenhe.” \v 16 Alakenhe-arle irreke urrpetye-ngare, Peter mwantye itirretyenhenge rarle ahirre areke-akerte. Yanhe-ngentyele antyame re kere itneke-akerte uyerreke alkere-werne awethe anteye. \p \v 17 Kele Peter anetyame anteme itirremele iwenhe-arle re areke-akerte, “Iwenhe-ame the arerne? Iwenhe-ame Ngkartele ayenge akaltyele-anthetyeke anerne?” Nhenge rarle itirremele anetyamenge apatemele artwe Jew anetyakenhe urrpetye apetyeke Cornelius-elarle yerneke itne apmere akethele tneke. Itne-arle apmere Simon-kenheke-arle apale untherrirretyame itne arratye areke imerte akethele tnerrirremele. \v 18 Akethenge itne apayuthnerrirreke, “Artwe Peter arritnye-ame nhenhele aneme?” \p \v 19 Peter apmere akertnele akwete anetyame uyarne itelaremele iwenhe-arle ikwere Ngkartele imerneke, Utnenge Akngerre anteme ikwere angkeke, “Awaye! Artwe urrpetye Jew anetyakenhe apetyewarreke ngkwenge unthetyeke. \v 20 Akeme-irraye imerte kwenekerle alhemele itnenhe awemele apale angketyale imerte itnenhe apentemele, tharle itnenhe ngkwenge-werne yernekenge.” \p \v 21 Kele Peter kwenekerle alhemele itnenhe tnerlte-anerlenge areke imerte itneke alakenhe angkemele, “Yewe atyenge-ame arrantherre untheme? Iwenheke-ame arrantherre atyenge unthetyeke apetyeke ayenge aretyeke?” \p \v 22 Kele itne ikwere angkirtnerlenge, “Artwe anyente Cornelius arritnye, akngerrepate-arle aneme thultye areyeke, rarle anwernenhe nhenhe-werne yerneke. Re artwe mwerre Ngkarteke akangkwe-irrentye akngerre Ngkarte anyenteke-ante. Jew areye ikwere ahentye-aneme. Alkere-arenye Ngkarte-kenhele renhe ileke ngenhe iletyeke ikwere ayeye mwerre iletye-alhetyeke apmere ikwerenheke.” \v 23 Kele Peter-ele itne angkerlenge awemele, itnenhe ikngweke apmere kwene-werne, itne anteme ingwe anyenteke inteke. \f + \fr 10:23 \fr*\ft Ngkartele Peter-eke imerneke mwerre-arle kere ingkirreke arlkwetyeke, alakenhe ikwerenge Peter-ele itelareke mwerre-arle Jew anetyakenhe areyenge anyente-irreme.\ft*\f* \s1 Peter apmere Cornelius-kenhe-werne alheke imerte ayeye Jesus-akerte ikwere ilemele ikwerenheke-artweye areyeke-arlke \p Ingweleme Peter itnekenge Caesarea-werne alheke, arrpenhe Jesus-kenhe areye-arlke ikwerenge alheke apmere Joppa-ngentyele. \v 24 Itne mpwepele inteke imerte Caesarea-ke arlte arrpenhele arrernelhemele. Itne apetyewarrerlenge akwete Cornelius ikwere-artweye areyeke, atyewe ikwerenhe areyeke-arlke antangkeke apmere ikwerenhe-werne apetyetyeke. Kele itne apurte-irremele aneke Peter-eke akarelhemele. \v 25 Kele Peter apetyemele apmere Cornelius-kenheke irremele Cornelius ikwere arnekarnare irremele alheke imerte ikwere amperele-arlenge tnemele renhe tnakemele. \v 26 Kele Peter-ele renhe amultenge akemelhe-ileke renhe ilemele, “Arrangkwe, akeme-irraye ayenge tnaketyale ayenge kwenhe artwe-ante ware unte-arteke.” \p \v 27 Itne tnemele angkerreke imerte apmere kwene-werne anteme irrpenhemele, Peter-ele areke Cornelius-eke-artweye atningke-arlke, atyewe ikwerenhe areye-arlke apurte-irremele apmere kwenele anerrirrerlenge. \v 28 Kele Peter anteme itneke angkeke, “Kele arrantherre itelareme Jew areye Jew anetyakenhe areyenge apurte-irrentye akngerre kwenye, anwerne apententye akngerre angkentye Moses-kenhe areye-arle. Kele Ngkartele-arle atyenge ahirrenge-arle imerneke tyerrtye arrpenhe areyenge untyeme-irretyale anetyeke re atyenge ahentye-aneme tyerrtye ingkirrekenge atyewe-irretyeke. \v 29 Kele alakenhenge anteme arrantherre arrpenhe areye yerneke ayenge inetyeke, ayenge iparrpe apetyeke, the aweke apale angketyakenhele. Kele anteme atyenge ilaye, iwenheke-ame arrantherre atyenge antangkeke?” \p \v 30 Cornelius anteme ikwere angkeke, “Yewe, arlte arrpenhele ayenge apmerele anetyame angwerrele, ayenge Ngkarteke angketyame, the imerte aremele artwe mantere mperlkere-akerte imparrkerlenge atyenge arraterlenge imerte atyenge arrekwelele tnemele. \v 31 Arritnye atyinhe ilemele re atyenge alakenhe ileke, ‘Cornelius! Ngkartele ngenhe aweke ikwere angkerlenge re kwenhe ngenhe arentye akngerre unte alhengkeye areye-arlke mwantyele antherle-anerlenge. \v 32 Kele, artwe urrpetye anteme apmere Joppa-werne yernaye artwe Peter arritnyeke unthetyeke imerte renhe nhenhe-werne akngetye-alpemele. Re apmere artwe arrpenhe Simon arritnye-kenhele aneme kwatye alaye akngerre itwele. Artwe Simon re yenpe kere areye-kenhenge arne mpwarentye akngerre. Peter apetyemele re ngkwenge ayeye iletyeke Ngkarte-ngentyele.’ Alakenhe-arle atyenge ileke alkere-arenyele. \v 33 The anteme iparrpele artwe urrpetye ngkwenge yerneke ngenhe nhenhe-werne akngetyetyeke, unte anteme mwerre atyenge anemele apetyeke. Ngkartele ngkwenge ayeye mwerre anthurre imerneke anwerneke iletyeke, nhenhe anteme anwerne aneme Ngkartele-arlenge ngenhe awetyeke.” \s1 Peter-ele itneke ayeye Jesus-akerte ileme \p \v 34 Peter anteme itneke alakenhe angkeke, “Ye, kele the itelareme Ngkartele-arle tyerrtye ingkirreke, apmere arrpe-anenhenge anyente-arteke areme. \v 35 Re arnterre akangkeme tyerrtye areyele renhe apentemele ikwere akangkwe-irrerlenge, Jew areye-arlke Jew anetyakenhe areye-arlke. Rarle arnterre-arle akangkeme tyerrtye areye arratye anerlenge, mpwaremele iwenhe apeke ikwere-arle re ahentye-aneme. \v 36 Arrantherre ingkirrekele ayeye mwerre itelareme anwerneke-arle antheke, Israel-ke-artweye areye. Ayeye mwerre re alakenhe, Jesus Christ tyerrtye ingkirrekeke piwelheke, re ilweke tyerrtye ingkirreke inetyeke, Re akngerrepate anthurre aneme tyerrtye ingkirrekeke, alakenhenge anteme re tyerrtye ingkirreke arntarnte-areme akurne-ketye anyente-irremele apurte anetyeke Ngkartenge. Arrantherre ingkirrekele ayeye nhenhe itelareme. \p \v 37 “Arrantherre aweke arne mwerre-arle-irreke-akerte apmere Galilee uthene Judea uthenenge. Arrekwele John-ele tyerrtye areyeke ayeye ileke itne apure-irremele anetyeke, arne akurne-arle itne mpwarekeke alakenhe awethe mpwaretyale tyerrtye areye anteme re kwatyeke akwernerle-anetyame. \v 38 Arrantherre itelareme Ngkartele-arle Jesus Nazareth-arenye akngakemele ineke. Re Utnenge Akngerre ikwere-arleke arrerneke re ngangkerele mpwarerle-apetyenhenge. Re anteme alhemele arne mwerre areye mpwarerle-apeke. Re rlkerte areye angkwerre-iweke itne mwerre-anteme-irreke. Arrentye-akerte areye-ngentyele re arrentye itnenhe itneke-ngentyele aywepeke. Jesus-ele arne mwerre nhenge areye mpwaretyarte Ngkarte-arle ikwerenge anetyartenge. \p \v 39 “Anwerne yerneke-arle areyele anteme arrpenhe areyeke ayeye iletyeke arne ingkirreke-akerte Jesus-ele-arle mpwareke apmere Jew anwerne-kenhenge, apmere Jerusalem-enge-arlke. Kenhe akngerrepate Jerusalem-eke-artweye akenhe ikwere ahentye-anetyakenhe-arle aneke, renhe atweke nail-ele atanthemele arne arntarlkweke arrernemele, ilweke anteme re. \v 40 Kenhe ingwe atherre iperrele anteme Ngkartele renhe itethe-ilirtneke, re anteme renhe tyerrtye atningkeke imerneke itne renhe aretyenhenge rarle akeme-irremele itethe-irrirtneke. \v 41 Tyerrtye arrpenhe atningkele renhe aretyakenhe-arle, anwerne yerneke-arle areyele-ante ware renhe areke, re anwernekenge apurtele merne-arlke arlkweke antywemele-arlke rarle ilweke-arle akeme-irreke iperrele. \v 42 Jesus anteme anwerneke alakenhe angkeke, ‘Alherlte-iwaye ayeye mwerre atyenge-akerte tyerrtye areyeke ilerlte-apetyeke, itneke imerte ilemele Ngkartele-arle ayenge akngakeke, urreke tyerrtye areye atyenge arrekweleke arrernetyeke, itethe-arle aneme areye ilweke-arle areye-arlke. Re imerte itnenhe akngakemele, atyenge-arle akangkwe-irreme areye atyenge akangkwe-irretyakenhe areye-arlke.’ \v 43 Ye, arrule anthurre, arrantherre itelareme, artwe nhenge areyele angkentye Ngkarte-kenhe awemele-arle ilerle-apetyarte, artwe nhenhe Jesus-akerte akaltyele-anthetyarte. Itne alakenhe iletyarte; kenhe tyerrtye re apeke ikwere akangkwe-irreme, kele Ngkarte ikwerenge ipeltye-irremele-arle aneme mwerre anemele, Jesus-ele-arle nthakenhe mpwarekenge.” Alakenhe-arle Peter angkeke Jew anetyakenhe itneke. \s1 Utnenge Akngerre tyerrtye Jew anetyakenhe atningkeke-arleke irrpeme \p \v 44 Itne-arle anemele awetyamenge Peter-ele ayeye ilerlenge, Utnenge Akngerre apetyemele itneke irrpeke. \v 45 Kele artwe Jew areye apurte-arle irreke areyele areke Utnenge Akngerre apetyerlenge tyerrtye Jew anetyakenhe areyeke irrpetyeke, itne apatewarreke Ngkartele-arle Utnenge Ikwerenhe akwernekenge Jew anetyakenhe areyeke, itneke-arteke. \v 46-47 Jew akangkwe-irrentye akngerre areyele itelareke nthakenhe-arle Ngkarte irreke itne-arle Cornelius uthene atyewe ikwerenhe areye-arlke awekenge angkentye arrpenhe angkerlenge itne-arle akaltye-irretyakenhe, itne ingkirrekele anteme Ngkarte utyernemele tnakewarreke. \p Kele Peter atyewe ikwerenhe areyeke angkeke, “Utnenge Akngerre arratye itneke irrpeke, anwerneke-arle nhenge irrpeke-arteke. Kele angwenhele apeke ayaketyeke arrangkwe-arle itnenhene anwerne kwatyeke akwernerlenge baptise-eme-iletyeke. Kele itnenhe kwatyeke akwernetyekaye!” \v 48 Peter-ele anteme atyewe ikwerenhe areye ileke itnenhe kwatyeke akwernetyeke. Kele itnenhe kwatyeke akwerneke imernetyeke itne-arle Jesus Christ-eke akangkwe-irreke. Yanhenge anteme Cornelius uthene atyewe ikwerenhe areyele-arlke Peter apayuthneke itnekenge arlte urrpetye awetheke anetyeke. Peter-arlke arrpenhe areye-arlke arratye itnekenge aneke. \c 11 \s1 Peter-ele ileme nthakenhe-arle Jew anetyakenhe areye Jesus-eke atyewe-irretyeke \p \v 1 Yerneke-arle areyele aweke Jew anetyakenhe areye-arle ayeye Ngkarte-kenhe Jesus-akerteke akangkwe-irreke. Jesus-kenhe arrpenhe atningke Judea-arenyele aweke ayeye renhe-anteye. \v 2 Peter Jerusalem-werne apetyalperlenge, Jew arrpenheme Jesus-kenhe areye ikwere akarelheke itne anteme ikwerenge ahele angkerreke. Itne alakenhe angkeke, \v 3 “Awaye! Unte itelareme angkentye Moses-kenhele-arle anwernenhe ileme, anwerne-arle Jew anetyakenhe areyenge apurte-irretyale anetyeke. Unte akenhe apmere itne-kenheke apale irrpemele, itnekenge merne-arlke kere-arlke arlkweke.” \p \v 4 Peter-ele itneke ingkirreke ileke nhenge Jew anetyakenhe areyenge apurte-irreme-akerte, Cornelius-arlke-akerte. Alakenhe-arle re angkeke, \v 5 “Ayenge warlele anetyarte apmere nhenge Joppa-le, ayenge anteme akertne-atheke alhemele warle akertnele anetyame Ngkarteke angkemele, the anteme ahirre areke alkere altywere-irrerlenge. Alkerenge imerte tyerrtyele-arteke atyenge-werne atheke antyame kwene-ilemele, akantye arrpe-anenhe arntwirrkemele. \v 6 The itethe areye antyame kweneke areke, arrpenheme ahelhele unthentye akngerre, ingke-akerte areye, arne atnertele alhentye akngerre areye-arlke, thipe areye-arlke. The anteme areke arne areye anwerne arlkwentye akngerre kwenye areye-arlke, angkentye anwerne-kenhenge ularre. \v 7 Alkerenge anteme atyenge angkeke alakenhe, ‘Peter-aye! Akeme-irraye kere arrpenheme nhenhe areye atwemele arlkwetyeke!’ \v 8 Kele ayenge angkerlenge, ‘Arrangkwe akngerrepate! Nhenge Moses-ele anwernenhe ileke kere nhenhe areye arlkwetyale anetyeke. Ayenge-arle akutne-arle kereke nhenhe-arteke arlkwetyeke.’ \v 9 Awethe ante re atyenge alkere-ngentyele angkeke, ‘Arrangkwe, kere nhenhe-arle mwerre-arle. Ipmentyele impetyale the ngkwenge ilerlenge nhenhe areye-arle mwerre arlkwetyeke.’ \v 10 Alakenhe-arle atherre-ngare awethe irreke-iperrele, re ayenge ileke nhenge areye arlkwetyeke, the itelaretyenhenge mwerre-arle ayenge Jew anetyakenhe areyenge apurte-irremere. Re anteme antyame arne itneke-akerte alkere-werne akngirtneke. \p \v 11 “Yanhenge anteme artwe Jew anetyakenhe urrpetye apetyeke imerte akethele tnemele apmere ayenge-arle aneke ikwerele. Cornelius-ele itnenhe yerneke Caesarea-nge atyenge unthetyeke. \v 12 Utnenge Akngerre anteme atyenge angkeke, ‘Itnekenge apurte-irremele alhaye, mwernte-irretyale Jew anetyakenhe-arle itne anemenge!’ Kele artwe 6-pele nhenhe areye, Jesus-kenhe-arle areye Joppa-arenye, atyengenge apurte-irremele anwerne alheke. Apmere yanheke irremele, anwerne apmere Cornelius-kenheke irrpenheke. \v 13 Artwe nhenge re anteme anwerneke ileke alkere-arenye Ngkarte-kenhe-arle ikwere arrateke apmere ikwerenhenge. Alkere-arenye re anteme ikwere alakenhe angkeke, ‘Artwe urrpetye Joppa-werne yernaye Peter inerle-alpetyeke. \v 14 Re apetyemele ayeye ngkwenge ilemele. Unte ayeye ikwere akangkwe-irremele Ngkartele arrenhantherrenhe ingkirreke itetheke mpwaretyenhe arntarnte-aremele.’ Alakenhe-arle alkere-arenye Ngkarte-kenhe Cornelius-eke angkeke. \p \v 15 “Ayenge anteme Cornelius-eke ikwere-artweye areyeke-arlke angkeke, ayenge angkerle-anerlenge Utnenge Akngerre itneke-arleke irrpeke. \v 16 The itelareme Jesus Akngerrepate-arle arrekwele alakenhe angkeke, ‘John-ele tyerrtye areye kwatyeke akwerneke itnenhe baptise-eme-ilemele itneke imernemele itne-arle akurne itnekenhe imperle-alheke. Kele Ngkartele Utnenge Akngerre anteme arrekantherre akwernetyenhe.’ Alakenhe arrantherre itelaretyeke, Jesus angkeke. \v 17 Yewe, Ngkartele Utnenge Ikwerenhe anwerneke akwerneke nhenge anwerne-arle Jesus Christ arratye itelarekenge, alakenhe anteye re renhe Jew anetyakenhe areyeke akwerneke. Yanhe aremele anteme ayenge itirreke, ‘The Ngkarte ayaketyale kwenhe anetyeke Utnenge Akngerre akwernerlenge itneke-arleke, Re Ngkarte-arle anerlenge iwenhe-arle re mpwareke-arle mwerre-arle.’” Alakenhe-arle Peter-ele Jew areyeke ileke. \p \v 18 Itne ayeye nhenhe awemele nterte-irreke itne Peter-eke ahele akwete irretyakenhe aneke. Itne anteme alakenhe angkeke, “Ayekaye, kele anwerne itelareme! Ngkarte-arle ahentye aneme Jew anetyakenhe areyeke itne akurnenge untyeme-anteye-irretyeke imerte Jesus-eke akangkwe-irremele itne ikwerenge akwete-ante anetyenhenge.” Itne ingkirreke akangkemele Ngkarte utyernemele tnakewarreke. \s1 Apmere Antioch-enge Jesus-kenhe areye atningke anteme irreke \p \v 19 Kele Stephen-arle apwertele irrerlknge atwerrirreke iperre, Jesus-kenhe areye apmere arrpe-anenhe-werne apanpe-irreke Jerusalem-engentyele, Jesus-eke ahentye anetyakenhe areyele-arle itnenhe-arlke atwetyeke anekenge alwernemele. Arrpenhe areye apmere ayerrere apmere Phoenicia arritnye-werne-arlke apmere akweke irntwarre Antioch-werne-arlke, arrpenhe areye boat-eke antyemele alheke Island akweke Cyprus arritnye-werne. Apmere itnekenge itne ayeye mwerre Jesus-akerte iletyame Jew areyeke ware. \v 20 Kele Jesus-kenhe arrpenhe areye alheke apmere yanhe Cyprus-engentyele Cyrene-ngentyele apmere Antioch-werne, yanhenge anteme itne ayeye mwerre Jesus-akerte ilerlte-apeke Jew anetyakenhe areyeke-arlke. \v 21 Ngkartele itnenhe atnerre akngerre-ileme itne akwenpe irrpelthe-irremele itne angketyenhenge arne akngerre-arlke mpwaretyenhenge. Kele tyerrtye arrpenhe areyele itnenhe aremele awemele-arlke, Jesus-eke akangkwe-irreke ikwerenhe anteme irremele. \p \v 22 Kele Jerusalem-enge Jesus-kenhe areyele awemele, tyerrtye Antioch-arenye areye-arle Jesus-eke atyewe-irreke, itne anteme artwe nhenge Barnabas yerneke alhetyeke itnenhe atnerre-iletyeke. \v 23 Re alhemele arrernelhemele areke Ngkartele-arle itnenhe mwantyele arntarnte-areme. Akangkemele re itnenhe atnerre-ilemele ileke, “Ngkarte akwete apentewarraye ikwere akangkwe-irremele.” \v 24 Yewe, Barnabas re artwe mwerre aneke Ngkarteke arnterre akangkwe-irrentye akngerre, Utnenge Akngerrele-arle renhe akaltyele-antherlenge re impene aweke Ngkarteke, iwenhe apeke renhe Ngkartele-arle ilemeke re arnterre mpwareme. Alakenhenge anteme tyerrtye atningke anthurrele Jesus arratye itelareme ikwerenhe anteme aneme. \p \v 25 Yanhenge anteme Barnabas apmere Tarsus-werne alheke Saul-eke unthetyeke. \v 26 Re renhe aremele akngirtneke apmere Antioch-werne. Yanhenge anteme ratherre aneke arruleke-atwetye, year atherreke-atwetye. Ratherre ayeye Ngkarte-kenhe akaltyele-antherle-aperreke Jesus-kenhe areyeke. Kele apmere yanhenge, Jesus-eke-artweye-arle Antioch-arenye areyeleke-amparre-arle “Jesus-kenhe areye” arritnye akeke. \p \v 27 Yanhe ikwerele ureke artwe urrpetye, nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre-arle, apetyeke Jerusalem-engentyele Antioch-werne arrpenhe Jesus-kenhe areyenge apurte-irremele. \v 28 Artwe anyente Agabus tnemele angkeke mpwepe anthurrele tyerrtye areyekenge Utnenge Akngerrele akenhe ikwere imernerlenge. Re alakenhe angkeke, “Ayenge awerrirraye! Ahurratye akngerre anetyenhe apmere arrpe-anenhele, merne-arlke anetyakenhe anetyenhe.” Arratye ahurratye akngerre aneke ikwerenge akenhe artwe Rome-arenye nhenge akngerrepate aneke Claudius arritnye apmere arrpe-anenheke. \v 29 Jesus-kenhe areyele aweke apmere Antioch-ele anemele nthakenhe-arle re angkekenge, itne angkeke itne-arle Jesus-kenhe areye apwerte ngkweltye akngerre-ulkere anthetyeke Jesus-kenhe areye apmere Judea-larle aneme areye. Ngkweltye itne-arle urrekeke alengke-iweke itnenhe anthetyeke. \v 30 Yanhe-ngentyele apwerte ngkweltye inemele itne Barnabas uthene Saul uthene antheke Jerusalem-werne akngetyeke, ratherre akngeke Jerusalem-werne tyatye akngerrepate areye-werne. \c 12 \s1 Herod-ele James irrerlknge atweme imerte Peter jail-ke akwernemele \p \v 1 Nhenhe ikwerele ureke Barnabas uthene Saul uthenele-arle akaltyele-anthetyamenge Antioch-ele, akngerrepate Herod-ele thultye areye Jerusalem-werne yerneke Jesus-kenhe arrpenheme arntwirrkemele jail-ke akwernetyeke. \v 2 Re uterneke thultye ikwerenhe areyele James arntwirrkemele atwetyeke, John-kenhe kake. Itne anteme renhe arntwirrkemele irrerlknge atweke, akaperte akemele. \v 3 Jew akngerrepate arrpenhe areyele awemele thultye areyele-arle James atweke-akerte itne arnterre akangkeke. Herod-ele awemele itne-arle akangkeke re ahentye aneke itnenhe awethe akangketyeke mpwaretyeke. Re anteme itnenhe ileke Peter-arlke arntwirrketyeke renhe-arlke irrerlknge atwetyeke. Kele thultye itne alhemele Peter arntwirrkeke. Yanhenge akenhe Jew areyele merne ulperre-ulperre-arle arlkwetyame, Passover arrawe-irrentye itelaremele. \v 4 Kele thultye areyele-arle Peter arntwirrkekenge, Herod-ele ileke itne renhe jail-ke akwernetyeke, jail kwene-kwene anthurreke. Re ileke thultye 16-pele anthurre ikwere mwantye arelhetyeke arltele ingwartentyele-arlke. Thultye 4-pele-urrke ikwere mwantye arelheke, yanhe iperre thultye 4-pele arrpenhe anteme ikwere mwantye arelheke, alakenhe. Herod-arle alakenhe itirrekenge, “Passover arrawe-irrentye uyerrerlenge the renhe court-eke akwernetyenhe judge-le renhe ilpernetyenhenge Jew areyele arerlenge.” \v 5 Thultye areyele Peter arntarnte-arerrirretyame jail kwenenge court-eke akarelhemele. Peter-arle jail kwenele anekenge Jesus-kenhe areye ikwere arnterre Ngkarteke angkeke tyerrtye areyele renhe atweme-ketye. \s1 Alkere-arenye Ngkarte-kenhele Peter apmere jail-nge arratelhe-ileme \p \v 6 Ingwe ikwerele Passover arrawe-irrentye-arle uyerrekenge Herod alakenhe itirreke, “Ingweleme ayenge akeme-irremele the artwe yanhe renhe court-eke ngkernetyenhe.” Kele ingwe ikwerele anteye Peter-arle ankwe intekenge jail kwenele thultye atherre mpwepele. Thultye ratherre akenhe iltye Peter-kenheke-arle ayernelheke ikwere itwele intemele. Thultye arrpenhe atherre akenhe arriwele-arle tnerle-anerreke. \v 7 Impeltye-ngentyele alkere-arenye Ngkarte-kenhe anteme arrateke jail kweneke Peter itweke, alkngenthe akngerre pwarrtyeke. Alkere-arenyele Peter anpeke re interlenge imerte renhe akarrelhe-ilemele ikwere alakenhe angkemele, “Iparrpaye, akeme-irraye!” Chain areye itne-arrpe akwete arrewelheke amulte ikwerenhe-ngentyele. \v 8 Alkere-arenye re anteme ikwere angkeke, “Mantere ngkwinheke irrpaye ingke-kenheke uthene!” Re anteme mantere uthene ingke-kenhe ikwerenheke uthene irrpeke! Awethe anteme ikwere angkeke, “Mantere arrpenhe ngkwinheke irrpaye imerte ayenge apentemele!” \p \v 9 Peter anteme akeme-irreke, imerte mantere ikwerenheke irrpemele alkere-arenye apentemele, re imerte apatemele-arle, “Ayenge-ame arratye jail-nge arratenheme? The apeke-arle renhe altyerrenge-arle apenteme.” \v 10 Ratherre anpere alherreke thultye atherre arriwele-arle tnerle-anerretyamenge ratherrele akenhe Peter uthene aretyakenhe-arle. Ratherre thultye arrpenhe areyenge anpere-alheke, itnenhene ingkerneke iwerle-alherremele akethe-werne-atheke, arriwe akngerre itwele. Kele arriwe re-arrpe akwete altywere-irreke, ratherre anteme jail-nge arratemele apetyeke. Iwerre arratyeke irremele alkere-arenye re uyerreke. \p \v 11 Alkere-arenye rarle alhekenge Peter alakenhe itirreke, “Ayekaye! Arratye apelaye alkere-arenye Ngkartele-arle yernekele-arle, ayenge arratelhe-ilerne. Arratye-arle ayenge Ngkartele arntarnte-areke Herod-ele ayenge irrerlknge atweme-ketye. Kele thultye areyele ayenge atwetyeke arrangkwe-arle Jew areyele aretyeke.” \v 12 Alakenhe-arle re itirreke iperrele re apmere Mary-kenhe-werne alheke. Arelhe nhenhe meye John-eke aneke, arritnye ikwerenhe arrpenhe Mark aneke. Apmere nhenhe ikwerele Jesus-kenhe areye apurte-irreke Ngkarteke angketyeke, Peter-eke. \v 13 Peter akethele tnetyame arriwe atwemele. Kenhe arelhe awenke urrkapentye Rhoda arritnyele awemele, arriwe-werne apetyemele apayuthneke, “Angwenhe-ame unte?” \v 14 Peter ikwere angkirtnerlenge re ahentye alhengke-awemele akangkeke arnterre. Re imerte arriwe altywere-iletyakenhe-arle anemele. Akngerre akangkemele re unteke arrpenhe areyeke iletyeke, “Awaye! Peter kwenhe akethele tneme.” \v 15 Itne angkirtnewarreke, “Arrangkwe, unte-arle arerte-arle irreme.” Re akenhe akwete-arle angkerlenge, “Arrangkwe, the kwenhe arratye ileme. Re kwenhe yanhe akethele tnerle-aneme.” Itne anteme angkeke, “Arrangkwe, alkere-arenye ikwerenhe apeke-arle apetyeke-arle yanhele tnerle-aneme.” \p \v 16 Itne-arle angkerretyamenge Peter akwete akethele tnetyame arriwe atwemele. Kele arratye anteme itne arriwe altywere-ilemele renhe areke itne arratye apatewarreke, “Ayekaye! Nthakenhe-ame re jail kwene anthurrenge arraterne?” \v 17 Kele re iltye akngelhemele itnenhene ileke nterte-irremele renhe awetyeke. Re anteme itneke ileke nthakenhe-arle Ngkartele alkere-arenye yerneke renhe jail-ngentyele arratelhe-iletyeke. Kele-arle re itneke ileke iperre re angkeke, “Alherlte-iwaye, James tyatye-arenye akngerrepate anwerne-kenheke iletyeke atyewe Jesus-kenhe areyeke-arlke nthakenhe-arle-irreke-akerte!” Kele yanhenge anteme Peter-ele itnenhene ingkerneke iwerle-alheke imerte apmere arrpenhe-werne anteme alhemele. \p \v 18 Ingweleme anteme jail kwenele thultye areye akeme-irrereke imerte Peter-eke apale untherremele itne apatemele uyarne itirreke. Itne alakenhe akwete apayuthnerreke, “Nthakenhe-ame artwe nhenge nhenhenge uyerrerle-alheke?” \v 19 Herold-elarle aweke iperre, re thultye ikwerenhe areye uterneke ikwere unthemele renhe arntwirrketyeke, itne akenhe ikwere uyarne-arle untheke. Awethe anteye re thultye jail-elarle aneke nhenge areyeke antangkeke imerte itnenhene apayuthnemele nthakenhe-arle irrekeke, itne akenhe apaterlenge-arle. Uyarne itnekenge angkentye inemele re thultye arrpenhe areye ileke itnenhe akngemele irrerlknge atwetyeke. Herod-ele anteme apmere yanhe Judea impemele alpeke apmere Caesarea-le anteme anetyeke. \s1 Akngerrepate Herod ilweme \p \v 20 Nhenhe ikwerele-ureke, akngerrepate Herod ahele anthurre irreke tyerrtye apmere Tyre uthene Sidon uthenele-arle anekeke. Re tyerrtye ikwerenhe areye ileke itneke merne yernetyale anetyeke. Tyerrtye apmere yanhe-arenye areyele apmere Herod-kenhenge merne inetyarte. Kele, Herod ahele akwete aneme-ketye, itne ikwere-werne alheke mwerrantye angketyeke. Urreke itne ikwere-werne alhetyenhenge, itne alheke artwe Blastus arritnye-werne, apmere Herod-kenhe arntarnte-arentye akngerre. Itne renhe apayuthneke Herod itnekenge anyenteke-irretyeke mwerre anetyenhenge. Itne anteme apurte alherlte-iweke Herod aretyeke ikwere angketyenhenge ipeltye-ilerremele. \p \v 21 Arlte ikwerenge Herod-arle angkeke itnekenge apurte-irremele angketyeke, re mantere alkarle anthurreke irrpeke, mantere nhenge pwathe akngerre areye irrpentye akngerre, re chair mwerre akngerre ikwere arrernelhemele angkeke tyerrtye renhe-arle aretyeke apetyeke areyeke. \v 22 Tyerrtye awetyame-arle areye ikwere akangkeke rarle angkekenge, itne ikwere arlkemele angkeke renhe tnakemele, “Ayekaye, unte-arle artwe-arteke anetyakenhe-arle unte-arle alkere-arenye-arteke-arle angkeme, Ngkarte-arteke.” \p \v 23 Iparrpe anthurre alkere-arenye Ngkarte-kenhele renhe rlkerte-ileke, atnerte kwene renhe arlkweke mpwere areyele-arteke lyepe-lyepe ikwerenhe-arlke renhe irrerlknge atwetyeke-ante. Re anteme ilweke. Herod tnakelheke arntwelhemele, rarle tyerrtye areye ayaketyakenhe-arle irreke renhe tnakeme-ketye, itne-arle Ngkarte-ante ware utyernemele tnaketyeke, renhe kwenye! \p \v 24 Kenhe ayeye Ngkarte-kenhe apmere arrpe-anenhe-werne anteke-irreke, tyerrtye atningke anthurrele awemele akangkwe-irreke. \p \v 25 Barnabas uthene Saul uthenele apwerte ngkweltye nhenge akngeke Jesus-kenhe areyele-arle yerneke apmere Antioch-enge Jerusalem-werne Jesus-kenhe areye apmere yanhe-arenye areye anthemele. Kele apwerte ngkweltye-arle antheke iperrele ratherre Antioch-werne alperreke John-Mark-arlke akngirtnemele ikwere-atherrenge. \c 13 \s1 Tyerrtye areyele Barnabas uthene Saul uthene akngakeme ayeye mwerre ilerle-aperretyeke \p \v 1 Kele Antioch-ele aneke Jesus-kenhe areyele-arlenge arrpenhe areye nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre akenhe Jesus-akerte-arlke akaltyele-anthenhe-anthenhe: Barnabas uthene Simeon uthene, arritnye arrpenhe-kenhe ikwerenhe aneke “Urrperle-arle”, arrpenhe akenhe Lucius arritnye Cyrene-arenye-arle, artwe arrpenhe Manaen arritnye aneke, Herod uthenenge-arle apurte amangkeke Saul-arlke. \v 2 Artwe yanhe areye apurte-irreke Ngkarteke angkemele tnakemele anerrirretyame merne-arlke arlkwetyakenhele. Utnenge Akngerre anteme itneke alakenhe angkeke, “The Barnabas uthene Saul uthene akngakeke atyenge urrkapetyeke, kele arrantherre renhe-atherrenhe urrkapetyeke arrernaye atyenge.” \v 3 Itne akwete anthurre Ngkarteke angkemele aneke merne-arlke arlkwetyakenhele. Kele angkeke-arle iperre itne iltye akaperte ikwere-atherrenheke-arleke arrernemele Ngkarte apayuthnemele renhe-atherrenhe arntarnte-aretyeke imerte renhe-atherrenhe ilemele urrkapentye Utnenge Akngerrele-arle ileke mpwaretyeke. \s1 Paul uthene Barnabas uthene apmere Cyprus arritnye-werne alheme \p \v 4 Kele ratherre apmere Antioch-enge alherremele apmere Seleucia arritnye-werne kwatye alaye iterele Utnenge Akngerrele-arle renhe-atherrenhe yernekenge. Boat atningke apetyewarretyarte kwatye iterele aneke. Yanhe-ngentyele ratherre boat-eke antyemele alheke kwatye alayele tyanemele apmere akweke anyente Cyprus arritnyeke anteme ratherre arrernelheke. \v 5 Apmere Salamis arritnyeke irremele ratherre ikwerele anerle-anerreke. Yanhele anemele ratherre tyatye Jew areye-kenheke irrpemele ayeye Ngkarte-kenhe Jesus-akerte itneke ileke. Artwe John-Mark arritnye alheke ikwere-atherrenge urrkapetyeke. \p \v 6 Kele itne-arle apmere renhe imperle-alhemele alheke akaltyele-anthemele tyatye Jew-kenhe ingkirrekenge ahelhe akweke-arle apmere Paphos-eke irretyeke-atwetye. Apmere ikwerele aneke artwe anyente Bar-Jesus arritnye, Greek angkentye akngerre areyele renhe arritnye arrpenhe ilentye akngerre Elymas akwele, arritnye nhenhele ileme “ngangkere.” Artwe re arne atningke mpwaretyarte, ngangkere akngerre-akertele-arteke; re urrtyirremele ilelheke rarle angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre-arle akwele. \v 7 Artwe re atyewe aneke artwe alartetye akngerreke apmere Cyprus-arenye. Artwe yanhe itelarentye akngerre aneke arritnye ikwerenhe Sergius Paulus. Re arrpenhe yerneke Barnabas uthene Saul uthene ikwere-werne akngetyeke; re ahentye-aneke Ngkarte-kenhe ayeye arratye Jesus-akerte awetyeke. \v 8 Kenhe artwe nhenge Bar-Jesus re akenhe itneke akwetethe arrkngerte-arrkngerte angkerlenge iwenhe apeke renhe akngarte-iwetyeke ratherre Jesus-akerte angkerlenge. Re atere-irreke atyewe ikwerenhele apeke ayeye Ngkarte-akerte awemele ikwere akangkwe-irreketyenge. \v 9 Kele Saul, Paul arritnye arrpenhe-arle re, Utnenge Akngerrele-arle utnenge lterrke anthekenge, ularreke-ularre angkeke alknge anthurre aremele, \v 10 “Unte kwenhe arrentye Satan-arteke, ayeye akurne-ileme! Unte kwenhe akwetethe-arle urrtyirreme ilentye akngerre tyerrtye mwerre areyeke itneke akurne-arlke mpwaremele. Unte angkentye Ngkarte-kenhe akurne-ilemele akngarte-iwentye akngerre mwerre-ilemele akwele. Ilengare-ame unte impelhetyenhe angkentye Ngkarte-kenhe akngarte-iwerle-anemele? \v 11 Kenhe Ngkarte akenhe ngkwenge ahele anteme-arle-irreme unte-arle akwetethe akurne mpwarerle-anemenge. Re ngenhe alknge martetyenhe, unte pwenge anteme irretyenhe arne-arlke aretyakenhe. Urreke-ante unte alknge-ampemele awethe aretyenhe.” \p Iparrpe anthurre re pwenge-irreke, rarle apmere ingwemertele-arteke anemele. Re apale-apale irremele untherle-apeke tyerrtyeke unthemele renhe iltyenge inemele akngetyeke. \v 12 Akngerrepate apmere yanhe-arenyele areke atyewe ikwerenhe-arle pwenge-anteme, re Jesus-eke akangkwe-irreke. Itnenhe-arle ayeye Ngkarte-kenhe akaltyele-antheke iperre re apatemele alakenhe itirreke, “Nhenhe kwenhe lyete-ante the angkentye mwerre anthurre aweke alakenhe.” \s1 Paul uthene Barnabas uthene Jesus-akerte angkerle-anerreme apmere Antioch uthene Pisidia uthenenge \p \v 13 Yanhe-ngentyele Paul arrpenhe areyenge-arlke boat-eke antyemele alheke apmere Paphos impemele kwatyele tyaneke. Yanhenge itne arrernelheke apmere Perga arritnyeke apmere akngerre Pamphylia-nge. Yanhenge John-Mark-ele itnenhe impemele alpeke Jerusalem-werne. \v 14 Paul uthene Barnabas uthene ingke alherreke Perga-ngentyele, arlenge-arle alheke iperre ratherre apmere Antioch arrpenheke irreke apmere akngerre Pisidia mpwepele. Arlte Saturday-ele, arlte apurrkele, ratherre apurte-irreke Jew areyenge tyatye-ke imerte itnekenge arrernelhemele. \v 15 Arrpenhele angkentye Moses-kenhenge anteme ayeye read-eme-ileke, ayeye arrpenhe-arlke nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre areyele-arlke-arle intelhe-ileke. Kele rarle ayeye read-eme-ileke iperrele, artwe tyatye arntarnte-arentye akngerrele artwe arrpenheke ileke Paul uthene Barnabas utheneke angketyeke alhetyeke. Kele re alhemele ikwere-atherre angkeke, “Atyewe anwerne-akenhe! Mpwele apeke-arle ayeye mwerre-akerte atnyeneme angketyeke utnenge tyerrtye areye-kenhe atnerre-irretyenhenge. Kele angkerle-anerraye.” \p \v 16 Kele Paul akeme-irremele, iltye akertne-ilemele itnenhe nterte-irretyeke, alakenhe anteme re itneke angkeke, “Yewe, Israel-arenye areye-aye, Jew anetyakenhe arrantherre-arlke, arrantherre ingkirreke Ngkarteke akangkwe-irrentye akngerre. Ayenge awerrirraye, the arrekantherre iletyenhenge! \v 17 Ngkarte anwerne-arle utyerneme tnakemele, Re akwetethe tyerrtye Israel-arenye areye arntarnte-aretyarte arrule. Re arrenge-arrenge anwerne-akenhe areye akngakemele ineke Re itneke mwerre anthurre aneke itne-kenheke-artweye areye-arle atningke anteme irretyenhenge. Itne apmere ipenye Egypt-ele anetyarte, year 400-pele ulkereke. Kele Re itnenhe apmere yanhenge tyerremele akngetyeke ngangkere lterrke akngerre-akertele. \v 18 Re itnekenge arrwekeleke-irreke arrule anthurreke-atwetye ahurratyele year 40-peleke-atwetye, itne-arle renhe awetye-akenhenge-itanye. \v 19 Re itnenhe ngangkere antheke itne tyerrtye apmere 7-pele-arenye atwetyeke apmere Canaan-arenye areye. Re tyerrtye ikwerenhe areye apmere itnekenhe antheke itne anerlte-anetyeke. \v 20 Yanhe-ngentyele Ngkartele artwe akngerrepate areye akngakeke re itnenhe arrerneke ikwerenhe areye mwerrantye arntarnte-aremele anetyeke, tyerrtye arrpe-anenhe Israel-arenye areye. Ikwere iperre re akngakemele arrerneke artwe akngerrepate Samuel arritnye, nhenge angkentye Ikwerenhe awemele ilerle-apentye akngerre. \v 21 Kele yanhenge anteme tyerrtye areyele Ngkarte apayuthneke itneke King inetyeke pwathe arratye akngerre. Kele Ngkartele itneke Saul arrerneke akngerrepate anetyeke. Arrantherre itelareme, artwe rarle arrenge-arrenge anwerne-kenhe Benjamin-ngentyele. Artwe re Saul, alere Kish-kenhe-arle, akngerrepate aneke Israel-arenye areyeke year 40-peleke-atwetye. \v 22 Yanhe-ngentyele Ngkartele renhe ipmentye iweke, imerte David akngakemele akngerrepate arrernemele Israel-arenye areyeke. Alakenhe anteme Ngkarte angkeke, ‘Tharle David-arle akngakeke, artwe Jesse arritnyeke alere, ayenge-arle ikwere anteme akangkemenge. Rarle atyenge aywerrke-irremele urrkapentye atyinhe akwetethe mpwarekenge.’ \p \v 23 “Kele-arle alhileke iperre, Ngkartele Jesus yerneke David-kenhe areye-ngentyele, re tyerrtye Israel-arenye areye itetheke mpwaretyenhenge. \v 24 Urreke-arle Jesus apetyetyenhenge John-ele ikwere-akerte tyerrtye areyeke iletyame itne awetyeke, arne akurne itnekenhe impetyeke, apure-irremele itne kwatyeke irrpetyeke itnenhe baptise-eme-iletyenhenge. \v 25 Kele ingkwe warrke Ngkarte-kenhe uyerrelhe-iletyenhenge, re alakenhe angketyarte, ‘Arrantherre apeke-arle itirreme ayenge-arle akwele Ngkartele-arle alhilemele yernekeke-athene. Kenhe arrangkwe-arle, artwe rarle atyengenge ingkerne-arle apetyeme. Rarle akngerrepate anthurre-arle atyengenge mwerre akngerre-ulkere. Ayenge-arlke-arteke alakenhe, tharle ingke-kenhe ikwerenhe uyarne-arle ilyweme, ayenge-arle akweke-ulkerenge. Artwe mwerre anthurrele-ante-arle alakenhe mpwareme rarle atyeperre anthurre anemenge.’ Alakenhe-arle John angkeke. \p \v 26 “Atyewe atyinhe areyaye! Abraham-eke-artweye areye-aye, ayenge awerrirraye. Jew anetyakenhe arrantherre-arlke ayenge awerrirraye arrantherre kwenhe Ngkarteke akangkwe-irrentye akngerre anteye! Ngkartele kwenhe ayeye Jesus-akerte imerneke re anwernenhe itetheke mpwaretyeke. Re anwerneke ayeye nhenhe imerneke anwerne ingkirrekele renhe awetyeke ikwere akangkwe-irretyenhenge. \v 27 Kele Jew Jerusalem-arenye areye akngerrepate itnekenhe-arlke Jesus alhengke-aretyakenhe-arle aneke renhe ikwele-aremele. Itne-arle uyarne itelareke ayeye nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre areyele-arle arrule intelhe-ileke. Itne akwetethe-arle angkentye read-eme-ilemele arlte Saturday arrpe-anenhele itne apurte-irremele Ngkarte utyernemele tnaketyeke. Itne akenhe angkentye ikwere akangkwe-irretyakenhele-arle renhe apale ilperneke. Alakenhe-arle Ngkarte arrule angkeke, kele arratye anteme alakenhe-irreke. \v 28 Tyerrtye areye angkerrirreke Jesus-ele-arle mpwarekeke itne renhe atwetyeke. Itne akenhe akngerrepate Pilate apayuthneke thultye areye uternetyeke renhe irrerlknge atwetyeke. Pilate-le anteme mpwareke itne-arle apayuthneke. \v 29 Thultye yanhe areyele Jesus-eke mpwareke angkentye awemele ilerle-apentye akngerre areyele-arle arrule intelhe-ileke-arteke akwete. Itne Jesus nail-ele arne arntarlkweke-arleke arlpare arrerneke. Atyewe Jesus-kenhe areyele anteme tyerrtye ikwerenhe arne arntarlkwe ikwerenge irlwemele inteyeke athenetyeke akngerlte-iwemele. \v 30 Ngkartele anteme renhe itethe-ilirtnemele ilweke-arle iperrele renhe akemelhe-ileke. \v 31 Yanhenge anteme tyerrtye itne Jesus-enge-arle apurte unthetyartele areke itneke atningke-ngare arraterlenge. Tyerrtye Jesus-enge-arle unthetyarte areye apmere Galilee-nge Jerusalem-werne atheke. Tyerrtye yanhe itne anteme ayeye ikwere-akerte ileke tyerrtye Israel-arenye areyeke. \p \v 32-33 “Ilerne anteme apetyeke ayeye mwerre arrekantherre iletyeke. Ayeye nhenge Ngkartele-arle arrule alhileke arrenge-arrenge anwerne-kenhe areyeke. Ngkartele-arle alhileke kwenhe arratye irreke Jew anwerneke Jew anetyakenhe areyeke-arlke. Ngkartele alakenhe mpwareke alere ikwerenhe Jesus itethe-ilirtnemele rarle ilweke iperrele. David-ele intelhe-ileke Psalm 2-enge tyerrtye rarle ilwemele itethe-irrirtneme-akerte alakenhe, \q1 ‘Lyete the imerneke tyerrtye areyeke unte-arle alere atyinhe, \q2 ayenge-arle akngeye ngkwinhe arratye-arlke-arle aneme.’ \rq Psalm 2:7.\rq* \p \v 34 “Ngkarte anyentele kwenhe Jesus itethe-ilirtneke rarle ilweke iperre imerte akertne-ilemele, re anteme awethe ilwetyakenhe. Alakenhe-arle Ngkarte angkeke alere ikwerenhe-akerte, \q1 ‘The arrenhantherrenhe ingkirreke mwantyele arntarnte-aretyenhe. \q2 Tharle akngerrepate David alhileke-arteke.’ \rq Isaiah 55:3.\rq* \p \v 35 “Kele ayeye arrpenhenge, David-ele ileme Ngkartele-arle yerneke-akerte alakenhe, \q1 ‘Ayenge ilwerlenge unte tyerrtye atyinhe arntirte-irretyeke impetyale, ayenge-arle ngkwenge arnterre anthurre ahentye-anemenge ngkwenge akangkwe-irremele.’ \rq Psalm 16:10.\rq* \p \v 36 “Rarle anetyartenge, David-ele mpwareke Ngkartele-arle renhe ileke. David-elarle warrke Ngkarte-kenhe uyerrelhe-ileke iperre re ilweke anteme. Tyerrtye areyele renhe iperteke anteme arteke, yanhele intemele re arntirte-irremele ahelhe anteme irreke. \v 37 Nhenge David-ele arrule intelhe-ileke Jesus-akerte. Jesus ilweke anteye, kele Ngkartele renhe itetharle-ilirtnerlenge. Tyerrtye ikwerenhe akenhe arntirte-irretyakenhe-arle anerlenge, re awethe ilwetyeke arrangkwe-arle. \v 38-39 Atyewe areyaye! Ayeye nhenhe mwantyele awerrirraye! Anwerne arrekantherre ileme arrantherre itelaretyenhenge, Ngkartele anwernenhe ilpernetyakenhe aneme akurne mpwarerlenge Jesus-elarle anwerneke mpwarekenge. Arrantherre-arle angkentye Moses-kenhe apentetyartenge, Ngkarte ipeltye-irretyakenhe anetyarte arrenhantherrenhe atyewe ikwerenhe aketyakenhele. Kele nhenhe arrantherre Jesus-eke akangkwe-irremenge anteme re alakenhe mpwareme. Kele Jesus-eke akangkwe-irraye. Kele Ngkartele arrenhantherrenhe ilpernetyakenhe aneme, akurne areye urrparemele arrantherre mpwarerlenge, anyente anteme re arrekantherrenge irreme, ipeltye-irremele. \v 40 Akangkwe-irremele, ilernpenye anthurre anaye, nhenge iwenhe apeke renhe angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre areyele ileke arrekantherre irreme-ketye-arle. Itne alakenhe intelhe-ileke, \q1 \v 41 ‘Awerrirraye, arrantherre ularele angkeme nthakenhe-arle Ngkarte angkemeke, \q2 arrantherre arratye apatetyenhe aremele nthakenhe-arle Ngkartele mpwaremeke, \q2 arrantherre arratye ilwetyenhenge. \q1 Arrantherre apatemele akangkwe-irretyakenhe anemele. \q2 Tyerrtyele arrekantherre arratye ilerlenge-arlke, arrantherre akangkwe-irretyakenhe anetyenhe.’ \rq Habakkuk 1:5.\rq* \m “Kele mwantyele awemele Jesus-eke akangkwe-irretyeke, arrantherre ilweme-ketyenge!” Alakenhe-arle Paul itneke angkeke. \p \v 42 Kele Paul uthene Barnabas uthene tyatye Jew areye-kenhenge arratetyeke anemele, tyerrtye arrpenhe areyele renhe-atherrenhe apayuthneke awethe urreke apetyalpetyeke arlte Apurrke arrpenhele ayeye renhe anteye iletyeke. \v 43 Kele-arle tyatye-ke irrpeke iperrele tyerrtye areye arrateke arrpenhe areyele renhe-atherrenhe apenteke, Jew areyele Jew anetyakenhe areyele-arlke. Jew anetyakenhe nhenhe areyele Ngkarte tnakeke, Jew areyele-arteke. Paul uthene Barnabas uthenele ayeye ilerle-anerreke arrulenge arrpenheke-atwetye alakenhe ilemele, “Ngkarte akwete apenterlte-anaye, arrantherre-arle itelaremenge Ngkartele-arle anwernenhe mwantyele arntarnte-areme.” \p \v 44 Saturday arrpenhele anteme, arlte apurrkele, tyerrtye ingkirreke apurte-irreke Barnabas uthene Paul uthene awetyeke Jesus-akerte angkerlenge. \v 45 Kenhe akngerrepate Jew areye-kenhe areye akenhe arrkngerte anthurre-arle irrerlenge, itne-arle tyerrtye areye apetyerlenge areke Barnabas uthene Paul uthene awetyeke. Akngerrepate areyele renhe-atherrenhe ilteke aheke angkerremele. \v 46 Kele ratherre akenhe akwenpe anthurre-arle angkerle-anerrerlenge, “Ngkartele ilernenhe yerneke ayeye Jesus-akerte ikwerenhe angketyeke arrekantherre Jew areyeke-amparre. Kenhe arrantherre kwenhe ayeye Ngkarte-kenheke akangkwe-irretyakenhe. Kele arrantherre imerneme arrantherre-arle Ngkartenge akwete anetyeke-kwenye-arle. Kele arrantherre ikwere akangkwe-irretye-kwenyenge, ilerne Jew anetyakenhe areye-werne alheme ayeye nhenhe anteye itneke iletyeke. \v 47 Ilerne alakenhe mpwarerle-anerreme Ngkartele-arle ilernenhe ilekenge alakenhe mpwaretyeke. Re alakenhe angkeke, \q1 ‘The renhe-atherrenhe alkngenthe-arteke Jew anetyakenhe areye-werne yerneme, mpwele itelareme nthakenhe-arle alkngenthe pwarrtyeme arne areye alkngenthe-ilemele arltele-arteke, alakenhe-arle. \q2 Mpwele ayeye mwerre itneke iletyenhe, itne akenhe awerlenge-arle, akangkwe-irremele, Ngkartele itnenhene itetheke mpwaretyenhe, tyerrtye apmere arrpe-anenhe-arenye areye.’” \rq Isaiah 49:6.\rq* \p \v 48 Jew anetyakenhe areyele nhenhe awemele Paul angkerlenge itne arnterre anthurre akangkeke Ngkarteke renhe utyernemele. Itne alakenhe angkerreke “Ngkarte-aye! Ayeye ngkwinhe Jesus-akerte mwerre anthurre. Anwernele ngenhe arnterre anthurre utyerneme tnakewarremele.” Jew anetyakenhe ingkirreke Ngkartele-arle akngakeke ikwerenge akwete-ante anetyeke ayeye Jesus-akerteke akangkwe-irreke. \v 49 Nhenhe ikwerele-ureke, akangkwe-arle-irreke areye untherlte-apeke arrpenhe areyeke ayeye Jesus-akerte ilerlte-apemele apmere arrpe-anenhele. Tyerrtye awethe atningke anteme Jesus-eke akangkwe-irreke. \p \v 50 Kele Jew akngerrepate arrpenhe areye akwete ahele angkerreke Paul uthene Barnabas utheneke. Itne apurte-irreke akngerrepate apmere yanhe-arenye areyenge, arelhe akngerrepate areyenge-arlke Jew apententye akngerre areye ikwere-atherre arrkngerte irretyeke mpwareke. Akngerrepate itne ikwere-atherre ahele irrerreke imerte renhe-atherrenhe ayepwemele apmere arrpenhe-werne. \v 51 Kele ratherre apmere renhe impemele alheke, ratherre ingke-kenhe ilywerle-anerreke ulpmernte-arlke lernemele angkerle-anerreke, “Ilerne alakenhe mpwareme arrantherre-arle ayeye Jesus-akerte nhenheke apale angkekenge. Arrantherre iltemele ilernenhe yerneke Ngkarteke akutne areye-arteke.” Kele ratherre ingke-kenhe ikwere-atherrenheke irrperle-alherreke imerte alhemele apmere arrpenhe-werne Iconium arritnye-werne. \v 52 Kele apmere yanhele, apmere nhenge ratherre-arle imperle-alherreke, Jesus-kenhe areye akangkentye anthurre aneke. Utnenge Akngerre itnekenge akwetethe aneke. \c 14 \s1 Paul uthene Barnabas uthene apmere Iconium-ele \p \v 1 Paul uthene Barnabas uthene ayeye anyente ikwere anteye angkeke Jesus-akerte apmere Iconium-enge. Ratherre tyatye Jew areye-kenheke irrpenheke, tyerrtye areyele awerlenge ayeye mwerre anthurre ratherre-arle angkeke, tyerrtye atningke, Jew areye Jew anetyakenhe areye-arlke, Jesus-eke akangkwe-irreke. \v 2 Kenhe Jew arrpenhe areyele akenhe ayeye ikwere akangkwe-irretyakenhe-arle itne Jew anetyakenhe areye-arlke ileke akangkwe-irretyale anetyeke. Arrpenheme Paul utheneke ahele-irreke arrpenhe Jesus-kenhe areyeke-arlke yanhele-arle aneke renhe-atherrenhe iltemele. \v 3 Paul atyewe ikwerenhe uthene anerle-anerreke arrulenge arrpenheke-atwetye atningke-arle Jesus-eke akangkwe-irrekenge, ratherre akwenpe atnerre akwete tyerrtye areyeke angkeke akngerrepate Jesus-akerte. Jesus-ele renhe-atherrenhe ngangkere akngerre antheke ratherre tyerrtye areye mwerre-iletyeke, arne akngerre areye-arlke mpwaremele anetyeke. Alakenhe-arle re imerneke nthakenhe-arle yerneke-arle areye angkeke ikwere-akerte-arle arratye aneke. \v 4 Kenhe tyerrtye Iconium-arenye areyele uyarne-arle itirreke itne anteme akngakelheke. Tyerrtye arrpenhe areye akangkwe-irreke nthakenhe-arle Jew areye angkeke Paul uthene Barnabas uthene-akerte ahele-arlke-irreke ikwere-atherre. Kenhe arrpenhe areyele itele-arle-areke nthakenhe-arle yerneke-arle ratherre angkeke. \v 5 Jew arrpenhe areye Jew anetyakenhe areye-arlke akngerrepate itnekenhe-arlke atyele angkeke renhe-atherrenhe atwetyeke. Apurtele, akwele itne apwertele wetyeke Paul uthene Barnabas uthene ilwetyeke-ante ratherre Jesus-akerte ayeye ileme-ketye. \v 6-7 Ratherre akenhe aweke-arle arrekwele ratherre iparrpe-iparrpe ingkele akwete alherreke apmere Lycaonia-werne. Derbe-arlke Lystra-arlke apmere akngerre atherre Lycaonia-le. Apmere yanhe ikwerenge anteme ratherre ayeye mwerre Jesus-akerte ilerle-aperreke tyerrtye yanhe-arenye areyeke apmere akweke arrpenhe areye-werne-arlke ratherre alherreke ayeye rante-rante iletyeke. \s1 Paul uthene Barnabas uthene apmere Lystra-le \p \v 8 Kele apmere yanhe ikwere Lystra-nge anetyarte artwe anathe alhetye-arlke-akenhe. Rarle ampe akweke inteke-ngentyele ingke akurne aneke, re anteme amangkemele anathe alhetye-arlke-akenhe. \v 9 Arlte anyentele re iwerre iterele anetyame Paul-arle angketyamenge itwele. Paul-ele artwe renhe anthurre areke awemele anerle-anerlenge, re itirreke, “Artwe nhenhe-arle arratye itirreme Jesus-ele-arle renhe mwerre-iletyeke.” \v 10 Renhe-arle areke iperrele Paul ikwere arlkeke, “Artwe-aye, akeme-irrerle-alhaye!” Anathele renhe awemele, iparrpe akeme-irremele untheke anteme. \v 11 Tyerrtye areyele arerlenge nthakenhe-arle Paul-ele mpwareke itne apatewarreke, itne-arle itirreke Paul uthene Barnabas uthene-arle alkere-ngentyele apetyekeke-athene itne-arle akwetethe tnakewarreme nhenge akwele. Tyerrtye apmere yanhe-arenye areyele ngkarte-apartetye itne-kenheke akangkwe-irretyarte Hermes uthene Zeus arritnye utheneke. Angkentye itnekenhenge, itne arlkeke alakenhe angkemele “Aye! Anwerne-kenhe atherre apetyeke alkere-ngentyele tyerrtye anteme irremele anwerneke-werne.” \v 12 Kele itne Barnabas aremele alakenhe angkeke, “Nhenhe-arle Zeus arritnye-arle alkere-ngentyele.” Alakenhe anteye itne Paul angkerlenge awemele ileke, “Nhenhe-arle arrpenhe anwerne-kenhe alkere-ngentyele Hermes arritnye-arle.” Itne itirreme Hermes-arle ngkarte itne-kenheke angketyarte. \v 13 Apmere ikwere akethele akenhe areke tyatye nthenhele-arle itne Zeus ikwere akaperte kwene-irremele tnaketyarte. Kele artwe tyatye Zeus-kenhe-nge-arle urrkapetyarte, pweleke-arlke antethe areye-arlke akngetyeke akethe-werne. Tyerrtye ingkirreke apetyeke pweleke urreye areye atwetyeke apetyeke imerte akaperte kwene-irremele Paul uthene Barnabas utheneke itne-arle itirreke ratherre-arle ngkarte itne-kenheke-athene. \p \v 14 Paul uthenele awemele itne alakenhe angkerrerlenge ratherre atnerte akngarte-anthurre-iweke, ratherre-arle itelareke tyerrtye areye-arle renhe-atherrenhe anteme tnaketyeke ahentye anekenge. Ratherre mantere ikwere-atherrenhe alterremele unterreke tyerrtye areye-arle apurte-irretyame-werne alakenhe arlkemele, \v 15 “Tyerrtye areyaye! Iwenheke-ame arrantherre alakenhe-irreme? Pweleke yanhe areye atwetyalaye ilernenhe utyernemele tnaketyeke. Ilerne kwenhe tyerrtye atherre-ante ware anteye arrantherre-arteke, ilerne-arle apetyeke ayeye mwerre Jesus-akerte arrekantherre iletyeke. Arne urrtyirrentye nhenhe areye impaye, arrantherre-arle akangkwe-irremele akaperte kwene-irreme, itne-arle arrenhantherrenhe arntarnte-aretyeke arrangkwe-arle. Ngkarteke akangkwe-irretyeke rarle itethe aneme, rarle alkere mpwarekenge, ahelhe-arlke kwatye alaye-arlke, ingkirreke alkerele-arle aneme apmere ahelhe nhenhele-arle aneme kwatye alayele-arle aneme-arlke. \v 16 Arrule anthurre akenhe Jew anetyakenhe arrantherre arne iwenhe apeke ikwere-arle akangkwe-irretyarte, Ngkartele-arle arrenhantherrenhe ipmentyele-arle impetyarte arrenhantherrenhe ayaketyakenhele arrantherre-arle ikwere akutne anerrirrekenge. \v 17 Arrantherre-arle itelaretyakenhe akwete-arle aneke angwenhe-arle Ngkarte arratye anekeke, rarle tyerrtye arrulenye areyeke imerneke-arle rarle arne mwerre ingkirreke akwetethe yernetyarte. Re akwele kwatye alkere-ngentyele antheme merne annge-arlke lyapelhe-iletyeke merne-akerte-arlke. Rarle merne akngerre arrenhantherrenhe anthentye akngerre arlkwetyeke, re arrenhantherrenhe mwerre-ileme akangkentye anetyeke.” Alakenhe-arle Paul-ele tyerrtye itnenhe ileke. \p \v 18 Kenhe tyerrtye areyele Paul-arle angkerlenge awekenge-itanye, itne ahentye akwete aneke pweleke areye atwetyeke Paul uthene Barnabas uthene utyernemele tnaketyeke. Arratye iperre anteme itne pweleke ipmentye anteme impeke. \v 19 Kele Jew arrpenhe areye apetyeke apmere Antioch-engentyele, apmere nhenge-arle Pisidia-le, Iconium-engentyele-arlke itne angkentye akurne akwete angkeke Paul uthene Barnabas uthene-akerte. Tyerrtye areye Jew areyeke akangkwe-irremele Paul-eke ahele-irreke. Itne apwertele werrirreke re atnyetyeke-atwetye, ankweke athenemele. Itne renhe tyarre-akngemele iwerrirreke ilweke-arleke-athene. \v 20 Kenhe tyerrtye Jesus-kenhe areye apurte-irremele ikwere-werne alheke. Paul re anteme akeme-irremele alpeke, apmere nhenge rarle anetyarte ikwere-werne. Arlte arrpenhele Paul uthene Barnabas uthene apurte-irremele alherreke apmere Derbe-werne atheke. \s1 Paul uthene Barnabas uthene alperreme apmere Antioch-werne \p \v 21 Apmere yanhe Derbe ikwerenge, ratherre ayeye mwerre Jesus-akerte itneke ileke, atningke Jesus-eke akangkwe-irremele atyewe ikwerenhe anteme irreke. Ratherre alperreke anteme apmere Lystra uthene Iconium uthene-werne Antioch-werne-arlke apmere Pisidia ikwerenge. \v 22 Apmere arrpe-anenhekenge, itne Jesus-kenhe areyenge apurte-irreke awethe itnenhe ayeye Ngkarte-kenhe akaltyele-anthemele. Ratherre itnenhe ileke Jesus-eke akangkwe-irretyeke. Ratherre alakenhe angkemele akaltyele-antheke, “Anwerne-arle ahelhe nhenhele itethe anemele tyerrtye areyele Jesus ipmentye-iwemenge areye anwerneke ahele akwete uthnerretyenhe anwerne-arle Jesus-eke akwete akangkwe-irremenge. Anwerne Jesus akwete akangkwe-irretyeke ikwere untyeme irretyale, urreke anteme Ngkartele apmere akertnele anwernenhe akwetethe atnyenetyenhe.” \v 23 Ratherre apmere arrpe-anenhele unthemele artwe Jesus-kenhe urrpetye akngakeke imerte ilemele arrpenhe Jesus-kenhe areye arntarnte-aretyeke apmere yanhenge. Apmere itnekenge arntarnte-arentye akngerre itnenhe akngakemele ratherre merne ipmentye imperlenge itne-arle Ngkarteke angketyeke aneke alakenhe, “Yewe Akngeye-aye; ngangkere ngkwinhe itnenhe anthaye itne-arle ngkwenge akangkwe-irrentye akngerre areye akwete arntarnte-aretyenhenge.” \p \v 24 Kele ratherre alherreke antekerre anteme apmere Pamphylia-werne atheke apmere Pisidia ikwerele mpele. \v 25 Apmere Perga ikwere irremele ratherre ayeye mwerre Jesus-akerte itneke ileke. Yanhe-ngentyele ratherre alherremele apmere kwatye alaye iterele Attalia arritnye-werne. \v 26 Ikwerenge-ntyele ratherre boat-eke antyemele alperreke apmere Syria-werne ahelheke-irremele ratherre ingke alheke apmere Antioch-werne atheke. Itelareme atyewe Jesus-kenhe areye apmere Antioch-ele-arle aneme areyele renhe-atherrenhe ileke alhetyeke apmere arrpe-anenhe-werne ayeye Jesus-akerte iletyeke. Itne Ngkarte apayuthneke Paul uthene Barnabas uthene arntarnte-aretyeke. Kele-arle ratherre urrkapentye mpwareke iperre ratherre apmere-werne apetye-alperreke. \v 27 Antioch-eke irremele ratherre Jesus-kenhe areye apurtelhe-ileke imerte ilemele nthakenhe-arle Ngkartele mpwareke ikwere-atherrenge. Ratherre alakenhe angkeke, “Ngkartele iwerre altywere-ilemele Jew anetyakenhe areyeke itne-arlke ayeye awetyenhenge imerte Jesus-eke atyewe-irremele.” \v 28 Kele ratherre apmere ikwerele apurte Jesus-kenhe areyenge aneke arrulenge arrpenheke-atwetye. \c 15 \s1 Apmere Jerusalem-enge tyatye-arenye akngerrepate areye apurte-irrerreme angkerretyeke \p \v 1 Kele artwe Jew arrpenheme Jesus-kenhe-arle apetyeke apmere Judea-ngentyele apmere Antioch-werne. Itne artwe areye anteme akaltyele-antheke Jesus-kenhe atyewe-arle-irreke, alakenhe, “Arrantherre artwe-irretyeke, arrpenhe areyeke imernetyeke arrantherre-arle Ngkarteke atyewe-irreke, angkentye Moses-kenhenge ularre. Arrantherre apeke Jesus-eke akangkwe-irreme ware, artwe-irretyakenhele akwete, kele Ngkartele arrenhantherrenhe itetheke mpwaretyakenhe-arle.” \v 2 Nhenge Paul uthene Barnabas uthenele alakenhe angkerlenge awerlenge, ratherre itnekenge apurte-irremele ahele angkerreke. Kenhe atyewe Jesus-kenhe areye akenhe angkeke, “Anwernele apententye akngerre urrpetye yerneme-artaye Jerusalem-werne, itne tyatye-ke akngerrepate areyenge angkerretyeke. Itne anteme ikwere-akerte itirretyenhenge.” \v 3 Kele arratye itne urrpetye yerneke antekerre Jerusalem-werne Paul uthene atyewe ikwerenhe Barnabas uthenenge. \p Itne apmere Phoenicia-le anpere alhemele itne atyewe Jesus-kenhe areyeke ileke Jew anetyakenhe atningke-arle Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre. Awethe arntwarre ikwere alhemele apmere Samaria-werne itne tyerrtye areyeke alakenhe anteye ileke. Ayeye nhenhe awemele itne arnterre anthurre akangkeke. \v 4 Yanhe-ngentyele itne alethe alheke. Itne Jerusalem-eke irremele, yerneke-arle itne, tyatye-arenye akngerrepate arrpenhe areye-arlke, atyewe Jesus-kenhe arrpenhe areyele-arlke itnenhe akwaketye-akeke. Paul uthene Barnabas uthenele itneke ileke Ngkartele-arle arne mwerre mpwareke ikwere-atherrenge Jew anetyakenhe areyenge. \p \v 5 Kenhe Pharisee arrpenheme atyewe Jesus-kenhe areye akeme-irremele itneke angkeke, “Awerrirraye, Jew anetyakenhe Jesus-eke-arle akangkwe-irreke areye ilaye artwe-irretyeke, imerte ilemele ayeye Ngkarte-kenhe Moses-arle anthekeke akangkwe-irretyeke.” \p \v 6 Kele Jesus-kenhe areye apurte-irreke tyatye-arenye akngerrepate areyenge itne angkerretyenhenge, arrpenhe areyele awetyenhenge akangkwe-irrentye akngerre areyele-arlke. \v 7 Itne-arle akwete anthurre angkerreke iperre, Peter akeme-irremele itneke angkeke, “Atyewe areye-aye, arrantherre itelareme arrule anthurre Ngkartele ayenge akngakeke yerneke-arle arrpenhe areyenge, the ayeye Ngkarte-kenhe iletyenhenge Jew anetyakenhe areyeke Jesus-akerte. Itne akangkwe-irreke renhe apentemele. \v 8 Ngkartele itelareme nthakenhe-arle tyerrtye areye akaperte kwenenge itirreme, re itirretyakenhe-arle itne apeke Jew anetyakenhe. Re itnenhe aremele Jesus-eke akangkwe-irrerlenge re itnenhe Utnenge Akngerre antheke rarle anwernenhe arrekwele antheke-arteke. Alakenhe-arle re atyenge imerneke itne-arle Ikwerenhe anteye aneke. \v 9 Ngkarte-arle Jew anetyakenhe areyenge untyeme irretyakenhe-arle. Re areke-arle iperre itne-arle Jesus-eke akangkwe-irrekenge re itnenhe ilpernetyakenhe aneke, itnenhe arriletyakenhe imerte anemele itne-arle akurne mpwarekenge. Alakenhe anteye-arle re anwernenhe ilpernetyakenhe aneke, rarle itnenhe-arlke anwernenhe-arlke arntarnte-areme. \v 10 Arrantherre itelareme arrule anthurre arrenge-arrenge anwerne-kenhe areye-arle uyarne Ngkartenge anyenteke-irretyeke irretyarte angkentye Moses-kenhe apentemele. Anwerne uyarne anteye alakenhe mpwareke. Iwenhenge anteme arrantherre angkeme Jew anetyakenhe areyele alakenhe mpwaretyeke? Arrantherre-ame Ngkarte ahele irretyeke mpwareme? Jew anetyakenhe areyele arne ulthentye akngerre akngerneme-arteke, anwerneke-artweye areyele akngernetyakenhe-arteke. \v 11 Anwerne-arle itelareme Ngkartele-arle anwernenhe Jew areye itetheke mpwaretyakenhe Moses-kenhe angkentyeke-arle anwerne akangkwe-irremenge. Kele, anwerne itelareme Ngkartele-arle anwernenhe itetheke mpwareme anwernenhe atwirtnetyakenhele iwenhe-arle Jesus-ele mpwarekenge. Ngkartele-arle anwernenhe Jew areye itetheke mpwareme rarle Jew anetyakenhe areye itetheke mpwaremele-arteke Jesus-eke-arle akangkwe-irremenge.” Alakenhe-arle Peter itneke angkeke. \p \v 12 Peter-arle angkeke iperrele tyerrtye areye apurte-arle irretyame nterte-irrerreke. Kele Barnabas uthene Paul uthenele ileke nthakenhe-arle ayeye Ngkarte-kenhele renhe-atherrenhe ngangkere akngerre antheke arne arrpe-anenhe mpwaretyeke Jew anetyakenhe areye itwele itne akangkwe-irretyenhenge Ngkarteke. \v 13 James anteme angkeke, “Atyewe atyinhe areye-aye, ayenge awerrirraye! \v 14 Kele lyete Peter-ele anwerneke ileke nthakenhe-arle Ngkarte mwerre aneke Jew anetyakenhe areyeke. Re arrpenheme akngakeke ikwerenhe atyewe irremele renhe apententye akngerre anetyenhenge. \v 15 Arrule anthurre ayeye nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre areyele ayeye anyente ikwere-akerte intelhe-ileke alakenhe, \q1 \v 16 ‘Ngkarte alartetye angkeke, \q1 “Ayenge apetyalpemele urreke awethe anteye imerte King David-kenhe areyenge apurte-irremele itne, David-arteke, akngerrepate irremele tyerrtye areye arntarnte-aretyenhenge. \q2 Itne apmere ultakelhentye ahelhele-arle inteme-arteke, tyerrtye arrpenhele artemele arratye-ilirtnetyeke-arteke. \q1 \v 17 The alakenhe mpwaretyenhe tyerrtye apmere arrpenhe-arenye areye atyenge-werne ularre-irretyenhenge. \q2 The alakenhe mpwaretyenhe Jew anetyakenhe areye tharle akngakemele atyenge-werne ularre-irretyeke.” ’ \rq Amos 9:11-12.\rq* \m \v 18 “Ayeye nhenhe-arle Ngkarte akngerrepate arrule angkeke. Alakenhe alhileke-arle iperre re arratye mpwareme.” \p \v 19 Awethe James alakenhe angkeke, “Ayenge alakenhe itirreme, Jew anetyakenhe areye Ngkarteke atyewe-irremele anwerne kwenhe itnenhe uternetyale anetyeke angkentye Moses-kenhenge ularre mpwaretyeke. \v 20 Anwerne arne urrpetye ware intelhe-iletyeke itnenhe ilemele itne-arle kere arlkwetyale anetyeke ngkarte arrpenhe urrtyirrentye anthekenge-arle, anewe arrpenhe-kenhenge intetyale, anewe ngkwinhenge-ante ware intemele, kere alhwe-akerte-arlke arlkwetyale, itne alhwe-arlke antywetyale. \v 21 Anwerne itelaretyeke Arlte Apurrke arrpe-anenhele kwertengerle Jew-arenye areye akwetethe irrperlte-aneme apmere nthenhele-arle itne ayeye Moses-kenhe read-eme-ileme pweke-ngentyele. Itne ayeye nhenhe renhe anteye ilerlte-aneme apmere arrpe-anenhele arrule anthurre-ngentyele.” Alakenhe-arle James itneke angkeke. \s1 Tyatye-arenye akngerrepate areyele ayeye intelhe-ileme Jew anetyakenhe areyeke \p \v 22 Kele Jesus-ele-arle yerneke areye, tyatye-arenye akngerrepate areye-arlke, Jesus-kenhe areye-arlke itne angkerreke imerte artwe atherre akngakemele inemele Paul uthene Barnabas uthenenge alhetyeke Antioch-werne itneke iletyeke nthakenhe-arle itne angkerrekeke. Itne artwe Silas arritnye akngakeke, Judas-arlke arritnye arrpenhe ikwerenhe akenhe Barsabbas-arle aneke. Ratherre akngerrepate aneke tyerrtye Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre areyeke Jerusalem-enge. \v 23 Itne ayeye intelhe-ileke ikwere-atherrenge yernetyeke alakenhe, \pi1 “Anwerne Jesus-kenhe yerneke-arle areye, akngerrepate tyatye Jerusalem-arenye-arlke ayeye nhenhe arrekantherre intelhe-ileme, atyewe Jesus-kenhe areye Antioch-ele-arle anemeke, apmere Syria uthene Cilicia uthenele-arle aneme areyeke-arlke. \v 24 Tyerrtye areyele anwerneke ileke artwe arrpenhe areye anwerne-ngentyele arrekantherre-werne alheke imerte urrtyirremele ilemele arrenhantherrenhe apatelhe-ilemele ahele-ahele aketyeke. Kenhe anwerne akenhe artwe itnenhe yernetyakenhe-arle, itne-arle itne-arrpe-arle alheke. \v 25 Kele anwerne nhenhele apurte-irremele, anwerne angkerreke imerte artwe atherrame akngakemele anwerne-ngentyele atyewe anwerne-kenhe atherre Barnabas uthene Paul uthenenge arrekantherre ingkirrekeke angketyeke alhetyeke. \v 26 Tyerrtye Jesus-eke ahentye-anetyakenhe areyele renhe-atherrenhe atwetyeke aneke ratherre-arle Akngerrepate Jesus Christ-eke urrkapekenge. \v 27 Alakenhenge anteme anwerne Judas uthene Silas uthene akngakemele apayuthneke arrekantherre-werne alhetyeke. Itne alakenhe anteye iletyenhe anwernele-arle intelhe-ileme-arteke. \v 28 Utnenge Akngerrele anwerneke imerneke anwerne-arle arrenhantherrenhe akngerre mpwaretyeke uternetyale anetyeke. Alakenhenge, anwerne apayuthneme arrantherre mpwaretyeke anwerne-arle intelhe-ileke-ante. \v 29 Arrantherre arlkwetyale anetyeke kere ngkarte urrtyirrentyeke-arle antheke, alhwe-arlke antywetyale anetyeke. Kere alhwe-akerte arlkwetyale anetyeke, tyerrtyele-arle ite uthneke-arlke. Anewe arrpenhe-kenhenge intetyale, anewe ngkwinhenge-ante ware intemele. Yewe, arrantherre apeke akwetethe awemele arne nhenhe areye mwerre mpwarerlenge arrantherre arlenge-arlentye-arle anetyenhe. \m Kele, alakenhe ware.” \p \v 30 Alakenhe-arle itne pipe-ke intelhe-ilemele yerneke artwe Jerusalem-arenye areyenge Antioch-werne. Apmere ikwere irremele itne Jesus-kenhe areye apurtelhe-ilemele pipe renhe antheke. \v 31 Pipe renhe inemele itne aremele akangkeke ayeye rarle itnenhe akangkentye anthurre mpwarekenge. \v 32 Judas uthene Silas uthene itneke akwete angkemele atnerre-ileke, itne-arle Jesus akwete atnerrele apentetyeke. Artwe nhenhe atherrele angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apetyarte, Barnabas uthene Paul uthenele-arteke. \s1 Paul uthene Barnabas uthenele tyerrtye Antioch-arenye areye akwete akaltyele-antheme \p \v 33-34 Yanhe-ngentyele Judas uthene Silas uthene yanhele anerle-anerretyarte Jesus-kenhe areyenge urrekeke-ulkere. Ratherre alethe-irremele alpetyeke Jerusalem-werne. Kele atyewe Jesus-kenhe areyele apmere Antioch-ele Ngkarte apayuthneke renhe-atherrenhe arntarnte-aretyeke apmere arrpe-anenhele untherlenge, kele imerte renhe-atherrenhe yernemele. \f + \fr 15:33-34 \fr*\ft Artwe arrpenhe akwele verse 34 nhenhe intelhe-ileke urreke-arle ayeye Luke-kenheke anyentelhe-iletyenhenge. \ft*\ft \+it Kenhe Silas akenhe alpetyakenhe-arle aneke, re apmere Antioch ikwerele-tetye aneke.\+it*\ft*\f* \v 35 Kele, Paul uthene Barnabas uthene akenhe anetyarte arruleke-atwetye ayeye akngerrepate Jesus-akerte akwete ilerle-anerremele. Arrpenhe areye ikwere-atherrenge apurte-irremele akaltyele-anthetyeke. \s1 Paul uthene Barnabas uthene akalke-irremele apmere arrpe-anenhe-werne alheme \p \v 36 Ikwere iperrele Paul Barnabas-eke angkeke, “Ilerne alperretyekaye apmere ilerne-arle arrekwele untheke areye-werne ayeye ilerle-aperremele, ilerne aretyenhenge nthakenhe-arle Jesus-eke atyewe-arle-irreke areye anerlte-anemeke, itne apeke-arle akwete Jesus-eke akangkwe-irrerlte-anemeke aretyeke.” \v 37 Kele Barnabas-ele John-Mark akngetyeke ahentye-aneke, ikwere-atherrenge. \v 38 Kenhe Paul-ele akenhe Barnabas ileke rarle Mark akngetyeke ahentye anetyakenhe, rarle renhe-atherrenhe imperle-alhekenge apmere Pamphylia-le ikwere-atherrenge warrke-irretyakenhe anemele. \v 39 Kele Barnabas uthene Paul uthene ahele anteme uthnerreke imerte akngakerle anteme irremele. Barnabas-ele artwe nhenge Mark renhe akngeke imerte boat-eke antyenhemele apmere Cyprus-werne. \v 40 Kele Paul-ele Silas akngakeke ikwerenge urrkapetyeke. Atyewe Jesus-kenhe apmere yanhe-arenye areyele Ngkarte mwantyele apayuthneke Paul uthene Silas uthene arntarnte-aretyeke. Silas uthene anteme Antioch impemele alheke. \v 41 Ratherre apmere Syria uthene Cilicia uthenenge anpere-irrenhemele Jesus-kenhe areyeke unthemele. Ratherre ayeye ilerle-aperremele untherle-aperreke itne akwete Jesus-eke akangkwe-irrerlte-anetyenhenge impene-impene. \c 16 \s1 Timothy urrkapeme Paul uthene Silas uthenenge \p \v 1 Yanhe-ngentyele Paul uthene Silas uthene alperreke Derbe-werne imerte Lystra-werne anteme. Artwe anyente apmere yanhe ikwerele anetyarte Timothy arritnye. Re akenhe Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre-arle aneke, meye ikwerenhe akenhe Jesus-kenhe anteye-arle aneke. Akngeye ikwerenhe akenhe Greek-arle aneke. \v 2 Apmere yanhe ikwere-atherrenge Lystra uthene Iconium uthenenge Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre areye Timothy angkentye mwerrantye angkerrirretyarte. \v 3 Paul Timothy ikwerenge akngetyeke ahentye-aneke, apmere arrpenhe areye-werne alhemele, re anteme tyerrtye areye arrekwele apayuthneke renhe artwe-iletyeke angkentye Jew areye-kenhenge ularre. Re alakenhe mpwareke Jew apmere yanhe-arenye areye ikwere akangketyenhenge, itne-arle itelarerlenge akngeye Timothy-kenhe-arle Greek aneke angkentye Moses-kenhe apentetyakenhe. \v 4 Yanhe-ngentyele itne apmere arrpe-anenhe-werne alhetyeke apmere itneke irremele itne ayeye Jesus-akerte ileke Jesus-kenhe areyeke, ayeye nhenge yerneke-arle areyele tyatye-ke akngerrepate areye Jerusalem-arenye areyele-arlke ayeye intelhe-ileke Jew anetyakenhe areyeke. \v 5 Jew anetyakenhe areye Jesus-eke atyewe-arle-irreke areyele ayeye awemele itne akangkeke, lterrke-irremele imerte Jesus akwete apentemele. Arlte arrpe-anenhele tyerrtye atningke Jesus-eke atyewe-irrereke. \s1 Paul-ele altyerre areme apmere Troy-enge \p \v 6 Paul atyewe ikwerenhe areye-arlke unthetyarte apmere Phrygia uthene Galatia uthenenge ayeye ilemele. Itne ahelhe Asia-werne-arlke alhetyeke ahentye-aneke ayeye iletyeke tyerrtye yanhe-arenye areyeke, kenhe Utnenge Akngerrele akenhe itnenhe ayakerlenge-arle ahelhe yanhe-werne alhetyale ayeye iletyeke. \v 7 Itne arratetye-alheke apmere Mysia itweke imerte ayerrere-werne apmere Bithynia arritnye-werne alhetyeke ahentye anemele. Kenhe Utnenge Akngerrele akenhe itnenhe awethe anteye-arle ayakerlenge. \v 8 Kele itne apmere Mysia-enge anpere alheke imerte apmere Troy-eke arrernelhemele kwatye alaye iterele. \p \v 9 Apmere yanhe ikwere ingwele itne ankwenge Paul-ele altyerre areke artwe apmere Macedonia-arenye-arle ikwere itwele tneme-akerte renhe apayuthnemele. Re alakenhe angkeke, “Apetyaye apmere nhenhe Macedonia-werne anwernenhe arntarnte-aretyeke!” \v 10 Ingweleme ikwerele Paul-elarle altyerre areke iperrele, anwerne antyame inerlte-alheke Macedonia ikwere-werne alhetyeke, anwerne-arle itirreke Ngkartele-arle irrtyelhe-ilekenge ayeye mwerre iletyeke tyerrtye apmere yanhe-arenye areyeke. \s1 Arelhe Lydia arritnye Jesus-eke atyewe-irreme apmere Philippi-nge \p \v 11 Troy-engentyele anwerne boat-eke antyemele alheke apmere Samothrace-werne, yanhele anwerne ingwele inteke. Ingweleme imerte akeme-irremele boat-eke awethe antyemele alheme apmere Neapolis arritnye-werne. \v 12 Yanhe-ngentyele anwerne ahelhele alheke apmere Philippi-werne. Apmere nhenge Philippi re aneke apmere akngerre Macedonia mpwepele. Tyerrtye atningke Rome-ngentyele apetyewarretyarte yanhele anentye akngerre. Anwerne apmere yanhele arlte urrpetyeke-atwetye aneke. \p \v 13 Arlte Saturday-ele, arlte apurrkele, anwerne apmere yanhe impemele alheke lhere-werne. Anwerne arrpenhe angkerlenge aweke apmere yanhenge-arle Jew areye apurte-irretyartenge Ngkarteke angketyeke. Anwerne apetyemele aretye-alheke arelhe areye Ngkarteke angketyeke anerlte-anerlenge. Anwerne anteme arrernelhemele itneke ayeye Jesus-akerte ileke. \v 14 Kenhe arelhe anyente Lydia arritnye akenhe anetyame Paul awemele. Re akenhe Jew anetyakenhe-arle aneke, apmere Thyatira-arenye, mantere athetheke-urrperle-urrperle-arle apwerte ngkweltye akngerreke anthetyarte. Re Ngkarteke akangkwe-irretyarte. Ngkartele utnenge renhe ileke re awetyenhenge ayeye Paul-ele ilerlenge, re akangkwe-arle-irreke. \v 15 Jesus-eke-arle akangkwe-irrekenge arrpenhele Lydia kwatyeke akwerneke baptise-eme-iletyeke apmere ikwerenhe-arenye areye-arlke. Re anteme anwerne ikngweke apmere ikwerenhe-werne alhetyeke. Re imerte angkeke, “Arrantherre itelareme, ayenge Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre anteme, kele apetyewarraye apmere atyinhele anetyeke.” Anwerne anteme apmere ikwerenhe-werne alheke rarle akwete anthurre angkekenge. \s1 Thultye areyele Paul atyewe ikwerenhe-arlke jail-ke akwerneme \p \v 16 Anwerne lhere-werne akwetethe alhetyarte Ngkarteke angketyeke. Arlte arrpenhele arelhe wenke anyente apetyeke anwernenge apurte-irretyeke. Arelhe awenke re arrentye-akerte aneke, arrentyele ikwere imernetyarte nthakenhe-arle irretyenheke-arlke. Tyerrtye atningke ikwere akangkwe-irretyarte awemele itne renhe ngkweltye anthetyarte rarle arrekwele-akerte aretyarte imerte itneke ilemele. Pwathe ikwerenhe areyele-arle imerte ngkweltye inemele renhe-arle antherrirrekenge. Apwerte ngkweltye atningke itne arelhe nhenhenge-ntyele inetyarte. \v 17 Arelhe nhenhe re Paul anwernenhe apentemele alakenhe arlkerle-apeke, “Artwe nhenhe areye Alartetye Akngerre Ngkarte-kenhe ikwere urrkapentye akngerre. Itne-arle ileme Ngkartele arrenhantherrenhe ingkirreke itetheke mpwaretyeke, arrenhantherrenhe atwirtnentye akngerre kwenye akurne mpwarerlenge.” \v 18 Arlte arrpe-anenhele re alakenhe angketyarte. Paul-ele renhe awetyarte akwetethe anthurre angkerlenge arrulenge arrpenheke-atwetye re apurrke anteme irreke untyeme-irremele arrentye renhe ileke, “Jesus-ele ayenge ngangkere antheme the ngenhe ileme arelhe awenke nhenhenge-ntyele arratetyeke!” Arrentye re iparrpe anthurre marle awenke ikwerenge-ntyele arrateke renhe impemele. \p \v 19 Pwathe areye marle awenke ikwerenhele itelareke itne ngkweltye awethe inetyeke arrangkwe anteme-arle arelhe rarle iletye-kwenye irremenge arrpenhe areyeke nthakenhe-arle irretyenhenge anteme-arle. Itne ahele-irreke. Kele itne Paul uthene Silas uthene arntwirrkemele akngeke apmere mpwepe-werne. Mpwepe ikwerele tyerrtye areye apurte-irretyarte, itne renhe-atherrenhe akngeke akngerrepate government-kenhe areye-werne nthakenhe itne iletyenheke. \v 20 Itne akngerrepate government-kenhe areyeke angkeke, “Artwe nhenhe atherre kwenhe Jew atherre, ratherre akurne mpwareme arlkarentye-irremele tyerrtye apmere nhenhe-arenye areyeke. \v 21 Ratherre akaltyele-antheme anwernele angkentye arrpenhe apentetyeke ratherre-arle mpwareme-arteke. Anwerne Rome-arenye areye iwerre anwerne-kenhe atnyeneme itnekenhe apentetyeke arrangkwe.” \p \v 22 Tyerrtye areyele awemele, itne apurte-irreke Paul uthene Silas uthene-arle ilpernetyame areyenge, imerte renhe-atherrenhe atwerrirremele. Rome-arenye akngerrepate areyele anteme ileke tyarte ikwere-atherrenhe alterreme imerte Paul uthene Silas uthene arnele atwerrirretyeke. \v 23 Thultye areyele Paul uthene Silas uthene kwethe-kwethe atwerrirreke. Yanhe-ngentyele, itne renhe-atherrenhe jail-ke akwerneke imerte ilemele artwe jail-arenyele renhe-atherrenhe mwantyele arntarnte-aretyeke. \v 24 Kele artwe jail-arenye rarle Paul uthene Silas uthene akwerneke jail kwene anthurreke. Re imerte renhe-atherrenhe ilemele ngkwerne rlkerrelhemele anetyeke re arne arrernetyenhenge altywere-akerte. Re renhe-atherrenhe apurtelhe-ilemele arrerneke ayernemele ratherre unteketye arratemele. \p \v 25 Ingwe mpwepele Paul uthene Silas uthene Ngkarteke angkeke akangkemele alyelhemele-arlke. Arrpenhe ayernentye akngerre ikwere-atherre itwele aneke awemele alyelherlenge. \v 26 Impeltye-ngentyele ahelhe anteme akngelheke apmere jail-arlke. Iparrpe anthurre arriwe ingkirreke altywere-irreke. Chain areye ingkirreke tyeke-arle-irreke tyerrtye areye-ngentyele itnyeke. \v 27 Kele artwe jail arntarnte-arentye akngerre-arle akeme-irreke ankwenge-ntyele imerte aremele arriwe areye altywere re anteme itirreke itne-arle unterlte-iwekeke-athene. Kele re anteme alyweke arlpentye ineke atanthelhetyeke. Re alakenhe renhe irreke re itelarekenge pwathe government-eke areyele renhe atwetyeke ayernekarle areye apeke aterarlpe untekenge. \v 28 Kenhe Paul-ele akenhe renhe aremele alakenhe mpwarerlenge, ikwere arlkeke ayakemele, “Ilwetyeke atwelhetyalaye arrangkwenge. Nhenheyaye anwerne.” \p \v 29 Artwe jail arntarnte-arentye akngerre re arlkeke artwe arrpenhele ure akngetyetyeke iparrpele. Ure-arle ikwere akngetyemele renhe antheke iperrele re iparrpe anthurre irrpenheke apmere kwene ikwere-werne atere-irremele arrewemele anthurre imerte Paul uthene Silas uthene arrekwelele amperele-arlenge tnemele. \v 30 Re anteme akeme-irremele renhe-atherrenhe akethe-werne akngeke imerte apayuthnemele, “Nthakenhe-ame ayenge-irreye Ngkartele ayenge itetheke mpwaretyenhenge?” \p \v 31 Ratherre angkirtneke, “Jesus Christ-eke akangkwe-irraye rarle ngkwenge mpwarekeke. Ngkartele anteme ngenhe itetheke mpwareme apmere ngkwinhe-arenye areye-arlke.” \v 32 Paul uthene Silas uthenele anteme ayeye mwerre Jesus-akerte anteme ileke apmere ikwerenhe-arenye areyeke-arlke itne anteme akangkwe-irreke. \v 33 Ingwe ikwerele anteme artwe jail-arenye re Paul uthene Silas uthene akngeke kwatye-arle aneme-werne, imerte utyene ikwere-atherrenhe alhewemele. Iparrpe anteme Paul uthene Silas uthenele renhenhe apmere ikwerenhe-arenye areye-arlke kwatyeke akwerneke imernemele itne-arle Jesus-kenhe anteme. \v 34 Artwe re ikwerenhe areye-arlke itne akangkentye anthurre irreke itne ingkirreke-arle Ngkarteke akangkwe-irremenge. Artwe nhengele anteme Paul uthene Silas uthene apmere ikwerenhe-werne akngeke imerte merne anteme anthemele arlkwetyeke. \p \v 35 Ingweleme arrpenhele anteme apmere-arenye akngerrepate areye thultye areye yerneke artwe jail arntarnte-arentye akngerre ikwere-werne, ikwere irretye-alhemele itne renhe ileke kele mwerre akwele artwe renhe-atherrenhe arratelhe-iletyeke. \v 36 Artwe re awemele re alakenhe angkeke Paul uthene Silas utheneke, “Kele mwerreyaye, kele apmere-werne alperraye nterte ware.” \p \v 37 Kele Paul akenhe thultye itneke alakenhe-arle angkerlenge, “Ilerne-arle imerrentye atherre anetyakenhe-arle. Kenhe urreke government-arenye areye akaltye-irretyenhenge ilerne apeke-arle akurne mpwarekeke, itne imerte thultye areye ilemele ilernenhe atwerrirretyeke arrpenhe ingkirrekenge alkngetherre. Itne kwenhe ilernenhe court-eke arrernetyakenhe jail-ke ante ware akwerneke. Kele itne anteme ilernenhe nterte-ntertele ware yernetyeke ahentye aneme. Arrangkwe, ilerne-arle pipe atherre-akerte-arle Rome-ngentyele, Caesar-arle akngerrepate ilerne-kenhe. Iwenhenge-ame anteme itne ilernenhe nterte-ntertele yernetyeke ahentye aneme ilerne-arle ipenye atherre anemenge-arteke? Arrangkwe, government akngerrepate itne nhenhe-werne apetyeye ilernenhe ipmentye aywepetyeke tyerrtye areyele arerlenge.” \p \v 38 Kele thultye itne alhemele government akngerrepate itneke ileke nthakenhe-arle Paul angkeke. Kele itne awemele Paul uthene atyewe ikwerenhe uthenele-arle pipe atnyeneke Rome-arenye Caesar-arle akngerrepate ikwere-atherrenhe aneke itne atere anthurre irreke tyerrtyele itnenhe ileketyenge akngerrepate itne-kenheke itne anteme piwelheme-ketyenge. \v 39 Itne anteme apure-irremele ikwere-atherre angketyeke apetyeke, “Anwerne kwenhe akurne aneke mpwelenhe atwemele jail-ke akwernemele.” Itne renhe-atherrenhe jail-nge arratelhe-ilemele ikwere-atherre alakenhe angkeke, “Alherraye apmere anwerne-kenhe impemele.” \v 40 Paul uthene Silas uthene jail-nge arratemele, ratherre apmere Lydia-kenhe-werne alherreke. Yanhenge anteme itne ikwerenge anyente-irreke tyerrtye arrpenhe Jesus-eke-arle akangkwe-irreke arrpenhe nhenge areyenge-arlke. Paul uthene Silas uthenele itnenhe atnerre-ileke akngerrepate Jesus-eke akwete akangkwe-irretyeke. Kele Paul-ele anteme atyewe ikwerenhe areyenge Philippi impemele alheke. \c 17 \s1 Paul-ele ayeye mwerre ileme Thessalonica-nge, kenhe Jew areye akenhe ikwere-akerte apale-arle angkerrerlenge \p \v 1 Philippi impemele Paul atyewe ikwerenhe areye-arlke apmere Amphipolis uthene Appollonia uthenele anpere-irrenheke apmere Thessalonica-werne. Apmere yanhele aneke apmere warle akngerre Jew areye-arle apurte-irrerretyarte Ngkarteke angketyeke. \v 2 Arlte apurrkele Paul alheke warle akngerre ikwere-werne Ngkarteke angketyeke. Re alakenhe akwetethe mpwaretyarte apmere arrpenheke irremele. Re apmere ikwerele aneke week urrpetyeke-atwetye arlte apurrke arrpe-anenhele re alhetyarte Jew areye-arle Ngkarteke angketyarte apmere ikwere-werne imerte ayeye mwerre Jesus-akerte ilemele Bible pweke-ngentyele. \v 3 Rarle itneke angketyarte itne awetyenhenge alakenhe, “Ayeye Ngkarte-kenhe alakenhe aneke rarle alhileke nhenge apetyetyenhe kenhe tyerrtye areyele akenhe renhe atwerrirretyenhe-arle. Rarle ilweke iperrele Ngkartele renhe itethe-ilirtnetyenhe imerte renhe akertne-ilirtnemele. Artwe nhenhe Jesus tharle arrekantherre ileme, rarle Ngkartele-arle alhileke. Re ilweke imerte itethe-irrirtnemele, arrule-arle ayeye Ngkarte-kenhe ilenhe-ilenhe areyele intelhe-ileke-arteke.” \v 4 Jew arrpenhe areyele ayeye nhenhe awemele, itne akangkwe-irremele apurte-irreke Paul uthene Silas uthenenge. Angkentye Greek areye-arlke apurte-irremele akangkwe-irreke. Arelhe atyeperre arrpenhe areye-arlke akangkwe-irreke. \p \v 5 Kenhe tyerrtye Jew arrpenhe areye akenhe ingkerte-ingkerte-arle-irreke Paul uthene Silas utheneke tyerrtye atningke-arle ikwere-atherre akangkwe-irrekenge akaltyele-antherlenge. Itne anteme artwe akurne-akurne areye inemele akarelhemele tnerlte-anetyame Jew areye anteme itneke angkeke, “Tyerrtye arrpenhe areyeke unthetyeke alherlte-iwaye imerte akngetyemele Paul uthene tyerrtye arrpenhe nhenhe areyeke-arlke ahele-irretyeke.” Itne anteme alhemele tyerrtye atningke ineke. Jew arrpenhe areye unterlte-iweke artwe Jason arritnye-kenhe apmere-werne. Artwe re akenhe aneke Paul uthene Silas uthene-arle arrwekele apayuthneke apmere ikwerenhele anetyeke. Itne ahentye-aneke Paul uthene Silas uthene akngetyetyeke akethe-werne tyerrtye areye-arle akarelhetyame-werne. \v 6 Ikwere-atherre uyarne unthemele anteme itne Jason arntwirrkerlte-alheke Jesus-eke akangkwe-irrentye arrpenhe areye-arlke itnenhe tyarre-akngemele akngerrepate areye apmere yanhe-arenye areye-werne alakenhe arlkemele, “Awerrirraye! Paul uthene Silas uthene kwenhe apmere arrpe-anenhenge arlkarentye-irrerle-anerreme, ratherre anteme apetyeke apmere anwerne-kenheke arlkarentye-irretyeke. \v 7 Artwe nhenhe Jason-ele itnenhe apmere ikwerenheke akwerneke arntarnte-aremele. Itne kwenhe apurte-irremele angkentye pwathe akngerre Caesar-kenhe ultakeke. Ratherre alakenhe angkeke, ‘Pwathe akngerre arrpenhe aneme Jesus arritnye rarle akngerrepate arratye.’” \v 8 Tyerrtye areye akngerrepate yanhe-arenye areyele alakenhe awemele ahele anthurre irreke itneke, Jesus-kenhe areyeke. \v 9 Pwathe government-kenhe itne anteme Jason arrpenhe areye-arlke alakenhe ileke, “Anwerne arrenhantherrenhe ipmentyele impeme arrantherre anwernenhe apwerte ngkweltye antherlenge, angkentye anwerne-kenhenge ularre.” Kele Jason uthene ikwerenhe areye uthenele arratye itnenhe ngkweltye antheke, itne anteme itnenhe ipmentye impemele yerneke. \s1 Tyerrtye Berea-arenye areyele Jesus arratye itelarerrirreme \p \v 10 Ingwe anyente ikwerele anteye Jesus-kenhe areyele Paul uthene Silas uthene yerneke Thessalonica-ngentyele alturle apmere Berea arritnye-werne. Apmere ikwere irremele ratherre alheke apmere akngerre Jew areye apurte-irrentye akngerre-werne Ngkarte utyernetyeke tnakemele, itnekenge apurte-irremele. \v 11 Jew apmere yanhe-arenye areye awetyeke ahentye aneke nthakenhe-arle ratherre angkeme, Thessalonica-arenye areye-arteke kwenye. Kele itne ahentyele aweke ayeye Jesus-akerte. Arlte arrpe-anenhele itne aretyarte Bible pweke itne-arle ahentye anekenge aretyeke arratyeke apeke nhenge Paul-elarle Jesus-akerte ileke. \v 12 Bible pweke-arle areke iperre, Jew atningke Jesus-eke akangkwe-irreke, arelhe atyeperre Jew anetyakenhe areye-arlke artwe Jew anetyakenhe areye-arlke Jesus-eke akangkwe-irreke. \p \v 13 Kele Jew Thessalonica-arenye areyele awemele Paul-elarle ayeye Jesus-akerte Ngkarte-ngentyele ileme Berea-nge. Itne Berea-werne alhemele tyerrtye areyeke ileke ayeye Paul-elarle akaltyele-antheme-arle urrtyirrentye ware akwele, arratye anetyakenhe. Tyerrtye areyeke itne akwete angkeke arlkarentye-ilemele itnenhe Paul-eke ahele irretyeke mpwaremele. \v 14 Tyerrtye Berea-arenye areyele, Jesus-ekarle atyewe-irreke, artwe arrpenheme ileke Paul kwatye alaye-werne akngetyeke boat-eke antyemele alhetyeke. Silas uthene Timothy uthene apmere ikwerele anerle-anerreke, Paul-enge alhetyakenhe. \v 15 Kwatye alaye ikwere irremele, artwe nhenge areyele Paul renhe akngeke antekerre apmere Athens-werne. Apmere ikwere irremele Paul-ele itnenhe alakenhe ileke, “Alpemele ilaye Timothy uthene Silas uthene iparrpe irremele atyenge-werne apetyetyeke.” Itne anteme arratye Berea-werne atheke alpeke. \s1 Paul-ele tyerrtye Athens-arenye areyeke ayeye mwerre Jesus-akerte ileme \p \v 16 Paul Timothy uthene Silas utheneke akarelheke apmere Athens-ele. Re akarelhemele alheke unthetyeke imerte aremele alhwarrpe irremele tyerrtye areye-arle ngkarte urrtyirrentyeke akangkwe-irrekenge, ngkarte artwele-arle mpwareke areyeke. \v 17 Re anteme tyatye Jew-kenhe-werne alheke imerte itnekenge apurte-irremele. Greek areye-arlke akangkwe-irretyarte Ngkarteke re anteme itneke ayeye mwerre Jesus-akerte ileke, itne anteme angkerreke. Arlte arrpe-anenhele re alhetyarte, Athens-arenye arrpenhe areyeke angketyeke. \p \v 18 Yanhele akwete anemele, Paul akaltyele-anthenhe-anthenhe areyenge apurte-irreke itne anteme angkerretyeke ahentye-anetyarte iwenhe apeke ikwere tyerrtye areye akangkwe-irretyeke. Tyerrtye areyele itnenhe aketyarte Epicurean areye, arrpenhe areye itne Stoic areye aketyarte. Itne Paul-eke ileke iwenheke-arle itne akangkwe-irretyarte. Itne anteme Paul apayuthneke iwenheke-arle re akangkwe-irrentye akngerre. Itne anteme alakenhe angkerreke, “Iwenheke-ame tyerrtye akutne nhenhe angkeme?” \p Kenhe arrpenhe areye akenhe alakenhe-arle angkerlenge, “Anwerne-arle itirreme rarle tyerrtye areye akaltyele-antheme ngkarte apmere arrpenhe-arenye areye-akerte anwernele arrwekele awetyakenhe.” Itne alakenhe angkeke Paul-elarle itneke akwete iletyamenge Jesus-arle ilwemele itethe-irrirtneke-akerte. Itne-arle ayeye yanhe arrekwele awetyakenhe-arle. \p \v 19 Itne anteme Paul akngeke apwerte Areopagus arritnye-werne, apwerte yanhenge tyerrtye akngerrepate apmere yanhe-arenye areye anyente-irremele angkerretyarte iwenhe apeke ikwere-akerte. Apwerte ikwere irremele itne Paul-eke angkeke, “Anwerne ahentye-aneme unte anwerneke iletyeke iwenhe-arle unte tyerrtye nhenhe areye akaltyele-antheke. Anwerneke ilaye, nthakenhe-ame unte angkeke? \v 20 Anwernele aweke unte ayeye renhe ilerlenge anwerne imerte arratye itelaretyakenhe-arle aneme. Kele anwerne ahentye-aneme unte anwerneke iletyeke anwerne akangkwe-irretyenhenge.” \v 21 Itne alakenhe angkeke Athens-arenye areye-arle akwetethe ahentye-anetyartenge angkerretyeke ayeye iwenhe-iwenheke apeke. Kele ipenye apeke apetyerlenge apmere arrpenhe areye-ngentyele apeke itne anyente-irremele itnekenge angkerrentye akngerre angkentye yanhe-akerte. \p \v 22 Kele apwerte yanhe Areopagus arritnye ikwerenge apmereke-artweye areye tyerrtye areye-arlke apurte-irremele apetyewarreke, Paul anteme tnemele itneke angkeke, “Athens-arenye areye-aye! Apmere arrekantherrenhe-werne apetyemele the areke arrantherre-arle arne arrpe-anenheke akangkwe-irrentye akngerre. \v 23 Ayenge alakenhe angkeme tharle unthemele arerle-apekenge apmere arrekantherrenhenge arrantherre arne arrpe-anenheke kwene-irrerlenge tnakewarretyeke. Apwerte anyente akenhe the areke tyerrtyele-arle intelhe-ileke alakenhe, “Ngkarte anwerne akutneke.” Aremele ayenge-arrpe alakenhe itirreke, ‘Arratye-arle tyerrtye nhenhe areye ikwere kwene-irremele renhe tnakeme ware ikwere akaltye anetyakenhele.’ Kele the arrekantherre ileme Ngkarte nhenhe ikwere-akerte arrantherre-arle utyernemele tnakerlte-aneme ikwere akutnele-itanye. \p \v 24 “Ngkarte nhenhe arrantherre-arle apale ware tnakeme, Re kwenhe apmere ahelhe nhenhe mpwareke, ingkirreke ahelhele-arle aneme areye-arlke. Re akenhe Akngerrepate Anthurre-arle aneme alkerele-arle anemeke ahelhele-arle anemeke-arlke. Re akenhe tyatye tyerrtyele-arle artekele anenhe-anenhe kwenye-arle. \v 25 Re ahentye anetyakenhe arne tyerrtyele-arle mpwareke areyeke renhe tnaketyeke, arne ingkirreke-arle ikwerenhe kele anemenge. Re kwenhe tyerrtye ingkirreke itethe atnyeneme, rarle anwernenhe iwenheke apeke-arle anwerne ahentye-aneme antheme. \v 26 Arrekwele anthurre, Ngkartele artwe anyente mpwareke. Artwe anyente ikwerenge-ntyele anteme re tyerrtye atningke-ame-atningke-ileke, apmere arrpe-anenhele anetyeke. Re angkentye atningke mpwareke, ayenpe atningke-arlke. Re anamele akngakeke tyerrtye urrperle-arlke mperlkere-arlke apmere nthenhe-nthenhele anetyeke re akngakeke uterne nthakentye anetyeke ahelhe nhenhele. \v 27 Ngkartele alakenhe mpwareke tyerrtye areyele renhe itelaremele akangkwe-irretyenhenge ikwere, itne ikwere unthemele renhe aretyenhenge. Ngkarte ahentye aneme anwerne ikwere unthetyeke, kele-arle re anwernekenge itwe anemenge-itanye. \v 28 Arrule anthurre arrpenhele alakenhe pweke arrpenheke intelhe-ileke, \q1 ‘Anwerne ingkirreke itethe akngernelherlte-anemele mpwarerlte-aneme Ngkartele-arle anwernenhe Utnenge akngerre anthekenge-ante ware.’ \m Tyerrtye arrekantherrenhe areye-arlke alakenhe angkeme pweke intelhe-ilentye akngerre areye. \q1 ‘Anwerne ingkirreke-arle ampe ikwerenhe areye.’ \p \v 29 “Yewe, arratye-arle tyerrtye arrpe-anenhe apmere ahelhe nhenhele aneme Ngkarte-ngentyele, rarle ingkirreke mpwarekenge. Alakenhenge anteme anwerne apale itirretyale anetyeke, Ngkarte-arle arne nhenge areye-arteke anetyakenhe-arle, itne-arle apwertenge mpwareke-arle, gold-enge apeke, silver-enge apeke. \v 30 Arrekwele anthurre-ngentyele-arle tyerrtye areye Ngkarteke akutne aneke ikwere-arlke itirretyakenhe anemele, itne itelaretyakenhe aneke nthakenhe mpwaretyeke-arle Re ahentye-aneke. Kele Ngkartele itnenhe atwirtnetyakenhe akwete aneke itne-arle akurne mpwarekenge. Kele Ngkartele tyerrtye ingkirreke ileme apmere arrpe-anenhele akurne-ketye untyeme-irretyeke ikwere-werne imerte akngarte-iwelhemele. \v 31 Re anwerneke ileke rarle arlte anyente ware akngakeke, re artwe anyente ware akngakeke nthakenhe irretyeke tyerrtye ingkirrekeke apmere ahelhe nhenhenge. Re artwe nhenhe arrerneke anwernenhe arratye apayuthnetyeke court-enge-arteke, imerte nthakenhe apeke ilemele tyerrtye areye. Ngkartele-arle artwe nhenge itethe-ilirtneke rarle ilweke iperrele urreke-arle re anwerneke arratye angketyenhenge court-enge.” \p \v 32 Artwe akngerrepate areyele aweke Paul alakenhe angkerlenge artwe ilweke-arle itethe-irrirtneke-akerte, itne tnyante atherremele arrkentye ileke renhe. Arrpenhe areye akenhe alakenhe-arle angkerlenge ikwere, “Anwerne ahentye-aneme unte anwerneke awethe iletyeke nhenhe-akerte arlte arrpenhele apeke.” \p \v 33 Itne-arle alakenhe angkeke iperrele, Paul ayeye-arle itneke ileke iperre alheke anteme. \v 34 Tyerrtye arrpenhe areyele ayeye awemele Jesus-eke akangkwe-irreke imerte ikwerenge anyente-irremele. Artwe Dionysius arritnye, council itne-akenhe aneke-arle, Jesus-eke akangkwe-irreke anteye. Arelhe anyente Damaris arritnye-arlke atningke arrpenhe areye-arlke Jesus-eke akangkwe-irreke anyente-irremele Paul-enge. \c 18 \s1 Paul apmere Corinth-ele anetyame \p \v 1 Yanhe-ngentyele Paul impemele alheke Athens-engentyele alturle atheke Corinth-werne. \v 2 Yanhele aneke artwe anyente Aquila arritnye anewe ikwerenhe Priscilla uthene. Aquila Jew aneke apmere Pontus-arenye, ratherre-arle alherreke anetyeke apmere Rome-werne Italy-enge. Kele yanhe-ngentyele artwe alartetye akngerre Claudius arritnyele Jew areye yerneke Rome-ngentyele, ratherre anteme nhenhe-werne apetyemele aneke Corinth-ele. Paul apmere ikwere-irremele renhe-atherrenhe aretye-alheke. \v 3 Ratherre ilthe areye mpwaretyarte apwerte ngkweltyeke. Paul-ele ilthe mpwaretyarte anteye. Kele re ikwere-atherrenge aneke itne apurte anteme urrkapetyarte. \v 4 Arlte apurrke arrpe-anenhele Paul alhetyarte tyatye Jew areye-kenhe-werne itnekenge apurte-irretyeke. Re itneke ayeye Ngkarte-akerte akwete iletyarte tyerrtye Jew uthene Greek areye uthene itne akngarte-iwelhemele akangkwe-irretyenhenge Jesus-eke. \s1 Paul-ele Greek atningke akaltyele-antheme Jesus arratye itelarerrirretyeke \p \v 5 Nhenhe ikwerele-ureke, Silas uthene Timothy uthene arrernelheke apmere Macedonia-ngentyele. Ratherre-arle apetyeke-ngentyele Paul-ele ilthe awethe mpwaretyakenhe aneke. Arlte arrpe-anenhele re ayeye Jesus-akerte akwetethe angketyarte Jew areyeke alakenhe, “Artwe nhengele, Ngkartele-arle alhileke-arle, apetyekenge tyerrtye areye akurne-ketye arntarnte-aretyeke. Jesus-arle akenhe arritnye ikwerenhe.” \v 6 Rarle alakenhe angkekenge Jew areyele awemele ikwere arrkngerte angkemele renhe ilterrirreke. Jew areye-arle alakenhe Paul-eke mpwarekenge re ahelhe urlpmernte lernemele mantere ikwerenhe-ngentyele imerte alakenhe itneke angkemele, “Urreke arrantherre ayenge ilpernetyale anetyeke, Ngkartele arrenhantherrenhe ilpernemele yernerlenge, arrantherre-arle ayenge angkerlenge atyenge akangkwe-irretyakenhenge. Kele the arrenhantherrenhe impemele alheme tyerrtye Jew anetyakenhe areye-werne ayeye Jesus-akerte itneke anteme iletyeke.” Alakenhe-arle Paul itneke angkeke. \p \v 7 Re anteme itnenhe impemele alheke apmere anyente tyatye iterele-arle aneke-werne yanhe ikwerele re aneke Jesus-akerte ayeye ilemele. Apmere nhenge Titius Justus-kenhe. Re akenhe Jew anetyakenhe-arle Ngkarteke akangkwe-irrentye akngerre-arle. \v 8 Yanhe-ngentyele, tyatye Jew areye-kenheke akngerrepate, Crispus arritnye, re aweke ayeye Paul-arle angkeke, re anteme ikwere-artweye areye-arlke akangkwe-anteme-irreke Jesus-eke. Tyerrtye atningke arrpenhe areyele apmere Corinth-enge Paul awemele Jesus-eke akangkwe-irrereke. Tyerrtye arrpenhe Paul-kenhele anteme itnenhe kwatyeke akwerneke baptise-eme-iletyeke. \p \v 9 Ingwe anyentele Paul-arle ankwe intetyamenge apmere rarle anetyartenge Jesus ikwere altyerrenge arrateke imerte ikwere alakenhe angkemele, “Atere-irretyalaye ngkwenge ahentye anetyakenhe areyenge. Kele, tyerrtye areyeke atyenge-akerte akwete angkaye apurrke-irretyale. \v 10 Alakenhe mpwaraye ayenge-arle ngkwengenge apurte anemenge ngenhe arntarnte-aremele. Angwenhe apeke ngenhe atwetyeke-irremele kele arrangkwe-arle tyerrtye atningke-arle apmere nhenhele atyenge akangkwe-irremenge.” \v 11 Paul-ele alakenhe ikwerenge-ntyele awemele re atnerre-irremele akwetethe ayeye Ngkarte-kenhe akaltyele-anthetyarte tyerrtye areyeke. Re apmere yanhele aneke atnyentye 18-peleke-atwetye. \p \v 12 Kele artwe anyente Gallio arritnye anteme akngerrepate irreke apmere Achaia arritnyeke Jew areye Paul-eke ahele anthurre irreke itne renhe arntwirrkemele court-werne akngerlte-iweke akngerrepate Gallio ikwere itirretyenhenge nthakenhe anteme irretyeke akurne apeke-arle mpwarekeke. \v 13 Itne ikwere angkeke, “Artwe nhenhele uterneme tyerrtye areyele angkentye ultaketyeke imerte Ngkarte akurnentye tnakemele.” \p \v 14-15 Paul angketyeke-irreke, kenhe Gallio-arle angkerlenge, “Tyerrtye Jew areye-aye, nhenhe awerrirraye! Ayenge kwenhe ayeye alakenhe awetyeke ahentye anetyakenhe. Kele artwe nhenhele apeke-arle arrpenhe irrerlknge atweke, arne areye arrpenhe-kenhe apeke-arle anyelkngele ineke, kele ayenge itirremere nthakenhe ikwere irretyeke. Kenhe arrantherre akenhe aretyakenhe-arle re akurne mpwarerlenge arrantherre kwenhe ikwere ahele-irreme angkentye arrekantherrenhe-akerte ware, Jew-arenye areye-kenhe iwerreke-arrkngele. Arrantherre-arrpe anteme nhenheke itirretyeke, ayenge-arle nhenheke itirretyeke arrangkwe-arle.” \v 16 Rarle angkeke iperrele re itnenhe ileke court-engentyele arratemele alhetyeke. \v 17 Kele itne arratemele areke artwe Sosthenes arritnye re akenhe pwathe-arle Jew areye-kenhe tyatye-ke. Jew anetyakenhe arrpenhe areyele renhe arntwirrkemele aketheke arnterre anthurre atweke court-eke apmere pwathe Gallio-kenhe arriwe itweke. Re itnenhe aremele re iltetyakenhe aneke, ipmentyele ware aremele. \s1 Paul apmere Antioch-werne alpeme \p \v 18 Paul apmere Corinth-ele arruleke-atwetye anetyarte Jesus-eke akangkwe-irreke-arle areyenge. Re anteme impemele alheke Priscilla uthene anewe ikwerenhe Aquila uthenenge apmere Cenchreae-werne, apmere nhenge kwatye alaye itwele. Yanhenge anteme Paul-ele Ngkarteke alhileke rarle iwenhe apeke renhe mpwaretyenhe alte akelhemele-arlke. Itne alakenhe mpwarewarretyarte Ngkarteke-arle alhileke iperrele. Kele itne boat-eke antyemele alheke ikngerre-atheke apmere Syria-werne. \v 19 Alhetyame-arle iperrele itne apmere Ephesus-eke arrernelheke boat-enge atnarnpemele, Priscilla uthene Aquila uthene yanhe ikwerele aneke. Urreke Paul Ephesus-engentyele alhetyenhenge, re tyatye Jew-kenheke irrpeke itnekenge apurte-irremele re ayeye Jesus-akerte itneke ileke itne awemele akangkwe-irretyeke. \v 20 Arrpenhemele Paul apayuthneke itnekenge urreke ulkereke anetyeke, re akenhe ayene-arle-ilelherlenge. \v 21 Kele re anteme alhemele, itneke ileke, “Ayenge apetye-alpetyenhe Ngkarte apeke atyenge ahentye-anemele.” Re anteme boat-eke antyemele Ephesus-engentyele alheke. \p \v 22 Boat-enge Caesarea-ke irremele, apmere kwatye alaye itwele, Paul atnarnpeke. Re anteme ingke alheke Jerusalem-werne imerte apurte-irremele tyerrtye Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre areyenge. Re imerte alpemele kwene-akerle apmere Antioch-werne ahelhe Syria-le. \v 23 Apmere ikwere irremele anteme re arrule arrpenheke yanhele aneke. Kele re apmere Antioch impemele apmere Galatia uthene Phrygia uthene-werne anteme awethe alheke. Apmere arrpe-anenhenge re Jesus-arenye areyeke akaltyele-anthemele ayeye Ngkarte-ngentyele Jesus-akerte awethe ileke itnenhe atnerre-ilemele renhe apentetyeke. \s1 Artwe Apollos arritnyele Ayeye Mwerre iletyame \p \v 24 Artwe anyente Jew-arenye Apollos arritnye re ayeye Ngkarte-kenheke akaltye anthurre aneke, re ayeye renhe arratye anthurre iletyarte. Artwe nhenhe re apmere Alexandria-le inteke ahelhe Egypt-ele. Re apmere Ephesus-werne apetyeke anetyeke. \v 25 Arrpenhe Jesus-kenhe areyele artwe nhenhe ayeye urrpetye akaltyele-antheke nthakenhe-arle Jesus ahentye anemeke tyerrtye areye anetyeke. Re ayeye Jesus-akerte ilemele arntweke anthurre renhe. Kele re akenhe ayeye ingkirrekeke akutne-arle aneke, rarle ware aweke ante-arle John Baptist-elarle tyerrtye areye kwatyeke akwernetyarte itnenhe baptise-eme-iletyeke. Re akutne-arle aneke iwenhe apeke-arle Jesus-arenye areyele akaltyele-antheke, tyerrtye areye-arle kwatyeke akwerneme-akerte, baptise-eme-iletyeke. \v 26 Apmere Ephesus-ele Apollos tyatye Jew areye-kenheke irrpemele akwenpe anthurrele ileke iwenhe-arle re angkentye Ngkarte-kenhenge-ntyele akaltye-irreke-akerte. Kenhe Aquila uthene Priscilla uthenele akenhe renhe awemele-arle anerle-anerreke nthakenhe-arle re angkekenge. Kele-arle re angkeke iperrele ratherrele renhe ikngweke apmere ikwere-atherrenhe-werne. Ratherrele anteme ikwere ayeye Jesus-akerte awethe ileke rarle itelaretyeke akaperte altywere-irremele. \p \v 27 Apollos-arle yanhele aneke iperrele, re apmere Achaia-werne alhetyeke ahentye aneke. Kele Jesus-arenye areyele nhenhe awemele, itne ikwere akangkeke. Itne imerte pipe-ke ikwere-akerte intelhe-ilemele ikwerenge yernetyeke Jesus-arenye arrpenhe areyele apmere yanhe ikwerele renhe aremele, ikwere akangketyenhenge. Kele Apollos re anteme boat-eke antyemele alheke apmere ikwere-werne. Re apmere ikwere irremele re Jesus-akerte ayeye ileke itne-arle Jesus-eke kele akangkwe-irrekenge, re itnenhe mwantyele arntarnte-areke. \v 28 Re anteme Jew areyeke Jesus-akerte ileke, kenhe itne akenhe akangkwe-irretyakenhe ahele-ahele-arle akerrerlenge Apollos ikwerenge. Re anteme itneke akethe ileke ayeye Ngkarte-kenhe alakenhe angkemele, “Ngkartele alhileke-arle apetyeke-arle tyerrtye areye akayake-iletyeke itnenhe itetheke mpwaretyeke. Nhenhe ikwerenhe arritnye akenhe Jesus-arle.” Apollos-arle angkekenge anteme tyerrtye areyele itelareke, itne anteme alakenhe angkeke, “Yewe, kele anwerne itelareme, Jesus anwerneke-arle alhileke-arle kele apetyeke, re akwele Ngkartele-arle yerneke.” \c 19 \s1 Paul apmere Ephesus-ele anetyame \p \v 1 Apollos-arle apmere Corinth-ele anetyartenge Paul-ele apmere Phrygia uthene Galatia uthene impemele alheke apmere Ephesus-werne. Apmere ikwere irremele re areke Jesus-kenhe areye, \v 2 re anteme itnenhe apayuthneke, “Utnenge Akngerre-ame utnenge arrekantherrenheke irrpeke arrantherre-arle Jesus-eke akangkwe-irrekenge?” \p Itne akenhe angkirtnerlenge, “Arrangkwe, anwerne-arle Utnenge Akngerre-akerte-arlke awetyakenhe-arle. Anwerne apele ikwere akutne-arle anerrirrepirreme.” \p \v 3 Kele Paul-ele anteme itnenhe apayuthneke, “Nhenge arrpenhele-arle arrenhantherrenhe kwatyeke akwernekenge baptise-eme-ilemele, iwenhe-ame yanhele imerneke?” \p Itne akenhe angkirtnerlenge, “Apollos-elarle anwernenhe kwatyeke akwernemele baptise-eme-ileke anwerne-arle ayeye John-kenheke akangkwe-irrekenge.” \p \v 4 Paul anteme alakenhe angkeke, “Yewe, John-elarle Jew yanhe areye kwatyeke akwerneke baptise-eme-ilemele itne-arle akurnenge untyeme-irrekenge apure-irremele Ngkarte-werne utepe-irremele. Kele re itneke ayeye awethe-arlke ileke alakenhe, ‘Atyengenge ingkernenge arrpenhe apetyeme arrantherre akenhe ikwere akangkwe-irretyeke-arle.’ Re akenhe Jesus ikwere-akerte-arle angketyame.” \p \v 5 Nhenge tyerrtye Ephesus-arenye areyele Paul alakenhe angkerlenge awemele itne arratye itelarerrirreke. Kele arrpenhele anteme itnenhe kwatyeke akwerneke imernetyeke itne-arle Jesus-eke anteme akangkwe-irreme. \v 6 Paul-ele anteme iltye ikwerenhe itneke akaperteke-arleke arrerneke imerte Ngkarteke angkemele, Utnenge Akngerre anteme itneke irrpeke. Angkentye itnekenhe akngarte-iwelheke, itne angkentye arrpenhe anteme angkeke itne-arlke arrekwele akaltye-irretyakenhe. Itne angkentye ayeye Ngkarte-ngentyele angkerrirretyame. \v 7 Artwe 12-pele itneke Paul-ele iltye ikwerenhe arrerneke. \s1 Paul-ele Ephesus-arenye areye akaltyele-antheme Jesus-akerte \p \v 8 Paul yanhe ikwerele aneke atnyentye urrpetyeke-atwetye, re akwetethe alhetyarte tyatye Jew areye-kenhe-werne, re akwenpe anthurre angketyarte Ayeye Mwerre Ngkarte-kenhe-akerte itne akangkwe-irremele Jesus itelaretyenhenge. \v 9 Tyerrtye arrpenheme angkentye Jesus-akerteke akangkwe-irretyarte. Kenhe arrpenhe areye akenhe akangkwe-irretyakenhe-arle, itne awethe awetyeke ahentye anetyakenhe aneke. Tyerrtye ingkirrekenge arrekwele, itne Paul-akerte akurne angkeke ayeye Jesus-akerte ilerlenge itne ikwere anyurre-irremele-arlke angkeke. Kele Paul-ele itnenhe impemele alheke Jesus-eke-arle akangkwe-irreke areye-ante akngemele ikwerenge school-eke imerte irrpemele nthenhele-arle artwe Tyrannus arritnyele akaltyele-anthetyarte. Arlte arrpe-anenhele Paul yanhele anetyarte ayeye Ngkarte-kenhe-akerte akaltyele-anthemele. \v 10 Year atherrameke Paul-ele akaltyele-anthetyarte school ikwerenge. Alakenhenge anteme Jew areye Jew anetyakenhe areyele-arlke Asia-ele anemele aweke ayeye akngerrepate Jesus-akerte. \s1 Ayeye alere Sceva-kenhe areye-akerte \p \v 11 Ngkartele Paul ngangkere akngerre antheke arne akngerre atningke mpwaretyeke. \v 12 Tyerrtye areyele angketye-arlke mantere arrpenhe-arlke Paul-elarle anpeke rlkerte areyeke akngeke, itne mantere nhenge areye anperlenge akenhe arrengkwelthe uyerrerlenge-arle imerte iparrpe anthurre mwerre irremele. Alakenhe anteye arrentye-akerte areye mwerre-irreme, arrentye itneke-ngentyele arrateke akwete-ante. \p \v 13 Jew arrpenhe areye alhetyarte tyerrtye arrentye-akerte areye-werne itnenhe uternemele aywepetyeke tyerrtye itneke-ngentyele. Itne artwe anyente arrentye-akerteke angkeke, “Anwerne arritnye Jesus-kenhe angkemele ngenhe ileme ikwerenge arratemele alhetyeke. Jesus ranteye-arle nhenhe Paul-arle ngangkere antheke arrentye areye aywepetyeke.” \v 14 Artwe seven-pelele alakenhe mpwaretyarte. Itne-arle alere Sceva arritnye-kenhe-arle aneke, Jew-arle akenhe re. Artwe nhenhe kwertengerle tyeperre tyatye-arenye-arle aneke. \v 15 Kele arlte anyentele itne alakenhe mpwarerlte-apemele arrentye anyente mwernte-irretyame arratetyakenhele. Re imerte alakenhe-arle itneke angkemele, “Ayenge-arle Jesus-eke akaltye-arle, the itelareme rarle Paul ngangkere antheke arrentye aywepetyeke. Angwenhe-arle-ame arrantherre?” \v 16 Alakenhe-arle angkeke iperrele artwe arrentye-akerte rarle itnenhe atweke akwete anthurre mantere-arlke itnekenhe alterremele ngkweltye-ngkweltye-ilemele, Sceva-ke alere areye atere unterlte-iweke apmerenge arratemele mantere alterrelhentye-arlke-akerte utyene-akerte anteme. \p \v 17 Tyerrtye Ephesus-arenye areyele awemele nthakenhe-arle-irreke itne atere anthurre irrereke, Jew areye Jew anetyakenhe areye-arlke. Itne itelarerrirreke anteme akngerrepate Jesus-arle ngangkere akngerre anthurre-akerte aneke itne anteme renhe utyernemele tnakewarreke. \v 18 Tyerrtye arrpenhe areye Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre akeme-irremele arrpenhe areyenge arrekwelele tneke imerte ilelhemele nthakenhe-arle itne akurne anerrirretyarte arne akurne mpwaremele. \v 19 Arrpenheme Jesus-kenhe areyenge, artwe ngangkere arrengkwelthe akngerre anthurre anetyarte. Nhenhe areyele pweke ayeyele-arlenge atnyenetyarte nthakenhe itne tyerrtye areye akurne iletyeke. Itne anteme pweke nhenge areye akngetyemele anyentelhe-ileke imerte urele itemele tyerrtye ingkirrekenge arrekwele. Itne angkeke alakenhe, “Anwerne apwerte ngkweltye akngerre anthurre antheke arne nhenhe areyeke, apwerte ngkweltye 50,000-pele anthurre.” \v 20 Alakenhe-arle Ngkartele ngangkere ikwerenhe imerneke yanhenge anteme tyerrtye atningke akngerrepate Jesus-eke akangkwe-irretyarte ayeye re anteme anteke-irreke apmere arrpe-anenhe-werne. \p \v 21 Kele alakenhe-arle irrekenge Paul itirreke Jerusalem-werne anteme alpetyeke apmere Macedonia uthene Achaia uthenele mpele. Re anteme atyewe ikwerenhe areyeke alakenhe angkeke, “Jerusalem-werne-arle ayenge alheke iperrele ayenge apmere Rome-werne anteme alhetyenhe Jesus-kenhe arrpenhe areye-werne yanhele-arle aneme.” \v 22 Kele re urrkapentye akngerre ikwerenhe atherre yerneke apmere alturle Macedonia-werne. Arritnye ikwere-atherrenhe Timothy uthene Erastus uthene aneke. Paul akenhe urreke ulkere-arle aneke apmere Ephesus-ele ahelhe akngerre Asia ikwerele. \s1 Tyerrtye apmere Ephesus-arenye areye ahele-irrereme \p \v 23 Yanhenge anteme tyerrtye atningke apmere Ephesus-arenye Jesus-kenhe areyeke ahele irrereke itne-arle iwerre Jesus-eke apentetyartenge. \v 24 Tyerrtye apmere yanhe-arenye areye akangkwe-irretyarte marle altyerrenge-arle apwertenge mpwareke Artemis arritnyeke. Itne tyatye akngerre ikwerenheke irrpetyarte, akaperte kwene-irremele renhe utyernetyeke. Artwe anyente Demetrius arritnye anetyarte arne areye silver-enge-arle mpwaretyarte yanhe ikwerele anemele. Re tyatye akweke-ulkere areye mpwaretyarte tyatye akngerre Artemis-kenhe-arteke. Artwe arrpenhe areye ikwerenge urrkapetyarte arne silver-enge akweke areye mpwaremele. Tyerrtye atningkele akenhe itnenhe apwerte ngkweltye anthetyarte arne itne-arle mpwaretyarte ikwere. \v 25 Arlte anyentele anteme re urrkapentye akngerre ikwerenhe areyeke antangkeke, tyerrtye arrpenhe areyeke-arlke arne areye-arle silver-ngentyele mpwaretyarte. Re anteme itneke angkeke, “Awerrirraye! Arrantherre ingkirrekele itelareme anwerne-arle apwerte ngkweltye akngerre inerrirrepe-irreme urrkapentye nhenhenge-ntyele. \v 26 Kele arrantherre areke anteme awemele-arlke artwe nhenhe Paul-elarle akngarte-iweke tyerrtye apmere Ephesus-arenye areye, Asia-arenye areye-arlke itne arne areye anwerne-arle mpwareke areye inetyale anetyenhenge. Artwe yanhele tyerrtye areyeke ileke arne areye anwernele-arle mpwaremele tnakeme ngangkere anetyakenhe-arle, anwerne akangkwe-irretyale akwele anetyeke. \v 27 Tyerrtye areye apeke ikwere akwete akangkwe-irrerlte-anerlenge, kele itne akurnentye anteme-arle angkerreme urrkapentye anwernele-arle mpwareparemeke. Alakenhe-arlke, itne anteme itirreme itne-arle tyatye Artemis-kenhe-werne apetyetyale anteme anetyeke. Tyerrtye apmere arrpe-anenhe Asia-ante alkentye, apmere arrpe-anenhe-ante alkentye, arelhe akngerre nhenheke akangkwe-irretyakenhe anteme anetyenhe awethe akaperte kwene-irretyakenhe anteme anetyenhe.” \p \v 28 Artwe arne silver-enge mpwarentye akngerre areyele Demetrius angkerlenge awemele ahele anthurre irreke imerte Paul-eke arnterre anthurre alakenhe angkemele, “Artemis-ante-arle anwerneke impene!” \v 29 Tyerrtye Ephesus-arenye areyele tyerrtye areye arlkerlenge awemele, itnekenge apurte-irretyeke anteme alheke. Itne Paul-eke ahele anthurre irreke imerte arlkerremele. Itne ingkirreke unterlte-iweke apmere angkerrentye-werne. Tyerrtye arrpenhe areyele artwe Paul-enge-arle apetyeke atherre-arlke arntwirrkeke. Ikwere-atherrenhe arritnye Gaius uthene Aristarchus uthene, ratherre akenhe apmere Macedonia-arenye-arle. Arntwirrkeke-arle iperre itne renhe-atherrenhe akngetyeke apmere angkerrentye nhenge-werne. \v 30 Kele Paul anteme kweneke irrpemele ahentye aneke tyerrtye areyeke angketyeke, kenhe Jesus-kenhe areyele akenhe renhe ayakewarrerlenge-arle. \v 31 Apmere yanhe ikwerele akenhe anetyarte akngerrepate government-eke areye-arle atyewe Paul-kenhe areye. Awemele-arteke itne tyerrtye arrpenhe yerneke Paul ayaketyeke apmere tyerrtye areye-arle apurte-irreme ikwere-werne alhetyale. \p \v 32 Apmere tyerrtye areye-arle apurte-irretyame ikwerele, itne apatemele arlkerrirreke. Arrpenheme arne anyenteke ahele arlkeke, arrpenheme akenhe arne arrpenheke-arle arlkerlenge. Kenhe ingkirreke akenhe apateke iwenheke-arle itne apurte-irrereme arlkemele-arlke arrpenhe areyele akenhe angwarerlenge ware-arle. \p \v 33 Jew anyente-arle akenhe yanhe ikwerele aneke Alexander arritnye. Jew arrpenhe areyele renhe artepenge ankerte-iweke arrekwele-werne atheke, re tyerrtye areyeke angketyenhenge. Alexander re anteme iltye akertne irreke, itnenhe ntertelhe-ilemele. Re iletyeke ahentye aneke Jew areye-arle arternpe anetyakenhe aneke nthakenhe-arle irrekeke. \v 34 Tyerrtye Jew anetyakenhe areyele itelareke Alexander-arle Jew aneke. Itne itelareke Jew areye-arle Artemis-eke akangkwe-irretyakenhe aneke. Alakenhe ikwerenge imerte itne renhe irlpe artepele awemele, urrekeke-ulkere imerte arlkerremele, “Artemis-ante-arle impene anthurre anwerne-kenhe!” \p \v 35 Itne akwete anthurre arlkerrirreke artwe government apmere yanhe-arenyele anteme itnenhe ayakeke ntertelhe-ilemele itneke angkeke alakenhe, “Tyerrtye ingkirreke Ephesus-arenyele awerrirraye! Tyerrtye ingkirreke apmere arrpe-anenhele itelareme Artemis-arle impene anthurre aneme. Rarle alkerenge atnyeke imerte apmere nhenheke arrernelhemele, anwerne anteme renhe arntarnte-areme tyatye akngerre ikwerenhe-arlke. \v 36 Tyerrtye ingkirrekele nhenhe itelareme, itne apale angketyeke arrangkwe-arle. Alakenhenge anteme arrantherre nterte-irretyeke anwernenhe arlkarentye-iletyale anetyeke. \v 37 Arrantherre akenhe artwe nhenhe atherre nhenhe-werne akngetyetyale anetyeke-arle! Ratherre kwenhe akurne mpwaretyakenhe, akengentye angketyakenhe-arlke Artemis-eke, marle mwerre anwerne-kenhe, ratherre-arle arne anyelkngele inetyakenhe-arle tyatye ikwerenhenge. \v 38 Kenhe Demetrius uthene urrkapentye akngerre ikwerenhe areyele uthene apeke arrpenhe ilpernetyeke ahentye-anemele itne renhe court-werne akngetyeke, iparrpe anthurre lyete anteye. Tyerrtye yanhe areye court-eke akngerrepate areyenge arrekwele angketyenhenge. \v 39 Arrantherre apeke-arle iwenhe apeke renhe apayuthnetyeke ahentye aneme, arrantherre government-eke akngerrepate itnenhe apayuthnetyeke. Itne imerte apurte-irremele angkerremele nthakenhe irretyeke, mwantye angkerremele. \v 40 Pwathe akngerre Rome-arenyele apeke aweme anwerne-arle ahele uthnerreme atwetyeke government areyeke, re anwernenhe iltetyenhe, kele anwerne akenhe apaterlenge anthurre-arle. Arrantherre kwenhe apalenge ahele-irremele arlkeke apmere arrpe-anenhele apelkele ware.” \v 41 Rarle angkeke iperrele re tyerrtye areye ileke apmere-werne alperlte-iwetyeke. Kele itne alheke anteme. \c 20 \s1 Macedonia uthene Greece uthenele-arle aneke iperrele, Paul alheke apmere Troy-werne anteme \p \v 1 Tyerrtye Ephesus-elarle aneke areye ahele angkerreke-arle iperre, Paul-ele Jesus-kenhe areye itnenhe antangkeke apurte-irretyeke. Re itneke angkeke itnenhe atnerre-ilemele Jesus akwete apenterlte-anetyeke. Rarle itneke angkeke iperre re apmere ayerrere atheke alheke apmere Macedonia-werne. \v 2 Apmere ikwere irremele re apmere arrpe-anenhele untheke aremele Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre areye. Re anteme itnenhe ileke Jesus-eke atnerre akwete akangkwe-irrerlte-anetyeke. Yanhe-ngentyele re antekerre atheke anteme alheke apmere Greece-werne. \v 3 Re atnyentye urrpetyeke-atwetye yanhele aneke. Re anteme itirreke alpetyeke apmere Syria-werne boat-enge. Kenhe Jew areye akenhe ikwere tyele-arle angkerretyame nthakenhe renhe atwetyeke. Rarle aweke iperre ikwere-arle tyerrtye arrpenhele ilekenge re ahelhele alpeke Macedonia-nge anpere irrenhemele. \v 4 Artwe nhenhe areye ikwerenge alpeke, Sopater, Pyrrhus-eke alere Borea-arenye, artwe arrpenhe atherre Thessalonica-arenye arritnye ikwere-atherrenhe Aristarchus uthene Secundus uthene, artwe anyente arrpenhe-kenhe arritnye Gaius apmere Derbe-arenye, artwe arrpenhe atherre Tychicus uthene Trophimus uthene artwe nhenge Timothy-arlke. \v 5 Artwe nhenhe areye arrekwele alheke Troy-ele anwerneke akarelhetyeke. \v 6 Anwerne akenhe arlenge anthurre-arle untheke apmere arntwarre Philippi-ke-atwetye. Kele arrawe-irrentye akngerre iperrele Jew areyele-arle merne athirnte arlkweke iperre, anwerne boat-eke antyemele alheke apmere Philippi-ngentyele apmere Troy-werne. Arlte 5-pele iperre anwerne apmere Troy-eke arrernelheke imerte aretye-alhemele artwe arrekwele-arle alheke itnenhe. Anwerne anteme ingkirreke apurte aneke Troy-ele week anyenteke. \s1 Apmere Troy-eke Paul-ele artwe anyente Eutychus arritnye itethe-ileme ilweke-arle-ngentyele \p \v 7 Arlte apurrkele, uterne irrperlenge anwerne apmere arlpentye anyenteke antyemele room akertnele apurte-irreke alyelhemele merne arlkwetyeke Jesus itelaremele renhe tnaketyeke-arlke. Anwerne apurte anerlenge Paul-ele itnenhe akaltyele-antheke ingwe mpwepeke-atwetye, rarle itirrekenge ingweleme Troy impemele alhetyeke. \v 8 Ure alkngenthe atningke ampetyame apmere akertne ikwerele tyerrtye arrpenheme apurrke anthurre anteme irreke. \v 9 Artwe apmerrke anyente Eutychus arritnye window arriwele-arle anetyame Paul awerle-anemele angkerlenge. Apmere room re akenhe akertne anthurre-arle aneke. Paul-arle akwete anthurre angketyamenge, Eutychus alknge ulthentye awelhemele, ankwe akngerre anteme irreke. Re window arriwe ikwerenge-ntyele ahelhe-werne tnyante atnyeke. Tyerrtye akertnele-arle aneke areye ikwere unterlte-iweke kwene-akerle renhe inetyeke, itne ahelheke irremele renhe kutyeke kele ingkerne-antenge anteme rarle kele ilwekenge. \v 10 Paul re-arlke alheke tyerrtye areyenge. Re kwene ikwere irremele, re iwelhemele inteke ilwekarle ikwere akertnenge imerte kwaketye-akemele. Re imerte angkemele tyerrtye tnerlte-arle-anetyame areyeke, “Alhwarrpe-irretyalaye, re kwenhe itethe anteme!” \v 11 Yanhe-ngentyele Paul alpeke room ikwere akertne-werne arrpenhe areye-arlke, imerte merne apurtele arlkwemele. Paul anteme ayeye awethe itneke ileke akwete anthurre, uterne ante arratetyeke-atwetye. Paul anteme alpeke. \v 12 Tyerrtye arrpenhe areyele anteme artwe apmerrke renhe apmere-werne akngeke akangkemele rarle itethe-irrirtnekenge. \s1 Paul boat-enge alheme Troy-engentyele apmere Miletus-werne \p \v 13 Paul anteme ingke alheke antekerre atheke apmere Assos-werne. Arrpenhe areye anwerne-arlke akenhe boat-eke antyemele alheke arrekwele. Anwerne apmereke-irremele anwerne ikwere akarelheke. Paul-ele anwernenhe arrekwele akwete ileke apmere yanhele akarelhetyeke rarle ingke alhemenge. \v 14 Yanheke re anwernenhe aretye-alhemele re anwernekenge anteme apurte aneke apmere Assos ikwerele. Anwerne anteme boat-eke antyemele alheke apmere Mitylene arritnye-werne. \v 15 Ingweleme anteme anwerne boat-enge alhepalhemele apmere akweke Chios arritnyeke arrernelheke imerte ikwerele intemele. Awethe anteye anwerne ingweleme alheke antekerre atheke imerte angwerrele arrernelhemele apmere akweke arrpenhe Samos arritnyeke. Arlte arrpenhele anteme anwerne alheke ikngerre atheke angwerrele imerte arrernelhemele apmere Miletus-eke. \v 16 Anwerne Ephesus-werne alhetyeke itirreke, kenhe Paul akenhe ahentye aneke lyeteke Jerusalem-werne-urrke alhetyeke-arle, arlte akngerre-arle angathe anteme irrekenge arrawe-irrentye akngerre Pentecost yanhele irretyeke. Alakenhenge anteme re apmere Asia-ele akwete anetyeke ahentye anetyakenhe. \s1 Paul ilelherle-alheme tyatye-arenye akngerrepate Ephesus-arenye areyeke \p \v 17 Boat Miletus-eke arrernelherlenge, Paul Ephesus-arenye tyatye-ke akngerrepate areyeke antangkeke itne apurte-irremele renhe aretyeke. \v 18 Tyerrtye itne anteme ingkirreke apetyeke. Itne-arle apetyekenge anteme Paul itneke alakenhe angkeke, “Awerrirraye! Arrantherre ingkirrekele ayenge itelareme ayenge-arle nhenhe-werne arrekwele-arle apetyeke apmere Asia nhenhe-werne, arrantherre ayenge areke nhenhele-arle the urrkapentye mpwaretyarte arruleke-atwetye. \v 19 Tnakelhetyakenhele-arle the warrke Ngkarte-kenhe mpwaretyarte ayenge-arle re iletyartenge. Jew areye-arlke-arle ayenge atwetyeke angkekenge ayenge akwete itneke angketyarte ayeye renhe ilemele ayenge arnterre arrangketyarte itneke. \v 20 Arrantherre alakenhe-arlke itelareme, tharle arne-arlke alengke-iwetyakenhe-arle atere-irretyakenhele-arle the arrekantherre ingkirreke iletyarte arrantherre mwerre anetyenhenge. Tharle ayeye Ngkarte-kenhe ileke akethele-arlke tyerrtye atningkele awetyenhenge, the apmere arrekantherrenhe-werne alhemele akaltyele-anthetyarte. \v 21 The ayeye ileke Jew areyeke Jew anetyakenhe areyeke-arlke, itnenhe ilemele arne akurne-ketyenge untyeme-irretyeke imerte Ngkarteke ularre-irremele Akngerrepate Jesus-eke-arlke akangkwe-irretyeke. \p \v 22 “Kele ayenge Jerusalem-werne anteme alheme Utnenge Akngerrele-arle ayenge ilerlenge yanhe-werne alhetyeke. Kele the kenhe itelaretyakenhe-arle nthakenhe-arle atyenge irretyenhe ayenge apmere yanheke irrerlenge. \v 23 Tharle itelareme-arle ayenge-arle apmere yanhe areyele unthetyartenge Utnenge Akngerrele atyenge ileke urreke-arle tyerrtye arrpenhe areyele ayenge arntwirrkemele jail-ke akwernetyenhe. \v 24 Ayenge akenhe nterte-nterte itirreme, ‘Itne apeke ayenge arntwirrkeme atwetyeke, kele mwerre-arle.’ Ayenge akenhe urrkapentye nhenhe uyerrelhe-iletyeke-arle ahentye aneme Ngkartele-arle ayenge antheke mpwaretyeke. Rarle ayenge ilekenge ayeye mwerre Jesus-akerte iletyeke tyerrtye atningkeke, rarle tyerrtye areyeke mwerre aneme. \p \v 25 “Ye, ayenge-arle unthetyarte apmere nhenhe areyele arrule-ngentyele ayeye ilerle-apemele nthakenhe-arle Ngkarte ahentye aneme akngerrepate anetyeke tyerrtye ingkirrekeke. Kele urreke arrantherre ayenge awethe aretyakenhe anteme-arle anetyenhe. \v 26 Nhenhe anteme ayenge arnterre anthurre arrekantherre angkeme. Tyerrtye arrpenhemele apeke ayeye Ngkarte-kenhe awemele Jesus-eke akangkwe-irretyakenhe apeke anetyenhe. Alakenhe ikwerenge arlte ingkernenge itne-arle Ngkartenge anetyeke arrangkwe-arle. Itne anteme apeke ayenge ilpernetyenhe alakenhe angkemele, ‘Artwe nhenhele kwenhe anwerneke arrekwele anteye apeke iletyakenhe.’ \v 27 Kele arrangkwe, the kwenhe arrekantherre ingkirrekeke ileke Ngkarte-arle ahentye aneme, arrantherre Jesus-eke akangkwe-irretyeke. \v 28 Mwerrantye anteme arntarnte-arelhewarretyeke, arrantherre apale itirremele anteme Ngkartenge untyeme alheme-ketye. Arrpenhe Jesus-kenhe areye-arlke arntarnte-aretyeke, Utnenge Akngerrele-arle arrenhantherrenhe itnenhe anthekenge arntarnte-aretyeke. Itnenhe arntarnte-araye yepe-yepe arntarnte-arentye akngerrele-arteke. Itne-arle Ngkarte-kenhe anemenge nthakenhe-arle Jesus-ele mpwarekenge. Rarle arne arntarlkwenge ilwekenge, alhwe ikwerenhe thelelheke itneke. \v 29 Tharle itelareme-arle ayenge alherlenge tyerrtye arrpenhe areyele Jesus-kenhe areye apatelhe-iletyenhe, itnenhe apale itirretyeke mpwaremele iwerre akurnele-arlke alhetyeke mpwaretyenhe. Itne-arle akngwelye ahe akngerre-arteke anetyenhe yepe-yepe areye atwemele. \v 30 Yanhe-ngentyele arrekantherre-ngentyele arrpenhemele Jesus-kenhe areyeke urrtyirremele ilerlte-apetyenhe, itne-arle itnenhe apentetyenhenge. Tyerrtye arrpenhemele akenhe ayeye akurnentye awemele itnenhe apenterlenge-arle. \v 31 Alakenhe irreme-ketyenge, mwantye arntarnte-arelhewarretyeke, arne areye tharle arrenhantherrenhe akaltyele-antheke itelarerrirraye, itneke alkngwirretyale. Itelaraye, year urrpetyeke-atwetye, ingwe uthene arlte uthenele the akwetethe akaltyele-antheke ayeye nhenge, the arrenhantherrenhe alkngarre-ileke ayeye arrpenheke akangkwe-irretyale anetyeke. Ayenge artnetyarte-arlke arrekantherre. \p \v 32 “Kele arrenhantherrenhe ingkerne iwerle-alhemele the Ngkarte apayuthneme arrenhantherre arntarnte-aretyeke, arrantherre ikwerenheke-arlke akangkwe-irretyeke. Arrantherre ayeye nhenge itelareme Jesus-arle ilweme-akerte anwernenhe itethe atnyenetyenhenge, ilweke-arle iperre akeme-irremele-akerte. The Ngkarte apayuthneme arrenhantherrenhe arntarnte-aretyeke ayeye yanhe itelaretyenhenge, utnenge arrekantherrenhe lterrke-ilemele. Urreke, arrantherre-arle ayeye nhenheke akangkwe-irremenge, Ngkartele arrenhantherrenhe arne mwerre areye anthetyenhe Rarle arrekantherre alhilekenge Ikwerenhe areyeke. \p \v 33 “The tyerrtye areye arerlenge ngkweltye-akerte mantere-arlke mwerre akngerre-akerte ayenge-arle arne itneke atyenge-arrpeke ahentye anetyakenhe-arle. \v 34 Arrantherre itelareme tharle arne arrpe-anenhe iltye atyinhele mpwareke apwerte ngkweltyeke the anthetyenhenge atyengenge urrkapetyarte areyeke. \v 35 Ayenge alakenhe urrkaperlenge, the arrekantherre imerneke anwerne arnterre urrkapetyeke imerte anthemele uyarne-arle urrkapeme areyeke. Anwerne itelaretyeke Akngerrepate Jesus anwerne-kenhe-arle angkeke, ‘Ngkarte-arle akangkeme tyerrtye areyele anwernenhe antherlenge iwenheke-arle anwerne ahentye-aneme, Ngkarte akenhe arnterre ulkere-arle akangkeme anwerne arrpenhe areye antherlenge iwenheke apeke-arle itne ahentye-aneme.’” \p \v 36 Paul-arle itneke angkeke iperre, re amperele-arlenge tnemele Ngkarteke angkeke. \v 37-38 Ngkarteke-arle itne angkeke iperre itne Paul akwaketye-akemele ikwere arrangkelhe-angkelheke artneke. Itne artneke rarle alakenhe itneke angkekenge, “Lyete-ngentyele arrantherre ayenge awethe aretyakenhe anetyenhe.” Kele Paul arrpenhe areye-arlke boat-werne alheke. Tyerrtye itne ingkirreke alheke renhe irtwaretyeke. \c 21 \s1 Paul apmere Jerusalem-werne alheme \p \v 1 Anwerne-arle itnenhe irtwareke iperre anwerne boat-eke antyemele antekerre atheke alheke apmere akweke Cos arritnye-werne, apmere nhenge kwatyele-arle utepe-akeme. Ikwerele-arle ingwe anyente inteke iperre, anwerne ingweleme alheke ikngerre atheke apmere akweke arrpenhe Rhodes-werne atheke, apmere nhenhe-arlke kwatyele utepe-akeme. Yanhe-ngentyele anwerne apmere Patara-werne alheke. \v 2 Yanhele anteme arrpenhele anwerneke ileke boat anyente-arle apmere Phoenicia-werne atheke alheme. Anwerne anteme boat ikwere antyeke, imerte alhemele anteme. \v 3 Anwerne kwatye alaye akertnele tyanemele apmere Cyprus anteme areke, apmere nhenge kwatyele-arle utepe-akeme. Boat re antekerrele akwete alheke imerte akwete alhemele apmere Phoenicia-ke irretyeke, ahelhe akngerre Syria-le. Anwerne arrernelheke apmere Tyre-ke ahelhe Syria-nge. Yanhele arlte urrpetyeke-atwetye anetyeke tyerrtye boat ikwerele urrkapentye akngerre areyele-arle arne ingkirreke atnarnpelhe-ilekenge apwerte ngkweltyeke antherretyeke. \v 4 Akarelhemele anwerne Jesus-kenhe areye apmere yanhe-arenye aretyeke alheke. Itne anwernenhe apmere itnekenhenge akangkemele arntarnte-areke arlte 7-peleke-atwetye. Akangkwe-irrentye akngerre areyele apmere Tyre-nge Paul ileke re Jerusalem-werne alhetyeke-kwenye Utnenge Akngerrele-arle itneke imernekenge nthakenhe-arle ikwere irretyenhe. \v 5 Anwerne anteme kele alhetyeke aneke anwerne kwatye itere-werne alheke boat ikwere antyetyeke, Jesus-kenhe areyele anwernenhe apenteke arelhe areyele-arlke ampe areyele-arlke. Kwatye alaye itereke irremele anwerne amperele-arlenge tnemele Ngkarteke angkeke. \v 6 Itne-arle anwernenhe irtwareke iperrele, anwerne boat-eke antyeke, itne anteme apmere itnekenhe-werne alperlte-iweke. \p \v 7 Tyre-ntyele anwerne alheke antekerre atheke apmere Ptolemais-werne. Boat-enge atnarnpemele awethe anwerne arrpenhe Jesus-kenhe areyeke angkeke. Anwerne arlte anyenteke itnekenge aneke itnenhe akangketyeke mpwaremele. \v 8 Ingweleme anteme anwerne awethe boat-eke antyemele alheke antekerre atheke apmere Caesarea-werne, apmere ikwere irremele anwerne atnarnpemele alheke imerte apmere anyente-werne alhemele artwe nhenge Philip arritnye-kenhe-werne imerte ikwerenge anemele. Artwe nhenhe alhemele ilerle-apetyarte ayeye mwerre Jesus-akerte tyerrtye akangkwe-irretyakenhe areyeke. Arrpenhe Jesus-kenhe areyele-arle renhe arrekwele akwete akngakeke Jerusalem-enge warrke Ngkarte-kenhe mpwaretyeke artwe 6-pele arrpenhe areyenge-arlke. \v 9 Re nhenge marle 4-pele atnyeneke arlwekere-arenye akwete areye-arle. Itne ayeye Ngkarte-kenhe ilerlte-apetyarte Utnenge Akngerrele-arle itneke imernetyarte. \p \v 10 Anwerne-arle apmere Philip-kenhele aneke iperre arlte urrpetyeke, artwe anyente Ngkarteke akangkwe-irrentye akngerre apetyeke Agabus arritnye Caesarea-werne. Re apetyeke ahelhe Judea-ngentyele. Re nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre. \v 11 Artwe re anwerne-arle tnetyame-werne apetyeke, re imerte belt Paul-kenhe ilywemele. Imerte iltye uthene ingke uthene ikwerenhe ayernelhemele imerte alakenhe angkemele, “Alakenhe kwenhe atyenge Utnenge Akngerre angkerne, ‘Jew akngerrepate areyele-arle Jerusalem-nge alakenhe ayernetyenhe belt nhenheke-artweye, alakenhe anthurre, itne renhe arntwirrkemele anthetyenhe Jew anetyakenhe areye ayerneke-arle-arteke.’” \p \v 12 Yanhe awemele anwerne Paul-eke lterrke akwete angkeke Jerusalem-werne alhetyale. Jesus-kenhe areye apmere yanhe-arenye areyele-arlke renhe ileke alhetyaleke. \v 13 Itne ikwere ingkirreke anteye artneke. Kenhe Paul re akenhe alakenhe-arle angkerlenge, “Arrangkwe, atyenge artnetyalaye, arrantherre atyenge artnerlenge arrantherre utnenge atyinhe irrare mpwareme. Kele mwerre-arle Jerusalem-arenye areyele ayenge arntwirrkemele ayerneme jail-ke akwernetyeke, irrerlknge atwetyeke apeke tharle ayeye Akngerrepate Jesus-akerte ilemenge.” \p \v 14 Kele anwerne impeke anteme uyarne-arle anwerne Paul ayakekenge. Anwerne anteme ikwere alakenhe angkeke, “Kele mwerreyaye, akngerrepate Jesus-ele mpwareme iwenheke-arle re ahentye aneme.” \s1 Paul apmere Jerusalem-werne alheme James-enge anyente-irretyeke \p \v 15 Apmere Caesarea-nge-arle anetyarte iperre, anwerne arne areye anwerne-kenhe imarteye-iwemele alheke Jerusalem-werne-atheke. \v 16 Arrpenheme Jesus-kenhe Caesarea-arenye areye anwernekenge apetyeke, itne imerte anwernenhe akngemele apmere artwe anyente Mnason arritnye-kenhe-werne. Re akenhe Cyprus-arenye-arle, re Jesus-eke akangkwe-irretyarte arrekwele anteye ayeye ikwere-akerte awemele-arteke. \p \v 17 Anwerne Jerusalem-eke irrerlenge arteke Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre areye anwerneke arnterre anthurre akangkeke. \v 18 Arlte arrpenhele ingweleme Paul anwerne ingkirreke-arlke alheke James aretyeke, akngerrepate tyatye-arenye ikwerenge anentye akngerre areye-arlke. \v 19 Paul-ele arrernelhemele arteke ileke itneke nthakenhe-arle Ngkartele mpwareke Jew anetyakenhe areyeke urrkapentye rarle mpwarekenge. Re itneke ileke rarle apmere arrpe-anenhe-werne alheke ayeye Jesus-akerte ilerle-apemele urrkapentye mwerre akngerre areye-arlke itnekenge mpwaremele, Jew anetyakenhe atningke Jesus-eke akangkwe-irreke urrkapentye ikwerenhenge. \p \v 20 James-ele arrpenhe areyele-arlke nhenhe awemele itne Ngkarte utyernemele tnakeke imerte alakenhe Paul-eke angkemele, “Yewe, atyewe anwerne-kenhe! Unte itelareme Jew atningke-arle Jesus-eke akangkwe-irreke. Unte itele-anteye-areme anwerne-arle akwetethe mwantyele atnyenerlte-aneme angkentye nhenge Ngkartele-arle Moses antheke. \v 21 Kenhe tyerrtye arrpenhe Jesus-kenhe Jew nhenhe areyele Jerusalem-enge aweke unte-arle akwele alhemele Jew areye akaltyele-antheme apmere Jew anetyakenhe areye-kenhele-arle aneme. Unte itnenhe ileme ayeye Ngkartele-arle Moses antheke ayeyeke akangkwe-irretyale anetyeke. Tyerrtye areyele ileme unte-arle akwele Jew Ngkarte-kenhe areye ileme itne alere itnekenhe artwe-iletyale anetyeke, iwerre arrpenhe anwerne-kenhe-arlke apentetyaleke. Kenhe anwerne akenhe nhenhe itelaretyakenhe-arle. \v 22 Jew Jesus-eke akangkwe-irrentye akngerre areyele awemele unte-arle apetyeke itne ngkwenge ahele irretyenhe. Unte iwenhe apeke renhe mpwaretyeke itne ngkwenge apale itirreme-ketyenge. \p \v 23 “Kele, akangkwe-irraye iwenhe-arle anwernele mpwaretyeke ilemeke: Artwe 4-pele Jesus-kenhe areye nhenhele aneme, itne rlterrke anthurrele Ngkarteke alhileke, alhileke-arle iperre itne arratye mpwaretyeke. \v 24 Arrantherre itnekenge alhetyeke kwatyele alhewelhetyeke Moses-elarle ileke-arteke. Arrantherre anteme apwerte ngkweltye anthetyeke yepe-yepe three-peleke itne atwetyeke, itemele Ngkarte anthetyenhenge. Yanhe-ngentyele, arrpenhele akaperte alte aketyeke imernemele itne-arle mpwareke iwenhe-arle itne alhileke. Nhenge tyerrtye areyele arrenhantherrenhe arerlenge tyatye Jew areye-kenhenge arrekwele-arle artwe nhenhe areyenge, kele itne ingkirrekele itelareme arrantherre-arle angkentye Moses-kenheke akangkwe-irreme. Kele itne itelareme tyerrtye arrpenhe areyele-arle urrtyirremele ileke. \v 25 Kele mwerre-arle Jew anwerne areyele alakenhe akwetethe mpwaretyeke. Anwerne kele-arle ayeye intelhe-ileke Jew anetyakenhe areyeke Jesus-eke-arle akangkwe-irreke areyeke, alakenhe: Anwerne ileke itne kere ngkarte apartetye-arle antheke arlkwetyale anetyeke. Anwerne ileke itne alhwe-arlke antywetyale anetyeke. Itne kere arlkwetyeke-urletye alhwe-arlke uyerretyeke impetyeke, akarelhemele. Itne tyerrtye arrpe-anenhenge interlte-apetyale anetyeke. Alakenhe-arle anwerne itneke intelhe-ileke.” \p \v 26 Alakenhe-arle itne angkekenge Paul-ele aywerrkele mpwareke iwenheke apeke-arle itne angkeke mpwaretyeke. Kele, ingweleme anteme re akeme-irremele alheke artwe 4-pele itnekenge arne nhenge areye mpwaretyeke angkentye Moses-kenhenge ularre. Kele-arle itne ingkirreke mpwareke iperre itne tyatye akngerre Jew areye-kenheke irrpenheke imerte akngerrepate tyatye-ke ilemele arlte seven-pele iperre itne kere akngetyetyenhe re itemele Ngkarte anthetyeke itneke. \s1 Itne Paul arntwirrkeme \p \v 27 Itne-arle ingwe 6-peleke aneke iperre, artwe Jew apmere Asia-arenye areyele Paul areke tyatye akngerre kwenele tnerle-anerlenge. Itne anteme alhemele tyerrtye areyeke angkeke itnenhe apurtelhe-ilemele arawelhe-ilemele itne Paul-eke ahele-irretyenhenge. \v 28 Itne-arle renhe arntwirrkeke iperre, itne arnterre arlkemele alakenhe angkeke, “Artwe Israel-arenye areye-aye, nhenhe arerrirraye! Artwe nhenhele kwenhe tyerrtye areye apmere arrpe-anenhele arawelhe-ilentye akngerre itnenhe Israel-arenye areyenge untyeme ilemele. Itne imerte apale-arle angkemele angkentye Moses-kenheke, tyatye akngerre nhenhenge-arlke akurne mpwaremele. Lyete anteme anwerneke itirretyakenhele, itne artwe Jew anetyakenhe urrpetye akngetyeke tyatye akngerre kwene anthurre-werne.” \v 29 Itne-arle alakenhe angkeke Paul-elarle artwe Ephesus-arenye akngetyekenge Trophimus arritnye Jerusalem-werne. Itne anteme itirreke rarle akwele renhe tyatye kwene anthurre-werne akngekeke-athene, kenhe Jew anetyakenhe areye akenhe yanheke irrpetyeke arrangkwe-arle. \p \v 30 Tyerrtye Jerusalem-arenye atningkele awerlenge nthakenhe-arle irreke, itne Paul-eke ahele anthurre irreke, imerte ikwere-werne atheke unterlte-iwemele renhe arntwirrkemele tyarre-akngeke tyatye akngerre ikwerenge-ntyele. Itne-arle kele alhekenge anteme kwertengerle tyatye-arenye areyele arriwe areye marteke ingkernenge. \v 31 Tyerrtye areyele Paul atwerrirretyame ingkwe ilwetyeke-ante, kenhe artwe anyentele anteme aremele unteke thultye areyeke akngerrepate iletyeke tyerrtye areye-arle atwerreke-akerte. \v 32 Akngerrepate thultye areyeke re anteme thultye akngerrepate arrpenhe areyeke antangkeke itne ingkirreke anteme unteke itne-arle renhe atwetyame ikwere-werne. Itne anteme thultye aremele Paul atwentye impelheke. \p \v 33 Artwe thultye akngerrepate re anteme Paul-werne atheke apetyeke thultye arrpenhe areyele anteme renhe arntwirrkeke. Re ileke thultye atherre anamele renhe iltye atherre chain-ele ayernetyeke. Re anteme tyerrtye areye apayuthneke, “Angwenhe-ame artwe nhenhe? Nthakenhe-ame re irreke?” \v 34 Arrpenhe areyele ayeye anyente ikwere ileke, arrpenhe areyele akenhe ayeye arrpenhe-arle ikwere ilerlenge, re apatemele uyarne itirreke. Re anteme thultye ikwerenhe areye ileke Paul apmere rlterrke-werne akngetyeke itne renhe yanhe ikwere apayuthnetyenhenge. Apmere lterrke re akenhe itwe ware-arle aneke. \v 35 Itne renhe apmere nhenge-werne akngeke tetyenge areye intyetyeke akertne atheke. Kenhe tyerrtye areyele akenhe itnenhe akwete-arle apenterlenge, Paul renhe atwetyeke. Kele thultye akngerrepate rarle anteme thultye areye ileke Paul kutyemele apmere lterrke ikwere-werne akngetyeke. \v 36 Kenhe tyerrtye itnenhe-arle apenteke areye akenhe ikwere alakenhe-arle arlkerrerlenge, “Renhe irrerlknge atwaye! Artwe yanhe atwaye!” \s1 Paul tyerrtye ingkirrekeke angkeme \p \v 37 Thultye areyele-arle Paul kwene-werne akngetyeke irrekenge re alakenhe angkeke thultye akngerrepateke, “Ayenge ngkwenge angkeye?” \p Pwathe re apatemele renhe tyernirtneke, “The aweke unte-arle akwele Greek angkentye akngerre. \v 38 Ayenge-arle apale itirreke unte-arle artwe Egypt-arenyeke-athene nhenge akurne mpwarentye akngerre nhenge akwele. Arrule artwe nhengele tyerrtye areye ulpertelhe-ileke atwerretyeke thultye Caesar-kenhe areyenge. Re artwe 4,000-pele irrtyarte-akertenge arrwekele-irreke, imerte itnenhe atnyenemele apmere ahurratyele, atwerretyeke-urletye.” \p \v 39 Paul akenhe alakenhe-arle angkirtnerlenge, “Arrangkwe, ayenge-arle Jew-arle apmere Tarsus-arenye. Apmere akngerre nhenge ahelhe Cilicia mpwepele. The ngenhe apayuthneme unte ayenge impetyeke ayenge tyerrtye areyeke angketyenhenge.” \p \v 40 Kele akngerrepate re renhe impeke tyerrtye areyeke angketyeke. Kele Paul re tetye akertnele tneke imerte iltye akertne-irremele tyerrtye areyele renhe aretyeke, ikwere akangkwe-irremele nterte-irretyenhenge. Ingkerreke-arle nterte-irrekenge re itneke angkeke angkentye Aramaic-enge, angkentye itnekenhenge. \c 22 \p \v 1 “Kake areye-aye akngerrepate atyinhe areye-arlke! Arrantherre ayenge mwantyele awerrirraye the arrekantherre ayeye atyenge-akerte iletyenhenge.” \p \v 2 Kele tyerrtye areye nterte anthurre irreke awemele Paul angkentye itnekenhenge angkerlenge, Aramaic-nge. Re anteme alakenhe angkeke, \v 3 “Arratye kwenhe ayenge Jew. Ayenge-arle apmere Tarsus-ele-arle inteke, ahelhe mpwepe Cilicia-le, kele yanhe-ngentyele apetyemele Jerusalem-werne anteme nhenhenge anteme ayenge amangkeke. Ayenge akweke anerlenge, ayenge akaltye-irreke angkentye Moses-elarle atyemeye anwerne-kenhe areye anthekeke. Akaltyele-anthenhe-anthenhe Gamaliel-ele ayenge akaperte altywere-ileke, arruleke-atwetye anteme the angkentye nhenge apenteke, ayenge-arle Ngkarteke akangkwe-irretyeke ahentye-anekenge. Kele the itelareme arrantherre-arlke akangkwe-irrentye akngerre angkentye yanhe itneke. \v 4 Alakenhenge anteme the akwetethe itnenhe atwetyarte, arrpenheme akenhe uyerreke-arle, ayeye Jesus-kenheke akangkwe-irrentye akngerre areye. The apeke arelhe-arlke artwe-arlke apeke arerlenge ayeye ikwere akangkwe-irrerlenge, the arrpenhe areye iletyarte itnenhe arntwirrkemele jail-ke akwernetyeke. \v 5 Kwertengerle tyeperre tyatye-arenye-arle akaltye-arle tharle alakenhe mpwaretyarte, artwe arrpenhe areye council Jew areye-kenhengentyele-arlke. Itne ayenge ayeye intelhe-arle-ileke antheke akngetyeke Jew areyeke apmere Damascus-werne. Itne alakenhe intelhe-ileke, kele mwerre-arle ayenge Damascus-werne alhetyeke tyerrtye Jesus-kenhe areyeke unthetyeke. Itne ayenge ileke itnenhe chain-ele ayernetyeke Jerusalem-werne akngetye-alpetyeke, akngerrepate nhenhe areyele itnenhe atwetyeke. \p \v 6 “Kele ayenge anteme alheke Damascus ikwere-werne. Ayenge apmere itwele irremele, impeltye-ngentyele alkngenthe akngerre arrateke alkere akertne-ngentyele. Atyenge pwarrtyeke. Nhenhe alakenhe irreke uterne akenhe alkere akertnele anerlenge arlte mpwepele. \v 7 Ayenge ahelheke atnyemele the aweke tyerrtye anyente arritnye atyinhe alakenhe angkerlenge, ‘Saul! Iwenhenge-ame unte atyenge akurne akwete aneme?’ \v 8 Ayenge akenhe ikwere alakenhe-arle angkirtnerlenge, ‘Angwenhe-ame unte akngerrepate?’ Re anteme atyenge alakenhe angkeke, ‘Ayenge-arle Jesus Nazareth-arenye-arle, atyenge athewe unte akwetethe akurnentye mpwarepareme.’ \v 9 Artwe atyengenge-arle apetyeke areyele alkngenthe-ante-arle areke, itne akenhe renhe angkerlenge awetyakenhe-arle aneke. \v 10 Ayenge anteme ikwere alakenhe angkeke, ‘Akngerrepataye, nthakenhe-ame ayenge irreye?’ Akngerrepate re anteme atyenge alakenhe angkeke, ‘Akeme-irremele Damascus-werne alhaye, apmereke irretye-alhemele artwe anyentele ngkwenge iletyenhe nthakenhe-arle ayenge ahentye aneme unte mpwaretyeke.’ \v 11 Yanhe-ngentyele, atyengenge-arle aneke areyele anteme ayenge iltyenge yerrele akngeke Damascus-werne atheke. The aretye-arlke-akenhe aneke, alkngenthe akngerre rarle ayenge pwenge-ilekenge. \p \v 12 “Apmere yanhe ikwerele aneke artwe Ananias arritnye, re angkentye Moses-kenhe akwetethe apentetyarte, Jew apmere yanhe-arenye areye ikwere arnterre anthurre akangketyarte. \v 13 Artwe re apetyemele atyenge itwele tneke. Re anteme atyenge alakenhe angkeke, ‘Atyewe atyinhe Saul, alkngampaye awethe aretyeke!’ The arratye anteye areke iparrpe anthurre. The renhe areke atyenge itwele tnerlenge. \v 14 Re anteme alakenhe angkeke, ‘Ngkarte nhenge anwernele-arle, arrenge-arrenge anwerne-kenhe areyele-arlke-arle tnaketyarte, Re ngenhe akngakeke, Re anteme imernetyenhe nthakenhe unte irretyeke. Re ngenhe akngakeke unte Jesus aretyeke re kwenhe arratye-arle aneme, unte akangkwe-irretyeke nthakenhe-arle re angkemeke. \v 15 Kele, unte-arle renhe areke iperre awemele-arlke ngkwenge re angkerlenge, re ahentye aneme unte alhemele tyerrtye areyeke iletyeke, nthakenhe-arle re angkeke iwenhe-arle unte areke-arlke. \v 16 Kele akwete ware akarelhetyalaye, akeme-irraye Jesus apayuthnetyeke, the ngenhe anteme kwatyeke akwernemele baptise-eme-iletyeke. Ngkartele ngenhe arriletyakenhe anetyenhenge arne akurne areye-arle unte mpwarekenge. Re ngenhe ilpernetyakenhe anetyenhe.’ Alakenhe-arle Ananias atyenge angkeke.” \p \v 17 Paul-ele itneke awethe ileke, “Kele ayenge anteme Jerusalem-werne apetyalpeke. Arlte arrpenhele anteme ayenge tyatye akngerreke irrpeke Ngkarteke angketyeke, the anteme ahirre areke. \v 18 Ahirre ikwerenge anteme the areke akngerrepate Jesus atyenge angkerlenge. Re atyenge alakenhe angkeke, ‘Nhenhele anetyalaye! Jerusalem-engentyele arratemele alhaye lyete anteye, tyerrtye apmere nhenhe-arenye areye-arle akangkwe-irretyakenhenge iwenhe apeke re unte atyenge-akerte ilerlenge.’ \v 19 Ayenge anteme alakenhe ikwere angkirtneke, ‘Akngerrepataye, ingkirrekele itelareme ayenge-arle tyatye Jew-kenhe areye-werne alhetyarte tyerrtye ngkwenge akangkwe-irrentye akngerre areyeke unthetyeke. The arntwirrkemele jail-ke akwernetyarte ngkwenge-arle akangkwe-irretyarte ingkirreke, itnenhe atwemele. \v 20 Itne Stephen apwertele werlenge ilwetyeke-ante, nhenge ayeye ngkwenge-akerte-arle akwetethe iletyartenge, the tnemele ware aretyame, ayenge-arle itirrekenge itne-arle arne mwerre mpwarekeke-athene. The mantere itnekenhe arntarnte-aretyame itne renhe apwertele wemele atwerrirrerlenge ilwetyeke-ante.’ \v 21 Kele re anteme atyenge alakenhe angkeke, ‘Arrangkwe, Jerusalem impemele alhaye, tharle ngenhe yernemenge arntwarre anthurre Jew anetyakenhe areye-werne!’” \p \v 22 Tyerrtye itne ntertele awerrirretyame Paul-ele iletyeke-atwetye nhenge akngerrepate Jesus-ele-arle renhe yerneke Jew anetyakenhe areye-werne. Yanhe iperre anteme itne ahele anthurre irremele arlkerreke, “Artwe nhenhe atwerrirraye! Renhe atwaye ahelhe nhenhenge-ntyele uyerrelhe-ilemele. Renhe itethe anetyeke impetyale.” \p \v 23 Itne akwete arlkemele, itne mantere ilywelheke imerte ahelhe kutyemele alkereke iwemele ulpmernte akngerre mpwaremele. \v 24 Artwe thultye akngerrepate rarle anteme ileke thultye areyele Paul apmere lterrke-werne akngetyeke itne renhe arne walye akngerrele atwetyeke re itneke iletyenhenge iwenhe-arle re akurne mpwareke, Jew areye ahele irretyeke. Thultye areyele anteme Paul renhe apmere lterrke ikwere akwerneke. \v 25 Apmere kwene ikwere anteme itne renhe iltye atherre ayernemele antekelhe-ileke itne renhe arne walye akngerrele atwetyenhenge. Kenhe Paul akenhe angkerlenge thultye akngerrepate itwele-arle tnetyameke, “Arrantherre mwantye itirretyeke nthakenhe-arle arrantherre mpwaremeke, arrantherre apeke ayenge atwemele arrantherre angkentye ultakeme-arle. Pipe Rome-ngentyele atyinhe nhenhele ileme ayenge-arle apmere yanhe-arenye aneme. Arrantherre-ame ayenge atwetyenhe court-werne akngetyakenhele ware atyenge-akerte akaltye-irretyakenhele?” \p \v 26 Artwe re alakenhe angkerlenge awemele, re alheke akngerrepate akngerre itne-kenheke angketyeke, “Unte-ame artwe nhenhe-akerteke akaltye? Iwenheke-ame unte anwernenhe iparrpe uterneke renhe atwetyeke? Awaye! Artwe nhenhele-arle Caesar akngerrepate anteye-arle akwele ileme, rarle Rome-arenye-arle ilelheme, kele renhe atwetyale anetyeke.” \p \v 27 Thultye akngerrepate akngerre re nhenhe awemele apateke imerte apetyemele Paul apayuthnemele, “Arratye-ame unte Caesar Pwathe ileme? Unte-ame Rome-arenye?” \p Paul akenhe alakenhe-arle angkirtnerlenge, “Yewe, arratye kwenhe.” \p \v 28 Thultye akngerrepate akngerre re anteme Paul-eke alakenhe angkeke, “Ayenge Rome-arenye anteye, the Caesar Pwathe anteye ileme, the akenhe apwerte ngkweltye akngerre-arle Caesar antheke ayenge ikwerenhe anteme anetyenhenge.” \p Paul anteme alakenhe angkeke, “Akngeye atyinhele kwenhe Caesar akngerrepate aketyarte, re renhe akngerrepate akeke ayenge-arle akweke inteke-ngentyele. The apwerte ngkweltye anthetyakenhe-arle aneke ayenge-arle Rome-arenye akwete-arle aneme.” \p \v 29 Thultye areyele Paul atwetyeke aneke, itne anteme renhe angkerlenge awemele, renhe iparrpele impemele alheke. Thultye pwathe akngerre atere anthurre irreke, rarle itelarekenge Paul-arle Rome-arenye anteye aneme, re pipe impene atnyeneke apalele ware anteme re thultye areye uterneke Paul ayernetyeke. \s1 Paul Jew akngerrepate areyeke angkeme \p \v 30 Artwe thultye akngerrepate nhenge ahentye akwete aneke awetyeke iwenhenge-arle Jew areye Paul-eke ahele-irremele atwerrirreke. Kele arlte arrpenhele re itnenhe apurtelhe-ileke kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye Jew-kenhe areye-arlke, Jew akngerrepate arrpenhe areye-arlke itne apurte-irremele angkerretyenhenge. Re ileke thultye areyele Paul-enge iltye-kenhe irlwetyeke, jail-ngentyele renhe arratelhe-ilemele itneke-werne akngetyetyeke. Kele, itne renhe inemele akngetyeke imerte renhe itneke-arleke ngkernemele arrekwelele tnetyeke. \c 23 \p \v 1 Paul-ele artwe Jew akngerrepate itnenhe anthurre aremele atnerrele angkeke, “Ayenge-arle Jew arrantherre-arteke-arle! Ayenge-arle akwetethe-arle angkentye Ngkarte-kenheke akangkwe-irrentye akngerre Re ayenge ilerlenge, alakenhenge anteme ayenge nhenhele tneme Ngkartenge arrwekele, apure-irretyakenhe.” \v 2 Kele artwe kwertengerle tyeperre tyatye-arenye Ananias arritnyele awemele Paul alakenhe angkerlenge re uterneke artwe ikwere itwele-arle tnetyame renhe arrakerte atwetyeke. \v 3 Kenhe Paul-ele renhe alakenhe angkerlenge awemele, re ikwere alakenhe angkeke, “Itne apeke ayenge atweme Ngkartele akenhe ngenhe atwirtnerlenge anteye-arle unte-arle urrtyirremele mwerre akwele anemenge. Unte itirreme tyerrtye areye akwele arratye-iletyeke. Kenhe unte akenhe angkentye Moses-kenheke akangkwe-irretyakenhe-arle, itnenhe ilemele ayenge atwetyeke, the akurne mpwaretyakenhenge-itanye.” \p \v 4 Artwe arrpenhe areye Paul itwele-arle tnetyame Paul ilteke alakenhe, “Iwenhenge-ame unte alakenhe angkeme? Unte alakenhe angketyale kwertengerle tyeperre tyatye-arenyeke.” \p \v 5 Paul itneke ingkirrekeke alakenhe angkeke, “Kweye! The itelaretyakenhe-arle aneke artwe yanhe arrenhantherrenhe-arle ileke ayenge atwetyeke-arle kwertengerle tyeperre tyatye-arenye aneme. Ayenge-arle itirreke rarle artwe arrpenheke-athene-arle, tharle itelaremenge Moses-elarle intelhe-ileke ayeye anwerne-kenhenge, ‘Apale angketyale akngerrepate arrekantherrenheke!’” \rq Exodus 22:28.\rq* \p \v 6 Paul-ele alhengke-areke arrpenhe areye Sadducee areye aneke arrpenhe areye akenhe Pharisee areye-arle aneke. Re itneke alakenhe angkeke, “Kake Jew atyinhe areye-awerne, ayenge kwenhe Pharisee aneme, atyenge-artweye-arteke arrenge-arrenge atyinhe areye-arlke-arteke. The itelareme Ngkartele-arle itethe-ilirtneme ilweke-arle areye. Arrantherre anteme ayenge akngetyemele ngkerneke nhenhe court-ele tnetyeke, ayenge-arle ilweke-arle areye-arle itethe-irrirtneme-akerte angkemenge ware.” \p \v 7 Paul-arle alakenhe angkekenge, Pharisee areye Sadducee areye-arlke akngakelheke imerte uthnerremele tyerrtye apeke-arle ilweke-arle-ngentyele itethe-irrirtneme ithwenge apeke. \v 8 Itne ahele angkerreke Sadducee areye-arle itirrekenge tyerrtye-arle ilweke-arle-ngentyele uyarne itethe-irrirtneme. Itne itirreme anteye alkere-arenye areye, utnenge areyeke-arlke-arle arrangkwe aneme. Kenhe Pharisee areye akenhe itirreme ilweke-arle-ngentyele-arle arratye-arle itethe-irrirtneme, itne itirreme anteye alkere-arenye areye, utnenge areye-arlke-arle arratye anthurre aneme. \p \v 9 Itne anteme ahele-irremele arlkerreke. Pharisee arrpenheme angkentye Moses-kenhe akaltyele-anthenhe-anthenhe tnemele alakenhe angkeke, “Anwerne angkeme artwe nhenhe-arle akurne mpwaretyakenhe-arle. Alkere-arenye Ngkarte-kenhe apeke, irrerlknge lthane arrpenhe apeke-arle ikwere angkeke arratye kwenhe re angkeme.” \v 10 Yanhenge anteme itne awethe ahele irrerremele arlkerreke. Kele itne atwerretyeke irremele anteme, itne Paul-eke rakirretyame. Akngerrepate akenhe atere-irreke itne Paul alterreme-ketye. Re anteme thultye atningke ileke, “Iparrpe alhaye kwene nhakwe itne-arle atwerreme-werne imerte Paul arratelhe-ilemele nhenhe-werne akngetyemele.” Thultye itne arratye alakenhe mpwareke. \p \v 11 Ingwe ikwerele, akngerrepate Jesus apetyemele Paul itwele tneke imerte alakenhe angkemele, “Akwenpe anaye! Unte-arle tyerrtye Jerusalem-arenye areyeke atyenge-akerte ileke, unte Rome-werne anteme alhetyeke itneke atyenge-akerte iletyeke.” \s1 Jew arrpenhe areye Paul atwetyeke angkerreme \p \v 12-13 Ingweleme arrpenhele anteme Jew atningke apurte-irremele tyele angkerreke nthakenhe itne Paul atwetyeke. Itne uternelheke, Ngkarte apayuthnemele itnenhe aretyeke, imerte alakenhe angkemele, “Anwerne merne arlkwetyakenhe, kwatye-arlke antywetyakenhe anetyenhe, Paul ilwetyeke-atwetye.” \p \v 14 Itne anteme alheke kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye areye-werne, Jew akngerrepate arrpenhe areye-werne-arlke ilelhetyeke nthakenhe-arle itne mpwareke, “Ngkartele anwernenhe aweke anwerne alhilerlenge anwerne-arle merne arlkwetyakenhe, kwatye-arlke antywetyakenhe anetyenhe, anwerne Paul irrerlknge atwetyeke-atwetye. \v 15 Anwerne ahentye aneme arrantherre artwe anyente yernetyeke, ayeye ilenhe-ilenhe, thultye akngerrepateke alakenhe urrtyirremele angketyeke, ‘Paul yernirtnaye Jew akngerrepate areye-werne. Itne kwenhe renhe awethe apayuthnetyeke ahentye aneme.’ Akngerrepate rarle renhe yernerlenge, anwerne ikwere akarelhetyenhenge renhe mpwepeke atwetyeke.” \p \v 16 Kele Paul-kenhe ampatyele akenhe aweke-arle itne angkerrerlenge re anteme alheke apmere thultye akngerrepate-kenhe-werne Paul-eke iletyeke. Apmere ikwere irremele re kwene-werne irrpenhemele renhe aretye-alheke imerte ikwere ayeye renhe ilemele. \p \v 17 Paul-elarle nhenhe aweke iperrele, re thultye anyenteke antangkemele alakenhe angkeke, “Artwe apmerrke nhenhe akngaye pwathe akngerre-werne, rarle ahentye anemenge ikwere ayeye akngerre iletyeke.” \p \v 18 Kele thultye rarle Paul-kenhe ampatye renhe arratye akngeke pwathe akngerre ikwere-werne. Re pwathe akngerre ikwere angkeke, “Artwe Paul arritnyele kwenhe ayenge ileke apmerrke nhenhe ngkwenge-werne akngetyetyeke. Re akwele ngkwenge ayeye iletyeke ahentye aneme.” \p \v 19 Artwe akngerrepate rarle Paul-eke ampatye renhe amultenge inemele akngeke imerte ikwere itweke arrernelhemele ikwere angketyeke apmere nterte-werne. Pwathe re anteme renhe apayuthneke, “Iwenhe-ame unte atyenge iletyeke apetyeke?” \p \v 20 Kenhe Paul-eke ampatye re alakenhe-arle angkerlenge, “Jew areye tyele angkerretyame ngenhe ingweleme apayuthnetyeke Paul akngirtnetyeke Jew areye apurte-irrerrentye akngerre nhenge-werne. Itne urrtyirretyenhe itne-arle renhe awethe akwele apayuthnetyeke ahentye aneme nthakenhe-arle re irreke-akerte. Kele arratye anetyakenhe-arle, itne-arle ularele ware-arle ileme. \v 21 Itne-arle ngenhe apayuthnerlenge mpwaretyale, artwe 40-pele apeke atningke awethe apeke-arle alengke-iwelhewarremenge akarelhemele Paul atwetyeke re anpere alherlenge. Itne Ngkarteke alhileke itne-arle merne-arlke kwatye-arlke antywetyakenhe akwele anetyenhe itne Paul irrerlknge atwetyeke-atwetye. Artwe itne akenhe akare-arle-lherrirreme alakenhe mpwaretyeke, itne akarelheme unte thultye ngkwinhe areye uternetyeke renhe akngetyeke Jew akngerrepate itneke-werne. Itneke akangkwe-irretyale anaye!” \p \v 22 Pwathe akngerre re Paul-kenhe ampatye ikwere angkeke, “Unte arrpenhe areyeke ilelhetyale anetyeke unte-arle atyenge yanhe-akerte iletyeke apetyeke.” Re anteme apmerrke renhe yerneke. \s1 Thultye areyele Paul akngeme pwathe Felix-werne \p \v 23 Thultye nhengele anteme thultye arrpenhe atherreke antangkeke re imerte ikwere-atherre angkemele, “Alherremele antangkaye thultye 200-peleke itne nhenhenge-ntyele lyete ingwele alhetyeke apmere Caesarea-werne. Imerte ikngwemele thultye 70-pele nanthe-akerte, thultye 200-pele arrpenhe areye-arlke irrtyarte-akerte. Thultye itnenhe ilaye apurte-irretyeke anwerne lyete ingwele 9 o’clock alherlte-iwetyenhenge. \v 24 Nanthe arrpenhe areye-arlke inaye atnyenemele Paul utyernetyeke renhe mwerre akwete akngetyenhenge itethe akwete atnyenemele akngerrepate Felix-werne.” \p \v 25 Re pipe itnekenge yerneke alakenhe intelhe-ilemele: \pi1 \v 26 “Yewe, Felix, unte kwenhe alartetye akngerre anthurre! The Claudius Lysias-le ngkwenge pipe nhenhe intelhe-ileme, the nhenhe mwerrantye anthurre ngkwenge intelhe-ileme. \v 27 Ayenge ahentye aneme unte ayeye nhenhe mwantye anthurrele awetyeke. The ngkwenge yerneke artwe nhenhe Paul, Jew areyele-arle renhe arntwirrkemele atwetyeke anekenge. Kenhe the akenhe aweke artwe nhenhele-arle akwele pipe Rome-ngentyele atnyeneme, ayenge anteme thultye atyinhe areye-akerte alheke renhe itetheke mpwaremele inerle-alpetyeke itne-ketye. \v 28 Ayenge-arle ahentye aneke awetyeke nthakenhe-arle Jew areye ikwere angkerretyame nthakenhe-arle re akurne apeke mpwarekeke. The anteme renhe akngeke Jew akngerrepate areye-werne apayuthnetyeke nthakenhe irretyeke. \v 29 The aweke Jew akngerrepate areyele artwe nhenhe apayuthnerlenge iwenhe-iwenhe apeke renhe, re itneke angkirtneke. Itne ileke rarle akwele iwerre Jew areye-kenheke apale angkeke. Kenhe Paul-ele akenhe iwenhe apeke akurne mpwaretyakenhe-arle angkentye Rome-nge ularre. Anwerne akenhe renhe atwetyale anetyeke-arle jail-ke akwernemele. \v 30 Ayenge ingwe ikwerele inteke arlte arrpenhele anteme atyenge itne ileke Jew areyele-arle akwele renhe atwetyenhe nterte-ntertele ware, the anteme renhe ngkwenge-werne iparrpe yerneme. The ileke Jew renhe-arle ilperneme areyele ngkwenge iletyeke nthakenhe-arle re irrekeke.” \m Alakenhe-arle re pipe-ke intelhe-ileke imerte itnekenge yernemele. \p \v 31 Thultye areyele mpwareke nthakenhe-arle akngerrepate itnekenhele itnenhe ileke. Ingwe ikwerele itne Paul inemele akngeke ingwe-athnele apmere Antipatris-werne. \v 32 Arlte arrpenhele anteme, thultye ingke-arle alheke areye apetyete-alpeke Jerusalem-werne, kenhe thultye nanthenge areye akenhe Paul-enge-arle alheke. \v 33 Kele Paul-nge-arle nanthenge alheke areye Caesarea-ke irremele itne akngerrepate Felix pipe renhe antheke, Paul-arlke itne renhe iltye antheke. \v 34 Pwathe re pipe renhe aremele alakenhe angkeke Paul-eke, “Nthenhe-arenye-ame unte?” Paul akenhe angkirtnerlenge, “Ayenge-arle Cilicia-arenye-arle.” \v 35 Pwathe re nhenhe awemele alakenhe angkeke, “Ngenhe-arle ilperneke areye apetyerlenge nhenhe-werne, the itnenhe-urrke awetyenhe itne ngkwenge-akerte angkerlenge. Aweke-arle iperre anteme ayenge itirreme nthakenhe ngenhe iletyeke.” Re anteme thultye ikwerenhe areye ileke Paul arntarnte-aretyeke apmere akngerre Herod-kenhele. Apmere akngerre re aneke jail-arteke. \c 24 \s1 Itne ileme Paul-elarle arne akurne akwele mpwaretyame \p \v 1 Ingwe five-pele-arle uyerrekenge, kwertengerle tyeperre tyatye-arenye Ananias uthene Jew akngerrepate urrpetye-arlke Jerusalem impemele alheke Caesarea-werne. Itnekenge apurte-irremele alheke artwe Tertullus arritnye re court-arenye. Itne ingkirreke apurte-irremele apetyeke artwe akngerrepate Felix-werne itne Paul ilpernetyenhenge rarle akurne akngerre akwele mpwarekenge. \v 2 Akngerrepate Felix-ele tyerrtye arrpenhe ileke Paul kwene-werne akngetyetyeke. Paul apetyerlenge anteme, Tertullus-ele renhe ilperneke. Re Felix-eke angkeke, “Unte kwenhe artwe atyeperre mwerre anthurre, unte kwenhe akngerrepate anthurre aneke arrule-ngentyele, anwerne ingkirreke kwenhe mwerre nterte anerlte-anetyarte. Unte arne mwerre atningke anwerneke mpwareke apmere arrpe-anenhele, arratye angkemele arratye itirremele itelarentyele. \v 3 Alakenhenge anteme anwerne ingkirreke, apmere arrpe-anenhe-arenye, ngkwenge akangkeme akwetethe utyernemele. \v 4 Kele, the ngenhe apurrkele-antheme-ketye, ayenge akwete angketyale anetyenhenge. Ayenge anteme mwantye anthurrele awe ayenge artwe nhenhe areyeke arrkngerte angkerlenge. \v 5 Anwerne artwe nhenhe itelareme, nthenhe-werne apeke-arle re alheme, re arlkarentye-irreme. Apmere arrpe-anenhele unthemele re arlkarentye-irreme, Jew areye ulpertelhe-ilemele itne government areyeke ahele-irretyeke. Re akngerrepate anteye aneme tyerrtye nhenge areyeke arrpenhe areyele-arle ileme, “Nazareth-arenye apententye akngerre areye.” \v 6-7 Rarle apale alheke tyatye akngerre Jew areye-kenhe-werne akurnelhe-iletyeke. Anwerne renhe aremele ileke thultye areyele renhe arntwirrketyeke. \v 8 Unte artwe nhenhe awethe apayuthnetyeke awetyenhenge anwerne-arle arratye angkeme.” Alakenhe-arle Tertullus angkeke Felix-eke. \p \v 9 Jew akngerrepate arrpenhe itne anteme Tertullus-enge apurte-irremele angkeke, “Yewe, artwe nhenhe-arle arratye-arle angkeme.” \s1 Paul ilelheme pwathe Felix-eke \p \v 10 Felix re Paul-eke akwirremele angkeke re anteme angketyeke. Paul anteme alakenhe angkeke, “Yewe akngerrepate, kele the itelareme, arrule-ngentyele anwerne apeke court-ele tnerlenge, unte-arle itirreme nthakenhe anwerneke irretyeke. Alakenhenge anteme ayenge atyenge-akerte akwenpe angkeme unte arratye itelaretyenhenge. \v 11 Tharle ngkwenge nhenhe arratye-arle ileme. Unte apeke ahentye aneme tyerrtye arrpenhe areye apayuthnaye, itne ngkwenge ayeye renhe anteye iletyenhenge. Arlte 12-pele iperrele ayenge alheke Jew-kenhe tyatye akngerre-werne Ngkarteke angketyeke. \v 12 Tyatye kweneke irrpenhemele ayenge tyerrtye areyeke ahele-irretyakenhe aneke, tyatye arrpenhe areyeke-arlke irrpemele ayenge tyerrtye yanhe areyeke ahele irretyakenhe aneke atwerretye-arlke-akenhele. \v 13 Artwe nhenhe areyele kwenhe urrtyirremele ware atyenge-akerte ileme. Itne anteme ayeye atyenge-akerte uyarne ileme ayenge ilpernemele, unte itneke akangkwe-irretyenhenge akwele. \p \v 14 “The anteme ngkwenge ayeye arratye ileme unte itelaretyenhenge. The Ngkarte anyente renhe tnakeme arrwekelenye atyinhele-arle tnaketyarte. The akenhe Jesus apententye akngerre anteye-arle, arratye-arle re iwerre anwerneke imerneke. Jew arrpenheme akenhe Jesus-eke anyurre-arle-irreme, iwerre ikwerenhe-arle apale akwele anemenge. Itne-arteke anteye, ayenge akangkwe-irrentye akngerre ayeye nhenge Ngkartele-arle Moses anthekeke. Ayenge akangkwe-irreme anteye iwenhe apeke-arle angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre areyele intelhe-ilekeke. \v 15 Itne-arteke anteye ayenge akwenpe aneme akarelhemele urrekeke Ngkartele-arle alhileke nhengeke, rarle ingkirreke ilweke-arle-ngentyele itethe-ilirtnetyenhe. Rarle akurne uthene mwerre-arle aneke uthene atherre anteye-arle itethe-ilirtnetyenhe. \v 16 Ye, the itelareme Ngkartele-arle ayenge itethe-ilirtnetyenhe ayenge ilwerlenge, ayenge anteme akwetethe mwerre anerle-anetyenhe Ngkartenge, tyerrtye areyenge-arlke arrekwele, ayenge apure-irreketyenge. \p \v 17 “Apmere arrpenhe areyenge-arle ayenge year urrpetyeke aneke iperre, ayenge Jerusalem-werne alpeke. Ayenge alheke tyerrtye Jew areye apwerte ngkweltye anthetyeke, alhengkeye areyeke, kere atwemele imerte urele itemele Ngkarte anthetyenhenge renhe utyernemele tnaketyeke. \v 18 The alakenhe mpwarerlenge, tyerrtye Jew arrpenhe areyele ayenge aretyame tyatye kwenele tnerle-anerlenge. Kele ayenge anteme arlkngelheke, angkentye Moses-kenhenge ularre. Tyerrtye urrpetye ware-arle atyengenge aneke the itnenhe ulpertelhe-iletyakenhe aneke angwenhe apeke re arlketyakenhe aneke. \v 19 Yanhele akenhe aneke Jew arrpenhe areye-arle Asia-ngentyele, itne-arle akenhe tyerrtye areye ulpertelhe-ileke ahe apale unthemele. Itne apeke-arle itirreke tharle akwele arne akurne mpwareke, kele itne anteme nhenhele anetyeke ngkwenge iletyeke, kenhe arrangkwe-arle. \v 20 Kenhe itne nhenhele anetyakenhenge, artwe Jew arrpenhe nhenhe areyele-arle ngkwenge iletyeke, nthakenhe-arle itne itirreme, ayenge akurneke apeke, itne anthurrele akwele ayenge aweke angkerlenge Jew akngerrepate areyeke Jerusalem-enge. \v 21 Kele the arne anyente arratye mpwareke, alakenhe ikwerenge anteme apeke itne ayenge ilperneme. Ayenge alakenhe arlkeke ‘Arrantherre kwenhe atyenge-akerte lyete itirrewarreme tharle itelaremenge Ngkartele-arle tyerrtye ilweke-arle areye itethe-ilirtnetyenhe.’” Alakenhe-arle Paul angkeke. \p \v 22 Felix-arle kele akaltye anthurre-arle aneke nthakenhe-arle Jesus-ele areyeke imernekeke, re anteme Paul-eke angkeke tyerrtye renhe-arle ilperneke areyeke-arlke, “Kele angketyale anerrirraye, urrekeke impaye. Thultye akngerrepate tyeperre nhenge Lysias apetyerlenge the renhe apayuthnetyenhe, kele ayenge anteme itirreme nthakenhe-arle irretyenheke.” \v 23 Re anteme thultye akngerrepate anyente alakenhe ileke, “Paul akngaye imerte renhe mwantyele aremele ayernetyale renhe impemele untherle-anetyeke. Atyewe ikwerenhe areyele apeke ikwere merne akngetyerlenge, kere-arlke mantere-arlke apeke itnenhe aywepetyalaye.” \s1 Felix akwetethe apetyetyarte Paul-eke angketyeke \p \v 24 Arlte urrpetye iperrele Felix anewe ikwerenhe Drusilla uthene, arelhe Jew-arle, Caesarea-werne apetye-alperreke imerte ilemele thultye-le Paul akngetyetyeke renhe aretyeke. Felix-ele anteme aweke Paul ikwere angkerlenge. Paul ikwere-atherre angkeke ratherre Jesus Christ-eke akangkwe-irretyeke. \v 25 Paul-ele ikwere-atherre ileke Ngkarte-arle ahentye aneme tyerrtye areye mwerre anetyeke, arnterre itirretyeke nthakenhe-arlke itne irretyeke atheke-irretyale itirretyakenhele ware mpwaretyeke. Paul-ele ikwere Ngkarte-akerte ileke nthakenhe-arle re tyerrtye ingkirreke court-eke ngkernetyenhenge. Kele Felix-ele Paul alakenhe angkerlenge awemele atere anthurre irreke re anteme Paul-eke alakenhe angkeke, “Kele alakenhe ware the awetyeke ahentye aneme. Ayenge awethe ahentye anerlenge the iletyenhenge unte awethe apetyetyeke.” \v 26 Re anteme ikwere itirretyame re-arrpe “Paul-ele apeke atyenge apwerte ngkweltye alengke-iwemele antheme the renhe yernemele arratemele alhetyeke.” Yanhe-ngentyele anteme re Paul-eke angketyarte ikwerenge anetyeke apetyetyeke, ratherre angkemele anetyenhenge. Kele Paul re perre renhe apwerte ngkweltye anthetyakenhe-arle anerlenge. \p \v 27 Felix-ele anteme Paul akwete anthurre yanhele atnyenetyarte. Year atherrame iperre, Felix impemele akwete-ante re alheke kele artwe arrpenhe Porcius Festus anteme-arle akngerrepate aneke apmere Judea-ke. Re Paul jail-le atnyenetyarte Jew akngerrepate areye akangketyeke mpwaremele. Rarle itelareke itne-arle ahentye anetyakenhe aneke re Paul ipmentye aywepetyeke. \c 25 \s1 Festus-ele Jew areye uterneke Paul ilpernetyeke apmere Caesarea-nge \p \v 1 Arlte urrpetye iperre Festus-arle Caesarea-werne apetyekenge tyerrtye apmere yanhe-arenye areyeke akngerrepate anetyeke, re antekerre-atheke anteme alheke Jerusalem-werne. \v 2 Rarle Jerusalem-eke irreke iperre, kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye areye, Jew akngerrepate areye-arlke apetyeke imerte ikwere ilemele Paul-elarle akwele apale mpwareke. \v 3 Artwe nhenhe areyele Festus apayuthneke, “Unte apeke thultye ngkwinhe areye ileye Paul Jerusalem-werne akngetyetyeke? Unte anteme ikwere nthakenhe apeke re itirretyenhenge nhenhenge.” Kenhe itne akenhe nterte-nterte-arle angkerreke iwerre iterele Paul-eke akarelhetyeke renhe irrerlknge atwetyenhenge re apmere Jerusalem-werne atheke apetyerlenge. \v 4 Festus akenhe itneke alakenhe-arle angkerlenge, “Arrangkwe! Thultye atyinhe areyele-arle Paul nhenhe Caesarea-elarle atnyeneme, ayenge akweke-arle anemenge yanhe-werne alpetyenhenge anteye. \v 5 Arrantherre apeke akngerrepate arrekantherrenhe akngakemele atyengenge apeke apetyalpetyeke. Yanhele itne anemele itne apeke Paul ilpernetyenhenge nthakenhe-arle re irrekeke akurne apeke-arle mpwarekenge. Re apeke-arle arratye akurne mpwarekeke, ithwenge apeke.” \s1 Paul-ele apayuthneme pwathe akngerre Rome-arenye aretyeke, Caesar arritnye \p \v 6 Festus-arle Jerusalem-ele arlte 8-peleke apeke arlte 10-peleke aneke iperrele, re impemele alpeke Caesarea-werne. Arlte arrpenhele anteme, alpeke-arle iperre, Festus arrpenheke antangkeke Paul room akngerre-werne akngetyetyeke, nthenhele-arle itne angkerrerlenge tyerrtye areye court-eke ngkernemele. \v 7 Thultye anyentele-arle Paul akngetyeke iperre room akngerre ikwere-werne, Jew akngerrepate areye apurte-irrerreke renhe ilpernetyeke. Jew akngerrepate areyele Festus-eke ileke Paul-elarle arne akurne atningke mpwareke. Itne-arle ikwere ilerrirreke ilpernemele Paul-akerte kenhe re akenhe lterrke akwete anekenge. \p \v 8 Paul anteme arrkngente-iwelheke, alakenhe angkemele, “The akurne mpwaretyakenhe aneke angkentye Jew areyenge ularre, the tyatye Jew areye-kenhenge akurnentye mpwaretyakenhe aneke, ayenge apale angketyakenhe akngerrepate akngerre Rome-arenye-akerte, artwe nhenge Caesar.” \p \v 9 Kenhe Festus akenhe ahentye aneke Jew akngerrepate areye akangketyeke mpwaretyeke-arle, re anteme Paul apayuthneke, “Unte-ame ahentye aneme Jerusalem-werne antekerre alhetyeke artwe nhenhe areyele apmere yanheke ilpernetyenhe, ayenge ngkwenge apmere yanhenge itirretyenhenge?” \p \v 10 Kenhe Paul akenhe alakenhe-arle angkirtnerlenge, “Arrangkwe, ayenge-arle nhenhele-arle aneme ngkwengenge arrekwele tnemele, ngenhe anthurre akwele nhenheke arrerneke akngerrepate akngerre Rome-arenyele. Apmere nhenhenge akwele unte atyenge itirretyeke nthakenhe apeke mpwaretyeke. Ayenge-arle Jew areyeke akurne-irretyakenhe-arle, unte itelareme ayenge-arle artwe imerrentye anetyakenhe. \v 11 Unte apeke-arle itirreme the apeke-arle akurne mpwarekeke, angkentyele-arle ileme ayenge itne irrerlknge atwetyeke, kele mwerre-arle unte angketyeke ayenge apeke ilwetyeke. Kele ayenge artwe imerrentye anetyakenhenge-arle itne atyenge-akerte urrtyirremenge, unte anteme ayenge Jew areye iltye anthetyale anetyeke. Alakenhenge anteme ayenge ngkwenge alakenhe angkerle-aneme, ayenge yernaye pwathe akngerre Rome-werne, Caesar nhenge-arle itne akerrepirreme-werne!” \p \v 12 Kele, akngerrepate Festus-ele aweke Paul angkerlenge re apurte-irreke council ikwerenhe areyenge itne angkerretyeke. Festus anteme Paul-eke angkeke, “Unte angkeke unte-arle Caesar arrekwelele tnetyeke ahentye aneme, kele the ngenhe ikwere-werne yerneme.” \s1 Festus-ele ileme pwathe Agrippa-eke Paul-akerte \p \v 13 Arrulenge arrpenhele anteme, akngerrepate arrpenhe Agrippa arritnye atyeye ikwerenhe Bernice arritnyenge anyente-irremele ratherre apurte apetyeke Caesarea-werne pwathe akngerre Festus aretyeke ilelherretyeke ratherre akangkentye rarle apetyerlenge. \v 14 Pwathe re atyeye ikwerenhe-arlke aneke arlte urrpetye awetheke-atwetye Caesarea ikwerele. Ratherre-arle yanhele anekenge, Festus-ele ileke Paul-akerte, angkemele, “Artwe anyente nhenhe aneme Felix-elarle iwerle-alheke jail kweneke. Artwe re Paul arritnye. \v 15 Nhenge ayenge Jerusalem-werne alherlenge, kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye areye, Jew akngerrepate arrpenhe areyele-arlke atyenge ileke artwe nhenhele-arle akurne akngerre mpwareke angkentye itnekenhenge ularre. Itne ayenge apayuthneke nthakenhe ayenge itirretyeke renhe ilpernemele tyerrtye areyele renhe atwetyenhenge. \p \v 16 “Ayenge akenhe itneke alakenhe-arle angkerlenge, ‘Tyerrtye anwerne Caesar-arle akngerrepate akeme areye artwe ware ilpernemele atwentye akngerre ante kwenye-arle. Anwerne renhe court-eke arrekwele ngkerneme ayeye ikwerenhe-akerte ilelhemele areyele arerlenge renhe-arle ilperneke tyerrtye areye arrekwelenge. Kele-arle aweke iperrele anteme, itne itirreme nthakenhe renhe iletyeke.’ Alakenhe-arle ayenge itneke angkeke. \v 17 Jew areye anteme Caesarea-werne apetyeke ayenge-arle apetyekenge. Arlte anwerne-arle arrernelheke iperre, the thultye arrpenheme ileke Paul nhenhe-werne akngetyetyeke ayenge nhenhenge ikwere itirretyenhenge nthakenhe renhe iletyeke. \v 18 Jew akngerrepate itne anteme kwene-werne apetyemele Paul-eke arratye ilpernemele angkeke. Ayenge akenhe apale-arle itirreke artwe rarle akurne akngerre mpwarekenge, alakenhenge anteme itne renhe court-eke ngkernewarreke ilpernetyeke. \v 19 Kenhe itne akenhe Paul-enge aheke-arle apale untherreke nthakenhe-arle re Ngkarteke akangkwe-irremenge. Itne angkerreke artwe Jesus arritnyeke-arlke ilweke-arleke, Paul akenhe alakenhe akwete-arle angkerlenge, ‘Jesus-arle itetharle-irreke re anteme itethe aneme.’ \v 20 Kele the uyarne-arle itelareme nthakenhe renhe apayuthnetyeke, tharle uyarne itelareke iwenheke-arle itne ahele-irretyame. The anteme Paul apayuthneke, ‘Unte-ame Jerusalem-werne alpetyeke ahentye aneme atyenge court-enge nhakwenge angketyenhenge?’ \v 21 Re anteme angkeke, ‘Arrangkwe! Ayenge ahentye aneme Pwathe akngerre Caesar-ele ayenge awetyeke nthakenhe-arle ayenge angketyenheke re atyenge itirretyenhenge nthakenhe ayenge iletyeke.’ Re anteme ayenge apayuthneke renhe nhenhele atnyenetyeke Caesarea-nge akarelhemele alhetyenhenge. The anteme uterneke thultye areyele Paul arntarnte-aretyeke nhenhenge urrekeke the renhe pwathe akngerre-werne yernetyenhenge Rome-werne.” Alakenhe-arle Festus-ele artwe Agrippa ikwere ileke. \p \v 22 Agrippa-elarle nhenhe aweke iperre re Festus-eke alakenhe angkeke, “The artwe yanhe awetyeke ahentye aneme nthakenhe-arle re angketyenheke.” \p Festus anteme alakenhe angkirtneke, “Yewe, the thultye areye uternetyenhe renhe nhenhe-werne akngetyetyeke ingwenthe, unte renhe awetyenhenge.” \s1 Paul Agrippa-eke angkeme \p \v 23 Kele arlte arrpenhele anteme Agrippa uthene Bernice atherre mantere mwerre akngerre anthurreke irrperle-anerreke, mantere alkarle anthurre pwathe akngerre areye irrpentye akngerreke, ratherre anteme apetyeke apmere akngerre ikwere-werne court atnyenentye akngerre-werne. Pwathe ingkirreke apmere Caesarea nhenhe-arenye areye apurte-irreke ikwere-atherrenge thultye areye-arlke. Pwathe Festus re anteme ileke thultye-le Paul inemele kwene-werne akngetyetyeke. \v 24 Festus-ele Paul akngetyemele alakenhe tyerrtye areyeke angkeke, “Ye, akngerrepate Agrippa, tyerrtye arrpenhe-arlke nhenhele-arle aneme, ayenge awerrirraye! The arrekantherre ileme artwe nhenhe-akerte. Tyerrtye atningke Jerusalem-arenye areye Caesarea-arenye areyele-arlke aneme ayenge ileke nthakenhe the renhe iletyeke. Itne alakenhe arnterre anthurre atyenge arlkeke, ‘Iparrpe artwe yanhe atwaye, renhe itethe atnyenetyale!’ \v 25 The tyerrtye areye apayuthnerlenge nthakenhe-arle re irreke, itne atyenge ileke, re-arlke atyenge ilelheke. Alakenhe awemele the uyarne itelareke, iwenhe akurne-arle mpwarekenge. The uyarne areke iwenheke-arle itne renhe atwetyenhe. Kele, rarle apayuthneke akngerrepate akngerre anwerne-kenhe aremele nthakenhe apeke re itirretyenhenge. The anteme renhe ileke renhe Rome-werne yernetyeke. \v 26 Ayenge uyarne-arle itirreme nthakenhe pipe-ke intelhe-iletyeke nthakenhe-arle re akurne mpwareke-akerte Caesar artwe akngerrepatele aretyenhenge akaltye-irremele ikwere-akerte. Alakenhenge anteme the renhe nhenhe-werne akngetyeke. Ayenge ahentye aneme arrantherre renhe awetyeke, ayenge ahentye aneme unte-arlke renhe awetyeke, akngerrepate Agrippa. Kele, renhe-arle anwerne apayuthneke iperrele, the anteme itelaremere nthakenhe intelhe-iletyeke akngerrepate ikwere. \v 27 Caesar itelaretyeke ahentye anetyenhe iwenhenge-arle itne renhe ilperneme.” Alakenhe-arle Festus akngerrepate Agrippa-eke angkeke. \c 26 \s1 Paul artengele-arelheme angkeme pwathe Agrippa-ke \p \v 1 Kele Agrippa akngerrepate anteme alakenhe Paul-eke angkeke, “Ye, kele artengele-arelhemele angkaye.” \p Kele Paul iltye imernelheke re angketyenhenge imerte angkemele anteme. \v 2 “Agrippa Akngerrepate! Ayenge akangkeme anthurre unte-arle ayenge awetyeke ahentye aneme angkerlenge nthakenhe-arle Jew akngerrepate areyele ayenge ilpernemenge. \v 3 Ayenge akangkeme anthurre unte-arle akaltye anemenge Jew angkentye anwerne-kenheke, anwerneke iwerreke-arlke iwenheke-arle anwerne ilterreme. Alakenhenge anteme ayenge akangkeme ngkwenge lyete angketyeke, ayenge anteme ahentye aneme unte ayenge mwantye anthurrele awetyeke. \p \v 4 “Jew areye kwenhe atyenge akaltye. Itne itelareme nthakenhe-arle ayenge anetyarte apmere nthenhele-arle ayenge ampe akweke inteke, ayenge anteme Jerusalem-ele anetyarte. \v 5 Itne kwenhe ayenge itelareme arrule anthurre-ngentyele. Itne apeke ahentye anemele itne ngenhe arratye ilemele ayenge-arle artwe Pharisee anemenge. Unte itelareme Pharisee areye-arle akwetethe angkentye Jew areye-kenheke akangkwe-irrentye akngerre, Jew arrpenhe areyenge arntwarre-ulkere. \v 6 Kele ayenge nhenhele tneme court-enge akwenpe anthurre tharle itelaremenge Ngkartele-arle mpwaretyenhe nthakenhe-arle re arrekwelenye areyeke alhileke. Re alhileke rarle ilweke-arle areye itethe-ilirtnetyenhe. \v 7 Alakenhenge anteme 12-pele arunthe Israel-arenye areyele akwetethe Ngkarte tnakewarreme, itne-arle itelaremenge nthakenhe-arle Ngkartele arrule alhileke arrekwelenye anwerne-kenhe areyeke, ayenge-arteke. Jew nhenhe areyele ayenge ilperneke ayenge-arle Ngkarteke akangkwe-irrekenge ware itelaremele rarle alhilekeke. \v 8 Iwenhenge anteme arrantherre angkentyeke akangkwe-irretyakenhe Ngkartele-arle ilweke-arle areye itethe-ilirtneme-akerte? \p \v 9 “Arrekwele the itelaretyakenhe aneke Jesus Nazareth-arenye-arle akeme-irreme itethe-irrirtnemele ilweke-arle iperrele. Ayenge akenhe ahe apale-arle unthetyarte apententye akngerre ikwerenhe areyeke. \v 10 Alakenhe-arle the mpwaretyarte Jerusalem-ele anemele. Ayenge alhemele Jesus-kenhe areye arntwirrkemele jail-ke akwernetyarte, kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye areyele-arle ayenge ilekenge. Itne-arle Jesus-kenhe areye atwekenge ayenge akangketyarte itnenhe ayaketyakenhele. \v 11 Ayenge alhetyarte apmere itne-arle Ngkarte tnakewarretyarte-werne the arne akurne itneke mpwaretyarte itnenhe atwemele. The itnenhe uternetyarte alakenhe angketyeke, ‘Anwerne-arle Jesus-eke awethe akangkwe-irretyakenhe anteme-arle.’ Ayenge arlenge anthurre alhetyarte apmere arntwarre anthurre-werne apmere ipenye areye-kenhe-werne the arne akurne mpwaretyenhenge Jesus apententye akngerre areyeke ayenge-arle itneke ahele anthurre irrekenge.” \s1 Paul ilelheme nthakenhe-arle re akngarte-iwelheke Jesus arratye itelaretyeke \p \v 12 Paul alakenhe akwete angkeke, “Kele arlte anyentele anteme ayenge alhetyame apmere nhenge Damascus-werne kwertengerle akngerrepate tyatye-arenye areyele-arle ayenge ilekenge yanhe-werne alhetyeke Jesus-arenye areyeke ahele-irretyamele itnenhe atwetyeke. \v 13 Ayenge-arle iwerre arratyele alhetyamenge, alernnge mpepeke-irremenge, the areke alkngenthe akngerre atyenge-werne atheke apetyerlenge alkere-ngentyele. Uternenge awethe arntwarre pwarrtyeke akngerre anthurre atyengenge, artwe areyenge-arlke ayenge apentekenge. \v 14 Anwerne ingkirreke ahelheke atnyeke. The anteme aweke arrpenhe atyenge angkentye atyinhenge angkerlenge. Re alakenhe angkeke, ‘Saul, Saul, ayenge akurne mpwaretyalaye! Unte kwenhe unte-arrpe akurne ilelhemele ayenge-arle unte atweme alakenhe.’ Re angkeke ayenge pweleke-arteke artwele-arle renhe arne arrirlpele atantherle-aperlenge ingkernenge apentemele. Pweleke re ingkerne atheke irremele artwele-arle renhe arne arrirlpele atanthemele. Alakenhe-arteke. \v 15 The anteme renhe alakenhe apayuthneke, ‘Angwenhe-ame unte Akngerrepate?’ Akngerrepate re akenhe angkerlenge, ‘Ayenge-arle Jesus-arle, unte itelareme ayenge akwele unte akwetethe atwerle-aneme akurne mpwaremele. \v 16 Akeme-irremele anteme tne. Ayenge ngkwenge arrateke ngkwenge iletyeke tharle ngenhe akngakeke urrkapentye atyinhe mpwaretyeke. Lyete anteme the ngenhe ileme alhetyeke tyerrtye areyeke ilerle-apemele nthakenhe-arle lyete irrerneke unte-arle ayenge kele arerne antemenge. Ayenge anteme ngkwenge awethe arratetyenhe urreke, unte itneke iletyeke tharle ngkwenge arne arrpe-anenhe imerneke. \v 17 The ngenhe arntarnte-aretyenhe ngenhe-arle atwetyeke ahentye aneme areye-ketye, Jew areye ngkwinhe areye-ketye anteye Jew anetyakenhe areye-ketyenge-arlke. The anteme ngenhe yerneme Jew anetyakenhe areye-werne. \v 18 Unte itneke-werne alhemele angketyeke arratye itneke ilemele akaltyele-anthemele ayeye atyenge-akerte itne awemele akangkwe-irretyenhenge, itne-arle ingwemertele-arteke anerlte-anemenge akwenpe anthurre Ngkarteke itirretyakenhe. Itnenhe ilaye arrentye Satan-eke akangkwe-irretyale anetyeke Ngkarteke-ante akangkwe-irremele anetyeke. Ngkartele anteme arne akurne areye itnarle mpwareke urrparetyenhenge, itne anteme ikwerenhe areye anteme irreme, itne-arle atyenge akangkwe-irremenge.’ Alakenhe-arle akngerrepate Jesus atyenge angkeke.” \s1 Paul angkeme rarle Jesus-eke warrke mpwaretyame \p \v 19 Paul awethe Agrippa-eke angkeme, “Ye, Agrippa akngerrepate! Rarle atyenge alkere akertne-ngentyele angkekenge the aywerrke ikwere mpwareke, ipmentyele awetyakenhele. \v 20 Yanhe-ngentyele, rarle atyenge angkeke iperre, the ayeye renhe iletyeke alheke tyerrtye Damascus-arenye areyeke. The anteme ileke Jerusalem-arenye areyeke apmere arrpe-anenhe Judea-ke-arlke. Yanhe-ngentyele the ayeye mwerre renhe ileke Jew anetyakenhe areyeke. The itnenhe ileke akurne ingkirreke-ketye untyeme-irretyeke Ngkarte-werne akngarte-iwelhemele ikwere itethe anetyeke. The itnenhe ileke tyerrtye areyeke imernetyeke nthakenhe-arle itne ayeye Ngkarte-kenheke akangkwe-irreme areye arrpenhe areyeke untyeme-irremele akurne-ketyenge. \v 21 Kenhe Jew akngerrepate areyele anteme ayenge arntwirrkeke tharle ayeye nhenhe ilerle-apekenge tyatye akngerrenge itne ayenge atwerre-alke-irreke irrerlknge atwetyeke-arle itne aneke. \v 22 Kele, Ngkartele ayenge itne-ketye arntarnte-aremele atnyeneke, re ayenge arntarnte-akwete-areme lyete. Kele ayenge nhenhele tneme, arrenhantherrenhe ingkirreke ileme, atyeperre areye atyeperre anetyakenhe areyeke-arlke. Iwenhe apeke ikwere-arle ayenge ikwere-akerte angkeme, ayeye rante-rante Moses uthene-arle, nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre areye uthenele-arle arrule intelhe-ileke. Nthakenhe-arle irreke rante-rante renhe itne-arle intelhe-ileke-arteke-arle. \v 23 Alakenhe-arle itne intelhe-ileke, ‘Artwe nhenge Ngkartele-arle alhileke yernetyeke, re apetyetyenhe, re uyarne anthurre itirretyenhe arrpenhe areyele-arle renhe atwemenge re ilwetyeke-ante.’ Alakenhe-arlke itne intelhe-ileke, ‘Artwe nhenge arrekwele anthurre itethe irrirtnetyeke imerte ayeye arratye ilemele tyerrtye ingkirrekeke, Jew areyeke-arlke Jew anetyakenhe areyeke-arlke. Itne awemele arratye itelaretyenhenge Re itnenhe itetheke mpwaretyenhenge.’” \p \v 24 Urreke Paul awethe arrkngente-iwelheme angketyenhenge, Festus arlkeke: “Paul, unte kwenhe arerte! Pweke areye aremele akaltye-irremele kwenhe ngenhe akwete ante arerte-ileke!” \p \v 25 Paul akenhe alakenhe-arle ikwere angkirtnerlenge, “Arrangkwe Pwathe! Ayenge-arle arerte anetyakenhe-arle, ayenge-arle angkentye arratye-arle angkeme akaperte mwerre-arle.” \p \v 26 Kele Paul Agrippa-eke angkeke, “Ayenge-arle ngkwenge akwenpe atere-irretyakenhe-arle angkeme unte-arle arne nhenhe areye-akerte kele itelaremenge. Unte kwenhe arne nhenhe areye kele itelareme tyerrtye apmere arrpe-anenhe-arenye areyele-arle awekenge nthakenhe-arle irreke Jesus-eke, arrpenhe areyeke ileke anteme. \v 27 Pwathe Agrippa! Unte-ame akangkwe-irreme iwenhe apeke-arle angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre areyele, arrule intelhe-ilekeke? Yewe, tharle itelareme unte ayeye ikwere akangkwe-irreke.” \p \v 28 Agrippa-ele renhe aparnelhe-akeme, “Nhenge, unte apeke atyenge arne nhenhe areye ileme, kele ayenge iparrpe anteme-arle Jesus-eke atyewe-irreme.” \p \v 29 Paul anteme ikwere alakenhe angkeke, “Lyete apeke, urreke apeke unte Jesus-eke atyewe-irretyenhe, ayenge atnerre akarelhetyeke. Ayenge akenhe Ngkarteke arrekantherre ingkirrekeke angkeme, unte-arlke arrpenhe areye-arlke ayenge lyete awemele Jesus-eke akangkwe-irretyeke ayenge-arteke.” \p \v 30 Kele Agrippa-arlke, yaye ikwerenhe-arlke akeme-irreke pwathe akngerre Festus-arlke, arrpenhe ingkirreke-arlke ikwerenge-arle anetyame areye-arlke. \p \v 31 Akeme-arle-irreke iperre, itne arratemele alheke. Akethe-werne alhemele itne alakenhe angkerreke, “Artwe nhenhele-arle akurne mpwaretyakenhe-arle. Kele iwenhenge-ame anteme itne artwe nhenhe atwetyeke angkerreke, jail-ke arrernemele, rarle akwele akurne mpwarekenge akwele?” \p \v 32 Kele Agrippa Festus pwathe akngerre nhengeke angkeke, “Unte apeke artwe nhenhe ipmentye aywepetyeke, kenhe re akenhe kele apayuthneke Caesar pwathe atyeperre, rarle renhe awemele ikwere-akerte itirretyeke. Kenhe ilerne renhe ipmentye aywepetyakenhe, rarle apayuthnerlenge Caesar aretyeke alhetyeke.” \c 27 \s1 Paul boat-eke antyemele alheme apmere Rome-werne \p \v 1 Kele Festus anteme itirreke Paul yernetyeke boat-enge Rome-werne. Apmere re akenhe mpwepe anthurrele-arle apmere Italy ikwerele. Alakenhe anteme re itirremele ileke artwe thultye akngerrepate Julius arritnyele Paul akngetyeke jail-arenye arrpenhe areyenge-arlke. Julius re akngerrepate aneke thultye atningkeke 100-pele anthurre itne aneke, thultye itne akenhe pwathe akngerre Caesar-kenhe-arle aneke. \v 2 Kele anwerne ingkirreke boat ikwere antyerlte-alheke apmere Adramyttium ikwerenge-arle apetyeke-ngentyele apmere Asia-engentyele. Boat re apmere yanhe-werne atheke-arle alpemenge, ngkernelherle-apemele kwatye itere arrpe-anenheke. Boat ikwere antyemele anwerne ayerrere-atheke alheke. Aristarchus, Jesus apententye akngerre arrpenhe apmere Thessalonica-arenye apmere Macedonia-nge, anwernekenge apetyeke antime. \p \v 3 Anwerne boat ikwerenge alhemele ingwemerte anteme irreke-atwetye anwerne akwete alheke ingwelemeke-atwetye apmere Sidon-eke-irretyeke. Julius-ele Paul alakenhe mwerrantye ileke, “Kele mwerre-arle unte boat-enge atnarnpemele alheme atyewe ngkwinhe apmere nhenhe-arenye areye aretyeke. Itne ngenhe aremele kele mwerre-arle itne ngenhe antheme iwenheke apeke-arle unte ahentye-aneme.” Kele anwerne anteme arratye alheke atyewe Paul-kenhe areye aretyeke. \p \v 4 Kele anwerne boat-eke awethe antyemele alheke ayerrere-atheke. Kele arlenge-arle irreke iperre anwerne ikngerre atheke utepe akeke apmere akweke Cyprus arritnyenge, rlke akngerre anthurrele-arle wernekenge anwerne uye rlke-werne atheke alheke. \v 5 Kele anwerne alheke kwatye alaye ikwerele alturle-atheke anwerne anteme mwantye kwatye iterele alherlte-apetyame apmere Cilicia uthene apmere Pamphylia uthene anperele arenhemele. Kele boat re arrernelheke apmere Myra-ke, ahelhe Lycia ikwerele. Anwerne boat-enge atnarnpeke yanhe ikwere. \v 6 Apmere yanhe ikwerenge tyerrtye areyele ileke Julius-eke boat arrpenhe-arle apetyekenge apmere Alexandria-nge-ntyele antekerrenge apmere Egypt-ngentyele. Boat re akenhe aneke apmere Italy-werne atheke-arle kele anwerne boat-eke antyeke alheke anteme. \p \v 7 Kele anwerne alturle-atheke anteme alheke mwantye alherlte-apemele arlte urrpetye ipenhele kele arrernelheke kwatye iterele apmere Asia-eke, ahelhe Cnidus itweke. Yanhe-ngentyele, rlke akngerre anthurrele werneke anwerne arratye alhetyakenhe aneke alturle-atheke. Kele anwerne-tetye antekerre-atheke anteme alheke apmere Crete itepenyele rtakwele rlke-ketyenge, anwerne anpere irreke apmere Salmone-nge kwatye-werne atheke-arle arrateme. \v 8 Yanhe-ngentyele anwerne alheke antekerre-atheke awethe. Anwerne mwantye ware alhetyame rlke akngerrele-arle wernetyamenge. Kele anwerne apmereke-irreke mpwepele kwatye irrpintyentye akngerrele, apmere re arritnye “Rtakwe Mwerre Rlke-ketyenge.” Apmere ikwere itwele aneke apmere arrpenhe Lasea arritnye. Kele anwerne alheke apmere kwatye-arle irrpintyeme ikwere-werne imerte kwatye itereke ngkernelhemele. \p \v 9 Apmere ikwerele anemele anwerne itirreke, “Aye! Anwerne-arle mwantye apetyetyamenge kwenhe kele alhwerrpe anteme, ingkerne ante anteme kwenhe nhenhe anwerne alturle ulkere alhetyeke. Kele anteme apeke-arle itne kele atnyeneke Jew areye arrawe-irrentye Passover renhe.” Paul anteme tyerrtye areyeke boat-enge urrkapentye akngerre areye-arle, angkeke, \v 10 “Artwe areye, ayenge awerrirraye anwerne nhenhele anetyekeye alhwerrpe nhenhe-arle uyerreye? Anwerne apeke lyete anteye nhenhenge-ntyele alheme kwatye akantyere apetyemele kwatye alyepalyepe akngerre apetyeme, anwerne anteme kwatyeke apeke alhwekarle-irrerlte-aneketye. Arne ingkirreke-arlke, boat-arlke kwatyeke akwerneme uyerreketye.” Alakenhe-arle Paul-ele itnenhe alkngarre-ileke. \p \v 11 Kenhe thultye pwathe akenhe akangkwe-irretyakenhe-arle aneke nthakenhe-arle Paul angkekenge. Re-tetye itirremele mpwaretyeke nthakenhe-arle pwathe urrkapentye akngerre areye-kenhe, boat-eke-artweye-arlke-arle angkeke. \v 12 Apmere rtakwele boat-arle ngkernelheke mwerre anetyakenhe alhwerrpele aneke, rlke akngerrele-arle wernerlenge kwatye alyepalyepe akngerre apetyeketye. Kele tyerrtye atningke-arle yanhele aneke itirreke anwerne-arle boat-eke antyetyeke apmere yanhe impemele alhetyeke. Itne itirretyame anwerne apeke alhemele apmere Phoenix arritnyeke arrernelhetyeke, kele imerte anwerne yanhele anemele apmere rtakwele alhwerrpe uyerrerlenge ante. Apmere yanhe re aneke kwatye alaye-werne atheke altywere ayerrere-alturle ampinyele ante antekerre-alturle ampinyele, kenhe rlke akngerrele akenhe wernetyakenhe-arle yanhe. \s1 Boat renhe rlke akngerrele ankerte-iwerle-apetyame \p \v 13 Yanhe-ngentyele anteme rlke akwekele atyenpele werneke antekerrenge-ntyele, artwe boat-enge urrkapentye akngerre re akangkeke imerte alakenhe angkemele, “Kele alhetyekeye! Rlke nhenhele boat anwerne-kenhe akngetyenhe anwerne-akerte apmere Phoenix-werne.” Kele itne boat ilyweke itne anteme alheke kwatye alaye akngerre-werne-atheke. Boat re alheke alturle-atheke ahelhe Crete ikwerenge antekerrele. \v 14 Ikwerenge-ntyele, rlke akngerre anthurrele ahelhe artepe werneke ayerrere-ikngerre-ngentyele boat renhe anteme atweke-arlke akngerre rlkele imerte kwatye iperte-werne atheke ankerte-iwemele. Tyerrtye areyele rlke renhe ileme “Rlke Aretharre.” \p \v 15 Rlke arnterre anthurrele ankerte-iweke boat renhe arrekwele. Anwerne uyarne anteme boat renhe arratye alhetyeke mpwareke. Urrkapentye akngerre itne boat ipmentyele impeke rlkele akngetyeke rlkele re-ante-arle wernetyame ikwerele. \v 16 Ikwere iperrele boat re ahelhe akweke Cauda-ele anpere-irremele. Kele rarle alhetyamenge, urrkapentye akngerre itne boat akweke nhenge ineke, akngerre-apenhele-arle renhe ingkernele tyarre-akngetyame, itne akweke renhe kwatyenge tyarre-inemele imerte ayernemele akngerre-apenhe akertneke-arleke. \v 17 Kele itne rlterrke akwete irremele boat ikwere ayernemele utyerneke. Yanhe-ngentyele itne rope awethe ineke boat atnertneke ayernetyeke renhe rlterrke-ilemele kwatye akngerrele atwemele ultakeme-ketyenge. Kele urrkapentye akngerre itne atere anteme irreke rlkele-arle itnenhe ankerte-iwetyamenge, atnerte yarre-iweme-ketyenge kwatye ntarnenge apmere Libya itweke ikwerele anteme mwernelheketyenge. Itne anteme arne akngerre nhenge kwene-ileke boat re mwantye alhetyenhenge. Kele itne-arle alakenhe-arlke mpwarekenge ante, rlkele itnenhe ankerte akwete iweke. \p \v 18 Kele rlke akngerrele akenhe kwatye alyepe akngerrele-arle itnenhe akwete anthurre ankerte-iweke ingwartentyele. Kele arlte arrpenhele anteme urrkapentye akngerre areyele arne areye boat-enge iwetyeke-irremele renhe arrare ulkere mpwaremele. \v 19 Arlte arrpenhele anteme itne-arle akwete alhetyame iperre itne arne iwenhe apeke renhe areye iltyele inemele iwetyame kwatyeke-arleke. Itne arne atningke iwerrirreke rope-arlke, arne mantere areye-arlke, ngkweltye-ngkweltye boat-arenye atningke renhe. \v 20 Rlke akngerrele arnterre akwete wernetyame, alkere akenhe angkulye ingwemertele anteme arterlenge, arltele ingwele-arlke. Arlte arrpe-anenhele ingwe arrpe-anenhele anwerne uterne aretyakenhe aneke kwerralye-arlke aretyakenhe, nthenhe-arle anwerne aneme nthenhele-arle anwerne alheme itelaretyakenhe. Rlke re akenhe akngerre-ame-akngerre anteme-irrerlenge anwernenhe ankerte-iwemele. Anwerne atere anthurre anteme irrerreke imerte angkerremele, “Anwerne ingkirreke kwenhe alhwekarle-irretyenhe arratye!” \p \v 21 Tyerrtye areyele boat-ele anemele merne-arlke arlkwetyakenhe aneke arlte arrpe-anenheke-arle itne-arle urrkapekenge itethe akwete anetyeke boat-arlke ilpemele mwerre anetyeke. Arlte anyentele anteme, Paul ingkirrekeke antangkeke angkemele, “Artwe areye-aye, ayenge awerrirraye. Anwerne-arle apmere Crete-le anekenge, arrantherre atyenge akangkwe-irretyange ayenge-arle angkekenge apmere renhe impetyaleke. Anwerne apeke-arle apmere ikwerele anekenge kele kwatye akngerre nhenhe anwerne ipmentyele aremele kele boat-arlke arne areye-arlke alakenhe mwerre anemere. Anwerne alakenhe arne-arlke aparlpe-iletyakenhe anemele. \p \v 22 “Kele lyete, the arrenhantherrenhe ileme, atere-irretyale anaye akwenpe, anwerne-arle ilwetyakenhe-arle anetyenhe. Kwatye akngerre nhenhele boat ante ware-arle tyipetyipe-iletyenhe renhe ultakemele. \v 23 Tharle nhenhe itelareme, ingwele aneke Ngkartele-arle, ayenge akangkwe-irrentye akngerre, alkere-arenye ikwerenhe yerneke atyenge itwele tnetyeke. \v 24 Re anteme atyenge alakenhe angkeke, ‘Paul! Atere-irretyale anaye Ngkartele-arle ngenhe akayake-ileme mwantyele-arle ngenhe Rome-werne akngetyenhe unte arrkngente-iwelhemele angketyenhenge pwathe akngerre Caesar-enge arrekwele-arle. Kele, Ngkartele arntarnte-aretyenhe artwe nhenhe areye-arlke ngkwenge-arle boat-enge apetyeke areye nhenhe-werne.’ Alakenhe-arle alkere-arenye re atyenge angkeke. \v 25 Kele artwe mwerre areye-aye! Akwenpe anerrirraye tharle itelaremenge Ngkartele-arle alakenhe arratye mpwaretyenhenge, alkere-arenye ikwerenhele-arle ileke-arteke. \v 26 Kenhe rlke akngerre nhenhele-arle akwete anthurre-arle ankerte-iwetyenhe apmere ahelhe akweke-werne-atheke, anwerne angathe ikwere irrerlenge rlkele boat atnerte ankerte-iweme ahelhe arnkarre-werne atheke, kwatye ntarne ikwerele anteme mwernelheme.” Alakenhe-arle Paul-ele itnenhe ileke. \s1 Urrkapentye akngerre arrpenheme boat-enge anyelknge-anyelknge atnarnpetyeke-irreke \p \v 27 Kele ingwe 14-pele iperre kwatye akngerre rarle atweke iperrele rlke akngerrele wernetyame akwete boat ankerte-iwemele kwatye alaye Adria-ele anteme. Kele ingwe mpwepele anteme boat-eke urrkapentye akngerre itne alakenhe itirreke, “Anwerne kwenhe ahelhe-werne anteme angathe-irreme.” \v 28 Itne anteme arne ulthentye akngerre rope arlpentyele ayerneke imerte kwatye-werne atheke kwene-ilemele ahelhe anpetyeke aretyeke iperte anthurreke apeke. Arne re ahelhe kwene anpeke itne arne renhe akertne-ileke iperte ulkere akwete-arle anekenge, metre 40-peleke-atwetye. Kele awethe-arle arntwarre ulkere alhetyamenge itne arne ulthentye akngerre renhe awethe kwene-ileke kwatye-werne ahelhe anpetyeke. Kele ahelhe kwene-arle anpekenge itne akertne-ileke imerte aremele kwatye-arle ntarneke anteme irreke, metre 30-pele anteme. \v 29 Urrkapentye akngerre boat-arenye itne atere anteme irreke akwele rlkele apwerte-werne atheke ankerte-iweme-ketyenge boat-eke altywere-ilemele. Kele itne arne ulthentye akngerre four-pele iron-ngentyele mpwareke-arle boat ingkernenge kwatyeke-arleke iweke imerte kwene ahelheke mwernelhetyenhenge boat arntwirrketyenhenge apwerte areye-werne-atheke alheme-ketye. Itne anteme ngkarte apartetye itne-kenheke angkemele, “Iparrpe ingweleme-irretyeke!” \v 30 Artwe boat-enge urrkapentye akngerre areye ahentye aneke nterte-ntertele atnarnpemele alhetyeke, itne anyelkngele boat akweke nhenge ilywemele imerte kwatye-werne atheke atnarnpelhe-ilemele. Itne urrtyirremele arne ulthentye akngerre nhenge itnenhe kwatyeke kwene-iletyeke anteme akwele boat-engentyele. Kele arrangkwe-arle akenhe. \v 31 Kele Paul-ele itnenhe areke boat akweke renhe kwene-ilerlenge re ileke thultye akngerrepateke thultye areyeke-arlke, “Artwe urrkapentye akngerre nhenhe areye apeke impemele alheme boat nhenhenge-ntyele kele anwerne ingkirreke-arle anteme alhwekarle-irretyenhenge.” \v 32 Kele urrkapentye nhenge areyele akweke renhe kwene-ilerretyamenge thultye areye alheke imerte rope mpwepenge akemele, boat re kwatye-werne atnyeke imerte uyerrenherlenge. \s1 Paul-ele anteme itnenhe ileme merne arlkwetyeke \p \v 33 Urreke uterne arratetyenhenge, Paul-ele ileke tyerrtye areye-arle boat-ele-arlenge aneke merne arlkwetyeke. Re alakenhe angkeke, “Arrantherre ingkirreke awerrirraye, arlte 14-pele anpere-irreke arrantherre akarelhemele aremele anerrirreke merne arlkwetyakenhe. \v 34 Kele ayenge lyete arrekantherre angkeme arrantherre kele merne arlkwetyeke ante. Anwerne itethe atnyenetyeke. Alakenhe mpwarewarraye kwatye alaye nhenhele-arle anwernenhe akurne-iletyeke arrangkwe-arle. Kele arrantherre ingkirreke mwerre-arle aneme.” \v 35 Paul-arle alakenhe angkeke iperre, re merne ineke imerte tyerrtye areyele arerlenge re Ngkarteke alakenhe angkeke, “Unte kwenhe anwerneke mwerre anthurre aneme merne nhenhe anwerneke anthemele.” Re anteme akweke ultakemele arlkweke. \v 36 Tyerrtye areyele-arle renhe areke iperre re merne renhe arlkwerlenge itne anteme akwenpe awelhemele merne renhe ultakemele arlkwerrirreke. \v 37 Artwe atningke anthurre boat ikwerele aneke, 276-pele anthurre. \v 38 Kele-arle itne merne arlkwerrirreke iperre imerte atnerte ulthemele, itne alhemele merne wheat ineke yakwethele-arlenge boat-ele-arle akwete aneke itne anteme merne wheat iweke kwatye-werne atheke renhe arrare ulkere mpwaremele. \s1 Boat re ultakelheme ngkweltye-ngkweltyeke \p \v 39 Kele arlte anteme-arle irrekenge, urrkapentye akngerre itne ahelhe anteme areke, itne akenhe apmere renhe alhengke-aretyakenhe-arle aneke. Kele, itne areke apmere rtakwe anerlenge ahelhe anteke akngerre kwatyeke-atwetye. Itne anteme itirreke boat renhe akngetyeke apwerte areye mpwepe-mpwepele ahelhe ikwere-werne atheke mwerre-arle anetyenhenge. \v 40 Urrkapentye akngerre arrpenheme anteme rope akeke arne ulthentye akngerre nhenge areye renhe kwatyeke-arleke itnyetyeke. Yanhenge anteye urrkapentye akngerre itne rope areye ilyweke arne amirre-arteke areye atnyeneke-arle, arne nhenhe areyele itne boat renhe akngarte-iwetyeke nthenhe-werne apeke. Kele urrkapentye akngerre itne mantere akngerre-arteke renhe arrerneke boat arrekweleke renhe rlkele wernetyenhenge, kele arratye anteme ahelhe itere-werne. \v 41 Kele kwatye ikwere kwenele akenhe aneke arerrke akngerre anthurre boat re anteme angathe irremele arerrke akngerre renhe atweke imerte mwernelhemele yanhe ikwerele. Boat arrekwele rarle mwernelhekenge kwatye ntyerte akngerre apetyeke rlke akngerre uthenele-arlke boat ingkerne anteme atweke ngkweltye-ngkweltye ultaketyeke irremele. \p \v 42 Thultye areye ahentye aneke jail-arenye areye atwetyeke itne alwirremele unterlte-iweme-ketyenge kwatyenge ahelhe-werne atheke. \v 43 Kele thultye akngerrepate Julius akenhe ahentye aneke Paul-ante akngakemele itethe atnyenetyeke re anteme uterneke thultye areye alakenhe mpwaretyale anetyeke. Kele, re anteme ingkirrekeke alakenhe angkeke-tetye, “Arrantherre-arle itelareme nthakenhe apmapele alhetyeke, kwatyeke irrpaye imerte apmapele alheme ahelhe-werne atheke! \v 44 Arrantherre-arle nthakenhe apeke apmapele alhetyakenhe arne ultakentye nhengeke antyemele alhaye ahelhe-werne atheke.” Kele anwerne mpwareke rarle ileke-arteke kele ingkirreke mwerre akwete ahelheke arrernelheke, boat re akenhe ultakelheke kwatye ntyerte akngerrele renhe ngkweltyeke-ante. \c 28 \s1 Paul tyerrtye arrpenhe areye-arlke apmere Malta ikwerele anetyame \p \v 1 Kele anwerne-arle ahelheke mwerre arrernelheke iperre, tyerrtye apmere yanhe-arenye areyele anwernenhe alakenhe iletyeke apetyeke, “Apmere nhenhe kwenhe Malta.” \v 2 Tyerrtye apmere yanhe-arenye areye akenhe anwerneke mwerre anthurre-arle aneke. Itne ure itemele anwerneke antangkeke urele arretyemele anetyeke, kwatye akngerrele-arle atwekenge irrernte anthurre-arlke anerlenge. \v 3 Ure rarle akweke anteme irrekenge, Paul alheke ure awethe inetyeke re anteme akngetye-alpemele ureke-arleke arrernetyame, ikwerenge anteme apmwe akurne iparrpe arrateke arne antyerrke-ngentyele ure-ketyenge imerte renhe iltye uthnemele imerte ayernelhemele. \v 4 Tyerrtye apmere yanhe-arenye areyele areke apmwe renhe iltye Paul-kenhe-nge irlpare-anerlenge, itne alakenhe angkerreke, “Artwe nhenhe kwenhe imerrentye-arle. Renhe-arle kwatyele-arlke atwetyakenhe-arle, ngkarte anwerne-kenhe ahentye aneme re ilwetyeke. Rarle ngkarte anwerne-kenhe “Tyerrtye arrilentye akngerre” arritnye-arle anekenge.” \v 5 Paul-ele akenhe iltye ikwerenhe lernelheke apmwe re akenhe ureke-arleke-arle atnyerlenge, re akurne-irretyakenhe aneke, re mwerre anthurre tneke. \v 6 Tyerrtye areyele anteme renhe mwantyele arerrirretyame akarelhemele. Itne-arle itirreke iltye ikwerenhe-arle apeke wangketyenheke tnyante ilweke-arle apeke atnyemele, kele arrulenge arrpenhele mwerre akwete renhe aremele akurne irretyakenheke ikwere. Kele itne ahentye akngarte-iwelheme ikwere-akerte alakenhe angketyeke-irretyeke, “Ayekeye, re apeke-arle ngkarte-apartetye.” \s1 Paul-ele rlkerte areye Malta-arenye angkwerre-iweme \p \v 7 Tyerrtye areyele-arle ure iteke-arle itwele, garden areye aneke artwe Publius arritnye-kenhe, apmereke-artweye nhenge. Re anwerneke antangkeke apmere ikwerenhenge apetyemele anetyeke. Anwerne anteme ikwerenge alheke. Re merne antheme arlkwetyeke anwernenhe arntarnte-areke arlte urrpetyeke-atwetye. \v 8 Nhenhe ikwerele-ureke Publius-eke anyikwe rlkerte aneke urinpe anthurre atnelthe-arle-irreke, antyamele-ante intemele. Paul-elarle renhe rlkerte aweke iperre re renhe arerle-apeke Ngkarte ikwere apayuthneke. Paul-ele anteme iltye ikwere-arleke arrernemele imerte renhe angkwerre-iweke. \v 9 Yanhe-ngentyele rlkerte atningkele aweke nhenhe-akerte itne Paul ikwere-werne apetyeke. Paul-ele anteme Ngkarte itneke apayuthnemele itnenhe anteme re ingkirreke angkwerre-iweke. \v 10 Tyerrtye apmere yanhe-arenye areye arne mwerre akngerre areye anwerneke anthemele. Atnyentye urrpetye-arle anwerne aneke iperrele anwerne boat arrpenheke antyetyeke-urletye itne anwernenhe merne-arlke kere-arlke arunthe antheke arne arrpenhe atningke awethe-arlke. \s1 Paul apmere Rome-werne anteme alheme \p \v 11 Atnyentye urrpetyeke-arle anwerne Malta-le aneke iperre, anwerne boat arrpenheke awethe antyemele alheke Rome-werne. Boat nhenhe akenhe Alexandria-nge-ntyele-arle anwernenge arrekwele akwete-arle Malta-ke arrernelheke ahelhe akweke anyentele-arle anetyarte alhwerrpe-arle uyerretyenheke akarelhemele. Boat urlele akenhe aneke arnenge-arle mpwareke atherre tyerrtye areyele-arle tnaketyarte. Arne ratherre akenhe akwele aneke “Kenhenge atherre” arritnye. \v 12 Boat ikwere-arle antyeke iperrele anwerne ayerrere atheke alheke akwete apmere Syracuse-ke anteme anwerne irreke, anwerne anteme ikwerele aneke arlte urrpetyeke. \v 13 Anwerne boat-eke awethe antyemele impemele alheke ayerrere atheke. Anwerne akwete alheke apmere Rhegium anteme arrernelheke-atwetye, apmere Italy ikwerele. Arlte arrpenhele, anwerne awethe alheke anteye rlkele anwernenhe ingkernenge werneke iparrpe-iparrpe anteme anwerne alheke. Arlte ikwere iperrele, anwerne akwete alheke apmere Puteoli-ke irretyeke, anwerne boat-enge atnarnpeke. \v 14 Apmere ikwerele anwerne alhemele aretye-alheke arrpenhe Jesus-kenhe areye anwernenhe itne apayuthneke itnekenge week anyenteke anetyeke. Itnekenge-arle aneke iperrele, kele anwerne ingke anteme arnpenheke apmere akngerre Rome ikwere-werne. \v 15 Arrpenheme Jesus-kenhe areyele, Rome-le anetyarte areye-arle, aweke anwerne-arle Rome-werne apetyamenge. Itne anteme anwerneke anyente-irretyeke Rome-ngentyele. Arrpenhemele anwernenhe aretye-alheke apmere Appius-ke merne akngerre arne arunthe-arlke anentye akngerre ikwere, itne arne nhenge areye apwerte ngkweltyeke antherretyarte. Arrpenhe areyele anwerneke anyente-irremele apmere ileme, “Apmere Ankwe Urrpetyeke.” Nhenge Paul-elarle areke apententye akngerre Jesus-kenhe nhenhe areye re arnterre akangkeke imerte Ngkarteke utyernemele tnakeke. \s1 Paul apmere Rome-ke anteme irreme \p \v 16 Kele anwerne Rome-ke anteme irreke, thultye akngerrepate re Paul jail-ke akwernetyakenhe aneke. Re-tetye renhe apmere arrpenheke arrerneke, arrpenhe areye-ketye, thultye anyente aneke ikwerenge renhe mwantye arelhetyeke re anyelknge-anyelknge unteketyenge. \p \v 17 Paul-arle ikwerele arlte urrpetyeke anekenge, re artwe anyente yerneke Jew akngerrepate areyeke antangketyeke ikwere angketyeke. Kele itne apetyeke, Paul anteme itneke angkeke, “Kake Jew areye ayenge awerrirraye. Kele ayenge-arle nhenhe jail-arenye aneme, ayenge tyerrtye anwerne-kenhe areyeke akurne irretyakenhe ayenge apale-arlke angketyakenhe altyerre arrekwelenye anwerne-kenheke. Akngerrepate anwerne-kenhe areye Jerusalem-elarle anemele ayenge arntwirrkemele antheke Rome-arenye akngerrepate areyeke. Akngerrepate anwerne-kenhe areye ayenge atwetyeke ahentye-aneke. \v 18 Rome-arenye akngerrepate itne anteme ayenge court-eke ngkernewarreke imerte ayenge apayuthnemele nthakenhe-arle ayenge irrekeke. Itne alakenhe angkeke, ‘Anwerne-ame iwenheke-arle artwe nhenhe atwetyenhe? Rarle akurne mpwaretyakenhe-arle.’ Itne anteme ayenge ipmentye aywepetyeke ahentye aneke. \v 19 Kenhe Jew areye apmere yanhe-arenye akenhe itneke ahentye-anetyakenhe ayenge ipmentye aywepetyeke. Alakenhenge anteme the thultye akngerrepate apayuthneke ayenge Rome-werne yernetyeke akngerrepate akngerre Caesar-ele ayenge angkerlenge awetyenhenge nthakenhe-arle anteme re atyenge itirretyenhe. Kenhe ayenge akenhe apetyetyakenhe tyerrtye anwerneke-artweye apale angketyeke-arle. \v 20 Alakenhenge anteme ayenge ngenhe aretyeke ahentye-aneke the ngkwenge iletyenhenge nthakenhe-arle Jew akngerrepate anwerne-kenhe areyele-arle ayenge ilpernekenge. The anteme ngenhe apayuthneke nhenhe-werne apetyetyeke. Ayenge-arle arne chain-ele ayerneke-arle-irreke tharle artwe nhenge arratye itelaremenge, Ngkartele-arle arrule alhileke anwerneke-werne yernetyeke anwernenhe arntarnte-aretyeke. Tharle itelareme artwe nhenhe-arle apetyeke-arle-nge.” \p \v 21 Jew akngerrepate areye apmere ikwerenge, itne anteme alakenhe angkeke, “Anwerne-arle pipe ngkwenge-akerte inetyakenhe-arle Jew Judea-arenye areye-ngentyele. Kele anteye, Jew areye Judea-arle apetyeke areye apale angketyakenhe-arle ngkwenge-akerte. \v 22 Anwerne akenhe awetyeke ahentye-aneme nthakenhe-arle unte itirreme nhenhe Jesus-kenhe areyeke, anwerne-arle itelaremenge tyerrtye apmere arrpenhe-arenye areye-arle itneke-akerte apale angkemenge.” \s1 Paul-ele tyerrtye atningke Jesus-akerte akaltyele-antheme \p \v 23 Itne Paul-enge angkerreke imerte arlte anteme akngakemele re apetye-alpetyeke itnekenge apurte-irretyeke re angkerlenge itne awetyenhenge. Kele arlte re anteme aneke, Jew akngerrepate itne apetyalpeke apmere Paul-arle anetyame ikwere-werne Jew arrpenhe areye-arlke itne akngetyeke. Paul itnekenge ingweleme-ngentyele ingweke-atwetye angkeke. Re itnenhe arratye ileke itne-arle renhe apayuthnekenge. Re itneke ileke nthakenhe-arle Ngkarte akngerrepate irreme tyerrtye ikwerenhe areyeke imerte itnenhe arntarnte-aremele. Re itnenhe irlpangkelhe-ileke nthakenhe-arle Moses uthenele arrpenhe areye uthenele angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerre-arle ayeye intelhe-ileke artwe ikwere-akerte Ngkartele-arle alhileke yernetyeke. Re alakenhe itneke awethe angkeke, “Kele Ngkartele-arle alhileke-arle lyete arratye-arle anerne. Artwe nhenge Ngkartele-arle yernetyeke alhileke kele apetyeke arritnye ikwerenhe akenhe Jesus-arle.” \p \v 24 Jew arrpenheme Paul-eke akangkwe-irreke nthakenhe-arle angkekenge Jesus-akerte, arrpenhe areyele akenhe awemele akangkwe-irretyakenhe-arle anerlenge. \v 25 Itne anteme itne-arrpe ilterreke. Nhenge Paul-ele anteme areke Jew arrpenhe areye-arle ikwere akangkwe-irretyakenhe aneke itne anteme alpetyeke aneke, re itneke alakenhe angkeke, “Utnenge Akngerre kwenhe angkeke arrekwelenye arrekantherre-artweye. Re Isaiah-eke angkeke, artwe nhenge angkentye Ngkarte-kenhe awemele ilerle-apentye akngerrele intelhe-ilekeke, nthakenhe-arle re angkeke arrantherre-akerte-arlke akenhe arratye-arle. \q1 \v 26 ‘Tyerrtye nhenhe areye alakenhe iletyeke alhaye, \q1 “Arrantherre ayeye Ngkarte-kenhe akwetethe awerlte-aneme, \q2 kele aweke-arle iperre arrantherre akenhe akwete itelaretyakenhe nthakenhe-arle Ngkartele arrenhantherrenhe ilemenge. \q1 Arrantherre akwete anthurre arerlenge nthakenhe-arle Ngkartele mpwareme, \q2 arrantherre akenhe akwetethe itelaretyakenhe-arle iwenhe-arle re arrenhantherrenhe akaltyele-anthetyeke ahentye aneme. \q1 \v 27 Tyerrtye nhenhe areyele kwenhe itelaretyakenhe, itne-arle ikerlte-ikerlte irremenge. \q1 Kele-arle itne irlpe-akerte-itanye, itne-arle atyenge akangkwe-irretyeke ahentye-anetyakenhe nthakenhe-arle ayenge angkeme. \q2 Itne apeke-arle alknge apeke-arle martelheke-arteke itne-arle akangkwe-irretyeke kwenye-arle iwenhe-arle arratye anemeke. \q1 Itne apeke-arle arratye awemele, itne anteme arratye akangkwe-irremere warte, itne-arle alkngele arekenge, \q2 irlpele-arlke awemele. \q1 Kele itne apeke arratye itelarentyele akangkwe-irremele-arlke angkentye tharle ilekenge areyeke. \q1 Alakenhe-arle mpwarekenge itne untyeme-irremele arne akurne itne-arle mpwaretyarte-ketye itne ayenge apetye-apeke-alpetyenhenge. \q2 Kele yanhe-ngentyele the itnenhe mwerre-ileme. Itne akenhe alakenhe mpwaretyeke ahentye-anetyakenhe-arle.” ’ \rq Isaiah 6:9-10.\rq* \m \v 28 “Jew arrantherre akenhe ayeye Ngkarte-kenheke ipmentyele akangkwe-irreme. Alakenhenge anteme, the arrenhantherrenhe alakenhe ileme, Ngkartele-arle ayeye nhenhe yerneke nthakenhe-arle re Jew anetyakenhe areye itethe iletyenhe-akerte, itne anteme awemele ikwere akangkwe-irretyenheke!” \v 29 Paul-arle alakenhe angkeke iperre, Jew areye impemele alheke anteme, ilterrerlte-apemele arnterre anthurre. \s1 Paul-ele ingkirreke ileme ikwere-werne-arle apetyemeke Akngerrepate Jesus Christ-akerte \p \v 30 Paul anteme anetyarte apmere ikwerele arruleke-atwetye, year atherrameke, re apwerte ngkweltye akwetethe anthetyarte apmere ikwerele anerle-anetyeke. Tyerrtye areye ikwere-werne apetyetyarte re itnenhe ikngwemele apmereke irrpintyeke itneke angketyarte akangkemele. \v 31 Re ayeye Ngkarte-kenhe tyerrtye areyeke iletyarte. Rarle tyerrtye areye akaltyele-anthetyarte atere-irretyakenhele, renhe ayakewarretyakenhe anerrirretyarte. Re tyerrtye areyeke ilerle-aneke nthakenhe-arle Ngkarte itneke akngerrepate anetyeke itnenhe arntarnte-aremele. Kele, re Jesus Christ akngerrepate-akerte akaltyele-antheke, renhe anyente nhenge-arle Ngkartele-arle yernekenge.