\id GEN Adzera \h Miamun \toc3 Mia \toc2 Miamun \toc1 Miamun \mt1 Miamun \c 1 \s1 Anutu Nanggan Tangindan Miamun \p \v 1 Miamun bingan ugu, gubuꞌ Anutu tanginda gunungun da intap, \v 2 da intap imingꞌ utaꞌ angu. Da nam mimindan tringtringan ibuafir mpui tsiraꞌ sib, da Anutu Marapayaman imingꞌ wagungꞌ gin ifa iba. \p \v 3 Da Anutu ini, “Nam dzidziwandan nawaꞌ,” da nam dzidziwandan iwaꞌ. \v 4 Da itsangan nam dzidziwandan igi iwaꞌ bini i maranggan, da itsaf nam dzidziwandan i nam mimindan. \v 5 Anutu ifaringꞌ nam dzidziwandan “gubuꞌ” da ifaringꞌ nam mimindan “idziang.” Nam idziang iwaꞌ da gubuꞌ ipis— nigi isu gubuꞌ da idziang miamun. \p \v 6 Da Anutu ini, “Nam papanifan tsiraꞌ bingan dzara bida umpiꞌ nawaꞌ namunti wasaꞌ i mpui da natsaf mpui i mpui.” \v 7 Ibinigi da Anutu itangin nam dzaran bida umpiꞌ imunti isu ntiangꞌ itsaf mpui mingꞌa wagungꞌ i mpui mingꞌa warangꞌ. Da nam igi iwaꞌ ibinigi. \v 8 Da ifaringꞌ nam dzaran igi “maranguntung.” Nam idziang iwaꞌ da gubuꞌ ipis— nigi isu gubuꞌ da idziang 2. \p \v 9 Da Anutu ini, “Mpui mingꞌa maranguntung warangꞌ nasiri ruan nampruꞌ namunti rugan da intap tsaraꞌ nawaꞌ.” Da nam igi iwaꞌ ibinigi. \v 10 Da ifaringꞌ intap tsaraꞌan “intap” da ifaringꞌ mpui tsiraꞌ “uruts.” Da arangan itsanga nam igi iwaꞌ bini i maranggan. \p \v 11 Da Anutu ini, “Nam mara maran ntapan santan nantap intap, gai kapa nidzun da nam yaba bida sai da kapa nidzun mara maran bida dzangkum. Da yamunggan nantap nautus i ruan nabinigi.” Da nam igi iwaꞌ ibinigi. \v 12 Nam kapa nidzun mara maran sib angu iyab intap: gai kapa nidzun da nam yaba bida sai da kapa nidzun mara maran bida dzangkum. Da arangan itsanga nam igi iwaꞌ bini i maranggan. \v 13 Nam idziang iwaꞌ da gubuꞌ ipis— nigi isu gubuꞌ da idziang 3. \p \v 14 Da Anutu ini, “Nam puatsadan nawaꞌ namingꞌ maranguntung wasaꞌ i tsafa gubuꞌ i idziang da santingꞌa gubuꞌ da udzuf da gan gubuꞌ gan mararam mara maran mingꞌa wasaꞌ gin, \v 15 da napuatsa nari namingꞌ maranguntung i arida intap sib.” Da nam igi iwaꞌ ibinigi. \v 16 Ibinigi da Anutu itangin nam puatsadan tsiraꞌ iruꞌrun, gubuꞌ i mpada tayangꞌ gubuꞌ pisan da ukam i mpada tayangꞌ idziang. Da itangin ngantam narun impruꞌ ibinigi angu. \v 17 Anutu itangin nam puatsadan sib angu igi imingꞌ maranguntung i arida intap sib, \v 18 da mpada tayangꞌ gubuꞌ da idziang, da tsafa dzidziwandan i nam mimin. Da arangan itsanga nam igi iwaꞌ bini i maranggan. \v 19 Nam idziang iwaꞌ da gubuꞌ ipis— nigi isu gubuꞌ da idziang 4. \p \v 20 Da Anutu ini, “Mpui nasisungꞌ i apu marantaꞌan mara maran, da maranguntung nasisungꞌ i apu mara maran dzufan.” \v 21 Ibinigi da Anutu itangin apu marantaꞌan mingꞌa uruts, tsiraꞌ tsiraꞌ impruꞌ da mara maran sib angu, da itangin apu mara maran dzufan. Da arangan itsanga nam igi iwaꞌ bini i maranggan. \v 22 Da Anutu ifinti da ini, “Wasisungꞌ namingꞌ uruts da apu dzuf nasisungꞌ namingꞌ intap.” \v 23 Nam idziang iwaꞌ da gubuꞌ ipis— nigi isu gubuꞌ da idziang 5. \p \v 24 Da Anutu ini, “Apu mara maran nawaꞌ intap, marapagraꞌ da buman, tsiraꞌ da isiꞌ, yungan da afafan.” Da nam igi iwaꞌ ibinigi. \v 25 Anutu itangin apu mara maran buman da pagraꞌ, tsiraꞌ da isiꞌ, santan imingꞌ intap. Da arangan itsanga nam igi iwaꞌ bini i maranggan. \p \v 26 Da Anutu ini, “Agi natip garam gar nasangꞌ maraganunggangꞌ da natangin i suda rinun i mpada tayangꞌ yafas mpada uruts, da apu dzuf dzufa wagungꞌ, da apu yunga intap mpruꞌan da intap santan.” \p \v 27 Ibinigi da Anutu itip garam gar isangꞌ maraganunggan.\f + \fr 1:27 \fq Anutu itip garam gar isangꞌ maraganunggan — \ft Anutu watip garam gar wafasangꞌ runggan santan u.\f* Itip garam da sagat ibi runggan. \p \v 28 Anutu ifinti ribarangan da ini ibiani, “Agam warim narum ruas nayus i mpada sangꞌa intap da intap da suda rinun da mpada tayangꞌ i yafas mpada uruts da apu dzufa wagungꞌ da apu yunga intap mpruꞌan da nam santan.” \p \v 29 Da Anutu ini, “Watsangan! Dzi tangin nam santan ntapan kapa nidzun mara maran da gai kapa nidzun mara maran isu agam nanggam gadan. \v 30 Da dzi tangin puatsi da gai yafan isu apu marantaꞌan santan mingꞌa intap da dzufan nanggan gadan.” Da iwaꞌ ibinigi. \p \v 31 Anutu itsangan nam arangan tangindan igi santan angu iwaꞌ ngarubini bingan imingꞌ i maranggan. Nam idziang iwaꞌ da gubuꞌ ipis— nigi isu gubuꞌ da idziang 6. \c 2 \p \v 1 Ibinigi da gunungun da intap da nam sib angu Anutu tangindan da mingꞌa gin ugu intsup ibi aru nigi angu. \p \v 2-3 Anutu intsup gum santan nangan ugu sib, da waꞌa gubuꞌ 7 da arangan impa asap i gan guman santan arangan tangindan ugu. Ibinigi da ifinti gubuꞌ 7 da iraga isu gubuꞌ mararam. \v 4 Nam sib angu tangindan da waꞌa mingꞌa gunungun da intap ugu nan gan ibawaꞌ ibi arigi. \s1 Garam Gar Miamun Anutu Tangindan Mingꞌa Gum Iden \p Gubuꞌ Anutu Yawe\f + \fr 2:4 \fq Anutu Yawe — \ft Anutu binganggan Yawe. Bingan Yawe mingꞌa nan Hibru wainggan ibi ‘Arangan impa ratar’.\f* tanginda gunungun da intap \v 5 da waufwauf ma nam ntapan fain wantap intap u, i Anutu Yawe warim gamiꞌ u da watangin garam gar mangan i rafa gum i intap u. Imaꞌ. \v 6 Da bitsintaꞌ mpui imingꞌ intap iyab da idadaum intap santan inufunuf. \v 7 Da Anutu Yawe iyu intap fain da itip garamin da igufi nifu pau rima marantaꞌan yatangꞌ garam yu-bampun da garam igi isu garam gar marantaꞌan. \p \v 8 Da Anutu Yawe iraf gum ngarubini mangan imingꞌ Iden imingꞌ gubuꞌ yaban da itangin garam arangan tipan ugu impa gin. \v 9 Anutu Yawe inang da gai mara maran dauman iyab intap, gai maran aridagin da nidzun dauman i gadan. Da mingꞌa gum igi wasaꞌ gan, arangan itangin gai rima marantaꞌan ntingan angu da gai kupisa uwayant i nam bini da nam maisan. \p \v 10 Da mpui maran mangan intuap iwaꞌ Iden da irunt imingꞌ wasaꞌ i gum igi i rima rangarang rutin, da ibatsaf isu mpui bangin iruꞌ da iruꞌ. \v 11 Mpui miamun bingangan Pison, da irunt inguangꞌ inguangꞌ imingꞌ wasaꞌ i garam Hawila intapan, da intap igi gol imingꞌ gin. \v 12 (Da gol mingꞌa intap igi ngarubini bingan iyus, da gai gurun gauntan waꞌa bini da tauf griꞌgriꞌan imingꞌ nigi impruꞌ.) \v 13 Mpui bangin mangan suda iruꞌrun gin bingangan Gihon, irunt inguangꞌ inguangꞌ imingꞌ wasaꞌ intap Kus. \v 14 Mpui bangin mangan suda iruꞌ da bits bingangan Taigris, irunt gamp Asur marafain gan mingꞌa bida gubuꞌ yaban. Da mpui bangin mangan suda iruꞌ da iruꞌ binganggan Yufretis. \p \v 15 Da Anutu Yawe iyu garam da itangin i gum mingꞌa Iden i nanga gum gin da mpada tayangꞌ gin. \v 16 Da ifai nan i arangan ini ibiani, “Gai nidzun mingꞌa gum ani sib angu da u bungꞌ ayu da wagan, \v 17 da bitsintaꞌ gai bits rima uwayant i nam bini da maisan, agu anungꞌ gada i nidzunggan u, i gubuꞌ aru u gadan igi da u bungꞌ amamp.” \p \v 18 Da Anutu Yawe ini i unggan ini binaꞌ, “Anungꞌ bini i garam runtaꞌ angu mpadan u. Dzi bungꞌ atip i gan sarimpan gan mangan sangꞌa i rima arangan sib.” \v 19 Ibinigi da Arangan iyu intap da itip apu yunga intap da dzufan sib angu gin da iyu iba da garam i tsanganda garam rima bingan bida anungꞌ gin. Da bingan idzuwai arangan nuꞌa gin, da nigi isu i binganggan. \v 20 Ibinigi da garam irim bingan da apu dzuf da apu buman da marapagraꞌ mingꞌa intap sib angu, da bitsintaꞌ apu igi gan bits anungꞌ ifasangꞌ i sarimpa garam igi da rima arangan sib u. \v 21 Ibinigi da Anutu Yawe inang da garam igingꞌ marampruꞌ funub da itus arangan dzabaran bits da irim iwaꞌ ifan, da itip yamits arangan riniubit sib. \v 22 Da Arangan iyu garam dzabaran da itip isu sagat da iyu iba da garam. \v 23 Gubuꞌ garam tsangandan da itsauꞌ tsiraꞌ angu da ini, “Mai! Aruani da dzi gangꞌ mangan sangꞌa dzi iwaꞌ. Urungunggan iwaꞌ imingꞌ dzi urungunggangꞌ; paiꞌ gan iwaꞌ imingꞌ dzi paiꞌ gangꞌ. Anutu itip arangan iwaꞌ imingꞌ garamin, ibinigi da dzi nafaringꞌ arangan nabi ‘sagat.’\f + \fr 2:23 \fq ibinigi da dzi nafaringꞌ arangan nabi ‘sagat’ — \ft Mingꞌa nan Hibru da nan ‘sagat’ da ‘garam’ isangꞌ ruan.\f*” \v 24 I wain aru nigi da garam inang da itangin ramanggan da rinanggan rai da irut fininggan impai isu nam wain bitsintaꞌ. \v 25 Da garam igi irut fininggan impa ragi dangunt da rinin wamiaꞌ i ruan u. \c 3 \s1 Garam Gar Iruaꞌ i Nam Maisan \p \v 1 Apu buman santan Anutu Yawe tangindan ugu da mur isu apu mararuru tsiraꞌ i nan umpur iyuꞌan. Gubuꞌ mangan da mur iwaꞌ da sagat da igutin, “Amaꞌ! Nan nidzun i Anutu nidan da agam i anungꞌ gada gai nidzun santan mingꞌa gum ani?” \p \v 2 Da sagat ini mur nifunggan mungaꞌ ibiani, “Imaꞌ, aga sangꞌ i gada gai sib angu muntida gum wasaꞌ ani nidzunggan, \v 3 da bitsintaꞌ Anutu ifai nan babampafan i agai i gai bits muntida wasaꞌ i gum ani aga anungꞌ gadan ma ngifan u, bida aga nanga bida nigi da aga bungꞌ amamp.” \p \v 4 Da mur ini binaꞌ, “Imaꞌ! Nan umpur! Agam wasangꞌ i mampan u. \v 5 Anutu ini ibinigi i arangan isruꞌgin sib i bida agam gadan da agam maram bungꞌ antap ruan da agam bungꞌ asangꞌ Anutu i sruꞌa i nam bini da nam maisan.” \p \v 6 Sagat itsangan gai nidzun igi iwaꞌ ngarubini bingan i maranggan da idaum angu i gadan da uda mararuru. Ibinigi da arangan ipis fain da igan, ida imus rima fain da gabunggan igan impruꞌ ibinigi. \v 7 Gubuꞌ rib iruꞌ igi gada sib da sung bingan angu maran intap ruan da irarab ruan ratar i mpada ragi dangunt; ibinigi da ribarangan idangin gai yafan tsiraꞌ\f + \fr 3:7 \fq gai yafan tsiraꞌ — \ft Gai igi binganggan ‘fik’.\f* impruꞌ ruan da iraingꞌ sib i ruan. \p \v 8 Gubuꞌ nam nufan da ribarangan iringant i Anutu Yawe yunga gum badan da ribarangan irunt ikup i Arangan imingꞌ wasaꞌ i gai santan. \v 9 Da Anutu Yawe inuꞌ garam, “U mpa aruanungꞌ?” \p \v 10 Da garam inuꞌ ini Anutu Yawe nifunggan mungaꞌ ba, “Dzi ringant i u yunga gum wasaꞌ badan, ibinigi da dzi rat da dzi kup, i dzi mpa ragi dangunt.” \p \v 11 Da Anutu igutin, “Manga ni da agu i u danguntan? U maga gai nidzun dzi paꞌa agu gin ugu, ma?” \p \v 12 Da garam itip ini Anutu Yawe nifunggan mungaꞌ ibiani, “Sagat u tangindan da dzi ugu irim gai igi nidzunggan fain da dzi da dzi gan.” \p \v 13 Da Anutu Yawe igut i sagat ini binaꞌ, “U bunang ibinigi iyaꞌ?” \p Da sagat ini Anutu Yawe nifunggan mungaꞌ ibiani, “Mur isu umpur da dzi da dzi gan.” \p \v 14 Ibinigi da Anutu Yawe ini da mur ini binaꞌ, “U nang nam bida ani da dzi bungꞌ apupuarap da agu namingꞌ wasaꞌ i apu marapagraꞌ da buman santan, agu bungꞌ asruak i wangum da waga ngaruntsuaf da gubuꞌ sib angu nasangꞌ u gubuꞌ gam mampan. \v 15 Dzi bungꞌ atangin agu da sagat narim ipiap i ruam da namingꞌ wasaꞌ i agu yanginggam da sagat yanginggan. Da arangan yanginggan bungꞌ ayab i u gudzum, da u bungꞌ agara arangan yanginggan faga mutun.” \p \v 16 Da ini da sagat ini binaꞌ, “Dzi bungꞌ autus u barabin gam da agu nabiani: u bungꞌ awaꞌ da nam tsakiadan tsiraꞌ bingan da gubuꞌ u rima narum. U maram bungꞌ ari i suda wain i gabunggam\f + \fr 3:16 \fq U maram bungꞌ ari i suda wain i gabunggam — \ft ma \ft \+it U wangunggam bungꞌ ayu gabunggam nidzun angu i ruta mpruꞌa ruan mpadan.\+it*\f* da bitsintaꞌ u gabunggam bungꞌ asu gudzun i agu.” \v 17 Da itip ini da garam ini binaꞌ, “U ringant i fininggam nan gan da u ga gai nidzun dzi paꞌa agu gin ugu, da intap bungꞌ asu mais da agu. U bungꞌ anang gum tsiraꞌ bingan i waꞌa da nanggam gadan da gubuꞌ santan nasangꞌ u nanggam mampan. \v 18-19 Sai titipu da gantsuats maradantang bungꞌ antap da nari u gumam sib da u bungꞌ aga nam ntapa puatsi. Da u bungꞌ anang gum uwats uwats tsiraꞌ i waꞌa da nam gadan gam, nasangꞌ u tipa fadan da intap aru dzi tipa agu gin ugu. I dzi tip agu i intap da gubuꞌ u mampan da u bungꞌ atip nafan da intap.” \p \v 20 Da Adam\f + \fr 3:20 \fq Adam — \ft Bingan Adam mingꞌa nan Hibru ini ‘garam’.\f* ifaringꞌ fininggan binganggan Ifa (wainggan ibi ‘marantaꞌan’). I arangan isu garam gar marantaꞌan sib angu rinanggan. \v 21 Anutu Yawe runggan itip nam atsufan i apu rini gangan da iraingꞌ sib i ribarangan. \s1 Anutu Iwat Adam da Ifa Iwaꞌ Manaꞌ Sinungꞌ Gum Iden \p \v 22 Da Anutu Yawe ini ibiani, “Watsangan! Garam ugu ibasangꞌ agi mangan sib, isruꞌ i nam bini da nam maisan sib wa. Agi anungꞌ rungꞌ tusa marangꞌ i arangan da uda gai rima marantaꞌan nidzunggan da gadan u, i ribarangan bungꞌ ampa ratar nanting i!” \v 23 Ibinigi da Anutu Yawe iwat arangan rai i gum Iden i nanga gum i intap aru tipa arangan gin ugu. \v 24 Iwat garam rai iwaꞌ sinungꞌ gum igi sib da Arangan itangin nam marantaꞌan gunungun fain nida tserubim\f + \fr 3:24 \fq nam marantaꞌan gunungun fain nida tserubim — \ft Tserubim maran isangꞌ garam gar da nidzun isangꞌ laion isu inut. Wafaringꞌ: Kisim Bek 25:19; 1 Samuel 4:4; 2 Samuel 6:2; 22:11; 1 King 6:23; 2 King 19:15; 1 Stori 13:6; Mint Tsarifa Anutu Gin 18:10; 80:1; 99:1; Aisaia 37:16; Esekiel 1:5; 10:1,15; 28:14; Kamapim Tok Hait 4:6-8.\f* da bainat bururungan marisa i ruan imingꞌ gubuꞌ yaban i gum Iden da imunti sib i gai rima marantaꞌan. \c 4 \s1 Kein da Abel Nan Gan \p \v 1 Adam irut fininggan Ifa impai da arangan fininggan iwangun da yapingꞌ Kein. Da Ifa ini, “Yawe irim dzi sib da dzi yapingꞌ narungꞌ marub.” \v 2 Raiyi da Ifa itip irim Kein rainggan Abel. Gubuꞌ Abel yingꞌa sib da inang guman mpada tayangꞌ dumpa da nuning, da Kein inang guman rafa gum. \p \v 3 Gubuꞌ mangan da Kein iyu nam gadan fain imingꞌ guman da irim dangki gin ifan da Yawe. \v 4 Da Abel ibinigi iyu apu bini imingꞌ dumpa gan fain narun miamun gin da isaf da iyu nagaran bini da irim isu dangki ifan da Yawe. Yawe nugun inuf nidzun angu i Abel impruꞌ da gan dangki gan, \v 5 da bitsintaꞌ nugun wanuf i Kein da gan dangki gan u. Ibinigi da Kein nugun itsakia nidzun da igurungur tsiraꞌ bingan. \p \v 6 Da Yawe igut i Kein, “Wain idzuwai da u nugum itsakia? Wain idzuwai da u gurungur? \v 7 Bida u nanga nam bini da u nugum bungꞌ atsiaꞌ. Da bitsintaꞌ bida u nanga nam maisan da nam maisan itapatip sib u muantsi nifunggam i prutsan da garada u funub. Ini suda wain i agu, da bitsintaꞌ wamunti babampafan i rasudan.” \p \v 8 Da Kein ini da rainggan Abel ini binaꞌ, “Abel, agi yunga rai rai angu waꞌa gum.” Gubuꞌ ribarangan waꞌa sib gum, da Kein yitam i ruan da yis rainggan funub. \p \v 9 Raiyi da Yawe igut i Kein ini binaꞌ, “Da u rainggam Abel anungꞌ?” \p Da arangan ini, “Dzi wasruꞌgin u. Mai! Dzi masu wain i mpada tayangꞌ rainggangꞌ?” \p \v 10 Da Yawe ini, “Ibianungꞌ da u bunang sanab maisan ibiani i rainggam? U rainggam Abel biꞌgan nifunggan nuꞌan mingꞌa intap iwaꞌ da dzi ibi nifun nuꞌan i nanga nam mungaꞌ. \v 11 Aruani da maisan narut agu da napaꞌ agu rai i intap aru daganga nifun da numa u rainggam biꞌgan u banginggam yatsa rai ugu. \v 12 U nida rafa gum da intap wasangꞌ i rima nam nidzun mangan da agu u. Da u bungꞌ asu garam kupa i asub rampan angu yungan sangꞌa intap angu fadan.” \p \v 13 Kein ini da Yawe ini binaꞌ, “Dzi asubangꞌ mungaꞌ gan u riman da dzi ani tsiraꞌ bingan iyus dzi. \v 14 Da waringantin! Aruani da u wat dzi rai i intap gum da gam maranggam. Da dzi bungꞌ asu garam kupa i asub rampan angu yungan, da bida manga tsanganda dzi da bungꞌ ais dzi funub.” \p \v 15 Da bitsintaꞌ Yawe ini, “Imaꞌ. Bida manga isa agu funub da bungꞌ abuaringꞌ barabin mungaꞌ maisan angu nasangꞌ 7 nayus agu i mungaꞌ gan.” Ibinigi da Yawe irim ampap mangan iyab i Kein i garam tsangandan ma waꞌan da arangan anungꞌ isangꞌ isa arangan funub u. \v 16 Ibinigi da Kein itangin Yawe maranggan rai da ifa mpa intap Nod\f + \fr 4:16 \fq intap Nod — \ft Bingan Nod wainggan ibi ‘rampan angu yungan’.\f* imingꞌ gubuꞌ yaban i Iden. \s1 Kein Yanginggan \p \v 17 Kein irut fininggan impai da fininggan iwangun da irim narunggan marub Inok. Da Kein irim gamp tsiraꞌ mangan da ifaringꞌ narun Inok bingan iyabin. \v 18 Raiyi da Inok irim Irad. Da Irad irim Mehudzael. Da Mehudzael irim Metusael. Da Metusael irim Lamek. \v 19 Lamek iyu sagat iruꞌrun, Ada da Tsila. \v 20 Ada iwangun da irim Dzabal. Dzabal tafan rusan isu garam mpada tayangꞌ apu pagraꞌ bida makau da dumpa da nuning da tumuangꞌa ungar tipa i apu rini gangan angu yungan. \v 21 Dzabal rainggan binganggan Dzubal. Dzubal isu garam rima musik i gita da yamungꞌ tafanggan. \v 22 Tsila iwangun da irim narun marub binganggan Tubal Kein. Arangan garam bangimurun i tipa nam mara maran i bras da ain. Da arangan nafunggan binganggan Nama. \p \v 23 Gubuꞌ mangan da Lamek itsarif runggan da finin rusan ibiani, \b \q1 “Ada da Tsila, waringant i gabunggam dzi, Lamek, nan gangꞌ! \q1 Dzi bungꞌ ais garam mangan funub bida rima biꞌ da dzi. \q2 Da bungꞌ abinigi angu bida mamaꞌ rinifaꞌ mangan intingꞌa dzi. \q1 \v 24 Bida garam mangan isa Kein funub da arangan bungꞌ abuaringꞌ barabin nayus 7. \q2 Da bida manga nanga bangin yaba i dzi, Lamek, da arangan bungꞌ abuaringꞌ barabin tsiraꞌ angu nayus 77.” \s1 Ifa Itip Irim Narun Mangan \p \v 25 Raiyi da Adam itip irut fininggan Ifa impai da fininggan iwangun da irim narun marub, da ifaringꞌ arangan binganggan Set (wainggan ibi ‘irim’) da ini, “Anutu irim mamaꞌ narun mangan da dzi i uda Abel faganggan aru Kein isa funub ugu.” \v 26 Raiyi da Set irim narunggan marub mangan da ifaringꞌ i binganggan Inos. Mingꞌa arangan gubuꞌ gan arigi da fadan da garam gar iyugin da nifun itsaf Anutu da ifaringꞌ i binganggan Yawe. \c 5 \s1 Mingꞌa Adam Utupan Bawaꞌa Noa \p \v 1 Adam tafan rusan yanginggan binganggan ibiani. \p Mingꞌa gubuꞌ Anutu tipa garam gar da Arangan itip ribarangan isangꞌ Runggan maraganunggan. \v 2 Gubuꞌ tipa ribarangan da itip garam da sagat da ifinti da ifaringꞌ ibi “garam gar.” \p \v 3 Gubuꞌ Adam mpada udzufan basangꞌa 130, da irim narun marub isangꞌ runggan maraganunggan, da ifaringꞌ arangan binganggan Set. \v 4 Gubuꞌ Set waꞌa sib, da Adam itip impa udzuf 800 da irim narun rusan marub da finam fain. \v 5 Mpruꞌa Adam udzufan mpada marataꞌ rutin da isangꞌ 930 da arangan imamp. \p \v 6 Gubuꞌ Set mpada udzufan basangꞌa 105, da arangan irim narunggan Inos. \v 7 Da gubuꞌ Inos waꞌa sib, da Set itip impai udzuf 807 da irim narun rusan marub da finam fain. \v 8 Mpruꞌa Set udzufan mpada marataꞌ rutin da isangꞌ 912 da arangan imamp. \p \v 9 Gubuꞌ Inos mpada udzufan basangꞌa 90, da irim narunggan Kenan. \v 10 Da gubuꞌ Kenan waꞌa sib, da Inos itip impai udzuf 815 da irim narun rusan marub da finam fain. \v 11 Mpruꞌa Inos udzufan mpada marataꞌ rutin da isangꞌ 905 da arangan imamp. \p \v 12 Gubuꞌ Kenan mpada udzufan basangꞌa 70, da irim narunggan Mahalalel. \v 13 Da gubuꞌ Mahalalel waꞌa sib, da Kenan itip impai udzuf 840, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 14 Da mpruꞌa Kenan udzufan mpada marataꞌ da isangꞌ 910 da arangan imamp. \p \v 15 Gubuꞌ Mahalalel mpada udzufan basangꞌa 65, da irim narunggan Dzaret. \v 16 Gubuꞌ Dzaret waꞌa sib, da Mahalalel itip impai udzuf 830, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 17 Da mpruꞌa Mahalalel udzufan mpada marataꞌ rutin da isangꞌ 895 da arangan imamp. \p \v 18 Gubuꞌ Dzaret mpada udzufan basangꞌa 162, da arangan irim narunggan Inok. \v 19 Gubuꞌ Inok waꞌa sib, da Dzaret itip impai udzuf 800, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 20 Mpruꞌa Dzaret udzufan mpada marataꞌ rutin da isangꞌ 962, da arangan imamp. \p \v 21 Gubuꞌ Inok mpada udzufan basangꞌa 65, da arangan irim Metusela. \v 22 Gubuꞌ Metusela waꞌa sib, da Inok itsuwir Anutu i sanaban isangꞌ udzuf 300, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 23 Da mpruꞌa arangan udzufan mpada marataꞌ rutin da isangꞌ 365. \v 24 Inok itsuwir Anutu i sanaban isangꞌ gubuꞌ gan santan, da watip itsanga arangan u, i Anutu iyu arangan. \p \v 25 Gubuꞌ Metusela mpada udzufan basangꞌa 187, da arangan irim narunggan Lamek. \v 26 Gubuꞌ Lamek waꞌa sib, da Metusela itip impai udzuf 782, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 27 Mpruꞌa Metusela udzufan mpada marataꞌ rutin da isangꞌ 969, da arangan imamp. \p \v 28 Gubuꞌ Lamek mpada udzufan basangꞌa 182, da irim narunggan marub mangan. \v 29 Da ifaringꞌ i binganggan Noa (wainggan ibi ‘asap’) da ini, “Arangan bungꞌ arim asap da agi i gum nam gadan agi nanga uwats uwats gin mingꞌa intap aru Yawe pupuarapa rutin ugu.” \v 30 Gubuꞌ Noa waꞌa sib, da Lamek itip impai udzuf 595, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 31 Mpruꞌa Lamek udzufan mpada marataꞌ rutin da isangꞌ 777, da arangan imamp. \p \v 32 Gubuꞌ Noa mpada udzufan basangꞌa 500, da irim narun rusan iruꞌ da bits— Sem, Ham, da Yafet. \c 6 \s1 Garam Gar Nanggan Maisan \p \v 1 Gubuꞌ garam gar yusan da dzarangan mpada sangꞌa intap santan da rima narun ruas finam yusan, \v 2 da Anutu narun rusan\f + \fr 6:2 \fq Anutu narun rusan — \ft Nan ani wainggan anungꞌ idzidziwan u. Mani angira ma nam marantaꞌan fain Anutu tanginda mpruꞌa gunungun da intap ma garam gar fain.\f* itsangan garam intap narun rusan finam igi mara rifirif runggan angu da iyu isu i finin rusan isangꞌ maranggan aridagin. \v 3 Da Yawe itsangan da ini ibiani, “Dzi nifu pauꞌ gangꞌ marantaꞌan wasangꞌ i mingꞌa da garam gar ntingan u, i ribarangan garam gar intap angu. Da gan udzufan mpadan wasangꞌ i fayusa 120 u.” \v 4 Mingꞌa gubuꞌ igi da yaba badan da garam yingꞌa maraurun tsiraꞌ tsiraꞌ bingan impai intap. Garam igi Anutu narun rusan rima da sagat intap. Ribigi garam ngifa ngants nidzun da miamun bingan ugu. \p \v 5 Da Yawe itsangan garam gar santan i nanggan maisan nangan da maran fura nam maisan nidzun angu bida nam bini isu gudzufugun i ribarangan. \v 6 Da Yawe nugun ibarabin nidzun bingan angu da maran ifur, “Dzi damami tipa garam gar mpada intap da madadaum.” \v 7 Ibinigi da Arangan ini, “Dzi bungꞌ asiat garam gar santan dzi tangindan rai sinungꞌ intap, garam gar da apu marantaꞌan santan mpada intap da dzufan. Dzi wangungꞌ ibarabin i dzi tangin ribarangan.” \v 8 Da bitsintaꞌ Yawe nugun inuf i Noa angu. \p \v 9 Noa nan gan ani. \p Noa runtaꞌ garam rururungan imingꞌ wasaꞌ i garam santan da gan gubuꞌ gan mpadan da garam watsanga sanab asub mangan wayab i arangan, da arangan itsuwir Anutu i sanaban mararam. \v 10 Noa irim narun rusan iruꞌ da bits: Sem da Ham da Yafet. \p \v 11 Garam intap santan nanggan maisan nangan isu mais imingꞌ Anutu maranggan. Da nam isa ruan idasangꞌ isangꞌ intap santan garam mpada gin. \v 12 Anutu irarab intap da itsangan nam maisan tsiraꞌ suda gudzufugun i garam gar da tanginda sanab bini rai. \v 13 Ibinigi da Anutu ini da Noa ibiani, “Dzi marangꞌ ifur i siata garam gar santan rai, i ribarangan isu gudzu uris i ruan iyus. Hai, nan nidzun! Dzi bungꞌ asiat garam gar da nam santan mingꞌa intap nampruꞌ. \v 14-16 Ibinigi da watip madzung\f + \fr 6:14-16 \fq madzung — \ft Madzung igi ibi bugis garam mampan gingꞌa gin. Gan sitia gan ma sel mingꞌa wagungꞌ imaꞌ.\f* i runggam i gai riniurun bini, da wasi kolta i wasaꞌ da manaꞌ. Da watip madzung igi guntiꞌ gan nasangꞌ 140 mitas da maradza gan 23 mitas da yaban gan 14 mitas. Warim i gudzun sib da warim pangꞌ wasaꞌ i gudzun da ringampa gan nasangꞌ 45 sentimitas. Wais tiriang farab nasangꞌ iruꞌ da bits, manga warangꞌ da wasaꞌ da wagungꞌ. Da wais mumai igi wasaꞌ farab farab in i apu mpada gin. Da warim muantsi namingꞌ i ringampa gan. \v 17 Dzi bungꞌ atangin mpui tsiraꞌ nawaꞌ intap i isa nam marantaꞌan sib angu funub. Da nam sib angu mingꞌa intap bungꞌ amamp. \v 18 Da bitsintaꞌ dzi bungꞌ autus i nan utusa i ruan gin da agu. Nabiani, warut fininggam da narum rusam da gan finin rusan natangꞌ madzung. \v 19-20 Da apu santan marantaꞌan mara maran sib angu iruꞌrun, arapuꞌ da rinan, naba da agu da natangꞌ madzung nampruꞌ i mpada marataꞌ. \v 21 Wayu nam gadan mara maran santan da waufum nasangꞌ i agam da apu santan i gadan.” \p \v 22 Noa inang nam sib angu isangꞌ Anutu nan gan nidan da arangan. \c 7 \s1 Mpui Furan Tsiraꞌ Iwaꞌ \p \v 1 Gubuꞌ ibasu uts da Yawe ini da Noa ini binaꞌ, “Dzi tsanga agu runtaꞌ angu garam rururungan imingꞌ wasaꞌ i garam gar sib angu mpadan da gubuꞌ aruani. Ibinigi da u bungꞌ au utupam da warut watangꞌ madzung. \v 2 Wau apu Dzi marangꞌ aridagin i tsaradan suda dangki maran ruga rugan arapuꞌ 7 da rinan 7 da apu bubumpuadan i Dzi maranggangꞌ iruꞌrun, rinan da arapuꞌ.\f + \fr 7:2 \fq apu Dzi marangꞌ aridagin...da apu bubumpuadan i Dzi maranggan — \ft Watsanga Wok Pris 11:1-23; Lo 14:3-20.\f* \v 3 Da nabinigi angu i apu dzuf maran ruga rugan; wapiriangꞌ arapuꞌ 7 da rinan 7. Wanang wabinigi i apu igi rungꞌ mpada marataꞌ da utusa i ruan mingꞌa intap. \v 4 Mingꞌa aruani da fawaꞌa gubuꞌ 7 da dzi bungꞌ atangin gamiꞌ namui nasangꞌ gubuꞌ 40 da idziang 40, da dzi bungꞌ asiat nam marantaꞌan santan dzi tangindan mingꞌa intap ani rai.” \p \v 5 Ibinigi da Noa inang nam sib angu isangꞌ Yawe nidan. \p \v 6 Noa udzufan isangꞌ 600 da gubuꞌ aru mpui furan tsiraꞌ waꞌa samada intap sib. \v 7 Noa irut fininggan da narun rusan impruꞌ da finin rusan yatangꞌ madzung i rima runggan sib i mpui tsiraꞌ. \v 8-9 Da apu Anutu maran aridagin i tsaradan suda dangki da apu bubumpuadan mingꞌa apu mara maran dzufan da yunga intap rinan da arapuꞌ ifuari i ruan iruꞌ iruꞌ yatangꞌ da Noa i madzung wasaꞌ ibi Anutu nidan da arangan. \v 10 Da gubuꞌ 7 fada sib raiyi da mpui furan iwaꞌ intap santan. \p \v 11-12 Noa udzufan waꞌa 600 igi, da mingꞌa ukam 2\f + \fr 7:11-12 \fq ukam 2 — \ft Ukam idzuwai anungꞌ idzidziwan i agi u. Bida atsungꞌa Babilon kalenda gan da ini Mei, da bida atsungꞌa Hibru gan da ini Novemba.\f* gubuꞌ gan 17 arigi, da mpui santan mingꞌa intap warangꞌ ipururuts iyab, da gunungun idagang da gamiꞌ tsiraꞌ bingan iruꞌ isangꞌ gubuꞌ 40 da idziang 40. \v 13 Da gubuꞌ arigi da Noa da fininggan da narunggan Sem da Ham da Yafet irut finin rusan impruꞌ ruan atangꞌa madzung. \v 14 Da apu mara maran santan— marapagraꞌ da buman, tsiraꞌ da isiꞌ, yunga intap da dzufan— yatangꞌ madzung impruꞌ da Noa da utupan. \v 15-16 Da apu marantaꞌan mara maran sib angu, arapuꞌ da rinan, ifuari ruan iruꞌ iruꞌ yatangꞌ madzung da Noa ibi Anutu nidan. Yatangꞌ sib da Yawe runggan itsungin muantsi sib in. \p \v 17 Da mpui tsiraꞌ igi yusu iyab isangꞌ gubuꞌ 40 da ibuafir intap sib da imagangꞌ madzung iyab. \v 18 Da rungꞌ yusu iyab iyus nam sib angu isangꞌ madzung mapa wagungꞌ angu gin. \v 19-20 Da mpui igi rungꞌ yusu iyab iyus mamai guntiꞌ santan isangꞌ 7 mitas. \v 21 Da nam marantaꞌan santan mingꞌa intap sib angu imamp sib— apu mpada intap, marapagraꞌ da buman, yungan da afafan da dzufan, impruꞌ da garam gar. \v 22 Nam santan mpada intap tsaraꞌ uda asap i yun sib angu imamp sib. \v 23 Yawe isiat nam marantaꞌan mingꞌa intap rai: garam gar da apu mpada intap da dzufa maranguntung wasaꞌ. Noa runtaꞌ angu da utupan da apu ruta mpada madzung igi angu rungꞌ impa marataꞌ. \p \v 24 Da mpui tsiraꞌ igi rungꞌ imunti ibuafir intap santan isangꞌ gubuꞌ 150. \c 8 \s1 Mpui Furan Tsiraꞌ Iriꞌ Sib \p \v 1 Da bitsintaꞌ Anutu maran rufur Noa da apu santan rungꞌ mpada madzung igi da itangin manis irunt da igufi mpui tsiraꞌ igi da isasariꞌ iruꞌ. \v 2 Da Anutu itsungin mpui bampun mingꞌa intap warangꞌ da mingꞌa gunungun wagungꞌ da gamiꞌ intap ruan. \v 3-4 Gubuꞌ 150 nanga i ntsupan da mpui isasariꞌ iruꞌ isangꞌ madzung iba mpa iyab mamai mangan mingꞌa Ararat da ukam 7 gubuꞌ gan 17. \v 5 Mpui rungꞌ isasariꞌ iruꞌ da waꞌa ukam 10 gubuꞌ gan 1 da mamai fain gudzun iwaꞌ. \p \v 6 Mamai fain gudzun iwaꞌ sib da gubuꞌ 40 mangan ntsupan da Noa itus muantsi isiꞌ mangan mingꞌa wagungꞌ \v 7 da itangin ngampuaꞌ mangan idzuf ifan. Da ngampuaꞌ igi idzuf iyung ifa iba isangꞌ mpui riꞌan da intap waꞌan. \v 8 Da Noa itip itangin ngasabusir ifan i tsanganda bida mpui iriꞌ iruꞌ sib, ma imaꞌ. \v 9 Da bitsintaꞌ mpui rungꞌ imunti, ibinigi da ngasabusir isau gan mpada gin, da itip idzuf iba madzung da Noa yintsi bangin iwaꞌ ifan da iyu apu arangan yatangꞌ ifan. \v 10 Arangan itip impa isangꞌ gubuꞌ 7 fada sib da itip itangin ngasabusir ifan. \v 11 Nam nufan da ngasabusir itip iba da Noa. Hai, mingꞌa ngasabusir nifun da Noa itsanga gai olif yafan faꞌ, da arangan isruꞌgin ibi mpui iruꞌ sib wa. \v 12 Da arangan itip impa isangꞌ gubuꞌ 7 fada sib da itangin ngasabusir itip ifan. Da gubuꞌ igi da ngasabusir watip idzuf iba da Noa u. \p \v 13 Noa udzufan ibawaꞌ 601 sib. Da atupa udzuf faꞌ ukaman 1 da gubuꞌ gan 1 da mpui iriꞌ sib. Noa iraꞌ i buari i nam buafira madzung gudzun gin da irarab nam santan iruꞌ da itsangan ibi mpui iriꞌ sib da intap iwaꞌ. \v 14 Da waꞌa ukam 2 gubuꞌ gan 27 da intap itsaraꞌ sib. \p \v 15 Ida Anutu ini da Noa ibiani, \v 16 “Watangin madzung rai da warut fininggam da narum rusam da gan finin rusan nawaꞌ. \v 17 Wayu apu mara maran santan, apu dzufan da yungan da sruakan, ruta agu mpadan igi nawaꞌ manaꞌ i rima narun rusan da utusa i ruan da mpada sangꞌa intap santan.” \v 18 Ibinigi da Noa itangin madzung da irut fininggan da narun rusan da narun rusan finin rusan impruꞌ ruan waꞌan. \v 19 Apu mara maran yunga intap da dzufan impruꞌ ruan i utup utupan da itangin madzung rai da iwaꞌ. \s1 Noa Itsara Nam da Yawe \p \v 20 Noa yantungꞌ tauf isu mumai mararam tsarada nam da Yawe gin. Da arangan iyu apu fain imingꞌ apu mara maran yungan da dzufan Anutu maran aridagin i rima dangki rutin, da itai isu dangki\f + \fr 8:20 \fq itai isu dangki — \ft Sanab tsarada nam da Anutu ibiani: Yis apu funub, itsuwaꞌ i rini gangan, isaf fafarab, da yadzuꞌ sib da itai santan i dzaf isangꞌ dzaf gada sib da suda pap.\f* ifan da Yawe. \v 21 Yawe itungis Noa dangki gan riman igi da gauntan iwaꞌ ngarubini iyus, da Arangan ini i unggan ibiani, “Dzi wasangꞌ i tipa wayada intap i garam gar nanggan maisan mungaꞌ gan u. Nan nidzun, mingꞌa ribarangan marafaꞌ gan da maran ifur nam maisan iyus angu, da bitsintaꞌ dzi wasangꞌ i tipa siata nam marantaꞌan sib angu bida dzi nangan ugu u, imaꞌ. \b \q1 \v 22 “Da gubuꞌ intap rungꞌ mingꞌan, \q1 da bungꞌ awaꞌ gubuꞌ ntanga nam gadan \q2 da gubuꞌ yunga nam gadan, \q1 gubuꞌ rangarang da gubuꞌ sasus, \q1 gubuꞌ fus da gubuꞌ gamiꞌ, \q1 nam idziang da gubuꞌ pisan. \q1 Gubuꞌ mara maran gubuꞌ gan bida nigi \q2 wasangꞌ i ntsupan.” \c 9 \s1 Anutu Yudzu Sanab Faꞌ Impruꞌ da Noa \p \v 1 Anutu ifinti Noa da narun rusan i nan ani da ini ibiani, “Warim narum rusam nayus, i gan yanginggan utusa i ruan da mpada sangꞌa intap santan. \v 2 Apu marantaꞌan mara maran sib angu mpada intap, tsiraꞌ da isiꞌ, dzufan da yungan da sruaka intap da mpada uruts wasaꞌ bungꞌ arat natsuarupin i agam da agam bungꞌ asu wain i ribarangan. \v 3 Apu santan igi da dzi tangin da agam i agam gadan ibi bus yafan da nam gadan dzi riman da agam tafam rusam ugu. \v 4 Nam bitsintaꞌ dzi paꞌa agamin ibiani: anungꞌ gada apu biꞌ rungꞌ mingꞌa gin, i wain biꞌ igi irim nam marantaꞌan. \v 5 Da bida garam mangan ma apu mangan yatsa garam manga biꞌgan rai, da dzi bungꞌ arim nam mungaꞌ da arangan nasangꞌ i gan asuban nangan. \b \q1 \v 6 “Bida manga yatsa garam manga biꞌ gan rai, \q2 da namamp i gan mungaꞌ gan namingꞌ garam gar banginggan, \q1 i arangan iyats garam Anutu tipa sangꞌa maraganunggan ugu biꞌ gan rai. \b \m \v 7 “Mingꞌa agam da agam warim narum rusam nayus, i agam narum rusam yangin rusan utusa i ruan da mpada sisungꞌa sangꞌa intap santan.” \p \v 8 Da Anutu ini da Noa da narun rusan ibiani, \v 9 “Waringantin! Aruani da dzi runggangꞌ dzi ni udzuda nan gangꞌ utusa i ruan gin da agam da yanginggam taptap \v 10 mpruꞌan da apu mara maran, dzufan da mpada intap, pagraꞌ da buman, ruta agam mpruꞌa ruam waꞌa madzung ba igi, nampruꞌ da apu santan narun rusan taptap nautus i ruan namingꞌ intap nabinigi. \v 11 Dzi tangin nan gangꞌ udzudan da agam ibiani: Dzi wasangꞌ i tipa tanginda mpui tsiraꞌ mangan i wayada intap mpruꞌan da nam marantaꞌan santan u, imaꞌ.” \v 12-13 Da Anutu ini, “Dzi tangin umpum impar i ruan imingꞌ maraum isu bir i nan utusa i ruan gin, dzi nanga mingꞌa wasaꞌ i dzi da agam da gam yanginggam taptap, mpruꞌa da apu sib angu mingꞌa intap, da bungꞌ amingꞌ ratar nanting angu. \v 14 Gubuꞌ dzi tanginda maraum buafira intap da umpum bungꞌ ampar i ruan namingꞌ wasaꞌ, \v 15 da dzi marangꞌ bungꞌ afur dzi nan gangꞌ udzudan mpruꞌan da agam da apu marantaꞌan, i wasangꞌ i mpui tsiraꞌ tipa waꞌan da wayada nam marantaꞌan santan u. \v 16 Da bida gubuꞌ dzi tsanganda umpum waꞌa maraum da dzi marangꞌ bungꞌ afur dzi nan gangꞌ udzudan mingꞌa ratar tingan aru mingꞌa wasaꞌ i dzi da nam marantaꞌan mara maran sib angu mpada intap.” \v 17 Ibinigi da Anutu ini da Noa ibiani, “Watsangan! Nigi Dzi birangꞌ nan utusa i ruan dzi tanginda muntida wasaꞌ i dzi Anutu da nam marantaꞌan sib angu mingꞌa intap.” \s1 Noa Narun Rusan \p \v 18 Noa narun rusan ruta mpruꞌa ruan waꞌa madzung ba ibiani, Sem, Ham da Yafet. (Da Ham isu Kanan ramanggan.) \v 19 Da garam mpada sangꞌa intap sib angu wainggan iruꞌ Noa narun rusan iruꞌ da bits igi gin. \p \v 20 Da Noa garam rafa gum da isu garam miamun i ntanga gum wain. \v 21 Gubuꞌ mangan da arangan inum wain gurun arangan runggan ntangan da tipan da maran ididirunt da igingꞌ ragi dangunt imingꞌ ungaran wasaꞌ. \v 22 Ham, Kanan ramanggan, yatangꞌ ba da itsanga ramanggan gingꞌa ragi dangunt da itip iwaꞌ ifan da ini da rain rusan iruꞌ igi. \v 23 Sem da Yafet iyu bruꞌ da igif i barun da ifa barun barun gin da ibuafir ramanggan sib. Tuas arangan irarab nam intiꞌ i anungꞌ tsanganda ramanggan ragi dangunt igi u. \v 24 Gubuꞌ Noa maran dzidziwandan da iringant i nan narun bampa sib, Ham, nanggan tsanganda arangan gingꞌa utaꞌ da fisagin. \v 25 Ibinigi da Noa ipupuarap da Ham narunggan ibiani, \b \q1 “Barabin tsiraꞌ nais mara wafir i Kanan nanting. \q2 Da bungꞌ asu rain rusan mamaꞌ guman utaꞌ angu.” \b \m \v 26 Da itip ini, \b \q1 “Dzi natsarif Yawe, Sem Anutu gan. \q2 Kanan nasu Sem mamaꞌ guman utaꞌ angu. \q1 \v 27 Anutu nautus i Yafet yanginggan nawaꞌ nasisungꞌ \q2 da gan yanginggan narut Sem yanginggan nampruꞌ ruan nampa bini, \q2 da Kanan nasu Yafet mamaꞌ guman utaꞌ angu.” \b \p \v 28 Gubuꞌ mpui tsiraꞌ ntsupan da Noa itip impa isangꞌ udzuf 350, \v 29 da mpruꞌa Noa udzufan mpadan da isangꞌ 950 da arangan imamp. \c 10 \s1 Noa Tafan Rusan Binganggan \p \v 1 Nani Noa narun rusan Sem, Ham da Yafet narun rusan rima mingꞌa bampan i mpui tsiraꞌ. \s1 Yafet Tafan Rusan \p \v 2 Yafet narun rusan binganggan ibiani, Gomer, Magok, Madai, Dzawan, Tubal, Mesek da Tiras. \v 3 Gomer irim narun rusan ibiani: Askenats, Rifat da Togarma. \v 4 Dzawan irim narun rusan: Elisa, Tarsis da Kit da Rodan. \v 5 Mingꞌa garam utup ani yangin rusan da tafan rusan idzarang impa intap ruga rugan ibafan imingꞌ uruts ringan da intap isiꞌ isiꞌ mingꞌa uruts wasaꞌ da impa utup utup da ini nan nifun ruga rugan. \s1 Ham Tafan Rusan \p \v 6 Ham irim narun rusan ibiani: Kus, Mitsraim, Put da Kanan. \v 7 Kus irim narun rusan ibiani: Seba, Hawila, Sapta, Rama da Sapteka. Rama irim narun rusan iruꞌrun: Siba da Dedan. \v 8 Kus ibinigi irim narunggan mangan binganggan Nimrod. Nimrod isu garam nampang da nifutsarif i ngants gifan isu miamun imingꞌ intap. \v 9 Arangan isu garam bangi tatiꞌ yunga apu imingꞌ Yawe maranggan. Ibinigi da garam nida tsarifa mangan i bingan tsiraꞌ, da inang da ini binaꞌ, “Garam igi isu bangi tatiꞌ yunga apu imingꞌ Yawe maranggan isangꞌ Nimrod.” \v 10 Nimrod gampan miamun mpada tayangꞌ gin ibiani: Babilon (nida Babel gin) da Erek da Akat, gamp santan igi imingꞌ intap Sinar (nida Babilonia gin). \v 11-12 I mingꞌa nigi da arangan ifa Asiria da iraf gamp Niniwe, Rihobot-Ir da Kala, da Resen. I gamp Resen igi imingꞌ wasaꞌ i gamp Niniwe da gamp tsiraꞌ Kala. \v 13-14 Mitsraim isu garam Lud da Anam da Lehap da Naftu da Patrus da Kaslu da Kaftor tafanggan. Da garam Filistia iwaꞌ i tafan Kaslu. \v 15 Kanan narunggan miamun Saidon, da rain rusan fain binganggan ibiani: Hit \v 16 da Dzebus da Amor da Girgas \v 17 da Hiwi da Arka da Sini \v 18 da Arwat da Tsemar da Hamat. \p Raiyi da utup Kanan igi idzarang da impa ruga rugan ifan. \v 19 Rib Kanan intapan ampapan mpada gin imingꞌ gamp tsiraꞌ Saidon da iragi uruts ringan ifa iwaꞌ Gatsa da Gerar da ifa ibi gubuꞌ yaban da iwaꞌ Sodom da Gomora da Adma da Tseboim da ifa iwaꞌ Lasa. \v 20 Ribigi Ham tafan rusan yatsungꞌ utupan da nifu-nan gan impruꞌ ruan impai intap ruga rugan isu utup utup. \s1 Sem Tafan Rusan \p \v 21 Sem ibinigi irim narun rusan fain da isu garam utup Eber tafanggan, da arangan rainggan tsiraꞌ Yafet. \v 22 Sem narun rusan binganggan ibiani: Elam, Asur, Arfaksat, Lud da Aram. \v 23 Da Sem narunggan Aram narun rusan ibiani: Uts, Hul, Geter da Mas. \v 24 Sem narunggan Arfaksat isu Sela ramanggan, da Sela isu Eber ramanggan. \v 25 Eber irim narun rusan marub iruꞌrun, mangan binganggan Pelek, i mingꞌa arangan gubuꞌ gan mpada intap, da garam intap ibrang ruan idzarang impa utup utup. Da arangan rainggan binganggan Dzoktan. \v 26-29 Dzoktan isu Almodat, Selef, Hatsarmawet, Tsera, da Hadoram, Utsal, Dikla, da Obal, Abimael, Seba, da Ofir, Hawila da Dzobap ramanggan. \v 30 Garam utup igi intapan mpada gin imingꞌ Mesa da ifan iwaꞌ Sefar mingꞌa mamai gubuꞌ yaban. \v 31 Nigi Sem tafan rusan yatsungꞌ utupan da nifu-nan gan impruꞌ ruan impai intap ruga rugan isu utup utup. \v 32 Rib utup mpada ruga rugan igi Noa tafan rusan. I mingꞌa ribigi, da garam intap santan angu iwaꞌ da idzarang impa isangꞌ intap sib angu, da gubuꞌ mpui tsiraꞌ riꞌa sib. \c 11 \s1 Yawe Irintsum Garam Gar Nifu-Nan Gan Imingꞌ Babel \p \v 1 Miamun ugu da garam intap santan ini nifu-nan bitsintaꞌ angu. \v 2 Garam igi santan intsung impai iyung imingꞌ gubuꞌ yaban da iwaꞌ intap bump tsiraꞌ bingan mingꞌa intap Sinar (nida Babilonia gin) da sib angu impruꞌ ruan impa nigi. \v 3 Da ribarangan ini da ruan, “Ariꞌ! Wauriꞌ da agi nau intap gur da natip brik gin da natai i dzaf i babampafan.” Ribarangan inang ibinigi da iwaꞌ da brik i rafa ungar gin, da iyu kolta i amitsa brik mpruꞌan da ruan. \v 4 Da itip ini da ruan ini binaꞌ, “Ariꞌ! Wasiri wampruꞌ ruam waba, da agi naraf gampangꞌ tsiraꞌ mangan da narim ungar guntiꞌ bingan angu, gudzun waꞌa gunungun, i nanga runggangꞌ binganggangꞌ muntida piapan da anungꞌ dzarangan da mpada sangꞌa intap bafadan u.” \p \v 5 Da bitsintaꞌ Yawe iruꞌ ba i tsanganda gamp tsiraꞌ da ungar guntiꞌ garam gar rungꞌ rima yaban igi. \v 6 Da Yawe ini, “Aitsangan! Bida garam ani garam utup bitsintaꞌ da nifu-nan bitsintaꞌ da nanga nam bida ani, da nam mangan wasangꞌ i barabindan da ribarangan u, imaꞌ. Da pas angu da bungꞌ anang nam mara maran i gan maranggan furan. \v 7 Ariꞌ. Agi ruꞌan da rintsuma ribarangan nifu-nan gan da ribarangan anungꞌ sruꞌa i runifu nan gan u.” \v 8 Ibinigi da Yawe irintsum ribarangan i nifu-nan bitsintaꞌ nidan, da inang ribarangan idzarang ifan isangꞌ intap da intap da wantsup gamp tsiraꞌ riman ugu sib u. \v 9 I wain igi da garam ifaringꞌ gamp igi binganggan Babel (ma Babilon), da wainggan ibi ‘rintsuman’, i Yawe irintsum garam gar igi nifu-nan gan da ibrang ribarangan imingꞌ nigi da idzarang impa isangꞌ intap santan. \s1 Sem Utupan Nan Gan Ragidan \p \v 10 Sem narun rusan binganggan da nan gan ntuangan. \p Udzuf iruꞌ aru mingꞌa bampan i mpui tsiraꞌ riꞌan ugu, da Sem udzufan iwaꞌ 100 da irim narunggan Arfaksat. \v 11 Arfaksat waꞌa sib, da Sem itip impa udzuf 500, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 12 Arfaksat udzufan iwaꞌ 35 da irim narunggan Sela. \v 13 Sela waꞌa sib, da Arfaksat itip impa udzuf 403, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 14 Sela udzufan iwaꞌ 30 da irim narunggan Eber. \v 15 Eber waꞌa sib, da Sela itip impa udzuf 403, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 16 Eber udzufan iwaꞌ 34 da irim narunggan Pelek. \v 17 Pelek waꞌa sib, da Eber itip impa udzuf 430, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 18 Pelek udzufan iwaꞌ 30 da irim narunggan Reu. \v 19 Reu waꞌa sib, da Pelek itip impa udzuf 209, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 20 Reu udzufan iwaꞌ 32 da irim narunggan Seruk. \v 21 Seruk waꞌa sib, da Reu itip impa udzuf 207, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 22 Seruk udzufan iwaꞌ 30 da irim narunggan Nahor. \v 23 Nahor waꞌa sib, da Seruk itip impa udzuf 200, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 24 Nahor udzufan iwaꞌ 29 da irim narunggan Tera. \v 25 Tera waꞌa sib, da Nahor itip impa udzuf 119, da irim narun rusan marub da finam fain. \v 26 Tera udzufan iwaꞌ 70 da irim narunggan Abram da Nahor da Haran. \s1 Tera Yanginggan Nan Gan Ragidan \p \v 27-29 Nan ani intuang Tera utupan nan gan. \p Tera isu Abram da Nahor da Haran ramanggan. Da Haran irim narunggan marub Lot da narun rusan finam iruꞌ, Milka da Iska. Gubuꞌ Tera rungꞌ mpadan da narunggan Haran imamp imingꞌ Ur, gan gampan wain mingꞌa Kaldia ugu. Nahor iyu Haran narunggan finam Milka isu i gan fininggan, da Abram iyu Sarai. \v 30 Da Sarai igi sagat yami da warim narun u. \v 31 Tera iyu narunggan Abram da rumpunggan Lot, Haran narunggan, da bunggan Sarai, Abram fininggan, da itangin gamp Ur mingꞌa Kaldia rai da intsungꞌ i fada Kanan. Da bitsintaꞌ gubuꞌ ribarangan yunga fawaꞌa Haran da ribarangan impai nigi. \v 32 Tera impa udzufan iwaꞌ 205 da arangan imamp imingꞌ Haran. \c 12 \s1 Yawe Inuꞌ Abram i Atsungꞌa Arangan \p \v 1 Yawe ini da Abram ibiani, “Watangin gam intapam, da ribam, da ramanggam utupan rai, da wauriꞌ wafa intap dzi nida santingꞌa agu gin. \b \q1 \v 2 “Dzi bungꞌ afinti agu da nanang u yanginggam nawaꞌ nasu utup tsiraꞌ mangan. \q1 Dzi bungꞌ anang u binganggam nasu tsiraꞌ, \q2 da agu bungꞌ asu sanab i maraampi. \q1 \v 3 Dzi bungꞌ afinti garam uda agu yaban, \q2 da bida manga pupuarapan da agu \q2 da dzi bungꞌ arim barabin maisan i mungaꞌ gan rutin. \q1 Da mingꞌa agu da dzi bungꞌ afinti garam intap utup utup santan.” \b \p \v 4-5 Abram udzufan waꞌa 75 sib da itangin gamp Haran rai isangꞌ Yawe nan gan nida rutin ugu. Da iyu fininggan Sarai da rainggan Haran narunggan Lot da nam bunumpan da garam guman santan uda mingꞌa Haran ugu, da irut impruꞌ ruan ifa intap Kanan. \p Gubuꞌ ribarangan waꞌa intap Kanan sib, \v 6 da Abram iyung itsuar intap igi ifan isangꞌ waꞌa gai tsiraꞌ mingꞌa mumai mararam binganggan More\f + \fr 12:6 \fq mumai mararam binganggan More — \ft Nigi mumai rib Kanan idzaꞌa fagan da nam intap.\f* mingꞌa gamp Sekem. Da mingꞌa gubuꞌ arigi da garam Kanan mpada intap igi rungꞌ impai, \v 7 da bitsintaꞌ Yawe iwaꞌ da Abram da ini da arangan ibiani, “Dzi bungꞌ arim intap aruani da u yanginggam.” Ibinigi da Abram yantungꞌ tauf isu mumai mararam tsarada nam da Yawe gin, i mingꞌa nigi da Yawe iwaꞌ da arangan. \p \v 8 Raiyi da Abram itip intsungꞌ ifa mamai fain mingꞌa gubuꞌ yaban mingꞌa Betel da yari ungar apu rini gangan i nigi imingꞌ wasaꞌ i gamp Betel da Ai. Gamp Betel imingꞌ gubuꞌ ruꞌan da Ai imingꞌ gubuꞌ yaban. Da mingꞌa nigi da arangan itip yantungꞌ tauf isu mumai mararam tsarada nam in da iyugin da nifun itsaf Yawe. \v 9 Impa nigi raiyi da itip yuriꞌ impa wasaꞌ wasaꞌ ifan isangꞌ waꞌa intap Negeb, mingꞌa bida fiꞌ. \s1 Abram Intsungꞌ Ifa Idzip \p \v 10 Raiyi da gubuꞌ fus tsiraꞌ nam gadan maringꞌa sib iwaꞌ imingꞌ Kanan. Ibinigi da Abram yuriꞌ da itip intsungꞌ ifa intap Idzip i mpadan nigi pas angu. \v 11 Nanga i atangꞌa intap Idzip da arangan ini da fininggan Sarai ibiani, “Waringantin! U sagat mara rifirif bingan iyus. \v 12 Da bida gubuꞌ agi atangꞌa gamp Idzip da garam Idzip tsanganda agu da bungꞌ ayafi un i agu, da bungꞌ ani nabiani, ‘Arangan fininggan igi,’ da bungꞌ ais dzi maragab funub da nagantsi agu. \v 13 Ibinigi da wani nabiani, ‘Dzi nafunggangꞌ igi,’ da ribarangan wasangꞌ isa dzi funub u; i agu angu da bungꞌ agantsi dzi da dzi bungꞌ ampa bini.” \p \v 14 Gubuꞌ Abram waꞌa gamp Idzip da garam Idzip itsanga Sarai sagat mara rifirif bini bingan. \v 15 Da garam gifa gum tsiraꞌ mingꞌa king maranggan itsanga Sarai da itsauꞌ i arangan da king, ibinigi da king ini da ribarangan ifa yu Sarai iba tangin i king ungaran i suda i fininggan mangan. \v 16 King imagangꞌ Abram bini iyab i Sarai da irim nam ntsuman bida ani: dumpa da nuning da makau da dongki da kamir impruꞌ da garam gum da sagat gum. \p \v 17 Da bitsintaꞌ Yawe itangin nam rinin gingꞌan mara maran maisan iwaꞌ da king da gan utupan da rib santan mpada i gan ungaran, i wain iyu Abram fininggan sinungꞌ. \v 18 Ibinigi da king yaga Abram iba munti i maranggan da ini, “Ibianungꞌ da u iyuꞌ dzi? U sangꞌ nida nan wasi da dzi i u fininggam Sarai, ma? \v 19 Wain idzuwai da u ni arangan u nafunggam da dzi yu arangan isu dzi fininggangꞌ? U fininggam aruani! Wau ya warut wafan!” \v 20 King yaga gan garaman i wata Abram rai mpruꞌan da fininggan da nanggan santan angu da tanginda Idzip da tipa fada gan arun. \c 13 \s1 Abram da Lot Itangin Ruan Rai \p \v 1 Ibinigi da Abram irut fininggan da narunggan Lot itumuangꞌ nanggan santan udan da mpada tayangꞌ gin mingꞌa Idzip da itip ifa Negeb. \v 2-4 Arangan itangin gamp Negeb da intsungꞌ igingꞌ wasaꞌ wasaꞌ iba isangꞌ batipa waꞌa mumai mingꞌa wasaꞌ i gamp Betel da Ai, mumai arangan mpada gin da antungꞌa tauf suda mumai mararam tsarada nam in ugu. Mingꞌan nigi da arangan iyugin da nifun itsaf Yawe. \p Abram isu garam nam bunump tsiraꞌ i apu mpada tayangꞌ gin, impruꞌ da silva da gol. \v 5 Da Lot, aru Abram ruta mpruꞌa ruan badan ugu, ibinigi isangꞌ ruan i apu mpada tayangꞌ gin bida nuning da dumpa da makau impruꞌ da garam da sagat gum. \v 6 Abram da Lot isangꞌ ruan i apu ampi bingan angu da intap sai wasangꞌ i rima rib iruꞌ igi apu gan sib i bida rumpruꞌa ruan mpadan u. \v 7 Ibinigi da ufuai imunti wasaꞌ i Lot da Abram garam guman mpada tayangꞌ i ribarangan apu gan. Da gubuꞌ arigi da garam gamp Kanan da Peris rungꞌ impai imingꞌ intap igi. \p \v 8 Ibinigi da Abram ini da Lot, “Agi biꞌ bitsintaꞌ! Da agi anungꞌ suda ufuai da ruangꞌ ma ufuai anungꞌ uriꞌa wasaꞌ i agu da dzi ma agi garam gumangꞌ u. \v 9 Watsangan! Intap ani tsiraꞌ bingan imingꞌ utaꞌ angu, da agi bungꞌ atangin runggangꞌ rai. Ibinigi da wapiriangꞌ nasangꞌ maranggam aridan. Bida u nida fada bida bangi yas, da dzi bungꞌ afa nabi bangi bini, da bida u nida fada bida bangi bini, da dzi bungꞌ afa nabi bangi yas.” \p \v 10 Ibinigi da Lot iraꞌ i maran da irarab ifan da itsangan intap bump Yordan da nam sib angu mingꞌa fadan da waꞌa gamp Tsoar. Intap igi da mpui irunt wasaꞌ gin da nam santan maran irangarang ibi Yawe guman Iden ugu da isangꞌ intap Idzip mingꞌa uts da mpui Nail. (I gubuꞌ arigi da Yawe wawarip itias gamp Sodom da Gomora rai u.) \v 11 Ibinigi da Lot runggan ipiriangꞌ intap bump santan mingꞌa Yordan mingꞌa gubuꞌ yaban da iyu nanggan santan da irut utupan da gan garam guman da itangin Abram rai da ifan. \v 12 Da Abram rungꞌ impai imingꞌ intap Kanan, da Lot ifa mpa wasaꞌ wasaꞌ i gamp fain mingꞌa bump Yordan, raiyi da ifamus arida ungar apu rini gangan uts da gamp Sodom. \v 13 Da garam Sodom irim barun nidzun angu da Yawe da inang nam maisan tsiraꞌ tsiraꞌ ampi bingan iyus. \p \v 14 Gubuꞌ Lot fada sib da Yawe ini da Abram ibiani, “Wataningꞌ taningꞌ da wararab nam santan mingꞌa gubuꞌ yaban da gubuꞌ ruꞌan da dzraꞌ da fiꞌ. \v 15 Intap santan aru u tsangandan ani, dzi bungꞌ arim da agu da u yangin rusam nanting angu. \v 16 Da dzi bungꞌ anang u yanginggam nawaꞌ nasisungꞌ nasangꞌ intap sasanuai, da bida manga sangꞌa i farisa sasanuai ida nafaris u yangin rusam nabinigi. \v 17 Wafan da wayung watsuwar intap ani santan, i dzi bungꞌ arim da agu.” \p \v 18 Ibinigi da Abram itawaꞌ ungaran apu rini gangan da intsungꞌ ifan da impa uts angu da Mamri gai tsiraꞌ tsiraꞌ gan mingꞌa gamp Hibron. Da arangan yantungꞌ tauf tsarada nam da Yawe gin. \c 14 \s1 Abram Iyu Narunggan Lot Sinungꞌ Garam Ipiap Banginggan \p \v 1 Mingꞌa gubuꞌ arigi da king nampang 4, Amrafel mingꞌa Sinar, Ariok mingꞌa Elasar, Kedoraumer mingꞌa Elam, da Tidal mingꞌa Goim, yatangꞌ i ruan \v 2 da impruꞌ ruan ifan i isa nam mpruꞌan da king gamp isiꞌ isiꞌ 5 bida ani: Bera mingꞌa Sodom, Birsa mingꞌa Gomora, Sinab mingꞌa Adma, Simeber mingꞌa Tseboim, da king mingꞌa gamp Bela (gamp Bela igi binganggan mangan Tsoar). \v 3-4 I wain ibiani: king gamp isiꞌ isiꞌ 5 igi impa warangꞌ i King Kedoraumer isangꞌ udzuf 12, da bitsintaꞌ bawaꞌa udzuf 13 da intap ruan sinungꞌ arangan da ifa mpruꞌ ruan imingꞌ Bump Sidim (aru uruts Sur mingꞌa gin da aruani). \p \v 5 Da waꞌa udzuf 14, King Kedoraumer irut king iruꞌ da bits ugu impruꞌ da gan garaman singaari impruꞌ ruan ifan da yis garam Refa mpada Astirot Karnaim, garam Tsuts mpada Ham da garam Em mpada Bump Kiriataim, \v 6 da garam Hur mpada mamai Seir, da idaru ribarangan ifan isangꞌ waꞌa El Paran mingꞌa uts da nam dadauntan. \v 7 King Kedoraumer ruta king fain ugu itip yitam i ruan da ifa gamp En Mispat (nida Kades gin) da yis garam mpada intap Amalek sib impruꞌ da garam Amor mpada Hatsatson Tamar. \p \v 8 Mingꞌa gubuꞌ arigi da king mingꞌa gamp 5 ugu, Sodom, Gomora, Adma, Tseboim da Bela iyu garaman singaari santan impruꞌ ruan ifan da irants ruan imunti mungꞌ i isa nam mingꞌa Bump Sidim. \v 9 Ribarangan irut king nampang 4 ugu, Kedoraumer, Tidal, Amrafel, da Ariok, yis ruan. \v 10 Da mingꞌa Bump Sidim da ntsuf ampi bingan uda kolta gin imingꞌ gin. Da gubuꞌ ribarangan isa ruan da king Sodom da Gomora irut garaman irunt sinungꞌ nam isan da gan garaman fain iruaꞌ iruꞌ ntsuf da santan irunt sib iyab mamai. \v 11 Da king 4 igi iyu garam Sodom da Gomora fain impruꞌ da nam bunumpan da nanggan gadan santan da ifan. \v 12 Da gubuꞌ arigi da Lot impa Sodom da ribarangan iyu arangan impruꞌ da nam bunumpan santan ibinigi. \p \v 13 Da Abram impai uts da Mamri gai gan tsiraꞌ tsiraꞌ ugu. Mamri igi garam Amur, Eskol da Anir rainggan. Rib iruꞌ da bits igi yudzu nan mangan impruꞌ da Abram i rima ruan sib. Da garam bits runta sinungꞌ adziang igi ibawaꞌ da Abram, garam Hibru, da ini rutin i king 4 ugu idaru garam Sodom da Gomora rai sib da iyu Lot da ifan. \v 14 Gubuꞌ Abram uda nan i garam ipiap mpunga Lot da uda fada sib, da inuꞌ gan garaman singaari 318 waꞌa mingꞌa arangan garam guman ruta mpadan ugu impruꞌ. Da imungꞌ i ribarangan ifan da idaru garam ipiap ifan isangꞌ waꞌa gamp Dan. \v 15 Da idziang arigi, Abram irants gan garaman singaari imunti utup utup da ibrang garam ipiap ruta nam runta fafun da idaru yis ribigi titaꞌ angu ifa isangꞌ waꞌa Hoba, mingꞌa dzraꞌ i gamp Damaskus. \v 16 Abram itip iyu nam bunump garam ipiap udan ugu impruꞌ da rainggan narunggan Lot da gan nam bunumpan impruꞌ da sagat da garam fain itip iba. \s1 Melkisedek Ifinti Abram \p \v 17 Gubuꞌ Abram isa King Kedoraumer da king fain ugu da gan garaman singaari sib da tipa badan, da king Sodom iba i tsanganda arangan mingꞌa Bump Sawe (nida King Intap Bumpan). \p \v 18 Mingꞌan nigi Melkisedek, king Salem, iyu bret da wain gurun iba i tsanganda Abram. Arangan isu Anutu Garam Nampang Wain Wagungꞌ garam pumuꞌan gan. \v 19 Melkisedek ifinti Abram da ini ibiani, \q1 “Anutu Garam Nampang Wain Wagungꞌ tanginda gunungun da intap nafinti agu. \q1 \v 20 Da agi natsarif Anutu Garam Nampang Wain Wagungꞌ aru rima agu sib \q2 i u yaba ragun i garam ipiap.” \m Da Abram ibrang nam santan uda mingꞌa nam isan ugu da ifab isangꞌ 10 da irim 10 igi gan bits ifan da Melkisedek. \p \v 21 Ntsupa sib da king Sodom ini da Abram ibiani, “Nam santan u udan ugu da nasu u gam, da bitsintaꞌ dzi ampanggangꞌ angu da watangin naba da dzi.” \p \v 22 Da bitsintaꞌ Abram ini da king Sodom ibiani, “Dzi tsaf ruangꞌ da dzi ni nan nidzun imingꞌ Yawe, Anutu Garam Nampang Wain Wagungꞌ tanginda gunungun da intap maranggan, \v 23 i dzi wasangꞌ uda u nanggam mangan, bida fufuai udzuda faga gangkang gin ma nam isiꞌ mangan u, imaꞌ. Wain ibiani, u mani u nanga dzi Abram suda garam nam bunump tsiraꞌ i. \v 24 Dzi wasangꞌ uda nam mangan u, da bitsintaꞌ nam gadan aru dzi garamangꞌ gadan ugu angu, nigi isu dzi gangꞌ. Da wanang da garam rima dzi sib, Anir, Eskol, da Mamri nayu nam bunump igi nasangꞌ ruan.” \c 15 \s1 Yawe Inang Nan Gam Utusa i Ruan Gin da Abram \p \v 1 Gubuꞌ nam igi ntsupa sib raiyi da Yawe ini nan da Abram i nam puafuban ibiani, \q1 “Abram, agu anungꞌ ratan u. \q1 Dzi su u ngantsam \q1 da u nanggam bini santan wainggan.” \p \v 2 Da bitsintaꞌ Abram ini binaꞌ, “O dzi Nifutsarifangꞌ Yawe, u nanggam bini u nida rima da dzi igi burima dzi sib bida anungꞌ i dzi garam yami bingan ani? Da dzi garam gumangꞌ Elieser, garam Damaskus ugu, bungꞌ asu wain i dzi nam bunumpangꞌ santan da gubuꞌ dzi mampan. \v 3 I Agu anungꞌ irim mamaꞌ narun bits da dzi u, ibinigi da dzi garam gumangꞌ mangan bungꞌ asu wain i dzi nanggangꞌ santan.” \p \v 4 Da Yawe nan gan itip iba rutin ibiani, “Garam gum arigi wasangꞌ suda wain i u nam bunumpam u; u biꞌ gam rururungan angu bungꞌ asu wain i u nanggam santan.” \v 5 Da Yawe iyu Abram iwaꞌ ifa manaꞌ da ini rutin, “Wadantangꞌ wayab gunungun da wafaris ngantam santan aga, bida u sangꞌa i farisa sib angu fantsupan. Waringantin! U yanginggam bungꞌ awaꞌ nabinigi.” \p \v 6 Abram irim runggan santan da Yawe nan gan nidan i bungꞌ awaꞌ nasu nidzun, ibinigi da Yawe ifaringꞌ arangan garam rururungan. \p \v 7 Yawe itip ini da arangan ibiani, “Dzi Yawe, Dzi aruani iyu agu sinungꞌ gamp Ur mingꞌa Kaldia ugu iba ani i rima intap ani da agu i suda u nanggam rururungan.” \p \v 8 Da bitsintaꞌ Abram ini, “O dzi Nifutsarifangꞌ Yawe, dzi bu sruꞌagin bida anungꞌ i dzi suda wain gin?” \p \v 9 Ibinigi da Yawe ini da Abram, “Wayu apu bida ani: makau rinan naru faꞌ mangan da nuning rinan mangan da dumpa arapuꞌ mangan, udzufan suda iruꞌ da bits, nampruꞌ da ngasabusir da ngarumum naru faꞌ mangan— naba da dzi.” \p \v 10 Abram iyu apu ibi Yawe nidan igi iba da Arangan, da idumpu wasaꞌ farab ifa mungaꞌ da mungaꞌ da irants i marafain da marafain. Da apu dzuf iruꞌ igi isintungꞌ santan angu. \v 11 Da watsawits idzuf iruꞌ i gadan da Abram idaru rai gin. \p \v 12 Gubuꞌ inang i ruꞌan da Anutu inang da Abram igingꞌ marampruꞌ funub da itsangan nam mimin tringtringan tsiraꞌ bingan ibuafir arangan sib da irat funub angu. \v 13 Da Yawe ini da arangan imingꞌ nam puafuban ibiani, “Waringantin! U yangin rusam bungꞌ ampa nabi garam marawampua namingꞌ garam gamp mangan intapan. Da garam intap igi bungꞌ arasu da nanang i nanggan mpadan namais, da nabuaringꞌ gum barabin tsiraꞌ nasangꞌ udzuf 400. \v 14 Da bitsintaꞌ dzi bungꞌ arim barabin tsiraꞌ mungaꞌ da garam intap igi nanga yaba i u yangin rusam. Da u yangin rusam tanginda intap igi rai da bungꞌ aba nanting da nam bunump tsiraꞌ. \v 15 Da bitsintaꞌ Abram, u bungꞌ ampa gubuꞌ guntiꞌ bingan ruta nan nufan bini nasangꞌ agu fufida funub da wamus mampan da narim agu. \v 16 Da udzuf 400 ba ntsupa sib da u yangin rusam bungꞌ atip abau intap ani, da gubuꞌ bampan aga garam Amor nanggan maisan bawaꞌa ampapan da Dzi bungꞌ asiat ribarangan rai.” \p \v 17 Da gubuꞌ ruꞌa sib da nam mimin tringtringan da gur mangan dugunt waꞌa gin impruꞌ da dzaf bururungan iwaꞌ da iyung wasaꞌ i apu Abram safan ugu. \v 18 Da gubuꞌ arigi, Yawe inang nan utusa i ruan gin da Abram da ini, “Dzi tangin intap ani da u yangin rusam, da ampapan imingꞌ mpui Idzip da ifawaꞌ mpui tsiraꞌ Yufretis— \v 19 intap garam Ken da Kenis, Kadmun, \v 20 Hit, Peris, Refa, \v 21 Amor, Kanan, Girgas da Dzebus gin isu ribarangan nanggan.” \c 16 \s1 Hagar Irim Ismail \p \v 1-3 Gubuꞌ aru Abram mpada Kanan sangꞌa udzuf 10 sib da arangan fininggan Sarai warim narun mangan u. Ibinigi da Sarai ini da Abram ibiani, “Yawe yudzu dzi wangunggangꞌ sib da dzi warim narungꞌ mangan u. Da dzi rim Hagar, sagat Idzip dzi sagat gumangꞌ ugu, da agu i u ruta gingꞌan. Da bida arangan rima narun rusan da nigi bungꞌ autus i ruan i dzi binganggangꞌ.” \p Ibinigi da Abram iringant i fininggan nan gan da iyu Hagar isu i fininggan \v 4 da irut igingꞌ da arangan iwangun. \p Da gubuꞌ Hagar sruꞌagin bida arangan wangundan, da itsarif runggan iyus da sagat gudzunggan Sarai. \v 5 Da Sarai ini da Abram ibiani, “Barabin waꞌan da dzi isu u asubam. Hai, dzi runggangꞌ irim sagat gumangꞌ igi da agu. Da bitsintaꞌ aruani da arangan isruꞌgin ibi arangan iwangun sib da imus itsarif runggan da dzi. Yawe nararu mangan i asub igi, dzi ma agu.” \p \v 6 Da Abram ini, “Ngarubini bingan! Da bitsintaꞌ waringantin, nigi u sagat gumam rururungan da imingꞌ da agu. U su wain gin. Nam u tsanganda bida dauman sangꞌa u maranggam aridan, wanang da arangan.” Ibinigi da Sarai inang Hagar nanggan mpadan imais wasi, da arangan irunt sinungꞌ Sarai. \p \v 7 Da Yawe angira gan\f + \fr 16:7 \fq Yawe angira gan — \ft Yawe isu angira maran iwaꞌ da Hagar.\f* iwaꞌ da Hagar imingꞌ mpui maran mingꞌa nam manaꞌ dadauntan sanab fada Sur. \v 8 Da ini, “Hagar, Sarai sagat guman, u mingꞌ anungꞌ iba, da u ni fada bida anungꞌ?” \p Da arangan ini angira nan gan mungaꞌ ibiani, “Dzi runt sinungꞌ sagat gudzunggangꞌ Sarai.” \p \v 9 Da angira ini, “Watip wafan da rinunggam Sarai da watangꞌ warangꞌ i arangan nan gan santan nidan. \v 10 Dzi bungꞌ anang u yanginggam nawaꞌ nasisungꞌ nayus da wasangꞌ i farisa sib u.” \p \v 11 Da itip ini, \b \q1 “Waringantin! U wangun sib \q2 da u bungꞌ arim narun marub. \q1 Da wafaringꞌ arangan binganggan Ismail,\f + \fr 16:11 \fq Ismail — \ft Bingan Ismail mingꞌa nan Hibru wainggan ibiani, ‘Anutu iringantin’.\f* \q2 i wain ibiani, Yawe iringant i u wangu barabin gam sib. \q1 \v 12 Da u narunggam igi bungꞌ ampa nabi dongki buman mangan, \q2 da wasangꞌ atangꞌa warangꞌ i garam mangan u. \q1 Aranga bungꞌ ais garam santan, \q2 da garam santan bungꞌ ais arangan nabinigi. \q1 Da wasangꞌ i ruta rain rusan mpada bini u.” \b \m \v 13 Hagar ini da runggan, “Ai! Dzi matsanga Anutu Aru Tsanganda Dzi sib ugu da dzi rumpa marataꞌ?” Ibinigi da irim bingan da Yawe aru nida nan da arangan ibiani, “Agu Anutu Aru Tsanganda Dzi.”\f + \fr 16:13 \fq Anutu Aru Tsanganda Dzi — \ft Nan ani mingꞌa nifu nan Hibru da \ft \+it El-Roi.\+it*\f* \v 14 I wain igi da ifaringꞌ mpui maran igi binganggan Bir-Lahai-Roi, wainggan ibiani, ‘Mpui Anutu Marantaꞌan Tsanganda Dzi’. Mpui maran igi rumingꞌ wasaꞌ i gamp Kades da Beret. \p \v 15 Impai raiyi da Hagar irim Abram narunggan marub, da Abram ifaringꞌ i binganggan Ismail. \v 16 Iwaꞌ gubuꞌ aru nigi da Abram udzufan isangꞌ 86. \c 17 \s1 Nanga Nan Utusa i Ruan Suda Nidzun \p \v 1 Gubuꞌ Abram udzufan waꞌa 99 sib, da Yawe iwaꞌ da arangan da ini da arangan ini binaꞌ, “Dzi Anutu Garam Nampang Wain. Watangꞌ warangꞌ i dzi nidzun angu da wayung sanab rururungan namingꞌ dzi maranggangꞌ. \v 2 Dzi bungꞌ audzu nan gangꞌ utusa i ruan gin namingꞌ wasaꞌ i dzi da agu da nautus u yanginggam nawaꞌ nasisungꞌ.” \p \v 3 Abram iringant i Anutu nan gan igi da yidzaꞌ faga gudzun da itauf maran iruꞌ intap, da Anutu ini da arangan ibiani, \v 4 “Dzi Anutu nan gangꞌ udzudan mpruꞌan da agu ibiani, u bungꞌ asu garam wain wain ampi bingan tafanggan. \v 5 Da u bingangam wasangꞌ i rungꞌ faringꞌa bida Abram u (ibi ‘raman da bingan tsiraꞌ’), imaꞌ. Da bungꞌ afaringꞌ nabi Abraham (ibi ‘ampi bingan ramanggan’),\f + \fr 17:5 \fq Abram...(ibi ‘raman da bingan tsiraꞌ’)...Abraham (ibi ‘ampi bingan ramanggan’) — \ft Bingan Abraham da Abram igi wainggan iba imingꞌ nan Hibru.\f* i dzi rim agu isu garam wain wain ampi bingan tafanggan. \v 6 Dzi bungꞌ autus u yanginggam nawaꞌ nasisung nasu utup ampi bingan da utup king bungꞌ awaꞌ namingꞌ agu gin nabinigi. \v 7 Dzi bungꞌ atangin nan gangꞌ utusa i ruan mingꞌa ntingan namunti wasaꞌ i dzi da agu da gam yangin rusam taptap. Da dzi bungꞌ asu agu da gam yangin rusam Anutu gan. \v 8 Intap Kanan santan aru agu mpada gin suda marawampua ani da dzi bungꞌ atangin nasu agu da tafam rusam gan nanting, da dzi bungꞌ asu ribarangan Anutu gan.” \s1 Sanab Safa Rini Ubit Isu Nan Utusa i Ruan Gin Maranggan \p \v 9 Da Anutu ini da Abraham ibiani, “Agu wampa tayangꞌ dzi nan gangꞌ utusa i ruan gin, agu da yangin rusam taptap nabinigi. \v 10-11 Da nan utusa i ruan gin igi sanaban ibiani: Agu da garam sib angu ruta agu mpadan nasaf riniubit, da nasu bir i santingꞌa nan utusa i ruan gin namingꞌ wasaꞌ i dzi da agu. \v 12-13 Aruani da fada sangꞌa u yanginggam taptap, mamaꞌ marub sib angu gubuꞌ gan suda 8 sib, da nasaf i riniubit. Agu da narum rusam da sagat gum narun rusan da garam gum u uda mingꞌa rib fain da rima nam ntsuman gin sib angu nasaf riniubit nasu bir namingꞌ nanting. \v 14 Bida garam mangan mamida safa riniubit da arangan yis dzi nan gangꞌ utusa i ruan gin udziꞌ da gan garaman nasiat arangan rai.” \p \v 15 Da Anutu itip ini da Abraham ibiani, “Anungꞌ rungꞌ faringꞌa fininggam binganggan Sarai u. Imaꞌ. Aruani da wafaringꞌ arangan binganggan Sara. \v 16 Dzi bungꞌ afinti arangan da bungꞌ arim u narunggam marub. Hai, dzi bungꞌ afinti arangan da bungꞌ asu garam wain wain rinanggan, da garam wain wain king gan bungꞌ awaꞌ namingꞌ arangan gin.” \p \v 17 Abraham itauf maran iruꞌ intap da irubungꞌ da ini i unggan angu, “Mai! Isangꞌ garam fufi udzufan waꞌa 100 sib rima narun? Da isangꞌ Sara rima mamaꞌ narun da gan udzufan sangꞌa 90?” \v 18 Da Abraham ini da Anutu ini binaꞌ, “O Anutu Yawe, dzi marangꞌ ifur i Ismail i suda wain i u nan gam ragadan da fintidan igi.” \p \v 19 Da bitsintaꞌ Anutu ini binaꞌ, “Imaꞌ. U fininggam Sara bungꞌ arim agu narunggam marub, da u bungꞌ afaringꞌ arangan binganggan Isak (wainggan ‘irubungꞌ’). Dzi bungꞌ autus i nan gangꞌ utusa i ruan gin nampruꞌ da arangan da gan yanginggan taptap da bungꞌ amingꞌ ratar nanting angu. \v 20 Da mingꞌa Ismail da dzi ringant i u nan gam nidan sib, da nan nidzun, dzi bungꞌ afinti arangan da narim mamaꞌ narun ampi bingan da arangan, gan tafan rusan bungꞌ awaꞌ nayus angu. Da arangan bungꞌ asu raman i garam gudzun 12 da dzi bungꞌ anang arangan utupan nawaꞌ garam utup tsiraꞌ bingan. \v 21 Da bitsintaꞌ dzi bungꞌ autus i nan gangꞌ utusa i ruan gin da Isak, mamaꞌ narun Sara bungꞌ arim da gubuꞌ bida aruani da udzuf mangan aga.” \v 22 Gubuꞌ Anutu ntsupa nan gan nidan da Abraham, da itangin arangan rai da ifan. \p \v 23-27 Mingꞌa gubuꞌ arigi, da Abraham iyu narunggan Ismail impruꞌ da gan garam guman da mamaꞌ marub santan ruta arangan mpadan— rib apingꞌa mingꞌa arangan utupan da rib rima nam ntsuman gin— da isaf ribarangan riniubit ibi Anutu nidan da arangan ugu. Da isaf Abraham impruꞌ ibinigi. Gubuꞌ arigi da Abraham udzufan isangꞌ 99, da narunggan Ismail gan isangꞌ 13. \c 18 \s1 Garam Iruꞌ da Bits Iyung Ampi da Abraham \p \v 1 Gubuꞌ mangan da Abraham impa ungaran apu rini gangan muantsi maranggan imingꞌ gai tsiraꞌ tsiraꞌ mingꞌa Mamri gin da gubuꞌ wasaꞌ da Yawe iwaꞌ da arangan. \v 2 Abraham iraꞌ i maran da irunt fafun i tsanganda garam iruꞌ da bits bamuntidan. Da gubuꞌ tsanganda ribarangan da arangan iraꞌ i ruan sung angu da irunt ifa rutin da yidzaꞌ fagan da itatapuangꞌ iruꞌ ribarangan maranggan. \v 3 Da Abraham ini, “O dzi nifutsarifangꞌ! Dzi su u mamaꞌ gumam, da dzi marangꞌ yari iyus i agam bada dzi ungarangꞌ. \v 4 Wampa asap yaung ani da mpui pas naba da agam wadzuꞌ fagamin. \v 5 Agam iba dzi maragab ungarangꞌ sib da waga nam isiꞌ pas wasuf i, ida wamus yunga sanabam.” \p Da rib iruꞌ da bits igi ini binaꞌ, “Isangꞌ. Wanang nabi u nidan.” \p \v 6 Ibinigi da Abraham yatangꞌ sung angu ifa ungar apu rini gangan da Sara da ini da arangan, “Ariꞌ Sara! Sung angu! Wayu parawaꞌ bini 20 kg ugu da wamuat da watai bret fain.” \v 7 Da arangan irunt ifa makau gan mpada gin da ipiriangꞌ makau narun faꞌ bini mangan da ini da mamaꞌ guman i isa funub da tipa sung angu. \v 8 Gubuꞌ nam gadan nuꞌa sib da arangan iyu tsis\f + \fr 18:8 \fq tsis — \ft Itip nam gadan igi i makau ma nuning sisu gurun da ibabampaf.\f* da makau sisu gurun da makau tipan ugu iba, da irim da garam igi igan, da Abraham impa tayangꞌ ribarangan imingꞌ yaung wasaꞌ igi. \p \v 9 Tuas arangan igut i arangan, “U fininggam Sara impa anungꞌ?” \p Da Abraham ini, “Rumpa ungar wasaꞌ.” \v 10 Da Yawe ini da Abraham, “Waꞌa gubuꞌ bida aruani da udzuf mangan aga da dzi nida tipa badan da u fininggam Sara bungꞌ apingꞌ narun marub mangan sib.” \p Sara impa imingꞌ ungar muantsi nifun mingꞌa garam igi barun da irim ringan i nan igi. \v 11 Abraham da Sara ifufi sib da Sara gubuꞌ gan rima narun intsup sib. \v 12 Sara irubungꞌ da ini imingꞌ wangunggan ibiani, “Mai, dzi da gabunggangꞌ ifufi sib, da aga rininggangꞌ iraraiꞌ wa. Da aga bu waꞌa da nam nugun tsiaꞌan igi bida anung?” \p \v 13 Da Yawe ini da Abraham, “Ibianungꞌ da Sara irubungꞌ da ini, ‘Dzi fufi sib da isangꞌ i dzi rima narungꞌ?’ \v 14 Nam mangan wabarabin da Dzi, Yawe, i nangan u. Imaꞌ. Da waringantin. Dzi bungꞌ aba da gubuꞌ aru Dzi nidan da agu da aruani da udzuf mangan aga da Sara bungꞌ arim narun marub mangan sib.” \p \v 15 Da Sara irat da itung i ruan da ini, “Dzi warubungꞌ u.” \p Da bitsintaꞌ Yawe ini, “Imaꞌ. U rubungꞌ.” \s1 Abraham Igampun Runggan Tsiraꞌ Angu da Yawe i Gamp Sodom \p \v 16 Da gubuꞌ ribarangan uriꞌa i fadan da Abraham iyu ifan i tanginda i sanab, da ifa munti da itsangan Sodom iruꞌ. \v 17 Mingꞌan nigi da Yawe ini i unggan ini binaꞌ, “Dzi nani sisingꞌ i nam Dzi nida nangan ani wasi da Abraham, ma? \v 18 Abraham tafan rusan bungꞌ awaꞌ nasu garam utup tsiraꞌ mangan ruta nampang, da mingꞌa Abraham da Dzi bungꞌ afinti garam intap wain wain sib angu. \v 19 I dzi piriangꞌ arangan sib i santingꞌa Dzi sanabangꞌ da narun rusan da tafan rusan waꞌa bampan i atsungꞌa gin da nanga Dzi sanabangꞌ dauman da rururungan angu. Da Dzi bungꞌ anang nam santan dzi ragada arangan gin ugu nasu nidzun.” \p \v 20 Ida Yawe ini da Abraham ini binaꞌ, “Dzi ringant i nam rangan tsiraꞌ ampi bingan i raruda garam Sodom da Gomora i uwayant maisan ampi bingan mingꞌa gamp igi. \v 21 Ibinigi da Dzi bungꞌ aruꞌ da natsangan i maranggangꞌ i nam rangan Dzi ringantagin ani. Da Dzi bungꞌ atsangan da nasruꞌgin.” \p \v 22 Da garam iruꞌ igi itangin Abraham rai da iyung ifa i waꞌa gamp Sodom, da bitsintaꞌ Yawe rurut Abraham imunti. \v 23 Da Abraham iba su uts da Yawe da igutin ini binaꞌ, “Nan nidzun? U bungꞌ asiat garam rururungan nampruꞌ da garam maisan, ma? \v 24 Bida anungꞌ i bida garam rururungan 50 mpada wasaꞌ i gamp igi, U bungꞌ asiat garam rururungan 50 igi nampruꞌ da garam maisan rai, ma isangꞌ U gantsida gamp igi i garam rururungan 50? \v 25 U Garam atsungꞌa sanampun rururungan angu i raruda garam intap santan. Da anungꞌ isangꞌ u, i U siata garam rururungan mpruꞌa da garam maisan sangꞌa ruan angu, yaba i garam nanga asub nanggan. Imaꞌ!” \p \v 26 Da Yawe ini Abraham nan gan mungaꞌ ibiani, “Bida Dzi tsanganda garam rururungan 50 mpada gamp Sodom da Dzi bungꞌ agantsi gamp i ribigi binganggan.” \p \v 27 Da Abraham iraꞌ i nifun da itip ini da Yawe, “O Nifutsarif, wasiat dzi asubangꞌ nida nan babampaf da Agu. Dzi nam utaꞌ santan ibi ngaruntsuaf da pap. \v 28 Da bitsintaꞌ bida anungꞌ i garam rururungan 50 maꞌan da 45 angu mpada gamp igi, da U bungꞌ asiat sib angu rai i garam 5 maꞌan igi?” \p Da Yawe ini, “Bida Dzi tsanganda garam rururungan 45 mpadan, da Dzi wasangꞌ i siata gamp igi rai u.” \p \v 29 Abraham itip igut i Yawe ini binaꞌ, “Da bida U tsanganda garam rururungan 40 angu mpadan nigi, da U bungꞌ asiat gamp igi rai, ma?” \p Da Yawe itip ini, “Bida Dzi tsanganda garam rururungan 40 mpadan, da Dzi wasangꞌ i siata gamp igi rai u.” \p \v 30 Da Abraham itip ini, “O Nifutsarif, nugum anungꞌ ruaꞌa i dzi u, dzi ni rungꞌ guta i Agu, bida anungꞌ i garam rururungan 30 angu mpadan, U bungꞌ asiat rai, ma?” \p Da Yawe ini, “Dzi wasangꞌ i siatan bida garam rururungan 30 angu mpadan.” \p \v 31 Da Abraham itip ini, “Nifutsarif, wasiat dzi nan gangꞌ ru rima udzungꞌ da Agu gin ani. Bida garam rururungan 20 angu mpadan, da U bungꞌ anang nabianungꞌ gin?” \p Da Yawe ini, “Dzi wasangꞌ i siatan rai bida Dzi tsanganda garam rururungan 20 angu mpada gamp igi.” \p \v 32 Da Abraham itip ini, “Nifutsarif, dzi ni gampunda ruangꞌ da Agu da nugum anungꞌ ruaꞌa i dzi u. Dzi ni tipa nida nan bits angu bida ani, bida U tsanganda garam rururungan 10 angu mpadan, da U bungꞌ anang nabianungꞌ gin?” \p Da Yawe ini, “Dzi wasangꞌ i siata gamp igi rai bida Dzi tsanganda garam rururungan 10 angu mpadan.” \p \v 33 Gubuꞌ Yawe ruta Abraham nida nan sib, da itangin arangan rai da ifan. Da Abraham itip iba gan gampan. \c 19 \s1 Yawe Itangin Dzaf Tsiraꞌ Iruꞌ Iga Gamp Sodom da Gomora Sib \p \v 1 Da angira iruꞌ aru ruta Yawe da Abraham badan ugu iwaꞌ gamp Sodom da nam bingibungan. Gubuꞌ arigi da Lot impai mumai mpruꞌa ruan gin mingꞌa gamp igi muantsi gan atangꞌa gin. Lot iraꞌ i maran da itsangan angira iruꞌ igi da yuriꞌ ifan da yidzaꞌ fagan da itatapuangꞌ iruꞌ rib iruꞌ igi maran, \v 2 da yis yaring gin ini binaꞌ, “Agam garam tsiraꞌ iruꞌ igi, waba ani, dzi gaib runggangꞌ da agam i atangꞌa ba gam garam gumam dzi ungarangꞌ. Da adzuꞌa fagam da ruta dzi gingꞌan, da tataꞌ maratait da agam wayung sanabam da wafan.” \p Da bitsintaꞌ rib iruꞌ igi ini da arangan ibiani, “Imaꞌ. Aga bungꞌ agingꞌ mumai mpruꞌa ruan gin ani.” \p \v 3 Da bitsintaꞌ Lot irim udzung nidzun da rib iruꞌ igi isangꞌ ruta mpruꞌa ruan fada arangan ungaran. Arangan itip nam gadan i rib iruꞌ igi, itai bret yist maꞌa gin da irim da ribarangan igan. \v 4 Suda uts i gingꞌan da garam rinifaꞌ da tsiraꞌ sib angu mingꞌa gamp Sodom iba munti itsuafiꞌ ungar igi sib. \v 5 Da inuꞌ Lot ini binaꞌ, “Lot! Garam iruꞌ bada ungaram da idziang aruani impai anungꞌ? Watangin ribarangan nawaꞌ ba da aga nararaꞌ gin.” \p \v 6 Lot itus muantsi da iwaꞌ ifan da itsungin sib \v 7 da ini da ribarangan santan ibiani, “Raingꞌ ruas, dzi gaib runggangꞌ da agam i anungꞌ nanga uwayant maisan igi u. \v 8 Agam itsangan. Dzi narungꞌ rusangꞌ aruf iruꞌ rumpai. Garam mangan wawaꞌ rutin u. Dzi natangin nawaꞌ biaꞌ da agam da wanang wabi agam maram furan. Da agam anungꞌ nanga nam mangan i garam iruꞌ ani u, i ribarangan isu dzi ampi gangꞌ da dzi nampa tayangꞌ gin.” \p \v 9 Garam Sodom iringant i nan arigi da ini binaꞌ, “Wafa manaꞌ i agai! Aga tus marangꞌ i agu garam gamp manga arigi da aruani da u ni nanga runggam bida garam raruda agai i gangꞌ uwayantangꞌ. Wafa manaꞌ i agai! I aga bungꞌ awaya agu nidzun angu nayus rib iruꞌ aga.” Ribarangan iyut Lot rai da yusu ruan ifa i branga muantsi. \v 10 Da bitsintaꞌ garam iruꞌ mpada ungar igi itus muantsi da idzungꞌ i Lot yatangꞌ ungar wasaꞌ da itsungin muantsi sib in. \v 11 Da inang garam santan rinifaꞌ da tsiraꞌ muntida muantsi manaꞌ igi maran imimin da isau muantsi wasi. \p \v 12 Garam iruꞌ igi ini da Lot ini binaꞌ, “Bida u narum rusam marub da finam ma bum rusam ma ribam fain mpada gamp ani mpruꞌan, da wani rutin i ribarangan uriꞌan da tanginda gamp ani rai, \v 13 i aga bungꞌ asiat gamp ani rai, i Yawe iringantin nam rangan ampi bingan i raruda garam gamp ani i nanggan maisan da itangin agai iba i siata rai.” \p \v 14 Ibinigi da Lot ifan da ini da garam iruꞌ ragada sib i uda i narun rusan finam iruꞌ ugu da ini binaꞌ, “Yawe ini siata gamp ani rai, ibinigi da agam wauriꞌ da wawaꞌ sinungꞌ gamp ani sung.” Da bitsintaꞌ bun rusan igi ibuni arangan nida nan umpur in. \p \v 15 Da maratait da angira yaga Lot ini ibiani, “Wauriꞌ sung! Wau fininggam da narum rusam finam iruꞌ igi da watangin gamp ani rai sung, i agam bungꞌ antsup nampruꞌ da garam gamp ani da gubuꞌ Yawe siata rai.” \v 16 Da bitsintaꞌ Lot wasu nugunugun i fadan u, ibinigi da angira impung ribarangan bangin da itaraꞌ iwaꞌ sinungꞌ gamp igi sung, i Yawe maran intuꞌ ribarangan. \v 17 Angira uda ribarangan waꞌa sib da gan mangan ini binaꞌ, “Agam wafa sung angu! Da anungꞌ tipa taningꞌan da raraba fada gamp aga u, ma mpada asap mangan mingꞌa bump ani u. Warunt sung angu nayab mamai aga i agam mantsup sib nampruꞌ i.” \p \v 18 Da bitsintaꞌ Lot ini binaꞌ, “O dzi nifutsarifangꞌ. Dzi maragab wasangꞌ nanga bida u nidan igi u! \v 19 Agu nang nam maran aridan tsiraꞌ i rima gam garam gumam dzi sib, da bitsintaꞌ dzi wasangꞌ i fawaꞌa sung mamai aga u. Bida barabin igi waꞌan da bungꞌ asiat dzi rai namingꞌ sanab. \v 20 Watsanga gamp isiꞌ aru naga. Isangꞌ i dzi runta fada gin i rima runggangꞌ sib in? Gamp igi isiꞌ angu da bida u gantsidan da bungꞌ arim dzi maragab sib.” \p \v 21 Da angira ini, “Isangꞌ, dzi bungꞌ atus marangꞌ i agu i u nanga bida nigi da dzi wasangꞌ siata gamp u nifum gampan igi u. \v 22 Ariꞌ! Wafa sung angu, i dzi wasangꞌ nanga nam mangan nasangꞌ u waꞌan nigi.” (Lot ini gamp igi isiꞌ angu, i wain igi da garam ifaringꞌ gamp igi Tsoar, wainggan ibi ‘isiꞌ’ ma ‘nam utaꞌ angu’.) \p \v 23 Gubuꞌ Lot waꞌa gamp Tsoar da gubuꞌ ibarunt iyab. \v 24-25 Da Yawe itangin dzaf tauf bururungꞌan imui iruꞌ da iga gamp Sodom da Gomora sib impruꞌ da bump igi santan da garam gar da nam ntapan santan. \v 26 Da Lot fininggan atsungꞌa arangan itaningꞌ da imunti isu tauf sur. \p \v 27 Tataꞌ maratait mangan da Abraham yuriꞌ da itip ifa mumai aru muntidagin da ruta Yawe nida nan da ruan gin ugu. \v 28 Da irarab iruꞌ gamp Sodom da Gomora da bump santan iruꞌ da itsanga dugunt buaringꞌa ruan sangꞌa dugunt dzaf riman. \v 29 Gubuꞌ Anutu siata gamp santan mingꞌa bump sib da maran rufur Abraham i nan gan gutagin ugu da irim Lot sib i runta sinungꞌ gamp igi. \s1 Lot da Narun Rusan \p \v 30 Lot irat i mpada Tsoar da iyu narun rusan finam iruꞌ ugu da iyab mamai da impa tauf bampun. \v 31 Gubuꞌ mangan mamaꞌ finam miamun igi ini da rainggan isiꞌ ibiani, “Agi ramanggangꞌ ifufi sib, da garam mangan wampai imingꞌ ani i uda agi u, bida garam gar sanaban uda ruan, imaꞌ. \v 32 Ibinigi da agi narim wain gurun da ramangꞌ anum da maran nadidirunt da agi sangꞌ i ruta arangan gingꞌan da arangan isangꞌ i rima mamaꞌ narun da agi da agi bungꞌ autus i gangꞌ yanginggangꞌ.” \v 33 Ibinigi da idziang arigi da ribarangan irim wain da raman inum da narun finam miamun yatangꞌ irut igingꞌ. Wain yis arangan funub angu da arangan wasruꞌ i nam idzuwai arangan narunggan miamun igi nanga i arangan u. \p \v 34 Pisa maiꞌ mangan da narun finam miamun ini da rain isiꞌ igi ibiani, “Idziang ugu da dzi rut ramangꞌ igingꞌ sib wa. Idziang aruani da agi natip narim wain da ramangꞌ nanum da agu sangꞌ i ruta gingꞌan bida dzi nangan da maiꞌ ugu, da agi sangꞌ i utusa gangꞌ yanginggangꞌ.” \v 35 Ibinigi da ribarangan itip irim wain da ramanggan inum da idziang arigi da narun finam isiꞌ yatangꞌ da irut raman igingꞌ. Wain yis raman funub angu ibi idziang maiꞌ mangan ugu da arangan wasruꞌ i nam idzuwai arangan narunggan finam isiꞌ igi nanga i arangan u. \p \v 36 I sanab narun ruas iruꞌ igi nangan bida nigi, da ribarangan iwangun i ramanggan Lot narunggan. \v 37 Narun finam miamun irim narun marub da ifaringꞌ i binganggan Moab. Moab isu garam Moab tafanggan rung faringꞌan da gubuꞌ aruani. \v 38 Da narun finam isiꞌ ibinigi irim narun marub da ifaringꞌ i binganggan Ben-Ami. Ben-Ami isu garam Amon tafanggan rungꞌ faringꞌan da gubuꞌ aruani. \c 20 \s1 Abraham Isu Umpur da Abimelek \p \v 1 Abraham itangin Mamri gampan rai da intsungꞌ iruꞌ Negeb da impa wasaꞌ i gamp Kadis da Sur. Raiyi da itip intsungꞌ ifan da impa Gerar. \v 2 Mingꞌa nigi da Abraham ini Sara igi arangan nafunggan. Ibinigi da Abimelek, garam Gerar king gan, itangin gan garam guman ifan da iyu Sara iba da arangan. \v 3 Da bitsintaꞌ idziang mangan da Anutu ini nan da Abimelek imingꞌ nam puafuban ibiani, “Agu da u garam bini angu i mampan, i sagat u yudan igi sagat gabun.” \p \v 4 Abimelek anungꞌ iwarip isu uts da Sara u, ibinigi da arangan ini binaꞌ, “Nifutsarif, dzi garam asub maꞌa gin da u bungꞌ asiat dzi da utupangꞌ santan? \v 5 Abraham runggan ini i sagat igi arangan nafunggan. Da sagat runi ibinigi i Abraham igi arangan nafunggan marub. Gubuꞌ dzi uda sagat igi da dzi marangꞌ ifur i dzi nang sanab rururungan da dzi wanang asub mangan u.” \p \v 6 Da Anutu itip ini da arangan imingꞌ nam puafuban ibiani, “Hai, dzi tsanga u sanabam rururungan bini igi da dzi aruani imunti sib i agu i anungꞌ nanga nam maisan mingꞌa dzi maranggangꞌ i anungꞌ ruta arangan gingꞌan u. \v 7 Da watip watangin Abraham fininggan nafa rutin, i arangan garam uda dzi nan gangꞌ da atsungꞌa gin da bungꞌ augin i agu da u wasangꞌ i mampan u. Da bida u mamida tanginda arangan fininggan fada rutin da agu da gam utupam santan bungꞌ amamp.” \p \v 8 Da maratait bingan da Abimelek yuriꞌ da inuꞌ gan garam guman santan impruꞌ da ini da ribarangan i nam santan Anutu nida rutin mingꞌa nam puafuban. Da ribarangan irat nidzun angu gin. \v 9 Ibinigi da Abimelek ini da Abraham iba munti i maran da igutin, “Wain idzuwai da u nang nam bida ani da agai? Dzi nang asub idzuwai da agu da u nang uwayant bida ani da dzi da gangꞌ utupangꞌ iwaꞌ da asub tsiraꞌ? Uwayant aru u nangan igi anungꞌ idaum mangan u. \v 10 Wain idzuwai da u nang ibiani?” \p \v 11 Abraham ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, “Dzi marangꞌ ifur i garam gamp ani wanatsarif Anutu u. Da bungꞌ ais dzi funub i uda dzi fininggangꞌ. \v 12 Nan nidzun, Sara igi dzi nafunggangꞌ. Dzi ramanggangꞌ irim da rinangꞌ mangan, aga wampruꞌ rinangꞌ u. Ida dzi yu isu dzi fininggangꞌ. \v 13 Da gubuꞌ Anutu nidan da dzi i tanginda ramanggangꞌ gampan rai da fada intap mangan da dzi ni da Sara ibiani, ‘Bida u maram arida i dzi da agi nida fada gamp bida anungꞌ da wani da garam da sagat nabiani, “Abraham igi dzi nafunggangꞌ.” ’” \p \v 14 Gubuꞌ Abraham nida nan sib, da Abimelek irim dumpa da makau da garam da sagat gum impruꞌ da Sara ifan da Abraham. \v 15 Abimelek ini da Abraham ibiani, “Watsangan. Intap ani dzi intapangꞌ. U maram fura i mpada anungꞌ da wafa mpa gin.” \v 16 Da ini da Sara ibiani, “Dzi rim 1,000 silva\f + \fr 20:16 \fq 1000 silva — \ft Nan Hibru ini 1000 sekel silva, da barabin gan isangꞌ 11 kilogram.\f* da u nafunggam i ntsuma barabin aru waꞌan da agu ani, i rib santan ruta agu mpadan sruꞌagin bida u wanang asub mangan u.” \p \v 17 Da Abraham yugin da Anutu, da Abimelek rinin idaum da isiat barabin udzuda arangan fininggan da sagat guman santan wangun i mamida rima narun ruas ugu. \v 18 I Yawe yudzu sagat santan mpada Abimelek ungaran wangun sib i wain iruꞌ, arangan iyu Sara, Abraham fininggan. \c 21 \s1 Sara Irim Isak \p \v 1 Da Yawe inang nam ngarubini iwaꞌ da Sara ibi arangan nidan da ragadan ugu. \v 2 Ibinigi da Sara iwangun da irim Abraham narunggan marub da gubuꞌ Anutu ragadan ugu. Da gubuꞌ arigi da Abraham ifufi sib. \v 3 Abraham inuꞌ mamaꞌ narun igi binganggan Isak (wainggan ‘irubungꞌ’). \v 4 Gubuꞌ 8 ifa sib da Abraham isaf mamaꞌ narun igi riniubit ibi Anutu nidan. \v 5 Abraham udzufan iwaꞌ 100 da fininggan Sara irim arangan narunggan Isak. \v 6 Da Sara ini, “Anutu irim nam rubungꞌan da nugun tsiaꞌan tsiraꞌ da dzi, da rib santan ringantagin da nugun bungꞌ atsiaꞌ da narubungꞌ nampruꞌ da dzi.” \v 7 Da arangan itip ini ibiani, “Mungꞌ ugu da manga wanang da ini da Abraham ibi Sara isangꞌ i rima narun, imaꞌ. Da bitsintaꞌ dzi rim arangan narunggan marub da gubuꞌ arangan fufidan.” \s1 Abraham Iwat Hagar da Ismail Rai \p \v 8 Gubuꞌ mamaꞌ narun yingꞌan da tanginda sisun rai, da Abraham isu nam gadan tsiraꞌ angu gin. \v 9 Da Sara itsangan mamaꞌ narun Abraham rima da sagat Idzip ugu rima umpur i Isak \v 10 da ini da Abraham, “Wawat sagat gum araga da narunggan rai. I arangan narunggan anungꞌ uda u nanggam marafain u, i u nam bunumpam santan ani nasu dzi narunggangꞌ Isak nanggan.” \p \v 11 Sara nan gan nidan inang Abraham wangun ibarabin nidzun angu, i Ismail igi arangan narunggan impruꞌ ibinigi. \v 12 Da bitsintaꞌ Anutu ini da Abraham ini binaꞌ, “Wangum anungꞌ barabinda yusan i narunggam Ismail da rinanggan Hagar, u sagat gumam, u. Watsungꞌ Sara nan gan da wanang nabinigi, i mingꞌa Isak da u tafam rusam yanginggan taptap bungꞌ awaꞌ nautus i ruan nabi dzi nidan. \v 13 Da dzi bungꞌ autus i sagat gum narunggan tafan rusan nasu garam utup tsiraꞌ bingan nabinigi, i arangan u narunggam.” \p \v 14 Da tataꞌ maratait, Abraham yuriꞌ da iyu nam gadan da apu rini gangan ranguda mpui gin sib da yantungꞌ iyab Hagar sias. Da itangin narunggan ifan da Hagar da iwat ribarangan rai. Ibinigi da Hagar ifan da iyung nam manaꞌ dadauntan Birsiba ifan. \v 15 Gubuꞌ mpui ntsupan da arangan ifa tangin mamaꞌ igi rai imingꞌ gai isiꞌ mangan marayaung gan. \v 16 Da ifampa ruguntiꞌ pas i mamaꞌ igi, da ini da runggan, “Dzi wani tsanganda mamaꞌ igi mampan u.” Hagar impai da irang igampun ruan tsiraꞌ bingan. \p \v 17 Anutu iringantin i mamaꞌ rangan da Anutu angira gan inuꞌ Hagar imingꞌ gunungun ini binaꞌ, “Hagar! Ibianungꞌ? Agu anungꞌ ratan u. Anutu iringant i mamaꞌ rangan aga sib. \v 18 Wauriꞌ wafan da wagif mamaꞌ aga bangin da waraꞌ gin wayab, i dzi bungꞌ anang i gan yanginggan nawaꞌ nasu garam utup tsiraꞌ mangan.” \v 19 Da Anutu inang Hagar maran intap ruan da itsangan mpui rafan mangan rumingꞌan. Da arangan ifa rangu i apu rini gangan da iyu iba rim da mamaꞌ igi inum. \p \v 20-21 Anutu impa tayangꞌ mamaꞌ igi isangꞌ arangan suda garam tsiraꞌ. Arangan impa nam dadauntan Paran da isu garam bangi tatiꞌ nidzun i dampa. Impai nigi da gan rinanggan iyu sagat Idzip mangan da arangan isu i fininggan. \s1 Nan Udzudan da Yuta da Ruan Mingꞌa Birsiba \p \v 22 Gubuꞌ mangan da Abimelek (garam Gerar king gan ugu) da Fikol, garaman singaari gudzunggan, ifa tsanga Abraham da ini rutin, “Dzi tsanga Anutu irut agu i nam santan u nangan. \v 23 Ibinigi da mingꞌa Anutu maranggan da wani nan nidzun da dzi i agu anungꞌ tipa suda umpur da dzi ma dzi narungꞌ rusangꞌ ma dzi tafangꞌ rusangꞌ u. Wasantingꞌ maraampi aru dzi nangan da agu ugu da dzi, nampruꞌ da garam gar intap aru u bampada suda garam marawampua gin ani.” \p \v 24 Da Abraham ini, “Hai. Dzi ni nan nidzun bingan da agu imingꞌ Anutu maranggan.” \p \v 25 Da Abraham isantingꞌ wangunggan barabindan wasi da Abimelek iyab i mpui gan rafan Abimelek garam guman suda wain gin da paꞌa arangan garam guman gin. \v 26 Da bitsintaꞌ Abimelek ini, “Dzi wasruꞌgin i manga nang uwayant bida nigi. Aruani da u bungꞌ ini da dzi da nan igi isu faꞌ da dzi.” \p \v 27 Da Abraham iyu dumpa da makau fain da irim da Abimelek da rib iruꞌ igi yudzu nan gan. \v 28 Abraham itsaf dumpa naru faꞌ rinan 7 da irim imingꞌ Abimelek maran \v 29 da Abimelek igut i Abraham ini binaꞌ, “Dumpa naru faꞌ rinan 7 ani wainggan ibianungꞌ?” \p \v 30 Da Abraham ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, “Wau dzi dumpa gangꞌ naru faꞌ 7 ani nayab i santingꞌan bida dzi raf mpui gangꞌ ani.” \p \v 31 Ibinigi da ifaringꞌ gamp igi binganggan Birsiba (wainggan ibi ‘mpui udzuda nan gin’\f + \fr 21:31 \fq binganggan Birsiba (wainggan ibi ‘mpui udzuda nan gin’) — \ft Bingan Birsiba wainggan mangan ibi ‘mpui faringꞌa nida 7’.\f*), i rib iruꞌ impruꞌ ruan yudzu nan gan. \p \v 32 Gubuꞌ nan udzudan da ruan mingꞌa Birsiba ntsupa sib, Abimelek da gan garam gudzunggan singaari Fikol, itip ifa gan gampan imingꞌ intap Filistia. \v 33 Abraham intang gai mangan nida tamaris gin imingꞌ Birsiba da iyugin da nifun itsaf Yawe, Anutu Mpada Ratar Ntingan Angu. \v 34 Da Abraham impa intap Filistia gubuꞌ guntiꞌ bingan isu garam marawampua. \c 22 \s1 Anutu Yintsaꞌ Abraham Nanggan Muarutsan \p \v 1 Udzuf fain ifa sib raiyi, da Anutu yintsaꞌ Abraham nanggan muarutsan i tsanganda bida arangan atangꞌa warangꞌ i Arangan ma imaꞌ. Da inuꞌ arangan ibiani, “Abraham!” \p Da Abraham itaga ruan da ini binaꞌ, “Dzi rumpai.” \p \v 2 Da Anutu ini, “Wau narunggam yampi bitsintaꞌ Isak aru u maram aridagin nidzun angu ugu da wafa intap Moria. Da wais arangan funub da watsara nasu dangki naba da Dzi namingꞌ mamai mangan Dzi bungꞌ asantingꞌ agu gin.” \p \v 3 Tataꞌ maratait mangan da Abraham yuriꞌ da idumpu gai maringꞌ taida nam tsaradan gin sib da idzur impruꞌ da nam bunump santan iyab dongki gan. Da iyu mamaꞌ guman iruꞌ impruꞌ da narunggan Isak da iyung i fada mumai aru Anutu ntuanga rutin sib ugu. \v 4 Iyung ifan isangꞌ gubuꞌ suda iruꞌ da bits da Abraham iraꞌ i maran da itsangan mamai igi ifa ruguntiꞌ. \v 5 Da ini da mamaꞌ guman iruꞌ igi, “Agam wampa ani wampruꞌ da dongki, da dzi bungꞌ arut mamaꞌ aruani nafan. Da aga naidzaꞌ fagangꞌ da natsara nam da Anutu sib i naga da aga natip aba.” \p \v 6 Abraham iyu gai maringꞌ taida nam tsaradan gin da irim da narunggan Isak ibuaringꞌ. Da Abraham runggan igif dzaf da mudzuk da impruꞌ ruan yunga fadan. \v 7 Ifan da Isak igut i raman, “Ramangꞌ?” \p Da Abraham ini, “Yaꞌ, narungꞌ. Wani.” \p Da Isak ini, “Dzaf da gai maringꞌ ani, da dumpa anungꞌ i tsaradan?” \p \v 8 Abraham ini narunggan nan gan mungaꞌ ibiani, “Narungꞌ, Anutu runggan bungꞌ atangin dumpa i tsaradan.” Da ribarangan impruꞌ ruan iyung ifan. \p \v 9 Gubuꞌ ribarangan fawaꞌa mumai Anutu nida rutin ugu, da Abraham yantungꞌ tauf tsarada nam in i nigi da irants gai maringꞌ iyabin. Da idzur narunggan Isak fagan da bangin sib da isintungꞌ iyab i gai maringꞌ wagungꞌ. \v 10 Da irim bangin ifan da iyu mudzuk i safa narunggan wan. \v 11 Da bitsintaꞌ Yawe angira gan inuꞌ arangan imingꞌ gunungun ini binaꞌ, “Abraham! Abraham!” \p Da Abraham ini, “Hai. Dzi rumpai.” \p \v 12 Da angira ini, “Manang bangin mangan i mamaꞌ igi maꞌ. Aruani da dzi tsangan agu sib, u atangꞌ warangꞌ i Anutu, i u wagantsi narunggam yampi bitsintaꞌ aru u maram aridagin igi i dzi u.” \p \v 13 Abraham iraꞌ i maran da itaningꞌ da itsangan dumpa arapuꞌ bits, tsiapan abira i gai uts uts bangin atangꞌa i ruan rung muntidan. Arangan ifan da yis funub da itai isu nam tsaradan iyu narunggan Isak mumai gan. \v 14 Ibinigi da Abraham ifaringꞌ mumai arigi bingangan Yawe Runggan Irim. Da mingꞌa gubuꞌ aruani da rungꞌ ini, “Mingꞌa Yawe mamai gan da Runggan bungꞌ arim.” \p \v 15 Da Yawe angira gan itip inuꞌ Abraham imingꞌ gunungun \v 16 da ini, “Yawe ini ibiani, ‘U atangꞌ warangꞌ i Dzi nan nidzun angu da u wagantsi narunggam bitsintaꞌ aru u maram aridagin yusan igi i Dzi u. Ibinigi da dzi Yawe ini nan nidzun bingan da agu: \v 17 Dzi bungꞌ afinti agu nidzun angu da u yangin rusam nawaꞌ nasisungꞌ nasangꞌ ngantam narun mingꞌa wagungꞌ da nasangꞌ sasanuai mingꞌa uruts ringan. U yangin rusam bungꞌ adaru gan garam ipiapan rai da nasu wain i gan gampan. \v 18 Da mingꞌa u yangin rusam rururungan da Dzi bungꞌ afinti garam intap utup utup santan, i u atangꞌ warangꞌ nidzun angu i Dzi.’” \p \v 19 Ntsupa sib da Abraham irut narunggan itip iba da gan mamaꞌ guman, da impruꞌ ruan ifa Birsiba da impa nigi gubuꞌ guntiꞌ bingan. \s1 Nahor Narun Rusan Nan Gan \p \v 20 Raiyi da rib fain iragi Abraham rainggan Nahor narun rusan rutin ibiani, “U rainggam Nahor fininggan Milka irim narun rusan binganggan ibiani: \v 21 mamaꞌ miamun Uts, da rainggan Buts, da Kemuel— Aram ramanggan, \v 22 Keset, Hatso, Pildas, Dzitraf da Betuel.” \v 23 Betuel isu Rebeka ramanggan. Milka, Abraham rainggan Nahor fininggan, irim Nahor narun rusan 8 igi. \v 24 Da sagat guman Reuma irim arangan narun rusan marub ibiani: Tiba, Gaham, Tahas da Maka. \c 23 \s1 Sara Nanggan Mampan \p \v 1 Sara impai udzufan isangꞌ 127. \v 2 Da arangan imamp imingꞌ gamp Kiriat-Arba (nida Hibron), imingꞌ intap Kanan. Abraham irang igampun ruan i fininggan imingꞌ ungar wasaꞌ. \p \v 3 Arangan irang sib da itangin fininggan rai da ifa ni da garam Hit ibiani, \v 4 “Dzi maragab garam marawampua ani impa wasaꞌ i agam. Agam warim intap mangan da dzi da dzi narim fininggangꞌ gin.” \p \v 5 Da garam Hit ini binaꞌ, \v 6 “Garam tsiraꞌ, aga marangꞌ ifur ibiani: U garam nifutsarif impa wasaꞌ i agai. Bida u wangunggam uda tauf bampun rima badzabin mangan mingꞌa aga gin, da warim fininggam in. Aga manga wasangꞌ i nida nan intiꞌ i tauf bampun u rima fininggam in u.” \p \v 7 Da Abraham iraꞌ i ruan da irim antungꞌ da irasu ruan iruꞌ garam Hit igi maranggan. \v 8 Da ini da ribigi ibiani, “Bida agam mpruꞌa wangum i dzi rima fininggangꞌ i nani, da dzi marangꞌ ifur ibiani: isangꞌ agam uda dzi nifunggangꞌ da guta i Tsohar narunggan Efron, \v 9 i rima tauf bampun mingꞌa Makpila mingꞌa arangan intapan idzintsuts ringampa angu da dzi. Da nani nam bunump gudzunggan rururungan i dzi rima nam ntsuman gin mingꞌa agam maranggam. Da nigi nasu dzi intapangꞌ rima badzabangꞌ gin.” \p \v 10 Efron impa wasaꞌ i gan garaman Hit igi imingꞌ gamp tsiraꞌ muantsi nifunggan da ini Abraham nan gan mungaꞌ imingꞌ santan igi maranggan ibiani, \v 11 “Garam tsiraꞌ, dzi marangꞌ ifur ibiani: dzi bungꞌ arim intap mungaꞌ arigi santan nampruꞌ da tauf bampun mingꞌa gin ani namingꞌ dzi ampan gangꞌ maran da agu.\f + \fr 23:11 \fq dzi bungꞌ arim intap mungaꞌ arigi santan...namingꞌ dzi ampan gangꞌ maran da agu — \ft Efron anungꞌ ini rima utaꞌ angu. Imaꞌ. Arangan yatsungꞌ sanab nida nan bini da ruan, da maran ifur i Abraham wasangꞌ i uda nan igi yaban u.\f* Da warim fininggam gin.” \p \v 12 Da Abraham itip irim antungꞌ da irasu ruan iruꞌ garam gamp igi maran \v 13 da ini da Efron imingꞌ ribigi maranggan ibiani, “Dzi gaib runggangꞌ da agu i u ringanta i dzi wangunggangꞌ. Dzi bungꞌ arim nam bunump gudzunggan rururungan i intap igi. Wau nam bunump igi da dzi bungꞌ arim fininggangꞌ gin.” \p \v 14 Efron ini Abraham nan gan mungaꞌ ibiani, \v 15 “Dzi garam tsiraꞌ gangꞌ, ariꞌ waringantin: intap igi nam bunumpan gudzunggan isangꞌ 400 silva,\f + \fr 23:15 \fq nam bunumpan gudzunggan isangꞌ 400 silva — \ft Nan Hibru ini 400 sekel silva, da barabin gan isangꞌ 4.5 kilogram. Nam bunump igi nam tsiraꞌ bingan da gubuꞌ arigi.\f* da bitsintaꞌ nam bunump igi nam utaꞌ bingan i garam tsiraꞌ bida agu da dzi. Warim fininggam gin.” \p \v 16 Abraham iyu Efron nam bunumpan runggan nidan igi iyab da irants 400 silva da irim da Efron imingꞌ garam nidzun santan Hit maran. \p \v 17-18 Ibinigi da Efron intapan mingꞌa Makpila mingꞌa uts da Mamri igi impruꞌ da gum da tauf bampun da gai santan mingꞌa gin isu Abraham nanggan imingꞌ garam Hit santan mpruꞌa ruan gin igi maranggan. \v 19 Nan tipan ntsupan da Abraham irim fininggan Sara i tauf bampun mingꞌa Makpila imingꞌ uts da Mamri (Hibron gampan isiꞌ mangan) mingꞌa intap Kanan. \v 20 Ibinigi da garam Hit intapan marafain arigi mpruꞌan da tauf bampun isu Abraham gampan rima badzaban gin. \c 24 \s1 Isak Iyu Rebeka \p \v 1 Abraham aruani iwaꞌ da nam fufidan bingan sib, da Yawe ifinti arangan i sanab mara maran. \v 2 Gubuꞌ mangan da Abraham ini da gan garam guman miamun gan mpada tayangꞌ arangan nanggan santan ini binaꞌ, “Warim bangim waruꞌ dzi faga rampuat\f + \fr 24:2 \fq Warim bangim waruꞌ dzi faga rampuat — \ft Nan rima bangin ruꞌa faga rampuat, nigi sanab nida nan nidzun da garam i nanga nam atsungꞌan.\f* \v 3 da wani nan nidzun da wataga ruam da Yawe, Anutu suda wain i gunungun da intap, i agu anungꞌ uda sagat intap Kanan ani gan mangan da dzi narunggangꞌ u. \v 4 Da bitsintaꞌ watip wafa dzi gampangꞌ wain da wau sagat mangan namingꞌ dzi utupangꞌ i suda dzi narunggangꞌ Isak fininggan.” \p \v 5 Da garam gum igutin, “Da bida sagat igi buginda i tanginda gampan rai i ruta dzi badan? Da isangꞌ i dzi tipa uda Isak fada u gampam wain igi?” \p \v 6 Da Abraham ini, “Imaꞌ. Watsanga runggam sib i u anungꞌ tipa uda dzi narunggangꞌ fadan nigi u. \v 7 Yawe, Anutu suda wain i gunungun, iyu dzi sinungꞌ dzi ramanggangꞌ gampan da dzi intapangꞌ da iraga nan mungꞌ da dzi i bungꞌ atangin intap aruani da dzi yangin rusangꞌ. Arangan bungꞌ atangin gan angira gan namungꞌ i agu nafa dzi gampangꞌ wain, i rima agu sib i uda sagat i dzi narunggangꞌ mingꞌa nigi. \v 8 Da bida sagat igi buginda i ruta agu badan, da nan u tagada ruam in da dzi anungꞌ muntida sib i agu u. Da bitsintaꞌ agu anungꞌ uda dzi narunggangꞌ tipa fada dzi gampangꞌ wain igi u.” \v 9 Da Abraham nida nan sib da garam gum igif garam tsiraꞌ gan Abraham faga rampuat da itaga ruan nidzun angu gin i nanga nam santan bida Abraham nidan. \p \v 10 Da garam gum iyu garam tsiraꞌ gan Abraham kamiran 10 impruꞌ da nam bini mara maran sib da itangin gampan rai da ifa i waꞌa Nahor gampan mingꞌa Mesopotemia. \v 11 Arangan iwaꞌ sib da inang da kamir santan yidzaꞌ fagan da igingꞌ ararai iruꞌ uts da mpui rafan mingꞌa manaꞌ i gamp igi. Nam inuf sib da sagat sagat gubuꞌ gan bada i ranguda mpui. \v 12 Da arangan yugin ibiani, “O Yawe, dzi garamangꞌ tsiraꞌ Abraham Anutu gan, maram wari i Abraham, dzi garamangꞌ tsiraꞌ, da gubuꞌ aruani da warim dzi sib i dzi waꞌa da nidzun i gum aru dzi bada gin ani. \v 13 Watsangan, dzi munti uts da mpui rafan ani da garam gamp ani narun rusan finam finam bungꞌ iba i ranguda mpui. \v 14 Da bida dzi nida da gan mangan bida ani, ‘Amaꞌ, isangꞌ i u rima mpui guram ruꞌan da dzi maragab numa mpui pas?’ Da bida arangan nidan, ‘Wanum da dzi bungꞌ arim mpui da agu kamiram nabinigi,’ da dzi bungꞌ asruꞌgin nabi U raga aruf aruani i garam gumam Isak. Nam bida nigi waꞌan da dzi bungꞌ asruꞌ gin nabi U santingꞌ nanggam maram aridan da dzi garamangꞌ tsiraꞌ Abraham.” \p \v 15 Gubuꞌ arangan rumingꞌa i nan udagin, da aruf mangan nida Rebeka gin yantungꞌ gur ranguda mpui gin i sias ibawaꞌ. Arangan ramanggan Betuel, Abraham rainggan Nahor da fininggan Milka narunggan marub. \v 16 Rebeka igi aruf mamaꞌ mara rifirif bingan da garam manga wawaꞌ da arangan u. Arangan iruꞌ mpui rafan da irangu mpui i gur da itip yantungꞌ i sias iyab iba. \v 17 Garam gum ifa da arangan da igutin, “Amaꞌ, sagat, isangꞌ i u rima mpui pas mingꞌa u guram da dzi numan?” \v 18 Da Rebeka ini, “Hai, garam tsiraꞌ,” da arangan sung angu yapingꞌ mpui gur iruꞌ i arangan numan. \v 19 Arangan inum mpui isangꞌ da Rebeka ini, “Dzi bungꞌ arim mpui da agu kamiram nabinigi nasangꞌ ribarangan numa sangꞌan.” \v 20 Da arangan sung angu iyats mpui iruꞌ tauf piangꞌ apu numa mpui gin. Da arangan irunt da mpui iba isangꞌ kamir santan numa sangꞌan. \v 21 Gubuꞌ arangan fada badan da garam gum impa frap maꞌan angu irarab angu da ini i wangunggan, “Mani sagat Yawe rima dzi sib i waꞌa rutin ugu ani.” \p \v 22 Gubuꞌ kamir santan numa mpui sib da arangan isuwiꞌ gol ring yun gan da gol tsiraꞌ iruꞌ atsufa i bangin bida tsipu. Nam igi nam bunumpan tsiraꞌ bingan. \v 23 Da igut i arangan, “Mai! Manga narunggan agu? Da mumai wasaꞌ bits rumingꞌ u ramanggam ungaran i aga gingꞌa gin da idziang aruani?” \p \v 24 Rebeka ini ibiani, “Dzi ramanggangꞌ Betuel. Da dzi rumpungꞌ rusangꞌ Nahor da Milka. \v 25 Hai. Sai maringꞌ kamir gingꞌa gin da nanggan gadan rumingꞌ, da mumai ungar wasaꞌ i agam gingꞌa gin rumingꞌ ibinigi.” \v 26 Ibinigi da garam gum igi yidzaꞌ fagan da itauf maran iruꞌ intap da itsarif Yawe. \v 27 Da ini, “Dzi natsarif Yawe, dzi garamangꞌ tsiraꞌ Abraham Anutu gan, i suda maraampi nidzun da atsungꞌa nan gan nidan santan da arangan da uda dzi bada rururungan angu da Abraham rainggan utupan.” \p \v 28 Mamaꞌ finam igi itsangan nam santan igi da irunt ifa ungaran da ifis i nam santan igi da rinanggan da utupan. \v 29-30 Rebeka nafunggan binganggan Laban. Arangan itsangan ring gol ruguda i nafunggan yun da gol iruꞌrun atsufa i bangin bida tsipu, da iringant i nafunggan Rebeka fisa i nam santan garam igi nidan da nanga rutin ugu, da sung angu irunt ifa mpui rafan da itsangan garam igi da kamiran rungꞌ muntidan. \v 31 Da yis yaring gin, “Garam tsiraꞌ Yawe fintidan, waba i agi fada ungar. Agu anungꞌ muntida gamp manaꞌ ani u. Dzi tip u mumai gam gingꞌa gin impruꞌ da kamir gan mpada gin sib wa.” \v 32 Ibinigi da garam gum igi irut Laban impruꞌ ruan fada ungar. Da Laban riban igruꞌ nam bunump sinungꞌ kamir ararai iruꞌ, da irim sai maringꞌ da nam gadan da kamir. Da ribarangan ifinuꞌ mpui iba da Abraham garam guman i ruta garaman adzuꞌa fagan gin. \v 33 Ida nam gadan iba, da bitsintaꞌ Abraham garam guman ini, “Dzi wasangꞌ i gada nam sung u, nasangꞌ dzi nafis i nan idzuwai dzi bada gin ani wasi da agam raiyi.” \p Da Laban ini, “Ariꞌ, wafisin.” \p \v 34 Ibinigi da arangan ini, “Dzi ani Abraham garam guman. \v 35 Yawe ifinti dzi garam tsiraꞌ gangꞌ da inang nam inti iyus nidzun angu da arangan isu garam da nam bunump tsiraꞌ. Da irim dumpa, nuning, makau, kamir, dongki, silva da gol, garam da sagat gum da arangan. \v 36 Dzi garamangꞌ tsiraꞌ fininggan Sara irim narunggan marub bitsintaꞌ da gubuꞌ arangan fufida sib. Da dzi garamangꞌ tsiraꞌ irim nam santan angu da arangan isu wain gin. \v 37 Da dzi garamangꞌ tsiraꞌ Abraham ini da dzi da dzi tsarif ruangꞌ i atsungꞌa arangan nan gan bida ani, ‘Agu anungꞌ uda sagat mangan da dzi narunggangꞌ mingꞌa intap Kanan aru dzi mpada gin ani u. \v 38 Da bitsintaꞌ watip wafa dzi gampangꞌ wain da wau sagat mangan namingꞌ dzi utupangꞌ i suda dzi narunggangꞌ Isak fininggan.’ \v 39 Da dzi gut i garam tsiraꞌ gangꞌ igi ibiani, ‘Da bida sagat igi mamida ruta dzi badan, da bubida anungꞌ?’ \v 40 Da arangan ini binaꞌ, ‘Yawe, dzi Anutu gangꞌ dzi atangꞌa warangꞌ gin, bungꞌ atangin angira gan narut agu da bungꞌ anang u sanabam yunga gin nawaꞌ bini. Da u bungꞌ ayu sagat mangan i dzi narunggangꞌ namingꞌ dzi ramanggangꞌ utupan rururungan. \v 41 Da bitsintaꞌ bida u fada rururungan da dzi utupangꞌ, da ribarangan mamida i rima sagat da agu, da nan u tagada ruam in da dzi ugu anungꞌ isangꞌ muntida sib i agu u. Imaꞌ.’ \p \v 42 “Gubuꞌ dzi bawaꞌa mpui rafan da aruani da dzi yugin ibiani, ‘O Yawe, dzi garamangꞌ tsiraꞌ Abraham Anutu gan, warim dzi sib i dzi waꞌan da nidzun i gum aru dzi bada gin ani. \v 43 Watsangan, dzi munti uts da mpui rafan ani, da bida aruf mangan bada i ranguda mpui da dzi nida rutin bida ani, “Amaꞌ, isangꞌ i u rima mpui pas mingꞌa u guram da dzi numan?” \v 44 Da bida arangan nidan, “Wanum da dzi bungꞌ arim mpui da agu kamiram nabinigi,” da dzi bungꞌ asruꞌ gin nabi Agu Yawe iraga aruf aruani i dzi garamangꞌ tsiraꞌ narunggan udan.’ \v 45 Gubuꞌ aru dzi rungꞌ udagin mingꞌa wangunggangꞌ, da Rebeka yantungꞌ gur i sias ibawaꞌ, da iruꞌ i ranguda mpui da dzi ni da arangan, ‘Amaꞌ, warim mpui da dzi nanum.’ \v 46 Da arangan sung angu yapingꞌ mpui gur iruꞌ da ini, ‘Wanum da dzi bungꞌ arim mpui da u kamiram nanum nabinigi.’ Ibinigi da dzi num mpui da arangan irim mpui da kamir inum impruꞌ. \v 47 Gubuꞌ dzi guta i arangan i manga narunggan arangan, da arangan ini da dzi ibiani, ‘Dzi ramanggangꞌ Betuel. Da dzi rumpungꞌ rusangꞌ Nahor da Milka.’ \p “Ibinigi da dzi rugu ring gol i arangan yun da yatsuf tsipu gol iruꞌ i arangan bangin, \v 48 da dzi idzaꞌ fagangꞌ da dzi tauf marangꞌ iruꞌ intap da dzi tsarif Yawe, dzi garamangꞌ tsiraꞌ Abraham Anutu gan, aru uda dzi mingꞌa sanab bada rururungan da rainggan Nahor ungaran i uda i rumpunggan finam i suda rainggan Abraham narunggan fininggan. \v 49 Da bida agam tsanganda bini da rima wangum da dzi garamangꞌ tsiraꞌ Abraham da wani nan rururungan da dzi, da bida maꞌan da wani nabinigi, i dzi raraba sanabangꞌ fada gin.” \p \v 50 Da Laban da ramanggan Betuel ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, “Nan ani iba Yawe gin, da aga wasangꞌ i nida nan mangan u. Da nan bungꞌ abi aru nigi angu. \v 51 Rebeka aruani. Da u bungꞌ ayu arangan da wafan, da arangan nasu u garamam tsiraꞌ igi narunggan fininggan nabi Yawe santingꞌan.” \p \v 52 Gubuꞌ Abraham garam guman ringanta i nan ribarangan nidan igi, da yidzaꞌ fagan da itauf maran iruꞌ intap da irim dangki da Yawe. \v 53 Ida arangan isuwiꞌ nam rinigira gol da silva da ngarukui mara maran da irim da Rebeka. Da irim nam mara maran bini ampi bingan da Rebeka nafunggan da rinanggan. \v 54 Ribarangan ini nan sib da Abraham garam guman irut garaman iga nam sib da igingꞌ igi. \p Ribarangan uriꞌa da tataꞌ da garam gum ini da ribigi ibiani, “Dzi ni tipa fadan da gangꞌ garamangꞌ tsiraꞌ.” \p \v 55 Da bitsintaꞌ Rebeka rinanggan da nafunggan ini binaꞌ, “Aga marangꞌ ifur i Rebeka ruta aga mpada sangꞌa gubuꞌ 10 ma gubuꞌ fain raiyi, ida arangan musa ruta agam fadan.” \p \v 56 Da bitsintaꞌ Abraham garam guman ini binaꞌ, “Agam anungꞌ rasuda dzi i rungꞌ mpadan u. I Yawe inang dzi gumangꞌ bada gin iwaꞌ ngarubini bingan sib. Da dzi gaib runggangꞌ da agam i dzi tipa fadan da nida nam santan waꞌan ani da garam tsiraꞌ gangꞌ.” \p \v 57 Da ribarangan ini, “Agi nanuꞌ Rebeka da nagut i arangan.” \v 58 Ibinigi da ribarangan inuꞌ Rebeka ba da igutin, “U wangunggam iyu i ruta garam ani fadan da aruani?” \p Da arangan ini, “Hai, dzi bungꞌ arut afan.” \p \v 59 Ibinigi da ribarangan itangin Rebeka impruꞌ da gan sagatan mpada tayangꞌ gin da irut Abraham garam guman da gan garaman impruꞌ ruan fadan. \v 60 Da gubuꞌ Rebeka nida tanginda utupan rai i fadan, da ribarangan ifinti arangan i nan fintidan ani, \q1 “Nafungꞌ, agu bungꞌ asu tausen da tausen ampi bingan rinanggan! \q1 Da agu tafam rusam bungꞌ ampa riri i gan garam ipiapan \q2 da nasu wain i gan gampan.” \m \v 61 Da Rebeka irut sagat rusan nanga gum i arangan itip runggan da iyab impa kamir da yatsungꞌ Abraham garam guman da irut ifan. \p \v 62 Da Isak imingꞌ intap mpui maran Bir-Lahai-Roi\x - \xo 24:62 \xq \xt Bir-Lahai-Roi — \xt Mia 16:14\x* iba, i gubuꞌ arigi arangan impai imingꞌ intap Negeb. \v 63 Nam nufan mangan da arangan iyung nam manaꞌ idzintsuts ifan i runtaꞌ angu mpadan da maran fura nan. Da iraꞌ i maran da itsangan kamir fain badan. \v 64 Rebeka ibinigi iraꞌ i maran da itsangan Isak da yatup sung angu iruꞌ sinungꞌ kamir. \v 65 Da igut i Abraham garam guman ini binaꞌ, “Garam idzuwai aru yunga badan naga?” \p Da garam gum ini, “Dzi garamangꞌ tsiraꞌ Isak igi.” Rebeka iringantin da iyu bruꞌ paparatan untuda i gudzun da iraub sib i maran. \v 66 Fawaꞌa da Isak da garam gum ifis i nam santan nangan igi da arangan. \p \v 67 Da Isak iyu Rebeka irut yatangꞌ rinanggan Sara ungaran apu rini gangan da isu i fininggan. Da wangunggan iyu Rebeka nidzun angu, da Rebeka irasu i wangunggan barabindan i rinanggan nanggan mampan. \c 25 \s1 Abraham Nanggan Mampan \p \v 1 Abraham itip iyu sagat mangan, binganggan Kitura. \v 2 Sagat igi irim narun rusan ibiani, Tsimran, Dzoksan, Medan, Midian, Isbak da Sua. \v 3 Dzoksan isu Siba da Didan ramanggan. Da Didan isu garam Asur da Letus da Leum tafanggan. \v 4 Da Midian narun rusan marub binganggan ibiani, Efa, Efer, Hanok, Abida da Elda. Utup tuas arigi isu Kitura tafan rusan. \v 5 Abraham itangin nam santan arangan suda wain gin ugu sib angu da narunggan Isak. \v 6 Da aru arangan rumpada marataꞌ da ifab nam bunump pas pas angu isangꞌ narun rusan riman da sagat iruꞌ ugu, Hagar da Kitura. Da Abraham itangin ribarangan santan ifa intap mingꞌa gubuꞌ yaban i mpada guntiꞌ i Isak. \v 7 Mpruꞌa Abraham udzufan mpada rutin isangꞌ 175. \v 8 Arangan inang nam santan maran furan intsup sib da ifufi nidzun angu da imamp da ifa da utupan mampa sib ugu. \v 9 Da arangan narunggan Isak da Ismail irim arangan i tauf bampun Makpela mingꞌa uts da gamp Mamri, mingꞌa Tsohar narunggan Efron, garam Hit, intapan. \v 10 Abraham runggan irim nam ntsuman i intap arigi da garam Hit. Da arangan narun rusan irim arangan i nigi impruꞌ da fininggan Sara. \v 11 Gubuꞌ Abraham mampa sib, da Yawe ifinti arangan narunggan Isak. Da Isak impa uts da mpui maran Bir-Lahai-Roi. \s1 Ismail Tafan Rusan Nan Gan \p \v 12 Abraham narunggan Ismail rima da Hagar, sagat Idzip aru Sara sagat guman ugu, yangin rusan nan gan ani. \v 13 Ismail narun rusan bingangan atsungꞌa i ruan ibiani: Nebaiot, Ismail narun marub miamun, da Kedar, Adbil, Mipsam, \v 14 Misma, Duma, Masa, \v 15 Hadat, Tema, Dzetur, Nafis da Kedema. \v 16 Nigi Ismail narun rusan. Garam 12 igi tafan rusan binganggan imunti imingꞌ gamp ruga rugan da intap ribarangan mpada gin. \v 17 Ismail impa udzufan isangꞌ 137, da arangan imamp da ifa da tafan rusan mampan ugu. \v 18 Ismail yangin rusan impai imingꞌ intap Hawila ifa isangꞌ gamp Sur, intap Idzip marafain gan gubuꞌ yaban, sanab fada Asiria gin. Da anungꞌ irut rain rusan impa bini u. \s1 Rebeka Irim Narun Bampungꞌ Isau da Yakop \p \v 19 Nani Abraham narunggan Isak nan gan ragidan ani. \v 20 Gubuꞌ Isak udzufan sangꞌa 40 da iyu Rebeka, Betuel narunggan finam da Laban nafunggan, ribarangan garam Aram mpada Mesopotemia ugu. \v 21 Isak fininggan isu sagat yami, ibinigi da Isak yugin da Yawe i rima arangan fininggan sib. Yawe iringant i arangan nan gan udagin da Rebeka iwangun. \v 22 Mamaꞌ narun iruꞌ mingꞌa Rebeka wangun igi yis ruan imingꞌ rinan wangun wasaꞌ. Ibinigi da arangan ifan da Yawe i nan udagin da ini binaꞌ, “Wain idzuwai da nam bida ani iwaꞌ da dzi?” \p \v 23 Da Yawe ini da arangan ibiani, \q1 “Garam utup iruꞌrun imingꞌ u wangum. \q2 Garam utup iruꞌrun u nida riman igi bungꞌ antap ruan namunti ruga rugan. \q1 Da utup mangan bungꞌ asu riniurun da nayab ragun i mangan. \q2 Da mamaꞌ narun waꞌa miamun bungꞌ asu mamaꞌ waꞌa bampan garam guman.” \m \v 24 Iwaꞌ arangan gubuꞌ gan rima narun da irim narun bampungꞌ. \v 25 Mamaꞌ miamun waꞌan igi rinin isu biꞌ funub da rinifufun iyus, da ribigi inuꞌ arangan binganggan Isau. \v 26 Da rainggan waꞌa atsungꞌa arangan da bangin ruturiꞌ i faga mutun. Ibinigi da ribigi inuꞌ arangan binganggan Yakop (wainggan ‘gifa faga mutun’\f + \fr 25:26 \fq binganggan Yakop (wainggan ‘gifa faga mutun’) — \ft Nan ‘gifa faga mutun’ iram iyab i nam iyuꞌan.\f*). Isak udzufan isangꞌ 60 da gubuꞌ aru Rebeka rima mamaꞌ bampungꞌ iruꞌ igi. \s1 Yakop Iyu Mamaꞌ Miamun Nanggan Suda Wain Gin Sinungꞌ Isau \p \v 27 Mamaꞌ narun iruꞌ igi ibasu garam sib da Isau isu garam mararuru da bangi-tatiꞌ i yunga wap da waꞌan da apu. Da Yakop arangan garam mpada ntras angu, da arangan inang da impa gamp angu. \v 28 Isak maran yari nidzun angu i Isau, wain ibiani, arangan nugun itsiaꞌ i gada apu Isau yunga gin. Da Rebeka ibinigi maran yari nidzun i Yakop. \p \v 29 Gubuꞌ mangan da Yakop itip mpuaꞌ i upis nidzun, da Isau imingꞌ wap iba da mangits irut arangan nidzun angu, \v 30 da ini da Yakop, “Mangits yis dzi funub angu! Warim nam biꞌ igi fain da dzi nagan!” (I wain igi da ifaringꞌ arangan binganggan Idom, i wainggan ibi ‘biꞌ’.) \p \v 31 Da bitsintaꞌ Yakop ini da arangan ibiani, “Hai, da bitsintaꞌ warim mamaꞌ miamun nanggan suda wain gin da dzi raiyi, ida dzi bungꞌ arim mpuaꞌ ani da agu.” \p \v 32 Da Isau ini, “Oiyo! U tsangan dzi nang i mampan! Da dzi nanggangꞌ miamun dzi suda wain gin igi burima dzi sib bida anungꞌ? Isangꞌ i!” \p \v 33 Da Yakop itip ini, “Wataga ruam da wani nan nidzun mungꞌ da dzi i u rima nam mamaꞌ miamun gan suda wain gin da dzi.” Ibinigi da Isau itaga ruan da irim nam mamaꞌ miamun gan ifan da Yakop. \v 34 Intsup sib da Yakop irab mpuaꞌ upis nidzun da nam gadan arangan tipan da Isau. Da arangan iga nam da inum mpuaꞌ isangꞌ arangan sufan, da yuriꞌ da ifan. Uwayant Isau santingꞌan igi arangan itsanga nam mamaꞌ miamun gan suda wain gin igi ibi nam utaꞌ angu. \c 26 \s1 Isak Impa Imingꞌ Gamp Gerar \p \v 1 Da gubuꞌ fus tsiraꞌ nam gada maringꞌa sib iwaꞌ intap Kanan ibi mungꞌ da waꞌan da Abraham ugu. Ibinigi da Isak intsungꞌ ifa gamp Gerar, garam Filistia king gan Abimelek gampan. \v 2 Yawe iwaꞌ da arangan da ini, “Agu anungꞌ ruꞌa gamp Idzip u. U bungꞌ ampai intap idzuwai Dzi bungꞌ ani da agu i mpada gin. \v 3 Wampa intap ani da Dzi bungꞌ arut agu da nafinti agu. I intap aruani santan Dzi bungꞌ arim da agu da u tafam rusam i sangꞌa nan Dzi tagada ruangꞌ gin da u ramanggam Abraham ugu. \v 4 Dzi bungꞌ autus u tafam rusam yanginggan nawaꞌ nasisungꞌ nasangꞌ ngantam narun da narim intap ani santan da ribarangan. Da mingꞌa u yangin rusam rururungan da Dzi bungꞌ afinti garam intap utup utup santan, \v 5 i Abraham yatangꞌ warangꞌ i Dzi da itip Dzi nan gangꞌ faidagin da nam santan Dzi santingꞌa arangan gin.” \p \v 6 Ibinigi da Isak impa imingꞌ gamp Gerar. \v 7 Gubuꞌ garam gamp igi guta i arangan i fininggan da arangan ini binaꞌ, “Dzi nafunggangꞌ igi.” I arangan irat da ini i wangunggan angu ibiani, “Bida dzi nida fininggangꞌ gin da garam gamp ani bungꞌ ais dzi funub i arangan, i Rebeka igi sagat mara rifirif bini.” \v 8 Isak impa nigi gubuꞌ ampi bingan sib raiyi, da gubuꞌ mangan Abimelek, garam Filistia king gan, imunti ungaran muantsi wagungꞌ da irarab Isak yafusa fininggan Rebeka. \v 9 Abimelek inuꞌ Isak iba munti i maran da ini rutin, “Aruani da dzi sruꞌgin sib. Sagat arigi u fininggam. Wain idzuwai da u ni nafunggam i arangan?” \p Da Isak ini binaꞌ, “Dzi marangꞌ ifur ibi dzi bungꞌ arim runggangꞌ rai i arangan bida dzi nida fininggangꞌ gin.” \p \v 10 Da Abimelek ini, “Ibianungꞌ da u nang uwayant ibinigi da agai? Bida dzi garamangꞌ mangan dani ruta u fininggam gingꞌan, da Anutu madararu agai i u nan gam iyuꞌan igi.” \v 11 Abimelek ini nan babampafan da gan ampan gan ibiani, “Manga bida nanga asub yaba i garam ma sagat aruani da arangan bungꞌ amamp i mungaꞌ gan.” \p \v 12 Isak iraf gum da udzuf arigi imingꞌ intap igi da nam nidzun bitsintaꞌ bitsintaꞌ arangan ntangan da ikap nidzun 100 isangꞌ ruan santan, i Yawe ifinti arangan nidzun angu, \v 13 da arangan isu garam nam bunump tsiraꞌ da nam bunumpan rungꞌ yutus i ruan angu ibinigi. \v 14 Arangan isu wain i dumpa da makau da garam gum ampi bingan, da garam Filistia nugun iruaꞌ i arangan. \v 15 Ibinigi da ribigi idzufungꞌ mpui rafan santan arangan ramanggan Abraham garam guman rafan ugu. \v 16 Da Abimelek ini da Isak, “Aruani da aga tsanga u su garam nampangꞌ tsiraꞌ iyus agai, ibinigi da watangin aga gampangꞌ rai da wafan.” \v 17 Ibinigi da Isak itangin gamp igi rai da ifan da impa imingꞌ intap bump Gerar. \v 18 Isak itip ini da garam guman iraf mpui santan aru ramanggan Abraham garam guman rafa mungꞌ ugu. Abraham imamp sib raiyi da garam Filistia idzufungꞌ mpui santan sib. Gubuꞌ tipa rafan da Isak itip ifaringꞌ bingan aru ramanggan Abraham faringꞌa gin mungꞌ ugu. \v 19 Gan garam guman itip iraf mpui faꞌ mangan imingꞌ nigi da iwaꞌ da mpui maran budubuatagin. \v 20 Da bitsintaꞌ garam Gerar garaman mpada tayangꞌ makau gan irut Isak garaman mpada tayangꞌ makau gan isu ufuai da ruan da ini, “Aga mpui gangꞌ igi.” Ibinigi da Isak ifaringꞌ mpui rafan igi Esek (wainggan ibi ‘suda ufuai da ruan’), i ribigi irut Isak isu ufuai da ruan i mpui rafan igi. \v 21 Raiyi da itip iraf mpui mangan da ribigi itip irut isu ufuai i nigi impruꞌ, da Isak ifaringꞌ i binganggan Sitna (wainggan ibi ‘usuda gudzun i ruan’). \v 22 Isak itangin nigi rai da itip iraf mpui mangan. Da gubuꞌ arigi da garam mangan watip irut isu ufuai gin u, ibinigi da ifaringꞌ i binganggan Rihobot (wainggan ibi ‘intap utaꞌ mangan’) da ini, “Aruani da Yawe irim intap utaꞌ manga ani da agi i mpada bini da agi yangin rusangꞌ bungꞌ autus i ruan nawaꞌ nasisungꞌ namingꞌ gamp ani.” \v 23 Da Isak itangin nigi rai da iyab ifa mpa gamp Birsiba. \v 24 Da idziang arigi Yawe iwaꞌ da arangan da ini binaꞌ, “Dzi u ramanggam Abraham Anutu gan. Agu anungꞌ ratan u, i Dzi rut agu impai. Da Dzi bungꞌ afinti agu da nautus u tafam rusam nawaꞌ nasisungꞌ, i wain iruꞌ dzi yudzu nan sib da garam gumangꞌ Abraham.” \v 25 Isak yantungꞌ tauf tsarada nam in i nigi da itsarif Yawe gin. Da arangan yari ungaran apu rini gangan da gan garam guman iraf mpui mangan impruꞌ imingꞌ igi. \s1 Nan Udzudan Muntida Wasaꞌ i Abimelek da Isak \p \v 26 Gubuꞌ mangan da King Abimelek irut gan garaman rima uwayant, Ahusat, da gan garaman singa-ati gudzunggan, Fikol, imingꞌ gan gampan Gerar iba i tsanganda Isak. \v 27 Bawaꞌan da Isak igut i ribarangan, “Wain idzuwai da agam iba i tsanganda dzi, garam aru agam bugindan da wata rai i gam gampam ugu?” \p \v 28 Da ribarangan itip ini arangan nifunggan mungaꞌ ibiani, “Aga tsangan dzidziwandan ibiani, Yawe irut agu, ibinigi da aga ni i agi tsafa ruangꞌ da udzuda nan muntida wasaꞌ i agu da agai, \v 29 i agu anungꞌ nanga maisan i agai u, nabi aga tipa agu bini angu isangꞌ u tanginda aga rai da bada ruta nan maꞌan. I aruani da aga tsangan i Yawe ifinti agu.” \p \v 30 Ibinigi da Isak isu nam gadan tsiraꞌ mangan i ribarangan da igan da inum. \v 31 Pisa tataꞌ maratait mangan da ribarangan impruꞌ ruan da yudzu nan da itaga ruan gin i mpada bini. Da Isak itangin ribarangan rai ruta nan nufan da ifan. \v 32 Gubuꞌ arigi rururungan da Isak garam guman ibawaꞌ da arangan da ini rutin ibiani, “Aga raf mpui mangan da aga waꞌ da mpui sib wa.” \v 33 Da Isak ifaringꞌ mpui rafan igi binganggan Siba. Ibinigi da mingꞌa nigi bawaꞌan da aruani da rungꞌ ifaringꞌ gamp igi binganggan Birsiba. \p \v 34 Isau udzufan isangꞌ 40 da iyu sagat iruꞌrun, Dzudit da Basemat. Dzudit ramanggan Beri, da Basemat ramanggan Elon, rib iruꞌ igi garam Hit. \v 35 Sagat iruꞌ igi inang Isak da fininggan Rebeka wangun ibarabin nidzun angu. \c 27 \s1 Yakop Iyu Isau Nan Gan Fintidan Sinungꞌ \p \v 1 Isak ifufi sib da maran isap da anungꞌ isangꞌ i rungꞌ raraba nam, ibinigi da irim nan i narun miamun Isau iba da ini rutin, “O Isau, dzi narungꞌ.” \p Da Isau ini, “Ramangꞌ, dzi aruani. U ni wai?” \p \v 2 Da Isak ini, “Aruani da dzi fufi sib da dzi wasruꞌ i gubuꞌ gangꞌ mampan u. \v 3 Wau dampa da biriang gam da wayung apu wap i tipa dzi nifungꞌ gin. \v 4 Da wabanga apu nasu ntsits ngarubini tusa dzi wangꞌ da wau waba da dzi nagan da dzi narim nan gangꞌ fintidan da agu nasu miamun, ida dzi namus mampan.” \p \v 5 Gubuꞌ arigi da Rebeka impai da iringant i Isak nan gan nidan da narun Isau. Gubuꞌ Isau tanginda raman da fada sib i yunga apu wap i uda badan, \v 6 da Rebeka ini da narunggan Yakop ini binaꞌ, “U ringantin, aruani da dzi mpai da dzi ringant i u ramanggam nan gan nidan da Isau bida ani, \v 7 ‘Wafan da wau apu mangan waba da wabanga da nasu ntsits bini angu da watip dzi nifungꞌ gin i dzi gadan. Da mingꞌa Yawe maran da dzi bungꞌ arim nan gangꞌ fintidan da agu nasu miamun ida dzi namus mampan.’ \v 8 Ibinigi da narungꞌ, waringant i dzi bini angu da wanang nam nasangꞌ dzi nidan da agu da aruani: \v 9 Wafa ntsingꞌ aga ugu da wau nuning naru faꞌ dudubadan iruꞌrun naba da dzi. Da dzi natip nam gadan ntsits bini u ramanggam maran aridagin yusan. \v 10 Ida wau wafan da ramanggam nagan, da arangan bungꞌ arim nan gan fintidan da agu sib, ida namus mampan.” \p \v 11 Yakop ini rinanggan nan gan mungaꞌ ibiani, “Rinangꞌ. U sruꞌ i dzi rainggangꞌ Isau sib wa. Arangan garam rinifufun yusan, da dzi imaꞌ. \v 12 Da bida anungꞌ i ramangꞌ yafusa dzi da rabuba gin? Bungꞌ ani dzi intsaꞌa i iyuꞌa arangan da bungꞌ arim nan pupuarapan maisan da dzi, da dzi wasangꞌ i uda nam fintidan mangan u.” \p \v 13 Da bitsintaꞌ rinanggan ini, “Dzi narungꞌ. U maram anungꞌ fura nan yusan u. Dzi bungꞌ au nam pupuarapan maisan arigi. Da wanang nam nabi dzi nidan da agu igi. Wafan da wau apu iruꞌ igi naba da dzi.” \v 14 Ibinigi da Yakop ifan da iyu apu iruꞌ igi iba da rinanggan, da rinanggan itip nam gadan isangꞌ ramanggan Isak maran aridagin ugu. \v 15 Ntsupa sib da Rebeka iyu narun tsiraꞌ Isau ngarukui gan bini mangan mingꞌa ungar wasaꞌ da yatsuf ifan da Yakop, narun isiꞌ igi. \v 16 Arangan yudzu nuning rinifufun ifa Yakop bangin da wan da ibuafir sib. \v 17 Da Rebeka iyu nam ntsits bini da bret fain arangan tipan ugu da irim da narun Yakop. \v 18 Yakop iyu nam gadan igi ifan da raman da ini binaꞌ, “Ramangꞌ.” \p Da raman ini binaꞌ, “Hai. U wai igi?” \p \v 19 Da Yakop ini, “Dzi Isau, u narunggam miamun. Dzi tip nam santan ibi u nidan da dzi ugu. Wauriꞌ da waga apu dzi tipa sib ani da warim nan fintidan da dzi.” \p \v 20 Da Isak igutin, “Dzi narungꞌ, u waꞌ da apu igi sung angu ibianungꞌ?” \p Da Yakop ini, “U Anutu gam Yawe irim dzi sib, da dzi yu iba sung angu.” \p \v 21 Da Isak ini da Yakop, “Waba uts angu da dzi, da dzi nagif agu. Da dzi narabubin nabi dzi narunggangꞌ rururungan Isau agu, ma imaꞌ.” \p \v 22 Yakop ifa uts angu raman maran da Isak igif arangan da ini binaꞌ, “U wanggam nida nan iwaꞌ ibi Yakop. Da bangim ani ibi Isau gan.” \v 23 Isak anungꞌ isruꞌgin ibi Yakop u, i arangan bangin isu rinifufun ibi rainggan Isau banginggan; ibinigi da Isak ifinti arangan. \v 24 Da itip igutin ini binaꞌ, “Agu dzi narunggangꞌ Isau rururungan, ma?” \p Da Yakop ini, “Hai, dzi arangan arani.” \p \v 25 Da Isak ini, “Ariꞌ, dzi narungꞌ. Wayu apu gam igi waba da dzi nagan, ida dzi narim nan gangꞌ fintidan da agu.” Ibinigi da Yakop iyu nam gadan gan iba rim da raman Isak igan, da ifa yu wain gurun iba da arangan inum. \v 26 Ida Isak ini da Yakop ibiani, “Dzi narungꞌ, waba uts aruani da watsutsuf dzi.” \v 27 Ibinigi da Yakop ifa rutin da itsutsuf arangan. Gubuꞌ Isak tungisa Yakop ngarukui gan atsufan da ifinti arangan da ini binaꞌ, \b \q1 “Dzi narunggangꞌ nam gauntan impung gin \q2 isangꞌ gum mangan gauntan Yawe nangan waꞌa ngarubini bingan. \q1 \v 28 Anutu bungꞌ atangin tifituf naruꞌ \q2 da nanang u intapam nasisungꞌ i nam gadan, wit nidzun da wain faꞌ ampi bingan. \q1 \v 29 Garam utup utup bungꞌ asu u garam gumam \q2 da bungꞌ arim antungꞌ da narasu runggan da agu. \q1 Da u bungꞌ asu nifutsarif i raim rusam fain, \q2 da u rinanggam narun rusan bungꞌ arasu runggan da agu. \q1 Garam pupuarapa ruta agu bungꞌ awaꞌ da nam pupuarapan igi mungaꞌ gan. \q2 Garam tsarifa agu da nanga bini angu i agu da bungꞌ au nam fintidan nabinigi.” \b \p \v 30 Isak ifinti Yakop sib da Yakop bungꞌ tanginda raman rai da rainggan Isau imingꞌ wap ibawaꞌ. \v 31 Arangan ibinigi itip apu ntsits bini da iyu iba da ramanggan da ini, “Ramangꞌ, wampa wayab da waga apu dzi uda badan da agu ani, da wafinti dzi.” \p \v 32 Da Isak igut i arangan, “Agu wai?” \p Da Isau ini, “Dzi Isau, u narunggam miamun.” \p \v 33 Isak irunt fafun nidzun angu da iratarat iyus da igutin ini binaꞌ, “Manga arigi iyung apu da iyu imungꞌ ba da dzi? Dzi ga nam igi da dzi finti arangan sib, da pas angu da u bawaꞌ. Da nam fintidan bungꞌ arut arangan nanting.” \p \v 34 Da gubuꞌ Isau ringanta i raman nan gan igi da iyaiꞌ da irang tsiraꞌ bingan ruta wangun barabindan da ini binaꞌ, “Ramangꞌ, wafinti dzi nabinigi!” \p \v 35 Da bitsintaꞌ Isak ini da arangan ini binaꞌ, “U rainggam isu umpur tsiraꞌ bingan angu da dzi da iyu agu nan gam fintidan sib.” \p \v 36 Da Isau ini ibiani, “Ramangꞌ! Bingan Yakop isangꞌ arangan rururungan. Mungꞌ da arangan isu umpur da dzi, da iyu dzi nanggangꞌ suda mamaꞌ miamun gan. Da aruani da itip isu umpur da agu, da iyu dzi nan gangꞌ fintidan. Da ramangꞌ, nan fintidan pas u mamida riman da rumingꞌan, da warim da dzi.” \p \v 37 Da Isak ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, “Dzi nang arangan isu garam nifutsarif tsiraꞌ i suda wain i agu, da dzi nang i rain rusan da utupan isu i garam guman. Wit da wain bungꞌ awaꞌ nasisungꞌ arangan i dzi rim nam santan igi rutin sib. Da narungꞌ, dzi bunanga bida anungꞌ i agu?” \p \v 38 Da Isau ini da raman, “Ramangꞌ, nan fintidan igi mani bitsintaꞌ angu, ma? Wafinti dzi wampruꞌ!” Ibinigi da arangan irang tsiraꞌ bingan angu. \p \v 39 Da Isak ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, \b \q1 “U gampam mpada gin bungꞌ amingꞌ guntiꞌ i intap nagaran \q2 da tifituf maranguntun mamida ruaꞌa gin. \q1 \v 40 U bungꞌ ais bungaꞌ maiꞌ maiꞌ i waꞌa da nam bunumpam \q2 da u bungꞌ asu rainggam garam guman angu. \q1 Da bitsintaꞌ raiyi da u bungꞌ araraiꞌ i rainggam \q2 da u bungꞌ antap runggam rai sinungꞌ arangan nanggan mpada tayangꞌ agu.” \b \s1 Isak Itangin Yakop Ifan da Laban \p \v 41 Isau maran ifur nan fintidan Isak riman da Yakop igi, da isu wangun nidzun angu da Yakop. Da ini angu imingꞌ wangunggan ibiani, “Ramangꞌ gubuꞌ gan mampan iba su uts, da bida aga ranga gin sib, da dzi bungꞌ ais rainggangꞌ Yakop funub.” \p \v 42 Da bitsintaꞌ gubuꞌ Rebeka uda sisingꞌ i Isau sanaban tipan da inuꞌ Yakop ba da ini rutin ibiani, “Waringantin, u rainggam Isau irasu wangun barabindan i nan gan tipa i isa agu funub. \v 43-45 Ibinigi da dzi narungꞌ, wanang wabi dzi nidan, da wafan da dzi nafunggangꞌ Laban da warut wampai namingꞌ gamp Haran, nasangꞌ u rainggam nugunggan nufan da maran samuda nam u nangan da arangan. Raiyi da dzi bungꞌ atangin rib fain nabiaꞌ i tipa uda agu badan. Dzi bugin i tanginda narungꞌ rusangꞌ agam iruꞌ igi rai da gubuꞌ bitsintaꞌ angu.” \p \v 46 Rebeka ini da Isak ini binaꞌ, “Dzi raraiꞌ nidzun angu i Isau finin rusan, sagat Hit iruꞌ ani. Bida Yakop uda sagat Hit ani gan mangan sangꞌa sagat tuas iruꞌ aruani, da dzi nanggangꞌ mpadan bungꞌ amais wasi.” \c 28 \p \v 1 Ibinigi da Isak inuꞌ Yakop ba da ifinti da ifai nan gin, “Agu anungꞌ uda sagat Kanan mangan u. \v 2 Wauriꞌ da wafa rinanggam ramanggan Betuel gampan mingꞌa intap Mesopotemia, da wau gayanggam Laban narunggan finam mangan. \v 3 Anutu Nampang Wain Tsiraꞌ nafinti agu da nautus i u yanginggam nasu garam wain wain ampi bingan. \v 4 Anutu narim nam fintidan da agu da gam yanginggam nabi nam fintidan ragada mungꞌ da Abraham ugu. Da intap aru Anutu riman da Abraham ugu da u mpada suda marawampua gin ani nasu agamam.” \v 5 Isak ini ibinigi sib da itangin Yakop ifa Mesopotemia da Laban, Betuel garam Aram ugu narunggan. Laban igi Yakop da Isau rinanggan Rebeka nafunggan. \p \v 6 Da Isau iringant i nan ibi Isak irim nan fintidan sib da Yakop da itangin arangan ifa Mesopotemia i uda sagat mingꞌa nigi, da ipaꞌ arangan i anungꞌ uda sagat Kanan mangan u. \v 7 Da Isau iringant ibi Yakop yatangꞌ warangꞌ i ramanggan da rinanggan nan gan da ifa Mesopotemia sib. \v 8 Gubuꞌ arigi da Isau uwayantan ipuꞌ i ramanggan Isak buginda sagat Kanan igi. \v 9 Ibinigi da Isau ifan da Ismail, Abraham narunggan marub ugu, da itip iyu Ismail narunggan Mahalat, Nebaiot nafunggan finam, impruꞌ da finin rusan iruꞌ ugu. \s1 Yakop Nanggan Puafuban Mingꞌa Betel \p \v 10 Yakop itangin gamp Birsiba rai da ifa i waꞌa gamp Haran. \v 11 Gubuꞌ arangan waꞌa mumai furis wasaꞌ mangan da igingꞌ igi, i gubuꞌ iruꞌ sib. Arangan iyu tauf maragangaf da yis gudzun gin isu unubin da igingꞌ marampruꞌ. \v 12 Da arangan ipuafub da itsangan antim guntiꞌ bingan wain mingꞌa intap da buntun fawaꞌa gunungun, da itsangan Anutu angira gan ruꞌan da yaban. \v 13 Da itsangan Yawe muntida wagungꞌ gin da nidan, “Dzi Yawe, u rumpunggam Abraham da ramanggam Isak Anutu gan. Intap aru u gingꞌa gin igi, Dzi bungꞌ arim da agu da yangin rusam. \v 14 U yanginggam bungꞌ awaꞌ nasangꞌ intap ngaruntsuaf, da bungꞌ ampa nadzarang nafa gubuꞌ yaban da gubuꞌ ruꞌan da dzraꞌ da fiꞌ. Mingꞌa agu da yangin rusam da garam intap utup utup santan bungꞌ ayu nam fintidan. \v 15 Da waringantin, dzi bungꞌ arut agu da nampa tayangꞌ agu i sanab idzuwai u fada gin, da dzi bungꞌ atip nau agu naba intap aruani. Dzi bungꞌ anang nam sib angu dzi nidan da tagadan da agu nasu nidzun, da dzi wasangꞌ i tanginda agu rai u.” \p \v 16 Yakop maran itaꞌ da ini i wangunggan, “Nan nidzun bingan, Yawe impai ani, da dzi wasruꞌ gin u.” \v 17 Arangan irat da ini binaꞌ, “Mumai aruani inang dzi rat funub angu. Mumai aruani isu Anutu ungaran da gunungun muantsi nifunggan.” \p \v 18 Pisa tataꞌ maratait da Yakop iyu tauf suda unub in ugu da yantungꞌ iyab isu nam maran rufuran. Da iyats madamin iyabin i santingꞌa bida Anutu mumai gan mararam igi. \v 19 Yakop ifaringꞌ mumai arigi binganggan Betel— wainggan ‘Anutu ungaran’. Garam mpada nigi mungꞌ ifaringꞌ gamp igi binganggan Luts. \v 20 Yakop itsaf ruan nidzun angu da Yawe ini binaꞌ, “Anutu, bida u ruta dzi da mpada tayangꞌ dzi bini i sanab guntiꞌ dzi nida fada gin da u rima nam gadan da ngarukui da dzi, \v 21 da bida dzi ba tipa waꞌa ramanggangꞌ gampan ngarubini da nigi da agu Yawe bungꞌ asu dzi Anutu gangꞌ. \v 22 Da tauf aru dzi antungꞌan ani naraga mumai aruani nasu U Anutu ungaram tsarifa Agu gin. Da nam santan u riman da dzi— dzi bungꞌ afab nasangꞌ 10, da narim 10 igi gan bits da agu.” \c 29 \s1 Yakop Iwaꞌ Laban Gampan \p \v 1 Da Yakop ruyung ifan da iwaꞌ garam gubuꞌ yaban intapan. \v 2 Da irunt fafun i tsanganda mpui rafan mangan rumingꞌa intap puatsi manaꞌ bingan igi da dumpa utup iruꞌ da bits gingꞌa wafiꞌa mpui igi i garam inang da irim mpui arigi rutin. Da tauf tsiraꞌ mangan imingꞌ sib i mpui nifun igi. \v 3 Maiꞌ maiꞌ dumpa santan bawaꞌa sib, da garam mpada tayangꞌ gin inang da irimpingꞌ tauf igi sinungꞌ mpui rafan nifun da irim mpui da dumpa inum. Numa mpui sib da garam mpada tayangꞌ dumpa itip irimpingꞌ i tauf igi ragun i mpui nifun igi. \v 4 Yakop igut i ribigi ini binaꞌ, “Amaꞌ raingꞌ ruas, agam rib anungꞌ igi?” \p Ribarangan ini nan mungaꞌ, “Aga rib Haran ani.” \p \v 5 Da Yakop ini, “Da agam isruꞌ i Laban, Nahor rumpunggan?” \p Da ribarangan ini, “Hai, aga sruꞌ i arangan.” \p \v 6 Da Yakop igut i ribarangan, “Arangan impa bini ma imaꞌ?” \p Da ribarangan ini, “Hai, arangan rumpa bini. Da tsangan, arangan narunggan finam Retsel iyu ramanggan dumpa gan iba ani.” \p \v 7 Da Yakop ini, “Ibianungꞌ? I gubuꞌ maran bingan rumingꞌ da anungꞌ iwarip iwaꞌ i gubuꞌ maran tsutsagin atangꞌan u. Isangꞌ i agam rima mpui rutin sib da tipa uda fadan da rung gada sai?” \p \v 8 Da ribigi ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, “Aga wasangꞌ i nanga bida nigi u, nasangꞌ dumpa sib angu nawaꞌ nampruꞌ ruan sib raiyi da aga namus rimpingꞌa tauf igi sinungꞌ mpui nifun da narim mpui da sib angu nampruꞌ ruan nanum.” \p \v 9 Yakop rungꞌ ruta garam mpada tayangꞌ dumpa nida nan da Retsel iyu ramanggan dumpa gan ibawaꞌ, i arangan impa tayangꞌ gin. \v 10 Yakop itsangan Retsel, gayanggan Laban narunggan finam, impruꞌ da dumpa gan santan igi da ifa rimpingꞌ tauf sinungꞌ mpui nifun da irim mpui da gayanggan dumpa gan inum. \v 11 Da Yakop itsutsuf Retsel da irang ruta nugun tsiaꞌan tsiraꞌ bingan. \v 12 Da arangan ini da Retsel ibiani, “Dzi Rebeka narunggan marub, u ramanggam Laban nafunggan finam.” Retsel iringantin da irunt sung angu ifan da ini da ramanggan. \p \v 13 Da gubuꞌ aru Laban uda sisingꞌ i nafunggan narunggan Yakop badan igi, da irunt ifan da iwaꞌ da arangan. Da impung arangan ufiak angu da itsutsuf arangan da iyu iba ungar. Waꞌa ungar sib da Yakop ifis i nam sib angu waꞌan da arangan ugu. \v 14 Da Laban ini, “Nan nidzun bingan, agi biꞌ bitsintaꞌ angu.” \s1 Yakop Inang Gum i Laban Iyab i Lia da Retsel \p Yakop irut gayanggan impai nigi isangꞌ ukam manga sib, \v 15 da Laban ini da arangan, “Dzi gangꞌ rururungan agu, da bitsintaꞌ anungꞌ idaum i u nanga gum utaꞌ angu i dzi u. Wani da dzi i nam bunumpam u nida udan gudzunggan i gum u nangan.” \p \v 16 Da Laban narun rusan finam iruꞌrun rumpai; miamun Lia da isiꞌ Retsel. \v 17 Lia mara nidzun gan idaum angu\f + \fr 29:17 \fq Lia mara nidzun gan idaum angu — \ft Nan igi mingꞌa nan Hibru anungꞌ idzidziwan u. Da garam fain yitam in ibiani, ‘Lia mara nidzun imamp imamp angu.’\f*, da bitsintaꞌ Retsel arangan aruf mararifirif bingan iyus Lia i maranggan da nidzunggan santan. \v 18 Yakop maran yari i Retsel nidzun angu, ibinigi da ini da Laban, “Dzi bungꞌ anang gum nayab i agu nasangꞌ udzuf 7 i uda u narunggam isiꞌ Retsel suda dzi fininggangꞌ.” \p \v 19 Da Laban ini, “Bini angu da dzi bungꞌ arim da agu i rib fain aga mayu i. Nabinigi da warut dzi nampai.” \v 20 Ibinigi da Yakop inang gum udzuf 7 i uda Retsel, da itsangan udzuf 7 igi ibi nam utaꞌ aru mangan angu isangꞌ gubuꞌ iruꞌ angu, i arangan maran yari nidzun angu i Retsel. \p \v 21 Udzuf 7 arigi intsup sib da Yakop ini da Laban, “Yaꞌ! Dzi udzufangꞌ nanga gum i agu ugu iba ntsup sib, da warim dzi fininggangꞌ ba da dzi i dzi udan.” \v 22 Ibinigi da Laban isu nam gadan tsiraꞌ bintsudagin da irim nan da ampan santan gamp arigi iwaꞌ da iga nam. \v 23 Da idziang arigi da Laban iyu Lia iba da Yakop da Yakop irut igingꞌ. \v 24 (Da Laban irim sagat gum mangan, Tsilpa, da Lia.) \p \v 25 Gubuꞌ pisan da Yakop irunt fafun i tsanganda Lia. Da arangan ifa ni da Laban, “Wain idzuwai gan ani da u nang uwayant bida ani da dzi? Dzi nang gum angu i Retsel. Da ibianungꞌ da u bu iyuꞌ dzi i rima Lia?” \p \v 26 Laban ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, “Aga sanabangꞌ anungꞌ ibinigi, mamaꞌ finam bampan suda gabun mungꞌ da miamun rumpadan u. \v 27 Wampai nasangꞌ suntaꞌ bintsudan ani ntsupan, ida dzi namus rima Retsel da agu, da u bungꞌ atip anang gum i dzi nasangꞌ udzuf 7 mangan.” \p \v 28 Yakop itaga ruan da irut Lia impai isangꞌ suntaꞌ arigi ntsupan. Ida Laban irim Retsel da Yakop isu arangan fininggan. \v 29 (Laban itangin sagat gum, Bilha, da Retsel.) \v 30 Da Yakop irut Retsel impai da maran yari i arangan nidzun angu iyus Lia. Da arangan itip inang gum i Laban isangꞌ udzuf 7 mangan. \s1 Yakop Narun Rusan \p \v 31 Da Yawe itsangan ibi Yakop maran yari i Retsel iyus Lia, ibinigi da irim Lia sib i uda i mamaꞌ narun. Da bitsintaꞌ Retsel isu sagat yami. \v 32 Lia iwangun da irim narun marub mangan da ifaringꞌ i binganggan Ruben (wainggan ibi ‘watsanga, narun marub’), da ini, “Yawe itsangan dzi wangu barabin gangꞌ sib; aruani da dzi gabunggangꞌ maran bungꞌ ari dzi.”\f + \fr 29:32 \fq “Yawe itsangan dzi wangu barabin gangꞌ sib; aruani da dzi gabunggangꞌ maran bungꞌ ari dzi.” — \ft Bingan Ruben wainggan ibi ‘watsanga, narun marub’, da bitsintaꞌ wanggan faringꞌan iwaꞌ ibi nan Hibru nida ‘itsanga dzi barabin gangꞌ’.\f* \v 33 Raiyi da Lia itip iwangun da irim narun marub mangan da ini ibiani, “Yawe iringantin ibiani, Yakop maran wari i dzi isangꞌ maran arida i Retsel u, da irim mamaꞌ narun manga ani da dzi.” Ibinigi da ifaringꞌ mamaꞌ narun igi binganggan Simion (wanggan faringꞌan iwaꞌ ibi ‘ringantagin’). \v 34 Impa da Lia itip iwangun da irim narun marub mangan da ini, “Aruani da dzi gabunggangꞌ bungꞌ amits dzi da wasangꞌ tanginda dzi rai, i dzi rim arangan narun rusan marub iruꞌ da bits,” da ifaringꞌ i binganggan Liwai (wanggan faringꞌan iwaꞌ ibi ‘udzuda mpruꞌa ruan’). \v 35 Da Lia itip iwangun gin da irim narun marub mangan da ini, “Gubuꞌ aruani da dzi bungꞌ atsarif Yawe binganggan.” Ibinigi da Lia ifaringꞌ mamaꞌ narun igi binganggan Yuda (wanggan faringꞌan iwaꞌ ibi ‘tsarifan’). Ntsupa sib da arangan watip irim mamaꞌ narun u. \c 30 \p \v 1 Retsel itsanga runggan ibianungꞌ irim Yakop narunggan da nugun iruaꞌ i rainggan da ini da Yakop ibiani, “Warim narum da dzi amaꞌ. I bida anungꞌ da dzi bungꞌ amamp.” \p \v 2 Yakop nugun isasus i arangan da ini binaꞌ, “Isangꞌ i dzi uda Anutu mumai gan i nanga nam Anutu nangan? Imaꞌ! Arangan runtaꞌ angu isu wain i udzuda agu i mamida rima narum.” \p \v 3 Da Retsel ini, “Dzi sagat gumangꞌ Bilha aruani. Nabiaꞌ da warut wagingꞌ da narim mamaꞌ narun i dzi binganggangꞌ da dzi nasu rinan gin. I mingꞌa arangan da dzi bungꞌ autus i yanginggangꞌ.” \v 4 Ibinigi da Retsel irim sagat guman Bilha ifan da Yakop isu i fininggan. Da Yakop irut igingꞌ, \v 5 da Bilha iwangun da irim Yakop narunggan marub mangan. \v 6 Da Retsel ini binaꞌ, “Anutu iraru agai da imunti maran udzib da dzi da iringant i dzi nan gangꞌ udagin da irim mamaꞌ narun aruani da dzi.” I wain igi da ifaringꞌ i binganggan Dan (wainggan ibi ‘iraru’). \v 7 Retsel sagat guman Bilha itip iwangun da irim Yakop narunggan marub mangan. \v 8 Da Retsel ini binaꞌ, “Dzi yis gudzun nidzun angu da rainggangꞌ da aruani dzi waꞌ da nam nidzun sib.” Ibinigi da arangan ifaringꞌ i binganggan Naftali (wainggan ibi ‘isa gudzun’). \p \v 9 Gubuꞌ Lia tsanganda bida arangan watip irim narun u, da irim sagat guman, Tsilpa, da Yakop da arangan iyu isu i fininggan. \v 10 Lia sagat guman Tsilpa irim Yakop narunggan marub mangan. \v 11 Da Lia ini, “Dzi rab runggangꞌ inting angu.” Ibinigi da arangan ifaringꞌ i binganggan Gat (wainggan ibi ‘raba runggan ntingan angu’). \v 12 Impai da Lia sagat guman itip irim narun marub mangan. \v 13 Da Lia ini, “Dzi nugungꞌ inuf wasi bingan. Sagat sib angu bungꞌ ani dzi sagat nugungꞌ tsiaꞌan.” Ibinigi da arangan ifaringꞌ i binganggan Aser (wainggan ibi ‘nugun tsiaꞌan’). \p \v 14 Gubuꞌ safa wit ibawaꞌ da Ruben ifa gum wit da itsangan nam nidzun fain turuda sagat i wangundan\f + \fr 30:14 \fq nam nidzun fain turuda sagat i wangundan — \ft Nam nidzun igi wamingꞌ ani u. Intap da yafan idzar imingꞌ intap angu, da ikap maraburuab brumingꞌ da nidzun dzungudzuang. Ribigi muaruts nam igi sagat yami gada i nidzun da bungꞌ aturu i rima narun.\f* rumingꞌan. Arangan iyu i nidzunggan da iyu ifan da rinanggan Lia. Retsel itsangan da ini, “Amaꞌ Lia, isangꞌ u rima narunggam nam nidzunggan fain da dzi?” \p \v 15 Da bitsintaꞌ Lia ini da Retsel, “Mani nidzun arangan igi i u uda dzi gabunggangꞌ sinungꞌ dzi? Da aruani da u ni tipa uda dzi narunggangꞌ nanggan uda badan da dzi ani mpruꞌan, a!” \p Da Retsel ini, “Isangꞌ. Bida u rima narunggam nam nidzunggan fain da dzi, da Yakop bungꞌ arut agu nagingꞌ da idziang aruani.” \p \v 16 Gubuꞌ Yakop mingꞌa gum ba da nam nufan arigi da Lia imingꞌ sanab ifa i arangan da ini rutin, “U bungꞌ arut dzi nagingꞌ da idziang aruani, i dzi rim nam ntsuman sib i agu i gai nidzun dzi narunggangꞌ uda badan.” Ibinigi da Yakop irut arangan igingꞌ da idziang arigi. \v 17 Anutu iringant i Lia nan gan udagin da arangan iwangun da irim Yakop narunggan mangan isu 5. \v 18 Da Lia ini binaꞌ, “Dzi tangin sagat gumangꞌ da gabunggangꞌ, ibinigi da Anutu irim i mungaꞌ gan bini angu da dzi.” Ibinigi da Lia inuꞌ arangan binganggan Isakar (wanggan faringꞌan iwaꞌ ibi ‘rima i mungaꞌ gan bini’). \v 19 Raiyi da Lia itip iwangun da irim Yakop narun marub mangan ifa 6. \v 20 Da ini binaꞌ, “Anutu irim mara ampi bini da dzi. Da aruani dzi gabunggangꞌ nifun bungꞌ atsaf dzi nidzun angu, i dzi rim arangan narun rusan marub isangꞌ 6.” Ibinigi da Lia inuꞌ arangan binganggan Tsebulun (wanggan faringꞌan iwaꞌ ibi ‘nifun tsafan’). \v 21 Raiyi da Lia itip irim narun finam mangan da inuꞌ i binganggan Daina. \p \v 22 Da Anutu maran rufur Retsel i nan gan udagin da itus muantsi i arangan wangunggan da aranga sangꞌ i rima narun. \v 23 Ibinigi da arangan iwangun da irim narun marub mangan da ini binaꞌ, “Anutu itias dzi miaꞌ gangꞌ rai.” \v 24 Da inuꞌ arangan binganggan Yosef (wainggan ibi ‘rima ragun i ruan’). Da itip ini binaꞌ, “Dzi marangꞌ yari i Yawe tipa suda mara ampi i marub manga atsungꞌa ani.” \s1 Yakop Apu Gan Inti \p \v 25-26 Gubuꞌ Retsel rima Yosef sib da Yakop ini da Laban ibiani, “Dzi nang gum i agu isangꞌ udzuf 14 sib, da dzi ni tipa fada gampangꞌ wain. Da watangin dzi finingꞌ rusangꞌ da narungꞌ rusangꞌ ba i dzi ruta fadan, i dzi nang gum tsiraꞌ i agu iyab i sagat iruꞌ igi. Da u sruꞌgin sib wa.” \p \v 27 Da bitsintaꞌ Laban ini da arangan ibiani, “Dzi gaib runggangꞌ da agu i anungꞌ fadan u. I dzi tsanga Yawe inang bini i dzi, i wain ibi u rut dzi impai. Ibinigi da wampai da watip wanang gum i dzi. \v 28 Da wani nam bunumpam u nida udan da dzi, da dzi bungꞌ arim da agu.” \p \v 29 Da Yakop ini, “U tsanga dzi gumangꞌ nanga i agu sib iyab i u apu gam waꞌa bini da yusan da gubuꞌ dzi mpada tayangꞌ gin. \v 30 Mungꞌ aru dzi mamida badan ugu da u mpa tayangꞌ apu gam iruꞌ angu. Da gubuꞌ dzi bawaꞌan da ruta agu mpadan da u apu gam inti iyus, i Yawe ifinti agu iyab i gum dzi nanga i agu sib da inang agu isu garam nidzun. Da dzi burima utupangꞌ sib bida anungꞌ?” \p \v 31 Da Laban igut i arangan, “Da u maram ifur nam bunump idzuwai i dzi riman da agu?” \p Da Yakop ini, “Dzi wani u rima nam mangan da dzi u, imaꞌ. Dzi bungꞌ autus gumangꞌ mpada tayangꞌ u apu gam, bida u uda dzi nan gangꞌ bida ani yaban: \v 32 Aruani da dzi bungꞌ ayung natsuar u dumpa gam da nuning gam santan da nau dumpa marabusung da rinin puatpuatagin da nuning rinin puatpuatagin nasu dzi nam bunumpangꞌ. \v 33 Bida u tsanganda nuning mangan rinin mamida puatpuatagin ma dumpa mangan rinin maragamp mingꞌa dzi gin, da u bungꞌ asruꞌgin nabi dzi wap. Nigi bungꞌ asu gum isiꞌ da agu i u tsangandan dumpa da nuning dzi uda suda nam ntsuman, da u bungꞌ asruꞌgin nabi dzi yatsungꞌ nan gangꞌ rururungan, ma imaꞌ.” \p \v 34 Laban iringantin da ini binaꞌ, “Ngarubini. Wanang wabi u nidan.” \v 35 Da bitsintaꞌ gubuꞌ arigi da Laban ipiriang nuning gan arapuꞌ da rinan rini maragamp puatpuatagin ma umpuar taringꞌan impruꞌ da dumpa marabusung santan da itangin ifa da narun rusan marub i mpada tayangꞌ gin. \v 36 Laban irut riban iyu apu gan piriangꞌan ugu da ifa guntiꞌ isangꞌ yunga gubuꞌ iruꞌ da bits. Da Yakop rumpa tayangꞌ Laban dumpa gan da nuning gan fain. \p \v 37 Da Yakop irab gai bangin rururungan fain imingꞌ gai iruꞌ da bits binganggan popla da almon da plen, da itsuwaꞌ i gangan itangin tangin gin da gai igi isap wasaꞌ wasaꞌ gin. \v 38 Da idamangꞌ uts da piangꞌ numa mpui gin i Laban nuning da dumpa gan bada i numa mpui da raraban. Yakop isruꞌgin i gubuꞌ nuning da dumpa bada i numa mpui da arapuꞌ bungꞌ ayab i rinan. \v 39 Ibinigi da gubuꞌ arapuꞌ yaba i rinan uts da gai bangin igi da bungꞌ apingꞌ narun rinin puatpuatagin da umpuar taringꞌan. \v 40 Yakop ibibi i apu naru faꞌ rinin ruga rugan ifa munti utup utup da apu santan yaba i ruan maran ifan da apu naru faꞌ marabusung da umpuar taringꞌan igi. Arangan inang ibinigi da runggan isu wain i gan dumpa gan da nuning gan, da wampruꞌ ifan da Laban gan u. \v 41 Da gubuꞌ dumpa da nuning riniurun nanga i yaba i ruan da Yakop irim gai bangin uts sib in i mpui numan igi. Da itsangan gai igi da iyab i ruan. \v 42 Da gubuꞌ dumpa da nuning awan maꞌan nanga i yaba i ruan da Yakop warim gai igi u. Ibinigi da dumpa da nuning awan maꞌan ifan da Laban, da riniurun ibafa da Yakop. \v 43 Yakop sanaban nanga bida nigi da aranga isu garam nam bunump tsiraꞌ i dumpa da nuning ampi bingan impruꞌ da garam da sagat gum, kamir da dongki. \c 31 \s1 Yakop Intsung Ifa Sinungꞌ Laban \p \v 1 Yakop iringant i Laban narun rusan nan gan nida yaba i arangan bida ani, “Yakop iyu agi ramanggangꞌ nanggan santan da isu garam nidzun i nam bunump tsiraꞌ.” \v 2 Yakop itsangan Laban uwayantan yitam i ruan da maran anungꞌ yari i arangan ibi miamun ugu u. \v 3 Da Yawe ini da Yakop ibiani, “Watip wafa rumpum rusam da utupam gampan. Da Dzi bungꞌ arut agu.” \p \v 4 Ibinigi da Yakop irim sisingꞌ da Retsel da Lia i badan da arangan mingꞌa arangan mpada tayangꞌ apu gan gin. \v 5 Rib iruꞌ igi ibawaꞌ da arangan ini da ribarangan ibiani, “Dzi tsanga agam ramanggam uwayantan nanga yaba i dzi da aruani wabi aru mungꞌ arangan tida nangan ugu u, da bitsintaꞌ dzi ramanggangꞌ Anutu gan rurut dzi. \v 6 Agam itsanga dzi gumangꞌ uwats uwats tsiraꞌ nanga yaba i agam ramanggam sib wa, \v 7 da bitsintaꞌ arangan iti ini nan umpur da dzi da nifu-nan gan iyuꞌan ampi bingan isangꞌ 10 i nam bunump riman da dzi. Da bitsintaꞌ Anutu imunti sib i arangan i anungꞌ ngaungꞌa dzi u. \v 8 Bida arangan nidan, ‘Apu rinin puatpuatagin nasu u nanggam,’ da apu santan irim narun puatpuatagin isangꞌ ruan. Da bida arangan nidan, ‘Apu umpuar taringꞌan nasu u nanggam,’ da apu santan irim narun umpuar taringꞌan isangꞌ ruan santan. \v 9 I sanab bida nigi da Anutu iyu agam ramanggam nuning da dumpa gan sinungꞌ da irim da dzi. \p \v 10 “Mingꞌa nuning arapuꞌ da rinan gubuꞌ gan yaba i ruan, da dzi tsanga nam puafuban mangan i nuning arapuꞌ rinin umpuar taringꞌan da puatpuatagin angu yaba i nuning rinan. \v 11 Mingꞌa nam puafuban igi da Anutu angira gan\x - \xo 31:11 \xq \xt Anutu angira gan — \xt Mia 16:7\x* ini da dzi ibiani, ‘Yakop.’ Da dzi ni, ‘Dzi rumpai.’ \v 12 Da angira ini binaꞌ, ‘Watsangan nuning arapuꞌ rinin umpuar da puatpuatagin runggan angu iyab i rinan. Dzi nang ibinigi, i wain ibiani, dzi tsangan nam santan Laban nanga yaba i agu sib wa. \v 13 Dzi Anutu aru waꞌan da agu mingꞌa Betel, mumai u antungꞌa tauf da yatsa madamin gin da tagada ruam i tsarifa dzi runtaꞌ angu gin ugu.\x - \xo 31:13 \xq \xt mumai u antungꞌa tauf da yatsa madamin gin da tagada ruam i tsarifa dzi runtaꞌ angu gin ugu — \xt Mia 28:18\x* Wauriꞌ da watangin gamp ani rai sung angu da watip wafa gampam wain.’” \p \v 14 Retsel da Lia iringant i nan igi da ini binaꞌ, “Aga binganggangꞌ mangan wamingꞌ impruꞌ da aga ramanggangꞌ i nam bunumpan mangan u. \v 15 Ramangꞌ inang agai ibi rib marawampua. Arangan itangin agai da agu da iyu nam bunump in da iga nam bunumpan arangan santan sib. \v 16 Da nam bunump santan Anutu uda sinungꞌ arangan isu agi da narungꞌ rusangꞌ nanggangꞌ rururungan. Da wanang nam nabi Anutu nidan da agu.” \p \v 17 Ibinigi da Yakop itangin narun rusan da finin rusan iyab kamir, \v 18 da itsuts i apu gan santan uda mingꞌa Mesopotemia i fada da ramanggan Isak i gan gampan Kanan. \v 19 Da gubuꞌ ribarangan nanga i fadan da Laban ifa sib i trapa dumpa gan rinifufun da Retsel iwap mugus maraganun mingꞌa ramanggan ungaran sib. \v 20 Yakop irim umpur i Laban, garam Aram, da idzigin nan gin da irunt ifa gan arun. \v 21 Arangan iyu nam bunumpan santan da irunt, yis mpui Yufretis udziꞌ ifa marafain da iyung ifa i waꞌa intap mamai Giliat. \s1 Laban Irunt Yatsungꞌ Yakop \p \v 22 Gubuꞌ suda iruꞌ da bits da Laban iyu sisingꞌ ibi Yakop irunt an arun. \v 23 Laban iyu gan utupan da irunt yatsungꞌ Yakop isangꞌ gubuꞌ 7 da iwaꞌ da arangan mingꞌa intap mamai Giliat. \v 24 Da Anutu iwaꞌ da Laban (garam Aram) da idziang i nam puafuban da ini da arangan ibiani, “Watsanga runggam sib i nan gam nidan da Yakop.” \v 25 Yakop irut utupan yari ungar impai imingꞌ mamai Giliat, da gubuꞌ arigi da Laban irut utupan iba tsangan da impa marafain. \p \v 26 Da Laban ifan da Yakop da ini, “Wain idzuwai da u rim umpur i dzi da u yu dzi narungꞌ rusangꞌ finam ani iba ibi sagat wapan mingꞌa wasaꞌ i nam isan? \v 27 Ibianungꞌ da u kup angu i dzi da u runt iba? U madani da dzi da dzi dasu nam gadan da aga dangump nam da datangin agam rai ruta nam nugun tsiaꞌan. \v 28 U runt asub da dzi watsutsuf rumpungꞌ rusangꞌ da narungꞌ rusangꞌ mangan u. U nang uwayant maisan bingan. \v 29 Dzi sangꞌ i wayada agam, da bitsintaꞌ idziang ugu da u ramanggam Anutu gan ini da dzi ibiani, ‘Watsanga runggam sib i nan gam nidan da Yakop.’ \v 30 Dzi sruꞌgin ibi u maram ifur iyus i tipa fada gam gampam wain da u tangin dzi rai. Da bitsintaꞌ wain idzuwai da u wap dzi mugusangꞌ maraganun sib?” \p \v 31 Da Yakop ini da Laban, “Dzi rat i u bungꞌ ayu narum rusam finam iruꞌ ani sinungꞌ dzi, ibinigi da dzi kup i agu da dzi runt iba. \v 32 Da bida u tsanganda aga mangan uda u mugusam da arangan namamp. Mingꞌa agi utupangꞌ maranggan, da waba sau gam nanggam da wau.” Da bitsintaꞌ Yakop wasruꞌgin ibi Retsel iwap ramanggan mugusan u. \v 33 Ibinigi da Laban yatangꞌ Yakop ungaran apu rini gangan da isau. Nigi ntsup sib da yatangꞌ Lia ungaran da inang ibinigi. Arangan inang ibinigi angu i sagat gum iruꞌrun impruꞌ, da bitsintaꞌ wawaꞌ da mugusan igi u. Ntsupa ungar igi sib da yatangꞌ Retsel ungaran. \v 34 Retsel iyu ramanggan mugus maraganun da ifarangꞌ iruꞌ nam rima yaba kamir barun i garam gar mpada gin da impa ragun gin. Laban inguar i nam sib angu imingꞌ ungar wasaꞌ da wawaꞌ rutin u. \v 35 Retsel ini da ramanggan ini binaꞌ, “Ramangꞌ, dzi gaib runggangꞌ da agu i dzi wasangꞌ i muntida yaba u maranggam u. I dzi yu ukam.” Ibinigi da Laban inguar i nam bunump santan da wawaꞌ da gan mugus maraganun mangan u. \p \v 36 Yakop nugun iruaꞌ nidzun angu i Laban da impiꞌ ini binaꞌ, “Dzi nang nam idzuwai asub? Nam maisan idzuwai dzi nang da u daru dzi ibi garam asub? \v 37 U nguar i dzi nanggangꞌ santan da u waꞌ da nanggam idzuwai? Warim namingꞌ wasaꞌ i u ribam da dzi ribangꞌ maran da ribarangan natsangan i mangan nan gan isu nidzun, dzi ma agu. \v 38 Dzi nang gum i agu isangꞌ udzuf 20 aruani. Dzi mpa tayangꞌ u dumpa gam da nuning gam ngarubini bingan angu da sib angu irim narun bini. Da dzi waga dumpa arapuꞌ mangan imingꞌ u gin u. Imaꞌ angu. \v 39 U apu gam idzuwai apu buman ma garam wapan da gubuꞌ ma idziang, da u rim riringꞌ da dzi i dzi rima mungaꞌ gan. Ibinigi da gubuꞌ apu buman garada dumpa ma nuning funub, da dzi wayu iba santingꞌ agu gin u; imaꞌ. Dzi runggangꞌ irim mungaꞌ i nigi. \v 40 Dzi gumangꞌ ibinigi: gubuꞌ igauf dzi funub da idziang rangarang gan idadaum dzi da dzi sau marampruꞌ gingꞌan. \v 41 Udzuf 20 dzi ruta agu mpadan ugu ibiani: dzi nang gum i agu isangꞌ udzuf 14 i uda u narum rusam finam iruꞌ ani da dzi nang gum i agu isangꞌ udzuf 6 i uda apu mingꞌa agu gin. Da u iyuꞌ iyuꞌ dzi i u nifunggam nidan isangꞌ 10 i nam bunumpangꞌ da u anungꞌ irim rururungan. \v 42 Da bida dzi rumpunggangꞌ Abraham da ramanggangꞌ Isak Anutu gan aru garam rata gin damami ruta dzi, da u madawat dzi rai dafa bangi sasaꞌ angu. Da bitsintaꞌ Anutu irarab dzi gumangꞌ uwats uwats da dzi banginggangꞌ tanginda ruꞌan, ibinigi da idziang ugu Anutu ini u uwayantam maisan u nanga yaba i dzi ugu wasi da agu.” \s1 Nan Udzudan Mingꞌa Wasaꞌ i Yakop da Laban \p \v 43 Ibinigi da Laban ini Yakop nan gan mungaꞌ ibiani, “Sagat iruꞌ igi isu dzi narungꞌ rusangꞌ. Da narun rusan isu dzi gangꞌ, da apu igi isu dzi apu gangꞌ. Watsangan! Nam santan aru u udan igi isu dzi nanggangꞌ. Da bitsintaꞌ dzi nanang nabianungꞌ i dzi narungꞌ rusangꞌ finam iruꞌ igi da narun rusan? \v 44 Da agi naudzu nan da nanang nam mangan namunti wasaꞌ i agu da dzi i agi marangꞌ rufura nan udzudan igi.” \p \v 45 Ibinigi da Yakop iyu tauf guntiꞌ mangan da yantungꞌ imunti isu dubung. \v 46 Da ini da gayan rusan impruꞌ ini binaꞌ, “Agam wafura i tauf ba da wantungꞌ wampruꞌ da ruan nasu marabuntup.” Ibinigi da ribarangan iyufum tauf isu marabuntup sib da impruꞌ ruan impai uts da tauf ufuman igi da iga nam iyab i nam udzudan igi. \v 47 Laban ifaringꞌ tauf ufuman igi binganggan Yegar Sahaduta, da Yakop ifaringꞌ ini Galid.\f + \fr 31:47 \fq Laban ifaringꞌ tauf ufuman igi binganggan Yegar Sahaduta, da Yakop ifaringꞌ ini Galid — \ft Bingan \ft \+it Yegar Sahaduta \+it* mingꞌa nan Aramaik da bingan \+it Galid \+it* mingꞌa nan Hibru wainggan bitsintaꞌ ‘marabuntup i rima maran furan’.\f* \p \v 48 Da Laban ini, “Tauf ufuman ani isu ampap i rima maran furan i nan udzudan muntida wasaꞌ i agu da dzi da aruani da fadan.” I wain igi da Yakop ifaringꞌ ini Galid. \v 49 Da itip ifaringꞌ i binganggan mangan Mitspa (wainggan ibi ‘mumai mingꞌa wasaꞌ tsanganda mungaꞌ da mungꞌa sib’), i Laban ini, “Gubuꞌ agi tanginda ruangꞌ rai da Yawe namunti wasaꞌ i agu da dzi da natsanga agi ragun i agi anungꞌ atupa nan gangꞌ udzudan ani sib u. \v 50 Da bida u nanga dzi narungꞌ rusangꞌ finam ani nanggan mpadan maisa wasi ma u tipa uda sagat faꞌ mpruꞌan da garam maꞌan i tsangandan da mamida barima sisingꞌ da dzi da maram wafur, Anutu imunti wasaꞌ da irarab agi sib.” \v 51 Laban ini da Yakop impruꞌ ibiani, “Watsangan tauf guntiꞌ rung muntidan ani da tauf dzi ufuman suda marabuntup mpruꞌan mingꞌa wasaꞌ i agi iruꞌ ani. \v 52 Tauf guntiꞌ da tauf marabuntup ani isu nam maran furan nan utusa i ruan gin. Dzi wasangꞌ atupa ampap tauf ani sib i wayada agu u, da agu anungꞌ atupa tauf ani sib bada marafain i wayada dzi u. \v 53 Abraham da Nahor da ramanggan Tera Anutu gan bungꞌ amunti wasaꞌ i raruda agu da dzi bida agi manga runta asub.” \p Ibinigi da Yakop itsarif ruan da Laban i ramanggan Isak Anutu gan binganggan aru rib rata nidzun angu gin ugu. \v 54 Da itsara apu da Anutu imingꞌ mamai igi da inuꞌ gayan rusan iba da irut impruꞌ ruan iga nam. Gada nam sib da ribarangan santan igingꞌ nigi. \v 55 Pisa tataꞌ mangan nigi da Laban itsutsuf rumpun rusan da narun rusan finam iruꞌ igi da ifinti ribarangan. Da arangan itip ifa gampan. \c 32 \s1 Yakop Itip Runggan i Waꞌan da Isau \p \v 1 Yakop ibinigi irut utupan yuriꞌ da imingꞌ sanaban ifan da Anutu angira gan utup mangan iwaꞌ da arangan imingꞌ sanab igi. \v 2 Yakop itsanga da ini, “Mumai aruani isu Anutu gampan singaari.” Ibinigi da Yakop ifaringꞌ i binganggan Mahanaim, wainggan ibiani, ‘gamp singaari iruꞌrun’. \v 3 Gubuꞌ arigi da Yakop rainggan Isau impa imingꞌ intap Seir, bingan mangan Idom. Yakop itangin garaman uda sisingꞌ imungꞌ ifan da arangan rainggan Isau. \v 4 Yakop ini da garam uda sisingꞌ i uda arangan nifunggan fadan da nidan da Isau bida ani, “Garam tsiraꞌ Isau, gam garam gumam Yakop itangin nan bida ani, ‘Dzi rut gayangꞌ Laban impai iba isangꞌ bawaꞌan da aruani. \v 5 Dzi sangꞌ i makau, dongki, dumpa da nuning, garam gum da sagat gum. Aruani da dzi tangin nan ibiaꞌ da dzi garam tsiraꞌ gangꞌ agu da dzi gaib runggangꞌ da agu i u maram arida i dzi.’” \p \v 6 Da gubuꞌ garam rima sisingꞌ tipa bawaꞌan da Yakop da ini binaꞌ, “Aga yu sisingꞌ ifan da u rainggam Isau da aruani da arangan imingꞌ sanab iba i tsanganda agu, da garam 400 irut arangan iba.” \p \v 7 Yakop iringant i nan igi da irat nidzun angu da wangun ibarabin da maran ifur nan iyus. Ibinigi da arangan itsaf gan garaman santan ruta arangan badan ugu isu utup iruꞌrun da itsaf dumpa da nuning, makau da kamir isangꞌ utup iruꞌrun ibinigi. \v 8 Arangan maran ifur ibiani, “Bida Isau badan da ruta utup mangan isa ruan da wangidan da utup mangan isangꞌ runtan.” \p \v 9 Da Yakop yugin ibiani, “O dzi rumpunggangꞌ Abraham da ramanggangꞌ Isak Anutu gan. O Yawe, agu ni da dzi ibiani, ‘Watip wafa gampam wain da gam utupam, da dzi bungꞌ ampa tayangꞌ agu da nanang u nanggam mpadan nawaꞌ ngarubini angu.’ \v 10 U garam gumam dzi ani wadaum i u nanggam maram aridan da mpada tayangꞌ dzi da gubuꞌ santan. Gubuꞌ aru dzi isa mpui Yordan ani udziꞌ ugu da dzi ba bangi sasaꞌ— dzi gif itipangꞌ angu. Da bitsintaꞌ aruani dzi tip iba impruꞌ da utupangꞌ iruꞌrun. \v 11 O Yawe, warim dzi sib i dzi rat i dzi rainggangꞌ Isau bungꞌ aba da nais dzi nampruꞌ da sagat da mamaꞌ narun santan. \v 12 Da bitsintaꞌ u ni da dzi sib ibiani, ‘Dzi bungꞌ ampa tayangꞌ agu da nanang u nanggam mpadan nawaꞌ ngarubini angu, da nautus u yangin rusam nayus nasangꞌ sasanuai mingꞌa uruts ringan, da garam gar mangan wasangꞌ i farisan fantsupa sib u.’” \p \v 13 Gingꞌa arigi da idziang, da pisan da arangan irants nam riman da rainggan Isau: \v 14 nuning rinan 200 da nuning arapuꞌ 20, dumpa rinan 200 da dumpa arapuꞌ 20, \v 15 kamir rinan 30 ruta narun ruas, makau rinan 40 da makau arapuꞌ 10, dongki rinan 20 da dongki arapuꞌ 10. \v 16 Arangan itangin garam guman imunti isangꞌ apu gan utup utup igi santan i mungꞌa gin da ini binaꞌ, “Agam wayu apu ani da wamungꞌ wafa i dzi da wayung da watangin taptap i ruam.” \v 17 Yakop isantingꞌ nan da garam guman mungꞌa miamun ibiani, “Gubuꞌ dzi rainggangꞌ Isau bawaꞌan da agu da guta i agu, ‘Manga garam guman agu, da agu fa anungꞌ, da manga apu gan ani?’ \v 18 Da wani wabiani, ‘Yakop, u garam gumam, apu gan sib ani. Da itangin iba da agu, dzi garamangꞌ tsiraꞌ Isau, i suda u nanggam. Da arangan rungꞌ iyung imingꞌ bampan i agai.’” \v 19 Da rungꞌ ini nan ibinigi da garam gum atsungꞌa ba da mingꞌa wasaꞌ ibinigi angu ifan isangꞌ garam gum santan, “Agam wani nan bitsintaꞌ aru dzi nidan da agam igi da gubuꞌ agam waꞌan da arangan. \v 20 Da wani nan wasi rutin nabiani, ‘U garam gumam Yakop rungꞌ imingꞌ bampan iba i agai.’” I arangan maran ifur ibiani, “Bida dzi tanginda nam ani mungꞌan da dzi bungꞌ arasu arangan wangu tsakia gan mungꞌ ugu. Da gubuꞌ arangan bawaꞌan da dzi da maran bungꞌ asamu wangu tsakia gan igi, da nugun bungꞌ anuf i dzi da nau dzi nayab.” \v 21 Ibinigi da Yakop itangin apu rima suda Isau gan ugu imungꞌ ifan. Da idziang arigi da arangan rungꞌ igingꞌ mumai igi. \s1 Yakop da Anutu Idabir i Ruan \p \v 22 Idziang arigi da Yakop yuriꞌ da iyu finin rusan iruꞌ da sagat guman iruꞌ igi impruꞌ da narun rusan marub 11 da yis mpui Dzabok udziꞌ ifa marafain. \v 23 Arangan itangin ribigi ifa sib marafain da itip iba da ini da garam gum i uda nam bunump santan fada marafain mpruꞌan. \v 24 Yakop runtaꞌ rungꞌ impai nigi da garam mangan iwaꞌ rutin, da irut impung ruan da idabir i ruan i ruaꞌa ruꞌan isangꞌ gubuꞌ pisan. \v 25 Garam igi itsangan i arangan wasangꞌ i dabira i Yakop da yis Yakop ngump marafain da igruꞌ ruan. \v 26 Da garam igi ini da Yakop, “Watangin dzi da dzi nafan. Gubuꞌ inang i pisan.” \p Da bitsintaꞌ Yakop idudunting i arangan da irim udzungꞌ da arangan ini binaꞌ, “Wasangꞌ u! Bida u fintida dzi sib da dzi bungꞌ atangin bangingꞌ rai i agu da wafan.” \p \v 27 Ibinigi da garam igi igut i arangan ini binaꞌ, “U binganggam wai?” \p Da arangan ini binaꞌ, “Dzi binganggangꞌ Yakop.” \p \v 28 Da garam igi ini binaꞌ, “Wasangꞌ i rung faringꞌa u binganggam Yakop u. I u su gudzu uris da Anutu da garam gar impruꞌ. Da u yus. Ibinigi da aruani da bungꞌ afaringꞌ agu binganggam nabi Israil (wainggan ibiani, ‘isu gudzu uris da Anutu’).” \p \v 29 Da Yakop igutin, “Da isangꞌ i u nida binganggam wasi da dzi?” \p Da bitsintaꞌ garam igi ini binaꞌ, “Wain idzuwai da u gut i dzi i dzi binganggangꞌ?” Da ifinti Yakop i nigi. \p \v 30 Ibinigi da Yakop ifaringꞌ gamp arigi binganggan Penuel (wainggan ibiani, ‘Anutu maranggan’) da ini, “Dzi tsangan Anutu maran i mara nidzunggangꞌ rururungan, da dzi rungꞌ impa marataꞌ.” \v 31 Gubuꞌ iyab iba da Yakop itangin Penuel rai da intsungꞌ i fagan ifan, i wain iruꞌ arangan ngump marafain igruꞌ ruan. \v 32 Ibinigi da gubuꞌ aruani da garam Israil anungꞌ iga apu far mingꞌa ngump u, i wain iruꞌ arangan yis Yakop far mingꞌa ngump ugruꞌ. \c 33 \s1 Yakop da Rainggan Isau Iwaꞌ da Ruan \p \v 1 Yakop iraꞌ i maran da itsangan Isau ruta garaman 400 badan. Da itangin narun rusan yatsungꞌ rinan ruas, Lia, Retsel da gan sagat guman iruꞌ igi. \v 2 Itangin sagat gum iruꞌ igi impruꞌ da narun rusan imungꞌ miamun. Ida Lia da narun rusan yatsungꞌ ifan. Da Retsel da narunggan Yosef imingꞌ bampan gin. \v 3 Yakop runggan imungꞌ ifan i riban santan, da yidzaꞌ fagan da itauf maran iruꞌ intap da yuriꞌ, da inang ibinigi angu isangꞌ 7 imingꞌ sanab ifan da rainggan. \p \v 4 Da bitsintaꞌ Isau irunt iba i waꞌa da rainggan da impung Yakop da itsutsuf arangan. Da rib iruꞌ igi irang da ruan. \v 5 Da Isau iraꞌ i maran da itsangan sagat da mamaꞌ narun da igutin, “U rut rib idzuwai bingan aga ba?” \p Da Yakop ini, “Nigi mamaꞌ narun Anutu maraampi gan riman da dzi, u garam gumam.” \v 6 Da sagat gum iruꞌ igi da narun rusan iba da yidzaꞌ fagan da itauf maran iruꞌ intap imingꞌ Isau maran. \v 7 Ida Lia da narun rusan iba da itatapuangꞌ iruꞌ intap imingꞌ Isau maran. Raiyi da Yosef da rinanggan Retsel iba da runang ibinigi angu. \v 8 Isau ini binaꞌ, “Dzi mingꞌa naga badan da dzi tsanga apu utup utup, da nigi wainggan ibianungꞌ?” \p Yakop ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, “Nam dzi riman da agu igi da dzi rim i yafada u wangum i u tsanganda dzi bini.” \p \v 9 Da bitsintaꞌ Isau ini binaꞌ, “Rainggan, dzi sangꞌ inting angu. Nigi runamingꞌ da agu.” \p \v 10 Da Yakop ini, “Imaꞌ. Dzi gampun runggangꞌ da agu. Dzi yut apu ani ruta wangunggangꞌ santan ibiaꞌ da agu. Bida u maram arida i dzi da wayu. I dzi nugungꞌ itsiaꞌ nidzun angu i tipa tsanganda u maranggam ibi dzi tsanganda Anutu maran, i u yu dzi iyab. \v 11 Dzi gaib runggangꞌ da agu i uda nam dzi riman da agu igi. Anutu isu maraampi da dzi, da dzi wasau runggangꞌ i nam mangan u.” Yakop irim udzung da Isau isangꞌ arangan itaga ruan i udan. \p \v 12 Da Isau ini da Yakop, “Agi mpruꞌa runggangꞌ fadan.” \p \v 13 Da bitsintaꞌ Yakop ini da arangan, “Dzi garamang tsiraꞌ, u tsangan mamaꞌ narun narun aga anungꞌ tsiraꞌ tsiraꞌ u. Da dzi nampa tayangꞌ makau da dumpa rinan narun ruas rututan. Bida dzi usudan da yunga sanab guntiꞌ da gubuꞌ bitsintaꞌ angu da apu santan bungꞌ amamp sib i. \v 14 Ibinigi da garam tsiraꞌ, wamungꞌ wabiaꞌ i dzi, u garam gumam. Dzi bungꞌ ayung da nairab i apu santan da mamaꞌ narun natsungꞌ agu nabiaꞌ nasangꞌ waꞌa da agu mingꞌa intap Seir.” \p \v 15 Isau ini, “Da nabinigi da dzi natangin garam fain da agu i rima agu sib.” \p Da Yakop ini arangan nifunggan mungaꞌ ini binaꞌ, “Dangki tsiraꞌ. Da bitsintaꞌ anungꞌ nanga bida nigi u. Ma maram anungꞌ fura sanab ampi bingan u. Aga sangꞌ. Da bida u maram aridan da aga bungꞌ amingꞌ bampan i agu.” \v 16 Ibinigi da gubuꞌ arigi da Isau itangin arangan rai da itip iyung ifa Seir. \v 17 Da bitsintaꞌ Yakop yuriꞌ da intsungꞌ ifa Sukot. Waꞌan nigi da arangan irim gan ungaran, da irim ungar tsaparangꞌ fain i gan apu gan santan mpadan gin. I wain igi da ifaringꞌ gamp igi binganggan Sukot, wainggan ibi ‘ungar tsaparangꞌ’. \v 18 Impai nigi gubuꞌ fain sib raiyi, da Yakop iyung iba da ibawaꞌ bini angu imingꞌ gamp Sekem imingꞌ intap Kanan, da impa uts angu da gamp igi. Da arangan sanaban yunga mingꞌa Mesopotemia badan ibantsup imingꞌ nigi. \v 19 Da arangan irim nam ntsuman isangꞌ 100 silva ifan da Hamor narun rusan, Sekem da rain rusan, i intap marafain aru arangan arida ungar in igi. \v 20 Da yantungꞌ tauf isu mumai mararam tsarada nam in i nigi da ifaringꞌ i binganggan El-Elohi-Israil, wainggan ibiani, ‘El, Israil Anutu gan’. \c 34 \s1 Sekem Inang Asub i Daina \p \v 1 Gubuꞌ mangan da Daina, Yakop narunggan finam riman da Lia ugu, iyung ifan i tsanganda sagat sagat gamp igi. \v 2 Da Hamor, nifutsarif gamp igi, aranga garam Hiwi da narunggan marub Sekem. Gubuꞌ Sekem tsanganda Daina da iyafi un gin da yuntapin da inang asub in. \v 3 Da arangan nugunggan imais nidzun angu i Daina da nan isu madamin bingan i untapa i arangan wangunggan. \v 4 Arangan yaga ramanggan Hamor ini binaꞌ, “Wau sagat aga da dzi i suda dzi fininggangꞌ.” \p \v 5 Gubuꞌ Yakop uda sisingꞌ i arangan narunggan finam igi waꞌa da sanab asub, da wanang nam mangan u, i narun ruas ifa sib i mpada tayangꞌ apu santan, da impa ntras angu. \v 6 Da Sekem ramanggan Hamor ifa i ruta Yakop tipa nan igi. \v 7 Gubuꞌ Yakop narun rusan mingꞌa gum bawaꞌan da ba ringanta i nan da nugun itsakia tsiraꞌ bingan, i Sekem nanga sanab asub i ribarangan nafunggan da nigi isu miaꞌ tsiraꞌ bingan da Israil utupan. Uwayant bida nigi anungꞌ sanab bini mangan u. \p \v 8 Hamor ini da Yakop da narun rusan ibiani, “Dzi narunggan Sekem wangungan iyu u narunggam finam aga nidzun angu. Dzi gaib runggangꞌ da agam i agam rima Daina suda arangan fininggan. \v 9 Nam uda ruan namingꞌ wasaꞌ i agam da agai; warim narum rusam finam da agai da wau aga narungꞌ rusangꞌ finam nasu agamam nabinigi. \v 10 Da wampa wasaꞌ i agai; intap rumingꞌ da wampa gin da wanang gumam in nasangꞌ maranggam furan da wayu intap fain nasu u nanggam.” \p \v 11 Da Sekem ini da Daina nafun rusan da ramanggan ini binaꞌ, “Dzi gaib runggangꞌ da agam; dzi ni uda agam nafunggam suda dzi fininggangꞌ. Dzi bungꞌ arim nam ntsuman idzuwai agam gutagin. \v 12 Warim nam bunump gudzunggan. Bida agam maram fura i rima tsiraꞌ bingan, da wani, da dzi bungꞌ arim, bida agam rima mamaꞌ finam arigi da dzi suda dzi fininggangꞌ.” \p \v 13 Da bitsintaꞌ Yakop narun rusan yi-iyuꞌ Sekem da Hamor i nam idzuwai Sekem nanga da ribarangan nafunggan Daina. \v 14 Da ini binaꞌ, “Aga wasangꞌ atsunga sanab bida arigi. Aga wasangꞌ i rima nafunggangꞌ da garam mangan mamida i safa riniubit u. Nigi bungꞌ asu rinin miaꞌan tsiraꞌ da agai. \v 15 Aga sangꞌ i nida nifungꞌ da agu i uda arangan bida u nanga nam bida aruani suda miamun: agu da garam gampam ani sib angu nasaf riniubit nabi agai. \v 16 Ida aga bungꞌ arim narungꞌ rusangꞌ finam da agam, da nayu agamam. Da aga bungꞌ ampa wasaꞌ i agam da nasu garam utup bitsintaꞌ. \v 17 Da bitsintaꞌ bida agam buginda i safa riniubit, da aga bungꞌ ayu nafunggangꞌ da narut afan.” \p \v 18 Hamor da narunggan Sekem itsanga ribarangan nan gan nidan igi iwaꞌ bini angu. \v 19 Da Sekem nugun itsiaꞌ i uda Yakop narun finam igi da iyu nan igi iyab sung angu. Da arangan ramanggan utupan itsarif arangan isarimp ramanggan Hamor. \v 20 Ibinigi da Hamor da narunggan Sekem ifa gan gampan igi mumai gan mpruꞌa maran gin da ini nan wasi da gan garaman sib angu ibiani, \v 21 “Garam utup igi isu agi rinungꞌ rusangꞌ nidzun. Agi natangin ribarangan nampa agi intapangꞌ da nanang guman gin nasangꞌ maranggan furan. Intap ani tsiraꞌ bingan isangꞌ agi da ribarangan. Da agi sangꞌ i uda ribarangan narun rusan finam da ribarangan isangꞌ i uda agi gangꞌ. \v 22 Da bitsintaꞌ ribigi bungꞌ ani nifun i ruta agi mpruꞌa ruangꞌ mpada suda garam utup bitsintaꞌ bida agi nanga nam bitsintaꞌ angu bida ani: garam sib angu nasaf riniubit nasangꞌ ruan, nabi ribarangan nangan. \v 23 Bida agi nanga bida nigi da ribarangan makau gan da apu gan da nanggan santan bungꞌ asu agi gangꞌ. Ibinigi da agi nanang nam ribarangan nidan igi da ribarangan bungꞌ ampa wasaꞌ i agi.” \v 24 Garam gamp igi santan iringant i nan igi, da sib angu irut Hamor da narun Sekem isaf riniubit. \p \v 25 Gubuꞌ iruꞌ da bits ntsupan da garam santan rungꞌ mpadan da tsakia tsiraꞌ da Yakop narun rusan iruꞌ, Simion da Liwai, Daina nafun rusan igi, iyu bainatan da yatangꞌ gamp isu nam runta fafun da yis garam da mamaꞌ marub gamp igi sib angu funub. \v 26 Da yis Hamor da narunggan Sekem funub da iyu nafunggan Daina i Sekem ungaran da irut ifa gan arun. \v 27 Yakop narun rusan fain iba tsangan garam santan mampa sib da iyu nam santan mingꞌa gamp igi iyab i Sekem nanggan maisan nanga i ribarangan nafunggan. \v 28 Ribarangan iyu dumpa, nuning, makau da dongki impruꞌ da nam mingꞌa gamp wasaꞌ da mingꞌa manaꞌ santan. \v 29 Ribarangan iyu ribigi nam bunumpan mara maran sib angu impruꞌ da sagat da mamaꞌ narun da nam idzuwai mingꞌa ungar wasaꞌ santan. \p \v 30 Ntsupa sib da Yakop ini da Simion da Liwai ini binaꞌ, “Aruani da agam irim barabin tsiraꞌ bingan angu da dzi, da inang dzi binganggangꞌ imais. Garam Kanan da Peris mpada intap ani bungꞌ abugin dzi nidzun angu. Agi anungꞌ ampi bingan u. Garam gamp ani bida mpruꞌa ruan da udzuda nan sib i waꞌa gamp da bungꞌ ais agi sib.” \p \v 31 Da bitsintaꞌ Yakop narun rusan iruꞌ igi ini i nan gan mungaꞌ ibiani, “Aga tusa marangꞌ i garam bida nigi i nanga sanab asub yaba i aga nafunggangꞌ bida arangan sagat sanab mangan, a?” \c 35 \s1 Yakop Itip Ifa Betel \p \v 1 Da Anutu ini da Yakop ibiani, “Wauriꞌ da watip wafa gamp Betel da wampai nigi da warim mumai mararam tsarada nam in da dzi Anutu aru waꞌan da agu da gubuꞌ u runta sinungꞌ rainggam Isau badan ugu.” \p \v 2 Yakop iringant i Anutu nan gan igi da ini da utupan da riban ruta mpadan ibiani, “Agam santan watiri gam mugus maraganun gam udan ugu rai da wayiꞌ mpui da watip runggam bini da watsuf ngarukui gam sapan. \v 3 Ida agi bungꞌ ayab gamp Betel, da dzi bungꞌ arim mumai mararam tsarada nam in da Anutu aru nanga dzi nan gangꞌ udagin suda nidzun. Arangan irim dzi sib da gubuꞌ dzi waꞌan da barabin ugu, da impa tayangꞌ dzi i sanab santan aru dzi fada gin ugu.” \p \v 4 Ibinigi da ribarangan santan itapu mugus maraganun santan impruꞌ da nam arida i ringan da irim da Yakop. Da Yakop iraf ntsuf in imingꞌ gai tsiraꞌ wain mingꞌa Sekem da idzufungꞌ sib. \v 5 Da Yakop irut ampan gan itumuangꞌ nanggan santan da ifan. Da Anutu itangin nam ratan tsiraꞌ ibuafir gamp santan mingꞌa uts da ribarangan fadan da manga wadaru u. \v 6 Yakop da ampan gan santan igi ibawaꞌ gamp Luts mingꞌa intap Kanan. Luts igi gamp Betel binganggan ratar. \v 7 Mingꞌan nigi da arangan yantungꞌ tauf isu mumai mararam tsarada nam in da ifaringꞌ mumai arigi bingan ibi El Betel (wainggan ibi ‘Anutu Mpada Betel’), i Anutu iwaꞌ da Yakop imingꞌ arigi da gubuꞌ arangan runta sinungꞌ rainggan badan. \v 8 Gubuꞌ aru ribarangan mpadan nigi da Debora, Rebeka sagatan mpada tayangꞌ gin, imamp da ribarangan irim arangan imingꞌ gai tsiraꞌ wain imingꞌ Betel. Ibinigi da ifaringꞌ gai igi binganggan “Gai Singisiang.” \p \v 9 Da Yakop tanginda Mesopotemia rai da tipa fada intap Kanan sib, da Anutu itip iwaꞌ da arangan imingꞌ nigi da ifinti arangan. \v 10 Da ini da arangan ibiani, “U binganggam Yakop. Da aruani da wasangꞌ i rungꞌ tipa faringꞌa u binganggam Yakop u; bungꞌ afaringꞌ u binganggam faꞌ Israil.” Ibinigi da Anutu ifaringꞌ arangan binganggan Israil. \v 11 Da Anutu ini da arangan, “Dzi Anutu Nampang Wain ini da agu ibiani, warim narum ruas nautus i ruan nawaꞌ nasisungꞌ nabinigi. Mingꞌa agu da garam wain wain da king ruas bungꞌ awaꞌ nabinigi. \v 12 Da intap dzi riman da u rumpunggam Abraham da ramanggan Isak aruani isu agu gam. Hai, aruani da dzi rima da agu, da bungꞌ asu u tafanggam taptap yangin rusan nanggan.” \v 13 Da Anutu itangin arangan rai i mumai aru Anutu ruta arangan nidan nan da ruan gin ugu da ifan. \v 14 Yakop yantungꞌ tauf guntiꞌ mangan imingꞌ mumai Anutu nida nan da arangan gin ugu da iyats wain da madamin ragun gin isu ampap santingꞌa mumai mararam tsarifa Anutu gin. \v 15 Da Yakop ifaringꞌ mumai Anutu ruta nida nan da ruan gin igi binganggan Betel— Anutu ungaran. \s1 Retsel da Isak Nanggan Mampan \p \v 16 Yakop irut utupan itangin Betel rai da iyung ifan i waꞌa gamp Efrata. Rungꞌ yunga fadan da Retsel gubuꞌ gan nanga i apingꞌan iwaꞌ da ipriꞌ da nam tsakia tsiraꞌ bingan iyus. \v 17 Da arangan rima narun ruta nam tsakia tsiraꞌ da gan sagatan rima sib ini da arangan ini binaꞌ, “U anungꞌ ratan u, i u rim marub mangan.” \v 18 Da gubuꞌ Retsel ntafa gin i mampan da ifaringꞌ mamaꞌ mitan igi binganggan Benoni (wainggan ibi ‘mamaꞌ uda tsakia gin’). Da bitsintaꞌ ramanggan Yakop ifaringꞌ i binganggan Benyamin (wainggan ibi ‘mamaꞌ gifa gamp’). \v 19 Ibinigi da Retsel imamp da irim i sanab fada Efrata (gamp Betlehem binganggan ratar). \v 20 Mingꞌa Retsel ntsufan rima gin da Yakop iraꞌ i tauf guntiꞌ mangan da intang iruꞌ isu ampap i santingꞌa Retsel ntsufan gingꞌa gin. Da tauf igi rungꞌ imunti da aruani. \p \v 21 Israil yuriꞌ da ifan da iyus ungar guntiꞌ tsanganda dumpa sib nida Eder gin ba da yari ungaran iruꞌ. \v 22 Gubuꞌ Israil rungꞌ mpada mingꞌa nigi da Ruben yatangꞌ da irut ramanggan sagat guman Bilha igingꞌ da Israil iringantin. \b \m Yakop narun rusan marub 12 rima da finin rusan ugu ibiani: \b \m \v 23 Lia sagat miamun irim: \pi1 Yakop narunggan miamun Ruben, \pi1 Simion, Liwai, Yuda, Isakar, da Tsebulun. \m \v 24 Retsel irim: \pi1 Yosef da Benyamin. \m \v 25 Bilha, Retsel sagat guman, irim: \pi1 Dan da Naftali. \m \v 26 Tsilpa, Lia sagat guman, irim: \pi1 Gat da Aser. \m Nigi Yakop narun rusan mpada Mesopotemia da riman ugu igi. \b \p \v 27 Yakop ibawaꞌ da ramanggan Isak i gamp Mamri, mingꞌa uts da gamp Kiriat Arba (bingan mangan Hibron) aru Abraham da Isak mpada gin ugu. \v 28 Isak impai udzufan isangꞌ 180, \v 29 da ifufi nidzun bingan angu da arangan imamp. Da narun rusan Isau da Yakop irim arangan. \c 36 \s1 Isau Tafan Rusan Nan Gan \p \v 1 Nani Isau (nida Idom) tafan rusan nan gan ragidan. \p \v 2 Isau iyu finin iruꞌrun imingꞌ Kanan: Ada, Elon garam Hit ugu narun finam, da Oholibama, Ana narun finam da Tsibion garam Hiwi rumpunggan. \v 3 Arangan itip iyu Basemat, Ismail narun finam da Nebaiot nafun finam, impruꞌ ibinigi. \v 4 Isau irim narun ruas da finin rusan ibiani, Ada sagat miamun irim Elifats, da Basemat irim Ruel. \v 5 Da Oholibama irim Dzeus da Dzalam da Kora. Isau irim narun rusan igi da gubuꞌ aru arangan mpada mingꞌa intap Kanan. \p \v 6 Raiyi da Isau iyu finin rusan da narun rusan, impruꞌ da garam guman, da makau gan da apu gan santan, da nanggan santan uda mingꞌa Kanan ugu da intsungꞌ iwaꞌ sinungꞌ rainggan Yakop, da ifampa intap wasaꞌ mangan ruguntiꞌ i arangan. \v 7 I intap arangan da rainggan Yakop mpada gin isisungꞌ ruan i ribarangan makau gan da dumpa gan da nuning gan, da wasangꞌ i rima ribarangan sib u. \v 8 Ibinigi da Isau (bingan mangan Idom) ifa mpa imingꞌ intap mamai Seir. \b \m \v 9 Nigi Isau, garam Idom ramanggan mpada intap mamai Seir ugu, yangin rusan: \b \m \v 10 Isau narun rusan marub binganggan ibiani: Elifats, Ada narunggan, da Ruel, Basemat narunggan. \v 11 Elifats narun rusan marub ibiani: Teman, Omar, Tsefo, Gatam da Kenats. \v 12 Elifats sagatan mangan Timna irim Amalek. Nigi Isau fininggan Ada rumpun rusan. \v 13 Ruel narun rusan marub binganggan ibiani: Nahat, Tsera, Sama da Misa. Nigi Isau fininggan Basemat rumpun rusan. \v 14 Oholibama, Isau finin mangan, Ana narun finam da Tsibion rumpun finam, irim Dzeus, Dzalam da Kora. \v 15 Da utup utup waꞌa mingꞌa Isau narun rusan ibiani: \m Elifats, Isau narunggan miamun, isu garam utup bida ani tafanggan: Teman, Omar, Tsefo, Kenats, \v 16 Gatam da Amalek. Ribarangan isu Ada, Isau fininggan, yangin rusan. \v 17 Da Ruel, Isau narun mangan igi, isu garam utup bida ani tafanggan: Nahat, Tsera, Sama da Misa. Ribarangan isu Basemat, Isau fininggan, yangin rusan. \v 18 Da Isau fininggan mangan Oholibama, Ana narunggan finam, isu garam utup bida ani tafanggan: Dzeus, Dzalam da Kora. \v 19 Garam utup utup igi Isau (ma Idom) yangin rusan. \s1 Seir Yangin Rusan \p \v 20 Garam Hor mpada intap Idom igi mungꞌ binganggan Seir yangin rusan ani. Ribigi impa utup utup yatsungꞌ tafan rusan binganggan ibiani: Lotan, Sobal, Tsibion, Ana, \v 21 Dison, Etser da Disan. Rib arigi Seir narun rusan da garam Hor garam gudzun rusan imingꞌ intap Idom. \v 22 Da Lotan narun rusan marub ibiani: Hori da Hemam. Lotan nafunggan Timna. \v 23 Da Sobal narun rusan marub ibiani: Alwan, Manahat, Ebal, Siefo da Onam. \v 24 Da Tsibion narun rusan marub ibiani: Aia da Ana. Ana arigi impa tayangꞌ ramanggan Tsibion dongki gan imingꞌ nam manaꞌ dadauntan da arangan isu miamun i tsanganda mpui maran sasusan fain. \v 25 Da Ana narun rusan ibiani: Dison da nafunggan finam Oholibama. \v 26 Da Dison narun rusan marub ibiani: Hemdan, Esban, Itran da Keran. \v 27 Da Etser narun rusan marub ibiani: Bilhan, Dzawan da Akan. \v 28 Da Disan narun rusan marub ibiani: Uts da Aran. \v 29-30 Garam ani garam Hor gudzun gudzunggan mpada intap Seir binganggan ibiani: Lotan, Sobal, Tsibion, Ana, Dison, Etser da Disan. \s1 Garam Idom King Rusan \p \v 31 Mungꞌ garam Israil mamida suda king, da garam bida ani isu king i intap Idom: \v 32 Beor narunggan Bela isu king miamun impa tayangꞌ Idom. Da gan gampan binganggan Dinhaba. \v 33 Gubuꞌ Bela mampan, da Tsera narunggan Dzobap mingꞌa gamp Botsra iyu arangan mumai gan isu king. \v 34 Gubuꞌ Dzobap mampan, da Husam, garam mingꞌa intap Teman, iyu arangan mumai gan isu king. \v 35 Gubuꞌ Husam mampan, da Bedad narunggan Hadad mingꞌa gampan Awit, isa garam gamp Midian sib mingꞌa intap Moab ugu, iyu arangan mumai gan isu king. \v 36 Gubuꞌ Hadad mampan, da Samla, garam gamp Masrika, iyu arangan mumai gan isu king. \v 37 Gubuꞌ Samla mampan, da Siaul, garam gamp Rihobot mingꞌa mpui ringan, iyu arangan mumai gan isu king. \v 38 Gubuꞌ Siaul mampan, da Akbor narunggan Bal-Hanan iyu arangan mumai gan isu king. \v 39 Gubuꞌ Akbor narunggan Bal-Hanan mampan, da Hadad iyu arangan mumai gan isu king. Arangan gampan binganggan Pau, da fininggan binganggan Mehetabel, Matret narunggan finam da Metsahap rumpunggan. \v 40-43 Isau garam Idom tafanggan da yangin rusan utup utup ibiani: Timna, Alwa, Dzetet, Oholibama, Ela, Pinon, Kenats, Teman, Mipsar, Makdiel da Iram. Intap garam utup igi mpada gin iyu bingan yatsungꞌ garam gudzun igi binganggan. Nigi Isau tafan rusan. \c 37 \s1 Yosef Nanggan Puafuban \p \v 1 Yakop impa intap Kanan, gamp arangan ramanggan mpada gin mungꞌ ugu. \v 2 Yakop da narun rusan nan gan ibiani: \p Yosef mamaꞌ faꞌ, udzufan 17, irut rain rusan, Yakop finin rusan Bilha da Tsilpa narun rusan, impa tayangꞌ gan dumpa gan da nuning gan. Da Yosef iba da ini rain rusan igi nanggan maisan nangan wasi da ribarangan ramanggan. \v 3 Israil maran yari nidzun angu i Yosef iyus narun rusan fain igi, wain ibi arangan ifufi da Yosef iwaꞌ. Ibinigi da arangan itip ngarukui grigriꞌ guntiꞌ bini mangan da Yosef. \v 4 Da gubuꞌ arangan rain rusan tsanganda bida ribarangan ramanggan irim wangun nidzun angu da arangan iyus ribarangan, da nugun iruaꞌ i arangan da ifiꞌ i nan angu rutin. \p \v 5 Gubuꞌ mangan da Yosef ipuafub da ifis i nanggan puafuban da rain rusan. Da rain rusan ringantagin da nugun iruaꞌ nidzun iyus i arangan. \v 6 Yosef ini da rain rusan ibiani, “Agam waringant i dzi nanggangꞌ puafuban dzi tsangandan: \v 7 Dzi tsangan agi santan impruꞌ ruangꞌ udzuda wit punpun sangꞌa ruangꞌ mingꞌa gum wasaꞌ. Da gubuꞌ agi udzudan da dzi gangꞌ sung angu iraiꞌ i ruan da imunti rururungan angu yab da agamam iba mingꞌ iwafiꞌ dzi gangꞌ da irim antungꞌ iruꞌ rutin.” \p \v 8 Da rain rusan ini binaꞌ, “U maram mafur i suda king da mpada tayangꞌ agai? Ma u mani suda gudzun i aga santan?” Ribarangan nugun iruaꞌ nidzun angu i arangan da ibugin arangan i nanggan puafuban da gan nan gan fisagin. \p \v 9 Da arangan itip itsanga nam puafuban mangan da itip ifisin da rain rusan ini binaꞌ, “Agam waringantin. Dzi tip itsanga nam puafuban mangan. Dzi tsanga gubuꞌ da ukam da ngantam 11 idzaꞌa fagan da dzi.” \p \v 10 Arangan ifis i nanggan puafuban igi da ramanggan da rain rusan. Da arangan ramanggan impiꞌ arangan da ini, “U nanggam puafuban igi ibianungꞌ? U mani rinanggam da dzi da raim rusam badan da idzaꞌa fagangꞌ ruꞌa agu maram?” \v 11 Arangan rain rusan ifis i arangan, da bitsintaꞌ arangan ramanggan maran ifur i nan ampi bingan iyus imingꞌ i uwayantan i arangan nanggan puafuban igi. \s1 Yosef Rain Rusan Itangin Arangan Rai da Garam Ismail da Iyu Ifa Idzip \p \v 12 Gubuꞌ mangan Yosef rain rusan ifa Sekem sib i mpada tayangꞌ ribarangan ramanggan dumpa gan, \v 13 da Israil ini da Yosef ibiani, “U raim rusam impa tayangꞌ dumpa imingꞌ uts da gamp Sekem. Da dzi ni u atsungꞌa raim rusam da tsanganda ribarangan.” \p Da Yosef ini, “Hai, ramangꞌ. Dzi bungꞌ afan i.” \p \v 14 Da ini da arangan impruꞌ ibiani, “Wafa tsanga raim ruas nanggan mpadan da mpada tayangꞌ dumpa ibianungꞌ. Watsanga sib da watip wau sisingꞌ waba da dzi.” Ibinigi da Yakop itangin Yosef imingꞌ bump Hibron ifan i arangan impa imingꞌ nigi. \p Gubuꞌ Yosef fawaꞌ sib Sekem, \v 15 da garam mangan itsangan arangan yunga mingꞌa puatsi manaꞌ igi bafadan da igutin, “U sau wai?” \p \v 16 Da arangan ini, “Dzi sau raingꞌ rusangꞌ. Da bida u tsanganda ribarangan gan fada gin da mpada tayangꞌ dumpa gan gin, da isangꞌ i u ntuangꞌa ribarangan gan mpada gin da dzi?” \p \v 17 Da garam igi ini arangan nifunggan mungaꞌ ibiani, “Ribarangan itangin nani rai da ifa sib. Dzi ringant i ribarangan nida nan da ruan bida ani, ‘Agi fada Dotan.’” \p Ibinigi da Yosef yatsungꞌ rain rusan da iwaꞌ da ribarangan santan imingꞌ Dotan. \v 18 Da bitsintaꞌ gubuꞌ ribarangan tsangandan Yosef fada ruguntiꞌ i ribarangan da musa bawaꞌan, da yudzu nan i isa arangan funub. \v 19 Da ini da ruan ini binaꞌ, “Ariꞌ tsangan! Garam puafuba funub angu ugu iba. \v 20 Yaꞌ! Agi isa arangan funub da tapuda ruꞌa ntsuf utaꞌ ani mangan, da nani apu buman mangan igara arangan funub. Da agi natsanga i gan nanggan puafuban igi nakap nidzun nabianungꞌ.” \p \v 21 Gubuꞌ Ruben ringanta i nan ribarangan tipan igi da yintsaꞌ nan i rima arangan sib sinungꞌ ribarangan banginggan da ini, “Agi anungꞌ isa arangan funub u. \v 22 Agi runggangꞌ anungꞌ suda bangi biꞌ. Watapu waruꞌ ntsuf mpui riꞌa gin mingꞌa nam dadauntan ani, da anungꞌ wayada arangan u.” Ruben ini nan ibinigi i maran ifur i rima arangan sib da tipa uda arangan maradzigin angu badan da ramanggan. \p \v 23 Ibinigi da gubuꞌ Yosef bawaꞌan da rain rusan, da ribarangan impung arangan da igruꞌ i gan ngarukui gan griꞌgriꞌ guntiꞌ bini igi sinungꞌ \v 24 da iyu arangan ifan da itapu iruꞌ ntsuf mpui riꞌa gin igi. \p \v 25 Ribarangan impruꞌ ruan impai i nanga i gada nam, da iraiꞌ i maran da itsangan garam Ismail ruta gan kamiran mingꞌa gamp Giliat bada i ruꞌa Idzip. Gan kamiran iyu nam bunump bida ani iyus: asam ma wasub wasub da gai gurun gaunt waꞌa bini. \v 26 Yuda ini da rain rusan ini binaꞌ, “Bida agi isa rainggangꞌ funub da buafira agi nanggangꞌ suda bangi biꞌ igi, da nigi nabu rim agi sib nabianungꞌ? \v 27 Agi natangin arangan nafan da rib Ismail badan aga, nasu mamaꞌ gum utaꞌ angu, da agi anungꞌ wayada bangingꞌ i arangan mangan u. Nigi agi rainggangꞌ, agi biꞌ gangꞌ rururungan.” Da rain rusan iyu nan igi iyab. \v 28 Da gubuꞌ garam Midian suba nam bunump fain bawaꞌan da Yosef rain rusan yuntap i arangan iyab sinungꞌ ntsuf da itangin arangan da garam Ismail igi (nida Midian gin). Da garam igi irim nam bunump 20 silva, barabin gan isangꞌ 200 gram, da iyu arangan iruꞌ Idzip. \p \v 29 Da gubuꞌ Ruben batipa fada ntsuf da sauda Yosef wasi da wangun ibarabin nidzun angu da igari ngarukui gan. \v 30 Da arangan itip ifan da rain rusan da ini, “Ai! Yosef anungꞌ rungꞌ impa ntsuf aga u. Dzi nabu ni nan nabianungꞌ?” \p \v 31 Ida ribarangan yis nuning mangan funub da iyu Yosef ngarukui gan da ifiru i biꞌ. \v 32 Da ribarangan iyu ngarukui igi ifan da ramanggan. Da ini binaꞌ, “Aga waꞌ da ngarukui ani. Da watsangan. Mani u narunggam ngarukui gan ani ma imaꞌ?” \p \v 33 Raman isruꞌgin da ini, “Hai, dzi narunggangꞌ ngarukui gan arangan ani. Apu buman mangan igara arangan funub da itsiar fafarab da iga sib. O dzi narunggangꞌ Yosef!” \v 34 Yakop nugun ibarabin nidzun angu i narunggan, ibinigi da igari ngarukui gan da yatsuf ngarukui ranga rutin, da irang i narunggan gubuꞌ ampi bingan angu imingꞌ ibinigi. \v 35 Arangan narun rusan marub da finam santan iba i yafada arangan wangun, da bitsintaꞌ arangan ibugin da ini, “Imaꞌ. Dzi bungꞌ arang angu nabiani nasangꞌ dzi tipa atsungꞌa narunggangꞌ i garam mampan gampan.” Da Yakop irang imingꞌ ibinigi angu. \p \v 36 Da gubuꞌ arigi da rib Midian iyu Yosef ifa Idzip da itangin arangan da Potifar, garam suda gudzun i garam singaari muntida sib i King Farau, da arangan isu i gan mamaꞌ guman utaꞌ angu. \c 38 \s1 Yuda da Tamar Nan Gan \p \v 1 Mingꞌa gubuꞌ igi da Yuda itangin rain rusan rai da iruꞌ i ruta garam bits mpada Adulam binganggan Hira. \v 2 Mpadan nigi da Yuda iwaꞌ da garam Kanan bits, binganggan Sua, narun finam. Arangan iyu da irut impai. \v 3 Da sagat iwangun da irim arangan narunggan marub mangan da inuꞌ arangan binganggan Er. \v 4 Impai da sagat igi itip iwangun da irim narun marub mangan da ifaringꞌ i binganggan Onan. \v 5 Impai da arangan itip iwangun da irim narun marub mangan imingꞌ gamp Kedzib da inuꞌ arangan binganggan Sela. \p \v 6 Gubuꞌ Yuda narunggan marub miamun Er suda garam sib, da ramanggan iyu sagat mangan rutin, binganggan Tamar. \v 7 Da bitsintaꞌ Er iwaꞌ maisan imingꞌ Yawe maranggan da Yawe yis arangan funub. \v 8 Da Yuda ini da Er rainggan Onan ibiani, “Warut rainggam sagat yarufan wagingꞌ natsungꞌ agi sanabangꞌ, i rima narun rutin i utusa u rainggam yanginggan rungꞌ fadan.” \v 9 Da bitsintaꞌ Onan isruꞌgin sib ibi mamaꞌ narun igi wasangꞌ i suda arangan gan u, ibinigi da gubuꞌ arangan ruta rainggan sagat yarufan igi gingꞌan da inang da iyats mpui iran gan rai iruꞌ intap i Tamar anungꞌ wangundan da rima narun i utusa rainggan yanginggan u. \v 10 Yawe itsangan Onan sanaban nangan igi iwaꞌ maisan i maranggan, da yis arangan funub. \v 11 Yuda irat i narunggan Sela mampan bida rain rusan ugu. Ibinigi da ini da bunggan Tamar ibiani, “Watip wafan da wampa ramanggam gampan nabi sagat yaruf nasangꞌ dzi narunggangꞌ Sela yingꞌa suda garam sib.” Ibinigi da Tamar itip ifa ramanggan gampan i ruta riban mpadan. \p \v 12 Yuda impai nigi gubuꞌ guntiꞌ bingan da arangan fininggan, Sua narun finam, imamp. Arangan impai isangꞌ arangan maran dzidziwandan, da arangan irut rinunggan Hira, garam Adulam, ifa Timna i tsanganda garaman trapa arangan dumpa gan rinifufun. \v 13 Gubuꞌ rib fain nida sisingꞌ da Tamar nida binaꞌ, “U bunggam ini fada Timna i trapa dumpa gan rinifufun,” \v 14 da Tamar igruꞌ umpuafan rai da ipatiꞌ gudzun da maran sib i bruꞌ paparatan i manga anungꞌ faringꞌa arangan u, da impa gamp Inaim muantsi nifunggan imingꞌ sanab fada gamp Timna. Arangan itsangan ibi Sela isu garam sib da Yuda watsungꞌ nan gan i Sela uda arangan suda i fininggan u. \p \v 15 Ibinigi da gubuꞌ Yuda tsanganda arangan da ini sagat sanab angu gin, i arangan ipatiꞌ maran sib. \v 16 Arangan anungꞌ isruꞌgin ibi arangan bunggan u, da yis sanab udziꞌ ifan da ini, “Amaꞌ. Dzi ni ruta agu gingꞌan.” \p Da arangan ini, “Bida u ruta dzi gingꞌan da u burima nam idzuwai da dzi?” \p \v 17 Da Yuda ini, “Dzi bungꞌ atangin nuning naru faꞌ bits mingꞌa dzi apu gangꞌ mpada tayangꞌ gin naba da agu.” \p Da Tamar itip igutin, “Hai. Da isangꞌ u rima nam mangan mungꞌ da dzi i santingꞌa bida u ni nan nidzun da dzi, nasangꞌ u rima nigi badan?” \p \v 18 Da arangan ini, “U maram yari i nam idzuwai arigi i dzi riman da agu?” \p Da Tamar ini, “U nanggam sungundan suda u maram nampruꞌ da u itipam yunga gin.” Ibinigi da Yuda irim da arangan da irut igingꞌ da arangan iwangun. \v 19 Tamar itiri Yuda rai da ifan. Da igruꞌ bruꞌ paparatan buafira maran sib in ugu rai, da itip yatsuf umpuafan. \p \v 20 Yuda itangin rinunggan Hira, garam Adulam ugu, i uda nuning naru faꞌ i fada da sagat ruta gingꞌan ugu da tipa uda i gan nanggan riman rutin ugu, da bitsintaꞌ isau arangan wasi. \v 21 Da igut i garam mpadan nigi ini binaꞌ, “Sagat sanab mpada sanab ringan Inaim ani impa anungꞌ?” \p Da ribigi ini binaꞌ, “Sagat sanab mangan wampai ani mangan u.” \p \v 22 Ibinigi da arangan itip ifan da ini da Yuda ibiani, “Dzi sau sagat arangan da dzi wawaꞌ rutin u. Garam mpadan naga ini da dzi ibiani, ‘Sagat sanab mangan wampai ani mangan u.’” \p \v 23 Da Yuda ini, “Arangan runayu nam igi. Dzi bugin agi rusaudan da ampan rubungꞌa ruan i agi. Dzi rim nuning igi ifan da arangan ibi dzi nida rutin ugu. Da bitsintaꞌ u wawaꞌ da arangan u. Da isangꞌ i.” \p \v 24 Ukam iruꞌ da bits ifa sib da rib fain ini da Yuda ibiani, “U bunggam Tamar inang runggan ibi sagat sanab. Da aruani da arangan iwangun sib.” \p Da Yuda ini, “Wayu arangan waba da wafanga i dzaf nasangꞌ arangan mampan.” \p \v 25 Gubuꞌ garam uda arangan waꞌa ba, da arangan irim nam bunggan riman ugu da sisingꞌ ibiani ifan da bunggan, “Garam suda wain i nam bida ani iwaꞌ da dzi, da dzi wangun. Watsangan da wafaringꞌ i manga nam maranggan da itipan yunga gin ani.” \p \v 26 Yuda isruꞌgin da ini, “Arangan wanang asub u; dzi su asub. Arangan inang sanab igi i dzi warim arangan da narunggangꞌ Sela ibi dzi nidan.” Da Yuda watip irut igingꞌ u. \p \v 27 Tamar gubuꞌ gan nanga i apingꞌan da mamaꞌ marub bampungꞌ imingꞌ arangan wangun wasaꞌ. \v 28 Gubuꞌ aru arangan apingꞌan igi da mamaꞌ narun mangan yintsi bangin imungꞌ ba. Da sagat rima sib idzur fufuai biꞌ i arangan bangin da ini, “Mamaꞌ narun aruani isu miamun.” \v 29 Da bitsintaꞌ mamaꞌ narun igi itip intsruk bangin yatangꞌ ifan da gan rainggan isu miamun i waꞌa ba, da sagat rima sib ini, “U brang gudzum i muantsi da u waꞌ ba.” Da ifaringꞌ arangan binganggan Perets (wainggan ibi ‘brangꞌa muantsi i waꞌan’). \v 30 Ida rainggan udzuda fufuai biꞌ i bangin ugu iwaꞌ yatsungꞌ arangan ba. Da ifaringꞌ arangan binganggan Tsera (wainggan ibi ‘dzadzaniangan’). \c 39 \s1 Yosef da Potifar Fininggan Nan Gan \p \v 1 Gubuꞌ garam Ismail uda Yosef ruꞌa Idzip ugu da Potifar irim nam ntsuman da ribarangan da iyu Yosef isu gan mamaꞌ guman utaꞌ angu. Potifar igi isu gudzun i king Idzip garaman singaari muntida sib i arangan. \v 2 Yawe irut Yosef, da gum santan Yosef nangan mingꞌa garam gudzunggan ungaran iwaꞌ ngarubini bingan angu. \v 3 Potifar itsangan da isruꞌgin ibi Yawe irut Yosef da inang nam santan Yosef nangan iwaꞌ ngarubini angu, \v 4 ibinigi da nugun inuf nidzun angu i Yosef da itaga arangan isu i gan garam guman mpada tayangꞌ arangan ungaran mpruꞌan da arangan nanggan santan. \v 5 Mingꞌa gubuꞌ aru Potifar tanginda arangan mpada tayangꞌ i nam santan igi da fadan, da Yawe ifinti Potifar nanggan santan, mingꞌa ungaran da gan guman wasaꞌ, i wain iruꞌ Yosef. \v 6 Ibinigi da Potifar itangin Yosef impa tayangꞌ arangan nanggan santan. Da maran wafur nan mangan i nida yaba i nanggan santan igi mangan u, imaꞌ, da bitsintaꞌ nam gadan arangan gadan angu. \p Yosef igi iyingꞌ garam mara urun da maran bini angu. \v 7 Gubuꞌ fain fada sib da Potifar fininggan iyafi un nidzun angu i Yosef da ini binaꞌ, “Dzi ni u badan da agi gingꞌan.” \p \v 8 Da bitsintaꞌ Yosef ibugin da ini, “U tsangan sib wa! Dzi garam gudzunggangꞌ itangin dzi i mpada tayangꞌ arangan ungaran da gan nanggan santan, da maran wafur i nam mangan u. \v 9 Manga wasu gudzun tsiraꞌ ibi dzi imingꞌ ungar aruani u, imaꞌ. Dzi garam gudzunggangꞌ wapaꞌ dzi i nam mangan u, da bitsintaꞌ agu angu, i wain arangan fininggan agu. Da dzi nabu nang sanab asub maisan igi nabianungꞌ? Nigi bungꞌ abi nam maisan tsiraꞌ bingan dzi nangan da Anutu.” \v 10 Da sagat igi rurim udzung da Yosef maiꞌ maiꞌ i ruta arangan gingꞌan, da bitsintaꞌ Yosef ibugin da wasu uts da arangan. \p \v 11 Gubuꞌ mangan da Yosef yatangꞌ ungar wasaꞌ i nanga guman da garam gum mangan wampai nigi u. \v 12 Potifar fininggan impung arangan ngarukui gan ufiak da ini rutin, “Waba da agi gingꞌ!” Da bitsintaꞌ Yosef isagruꞌ ngarukui gan rai imingꞌ arangan banginggan da irunt iwaꞌ sinungꞌ ungar. \v 13 Gubuꞌ arangan tsanganda ngarukui rungꞌ mingꞌa arangan banginggan da Yosef runta waꞌan, \v 14 da arangan inuꞌ garam guman da ini, “Agam watsangan garam Hibru araga. Dzi gabunggangꞌ iyu garam araga iba agi ungarangꞌ i rima rini miaꞌ tsiraꞌ da agi. Arangan yatangꞌ ba i arimpa dzi, da dzi rim ungaꞌ. \v 15 Da gubuꞌ arangan ringanta i dzi rima ungaꞌ, da itiri ngarukui gan rai iruꞌ da dzi, da irunt iwaꞌ biaꞌ manaꞌ.” \p \v 16 Potifar fininggan rugif ngarukui igi ragun isangꞌ gabunggan bawaꞌan. \v 17 Da arangan ifis i nan ibiani da gabunggan, “Mamaꞌ gum utaꞌ Hibru aru agu uda bada agi ungarangꞌ ugu yatangꞌ ungar da dzi i nanga asub i dzi. \v 18 Da dzi rim ungaꞌ da arangan itiri ngarukui gan rai iruꞌ da dzi da irunt iwaꞌ manaꞌ.” \v 19 Gubuꞌ Yosef garam tsiraꞌ gan Potifar ringanta i fininggan nan gan fisa i Yosef nanggan nanga rutin da nugun itsakia tsiraꞌ bingan angu. \v 20 Da irim Yosef i karabus imingꞌ ungar karabus king rima garam nanga asub in ugu. \p Da bitsintaꞌ Yosef mpada karabus, \v 21 da Yawe irut arangan da inang bini gin da inang garam mpada tayangꞌ ungar karabus igi maran yari nidzun angu i Yosef. \v 22 Ibinigi da garam arigi itangin Yosef i mpada tayangꞌ gum da garam karabus santan. \v 23 Garam mpada tayangꞌ ungar karabus igi maran wafur i tsuwara gum Yosef nangan u, wain ibi Yawe irut arangan da irim arangan sib i nanga nam santan waꞌa bini. \c 40 \s1 Yosef Iragi King Garaman Iruꞌ Nanggan Puafuban Wainggan Wasi \p \v 1 Gubuꞌ fain ifa sib raiyi da king Idzip garam gudzunggan iruꞌrun, mangan mpada tayangꞌ garam tipa wain gurun da mangan mpada tayangꞌ garam taida bret, inang asub imingꞌ king maranggan. \v 2 King Farau nugun iruaꞌ nidzun i garam gudzunggan iruꞌ igi, \v 3 da irim i karabus imingꞌ garam singaari gudzunggan ungaran nanga gumin, aru Yosef mpada gin ugu. \v 4 Da garam singaari gudzunggan itangin Yosef i mpada tayangꞌ garam iruꞌ igi, da arangan impa tayangꞌ gin. \p Mpada karabus igi gubuꞌ fain sib \v 5 da idziang mangan, da garam iruꞌ igi— garam mpada tayangꞌ king wain gurun gan ugu da garam mpada tayangꞌ king ungaran taida bret in ugu— iguruan puafuban. Da gan nanggan puafuban iruꞌ igi wainggan ruga rugan. \v 6 Da gubuꞌ Yosef batsanganda ribarangan da tataꞌ, da itsangan rib iruꞌ igi wangun ibarabin da maran nidzun imais wasi. \v 7 Da igutin, “Wain idzuwai da agam wangum ibarabin?” \p \v 8 Da rib iruꞌ igi ini da arangan ibiani, “Aga iruꞌ ani itsangan nam puafuban da idziang ugu. Da garam imaꞌ i dziwara i wainggan da agai.” \p Da Yosef ini da garam iruꞌ igi ibiani, “Anutu runtaꞌ isu wain i dziwara i nam puafuban. Da agam wani agam nanggam puafuban agam tsangandan igi da dzi.” \p \v 9 Ibinigi da garam mpada tayangꞌ king wain gurun gan ifis i nanggan puafuban da Yosef ibiani, “Mingꞌa dzi nanggangꞌ puafuban da dzi tsangan bruꞌ wain mangan muntida dzi marangꞌ. \v 10 Bruꞌ wain igi bangin iruꞌ da bits. Gubuꞌ marasira puꞌan da gan maraburuaban ipuꞌ inting, da sung angu da ikap da idzub inting. \v 11 Dzi gif King Farau kapan da igangingꞌ wain nidzun dzuban igi gurun iruꞌ gin da irim da arangan.” \p \v 12 Yosef ini da arangan ibiani, “Nigi wainggan ibiani: bruꞌ wain bangin iruꞌ da bits igi iram iyab i gubuꞌ iruꞌ da bits. \v 13 Gubuꞌ iruꞌ da bits bungꞌ afa sib da king bungꞌ atip ayu agu sinungꞌ karabus da natangin agu i gam gumam. Da u bungꞌ atip arim kap wain gurun da king nabi aru u nangan da mungꞌ ugu. \v 14 Da gubuꞌ u mpada bini, da maram wafur dzi da wagaib dzi da wafis i dzi da king i rima dzi sib i uda dzi sinungꞌ karabus ani. \v 15 I miamun da garam iwap dzi angu imingꞌ garam Hibru intapan da iyu dzi iba ani. Da gubuꞌ dzi mpada ani, dzi wanang asub mangan u. Irim dzi utaꞌ angu yatangꞌ karabus.” \p \v 16 Gubuꞌ garam mpada tayangꞌ ungar taida bret in ringanta i Yosef ragida nam puafuban igi wainggan bini da ini da Yosef ibiani, “Dzi binigi. Dzi puafub da dzi tsanga dzi untuda bret tsitsuꞌ fir iru da bits tatagun i ruan mingꞌa dzi gudzungꞌ. \v 17 Tsitsuꞌ fir mingꞌa wagungꞌ igi fungꞌ i bret mara maran i king gadan, da bitsintaꞌ apu dzuf idzuf iruꞌ da igan.” \p \v 18 Da Yosef ini, “U nanggam puafuban igi wainggan ibiani: bret tsitsuꞌ fir iruꞌ da bits igi iram iyab i gubuꞌ iruꞌ da bits. \v 19 Gubuꞌ iruꞌ da bits ntsupa sib da king bungꞌ asaf u wam utap da narugu u nidzunggam nayab gai, da apu dzuf bungꞌ adzuf aruꞌ da naga agu sib.” \p \v 20 Da gubuꞌ iru da bits arigi da intuang king gubuꞌ gan rinanggan apingꞌa rutin da isu nam gadan tsiraꞌ angu i gan garam guman santan da irut impruꞌ ruan iga nam. Da ifa yu garam iruꞌ rima i karabus ugu iba munti i gan garam guman santan maranggan. \v 21 Da king ini da garam mpada tayangꞌ wain i tipa uda gan guman aru uda mungꞌ ugu, \v 22 da irugu garam mpada tayangꞌ ungar bret igi iyab gai mangan imingꞌ nam manaꞌ, yatsungꞌ nan Yosef ragida wasi da ribarangan ugu. \v 23 Da bitsintaꞌ garam mpada tayangꞌ king wain gan maran watip ifur Yosef u. Imaꞌ. Maran isamu Yosef nidzun angu. \c 41 \s1 Farau Nanggan Puafuban \p \v 1 Gubuꞌ udzuf iruꞌrun fada sib da King Farau ipuafub da itsangan arangan muntida mpui Nail ringan, \v 2 da itsangan makau dudubadan bini 7 waꞌa mpui Nail yaba ba da gada sai mpui ringan. \v 3 Da itip itsangan makau 7 gangkidan muntida urun utaꞌ waꞌa mpui Nail atsungꞌa yaba ba da bamuntida sarimpa makau dudubadan 7 ugu mingꞌa mpui ringan. \v 4 Da itsangan makau gangkidan gada makau dudubadan 7 igi sib. Da Farau maran itaꞌ. \v 5 Arangan itip igingꞌ marampruꞌ da itip itsangan nam puafuban mangan, da itsangan dzangkum wain bitsintaꞌ kapa nidzun 7 da iwaꞌ maran bini angu. \v 6 Rai da dzangkum wain mangan gubuꞌ garadan da kapa nidzun 7 maisan angu da fingꞌa i ruan iyab impruꞌ. \v 7 Da dzangkum nidzun fingꞌa i ruan sib intap i dzangkum nidzun bini 7 ugu sib. Farau maran itaꞌ da isruꞌgin ibi arangan ipuafub angu. \v 8 Pisan da arangan iyu uwayant ampi bingan i nanggan puafuban igi, da itangin nan i garam mararuru da garam kupisa nam maradzigin santan mingꞌa Idzip iwaꞌ impruꞌ. Da Farau ifis i nanggan puafuban tsangandan igi da ribarangan. Da bitsintaꞌ ribarangan imami ruan i dziwara arangan nanggan puafuban igi wainggan. \p \v 9 Da garam suda wain i king wain gurun gan ini da king ibiani, “Aruani da dzi marangꞌ ifur asubangꞌ tsafa ruangꞌ gin i nangan, i dzi marangꞌ isamu ruangꞌ sib. \v 10 Gubuꞌ mangan da agu King nugum iruaꞌ i garam guman agai, dzi da gam garaman mpada tayangꞌ u ungaram bret, da u rim agai i karabus imingꞌ u garamam singaari garam gudzunggan ungaran nanga gumin. \v 11 Da idziang mangan aga iruꞌ igi iwaꞌ da nam puafuban, da aga nanggangꞌ puafuban igi wainggan da ruga rugan. \v 12 Gubuꞌ arigi da garam rinifaꞌ Hibru mangan, garam singaari gudzunggan garam guman, irut agai impai karabus. Aga fis i nanggangꞌ puafuban rutin da arangan idziwar i aga nanggangꞌ igi wainggan da agai. \v 13 Da nam santan arangan ragidan da agai igi iwaꞌ isu nidzun. Dzi tip iyu gumangꞌ da u rugu garam mangan ugu.” \p \v 14 Ibinigi da King Farau iwat garam gum ifan da iyu Yosef sung angu sinungꞌ ungar karabus da irut iba. Yosef inab mun da yatsuf nanggan faꞌ sib da iba munti King Farau maran. \v 15 Da King Farau ini da Yosef ibiani, “Dzi waꞌ da nam puafuban mangan da manga wadziwar i dzi nanggangꞌ puafuban igi wainggan wasi da dzi u. Da bitsintaꞌ garam mangan ini da dzi i agu sangꞌ i dziwara i nam puafuban wainggan wasi.” \p \v 16 Da Yosef ini King Farau nan gan mungaꞌ ibiani, “Dzi runggangꞌ wasangꞌ u, da bitsintaꞌ Anutu bungꞌ aragi wain wasi da agu Farau da bungꞌ anang u nugum nanuf.” \p \v 17 Da king ini da Yosef, “Mingꞌa dzi nanggangꞌ puafuban da dzi tsangan dzi muntida mpui Nail ringan, \v 18 da dzi tsanga makau dudubadan bini 7 waꞌa mpui Nail yaba ba da gada sai mpui ringan. \v 19 Rai da dzi tip itsanga makau 7 gangkidan muntida urun utaꞌ tipa waꞌa mpui. Dzi watsangan makau maran manga bida nigi imingꞌ intap Idzip santan u. \v 20 Da makau gangkidan muntida urun utaꞌ igi iga makau dudubadan bini 7 waꞌa mungꞌ ugu sib. \v 21 Iga sib da bitsintaꞌ dzi tsanga ibi makau gangkidan igi wawaꞌ bini ibi gada makau bini igi u. Imaꞌ. Rugangki angu ibi miamun ugu. Da dzi marangꞌ itaꞌ. \v 22 Da dzi tipa gingꞌan da dzi tsangan dzangkum wain bitsintaꞌ kapa nidzun 7 da iwaꞌ maran bini angu. \v 23 Raiyi da itip ikap nidzun 7 maisan angu fingꞌa i ruan. \v 24 Da dzangkum nidzun fingꞌa i ruan intap i dzangkum nidzun bini 7 ugu sib. Dzi fis i nanggangꞌ puafuban igi da garam mararuru da garam kupisa nam maradzigin da manga wadziwar i nam puafuban igi wainggan wasi da dzi u. Imaꞌ.” \p \v 25 Da Yosef ini da King Farau ibiani, “U nanggam puafuban iruꞌ igi wainggan isangꞌ ruan angu. Anutu ini nan wasi da agu mungꞌ i nam arangan nida nangan. \v 26 Makau dudubadan bini 7 iram i udzuf 7. Da dzangkum nidzun 7 iram i udzuf 7 ibinigi. Nam puafuban i makau 7 da dzangkum nidzun 7 igi iram iyab i nam wain bitsintaꞌ angu. \v 27 Da makau gangkidan 7 waꞌa atsungꞌa ba igi da dzangkum nidzun 7 gubuꞌ garadan iram iyab i udzuf mangits 7. \v 28 O king, ibi nan dzi nida sib ugu, Anutu isantingꞌ agu i nam arangan nida nangan. \v 29 Udzuf 7 da nam gadan bungꞌ anti nasangꞌ intap Idzip santan. \v 30 Da nigi ntsupan, da gubuꞌ mangits tsiraꞌ bungꞌ amunti nasangꞌ udzuf 7. Garam Idzip maran bungꞌ asamu gubuꞌ bini nam gadan ntidan. Da gubuꞌ tsiraꞌ nam gadan maꞌan bungꞌ awaya intap da garam gar santan. \v 31 Garam gar santan maran bungꞌ asamu udzuf bini nam gadan ntidan ugu i gubuꞌ fus tsiraꞌ nam maringꞌa sib igi bungꞌ amais nidzun angu. \v 32 Wain Anutu rima nam puafuban iruꞌrun da agu igi ibi arangan itip nam igi sib i waꞌan, da Anutu bungꞌ anang nawaꞌ sung angu. \v 33 Da aruani da wapiriangꞌ garam mararuru tipa rabuba i nan bini i suda gudzun da mpada tayangꞌ gum santan mingꞌa Idzip. \v 34 Da wapiriangꞌ garam fain nasu gudzun i gamp nasangꞌ intap Idzip santan da nabrang nam gadan ntidan igi nasangꞌ 5, da nayu 5 igi gan bits nasangꞌ udzuf 7. \v 35 Da u runggam wani nifum i ribarangan ufuma nam gadan udan da udzuf 7 igi i ungar ufuma nam gadan gin mingꞌa gamp gamp santan, da watangin garam singaari i mpada tayangꞌ gin. \v 36 Da gubuꞌ tsiraꞌ muntidan da nam gadan maꞌan sangꞌa udzuf 7 waꞌa intap Idzip, da nam gadan garam gudzun ufuman mingꞌa ungar tsiraꞌ igi bungꞌ arim ampan santan sib i anungꞌ mampa i mangits u.” \p \v 37 King Farau da gan garam gudzunggan iringant i Yosef nan gan santingꞌan igi da maran yari gin. \v 38 Ibinigi da Farau igut i gan garam gudzun gan ini binaꞌ, “Agi busauda garam idzuwai igi i busangꞌa garam ani i nanga gum ani? Imaꞌ. Anutu Marapayaman irut garam ani.” \v 39 Da Farau ini da Yosef ibiani, “Anutu runggan isantingꞌ nam ani santan da agu, ibinigi da garam mangan wayu uwayant da mararuru bini ibi agu u. \v 40 Dzi tangin agu isu garam gudzun tsiraꞌ imingꞌ dzi ungarangꞌ, da dzi ampanggangꞌ santan bungꞌ atangꞌ warangꞌ i agu da naringant i u nan gam. Da dzi king runtaꞌ angu da u bungꞌ ampa warangꞌ i dzi.” \s1 Yosef Impa Tayangꞌ Intap Idzip \p \v 41 Ibinigi da King Farau ini da Yosef ini binaꞌ, “Yosef, waringantin. Aruani da dzi tangin agu isu gudzun i intap Idzip santan.” \v 42 Da King Farau igruꞌ gan ring gan suda i maran mingꞌa gin i bangin da yatsuf i Yosef bangi narun. Farau yatsuf ngarukui faꞌ faꞌ ngarubini angu iyab da Yosef da isungun tsein gol ifa i wan. \v 43 King Farau irim karis mangan i Yosef mpada gin yatsungꞌ king da garam singaari imungꞌ i arangan da inuꞌ ini binaꞌ, “Wawaꞌ manaꞌ i sanab da frap anuf! Garam tsiraꞌ iba!” I sanab bida nigi da itangin Yosef isu gudzun i intap Idzip santan. \v 44 Da Farau ini da Yosef ibiani, “Dzi runtaꞌ isu King Farau, da bitsintaꞌ garam Idzip mangan wasangꞌ i nanga nam mangan i maranggan furan. Imaꞌ. Nau nan namingꞌ agu gin mungꞌ rai.” \v 45 Da Farau irim bingan Tsafenat Pania da Yosef. Da irim Asenat, Potifera narun finam, da Yosef, isu i fininggan. (Da Potifera igi isu garam anutu wain i anutu umpur imingꞌ gamp On, nida Heliopolis gin.) Da Yosef binganggan imunti isangꞌ intap Idzip santan. \p \v 46 Gubuꞌ Yosef uda king Idzip guman da udzufan isangꞌ 30. Yosef itangin king rai da iyung itsuar gamp santan mingꞌa intap Idzip igi. \v 47 Da mingꞌa udzuf bini 7 aru Yosef nidan ugu da nam gadan inti iyus angu. \v 48 Yosef intsungꞌ nam gadan ntidan mingꞌa udzuf 7 arigi santan da yufum imingꞌ gamp tsiraꞌ santan. Nam gadan gum santan mingꞌa wafiꞌa gamp tsiraꞌ bitsintaꞌ bitsintaꞌ da yufum imingꞌ gamp igi ruga rugan. \v 49 Yosef yufum wit nidzun isu marabuntup tsiraꞌ bingan imingꞌ gamp tsiraꞌ santan, isangꞌ sasanuai mingꞌa uruts, da arangan anungꞌ isangꞌ i kakara i gudzunggan da fantsupa sib u. Imaꞌ. \p \v 50 Yosef fininggan Asenat irim arangan narun rusan marub iruꞌrun raiyi da imus waꞌa udzuf mangits tsiraꞌ. \v 51 Yosef ifaringꞌ mamaꞌ marub miamun igi binganggan Manase (wainggan ibi ‘maran isamu’), da ini, “I Anutu inang da dzi marangꞌ isamu barabin gangꞌ santan da dzi ramanggangꞌ utupan santan mpada dzi gampangꞌ wain.” \v 52 Da ifaringꞌ narun marub isiꞌ igi binganggan Ifraim (wainggan ibi ‘kapa nidzun’) da ini, “I Anutu inang da dzi kap nidzunggangꞌ bini i mamaꞌ narun iruꞌ imingꞌ intap dzi mpada da barabin gin ani.” \p \v 53 Udzuf 7 nam gadan ntidan mingꞌa gamp Idzip gubuꞌ gan iba ntsup, \v 54 da udzuf 7 mangits tsiraꞌ iwaꞌ ibi Yosef nidan ugu. Da mangits tsiraꞌ iwaꞌ imingꞌ intap fain aga, da bitsintaꞌ mingꞌa intap Idzip santan da nam gadan rumingꞌ. \v 55 Gubuꞌ rib Idzip rabuba i nam gadan ntsupan da ifa yaiꞌ ruan da King Farau i nam gadan. Da king ini da rib Idzip santan ibiani, “Agam wafan da Yosef da agam wanang nam arangan nidan da agam.” \v 56 Gubuꞌ fus tsiraꞌ nam santan maringꞌa sib isangꞌ intap Idzip igi santan. Da ibinigi da Yosef itus muantsi i ungar ufuma nam gadan gin, da irim wit da garam Idzip da iyu nam ntsuman gin. \v 57 Da garam intap fain iba Idzip i tsanganda Yosef da uda nam gadan bida nigi, i gubuꞌ tsiraꞌ ingaungꞌ intap santan. \c 42 \s1 Yosef Rain Rusan Iba Idzip \p \v 1 Gubuꞌ Yakop ringanta i nan bida wit mingꞌa Idzip, da ini da narun rusan ibiani, “Amaꞌ! Agam ibumpa irarab rumaram ibinigi? \v 2 Dzi ringant i nan i wit imingꞌ Idzip. Agam waruꞌ da wayu agi gangꞌ fain, i agi mamamp i mangits i.” \p \v 3 Ibinigi da Yosef rain rusan 10 iruꞌ i uda wit mingꞌa Idzip. \v 4 Da bitsintaꞌ Yakop watangin Benyamin, Yosef rainggan isiꞌ igi, warut rain ruas fain igi ifan u. Irat i Benyamin mawaꞌ da barabin. \v 5 Ibinigi da Israil narun rusan irut ampan fain ruꞌa Idzip i uda wit impruꞌ ruan ifan, i gubuꞌ tsiraꞌ nam gadan maꞌan iwaꞌ intap Kanan ibinigi. \p \v 6 Gubuꞌ Yosef suda garam gudzun tsiraꞌ mingꞌa Idzip da isu wain i rima wit da ampan santan barima nam ntsuman gin. Da rain rusan ibawaꞌ da yidzaꞌ fagan da itauf maran iruꞌ intap imingꞌ arangan maran. \v 7 Gubuꞌ aru Yosef tsanganda rain rusan da ifaringꞌ ribarangan sib, da bitsintaꞌ irib inang runggan ibi garam mangan da ini nan nampang da ribarangan da igutin ini binaꞌ, “Agam imingꞌ anungꞌ iba?” \p Da ribarangan ini, “Aga mingꞌ intap Kanan iba i uda nam gadan.” \p \v 8 Yosef ifaringꞌ rain rusan sib, da rain rusan wafaringꞌ arangan u. \v 9 Da Yosef maran ifur gan nanggan puafuban mungꞌ tsanganda rain rusan idzaꞌa fagan rutin ugu, da ini binaꞌ, “Agam garam bada i rima ipiap i agai igi da tsanganda aga gampangꞌ da sruꞌagin i ba-isa agai.” \p \v 10 Da ribarangan ini binaꞌ, “Garam tsiraꞌ, imaꞌ. U garam gumam agai iba i suba nam i nam gadan. \v 11 Aga santan ani ramanggangꞌ bitsintaꞌ angu. U garam gumam agai ani garam nan nidzun; aga anungꞌ garam rima ipiap u.” \p \v 12 Da Yosef ini, “Imaꞌ. Agam iba i tsanganda aga gampangꞌ i bida anungꞌ da agam ba-isa agai.” \p \v 13 Da ribarangan ini, “O garam tsiraꞌ, imaꞌ. Aga 12, aga ramanggangꞌ bitsintaꞌ, da aga 10 angu iba i uda nam gadan da aga ramanggangꞌ irut aga rainggangꞌ isiꞌ impa mungꞌ, da aga rainggangꞌ mangan itangin aga rai.” \p \v 14 Yosef rurim udzungꞌ da ini, “Imaꞌ. Nan ibi aru dzi nidan da agam. Agam garam rima ipiap i agai. \v 15 Da dzi bungꞌ aintsaꞌ agam nan gam nabiani: dzi ni nan nidzun da agam i Farau nampanggan, agam wasangꞌ i fadan bida agam rainggam isiꞌ igi mamida i badan. \v 16 Agam watangin agamam bits nafan da nau agam rainggam isiꞌ igi naba. Da agam santan bungꞌ ampa karabus. Da aga natsangan agam nan gam nidan igi bida nan nidzun ma imaꞌ. Bida maꞌan da dzi ni nan nidzun da agam i King Farau nampanggan, agam garam rima ipiap i agai.” \v 17 Da irim ribarangan i karabus isangꞌ gubuꞌ iruꞌ da bits. \p \v 18 Waꞌa gubuꞌ iruꞌ da bits, da Yosef ini da ribarangan ibiani, “Dzi garam rata i Anutu, ibinigi da dzi wasangꞌ isa agam funub bida agam nanga nam bida dzi nidan. \v 19 Bida agam garam nan nidzun da watangin rainggam bits nampa karabus namingꞌ ani da agam santan wayu wit nafa i gam ribam mpada mangits. \v 20 Da agam wau rainggam isiꞌ igi naba da dzi i dzi sruꞌagin bida agam ini nan nidzun. Agam nanga bida nigi da agam wasangꞌ mampan u.” Da ribarangan itaga ruan i Yosef nan gan. \p \v 21 Da ribarangan ini nan da runggan ibiani, “Nan nidzun bingan! Agi nanggangꞌ nanga yaba i rainggangꞌ Yosef ugu mungaꞌ gan ani. Agi tsanga rainggangꞌ wangu barabin gan da gubuꞌ maragab ranga gampunda ruan da agi ugu, da agi wagaib arangan u. Ibinigi da barabin ani iwaꞌ da agi.” \p \v 22 Da Ruben ini, “Dzi ni wai da agam? Dzi ni agam anungꞌ nanga nam asub mangan yaba i mamaꞌ igi. Da bitsintaꞌ agam anungꞌ iringant i nan u. Aruani da agi yu barabin mungaꞌ i arangan nanggan mampan.” \v 23 Ribarangan wasruꞌgin ibi Yosef isruꞌ i nan ribarangan nidan da ruan igi u, i wain ibi garam itama i nan imunti wasaꞌ i Yosef da rain rusan. \v 24 Da itiri ribarangan rai da ifa mangan da irang. Ntsupa sib da arangan itip iba da ini nan da ribarangan. Arangan ini da garam gum impung Simion da idzur arangan imingꞌ i rain rusan maran. \p \v 25 Yosef ini da gan garam guman i farangꞌa wit ruꞌa ribarangan bekan da tipa farangꞌa ribarangan silva gan ragun gin ruꞌa bek ruga rugan sangꞌa santan, da rima nam gadan i rima ribarangan sib i sanaban tipa fadan. Da mamaꞌ gum inang isangꞌ Yosef nidan. \v 26 Ntsupa sib da ribarangan idzur bek wit iyab dongki gan da ifan. \v 27 Gubuꞌ ribarangan yunga fawaꞌa mumai wasaꞌ manga gingꞌa gin da ribarangan mangan ikiraꞌ bekan i rima nam gadan da dongki gan da itsangan silva gan mingꞌa bek nifun angu. \v 28 Da inuꞌ rain rusan ini binaꞌ, “Aitsangan! Ribaga tip ifarangꞌ dzi silva gangꞌ iruꞌ dzi bekangꞌ.” \p Ribarangan nugun isantan ruan da irat da irarab ru maran da ini da ruan, “Nam idzuwai gan ani da Anutu inang ibiani da agi?” \v 29 Gubuꞌ ribarangan bawaꞌa sib da raman Yakop i intap Kanan, da ifis i nam santan waꞌan da ribarangan ugu. Da ini binaꞌ, \v 30 “Garam gudzun tsiraꞌ mpada tayangꞌ Idzip ini nan tsiraꞌ angu iyab i agai da idzur nan i agai ini aga garam rima ipiap i ribarangan gampan. \v 31 Da bitsintaꞌ aga ni da arangan, ‘Aga garam nan nidzun; aga anungꞌ garam rima ipiap u. \v 32 Aga 12, aga ramanggangꞌ bitsintaꞌ. Da aga rainggangꞌ mangan itangin aga rai, da aga rainggangꞌ isiꞌ rurut aga ramanggangꞌ impa Kanan.’ \v 33 Da garam gudzun tsiraꞌ mpada tayangꞌ intap igi ini da agai ibiani, ‘Sanab dzi tsanganda agam bida garam nan nidzun bungꞌ abiani: Agam watangin agamam bits narut dzi nampai. Da agam wayu nam gadan wafa i gam utupam nam gadan maꞌa gin aga. \v 34 Da bitsintaꞌ agam wau rainggam isiꞌ igi naba da dzi da dzi bungꞌ asruꞌgin nabi agam anungꞌ garam rima ipiap u, agam garam nan nidzun. Da dzi bungꞌ atangin agam rainggam nabiaꞌ da agam. Da agam isangꞌ yunga aga gampangꞌ da nanga gumam da suba nam in sangꞌa maranggam furan.’” \p \v 35 Da ribarangan iyats gan bek witan da itsanga silva gan mingꞌa sangꞌa gan bek witan ruga rugan. Gubuꞌ ribarangan ruta ramanggan tsanganda silva igi da ribarangan irat. \v 36 Ribarangan ramanggan Yakop ini da ribarangan ibiani, “Agam angu inang da dzi narungꞌ rusangꞌ iruꞌrun maran imaꞌ. Yosef maran imaꞌ, da Simion maran imaꞌ. Da aruani da agam ini tipa uda Benyamin fada sinungꞌ dzi. Agam nanggam nangan bida nigi da dzi buaringꞌ barabin gin!” \p \v 37 Da Ruben ini da raman ibiani, “Ramangꞌ. Watangin arangan ba dzi banginggangꞌ. Dzi bungꞌ ampa tayangꞌ arangan nasangꞌ dzi tipa uda arangan badan da agu. Da bida dzi mamida tipa uda Benyamin badan da agu ida wais dzi narungꞌ rusangꞌ marub iruꞌ aga funub.” \p \v 38 Da bitsintaꞌ Yakop ini ibiani, “Dzi narunggangꞌ wasangꞌ i ruta agam ruꞌan u, i arangan rainggan imamp sib da arangan runtaꞌ angu rungꞌ impai. Da bida barabin waꞌa da arangan i sanab da barabin igi bungꞌ ais dzi funub, i dzi fufi sib.” \c 43 \s1 Yosef Rain Rusan Irut Benyamin Ifa Idzip \p \v 1 Gubuꞌ mangits rumingꞌ isu mais nidzun angu imingꞌ intap Kanan. \v 2 Ibinigi da gubuꞌ Yakop da gan utupan gada witan uda i Idzip badan ugu sib, da Yakop ini da narun rusan ibiani, “Agam watip wafan da warim nam ntsuman i suba agi nam gadan gangꞌ faꞌ.” \p \v 3 Da bitsintaꞌ Yuda ini da arangan, “Ramangꞌ. Garam gudzun tsiraꞌ aga ini nan riniurun da aga sib ibiani, ‘Dzi anungꞌ tsanganda agam nasangꞌ agam uda rainggam igi da ruta badan.’ \v 4 Bida agu tanginda aga rainggangꞌ da agai i ruta fadan, da aga bungꞌ aruꞌ da nayu nam gadan i agu. \v 5 Da bida u mamida tanginda arangan da agai da aga wasangꞌ i ruꞌan u, i garam gudzun tsiraꞌ ini da aga sib ibiani, ‘Dzi anungꞌ tsanganda agam nasangꞌ agam uda rainggam igi da ruta badan.’” \p \v 6 Da Israil igutin, “Ibianungꞌ da agam yutus barabin igi da dzi i nidan da garam igi bida agam rainggam mangan rungꞌ impai?” \p \v 7 Ribarangan ini arangan nan gan mungaꞌ ibiani, “Garam igi igut aga rururungan angu i aga rib idzuwai da gangꞌ utupangꞌ impruꞌ, da ini, ‘Da agam ramanggam rungꞌ impai ma imaꞌ? Da agam arangan aru nigi ma agam rainggam bits rumpai?’ Igut i agai da aga kupis nan santan wasi. Da manga busruꞌgin ibi arangan nida aga uda rainggangꞌ igi tipa ruta fadan?” \p \v 8 Da Yuda ini da ramanggan Israil ini binaꞌ, “Watangin Benyamin ba da dzi da aga nafa sung angu, i agu da agai da aga narungꞌ rusangꞌ anungꞌ mampa i mangits u. \v 9 Dzi runggangꞌ bungꞌ asu wain i mpada tayangꞌ arangan fadan da tipa badan da agu. Da bida dzi mamida uda arangan badan da batanginda i u maranggam, da dzi bungꞌ asu wain i barabin igi santan namingꞌ u maranggam nanting. \v 10 U damami muntida sib i agai da aga sangꞌ fadan da badan sangꞌa iruꞌrun da aruani sib.” \p \v 11 Ibinigi da ribarangan ramanggan Israil ini rutin ibiani, “Bidanigi da agam wanang wabiani: agam wafarangꞌ nam bini bini intap ani fain bida gai gurun gaunt bini da bigub gurun da asam da wasub wasub da gai nidzun pistasio da almon— nasu nam rima nugun tsiaꞌan da arangan. \v 12 Wayu silva ruampi nasangꞌ uda nam gadan faꞌ da tipa rima nam ntsuman ratar farangꞌa ragun i agam bekam ugu, i mabi maran masaꞌ gin. \v 13 Agam wau rainggam da wafa sung da garam tsiraꞌ igi. \v 14 Da Anutu Nampang Wain nanang garam tsiraꞌ igi uwayantan nawaꞌ bini i agam da natip atangin agam rainggam mangan ugu nampruꞌ da Benyamin narut agam natip aba da dzi. Da bida dzi waꞌa da wangu barabin tsiraꞌ igi i narungꞌ rusangꞌ mampa sib, da nawaꞌ nabi arigi.” \p \v 15 Ibinigi da ribarangan iyu nam bini riman da Yosef impruꞌ da silva ruampi da irut Benyamin iruꞌ gamp Idzip sung angu da ifamunti Yosef maranggan. \v 16 Gubuꞌ Yosef tsanganda Benyamin ruta ribarangan, da ini da garam guman mpada tayangꞌ arangan ungaran ibiani, “Wau garam tuas arani nafa dzi ungarangꞌ da wais apu mangan da watip nam gadan. I ribarangan bungꞌ arut dzi naga nam da gubuꞌ wasaꞌ.” \p \v 17 Garam igi yatsung Yosef nan gan nidan da iyu ribarangan ifa Yosef ungaran. \v 18 Da gubuꞌ uda ribarangan fada Yosef ungaran, da ribarangan irat da ini da ruan ibiani, “Arangan iyu agi iba ani i wain maruꞌ silva farangꞌa ruꞌa agi bek witangꞌ da gubuꞌ miamun agi badan ugu. Mani bungꞌ ampung agi da nais agi da nanang agi nasu garam gum utaꞌ da nau agi dongki gangꞌ sib.” \v 19 Ibinigi da ribarangan ifawaꞌ da Yosef garam guman i muantsi atangꞌa ungar wasaꞌ da ini rutin ibiani, \v 20 “O garam tsiraꞌ, miamun da aga ruꞌ ba Idzip da aga rim nam ntsuman i nam gadan. \v 21-22 Da bitsintaꞌ gubuꞌ aga fadan da fagingꞌa sanab da kiraꞌa bek nam gadan da aga tsanga silva gangꞌ suba nam gadan gin ugu rururungan mingꞌa bek nifun sangꞌa ruan santan. Aga wasruꞌ i manga farangꞌa silva igi ruꞌa aga bekangꞌ. Ibinigi da aga tip iyu silva santan iba. Da aga yu silva fain impruꞌ i tipa suba nam gadan faꞌ gin.” \p \v 23 Da arangan ini ribarangan nan gan mungaꞌ ini binaꞌ, “Nan imaꞌ gin. Agam anungꞌ ratan u. Agam da ramanggam Anutu gan runggan irim silva igi iruꞌ agam bekam. Dzi yu agam silva gam sib wa.” Da arangan ifa yu Simion iwaꞌ ba da ribarangan. \p \v 24 Garam gum iyu ribarangan yatangꞌ Yosef ungaran da irim mpui da ribarangan i adzuꞌa fagan gin, da irim nam gadan da ribarangan dongki gan. \v 25 Ribarangan iringant i nan sib ibi Yosef bungꞌ arut ribarangan naga nam da gubuꞌ wasaꞌ namingꞌ arangan ungaran, ibinigi da ribarangan itip ruan i nanggan riman da Yosef. \p \v 26 Gubuꞌ Yosef bada ungar, da ribarangan irim nanggan uda badan ugu da arangan, da yidzaꞌ fagan da itauf maran iruꞌ intap imingꞌ arangan maran. \v 27 Da arangan igut i ribarangan i nanggan mpadan impa ibianungꞌ ida igut i ribarangan i ramanggan ibiani, “Agam ramanggam fufi nida da dzi ugu impa ibianungꞌ? Arangan rumpai bini, ma?” \p \v 28 Da ribarangan ini, “Hai, garam tsiraꞌ. U garam gumam aga ramanggangꞌ rungꞌ impa bini angu.” Da itip itauf maran iruꞌ i tsarifa arangan. \v 29 Yosef irarab ribarangan da itsangan rainggan Benyamin, rinanggan wain narunggan, da igutin, “Mani agam rainggam isiꞌ agam nida da dzi ugu aruani, ma?” Da arangan ini, “Narungꞌ, Anutu nafinti agu.” \v 30 Tsanganda rainggan isiꞌ igi da maran igaib arangan nidzun angu da inang i rangan, da itangin rain ruas da isau mumai mangan i fa ranga gin. Arangan yatangꞌ ungar wasaꞌ gan da irang. \v 31 Irang sib da yadzuꞌ maran da iwaꞌ ba da ya-aba i ruan angu da ini, “Warim nam gadan.” \v 32 Ribigi irim Yosef nanggan gadan i mumai mangan da rain rusan gan i mumai mangan. Rib Idzip ruta Yosef mpadan ugu iga nam mumai mangan, i rib Idzip wasangꞌ i ruta rib Hibru mpruꞌa ruan gada nam u. I rib Idzip nanggan pumuꞌan da itsanga rib Hibru da nanggan gadan ibi nam bubumpuadan da ipaꞌ ruan gin. \v 33 Yosef itangin rain ruas igi impai irants ruan yatsungꞌ udzufan mingꞌa rain tsiraꞌ da fantsupa rain isiꞌ, da impai maran ifan da arangan. Da rain ruas irunt fafun da irarab ruan i mpada bida nigi. \v 34 Garam gum iyu nam gadan imingꞌ Yosef maran da irim da arangan rain rusan i gadan. Da bitsintaꞌ Benyamin nanggan gadan da irim isangꞌ garam 5 gan gadan. Ibinigi da ribarangan santan irut arangan impruꞌ ruan iga nam da inum wain iyus angu da nugun itsiaꞌ. \c 44 \s1 Kap Silva Mingꞌa Wasaꞌ i Bek \p \v 1 Gubuꞌ gada nam sib da Yosef ini da gan garaman mpada tayangꞌ arangan ungaran ibiani, “Wafarangꞌ nam gadan i garam ani bekan nasangꞌ fungꞌan da watip wafarangꞌ ribarangan silva gan ragun gin. \v 2 Da wafarangꞌ dzi kapangꞌ tipa i silva naruꞌ ribarangan rainggan isiꞌ bekan nampruꞌ da arangan silva gan suba wit gin ugu.” Da arangan inang isangꞌ Yosef nidan. \v 3 Da pisa maratait da Yosef garam guman itangin arangan rain rusan da dongki gan ifan. \v 4 Rain ruas itangin gamp igi rai da wafa guntiꞌ u da Yosef ini da garam guman ibiani, “Warunt sung angu watsungꞌ garam tuas aru naga. Da gubuꞌ u waꞌa da ribarangan da wani wabiani rutin, ‘Ibianungꞌ da dzi garam tsiraꞌ gangꞌ inang bini i agam da agam inang maisan rutin? \v 5 Wain idzuwai da agam iwap dzi garam tsiraꞌ gangꞌ kapan silva? Nigi kap dzi garam tsiraꞌ gangꞌ numa wain gin da rima nam fain gin i kupisa nam maradzigin wasi. Agam inang asub tsiraꞌ bingan.’” \p \v 6 Ibinigi da Yosef garam guman irunt yatsungꞌ da ifawaꞌ da ribarangan da ini Yosef nifunggan rutin. \v 7 Da bitsintaꞌ ribarangan ini i nifunggan mungaꞌ, “O garam tsiraꞌ, ibianungꞌ da u ni nan bida nigi iyab i agai? U garam gumam agai wasangꞌ nanga nam bida nigi u. \v 8 U sruꞌgin sib wa, gubuꞌ aga tanginda intap Kanan rai i tipa badan, da aga yu silva aga tsanganda mingꞌa aga bekangꞌ wit nifun itip iba da agu. Da wain idzuwai da aga wapa silva ma gol mingꞌa u garam tsiraꞌ gam ungaran? \v 9 Garam tsiraꞌ! Bida u tsanganda aga gangꞌ bits udan, da wais arangan funub. Da aga santan aruani nasu u garam gumam utaꞌ angu.” \p \v 10 Da arangan ini, “Isangꞌ. Dzi bungꞌ atsungꞌ nan nabi agam nidan, da bitsintaꞌ bida dzi waꞌa rutin i agamam bits udan da arangan angu bungꞌ asu dzi garam gumangꞌ utaꞌ angu. Da nan bungꞌ amaꞌ i agam santan.” \v 11 Ibinigi da sung angu ribarangan santan itangin bek witan iruꞌ intap da ikiraꞌ bek nifun santan. \v 12 Da Yosef garam guman isau nam igi i bek santan, imingꞌ rain tsiraꞌ gin ibafan isangꞌ waꞌa rain isiꞌ igi gin. Da itsangan kap silva igi mingꞌa Benyamin bek witan. \v 13 Gubuꞌ ribarangan tsangandan da wangun ibarabin nidzun angu da igari gan ngarukui gan, da itip itsara bek witan iyab dongki gan ruga rugan da itip iba gamp tsiraꞌ igi. \p \v 14 Gubuꞌ Yuda ruta rain rusan tipa bada Yosef ungaran da arangan rumpai. Da ribarangan ifa tatapuangꞌ iruꞌ Yosef maran. \v 15 Da Yosef ini da ribarangan ini binaꞌ, “Agam inang uwayant idzuwai gan ani? Agam madasruꞌgin i garam tsiraꞌ bida dzi ani isangꞌ i nanga nam i tsanganda nam mingꞌa maradzigin.” \p \v 16 Da Yuda ini, “Garam tsiraꞌ. Aga bunida nan bida anungꞌ i nida u nan gam mungaꞌ? Aga wasangꞌ tsarifa ruangꞌ bida aga wanang asub mangan u, imaꞌ. Anutu ikupis wasi gam garam gumam agai ani asubangꞌ. Aga santan bungꞌ asu u garam gumam utaꞌ angu nampruꞌ da aru garam gum tsanganda kap mingꞌa i gan bek witan ugu.” \p \v 17 Da bitsintaꞌ Yosef ini binaꞌ, “Imaꞌ. Dzi wasangꞌ i nanga sanab bida nigi u. Garam aru uda kap silva angu bungꞌ asu dzi garam gumangꞌ utaꞌ. Da nan imaꞌ i agam. Agam santan bungꞌ afan da ramanggam ruta nan nufan.” \p \v 18 Yuda ifa uts da Yosef da ini binaꞌ, “O garam tsiraꞌ! Dzi gaib runggangꞌ da agu i u ringanta i garam gumam dzi nan gangꞌ. U garam tsiraꞌ bingan isangꞌ King Farau, da u nugum anungꞌ ruaꞌa i garam gumam dzi u. \v 19 Garam tsiraꞌ, mungꞌ aga badan ugu da u gut i garam gumam agai ibiani, ‘Agam ramanggam ma rainggam rumpai ma imaꞌ?’ \v 20 Da aga ni da agu sib ugu ini binaꞌ, ‘Hai, aga ramanggangꞌ fufi rurut aga rainggangꞌ isiꞌ aga ramanggangꞌ fufida sib da riman ugu rumpai. Arangan rainggan imamp sib, da arangan runtaꞌ angu, i rinanggan irim rib iruꞌ igi. Ibinigi da raman maran yari nidzun angu gin.’ \v 21 Da u ni da agai u garam gumam ibiani, ‘Wau arangan waruꞌ ba da dzi da dzi runggangꞌ natsangan.’ \v 22 Da aga ni sib da agu, aga garam tsiraꞌ gangꞌ, ibiani, ‘Mamaꞌ isiꞌ arigi wasangꞌ i tanginda ramanggan rai u. Bida arangan tanginda ramanggan rai da raman bungꞌ amamp.’ \v 23 Da bitsintaꞌ u ni da garam gumam agai ibiani, ‘Agam mamida ruta rainggam isiꞌ igi badan da dzi anungꞌ tipa tsanganda agam u.’ \p \v 24 “Da gubuꞌ aga tipa fadan da aga fis i nan sib angu aga garam tsiraꞌ gangꞌ agu nidan da agai da aga ramanggangꞌ, u garam gumam. \v 25 Raiyi da aga ramanggangꞌ ini binaꞌ, ‘Agam watip wafan da wayu nam gadan isiꞌ pas i agi.’ \v 26 Da aga ni da ramanggangꞌ ibiani, ‘Aga wasangꞌ mangan i ruꞌan u. Bida aga ruta rainggangꞌ isiꞌ igi fadan, da isangꞌ. Garam tsiraꞌ igi wasangꞌ i tipa tsanganda agai bida aga rainggangꞌ isiꞌ igi mamida i ruta aga fadan.’ \v 27 Da u garam gumam dzi ramanggangꞌ ini da agai ibiani, ‘Agam isruꞌgin sib wa. Dzi fininggangꞌ Retsel irim dzi narungꞌ rusangꞌ marub iruꞌrun. \v 28 Dzi narunggangꞌ mangan itangin dzi rai. Dzi ni binaꞌ, “Mani apu buman mangan igara arangan fafarab sib.” Da dzi watsangan arangan maran ibasangꞌ aruani u. \v 29 Da bida agam tipa uda manga aruani sinungꞌ dzi fadan da barabin waꞌa rutin, da barabin igi bungꞌ ais dzi funub, i dzi fufi sib.’ \p \v 30-31 “Aruani da bida aga tipa fadan, da u garam gumam dzi ramanggangꞌ mamida i tsanganda aga rainggangꞌ isiꞌ igi, da nugu barabin bungꞌ ais arangan funub, i wain ibi arangan ifufi sib da aga rainggangꞌ isiꞌ igi ibi arangan nugunggan marafain. Da u garam gumam agai bungꞌ asu wain i aga ramanggangꞌ nanggan mampan igi. \v 32 Dzi tsaf ruangꞌ sib da ramanggangꞌ i mpada tayangꞌ rainggangꞌ isiꞌ igi bini. Da dzi ni binaꞌ, ‘Bida dzi mamida tipa uda rainggangꞌ isiꞌ igi badan da agu, da dzi angu bungꞌ asu wain i barabin igi santan namingꞌ u maranggam nanting.’ \v 33 Ibinigi da garam tsiraꞌ, dzi gaib runggangꞌ da agu i u garam gumam dzi uda rainggangꞌ isiꞌ igi mumai gan da suda u garam gumam utaꞌ angu, da watangin arangan da narut rain rusan natip nafan. \v 34 Dzi butipa fadan da ramanggangꞌ bida anungꞌ bida mamaꞌ igi mamida ruta dzi fadan? Imaꞌ! Dzi bugin i tsanganda ramanggangꞌ buaringꞌa barabin igi.” \c 45 \s1 Yosef Isantingꞌ Runggan Wasi da Rain Rusan \p \v 1 Nam rangan iyab Yosef sib imingꞌ garam guman maran, da iwat ribarangan ini binaꞌ, “Agam santan wawaꞌ sinungꞌ dzi maranggangꞌ.” Ibinigi da mangan warut Yosef impai da gubuꞌ arangan santingꞌa runggan wasi da rain rusan. \v 2 Da arangan irang nifun tsiraꞌ bingan da garam Idzip iringantin, da king da riban santan mpada king ungaran iringant i nan igi. \v 3 Da Yosef ini da rain rusan ibiani, “Dzi Yosef! Dzi ramanggangꞌ rungꞌ impai ma imaꞌ?” Da bitsintaꞌ rain ruas wangun isantan ruan sib, da irat i arangan da wasangꞌ i nida nan mangan u. \v 4 Da Yosef ini da rain rusan ini binaꞌ, “Agam waba uts angu da dzi.” Ribarangan iba uts da rainggan Yosef da arangan ini ibiani, “Dzi Yosef, agam rainggam aru agam uda nam ntsuman gin da tangindan da garam nam bunump uda bada Idzip ugu ani! \v 5 Da aruani da agam wangum anungꞌ barabindan da tsakiada i runggam tuaꞌ i tanginda dzi bada ani u, imaꞌ. Anutu itangin dzi imungꞌ iba ani i agam i rima santan angu sib. \v 6 Gubuꞌ fus nam gadan maꞌan imunti isangꞌ udzuf iruꞌ angu da aruani, da udzuf 5 rumingꞌ da garam mangan wasangꞌ i suda gum da waꞌa da nidzun u. \v 7 Anutu itangin dzi imungꞌ iba i agam i rima agam sib i rungꞌ utusa i agam da yangin rusam nanggam mpadan. \v 8 Da agam anungꞌ itangin dzi iba ani u. Imaꞌ. Anutu angu. Da itangin dzi su king garaman santingꞌa sanab da mpada tayangꞌ king gampan da intap Idzip santan. \v 9 Aruani da agam wafa sung angu da ramangꞌ da wani rutin, ‘U narunggam Yosef ini ibiani: Anutu itangin dzi isu garam gudzun tsiraꞌ da dzi mpa tayangꞌ intap Idzip santan. Wauriꞌ da waba sung. \v 10 U bungꞌ aba mpa namingꞌ intap Gosen uts da dzi i nangan da dzi tsanganda agu ragun— agu da narum rusam da rumpum rusam da gam dumpa gam, nuning gam, makau gam da nanggam santan u suda wain gin. \v 11 Waba mpa nigi i dzi rima agu sib. Gubuꞌ tsiraꞌ nam gadan maꞌa sib ani rubungꞌ amunti nasangꞌ udzuf 5, da dzi bugin i agu da gam utupam da apu gam santan sauda nam gadan.’” \p \v 12 Da Yosef ini, “Agam da dzi rainggangꞌ Benyamin watsangan da wasruꞌgin i dzi Yosef rururungan ani ini nan da agam. \v 13 Agam wani da dzi ramanggangꞌ i bingan tsiraꞌ dzi udan mingꞌa Idzip da nam santan agam tsangandan. Da agam wau ramangꞌ naruꞌ ba ani sung.” \p \v 14 Arangan impung rainggan Benyamin da irang funub angu, da Benyamin impung arangan da irang impruꞌ ibinigi. \v 15 Rungꞌ irang da itsutsuf rain ruas igi santan ibafan. Intsup sib da rain ruas imus ruta fisa i nan da ruan. \p \v 16 Gubuꞌ sisingꞌ waꞌa da king mingꞌa gan ungaran tsiraꞌ i Yosef rain rusan bawaꞌan, da king da gan garam gudzun gudzun gan nugun itsiaꞌ gin. \v 17 Arangan ini da Yosef ini binaꞌ, “Wani da raim rusam i tipa dongki gan da tipa fada intap Kanan. \v 18 Wani da ribarangan i uda ramanggam da gan utupan da tipa bada ani. Dzi bungꞌ arim intap ngarubini bingan mangan yusa intap santan mingꞌa Idzip i ribarangan mpada gin da gada nam bini bini gin. \v 19 Wani da ribarangan nampruꞌ i uda karis fain mingꞌa Idzip ani nafan i uda narun rusan da finin rusan da ramanggam naba ani. \v 20 Maran anungꞌ fura nan ampi bingan i nam bunumpan tanginda rai mingꞌa intap Kanan igi u, wain ibiani, dzi bungꞌ arim nam bini bini ampi bingan mingꞌa intap Idzip ani da ribarangan.” \p \v 21 Ibinigi da Israil narun rusan inang ibi king nidan. Yosef irim karis fain da ribarangan yatsungꞌ king nifunggan nidan. Da irim nam gadan da ribarangan i gan sanaban tipa fadan. \v 22 Da irim ngarukui faꞌ faꞌ isangꞌ ribarangan santan. Da bitsintaꞌ Yosef irim ngarukui 5 impruꞌ da 300 silva, barabin gan isangꞌ 3.5 kilogram, da Benyamin. \v 23 Da arangan iyu nam bini bini ampi bingan mingꞌa Idzip da itangin iyab dongki arapuꞌ 10 ifan da ramanggan, da itangin nam gadan rima i ramanggan sib i sanab tipa badan iyab i dongki rinan 10. \v 24 Yosef itangin rain rusan ifan da ifai nan i ribarangan ibiani, “Agam anungꞌ suda ufuai da rungam mingꞌa sanab fadan u.” \p \v 25 Ibinigi da ribarangan itangin gamp Idzip rai da itip ifan da ifawaꞌ da ramanggan Yakop imingꞌ intap Kanan. \v 26 Waꞌa sib da ramanggan da ini rutin ibiani, “Ramangꞌ, Yosef wamamp u; rumpa marataꞌ! Arangan isu garam gudzun tsiraꞌ impa tayangꞌ intap Idzip santan.” Yakop iringantin da wangun isantan ruan sib, da wamuaruts nan igi u. \v 27 Da bitsintaꞌ gubuꞌ ribarangan fisa i nan santan Yosef nidan da tsanganda karis Yosef tanginda badan i uda arangan tipa fadan igi, da arangan itangin wangun iruꞌ. \v 28 Da Israil ini ibiani, “Nan nidzun bingan! Dzi narunggangꞌ Yosef rungꞌ impa marataꞌ. Dzi nafan da natsanga arangan sib raiyi, ida dzi namus mampan.” \c 46 \s1 Yakop Irut Utupan Iruꞌ Intap Idzip \p \v 1 Ibinigi da Israil iyu nanggan santan da irut utupan ifa i waꞌa Idzip, da gubuꞌ arangan fawaꞌa Birsiba da itsara nam isu dangki ifan da ramanggan Isak Anutu gan. \v 2 Da Anutu ini nan da arangan imingꞌ nam puafuban da idziang ibiani, “Yakop! Yakop!” \p Da Yakop ini, “Dzi aruani!” \p \v 3 Da Anutu ini binaꞌ, “Dzi Anutu, u ramanggam Anutu gan. Agu anungꞌ ratan i ruꞌa Idzip u, i dzi bungꞌ anang u yanginggam nawaꞌ nasu garam utup tsiraꞌ mangan namingꞌ nigi. \v 4 Dzi bungꞌ arut agu nampruꞌ ruangꞌ naruꞌ Idzip, da bampan naga da dzi bungꞌ atip nau agu natip naba. Da u bungꞌ amamp nayab Yosef banginggan.” \p \v 5 Da Yakop tanginda Birsiba rai, da narun rusan itangin arangan impruꞌ da ribarangan finin rusan da narun rusan santan iyab karis King Farau tangindan bada i uda ribarangan fadan ugu. \v 6-7 Da Yakop irut narun rusan da rumpun rusan finam da marub santan ifa Idzip. Da ribarangan iyu apu gan mpada tayangꞌ gin da nam bunumpan santan udan mingꞌa Kanan ugu impruꞌ ibinigi. \p \v 8 Israil yangin rusan aru ruta fada gamp Idzip ugu binganggan ibiani: \b \q1 Ruben, Yakop narunggan miamun. \q1 \v 9 Da Ruben narun rusan marub binganggan ibiani, \q2 Hanok, Palu, Hetsron da Karmi. \q1 \v 10 Simion narun rusan marub binganggan ibiani, \q2 Dzemuel, Dzamin, Ohat, Dzakin, Tsohar da Siaul. Siaul rinanggan sagat Kanan. \q1 \v 11 Liwai narun rusan marub binganggan ibiani, \q2 Gerson, Kohat da Merari. \q1 \v 12 Yuda narun rusan marub binganggan ibiani, \q2 Er, Onan, Sela, Perets da Tsera. (Da bitsintaꞌ Er da Onan imamp da gubuꞌ ribarangan rungꞌ mpada mingꞌa intap Kanan ugu.) \q2 Da Perets narun rusan marub binganggan ibiani, Hetsron da Hamul. \q1 \v 13 Isakar narun rusan marub binganggan ibiani, \q2 Tola, Pua, Dzasup da Simron. \q1 \v 14 Tsebulun narun rusan marub binganggan ibiani, \q2 Seret, Elon da Dzalil. \p \v 15 Nigi Lia narun rusan gabunggan Yakop riman da arangan da gubuꞌ mpada mingꞌa Padan-Aram (Mesopotemia). Lia irim narun finam mangan impruꞌ binganggan Daina. Mpruꞌa Yakop narun rusan rima da Lia da rumpun rusan isangꞌ 33. \b \q1 \v 16 Gat narun rusan marub binganggan ibiani, \q2 Tsefon, Hagi, Suni, Esbon, Eri, Arodi da Areli. \q1 \v 17 Aser narun rusan marub binganggan ibiani, \q2 Imna, Iswa, Iswi da Beraia. \q2 Ribarangan nafunggan Sera. \q2 Da Beraia narun rusan marub binganggan ibiani, Heber da Malkiel. \p \v 18 Nigi Yakop yangin rusan riman da Tsilpa, sagat gum Laban riman da Lia ugu. Mpruꞌa utup igi santan isangꞌ 16. \b \q1 \v 19 Retsel narun rusan Yakop riman da arangan binganggan ibiani: \q2 Yosef da Benyamin. \q2 \v 20 Gubuꞌ Yosef mpada gamp tsiraꞌ Idzip da irim narun rusan Manase da Ifraim da fininggan Asenat, Potifera garam pumuꞌan mingꞌa gamp On narunggan finam. \q2 \v 21 Benyamin narun rusan marub binganggan ibiani: \q3 Bela, Beker, Asbel, Gera, Neman, Ehi, Ros, Mupim, Hupim da Art. \p \v 22 Nigi Yakop narun rusan riman da fininggan Retsel mpruꞌan da rumpun rusan isangꞌ 14. \b \q1 \v 23 Dan narunggan marub bitsintaꞌ angu binganggan Husim. \q1 \v 24 Naftali narun rusan marub ibiani: \q2 Dzatsiel, Guniꞌ, Dzetser da Silem. \p \v 25 Nigi Yakop yangin rusan riman da Bilha, sagat gum Laban riman da Retsel ugu. Mpruꞌa utup igi santan isangꞌ 7. \p \v 26 Yakop narun rusan da rumpun rusan ruta arangan ruꞌa gamp Idzip ugu isangꞌ 66. Da wafaris arangan narun rusan finin rusan impruꞌ u. \v 27 Yosef narun rusan marub iruꞌ waꞌa mingꞌa Idzip ugu bampruꞌan da utup 66 igi da Yakop utupan fada Idzip igi isangꞌ 70.\f + \fr 46:27 \fq Yakop utupan fada Idzip igi isangꞌ 70 — \ft Yosef da ramanggan Yakop imingꞌ wasaꞌ i 70 igi impruꞌ.\f* \s1 Yakop Irut Utupan Impa Intap Isiꞌ Gosen \p \v 28 Yakop itangin Yuda imungꞌ i nida sisingꞌ da Yosef i bawaꞌan da ribarangan mingꞌa Gosen. Da gubuꞌ ribarangan bawaꞌan mingꞌa intap Gosen sib, \v 29 da Yosef iyu karisan da ifa Gosen i waꞌa da ramanggan Israil. Gubuꞌ Yosef bawaꞌan da tsanganda ramanggan da impung arangan da irang guntiꞌ bingan angu. \p \v 30 Da Israil ini da Yosef ibiani, “Aruani da dzi runggangꞌ maranggangꞌ itsangan agu ibi agu rungꞌ impai marataꞌ, da dzi bungꞌ amamp ruta nugungꞌ nufan.” \p \v 31 Da Yosef ini da rain rusan da ramanggan utupan ibiani, “Dzi bungꞌ afani da King Farau nabiani, ‘Dzi raingꞌ rusangꞌ da dzi ramanggangꞌ da utupan santan mpada Kanan ugu ibawaꞌ sib. \v 32 Ribarangan garam mpada tayangꞌ dumpa da makau da iyu apu gan santan angu iba impruꞌ da nam bunumpan santan suda wain gin ibinigi.’ \v 33 Da gubuꞌ Farau nuꞌa agam atangꞌa fadan da guta i agam bida ani, ‘Agam inang gumam ibianungꞌ?’ \v 34 da agam wani arangan nan gan mungaꞌ nabiani, ‘U garam gumam agai ani gumangꞌ nangan da ibiani, aga garam mpada tayangꞌ dumpa da makau, yatsungꞌ aga ramangꞌ rusan sanaban musa nangan. Aga atsungꞌ gin da aga isi isiꞌ isangꞌ aga yingꞌa rutin.’ Da nigi sangꞌ i rima agam sib i mpada intap Gosen, i garam Idzip ibugin i suda uts da garam mpada tayangꞌ dumpa.” \c 47 \p \v 1 Ibinigi da Yosef ifani da King Farau ini binaꞌ, “Dzi ramanggangꞌ da raingꞌ rusangꞌ mpada intap Kanan ugu ibawaꞌ sib. Ribarangan iba inting da dumpa gan da makau gan da nam bunumpan santan, da iba mpa imingꞌ intap Gosen da aruani.” \v 2 Arangan ipiriangꞌ rain rusan 5 da ifa rut imunti King Farau maranggan. \p \v 3 Da king iguti ribarangan ini binaꞌ, “Agam inang gumam idzuwai?” \p Da ribarangan ini, “U garam gumam agai ani garam mpada tayangꞌ dumpa yatsungꞌ ramangꞌ rusangꞌ sanaban musa nangan.” \v 4 Da ribarangan ini da arangan impruꞌ ibiani, “Aga ba i mpada nani pas angu, i gubuꞌ fus tsiraꞌ nam maringꞌa sib iwaꞌ Kanan da u garam gumam apu gan isau sai i gadan. Ibinigi da u garam gumam agai ani igaib runggangꞌ da agu i u gaiba agai da aga fampada intap Gosen.” \p \v 5 Ibinigi da King Farau ini da Yosef ibiani, “U ramanggam da raim rusam iba da agu; \v 6 da intap Idzip ani santan isu u nanggam da wapiriangꞌ nasangꞌ u maram aridagin. Bida u maram furan da watangin ramanggam da raim rusam i intap bini Gosen. Da bida u tsanganda ribarangan gan fain waꞌa bini yusan i sanab mpada tayangꞌ apu santan da nampa tayangꞌ dzi makau gangꞌ nampruꞌ nabinigi.” \p \v 7 Ibinigi da Yosef ifa yu ramanggan iba munti King Farau maranggan. Da Yakop ifinti king i nan bini, \v 8 da king igut i arangan da ini, “Agu udzufam wayawai?” \p \v 9 Da Yakop ini da king ibiani, “Dzi udzufangꞌ ntsungꞌa mpada yungan da aruani isangꞌ 130 angu, da wasangꞌ dzi ramanggangꞌ da rumpunggangꞌ udzufan ntsungꞌa mpada yungan u. Da dzi waꞌ da barabin ampi bingan impruꞌ.” \v 10 Yakop ini nan sib da ifinti King Farau da itangin arangan rai da ifan. \v 11 Ibinigi da Yosef itangin intap bini Rameses mingꞌa Idzip da ramanggan da rain rusan impa gin ibi king nidan. \v 12 Da Yosef irim nam gadan da ramanggan da rain rusan da ramanggan utupan santan yatsungꞌ narun ruas wayawai ibinigi. \s1 Yosef Irim Ampan Sib i Gubuꞌ Mangits \p \v 13 Gubuꞌ fus tsiraꞌ imingꞌ gubuꞌ guntiꞌ bingan da nam gadan santan imaringꞌ sib, da garam gar sib angu Idzip da Kanan impa asub i mangits. \v 14 Yosef iyu moni santan ampan Idzip da Kanan suba nam gadan gin da iyu iba rim i king ungaran. \v 15 Gubuꞌ ampan Idzip da Kanan santan moni gan ntsupan, da rib Idzip iba da Yosef da ini, “Warim aga sib i nam gadan, i aga bungꞌ amamp i mangits. I aga moni gangꞌ santan intsup sib wa!” \p \v 16 Da Yosef ini, “Da bida nigi da agam wayu apu gam waba da dzi da dzi bungꞌ arim nam gadan da agam i mungaꞌ gan.” \v 17 Ibinigi da ribarangan iyu hos, dumpa, nuning, makau da dongki gan iba da Yosef i suba nam gadan. Da Yosef irim ribarangan santan sib i nam gadan isangꞌ udzuf arigi. \p \v 18 Gubuꞌ udzuf arigi ntsupan da atupa udzuf faꞌ da ribarangan itip iba da Yosef da ini, “O garam tsiraꞌ! Aga wasangꞌ dziginda barabin gangꞌ i agu u. Aga moni gangꞌ da apu gangꞌ santan intsup sib da isu agu gam. Da aga nanggangꞌ mangan ruwamingꞌ i riman da agu i suba nam gadan gin u. Imaꞌ, agai angu da gangꞌ intapangꞌ. \v 19 Warim aga sib i aga anungꞌ mampa i mangits da aga intapangꞌ mingꞌa utaꞌ u. Wayu agai da intapangꞌ nasub dzafain i nam gadan. Da aga nasu king garam guman da sagat guman utaꞌ angu, da intapangꞌ bungꞌ asu king gan. Warim nam gadan da agai i aga anungꞌ mampan, da warim nam yamun da agai i intap anungꞌ mingꞌa utaꞌ u.” \p \v 20 Ibinigi da Yosef irim nam gadan isu nam ntsuman i rib Idzip intapan santan isu king nanggan, iruꞌ i nam mangits tsiraꞌ wayada garam Idzip santan. \v 21 Da Yosef inang garam Idzip santan mingꞌa gubuꞌ yaban da gubuꞌ ruꞌan isu King Farau garam guman utaꞌ angu i nanga i guman. \v 22 Da intap Yosef mamida udan, da garam anutu wain i anutu umpur intapan, i king impa tayangꞌ ribarangan da isangꞌ i nam gadan. I wain igi da ribarangan rugif intapan ragun. \v 23 Yosef ini da ampan santan ibiani, “Agam sib angu waringantin, gubuꞌ aruani da dzi yu agam da intapam isub dzafain isu King Farau nanggan. Da nam yamun aruani, agam wayu da wafa ntang i gumam ruga rugam. \v 24 Gubuꞌ nam igi suda nidzun sib da agam waufum nasangꞌ 5. Da warim 5 igi gan bits nafan da king, da agam wayu gam faban igi gan 4 i agam utupam gadan da ntangan.” \p \v 25 Da ribarangan ini, “Garam tsiraꞌ, u rim aga sib ngarubini, da aga rubungꞌ ampa marataꞌ. Aga taga ruangꞌ i suda king garam guman utaꞌ angu.” \v 26 Ibinigi da Yosef yudzu nan mangan isu nan faidagin imunti wasaꞌ i garam Idzip, i bida gubuꞌ nam atiꞌan da natsaf 5 igi gan bits nasu king gan. Da nan igi rungꞌ imunti da gubuꞌ aruani ibinigi. Da garam anutu wain i anutu umpur intapan angu da king anungꞌ iyu u. \s1 Yakop Nan Gan Gutagin \p \v 27 Garam Israil impai imingꞌ intap Gosen mingꞌa Idzip da iyu intap imingꞌ nigi, da isangꞌ nidzun angu i nam bunump da irim narun rusan iyus angu. \v 28 Yakop impai Idzip isangꞌ udzuf 17, da mpruꞌ arangan udzufan santan mpada rutin igi isangꞌ 147. \v 29 Yakop gubuꞌ gan nanga i mampan basuda uts, da inuꞌ narunggan Yosef ba da ini rutin ibiani, “Bida u maram arida nidzun angu i dzi da warim bangim waruꞌ dzi faga rampuat da wataga ruam nidzun angu da dzi i u anungꞌ rima dzi i gamp Idzip ani u, \v 30 gubuꞌ dzi mampa sib da watip wau dzi nawaꞌ sinungꞌ gamp Idzip da wafarim dzi nampruꞌ da ramangꞌ rusangꞌ i gampan gingꞌa gin.” \p Da Yosef ini, “Hai, ramangꞌ! Dzi bungꞌ anang nabi u nidan.” \v 31 Da Yakop ini, “Watsarif ruam nidzun angu da dzi.” Yosef itaga ruan nidzun angu da raman, da Yakop irim antungꞌ iruꞌ gan rabiꞌ gan gingꞌa gin da irim dangki gin. \c 48 \s1 Yakop Irim Bangin Ragun i Ifraim da Manase \p \v 1 Gubuꞌ fain fada sib da Yosef iyu sisingꞌ i arangan ramanggan gingꞌa rinin. Ibinigi da arangan iyu narun rusan marub iruꞌ igi, Manase da Ifraim, ifan i tsanganda Yakop. \v 2 Gubuꞌ Yakop uda sisingꞌ i narun Yosef bada i tsanganda arangan, da arangan rini urun gan pas rumingꞌan da inting ruan i rabiꞌ gan da impa iyab. \p \v 3 Yakop ini da Yosef, “Anutu Nampang Wain iwaꞌ da dzi imingꞌ Luts mingꞌa intap Kanan da ifinti dzi imingꞌ nigi \v 4 da ini ibiani, ‘Dzi bungꞌ arim yangin ampi bingan da agu da u yanginggam bungꞌ autus i ruan nasu garam utup tsiraꞌ bingan. Da dzi bungꞌ arim intap aruani da u yanginggam taptap nasu i nam bunumpan nanting.’ \v 5 Da, Yosef, u narum rusam marub iruꞌ waꞌa gamp Idzip ani mungꞌ da dzi musa badan da isu dzi gangꞌ; Ifraim da Manase bungꞌ asu dzi narungꞌ rusangꞌ nidzun nabi Ruben da Simion. \v 6 Da bida u narum rusam fain waꞌa bampan i mamaꞌ iruꞌ ani da bungꞌ asu u gam. Da intap nida faba bafadan da ribarangan bungꞌ amaꞌ. Da bungꞌ ampa wasaꞌ i Ifraim da Manase yangin rusan angu. \v 7 Dzi ni nan igi i gubuꞌ dzi mingꞌa Padan Aram badan ugu da Retsel imamp imingꞌ sanab, uts angu da gamp Efrata imingꞌ intap Kanan da irim nugu barabin tsiraꞌ bingan da dzi i u rinanggam. Da dzi rim arangan i sanampun ringan fada Efrata” (nigi Betlehem). \p \v 8 Gubuꞌ Israil raraba Yosef narun rusan marub igi da igutin, “Manga narun rusan igi?” \p \v 9 Da Yosef ini, “Ramangꞌ! Mamaꞌ iruꞌ ani dzi narungꞌ rusangꞌ Anutu riman da dzi mingꞌa ani.” \p Da Israil ini, “Da wayu mamaꞌ igi waba da dzi nafinti.” \v 10 Gubuꞌ arigi da Israil maran isap da watip tsanganda nam bini u, i arangan ifufi funub. Ibinigi da Yosef iyu narun rusan igi iba uts angu da ramanggan Yakop, da yari bangin ragun gin da itsutsuf. \v 11 Yakop ini ibiani da Yosef, “Dzi marangꞌ wafur i tipa tsanganda agu maram u, da bitsintaꞌ Anutu irim dzi sib i dzi tsanganda agu mpruꞌan da narum rusam.” \v 12 Da Yosef ibibi narun rusan sinungꞌ ramanggan Yakop da yidzaꞌ fagan da itauf maran iruꞌ intap imingꞌ raman maran. \v 13 Yosef igif Ifraim i bangi bini da yusu ifa Israil bangi yas da igif Manase i bangi yas da yusu ifa Israil bangi bini, i arangan mamaꞌ miamun. \v 14 Da bitsintaꞌ Israil iraiꞌ i bangin bini da ibarim ifa ragun i mamaꞌ isiꞌ Ifraim gudzun. Da iraiꞌ i bangin yas da ibarim ifa ragun i mamaꞌ miamun Manase gudzun. Ibinigi da Israil anungꞌ yatsungꞌ sanampun rima bangi bini ragun i mamaꞌ miamun da gubuꞌ rima mirimp. \p \v 15 Da ifinti Yosef ibiani, \q1 “Anutu aru mungꞌ da dzi rumpunggangꞌ Abraham \q2 da dzi ramanggangꞌ Isak pumuꞌan ugu \q1 da mpada tayangꞌ dzi da gubuꞌ sib angu \q2 badan da bawaꞌan da gubuꞌ aruani, \q1 \v 16 da Angira aru rima dzi sib i barabin mara maran sib angu nafinti mamaꞌ marub iruꞌ ani. \q1 Da bungꞌ afaringꞌ dzi binganggangꞌ da rumpunggangꞌ Abraham da ramanggangꞌ Isak binganggan nayab i ribarangan, \q2 da yanginggan nautus i ruan nasu tsiraꞌ namingꞌ intap.” \b \p \v 17 Gubuꞌ Yosef tsanganda ramanggan rima bangin bini yaba Ifraim gudzun, da wangun i barabin gin, ibinigi da Yosef igif Yakop bangin da inang i raꞌa gin sinungꞌ Ifraim gudzun da barima fada Manase gudzun. \v 18 Da ini, “A̛a ramangꞌ! Nani mamaꞌ miamun. Da warim bangim bini nayab i arangan gudzun.” \p \v 19 Da bitsintaꞌ Israil ibugin da ini, “Dzi sruꞌgin, dzi narungꞌ! Dzi sruꞌgin i arangan yanginggan bungꞌ awaꞌ nasu garam utup tsiraꞌ mangan nabinigi. Da bitsintaꞌ arangan rainggan isiꞌ ani yanginggan bungꞌ awaꞌ nayus arangan gan da nasu garam utup ampi bingan angu.” \v 20 Ibinigi da Israil ifinti rib iruꞌ igi da gubuꞌ arigi ibiani, \q1 “Garam Israil nifun bungꞌ agamp agu binganggam i nan fintidan da nani, \q2 ‘Anutu nafinti agam nabi Ifraim da Manase.’” \m I sanab igi da itangin Ifraim isu miamun i Manase. \p \v 21 Da Israil ini da Yosef, “Dzi su uts i mampan, da Anutu bungꞌ arut agu da nau agu natip nafa u tafam rusam intapan. \v 22 Mamai fiririꞌ Sikem igi dzi rim isu u nanggam, da dzi warim da u raim rusam u. Imaꞌ. Dzi yis garam Amor i gangꞌ bainatangꞌ da dampa gangꞌ i uda intap igi.” \c 49 \s1 Yakop Ifinti Narun Rusan \p \v 1 Yakop inuꞌ narun rusan santan impruꞌ da ini rutin ibiani, “Agam santan wabampa wampruꞌ ruam watsuafiꞌ dzi da dzi nani nan idzuwai nida waꞌan da agam da gubuꞌ bampan aga. \b \q1 \v 2 “Dzi, Yakop, narungꞌ rusangꞌ, wampruꞌ ruam waba \q2 da waringant i dzi, agam ramanggam Israil, nan gangꞌ nidan. \b \q1 \v 3 “Ruben, dzi narunggangꞌ miamun, \q2 u waꞌ da u santingꞌ dzi rini urun gangꞌ miamun. \q2 U yu bingan tsiraꞌ da nampang iyus raim rusam. \q1 \v 4 Agu bi mpui furan fuafagin suda tsurupiap da wasangꞌ i garam ntingan u, \q2 da bitsintaꞌ wasangꞌ i rungꞌ tsarifa agu u, \q2 i u atangꞌ ramanggam ungaran sib \q2 da u rim rini miaꞌ tsiraꞌ bingan da dzi. \b \q1 \v 5 “Simion da rainggan Liwai isangꞌ ruan angu \q2 i uwayant i suda bangi biꞌ da wayada nam. \q1 \v 6 Dzi wasangꞌ i mpada wasaꞌ i rib iruꞌ igi nan gan maradzigin tipan u. \q2 Iyu wangun tsakiadan utaꞌ angu da yis garam funub \q2 da itipuꞌ makau faga far utaꞌ utaꞌ angu isangꞌ maranggan furan. \q1 \v 7 Nam pupuarapan narut ribarangan i nam nugun tsakia tsiraꞌ \q2 da nugun tsiaꞌan i rima tsakia da isa garam funub. \q1 Dzi bungꞌ awat ribarangan rai nadzarang nampa wasaꞌ i garam Israil gampan. \b \q1 \v 8 “Yuda, u raim rusam bungꞌ atsarif agu, \q2 da bungꞌ aidzaꞌ fagan da agu. \q2 Da agu bungꞌ agab garam ipiapam wan. \q1 \v 9 O Yuda, agu sangꞌ laion naru faꞌ mangan \q2 gada apu gan garadan da tipa bada gan gingꞌa gin. \q1 Da isangꞌ laion amputan i mprutsan \q2 da manga wasangꞌ suda frapin. \q1 \v 10 Mingꞌa Yuda da bungꞌ agif bungaꞌ king gan i banginggan \q2 da yanginggan taptap bungꞌ asu king, \q1 nasangꞌ bungaꞌ igi ramanggan nidzun suda wain gin bawaꞌan \q2 da garam intap wain wain atangꞌa warangꞌ i arangan. \q1 \v 11 Yuda bruꞌ wain gan bungꞌ ayus da arangan bungꞌ adzur dongki gan \q2 nafa bruꞌ wain bini yusan maran aridagin. \q1 Bungꞌ atip wain gurun nayus \q2 da bungꞌ adzuꞌ ngarukui gan gin. \q1 \v 12 Arangan maranidzun bungꞌ asu biꞌ i wain numan, \q2 da nifu urun bungꞌ asap nidzun angu i makau sisu gurun numan. \b \q1 \v 13 “Tsebulun bungꞌ ampa namingꞌ mpui uruts ringan \q2 da bungꞌ asu mumai bini madzung ba antungꞌa gin. \q2 Da ampapan bungꞌ afan da nawaꞌ gamp Saidon. \b \q1 \v 14 “Isakar ibi dongki riniurun \q2 gingꞌa wasaꞌ i tayap nam bunump iruꞌrun. \q1 \v 15 Gubuꞌ arangan tsanganda intapan igi \q2 bida intap ngarubini bingan mpada asap gin, \q1 da bungꞌ adzuangꞌ aruꞌ da nausu runggan i buaringꞌa barabin \q2 bida mamaꞌ gum utaꞌ angu. \b \q1 \v 16 “Dan bungꞌ asu gudzun i raruda garaman bini \q2 nabi utupan Israil fain naga. \q1 \v 17 Dan bungꞌ abi muntsir isiꞌ angu \q2 da nampang tsiraꞌ gingꞌa sanab ringan. \q1 Da bida hos runta badan da bungꞌ agara i faga mutun, \q2 da garam mpada hos bungꞌ aruaꞌ nafa barun gin. \b \q1 \v 18 “O Yawe, dzi mpa irim marangꞌ i u yuda dzi sinungꞌ ipiap banginggan. \b \q1 \v 19 “Garam wapa nam bungꞌ awaꞌ da nais Gat, \q2 da bitsintaꞌ arangan bungꞌ ais ribarangan da nadaru rai nafan. \b \q1 \v 20 “Aser intapan bungꞌ anti nidzun angu i nam gadan bini. \q2 Da bungꞌ arim nam bini mara maran nasangꞌ king ruasan gadan. \b \q1 \v 21 “Naftali ibi dia rinan runta utaꞌ angu yungan i maranggan furan, \q2 da rima narun ruas bini bini angu. \b \q1 \v 22 “Yosef ibi bruꞌ muntida uts da mpui maran \q2 da kapa nidzun bini yusan \q2 da bangi ngab yari ragun i nam santan. \q1 \v 23 Garam isa nam i biriang da dampa iwaꞌ \q2 da yintsaꞌ i faningꞌa arangan da isa arangan funub. \q1 \v 24 Da bitsintaꞌ Yosef bangin waratarat da gan dampa gan u, imaꞌ. \q2 Bangin ipuapap angu i Yakop Anutu gan nampang gan irim arangan sib, \q2 da binganggan fain ibi Garam Mpada Tayangꞌ Dumpa da Tauf Tsiraꞌ Muntida Sib i Israil. \q1 \v 25 Da dzi Anutu gangꞌ Nampang Wain bungꞌ arim agu sib \q2 da nanang nam bini ampi bingan nawaꞌ da agu: \q2 natangin gamiꞌ namingꞌ maranguntung wagungꞌ naruꞌ, \q2 da mpui namingꞌ intap warangꞌ nayab, \q2 da sagat da apu rinan santan narim narun ruas nayus. \q1 \v 26 Nam fintidan ampi bingan u ramanggam dzi riman da agu \q2 iyus nam bini bini mingꞌa mamai ratar ratar sib. \q1 Nam fintidan santan igi narut agu, Yosef, \q2 i u yu bingan tsiraꞌ imingꞌ wasaꞌ i u raim rusam santan. \b \q1 \v 27 “Benyamin isangꞌ iyam buman ragiyab tsiraꞌ. \q2 Tataꞌ santan da arangan igara apu funub da igan. \q2 Da nam nufan da arangan ifab fain rumingꞌan igi.” \b \p \v 28 Nigi utup 12 Israil, da raman Yakop ifinti i nan fintidan igi intuang ribarangan ruga rugan. \s1 Yakop Nanggan Mampan da Riman \p \v 29 Yakop ini nan babampafan da narun rusan ibiani, “Isu uts i dzi mampan. Da agam warim dzi wampruꞌ da dzi ramangꞌ rusangꞌ namingꞌ tauf bampun mingꞌa Efron garam Hit intapan \v 30 mingꞌa Makpela ugu, Mamri marafain gan gubuꞌ yaban mingꞌa intap Kanan. Tauf bampun da intap igi da Abraham iyu imingꞌ Efron gin, i rima badzab in. \v 31 I mingꞌa nigi da irim Abraham da fininggan Sara da Isak da fininggan Rebeka, da dzi rim Lia imingꞌ nigi impruꞌ. \v 32 Dzi rumpunggan Abraham iyu intap da tauf bampun igi imingꞌ garam Hit gin.” \v 33 Yakop intsup nan gan nidan da narun rusan sib da intsrung faganggan iyab rabiꞌ gan da igingꞌ iruꞌ da imamp. \c 50 \p \v 1 Yosef impai iruꞌ da igingꞌ ragun i raman da irang da itsutsuf arangan. \v 2 Da irang sib da ini da garam tipa garam mampan riniuriatsan i mingꞌa gubuꞌ guntiꞌ i tipa arangan ramanggan riniuriatsan. \v 3 Sanab tipa Yakop riniuriatsan igi iyu gubuꞌ 40, yatsungꞌ gum igi gubuꞌ gan rururungan. Garam Idzip irang i arangan isangꞌ gubuꞌ 70. \p \v 4 Gubuꞌ ranga i Yakop ntsupa sib da Yosef igaib runggan da King Farau garam gudzun gan ibiani, “Isangꞌ agam uda dzi nifunggangꞌ fadan da king da nidan da arangan bida ani, \v 5 ‘Gubuꞌ dzi ramanggangꞌ nanga i mampan, da arangan ini da dzi taga ruangꞌ da arangan, i dzi tipa uda arangan riniuriatsan fada intap Kanan, da rima mingꞌa tauf bampun arangan runggan rafan. Da isangꞌ u tusa maram i dzi da dzi farima ramanggangꞌ sib, da dzi musa tipa badan?’” \p \v 6 Da king iringant i Yosef nan gan da ini ibiani, “Wayab da warim ramanggam nasangꞌ u nan gam tagada ruam rutin.” \p \v 7 Ibinigi da Yosef iyu ramanggan iyab i riman. King garam gudzun gan ampi bingan irut Yosef impruꞌ ruan fadan — garam mpada tayangꞌ king ungaran da garam suda wain i gamp fain mingꞌa Idzip, \v 8 impruꞌ da Yosef utupan da rain rusan santan da ramanggan utupan santan. Da narun rusan mpruꞌan da apu gan angu rungꞌ impa imingꞌ intap Gosen. \v 9 Garam mpada karis da garam mpada hos irut arangan impruꞌ ruan yaban. Da rib fadan igi utup tsiraꞌ bingan. \p \v 10 Gubuꞌ ribarangan bawaꞌa mingꞌa mumai tura wit i uda nidzun gin mingꞌa Atad, uts da mpui Yordan, da singisiang tsiraꞌ bingan imunti i Yakop. Da Yosef itip impa i ramanggan i nigi isangꞌ gubuꞌ 7. \v 11 Garam Kanan mpada gamp igi itsanga nam pumuꞌa badzab mingꞌa mumai tura wit gin mingꞌa Atad da ini, “Garam Idzip aga isantingꞌ nam maran gaiban tsiraꞌ bingan.” Ibinigi da ifaringꞌ mumai igi Abel Mitsraim, wainggan ‘garam Idzip maran gaiban gan’. \p \v 12 Ibinigi da Yakop narun rusan yatsungꞌ nan ibi arangan nidan da ribarangan: \v 13 Ribarangan iyu ramanggan ifa Kanan da irim i tauf bampun mingꞌa intap Makpela, uts da Mamri, intap Abraham rima nam ntsuman gin da Efron, garam Hit ugu, isu mumai rima badzabin. \v 14 Gubuꞌ Yosef rima ramanggan sib da irut rain rusan da rib ruta fadan ugu impruꞌ ruan itip iba Idzip. \s1 Yosef Iyafa Rain Rusan Wangun \p \v 15 Gubuꞌ Yosef rain rusan tsanganda bida ramanggan mampa sib da ini ibiani, “Bida Yosef maran rufura asub agi nanga rutin ugu da bubida anungꞌ i agi?” \v 16 Ibinigi da ribarangan irim nan ifan da Yosef da ini ibiani, “U ramanggam irim nan bida ani mungꞌ da agai da imus mampan: \v 17 ‘Agam wani wabiani da Yosef: Dzi gut i agu i u siata raim rusam nanggan maisan nanga yaba i agu.’ Ibinigi da maram wantuꞌ ramanggam Anutu gan garam guman agai da wasiat aga nanggangꞌ maisan rai.” Gubuꞌ ribarangan nan gan fawaꞌa da Yosef, da arangan irang. \p \v 18 Da arangan rain rusan impruꞌ ruan iba da yidzaꞌ fagan da itauf maran iruꞌ arangan maran da ini, “Aga rim runggangꞌ da agu isu u garam gumam utaꞌ angu.” \p \v 19 Da bitsintaꞌ Yosef ini, “Agam anungꞌ ratan u. Dzi wasangꞌ i uda Anutu mumai gan da rima nam mungaꞌ da agam u. Imaꞌ. \v 20 Agam ini wayada dzi da bitsintaꞌ Anutu yitam i agam nanggam maisan igi isu nam ngarubini, i rima garam ampi bingan nanggan mpadan sib. Da iwaꞌ ibinigi. \v 21 Ibinigi da agam anungꞌ ratan u. Dzi bungꞌ arim agam da narum rusam sib.” Da Yosef iyafa rain rusan wangun i nan mantsingan bida nigi. \s1 Yosef Nanggan Mampan \p \v 22 Yosef da rain rusan da gan utupan impa Idzip. Arangan impa isangꞌ udzuf 110, \v 23 da itsangan narunggan Ifraim rumpun rusan. Da arangan iyu Manase narunggan Makir narun rusan isu i gan ibinigi. \v 24 Da Yosef ini da rain rusan ibiani, “Dzi su uts i mampan. Da Anutu bungꞌ ampa tayangꞌ agam da nau agam sinungꞌ intap aruani nafa intap arangan ragada mungꞌ da Abraham, Isak da Yakop ugu.” \v 25 Da Yosef ini da Israil narun rusan i tsafa ruan nidzun angu da ini, “Gubuꞌ Anutu uda agam waꞌa sinungꞌ intap ani da agam wau dzi riniuriatsangꞌ nampruꞌ.” \v 26 Ibinigi da Yosef udzufan waꞌa 110 sib da imamp da itip riniuriatsan i mingꞌa gubuꞌ guntiꞌ da irim i bugis da igingꞌ Idzip.