\id JHN - Achi’, Rabinal (new orthography) NT - 2009 (DBL 2013) \h Juan \toc1 Ri Utzilaj Tzij re Jesucristo tzꞌibꞌital kan ruma ri Juan \toc2 Juan \toc3 Jn \mt1 Ri Utzilaj Tzij re Jesucristo tzꞌibꞌital kan ruma ri Juan \c 1 \s1 Ri Tzij re ri Dios \q1 \v 1 Che ri jeqebꞌal lo re ruwachulew, xex chi kꞌo lo wi ri Tzij;\f + \fr 1:1 \ft “Ri Tzij” e ri Qanimajawal Jesucristo ma e Rire ri kuqꞌalajisaj ri Dios chiqe.\f* \q1 ri Tzij xex chi kꞌo lo wi rukꞌ ri Dios yey ri Tzij e ri Dios. \q1 \v 2 Ekꞌu ri Jun kabꞌiꞌx “Ri Tzij” che, xex chi kꞌo lo wi rukꞌ ri Dios chwi echiriꞌ kꞌamajaꞌ ne kajeqer lo ruwachulew. \q1 \v 3 Ruma ne Rire, ri Dios xuꞌan ronoje ri kꞌo che ruwachulew. \q1 We tamaji Rire, na kuꞌan ta riꞌ ri Dios janipa ri kꞌolik. \q1 \v 4 Rukꞌ kꞌu Rire kꞌo wi ri kꞌaslemal, \q1 yey wa kꞌaslemal e Qꞌijsaq chike ri tikawex. \q1 \v 5 Ri Qꞌijsaq kawon chupa ri qꞌequꞌm, \q1 y ri qꞌequꞌm na kuchꞌij ta kꞌana uchupik. \p \v 6 Kꞌo jun achi Juan rubꞌiꞌ yey rire taqom lo ruma ri Dios. \v 7 Ri Juan xkꞌunik chaꞌ kuqꞌalajisaj ri Qꞌijsaq. Xoluꞌtzijoj kꞌu ri Qꞌijsaq chaꞌ jelaꞌ ri tikawex kakikoj ri Qꞌijsaq. \v 8 Ri Juan na e ta ri Qꞌijsaq, pero rire xkꞌunik re koꞌltzijon puwi ri Qꞌijsaq. \q1 \v 9 Ri saqil Qꞌijsaq kꞌuninaq che ruwachulew, \q1 e kaqꞌalajisan runaꞌoj ri Dios chikiwach taq ri tikawex. \q1 \v 10 Tobꞌ Rire e ꞌanayom re ronoje ri kꞌo che ruwachulew; \q1 echiriꞌ xkꞌun che ruwachulew, \q1 taq ri winaq na xketaꞌmaj ta uwach. \q1 \v 11 Rire xkꞌun kukꞌ rutinamit, \q1 pero rutinamit na xkikꞌul taj. \q1 \v 12 Konoje kꞌu riꞌ ri xkikꞌulu y xkikoj rubꞌiꞌ, \q1 xyaꞌtaj chike kebꞌuꞌan e ralkꞌoꞌal ri Dios. \q1 \v 13 Ekꞌu rike xebꞌuꞌan ralkꞌoꞌal ri Dios,\f + \fr 1:13 \ft Raj judiꞌabꞌ xkichꞌobꞌ raqan rike e ralkꞌoꞌal ri Dios xa kuma e ralkꞌoꞌal kan ri Abraham, ri Isaac y ri Jacob. Pero ri qalaxibꞌal chwach ri Dios na e ta pachaꞌ ri kixuꞌmanik ri tikawex che ruwachulew.\f* \q1 na kuma ta ri kichu-kiqaw \q1 na ruma ta rayibꞌal ke tikawex, \q1 yey na ruma tane ri xraj juna achi; \q1 ma e ruma ri xraj ri Dios. \q1 \v 14 Ekꞌu wa Tzij\x * \xo 1:14 \xt Jn. 1:1\x* xuꞌan achi, \q1 xjeqiꞌ kꞌu chiqaxoꞌl riꞌoj, \q1 y xqil runimal uchomalil. \q1 Y wa unimal uchomalil \q1 e ri xuya ri Dios che Rire ruma xew Ukꞌajol riꞌ, \q1 yey Rire lik kꞌo unimal rutzil kꞌuꞌxaj y saqil Qꞌijsaq rukꞌ. \p \v 15 Ri Juan xtzijon chwi Rire, jewaꞌ xubꞌiꞌij: «Puwi Rire nubꞌiꞌim chi lo waꞌ: E ri Jun katajin lo chwij, más kꞌo uwach chinuwa riꞌin ma Rire xex chi kꞌo lo wi echiriꞌ kꞌamajaꞌ kinalax riꞌin» xchaꞌ. \q1 \v 16 Che ronoje taq ri kꞌo puqꞌabꞌ, qakꞌamom ko qeꞌoj, \q1 ma ri unimal rutzil ukꞌuꞌx qukꞌ xaqi uleꞌom ribꞌ. \q1 \v 17 Ri Tzij Pixabꞌ xyaꞌ ruma ri Moisés; \q1 noꞌj ri unimal rutzil ukꞌuꞌx ri Dios y ri Qꞌijsaq \q1 e xqꞌalajin ruma ri Qanimajawal Jesucristo. \q1 \v 18 Na jinta junoq iliyom uwach ri Dios; \q1 pero riꞌoj xqetaꞌmaj uwach ruma ri Jun lik xa jun ukꞌuꞌx rukꞌ ri Dios, \q1 waꞌ e Rukꞌajol ri Dios, ri lik xew Ukꞌajol riꞌ. \s1 Raj judiꞌabꞌ kakitzꞌonoj che ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo china rire \r (Mt. 3:11-12; Mr. 1:7-8; Lc. 3:15-17) \p \v 19 E kꞌo jujun e aj judiꞌabꞌ re ri tinamit Jerusalem xekitaq lo raj chakunel re ri Rocho Dios y raj levitas rukꞌ, chaꞌ kakitzꞌonoj che ri Juan china rire. Yey ri kꞌulubꞌal uwach xuyaꞌo, lik qꞌalaj; \v 20 na jinta kꞌo xrewaj chike. Jekꞌuwaꞌ xuqꞌalajisaj chike: \p —Riꞌin na in ta Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios —xchaꞌ. \p \v 21 Ekꞌuchiriꞌ, xkitzꞌonoj tanchi che: \p —¿Lal china kꞌu riꞌ? ¿Lal ri qꞌalajisanel Elías? —xechaꞌ. \p Y rire xubꞌiꞌij: \p —Na in taj —xchaꞌ. \p Xkitzꞌonoj kꞌu che: \p —¿Laj lal riꞌ ri jun qꞌalajisanel re ri Dios qoyeꞌem kakꞌunik? —xechaꞌ. \p Rire xukꞌul kꞌu uwach: \p —Na in taj —xchaꞌ. \p \v 22 Ekꞌuchiriꞌ, xkibꞌiꞌij tanchi che: \p —¿Lal china kꞌu riꞌ? Ma riꞌoj oj petinaq re kaqakꞌam bꞌi juna kꞌulubꞌal uwach chike ri xetaqaw lo qeꞌoj. Bꞌiꞌij la chiqe saꞌ ri wach la —xechaꞌ. \p \v 23 Y rire xukꞌul uwach: \p —Riꞌin in ri jun tzijonel kasikꞌin che ubꞌiꞌxikil chupa ri luwar katzꞌintzꞌotik: “Sukꞌupij alaq rubꞌe ri Qanimajawal” jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibꞌital kan ruma ri qꞌalajisanel Isaías\x * \xo 1:23 \xt Is. 40:3\x* —xchaꞌ. \p \v 24 Ri etaqom loq re kebꞌoꞌlchꞌaꞌt rukꞌ ri Juan, e kukꞌil ri fariseos. \v 25 Xkitzꞌonoj kꞌu riꞌ che ri Juan: \p —¿Saꞌ kꞌu uchak riꞌ kaya la ri bautismo we na lal ta Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, na lal tane ri Elías yey na lal tane ri jun qꞌalajisanel re ri Dios qoyeꞌem kakꞌunik? —xechaꞌ. \p \v 26 Ri Juan xukꞌul uwach: \p —Riꞌin kanya ri bautismo rukꞌ yaꞌ, noꞌj chixoꞌl ralaq kꞌo Jun na etaꞌam ta alaq uwach. \v 27 Ekꞌu waꞌ wa Jun katajin lo chwij riꞌin, e ri Jun xex chi kꞌo lo wi echiriꞌ kꞌamajaꞌ kinalax riꞌin y na taqal tane chwe riꞌin kankir ruwach ruxajabꞌ —xchaꞌ. \p \v 28 Ronoje waꞌ xuꞌan pa ri luwar Betábara, chꞌaqa yaꞌ che ri nimayaꞌ Jordán, pa kuya wi bautismo ri Juan. \s1 Ri bautismo re ri Jesús \p \v 29 Chukaꞌm qꞌij kꞌut ri Juan xril pan ri Jesús e riꞌ katajin roponik rukꞌ y jewaꞌ xubꞌiꞌij: \p «Chiwilapeꞌ, waꞌ e ri Qꞌapoj Bꞌexex re ri Dios, ri kesan re ri kimak ri tikawex che ronoje ruwachulew. \v 30 Puwi rire xintzijon wi echiriꞌ ximbꞌiꞌij: “Chwij riꞌin katajin lo jun achi; rire más kꞌo uwach chinuwach riꞌin. Waꞌ xex chi kꞌo lo wi echiriꞌ kꞌamajaꞌ kinalax riꞌin.” \v 31 Ri petinaq loq na xinwetaꞌmaj taj china ri jun katajin loq; na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, riꞌin xinkꞌunik re kanya ri bautismo rukꞌ yaꞌ, chaꞌ jelaꞌ ri tinamit Israel kaketaꞌmaj uwach rire» xchaꞌ. \p \v 32 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Juan: \p «Riꞌin xinwil ri Ruxlabꞌixel ri Dios xqaj lo chikaj pachaꞌ juna palomax y xkꞌojiꞌ puwi rire. \v 33 Ekꞌu ri petinaq loq na xinwetaꞌmaj taj china ri jun katajin loq; pero ri xtaqaw lo we riꞌin chaꞌ kanya ri bautismo rukꞌ yaꞌ, jewaꞌ xubꞌiꞌij chwe: “Echiriꞌ kawil ri Santowilaj Ruxlabꞌixel ri Dios kaqaj loq y kakꞌojiꞌ puwi jun achi, e rire ri kuya ri bautismo rukꞌ ri Ruxlabꞌixel ri Dios.” \v 34 Ekꞌu riꞌin xinwilo y kanqꞌalajisaj kꞌu waꞌ: Paqatzij wi, rire e Ukꞌajol ri Dios» xchaꞌ. \s1 Ri e nabꞌe utijoꞌn ri Jesús \p \v 35 Chukaꞌm qꞌij kꞌut, ri Juan kꞌo tanchi chiriꞌ junam kukꞌ kaꞌibꞌ chike rutijoꞌn rire. \v 36 Echiriꞌ xrilo xikꞌow ri Jesús, jewaꞌ xubꞌiꞌij: \p —Chiwilapeꞌ, waꞌ e ri Qꞌapoj Bꞌexex re ri Dios\f + \fr 1:36 \ft “Bꞌexex re ri Dios”: Jewaꞌ xubꞌiꞌij ri Juan puwi ri Jesús ma Rire xoꞌlkam ruma ri qamak; xꞌan che pachaꞌ kaꞌan rojertan echiriꞌ kakamisax juna awaj pukꞌaxel ri tikawex aj mak. Lv. 5:6; 16:3\f* —xchaꞌ. \p \v 37 Echiriꞌ ri kaꞌibꞌ utijoꞌn ri Juan xkito xubꞌiꞌij waꞌ, xeterej bꞌi chirij ri Jesús. \v 38 Ekꞌuchiriꞌ ri Jesús xtzuꞌn chirij y xrilo eteran chirij, xubꞌiꞌij chike: \p —¿Saꞌ ri kitzukuj? —xchaꞌ. \p Rike xkibꞌiꞌij che: \p —Rabí (waꞌ keꞌelawi “lal tijonel”), ¿pachawi jeqel wi la? —xechaꞌ. \p \v 39 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Chixpetoq, choꞌliwilaꞌ —xchaꞌ. \p Xebꞌek kꞌut, xkilo pa jeqel wi Rire y xekanaj kꞌu kan la jun bꞌenebꞌal qꞌij chiriꞌ rukꞌ, ma laj ukaj ora\f + \fr 1:39 \ft “Ukaj ora”: Kil “hora” pa vocabulario.\f* chik. \v 40 Ri Andrés ruchaqꞌ ri Simón Pedro, e jun chike ri kaꞌibꞌ xkita ri xubꞌiꞌij ri Juan y xeterej bꞌi chirij ri Jesús. \v 41 Ekꞌu ri Andrés nabꞌe na xuꞌtzukuj ri ratz Simón; y echiriꞌ xuriqo, jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —Ya xqariq ri Mesías —xchaꞌ. (“Mesías” e keꞌelawi ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios.) \v 42 Xukꞌam kꞌu bꞌi ri Simón pa kꞌo wi ri Jesús. Ekꞌu ri Jesús echiriꞌ xril uwach, jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —Riꞌat at Simón, rukꞌajol ri Jonás; pero woꞌora rabꞌiꞌ kankojo e Cefas (waꞌ keꞌeloq Pedro)\f + \fr 1:42 \ft “Cefas” e jun chꞌaꞌtem griego yey “Pedro” e jun chꞌaꞌtem arameo. Ukabꞌichal keꞌelawi “abꞌaj”.\f* —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús kebꞌusikꞌij ri Felipe y ri Natanael \p \v 43 Chukaꞌm qꞌij kꞌut, ri Jesús xraj xeꞌek pa ri luwar re Galilea. Xeꞌek kꞌut y xukꞌul jun achi Felipe rubꞌiꞌ y xubꞌiꞌij che: \p —Chat-tereja lo chwij —xchaꞌ. \p \v 44 Ri Felipe aj pa ri tinamit Betsaida, waꞌ e tinamit pa ejeqel wi ri Andrés y ri Pedro. \v 45 Ekꞌu ri Felipe xuꞌtzukuj ri Natanael y echiriꞌ xuriqo, jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —Xqariq ri jun ri xtzꞌibꞌan ri Moisés puwiꞌ chupa ri Tzij Pixabꞌ, yey ri qꞌalajisanelabꞌ jenelaꞌ xetzꞌibꞌan puwiꞌ: Waꞌ e ri Jesús, rukꞌajol ri José ri aj Nazaret —xcha che. \p \v 46 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Natanael: \p —¿Kꞌo nebꞌa utz kel lo chupa ri tinamit Nazaret? —xchaꞌ. \p Ri Felipe xukꞌul uwach: \p —Saꞌa, chawilapeꞌ —xchaꞌ. \p \v 47 Ri Jesús, echiriꞌ xrilo katajin roponik ri Natanael rukꞌ, jewaꞌ xubꞌiꞌij: \p —Wa jun achi katajin lo ukꞌunik, e jun saqil aj Israel y na jinta sokosoꞌnik rukꞌ —xchaꞌ. \p \v 48 Ekꞌu ri Natanael xutzꞌonoj che: \p —¿Chaꞌtaj etaꞌam la nuwach? —xchaꞌ. \p Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Riꞌin xinwil pan awach echiriꞌ kꞌamajaꞌ ne katusikꞌij ri Felipe, echiriꞌ at kꞌo chuxeꞌ ri jun cheꞌ re higo —xchaꞌ. \p \v 49 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Natanael che: \p —Lal tijonel, rilal lal Ukꞌajol ri Dios y ri Rey ke raj Israel —xchaꞌ. \p \v 50 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —¿Kakoj kami riꞌ waꞌ xa ruma ximbꞌiꞌij chawe xatinwil pan chuxeꞌ ri jun cheꞌ re higo? Chiqawach apanoq, kawil ne kꞌutubꞌal más nimaꞌq chwa taq waꞌ —xchaꞌ. \p \v 51 Y xubꞌiꞌij ri Jesús: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij chiwe: Wa chiqawach apanoq kiwil ne ruwa kaj jaqalik y kebꞌiwil ri ángeles re ri Dios kebꞌaqꞌanik y keqaj lo\x * \xo 1:51 \xt Gn. 28:12-13\x* chwi Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex —xchaꞌ. \c 2 \s1 Jun kꞌulanikil pa ri tinamit Caná re Galilea \p \v 1 Oxibꞌ qꞌij rikꞌowik waꞌ, xꞌan jun kꞌulanikil pa ri tinamit Caná re Galilea. Ruchu ri Jesús e jun chike ri e kꞌo chiriꞌ. \v 2 Ekꞌu ri Jesús, junam kukꞌ rutijoꞌn, xesikꞌix pa ri kꞌulanikil. \p \v 3 Yey kꞌamajaꞌ ne kakꞌis ri nimaqꞌij echiriꞌ xkꞌis ri vino. Ekꞌu ruchu ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Xkꞌis ri vino ketajin che ujachik —xchaꞌ. \p \v 4 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Tape la, ¿suꞌchak kabꞌiꞌij la waꞌ chwe riꞌin? Ma kꞌamajaꞌ kopon ri ora kanqꞌalajisaj nuwach —xchaꞌ. \p \v 5 Ekꞌu ruchu ri Jesús xubꞌiꞌij chike ri keniman chiriꞌ: \p —E ꞌana alaq ronoje ri kubꞌiꞌij rire che alaq —xchaꞌ. \p \v 6 Chiriꞌ kꞌu riꞌ kꞌo waqibꞌ tenaꞌx ꞌanatal rukꞌ abꞌaj, waꞌ kakꞌoliꞌ yaꞌ chupa re kijosqꞌikil raj judiꞌabꞌ chwach ri Dios. Chujujunal tenaꞌx, laj kok juna ochenta o juna cien litros yaꞌ chupa. \p \v 7 Ri Jesús xubꞌiꞌij chike ri keniman chiriꞌ: \p —Nojisaj alaq che yaꞌ taq wa tenaꞌx —xchaꞌ. \fig Jun aj chak kunojisaj tenaꞌx che yaꞌ (Juan 2:7)|alt="Filling pots with water at wedding" src="CN01667b.tif" size="span" ref="Jn. 2:7" \fig* \p Ekꞌu rike xkinojisaj chi utz. \p \v 8 Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Woꞌora chesaj lo alaq jubꞌiqꞌ y kꞌama bꞌi alaq che ri aj wach re wa nimaqꞌij —xchaꞌ. Y rike jelaꞌ xkiꞌano. \p \v 9 Ekꞌu ri aj wach re ri nimaqꞌij xunaꞌ ri yaꞌ ꞌanom vino che, tobꞌ na retaꞌam ta nenareꞌ pa xpe wi. Xew ri keniman chiriꞌ ketaꞌam, ma e rike xebꞌesan lo ri yaꞌ. Ekꞌu ri aj wach xusikꞌij rala xkꞌuliꞌik \v 10 y jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —Konoje ri tikawex nabꞌe na e kakijach ri chomilaj vino, yey echiriꞌ ri echokom lik kꞌi chi ri kitijom, kꞌa ekꞌuchiriꞌ kajachiꞌ ri xaqi tobꞌ vino. Noꞌj riꞌat kꞌa e laꞌ xawesaj lo ri saqil vino che wa kꞌisbꞌal re wa nimaqꞌij —xchaꞌ. \p \v 11 E nabꞌe kꞌutubꞌal waꞌ re ruchuqꞌabꞌ ri Dios xuꞌan ri Jesús chilaꞌ Caná re Galilea. Rukꞌ waꞌ xuqꞌalajisaj ri unimal uwach uqꞌij y ruma laꞌ rutijoꞌn lik xkubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ. \p \v 12 Echiriꞌ ikꞌowinaq chi waꞌ, ri Jesús rukꞌ ruchu, kukꞌ taq ruchaqꞌ y rutijoꞌn xebꞌek pa ri tinamit Capernaúm. Yey na xekꞌojiꞌ ta chiriꞌ ukꞌiyal qꞌij. \s1 Ri Jesús kebꞌeresaj bꞌi raj kꞌay chupa ri Rocho Dios \r (Mt. 21:12-13; Mr. 11:15-18; Lc. 19:45-46) \p \v 13 Xa naqaj chi kꞌo wi lo ri Pascua, waꞌ e kinimaqꞌij raj judiꞌabꞌ. Ekꞌu ri Jesús xeꞌek pa ri tinamit Jerusalem. \v 14 Chiriꞌ pa ri Rocho Dios, xebꞌuꞌriqa ri e aj kꞌay bꞌoyexabꞌ, bꞌexex y palomax, kukꞌ ri e aj jachal uwach puaq\f + \fr 2:14 \ft Kꞌi uwach ri puaq kakikꞌam taq lo ri tikawex yey pa ri Rocho Dios xa jun uwach ri puaq kakꞌulik. E uwariꞌche kakijal uwach ri puaq echiriꞌ kakiya waꞌ re qasaꞌn.\f* etzꞌul chiriꞌ. \p \v 15 Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xuꞌan jun asial y rukꞌ waꞌ xebꞌeresaj lo pa ri Rocho Dios konoje rike junam kukꞌ taq ri bꞌexex y ri bꞌoyexabꞌ e kꞌo pa kꞌayij. Xuxulkꞌatilaꞌ taq bꞌi ri kimexa ri e aj jachal uwach puaq, y jelaꞌ xkichikoꞌbꞌ bꞌi ri puaq. \v 16 Xubꞌiꞌij kꞌu chike raj kꞌay ke palomax: \p —¡Chesaj bꞌi alaq taq waꞌ! ¡Maꞌan alaq kꞌaybꞌal che ri Rocho ri Nuqaw! —xchaꞌ. \p \v 17 Ekꞌuchiriꞌ, xkꞌun chikikꞌuꞌx rutijoꞌn ri tzꞌibꞌital pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios pa kubꞌiꞌij wi: \q1 Ruchajixik ri Ocho la \q1 lik e ubꞌis nukꞌuꞌx riꞌ \rq Sal. 69:9 \rq* \m kachaꞌ. \p \v 18 Ekꞌu raj judiꞌabꞌ xkitzꞌonoj che: \p —¿Saꞌ ri kꞌutubꞌal kaꞌan la chiqawach chaꞌ kaqakojo yaꞌtal paqꞌabꞌ la kaꞌan la waꞌ? —xechaꞌ. \p \v 19 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —We xwulij alaq wa rocho ri Dios, xa pa oxibꞌ qꞌij riꞌin kanyak tanchik —xchaꞌ. \p \v 20 Xkibꞌiꞌij kꞌu raj judiꞌabꞌ che: \p —Waꞌ wa Rocho Dios pa cuarenta y seis junabꞌ xutzin wi. ¿Kayak kami la riꞌ rilal pa oxibꞌ qꞌij? —xechaꞌ. \p \v 21 Pero ri “Rocho Dios” xchꞌaꞌt ri Jesús puwiꞌ, e rucuerpo Rire. \v 22 E uwariꞌche, echiriꞌ xkꞌastaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq, rutijoꞌn xkꞌun chikikꞌuꞌx ri ubꞌiꞌim chi lo chike. Kꞌa ekꞌuchiriꞌ xkimaj usukꞌ y xkikoj ri tzꞌibꞌital kan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios puwi ri Jesús y ri bꞌiꞌtal kan ruma Rire. \s1 Ri Jesús retaꞌam saꞌ ri kꞌo pa kanimaꞌ ri tikawex \p \v 23 Echiriꞌ kꞌo ri Jesús Jerusalem pa ri nimaqꞌij Pascua, lik e kꞌi ri tikawex xkikoj rubꞌiꞌ Rire ruma xkil taq ri kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios xuꞌano. \v 24 Noꞌj ri Jesús na xkubꞌiꞌ ta ukꞌuꞌx kukꞌ ma lik retaꞌam kiwach konoje. \v 25 Na xajawax tane kabꞌiꞌx che saꞌ ri kakichꞌobꞌ raqan ri winaq, ma Rire retaꞌam saꞌ ri kꞌo chupa ri kanimaꞌ. \c 3 \s1 Ri Jesús kachꞌaꞌt rukꞌ ri Nicodemo \p \v 1 Kꞌo jun achi Nicodemo rubꞌiꞌ; rire e kukꞌil ri fariseos yey e jun aj wach ke raj judiꞌabꞌ. \v 2 Rire xeꞌbꞌina rukꞌ ri Jesús chaqꞌabꞌ y xubꞌiꞌij che: \p —Lal tijonel, lik qꞌalaj lal taqom lo la ruma ri Dios re koꞌlkꞌutun la chiqawach, ma na jinta junoq kaꞌanaw janipa wa kꞌutubꞌal kaꞌan la, we na jinta ri Dios rukꞌ —xchaꞌ. \p \v 3 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij cheꞌla: E junoq we na kalax ta tanchik, riꞌ na kayaꞌtaj ta che kok chupa rutaqanik ri Dios —xchaꞌ. \p \v 4 Ri Nicodemo xutzꞌonoj che: \p —¿Suꞌanik kꞌu riꞌ kalax junoq e laꞌ nim chik? ¿Utz nebꞌa laꞌ kamatzex tanchi ruma ruchu chaꞌ kalax tanchik? —xchaꞌ. \p \v 5 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij cheꞌla: China ri na kalax ta rukꞌ yaꞌ y rukꞌ ri Ruxlabꞌixel ri Dios, riꞌ na taqal ta che kok chupa rutaqanik ri Dios. \v 6 E junoq kalax kuma ruchu-uqaw, riꞌ lik rewi e jun tikawex; noꞌj ri kalax ruma ri Ruxlabꞌixel ri Dios, riꞌ kꞌo ukꞌaslemal chwach ri Dios. \v 7 Makam kꞌu animaꞌ la che wa ximbꞌiꞌij cheꞌla: “Lik chirajawaxik chike konoje ri tikawex kebꞌalax na tanchik.” \v 8 E pachaꞌ ri tew xa tobꞌ pa kawelel wi, xew kata la kajuxuxik, pero na etaꞌam ta la pa kape wi y pa kumaj wubꞌi. Jekꞌulaꞌ ri kebꞌalax ruma ri Ruxlabꞌixel ri Dios na kilitaj taj suꞌanik ri Dios kuya ri kꞌakꞌ kikꞌaslemal —xchaꞌ. \p \v 9 Ekꞌu ri Nicodemo xutzꞌonoj tanchik: \p —¿Suꞌanik kuꞌana waꞌ? —xchaꞌ. \p \v 10 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Lal tijonel chikiwach raj Israel, ¿yey na etaꞌam tane la waꞌ? \v 11 Paqatzij wi kambꞌiꞌij waꞌ cheꞌla: Riꞌoj e kaqatzijoj janipa ri qetaꞌam y ri qilom; na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, ralaq na kakoj ta alaq saꞌ ri kantzijoj che alaq. \v 12 We na kakoj ta alaq echiriꞌ kintzijon puwi taq ri xa re ruwachulew, ¿saꞌ kꞌu uꞌanik riꞌ kakoj alaq echiriꞌ kintzijon chiwach alaq puwi taq ri re ri Dios kꞌo chilaꞌ chikaj? \v 13 Na jinta junoq bꞌenaq chilaꞌ chikaj, xew ri jun petinaq chilaꞌ, waꞌ e Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex. \v 14 Ma jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan ri Moisés echiriꞌ xuyak jun kumatz chutzaꞌm jun cheꞌ pa ri luwar katzꞌintzꞌotik;\f + \fr 3:14 \ft Ri Moisés xtaq ruma ri Dios kuꞌan jun ukꞌaxwach kumatz, yey waꞌ xuꞌan rukꞌ chꞌichꞌ bronce. Y xtaq che kuya waꞌ chikaj chutzaꞌm jun cheꞌ chikiwach ri tinamit, chaꞌ e janipa ri kekojow utzij ri Dios y kakitzuꞌ pan rukꞌaxwach ri kumatz, na kekam taj. Nm. 21:4-9\f* jekꞌulaꞌ lik chirajawaxik wi Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex kayakiꞌ chwa jun cheꞌ\f + \fr 3:14 \ft Ri Jesús xyakiꞌ chwa ri cruz chaꞌ e janipa ri kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ, kekolobꞌetajik. Jn. 8:28; 12:32-33\f* \v 15 chaꞌ china ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ Rire, na kasach ta uwach, ma kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik. \s1 Ri rutzil ukꞌuꞌx ri Dios chike ri tikawex \p \v 16 »Ri Dios lik kꞌax xebꞌunaꞌ ri e kꞌo che ruwachulew; y ruma kꞌu waꞌ, xutaq lo Rukꞌajol, ri lik xew Ukꞌajol riꞌ, chaꞌ china ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ Rire na kasach ta uwach, ma kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik. \v 17 Ma ri Dios na xutaq ta lo Rukꞌajol che ruwachulew re koluꞌqꞌata tzij pakiwi ri tikawex; ri xutaq wuloq e chaꞌ kebꞌoluꞌkolobꞌej. \v 18 China kꞌu ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ Rukꞌajol ri Dios, riꞌ na jinta ri qꞌatbꞌal tzij re ri Dios puwiꞌ; noꞌj china ri na kakubꞌiꞌ ta ukꞌuꞌx rukꞌ, riꞌ kꞌo chi ri qꞌatbꞌal tzij re ri Dios puwiꞌ ruma na xukoj ta rubꞌiꞌ Rukꞌajol ri Dios, ri lik xew Ukꞌajol riꞌ. \v 19 Yey ri qꞌatbꞌal tzij kuꞌan ri Dios e ruma waꞌ: Ri Qꞌijsaq re ri Dios xkꞌun che ruwachulew, pero taq ri tikawex e más xukꞌul kikꞌuꞌx ri qꞌequꞌmalil re ri mak chwa ri Qꞌijsaq; ma ri ketajin che uꞌanik, lik na chom taj. \v 20 Konoje ri kakiꞌan ri na utz taj, tzel kakil ri Qꞌijsaq y na keqibꞌ ta rukꞌ chaꞌ na kaqꞌalajin ta ri na utz taj ketajin che uꞌanik. \v 21 Noꞌj konoje ri kakitijoj kibꞌ che jun saqil bꞌinik silabꞌik, riꞌ keqibꞌ chwach ri Qꞌijsaq chaꞌ kaqꞌalajinik, ri ketajin che uꞌanik e ri karaj ri Dios chike —xchaꞌ. \s1 Ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo kuyak uqꞌij ri Jesús \p \v 22 Tekꞌuchiriꞌ, ri Jesús junam kukꞌ rutijoꞌn xebꞌek Judea; ukꞌiyal qꞌij xkꞌojiꞌ chiriꞌ kukꞌ y kuya ri bautismo chike ri tikawex. \v 23 Ekꞌu ri Juan katajin che uyaꞌik ri bautismo pa ri tinamit Enón chunaqaj Salim, ma chilaꞌ lik kꞌo yaꞌ. Kebꞌopon kꞌu ri tikawex rukꞌ chaꞌ kakikꞌul ri bautismo. \v 24 Ri Juan xuꞌan waꞌ echiriꞌ kꞌamajaꞌ kayaꞌiꞌ pa cárcel. \p \v 25 Ekꞌuchiriꞌ, jujun chike rutijoꞌn ri Juan kukꞌ jujun e aj judiꞌabꞌ xkijeq kechꞌaꞌt chwi taq ri taqanik chwi ri kijosqꞌikil chwach ri Dios. \v 26 Xebꞌek kꞌut xeꞌkibꞌiꞌij che ri Juan: \p —Lal tijonel, tape la, e ri jun xopon ukꞌ la chꞌaqa yaꞌ che ri nimayaꞌ Jordán, ri xqꞌalajisan la puwiꞌ, woꞌora katajin che uyaꞌik ri bautismo y konoje ri tikawex eteran chirij —xechaꞌ. \p \v 27 Ekꞌu ri Juan xubꞌiꞌij chike: \p «Na jinta kꞌo kukꞌul junoq we na e ta ri Dios chilaꞌ chikaj kayaꞌw re che. \v 28 Riꞌix xinito echiriꞌ ximbꞌiꞌij chiwe: Riꞌin na in ta Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, xa in jun qꞌalajisanel intaqom lo nabꞌe chwach Rire. \p \v 29 »E pachaꞌ pa juna kꞌulanikil. Ri lik kꞌo uwach na e ta ri ramigo rala, e rala kakꞌuliꞌik ma e ukꞌaꞌyom re rali. Yey ri ramigo kꞌo putzal rala, e lik kakiꞌkot che utayik ri kubꞌiꞌij rala. Jekꞌulaꞌ riꞌin woꞌora lik kinkiꞌkotik ma ya xkꞌun ri Cristo. \v 30 Lik kꞌu chirajawaxik más kanimarisax uqꞌij rire, chwa ri kanimarisax nuqꞌij riꞌin. \s1 Ri Jun kape chilaꞌ chikaj \p \v 31 »Ri jun kape chilaꞌ chikaj, e más nim uwach uqꞌij chikiwa konoje. Ekꞌu junoq na re ta chilaꞌ chikaj, e re ruwachulew y e kachꞌaꞌt puwi taq ri re ruwachulew. Noꞌj ri jun kape chilaꞌ chikaj, e más lik nim uwach uqꞌij chikiwa konoje. \v 32 Yey rire e kuqꞌalajisaj saꞌ ri rilom y saꞌ rutom che ri Dios; na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, taq ri winaq na kakikoj taj. \v 33 Yey we kꞌo junoq kakojow ri kuqꞌalajisaj rire, riꞌ kujikibꞌaꞌ uwach lik qatzij ri kubꞌiꞌij ri Dios. \v 34 Ma ri jun taqom lo ruma ri Dios, e kutzijoj ri kubꞌiꞌij ri Dios. Ma ri Dios na xuxuꞌyaj ta ri Ruxlabꞌixel uyaꞌom che; e uwariꞌche, xaqi kꞌo ri Ruxlabꞌixel rukꞌ. \v 35 Ri Dios lik kꞌax kunaꞌ Rukꞌajol yey uyaꞌom puqꞌabꞌ rire ronoje ri kꞌolik. \v 36 China kꞌu ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ Rukꞌajol ri Dios, kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik; noꞌj china ri na karaj taj kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ Rukꞌajol ri Dios, riꞌ na jinta ukꞌaslemal rukꞌ ri Dios yey qꞌatom chi tzij puwiꞌ ruma ri Dios» xchaꞌ. \c 4 \s1 Ri Jesús y rixoq aj Samaria \p \v 1 Ri Jesús xretaꞌmaj, ri fariseos xkito más e kꞌi rutijoꞌn Rire chikiwa rutijoꞌn ri Juan, yey más e kꞌi ri kakikꞌul ri bautismo ruma Rire chikiwa ri kakikꞌul ri bautismo ruma ri Juan. \v 2 (Tobꞌ na e ta kꞌu ri Jesús ri kuya ri bautismo, ma e taq rutijoꞌn ri keyaꞌw re.) \v 3 Ruma kꞌu ri Jesús retaꞌam ri xkita rike, xel bꞌi pa ri luwar re Judea y xtzelej tanchi pa ri luwar re Galilea. \p \v 4 Yey chirajawaxik che ri Jesús kikꞌow pa ri luwar re Samaria.\f + \fr 4:4 \ft Ojertan raj judiꞌabꞌ kakiqꞌat kibꞌe chaꞌ na kebꞌikꞌow ta Samaria, ma ri e aj Samaria kukꞌ ri e aj judiꞌabꞌ lik tzel kakil kibꞌ. Yey ri Jesús retaꞌam kajawaxik ri e aj Samaria kakita ri Utzilaj Tzij puwi Rire.\f* \v 5 Jekꞌulaꞌ xeꞌela pa jun tinamit Sicar rubꞌiꞌ, kꞌo che ri luwar re Samaria, chunaqaj rulew xuya kan ri Jacob che rukꞌajol José. \v 6 Chiriꞌ kꞌo wi ri jun pozo ukꞌotom kan ri Jacob. Ruma kꞌu kosinaq ri Jesús che ri bꞌe uꞌanom loq, xtzꞌuyiꞌ chunaqaj ri pozo echiriꞌ ya kuꞌana pa tikꞌil qꞌij.\f + \fr 4:6 \ft “Tikꞌil qꞌij”: Kil “hora” pa vocabulario.\f* \p \v 7 Xkꞌun kꞌu lo jun ixoq aj Samaria, e riꞌ koꞌlresaj bꞌi uyaꞌ pa ri pozo, yey ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Sipaj la jubꞌiqꞌ nuyaꞌ —xchaꞌ. \v 8 Yey rutijoꞌn ri Jesús ebꞌenaq pa ri tinamit xeꞌkiloqꞌo kiwa. \p \v 9 Rixoq aj Samaria xubꞌiꞌij kꞌu che: \p —¿Saꞌ riꞌ laꞌ katzꞌonoj yaꞌ la chwe? Ma rilal lal kukꞌil raj judiꞌabꞌ yey riꞌin in aj Samaria —xchaꞌ. Xubꞌiꞌij waꞌ ma raj judiꞌabꞌ na kechꞌaw ta chikiwach kukꞌ raj Samaria. \p \v 10 Ewi ri Jesús xukꞌul uwach: \p —We ta kꞌu ketaꞌmaj la saꞌ ri kusipaj ri Dios cheꞌla yey we ta ketaꞌmaj la in china riꞌin, ri kantzꞌonoj nuyaꞌ cheꞌla, riꞌ e ne rilal katzꞌonoj la yaꞌ chwe yey riꞌin kanya kꞌu cheꞌla ri yaꞌ kuya kꞌaslemal\f + \fr 4:10 \ft “Yaꞌ kuya kꞌaslemal”: Waꞌ keꞌelawi “jun akꞌal”, pero ri Jesús kachꞌaꞌt chwi ri kꞌaslemal kubꞌiꞌtisij ri Dios chiqe. Jn. 7:38\f* —xchaꞌ. \p \v 11 Rixoq xubꞌiꞌij che ri Jesús: \p —Wajawal, na jinta ne saꞌ rukꞌ kesaj lo la ri yaꞌ yey ri pozo lik naj upa. ¿Pachawi kꞌu riꞌ kesaj wi lo la ri yaꞌ kuya kꞌaslemal? \v 12 E ri qamam Jacob xuya kan wa jun pozo chiqe ojertan, ma wara xutij wi uyaꞌ rire kukꞌ taq ri ralkꞌoꞌal y taq ri rawaj. ¿Más nebꞌa kꞌo wach rilal chwach rire? —xchaꞌ. \p \v 13 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Konoje ri ketijow re waꞌ wa yaꞌ, katzajin tanchi kichiꞌ. \v 14 Noꞌj china ri katijow re ri yaꞌ kanya riꞌin, riꞌ na kachaqij ta chi kꞌana uchiꞌ. Ma ri yaꞌ kanya riꞌin, kuꞌan pachaꞌ jun akꞌal kalax lo pa ranimaꞌ re kuya ukꞌaslemal na jinta utaqexik\x * \xo 4:14 \xt Jn. 7:37-38\x* —xchaꞌ. \p \v 15 Xubꞌiꞌij kꞌu rixoq che: \p —Wajawal, yaꞌa ko la weꞌin riꞌ laꞌ la yaꞌ, chaꞌ na kachaqij ta chi nuchiꞌ y na kinkꞌun ta chi ne riꞌ kꞌa wara re koꞌlnuwesaj bꞌi nuyaꞌ —xchaꞌ. \p \v 16 Pero ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Oj la, jeꞌsikꞌij la ri achijil la y kꞌamaꞌ kꞌu lo la wara —xchaꞌ. \p \v 17 Ewi rixoq xubꞌiꞌij: \p —Riꞌin na jinta wachijil —xchaꞌ. \p Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús che: \p —Qatzij ri xbꞌiꞌij la, na jinta achijil la. \v 18 Ma e woꞌobꞌ lo rachijabꞌ e kꞌojiꞌnaq ukꞌ la yey rachi kꞌo ukꞌ la woꞌora na achijil ta la. Ruma kꞌu riꞌ, lik qatzij ri xbꞌiꞌij la —xchaꞌ. \p \v 19 Echiriꞌ xuta waꞌ rixoq, xubꞌiꞌij che ri Jesús: \p —Wajawal, e kunaꞌ nukꞌuꞌx riꞌin, rilal lal qꞌalajisanel re ri Dios. \v 20 Ri qatiꞌ-qamam ri oj aj Samaria lik xkiloqꞌnimaj uqꞌij ri Dios chwach wa juyubꞌ,\f + \fr 4:20 \ft Waꞌ e ri juyubꞌ Gerizim rubꞌiꞌ.\f* noꞌj ri alaq aj judiꞌabꞌ kabꞌiꞌij alaq e Jerusalem ri luwar pa chirajawaxik wi kaloqꞌnimax wi uqꞌij ri Dios —xchaꞌ. \p \v 21 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Ixoq, lik kojo la wa kambꞌiꞌij cheꞌla, ma kopon na ri qꞌij na xew ta chi kaloqꞌnimax uqꞌij ri Dios wara chwa wa juyubꞌ o kꞌa chilaꞌ Jerusalem, ma utz kaꞌaniꞌ waꞌ pa ronoje luwar. \p \v 22 Ralaq alaq aj Samaria, na etaꞌam ta alaq china ri kaloqꞌnimaj alaq uqꞌij; noꞌj riꞌoj lik qetaꞌam chi utz china ri kaqaloqꞌnimaj uqꞌij, ma ri kolobꞌetajik kape kukꞌ raj judiꞌabꞌ. \p \v 23 Noꞌj kopon na kꞌu ri qꞌij yey ekꞌu uqꞌijol waꞌ xoponik echiriꞌ e janipa ri kakiloqꞌnimaj uqꞌij ri Qaqaw Dios pa saqil wi, kakiꞌano ruma ri Ruxlabꞌixel kꞌo pa kanimaꞌ. Ma e karaj waꞌ ri Qaqaw Dios chike konoje ri keloqꞌniman re. \v 24 Ma ri Dios e Uxlabꞌixel; Rire na kilitaj ta uwach. E uwariꞌche konoje ri keloqꞌniman uqꞌij, lik chirajawaxik wi kiꞌana waꞌ pa saqil wi ruma ri Ruxlabꞌixel kꞌo pa kanimaꞌ —xchaꞌ. \p \v 25 Xubꞌiꞌij kꞌu rixoq che ri Jesús: \p —Riꞌin wetaꞌam kakꞌun Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, ri kabꞌiꞌx “Cristo” che; y echiriꞌ kakꞌun Rire, kuqꞌalajisaj ronoje chiqe —xchaꞌ. \p \v 26 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Waꞌ wa kabꞌiꞌij la e riꞌin, ri kinchꞌaꞌt ukꞌ la —xchaꞌ. \p \v 27 Ekꞌuchiriꞌ, xetzelej lo rutijoꞌn y lik xkam kanimaꞌ che ma ri Jesús kachꞌaꞌt rukꞌ jun ixoq. Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, na jinta junoq chike xutzꞌonoj saꞌ puwiꞌ kachꞌaꞌt wi rukꞌ rixoq. \p \v 28 Ekꞌuchiriꞌ, rixoq xuya kan rukꞌambꞌaꞌ, xeꞌek pa ri tinamit y jewaꞌ kubꞌiꞌij chike ri winaq: \p \v 29 —Peta alaq, jeꞌilaꞌ alaq jun achi ubꞌiꞌim chwe janipa ri nuꞌanom. ¿Na e ta nawi rire ri Cristo? —kachaꞌ. \p \v 30 Ekꞌuchiriꞌ, xebꞌel bꞌi ri winaq pa ri tinamit y xebꞌek chilaꞌ pa kꞌo wi ri Jesús. \p \v 31 Echiriꞌ kꞌamajaꞌ kebꞌopon ri winaq, rutijoꞌn xkitij riꞌ che, jewaꞌ xkibꞌiꞌij: \p —Lal tijonel, tija wa la —xecha che. \p \v 32 Ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Riꞌin kꞌo ri nuwa kantijo, tobꞌ riꞌix na iwetaꞌam taj saꞌ waꞌ —xchaꞌ. \p \v 33 Ekꞌu rutijoꞌn xkijeq kakibꞌiꞌij chikiwach: «¿Kꞌo nawi junoq xkꞌamaw lo uwa?» xechaꞌ. \p \v 34 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p «Ri nuwa riꞌin e ri kanꞌan ri rajawal ukꞌuꞌx ri taqayom lo weꞌin y kankꞌis na kꞌu ruchak. \v 35 Riꞌix kibꞌiꞌij: “Kajibꞌ ikꞌ chik kopon wi chaꞌ kaꞌan ri molonik.” Noꞌj riꞌin kambꞌiꞌij chiwe: Chixtzuꞌn apanoq y chiwila chi utz ri tikoꞌn, ma ya riꞌj chik, utz chik kamolik. \v 36 Ri kachakun che ri molonik, kukꞌul na ri tojbꞌal re yey janipa ri kumolo, kꞌo kutiqoj che rukꞌaslemal na jinta utaqexik. Jekꞌulaꞌ, ri katikow re junam kekiꞌkot rukꞌ ri kamolonik. \v 37 Ma e kuꞌana pachaꞌ ri kabꞌiꞌxik: “Jun ri katikow re yey jun chik ri kaꞌanaw re ri molonik.” \v 38 Riꞌin xixintaq bꞌi re kimol ri na xitik ta riꞌix; ma e jujun chik ri xetikow re. Ekꞌu woꞌora kꞌo kikꞌul riꞌix che ri chak ke rike» xchaꞌ. \fig Ri molonik re trigo (Mateo 9:37; Lucas 10:2; Juan 4:35-38)|alt="Harvesting wheat" src="CN02110b.tif" size="span" ref="Jn. 4:35" \fig* \p \v 39 E kꞌi chike ri e aj Samaria xkubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ ri Jesús ruma ri xutzijoj rixoq echiriꞌ xubꞌiꞌij chike: «Rire xubꞌiꞌij chwe janipa ri nuꞌanom.» \v 40 Ruma kꞌu laꞌ, rike xekꞌun rukꞌ ri Jesús y lik xebꞌelaj che chaꞌ kakanaj kukꞌ. Ewi Rire kebꞌ qꞌij xkanaj kan kukꞌ. \v 41 Yey más e kꞌi ri xkubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ ruma ri xutzijoj Rire chikiwach. \v 42 Xkibꞌiꞌij kꞌu che rixoq: \p —Woꞌora lik kubꞌul qakꞌuꞌx rukꞌ rire na xew ta ruma ri xatzijoj riꞌat chiqe, ma e ruma ri xqata ruchꞌaꞌtem rire. Qetaꞌam kꞌu riꞌ rire paqatzij wi e ri Cristo, ri Kolobꞌenel re ruwachulew —xechaꞌ. \s1 Ri Jesús kukunaj rukꞌajol jun achi lik kꞌo uwach \p \v 43 Echiriꞌ ikꞌowinaq chi kaꞌibꞌ qꞌij, ri Jesús xel bꞌi chiriꞌ Samaria, xumaj bꞌi ubꞌe y xeꞌek kꞌa Galilea. \v 44 Ubꞌiꞌim chi kꞌu ri Jesús: “Juna qꞌalajisanel na kayak ta uqꞌij pa rutinamit.” \v 45 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, echiriꞌ xopon chilaꞌ Galilea, ri aj chiriꞌ lik xkikꞌul chi utz, ma rike xebꞌopon pa ri nimaqꞌij Pascua chilaꞌ Jerusalem y xkilo janipa taq ri xuꞌan ri Jesús pa ri nimaqꞌij. \p \v 46 Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xtzelej pa ri tinamit Caná re Galilea pa xuꞌan wi vino che ri yaꞌ. Kꞌo kꞌu jun aj wach raj chak ri rey chilaꞌ Capernaúm, y rire kꞌo jun ukꞌajol lik yewaꞌ. \v 47 Wa waꞌchi echiriꞌ xuto ri Jesús petinaq Judea y kꞌo chi chiriꞌ Galilea, xeꞌek kꞌu che rilik y lik xeꞌelaj che chaꞌ keꞌek chirocho re kuꞌkunaj rukꞌajol kajekꞌowik. \v 48 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús che: \p —Ralaq na kakubꞌiꞌ ta kꞌuꞌx alaq wukꞌ we na kil ta taq kꞌutubꞌal re ri nuchuqꞌabꞌ o taq milagros kanꞌano —xchaꞌ. \p \v 49 Ri raj chak ri rey xubꞌiꞌij tanchi che ri Jesús: \p —Wajawal, peta ko la wukꞌ chiwocho, ma ri nukꞌajol kajekꞌowik —xchaꞌ. \p \v 50 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús che: \p —Oj la chi ocho la, ma ri kꞌajol la na kakam taj —xchaꞌ. \p Rachi xukoj ri xbꞌiꞌx che ruma ri Jesús y xeꞌek. \v 51 Echiriꞌ katajin roponik chirocho, ri raj chakibꞌ xebꞌel lo che ukꞌulik y xkibꞌiꞌij che: \p —¡Ri kꞌajol la na xkam taj ma xkunutajik! —xechaꞌ. \p \v 52 Ekꞌu rire xutzꞌonoj chike jampalaꞌ xujeqo utz uwach rukꞌajol. Y rike xkibꞌiꞌij che: \p —Iwir che ri nabꞌe ora\f + \fr 4:52 \ft “Ri nabꞌe ora”: Kil “hora” pa vocabulario.\f* bꞌenaq qꞌij xikꞌow ri aqꞌ chirij —xechaꞌ. \p \v 53 Jekꞌulaꞌ ruqaw rala xretaꞌmaj e ora riꞌ xubꞌiꞌij ri Jesús che: «Ri kꞌajol la na kakam taj.» Ruma kꞌu riꞌ laꞌ, rire kukꞌ konoje ri e kꞌo pa rocho xkubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ ri Jesús. \p \v 54 Wa jun kunanik e ukaꞌm kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios xuꞌan ri Jesús chilaꞌ Galilea echiriꞌ tzelejinaq lo Judea. \c 5 \s1 Ri Jesús kukunaj jun sik chuchiꞌ ri atinibꞌal Betesda \p \v 1 Kꞌate tanchi kꞌu riꞌ, ri Jesús xtzelej Jerusalem echiriꞌ raj judiꞌabꞌ kꞌo jun kinimaqꞌij. \p \v 2 Chupa kꞌu laꞌ la tinamit, chunaqaj ri Okibꞌal ke Bꞌexex, kꞌo jun nimalaj atinibꞌal, “Betesda” rubꞌiꞌ pa ri chꞌaꞌtem hebreo. Waꞌ woꞌobꞌ uchiꞌ ja kꞌo che. \v 3 Chiriꞌ e kꞌo ukꞌiyal yewaꞌibꞌ e kotzꞌerinaq; e kꞌo potzꞌ, jetzꞌ y sik. Konoje rike koyeꞌem echiriꞌ kasilabꞌ ri yaꞌ, \v 4 ma xa chirij ora kaqaj lo jun ángel y kurujuraꞌ upa ri yaꞌ. Ekꞌu riꞌ ri nabꞌe kukꞌaq bꞌi ribꞌ chupa, riꞌ kel loq kunutajinaq chik tobꞌ saꞌ ri yabꞌil kꞌo che. \p \v 5 Kꞌo kꞌu jun achi e treinta y ocho junabꞌ riꞌ yewaꞌ. \v 6 Echiriꞌ ri Jesús xrilo kotzꞌol chiriꞌ y xretaꞌmaj ukꞌiyal junabꞌ jelaꞌ uꞌanom, xutzꞌonoj kꞌu riꞌ che: \p —¿Kawaj katkunutajik? —xchaꞌ. \p \v 7 Rachi jewaꞌ xukꞌul uwach: \p —Wajawal, na jinta junoq kakꞌamaw bꞌi we chupa ri atinibꞌal echiriꞌ karujurut upa ri yaꞌ. Lik nutijom chi nuqꞌij che kankꞌaq bꞌi wibꞌ chupa; pero echiriꞌ kuaj kanꞌano, kꞌate kanwilo jun chik kanabꞌej chinuwach —xchaꞌ. \p \v 8 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Chatyaktajoq, chakꞌama bꞌi rachꞌat y chatbꞌinoq —xchaꞌ. \p \v 9 Chupa kꞌu laꞌ la joqꞌotaj rachi xkunutajik, xukꞌam bꞌi ruchꞌat y xujeqo kabꞌinik. Yey waꞌ xuꞌan pa jun qꞌij re uxlanibꞌal. \p \v 10 Ruma kꞌu riꞌ, ri e aj judiꞌabꞌ xkibꞌiꞌij che rachi xkunutajik: \p —Waqꞌij e qꞌij re uxlanibꞌal, y na ubꞌe ta chawe kawukꞌaꞌaj rachꞌat —xechaꞌ. \p \v 11 Rachi xukꞌul kꞌu uwach chike: \p —Ri jun xinukunaj e xbꞌiꞌn re chwe: “Chakꞌama bꞌi rachꞌat y chatbꞌinoq” —xchaꞌ. \p \v 12 Xkitzꞌonoj kꞌu che: \p —¿China ri xbꞌiꞌn chawe: “Chakꞌama bꞌi rachꞌat y chatbꞌinoq”? —xechaꞌ. \p \v 13 Ekꞌu rachi na retaꞌam taj china ri xkunaw re, ma ri Jesús xel bꞌi chikixoꞌl ri tikawex e kꞌo chiriꞌ. \p \v 14 Tekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xuꞌriqa rachi pa ri Rocho Dios y xubꞌiꞌij che: \p —Chawilapeꞌ: Woꞌora at kunutajinaq chik; matmakun chi kꞌu riꞌ, ma kꞌaxtaj kape juna kꞌaxkꞌobꞌik más nim pawiꞌ —xchaꞌ. \p \v 15 Xeꞌek rachi y xuꞌtzijoj chike raj judiꞌabꞌ e ri Jesús xkunaw re. \v 16 Ruma waꞌ, raj judiꞌabꞌ xkijeq uternabꞌexik ri Jesús y kakitzukuj suꞌanik kakikamisaj, ma rire kuꞌan kunanik pa ri qꞌij re uxlanibꞌal. \p \v 17 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Ri Nuqaw na roqꞌotam taj kachakunik y jekꞌulaꞌ riꞌ kanꞌan riꞌin —xchaꞌ. \p \v 18 Ruma waꞌ raj judiꞌabꞌ más xkiya kibꞌ che ukamisaxik ri Jesús, ma e chikiwach rike kupalajij ri taqanik puwi ri qꞌij re uxlanibꞌal. Y na xew ta waꞌ, ma kujunimaj ne ribꞌ rukꞌ ri Dios echiriꞌ kubꞌiꞌij ri Dios e Uqaw. \s1 Rukꞌajol ri Dios yaꞌtal puqꞌabꞌ kataqanik \p \v 19 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p «Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: Rukꞌajol ri Dios na jinta kꞌo kuꞌan xa pa re Rire; ma xew kuꞌan pachaꞌ ri karilo kuꞌan Ruqaw. Janipa taq ri kuꞌan Ruqaw, jekꞌulaꞌ kuꞌan Rukꞌajol. \p \v 20 »Ma ri Dios lik kꞌax kunaꞌ Rukꞌajol y kukꞌut kꞌu che ronoje ri kuꞌano. Yey kꞌo ne ri más nimaq taq chak kukꞌut chwach. Y we xuꞌan kꞌu waꞌ, lik kakam ne animaꞌ ralaq che. \v 21 Ma jelaꞌ pachaꞌ ri Dios kebꞌukꞌastajisaj ri ekaminaq y kuya kikꞌaslemal, jekꞌulaꞌ Rukꞌajol kuya kꞌaslemal china che ri karaj kuya wi. \v 22 Yey ri Dios na kuqꞌat tane tzij puwi junoq, ma puqꞌabꞌ Rukꞌajol uyaꞌom wi kuqꞌat tzij pakiwi ri tikawex, \v 23 chaꞌ jelaꞌ konoje ri tikawex kakiyak uqꞌij Rukꞌajol, jelaꞌ pachaꞌ kakiꞌan che uyakik uqꞌij ri Dios. Yey china ri na kuyak ta uqꞌij Rukꞌajol ri Dios, na kuyak ta kꞌu uqꞌij riꞌ ri Jun xtaqaw lo re, waꞌ e ri Dios. \p \v 24 »Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: China ri lik kuta chi utz ri kambꞌiꞌij riꞌin y kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ ri xtaqaw lo we, riꞌ kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik y na kukꞌul ta ri kꞌaxkꞌolil re ri qꞌatbꞌal tzij. Jekꞌulaꞌ, na jinta chi puqꞌabꞌ ri kamik, ma asu xqꞌax chupa ri kꞌaslemal. \v 25 Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: Kopon kꞌu ri ora y e chi uqꞌijol waꞌ echiriꞌ ri na jinta kikꞌaslem chwach ri Dios, kakita ruqul Rukꞌajol ri Dios. Yey china taq kꞌu riꞌ ri kakikoj utzij, kꞌo kikꞌaslemal na jinta utaqexik. \v 26 Ma puqꞌabꞌ ri Qaqaw Dios kꞌo wi kuya kꞌaslemal; jekꞌulaꞌ uyaꞌom puqꞌabꞌ Rukꞌajol kuya kꞌaslemal. \v 27 Yey ri Dios uyaꞌom ne puqꞌabꞌ Rukꞌajol kuqꞌat tzij pakiwi ri tikawex, ma Rukꞌajol e Alaxel Chikixoꞌl Tikawex. \p \v 28 »Makam animaꞌ alaq che waꞌ, ma kopon ri ora echiriꞌ konoje ri ekaminaq kakita ruqul Rire. \v 29 Janipa ri xkiꞌan ri utz, riꞌ keyaktaj lo che jun kꞌastajibꞌal re kꞌaslemal. Noꞌj janipa kꞌu ri xkiꞌan ri na utz taj, riꞌ keyaktaj lo che ri qꞌatbꞌal tzij kaꞌan pakiwiꞌ. \s1 Ri keqꞌalajisan re saꞌ ruwach ri Jesús \p \v 30 »Na jinta kꞌo kanꞌan xa pa we riꞌin. Ri qꞌatbꞌal tzij kanꞌano e ri kinutaq ri Nuqaw che uꞌanik. Yey lik jusukꞌ ri qꞌatbꞌal tzij kanꞌano. Na e ta kanꞌan riꞌ ri kuaj riꞌin; ma e kanꞌan janipa ri karaj ri Nuqaw, ri xtaqaw lo we. \v 31 We ta e laꞌ xa chiwibꞌil wibꞌ riꞌin kanqꞌalajisaj saꞌ ri nuwach, riꞌ na jinta uchak ri kambꞌiꞌij. \v 32 Kꞌo kꞌu Jun kaqꞌalajisan nuwach, waꞌ e ri Nuqaw, y wetaꞌam kꞌut ronoje ri kuqꞌalajisaj Rire panuwi riꞌin, lik qatzij. \p \v 33 »Ralaq xtaq ne bꞌi alaq utzꞌonoxik che ri Juan panuwi riꞌin; y ri kꞌulubꞌal uwach xuꞌan lo rire, lik qatzij. \v 34 Pero riꞌin na kajawax ta chwe kꞌo junoq kuqꞌalajisaj saꞌ ri nuwach. Xew kꞌu kankuxtaj che alaq ri xubꞌiꞌij ri Juan panuwi riꞌin chaꞌ kakoj alaq y jelaꞌ kakolobꞌetaj alaq. \v 35 Ma ri Juan e pachaꞌ juna aqꞌ karepowik y kawon chi utz. Pero ralaq xa joqꞌotaj xkiꞌkot alaq che ri Qꞌijsaq xutzijoj. \p \v 36 »Kꞌo kꞌu jun kꞌutubꞌal más kꞌo uwach chwa ri xuqꞌalajisaj ri Juan panuwi riꞌin. Ma ronoje rubꞌiꞌim lo ri Nuqaw chwe re koꞌlnuꞌanaꞌ, e ri kintajin che uꞌanik. Yey ruma taq ri kanꞌano, kaqꞌalajinik, e ri Nuqaw ri xtaqaw lo weꞌin. \v 37 Yey ri kaqꞌalajisan re saꞌ ri nuwach riꞌin e ri Nuqaw, ri taqayom lo weꞌin. Pero lik qꞌalaj na tom ta kꞌana alaq ruqul ri Dios y na ilom ta alaq uwach, yey \v 38 Ruchꞌaꞌtem Rire na okinaq ta pa animaꞌ alaq; ma na kubꞌul ta kꞌuꞌx alaq rukꞌ ri jun utaqom lo ri Dios. \p \v 39 »Lik kꞌu katijoj ibꞌ alaq che Ruchꞌaꞌtem ri Dios tzꞌibꞌital kanoq; ma ralaq kachꞌobꞌ alaq e chupa waꞌ kariqitaj wi ri kꞌaslemal na jinta utaqexik. ¡Yey ekꞌu riꞌ Ruchꞌaꞌtem ri Dios ri kaqꞌalajisan nuwach riꞌin! \v 40 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, na kaꞌaj ta alaq kape alaq wukꞌ chaꞌ jelaꞌ kakꞌul alaq waꞌ wa kꞌaslemal. \p \v 41 »Riꞌin na e ta kantzukuj ri yakbꞌal nuqꞌij kakiꞌan ri winaq. \v 42 Yey lik ne wetaꞌam ri kꞌuꞌx alaq, ma ralaq na kꞌax ta kanaꞌ alaq ri Dios pa saqil wi. \v 43 Riꞌin in petinaq pa rubꞌiꞌ ri Nuqaw yey ralaq na kakoj ta alaq nutzij. Noꞌj we ta e laꞌ kakꞌun chi lo jun chik y xa pa re katzijonik, riꞌ e kakoj alaq re. \p \v 44 »¿Suꞌanik kakubꞌiꞌ kꞌuꞌx alaq wukꞌ riꞌin, we xew katzukuj yakbꞌal qꞌij alaq chiwach ralaq yey na katzukuj ta alaq ri saqil yakbꞌal qꞌij, ri xew kape rukꞌ ri Dios? \v 45 E chiwach ralaq kankoj mak alaq chwach ri Nuqaw; na e ta riꞌ. Ma ri kakojow mak chiꞌij alaq, e ri jun lik kubꞌam kꞌuꞌx alaq rukꞌ; waꞌ e ri Moisés. \v 46 Ma we ta e laꞌ lik kakoj alaq ri ubꞌiꞌim lo ri Moisés, riꞌ kakoj alaq ri kantzijoj riꞌin. Ma rire panuwi riꞌin xtzꞌibꞌan wi. \v 47 Noꞌj we na kakoj ta alaq rutzꞌibꞌam kan ri Moisés, ¿saꞌ kꞌu uꞌanik riꞌ kakoj alaq ri kambꞌiꞌij riꞌin che alaq?» xcha ri Jesús. \c 6 \s1 Ri Jesús kebꞌutzuq woꞌobꞌ mil achijabꞌ \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17) \p \v 1 Kꞌate tanchi kꞌu riꞌ, ri Jesús xuqꞌaxuj ri mar re Galilea, ri kabꞌiꞌx mar re Tiberias che. \v 2 Yey ukꞌiyal winaq eteran chirij ma kilom taq ri kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ kuꞌan kukꞌ ri yewaꞌibꞌ. \p \v 3 Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xel bꞌi chwa jun juyubꞌ y xtzꞌuyiꞌ chilaꞌ junam kukꞌ rutijoꞌn. \v 4 Xa naqaj chi kꞌo wi lo ruqꞌijol ri Pascua, ri kinimaqꞌij raj judiꞌabꞌ. \p \v 5 Echiriꞌ ri Jesús xeril rukꞌiyal winaq e petinaq rukꞌ, xubꞌiꞌij kꞌu che ri Felipe: \p —¿Pa keꞌqaloqꞌo wi kiwa konoje wuꞌkꞌiyal winaq chaꞌ kewaꞌik? —xchaꞌ. \p \v 6 Xubꞌiꞌij waꞌ che ri Felipe xa re kꞌambꞌal upa, ma Rire retaꞌam chik saꞌ ri kuꞌano. \p \v 7 Ri Felipe xukꞌul uwach: \p —E laꞌ kaloqꞌiꞌ pam rukꞌ rajil kebꞌ ciento qꞌij re chak, na kuꞌan taj tobꞌ ne xa jutaq bꞌiqꞌ kayaꞌiꞌ chikijujunal —xchaꞌ. \p \v 8 Ewi jun chike rutijoꞌn (waꞌ e ri Andrés, ri kichaqꞌ kibꞌ rukꞌ ri Pedro) xubꞌiꞌij che ri Jesús: \p \v 9 —Kꞌo jun ralko ala wara rukꞌaꞌam woꞌobꞌ pam re cebada y kaꞌibꞌ kar; pero ¿saꞌ ko uchak waꞌ che wa ukꞌiyal winaq? —xchaꞌ. \fig Jun ralko ala kuya ruwa che ri Jesús (Juan 6:9)|alt="Boy gives lunch to Jesus" src="CN01716b.tif" size="span" ref="Jn. 6:9" \fig* \p \v 10 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús: \p —Chibꞌiꞌij chike konoje ri winaq ketzꞌuyiꞌik —xchaꞌ. \p Lik kꞌut kꞌo rax kꞌim pa ri e kꞌo wi y xetzꞌuyiꞌ laj e lo woꞌobꞌ mil chi achijabꞌ. \p \v 11 Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xukꞌam ri pam, xutioxij che ri Dios y xujach chike rutijoꞌn. Y rike xkijach chike ri winaq etzꞌulik. Jekꞌulaꞌ xuꞌan che ri kar. Xuya chikijujunal janipa ri kakaj. \v 12 Echiriꞌ ri winaq lik xenoj chi utz, ri Jesús xubꞌiꞌij chike rutijoꞌn: \p —Chimolo ri chꞌaqaꞌtaꞌq kiqax chaꞌ na jinta kꞌo kakꞌaq bꞌi —xchaꞌ. \p \v 13 Xkimol kꞌu ri chꞌaqaꞌtaꞌq kiqax na xkitij ta che ri woꞌobꞌ pam re cebada y rukꞌ waꞌ xkinojisaj kabꞌlajuj chakach. \v 14 Ekꞌu ri winaq, echiriꞌ xkil wa kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios xuꞌan ri Jesús, jewaꞌ xkibꞌiꞌij: «Paqatzij wi, waꞌ e ri jun Qꞌalajisanel qoyeꞌem kakꞌun che ruwachulew» xechaꞌ. \p \v 15 Pero ri Jesús ruma retaꞌam chik kakaj kakikꞌam bꞌi re kakiꞌan rey che, xresaj bꞌi ribꞌ chikixoꞌl y xel bꞌi chwa ri juyubꞌ chaꞌ kakꞌojiꞌ utukel. \s1 Ri Jesús kabꞌin chwi ri yaꞌ \r (Mt. 14:22-27; Mr. 6:45-52) \p \v 16 Echiriꞌ xok raqꞌabꞌ, rutijoꞌn ri Jesús xeqaj chuchiꞌ ri mar. \v 17 Xebꞌok bꞌi chupa jun barco y ekꞌu riꞌ keqꞌax chꞌaqa yaꞌ chaꞌ kebꞌopon Capernaúm; ma lik qꞌequꞌm chik y ri Jesús na kꞌuninaq taj. \p \v 18 Xpe kꞌu jun kaqjiqꞌ chwi ri mar y ri tew xujeq kuxulkꞌatilaꞌ ri yaꞌ. \v 19 Echiriꞌ ebꞌininaq chi laj woꞌobꞌ o waqibꞌ kilómetro chwi ri mar, kꞌate xkilo kabꞌin ri Jesús chwi ri yaꞌ, e riꞌ katajin roponik chunaqaj ri barco; y rike lik xkixiꞌij kibꞌ che. \p \v 20 Noꞌj ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —¡Mixiꞌij iwibꞌ, ma riꞌin in Jesús! —xchaꞌ. \p \v 21 Ewi rike lik kekiꞌkotik xkikꞌul ri Jesús chupa ri barco. Tekꞌuchiriꞌ, xebꞌopon pa ri luwar pa kebꞌek wi. \s1 Ri winaq kakitzukuj ri Jesús \p \v 22 Chukaꞌm qꞌij kꞌut, ri winaq ekanajinaq kan chꞌaqa mar xkinaꞌbꞌej rutijoꞌn ri Jesús ebꞌenaq chi chupa ri barco ri xew riꞌ kꞌo chiriꞌ iwir lo riꞌ, yey ri Jesús na xeꞌek ta kukꞌ rutijoꞌn. \v 23 Xekꞌun kꞌu lo jujun barcos e petinaq Tiberias, chunaqaj ri luwar pa xtijiꞌ wi ri pam, echiriꞌ ri Qanimajawal utioxim chi waꞌ che ri Dios. \v 24 Echiriꞌ ri winaq xkilo na jinta ri Jesús chiriꞌ y na e jinta ne rutijoꞌn, xebꞌok bꞌi chupa wa barcos y xebꞌek Capernaúm chaꞌ kakitzukuj ri Jesús. \s1 Ri Jesús e ri pam kuya kꞌaslemal \p \v 25 Echiriꞌ xebꞌopon ri winaq chꞌaqa mar, xeꞌkiriqa ri Jesús y xkitzꞌonoj che: \p —Lal tijonel, ¿jampa xkꞌun la wara? —xechaꞌ. \p \v 26 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: Kintzukuj alaq xa ruma lik xwaꞌ alaq chi utz y xnoj alaq chi utz, na e ta ruma xmaj alaq usukꞌ taq ri kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios nuꞌanom loq. \v 27 Maya kꞌu ibꞌ alaq che utzukuxik ri wa xa kakꞌisik; e lik yaꞌa ibꞌ alaq che utzukuxik ri wa na kikꞌow ta kꞌana uqꞌij, ri kuya kꞌaslemal na jinta utaqexik. Yey ri kayaꞌw waꞌ che alaq, e Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex, ri chaꞌtal lo ruma ri Qaqaw Dios re kuꞌan waꞌ —xchaꞌ. \p \v 28 Xkitzꞌonoj kꞌu che: \p —¿Saꞌ taq ri kaqaꞌano chaꞌ e kaqaꞌan janipa ri karaj ri Dios chiqe? —xechaꞌ. \p \v 29 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Ri karaj ri Dios kaꞌan alaq, e ri kakubꞌiꞌ kꞌuꞌx alaq rukꞌ ri jun utaqom lo Rire —xchaꞌ. \p \v 30 Ekꞌuchiriꞌ xkitzꞌonoj che: \p —¿Saꞌ ri kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios kaꞌan la chiqawach chaꞌ kaqilo y jelaꞌ kakubꞌiꞌ qakꞌuꞌx ukꞌ la? ¿Saꞌ ri kariq la uꞌanik? \v 31 Ma ri qatiꞌ-qamam ojertan xkitij ri maná pa ri luwar katzꞌintzꞌotik,\x * \xo 6:31 \xt Éx. 16:4\x* jelaꞌ pachaꞌ ri kubꞌiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 Xuya pam chike, \q1 y waꞌ petinaq chilaꞌ chikaj \rq Sal. 78:24 \rq* \m —xechaꞌ. \p \v 32 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: Na e ta ri Moisés xyaꞌw re ri pam petinaq chilaꞌ chikaj; e ri Nuqaw ri kayaꞌw ri saqil pam kape chilaꞌ chikaj. \v 33 Ma ri Pam kuya ri Dios e ri jun petinaq chilaꞌ chikaj, ri kayaꞌw kꞌaslemal chike ri tikawex —xchaꞌ. \p \v 34 Xkitzꞌonoj kꞌu che: \p —Qajawal, yaꞌa ko la qeꞌoj riꞌ laꞌ la pam ronoje qꞌij —xechaꞌ. \p \v 35 Ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —In ri in pam kuya kꞌaslemal. China ri kape wukꞌ riꞌin, na kutij ta chi numik; y china ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx wukꞌ, riꞌ na kachaqij ta chi kꞌana uchiꞌ. \p \v 36 »Pero e pachaꞌ ri nubꞌiꞌim chi lo che alaq: Ralaq na kakubꞌiꞌ ta kꞌuꞌx alaq wukꞌ, tobꞌ ne ilom alaq nuwach. \v 37 Ma konoje ri keyaꞌiꞌ chwe ruma ri Nuqaw, kekꞌun wukꞌ riꞌin; yey china kꞌu riꞌ ri kape wukꞌ riꞌin, na kanmachꞌaj tubꞌi. \p \v 38 »Riꞌin na ximpe ta chilaꞌ chikaj xa re koꞌlnuꞌana ri kuaj riꞌin, ma e in petinaq re koꞌlnuꞌana ri karaj ri Jun xtaqaw lo we. \v 39 Yey ri karaj ri Nuqaw, ri xintaqaw loq, e na kanjam ta kan junoq chike ri ebꞌuyaꞌom Rire chwe; ma e kenukꞌastajisaj lo konoje waꞌ chupa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \v 40 Ekꞌu ri lik karaj ri Nuqaw, ri xtaqaw lo weꞌin, e waꞌ: Konoje ri tikawex, ri kakiya ri kiwach wukꞌ ri in Ukꞌajol ri Dios y kakubꞌiꞌ kꞌu kikꞌuꞌx wukꞌ, kakꞌojiꞌ kikꞌaslemal na jinta utaqexik. Ekꞌu riꞌin kenukꞌastajisaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq chupa ri kꞌisbꞌal qꞌij —xchaꞌ. \p \v 41 Rukꞌ kꞌu riꞌ waꞌ, raj judiꞌabꞌ xkijeq kechꞌaꞌt chirij ri Jesús ruma ri xubꞌiꞌij: «In ri in pam petinaq chilaꞌ chikaj.» \v 42 Xkibꞌiꞌij kꞌu riꞌ: «¿Na e ta nebꞌa Jesús waꞌ, rukꞌajol ri José? Riꞌoj qetaꞌam uwach ruqaw y qetaꞌam uwach ruchu. ¿Suꞌchak kꞌu riꞌ kubꞌiꞌij petinaq chilaꞌ chikaj?» xechaꞌ. \p \v 43 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús chike: \p —Mixchꞌaꞌtibꞌen chiwach chirij wa ximbꞌiꞌij. \v 44 Ma na jinta junoq kape wukꞌ riꞌin, we na e ta kꞌamayom lo ri Nuqaw, ri taqayom lo weꞌin. Yey ri kape wukꞌ, kankꞌastajisaj lo chupa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \p \v 45 »Jewaꞌ kubꞌiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios chupa ri tzꞌibꞌital kan kuma ri qꞌalajisanelabꞌ: \q1 Kopon na ri qꞌij echiriꞌ e ri Dios ri kakꞌutun chikiwach konoje \rq Is. 54:13 \rq* \m kachaꞌ. Y konoje ri kakita ri kubꞌiꞌij ri Nuqaw y kakimaj kꞌu ke janipa ri kubꞌiꞌij, riꞌ kekꞌun wukꞌ riꞌin. \v 46 Ma na jinta jun chik iliyom uwach ri Qaqaw Dios; xew ri jun petinaq rukꞌ ri Dios, e iliyom uwach. \p \v 47 »Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: China ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx wukꞌ riꞌin, kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik. \v 48 Ma in ri in pam kuya kꞌaslemal. \p \v 49 »Ojertan ri chuꞌqaw alaq xkitij ri maná pa ri luwar katzꞌintzꞌotik; na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, rike xekamik. \v 50 Noꞌj riꞌin e kinchꞌaꞌt chwi ri pam kape chilaꞌ chikaj; yey we kꞌo junoq katijow re waꞌ, riꞌ na kakam taj. \p \v 51 »Ri pam re kꞌaslemal petinaq chilaꞌ chikaj e riꞌin. China kꞌu katijow re wa pam, kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik. Yey ri pam kanya riꞌin, e ri nutiꞌjil kanya pa kꞌax chaꞌ taq ri tikawex kꞌo kikꞌaslemal chwach ri Dios —xchaꞌ. \p \v 52 Ekꞌuchiriꞌ, raj judiꞌabꞌ xkijeq kakichapalaꞌ kibꞌ chikiwach, jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «¿Suꞌanik waꞌchi karaj kuya chitijik rutiꞌjil chiqe?» kechaꞌ. \p \v 53 Ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: We e laꞌ na katij ta alaq ri nutiꞌjil ri in Alaxel Chikixoꞌl Tikawex y we na katij ta alaq ri nukikꞌel, riꞌ na jinta kꞌaslemal alaq. \v 54 China kꞌu ri kutij ri nutiꞌjil y ri nukikꞌel, riꞌ kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik, yey riꞌin kankꞌastajisaj lo chupa ri kꞌisbꞌal qꞌij. \v 55 Ma ri nutiꞌjil e saqil waꞌim y ri nukikꞌel e saqil yaꞌ. \v 56 China kꞌu ri kutij ri nutiꞌjil y kutij ri nukikꞌel, riꞌ kakꞌojiꞌ wukꞌ y riꞌin kinkꞌojiꞌ rukꞌ rire. \p \v 57 »Ri Qaqaw Dios, ri aj yaꞌl kꞌaslemal, e ri xtaqaw lo weꞌin; yey kꞌo nukꞌaslemal ruma Rire. Jekꞌulaꞌ china ri kutij ri nutiꞌjil riꞌin, riꞌ kꞌo ukꞌaslemal wuma riꞌin. \v 58 Kinchꞌaꞌt chwi ri pam petinaq chilaꞌ chikaj. Waꞌ na e ta pachaꞌ ri maná xkitij ri chuꞌqaw alaq ojertan. Ma tobꞌ xkitij ri maná, rike xekamik. Noꞌj china ri kutij re wa pam kambꞌiꞌij riꞌin, riꞌ kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik —xchaꞌ. \p \v 59 E kꞌutunik waꞌ xuꞌan ri Jesús pa kimolom wi kibꞌ chupa ri sinagoga re Capernaúm. \s1 Ruchꞌaꞌtem ri Jesús kuya kꞌaslemal na jinta utaqexik \p \v 60 Echiriꞌ xkita ri kꞌutunik xuꞌan ri Jesús, lik e kꞌi chike rutijoꞌn xkibꞌiꞌij: «Waꞌ wa kubꞌiꞌij, lik kꞌax utayik. ¿Kꞌo nebꞌa junoq kachꞌijow ukꞌulik?» xechaꞌ. \p \v 61 Ekꞌu ri Jesús xunaꞌbꞌej ri chꞌaꞌtibꞌenik kakiꞌan chwi rukꞌutunik. Xutzꞌonoj kꞌu chike: \p —¿Kuꞌan kꞌax waꞌ che alaq? \v 62 ¿Saꞌ kꞌu riꞌ ri kaꞌan alaq we ta e laꞌ kil alaq Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex kaqꞌan chilaꞌ chikaj pa petinaq wi? \v 63 Ri saqil kꞌaslemal na jinta utaqexik petinaq rukꞌ ri Ruxlabꞌixel ri Dios; na e ta ri petinaq xa rukꞌ ri tikawex, ma riꞌ na jinta uchak re kuya ri saqil kꞌaslemal. Ekꞌu ri chꞌaꞌtem nubꞌiꞌim riꞌin che alaq, waꞌ petinaq rukꞌ ri Ruxlabꞌixel ri Dios, ri aj yaꞌl kꞌaslemal. \v 64 Pero e kꞌo kꞌu jujun chixoꞌl alaq na kubꞌul ta kikꞌuꞌx wukꞌ —xchaꞌ. Ri Jesús xubꞌiꞌij waꞌ ma xex chi retaꞌam wi china taq ri na kubꞌul ta kikꞌuꞌx rukꞌ y china ri kakꞌayin re. \p \v 65 Xubꞌiꞌij tanchi ri Jesús: \p —Ekꞌu uwariꞌche nubꞌiꞌim che alaq: Na jinta junoq kape wukꞌ, we na e ta ri Nuqaw kꞌamayom lo re —xchaꞌ. \p \v 66 Chwi kꞌu riꞌ, e kꞌi chike rutijoꞌn ri Jesús xkiya kanoq y na xeterej ta chi chirij. \p \v 67 Ekꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj ri Jesús chike ri kabꞌlajuj utijoꞌn: \p —¿Kiwaj nebꞌa riꞌix kiꞌan iwe kiniya kanoq, pachaꞌ ri xkiꞌan rike? —xchaꞌ. \p \v 68 Ri Simón Pedro xukꞌul uwach: \p —Qajawal, ¿china chi chirij kojꞌek wi? Ma xew ukꞌ rilal kꞌo ri chꞌaꞌtem kuya kꞌaslemal na jinta utaqexik. \v 69 Riꞌoj lik kubꞌul chi qakꞌuꞌx ukꞌ la y lik qetaꞌam waꞌ: Lal Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, Rukꞌajol ri Dios kꞌaslik —xchaꞌ. \p \v 70 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —¿Na in ta nebꞌa inchaꞌyom iwe riꞌix ix kabꞌlajuj? Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, jun chiwe kꞌo ritzel winaq pa ranimaꞌ —xchaꞌ. \p \v 71 Echiriꞌ xubꞌiꞌij waꞌ, ri Jesús e xchꞌaꞌt puwi ri Judas aj Iscariot\f + \fr 6:71 \ft “Iscariot”: Waꞌ e utinamit ri Judas.\f* rukꞌajol ri Simón; ma e ri Judas kakꞌayin re, tobꞌ e jun chike ri kabꞌlajuj utijoꞌn. \c 7 \s1 Ruchaqꞌ ri Jesús na kakikoj taj we Rire e Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios \p \v 1 Kꞌate tanchi kꞌu riꞌ, ri Jesús xbꞌin pa taq ri luwar re Galilea; na xraj taj kakꞌojiꞌ Judea ma chilaꞌ raj judiꞌabꞌ kakaj kakikamisaj. \v 2 Xa kꞌu naqaj chi kꞌo wi lo ruqꞌijol ri kinimaqꞌij raj judiꞌabꞌ echiriꞌ kakiꞌan kirancho.\f + \fr 7:2 \ft Ronoje junabꞌ raj judiꞌabꞌ kakiꞌan wa nimaqꞌij pa kꞌisbꞌal ruqꞌijol ri molonik. Che wa nimaqꞌij, raj Israel kakiyijbꞌaꞌ kirancho ꞌanom rukꞌ uqꞌabꞌ cheꞌ y kejeqiꞌ wuqubꞌ qꞌij chupa. Waꞌ e kuxtabꞌal re ri cuarenta junabꞌ xebꞌin chupa ri luwar katzꞌintzꞌotik echiriꞌ na jinta kocho. Lv. 23:34; Dt. 16:13\f* \v 3 E taq kꞌu ruchaqꞌ xkibꞌiꞌij che: \p —Matkanaj kan wara; jat Judea chaꞌ ri jujun chik atijoꞌn e kꞌo chilaꞌ kakilo saꞌ taq ri kaꞌano. \v 4 Ma we junoq karaj ketaꞌmax uwach, ronoje ri kuꞌano kuꞌan chiwachil. E uwariꞌche, chaꞌana waꞌ chikiwach konoje ri tikawex —xecha che. \v 5 Xkibꞌiꞌij waꞌ che ma na kakikoj taj we Rire e Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, tobꞌ ne rike e uchaqꞌ ri Jesús. \p \v 6 Xubꞌiꞌij kꞌu Rire chike: \p —Ri nuqꞌijol riꞌin kꞌamajaꞌ koponik; noꞌj riꞌix, xa tobꞌ pachike qꞌij utz chiwach. \v 7 Ri tikawex re ruwachulew na tzel ta kixkil riꞌix; noꞌj riꞌin lik tzel kinkilo, ma kanqꞌalajisaj chi utz ri kimak. \v 8 Jix riꞌix che ri nimaqꞌij; noꞌj riꞌin na kinꞌek ta woꞌora, ma kꞌamajaꞌ kopon ri nuqꞌijol —xchaꞌ. \v 9 Xubꞌiꞌij kꞌu waꞌ y xkanaj kan Galilea. \s1 Ri Jesús kopon pa ri nimaqꞌij re taq ri rancho \p \v 10 Ekꞌuchiriꞌ ebꞌenaq chi ruchaqꞌ, ri Jesús xeꞌek pa ri nimaqꞌij, pero na xeꞌek ta chiwachil chaꞌ taq ri winaq na kakinaꞌbꞌej taj. \p \v 11 Pa ri nimaqꞌij raj judiꞌabꞌ lik kakitzukuj ri Jesús, y jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «¿Pa nawi kꞌo wi laꞌ la jun achi?» kechaꞌ. \p \v 12 Chikixoꞌl ri winaq lik e kꞌi ri kakichꞌaꞌtibꞌej ri Jesús. Jujun kakibꞌiꞌij: «Laꞌ la Jesús lik utz ukꞌuꞌx» kechaꞌ. Yey e kꞌo jujun chik kakibꞌiꞌij: «Laꞌ la Jesús lik na utz ta ri kuꞌano ma xa kebꞌusok ri winaq» kechaꞌ. \v 13 Pero na jinta kꞌu junoq kachꞌaꞌt puwi ri Jesús chiwachil; xa xeꞌlaqꞌay kechꞌaꞌt puwiꞌ, ma kakixiꞌij kibꞌ chikiwach raj judiꞌabꞌ e aj wach. \p \v 14 Ekꞌu riꞌ nikꞌajarinaq chi ri nimaqꞌij xopon ri Jesús pa ri Rocho Dios y xujeqo kakꞌutun chikiwach. \p \v 15 Raj judiꞌabꞌ lik xkam kanimaꞌ che y jewaꞌ xkibꞌiꞌij: «¿Chaꞌtaj lik kꞌo retaꞌam yey na jinta kꞌo kꞌutuyum chwach?» xechaꞌ. \p \v 16 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Ri kintajin che ukꞌutik na xa ta pa we riꞌin kanꞌano; ma waꞌ petinaq rukꞌ ri taqayom lo weꞌin. \v 17 We kꞌo kꞌu junoq lik kuya ribꞌ che uꞌanik ri karaj ri Dios, riꞌ karetaꞌmaj we ri kankꞌutu rukꞌ ri Dios kape wi, o we xa pa we riꞌin kinchꞌaꞌtik. \v 18 Ma china ri xa pa re kachꞌaꞌtik, riꞌ xew karaj kayak uqꞌij kuma ri winaq. Noꞌj china ri karaj e kayak uqꞌij ri taqayom lo re, riꞌ lik qatzij ri kutzijoj y na jinta kꞌana raqꞌubꞌal kuꞌano. \p \v 19 »¿Na qatzij ta nebꞌa laꞌ e ri Moisés xyaꞌw che alaq ri Tzij Pixabꞌ? Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, na jinta junoq che alaq kaꞌanaw re ronoje ri kꞌo chupa wa Tzij Pixabꞌ. ¿Suꞌchak kaꞌaj alaq kinkamisaj alaq? —xchaꞌ. \p \v 20 Ekꞌu taq ri winaq xkikꞌul uwach: \p —Lal kꞌo puqꞌabꞌ jun itzel uxlabꞌixel. ¿China ri karaj kakamisan e la? —xechaꞌ. \p \v 21 Ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Riꞌin kꞌo jun kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios xinꞌano, yey onoje ralaq lik kakam animaꞌ alaq che ma xinꞌan waꞌ chupa ri qꞌij re uxlanibꞌal.\x * \xo 7:21 \xt Jn. 5:1-16\x* \p \v 22 »Paqatzij wi, ri Moisés xuya che alaq ri jun taqanik re ri retalil re circuncisión tobꞌ na e ta rire xjeqow loq, ma e xejeqow lo re ri qatiꞌ-qamam ojertan.\f + \fr 7:22 \ft Kꞌamajaꞌ ne kalax ri Moisés echiriꞌ ri Dios xubꞌiꞌij chike ri tinamit Israel kakikoj ri retalil re circuncisión chike konoje ri raltaq ko alabꞌo pa ri uwajxaq qꞌij kalaxibꞌem. Gn. 17:10-12; Lv. 12:3\f* Yey ralaq kakoj alaq ri retalil re circuncisión che junoq tobꞌ pa ri qꞌij re uxlanibꞌal. \v 23 Kaꞌan alaq waꞌ ma ri taqanik re ri Moisés kutaq che kaꞌaniꞌ ri circuncisión pa ri uwajxaq qꞌij ralaxibꞌem juna ralko ala. Kaꞌan kꞌu alaq riꞌ, tobꞌ waꞌ katzaq pa ri qꞌij re uxlanibꞌal, chaꞌ na kapalajij ta alaq wa taqanik re ri Moisés. ¿Suꞌbꞌe kꞌu riꞌ kꞌo oyowal alaq chwij riꞌin ruma xinkunaj jun achi pa ri qꞌij re uxlanibꞌal? \p \v 24 »Makoj alaq umak junoq xa ruma kachꞌobꞌ alaq etaꞌam alaq ri uꞌanom; ri ꞌana alaq e chꞌobꞌo alaq rukꞌ saqil naꞌoj puwi ri paqatzij wi uꞌanom, we kꞌo umak o na jintaj —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús kuqꞌalajisaj pa petinaq wi Rire \p \v 25 E kꞌo jujun chike ri e aj Jerusalem kakitzꞌonobꞌej: «¿Na e ta achi waꞌ ketajin che utzukuxik re kakikamisaj? \v 26 ¿Suꞌchak kꞌu riꞌ kayaꞌ luwar che kachꞌaꞌt chiwachil yey na jinta ne junoq kaqꞌaten re? ¿Kikojom chi nawi raj wach re ri tinamit rire e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios? \v 27 Ma riꞌoj qetaꞌam chi utz pa kape wi waꞌchi; noꞌj we xkꞌun ri Cristo, riꞌ na jinta junoq etaꞌmayom re pa kape wi» kechaꞌ. \p \v 28 Ri Jesús kakꞌutun pa ri Rocho Dios echiriꞌ xuta waꞌ. Lik ko kꞌu xsikꞌin che ubꞌiꞌxikil: \p —Kabꞌiꞌij ralaq lik etaꞌam alaq nuwach y lik etaꞌam alaq pa kimpe wi. Pero lik chetaꞌmaj kꞌu alaq waꞌ: Riꞌin na in petinaq ta xa pa we riꞌin, ma intaqom lo ruma ri Jun lik ubꞌe ronoje taq ri kuꞌano. Yey ralaq na etaꞌam ta alaq uwach Rire. \v 29 Noꞌj riꞌin wetaꞌam uwach, ma rukꞌ Rire in petinaq wi y e Rire taqayom lo weꞌin —xchaꞌ. \p \v 30 Ekꞌuchiriꞌ, raj wach xkaj e riꞌ kakichap bꞌi ri Jesús; pero na jinta junoq xꞌanaw re, ma kꞌamajaꞌ kopon ruqꞌijol. \v 31 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, chikixoꞌl rukꞌiyal winaq, lik e kꞌi xkubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ ri Jesús y kakibꞌiꞌij: «Chiwach ralaq, echiriꞌ kakꞌun Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, ¿kuꞌan kami más kꞌutubꞌal riꞌ re ruchuqꞌabꞌ ri Dios chwa wa kuꞌan waꞌchi?» kechaꞌ. \s1 Ri fariseos kakaj kakiya ri Jesús pa cárcel \p \v 32 Ri fariseos xkita ri kakibꞌiꞌij ri winaq puwi ri Jesús. E uwariꞌche, rike kukꞌ ri nimaq e aj chakunel pa Rocho Dios xekitaq bꞌi ri e chajinel re ri Rocho Dios chaꞌ kakichap lo ri Jesús. \p \v 33 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús: \p —Riꞌin na naj ta chi kinkꞌojiꞌ ukꞌ alaq, ma kintzelej rukꞌ ri taqayom lo weꞌin. \v 34 Kopon na kꞌu riꞌ ri qꞌij echiriꞌ kintzukuj alaq; pero na kinriq ta alaq, ma na kopon ta alaq pa kineꞌkꞌola wi riꞌin —xchaꞌ. \p \v 35 Ekꞌu ri e aj judiꞌabꞌ xkijeq kakitzꞌonobꞌej chikiwach: «¿Pa nawi keꞌek wi waꞌchi yey na keꞌqariqa ta riꞌoj? ¿Keꞌek nawi kukꞌ ri e aj judiꞌabꞌ ejeqel chikixoꞌl ri e aj griegos y keꞌkꞌutuna chikiwach? \v 36 ¿Saꞌ keꞌelawi wa xubꞌiꞌij chiqe: “Kintzukuj alaq; pero na kinriq ta alaq, ma na kopon ta alaq pa kineꞌkꞌola wi riꞌin”?» kechaꞌ. \s1 Taq ri akꞌal re yaꞌ kꞌaslik \p \v 37 Che ri kꞌisbꞌal re ri nimalaj nimaqꞌij, ri Jesús xtakꞌiꞌ chikiwach ri winaq y ko xsikꞌin che ubꞌiꞌxikil: \p «We kꞌo junoq katzajin uchiꞌ, petoq y chutija re ri yaꞌ kꞌo wukꞌ, \v 38 ma e pachaꞌ kubꞌiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios: Ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx wukꞌ riꞌin, kuꞌana pachaꞌ kajuljut taq lo akꞌal re yaꞌ kꞌaslik pa ranimaꞌ»\x * \xo 7:38 \xt Zac. 14:8\x* xchaꞌ. \p \v 39 Rukꞌ waꞌ ri Jesús e kachꞌaꞌt puwi ri Ruxlabꞌixel ri Dios ri kakikꞌul na janipa ri kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ. Yey kꞌamajaꞌ kꞌu kakꞌun riꞌ ri Ruxlabꞌixel ri Dios ma kꞌamajaꞌ ne keꞌek ri Jesús chilaꞌ chikaj pa kaqꞌalajisax wi runimal uchomalil. \s1 Ri winaq kechꞌaꞌt puwi china ri Jesús \p \v 40 E kꞌo kꞌu jujun chike ri winaq, echiriꞌ xkita waꞌ, jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «Paqatzij wi waꞌchi e ri jun qꞌalajisanel re ri Dios qoyeꞌem kakꞌunik» kechaꞌ. \v 41 Jujun chik jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «Waꞌ waꞌchi e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios» kechaꞌ. Yey jujun chik jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «¿Galilea nebꞌa kape wi lo ri Cristo? \v 42 Na Galilea taj, ma tzꞌibꞌital kan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, ri Cristo kalax lo chikixoꞌl ri ratz-uchaqꞌ kan ri rey David pa ri tinamit Belén, rutinamit ri David» kechaꞌ. \v 43 Jekꞌulaꞌ riꞌ ri winaq jachatal kipa ruma junwi taq ri kakichꞌobꞌ raqan puwi ri Jesús. \v 44 E kꞌo ne jujun chike ri winaq xkaj kakichap bꞌi ri Jesús, pero na jinta junoq xꞌanaw re. \s1 Raj wach re ri tinamit kakikꞌaq bꞌi uqꞌij ri Jesús \p \v 45 Ri e chajinel re ri Rocho Dios xetzelej pa e kꞌo wi ri xetaqaw lo ke, waꞌ e ri fariseos y ri nimaq e aj chakunel pa Rocho Dios, yey rike xkitzꞌonoj chike raj chajinel: \p —¿Suꞌchak na xikꞌam ta lo ri Jesús? —xechaꞌ. \p \v 46 Ri e chajinel jekꞌuwaꞌ xkikꞌul uwach: \p —¡Na jinta junoq jelaꞌ chꞌaꞌtinaq pachaꞌ kachꞌaꞌt waꞌ waꞌchi! —xechaꞌ. \p \v 47 Ekꞌu ri fariseos xkibꞌiꞌij chike: \p —¿Xixsokotaj kami riꞌ riꞌix ruma rire? \v 48 ¿Kꞌo nebꞌa junoq chike raj wach re ri tinamit o chike ri fariseos xkubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ waꞌ waꞌchi? \v 49 Noꞌj wa winaq eteran chirij ri Jesús, lik itzel kiwachlibꞌal ma na kakimaj ta kꞌana usukꞌ ri Tzij Pixabꞌ —xechaꞌ. \p \v 50 Ekꞌu ri Nicodemo, ri jun fariseo xopon julaj chaqꞌabꞌ rukꞌ ri Jesús, jewaꞌ xubꞌiꞌij chike: \p \v 51 —Kubꞌiꞌij ri Tzij qeꞌoj, na utz taj kaqꞌat tzij puwi junoq, we na kataꞌ ta uchiꞌ nabꞌe y we na ketaꞌmax ta nabꞌe we kꞌo juna mak uꞌanom —xchaꞌ. \p \v 52 Xkikꞌul kꞌu uwach ri Nicodemo: \p —¿Lal kami aj Galilea rilal? Chajilaj la chi utz Ruchꞌaꞌtem ri Dios y jelaꞌ ketaꞌmaj la we kꞌo juna qꞌalajisanel elinaq lo chikixoꞌl raj Galilea —xechaꞌ. \p \v 53 Ekꞌuchiriꞌ, chikijujunal xebꞌek chikocho. \c 8 \s1 Katzꞌonox che ri Jesús kuqꞌat tzij puwi jun ixoq na jusukꞌ ta ubꞌinik \p \v 1 Ri Jesús xeꞌek chwa ri juyubꞌ Olivos. \v 2 Echiriꞌ xsaqirik, xtzelej tanchi pa ri Rocho Dios. Konoje ri winaq xeqibꞌ rukꞌ y Rire xtzꞌuyiꞌ chikiwach y xujeqo kuꞌan kꞌutunik. \p \v 3 Ekꞌuchiriꞌ, raj kꞌutunel re ri tzijpixabꞌ y ri fariseos xkikꞌam lo jun ixoq chwach. Waꞌ wiꞌxoq xkimajo e riꞌ kamakun chirij ri kꞌulanikil rukꞌ jun achi na rachijil taj. Xkiya kꞌu chikinikꞌajal konoje ri e kꞌo chiriꞌ \v 4 y jewaꞌ xkibꞌiꞌij che ri Jesús: \p —Lal tijonel, wa jun ixoq xqamajo lik e riꞌ kamakun chirij ri kꞌulanikil rukꞌ jun achi na rachijil taj. \v 5 Yey ri Moisés, chupa ri Tzij Pixabꞌ kataqan che kaꞌan paꞌbꞌaj juna ixoq we kuꞌan waꞌ.\x * \xo 8:5 \xt Lv. 20:10; Dt. 22:22-24\x* ¿Saꞌ kꞌu ri kabꞌiꞌij rilal che? —xechaꞌ. \v 6 Xkibꞌiꞌij waꞌ che ri Jesús xa re kꞌambꞌal upa chaꞌ kakikoj umak. \p Ekꞌu ri Jesús xchꞌukiꞌik y rukꞌ ruwi uqꞌabꞌ xujeq katzꞌibꞌan chwa rulew. \v 7 Yey rike lik kakikꞌot upa chaꞌ kukꞌul uwach ri tzꞌonobꞌal. Ekꞌu ri Jesús xtakꞌiꞌik y xubꞌiꞌij chike: \p —We kꞌo junoq che alaq kunaꞌo na jinta kꞌana umak, e nabꞌe riꞌ chukꞌaqa rabꞌaj che wiꞌxoq —xchaꞌ. \v 8 Tekꞌuchiriꞌ, xchꞌukiꞌ tanchik y rukꞌ ruwi uqꞌabꞌ xtzꞌibꞌan tanchi chwa rulew. \p \v 9 Konoje rike echiriꞌ xkita waꞌ wa xubꞌiꞌij, xkinaꞌ kibꞌ kꞌo kimak. E uwariꞌche, pa jujun xebꞌel bꞌi. Nabꞌe xebꞌel bꞌi ri e nimaq winaq; tekꞌuchiriꞌ, ri e kꞌakꞌal. Echiriꞌ konoje ebꞌelinaq chubꞌi, xew ri Jesús y rixoq xekanaj kan chiriꞌ. \p \v 10 Ekꞌuchiriꞌ xtakꞌiꞌ ri Jesús y xrilo na jinta chi junoq chiriꞌ, xew chi rixoq, xubꞌiꞌij kꞌu che: \p —Ixoq ¿pa e kꞌo wi ri kakikoj amak? ¿Na jinta junoq xuqꞌat tzij re kamik pawiꞌ? —xchaꞌ. \p \v 11 Rixoq xubꞌiꞌij che: \p —Na jinta junoq, Wajawal —xchaꞌ. \p Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Jenelaꞌ riꞌin na kanqꞌat ta tzij re kamik pawiꞌ. Jat kꞌu riꞌ y matmakun chik —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús e ri Qꞌijsaq \p \v 12 Ri Jesús xchꞌaꞌt tanchi kukꞌ ri winaq, jewaꞌ xubꞌiꞌij chike: \p —In ri Qꞌijsaq che ruwachulew. China kꞌu ri katerej lo chwij, na kabꞌin ta chi kꞌenoq pa qꞌequꞌm ma kꞌo ri Qꞌijsaq rukꞌ yey waꞌ e ri kuya kꞌaslemal —xchaꞌ. \p \v 13 Ekꞌuchiriꞌ, ri fariseos xkibꞌiꞌij che ri Jesús: \p —Na jinta uchak ri kabꞌiꞌij la, ma xa chiꞌibꞌil ibꞌ la kabꞌiꞌij la saꞌ ri wach la —xechaꞌ. \p \v 14 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Tobꞌ in ri kinqꞌalajisan re saꞌ ri nuwach, ri kambꞌiꞌij lik qatzij; ma wetaꞌam pa in petinaq wi y wetaꞌam pa kinꞌek wi. Noꞌj ralaq na etaꞌam ta alaq pa in petinaq wi y na etaꞌam tane alaq pa kinꞌek wi. \p \v 15 »Ralaq, echiriꞌ kabꞌiꞌij alaq saꞌ ri kachꞌobꞌ alaq puwi junoq, kaꞌan alaq waꞌ xa rukꞌ ri naꞌoj re ruwachulew. Noꞌj riꞌin na je ta laꞌ kanꞌano. \v 16 Echiriꞌ kꞌo kanqꞌalajisaj chirij junoq, qatzij ri kambꞌiꞌij. Ma na xa ta pa we riꞌin ri kambꞌiꞌij; ma ri nunaꞌoj riꞌin lik junam rukꞌ runaꞌoj ri Nuqaw, ri xtaqaw lo weꞌin. \p \v 17 »Yey chupa ri Tzij Pixabꞌ e alaq, tzꞌibꞌital kanoq: “We e kꞌo kaꞌibꞌ tikawex junam kakijikibꞌaꞌ uwach ri kakibꞌiꞌij, e kakoj ke riꞌ.”\x * \xo 8:17 \xt Dt. 19:15\x* \v 18 Ri kanqꞌalajisaj riꞌin chiwibꞌil wibꞌ, kajikibꞌax uwach ruma ri Nuqaw, ri taqayom lo weꞌin —xchaꞌ. \p \v 19 Xkitzꞌonoj kꞌu che: \p —¿Pa kꞌu kꞌo wi ri qaw la? —xechaꞌ. \p Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Ralaq na etaꞌam ta alaq nuwach riꞌin y na etaꞌam ta alaq uwach ri Nuqaw; ma we ta etaꞌam alaq nuwach riꞌin, jekꞌulaꞌ riꞌ etaꞌam alaq uwach ri Nuqaw —xchaꞌ. \p \v 20 Ri Jesús xubꞌiꞌij waꞌ echiriꞌ kakꞌutun pa ri Rocho Dios, chiriꞌ pa kꞌo wi ri kaxa re qasaꞌn. Noꞌj na jinta junoq xchapaw bꞌi re, ma kꞌamajaꞌ kopon ruqꞌijol. \s1 Ri Jesús petinaq chilaꞌ chikaj \p \v 21 Xubꞌiꞌij tanchi ri Jesús chike: \p —Riꞌin kinꞌek y ralaq kintzukuj kꞌu alaq, pero kakam na kꞌu alaq riꞌ pa ri mak alaq. Ma pa kinꞌek wi riꞌin, na kopon ta ralaq chilaꞌ —xchaꞌ. \p \v 22 Xkibꞌiꞌij kꞌu raj judiꞌabꞌ chikiwach: «Laj kukamisaj ribꞌ; e uwariꞌche kubꞌiꞌij na utz taj kojopon riꞌoj chilaꞌ pa keꞌek wi rire» xechaꞌ. \p \v 23 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Ralaq na alaq ta re chilaꞌ chikaj, noꞌj riꞌin in petinaq chilaꞌ chikaj. Ralaq alaq re ruwachulew, noꞌj riꞌin na in ta re ruwachulew. \v 24 E uwariꞌche ximbꞌiꞌij kakam na kꞌu alaq riꞌ pa ri mak alaq. Ma we na kakoj ta alaq “In Riꞌin”,\f + \fr 8:24 \ft Waꞌ keꞌelawi ri Jesús xex chi kꞌo wi y na jinta utaqexik rukꞌaslemal. Éx. 3:14; Is. 43:10; Ap. 1:4\f* riꞌ kakam alaq pa ri mak alaq —xchaꞌ. \p \v 25 Ekꞌuchiriꞌ xkitzꞌonoj che: \p —¿Lal china kꞌu riꞌ rilal? —xechaꞌ. \p Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —E ri nubꞌiꞌim chi lo che alaq. \v 26 Riꞌin lik kꞌo wetaꞌam chiꞌij alaq re kojobꞌal mak alaq y re qꞌatbꞌal tzij pawiꞌ alaq; pero xew kambꞌiꞌij chikiwach konoje ri tikawex saꞌ ri nutom che ri taqayom lo weꞌin, yey Rire lik qatzij janipa ri kubꞌiꞌij —xchaꞌ. \p \v 27 Ri Jesús e kachꞌaꞌt puwi Ruqaw, pero rike na xkimaj ta usukꞌ waꞌ. \p \v 28 E uwariꞌche ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Echiriꞌ kayak alaq Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex y kaya alaq chwa ri cruz,\x * \xo 8:28 \xt Jn. 3:14; 12:32\x* kꞌa ekꞌuchiriꞌ ketaꞌmaj alaq riꞌ: “In Riꞌin”. Yey na jinta kꞌo kanꞌan xa pa we riꞌin, ma xew kambꞌiꞌij janipa rukꞌutum ri Nuqaw chwe. \v 29 Ma ri taqayom lo weꞌin kꞌo wukꞌ; ri Nuqaw na inuyaꞌom ta kan nutukel, ma riꞌin xew kanꞌano janipa ri karaj Rire —xchaꞌ. \p \v 30 Echiriꞌ xubꞌiꞌij taq waꞌ ri Jesús, lik e kꞌi ri xkikojo Rire e ri jun qꞌalajisanel koyeꞌem kakꞌunik. \s1 Ri e kꞌo puqꞌabꞌ ri Dios y ri e kꞌo puqꞌabꞌ ri mak \p \v 31 Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubꞌiꞌij chike ri e aj judiꞌabꞌ xkikojo Rire e ri jun qꞌalajisanel koyeꞌem kakꞌunik. \p —We kataqej kꞌu alaq janipa wa kambꞌiꞌij che alaq, riꞌ paqatzij wi kuꞌan alaq nutijoꞌn; \v 32 y jekꞌulaꞌ ketaꞌmaj alaq ri Qꞌijsaq, y ri Qꞌijsaq karesaj lo alaq puqꞌabꞌ ri ajaw alaq —xchaꞌ. \p \v 33 Rike xkikꞌul uwach: \p —Riꞌoj oj ralkꞌoꞌal kan ri Abraham y na oj kꞌojiꞌnaq ta puqꞌabꞌ junoq. ¿Suꞌbꞌe kꞌu riꞌ kabꞌiꞌij la chiqe kojesax lo puqꞌabꞌ ri qajaw? —xechaꞌ. \p \v 34 Ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: Konoje ri kemakunik, puqꞌabꞌ ri mak e kꞌo wi. \v 35 Juna aj chak pa ja na junam ta uwach rukꞌ rukꞌajol ri rajaw ja, ma ri aj chak xa ajilam qꞌij kꞌo pa ja; noꞌj rukꞌajol na jinta utaqexik e ralkꞌoꞌal ruqaw. \v 36 E uwariꞌche, we Rukꞌajol ri Dios karesaj lo alaq che ri mak kꞌo wi alaq, paqatzij wi kꞌu riꞌ kakiritaj lo alaq che ri mak. \p \v 37 »Riꞌin wetaꞌam alaq ralkꞌoꞌal kan ri Abraham; na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, kaꞌaj alaq kinkamisaj alaq ma na kakꞌul ta alaq ri kankꞌut che alaq. \v 38 Riꞌin e kambꞌiꞌij ri ukꞌutum ri Nuqaw chwe, yey ralaq e kaꞌan alaq janipa rubꞌiꞌim ri qaw alaq —xchaꞌ. \p \v 39 Rike xkikꞌul uwach: \p —Ri qaqaw riꞌoj e ri Abraham —xechaꞌ. \p Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —We ta paqatzij wi alaq ralkꞌoꞌal ri Abraham, e kaꞌan alaq riꞌ ri xuꞌan rire. \v 40 Noꞌj ralaq na je ta laꞌ katajin alaq che uꞌanik. Ma tobꞌ nubꞌiꞌim che alaq ri Qꞌijsaq ukꞌutum ri Dios chwe, na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, kaꞌaj alaq kinkamisaj alaq. ¡Ri Abraham na je ta laꞌ xuꞌano! \v 41 Ralaq e kaꞌan alaq pachaꞌ ri kuꞌan ri qaw alaq —xchaꞌ. \p Ekꞌuchiriꞌ, xkibꞌiꞌij rike che: \p —Riꞌoj na oj ta pachaꞌ ri winaq na ketaꞌam taj china ri kiqaw; ma xa jun ri Qaqaw, e ri Dios —xechaꞌ. \p \v 42 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús chike: \p —We ta paqatzij wi e qaw alaq ri Dios, ralaq lik kꞌax kinnaꞌ alaq riꞌ, ma riꞌin rukꞌ ri Dios in petinaq wi yey riꞌ in kꞌo chiwach alaq. Na in petinaq ta kꞌu xa pa we riꞌin, ma e ri Dios taqayom lo weꞌin. \p \v 43 »¿Suꞌbꞌe na kamaj ta alaq usukꞌ janipa ri kambꞌiꞌij che alaq? E ruma ri na kaꞌaj ta alaq kata alaq ri kambꞌiꞌij riꞌin. \v 44 Ri qaw alaq e ritzel winaq, ma e kaꞌan alaq saꞌ ri karaj rire. Ritzel winaq aj kamisanel chwi lo ri jeqebꞌal ruwachulew. Yey rire na xtikiꞌ ta kan pa ri Qꞌijsaq, y na jinta ne kꞌana Qꞌijsaq rukꞌ. Echiriꞌ kuꞌan raqꞌubꞌal, e kuqꞌalajisaj saꞌ ri kꞌo pa ranimaꞌ; ma xex wi aj raqꞌul yey ronoje raqꞌubꞌal rukꞌ rire kape wi. \v 45 Noꞌj riꞌin e kanqꞌalajisaj ri lik qatzij, yey ralaq na kakoj ta alaq. \p \v 46 »¿Kꞌo nawi junoq che alaq kuriq juna mak chwij? Yey we qatzij ri kambꞌiꞌij, ¿suꞌbꞌe kꞌu riꞌ na kakoj ta alaq? \v 47 E junoq ralkꞌoꞌal ri Dios, e kuta Ruchꞌaꞌtem ri Dios; noꞌj ralaq na alaq ta ralkꞌoꞌal ri Dios, ma na kata ta alaq Ruchꞌaꞌtem —xchaꞌ. \s1 Ri Cristo xex chi kꞌo lo wi chwa ri Abraham \p \v 48 Ekꞌuchiriꞌ, raj judiꞌabꞌ xkibꞌiꞌij che ri Jesús: \p —Lik qatzij ri xqabꞌiꞌij pawiꞌ la: Rilal lal kukꞌil ri aj Samaria y lal kꞌo puqꞌabꞌ jun itzel uxlabꞌixel —xechaꞌ. \p \v 49 Ekꞌu ri Jesús xukꞌul uwach chike: \p —Riꞌin na in jinta puqꞌabꞌ juna itzel uxlabꞌixel; ri kanꞌano e kanyak uqꞌij ri Nuqaw y ralaq kakꞌaq bꞌi alaq nuqꞌij. \v 50 Riꞌin na kantzukuj ta yakbꞌal nuqꞌij, tobꞌ kꞌo Jun karaj kayakiꞌ nuqꞌij yey puqꞌabꞌ Rire kꞌo wi kuqꞌalajisaj china ri kꞌo Qꞌijsaq rukꞌ. \v 51 Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: China ri kakojow re ri kanqꞌalajisaj riꞌin, na kakam taj ma kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik —xchaꞌ. \p \v 52 Ekꞌuchiriꞌ, raj judiꞌabꞌ xkikꞌul uwach: \p —Woꞌora kaqajikibꞌaꞌ uwach, lal kꞌo puqꞌabꞌ jun itzel uxlabꞌixel. Ma ri Abraham y ri qꞌalajisanelabꞌ xekamik, yey rilal kabꞌiꞌij la: “China kakojow re ri kanqꞌalajisaj, na kakam taj ma kꞌo ukꞌaslemal na jinta utaqexik.” \v 53 ¿Lik nebꞌa más kꞌo wach rilal chwa ri qaqaw Abraham? Rire xkamik yey taq ri qꞌalajisanelabꞌ xekamik. Chiwach rilal, ¿saꞌ ri wach la? —xechaꞌ. \p \v 54 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —We kanyak nuqꞌij riꞌin chiwibꞌil wibꞌ, riꞌ na jinta uchak ri yakbꞌal nuqꞌij kanꞌano; noꞌj kꞌu ri kayakaw nuqꞌij e ri Nuqaw, ri kabꞌiꞌij alaq e Dios alaq. \v 55 Ekꞌu ralaq na etaꞌam ta alaq uwach Rire; noꞌj riꞌin lik wetaꞌam uwach. We ta e laꞌ kambꞌiꞌij na wetaꞌam ta uwach, riꞌ kinelik in aj raqꞌul jelaꞌ pachaꞌ ralaq. Noꞌj riꞌin paqatzij wi wetaꞌam uwach Rire yey lik kanꞌan ronoje ri kubꞌiꞌij. \v 56 Ri Abraham, ri mam alaq ojertan, lik xkiꞌkotik echiriꞌ xretaꞌmaj kinkꞌun che ruwachulew; xril pan ri nuqꞌijol y lik xkiꞌkot che —xchaꞌ. \p \v 57 Ekꞌuchiriꞌ, raj judiꞌabꞌ xkibꞌiꞌij che ri Jesús: \p —Kꞌamajaꞌ ne cincuenta ri junabꞌ la, ¿yey kabꞌiꞌij la xil la uwach ri Abraham? —xechaꞌ. \p \v 58 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: Riꞌin xex chi in kꞌo lo wi echiriꞌ kꞌamajaꞌ ne kalax ri Abraham —xchaꞌ. \p \v 59 Ekꞌuchiriꞌ, ri winaq xkijeq kakisikꞌ abꞌaj re kakiꞌan ri Jesús paꞌbꞌaj; noꞌj Rire xewax chikiwach, e laꞌ xikꞌow chikixoꞌl y xel bꞌi che ri Rocho Dios. \c 9 \s1 Ri Jesús kukunaj jun achi ralaxibꞌem potzꞌ \p \v 1 Ri Jesús echiriꞌ katajin chi bꞌe, xril jun achi ralaxibꞌem potzꞌ. \v 2 Ekꞌu rutijoꞌn xkitzꞌonoj che: \p —Lal tijonel, ¿wa jun achi xalaxik potzꞌ ruma nawi kimak ruchu-uqaw o ruma umak rire? —xechaꞌ. \p \v 3 Ri Jesús xukꞌul uwach chike: \p —Na ruma ta umak rire y na ruma tane kimak ruchu-uqaw; waꞌ e uꞌanom chaꞌ ruchuqꞌabꞌ ri Dios kaqꞌalajin rukꞌ rire. \p \v 4 Lik chirajawaxik chwe kanꞌan ruchak ri taqayom lo weꞌin xaloqꞌ kꞌa paqꞌij, ma kakꞌun lo raqꞌabꞌ echiriꞌ na jinta chi junoq utz kachakunik. \v 5 Xaloqꞌ kꞌu in kꞌo riꞌin wara che wuꞌwachulew, in ri in Qꞌijsaq che ruwachulew —xchaꞌ. \p \v 6 Echiriꞌ ubꞌiꞌim chi waꞌ, ri Jesús xchubꞌan chwa rulew, xuꞌan jubꞌiqꞌ xoqꞌoꞌl rukꞌ rukꞌaxaj. Tekꞌuchiriꞌ, xusoqꞌ che ruwach ri potzꞌ. \v 7 Ekꞌuchiriꞌ, xubꞌiꞌij che: \p —Jat, jaꞌchꞌaja rawach pa ri yaꞌ re Siloé —xchaꞌ. (Siloé keꞌelawi “ri Taqom loq”.) \p Ri potzꞌ e xuꞌano; xeꞌek y xuꞌchꞌaja ruwach. Ekꞌuchiriꞌ xtzelej loq, katzuꞌn chik. \p \v 8 Ekꞌu ri ejeqel lo chunaqaj ri potzꞌ y ri kilom xaqi kuꞌan ulimoxna, jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «¿Na e ta nebꞌa achi waꞌ katzꞌuyiꞌ chiꞌ bꞌe y kuꞌan ulimoxna?» kechaꞌ. \p \v 9 Jujun chik kakibꞌiꞌij: «Qatzij, areꞌ» kechaꞌ. \p Jujun chik kakibꞌiꞌij: «Na e ta rire, tobꞌ lik e katzuꞌnik» kechaꞌ. \p Noꞌj rachi kunutajinaq chik, lik kujikibꞌaꞌ uwach, jewaꞌ kubꞌiꞌij: «Qatzij, in waꞌ kꞌut» kachaꞌ. \p \v 10 Xkitzꞌonoj kꞌu che: \p —¿Chaꞌta laꞌ xat-tzuꞌnik? —xecha che. \p \v 11 Rire xukꞌul uwach: \p —E ri jun achi Jesús ubꞌiꞌ, xuꞌan jubꞌiqꞌ xoqꞌoꞌl, xusoqꞌ che ri nuwach y xubꞌiꞌij chwe: “Jat pa kꞌo wi ri yaꞌ re Siloé y jaꞌchꞌaja rawach chupa.” Xinꞌek kꞌu riꞌ, y echiriꞌ xinchꞌaj ri nuwach, xinjeq kintzuꞌnik —xchaꞌ. \p \v 12 Xkitzꞌonoj kꞌu che: \p —¿Pa kꞌo wi riꞌ laꞌ laꞌchi? —xecha che. \p Rire xukꞌul uwach: \p —Na wetaꞌam taj pa kꞌo wi —xchaꞌ. \s1 Ri fariseos kakita uchiꞌ ri potzꞌ kunutajinaq chik \p \v 13 Ekꞌuchiriꞌ xkikꞌam bꞌi ri potzꞌ kunutajinaq chik chikiwach ri fariseos; \v 14 ma e pa jun qꞌij re uxlanibꞌal echiriꞌ ri Jesús xuꞌan xoqꞌoꞌl y xukunaj ri potzꞌ. \p \v 15 Jenelaꞌ ri fariseos xkitzꞌonoj che chaꞌtaj xtzuꞌnik. \p Rire xukꞌul uwach chike: \p —Rachi xusoqꞌ xoqꞌoꞌl che ri nuwach, xinchꞌaj kꞌu ri nuwach y woꞌora kintzuꞌnik —xchaꞌ. \p \v 16 Ekꞌuchiriꞌ, jujun chike ri fariseos kakibꞌiꞌij chikiwach: «Laꞌ laꞌchi xꞌanaw re waꞌ, na rukꞌ ta ri Dios petinaq wi; ma e kuꞌan ri na ubꞌe taj kaꞌaniꞌ chupa ri qꞌij re uxlanibꞌal» kechaꞌ. \p Jujun chik kakibꞌiꞌij: «We rire aj mak, ¿suꞌanik kꞌu riꞌ kuꞌan wa kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios?» kechaꞌ. \p Ruma kꞌu laꞌ, xkijach kipa ri fariseos chikiwach. \p \v 17 Ekꞌuchiriꞌ, xkitzꞌonoj che rachi kunutajinaq chik: \p —¿Saꞌ ri kabꞌiꞌij riꞌat chwi rachi xutzuꞌnisaj rawach? —xechaꞌ. \p Rire xukꞌul uwach: \p —Riꞌin kambꞌiꞌij e jun qꞌalajisanel —xchaꞌ. \p \v 18 Pero raj judiꞌabꞌ na xkaj taj kakikojo we rachi xex potzꞌ wi y woꞌora katzuꞌnik. Ruma waꞌ xekisikꞌij ruchu-uqaw, \v 19 y xkitzꞌonoj kꞌu chike: \p —¿E alkꞌoꞌal alaq waꞌ, ri kabꞌiꞌij alaq ralaxibꞌem potzꞌ? ¿Chaꞌtaj katzuꞌn woꞌora? —xechaꞌ. \p \v 20 Ruchu-uqaw rachi xkikꞌul uwach: \p —Riꞌoj lik qetaꞌam e qalkꞌoꞌal waꞌ y xalaxik potzꞌ. \v 21 Noꞌj na qetaꞌam taj chaꞌtaj katzuꞌn woꞌora, y na qetaꞌam ta nenareꞌ china xkunan re. Tzꞌonoj alaq che, ma rire nim chik —xechaꞌ. \p \v 22 Ruchu-uqaw rachi xkibꞌiꞌij waꞌ ruma kakixiꞌij kibꞌ, ma wa aj wach ke raj judiꞌabꞌ kiꞌanom chi tzij chikiwach chaꞌ na kekꞌul ta chi pa ri sinagoga janipa ri kakijikibꞌaꞌ uwach ri Jesús e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. \v 23 E uwariꞌche ruchu-uqaw rachi xkibꞌiꞌij: «Tzꞌonoj alaq che, ma rire nim chik.» \p \v 24 Ekꞌuchiriꞌ, raj judiꞌabꞌ xkitaq tanchi usikꞌixik rachi kunutajinaq chik y xkibꞌiꞌij che: \p —Woꞌora chajikibꞌaꞌ uwach chwach ri Dios ri kabꞌiꞌij. Ma riꞌoj qetaꞌam waꞌ waꞌchi lik aj mak —xechaꞌ. \p \v 25 Ekꞌu rire xubꞌiꞌij: \p —We rire aj mak na wetaꞌam ta kꞌu riꞌ riꞌin, xew wetaꞌam e ri petinaq loq in potzꞌ yey woꞌora kintzuꞌnik —xchaꞌ. \p \v 26 Xkitzꞌonoj tanchi che: \p —¿Saꞌ ri xuꞌan chawe? ¿Suꞌanik xutzuꞌnisaj rawach? —xechaꞌ. \p \v 27 Rachi xukꞌul uwach: \p —Riꞌin ya ximbꞌiꞌij che alaq y na xꞌaj ta kata alaq. ¿Suꞌchak kꞌu riꞌ kaꞌaj alaq kambꞌiꞌij tanchik? ¿Kaꞌaj kami ralaq kuꞌan alaq utijoꞌn? —xchaꞌ. \p \v 28 Ekꞌu rike xkiyajo, jewaꞌ xkibꞌiꞌij che: \p —Riꞌat e kataqej laꞌ la jun achi, noꞌj riꞌoj e kaqataqej rutzꞌibꞌam kan ri Moisés. \v 29 Ma riꞌoj qetaꞌam ri Dios xchꞌaꞌt rukꞌ ri Moisés; noꞌj laꞌ la jun achi, na qetaꞌam taj pa petinaq wi —xecha che. \p \v 30 Ekꞌu rire xubꞌiꞌij chike: \p —¡E laꞌ la lik kakam wanimaꞌ riꞌin che! Ma ralaq na etaꞌam ta alaq pa petinaq wi waꞌchi, yey rire xutzuꞌnisaj ri nuwach riꞌin. \v 31 Qetaꞌam kꞌu chi utz, ri Dios na kebꞌuta ta raj makibꞌ, xew kebꞌuta ri kakiloqꞌoj uqꞌij y kakiꞌan ri rajawal ukꞌuꞌx Rire. \v 32 Chwi lo ri jeqebꞌal ruwachulew, na jinta tatajinaq wi we kꞌo junoq utzuꞌnisam juna tikawex potzꞌ chwi ralaxik. \v 33 We tamaji wa jun achi petinaq rukꞌ ri Dios, riꞌ na jinta puqꞌabꞌ kuꞌan waꞌ —xchaꞌ. \p \v 34 Xkibꞌiꞌij kꞌu che: \p —Riꞌat lik pa mak xatalax wi. ¿Kawaj kami riꞌ katkꞌutun chiqawach? —xecha che. \p Chwi kꞌu riꞌ laꞌ, na xkikꞌul ta chi pa ri sinagoga. \s1 Ri potzꞌ kunutajinaq chik kukoj rubꞌiꞌ ri Jesús \p \v 35 Ekꞌu ri Jesús xretaꞌmaj na kakikꞌul ta chi pa ri sinagoga rachi kunutajinaq. Uwariꞌche echiriꞌ xukꞌulu, jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —¿Kubꞌul akꞌuꞌx riꞌat rukꞌ Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex? —xchaꞌ. \p \v 36 Rachi xukꞌul uwach: \p —Wajawal, bꞌiꞌij la chwe china rire chaꞌ kakubꞌiꞌ nukꞌuꞌx rukꞌ —xchaꞌ. \p \v 37 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Awilom chi uwach; ma in riꞌ ri kinchꞌaꞌt awukꞌ —xchaꞌ. \p \v 38 Ekꞌuchiriꞌ, rachi xuxukubꞌaꞌ ribꞌ chwach y xuloqꞌnimaj uqꞌij, jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —Wajawal, riꞌin kakubꞌiꞌ nukꞌuꞌx ukꞌ la —xchaꞌ. \p \v 39 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij: \p —Riꞌin in kꞌuninaq che ruwachulew chaꞌ wuma riꞌin kaqꞌalajinik china ri kakikꞌul ri Qꞌijsaq y china ri na kakikꞌul taj. In kꞌuninaq kꞌu riꞌ chaꞌ e ri na ketzuꞌn taj, kajaqataj ri kiwach y jelaꞌ kakil ri Qꞌijsaq; yey ekꞌu ri “ketzuꞌnik”, kachꞌuqutaj ri kiwach y na kakil ta ri Qꞌijsaq —xchaꞌ. \p \v 40 Jujun kꞌu chike ri fariseos, ri e kꞌo pan chunaqaj ri Jesús, echiriꞌ xkita waꞌ, xkitzꞌonoj che: \p —¿E kami keꞌelawi riꞌ oj potzꞌ riꞌoj? —xechaꞌ. \p \v 41 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —We ta kaya ibꞌ alaq chupa na kil ta alaq ri Qꞌijsaq, na jinta mak alaq riꞌ. Noꞌj ruma ri kabꞌiꞌij alaq kil alaq chi utz ri Qꞌijsaq, e kakanaj kꞌu alaq riꞌ chupa ri mak alaq\f + \fr 9:41 \ft Juna aj mak we kuya ribꞌ chupa rumak y kutzukuj ri Qꞌijsaq, kukꞌul kꞌu riꞌ ri kuybꞌal mak. Noꞌj ri fariseos xkil ri Qꞌijsaq re ri Cristo yey na xkaj taj kakikꞌulu. Chikiwach rike na jinta kimak y lik ketaꞌam chi ronoje puwi ri Dios; e uwariꞌche na utz taj kakikꞌul ri kuybꞌal mak re ri Dios.\f* —xchaꞌ. \c 10 \s1 Taq ri bꞌexex ketaꞌam uwach ri chajinel ke \p \v 1 Ri Jesús xubꞌiꞌij: \m «Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: China ri na kok tubꞌi che ruchiꞌ ri coral ke ri bꞌexex yey xa tobꞌ kꞌu pa kok wubꞌi, riꞌ eleqꞌom y e kereleqꞌaj bꞌi ri bꞌexex. \v 2 Noꞌj kꞌu ri kok bꞌi che ruchiꞌ ri coral, riꞌ e chajinel ke ri bꞌexex. \v 3 Ekꞌu rire echiriꞌ kopon chwach ruchiꞌ ri coral, ri chajinel kꞌo che ruchiꞌ coral, kujaqalaꞌ lo che. Yey taq ri bꞌexex ketaꞌam ruchꞌawibꞌal ri chajinel ke, ma rire kebꞌusikꞌij rukꞌ ri kibꞌiꞌ chikijujunal y kebꞌeresaj bꞌi pa ri coral. \v 4 Echiriꞌ eresam chubꞌi konoje rubꞌexex pa ri coral, kanabꞌej bꞌi chikiwach y konoje rubꞌexex keterej bꞌi chirij ma ketaꞌam ruchꞌawibꞌal. \v 5 Noꞌj taq ri bꞌexex na keterej tubꞌi chirij junoq we na ketaꞌam ta uwach; ri kakiꞌano e kebꞌanimaj chwach ma na ketaꞌam ta ruchꞌawibꞌal» xchaꞌ. \fig Uchiꞌ coral ke bꞌexex (Juan 10:1)|alt="Sheepfold" src="LB00014b.tif" size="span" ref="Jn. 10:1" \fig* \p \v 6 Ri Jesús xubꞌiꞌij wa jun kꞌambꞌal naꞌoj chike, pero rike na xkimaj ta usukꞌ saꞌ ri karaj kubꞌiꞌij chike. \s1 Ri Jesús e utzilaj chajinel ke bꞌexex \p \v 7 Ekꞌuchiriꞌ, xubꞌiꞌij ri Jesús: \p «Paqatzij wi kambꞌiꞌij che alaq: In ri in uchiꞌ ri coral pa kebꞌok wi ri bꞌexex. \v 8 Konoje ri xekꞌun nabꞌe chinuwach\f + \fr 10:8 \ft “Konoje ri xekꞌun nabꞌe chinuwach”: Waꞌ e ri kakibꞌiꞌij e qꞌalajisanel re ri Dios tobꞌ na e taj. Pa wa kꞌambꞌal naꞌoj ri bꞌexex e rutinamit ri Dios.\f* riꞌin e eleqꞌomabꞌ y xa e kekeleqꞌaj bꞌi ri bꞌexex; pero ri bꞌexex na xekikajmaj ta rike. \p \v 9 »In ri in uchiꞌ ri coral ke ri bꞌexex. China ri kok bꞌi wuma riꞌin, riꞌ kakolobꞌetajik y kachajix chi utz pachaꞌ ri bꞌexex kebꞌokisax chaqꞌabꞌ pa ri coral y kebꞌesax bꞌi paqꞌij re kebꞌeꞌwoꞌq pa chomilaj kꞌim. \v 10 Juna eleqꞌom xew kakꞌunik re kuꞌan eleqꞌ, kuꞌan kamik y kusach uwach ronoje. Noꞌj riꞌin in kꞌuninaq re kanya kꞌaslemal che alaq yey waꞌ e jun chomilaj kꞌaslemal na jinta chi ukꞌisik. \p \v 11 »In ri in utzilaj chajinel ke bꞌexex. Juna utzilaj chajinel ke bꞌexex kuya ranimaꞌ kakam kuma rubꞌexex. \v 12 Noꞌj juna mokom kachakun xa ruma katojik. Echiriꞌ karilo kakꞌun lo rutiw, kanimajik y kebꞌuya kan ri bꞌexex; ma na e ta chajinel ke y na e tane kajaw. E uwariꞌche kuya luwar che rutiw kebꞌuchap ri bꞌexex y kebꞌukicherisaj bꞌi. \v 13 Wa mokom kanimajik ma na kok ta il chike ri bꞌexex, xew e kok il che ri kuchꞌako. \p \v 14 »In ri in utzilaj chajinel ke bꞌexex, ma riꞌin wetaꞌam kiwach ri nubꞌexex y rike ketaꞌam nuwach riꞌin. \v 15 Jelaꞌ pachaꞌ ri Nuqaw retaꞌam nuwach riꞌin, jekꞌulaꞌ riꞌin wetaꞌam uwach Rire; yey kanya wanimaꞌ kinkam kuma ri nubꞌexex. \p \v 16 »E kꞌo jujun chik nubꞌexex na e ta kukꞌil wa e kꞌo pa wa coral. Lik chirajawaxik wi kebꞌeꞌnukꞌamaꞌ loq. We xebꞌenusikꞌij, kakikoj nutzij y jelaꞌ kebꞌuꞌana xa jun pa ri coral y xa jun ri chajinel ke. \p \v 17 »Ruma kꞌu laꞌ, ri Nuqaw kꞌax kinunaꞌo, ma riꞌin kanya ri nukꞌaslem pa kamik yey kankꞌam tanchi waꞌ echiriꞌ kinkꞌastaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq. \v 18 Na yaꞌtal ta puqꞌabꞌ junoq karesaj ri nukꞌaslem we na in ta kinyaꞌw re che. Panuqꞌabꞌ riꞌin kꞌo wi kanya wibꞌ pa kamik y panuqꞌabꞌ kꞌo wi kinkꞌastaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq. Yey waꞌ e ri Nuqaw yaꞌyom panuqꞌabꞌ» xchaꞌ. \p \v 19 Echiriꞌ raj judiꞌabꞌ xkita wa chꞌaꞌtem, xkijach tanchi kipa chikiwach, ma e kꞌo ri xekojow re y e kꞌo ri na xekojow taj. \v 20 E kꞌi chike jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «Laꞌ kꞌo puqꞌabꞌ juna itzel uxlabꞌixel y chꞌuꞌjerinaq. ¿Suꞌchak kata alaq re?» kechaꞌ. \p \v 21 Noꞌj kꞌo jujun chik jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «Na jinta junoq jelaꞌ kachꞌaꞌtik we kꞌo puqꞌabꞌ juna itzel uxlabꞌixel. ¿Kꞌo nebꞌa juna itzel uxlabꞌixel kebꞌutzuꞌnisaj ri e potzꞌ?» kechaꞌ. \s1 Raj wach ke raj judiꞌabꞌ na kakikoj taj we ri Jesús e Uchaꞌoꞌn lo ri Dios \p \v 22 Chupa kꞌu ruqꞌijol echiriꞌ kꞌax tew y kꞌo jabꞌ,\f + \fr 10:22 \ft “Ruqꞌijol echiriꞌ kꞌax tew y kꞌo jabꞌ”: Kil “invierno” pa vocabulario.\f* e riꞌ katajin ri nimaqꞌij re ri Rocho Dios chilaꞌ Jerusalem. \v 23 Y ri Jesús kabꞌin che ri Rocho Dios pa ri luwar kabꞌiꞌx che “Ruchiꞌ Ja re Salomón”\f + \fr 10:23 \ft “Ruchiꞌ Ja re Salomón”: Jun corredor uqꞌabꞌ ri tapia re ri Rocho Dios.\f* \fig Jun luwar che ri Rocho Dios kabꞌiꞌx che “Ruchiꞌ Ja re Salomón” (Hechos 3:11; 5:12; Juan 10:23)|alt="Solomons porticals" src="LB00248b.tif" size="col" ref="Jn. 10:23" \fig* \p \v 24 Ekꞌu raj judiꞌabꞌ xkisut rij ri Jesús y jewaꞌ xkibꞌiꞌij che: \p —¿Jampa xaqi e waꞌ na kaqꞌalajisaj ta la chiqawach saꞌ ri wach la? We lal kꞌu Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, asu bꞌiꞌij la chiqe —xechaꞌ. \p \v 25 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Nubꞌiꞌim chi che alaq, yey na kakoj ta alaq. Ronoje taq ri chak kanꞌano, e ri Nuqaw intaqayom che kanꞌano. Rukꞌ taq kꞌu wa kanꞌano, kaqꞌalajinik in china riꞌin. \v 26 Noꞌj ralaq na kakoj ta alaq, ma na alaq ta kukꞌil ri nubꞌexex, jelaꞌ pachaꞌ ri nubꞌiꞌim chi lo che alaq. \p \v 27 Taq ri nubꞌexex ketaꞌam chi ri nuchꞌawibꞌal; yey riꞌin wetaꞌam kiwach y rike eteran chwij. \v 28 Riꞌin kanya kikꞌaslemal na jinta utaqexik chaꞌ jelaꞌ na kasach ta kꞌana kiwach y na jinta ne junoq kebꞌeresaj panuqꞌabꞌ. \v 29 Yey e ri Nuqaw ri xeyaꞌw ke panuqꞌabꞌ, y Rire más kꞌo uwach chikiwa konoje. Ruma kꞌu riꞌ, na jinta junoq kebꞌeresaj puqꞌabꞌ Rire. \v 30 Ma ri Nuqaw y riꞌin xa oj jun —xchaꞌ. \s1 Raj wach ke raj judiꞌabꞌ kakaj kakiꞌan ri Jesús paꞌbꞌaj \p \v 31 Julaj chik raj judiꞌabꞌ xkikꞌam abꞌaj pakiqꞌabꞌ re kakiꞌan ri Jesús paꞌbꞌaj. \p \v 32 Pero Rire xubꞌiꞌij chike: \p —Lik kꞌi ri utzilaj chak nuꞌanom chiwach alaq rukꞌ ruchuqꞌabꞌ ri Nuqaw. ¿Ruma pachike che taq wa nuꞌanom kinꞌan alaq paꞌbꞌaj? —xchaꞌ. \p \v 33 Raj judiꞌabꞌ xkikꞌul uwach: \p —Na kaqaꞌan ta la paꞌbꞌaj ruma ri utz ꞌanom la; e ruma makuninaq la chirij ri Dios rukꞌ ri chꞌaꞌtem la. Ma rilal xa lal jun achi y kaꞌan Dios che ibꞌ la —xechaꞌ. \p \v 34 Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Jewaꞌ tzꞌibꞌital kan chupa ri Tzij Pixabꞌ kꞌo ukꞌ alaq: “Ximbꞌiꞌij: Riꞌix ix dios.”\f + \fr 10:34 \ft Ojertan kabꞌiꞌx “dios” chike ri e aj wach re ri tinamit. Salmos 82:6 e jun pixabꞌanik xuya ri Dios chike ri e aj wach y kubꞌiꞌij rike e “dios” y e ralkꞌoꞌal ri Dios.\f* \v 35 Ri Dios xubꞌiꞌij kꞌu “dios” chike ri xkikꞌul Ruchꞌaꞌtem, yey Ruchꞌaꞌtem na kajalkꞌatitaj taj. \v 36 ¿Suꞌanik kꞌu riꞌ kabꞌiꞌij alaq chwe in makuninaq xa ruma ri ximbꞌiꞌij in Ukꞌajol ri Dios? ma ri Dios xinuchaꞌ lo riꞌin yey xinutaq lo che ruwachulew. \p \v 37 »We na e ta kanꞌan ruchak ri Nuqaw, utz kꞌu riꞌ we na kakoj ta alaq ri kambꞌiꞌij. \v 38 Noꞌj we e kanꞌan ruchak ri Nuqaw, kojo kꞌu alaq riꞌ in china riꞌin ruma taq ri kanꞌano, na xa ta ruma ri kambꞌiꞌij. Y jelaꞌ ketaꞌmaj alaq y kakoj alaq riꞌ: Ri Nuqaw wukꞌ riꞌin y riꞌin rukꞌ Rire, xa oj jun —xchaꞌ. \p \v 39 Ekꞌu raj judiꞌabꞌ xkaj tanchik kakichapo, pero na xkichap taj ma ri Jesús xel bꞌi chikixoꞌl. \p \v 40 Y xuqꞌaxuj kꞌu ri nimayaꞌ Jordán pa xuya wi bautismo ri Juan y xkanaj kan chilaꞌ. \v 41 Ukꞌiyal winaq xebꞌopon rukꞌ; xeꞌkilaꞌ y jewaꞌ kakibꞌiꞌij: «Ri Juan na xuꞌan ta juna kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios chiqawach; na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, ronoje ri xubꞌiꞌij kan chwi waꞌ waꞌchi, lik qatzij» kechaꞌ. \p \v 42 Y lik e kꞌi ri xkubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ ri Jesús chilaꞌ. \c 11 \s1 Rukamik ri Lázaro \p \v 1 Kꞌo kꞌu jun achi yewaꞌ, Lázaro rubꞌiꞌ. Rire aj Betania, y chilaꞌ ejeqel wi ri ranabꞌ María y Marta. \v 2 Waꞌ wa María e ri xuqꞌej kunabꞌal lik kiꞌ ruxlabꞌ che ri raqan ri Jesús y xuchaqisaj rukꞌ ruwiꞌ.\x * \xo 11:2 \xt Jn. 12:1-8\x* \v 3 Ekꞌu ri kebꞌ ixoqibꞌ kichaqꞌ kibꞌ jewaꞌ xkitaq ubꞌiꞌxikil che ri Jesús: «Qajawal, ri jun lik kꞌax kanaꞌ la, lik yewaꞌ.» \p \v 4 Echiriꞌ ri Jesús xuta waꞌ, jewaꞌ xubꞌiꞌij: «Waꞌ wa yabꞌil na re ta kamik, ma re yakbꞌal uqꞌij ri Dios y re yakbꞌal uqꞌij Rukꞌajol ri Dios» xchaꞌ. \p \v 5 Ekꞌu ri Jesús lik kꞌax kebꞌunaꞌ ri oxibꞌ kichaqꞌ kibꞌ: Ri Marta, ri María y ri Lázaro. \v 6 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, echiriꞌ xuto yewaꞌ ri Lázaro, kꞌa xkanaj chi kan kebꞌ qꞌij pa ri luwar pa kꞌo wi. \v 7 Tekꞌuchiriꞌ, xubꞌiꞌij chike rutijoꞌn: \p —Joꞌ tanchi Judea —xchaꞌ. \p \v 8 Ekꞌu rutijoꞌn xkibꞌiꞌij che: \p —Lal tijonel, ¿na kꞌakꞌ ta nebꞌa laꞌ raj judiꞌabꞌ ya laj xkikamisaj la paꞌbꞌaj? Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, ¿woꞌora keꞌek tanchi la chilaꞌ? —xechaꞌ. \p \v 9 Ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —¿Na qatzij ta nebꞌa laꞌ kabꞌlajuj ora kꞌo che ri jun qꞌij? Yey e junoq kabꞌin paqꞌij na kuchiq ta ri raqan, ma karil rubꞌe ruma ri qꞌijsaq re ruwachulew. \v 10 Noꞌj we junoq kabꞌin chaqꞌabꞌ, riꞌ kuchiq ri raqan ma pa qꞌequꞌm kꞌo wi —xchaꞌ. \p \v 11 Tekꞌuchiriꞌ, xubꞌiꞌij chike: \p —E ri qamigo Lázaro, kawarik. Kinꞌek kꞌu che ukꞌosoxik —xchaꞌ. \p \v 12 Xkibꞌiꞌij kꞌu rutijoꞌn che: \p —Qajawal, utz we kawarik, ma riꞌ e kꞌutubꞌal re kutzir uwach —xechaꞌ. \v 13 Ri xkichꞌobꞌ rike e xa kuxlan ri Lázaro; noꞌj ri Jesús e kachꞌaꞌt puwi rukamik ri Lázaro. \p \v 14 E uwariꞌche ri Jesús xuqꞌalajisaj chike: \p —Ri Lázaro kaminaq chik. \v 15 Yey iwuma kꞌu riꞌix, lik kinkiꞌkotik ri na in jinta chilaꞌ rukꞌ echiriꞌ xkamik, ma jelaꞌ kanimar ri kubꞌulibꞌal ikꞌuꞌx wukꞌ. Woꞌora joꞌ, jeꞌqilaꞌ —xchaꞌ. \p \v 16 Ekꞌuchiriꞌ, ri Tomás ri kabꞌiꞌx “Yoꞌx” che, xubꞌiꞌij chike ri jujun chik rachbꞌiꞌil: \p —Kojꞌek riꞌ chaꞌ jelaꞌ kojkam junam rukꞌ ri Jesús —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús e ri kakꞌastajisan lo ke ri ekaminaq \p \v 17 Kajibꞌ qꞌij chi lo riꞌ muqutal ri Lázaro echiriꞌ ri Jesús xopon Betania. \v 18 Waꞌ xa chunaqaj Jerusalem kꞌo wi, laj oxibꞌ kilómetro kꞌo wi lo che. \v 19 E kꞌi chike raj judiꞌabꞌ e petinaq kukꞌ ri María y ri Marta re koꞌlkibꞌochiꞌij kikꞌuꞌx ruma rukamik ri kixibꞌal. \v 20 Ekꞌuchiriꞌ ri Marta xuto katajin roponik ri Jesús, xel bꞌi che ukꞌulik; noꞌj ri María xkanaj kan chwa ja. \p \v 21 Ekꞌu ri Marta xubꞌiꞌij che ri Jesús: \p —Wajawal, we ta e laꞌ kꞌo la wara, na kakam ta riꞌ ri nuxibꞌal. \v 22 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, lik wetaꞌam, tobꞌ ne kꞌa e waꞌ, ri Dios kuya cheꞌla ronoje ri katzꞌonoj la che —xchaꞌ. \p \v 23 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Raxibꞌal kakꞌastaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq —xchaꞌ. \p \v 24 Ri Marta xubꞌiꞌij che: \p —Qatzij, riꞌin wetaꞌam kakꞌastaj lo che ri kꞌisbꞌal qꞌij re ruwachulew echiriꞌ kekꞌastaj lo konoje ri ekaminaq —xchaꞌ. \p \v 25 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —E riꞌin ri kinkꞌastajisan lo ke ri ekaminaq yey e riꞌin ri kinyaꞌw kꞌaslemal. China kꞌu ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx wukꞌ, tobꞌ kakamik, kakꞌastajik. \v 26 Yey konoje ri e kꞌaslik y kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx wukꞌ, na kekam taj ma kꞌo kikꞌaslemal na jinta utaqexik rukꞌ ri Dios. ¿Kakoj riꞌat waꞌ? —xchaꞌ. \p \v 27 Ri Marta xukꞌul uwach: \p —Kankojo, Wajawal, ma riꞌin nukojom rilal lal ri Cristo, Rukꞌajol ri Dios, ri bꞌiꞌtisim loq kakꞌun che ruwachulew —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús koqꞌ chwa rumuqubꞌal ri Lázaro \p \v 28 Echiriꞌ ri Marta xukꞌis ubꞌiꞌxik waꞌ, xeꞌek che usikꞌixik ruchaqꞌ María y xew che rire xubꞌiꞌij: \p —Ri Qajawal kꞌo wara y katusikꞌij —xchaꞌ. \p \v 29 Xew xuta waꞌ ri María, na jampatana xyaktaj bꞌi y xeꞌrila ri Jesús. \v 30 Ri Jesús kꞌamajaꞌ ne kok pa ri tinamit, ma kꞌa kꞌo pa ri luwar pa xkꞌul wi ruma ri Marta. \p \v 31 Ekꞌu raj judiꞌabꞌ e kꞌo rukꞌ ri María re kakibꞌochiꞌij ukꞌuꞌx, xkilo echiriꞌ na jampatana xyaktajik y kanik xel bꞌi. Rike xeterej kꞌu bꞌi chirij, ma e chikiwach rike e riꞌ keꞌek chwa ri muqubꞌal chaꞌ keꞌroqꞌej ruxibꞌal. \p \v 32 Echiriꞌ ri María xopon pa kꞌo wi ri Jesús, xew xril uwach, xuxuk ribꞌ chwach, y jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —Wajawal, we ta e laꞌ lal kꞌo la wara, na kakam ta riꞌ ri nuxibꞌal —xchaꞌ. \p \v 33 Ri Jesús echiriꞌ xrilo lik kebꞌoqꞌ ri María y raj judiꞌabꞌ eteran lo chirij, lik xok chukꞌuꞌx y xuchap bꞌis. \v 34 Xubꞌiꞌij kꞌu chike: \p —¿Pa ximuq wi? —xchaꞌ. \p Rike xkibꞌiꞌij: \p —Qajawal, peta la y chilape la —xechaꞌ. \p \v 35 Ekꞌu ri Jesús xoqꞌik. \p \v 36 Xkibꞌiꞌij kꞌu raj judiꞌabꞌ: \p —¡Chilape alaq, lik kꞌax kunaꞌo! —xechaꞌ. \p \v 37 E kꞌo jujun chike raj judiꞌabꞌ xkibꞌiꞌij: \p —Wa waꞌchi e xtzuꞌnisan re ri jun potzꞌ. ¿Suꞌbꞌe kꞌu riꞌ na jinta xuꞌano chaꞌ na kakam ta ri Lázaro? —xechaꞌ. \s1 Ri Jesús kukꞌastajisaj lo ri Lázaro chikixoꞌl ri ekaminaq \p \v 38 Ri Jesús lik xok tanchi bꞌis chukꞌuꞌx, xqibꞌ chwa ri muqubꞌal. Waꞌ jun jul worotal paꞌbꞌaj y tzꞌapal uchiꞌ rukꞌ jun abꞌaj. \v 39 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij: \p —Chiwesaj laꞌbꞌaj —xchaꞌ. \p Yey ri Marta, ri ranabꞌ kan ri kaminaq, xubꞌiꞌij che: \p —Wajawal, laꞌ lik chu chik, ma e ukaj qꞌij waꞌ muqutalik —xchaꞌ. \p \v 40 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —¿Na nubꞌiꞌim ta nebꞌa chawe, we kakubꞌiꞌ akꞌuꞌx wukꞌ, kawil runimal uwach uqꞌij ri Dios? —xchaꞌ. \p \v 41 Ewi xkesaj rabꞌaj kꞌo chuchiꞌ ri muqubꞌal. \p Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xtzuꞌn chikaj y xubꞌiꞌij: \p —Lal Nuqaw, maltiox ko cheꞌla ma intom chi la. \v 42 Riꞌin wetaꞌam lik xaqi kinta la, pero kambꞌiꞌij kꞌu waꞌ kuma wuꞌkꞌiyal tikawex e kꞌo wara, chaꞌ rike kakikojo lal taqayom lo we —xchaꞌ. \p \v 43 Echiriꞌ xukꞌis ubꞌiꞌxikil waꞌ, lik ko xsikꞌin che ubꞌiꞌxikil: \p —¡Lázaro, chateluloq! —xchaꞌ. \p \v 44 Ewi ri Lázaro xel loq, bꞌolqꞌotim ri raqan y ruqꞌabꞌ pa kꞌul yey rupalaj chꞌuqutal rukꞌ jun kꞌul. Ruma kꞌu laꞌ, ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Chikira ri kꞌul kꞌo che chaꞌ utz keꞌek —xchaꞌ. \fig «¡Lázaro, chateluloq!» (Juan 11:43)|alt="Rolling stone from Laz grave" src="CN01768b.tif" size="span" ref="Jn. 11:44" \fig* \s1 Ri e aj wach re ri tinamit kakiꞌan tzij chikiwach chaꞌ kakikamisaj ri Jesús \r (Mt. 26:1-5; Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2) \p \v 45 E kꞌi kꞌu chike raj judiꞌabꞌ, ri e petinaq che ubꞌochiꞌixik ukꞌuꞌx ri María, echiriꞌ xkil ri xuꞌan ri Jesús, xkikubꞌaꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ. \v 46 Noꞌj e kꞌo jujun chike xebꞌek kukꞌ ri fariseos, y xeꞌkitzijoj chike ri xuꞌan ri Jesús. \p \v 47 Ekꞌu ri nimaq e aj chakunel pa Rocho Dios y ri fariseos xkimol kibꞌ kukꞌ jujun chik chike ri e aj qꞌatal tzij y jewaꞌ xkibꞌiꞌij: \p —¿Saꞌ ri kaqaꞌano? Ma waꞌchi lik ukꞌiyal kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ kuꞌano. \v 48 We na kaqaqꞌatej taj, konoje kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ y kekꞌun kꞌu lo riꞌ raj wach re Roma chaꞌ koꞌlkiwulij wa Luwar pa kaqaloqꞌnimaj wi ri Dios y wa qatinamit —xechaꞌ. \p \v 49 Ekꞌuchiriꞌ ri Caifás, ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios che laꞌ la junabꞌ, jewaꞌ xubꞌiꞌij chike: \p —Ralaq na jinta etaꞌam alaq. \v 50 Na kachꞌobꞌ ta alaq raqan chi utz, ma e más utz we xa jun chi achi kakam pukꞌaxel ri tinamit chwa ri kasach kiwach konoje ri qatinamit —xchaꞌ. \p \v 51 Ri Caifás na xa ta pa re rire xubꞌiꞌij waꞌ. Ma ruma e kajawal raj chakunel pa Rocho Dios che laꞌ la junabꞌ, ri Dios xuya che kuqꞌalajisaj e kakam ri Jesús pakikꞌaxel konoje ri tinamit e aj judiꞌabꞌ. \v 52 Y na xew ta kuma ri tinamit Israel xkam ri Jesús, ma xkamik chaꞌ kuꞌan xa jun chike konoje ri e ralkꞌoꞌal ri Dios ekicherinaq bꞌi che ruwachulew. \p \v 53 Ekꞌu raj judiꞌabꞌ chwi laꞌ la qꞌij wi xkiꞌan tzij chikiwach chaꞌ kakikamisaj ri Jesús. \v 54 Ruma kꞌu waꞌ, ri Jesús na xbꞌin ta chi chikixoꞌl chiwachil. Ewi xel bꞌi pa ri luwar re Judea y xeꞌek chunaqaj ri luwar katzꞌintzꞌotik, pa jun tinamit Efraín rubꞌiꞌ. Chiriꞌ xkanaj kan wi junam kukꞌ rutijoꞌn. \p \v 55 Xa naqaj chi kꞌo wi lo ri Pascua, waꞌ e kinimaqꞌij raj judiꞌabꞌ. Ukꞌiyal winaq re taq ri tinamit xepaqiꞌ Jerusalem re kakiꞌan ri kijosqꞌikil chwach ri Dios,\f + \fr 11:55 \ft Chupa ri Tzij Pixabꞌ tzꞌibꞌital kan ruma ri Moisés kubꞌiꞌij saꞌ taq ri kajawaxik kakiꞌan ri tikawex we xkichꞌulaj kibꞌ o we kꞌo xkichapo lik chꞌul y rukꞌ waꞌ na utz taj kakiꞌan juna nimaqꞌij chwach ri Dios. Chirajawaxik kꞌu riꞌ nabꞌe na kakiꞌan ri kijosqꞌikil chwach ri Dios. Lv. 7:21; Nm. 9:1-13 y 2 Cr. 30:17-18\f* chaꞌ jelaꞌ taqal chike kakiꞌan ri nimaqꞌij Pascua. \v 56 E taq kꞌu ri winaq ketajin che utzukuxik ri Jesús, yey echiriꞌ e kꞌo pa ri Rocho Dios, kakitzꞌonobꞌej chikiwach: «¿Saꞌ nawi kichꞌobꞌ riꞌix? ¿Kakꞌun nawi pa wa nimaqꞌij?» kechaꞌ. \p \v 57 Yey ri fariseos kukꞌ ri nimaq e aj chakunel pa Rocho Dios etaqaninaq che we kꞌo junoq karetaꞌmaj pa kꞌo wi ri Jesús, chubꞌiꞌij chaꞌ keꞌkichapa uloq. \c 12 \s1 Jun ixoq kuqꞌej kunabꞌal kiꞌ ruxlabꞌ che ri raqan ri Jesús \r (Mt. 26:6-13; Mr. 14:3-9) \p \v 1 Waqibꞌ qꞌij chi kꞌu riꞌ che ri nimaqꞌij Pascua, ri Jesús xeꞌek Betania pa jeqel wi ri Lázaro, ri jun xukꞌastajisaj lo che ri kamik. \v 2 Chiriꞌ xkiꞌan wi jun waꞌim re yakbꞌal uqꞌij ri Jesús. Ekꞌu ri Marta e kaniman ri waꞌim y ri Lázaro e jun chike ri etzꞌul chwa ri mexa rukꞌ ri Jesús. \p \v 3 Ekꞌu ri María xukꞌam lo jun libra re saqil nardo, waꞌ e jun kunabꞌal lik kiꞌ ruxlabꞌ y lik kꞌi rajil. Xuqꞌej kꞌu riꞌ che ri raqan ri Jesús; tekꞌuchiriꞌ, xuchaqisaj rukꞌ ruwiꞌ. Ronoje kꞌu rupa ja lik xmuyuy che ri ruxlabꞌ wa kunabꞌal. \p \v 4 Kꞌo kꞌu chiriꞌ ri Judas aj Iscariot, jun chike rutijoꞌn ri Jesús. (E ri kakꞌayin re ri Jesús). Rire xubꞌiꞌij: \p \v 5 —¿Suꞌbꞌe na xkꞌayix ta waꞌ wa kunabꞌal chi oxibꞌ ciento denarios chaꞌ rukꞌ ri rajil ketoꞌ ri nibꞌaꞌibꞌ? —xchaꞌ. \v 6 Ri Judas xubꞌiꞌij waꞌ na e ta ruma karaj kebꞌutoꞌ ri nibꞌaꞌibꞌ, ma e ruma rire eleqꞌom. Yey puqꞌabꞌ kꞌo wi ri bꞌolxa pa kꞌolotal wi ri puaq ke rutaqoꞌn ri Jesús y kꞌo ne karesaj che. \p \v 7 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij che ri Judas: \p —Matchꞌaꞌt chirij wiꞌxoq, ma wa kunabꞌal xex chi ukꞌolom re pan ruqꞌijol ri muqubꞌal we.\f + \fr 12:7 \ft Echiriꞌ kakam junoq, raj judiꞌabꞌ kakatinisaj ri cuerpo y kakikoj aceite o perfume che. Waꞌ e pachaꞌ ri xuꞌan rixoq che ri raqan ri Jesús.\f* \v 8 Ma taq ri nibꞌaꞌibꞌ ronoje qꞌij e kꞌo iwukꞌ, noꞌj riꞌin na xaqi ta in kꞌo iwukꞌ —xchaꞌ. \s1 Raj judiꞌabꞌ kakitzukuj suꞌanik kakikamisaj ri Lázaro \p \v 9 E kꞌi chike raj judiꞌabꞌ xketaꞌmaj kꞌo ri Jesús chilaꞌ Betania. Xebꞌek kꞌu che rilik, na xew ta ruma kakaj keꞌkila ri Jesús, ma kakaj keꞌkila ri Lázaro, ri jun xukꞌastajisaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq. \v 10 Ruma kꞌu riꞌ, ri nimaq e aj chakunel pa Rocho Dios xkiꞌan tzij chikiwach chaꞌ kakikamisaj ri Lázaro; \v 11 ma ruma rire, e kꞌi chike raj judiꞌabꞌ xkesaj bꞌi kibꞌ kukꞌ y e xkubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ ri Jesús. \s1 Ri winaq kakiyak uqꞌij ri Jesús echiriꞌ kok Jerusalem \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40) \p \v 12 E kꞌi ri winaq ebꞌoponinaq Jerusalem ruma ri nimaqꞌij Pascua. Chukaꞌm qꞌij kꞌu riꞌ xketaꞌmaj kopon ri Jesús pa ri tinamit. \v 13 Xkiqꞌat kꞌu uxaq palma y xebꞌel bꞌi che ukꞌulik. Ekꞌuchiriꞌ, xkijeqo lik kesikꞌinik, jewaꞌ kakibꞌiꞌij: \q1 «¡Qayaka uqꞌij! \q1 ¡Nim uqꞌij ri jun petinaq chupa rubꞌiꞌ ri Dios Qajawxel!\x * \xo 12:13 \xt Sal. 118:26\x* \q1 ¡Rire e ri Rey re Israel!» kechaꞌ. \p \v 14 Ri Jesús uriqom lo jun qꞌapoj buru y ukojom loq, pachaꞌ tzꞌibꞌital kan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 \v 15 Mixiꞌij iwibꞌ ri ix aj Sion. \q1 Chiwilapeꞌ, ri Rey iweꞌix kakꞌunik, \q1 ukojom lo jun qꞌapoj buru \rq Zac. 9:9 \rq* \m kachaꞌ. \p \v 16 Echiriꞌ xuꞌan taq waꞌ, rutijoꞌn na xkimaj ta usukꞌ; kꞌa e xkimaj usukꞌ echiriꞌ lik xyak uqꞌij ri Jesús chikiwach ruma rukꞌastajibꞌal. Kꞌa ekꞌuchiriꞌ xkꞌun chikikꞌuꞌx, e janipa ri xꞌaniꞌ che, ronoje waꞌ tzꞌibꞌital kan pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios. \p \v 17 E taq ri e kꞌo rukꞌ ri Jesús echiriꞌ Rire xusikꞌij pan ri Lázaro chupa ri muqubꞌal y xukꞌastajisaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq, ketajin che utzijoxik ri xkilo. \v 18 Ruma waꞌ, ukꞌiyal winaq xebꞌel lo che ukꞌulik ri Jesús, ma xkita ri katzijox puwi wa kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ. \p \v 19 Ekꞌuchiriꞌ, ri fariseos xkibꞌiꞌij chikiwach: «Kiwil kꞌu laꞌ, lik na jinta kutiqoj saꞌ ri qaꞌanom chirij ri Jesús, ma ¡chiwilapeꞌ! konoje ri winaq eteran chirij» xechaꞌ. \s1 Jujun na e ta aj Israel kakitzukuj ri Jesús \p \v 20 E kꞌo jujun na e ta aj Israel chikixoꞌl ri winaq ebꞌoponinaq Jerusalem re keꞌkiloqꞌnimaj uqꞌij ri Dios pa ri nimaqꞌij Pascua. \v 21 Waꞌ xeqibꞌ rukꞌ ri Felipe, ri aj Betsaida, jun luwar re Galilea. Lik kꞌut xebꞌelaj che, jewaꞌ xkibꞌiꞌij: \p —Maꞌan ko la riꞌ, chojtoꞌo la, ma riꞌoj kaqaj kaqil uwach ri Jesús —xechaꞌ. \p \v 22 Ri Felipe xeꞌek y xutzijoj waꞌ che ri Andrés. Tekꞌuchiriꞌ xebꞌek junam, xeꞌkitzijoj che ri Jesús. \p \v 23 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Xopon kꞌu ruqꞌijol ri yakbꞌal uqꞌij Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex. \v 24 Paqatzij wi kambꞌiꞌij chiwe: E juna ijaꞌ re trigo echiriꞌ katzaq pulew, kamuqik y kakamik. Yey we na jelaꞌ ta kuꞌano, kakanaj kan utukel xew ijaꞌ. Noꞌj we rijaꞌ katzaq pulew, riꞌ lik kawachinik y jekꞌuriꞌlaꞌ kakꞌiyar uwach. \v 25 Jekꞌuriꞌlaꞌ, china ri lik kok il che rukꞌaslem\f + \fr 12:25 \ft “Ri lik kok il che rukꞌaslem”: Pa griego kubꞌiꞌij “ri kꞌax kunaꞌ rukꞌaslem”. Waꞌ e keꞌelawi xew kok il chiribꞌil ribꞌ y na kok ta il che ri karaj ri Dios.\f* che ruwachulew, riꞌ e kujam ri kꞌaslemal chilaꞌ chikaj; noꞌj china ri na kok ta il che rukꞌaslem\f + \fr 12:25 \ft “Ri na kok ta il che rukꞌaslem”: Pa griego kubꞌiꞌij “ri tzel karil rukꞌaslem”. Waꞌ e keꞌelawi kuya ribꞌ che uꞌanik janipa ri karaj ri Dios, tobꞌ kujam ronoje ri kꞌo rukꞌ, tobꞌ ne kakamisaxik.\f* wara che ruwachulew, riꞌ na kujam ta kꞌu ri chomilaj ukꞌaslemal na jinta utaqexik chilaꞌ chikaj. \p \v 26 »China ri karaj kachakun pa ri nuchak, chirajawaxik riꞌ katerej lo chwij. Jekꞌulaꞌ tobꞌ pa kinkꞌojiꞌ wi riꞌin, chiriꞌ kakꞌojiꞌ wi ri waj chak. China kꞌu ri kaꞌanaw ri nuchak, riꞌ kayak uqꞌij ruma ri Nuqaw. \s1 Ri Jesús kuqꞌalajisaj saꞌ rukamik \p \v 27 »Woꞌora lik paxinaq nukꞌuꞌx. ¿Saꞌ nawi ri kambꞌiꞌij? ¿Utz nawi jewaꞌ kambꞌiꞌij: “Nuqaw, chinkolobꞌej la che wa kankꞌulumaj woꞌora”? ¡Na utz taj! Ma ruma ne waꞌ in petinaq. \v 28 Xew kambꞌiꞌij: “Nuqaw, nimarisaj uqꞌij ri bꞌiꞌ la” —xchaꞌ. \p Ekꞌuchiriꞌ, xchꞌaw lo Jun chilaꞌ chikaj, jewaꞌ xubꞌiꞌij: \p —Nunimarisam chik, y e waꞌ kannimarisaj tanchik —xchaꞌ. \p \v 29 Ri winaq e kꞌo chiriꞌ xkita waꞌ y xkibꞌiꞌij: «Laꞌ uchꞌawibꞌal jabꞌ.» Yey jujun chik xkibꞌiꞌij: «Jun ángel xchꞌaw lo che» xechaꞌ. \p \v 30 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij chike: \p —Na wuma ta riꞌin xtataj wa jun qulaj, ma e uma ralaq. \v 31 Yey woꞌora kaqꞌat tzij pakiwi ri winaq re ruwachulew y kesax na kꞌu bꞌi ritzel winaq, ri jun kataqan che ruwachulew. \v 32 Echiriꞌ kinyakiꞌ na lo chikaj,\f + \fr 12:32 \ft Ri Jesús xyakiꞌ lo chikaj echiriꞌ xyaꞌ chwa ri cruz. Kil Juan 3:14-15; 8:28. Tekꞌuchiriꞌ, xkꞌastaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq y lik xyak uqꞌij echiriꞌ xeꞌek chilaꞌ chikaj.\f* kanꞌan chike ri tikawex che ronoje ruwachulew chaꞌ lik kacha kikꞌuꞌx che kepe wukꞌ —xchaꞌ. \v 33 Rukꞌ waꞌ e xuqꞌalajisaj saꞌ rukamik. \p \v 34 Ri winaq xkikꞌul uwach: \p —Ruma Rutzij Upixabꞌ ri Dios riꞌoj qetaꞌam: Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios na jinta utaqexik rukꞌaslemal. ¿Chaꞌta kꞌu riꞌ kabꞌiꞌij la Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex kayakiꞌ che ruwachulew? ¿China kꞌu riꞌ “Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex” kabꞌiꞌij la? —xechaꞌ. \p \v 35 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús chike: \p —Na naj ta chi kꞌo ri Qꞌijsaq chixoꞌl alaq. Bꞌina kꞌu alaq pa ri Qꞌijsaq xaloqꞌ kꞌa kꞌo ukꞌ alaq, chaꞌ ri qꞌequꞌm na kumaj ta alaq xaqikꞌateꞌt. Ma china ri kabꞌin pa qꞌequꞌm, na retaꞌam taj pa keꞌek wi. \v 36 Kojo alaq ri Qꞌijsaq xaloqꞌ kꞌa kꞌo ukꞌ alaq, chaꞌ jelaꞌ kuꞌan alaq re ri Qꞌijsaq —xchaꞌ. \p Echiriꞌ xukꞌis ubꞌiꞌxik waꞌ ri Jesús, xel bꞌi chikixoꞌl y xeꞌek pa jun luwar pa na kariqitaj ta wi kuma rike. \s1 Na konoje ta ri tikawex kakubꞌiꞌ kikꞌuꞌx rukꞌ ri Jesús \p \v 37 E kꞌo ri na xkubꞌiꞌ ta kikꞌuꞌx rukꞌ ri Jesús, tobꞌ Rire xuꞌan ukꞌiyal kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios chikiwach. \v 38 Jekꞌulaꞌ e xuꞌana pachaꞌ rutzꞌibꞌam kan ri qꞌalajisanel Isaías echiriꞌ xubꞌiꞌij: \q1 Qajawal, ¿china ekojoyom re ri qatzijom chik? yey \q1 ¿China taq chikiwach kꞌutum wi ri chuqꞌabꞌ la, Lal Dios Qajawxel?\f + \fr 12:38 \ft Ri Dios lik ukꞌutum ruchuqꞌabꞌ chikiwach ukꞌiyal tikawex; na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, na e ta kꞌi ri e ekojoyom re rutzij\f* \rq Is. 53:1 \rq* \m xchaꞌ. \v 39 E uwariꞌche na xkubꞌiꞌ ta kikꞌuꞌx rukꞌ ri Jesús ma e xuꞌana pachaꞌ rutzꞌibꞌam kan ri Isaías puwi ri xuqꞌalajisaj ri Dios che, echiriꞌ xubꞌiꞌij: \q1 \v 40 Wa tinamit uꞌanom pachaꞌ potzꞌ ri kiwach \q1 y uꞌanom ko ri kanimaꞌ; \q1 jekꞌulaꞌ na jinta kꞌo kakilo, \q1 na jinta kꞌo kakimaj usukꞌ \q1 y na kakitzelej tane kitzij chinuwach \q1 chaꞌ jelaꞌ kebꞌenukunaj \rq Is. 6:10 \rq* \m \v 41 Ri qꞌalajisanel Isaías xutzꞌibꞌaj waꞌ ma xril pan runimal uchomal ri Jesús y lik kꞌo xuqꞌalajisaj chwi Rire. \p \v 42 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, e kꞌi xekojow re ri Jesús, jujun ne chike e aj wach re ri tinamit. Pero na xkiqꞌalajisaj ta waꞌ chikiwach ri kachbꞌiꞌil ruma kakixiꞌij kibꞌ chikiwach ri fariseos. Ma we xetaꞌmaxik, na kekꞌul ta chi pa ri sinagoga. \v 43 E xkiꞌan waꞌ ma e más kukꞌul kikꞌuꞌx ri yakbꞌal kiqꞌij kakiꞌan ri winaq, chwa ri yakbꞌal kiqꞌij kuꞌan ri Dios. \s1 Ri kakikoj rubꞌiꞌ ri Jesús kekolobꞌetajik \p \v 44 Ri Jesús ko xsikꞌin che ubꞌiꞌxikil: \p «China ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx wukꞌ, na xew ta kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx wukꞌ riꞌin, ma e kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx rukꞌ ri Jun taqayom lo we. \v 45 China ri kilow we riꞌin, e junam rukꞌ karil ri Jun taqayom lo we. \p \v 46 »In ri in Qꞌijsaq in kꞌuninaq che ruwachulew chaꞌ china ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx wukꞌ riꞌin, na kakꞌojiꞌ ta pa qꞌequꞌm. \v 47 Noꞌj we kꞌo junoq xuta ri nuchꞌaꞌtem yey na kuꞌan ta ri kambꞌiꞌij, na in ta ri kinqꞌataw tzij puwiꞌ. Ma in kꞌuninaq che ruwachulew na re ta kanqꞌat tzij pakiwi ri tikawex; e in kꞌuninaq re kebꞌenukolobꞌej konoje ri tikawex. \p \v 48 »Yey china ri kukꞌaq bꞌi nuqꞌij y na kukoj ta ri nuchꞌaꞌtem, kꞌo ri kaqꞌataw tzij puwiꞌ. Waꞌ e ri chꞌaꞌtem nubꞌiꞌim, ri kaqꞌataw tzij puwiꞌ che rukꞌisbꞌal qꞌij. \v 49 Ma na xa ta pa we riꞌin kinchꞌaꞌtik; ri Nuqaw ri taqayom lo we, e intaqayom lo che ronoje saꞌ ri kambꞌiꞌij y ri kankꞌutu. \v 50 Riꞌin wetaꞌam e rutaqanik ri Nuqaw kukꞌam lo kꞌaslemal na jinta utaqexik. Jekꞌulaꞌ, ronoje ri kambꞌiꞌij riꞌin, e inutaqom lo riꞌ ri Nuqaw che ubꞌiꞌxikil» xchaꞌ. \c 13 \s1 Ri Jesús kuchꞌaj ri kaqan rutijoꞌn \p \v 1 Xa naqaj chi kꞌo wi lo ruqꞌijol ri nimaqꞌij Pascua yey ri Jesús retaꞌam ya kopon ruqꞌijol echiriꞌ kuya kan ruwachulew y keꞌek rukꞌ Ruqaw chilaꞌ chikaj. Ekꞌu Rire lik kꞌax ebꞌunaꞌom rutijoꞌn e kꞌo rukꞌ wara che ruwachulew; yey janipa qꞌij xkꞌojiꞌ kukꞌ, e laꞌ lik kꞌax xebꞌunaꞌo. \p \v 2 Xopon kꞌu rubꞌenebꞌal qꞌij echiriꞌ ri Jesús kukꞌ rutijoꞌn e riꞌ kewaꞌik. Jun kꞌu chike e ri Judas aj Iscariot rukꞌajol ri Simón. Yey kojom chi pa ranimaꞌ ruma ritzel winaq kukꞌayij ri Jesús. \p \v 3 Ekꞌu ri Jesús retaꞌam yaꞌtal ronoje puqꞌabꞌ ruma Ruqaw, yey Rire petinaq rukꞌ ri Dios y rukꞌ ri Dios katzelej wi. \v 4 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, ri Jesús xyaktajik, xresaj ruqꞌuꞌ uripom chirij, xukꞌam jun twayo puqꞌabꞌ y xuxim chupa. \v 5 Tekꞌuchiriꞌ xuqꞌej yaꞌ pa jun kꞌolibꞌal, xujeq uchꞌajik ri kaqan rutijoꞌn y kuchaqisaj rukꞌ ri twayo uximom chupa. \fig Ri Jesús kuchꞌaj ri kaqan rutijoꞌn (Juan 13:4-5)|alt="Jesus washing disciples feet" src="CN01800b.tif" size="span" ref="Jn. 13:5" \fig* \p \v 6 Echiriꞌ kujeq uchꞌajik ri raqan ri Pedro, rire jewaꞌ xubꞌiꞌij che ri Jesús: \p —Wajawal, ¿kachꞌaj kami la riꞌ ri waqan? —xchaꞌ. \p \v 7 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Woꞌora na kamaj ta usukꞌ saꞌ wa kintajin che uꞌanik; kꞌate na kꞌu riꞌ kamaj usukꞌ —xchaꞌ. \p \v 8 Ekꞌu ri Pedro xubꞌiꞌij che: \p —Riꞌin na kanya ta kꞌana luwar cheꞌla kachꞌaj la ri waqan —xchaꞌ. \p Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —We na kanchꞌaj ta laꞌ waqan, riꞌ na jinta chi awe wukꞌ riꞌin —xchaꞌ. \p \v 9 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Pedro che: \p —We e riꞌ, Wajawal, na xew tane ri waqan kachꞌaj la; chꞌaja ne la riꞌ ri nuqꞌabꞌ y ri nujolom —xchaꞌ. \p \v 10 Ri Jesús jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —E junoq kꞌakꞌ atininaq, xew kajawaxik kachꞌajiꞌ ri raqan, ma ronoje rucuerpo chꞌajtal chik. Jekꞌulaꞌ riꞌix chwach ri Dios ix chi chꞌajtalik, tobꞌ na iwonoje taj —xchaꞌ. \p \v 11 Ri Jesús retaꞌam chik china ri kakꞌayin re; e uwariꞌche xubꞌiꞌij: “Na iwonoje taj ix chꞌajtalik.” \p \v 12 Echiriꞌ xukꞌis uchꞌajik ri kaqan rutijoꞌn, xurip tanchi ruqꞌuꞌ chirij, xtzꞌuyiꞌ tanchi chwa ri mexa y xutzꞌonoj chike: \p —¿Kimaj usukꞌ saꞌ keꞌelawi wa xinꞌan chiwe? \v 13 Riꞌix kibꞌiꞌij chwe: “Tijonel” y “Qajawal” y qatzij ri kibꞌiꞌij, ma lik e uꞌanom riꞌ. \v 14 We in kꞌu Itijonel riꞌ yey in Iwajawal y xinchꞌaj kꞌu liꞌwaqan, jekꞌulaꞌ riꞌ chiꞌana riꞌix; chichꞌaja kꞌu liꞌwaqan chiwach riꞌix chiwibꞌil iwibꞌ. \v 15 Riꞌin xinꞌan waꞌ re kꞌutubꞌal chiwach, chaꞌ riꞌix jelaꞌ kiꞌano pachaꞌ ri xinꞌan riꞌin. \v 16 Paqatzij wi kambꞌiꞌij chiwe: Na jinta juna aj chak más kꞌo uwach chwa ri rajaw, yey na jinta ne juna taqoꞌn más kꞌo uwach chwa ri taqayom lo re. \v 17 We kimaj usukꞌ taq waꞌ y kitijoj iwibꞌ che uꞌanik, nim iqꞌij iwalaxik riꞌ. \p \v 18 »Pero na kinchꞌaꞌt ta piwiꞌ iwonoje, ma riꞌin wetaꞌam china ri ebꞌenuchaꞌom. Yey e kuꞌana na ri tzꞌibꞌital kan pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, pa kubꞌiꞌij wi: \q1 E ri jun kawaꞌ junam wukꞌ, \q1 e riꞌ ri yaktajinaq chwij. \rq Sal. 41:9 \rq* \m \v 19 Kintajin kꞌu pan che ubꞌiꞌxikil chiwe woꞌora chaꞌ echiriꞌ kuꞌana waꞌ, riꞌix kikojo: “In Riꞌin.” \v 20 Paqatzij wi kambꞌiꞌij chiwe: China ri kakꞌuluw re ri kantaq bꞌi riꞌin, e junam rukꞌ in ri kinukꞌulu; yey china kꞌu ri kakꞌuluw we riꞌin, e kukꞌul ri Jun taqayom lo we —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús kuqꞌalajisaj china ri kakꞌayin re \r (Mt. 26:20-25; Mr. 14:17-21; Lc. 22:21-23) \p \v 21 Echiriꞌ xukꞌis ubꞌiꞌxikil waꞌ, ri Jesús xok bꞌis chukꞌuꞌx y jewaꞌ xubꞌiꞌij: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij chiwe: Jun chiwe riꞌix kinukꞌayij —xchaꞌ. \p \v 22 Ekꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn xkijeq kakitzulaꞌ kiwach chikibꞌil kibꞌ ma na ketaꞌam taj china ri xubꞌiꞌij. \v 23 Kꞌo kꞌu jun chike rutijoꞌn, waꞌ e ri lik kꞌax kanaꞌ ruma ri Jesús, kawaꞌik jaꞌl putzal Rire chwa ri mexa. \v 24 Ekꞌu ri Simón Pedro xuꞌan pan uqꞌabꞌ che chaꞌ kutzꞌonoj che ri Jesús china ri kubꞌiꞌij. \v 25 Y ri jun tijoꞌn jaꞌl putzal ri Jesús xutzꞌonoj kꞌu che: \p —Wajawal, ¿china laꞌ la kabꞌiꞌij la? —xchaꞌ. \p \v 26 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Kanmuꞌ juchꞌaqap pam y china kꞌu che kanya wi, e rire —xchaꞌ. \p Xumuꞌ kꞌu juchꞌaqap pam y xuya che ri Judas aj Iscariot, rukꞌajol ri Simón. \v 27 Echiriꞌ ri Judas xukꞌam ri pam, xok ri Satanás pa ranimaꞌ. Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Ri kawaj kaꞌano, chaꞌana laꞌ riꞌ —xchaꞌ. \p \v 28 Yey na jinta junoq chike ri kewaꞌ chwa ri mexa xumaj usukꞌ suꞌbꞌe xubꞌiꞌij laꞌ che. \v 29 Ruma kꞌu puqꞌabꞌ ri Judas kꞌo wi ri bꞌolxa pa kꞌolotal wi ri kipuaq, jujun chike xkichꞌobꞌo laj ri Jesús xubꞌiꞌij che kuꞌloqꞌo tan ri kajawax chike re ri nimaqꞌij, o laj kꞌo kujach chike ri nibꞌaꞌibꞌ. \v 30 Ekꞌuchiriꞌ ri Judas ukꞌamom chi ri pam, na jampatana xel bꞌi yey lik chaqꞌabꞌ chik. \s1 Ri taqanik puwi ri rutzil kꞌuꞌxaj \p \v 31 Echiriꞌ elinaq chubꞌi ri Judas, ri Jesús xubꞌiꞌij: \p —Ekꞌu woꞌora kaqꞌalajin runimal uchomalil Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex y rukꞌ Rire kaqꞌalajin wi runimal uchomalil ri Dios. \v 32 Yey we Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex kuqꞌalajisaj runimal uchomalil ri Dios, jekꞌuriꞌlaꞌ e ri Dios ri kaqꞌalajisan runimal uchomalil Ralaxel Chikixoꞌl Tikawex, yey waꞌ na kamayin ta che uꞌanik. \p \v 33 »Ix walkꞌoꞌal, xa joqꞌotaj chi in kꞌo iwukꞌ. Riꞌix kinitzukuj na kꞌu riꞌ; pero e pachaꞌ ri ximbꞌiꞌij chike raj judiꞌabꞌ, na jinta piqꞌabꞌ kixꞌek chilaꞌ pa kinꞌek wi riꞌin. \p \v 34 »Kanya wa jun kꞌakꞌ taqanik chiwe: E lik kꞌax chinaꞌa iwibꞌ chiwach. Jelaꞌ pachaꞌ riꞌin lik kꞌax kixinnaꞌo, jekꞌulaꞌ lik kꞌax chinaꞌa iwibꞌ riꞌix chiwach. \v 35 We lik kꞌu kꞌax kinaꞌ iwibꞌ chiwach, ruma waꞌ konoje ri winaq kaketaꞌmaj ix nutijoꞌn —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús kuqꞌalajisaj ri kuꞌan ri Pedro echiriꞌ karewaj we retaꞌam uwach \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Lc. 22:31-34) \p \v 36 Ri Simón Pedro xutzꞌonoj che ri Jesús: \p —Wajawal, ¿pa kꞌu keꞌek wi la? —xchaꞌ. \p Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —E pa wa kinꞌek wi riꞌin, na yaꞌtal ta chawe kat-terej bꞌi chwij woꞌora; noꞌj kopon na kꞌu ruqꞌijol echiriꞌ katopon chilaꞌ pa kinꞌek wi riꞌin —xchaꞌ. \p \v 37 Ekꞌu ri Pedro xubꞌiꞌij che: \p —Wajawal, ¿suꞌchak na yaꞌtal ta chwe kinterej bꞌi chiꞌij la woꞌora? Ma riꞌin xa jumul kanya ne ri nukꞌaslem pa kamik uma rilal —xchaꞌ. \p \v 38 Y ri Jesús xukꞌul uwach: \p —¿Lik qatzij kawaj kaya awibꞌ pa kamik wuma riꞌin? Paqatzij wi kambꞌiꞌij chawe: Echiriꞌ kꞌamajaꞌ ne kabꞌixon ri teren, riꞌat oxlaj chik abꞌiꞌim na awetaꞌam ta nuwach. \c 14 \s1 Ruma ri Jesús kojopon rukꞌ ri Dios \p \v 1 »Lik mapax ikꞌuꞌx. E chikubꞌaꞌ ikꞌuꞌx rukꞌ ri Dios y chikubꞌaꞌ ikꞌuꞌx wukꞌ riꞌin. \v 2 Chilaꞌ pa kꞌo wi ri Nuqaw lik ukꞌiyal jeqlebꞌal kꞌolik. We ta na e ta uꞌanom, riꞌin nubꞌiꞌim chi riꞌ chiwe. Ekꞌu waꞌ kinꞌek chaꞌ kiꞌnyijbꞌaꞌ jun luwar iwe riꞌix. \v 3 Yey we xinꞌek kꞌut y xyijbꞌitaj ri luwar iweꞌix, kinkꞌun tanchik y kixoꞌlnukꞌamaꞌ chaꞌ jelaꞌ pa kineꞌkꞌola wi riꞌin, riꞌix kixeꞌkꞌola chilaꞌ wukꞌ. \v 4 Riꞌix iwetaꞌam pa kinꞌek wi yey iwetaꞌam ri bꞌe —xchaꞌ. \p \v 5 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Tomás che: \p —Qajawal, riꞌoj na qetaꞌam taj pa keꞌek wi la. ¿Saꞌ kꞌu uꞌanik riꞌ kaqetaꞌmaj ri bꞌe? —xchaꞌ. \p \v 6 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —In ri in Bꞌe, in ri in Qꞌijsaq yey in ri in Kꞌaslemal. Na jinta junoq kopon rukꞌ ri Nuqaw we na wuma ta riꞌin. \v 7 We iwetaꞌam nuwach riꞌin, iwetaꞌam uwach riꞌ ri Nuqaw. Chwi kꞌu riꞌ woꞌora kiwetaꞌmaj uwach, ma iwilom chi uwach —xchaꞌ. \p \v 8 Ekꞌu ri Felipe xubꞌiꞌij che: \p —Qajawal, kꞌutu la chiqawach ri Qaw la y kojkubꞌiꞌ kꞌu riꞌ che —xchaꞌ. \p \v 9 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Felipe, ukꞌiyal qꞌij chi waꞌ kꞌut e laꞌ in kꞌo iwukꞌ, ¿yey kꞌamajaꞌ kawetaꞌmaj nuwach? Ma china ri etaꞌmayom nuwach riꞌin, riꞌ e rilom uwach ri Nuqaw. ¿Suꞌchak kꞌu riꞌ katzꞌonoj chwe kankꞌut ri Nuqaw chiwach? \v 10 Riꞌin rukꞌ ri Nuqaw y Rire wukꞌ riꞌin, xa oj jun. ¿Na kakoj ta kami riꞌ waꞌ? E janipa wa kambꞌiꞌij chiwe, na xa ta pa we riꞌin kambꞌiꞌij ma ri nuchꞌaꞌtem e re ri Nuqaw ri jeqel wukꞌ, yey Rire kuꞌan ruchak wuma riꞌin. \v 11 Chikojo kꞌu wa kambꞌiꞌij chiwe: Riꞌin rukꞌ ri Nuqaw y Rire wukꞌ riꞌin, xa oj jun. We na kikoj ta kꞌu waꞌ ruma ri nuchꞌaꞌtem, e chikojo ruma ri chak nuꞌanom. \p \v 12 »Paqatzij wi kambꞌiꞌij chiwe: China ri kakubꞌiꞌ ukꞌuꞌx wukꞌ riꞌin, riꞌ kuꞌan ne ri chak jelaꞌ pachaꞌ ri kanꞌan riꞌin; y más ne nimaq taq chak ri kuꞌano, ma e riꞌin kinꞌek pa kꞌo wi ri Nuqaw. \v 13 Ronoje kꞌu ri kitzꞌonoj riꞌix che ri Nuqaw pa ri nubꞌiꞌ, riꞌin kanꞌano chaꞌ jelaꞌ runimal uchomalil ri Dios kaqꞌalajin ruma Rukꞌajol. \v 14 Ronoje kꞌu riꞌ ri kitzꞌonoj riꞌix pa ri nubꞌiꞌ, riꞌin kanꞌano. \s1 Ri Jesús kachꞌaꞌt chwi rukꞌunibꞌal ri Ruxlabꞌixel ri Dios \p \v 15 »We riꞌix kꞌax kininaꞌo, e lik chiꞌana janipa ri kixintaq che uꞌanik. \v 16 Yey riꞌin e kantzꞌonoj che ri Nuqaw chaꞌ kutaq chi lo jun chik Toꞌbꞌel iwe re kunimarisaj ikꞌuꞌx; y asu kakꞌojiꞌ iwukꞌ na jinta utaqexik. \v 17 Waꞌ e ri Uxlabꞌixel re ri Qꞌijsaq. Taq ri winaq na utz taj kakikꞌulu, ma na kakil ta uwach y na ketaꞌam tane uwach. Noꞌj riꞌix iwetaꞌam uwach, ma Rire kꞌo chixoꞌlibꞌal y koꞌlkꞌola piwanimaꞌ. \p \v 18 »Riꞌin na kixinwoqꞌotaj ta kanoq, ma kintzelej lo iwukꞌ. \v 19 Na naj ta chi kꞌu riꞌ, ri winaq na kakil ta chi nuwach; noꞌj riꞌix kiwil tanchi nuwach. Ruma kꞌu riꞌin kinkꞌastaj lo chikixoꞌl ri ekaminaq, jenelaꞌ riꞌix kixkꞌastajik. \v 20 Chupa kꞌu riꞌ laꞌ la qꞌij riꞌix kiwetaꞌmaj: Riꞌin rukꞌ ri Nuqaw xa oj jun, yey riꞌix xa jun iꞌanom wukꞌ riꞌin y riꞌin xa jun nuꞌanom iwukꞌ riꞌix. \v 21 China kꞌu ri ukꞌulum ri nutaqanik y kuꞌan kꞌu janipa ri kambꞌiꞌij che, riꞌ lik kꞌax kinunaꞌo. Y china ri kꞌax kanaꞌw we riꞌin, kꞌax kanaꞌ ruma ri Nuqaw. Yey riꞌin lik kꞌax kannaꞌo y kanqꞌalajisaj che, in china riꞌin —xchaꞌ. \p \v 22 Ri Judas (na e ta ri aj Iscariot) xubꞌiꞌij: \p —Qajawal, ¿suꞌbꞌe kaqꞌalajisaj la chiqawach riꞌoj china rilal yey chikiwach ri winaq na kaꞌan ta la waꞌ? —xchaꞌ. \p \v 23 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —China ri kꞌax kinunaꞌ riꞌin, e kuꞌan janipa ri kambꞌiꞌij che. Ekꞌu ri Nuqaw kꞌax kunaꞌ rire, yey ri Nuqaw y riꞌin kojoꞌljeqela rukꞌ. \v 24 China kꞌu ri na kꞌax ta kinunaꞌo, riꞌ na kutaqej ta janipa ri kambꞌiꞌij che. Wa tzij kixtajin che utayik, na xa ta weꞌin, e re ri Nuqaw, ri xtaqaw lo weꞌin. \p \v 25 »Ronoje waꞌ kintajin che ubꞌiꞌxik chiwe xaloqꞌ kꞌa in kꞌo iwukꞌ. \v 26 Yey echiriꞌ kinꞌek, ri Nuqaw kutaq lo ri jun Toꞌbꞌel pa ri nubꞌiꞌ re kubꞌochiꞌij ikꞌuꞌx, waꞌ e ri Santowilaj Ruxlabꞌixel ri Dios. Echiriꞌ kakꞌun Rire, kukꞌut ronoje chiwach y kukuxtaj kꞌu chiwe janipa ri nubꞌiꞌim riꞌin chiwe. \p \v 27 »Ri utzil chomal kꞌo wukꞌ riꞌin, kanya kan chiwe. Yey waꞌ wa utzil chomal kanya riꞌin chiwe na xa ta jelaꞌ pachaꞌ ri kakiya taq ri winaq. Mapax kꞌu ikꞌuꞌx y mixiꞌij iwibꞌ. \p \v 28 »Itom chi kꞌu ri nubꞌiꞌim chiwe: “Kinꞌek yey kintzelej tanchi lo iwukꞌ.” We e laꞌ qatzij lik kꞌax kininaꞌo, xixkiꞌkot tane kꞌu riꞌ che echiriꞌ xito kinꞌek rukꞌ ri Nuqaw, ma Rire más kꞌo uwach chinuwa riꞌin. \p \v 29 »Kannabꞌesaj pan ubꞌiꞌxik waꞌ chiwe chaꞌ echiriꞌ kuꞌanaꞌ, kikoj kꞌu riꞌ. \v 30 Na naj ta chi kꞌut kinchꞌaꞌt iwukꞌ; ma ya kakꞌun lo ritzel winaq, ri jun kataqan che ruwachulew, tobꞌ na jinta ne puqꞌabꞌ rire kataqan panuwi riꞌin. \v 31 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, kanꞌano janipa ri kinutaq ri Nuqaw che uꞌanik, chaꞌ jelaꞌ ri winaq che ruwachulew kaketaꞌmaj riꞌin lik kꞌax kannaꞌ ri Nuqaw. \p »Chixyaktajoq; joꞌ, chojel bꞌi wara. \c 15 \s1 Ri Jesús e ri saqil raqan uva yey riꞌoj oj ruqꞌabꞌ \p \v 1 »In ri in saqil raqan uva y ri Nuqaw e ri aj chakunel chupa taq ri uva. \v 2 We kꞌo kꞌu juna uqꞌabꞌ ri uva na kuya ta uwach, Rire kuqꞌat bꞌi. Noꞌj kꞌu ri kuya uwach, xa e kujal uwiꞌ re kuꞌan chom che chaꞌ jelaꞌ kuya más uwach. \v 3 Jekꞌulaꞌ riꞌix ꞌanom chi chom chiwe ruma ri kꞌutunik nuꞌanom chiwach. \fig Ri tikoꞌn re uva(Juan 15:2)|alt="Grape with supports" src="LB00107b.tif" size="span" ref="Jn. 15:2" \fig* \p \v 4 »Miwesaj iwibꞌ chwij, jekꞌulaꞌ xa jun qaꞌanom, riꞌix wukꞌ riꞌin y riꞌin iwukꞌ riꞌix. Ma e pachaꞌ juna uqꞌabꞌ cheꞌ na kawachin ta xa utukel we kesax che ri raqan; jekꞌulaꞌ riꞌ riꞌix, na utz taj kixwachinik we kiwesaj iwibꞌ chwij. \p \v 5 »In ri in raqan ri tikoꞌn yey riꞌix ix ruqꞌabꞌ. China kꞌu ri uꞌanom xa jun wukꞌ riꞌin yey riꞌin in xa jun rukꞌ rire, riꞌ lik kawachinik. Ma we iwesam iwibꞌ chwij, na jinta kichꞌij uꞌanik. \v 6 China kꞌu ri karesaj ribꞌ chwij, jelaꞌ kaꞌan che pachaꞌ ruqꞌabꞌ cheꞌ na jinta uchak, kachetik y kakꞌaq bꞌi. Kachaqij kꞌut, tekꞌuchiriꞌ kamolik y kaporox pa aqꞌ. \p \v 7 »Yey we e laꞌ xa jun iꞌanom riꞌix wukꞌ y na kikꞌow ta chikꞌuꞌx taq ri nukꞌutum chiwach, chitzꞌonoj kꞌu riꞌ saꞌ taq ri kiwaj y kayaꞌtaj na chiwe. \v 8 Ri Nuqaw lik kayakiꞌ uqꞌij echiriꞌ riꞌix kiya ukꞌiyal ijiqꞌobꞌalil y rukꞌ waꞌ kaqꞌalajinik pa saqil wi ix nutijoꞌn. \p \v 9 »Jekꞌulaꞌ pachaꞌ ri Nuqaw lik kꞌax kinunaꞌ riꞌin, jekꞌuriꞌlaꞌ riꞌin kꞌax kixinnaꞌ riꞌix. Lik kꞌut miwesaj iwibꞌ chupa ri rutzil nukꞌuꞌx chiwe. \v 10 We e kiꞌan janipa ri kixintaq che, kixkꞌojiꞌ kꞌu riꞌ chupa wa rutzil nukꞌuꞌx, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin nuꞌanom janipa ri inutaqom ri Nuqaw che uꞌanik yey in kꞌo chupa ri rutzil ukꞌuꞌx Rire. \p \v 11 »Ximbꞌiꞌij waꞌ chiwe chaꞌ ri nukiꞌkotemal kakꞌojiꞌ iwukꞌ y kanoj kꞌu riꞌ ri iwanimaꞌ che kiꞌkotemal. \p \v 12 »Ekꞌu nutaqanik waꞌ kanya chiwe: Lik kꞌax chinaꞌa iwibꞌ chiwach jelaꞌ pachaꞌ riꞌin lik kꞌax kixinnaꞌo. \v 13 Na jinta juna kꞌutubꞌal re ri rutzil kꞌuꞌxaj más nim chwa waꞌ: E junoq kuya rukꞌaslem che utoꞌik jun chik tobꞌ ne kakam ruma. \p \v 14 »Riꞌix ix wamigos we e laꞌ e kiꞌan janipa ri kixintaq che uꞌanik. \v 15 Na kambꞌiꞌij ta chi ne “waj chak” chiwe, ma e juna aj chak na retaꞌam taj saꞌ ri kuꞌan ri rajaw. Kambꞌiꞌij kꞌu chiwe “ix wamigos”, ma nuyaꞌom chi retaꞌmaxik chiwe ronoje ri ubꞌiꞌim lo ri Nuqaw chwe. \v 16 Na ix ta xixchaꞌw we riꞌin, in ri xinchaꞌw iwe. Yey nuyaꞌom piqꞌabꞌ kiꞌana ri nuchak y jelaꞌ kiya ukꞌiyal ijiqꞌobꞌalil y waꞌ na jinta ukꞌisik. Yey janipa kꞌu ri kitzꞌonoj che ri Nuqaw pa ri nubꞌiꞌ, Rire kuya na chiwe. \v 17 Ekꞌu kixintaq che uꞌanik waꞌ: Kꞌax chinaꞌa iwibꞌ chiwach. \s1 Ri tzel kebꞌilow re ri Jesús \p \v 18 »We tzel kixkil ri winaq che ruwachulew, chiwetaꞌmaj e riꞌin ri nabꞌe tzel kinkilo. \v 19 We ta e laꞌ junam ribꞌinik riꞌix kukꞌ ri tikawex re ruwachulew, riꞌ lik kꞌax kixnaꞌik. Noꞌj in xinchaꞌw iwe riꞌix chikixoꞌl ri winaq; e uwariꞌche tzel kixilik. \v 20 Kꞌuna chikꞌuꞌx ri nubꞌiꞌim chiwe: Na jinta juna aj chak más kꞌo uwach chwa ri rajaw. We riꞌin internabꞌem rukꞌ kꞌaxkꞌobꞌik, jelaꞌ riꞌ kaꞌan chiwe riꞌix, kixternabꞌex rukꞌ kꞌaxkꞌobꞌik. Yey we e kꞌo ri kitaqem ri nutzij riꞌin, jekꞌulaꞌ riꞌ, e kꞌo ri kakitaqej ri kikꞌut riꞌix. \v 21 Pero ri kixkiternabꞌej rukꞌ kꞌax ruma ikojom ri nubꞌiꞌ, e kakiꞌan waꞌ ruma na ketaꞌam ta uwach ri xintaqaw loq. \p \v 22 »We tamaji xinkꞌun riꞌin y tamaji xinkꞌut rutzij ri Nuqaw chikiwach, na jinta kꞌu kimak riꞌ ruma na xkikꞌul ta wa tzij. Noꞌj riꞌin xinkꞌunik y xinkꞌut rutzij ri Nuqaw chikiwach; ruma kꞌu waꞌ, na jinta junoq chike utz kubꞌiꞌij na jinta umak. \v 23 Ma e ri tzel kebꞌilow we riꞌin, riꞌ e tzel kakil ri Nuqaw. \v 24 Na jinta kꞌu kimak we tamaji nuꞌanom ukꞌiyal milagros chikiwach yey waꞌ na jinta chi ne junoq ꞌanayom re. Noꞌj rike kilom ronoje taq waꞌ; y na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, tzel kinkil riꞌin y tzel kakil ri Nuqaw. \p \v 25 »Ekꞌu xuꞌan taq waꞌ chaꞌ lik e kuꞌana janipa ri tzꞌibꞌital kan pa ri Tzij Pixabꞌ kꞌo pakiqꞌabꞌ rike: \q1 Tzel xinkilo tobꞌ na jinta numak \rq Sal. 35:19 \rq* \m kachaꞌ. \p \v 26 »Yey echiriꞌ kinopon rukꞌ ri Nuqaw, kantaq lo Jun Toꞌbꞌel iwe re kunimarisaj ikꞌuꞌx. Rire kape rukꞌ ri Nuqaw y e Qꞌalajisanel re ri Qꞌijsaq. Ekꞌuchiriꞌ kakꞌunik, kaqꞌalajisan chiwach riꞌix panuwi riꞌin. \v 27 Yey riꞌix kixqꞌalajisan na panuwi riꞌin, ma ix kꞌojiꞌnaq wukꞌ chwi ri jeqebꞌal lo ri nuchak. \c 16 \p \v 1 »Ximbꞌiꞌij kꞌu ronoje waꞌ chiwe chaꞌ na kasach ta ri kubꞌulibꞌal ikꞌuꞌx wukꞌ. \v 2 Ma kopon ruqꞌijol echiriꞌ kixesax ne bꞌi riꞌix chupa taq ri sinagogas. Y china ri kakamisan iweꞌix, e chwa rire uchak ri Dios ri kuꞌano. \v 3 E kakiꞌan waꞌ ma na ketaꞌam ta kꞌana uwach ri Nuqaw y na ketaꞌam tane nuwach riꞌin. \v 4 Kambꞌiꞌij waꞌ chiwe, ma we xopon ruqꞌijol waꞌ, kꞌuna chikꞌuꞌx nubꞌiꞌim chi lo waꞌ chiwe. \s1 Ri chak kuꞌan ri Ruxlabꞌixel ri Dios \p »Na ximbꞌiꞌij ta lo waꞌ chiwe chwi ri jeqebꞌal loq, ma kꞌa in kꞌo iwukꞌ. \v 5 Noꞌj woꞌora kinꞌek chaꞌ kineꞌkꞌola rukꞌ ri taqayom lo we riꞌin, yey na jinta chi ne junoq chiwe kutzꞌonoj chwe pa kinꞌek wi. \v 6 Yey ruma ne nubꞌiꞌim waꞌ chiwe, lik xok bꞌis chikꞌuꞌx. \v 7 Pero qatzij wa kambꞌiꞌij chiwe: Lik utz chiwe riꞌix we kinꞌek. Ma we na kinꞌek taj, na kakꞌun ta iwukꞌ ri Toꞌbꞌel re kubꞌochiꞌij ikꞌuꞌx.\f + \fr 16:7 \ft Wa Toꞌbꞌel e ri Ruxlabꞌixel ri Dios. Jn. 14:1; 20:22; Hch. 1:8\f* Noꞌj we xinꞌek, kantaq lo chiwe. \p \v 8 »Echiriꞌ kakꞌun ri Ruxlabꞌixel ri Dios, kuya na chi retaꞌmaxik chike ri winaq re ruwachulew china ri kꞌo umak, china ri lik jusukꞌ chwach ri Dios y china puwiꞌ kꞌo wi ri qꞌatbꞌal tzij re ri Dios. \v 9 Kuqꞌalajisaj kꞌut china ri kꞌo umak: Waꞌ e ri na kakubꞌiꞌ ta ukꞌuꞌx wukꞌ riꞌin. \v 10 Kuqꞌalajisaj china ri lik jusukꞌ, ma riꞌin kinꞌek rukꞌ ri Nuqaw yey riꞌix na kiwil ta chi nuwach.\f + \fr 16:10 \ft Xew ri Qanimajawal Jesucristo lik jusukꞌ, yey echiriꞌ xeꞌek chilaꞌ chikaj, e xutaq lo ri Santowilaj Ruxlabꞌixel re kojutoꞌo chaꞌ kojbꞌin jusukꞌ chwach ri Dios.\f* \v 11 Yey kuqꞌalajisaj, ri Dios uqꞌatom chi tzij puwi ritzel winaq kataqan che ruwachulew. \p \v 12 »Lik kꞌo kuaj kambꞌiꞌij chiwe, pero na kambꞌiꞌij tana, ma woꞌora na kimaj ta usukꞌ. \v 13 Noꞌj echiriꞌ kakꞌun ri Uxlabꞌixel re ri Qꞌijsaq, riꞌ kukꞌut chiwach riꞌix ronoje ri lik qatzij. Rire na xa ta pa re kachꞌaꞌtik, ma janipa ri kubꞌiꞌij e ubꞌiꞌim ri Dios che y jelaꞌ kuya chi retaꞌmaxik chiwe taq ri katajin loq. \v 14 Ma e kuqꞌalajisaj janipa ri kuaj kambꞌiꞌij riꞌin chiwe, y jelaꞌ kunimarisaj nuqꞌij. \v 15 Ronoje ri kꞌo rukꞌ ri Nuqaw, kꞌo wukꞌ riꞌin; e uwariꞌche ximbꞌiꞌij ri Ruxlabꞌixel e kuqꞌalajisaj janipa ri kuaj kambꞌiꞌij riꞌin chiwe. \s1 Kopon ri qꞌij echiriꞌ ri bꞌis kuꞌana kiꞌkotemal \p \v 16 »Na naj ta chi kꞌu riꞌ kiwil nuwach, ma riꞌin kinꞌek chilaꞌ pa kꞌo wi ri Nuqaw; pero chiqawach apanoq kiꞌwila tanchi nuwach —xchaꞌ. \p \v 17 Ekꞌuchiriꞌ, jujun chike rutijoꞌn jewaꞌ xkitzꞌonoj chikiwach: «¿Saꞌ keꞌelawi waꞌ? Ma kubꞌiꞌij: “Na naj ta chi kꞌu riꞌ kiwil nuwach, ma riꞌin kinꞌek chilaꞌ pa kꞌo wi ri Nuqaw;\x * \xo 16:17 \xt Jn. 16:10\x* pero chiqawach apanoq kiꞌwila tanchi nuwach.” \v 18 ¿Saꞌ keꞌelawi: “Na naj ta chi kꞌu riꞌ”? Na kaqamaj ta usukꞌ saꞌ puwi kachꞌaꞌt wi» xechaꞌ. \p \v 19 Ri Jesús xunaꞌbꞌej kakaj kakiꞌan tzꞌonobꞌal che. Ruma kꞌu riꞌ xubꞌiꞌij chike: \p —Riꞌin ximbꞌiꞌij chiwe: “Na naj ta chi kꞌu riꞌ kiwil nuwach, pero chiqawach apanoq kiꞌwila tanchi nuwach.” ¿E kitzꞌonoj saꞌ keꞌelawi waꞌ? \v 20 Paqatzij wi kambꞌiꞌij chiwe: Riꞌix kixoqꞌ na y kixbꞌison na, tobꞌ ri winaq re ruwachulew kekiꞌkotik. Tobꞌ riꞌix kixbꞌison woꞌora, wa bꞌis kuꞌana kiꞌkotemal. \p \v 21 »Echiriꞌ kutzir uwach juna ixoq, lik kakꞌojiꞌ pa kꞌaxkꞌolil ma xopon ruqꞌij. Noꞌj echiriꞌ alaxinaq chi rakꞌa, na kakꞌun ta chi ne chukꞌuꞌx ri kꞌaxkꞌolil ruma rukiꞌkotemal, ma xalax jun akꞌa che ruwachulew. \v 22 Jekꞌuriꞌlaꞌ riꞌix kapax ikꞌuꞌx woꞌora; noꞌj echiriꞌ kiwil tanchi nuwach, kanoj kꞌu ri iwanimaꞌ che kiꞌkotemal yey waꞌ wa kiꞌkotemal na jinta junoq kesan re chiwe. \v 23 Chupa kꞌu riꞌ laꞌ la qꞌij na kajawax ta chik kiꞌan tzꞌonobꞌal chwi ri nubꞌiꞌim. \p »Paqatzij wi kambꞌiꞌij chiwe: Ronoje ri kitzꞌonoj che ri Nuqaw pa ri nubꞌiꞌ, Rire kuya chiwe. \v 24 Kꞌa chwi woꞌora riꞌix na jinta kꞌo itzꞌonom pa ri nubꞌiꞌ riꞌin. Chitzꞌonoj y kikꞌulu, chaꞌ jelaꞌ kanoj ri iwanimaꞌ che kiꞌkotemal. \s1 Ri Jesús uchꞌijom uchuqꞌabꞌ taq ri na utz taj re ruwachulew \p \v 25 »Nubꞌiꞌim waꞌ chiwe rukꞌ kꞌambꞌal naꞌoj; noꞌj kopon kꞌu ri qꞌij echiriꞌ na kajawax ta chik kinchꞌaꞌt iwukꞌ rukꞌ kꞌambꞌal naꞌoj, ma riꞌ lik qꞌalaj chiwach riꞌix janipa ri kambꞌiꞌij chiwe chwi ri Nuqaw. \v 26 Chupa kꞌu laꞌ la qꞌij, utz kitzꞌonoj che ri Nuqaw chupa ri nubꞌiꞌ janipa ri kajawax chiwe. Yey na kajawax ta kꞌu riꞌ kinelaj chwach ri Nuqaw piwiꞌ, \v 27 ma ri Nuqaw lik kꞌax kixunaꞌo ruma kꞌax ininaꞌom riꞌin yey lik ikojom, riꞌin rukꞌ ri Dios in petinaq wi. \v 28 Riꞌin in petinaq rukꞌ ri Nuqaw y xinkꞌun che ruwachulew; yey woꞌora e waꞌ kanya kan ruwachulew y kintzelej rukꞌ ri Nuqaw —xchaꞌ. \p \v 29 Ekꞌu rutijoꞌn xkibꞌiꞌij che: \p —Woꞌora lik qꞌalaj ri kabꞌiꞌij la chiqe, ma na kachꞌaꞌt ta chi la rukꞌ kꞌambꞌal naꞌoj. \v 30 Yey woꞌora kaqamaj usukꞌ rilal lik etaꞌam la ronoje. Uwariꞌche na kajawax taj kꞌo junoq kuꞌan tzꞌonobꞌal cheꞌla, ma etaꞌam chi la saꞌ ri kaqaj kaqatzꞌonoj echiriꞌ kꞌamajaꞌ ne kaqaꞌan ri tzꞌonobꞌal. Ruma kꞌu laꞌ, qakojom rilal rukꞌ ri Dios petinaq wi la —xechaꞌ. \p \v 31 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —¿Kꞌa e woꞌora kikoj waꞌ? \v 32 Kakꞌun kꞌu ruqꞌijol y waꞌ ya xujeqo echiriꞌ riꞌix kixkicher bꞌi. Chijujunal kꞌut kimaj bꞌi ibꞌe y kiniya kan nutukel. Pero riꞌin na kinkanaj ta kan nutukel, ma ri Nuqaw kꞌo wukꞌ. \p \v 33 »Ximbꞌiꞌij ronoje waꞌ chiwe chaꞌ wuma riꞌin kiriq utzil chomal. Che ruwachulew riꞌix lik kitij kꞌax. Pero chinimarisaj kꞌu ikꞌuꞌx, ma riꞌin nuchꞌijom uchuqꞌabꞌ taq ri na utz taj re ruwachulew\f + \fr 16:33 \ft Ri Jesús xuchꞌij uchuqꞌabꞌ ri mak y ritzel winaq.\f* —xchaꞌ. \c 17 \s1 Ri Jesús kuꞌan orar pakiwi rutijoꞌn \p \v 1 Echiriꞌ ubꞌiꞌim chi waꞌ, ri Jesús xtzuꞌn chikaj y xubꞌiꞌij: \mi «Nuqaw, xopon ru orayil; yaka kꞌu la uqꞌij ri Kꞌajol la chaꞌ jelaꞌ ri Kꞌajol la kuyak qꞌij Rilal. \v 2 Ma Rilal yaꞌom la che ri Kꞌajol la kataqan pakiwi konoje ri tikawex, chaꞌ puqꞌabꞌ Rire kꞌo wi kuya kꞌaslemal na jinta utaqexik chike konoje ri eyaꞌom la che. \v 3 Ekꞌu wa kꞌaslemal na jinta utaqexik e ruma ri ketaꞌmax wach la, xew Rilal Lal Dios y na jinta jun chik, yey ketaꞌmax kꞌu uwach ri Jesucristo, ri xtaq lo la. \pi1 \v 4 »Riꞌin nuyakom qꞌij la wara che ruwachulew y xinkꞌis uꞌanik ri xintaq lo la che uꞌanik. \v 5 Ekꞌu woꞌora Nuqaw, yaka la nuqꞌij chilaꞌ ukꞌ la, jelaꞌ pachaꞌ ri ꞌanom la chwe echiriꞌ kꞌamajaꞌ ne kajeqer ruwachulew. \pi1 \v 6 »Chike taq ri tikawex xeya la chwe che ruwachulew, nuqꞌalajisam china Rilal. Rike e e la, y xeya la panuqꞌabꞌ yey kitaqem ri tzij la. \v 7 Y woꞌora ketaꞌam waꞌ: Ronoje ri yaꞌom la chwe, ukꞌ la petinaq wi. \v 8 Ma janipa ri xbꞌiꞌij la chwe, nutzijom chike ri xeya la chwe, y rike xkikojo. Yey xketaꞌmaj kꞌut paqatzij wi riꞌin ukꞌ la in petinaq wi y Lal taqayom lo la weꞌin. \pi1 \v 9 »Riꞌin kinelaj ko chiwach la pakiwi rike; na e ta pakiwi konoje ri tikawex, xew pakiwi ri eyaꞌom la panuqꞌabꞌ, ma rike e e la. \v 10 Konoje ri e kꞌo panuqꞌabꞌ, e e la. Jekꞌulaꞌ riꞌ, konoje ri e kꞌo paqꞌabꞌ Rilal, e weꞌin. Y ri yakbꞌal nuqꞌij kaqꞌalajin kuma rike. \pi1 \v 11 »Yey riꞌin kintzelej ukꞌ la, na kinkanaj ta kan che ruwachulew; noꞌj rike kekanajik. Lal Santowilaj Nuqaw, chechajij ko la chupa ri bꞌiꞌ la, ri eyaꞌom la chwe, chaꞌ chuꞌana xa jun kikꞌuꞌx jelaꞌ pachaꞌ nuꞌanom riꞌin ukꞌ la. \v 12 Echiriꞌ riꞌin in kꞌo kukꞌ wara che wuꞌwachulew, xebꞌenuchajij chupa ri bꞌiꞌ la ri eyaꞌom la chwe. Na jinta junoq chike xsachik, xew kꞌu ri jun xex wi sachinaq chik chaꞌ e kuꞌana janipa ri tzꞌibꞌital kan chupa ri Chꞌaꞌtem la. \pi1 \v 13 »Ekꞌu woꞌora kintzelej tanchi ukꞌ la. Pero xaloqꞌ kꞌa in kꞌo che ruwachulew, kambꞌiꞌij taq waꞌ chike chaꞌ lik kanoj ri kanimaꞌ che kiꞌkotemal, jelaꞌ pachaꞌ ri kiꞌkotemal kꞌo wukꞌ riꞌin. \pi1 \v 14 »Riꞌin nuyaꞌom ri Chꞌaꞌtem la chike. Yey taq ri winaq re ruwachulew tzel kekilo ma na junam ta kikꞌuꞌx kukꞌ, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin na junam ta nukꞌuꞌx kukꞌ ri e re ruwachulew. \v 15 Na e ta kꞌu kinelaj chiwach la chaꞌ kebꞌesaj la che ruwachulew, xew lik chechajij la chwach ritzel winaq. \v 16 Rike na junam ta kikꞌuꞌx kukꞌ ri e re ruwachulew, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin na junam ta nukꞌuꞌx kukꞌ ri e re ruwachulew. \pi1 \v 17 »Yaꞌa kꞌu la chike kebꞌin jusukꞌ chupa ri Qꞌijsaq e la, waꞌ e ri Chꞌaꞌtem la. \v 18 Jelaꞌ pachaꞌ Rilal xintaq lo la chikixoꞌl ri tikawex che ruwachulew, jekꞌuriꞌlaꞌ riꞌin kebꞌenutaq bꞌi rike chikixoꞌl ri tikawex che ruwachulew. \v 19 Y kuma kꞌu rike, lik nuyaꞌom wibꞌ riꞌin che uꞌanik ri rajawal kꞌuꞌx la, chaꞌ jelaꞌ rike kebꞌin jusukꞌ chupa ri Qꞌijsaq. \pi1 \v 20 »Yey na xew tane kinelaj chiwach la pakiwi rike, ma e kantzꞌonoj cheꞌla pakiwi ri kꞌamajaꞌ kakikoj ri nubꞌiꞌ ruma kakita ri tzijonik kakiꞌan rike. \v 21 Lal Nuqaw, kantzꞌonoj ko cheꞌla chuꞌana xa jun kikꞌuꞌx chikiwach junam qukꞌ riꞌoj, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin ukꞌ la y Rilal wukꞌ riꞌin, chaꞌ ri e kꞌo che ruwachulew kakikojo e rilal taqayom lo la we riꞌin. \pi1 \v 22 »Ri yakbꞌal nuqꞌij yaꞌom la chwe riꞌin, xinya chike rike chaꞌ chuꞌana xa jun kikꞌuꞌx jelaꞌ pachaꞌ Rilal y riꞌin xa jun qakꞌuꞌx. \v 23 Riꞌin in kꞌo kukꞌ rike y Rilal kꞌo la wukꞌ riꞌin chaꞌ rike kuꞌan xa jun kikꞌuꞌx pa saqil wi. Jekꞌulaꞌ riꞌ konoje ri tikawex che ruwachulew kaketaꞌmaj e Rilal taqayom lo la we riꞌin y lik kꞌax kenaꞌ la ri nutijoꞌn, jelaꞌ pachaꞌ lik kꞌax kinnaꞌ la riꞌin. \pi1 \v 24 »Lal Nuqaw, e janipa ri eyaꞌom la panuqꞌabꞌ, e kuaj riꞌin kebꞌeꞌkꞌola wukꞌ pa kineꞌkꞌola wi, chaꞌ kakil ri yakbꞌal nuqꞌij yaꞌom la. Ma xex wi kꞌax innaꞌom lo la, chwi echiriꞌ kꞌamajaꞌ ne kajeqer ruwachulew. \v 25 Nuqaw, Rilal lik Lal jusukꞌ, yey ri tikawex che ruwachulew na ketaꞌam ta wach la. Noꞌj riꞌin wetaꞌam wach la yey ri nutijoꞌn ketaꞌam e Rilal taqayom lo la we riꞌin. \v 26 Lik kꞌut nuqꞌalajisam chikiwach china Rilal y kꞌa kintajin ne che uqꞌalajisaxik waꞌ, chaꞌ ri rutzil kꞌuꞌx la chwe riꞌin, kakꞌojiꞌ kukꞌ rike y jelaꞌ kinkꞌojiꞌ riꞌin pa kanimaꞌ» xchaꞌ. \c 18 \s1 Kachap bꞌi ri Jesús \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53) \p \v 1 Echiriꞌ ri Jesús xukꞌis ubꞌiꞌxikil taq waꞌ, xel bꞌi junam kukꞌ rutijoꞌn, xkiqꞌaxuj kꞌu ri raqanaꞌ Cedrón y xebꞌok chupa jun werta kꞌo chiriꞌ. \v 2 Ri Judas, ri kakꞌayin re ri Jesús, retaꞌam chi ri luwar, ma ukꞌiyal laj ri Jesús kukꞌ rutijoꞌn kimolom kibꞌ chiriꞌ. \p \v 3 Ekꞌu ri Judas xoponik, ebꞌukꞌamom bꞌi ukꞌiyal soldados y taq ri chajinel re ri Rocho Dios. Rike kukꞌaꞌam taq chapabꞌal, yey e kꞌo ri kawolol ri ki aqꞌ y e kꞌo ri xa kitzukꞌem ki aqꞌ. Waꞌ etaqom bꞌi kuma ri nimaq e aj chakunel pa Rocho Dios y ri fariseos. \p \v 4 Ekꞌu ri Jesús ruma retaꞌam chi ronoje ri katajin lo puwiꞌ, xebꞌuꞌkꞌulu apanoq y xutzꞌonoj chike: \p —¿China ri kitzukuj? —xchaꞌ. \p \v 5 Rike xkikꞌul uwach: \p —E Jesús ri aj Nazaret —xechaꞌ. \p Ri Jesús xubꞌiꞌij kꞌu chike: \p —In riꞌin —xchaꞌ. \p Yey ri Judas, ri kakꞌayin re, kꞌo chikixoꞌl ri kakaj kakichap bꞌi ri Jesús. \v 6 Echiriꞌ xubꞌiꞌij ri Jesús chike: “In riꞌin”, xetzelej chikij y xetzaq pulew. \p \v 7 Ekꞌu ri Jesús xutzꞌonoj tanchi chike: \p —¿China ri kitzukuj? —xchaꞌ. \p Y rike xkibꞌiꞌij: \p —E Jesús ri aj Nazaret —xechaꞌ. \p \v 8 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús chike: \p —Riꞌin nubꞌiꞌim chi che alaq; “In riꞌin.” We in kꞌu ri kintzukuj alaq, yaꞌa bꞌi alaq luwar chike wa nutijoꞌn chebꞌeꞌojana —xcha chike. \v 9 E xubꞌiꞌij waꞌ ri Jesús chaꞌ e kuꞌana ri ubꞌiꞌim chik: «Na jinta junoq xsach chike ri ebꞌuyaꞌom ri Nuqaw chwe.»\x * \xo 18:9 \xt Jn. 17:2\x* \p \v 10 Ekꞌu ri Simón Pedro rukꞌaꞌam jun espada. Xresaj kꞌu uloq y xujochij bꞌi ruxikin uwikiqꞌabꞌ ri raj chak ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios. Wa aj chak Malco rubꞌiꞌ. \p \v 11 Ri Jesús xubꞌiꞌij kꞌu che ri Pedro: \p —Chakꞌolo ra espada chupa rukꞌolibꞌal. ¿Na kinikꞌow ta kami riꞌ pa ri kꞌaxkꞌobꞌik we e ri Nuqaw intaqayom lo che? —xchaꞌ. \p \v 12 Ekꞌuchiriꞌ, ri soldados y ri taqanel ke, junam kukꞌ raj judiꞌabꞌ e chajinel re ri Rocho Dios, xkichap ri Jesús y xkiyutu. \s1 Ri Jesús kꞌo chikiwach raj qꞌatal tzij \r (Mt. 26:57-58; Mr. 14:53-54; Lc. 22:54) \p \v 13 Xkikꞌam kꞌu bꞌi ri Jesús chwa ri Anás, ruqaw-ujiꞌ ri Caifás ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios chupa laꞌ la junabꞌ. \v 14 Yey e Caifás ri ubꞌiꞌim chike raj judiꞌabꞌ: «E más utz we ta e laꞌ xa jun chi achi kakam kuma konoje ri tinamit.»\x * \xo 18:14 \xt Jn. 11:49-50\x* \s1 Ri Pedro kubꞌiꞌij na retaꞌam ta uwach ri Jesús \r (Mt. 26:69-70; Mr. 14:66-68; Lc. 22:55-57) \p \v 15 Ri Simón Pedro y jun chik tijoꞌn eteran bꞌi chirij ri Jesús. Waꞌ wa jun chik tijoꞌn etaꞌmatal uwach ruma ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios; ekꞌu rire xok bꞌi rukꞌ ri Jesús che ruwa ja re ri rocho ri aj wach. \v 16 Noꞌj ri Pedro xkanaj kan chwa ri puerta pa bꞌe. Ruma kꞌu riꞌ, xel lo ri jun tijoꞌn etaꞌmatal uwach ruma ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios, xchꞌaꞌt rukꞌ rali aj chajal re ri puerta chaꞌ kuya luwar che ri Pedro kok bꞌi. \p \v 17 Ekꞌuchiriꞌ rali xutzꞌonoj che ri Pedro: \p —¿Na lal ta nawi jun chike rutijoꞌn laꞌ la jun achi? —xchaꞌ. \p Ri Pedro xukꞌul uwach: \p —Na in taj —xchaꞌ. \p \v 18 Ruma kꞌu lik kꞌax tew, raj chakibꞌ y ri e chajinel e takꞌal chuchiꞌ jun aqꞌ kinukꞌum re kakimiqꞌisaj kibꞌ. Yey ri Pedro kꞌo kukꞌ chuchiꞌ ri aqꞌ. \s1 Ri Anás kuta uchiꞌ ri Jesús \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Lc. 22:66-71) \p \v 19 Ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios\f + \fr 18:19 \ft Ri Anás ikꞌowinaq kajawal raj chakunel pa Rocho Dios; e uwariꞌche kꞌa kabꞌiꞌx waꞌ che, tobꞌ chupa waꞌ wa junabꞌ e Caifás ri xkꞌojiꞌik.\f* xujeq utzꞌonoxik che ri Jesús pakiwi taq rutijoꞌn y puwi rukꞌutunik. \p \v 20 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Riꞌin in tzijoninaq chiwachil chikiwach konoje ri winaq, xaqi in kꞌutuninaq pa taq sinagogas y pa ri Rocho Dios pa kakimol wi kibꞌ raj judiꞌabꞌ. Na jinta kꞌo nubꞌiꞌim xa xeꞌlaqꞌay. \v 21 ¿Suꞌchak kꞌu riꞌ katzꞌonoj alaq chwe puwi ri nukꞌutunik? E tzꞌonoj alaq chike ri e tayom we riꞌin, ma rike ketaꞌam saꞌ ri nukꞌutum chikiwach —xchaꞌ. \p \v 22 Echiriꞌ xubꞌiꞌij waꞌ ri Jesús, jun chike ri e chajinel xupachꞌ jun qꞌabꞌ chupalaj ri Jesús y xubꞌiꞌij che: \p —¿Utz nebꞌa jelaꞌ kakꞌulubꞌej uwach ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios? —xchaꞌ. \p \v 23 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —We ximbꞌiꞌij juna chꞌaꞌtem na utz taj, bꞌiꞌij la riꞌ saꞌ ri na utz taj ximbꞌiꞌij. Noꞌj we utz ri ximbꞌiꞌij, ¿suꞌchak kꞌu riꞌ xinchꞌay la? —xchaꞌ. \p \v 24 Yutum chi ri Jesús, ri Anás xutaq bꞌi chwa ri Caifás, ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios. \s1 Ri Pedro kubꞌiꞌij tanchik na retaꞌam ta uwach ri Jesús \r (Mt. 26:71-75; Mr. 14:69-72; Lc. 22:58-62) \p \v 25 Ekꞌu ri Pedro takꞌal chuchiꞌ ri aqꞌ, kumiqꞌisaj ribꞌ. Yey e kꞌo jujun jewaꞌ xkibꞌiꞌij che: \p —¿Na lal ta nawi jun chike rutijoꞌn laꞌ la jun achi? —xechaꞌ. \p Ri Pedro xrewaj, jewaꞌ xubꞌiꞌij: \p —¡Jaꞌi! Na in taj —xchaꞌ. \p \v 26 Chiriꞌ kꞌo jun raj chak ri kajawal raj chakunel pa Rocho Dios. Rire kꞌo chux che ri jun xjochix ruxikin ruma ri Pedro. Xutzꞌonoj kꞌu che ri Pedro: \p —¿Na xinwil ta nebꞌa wach la chilaꞌ pa ri werta rukꞌ ri Jesús? —xchaꞌ. \p \v 27 Yey ri Pedro xrewaj tanchik, y ekꞌuchiriꞌ xbꞌixon lo ri teren. \s1 Ri Jesús kayaꞌiꞌ chwach ri taqanel Pilato \r (Mt. 27:1-2; Mr. 15:1; Lc. 23:1) \p \v 28 E riꞌ katajin usaqirik echiriꞌ xesax bꞌi ri Jesús chwa rocho ri Caifás y xkꞌam bꞌi pa ri palacio re ri Pilato, ri taqanel aj Roma. Ekꞌu ri aj judiꞌabꞌ na xebꞌok ta chupa ri palacio chaꞌ na kakichꞌulaj ta kibꞌ chwach ri Dios y jekꞌulaꞌ utz kakitij ri cena re Pascua.\f + \fr 18:28 \ft Chikiwach raj judiꞌabꞌ we e laꞌ kebꞌok pa rocho junoq na kukꞌil ta raj judiꞌabꞌ, rukꞌ waꞌ kemakun chwach ri Dios y na taqal ta kꞌu riꞌ chike kakiꞌan ri nimaqꞌij Pascua. Ruma waꞌ na xkaj taj kebꞌok chupa ri rocho ri taqanel Pilato.\f* \p \v 29 E uwariꞌche, ri taqanel Pilato xel loq chaꞌ kachꞌaꞌt kukꞌ y xubꞌiꞌij chike: \p —¿Saꞌ rumak waꞌchi kakoj alaq? —xchaꞌ. \p \v 30 Raj judiꞌabꞌ xkikꞌul uwach: \p —We tamaji aj mak, na kaqaya ta riꞌ paqꞌabꞌ la —xechaꞌ. \p \v 31 Ekꞌu ri Pilato xubꞌiꞌij chike: \p —Kꞌama bꞌi alaq y qꞌata alaq tzij puwiꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri kubꞌiꞌij ri tzijpixabꞌ e alaq —xchaꞌ. \p Pero raj judiꞌabꞌ xkikꞌul uwach: \p —Riꞌoj oj aj judiꞌabꞌ na jinta paqaqꞌabꞌ kaqaqꞌat tzij re kamik puwi junoq\f + \fr 18:31 \ft Ri tzijpixabꞌ ke raj judiꞌabꞌ kataqan che kaꞌan junoq paꞌbꞌaj we qꞌatom chi tzij re kamik puwiꞌ. Pero chupa laꞌ la qꞌij, xew kꞌo puqꞌabꞌ ri gobierno re Roma kuqꞌat tzij re kamik puwi junoq.\f* —xechaꞌ. \p \v 32 Jelaꞌ e xuꞌana pachaꞌ rubꞌiꞌim lo ri Jesús puwi rukamik.\f + \fr 18:32 \ft Raj judiꞌabꞌ na kakikamisaj ta junoq chwa cruz; xew raj Roma kebꞌanaw waꞌ. Yey ri Jesús ubꞌiꞌim chik kakamisax chwa cruz. Jn. 3:14; 8:28; 12:32\f* \s1 Ri Pilato kuta uchiꞌ ri Jesús \r (Mt. 27:11-14; Mr. 15:1-5) \p \v 33 Ri Pilato xok tanchi ubꞌi chupa ri palacio, xusikꞌij ri Jesús y xutzꞌonoj che: \p —¿Lal kami riꞌ ri rey ke raj judiꞌabꞌ? —xchaꞌ. \p \v 34 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —¿Xa pa e la kaꞌan la wa tzꞌonobꞌal chwe o kꞌo ebꞌiꞌyom re cheꞌla? —xchaꞌ. \p \v 35 Ri Pilato xukꞌul uwach: \p —Na jinta we riꞌin che waꞌ, ma ¿in nebꞌa kukꞌil raj judiꞌabꞌ? Yey ri xeyaꞌw e la panuqꞌabꞌ e ri winaq re ri tinamit la kukꞌ ri nimaq e aj chakunel pa Rocho Dios. ¿Saꞌ kꞌu ri mak ꞌanom la? —xchaꞌ. \p \v 36 Ekꞌu ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Ri nutaqanik riꞌin na re ta wara che ruwachulew. Ma we ta re wara, xechꞌoꞌjin ta kꞌu riꞌ ri nutijoꞌn chaꞌ na kinyaꞌ ta pakiqꞌabꞌ raj judiꞌabꞌ. Noꞌj ri nutaqanik na re ta wara che ruwachulew —xchaꞌ. \p \v 37 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Pilato che: \p —¿Qatzij kami riꞌ lal rey? —xchaꞌ. \p Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Lal kabꞌiꞌn la re, riꞌin in rey. Riꞌin xinalax che ruwachulew yey xinkꞌunik re kanqꞌalajisaj ri Qꞌijsaq. Janipa kꞌu ri kitaqem ri Qꞌijsaq, e kakita ri kambꞌiꞌij riꞌin —xchaꞌ. \p \v 38 Ri Pilato xubꞌiꞌij che: \p —¿Saꞌ riꞌ laꞌ la Qꞌijsaq? —xchaꞌ. \p Echiriꞌ uꞌanom chi wa tzꞌonobꞌal, xel tanchi ubꞌi ri Pilato, xchꞌaꞌt tanchi kukꞌ raj judiꞌabꞌ y xubꞌiꞌij chike: \p —Riꞌin na kanriq ta juna umak waꞌchi. \v 39 Ralaq lik xex kaꞌan wi alaq ri koyꞌej alaq pa ri nimaqꞌij Pascua kanyolopij bꞌi chiwach alaq juna achi kꞌo pa cárcel. ¿Kaꞌaj kami alaq riꞌ e kanyolopij bꞌi ri rey ke raj judiꞌabꞌ? —xchaꞌ. \p \v 40 Ekꞌuchiriꞌ, konoje xkijeq kesikꞌin tanchik: \p —¡Mayolopij bꞌi la ri Jesús! ¡E yolopij bꞌi la ri Barrabás! —xechaꞌ. Yey ri Barrabás e jun achi eleqꞌom. \c 19 \s1 Kaqꞌat tzij re kamik puwi ri Jesús \r (Mt. 27:15-31; Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25) \p \v 1 Ekꞌu ri Pilato xtaqan che kakꞌam bꞌi ri Jesús y kajichꞌ upa. \v 2 Yey ri soldados xkikoj che rujolom ri Jesús jun corona kipachꞌum rukꞌ kꞌiix. Y xkirip jun manta morato\f + \fr 19:2 \ft “Morato”: Kil “púrpura” pa vocabulario.\f* chirij. \v 3 Tekꞌuchiriꞌ xeqibꞌ rukꞌ y kakibꞌiꞌij: \p —¡Nim uqꞌij ri rey ke raj judiꞌabꞌ! —kechaꞌ. Yey kakipachꞌ qꞌabꞌ chupalaj. \p \v 4 Ri Pilato xel tanchi uloq y xubꞌiꞌij chike raj judiꞌabꞌ: \p —Chilape alaq, kanwesaj lo waꞌchi chiwach alaq. Chetaꞌmaj kꞌu alaq, riꞌin na jinta juna umak kanriqo —xchaꞌ. \p \v 5 Ekꞌuchiriꞌ xel lo ri Jesús, kꞌo ri corona re kꞌiix che rujolom y ripom ri manta morato chirij. Xubꞌiꞌij kꞌu ri Pilato chike: \p —¡Riꞌ rachi kꞌo chiwach alaq! —xchaꞌ. \p \v 6 Echiriꞌ ri nimaq e aj chakunel pa Rocho Dios kukꞌ ri e chajinel re ri Rocho Dios xkil ri Jesús, xkijeq kesikꞌinik, jewaꞌ kakibꞌiꞌij: \p —¡Kamisax chwa cruz! ¡Kamisax chwa cruz! —kechaꞌ. \p Ekꞌu ri Pilato xubꞌiꞌij chike: \p —We e riꞌ, kꞌama bꞌi ralaq y kamisaj alaq chwa cruz, pero riꞌin na jinta juna umak kanriqo —xchaꞌ. \p \v 7 Raj judiꞌabꞌ xkikꞌul uwach: \p —Riꞌoj kꞌo jun taqanik paqawiꞌ y kubꞌiꞌij kꞌu riꞌ taqal che rire kakamisaxik ma uꞌanom Ukꞌajol Dios che ribꞌ —xechaꞌ. \p \v 8 Echiriꞌ ri Pilato xuta waꞌ, xok más xiꞌin ibꞌ rukꞌ. \v 9 Xok kꞌu tanchi ubꞌi pa ri palacio y xutzꞌonoj che ri Jesús: \p —¿Pa lal petinaq wi rilal?\f + \fr 19:9 \ft Ri Pilato na kutzꞌonoj taj pa xalax wi ri Jesús; ri karaj karetaꞌmaj e we ri Jesús xa e jun tikawex o we rukꞌ ri Dios petinaq wi.\f* —xchaꞌ. Pero ri Jesús na xukꞌul ta uwach. \p \v 10 Ri Pilato xubꞌiꞌij kꞌu che: \p —¿E laꞌ na kakꞌul ta la uwach wa kantzꞌonoj cheꞌla? ¿Na etaꞌam ta kami la panuqꞌabꞌ riꞌin kꞌo wi kankamisaj la chwa cruz y panuqꞌabꞌ kꞌo wi kanyolopij bꞌi la? —xchaꞌ. \p \v 11 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —Paqatzij wi kambꞌiꞌij cheꞌla, na jinta kꞌana paqꞌabꞌ la kataqan la panuwiꞌ we tamaji e ri Dios chilaꞌ chikaj xyaꞌw cheꞌla. E uwariꞌche, china ri xinqꞌatisan paqꞌabꞌ la, e más kꞌo umak riꞌ, chiwach rilal —xchaꞌ. \p \v 12 Chwi kꞌu riꞌ, ri Pilato lik xutzukuj suꞌanik kuyolopij bꞌi ri Jesús. Pero raj judiꞌabꞌ ko kesikꞌin che ubꞌiꞌxik: \p —¡We xyolopij bꞌi la, na lal ta chi ramigo riꞌ ri nimalaj taqanel re Roma; ma china ri kuꞌan rey che ribꞌ, riꞌ e tzel karil wa nimalaj taqanel! —xechaꞌ. \p \v 13 Echiriꞌ xuta waꞌ ri Pilato, xutaq bꞌi resaxik ri Jesús y xtzꞌuyiꞌ pa ri luwar re qꞌatbꞌal tzij “Tzꞌaqom Abꞌaj” kecha che, yey pa ri chꞌaꞌtem hebreo “Gabatá” rubꞌiꞌ. \p \v 14 E qꞌij riꞌ kayijbꞌax pan janipa ri kajawax pa ri nimaqꞌij Pascua. Ekꞌuchiriꞌ xuꞌan tikꞌil qꞌij,\f + \fr 19:14 \ft “Tikꞌil qꞌij”: Kil “hora” pa vocabulario.\f* ri Pilato xubꞌiꞌij chike raj judiꞌabꞌ: \p —Riꞌ ri rey e alaq —xchaꞌ. \p \v 15 Noꞌj raj judiꞌabꞌ ko kesikꞌin che ubꞌiꞌxik: \p —¡Kamisax chwa cruz! ¡Kamisax chwa cruz! —kechaꞌ. \p Ri Pilato xubꞌiꞌij chike: \p —¿Kankamisaj kami riꞌ chwa cruz ri rey e alaq? —xchaꞌ. \p Pero ri nimaq e aj chakunel re ri Rocho Dios xkikꞌul uwach: \p —Riꞌoj na jinta juna chik qarey, xew e qarey ri nimalaj taqanel re Roma —xechaꞌ. \p \v 16 Ekꞌu ri Pilato xuya bꞌi ri Jesús pakiqꞌabꞌ re kakamisax chwa cruz. Ewi xkꞌam bꞌi ri Jesús. \s1 Rukamik ri Jesús chwa ri cruz \r (Mt. 27:32-50; Mr. 15:21-37; Lc. 23:26-49) \p \v 17 Ri Jesús utelem bꞌi rucruz echiriꞌ xkꞌam bꞌi pa ri luwar kabꞌiꞌx che “Luwar re Ubꞌaqil Ujolom Animaꞌ”, yey pa ri chꞌaꞌtem hebreo, “Gólgota”. \v 18 Chiriꞌ kꞌu riꞌ xyaꞌ wi ri Jesús chwa ri cruz junam kukꞌ kebꞌ chik achijabꞌ, jun pa taq utzal; y xkꞌojiꞌ kꞌu Rire chikinikꞌajal. \p \v 19 Ri Pilato utaqom chik katzꞌibꞌax waꞌ y kayaꞌ kꞌu lo chwi ri cruz: «\sc JESÚS RI AJ NAZARET, RI REY KE RAJ JUDIꞌABꞌ.\sc*» \fig Ri xtzꞌibꞌax chwi ri cruz: “Jesús ri aj Nazaret, ri rey ke raj judiꞌabꞌ” (Juan 19:19-20)|alt="Sign on cross" src="LB00327b.tif" size="col" ref="Jn. 19:19" \fig* \p \v 20 Yey waꞌ tzꞌibꞌital pa ri chꞌaꞌtem hebreo, pa ri chꞌaꞌtem griego y pa ri chꞌaꞌtem latín. E kꞌi kꞌu chike raj judiꞌabꞌ xkajilaj waꞌ, ma ri luwar pa xyaꞌ wi ri Jesús chwa ri cruz xa naqaj kꞌo wi che ri tinamit. \v 21 Yey ri nimaq e aj chakunel re ri Rocho Dios xkibꞌiꞌij che ri Pilato: \p —Na ubꞌe taj xtzꞌibꞌaj la “Ri rey ke raj judiꞌabꞌ”. Jalkꞌatij la chaꞌ jewaꞌ kubꞌiꞌij: “Rire xubꞌiꞌij: Riꞌin in rey ke raj judiꞌabꞌ” —xechaꞌ. \p \v 22 Pero ri Pilato xubꞌiꞌij chike: \p —Ri xintaq utzꞌibꞌaxik riꞌin, jelaꞌ kakanaj kanoq —xchaꞌ. \p \v 23 Ri soldados echiriꞌ kiyaꞌom chi ri Jesús chwa ri cruz, xkimol uchiꞌ ruqꞌuꞌ, xkijach upa chaꞌ kuꞌan kajibꞌ rajaw. Jelaꞌ xkaj kakiꞌan rukꞌ rukoton; pero waꞌ xa jun upa uꞌanom. \v 24 Ruma kꞌu waꞌ, ri soldados jewaꞌ xkibꞌiꞌij chikiwach: \p —Maqarichꞌij upa rukoton; qaꞌana jun sorteo chaꞌ jelaꞌ kaqilo chinoq chiqe kakꞌamaw bꞌi re —xechaꞌ. \p Ekꞌu xuꞌana pachaꞌ ri tzꞌibꞌital kan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 Xkijach kibꞌ puwi ri nuqꞌuꞌ, \q1 ma xkiꞌan sorteo rukꞌ \rq Sal. 22:18 \rq* \m kachaꞌ. Yey jekꞌuriꞌlaꞌ xkiꞌan ri soldados. \p \v 25 Chunaqaj kꞌu ri cruz e kꞌo ruchu ri Jesús, ruchaqꞌ ruchu, ri María rixoqil ri Cleofas y ri María ri aj Magdala. \v 26 Echiriꞌ ri Jesús xril pan ruchu kꞌo putzal ri jun utijoꞌn lik kꞌax kunaꞌ Rire, xubꞌiꞌij kꞌu pan che ruchu: \p —Nuchu, chwi kꞌu woꞌora e alabꞌ la laꞌ —xchaꞌ. \p \v 27 Tekꞌuchiriꞌ xubꞌiꞌij che ri jun utijoꞌn kꞌo putzal ri María: \p —Ekꞌu riꞌat, chwi woꞌora e achu laꞌ —xchaꞌ. Chwi kꞌu riꞌ, wa jun utijoꞌn ri Jesús xukꞌam bꞌi ri María chaꞌ keꞌjeqela chirocho. \p \v 28 Ekꞌu ri Jesús retaꞌam ya xukꞌis uꞌanik ronoje ruchak; yey chaꞌ e kuꞌana janipa ri tzꞌibꞌital kan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, jewaꞌ xubꞌiꞌij: \p —Katzajin nuchiꞌ\x * \xo 19:28 \xt Sal. 69:21\x* —xchaꞌ. \p \v 29 Chiriꞌ kꞌo jun xaro nojinaq che vinagre. Yey e kꞌo jujun xkichuqꞌ jun esponja chupa, xkixim kꞌu chutzaꞌm jun vara re hisopo y xkiya pan chwa reꞌ ri Jesús. \p \v 30 Rire xutij ri vinagre, tekꞌuchiriꞌ xubꞌiꞌij: \p —Xinkꞌis kꞌu utzaꞌm ri nuchak —xchaꞌ. \p Ekꞌuchiriꞌ, xuyuxubꞌaꞌ rujolom y xuqꞌatisaj ri ranimaꞌ puqꞌabꞌ ri Dios. \s1 Jun soldado kutoqꞌ rukꞌalkꞌaꞌx ri Jesús rukꞌ rulanza \p \v 31 Ekꞌu qꞌij riꞌ kayijbꞌax pan janipa ri kajawax pa ri nimaqꞌij Pascua. Ruma kꞌu laꞌ, raj judiꞌabꞌ na kakaj taj kakꞌojiꞌ juna kaminaq chwa cruz pa ri qꞌij re uxlanibꞌal, ma laꞌ la jun qꞌij lik nimalaj nimaqꞌij. E uwariꞌche xkitzꞌonoj che ri Pilato kutaq uqꞌepik ri kaqan ri e kꞌo chwa cruz chaꞌ jelaꞌ kekam tan y keqasax kꞌu uloq. \p \v 32 Xebꞌek kꞌu ri soldados y xeꞌkiqꞌepa ri kaqan ri e kꞌo chwa cruz pa taq utzal ri Jesús. Xkiꞌan kꞌu riꞌ che ri nabꞌe, tekꞌuchiriꞌ jelaꞌ xkiꞌan che ri jun chik. \v 33 Pero echiriꞌ xeqibꞌ rukꞌ ri Jesús, xkilo kaminaq chik; ruma riꞌ, na xkiqꞌep ta ri raqan. \v 34 Na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, jun chike ri soldados xutoqꞌ rukꞌalkꞌaꞌx ri Jesús rukꞌ rulanza y kꞌatetana chupa waꞌ xel lo kikꞌ y yaꞌ. \p \v 35 Ri katzijon re ronoje waꞌ e xilow re; lik qatzij kꞌu ri kubꞌiꞌij ma lik retaꞌam saꞌ ri xrilo. Yey kutzijoj kꞌu riꞌ chaꞌ kakubꞌiꞌ kꞌuꞌx alaq rukꞌ ri Cristo. \v 36 Ma ronoje taq waꞌ xuꞌano chaꞌ e kuꞌana janipa ri tzꞌibꞌital kan chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, ma jewaꞌ kubꞌiꞌij: \q1 Na kaqꞌep tane junoq che rubꞌaqil. \rq Nm. 9:12; Sal. 34:20 \rq* \m \v 37 Yey jewaꞌ kubꞌiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 Kakil na kꞌu uwach ri jun xkitoqꞌ rukꞌalkꞌaꞌx. \rq Zac. 12:10 \rq* \s1 Ri Jesús kamuqik \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56) \p \v 38 Kꞌisbꞌal re taq waꞌ, ri José aj Arimatea xuꞌtzꞌonoj che ri Pilato chaꞌ kayaꞌ che kukꞌam bꞌi rucuerpo ri Jesús. Yey ri José e jun chike rutijoꞌn ri Jesús tobꞌ xa xeꞌlaqꞌay, ma kuxiꞌij ribꞌ chikiwach ri rach e aj judiꞌabꞌ. Ekꞌu ri Pilato xuya bꞌi che, y ri José xukꞌam bꞌi rucuerpo ri Jesús. \p \v 39 Ekꞌu ri Nicodemo, ri jun achi xeꞌchꞌaꞌta rukꞌ ri Jesús chaqꞌabꞌ,\x * \xo 19:39 \xt Jn. 3:1-2\x* xopon che utoꞌik ri José. Rukꞌaꞌam laj jun quintal kunabꞌal lik kiꞌ ruxlabꞌ, waꞌ mirra uyijbꞌam rukꞌ áloes. \v 40 Xkikꞌam kꞌu bꞌi rucuerpo ri Jesús y xkibꞌolqꞌotij pa jutaq rabꞌaꞌj kꞌul kojotal ri kunabꞌal che, ma waꞌ lik xex kakiꞌan wi raj judiꞌabꞌ che kimuqik ri kekamik. \p \v 41 Xa naqaj che ri luwar pa xkikamisaj wi ri Jesús chwa ri cruz, kꞌo jun luwar kꞌo chomilaj cheꞌ chwach. Y chiriꞌ kꞌo jun muqubꞌal kꞌakꞌ ꞌanom, y na jinta junoq muqum chupa. \v 42 Chiriꞌ kꞌu riꞌ xkimuq wi rucuerpo ri Jesús, ma ri muqubꞌal xa naqaj kꞌo wi; yey xkaj kamuqiꞌ ri cuerpo pa ri qꞌij echiriꞌ raj judiꞌabꞌ kakiyijbꞌaꞌ pan janipa ri kajawax chike pa ri nimaqꞌij Pascua, ma na utz taj kaꞌan muqunik pa ri nimaqꞌij. \c 20 \s1 Rukꞌastajibꞌal ri Jesús \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12) \p \v 1 Ri nabꞌe qꞌij che ri semana, ri María ri aj Magdala lik anim tan, kꞌa qꞌequꞌm nenareꞌ, xeꞌek pa muqutal wi ri Jesús. Y kꞌate xrilo esam chi rabꞌaj chuchiꞌ ri muqubꞌal. \v 2 Ekꞌuchiriꞌ, kakꞌalalik xeꞌek pa e kꞌo wi ri Simón Pedro y ri jun chik tijoꞌn lik kꞌax kanaꞌ ruma ri Jesús, y xubꞌiꞌij kꞌu chike: \p —Ri Qajawal xesax bꞌi pa muqutal wi y na qetaꞌam taj pa xyaꞌiꞌ wi —xchaꞌ. \p \v 3 Xebꞌel kꞌu bꞌi ri Pedro y ri jun chik tijoꞌn, y xebꞌek pa xmuqiꞌ wi ri Jesús. \v 4 Kikabꞌichal kekꞌalalik xebꞌek; pero ri jun chik tijoꞌn más xkꞌalal chwa ri Pedro y nabꞌe xoponik. \v 5 Xyuxiꞌ pan chupa ri muqubꞌal y xew xril ri jutaq rabꞌaꞌj kꞌul pa xbꞌolqꞌotix wi ri Jesús, pero na xok tubꞌi. \p \v 6 Tekꞌuchiriꞌ xopon ri Simón Pedro, ri teran lo chirij. Ekꞌu rire asu xok chupa ri muqubꞌal y xril ri jutaq rabꞌaꞌj kꞌul kꞌo kan chiriꞌ. \v 7 Yey ri kꞌul pa xpis wi rujolom ri Jesús, na junam ta kꞌo rukꞌ ri jutaq rabꞌaꞌj kꞌul; ma utukel kꞌolik, bꞌusum kanoq. \p \v 8 Ekꞌuchiriꞌ, xok bꞌi ri jun chik tijoꞌn ri xopon nabꞌe chwach ri muqubꞌal. Xew xril kꞌu riꞌ waꞌ, xukojo kꞌastajinaq chubꞌi ri Jesús chikixoꞌl ri ekaminaq. \v 9 Ma ri petinaq loq rike kꞌamajaꞌ ne kimajom usukꞌ Ruchꞌaꞌtem ri Dios pa kubꞌiꞌij wi: Ri Jesús lik chirajawaxik kakꞌastaj bꞌi chikixoꞌl ri ekaminaq.\x * \xo 20:9 \xt Jn. 2:22; 12:16; Sal. 16:8-11; Jon. 1:17; Mt. 12:40; Hch. 2:25-28; Lc. 24:25-27, 44-46; 1 Co. 15:4\x* \p \v 10 Y xetzelej kꞌu ri kebꞌ tijoꞌn pa e kꞌo wi ri kachbꞌiꞌil. \s1 Ri Jesús kukꞌut uwach chwach ri María ri aj Magdala \r (Mr. 16:9-11) \p \v 11 Pero ri María koqꞌik takꞌal kan chunaqaj ri muqubꞌal. Ekꞌu laꞌ koqꞌik, xyuxiꞌ apanoq y xtzuꞌn pan chupa ri muqubꞌal. \v 12 Xeril kꞌu pan kebꞌ ángeles saq kiqꞌuꞌ etzꞌul jun chujolom y jun chi raqan che ri luwar pa xyaꞌiꞌ wi rucuerpo ri Jesús. \p \v 13 Ekꞌu ri ángeles xkitzꞌonoj che ri María: \p —Ixoq, ¿suꞌchak katoqꞌik? —xechaꞌ. \p Ri María xukꞌul uwach: \p —Ma xkꞌam bꞌi ri Wajawal y na wetaꞌam taj pa xyaꞌiꞌ wi —xchaꞌ. \p \v 14 Tekꞌuchiriꞌ, xtzuꞌn chirij. Kꞌate xrilo takꞌal ri Jesús chiriꞌ, pero rire na xretaꞌmaj taj we e ri Jesús. \p \v 15 Ekꞌu ri Jesús xutzꞌonoj che ri María: \p —Ixoq, ¿suꞌchak katoqꞌik? ¿China ri katzukuj? —xchaꞌ. \p Ri María xuchꞌobꞌo wa jun achi laj e chajinel re ri werta, y jewaꞌ kꞌu xubꞌiꞌij che: \p —Achi, we lal xkꞌamaw bꞌi la re, bꞌiꞌij la chwe pa xeꞌyaꞌa wi la chaꞌ kiꞌnkꞌamaꞌ —xchaꞌ. \p \v 16 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —¡María! —xchaꞌ. \p Ri María xutzuꞌ uwach y jewaꞌ xubꞌiꞌij che: \p —¡Raboni! (Wa chꞌaꞌtem pa hebreo keꞌelawi: “Lal tijonel”.) \p \v 17 Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Chinatzoqopij, ma kꞌamajaꞌ kinaqꞌan rukꞌ ri Nuqaw. Jat y chabꞌiꞌij chike konoje ri nu hermanos: Riꞌin kinaqꞌan pa kꞌo wi ri Nuqaw yey Iqaw riꞌix; ri nu Dios riꞌin yey i Dios riꞌix —xchaꞌ. \p \v 18 Xeꞌek kꞌu ri María ri aj Magdala kukꞌ rutijoꞌn ri Jesús y xuꞌtzijoj chike xril uwach ri Qanimajawal. Yey xutzijoj chike janipa ri xbꞌiꞌx bꞌi che ruma ri Jesús. \s1 Ri Jesús kukꞌut uwach chikiwach rutijoꞌn \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49) \p \v 19 Che kꞌu ri rokbꞌal raqꞌabꞌ che ri nabꞌe qꞌij re ri semana, rutijoꞌn ri Jesús kimolom kibꞌ, kitzꞌapim kichiꞌ ruma kixiꞌim kibꞌ chikiwach ri e aj wach ke raj judiꞌabꞌ. Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xaqikꞌateꞌt xwinaqirik y xtakꞌiꞌ chikixoꞌl rutijoꞌn. Xuya kꞌu rutzil kiwach, jewaꞌ xubꞌiꞌij chike: \p —Kꞌola utzil chomal iwukꞌ —xchaꞌ. \p \v 20 Tekꞌuchiriꞌ, xukꞌut ruqꞌabꞌ y rukꞌalkꞌaꞌx chikiwach. Ekꞌu rike lik xekiꞌkotik echiriꞌ xkil uwach ri Qanimajawal. \p \v 21 Ekꞌu ri Jesús xubꞌiꞌij tanchi chike: \p —Kꞌola utzil chomal iwukꞌ. Jelaꞌ pachaꞌ ri Nuqaw xinutaq lo riꞌin, jekꞌuriꞌlaꞌ riꞌin kixintaq bꞌi riꞌix —xchaꞌ. \v 22 Ekꞌuchiriꞌ, xuxutꞌuj\f + \fr 20:22 \ft Waꞌ e kukuxtaj chiqe ri xuꞌan ri Dios echiriꞌ xuꞌan ri nabꞌe achi. Kil Génesis 2:7. Yey echiriꞌ ri Jesús xuxutꞌuj kiwiꞌ rutijoꞌn, e keꞌelawi kuꞌan tanchi kꞌakꞌ che ri tikawex ruma ri Ruxlabꞌixel ri Dios.\f* kiwiꞌ y xubꞌiꞌij chike: \p —Chikꞌulu ri Santowilaj Ruxlabꞌixel ri Dios. \v 23 We kꞌo junoq kutzelej utzij chwach ri Dios, yaꞌtal piqꞌabꞌ kiqꞌalajisaj che: “Ri Dios ukuyum chi amak.” Yey we kꞌo junoq na kutzelej ta utzij chwach ri Dios, yaꞌtal piqꞌabꞌ kiqꞌalajisaj che: “At tanal rukꞌ ramak chwach ri Dios”\x * \xo 20:23 \xt Mt. 16:19; 18:18\x* —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús kukꞌut uwach chwach ri Tomás \p \v 24 Ri Tomás ri kabꞌiꞌx “yoꞌx” che, e jun chike ri kabꞌlajuj utijoꞌn ri Jesús. Rire na jintaj echiriꞌ xopon ri Jesús kukꞌ rike. \v 25 Ekꞌu ri jujun chik tijoꞌn echiriꞌ xkil uwach ri Tomás, jewaꞌ xkibꞌiꞌij che: \p —¡Riꞌoj xqil uwach ri Qanimajawal! —xechaꞌ. \p Pero ri Tomás jewaꞌ xubꞌiꞌij chike: \p —Riꞌin xew kankojo we nabꞌe na kanwil rutel ri klawux puqꞌabꞌ y kanjuꞌ ruwi nuqꞌabꞌ chupa yey kanjuꞌ ri nuqꞌabꞌ pukꞌalkꞌaꞌx. Noꞌj we na kanꞌan ta waꞌ, riꞌ na kankoj taj —xchaꞌ. \p \v 26 Ikꞌowinaq chi kꞌu wajxaqibꞌ qꞌij, ri tijoꞌn kimolom tanchi kibꞌ chupa ri ja y kꞌo ri Tomás kukꞌ. Tobꞌ kitzꞌapim kꞌu kichiꞌ, ri Jesús xaqikꞌateꞌt xwinaqirik y xtakꞌiꞌ chikixoꞌl. Ewi xuya rutzil kiwach, jewaꞌ xubꞌiꞌij: \p —Kꞌola utzil chomal iwukꞌ —xchaꞌ. \p \v 27 Tekꞌuchiriꞌ, xubꞌiꞌij che ri Tomás: \p —Chawila ri nuqꞌabꞌ y chajuꞌu ruwi aqꞌabꞌ wara, yey chajuꞌu pe lo laꞌqꞌabꞌ pa wa nukꞌalkꞌaꞌx. Muꞌan kꞌu ri xa kebꞌ akꞌuꞌx wukꞌ; e chakojoꞌ riꞌin in kꞌaslik —xchaꞌ. \v 28 Ekꞌuchiriꞌ, ri Tomás xubꞌiꞌij che ri Jesús: \p —¡Lal Wajawal y Lal nu Dios! —xchaꞌ. \p \v 29 Yey ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Tomás, kꞌa e laꞌ xakojo ruma xawil na nuwach. Nim kꞌu kiqꞌij kalaxik ri na kilom ta nuwach yey na rukꞌ ta kꞌu riꞌ, kakikojo riꞌin in kꞌaslik —xchaꞌ. \s1 Ruchak wa libro xtzꞌibꞌaxik \p \v 30 Ri Jesús xuꞌan ukꞌiyal kꞌutubꞌal re ruchuqꞌabꞌ ri Dios chikiwach rutijoꞌn, y waꞌ na ronoje taj tzꞌibꞌital chupa wa libro. \v 31 Pero janipa kꞌu wa xtzꞌibꞌaxik, e chaꞌ kakoj alaq ri Jesús e ri Cristo, Rukꞌajol ri Dios, y kꞌo kꞌu kꞌaslemal alaq riꞌ ruma kakoj alaq rubꞌiꞌ. \c 21 \s1 Ri Jesús kukꞌut uwach chikiwach wuqubꞌ chike rutijoꞌn \p \v 1 Tekꞌuchiriꞌ ri Jesús xukꞌut tanchi ribꞌ chikiwach rutijoꞌn chuchiꞌ ri mar re Tiberias. Jewaꞌ xuꞌano: \v 2 Junam e kꞌo ri Simón Pedro, ri Tomás ri kakibꞌiꞌij “Yoꞌx” che, ri Natanael ri aj Caná re Galilea, ri kebꞌ ukꞌajol ri Zebedeo y kaꞌibꞌ chik chike rutijoꞌn ri Jesús. \v 3 Ekꞌu ri Simón Pedro xubꞌiꞌij chike: \p —Kinꞌek pa chapoj kar —xchaꞌ. \p Rike xkibꞌiꞌij che: \p —Kojꞌek riꞌ awukꞌ —xechaꞌ. \p Xebꞌek kꞌut y xebꞌok bꞌi chupa jun barco, pero laꞌ laꞌqꞌabꞌ wi na jinta kꞌana kar xkichapo. \p \v 4 Echiriꞌ katajin usaqirik, rutijoꞌn xkil jun achi takꞌal chuchiꞌ ri mar, pero na xketaꞌmaj taj we e ri Jesús. \v 5 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús chike: \p —Ix walkꞌoꞌal, ¿na jinta kar ichapom? —xchaꞌ. \p Rike xkikꞌul pan uwach: \p —Na jintaj —xechaꞌ. \p \v 6 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús chike: \p —Chilikꞌij liꞌatarraya puwikiqꞌabꞌ ri barco y chiwilapeꞌ ma kebꞌiwesaj lo kar —xchaꞌ. \p Rike e xkiꞌano yey na kakichꞌij ta chi kꞌu lo resaxik riꞌ ri ki atarraya pa ri yaꞌ ruma rukꞌiyal kar e kꞌo chupa. \p \v 7 Ekꞌu ri jun tijoꞌn lik kꞌax kanaꞌ ruma ri Jesús, xubꞌiꞌij che ri Pedro: \p —¡E Qanimajawal! —xchaꞌ. \p Ri Simón Pedro xew xuto e ri Jesús, xukojolaꞌ ruqꞌuꞌ resam y xukꞌaq bꞌi ribꞌ pa ri yaꞌ. \v 8 Yey ri jujun chik tijoꞌn xekꞌun rukꞌ ri barco chuchiꞌ ri mar, kicharem ri ki atarraya nojinaq che kar, ma laj xa cien metros e kꞌo wi che ruchiꞌ ri yaꞌ. \p \v 9 Echiriꞌ xeqaj lo chuꞌlew, kꞌate xkilo nukꞌutal jun aqꞌ, y puwi ri rachaqꞌaꞌl kꞌo jun kar y kꞌo pam chiriꞌ. \p \v 10 Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús chike: \p —Chikꞌama lo jujun chike ri kar, ri kꞌa e laꞌ xebꞌichap loq —xchaꞌ. \p \v 11 Ri Simón Pedro xok pa ri barco y xucharej bꞌi kꞌa chuchiꞌ ri mar ri atarraya nojinaq che nimaq taq kar, ma e ciento cincuenta y tres ri kar e kꞌo chupa. Tobꞌ lik e kꞌi ri kar, na xraqaroꞌbꞌ ta ri atarraya. \p \v 12 Ekꞌuchiriꞌ, xubꞌiꞌij ri Jesús: \p —Chixpetoq, chixwoꞌqoq —xcha chike. \p Na jinta kꞌu junoq chike rutijoꞌn xraj kutzꞌonoj che china Rire, ma ketaꞌam e ri Qanimajawal. \p \v 13 Ekꞌuchiriꞌ, ri Jesús xukꞌam ri pam y xuya chike, y jelaꞌ xuꞌan rukꞌ ri kar. \p \v 14 E urox laj waꞌ xukꞌut uwach ri Jesús chikiwach rutijoꞌn chwi lo rukꞌastajibꞌal chikixoꞌl ri ekaminaq. \s1 Ri Jesús kachꞌaꞌt rukꞌ ri Simón Pedro \p \v 15 Echiriꞌ xkikꞌis utijik ri kiwa, ri Jesús xutzꞌonoj che ri Simón Pedro: \p —Simón, at ukꞌajol ri Jonás, ¿más nawi kꞌax kinanaꞌ riꞌat chwa ri kꞌaxnaꞌbꞌal we kakiꞌan wa jujun chik? —xchaꞌ. \p Ri Pedro xukꞌul uwach: \p —Wajawal, rilal etaꞌam la kꞌo rutzil nukꞌuꞌx cheꞌla —xchaꞌ. \p Ri Jesús xubꞌiꞌij che: \p —Chebꞌatzuqu kꞌu riꞌ ri raltaq ko nubꞌexex —xchaꞌ. \p \v 16 Xutzꞌonoj chukalaj: \p —Simón, at ukꞌajol ri Jonás, ¿lik kꞌax kinanaꞌ rukꞌ ronoje akꞌuꞌx? —xchaꞌ. \p Ri Pedro xukꞌul uwach: \p —Wajawal, rilal etaꞌam la kꞌo rutzil nukꞌuꞌx cheꞌla —xchaꞌ. \p Xubꞌiꞌij tanchi kꞌu ri Jesús che: \p —Chebꞌachajij kꞌu riꞌ ri nubꞌexex —xchaꞌ. \p \v 17 Xutzꞌonoj churox laj: \p —Simón, at ukꞌajol ri Jonás, ¿qatzij kꞌo rutzil akꞌuꞌx chwe? —xchaꞌ. \p Ri Pedro lik xuchap bꞌis ruma e urox laj riꞌ xtzꞌonox che. Xubꞌiꞌij kꞌu riꞌ: \p —Wajawal, rilal etaꞌam la ronoje, etaꞌam kꞌu la riꞌin kꞌo rutzil nukꞌuꞌx cheꞌla —xcha che. \p Xubꞌiꞌij kꞌu ri Jesús che: \p —Chebꞌatzuqu kꞌu riꞌ ri nubꞌexex. \v 18 Paqatzij wi kambꞌiꞌij chawe: Echiriꞌ at ala, riꞌat atukel kaxim rapas y kateꞌek pa kawaj wi kateꞌek. Noꞌj echiriꞌ katuꞌana nimalaj winaq, kayak laꞌqꞌabꞌ y jun chik kaximow rapas y katukꞌam bꞌi pa na kawaj ta wi kateꞌek —xchaꞌ. \p \v 19 Ri Jesús xubꞌiꞌij waꞌ chaꞌ kuqꞌalajisaj saꞌ rukamik ri Pedro kaꞌanik re yakbꞌal uqꞌij ri Dios. Tekꞌuchiriꞌ, xubꞌiꞌij che: \p —¡Chat-tereja lo chwij! —xchaꞌ. \p \v 20 Echiriꞌ xtzuꞌn ri Pedro chirij, xrilo chikij teran lo ri jun tijoꞌn lik kꞌax kanaꞌ ruma ri Jesús, waꞌ e ri xjaꞌiꞌ putzal ri Jesús pa ri jun waꞌim echiriꞌ xutzꞌonoj che: «Wajawal, ¿China ri kakꞌayin e la?»\x * \xo 21:20 \xt Jn. 13:25\x* \v 21 Ekꞌu ri Pedro echiriꞌ xril ri jun chik tijoꞌn, xutzꞌonoj che ri Jesús: \p —Wajawal, yey rire, ¿saꞌ ri kukꞌulumaj? —xchaꞌ. \p \v 22 Ri Jesús xukꞌul uwach: \p —¿Suꞌchak katzꞌonoj? We kuaj riꞌin kꞌa kꞌas rire echiriꞌ kinkꞌun tanchik, na jinta awe che. Riꞌat chat-tereja lo chwij —xchaꞌ. \p \v 23 Ruma kꞌu wa xubꞌiꞌij ri Jesús, xeꞌek utzijoxik chikixoꞌl ri kikojom rubꞌiꞌ ri Cristo: «Laꞌ la jun utijoꞌn na kakam taj.» Pero ri Jesús na xubꞌiꞌij ta che we na kakam taj, ma xew xubꞌiꞌij waꞌ: «¿Suꞌchak katzꞌonoj? We kuaj riꞌin kꞌa kꞌas rire echiriꞌ kinkꞌun tanchik, na jinta awe che.» \p \v 24 Ekꞌu waꞌ wa jun tijoꞌn e ri kajikibꞌan uwach taq waꞌ y e xtzꞌibꞌan waꞌ. Yey riꞌoj qetaꞌam kꞌut lik qatzij ronoje wa tzꞌibꞌitalik. \p \v 25 Lik kꞌo ukꞌiyal chak xuꞌan ri Jesús tobꞌ na ronoje ta waꞌ tzꞌibꞌital kan chupa wa libro. Yey we ta e laꞌ katzꞌibꞌax ronoje taq ri xuꞌano, riꞌin kanchꞌobꞌ raqan na kok tane che ruwachulew taq ri wuj pa katzꞌibꞌax wi. Amén.