\id JHN - Achiꞌ, Rabinal NT (traditional orthography) [acr] (acrT) -2009 (DBL 2013) \h Juan \toc1 Ri Utzilaj Tzij re Jesucristo tzꞌibital can ruma ri Juan \toc2 Juan \toc3 Jn. \mt1 Ri Utzilaj Tzij re Jesucristo tzꞌibital can ruma ri Juan \c 1 \s1 Ri Tzij re ri Dios \q1 \v 1 Che ri jekebal lo re ruwachulew, xex chi cꞌo lo wi ri Tzij;\f + \fr 1:1 \ft “Ri Tzij” e ri Kanimajawal Jesucristo ma e Rire ri cukꞌalajisaj ri Dios chike.\f* \q1 ri Tzij xex chi cꞌo lo wi rucꞌ ri Dios yey ri Tzij e ri Dios. \q1 \v 2 Ecꞌu ri Jun cabiꞌx “Ri Tzij” che, xex chi cꞌo lo wi rucꞌ ri Dios chwi echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cajeker lo ruwachulew. \q1 \v 3 Ruma ne Rire, ri Dios xuꞌan ronoje ri cꞌo che ruwachulew. \q1 We tamaji Rire, na cuꞌan ta riꞌ ri Dios janipa ri cꞌolic. \q1 \v 4 Rucꞌ cꞌu Rire cꞌo wi ri cꞌaslemal, \q1 yey wa cꞌaslemal e Kꞌijsak chique ri ticawex. \q1 \v 5 Ri Kꞌijsak cawon chupa ri kꞌekuꞌm, \q1 y ri kꞌekuꞌm na cuchꞌij ta cꞌana uchupic. \p \v 6 Cꞌo jun achi Juan rubiꞌ yey rire takom lo ruma ri Dios. \v 7 Ri Juan xcꞌunic chaꞌ cukꞌalajisaj ri Kꞌijsak. Xoluꞌtzijoj cꞌu ri Kꞌijsak chaꞌ jelaꞌ ri ticawex caquicoj ri Kꞌijsak. \v 8 Ri Juan na e ta ri Kꞌijsak, pero rire xcꞌunic re coꞌltzijon puwi ri Kꞌijsak. \q1 \v 9 Ri sakil Kꞌijsak cꞌuninak che ruwachulew, \q1 e cakꞌalajisan runaꞌoj ri Dios chiquiwach tak ri ticawex. \q1 \v 10 Tob Rire e ꞌanayom re ronoje ri cꞌo che ruwachulew; \q1 echiriꞌ xcꞌun che ruwachulew, \q1 tak ri winak na xquetaꞌmaj ta uwach. \q1 \v 11 Rire xcꞌun cucꞌ rutinamit, \q1 pero rutinamit na xquicꞌul taj. \q1 \v 12 Conoje cꞌu riꞌ ri xquicꞌulu y xquicoj rubiꞌ, \q1 xyaꞌtaj chique quebuꞌan e ralcꞌoꞌal ri Dios. \q1 \v 13 Ecꞌu rique xebuꞌan ralcꞌoꞌal ri Dios,\f + \fr 1:13 \ft Raj judiꞌab xquichꞌob rakan rique e ralcꞌoꞌal ri Dios xa cuma e ralcꞌoꞌal can ri Abraham, ri Isaac y ri Jacob. Pero ri kalaxibal chwach ri Dios na e ta pachaꞌ ri quixuꞌmanic ri ticawex che ruwachulew.\f* \q1 na cuma ta ri quichu-quikaw \q1 na ruma ta rayibal que ticawex, \q1 yey na ruma tane ri xraj juna achi; \q1 ma e ruma ri xraj ri Dios. \q1 \v 14 Ecꞌu wa Tzij\x + \xo 1:14 \xt Jn. 1:1\x* xuꞌan achi, \q1 xjekiꞌ cꞌu chikaxoꞌl riꞌoj, \q1 y xkil runimal uchomalil. \q1 Y wa unimal uchomalil \q1 e ri xuya ri Dios che Rire ruma xew Ucꞌajol riꞌ, \q1 yey Rire lic cꞌo unimal rutzil cꞌuꞌxaj y sakil Kꞌijsak rucꞌ. \p \v 15 Ri Juan xtzijon chwi Rire, jewaꞌ xubiꞌij: «Puwi Rire nubiꞌim chi lo waꞌ: E ri Jun catajin lo chwij, más cꞌo uwach chinuwa riꞌin ma Rire xex chi cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌamajaꞌ quinalax riꞌin» xchaꞌ. \q1 \v 16 Che ronoje tak ri cꞌo pukꞌab, kacꞌamom co keꞌoj, \q1 ma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx kucꞌ xaki uleꞌom rib. \q1 \v 17 Ri Tzij Pixab xyaꞌ ruma ri Moisés; \q1 noꞌj ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios y ri Kꞌijsak \q1 e xkꞌalajin ruma ri Kanimajawal Jesucristo. \q1 \v 18 Na jinta junok iliyom uwach ri Dios; \q1 pero riꞌoj xketaꞌmaj uwach ruma ri Jun lic xa jun ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, \q1 waꞌ e Rucꞌajol ri Dios, ri lic xew Ucꞌajol riꞌ. \s1 Raj judiꞌab caquitzꞌonoj che ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo china rire \r (Mt. 3:11-12; Mr. 1:7-8; Lc. 3:15-17) \p \v 19 E cꞌo jujun e aj judiꞌab re ri tinamit Jerusalem xequitak lo raj chacunel re ri Rocho Dios y raj levitas rucꞌ, chaꞌ caquitzꞌonoj che ri Juan china rire. Yey ri cꞌulubal uwach xuyaꞌo, lic kꞌalaj; \v 20 na jinta cꞌo xrewaj chique. Jecꞌuwaꞌ xukꞌalajisaj chique: \p —Riꞌin na in ta Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios —xchaꞌ. \p \v 21 Ecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj tanchi che: \p —¿Lal china cꞌu riꞌ? ¿Lal ri kꞌalajisanel Elías? —xechaꞌ. \p Y rire xubiꞌij: \p —Na in taj —xchaꞌ. \p Xquitzꞌonoj cꞌu che: \p —¿Laj lal riꞌ ri jun kꞌalajisanel re ri Dios koyeꞌem cacꞌunic? —xechaꞌ. \p Rire xucꞌul cꞌu uwach: \p —Na in taj —xchaꞌ. \p \v 22 Ecꞌuchiriꞌ, xquibiꞌij tanchi che: \p —¿Lal china cꞌu riꞌ? Ma riꞌoj oj petinak re cakacꞌam bi juna cꞌulubal uwach chique ri xetakaw lo keꞌoj. Biꞌij la chike saꞌ ri wach la —xechaꞌ. \p \v 23 Y rire xucꞌul uwach: \p —Riꞌin in ri jun tzijonel casiqꞌuin che ubiꞌxiquil chupa ri luwar catzꞌintzꞌotic: “Sucꞌupij alak rube ri Kanimajawal” jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibital can ruma ri kꞌalajisanel Isaías\x + \xo 1:23 \xt Is. 40:3\x* —xchaꞌ. \p \v 24 Ri etakom lok re queboꞌlchꞌaꞌt rucꞌ ri Juan, e cuqꞌuil ri fariseos. \v 25 Xquitzꞌonoj cꞌu riꞌ che ri Juan: \p —¿Saꞌ cꞌu uchac riꞌ caya la ri bautismo we na lal ta Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, na lal tane ri Elías yey na lal tane ri jun kꞌalajisanel re ri Dios koyeꞌem cacꞌunic? —xechaꞌ. \p \v 26 Ri Juan xucꞌul uwach: \p —Riꞌin canya ri bautismo rucꞌ yaꞌ, noꞌj chixoꞌl ralak cꞌo Jun na etaꞌam ta alak uwach. \v 27 Ecꞌu waꞌ wa Jun catajin lo chwij riꞌin, e ri Jun xex chi cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌamajaꞌ quinalax riꞌin y na takal tane chwe riꞌin canquir ruwach ruxajab —xchaꞌ. \p \v 28 Ronoje waꞌ xuꞌan pa ri luwar Betábara, chꞌaka yaꞌ che ri nimayaꞌ Jordán, pa cuya wi bautismo ri Juan. \s1 Ri bautismo re ri Jesús \p \v 29 Chucaꞌm kꞌij cꞌut ri Juan xril pan ri Jesús e riꞌ catajin roponic rucꞌ y jewaꞌ xubiꞌij: \p «Chiwilapeꞌ, waꞌ e ri Kꞌapoj Bexex re ri Dios, ri quesan re ri quimac ri ticawex che ronoje ruwachulew. \v 30 Puwi rire xintzijon wi echiriꞌ ximbiꞌij: “Chwij riꞌin catajin lo jun achi; rire más cꞌo uwach chinuwach riꞌin. Waꞌ xex chi cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌamajaꞌ quinalax riꞌin.” \v 31 Ri petinak lok na xinwetaꞌmaj taj china ri jun catajin lok; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, riꞌin xincꞌunic re canya ri bautismo rucꞌ yaꞌ, chaꞌ jelaꞌ ri tinamit Israel caquetaꞌmaj uwach rire» xchaꞌ. \p \v 32 Xubiꞌij cꞌu ri Juan: \p «Riꞌin xinwil ri Ruxlabixel ri Dios xkaj lo chicaj pachaꞌ juna palomax y xcꞌojiꞌ puwi rire. \v 33 Ecꞌu ri petinak lok na xinwetaꞌmaj taj china ri jun catajin lok; pero ri xtakaw lo we riꞌin chaꞌ canya ri bautismo rucꞌ yaꞌ, jewaꞌ xubiꞌij chwe: “Echiriꞌ cawil ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios cakaj lok y cacꞌojiꞌ puwi jun achi, e rire ri cuya ri bautismo rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios.” \v 34 Ecꞌu riꞌin xinwilo y cankꞌalajisaj cꞌu waꞌ: Pakatzij wi, rire e Ucꞌajol ri Dios» xchaꞌ. \s1 Ri e nabe utijoꞌn ri Jesús \p \v 35 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, ri Juan cꞌo tanchi chiriꞌ junam cucꞌ caꞌib chique rutijoꞌn rire. \v 36 Echiriꞌ xrilo xicꞌow ri Jesús, jewaꞌ xubiꞌij: \p —Chiwilapeꞌ, waꞌ e ri Kꞌapoj Bexex re ri Dios\f + \fr 1:36 \ft “Bexex re ri Dios”: Jewaꞌ xubiꞌij ri Juan puwi ri Jesús ma Rire xoꞌlcam ruma ri kamac; xꞌan che pachaꞌ caꞌan rojertan echiriꞌ cacamisax juna awaj pucꞌaxel ri ticawex aj mac. Lv. 5:6; 16:3\f* —xchaꞌ. \p \v 37 Echiriꞌ ri caꞌib utijoꞌn ri Juan xquito xubiꞌij waꞌ, xeterej bi chirij ri Jesús. \v 38 Ecꞌuchiriꞌ ri Jesús xtzuꞌn chirij y xrilo eteran chirij, xubiꞌij chique: \p —¿Saꞌ ri quitzucuj? —xchaꞌ. \p Rique xquibiꞌij che: \p —Rabí (waꞌ queꞌelawi “lal tijonel”), ¿pachawi jekel wi la? —xechaꞌ. \p \v 39 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Chixpetok, choꞌliwilaꞌ —xchaꞌ. \p Xebec cꞌut, xquilo pa jekel wi Rire y xecanaj cꞌu can la jun benebal kꞌij chiriꞌ rucꞌ, ma laj ucaj ora\f + \fr 1:39 \ft “Ucaj ora”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* chic. \v 40 Ri Andrés ruchakꞌ ri Simón Pedro, e jun chique ri caꞌib xquita ri xubiꞌij ri Juan y xeterej bi chirij ri Jesús. \v 41 Ecꞌu ri Andrés nabe na xuꞌtzucuj ri ratz Simón; y echiriꞌ xuriko, jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Ya xkarik ri Mesías —xchaꞌ. (“Mesías” e queꞌelawi ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios.) \v 42 Xucꞌam cꞌu bi ri Simón pa cꞌo wi ri Jesús. Ecꞌu ri Jesús echiriꞌ xril uwach, jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Riꞌat at Simón, rucꞌajol ri Jonás; pero woꞌora rabiꞌ cancojo e Cefas (waꞌ queꞌelok Pedro)\f + \fr 1:42 \ft “Cefas” e jun chꞌaꞌtem griego yey “Pedro” e jun chꞌaꞌtem arameo. Ucabichal queꞌelawi “abaj”.\f* —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús quebusiqꞌuij ri Felipe y ri Natanael \p \v 43 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, ri Jesús xraj xeꞌec pa ri luwar re Galilea. Xeꞌec cꞌut y xucꞌul jun achi Felipe rubiꞌ y xubiꞌij che: \p —Chat-tereja lo chwij —xchaꞌ. \p \v 44 Ri Felipe aj pa ri tinamit Betsaida, waꞌ e tinamit pa ejekel wi ri Andrés y ri Pedro. \v 45 Ecꞌu ri Felipe xuꞌtzucuj ri Natanael y echiriꞌ xuriko, jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Xkarik ri jun ri xtzꞌiban ri Moisés puwiꞌ chupa ri Tzij Pixab, yey ri kꞌalajisanelab jenelaꞌ xetzꞌiban puwiꞌ: Waꞌ e ri Jesús, rucꞌajol ri José ri aj Nazaret —xcha che. \p \v 46 Xubiꞌij cꞌu ri Natanael: \p —¿Cꞌo neba utz quel lo chupa ri tinamit Nazaret? —xchaꞌ. \p Ri Felipe xucꞌul uwach: \p —Saꞌa, chawilapeꞌ —xchaꞌ. \p \v 47 Ri Jesús, echiriꞌ xrilo catajin roponic ri Natanael rucꞌ, jewaꞌ xubiꞌij: \p —Wa jun achi catajin lo ucꞌunic, e jun sakil aj Israel y na jinta socosoꞌnic rucꞌ —xchaꞌ. \p \v 48 Ecꞌu ri Natanael xutzꞌonoj che: \p —¿Chaꞌtaj etaꞌam la nuwach? —xchaꞌ. \p Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Riꞌin xinwil pan awach echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne catusiqꞌuij ri Felipe, echiriꞌ at cꞌo chuxeꞌ ri jun cheꞌ re higo —xchaꞌ. \p \v 49 Xubiꞌij cꞌu ri Natanael che: \p —Lal tijonel, rilal lal Ucꞌajol ri Dios y ri Rey que raj Israel —xchaꞌ. \p \v 50 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —¿Cacoj cami riꞌ waꞌ xa ruma ximbiꞌij chawe xatinwil pan chuxeꞌ ri jun cheꞌ re higo? Chikawach apanok, cawil ne cꞌutubal más nimaꞌk chwa tak waꞌ —xchaꞌ. \p \v 51 Y xubiꞌij ri Jesús: \p —Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Wa chikawach apanok quiwil ne ruwa caj jakalic y quebiwil ri ángeles re ri Dios quebakꞌanic y quekaj lo\x + \xo 1:51 \xt Gn. 28:12-13\x* chwi Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex —xchaꞌ. \c 2 \s1 Jun cꞌulaniquil pa ri tinamit Caná re Galilea \p \v 1 Oxib kꞌij ricꞌowic waꞌ, xꞌan jun cꞌulaniquil pa ri tinamit Caná re Galilea. Ruchu ri Jesús e jun chique ri e cꞌo chiriꞌ. \v 2 Ecꞌu ri Jesús, junam cucꞌ rutijoꞌn, xesiqꞌuix pa ri cꞌulaniquil. \p \v 3 Yey cꞌamajaꞌ ne caqꞌuis ri nimakꞌij echiriꞌ xqꞌuis ri vino. Ecꞌu ruchu ri Jesús xubiꞌij che: \p —Xqꞌuis ri vino quetajin che ujachic —xchaꞌ. \p \v 4 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Tape la, ¿suꞌchac cabiꞌij la waꞌ chwe riꞌin? Ma cꞌamajaꞌ copon ri ora cankꞌalajisaj nuwach —xchaꞌ. \p \v 5 Ecꞌu ruchu ri Jesús xubiꞌij chique ri queniman chiriꞌ: \p —E ꞌana alak ronoje ri cubiꞌij rire che alak —xchaꞌ. \p \v 6 Chiriꞌ cꞌu riꞌ cꞌo wakib tenaꞌx ꞌanatal rucꞌ abaj, waꞌ cacꞌoliꞌ yaꞌ chupa re quijoskꞌiquil raj judiꞌab chwach ri Dios. Chujujunal tenaꞌx, laj coc juna ochenta o juna cien litros yaꞌ chupa. \p \v 7 Ri Jesús xubiꞌij chique ri queniman chiriꞌ: \p —Nojisaj alak che yaꞌ tak wa tenaꞌx —xchaꞌ. \fig Jun aj chac cunojisaj tenaꞌx che yaꞌ (Juan 2:7)|alt="Filling pots with water at wedding" src="CN01667b.tif" size="span" ref="jhn 2.7" \fig* \p Ecꞌu rique xquinojisaj chi utz. \p \v 8 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Woꞌora chesaj lo alak jubikꞌ y cꞌama bi alak che ri aj wach re wa nimakꞌij —xchaꞌ. Y rique jelaꞌ xquiꞌano. \p \v 9 Ecꞌu ri aj wach re ri nimakꞌij xunaꞌ ri yaꞌ ꞌanom vino che, tob na retaꞌam ta nenareꞌ pa xpe wi. Xew ri queniman chiriꞌ quetaꞌam, ma e rique xebesan lo ri yaꞌ. Ecꞌu ri aj wach xusiqꞌuij rala xcꞌuliꞌic \v 10 y jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Conoje ri ticawex nabe na e caquijach ri chomilaj vino, yey echiriꞌ ri echocom lic qꞌui chi ri quitijom, cꞌa ecꞌuchiriꞌ cajachiꞌ ri xaki tob vino. Noꞌj riꞌat cꞌa e laꞌ xawesaj lo ri sakil vino che wa qꞌuisbal re wa nimakꞌij —xchaꞌ. \p \v 11 E nabe cꞌutubal waꞌ re ruchukꞌab ri Dios xuꞌan ri Jesús chilaꞌ Caná re Galilea. Rucꞌ waꞌ xukꞌalajisaj ri unimal uwach ukꞌij y ruma laꞌ rutijoꞌn lic xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ. \p \v 12 Echiriꞌ icꞌowinak chi waꞌ, ri Jesús rucꞌ ruchu, cucꞌ tak ruchakꞌ y rutijoꞌn xebec pa ri tinamit Capernaúm. Yey na xecꞌojiꞌ ta chiriꞌ uqꞌuiyal kꞌij. \s1 Ri Jesús queberesaj bi raj cꞌay chupa ri Rocho Dios \r (Mt. 21:12-13; Mr. 11:15-18; Lc. 19:45-46) \p \v 13 Xa nakaj chi cꞌo wi lo ri Pascua, waꞌ e quinimakꞌij raj judiꞌab. Ecꞌu ri Jesús xeꞌec pa ri tinamit Jerusalem. \v 14 Chiriꞌ pa ri Rocho Dios, xebuꞌrika ri e aj cꞌay boyexab, bexex y palomax, cucꞌ ri e aj jachal uwach puak\f + \fr 2:14 \ft Qꞌui uwach ri puak caquicꞌam tak lo ri ticawex yey pa ri Rocho Dios xa jun uwach ri puak cacꞌulic. E uwariꞌche caquijal uwach ri puak echiriꞌ caquiya waꞌ re kasaꞌn.\f* etzꞌul chiriꞌ. \p \v 15 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xuꞌan jun asial y rucꞌ waꞌ xeberesaj lo pa ri Rocho Dios conoje rique junam cucꞌ tak ri bexex y ri boyexab e cꞌo pa cꞌayij. Xuxulcꞌatilaꞌ tak bi ri quimexa ri e aj jachal uwach puak, y jelaꞌ xquichicoꞌb bi ri puak. \v 16 Xubiꞌij cꞌu chique raj cꞌay que palomax: \p —¡Chesaj bi alak tak waꞌ! ¡Maꞌan alak cꞌaybal che ri Rocho ri Nukaw! —xchaꞌ. \p \v 17 Ecꞌuchiriꞌ, xcꞌun chiquicꞌuꞌx rutijoꞌn ri tzꞌibital pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios pa cubiꞌij wi: \q1 Ruchajixic ri Ocho la \q1 lic e ubis nucꞌuꞌx riꞌ \rq Sal. 69:9 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 18 Ecꞌu raj judiꞌab xquitzꞌonoj che: \p —¿Saꞌ ri cꞌutubal caꞌan la chikawach chaꞌ cakacojo yaꞌtal pakꞌab la caꞌan la waꞌ? —xechaꞌ. \p \v 19 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —We xwulij alak wa rocho ri Dios, xa pa oxib kꞌij riꞌin canyac tanchic —xchaꞌ. \p \v 20 Xquibiꞌij cꞌu raj judiꞌab che: \p —Waꞌ wa Rocho Dios pa cuarenta y seis junab xutzin wi. ¿Cayac cami la riꞌ rilal pa oxib kꞌij? —xechaꞌ. \p \v 21 Pero ri “Rocho Dios” xchꞌaꞌt ri Jesús puwiꞌ, e rucuerpo Rire. \v 22 E uwariꞌche, echiriꞌ xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak, rutijoꞌn xcꞌun chiquicꞌuꞌx ri ubiꞌim chi lo chique. Cꞌa ecꞌuchiriꞌ xquimaj usucꞌ y xquicoj ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios puwi ri Jesús y ri biꞌtal can ruma Rire. \s1 Ri Jesús retaꞌam saꞌ ri cꞌo pa canimaꞌ ri ticawex \p \v 23 Echiriꞌ cꞌo ri Jesús Jerusalem pa ri nimakꞌij Pascua, lic e qꞌui ri ticawex xquicoj rubiꞌ Rire ruma xquil tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios xuꞌano. \v 24 Noꞌj ri Jesús na xcubiꞌ ta ucꞌuꞌx cucꞌ ma lic retaꞌam quiwach conoje. \v 25 Na xajawax tane cabiꞌx che saꞌ ri caquichꞌob rakan ri winak, ma Rire retaꞌam saꞌ ri cꞌo chupa ri canimaꞌ. \c 3 \s1 Ri Jesús cachꞌaꞌt rucꞌ ri Nicodemo \p \v 1 Cꞌo jun achi Nicodemo rubiꞌ; rire e cuqꞌuil ri fariseos yey e jun aj wach que raj judiꞌab. \v 2 Rire xeꞌbina rucꞌ ri Jesús chakꞌab y xubiꞌij che: \p —Lal tijonel, lic kꞌalaj lal takom lo la ruma ri Dios re coꞌlcꞌutun la chikawach, ma na jinta junok caꞌanaw janipa wa cꞌutubal caꞌan la, we na jinta ri Dios rucꞌ —xchaꞌ. \p \v 3 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che: \p —Pakatzij wi cambiꞌij cheꞌla: E junok we na calax ta tanchic, riꞌ na cayaꞌtaj ta che coc chupa rutakanic ri Dios —xchaꞌ. \p \v 4 Ri Nicodemo xutzꞌonoj che: \p —¿Suꞌanic cꞌu riꞌ calax junok e laꞌ nim chic? ¿Utz neba laꞌ camatzex tanchi ruma ruchu chaꞌ calax tanchic? —xchaꞌ. \p \v 5 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Pakatzij wi cambiꞌij cheꞌla: China ri na calax ta rucꞌ yaꞌ y rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios, riꞌ na takal ta che coc chupa rutakanic ri Dios. \v 6 E junok calax cuma ruchu-ukaw, riꞌ lic rewi e jun ticawex; noꞌj ri calax ruma ri Ruxlabixel ri Dios, riꞌ cꞌo ucꞌaslemal chwach ri Dios. \v 7 Macam cꞌu animaꞌ la che wa ximbiꞌij cheꞌla: “Lic chirajawaxic chique conoje ri ticawex quebalax na tanchic.” \v 8 E pachaꞌ ri tew xa tob pa cawelel wi, xew cata la cajuxuxic, pero na etaꞌam ta la pa cape wi y pa cumaj wubi. Jecꞌulaꞌ ri quebalax ruma ri Ruxlabixel ri Dios na quilitaj taj suꞌanic ri Dios cuya ri cꞌacꞌ quicꞌaslemal —xchaꞌ. \p \v 9 Ecꞌu ri Nicodemo xutzꞌonoj tanchic: \p —¿Suꞌanic cuꞌana waꞌ? —xchaꞌ. \p \v 10 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Lal tijonel chiquiwach raj Israel, ¿yey na etaꞌam tane la waꞌ? \v 11 Pakatzij wi cambiꞌij waꞌ cheꞌla: Riꞌoj e cakatzijoj janipa ri ketaꞌam y ri kilom; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ralak na cacoj ta alak saꞌ ri cantzijoj che alak. \v 12 We na cacoj ta alak echiriꞌ quintzijon puwi tak ri xa re ruwachulew, ¿saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌ cacoj alak echiriꞌ quintzijon chiwach alak puwi tak ri re ri Dios cꞌo chilaꞌ chicaj? \v 13 Na jinta junok benak chilaꞌ chicaj, xew ri jun petinak chilaꞌ, waꞌ e Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex. \v 14 Ma jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan ri Moisés echiriꞌ xuyac jun cumatz chutzaꞌm jun cheꞌ pa ri luwar catzꞌintzꞌotic;\f + \fr 3:14 \ft Ri Moisés xtak ruma ri Dios cuꞌan jun ucꞌaxwach cumatz, yey waꞌ xuꞌan rucꞌ chꞌichꞌ bronce. Y xtak che cuya waꞌ chicaj chutzaꞌm jun cheꞌ chiquiwach ri tinamit, chaꞌ e janipa ri quecojow utzij ri Dios y caquitzuꞌ pan rucꞌaxwach ri cumatz, na quecam taj. Nm. 21:4-9\f* jecꞌulaꞌ lic chirajawaxic wi Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaquiꞌ chwa jun cheꞌ\f + \fr 3:14 \ft Ri Jesús xyaquiꞌ chwa ri cruz chaꞌ e janipa ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ, quecolobetajic. Jn. 8:28; 12:32-33\f* \v 15 chaꞌ china ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ Rire, na casach ta uwach, ma cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic. \s1 Ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios chique ri ticawex \p \v 16 »Ri Dios lic cꞌax xebunaꞌ ri e cꞌo che ruwachulew; y ruma cꞌu waꞌ, xutak lo Rucꞌajol, ri lic xew Ucꞌajol riꞌ, chaꞌ china ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ Rire na casach ta uwach, ma cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic. \v 17 Ma ri Dios na xutak ta lo Rucꞌajol che ruwachulew re coluꞌkꞌata tzij paquiwi ri ticawex; ri xutak wulok e chaꞌ queboluꞌcolobej. \v 18 China cꞌu ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ Rucꞌajol ri Dios, riꞌ na jinta ri kꞌatbal tzij re ri Dios puwiꞌ; noꞌj china ri na cacubiꞌ ta ucꞌuꞌx rucꞌ, riꞌ cꞌo chi ri kꞌatbal tzij re ri Dios puwiꞌ ruma na xucoj ta rubiꞌ Rucꞌajol ri Dios, ri lic xew Ucꞌajol riꞌ. \v 19 Yey ri kꞌatbal tzij cuꞌan ri Dios e ruma waꞌ: Ri Kꞌijsak re ri Dios xcꞌun che ruwachulew, pero tak ri ticawex e más xucꞌul quicꞌuꞌx ri kꞌekuꞌmalil re ri mac chwa ri Kꞌijsak; ma ri quetajin che uꞌanic, lic na chom taj. \v 20 Conoje ri caquiꞌan ri na utz taj, tzel caquil ri Kꞌijsak y na quekib ta rucꞌ chaꞌ na cakꞌalajin ta ri na utz taj quetajin che uꞌanic. \v 21 Noꞌj conoje ri caquitijoj quib che jun sakil binic silabic, riꞌ quekib chwach ri Kꞌijsak chaꞌ cakꞌalajinic, ri quetajin che uꞌanic e ri caraj ri Dios chique —xchaꞌ. \s1 Ri Juan Aj Yaꞌl Bautismo cuyac ukꞌij ri Jesús \p \v 22 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús junam cucꞌ rutijoꞌn xebec Judea; uqꞌuiyal kꞌij xcꞌojiꞌ chiriꞌ cucꞌ y cuya ri bautismo chique ri ticawex. \v 23 Ecꞌu ri Juan catajin che uyaꞌic ri bautismo pa ri tinamit Enón chunakaj Salim, ma chilaꞌ lic cꞌo yaꞌ. Quebopon cꞌu ri ticawex rucꞌ chaꞌ caquicꞌul ri bautismo. \v 24 Ri Juan xuꞌan waꞌ echiriꞌ cꞌamajaꞌ cayaꞌiꞌ pa cárcel. \p \v 25 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique rutijoꞌn ri Juan cucꞌ jujun e aj judiꞌab xquijek quechꞌaꞌt chwi tak ri takanic chwi ri quijoskꞌiquil chwach ri Dios. \v 26 Xebec cꞌut xeꞌquibiꞌij che ri Juan: \p —Lal tijonel, tape la, e ri jun xopon ucꞌ la chꞌaka yaꞌ che ri nimayaꞌ Jordán, ri xkꞌalajisan la puwiꞌ, woꞌora catajin che uyaꞌic ri bautismo y conoje ri ticawex eteran chirij —xechaꞌ. \p \v 27 Ecꞌu ri Juan xubiꞌij chique: \p «Na jinta cꞌo cucꞌul junok we na e ta ri Dios chilaꞌ chicaj cayaꞌw re che. \v 28 Riꞌix xinito echiriꞌ ximbiꞌij chiwe: Riꞌin na in ta Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, xa in jun kꞌalajisanel intakom lo nabe chwach Rire. \p \v 29 »E pachaꞌ pa juna cꞌulaniquil. Ri lic cꞌo uwach na e ta ri ramigo rala, e rala cacꞌuliꞌic ma e ucꞌaꞌyom re rali. Yey ri ramigo cꞌo putzal rala, e lic caquiꞌcot che utayic ri cubiꞌij rala. Jecꞌulaꞌ riꞌin woꞌora lic quinquiꞌcotic ma ya xcꞌun ri Cristo. \v 30 Lic cꞌu chirajawaxic más canimarisax ukꞌij rire, chwa ri canimarisax nukꞌij riꞌin. \s1 Ri Jun cape chilaꞌ chicaj \p \v 31 »Ri jun cape chilaꞌ chicaj, e más nim uwach ukꞌij chiquiwa conoje. Ecꞌu junok na re ta chilaꞌ chicaj, e re ruwachulew y e cachꞌaꞌt puwi tak ri re ruwachulew. Noꞌj ri jun cape chilaꞌ chicaj, e más lic nim uwach ukꞌij chiquiwa conoje. \v 32 Yey rire e cukꞌalajisaj saꞌ ri rilom y saꞌ rutom che ri Dios; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, tak ri winak na caquicoj taj. \v 33 Yey we cꞌo junok cacojow ri cukꞌalajisaj rire, riꞌ cujiquibaꞌ uwach lic katzij ri cubiꞌij ri Dios. \v 34 Ma ri jun takom lo ruma ri Dios, e cutzijoj ri cubiꞌij ri Dios. Ma ri Dios na xuxuꞌyaj ta ri Ruxlabixel uyaꞌom che; e uwariꞌche, xaki cꞌo ri Ruxlabixel rucꞌ. \v 35 Ri Dios lic cꞌax cunaꞌ Rucꞌajol yey uyaꞌom pukꞌab rire ronoje ri cꞌolic. \v 36 China cꞌu ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ Rucꞌajol ri Dios, cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic; noꞌj china ri na caraj taj cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ Rucꞌajol ri Dios, riꞌ na jinta ucꞌaslemal rucꞌ ri Dios yey kꞌatom chi tzij puwiꞌ ruma ri Dios» xchaꞌ. \c 4 \s1 Ri Jesús y rixok aj Samaria \p \v 1 Ri Jesús xretaꞌmaj, ri fariseos xquito más e qꞌui rutijoꞌn Rire chiquiwa rutijoꞌn ri Juan, yey más e qꞌui ri caquicꞌul ri bautismo ruma Rire chiquiwa ri caquicꞌul ri bautismo ruma ri Juan. \v 2 (Tob na e ta cꞌu ri Jesús ri cuya ri bautismo, ma e tak rutijoꞌn ri queyaꞌw re.) \v 3 Ruma cꞌu ri Jesús retaꞌam ri xquita rique, xel bi pa ri luwar re Judea y xtzelej tanchi pa ri luwar re Galilea. \p \v 4 Yey chirajawaxic che ri Jesús quicꞌow pa ri luwar re Samaria.\f + \fr 4:4 \ft Ojertan raj judiꞌab caquikꞌat quibe chaꞌ na quebicꞌow ta Samaria, ma ri e aj Samaria cucꞌ ri e aj judiꞌab lic tzel caquil quib. Yey ri Jesús retaꞌam cajawaxic ri e aj Samaria caquita ri Utzilaj Tzij puwi Rire.\f* \v 5 Jecꞌulaꞌ xeꞌela pa jun tinamit Sicar rubiꞌ, cꞌo che ri luwar re Samaria, chunakaj rulew xuya can ri Jacob che rucꞌajol José. \v 6 Chiriꞌ cꞌo wi ri jun pozo ucꞌotom can ri Jacob. Ruma cꞌu cosinak ri Jesús che ri be uꞌanom lok, xtzꞌuyiꞌ chunakaj ri pozo echiriꞌ ya cuꞌana pa tiqꞌuil kꞌij.\f + \fr 4:6 \ft “Tiqꞌuil kꞌij”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* \p \v 7 Xcꞌun cꞌu lo jun ixok aj Samaria, e riꞌ coꞌlresaj bi uyaꞌ pa ri pozo, yey ri Jesús xubiꞌij che: \p —Sipaj la jubikꞌ nuyaꞌ —xchaꞌ. \v 8 Yey rutijoꞌn ri Jesús ebenak pa ri tinamit xeꞌquilokꞌo quiwa. \p \v 9 Rixok aj Samaria xubiꞌij cꞌu che: \p —¿Saꞌ riꞌ laꞌ catzꞌonoj yaꞌ la chwe? Ma rilal lal cuqꞌuil raj judiꞌab yey riꞌin in aj Samaria —xchaꞌ. Xubiꞌij waꞌ ma raj judiꞌab na quechꞌaw ta chiquiwach cucꞌ raj Samaria. \p \v 10 Ewi ri Jesús xucꞌul uwach: \p —We ta cꞌu quetaꞌmaj la saꞌ ri cusipaj ri Dios cheꞌla yey we ta quetaꞌmaj la in china riꞌin, ri cantzꞌonoj nuyaꞌ cheꞌla, riꞌ e ne rilal catzꞌonoj la yaꞌ chwe yey riꞌin canya cꞌu cheꞌla ri yaꞌ cuya cꞌaslemal\f + \fr 4:10 \ft “Yaꞌ cuya cꞌaslemal”: Waꞌ queꞌelawi “jun acꞌal”, pero ri Jesús cachꞌaꞌt chwi ri cꞌaslemal cubiꞌtisij ri Dios chike. Jn. 7:38\f* —xchaꞌ. \p \v 11 Rixok xubiꞌij che ri Jesús: \p —Wajawal, na jinta ne saꞌ rucꞌ quesaj lo la ri yaꞌ yey ri pozo lic naj upa. ¿Pachawi cꞌu riꞌ quesaj wi lo la ri yaꞌ cuya cꞌaslemal? \v 12 E ri kamam Jacob xuya can wa jun pozo chike ojertan, ma wara xutij wi uyaꞌ rire cucꞌ tak ri ralcꞌoꞌal y tak ri rawaj. ¿Más neba cꞌo wach rilal chwach rire? —xchaꞌ. \p \v 13 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Conoje ri quetijow re waꞌ wa yaꞌ, catzajin tanchi quichiꞌ. \v 14 Noꞌj china ri catijow re ri yaꞌ canya riꞌin, riꞌ na cachakij ta chi cꞌana uchiꞌ. Ma ri yaꞌ canya riꞌin, cuꞌan pachaꞌ jun acꞌal calax lo pa ranimaꞌ re cuya ucꞌaslemal na jinta utakexic\x + \xo 4:14 \xt Jn. 7:37-38\x* —xchaꞌ. \p \v 15 Xubiꞌij cꞌu rixok che: \p —Wajawal, yaꞌa co la weꞌin riꞌ laꞌ la yaꞌ, chaꞌ na cachakij ta chi nuchiꞌ y na quincꞌun ta chi ne riꞌ cꞌa wara re coꞌlnuwesaj bi nuyaꞌ —xchaꞌ. \p \v 16 Pero ri Jesús xubiꞌij che: \p —Oj la, jeꞌsiqꞌuij la ri achijil la y cꞌamaꞌ cꞌu lo la wara —xchaꞌ. \p \v 17 Ewi rixok xubiꞌij: \p —Riꞌin na jinta wachijil —xchaꞌ. \p Xubiꞌij cꞌu ri Jesús che: \p —Katzij ri xbiꞌij la, na jinta achijil la. \v 18 Ma e woꞌob lo rachijab e cꞌojiꞌnak ucꞌ la yey rachi cꞌo ucꞌ la woꞌora na achijil ta la. Ruma cꞌu riꞌ, lic katzij ri xbiꞌij la —xchaꞌ. \p \v 19 Echiriꞌ xuta waꞌ rixok, xubiꞌij che ri Jesús: \p —Wajawal, e cunaꞌ nucꞌuꞌx riꞌin, rilal lal kꞌalajisanel re ri Dios. \v 20 Ri katiꞌ-kamam ri oj aj Samaria lic xquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios chwach wa juyub,\f + \fr 4:20 \ft Waꞌ e ri juyub Gerizim rubiꞌ.\f* noꞌj ri alak aj judiꞌab cabiꞌij alak e Jerusalem ri luwar pa chirajawaxic wi calokꞌnimax wi ukꞌij ri Dios —xchaꞌ. \p \v 21 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Ixok, lic cojo la wa cambiꞌij cheꞌla, ma copon na ri kꞌij na xew ta chi calokꞌnimax ukꞌij ri Dios wara chwa wa juyub o cꞌa chilaꞌ Jerusalem, ma utz caꞌaniꞌ waꞌ pa ronoje luwar. \p \v 22 Ralak alak aj Samaria, na etaꞌam ta alak china ri calokꞌnimaj alak ukꞌij; noꞌj riꞌoj lic ketaꞌam chi utz china ri cakalokꞌnimaj ukꞌij, ma ri colobetajic cape cucꞌ raj judiꞌab. \p \v 23 Noꞌj copon na cꞌu ri kꞌij yey ecꞌu ukꞌijol waꞌ xoponic echiriꞌ e janipa ri caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Kakaw Dios pa sakil wi, caquiꞌano ruma ri Ruxlabixel cꞌo pa canimaꞌ. Ma e caraj waꞌ ri Kakaw Dios chique conoje ri quelokꞌniman re. \v 24 Ma ri Dios e Uxlabixel; Rire na quilitaj ta uwach. E uwariꞌche conoje ri quelokꞌniman ukꞌij, lic chirajawaxic wi quiꞌana waꞌ pa sakil wi ruma ri Ruxlabixel cꞌo pa canimaꞌ —xchaꞌ. \p \v 25 Xubiꞌij cꞌu rixok che ri Jesús: \p —Riꞌin wetaꞌam cacꞌun Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, ri cabiꞌx “Cristo” che; y echiriꞌ cacꞌun Rire, cukꞌalajisaj ronoje chike —xchaꞌ. \p \v 26 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Waꞌ wa cabiꞌij la e riꞌin, ri quinchꞌaꞌt ucꞌ la —xchaꞌ. \p \v 27 Ecꞌuchiriꞌ, xetzelej lo rutijoꞌn y lic xcam canimaꞌ che ma ri Jesús cachꞌaꞌt rucꞌ jun ixok. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na jinta junok chique xutzꞌonoj saꞌ puwiꞌ cachꞌaꞌt wi rucꞌ rixok. \p \v 28 Ecꞌuchiriꞌ, rixok xuya can rucꞌambaꞌ, xeꞌec pa ri tinamit y jewaꞌ cubiꞌij chique ri winak: \p \v 29 —Peta alak, jeꞌilaꞌ alak jun achi ubiꞌim chwe janipa ri nuꞌanom. ¿Na e ta nawi rire ri Cristo? —cachaꞌ. \p \v 30 Ecꞌuchiriꞌ, xebel bi ri winak pa ri tinamit y xebec chilaꞌ pa cꞌo wi ri Jesús. \p \v 31 Echiriꞌ cꞌamajaꞌ quebopon ri winak, rutijoꞌn xquitij riꞌ che, jewaꞌ xquibiꞌij: \p —Lal tijonel, tija wa la —xecha che. \p \v 32 Ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Riꞌin cꞌo ri nuwa cantijo, tob riꞌix na iwetaꞌam taj saꞌ waꞌ —xchaꞌ. \p \v 33 Ecꞌu rutijoꞌn xquijek caquibiꞌij chiquiwach: «¿Cꞌo nawi junok xcꞌamaw lo uwa?» xechaꞌ. \p \v 34 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique: \p «Ri nuwa riꞌin e ri canꞌan ri rajawal ucꞌuꞌx ri takayom lo weꞌin y canqꞌuis na cꞌu ruchac. \v 35 Riꞌix quibiꞌij: “Cajib icꞌ chic copon wi chaꞌ caꞌan ri molonic.” Noꞌj riꞌin cambiꞌij chiwe: Chixtzuꞌn apanok y chiwila chi utz ri ticoꞌn, ma ya riꞌj chic, utz chic camolic. \v 36 Ri cachacun che ri molonic, cucꞌul na ri tojbal re yey janipa ri cumolo, cꞌo cutikoj che rucꞌaslemal na jinta utakexic. Jecꞌulaꞌ, ri caticow re junam quequiꞌcot rucꞌ ri camolonic. \v 37 Ma e cuꞌana pachaꞌ ri cabiꞌxic: “Jun ri caticow re yey jun chic ri caꞌanaw re ri molonic.” \v 38 Riꞌin xixintak bi re quimol ri na xitic ta riꞌix; ma e jujun chic ri xeticow re. Ecꞌu woꞌora cꞌo quicꞌul riꞌix che ri chac que rique» xchaꞌ. \fig Ri molonic re trigo (Mateo 9:37; Lucas 10:2; Juan 4:35-38)|alt="Harvesting wheat" src="CN02110b.tif" size="span" ref="jhn 4.35" \fig* \p \v 39 E qꞌui chique ri e aj Samaria xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús ruma ri xutzijoj rixok echiriꞌ xubiꞌij chique: «Rire xubiꞌij chwe janipa ri nuꞌanom.» \v 40 Ruma cꞌu laꞌ, rique xecꞌun rucꞌ ri Jesús y lic xebelaj che chaꞌ cacanaj cucꞌ. Ewi Rire queb kꞌij xcanaj can cucꞌ. \v 41 Yey más e qꞌui ri xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ruma ri xutzijoj Rire chiquiwach. \v 42 Xquibiꞌij cꞌu che rixok: \p —Woꞌora lic cubul kacꞌuꞌx rucꞌ rire na xew ta ruma ri xatzijoj riꞌat chike, ma e ruma ri xkata ruchꞌaꞌtem rire. Ketaꞌam cꞌu riꞌ rire pakatzij wi e ri Cristo, ri Colobenel re ruwachulew —xechaꞌ. \s1 Ri Jesús cucunaj rucꞌajol jun achi lic cꞌo uwach \p \v 43 Echiriꞌ icꞌowinak chi caꞌib kꞌij, ri Jesús xel bi chiriꞌ Samaria, xumaj bi ube y xeꞌec cꞌa Galilea. \v 44 Ubiꞌim chi cꞌu ri Jesús: “Juna kꞌalajisanel na cayac ta ukꞌij pa rutinamit.” \v 45 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, echiriꞌ xopon chilaꞌ Galilea, ri aj chiriꞌ lic xquicꞌul chi utz, ma rique xebopon pa ri nimakꞌij Pascua chilaꞌ Jerusalem y xquilo janipa tak ri xuꞌan ri Jesús pa ri nimakꞌij. \p \v 46 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xtzelej pa ri tinamit Caná re Galilea pa xuꞌan wi vino che ri yaꞌ. Cꞌo cꞌu jun aj wach raj chac ri rey chilaꞌ Capernaúm, y rire cꞌo jun ucꞌajol lic yewaꞌ. \v 47 Wa waꞌchi echiriꞌ xuto ri Jesús petinak Judea y cꞌo chi chiriꞌ Galilea, xeꞌec cꞌu che rilic y lic xeꞌelaj che chaꞌ queꞌec chirocho re cuꞌcunaj rucꞌajol cajecꞌowic. \v 48 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús che: \p —Ralak na cacubiꞌ ta cꞌuꞌx alak wucꞌ we na quil ta tak cꞌutubal re ri nuchukꞌab o tak milagros canꞌano —xchaꞌ. \p \v 49 Ri raj chac ri rey xubiꞌij tanchi che ri Jesús: \p —Wajawal, peta co la wucꞌ chiwocho, ma ri nucꞌajol cajecꞌowic —xchaꞌ. \p \v 50 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús che: \p —Oj la chi ocho la, ma ri cꞌajol la na cacam taj —xchaꞌ. \p Rachi xucoj ri xbiꞌx che ruma ri Jesús y xeꞌec. \v 51 Echiriꞌ catajin roponic chirocho, ri raj chaquib xebel lo che ucꞌulic y xquibiꞌij che: \p —¡Ri cꞌajol la na xcam taj ma xcunutajic! —xechaꞌ. \p \v 52 Ecꞌu rire xutzꞌonoj chique jampalaꞌ xujeko utz uwach rucꞌajol. Y rique xquibiꞌij che: \p —Iwir che ri nabe ora\f + \fr 4:52 \ft “Ri nabe ora”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* benak kꞌij xicꞌow ri akꞌ chirij —xechaꞌ. \p \v 53 Jecꞌulaꞌ rukaw rala xretaꞌmaj e ora riꞌ xubiꞌij ri Jesús che: «Ri cꞌajol la na cacam taj.» Ruma cꞌu riꞌ laꞌ, rire cucꞌ conoje ri e cꞌo pa rocho xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús. \p \v 54 Wa jun cunanic e ucaꞌm cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios xuꞌan ri Jesús chilaꞌ Galilea echiriꞌ tzelejinak lo Judea. \c 5 \s1 Ri Jesús cucunaj jun sic chuchiꞌ ri atinibal Betesda \p \v 1 Cꞌate tanchi cꞌu riꞌ, ri Jesús xtzelej Jerusalem echiriꞌ raj judiꞌab cꞌo jun quinimakꞌij. \p \v 2 Chupa cꞌu laꞌ la tinamit, chunakaj ri Oquibal que Bexex, cꞌo jun nimalaj atinibal, “Betesda” rubiꞌ pa ri chꞌaꞌtem hebreo. Waꞌ woꞌob uchiꞌ ja cꞌo che. \v 3 Chiriꞌ e cꞌo uqꞌuiyal yewaꞌib e cotzꞌerinak; e cꞌo potzꞌ, jetzꞌ y sic. Conoje rique coyeꞌem echiriꞌ casilab ri yaꞌ, \v 4 ma xa chirij ora cakaj lo jun ángel y curujuraꞌ upa ri yaꞌ. Ecꞌu riꞌ ri nabe cucꞌak bi rib chupa, riꞌ quel lok cunutajinak chic tob saꞌ ri yabil cꞌo che. \p \v 5 Cꞌo cꞌu jun achi e treinta y ocho junab riꞌ yewaꞌ. \v 6 Echiriꞌ ri Jesús xrilo cotzꞌol chiriꞌ y xretaꞌmaj uqꞌuiyal junab jelaꞌ uꞌanom, xutzꞌonoj cꞌu riꞌ che: \p —¿Cawaj catcunutajic? —xchaꞌ. \p \v 7 Rachi jewaꞌ xucꞌul uwach: \p —Wajawal, na jinta junok cacꞌamaw bi we chupa ri atinibal echiriꞌ carujurut upa ri yaꞌ. Lic nutijom chi nukꞌij che cancꞌak bi wib chupa; pero echiriꞌ cuaj canꞌano, cꞌate canwilo jun chic canabej chinuwach —xchaꞌ. \p \v 8 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Chatyactajok, chacꞌama bi rachꞌat y chatbinok —xchaꞌ. \p \v 9 Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj rachi xcunutajic, xucꞌam bi ruchꞌat y xujeko cabinic. Yey waꞌ xuꞌan pa jun kꞌij re uxlanibal. \p \v 10 Ruma cꞌu riꞌ, ri e aj judiꞌab xquibiꞌij che rachi xcunutajic: \p —Wakꞌij e kꞌij re uxlanibal, y na ube ta chawe cawucꞌaꞌaj rachꞌat —xechaꞌ. \p \v 11 Rachi xucꞌul cꞌu uwach chique: \p —Ri jun xinucunaj e xbiꞌn re chwe: “Chacꞌama bi rachꞌat y chatbinok” —xchaꞌ. \p \v 12 Xquitzꞌonoj cꞌu che: \p —¿China ri xbiꞌn chawe: “Chacꞌama bi rachꞌat y chatbinok”? —xechaꞌ. \p \v 13 Ecꞌu rachi na retaꞌam taj china ri xcunaw re, ma ri Jesús xel bi chiquixoꞌl ri ticawex e cꞌo chiriꞌ. \p \v 14 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xuꞌrika rachi pa ri Rocho Dios y xubiꞌij che: \p —Chawilapeꞌ: Woꞌora at cunutajinak chic; matmacun chi cꞌu riꞌ, ma cꞌaxtaj cape juna cꞌaxcꞌobic más nim pawiꞌ —xchaꞌ. \p \v 15 Xeꞌec rachi y xuꞌtzijoj chique raj judiꞌab e ri Jesús xcunaw re. \v 16 Ruma waꞌ, raj judiꞌab xquijek uternabexic ri Jesús y caquitzucuj suꞌanic caquicamisaj, ma rire cuꞌan cunanic pa ri kꞌij re uxlanibal. \p \v 17 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Ri Nukaw na rokꞌotam taj cachacunic y jecꞌulaꞌ riꞌ canꞌan riꞌin —xchaꞌ. \p \v 18 Ruma waꞌ raj judiꞌab más xquiya quib che ucamisaxic ri Jesús, ma e chiquiwach rique cupalajij ri takanic puwi ri kꞌij re uxlanibal. Y na xew ta waꞌ, ma cujunimaj ne rib rucꞌ ri Dios echiriꞌ cubiꞌij ri Dios e Ukaw. \s1 Rucꞌajol ri Dios yaꞌtal pukꞌab catakanic \p \v 19 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique: \p «Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Rucꞌajol ri Dios na jinta cꞌo cuꞌan xa pa re Rire; ma xew cuꞌan pachaꞌ ri carilo cuꞌan Rukaw. Janipa tak ri cuꞌan Rukaw, jecꞌulaꞌ cuꞌan Rucꞌajol. \p \v 20 »Ma ri Dios lic cꞌax cunaꞌ Rucꞌajol y cucꞌut cꞌu che ronoje ri cuꞌano. Yey cꞌo ne ri más nimak tak chac cucꞌut chwach. Y we xuꞌan cꞌu waꞌ, lic cacam ne animaꞌ ralak che. \v 21 Ma jelaꞌ pachaꞌ ri Dios quebucꞌastajisaj ri ecaminak y cuya quicꞌaslemal, jecꞌulaꞌ Rucꞌajol cuya cꞌaslemal china che ri caraj cuya wi. \v 22 Yey ri Dios na cukꞌat tane tzij puwi junok, ma pukꞌab Rucꞌajol uyaꞌom wi cukꞌat tzij paquiwi ri ticawex, \v 23 chaꞌ jelaꞌ conoje ri ticawex caquiyac ukꞌij Rucꞌajol, jelaꞌ pachaꞌ caquiꞌan che uyaquic ukꞌij ri Dios. Yey china ri na cuyac ta ukꞌij Rucꞌajol ri Dios, na cuyac ta cꞌu ukꞌij riꞌ ri Jun xtakaw lo re, waꞌ e ri Dios. \p \v 24 »Pakatzij wi cambiꞌij che alak: China ri lic cuta chi utz ri cambiꞌij riꞌin y cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri xtakaw lo we, riꞌ cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic y na cucꞌul ta ri cꞌaxcꞌolil re ri kꞌatbal tzij. Jecꞌulaꞌ, na jinta chi pukꞌab ri camic, ma asu xkꞌax chupa ri cꞌaslemal. \v 25 Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Copon cꞌu ri ora y e chi ukꞌijol waꞌ echiriꞌ ri na jinta quicꞌaslem chwach ri Dios, caquita rukul Rucꞌajol ri Dios. Yey china tak cꞌu riꞌ ri caquicoj utzij, cꞌo quicꞌaslemal na jinta utakexic. \v 26 Ma pukꞌab ri Kakaw Dios cꞌo wi cuya cꞌaslemal; jecꞌulaꞌ uyaꞌom pukꞌab Rucꞌajol cuya cꞌaslemal. \v 27 Yey ri Dios uyaꞌom ne pukꞌab Rucꞌajol cukꞌat tzij paquiwi ri ticawex, ma Rucꞌajol e Alaxel Chiquixoꞌl Ticawex. \p \v 28 »Macam animaꞌ alak che waꞌ, ma copon ri ora echiriꞌ conoje ri ecaminak caquita rukul Rire. \v 29 Janipa ri xquiꞌan ri utz, riꞌ queyactaj lo che jun cꞌastajibal re cꞌaslemal. Noꞌj janipa cꞌu ri xquiꞌan ri na utz taj, riꞌ queyactaj lo che ri kꞌatbal tzij caꞌan paquiwiꞌ. \s1 Ri quekꞌalajisan re saꞌ ruwach ri Jesús \p \v 30 »Na jinta cꞌo canꞌan xa pa we riꞌin. Ri kꞌatbal tzij canꞌano e ri quinutak ri Nukaw che uꞌanic. Yey lic jusucꞌ ri kꞌatbal tzij canꞌano. Na e ta canꞌan riꞌ ri cuaj riꞌin; ma e canꞌan janipa ri caraj ri Nukaw, ri xtakaw lo we. \v 31 We ta e laꞌ xa chiwibil wib riꞌin cankꞌalajisaj saꞌ ri nuwach, riꞌ na jinta uchac ri cambiꞌij. \v 32 Cꞌo cꞌu Jun cakꞌalajisan nuwach, waꞌ e ri Nukaw, y wetaꞌam cꞌut ronoje ri cukꞌalajisaj Rire panuwi riꞌin, lic katzij. \p \v 33 »Ralak xtak ne bi alak utzꞌonoxic che ri Juan panuwi riꞌin; y ri cꞌulubal uwach xuꞌan lo rire, lic katzij. \v 34 Pero riꞌin na cajawax ta chwe cꞌo junok cukꞌalajisaj saꞌ ri nuwach. Xew cꞌu cancuxtaj che alak ri xubiꞌij ri Juan panuwi riꞌin chaꞌ cacoj alak y jelaꞌ cacolobetaj alak. \v 35 Ma ri Juan e pachaꞌ juna akꞌ carepowic y cawon chi utz. Pero ralak xa jokꞌotaj xquiꞌcot alak che ri Kꞌijsak xutzijoj. \p \v 36 »Cꞌo cꞌu jun cꞌutubal más cꞌo uwach chwa ri xukꞌalajisaj ri Juan panuwi riꞌin. Ma ronoje rubiꞌim lo ri Nukaw chwe re coꞌlnuꞌanaꞌ, e ri quintajin che uꞌanic. Yey ruma tak ri canꞌano, cakꞌalajinic, e ri Nukaw ri xtakaw lo weꞌin. \v 37 Yey ri cakꞌalajisan re saꞌ ri nuwach riꞌin e ri Nukaw, ri takayom lo weꞌin. Pero lic kꞌalaj na tom ta cꞌana alak rukul ri Dios y na ilom ta alak uwach, yey \v 38 Ruchꞌaꞌtem Rire na oquinak ta pa animaꞌ alak; ma na cubul ta cꞌuꞌx alak rucꞌ ri jun utakom lo ri Dios. \p \v 39 »Lic cꞌu catijoj ib alak che Ruchꞌaꞌtem ri Dios tzꞌibital canok; ma ralak cachꞌob alak e chupa waꞌ carikitaj wi ri cꞌaslemal na jinta utakexic. ¡Yey ecꞌu riꞌ Ruchꞌaꞌtem ri Dios ri cakꞌalajisan nuwach riꞌin! \v 40 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na caꞌaj ta alak cape alak wucꞌ chaꞌ jelaꞌ cacꞌul alak waꞌ wa cꞌaslemal. \p \v 41 »Riꞌin na e ta cantzucuj ri yacbal nukꞌij caquiꞌan ri winak. \v 42 Yey lic ne wetaꞌam ri cꞌuꞌx alak, ma ralak na cꞌax ta canaꞌ alak ri Dios pa sakil wi. \v 43 Riꞌin in petinak pa rubiꞌ ri Nukaw yey ralak na cacoj ta alak nutzij. Noꞌj we ta e laꞌ cacꞌun chi lo jun chic y xa pa re catzijonic, riꞌ e cacoj alak re. \p \v 44 »¿Suꞌanic cacubiꞌ cꞌuꞌx alak wucꞌ riꞌin, we xew catzucuj yacbal kꞌij alak chiwach ralak yey na catzucuj ta alak ri sakil yacbal kꞌij, ri xew cape rucꞌ ri Dios? \v 45 E chiwach ralak cancoj mac alak chwach ri Nukaw; na e ta riꞌ. Ma ri cacojow mac chiꞌij alak, e ri jun lic cubam cꞌuꞌx alak rucꞌ; waꞌ e ri Moisés. \v 46 Ma we ta e laꞌ lic cacoj alak ri ubiꞌim lo ri Moisés, riꞌ cacoj alak ri cantzijoj riꞌin. Ma rire panuwi riꞌin xtzꞌiban wi. \v 47 Noꞌj we na cacoj ta alak rutzꞌibam can ri Moisés, ¿saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌ cacoj alak ri cambiꞌij riꞌin che alak?» xcha ri Jesús. \c 6 \s1 Ri Jesús quebutzuk woꞌob mil achijab \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17) \p \v 1 Cꞌate tanchi cꞌu riꞌ, ri Jesús xukꞌaxuj ri mar re Galilea, ri cabiꞌx mar re Tiberias che. \v 2 Yey uqꞌuiyal winak eteran chirij ma quilom tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab cuꞌan cucꞌ ri yewaꞌib. \p \v 3 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xel bi chwa jun juyub y xtzꞌuyiꞌ chilaꞌ junam cucꞌ rutijoꞌn. \v 4 Xa nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌijol ri Pascua, ri quinimakꞌij raj judiꞌab. \p \v 5 Echiriꞌ ri Jesús xeril ruqꞌuiyal winak e petinak rucꞌ, xubiꞌij cꞌu che ri Felipe: \p —¿Pa queꞌkalokꞌo wi quiwa conoje wuꞌqꞌuiyal winak chaꞌ quewaꞌic? —xchaꞌ. \p \v 6 Xubiꞌij waꞌ che ri Felipe xa re cꞌambal upa, ma Rire retaꞌam chic saꞌ ri cuꞌano. \p \v 7 Ri Felipe xucꞌul uwach: \p —E laꞌ calokꞌiꞌ pam rucꞌ rajil queb ciento kꞌij re chac, na cuꞌan taj tob ne xa jutak bikꞌ cayaꞌiꞌ chiquijujunal —xchaꞌ. \p \v 8 Ewi jun chique rutijoꞌn (waꞌ e ri Andrés, ri quichakꞌ quib rucꞌ ri Pedro) xubiꞌij che ri Jesús: \p \v 9 —Cꞌo jun ralco ala wara rucꞌaꞌam woꞌob pam re cebada y caꞌib car; pero ¿saꞌ co uchac waꞌ che wa uqꞌuiyal winak? —xchaꞌ. \fig Jun ralco ala cuya ruwa che ri Jesús (Juan 6:9)|alt="Boy gives lunch to Jesus" src="CN01716b.tif" size="span" ref="jhn 6.9" \fig* \p \v 10 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús: \p —Chibiꞌij chique conoje ri winak quetzꞌuyiꞌic —xchaꞌ. \p Lic cꞌut cꞌo rax qꞌuim pa ri e cꞌo wi y xetzꞌuyiꞌ laj e lo woꞌob mil chi achijab. \p \v 11 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xucꞌam ri pam, xutioxij che ri Dios y xujach chique rutijoꞌn. Y rique xquijach chique ri winak etzꞌulic. Jecꞌulaꞌ xuꞌan che ri car. Xuya chiquijujunal janipa ri cacaj. \v 12 Echiriꞌ ri winak lic xenoj chi utz, ri Jesús xubiꞌij chique rutijoꞌn: \p —Chimolo ri chꞌakaꞌtaꞌk quikax chaꞌ na jinta cꞌo cacꞌak bi —xchaꞌ. \p \v 13 Xquimol cꞌu ri chꞌakaꞌtaꞌk quikax na xquitij ta che ri woꞌob pam re cebada y rucꞌ waꞌ xquinojisaj cablajuj chacach. \v 14 Ecꞌu ri winak, echiriꞌ xquil wa cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios xuꞌan ri Jesús, jewaꞌ xquibiꞌij: «Pakatzij wi, waꞌ e ri jun Kꞌalajisanel koyeꞌem cacꞌun che ruwachulew» xechaꞌ. \p \v 15 Pero ri Jesús ruma retaꞌam chic cacaj caquicꞌam bi re caquiꞌan rey che, xresaj bi rib chiquixoꞌl y xel bi chwa ri juyub chaꞌ cacꞌojiꞌ utuquel. \s1 Ri Jesús cabin chwi ri yaꞌ \r (Mt. 14:22-27; Mr. 6:45-52) \p \v 16 Echiriꞌ xoc rakꞌab, rutijoꞌn ri Jesús xekaj chuchiꞌ ri mar. \v 17 Xeboc bi chupa jun barco y ecꞌu riꞌ quekꞌax chꞌaka yaꞌ chaꞌ quebopon Capernaúm; ma lic kꞌekuꞌm chic y ri Jesús na cꞌuninak taj. \p \v 18 Xpe cꞌu jun cakjikꞌ chwi ri mar y ri tew xujek cuxulcꞌatilaꞌ ri yaꞌ. \v 19 Echiriꞌ ebininak chi laj woꞌob o wakib kilómetro chwi ri mar, cꞌate xquilo cabin ri Jesús chwi ri yaꞌ, e riꞌ catajin roponic chunakaj ri barco; y rique lic xquixiꞌij quib che. \p \v 20 Noꞌj ri Jesús xubiꞌij chique: \p —¡Mixiꞌij iwib, ma riꞌin in Jesús! —xchaꞌ. \p \v 21 Ewi rique lic quequiꞌcotic xquicꞌul ri Jesús chupa ri barco. Tecꞌuchiriꞌ, xebopon pa ri luwar pa quebec wi. \s1 Ri winak caquitzucuj ri Jesús \p \v 22 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, ri winak ecanajinak can chꞌaka mar xquinaꞌbej rutijoꞌn ri Jesús ebenak chi chupa ri barco ri xew riꞌ cꞌo chiriꞌ iwir lo riꞌ, yey ri Jesús na xeꞌec ta cucꞌ rutijoꞌn. \v 23 Xecꞌun cꞌu lo jujun barcos e petinak Tiberias, chunakaj ri luwar pa xtijiꞌ wi ri pam, echiriꞌ ri Kanimajawal utioxim chi waꞌ che ri Dios. \v 24 Echiriꞌ ri winak xquilo na jinta ri Jesús chiriꞌ y na e jinta ne rutijoꞌn, xeboc bi chupa wa barcos y xebec Capernaúm chaꞌ caquitzucuj ri Jesús. \s1 Ri Jesús e ri pam cuya cꞌaslemal \p \v 25 Echiriꞌ xebopon ri winak chꞌaka mar, xeꞌquirika ri Jesús y xquitzꞌonoj che: \p —Lal tijonel, ¿jampa xcꞌun la wara? —xechaꞌ. \p \v 26 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Quintzucuj alak xa ruma lic xwaꞌ alak chi utz y xnoj alak chi utz, na e ta ruma xmaj alak usucꞌ tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios nuꞌanom lok. \v 27 Maya cꞌu ib alak che utzucuxic ri wa xa caqꞌuisic; e lic yaꞌa ib alak che utzucuxic ri wa na quicꞌow ta cꞌana ukꞌij, ri cuya cꞌaslemal na jinta utakexic. Yey ri cayaꞌw waꞌ che alak, e Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex, ri chaꞌtal lo ruma ri Kakaw Dios re cuꞌan waꞌ —xchaꞌ. \p \v 28 Xquitzꞌonoj cꞌu che: \p —¿Saꞌ tak ri cakaꞌano chaꞌ e cakaꞌan janipa ri caraj ri Dios chike? —xechaꞌ. \p \v 29 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Ri caraj ri Dios caꞌan alak, e ri cacubiꞌ cꞌuꞌx alak rucꞌ ri jun utakom lo Rire —xchaꞌ. \p \v 30 Ecꞌuchiriꞌ xquitzꞌonoj che: \p —¿Saꞌ ri cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios caꞌan la chikawach chaꞌ cakilo y jelaꞌ cacubiꞌ kacꞌuꞌx ucꞌ la? ¿Saꞌ ri carik la uꞌanic? \v 31 Ma ri katiꞌ-kamam ojertan xquitij ri maná pa ri luwar catzꞌintzꞌotic,\x + \xo 6:31 \xt Éx. 16:4\x* jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 Xuya pam chique, \q1 y waꞌ petinak chilaꞌ chicaj \rq Sal. 78:24 \rq* \m —xechaꞌ. \p \v 32 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Na e ta ri Moisés xyaꞌw re ri pam petinak chilaꞌ chicaj; e ri Nukaw ri cayaꞌw ri sakil pam cape chilaꞌ chicaj. \v 33 Ma ri Pam cuya ri Dios e ri jun petinak chilaꞌ chicaj, ri cayaꞌw cꞌaslemal chique ri ticawex —xchaꞌ. \p \v 34 Xquitzꞌonoj cꞌu che: \p —Kajawal, yaꞌa co la keꞌoj riꞌ laꞌ la pam ronoje kꞌij —xechaꞌ. \p \v 35 Ri Jesús xubiꞌij chique: \p —In ri in pam cuya cꞌaslemal. China ri cape wucꞌ riꞌin, na cutij ta chi numic; y china ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ, riꞌ na cachakij ta chi cꞌana uchiꞌ. \p \v 36 »Pero e pachaꞌ ri nubiꞌim chi lo che alak: Ralak na cacubiꞌ ta cꞌuꞌx alak wucꞌ, tob ne ilom alak nuwach. \v 37 Ma conoje ri queyaꞌiꞌ chwe ruma ri Nukaw, quecꞌun wucꞌ riꞌin; yey china cꞌu riꞌ ri cape wucꞌ riꞌin, na canmachꞌaj tubi. \p \v 38 »Riꞌin na ximpe ta chilaꞌ chicaj xa re coꞌlnuꞌana ri cuaj riꞌin, ma e in petinak re coꞌlnuꞌana ri caraj ri Jun xtakaw lo we. \v 39 Yey ri caraj ri Nukaw, ri xintakaw lok, e na canjam ta can junok chique ri ebuyaꞌom Rire chwe; ma e quenucꞌastajisaj lo conoje waꞌ chupa ri qꞌuisbal kꞌij. \v 40 Ecꞌu ri lic caraj ri Nukaw, ri xtakaw lo weꞌin, e waꞌ: Conoje ri ticawex, ri caquiya ri quiwach wucꞌ ri in Ucꞌajol ri Dios y cacubiꞌ cꞌu quicꞌuꞌx wucꞌ, cacꞌojiꞌ quicꞌaslemal na jinta utakexic. Ecꞌu riꞌin quenucꞌastajisaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak chupa ri qꞌuisbal kꞌij —xchaꞌ. \p \v 41 Rucꞌ cꞌu riꞌ waꞌ, raj judiꞌab xquijek quechꞌaꞌt chirij ri Jesús ruma ri xubiꞌij: «In ri in pam petinak chilaꞌ chicaj.» \v 42 Xquibiꞌij cꞌu riꞌ: «¿Na e ta neba Jesús waꞌ, rucꞌajol ri José? Riꞌoj ketaꞌam uwach rukaw y ketaꞌam uwach ruchu. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ cubiꞌij petinak chilaꞌ chicaj?» xechaꞌ. \p \v 43 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique: \p —Mixchꞌaꞌtiben chiwach chirij wa ximbiꞌij. \v 44 Ma na jinta junok cape wucꞌ riꞌin, we na e ta cꞌamayom lo ri Nukaw, ri takayom lo weꞌin. Yey ri cape wucꞌ, cancꞌastajisaj lo chupa ri qꞌuisbal kꞌij. \p \v 45 »Jewaꞌ cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios chupa ri tzꞌibital can cuma ri kꞌalajisanelab: \q1 Copon na ri kꞌij echiriꞌ e ri Dios ri cacꞌutun chiquiwach conoje \rq Is. 54:13 \rq* \m cachaꞌ. Y conoje ri caquita ri cubiꞌij ri Nukaw y caquimaj cꞌu que janipa ri cubiꞌij, riꞌ quecꞌun wucꞌ riꞌin. \v 46 Ma na jinta jun chic iliyom uwach ri Kakaw Dios; xew ri jun petinak rucꞌ ri Dios, e iliyom uwach. \p \v 47 »Pakatzij wi cambiꞌij che alak: China ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin, cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic. \v 48 Ma in ri in pam cuya cꞌaslemal. \p \v 49 »Ojertan ri chuꞌkaw alak xquitij ri maná pa ri luwar catzꞌintzꞌotic; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, rique xecamic. \v 50 Noꞌj riꞌin e quinchꞌaꞌt chwi ri pam cape chilaꞌ chicaj; yey we cꞌo junok catijow re waꞌ, riꞌ na cacam taj. \p \v 51 »Ri pam re cꞌaslemal petinak chilaꞌ chicaj e riꞌin. China cꞌu catijow re wa pam, cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic. Yey ri pam canya riꞌin, e ri nutiꞌjil canya pa cꞌax chaꞌ tak ri ticawex cꞌo quicꞌaslemal chwach ri Dios —xchaꞌ. \p \v 52 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquijek caquichapalaꞌ quib chiquiwach, jewaꞌ caquibiꞌij: «¿Suꞌanic waꞌchi caraj cuya chitijic rutiꞌjil chike?» quechaꞌ. \p \v 53 Ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Pakatzij wi cambiꞌij che alak: We e laꞌ na catij ta alak ri nutiꞌjil ri in Alaxel Chiquixoꞌl Ticawex y we na catij ta alak ri nuquiqꞌuel, riꞌ na jinta cꞌaslemal alak. \v 54 China cꞌu ri cutij ri nutiꞌjil y ri nuquiqꞌuel, riꞌ cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic, yey riꞌin cancꞌastajisaj lo chupa ri qꞌuisbal kꞌij. \v 55 Ma ri nutiꞌjil e sakil waꞌim y ri nuquiqꞌuel e sakil yaꞌ. \v 56 China cꞌu ri cutij ri nutiꞌjil y cutij ri nuquiqꞌuel, riꞌ cacꞌojiꞌ wucꞌ y riꞌin quincꞌojiꞌ rucꞌ rire. \p \v 57 »Ri Kakaw Dios, ri aj yaꞌl cꞌaslemal, e ri xtakaw lo weꞌin; yey cꞌo nucꞌaslemal ruma Rire. Jecꞌulaꞌ china ri cutij ri nutiꞌjil riꞌin, riꞌ cꞌo ucꞌaslemal wuma riꞌin. \v 58 Quinchꞌaꞌt chwi ri pam petinak chilaꞌ chicaj. Waꞌ na e ta pachaꞌ ri maná xquitij ri chuꞌkaw alak ojertan. Ma tob xquitij ri maná, rique xecamic. Noꞌj china ri cutij re wa pam cambiꞌij riꞌin, riꞌ cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic —xchaꞌ. \p \v 59 E cꞌutunic waꞌ xuꞌan ri Jesús pa quimolom wi quib chupa ri sinagoga re Capernaúm. \s1 Ruchꞌaꞌtem ri Jesús cuya cꞌaslemal na jinta utakexic \p \v 60 Echiriꞌ xquita ri cꞌutunic xuꞌan ri Jesús, lic e qꞌui chique rutijoꞌn xquibiꞌij: «Waꞌ wa cubiꞌij, lic cꞌax utayic. ¿Cꞌo neba junok cachꞌijow ucꞌulic?» xechaꞌ. \p \v 61 Ecꞌu ri Jesús xunaꞌbej ri chꞌaꞌtibenic caquiꞌan chwi rucꞌutunic. Xutzꞌonoj cꞌu chique: \p —¿Cuꞌan cꞌax waꞌ che alak? \v 62 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri caꞌan alak we ta e laꞌ quil alak Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cakꞌan chilaꞌ chicaj pa petinak wi? \v 63 Ri sakil cꞌaslemal na jinta utakexic petinak rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios; na e ta ri petinak xa rucꞌ ri ticawex, ma riꞌ na jinta uchac re cuya ri sakil cꞌaslemal. Ecꞌu ri chꞌaꞌtem nubiꞌim riꞌin che alak, waꞌ petinak rucꞌ ri Ruxlabixel ri Dios, ri aj yaꞌl cꞌaslemal. \v 64 Pero e cꞌo cꞌu jujun chixoꞌl alak na cubul ta quicꞌuꞌx wucꞌ —xchaꞌ. Ri Jesús xubiꞌij waꞌ ma xex chi retaꞌam wi china tak ri na cubul ta quicꞌuꞌx rucꞌ y china ri cacꞌayin re. \p \v 65 Xubiꞌij tanchi ri Jesús: \p —Ecꞌu uwariꞌche nubiꞌim che alak: Na jinta junok cape wucꞌ, we na e ta ri Nukaw cꞌamayom lo re —xchaꞌ. \p \v 66 Chwi cꞌu riꞌ, e qꞌui chique rutijoꞌn ri Jesús xquiya canok y na xeterej ta chi chirij. \p \v 67 Ecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj ri Jesús chique ri cablajuj utijoꞌn: \p —¿Quiwaj neba riꞌix quiꞌan iwe quiniya canok, pachaꞌ ri xquiꞌan rique? —xchaꞌ. \p \v 68 Ri Simón Pedro xucꞌul uwach: \p —Kajawal, ¿china chi chirij cojꞌec wi? Ma xew ucꞌ rilal cꞌo ri chꞌaꞌtem cuya cꞌaslemal na jinta utakexic. \v 69 Riꞌoj lic cubul chi kacꞌuꞌx ucꞌ la y lic ketaꞌam waꞌ: Lal Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, Rucꞌajol ri Dios cꞌaslic —xchaꞌ. \p \v 70 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —¿Na in ta neba inchaꞌyom iwe riꞌix ix cablajuj? Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, jun chiwe cꞌo ritzel winak pa ranimaꞌ —xchaꞌ. \p \v 71 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ, ri Jesús e xchꞌaꞌt puwi ri Judas aj Iscariot\f + \fr 6:71 \ft “Iscariot”: Waꞌ e utinamit ri Judas.\f* rucꞌajol ri Simón; ma e ri Judas cacꞌayin re, tob e jun chique ri cablajuj utijoꞌn. \c 7 \s1 Ruchakꞌ ri Jesús na caquicoj taj we Rire e Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios \p \v 1 Cꞌate tanchi cꞌu riꞌ, ri Jesús xbin pa tak ri luwar re Galilea; na xraj taj cacꞌojiꞌ Judea ma chilaꞌ raj judiꞌab cacaj caquicamisaj. \v 2 Xa cꞌu nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌijol ri quinimakꞌij raj judiꞌab echiriꞌ caquiꞌan quirancho.\f + \fr 7:2 \ft Ronoje junab raj judiꞌab caquiꞌan wa nimakꞌij pa qꞌuisbal rukꞌijol ri molonic. Che wa nimakꞌij, raj Israel caquiyijbaꞌ quirancho ꞌanom rucꞌ ukꞌab cheꞌ y quejekiꞌ wukub kꞌij chupa. Waꞌ e cuxtabal re ri cuarenta junab xebin chupa ri luwar catzꞌintzꞌotic echiriꞌ na jinta cocho. Lv. 23:34; Dt. 16:13\f* \v 3 E tak cꞌu ruchakꞌ xquibiꞌij che: \p —Matcanaj can wara; jat Judea chaꞌ ri jujun chic atijoꞌn e cꞌo chilaꞌ caquilo saꞌ tak ri caꞌano. \v 4 Ma we junok caraj quetaꞌmax uwach, ronoje ri cuꞌano cuꞌan chiwachil. E uwariꞌche, chaꞌana waꞌ chiquiwach conoje ri ticawex —xecha che. \v 5 Xquibiꞌij waꞌ che ma na caquicoj taj we Rire e Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, tob ne rique e uchakꞌ ri Jesús. \p \v 6 Xubiꞌij cꞌu Rire chique: \p —Ri nukꞌijol riꞌin cꞌamajaꞌ coponic; noꞌj riꞌix, xa tob pachique kꞌij utz chiwach. \v 7 Ri ticawex re ruwachulew na tzel ta quixquil riꞌix; noꞌj riꞌin lic tzel quinquilo, ma cankꞌalajisaj chi utz ri quimac. \v 8 Jix riꞌix che ri nimakꞌij; noꞌj riꞌin na quinꞌec ta woꞌora, ma cꞌamajaꞌ copon ri nukꞌijol —xchaꞌ. \v 9 Xubiꞌij cꞌu waꞌ y xcanaj can Galilea. \s1 Ri Jesús copon pa ri nimakꞌij re tak ri rancho \p \v 10 Ecꞌuchiriꞌ ebenak chi ruchakꞌ, ri Jesús xeꞌec pa ri nimakꞌij, pero na xeꞌec ta chiwachil chaꞌ tak ri winak na caquinaꞌbej taj. \p \v 11 Pa ri nimakꞌij raj judiꞌab lic caquitzucuj ri Jesús, y jewaꞌ caquibiꞌij: «¿Pa nawi cꞌo wi laꞌ la jun achi?» quechaꞌ. \p \v 12 Chiquixoꞌl ri winak lic e qꞌui ri caquichꞌaꞌtibej ri Jesús. Jujun caquibiꞌij: «Laꞌ la Jesús lic utz ucꞌuꞌx» quechaꞌ. Yey e cꞌo jujun chic caquibiꞌij: «Laꞌ la Jesús lic na utz ta ri cuꞌano ma xa quebusoc ri winak» quechaꞌ. \v 13 Pero na jinta cꞌu junok cachꞌaꞌt puwi ri Jesús chiwachil; xa xeꞌlakꞌay quechꞌaꞌt puwiꞌ, ma caquixiꞌij quib chiquiwach raj judiꞌab e aj wach. \p \v 14 Ecꞌu riꞌ nicꞌajarinak chi ri nimakꞌij xopon ri Jesús pa ri Rocho Dios y xujeko cacꞌutun chiquiwach. \p \v 15 Raj judiꞌab lic xcam canimaꞌ che y jewaꞌ xquibiꞌij: «¿Chaꞌtaj lic cꞌo retaꞌam yey na jinta cꞌo cꞌutuyum chwach?» xechaꞌ. \p \v 16 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Ri quintajin che ucꞌutic na xa ta pa we riꞌin canꞌano; ma waꞌ petinak rucꞌ ri takayom lo weꞌin. \v 17 We cꞌo cꞌu junok lic cuya rib che uꞌanic ri caraj ri Dios, riꞌ caretaꞌmaj we ri cancꞌutu rucꞌ ri Dios cape wi, o we xa pa we riꞌin quinchꞌaꞌtic. \v 18 Ma china ri xa pa re cachꞌaꞌtic, riꞌ xew caraj cayac ukꞌij cuma ri winak. Noꞌj china ri caraj e cayac ukꞌij ri takayom lo re, riꞌ lic katzij ri cutzijoj y na jinta cꞌana rakꞌubal cuꞌano. \p \v 19 »¿Na katzij ta neba laꞌ e ri Moisés xyaꞌw che alak ri Tzij Pixab? Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na jinta junok che alak caꞌanaw re ronoje ri cꞌo chupa wa Tzij Pixab. ¿Suꞌchac caꞌaj alak quincamisaj alak? —xchaꞌ. \p \v 20 Ecꞌu tak ri winak xquicꞌul uwach: \p —Lal cꞌo pukꞌab jun itzel uxlabixel. ¿China ri caraj cacamisan e la? —xechaꞌ. \p \v 21 Ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Riꞌin cꞌo jun cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios xinꞌano, yey onoje ralak lic cacam animaꞌ alak che ma xinꞌan waꞌ chupa ri kꞌij re uxlanibal.\x + \xo 7:21 \xt Jn. 5:1-16\x* \p \v 22 »Pakatzij wi, ri Moisés xuya che alak ri jun takanic re ri retalil re circuncisión tob na e ta rire xjekow lok, ma e xejekow lo re ri katiꞌ-kamam ojertan.\f + \fr 7:22 \ft Cꞌamajaꞌ ne calax ri Moisés echiriꞌ ri Dios xubiꞌij chique ri tinamit Israel caquicoj ri retalil re circuncisión chique conoje ri raltak co alabo pa ri uwajxak kꞌij calaxibem. Gn. 17:10-12; Lv. 12:3\f* Yey ralak cacoj alak ri retalil re circuncisión che junok tob pa ri kꞌij re uxlanibal. \v 23 Caꞌan alak waꞌ ma ri takanic re ri Moisés cutak che caꞌaniꞌ ri circuncisión pa ri uwajxak kꞌij ralaxibem juna ralco ala. Caꞌan cꞌu alak riꞌ, tob waꞌ catzak pa ri kꞌij re uxlanibal, chaꞌ na capalajij ta alak wa takanic re ri Moisés. ¿Suꞌbe cꞌu riꞌ cꞌo oyowal alak chwij riꞌin ruma xincunaj jun achi pa ri kꞌij re uxlanibal? \p \v 24 »Macoj alak umac junok xa ruma cachꞌob alak etaꞌam alak ri uꞌanom; ri ꞌana alak e chꞌobo alak rucꞌ sakil naꞌoj puwi ri pakatzij wi uꞌanom, we cꞌo umac o na jintaj —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús cukꞌalajisaj pa petinak wi Rire \p \v 25 E cꞌo jujun chique ri e aj Jerusalem caquitzꞌonobej: «¿Na e ta achi waꞌ quetajin che utzucuxic re caquicamisaj? \v 26 ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ cayaꞌ luwar che cachꞌaꞌt chiwachil yey na jinta ne junok cakꞌaten re? ¿Quicojom chi nawi raj wach re ri tinamit rire e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios? \v 27 Ma riꞌoj ketaꞌam chi utz pa cape wi waꞌchi; noꞌj we xcꞌun ri Cristo, riꞌ na jinta junok etaꞌmayom re pa cape wi» quechaꞌ. \p \v 28 Ri Jesús cacꞌutun pa ri Rocho Dios echiriꞌ xuta waꞌ. Lic co cꞌu xsiqꞌuin che ubiꞌxiquil: \p —Cabiꞌij ralak lic etaꞌam alak nuwach y lic etaꞌam alak pa quimpe wi. Pero lic chetaꞌmaj cꞌu alak waꞌ: Riꞌin na in petinak ta xa pa we riꞌin, ma intakom lo ruma ri Jun lic ube ronoje tak ri cuꞌano. Yey ralak na etaꞌam ta alak uwach Rire. \v 29 Noꞌj riꞌin wetaꞌam uwach, ma rucꞌ Rire in petinak wi y e Rire takayom lo weꞌin —xchaꞌ. \p \v 30 Ecꞌuchiriꞌ, raj wach xcaj e riꞌ caquichap bi ri Jesús; pero na jinta junok xꞌanaw re, ma cꞌamajaꞌ copon rukꞌijol. \v 31 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, chiquixoꞌl ruqꞌuiyal winak, lic e qꞌui xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús y caquibiꞌij: «Chiwach ralak, echiriꞌ cacꞌun Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, ¿cuꞌan cami más cꞌutubal riꞌ re ruchukꞌab ri Dios chwa wa cuꞌan waꞌchi?» quechaꞌ. \s1 Ri fariseos cacaj caquiya ri Jesús pa cárcel \p \v 32 Ri fariseos xquita ri caquibiꞌij ri winak puwi ri Jesús. E uwariꞌche, rique cucꞌ ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios xequitak bi ri e chajinel re ri Rocho Dios chaꞌ caquichap lo ri Jesús. \p \v 33 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús: \p —Riꞌin na naj ta chi quincꞌojiꞌ ucꞌ alak, ma quintzelej rucꞌ ri takayom lo weꞌin. \v 34 Copon na cꞌu riꞌ ri kꞌij echiriꞌ quintzucuj alak; pero na quinrik ta alak, ma na copon ta alak pa quineꞌcꞌola wi riꞌin —xchaꞌ. \p \v 35 Ecꞌu ri e aj judiꞌab xquijek caquitzꞌonobej chiquiwach: «¿Pa nawi queꞌec wi waꞌchi yey na queꞌkarika ta riꞌoj? ¿Queꞌec nawi cucꞌ ri e aj judiꞌab ejekel chiquixoꞌl ri e aj griegos y queꞌcꞌutuna chiquiwach? \v 36 ¿Saꞌ queꞌelawi wa xubiꞌij chike: “Quintzucuj alak; pero na quinrik ta alak, ma na copon ta alak pa quineꞌcꞌola wi riꞌin”?» quechaꞌ. \s1 Tak ri acꞌal re yaꞌ cꞌaslic \p \v 37 Che ri qꞌuisbal re ri nimalaj nimakꞌij, ri Jesús xtaqꞌuiꞌ chiquiwach ri winak y co xsiqꞌuin che ubiꞌxiquil: \p «We cꞌo junok catzajin uchiꞌ, petok y chutija re ri yaꞌ cꞌo wucꞌ, \v 38 ma e pachaꞌ cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios: Ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin, cuꞌana pachaꞌ cajuljut tak lo acꞌal re yaꞌ cꞌaslic pa ranimaꞌ»\x + \xo 7:38 \xt Zac. 14:8\x* xchaꞌ. \p \v 39 Rucꞌ waꞌ ri Jesús e cachꞌaꞌt puwi ri Ruxlabixel ri Dios ri caquicꞌul na janipa ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ. Yey cꞌamajaꞌ cꞌu cacꞌun riꞌ ri Ruxlabixel ri Dios ma cꞌamajaꞌ ne queꞌec ri Jesús chilaꞌ chicaj pa cakꞌalajisax wi runimal uchomalil. \s1 Ri winak quechꞌaꞌt puwi china ri Jesús \p \v 40 E cꞌo cꞌu jujun chique ri winak, echiriꞌ xquita waꞌ, jewaꞌ caquibiꞌij: «Pakatzij wi waꞌchi e ri jun kꞌalajisanel re ri Dios koyeꞌem cacꞌunic» quechaꞌ. \v 41 Jujun chic jewaꞌ caquibiꞌij: «Waꞌ waꞌchi e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios» quechaꞌ. Yey jujun chic jewaꞌ caquibiꞌij: «¿Galilea neba cape wi lo ri Cristo? \v 42 Na Galilea taj, ma tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, ri Cristo calax lo chiquixoꞌl ri ratz-uchakꞌ can ri rey David pa ri tinamit Belén, rutinamit ri David» quechaꞌ. \v 43 Jecꞌulaꞌ riꞌ ri winak jachatal quipa ruma junwi tak ri caquichꞌob rakan puwi ri Jesús. \v 44 E cꞌo ne jujun chique ri winak xcaj caquichap bi ri Jesús, pero na jinta junok xꞌanaw re. \s1 Raj wach re ri tinamit caquicꞌak bi ukꞌij ri Jesús \p \v 45 Ri e chajinel re ri Rocho Dios xetzelej pa e cꞌo wi ri xetakaw lo que, waꞌ e ri fariseos y ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios, yey rique xquitzꞌonoj chique raj chajinel: \p —¿Suꞌchac na xicꞌam ta lo ri Jesús? —xechaꞌ. \p \v 46 Ri e chajinel jecꞌuwaꞌ xquicꞌul uwach: \p —¡Na jinta junok jelaꞌ chꞌaꞌtinak pachaꞌ cachꞌaꞌt waꞌ waꞌchi! —xechaꞌ. \p \v 47 Ecꞌu ri fariseos xquibiꞌij chique: \p —¿Xixsocotaj cami riꞌ riꞌix ruma rire? \v 48 ¿Cꞌo neba junok chique raj wach re ri tinamit o chique ri fariseos xcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ waꞌ waꞌchi? \v 49 Noꞌj wa winak eteran chirij ri Jesús, lic itzel quiwachlibal ma na caquimaj ta cꞌana usucꞌ ri Tzij Pixab —xechaꞌ. \p \v 50 Ecꞌu ri Nicodemo, ri jun fariseo xopon julaj chakꞌab rucꞌ ri Jesús, jewaꞌ xubiꞌij chique: \p \v 51 —Cubiꞌij ri Tzij keꞌoj, na utz taj cakꞌat tzij puwi junok, we na cataꞌ ta uchiꞌ nabe y we na quetaꞌmax ta nabe we cꞌo juna mac uꞌanom —xchaꞌ. \p \v 52 Xquicꞌul cꞌu uwach ri Nicodemo: \p —¿Lal cami aj Galilea rilal? Chajilaj la chi utz Ruchꞌaꞌtem ri Dios y jelaꞌ quetaꞌmaj la we cꞌo juna kꞌalajisanel elinak lo chiquixoꞌl raj Galilea —xechaꞌ. \p \v 53 Ecꞌuchiriꞌ, chiquijujunal xebec chicocho. \c 8 \s1 Catzꞌonox che ri Jesús cukꞌat tzij puwi jun ixok na jusucꞌ ta ubinic \p \v 1 Ri Jesús xeꞌec chwa ri juyub Olivos. \v 2 Echiriꞌ xsakiric, xtzelej tanchi pa ri Rocho Dios. Conoje ri winak xekib rucꞌ y Rire xtzꞌuyiꞌ chiquiwach y xujeko cuꞌan cꞌutunic. \p \v 3 Ecꞌuchiriꞌ, raj cꞌutunel re ri tzijpixab y ri fariseos xquicꞌam lo jun ixok chwach. Waꞌ wiꞌxok xquimajo e riꞌ camacun chirij ri cꞌulaniquil rucꞌ jun achi na rachijil taj. Xquiya cꞌu chiquinicꞌajal conoje ri e cꞌo chiriꞌ \v 4 y jewaꞌ xquibiꞌij che ri Jesús: \p —Lal tijonel, wa jun ixok xkamajo lic e riꞌ camacun chirij ri cꞌulaniquil rucꞌ jun achi na rachijil taj. \v 5 Yey ri Moisés, chupa ri Tzij Pixab catakan che caꞌan paꞌbaj juna ixok we cuꞌan waꞌ.\x + \xo 8:5 \xt Lv. 20:10; Dt. 22:22-24\x* ¿Saꞌ cꞌu ri cabiꞌij rilal che? —xechaꞌ. \v 6 Xquibiꞌij waꞌ che ri Jesús xa re cꞌambal upa chaꞌ caquicoj umac. \p Ecꞌu ri Jesús xchꞌuquiꞌic y rucꞌ ruwi ukꞌab xujek catzꞌiban chwa rulew. \v 7 Yey rique lic caquicꞌot upa chaꞌ cucꞌul uwach ri tzꞌonobal. Ecꞌu ri Jesús xtaqꞌuiꞌic y xubiꞌij chique: \p —We cꞌo junok che alak cunaꞌo na jinta cꞌana umac, e nabe riꞌ chucꞌaka rabaj che wiꞌxok —xchaꞌ. \v 8 Tecꞌuchiriꞌ, xchꞌuquiꞌ tanchic y rucꞌ ruwi ukꞌab xtzꞌiban tanchi chwa rulew. \p \v 9 Conoje rique echiriꞌ xquita waꞌ wa xubiꞌij, xquinaꞌ quib cꞌo quimac. E uwariꞌche, pa jujun xebel bi. Nabe xebel bi ri e nimak winak; tecꞌuchiriꞌ, ri e cꞌacꞌal. Echiriꞌ conoje ebelinak chubi, xew ri Jesús y rixok xecanaj can chiriꞌ. \p \v 10 Ecꞌuchiriꞌ xtaqꞌuiꞌ ri Jesús y xrilo na jinta chi junok chiriꞌ, xew chi rixok, xubiꞌij cꞌu che: \p —Ixok ¿pa e cꞌo wi ri caquicoj amac? ¿Na jinta junok xukꞌat tzij re camic pawiꞌ? —xchaꞌ. \p \v 11 Rixok xubiꞌij che: \p —Na jinta junok, Wajawal —xchaꞌ. \p Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij che: \p —Jenelaꞌ riꞌin na cankꞌat ta tzij re camic pawiꞌ. Jat cꞌu riꞌ y matmacun chic —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús e ri Kꞌijsak \p \v 12 Ri Jesús xchꞌaꞌt tanchi cucꞌ ri winak, jewaꞌ xubiꞌij chique: \p —In ri Kꞌijsak che ruwachulew. China cꞌu ri caterej lo chwij, na cabin ta chi qꞌuenok pa kꞌekuꞌm ma cꞌo ri Kꞌijsak rucꞌ yey waꞌ e ri cuya cꞌaslemal —xchaꞌ. \p \v 13 Ecꞌuchiriꞌ, ri fariseos xquibiꞌij che ri Jesús: \p —Na jinta uchac ri cabiꞌij la, ma xa chiꞌibil ib la cabiꞌij la saꞌ ri wach la —xechaꞌ. \p \v 14 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Tob in ri quinkꞌalajisan re saꞌ ri nuwach, ri cambiꞌij lic katzij; ma wetaꞌam pa in petinak wi y wetaꞌam pa quinꞌec wi. Noꞌj ralak na etaꞌam ta alak pa in petinak wi y na etaꞌam tane alak pa quinꞌec wi. \p \v 15 »Ralak, echiriꞌ cabiꞌij alak saꞌ ri cachꞌob alak puwi junok, caꞌan alak waꞌ xa rucꞌ ri naꞌoj re ruwachulew. Noꞌj riꞌin na je ta laꞌ canꞌano. \v 16 Echiriꞌ cꞌo cankꞌalajisaj chirij junok, katzij ri cambiꞌij. Ma na xa ta pa we riꞌin ri cambiꞌij; ma ri nunaꞌoj riꞌin lic junam rucꞌ runaꞌoj ri Nukaw, ri xtakaw lo weꞌin. \p \v 17 »Yey chupa ri Tzij Pixab e alak, tzꞌibital canok: “We e cꞌo caꞌib ticawex junam caquijiquibaꞌ uwach ri caquibiꞌij, e cacoj que riꞌ.”\x + \xo 8:17 \xt Dt. 19:15\x* \v 18 Ri cankꞌalajisaj riꞌin chiwibil wib, cajiquibax uwach ruma ri Nukaw, ri takayom lo weꞌin —xchaꞌ. \p \v 19 Xquitzꞌonoj cꞌu che: \p —¿Pa cꞌu cꞌo wi ri kaw la? —xechaꞌ. \p Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Ralak na etaꞌam ta alak nuwach riꞌin y na etaꞌam ta alak uwach ri Nukaw; ma we ta etaꞌam alak nuwach riꞌin, jecꞌulaꞌ riꞌ etaꞌam alak uwach ri Nukaw —xchaꞌ. \p \v 20 Ri Jesús xubiꞌij waꞌ echiriꞌ cacꞌutun pa ri Rocho Dios, chiriꞌ pa cꞌo wi ri caxa re kasaꞌn. Noꞌj na jinta junok xchapaw bi re, ma cꞌamajaꞌ copon rukꞌijol. \s1 Ri Jesús petinak chilaꞌ chicaj \p \v 21 Xubiꞌij tanchi ri Jesús chique: \p —Riꞌin quinꞌec y ralak quintzucuj cꞌu alak, pero cacam na cꞌu alak riꞌ pa ri mac alak. Ma pa quinꞌec wi riꞌin, na copon ta ralak chilaꞌ —xchaꞌ. \p \v 22 Xquibiꞌij cꞌu raj judiꞌab chiquiwach: «Laj cucamisaj rib; e uwariꞌche cubiꞌij na utz taj cojopon riꞌoj chilaꞌ pa queꞌec wi rire» xechaꞌ. \p \v 23 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Ralak na alak ta re chilaꞌ chicaj, noꞌj riꞌin in petinak chilaꞌ chicaj. Ralak alak re ruwachulew, noꞌj riꞌin na in ta re ruwachulew. \v 24 E uwariꞌche ximbiꞌij cacam na cꞌu alak riꞌ pa ri mac alak. Ma we na cacoj ta alak “In Riꞌin”,\f + \fr 8:24 \ft Waꞌ queꞌelawi ri Jesús xex chi cꞌo wi y na jinta utakexic rucꞌaslemal. Éx. 3:14; Is. 43:10; Ap. 1:4\f* riꞌ cacam alak pa ri mac alak —xchaꞌ. \p \v 25 Ecꞌuchiriꞌ xquitzꞌonoj che: \p —¿Lal china cꞌu riꞌ rilal? —xechaꞌ. \p Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —E ri nubiꞌim chi lo che alak. \v 26 Riꞌin lic cꞌo wetaꞌam chiꞌij alak re cojobal mac alak y re kꞌatbal tzij pawiꞌ alak; pero xew cambiꞌij chiquiwach conoje ri ticawex saꞌ ri nutom che ri takayom lo weꞌin, yey Rire lic katzij janipa ri cubiꞌij —xchaꞌ. \p \v 27 Ri Jesús e cachꞌaꞌt puwi Rukaw, pero rique na xquimaj ta usucꞌ waꞌ. \p \v 28 E uwariꞌche ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Echiriꞌ cayac alak Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex y caya alak chwa ri cruz,\x + \xo 8:28 \xt Jn. 3:14; 12:32\x* cꞌa ecꞌuchiriꞌ quetaꞌmaj alak riꞌ: “In Riꞌin”. Yey na jinta cꞌo canꞌan xa pa we riꞌin, ma xew cambiꞌij janipa rucꞌutum ri Nukaw chwe. \v 29 Ma ri takayom lo weꞌin cꞌo wucꞌ; ri Nukaw na inuyaꞌom ta can nutuquel, ma riꞌin xew canꞌano janipa ri caraj Rire —xchaꞌ. \p \v 30 Echiriꞌ xubiꞌij tak waꞌ ri Jesús, lic e qꞌui ri xquicojo Rire e ri jun kꞌalajisanel coyeꞌem cacꞌunic. \s1 Ri e cꞌo pukꞌab ri Dios y ri e cꞌo pukꞌab ri mac \p \v 31 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique ri e aj judiꞌab xquicojo Rire e ri jun kꞌalajisanel coyeꞌem cacꞌunic. \p —We catakej cꞌu alak janipa wa cambiꞌij che alak, riꞌ pakatzij wi cuꞌan alak nutijoꞌn; \v 32 y jecꞌulaꞌ quetaꞌmaj alak ri Kꞌijsak, y ri Kꞌijsak caresaj lo alak pukꞌab ri ajaw alak —xchaꞌ. \p \v 33 Rique xquicꞌul uwach: \p —Riꞌoj oj ralcꞌoꞌal can ri Abraham y na oj cꞌojiꞌnak ta pukꞌab junok. ¿Suꞌbe cꞌu riꞌ cabiꞌij la chike cojesax lo pukꞌab ri kajaw? —xechaꞌ. \p \v 34 Ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Conoje ri quemacunic, pukꞌab ri mac e cꞌo wi. \v 35 Juna aj chac pa ja na junam ta uwach rucꞌ rucꞌajol ri rajaw ja, ma ri aj chac xa ajilam kꞌij cꞌo pa ja; noꞌj rucꞌajol na jinta utakexic e ralcꞌoꞌal rukaw. \v 36 E uwariꞌche, we Rucꞌajol ri Dios caresaj lo alak che ri mac cꞌo wi alak, pakatzij wi cꞌu riꞌ caquiritaj lo alak che ri mac. \p \v 37 »Riꞌin wetaꞌam alak ralcꞌoꞌal can ri Abraham; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, caꞌaj alak quincamisaj alak ma na cacꞌul ta alak ri cancꞌut che alak. \v 38 Riꞌin e cambiꞌij ri ucꞌutum ri Nukaw chwe, yey ralak e caꞌan alak janipa rubiꞌim ri kaw alak —xchaꞌ. \p \v 39 Rique xquicꞌul uwach: \p —Ri kakaw riꞌoj e ri Abraham —xechaꞌ. \p Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique: \p —We ta pakatzij wi alak ralcꞌoꞌal ri Abraham, e caꞌan alak riꞌ ri xuꞌan rire. \v 40 Noꞌj ralak na je ta laꞌ catajin alak che uꞌanic. Ma tob nubiꞌim che alak ri Kꞌijsak ucꞌutum ri Dios chwe, na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, caꞌaj alak quincamisaj alak. ¡Ri Abraham na je ta laꞌ xuꞌano! \v 41 Ralak e caꞌan alak pachaꞌ ri cuꞌan ri kaw alak —xchaꞌ. \p Ecꞌuchiriꞌ, xquibiꞌij rique che: \p —Riꞌoj na oj ta pachaꞌ ri winak na quetaꞌam taj china ri quikaw; ma xa jun ri Kakaw, e ri Dios —xechaꞌ. \p \v 42 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique: \p —We ta pakatzij wi e kaw alak ri Dios, ralak lic cꞌax quinnaꞌ alak riꞌ, ma riꞌin rucꞌ ri Dios in petinak wi yey riꞌ in cꞌo chiwach alak. Na in petinak ta cꞌu xa pa we riꞌin, ma e ri Dios takayom lo weꞌin. \p \v 43 »¿Suꞌbe na camaj ta alak usucꞌ janipa ri cambiꞌij che alak? E ruma ri na caꞌaj ta alak cata alak ri cambiꞌij riꞌin. \v 44 Ri kaw alak e ritzel winak, ma e caꞌan alak saꞌ ri caraj rire. Ritzel winak aj camisanel chwi lo ri jekebal ruwachulew. Yey rire na xtiquiꞌ ta can pa ri Kꞌijsak, y na jinta ne cꞌana Kꞌijsak rucꞌ. Echiriꞌ cuꞌan rakꞌubal, e cukꞌalajisaj saꞌ ri cꞌo pa ranimaꞌ; ma xex wi aj rakꞌul yey ronoje rakꞌubal rucꞌ rire cape wi. \v 45 Noꞌj riꞌin e cankꞌalajisaj ri lic katzij, yey ralak na cacoj ta alak. \p \v 46 »¿Cꞌo nawi junok che alak curik juna mac chwij? Yey we katzij ri cambiꞌij, ¿suꞌbe cꞌu riꞌ na cacoj ta alak? \v 47 E junok ralcꞌoꞌal ri Dios, e cuta Ruchꞌaꞌtem ri Dios; noꞌj ralak na alak ta ralcꞌoꞌal ri Dios, ma na cata ta alak Ruchꞌaꞌtem —xchaꞌ. \s1 Ri Cristo xex chi cꞌo lo wi chwa ri Abraham \p \v 48 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquibiꞌij che ri Jesús: \p —Lic katzij ri xkabiꞌij pawiꞌ la: Rilal lal cuqꞌuil ri aj Samaria y lal cꞌo pukꞌab jun itzel uxlabixel —xechaꞌ. \p \v 49 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach chique: \p —Riꞌin na in jinta pukꞌab juna itzel uxlabixel; ri canꞌano e canyac ukꞌij ri Nukaw y ralak cacꞌak bi alak nukꞌij. \v 50 Riꞌin na cantzucuj ta yacbal nukꞌij, tob cꞌo Jun caraj cayaquiꞌ nukꞌij yey pukꞌab Rire cꞌo wi cukꞌalajisaj china ri cꞌo Kꞌijsak rucꞌ. \v 51 Pakatzij wi cambiꞌij che alak: China ri cacojow re ri cankꞌalajisaj riꞌin, na cacam taj ma cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic —xchaꞌ. \p \v 52 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquicꞌul uwach: \p —Woꞌora cakajiquibaꞌ uwach, lal cꞌo pukꞌab jun itzel uxlabixel. Ma ri Abraham y ri kꞌalajisanelab xecamic, yey rilal cabiꞌij la: “China cacojow re ri cankꞌalajisaj, na cacam taj ma cꞌo ucꞌaslemal na jinta utakexic.” \v 53 ¿Lic neba más cꞌo wach rilal chwa ri kakaw Abraham? Rire xcamic yey tak ri kꞌalajisanelab xecamic. Chiwach rilal, ¿saꞌ ri wach la? —xechaꞌ. \p \v 54 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —We canyac nukꞌij riꞌin chiwibil wib, riꞌ na jinta uchac ri yacbal nukꞌij canꞌano; noꞌj cꞌu ri cayacaw nukꞌij e ri Nukaw, ri cabiꞌij alak e Dios alak. \v 55 Ecꞌu ralak na etaꞌam ta alak uwach Rire; noꞌj riꞌin lic wetaꞌam uwach. We ta e laꞌ cambiꞌij na wetaꞌam ta uwach, riꞌ quinelic in aj rakꞌul jelaꞌ pachaꞌ ralak. Noꞌj riꞌin pakatzij wi wetaꞌam uwach Rire yey lic canꞌan ronoje ri cubiꞌij. \v 56 Ri Abraham, ri mam alak ojertan, lic xquiꞌcotic echiriꞌ xretaꞌmaj quincꞌun che ruwachulew; xril pan ri nukꞌijol y lic xquiꞌcot che —xchaꞌ. \p \v 57 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquibiꞌij che ri Jesús: \p —Cꞌamajaꞌ ne cincuenta ri junab la, ¿yey cabiꞌij la xil la uwach ri Abraham? —xechaꞌ. \p \v 58 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Pakatzij wi cambiꞌij che alak: Riꞌin xex chi in cꞌo lo wi echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne calax ri Abraham —xchaꞌ. \p \v 59 Ecꞌuchiriꞌ, ri winak xquijek caquisicꞌ abaj re caquiꞌan ri Jesús paꞌbaj; noꞌj Rire xewax chiquiwach, e laꞌ xicꞌow chiquixoꞌl y xel bi che ri Rocho Dios. \c 9 \s1 Ri Jesús cucunaj jun achi ralaxibem potzꞌ \p \v 1 Ri Jesús echiriꞌ catajin chi be, xril jun achi ralaxibem potzꞌ. \v 2 Ecꞌu rutijoꞌn xquitzꞌonoj che: \p —Lal tijonel, ¿wa jun achi xalaxic potzꞌ ruma nawi quimac ruchu-ukaw o ruma umac rire? —xechaꞌ. \p \v 3 Ri Jesús xucꞌul uwach chique: \p —Na ruma ta umac rire y na ruma tane quimac ruchu-ukaw; waꞌ e uꞌanom chaꞌ ruchukꞌab ri Dios cakꞌalajin rucꞌ rire. \p \v 4 Lic chirajawaxic chwe canꞌan ruchac ri takayom lo weꞌin xalokꞌ cꞌa pakꞌij, ma cacꞌun lo rakꞌab echiriꞌ na jinta chi junok utz cachacunic. \v 5 Xalokꞌ cꞌu in cꞌo riꞌin wara che wuꞌwachulew, in ri in Kꞌijsak che ruwachulew —xchaꞌ. \p \v 6 Echiriꞌ ubiꞌim chi waꞌ, ri Jesús xchuban chwa rulew, xuꞌan jubikꞌ xokꞌoꞌl rucꞌ rucꞌaxaj. Tecꞌuchiriꞌ, xusokꞌ che ruwach ri potzꞌ. \v 7 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che: \p —Jat, jaꞌchꞌaja rawach pa ri yaꞌ re Siloé —xchaꞌ. (Siloé queꞌelawi “ri Takom lok”.) \p Ri potzꞌ e xuꞌano; xeꞌec y xuꞌchꞌaja ruwach. Ecꞌuchiriꞌ xtzelej lok, catzuꞌn chic. \p \v 8 Ecꞌu ri ejekel lo chunakaj ri potzꞌ y ri quilom xaki cuꞌan ulimoxna, jewaꞌ caquibiꞌij: «¿Na e ta neba achi waꞌ catzꞌuyiꞌ chiꞌ be y cuꞌan ulimoxna?» quechaꞌ. \p \v 9 Jujun chic caquibiꞌij: «Katzij, areꞌ» quechaꞌ. \p Jujun chic caquibiꞌij: «Na e ta rire, tob lic e catzuꞌnic» quechaꞌ. \p Noꞌj rachi cunutajinak chic, lic cujiquibaꞌ uwach, jewaꞌ cubiꞌij: «Katzij, in waꞌ cꞌut» cachaꞌ. \p \v 10 Xquitzꞌonoj cꞌu che: \p —¿Chaꞌta laꞌ xat-tzuꞌnic? —xecha che. \p \v 11 Rire xucꞌul uwach: \p —E ri jun achi Jesús ubiꞌ, xuꞌan jubikꞌ xokꞌoꞌl, xusokꞌ che ri nuwach y xubiꞌij chwe: “Jat pa cꞌo wi ri yaꞌ re Siloé y jaꞌchꞌaja rawach chupa.” Xinꞌec cꞌu riꞌ, y echiriꞌ xinchꞌaj ri nuwach, xinjek quintzuꞌnic —xchaꞌ. \p \v 12 Xquitzꞌonoj cꞌu che: \p —¿Pa cꞌo wi riꞌ laꞌ laꞌchi? —xecha che. \p Rire xucꞌul uwach: \p —Na wetaꞌam taj pa cꞌo wi —xchaꞌ. \s1 Ri fariseos caquita uchiꞌ ri potzꞌ cunutajinak chic \p \v 13 Ecꞌuchiriꞌ xquicꞌam bi ri potzꞌ cunutajinak chic chiquiwach ri fariseos; \v 14 ma e pa jun kꞌij re uxlanibal echiriꞌ ri Jesús xuꞌan xokꞌoꞌl y xucunaj ri potzꞌ. \p \v 15 Jenelaꞌ ri fariseos xquitzꞌonoj che chaꞌtaj xtzuꞌnic. \p Rire xucꞌul uwach chique: \p —Rachi xusokꞌ xokꞌoꞌl che ri nuwach, xinchꞌaj cꞌu ri nuwach y woꞌora quintzuꞌnic —xchaꞌ. \p \v 16 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique ri fariseos caquibiꞌij chiquiwach: «Laꞌ laꞌchi xꞌanaw re waꞌ, na rucꞌ ta ri Dios petinak wi; ma e cuꞌan ri na ube taj caꞌaniꞌ chupa ri kꞌij re uxlanibal» quechaꞌ. \p Jujun chic caquibiꞌij: «We rire aj mac, ¿suꞌanic cꞌu riꞌ cuꞌan wa cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios?» quechaꞌ. \p Ruma cꞌu laꞌ, xquijach quipa ri fariseos chiquiwach. \p \v 17 Ecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj che rachi cunutajinak chic: \p —¿Saꞌ ri cabiꞌij riꞌat chwi rachi xutzuꞌnisaj rawach? —xechaꞌ. \p Rire xucꞌul uwach: \p —Riꞌin cambiꞌij e jun kꞌalajisanel —xchaꞌ. \p \v 18 Pero raj judiꞌab na xcaj taj caquicojo we rachi xex potzꞌ wi y woꞌora catzuꞌnic. Ruma waꞌ xequisiqꞌuij ruchu-ukaw, \v 19 y xquitzꞌonoj cꞌu chique: \p —¿E alcꞌoꞌal alak waꞌ, ri cabiꞌij alak ralaxibem potzꞌ? ¿Chaꞌtaj catzuꞌn woꞌora? —xechaꞌ. \p \v 20 Ruchu-ukaw rachi xquicꞌul uwach: \p —Riꞌoj lic ketaꞌam e kalcꞌoꞌal waꞌ y xalaxic potzꞌ. \v 21 Noꞌj na ketaꞌam taj chaꞌtaj catzuꞌn woꞌora, y na ketaꞌam ta nenareꞌ china xcunan re. Tzꞌonoj alak che, ma rire nim chic —xechaꞌ. \p \v 22 Ruchu-ukaw rachi xquibiꞌij waꞌ ruma caquixiꞌij quib, ma wa aj wach que raj judiꞌab quiꞌanom chi tzij chiquiwach chaꞌ na quecꞌul ta chi pa ri sinagoga janipa ri caquijiquibaꞌ uwach ri Jesús e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. \v 23 E uwariꞌche ruchu-ukaw rachi xquibiꞌij: «Tzꞌonoj alak che, ma rire nim chic.» \p \v 24 Ecꞌuchiriꞌ, raj judiꞌab xquitak tanchi usiqꞌuixic rachi cunutajinak chic y xquibiꞌij che: \p —Woꞌora chajiquibaꞌ uwach chwach ri Dios ri cabiꞌij. Ma riꞌoj ketaꞌam waꞌ waꞌchi lic aj mac —xechaꞌ. \p \v 25 Ecꞌu rire xubiꞌij: \p —We rire aj mac na wetaꞌam ta cꞌu riꞌ riꞌin, xew wetaꞌam e ri petinak lok in potzꞌ yey woꞌora quintzuꞌnic —xchaꞌ. \p \v 26 Xquitzꞌonoj tanchi che: \p —¿Saꞌ ri xuꞌan chawe? ¿Suꞌanic xutzuꞌnisaj rawach? —xechaꞌ. \p \v 27 Rachi xucꞌul uwach: \p —Riꞌin ya ximbiꞌij che alak y na xꞌaj ta cata alak. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ caꞌaj alak cambiꞌij tanchic? ¿Caꞌaj cami ralak cuꞌan alak utijoꞌn? —xchaꞌ. \p \v 28 Ecꞌu rique xquiyajo, jewaꞌ xquibiꞌij che: \p —Riꞌat e catakej laꞌ la jun achi, noꞌj riꞌoj e cakatakej rutzꞌibam can ri Moisés. \v 29 Ma riꞌoj ketaꞌam ri Dios xchꞌaꞌt rucꞌ ri Moisés; noꞌj laꞌ la jun achi, na ketaꞌam taj pa petinak wi —xecha che. \p \v 30 Ecꞌu rire xubiꞌij chique: \p —¡E laꞌ la lic cacam wanimaꞌ riꞌin che! Ma ralak na etaꞌam ta alak pa petinak wi waꞌchi, yey rire xutzuꞌnisaj ri nuwach riꞌin. \v 31 Ketaꞌam cꞌu chi utz, ri Dios na quebuta ta raj maquib, xew quebuta ri caquilokꞌoj ukꞌij y caquiꞌan ri rajawal ucꞌuꞌx Rire. \v 32 Chwi lo ri jekebal ruwachulew, na jinta tatajinak wi we cꞌo junok utzuꞌnisam juna ticawex potzꞌ chwi ralaxic. \v 33 We tamaji wa jun achi petinak rucꞌ ri Dios, riꞌ na jinta pukꞌab cuꞌan waꞌ —xchaꞌ. \p \v 34 Xquibiꞌij cꞌu che: \p —Riꞌat lic pa mac xatalax wi. ¿Cawaj cami riꞌ catcꞌutun chikawach? —xecha che. \p Chwi cꞌu riꞌ laꞌ, na xquicꞌul ta chi pa ri sinagoga. \s1 Ri potzꞌ cunutajinak chic cucoj rubiꞌ ri Jesús \p \v 35 Ecꞌu ri Jesús xretaꞌmaj na caquicꞌul ta chi pa ri sinagoga rachi cunutajinak. Uwariꞌche echiriꞌ xucꞌulu, jewaꞌ xubiꞌij che: \p —¿Cubul acꞌuꞌx riꞌat rucꞌ Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex? —xchaꞌ. \p \v 36 Rachi xucꞌul uwach: \p —Wajawal, biꞌij la chwe china rire chaꞌ cacubiꞌ nucꞌuꞌx rucꞌ —xchaꞌ. \p \v 37 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Awilom chi uwach; ma in riꞌ ri quinchꞌaꞌt awucꞌ —xchaꞌ. \p \v 38 Ecꞌuchiriꞌ, rachi xuxucubaꞌ rib chwach y xulokꞌnimaj ukꞌij, jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Wajawal, riꞌin cacubiꞌ nucꞌuꞌx ucꞌ la —xchaꞌ. \p \v 39 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij: \p —Riꞌin in cꞌuninak che ruwachulew chaꞌ wuma riꞌin cakꞌalajinic china ri caquicꞌul ri Kꞌijsak y china ri na caquicꞌul taj. In cꞌuninak cꞌu riꞌ chaꞌ e ri na quetzuꞌn taj, cajakataj ri quiwach y jelaꞌ caquil ri Kꞌijsak; yey ecꞌu ri “quetzuꞌnic”, cachꞌukutaj ri quiwach y na caquil ta ri Kꞌijsak —xchaꞌ. \p \v 40 Jujun cꞌu chique ri fariseos, ri e cꞌo pan chunakaj ri Jesús, echiriꞌ xquita waꞌ, xquitzꞌonoj che: \p —¿E cami queꞌelawi riꞌ oj potzꞌ riꞌoj? —xechaꞌ. \p \v 41 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —We ta caya ib alak chupa na quil ta alak ri Kꞌijsak, na jinta mac alak riꞌ. Noꞌj ruma ri cabiꞌij alak quil alak chi utz ri Kꞌijsak, e cacanaj cꞌu alak riꞌ chupa ri mac alak\f + \fr 9:41 \ft Juna aj mac we cuya rib chupa rumac y cutzucuj ri Kꞌijsak, cucꞌul cꞌu riꞌ ri cuybal mac. Noꞌj ri fariseos xquil ri Kꞌijsak re ri Cristo yey na xcaj taj caquicꞌulu. Chiquiwach rique na jinta quimac y lic quetaꞌam chi ronoje puwi ri Dios; e uwariꞌche na utz taj caquicꞌul ri cuybal mac re ri Dios.\f* —xchaꞌ. \c 10 \s1 Tak ri bexex quetaꞌam uwach ri chajinel que \p \v 1 Ri Jesús xubiꞌij: \m «Pakatzij wi cambiꞌij che alak: China ri na coc tubi che ruchiꞌ ri coral que ri bexex yey xa tob cꞌu pa coc wubi, riꞌ elekꞌom y e querelekꞌaj bi ri bexex. \v 2 Noꞌj cꞌu ri coc bi che ruchiꞌ ri coral, riꞌ e chajinel que ri bexex. \v 3 Ecꞌu rire echiriꞌ copon chwach ruchiꞌ ri coral, ri chajinel cꞌo che ruchiꞌ coral, cujakalaꞌ lo che. Yey tak ri bexex quetaꞌam ruchꞌawibal ri chajinel que, ma rire quebusiqꞌuij rucꞌ ri quibiꞌ chiquijujunal y queberesaj bi pa ri coral. \v 4 Echiriꞌ eresam chubi conoje rubexex pa ri coral, canabej bi chiquiwach y conoje rubexex queterej bi chirij ma quetaꞌam ruchꞌawibal. \v 5 Noꞌj tak ri bexex na queterej tubi chirij junok we na quetaꞌam ta uwach; ri caquiꞌano e quebanimaj chwach ma na quetaꞌam ta ruchꞌawibal» xchaꞌ. \fig Uchiꞌ coral que bexex (Juan 10:1)|alt="Sheepfold" src="LB00014b.tif" size="span" ref="jhn 10.1" \fig* \p \v 6 Ri Jesús xubiꞌij wa jun cꞌambal naꞌoj chique, pero rique na xquimaj ta usucꞌ saꞌ ri caraj cubiꞌij chique. \s1 Ri Jesús e utzilaj chajinel que bexex \p \v 7 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús: \p «Pakatzij wi cambiꞌij che alak: In ri in uchiꞌ ri coral pa queboc wi ri bexex. \v 8 Conoje ri xecꞌun nabe chinuwach\f + \fr 10:8 \ft “Conoje ri xecꞌun nabe chinuwach”: Waꞌ e ri caquibiꞌij e kꞌalajisanel re ri Dios tob na e taj. Pa wa cꞌambal naꞌoj ri bexex e rutinamit ri Dios.\f* riꞌin e elekꞌomab y xa e quequelekꞌaj bi ri bexex; pero ri bexex na xequicajmaj ta rique. \p \v 9 »In ri in uchiꞌ ri coral que ri bexex. China ri coc bi wuma riꞌin, riꞌ cacolobetajic y cachajix chi utz pachaꞌ ri bexex queboquisax chakꞌab pa ri coral y quebesax bi pakꞌij re quebeꞌwoꞌk pa chomilaj qꞌuim. \v 10 Juna elekꞌom xew cacꞌunic re cuꞌan elekꞌ, cuꞌan camic y cusach uwach ronoje. Noꞌj riꞌin in cꞌuninak re canya cꞌaslemal che alak yey waꞌ e jun chomilaj cꞌaslemal na jinta chi uqꞌuisic. \p \v 11 »In ri in utzilaj chajinel que bexex. Juna utzilaj chajinel que bexex cuya ranimaꞌ cacam cuma rubexex. \v 12 Noꞌj juna mocom cachacun xa ruma catojic. Echiriꞌ carilo cacꞌun lo rutiw, canimajic y quebuya can ri bexex; ma na e ta chajinel que y na e tane cajaw. E uwariꞌche cuya luwar che rutiw quebuchap ri bexex y quebuquicherisaj bi. \v 13 Wa mocom canimajic ma na coc ta il chique ri bexex, xew e coc il che ri cuchꞌaco. \p \v 14 »In ri in utzilaj chajinel que bexex, ma riꞌin wetaꞌam quiwach ri nubexex y rique quetaꞌam nuwach riꞌin. \v 15 Jelaꞌ pachaꞌ ri Nukaw retaꞌam nuwach riꞌin, jecꞌulaꞌ riꞌin wetaꞌam uwach Rire; yey canya wanimaꞌ quincam cuma ri nubexex. \p \v 16 »E cꞌo jujun chic nubexex na e ta cuqꞌuil wa e cꞌo pa wa coral. Lic chirajawaxic wi quebeꞌnucꞌamaꞌ lok. We xebenusiqꞌuij, caquicoj nutzij y jelaꞌ quebuꞌana xa jun pa ri coral y xa jun ri chajinel que. \p \v 17 »Ruma cꞌu laꞌ, ri Nukaw cꞌax quinunaꞌo, ma riꞌin canya ri nucꞌaslem pa camic yey cancꞌam tanchi waꞌ echiriꞌ quincꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak. \v 18 Na yaꞌtal ta pukꞌab junok caresaj ri nucꞌaslem we na in ta quinyaꞌw re che. Panukꞌab riꞌin cꞌo wi canya wib pa camic y panukꞌab cꞌo wi quincꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak. Yey waꞌ e ri Nukaw yaꞌyom panukꞌab» xchaꞌ. \p \v 19 Echiriꞌ raj judiꞌab xquita wa chꞌaꞌtem, xquijach tanchi quipa chiquiwach, ma e cꞌo ri xecojow re y e cꞌo ri na xecojow taj. \v 20 E qꞌui chique jewaꞌ caquibiꞌij: «Laꞌ cꞌo pukꞌab juna itzel uxlabixel y chꞌuꞌjerinak. ¿Suꞌchac cata alak re?» quechaꞌ. \p \v 21 Noꞌj cꞌo jujun chic jewaꞌ caquibiꞌij: «Na jinta junok jelaꞌ cachꞌaꞌtic we cꞌo pukꞌab juna itzel uxlabixel. ¿Cꞌo neba juna itzel uxlabixel quebutzuꞌnisaj ri e potzꞌ?» quechaꞌ. \s1 Raj wach que raj judiꞌab na caquicoj taj we ri Jesús e Uchaꞌoꞌn lo ri Dios \p \v 22 Chupa cꞌu rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab,\f + \fr 10:22 \ft “Rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab”: Quil “invierno” pa vocabulario.\f* e riꞌ catajin ri nimakꞌij re ri Rocho Dios chilaꞌ Jerusalem. \v 23 Y ri Jesús cabin che ri Rocho Dios pa ri luwar cabiꞌx che “Ruchiꞌ Ja re Salomón”\f + \fr 10:23 \ft “Ruchiꞌ Ja re Salomón”: Jun corredor ukꞌab ri tapia re ri Rocho Dios.\f* \fig Jun luwar che ri Rocho Dios cabiꞌx che “Ruchiꞌ Ja re Salomón” (Hechos 3:11; 5:12; Juan 10:23)|alt="Solomons porticals" src="LB00248b.tif" size="col" ref="jhn 10.23" \fig* \p \v 24 Ecꞌu raj judiꞌab xquisut rij ri Jesús y jewaꞌ xquibiꞌij che: \p —¿Jampa xaki e waꞌ na cakꞌalajisaj ta la chikawach saꞌ ri wach la? We lal cꞌu Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios, asu biꞌij la chike —xechaꞌ. \p \v 25 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Nubiꞌim chi che alak, yey na cacoj ta alak. Ronoje tak ri chac canꞌano, e ri Nukaw intakayom che canꞌano. Rucꞌ tak cꞌu wa canꞌano, cakꞌalajinic in china riꞌin. \v 26 Noꞌj ralak na cacoj ta alak, ma na alak ta cuqꞌuil ri nubexex, jelaꞌ pachaꞌ ri nubiꞌim chi lo che alak. \p \v 27 Tak ri nubexex quetaꞌam chi ri nuchꞌawibal; yey riꞌin wetaꞌam quiwach y rique eteran chwij. \v 28 Riꞌin canya quicꞌaslemal na jinta utakexic chaꞌ jelaꞌ na casach ta cꞌana quiwach y na jinta ne junok queberesaj panukꞌab. \v 29 Yey e ri Nukaw ri xeyaꞌw que panukꞌab, y Rire más cꞌo uwach chiquiwa conoje. Ruma cꞌu riꞌ, na jinta junok queberesaj pukꞌab Rire. \v 30 Ma ri Nukaw y riꞌin xa oj jun —xchaꞌ. \s1 Raj wach que raj judiꞌab cacaj caquiꞌan ri Jesús paꞌbaj \p \v 31 Julaj chic raj judiꞌab xquicꞌam abaj paquikꞌab re caquiꞌan ri Jesús paꞌbaj. \p \v 32 Pero Rire xubiꞌij chique: \p —Lic qꞌui ri utzilaj chac nuꞌanom chiwach alak rucꞌ ruchukꞌab ri Nukaw. ¿Ruma pachique che tak wa nuꞌanom quinꞌan alak paꞌbaj? —xchaꞌ. \p \v 33 Raj judiꞌab xquicꞌul uwach: \p —Na cakaꞌan ta la paꞌbaj ruma ri utz ꞌanom la; e ruma macuninak la chirij ri Dios rucꞌ ri chꞌaꞌtem la. Ma rilal xa lal jun achi y caꞌan Dios che ib la —xechaꞌ. \p \v 34 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Jewaꞌ tzꞌibital can chupa ri Tzij Pixab cꞌo ucꞌ alak: “Ximbiꞌij: Riꞌix ix dios.”\f + \fr 10:34 \ft Ojertan cabiꞌx “dios” chique ri e aj wach re ri tinamit. Salmos 82:6 e jun pixabanic xuya ri Dios chique ri e aj wach y cubiꞌij rique e “dios” y e ralcꞌoꞌal ri Dios.\f* \v 35 Ri Dios xubiꞌij cꞌu “dios” chique ri xquicꞌul Ruchꞌaꞌtem, yey Ruchꞌaꞌtem na cajalcꞌatitaj taj. \v 36 ¿Suꞌanic cꞌu riꞌ cabiꞌij alak chwe in macuninak xa ruma ri ximbiꞌij in Ucꞌajol ri Dios? ma ri Dios xinuchaꞌ lo riꞌin yey xinutak lo che ruwachulew. \p \v 37 »We na e ta canꞌan ruchac ri Nukaw, utz cꞌu riꞌ we na cacoj ta alak ri cambiꞌij. \v 38 Noꞌj we e canꞌan ruchac ri Nukaw, cojo cꞌu alak riꞌ in china riꞌin ruma tak ri canꞌano, na xa ta ruma ri cambiꞌij. Y jelaꞌ quetaꞌmaj alak y cacoj alak riꞌ: Ri Nukaw wucꞌ riꞌin y riꞌin rucꞌ Rire, xa oj jun —xchaꞌ. \p \v 39 Ecꞌu raj judiꞌab xcaj tanchic caquichapo, pero na xquichap taj ma ri Jesús xel bi chiquixoꞌl. \p \v 40 Y xukꞌaxuj cꞌu ri nimayaꞌ Jordán pa xuya wi bautismo ri Juan y xcanaj can chilaꞌ. \v 41 Uqꞌuiyal winak xebopon rucꞌ; xeꞌquilaꞌ y jewaꞌ caquibiꞌij: «Ri Juan na xuꞌan ta juna cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios chikawach; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ronoje ri xubiꞌij can chwi waꞌ waꞌchi, lic katzij» quechaꞌ. \p \v 42 Y lic e qꞌui ri xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús chilaꞌ. \c 11 \s1 Rucamic ri Lázaro \p \v 1 Cꞌo cꞌu jun achi yewaꞌ, Lázaro rubiꞌ. Rire aj Betania, y chilaꞌ ejekel wi ri ranab María y Marta. \v 2 Waꞌ wa María e ri xukꞌej cunabal lic quiꞌ ruxlab che ri rakan ri Jesús y xuchakisaj rucꞌ ruwiꞌ.\x + \xo 11:2 \xt Jn. 12:1-8\x* \v 3 Ecꞌu ri queb ixokib quichakꞌ quib jewaꞌ xquitak ubiꞌxiquil che ri Jesús: «Kajawal, ri jun lic cꞌax canaꞌ la, lic yewaꞌ.» \p \v 4 Echiriꞌ ri Jesús xuta waꞌ, jewaꞌ xubiꞌij: «Waꞌ wa yabil na re ta camic, ma re yacbal ukꞌij ri Dios y re yacbal ukꞌij Rucꞌajol ri Dios» xchaꞌ. \p \v 5 Ecꞌu ri Jesús lic cꞌax quebunaꞌ ri oxib quichakꞌ quib: Ri Marta, ri María y ri Lázaro. \v 6 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, echiriꞌ xuto yewaꞌ ri Lázaro, cꞌa xcanaj chi can queb kꞌij pa ri luwar pa cꞌo wi. \v 7 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique rutijoꞌn: \p —Joꞌ tanchi Judea —xchaꞌ. \p \v 8 Ecꞌu rutijoꞌn xquibiꞌij che: \p —Lal tijonel, ¿na cꞌacꞌ ta neba laꞌ raj judiꞌab ya laj xquicamisaj la paꞌbaj? Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ¿woꞌora queꞌec tanchi la chilaꞌ? —xechaꞌ. \p \v 9 Ri Jesús xubiꞌij chique: \p —¿Na katzij ta neba laꞌ cablajuj ora cꞌo che ri jun kꞌij? Yey e junok cabin pakꞌij na cuchik ta ri rakan, ma caril rube ruma ri kꞌijsak re ruwachulew. \v 10 Noꞌj we junok cabin chakꞌab, riꞌ cuchik ri rakan ma pa kꞌekuꞌm cꞌo wi —xchaꞌ. \p \v 11 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique: \p —E ri kamigo Lázaro, cawaric. Quinꞌec cꞌu che ucꞌosoxic —xchaꞌ. \p \v 12 Xquibiꞌij cꞌu rutijoꞌn che: \p —Kajawal, utz we cawaric, ma riꞌ e cꞌutubal re cutzir uwach —xechaꞌ. \v 13 Ri xquichꞌob rique e xa cuxlan ri Lázaro; noꞌj ri Jesús e cachꞌaꞌt puwi rucamic ri Lázaro. \p \v 14 E uwariꞌche ri Jesús xukꞌalajisaj chique: \p —Ri Lázaro caminak chic. \v 15 Yey iwuma cꞌu riꞌix, lic quinquiꞌcotic ri na in jinta chilaꞌ rucꞌ echiriꞌ xcamic, ma jelaꞌ canimar ri cubulibal icꞌuꞌx wucꞌ. Woꞌora joꞌ, jeꞌkilaꞌ —xchaꞌ. \p \v 16 Ecꞌuchiriꞌ, ri Tomás ri cabiꞌx “Yoꞌx” che, xubiꞌij chique ri jujun chic rachbiꞌil: \p —Cojꞌec riꞌ chaꞌ jelaꞌ cojcam junam rucꞌ ri Jesús —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús e ri cacꞌastajisan lo que ri ecaminak \p \v 17 Cajib kꞌij chi lo riꞌ mukutal ri Lázaro echiriꞌ ri Jesús xopon Betania. \v 18 Waꞌ xa chunakaj Jerusalem cꞌo wi, laj oxib kilómetro cꞌo wi lo che. \v 19 E qꞌui chique raj judiꞌab e petinak cucꞌ ri María y ri Marta re coꞌlquibochiꞌij quicꞌuꞌx ruma rucamic ri quixibal. \v 20 Ecꞌuchiriꞌ ri Marta xuto catajin roponic ri Jesús, xel bi che ucꞌulic; noꞌj ri María xcanaj can chwa ja. \p \v 21 Ecꞌu ri Marta xubiꞌij che ri Jesús: \p —Wajawal, we ta e laꞌ cꞌo la wara, na cacam ta riꞌ ri nuxibal. \v 22 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic wetaꞌam, tob ne cꞌa e waꞌ, ri Dios cuya cheꞌla ronoje ri catzꞌonoj la che —xchaꞌ. \p \v 23 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Raxibal cacꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak —xchaꞌ. \p \v 24 Ri Marta xubiꞌij che: \p —Katzij, riꞌin wetaꞌam cacꞌastaj lo che ri qꞌuisbal kꞌij re ruwachulew echiriꞌ quecꞌastaj lo conoje ri ecaminak —xchaꞌ. \p \v 25 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —E riꞌin ri quincꞌastajisan lo que ri ecaminak yey e riꞌin ri quinyaꞌw cꞌaslemal. China cꞌu ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ, tob cacamic, cacꞌastajic. \v 26 Yey conoje ri e cꞌaslic y cacubiꞌ quicꞌuꞌx wucꞌ, na quecam taj ma cꞌo quicꞌaslemal na jinta utakexic rucꞌ ri Dios. ¿Cacoj riꞌat waꞌ? —xchaꞌ. \p \v 27 Ri Marta xucꞌul uwach: \p —Cancojo, Wajawal, ma riꞌin nucojom rilal lal ri Cristo, Rucꞌajol ri Dios, ri biꞌtisim lok cacꞌun che ruwachulew —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús cokꞌ chwa rumukubal ri Lázaro \p \v 28 Echiriꞌ ri Marta xuqꞌuis ubiꞌxic waꞌ, xeꞌec che usiqꞌuixic ruchakꞌ María y xew che rire xubiꞌij: \p —Ri Kajawal cꞌo wara y catusiqꞌuij —xchaꞌ. \p \v 29 Xew xuta waꞌ ri María, na jampatana xyactaj bi y xeꞌrila ri Jesús. \v 30 Ri Jesús cꞌamajaꞌ ne coc pa ri tinamit, ma cꞌa cꞌo pa ri luwar pa xcꞌul wi ruma ri Marta. \p \v 31 Ecꞌu raj judiꞌab e cꞌo rucꞌ ri María re caquibochiꞌij ucꞌuꞌx, xquilo echiriꞌ na jampatana xyactajic y canic xel bi. Rique xeterej cꞌu bi chirij, ma e chiquiwach rique e riꞌ queꞌec chwa ri mukubal chaꞌ queꞌrokꞌej ruxibal. \p \v 32 Echiriꞌ ri María xopon pa cꞌo wi ri Jesús, xew xril uwach, xuxuc rib chwach, y jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Wajawal, we ta e laꞌ lal cꞌo la wara, na cacam ta riꞌ ri nuxibal —xchaꞌ. \p \v 33 Ri Jesús echiriꞌ xrilo lic quebokꞌ ri María y raj judiꞌab eteran lo chirij, lic xoc chucꞌuꞌx y xuchap bis. \v 34 Xubiꞌij cꞌu chique: \p —¿Pa ximuk wi? —xchaꞌ. \p Rique xquibiꞌij: \p —Kajawal, peta la y chilape la —xechaꞌ. \p \v 35 Ecꞌu ri Jesús xokꞌic. \p \v 36 Xquibiꞌij cꞌu raj judiꞌab: \p —¡Chilape alak, lic cꞌax cunaꞌo! —xechaꞌ. \p \v 37 E cꞌo jujun chique raj judiꞌab xquibiꞌij: \p —Wa waꞌchi e xtzuꞌnisan re ri jun potzꞌ. ¿Suꞌbe cꞌu riꞌ na jinta xuꞌano chaꞌ na cacam ta ri Lázaro? —xechaꞌ. \s1 Ri Jesús cucꞌastajisaj lo ri Lázaro chiquixoꞌl ri ecaminak \p \v 38 Ri Jesús lic xoc tanchi bis chucꞌuꞌx, xkib chwa ri mukubal. Waꞌ jun jul worotal paꞌbaj y tzꞌapal uchiꞌ rucꞌ jun abaj. \v 39 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij: \p —Chiwesaj laꞌbaj —xchaꞌ. \p Yey ri Marta, ri ranab can ri caminak, xubiꞌij che: \p —Wajawal, laꞌ lic chu chic, ma e ucaj kꞌij waꞌ mukutalic —xchaꞌ. \p \v 40 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —¿Na nubiꞌim ta neba chawe, we cacubiꞌ acꞌuꞌx wucꞌ, cawil runimal uwach ukꞌij ri Dios? —xchaꞌ. \p \v 41 Ewi xquesaj rabaj cꞌo chuchiꞌ ri mukubal. \p Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xtzuꞌn chicaj y xubiꞌij: \p —Lal Nukaw, maltiox co cheꞌla ma intom chi la. \v 42 Riꞌin wetaꞌam lic xaki quinta la, pero cambiꞌij cꞌu waꞌ cuma wuꞌqꞌuiyal ticawex e cꞌo wara, chaꞌ rique caquicojo lal takayom lo we —xchaꞌ. \p \v 43 Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ, lic co xsiqꞌuin che ubiꞌxiquil: \p —¡Lázaro, chatelulok! —xchaꞌ. \p \v 44 Ewi ri Lázaro xel lok, bolkꞌotim ri rakan y rukꞌab pa cꞌul yey rupalaj chꞌukutal rucꞌ jun cꞌul. Ruma cꞌu laꞌ, ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Chiquira ri cꞌul cꞌo che chaꞌ utz queꞌec —xchaꞌ. \fig «¡Lázaro, chatelulok!» (Juan 11:43)|alt="Rolling stone from Laz grave" src="CN01768b.tif" size="span" ref="jhn 11.44" \fig* \s1 Ri e aj wach re ri tinamit caquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ caquicamisaj ri Jesús \r (Mt. 26:1-5; Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2) \p \v 45 E qꞌui cꞌu chique raj judiꞌab, ri e petinak che ubochiꞌixic ucꞌuꞌx ri María, echiriꞌ xquil ri xuꞌan ri Jesús, xquicubaꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ. \v 46 Noꞌj e cꞌo jujun chique xebec cucꞌ ri fariseos, y xeꞌquitzijoj chique ri xuꞌan ri Jesús. \p \v 47 Ecꞌu ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios y ri fariseos xquimol quib cucꞌ jujun chic chique ri e aj kꞌatal tzij y jewaꞌ xquibiꞌij: \p —¿Saꞌ ri cakaꞌano? Ma waꞌchi lic uqꞌuiyal cꞌutubal re ruchukꞌab cuꞌano. \v 48 We na cakakꞌatej taj, conoje cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ y quecꞌun cꞌu lo riꞌ raj wach re Roma chaꞌ coꞌlquiwulij wa Luwar pa cakalokꞌnimaj wi ri Dios y wa katinamit —xechaꞌ. \p \v 49 Ecꞌuchiriꞌ ri Caifás, ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios che laꞌ la junab, jewaꞌ xubiꞌij chique: \p —Ralak na jinta etaꞌam alak. \v 50 Na cachꞌob ta alak rakan chi utz, ma e más utz we xa jun chi achi cacam pucꞌaxel ri tinamit chwa ri casach quiwach conoje ri katinamit —xchaꞌ. \p \v 51 Ri Caifás na xa ta pa re rire xubiꞌij waꞌ. Ma ruma e cajawal raj chacunel pa Rocho Dios che laꞌ la junab, ri Dios xuya che cukꞌalajisaj e cacam ri Jesús paquicꞌaxel conoje ri tinamit e aj judiꞌab. \v 52 Y na xew ta cuma ri tinamit Israel xcam ri Jesús, ma xcamic chaꞌ cuꞌan xa jun chique conoje ri e ralcꞌoꞌal ri Dios equicherinak bi che ruwachulew. \p \v 53 Ecꞌu raj judiꞌab chwi laꞌ la kꞌij wi xquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ caquicamisaj ri Jesús. \v 54 Ruma cꞌu waꞌ, ri Jesús na xbin ta chi chiquixoꞌl chiwachil. Ewi xel bi pa ri luwar re Judea y xeꞌec chunakaj ri luwar catzꞌintzꞌotic, pa jun tinamit Efraín rubiꞌ. Chiriꞌ xcanaj can wi junam cucꞌ rutijoꞌn. \p \v 55 Xa nakaj chi cꞌo wi lo ri Pascua, waꞌ e quinimakꞌij raj judiꞌab. Uqꞌuiyal winak re tak ri tinamit xepakiꞌ Jerusalem re caquiꞌan ri quijoskꞌiquil chwach ri Dios,\f + \fr 11:55 \ft Chupa ri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisés cubiꞌij saꞌ tak ri cajawaxic caquiꞌan ri ticawex we xquichꞌulaj quib o we cꞌo xquichapo lic chꞌul y rucꞌ waꞌ na utz taj caquiꞌan juna nimakꞌij chwach ri Dios. Chirajawaxic cꞌu riꞌ nabe na caquiꞌan ri quijoskꞌiquil chwach ri Dios. Lv. 7:21; Nm. 9:1-13 y 2 Cr. 30:17-18\f* chaꞌ jelaꞌ takal chique caquiꞌan ri nimakꞌij Pascua. \v 56 E tak cꞌu ri winak quetajin che utzucuxic ri Jesús, yey echiriꞌ e cꞌo pa ri Rocho Dios, caquitzꞌonobej chiquiwach: «¿Saꞌ nawi quichꞌob riꞌix? ¿Cacꞌun nawi pa wa nimakꞌij?» quechaꞌ. \p \v 57 Yey ri fariseos cucꞌ ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios etakaninak che we cꞌo junok caretaꞌmaj pa cꞌo wi ri Jesús, chubiꞌij chaꞌ queꞌquichapa ulok. \c 12 \s1 Jun ixok cukꞌej cunabal quiꞌ ruxlab che ri rakan ri Jesús \r (Mt. 26:6-13; Mr. 14:3-9) \p \v 1 Wakib kꞌij chi cꞌu riꞌ che ri nimakꞌij Pascua, ri Jesús xeꞌec Betania pa jekel wi ri Lázaro, ri jun xucꞌastajisaj lo che ri camic. \v 2 Chiriꞌ xquiꞌan wi jun waꞌim re yacbal ukꞌij ri Jesús. Ecꞌu ri Marta e caniman ri waꞌim y ri Lázaro e jun chique ri etzꞌul chwa ri mexa rucꞌ ri Jesús. \p \v 3 Ecꞌu ri María xucꞌam lo jun libra re sakil nardo, waꞌ e jun cunabal lic quiꞌ ruxlab y lic qꞌui rajil. Xukꞌej cꞌu riꞌ che ri rakan ri Jesús; tecꞌuchiriꞌ, xuchakisaj rucꞌ ruwiꞌ. Ronoje cꞌu rupa ja lic xmuyuy che ri ruxlab wa cunabal. \p \v 4 Cꞌo cꞌu chiriꞌ ri Judas aj Iscariot, jun chique rutijoꞌn ri Jesús. (E ri cacꞌayin re ri Jesús). Rire xubiꞌij: \p \v 5 —¿Suꞌbe na xcꞌayix ta waꞌ wa cunabal chi oxib ciento denarios chaꞌ rucꞌ ri rajil quetoꞌ ri nibaꞌib? —xchaꞌ. \v 6 Ri Judas xubiꞌij waꞌ na e ta ruma caraj quebutoꞌ ri nibaꞌib, ma e ruma rire elekꞌom. Yey pukꞌab cꞌo wi ri bolxa pa cꞌolotal wi ri puak que rutakoꞌn ri Jesús y cꞌo ne caresaj che. \p \v 7 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che ri Judas: \p —Matchꞌaꞌt chirij wiꞌxok, ma wa cunabal xex chi ucꞌolom re pan rukꞌijol ri mukubal we.\f + \fr 12:7 \ft Echiriꞌ cacam junok, raj judiꞌab cacatinisaj ri cuerpo y caquicoj aceite o perfume che. Waꞌ e pachaꞌ ri xuꞌan rixok che ri rakan ri Jesús.\f* \v 8 Ma tak ri nibaꞌib ronoje kꞌij e cꞌo iwucꞌ, noꞌj riꞌin na xaki ta in cꞌo iwucꞌ —xchaꞌ. \s1 Raj judiꞌab caquitzucuj suꞌanic caquicamisaj ri Lázaro \p \v 9 E qꞌui chique raj judiꞌab xquetaꞌmaj cꞌo ri Jesús chilaꞌ Betania. Xebec cꞌu che rilic, na xew ta ruma cacaj queꞌquila ri Jesús, ma cacaj queꞌquila ri Lázaro, ri jun xucꞌastajisaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak. \v 10 Ruma cꞌu riꞌ, ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios xquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ caquicamisaj ri Lázaro; \v 11 ma ruma rire, e qꞌui chique raj judiꞌab xquesaj bi quib cucꞌ y e xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús. \s1 Ri winak caquiyac ukꞌij ri Jesús echiriꞌ coc Jerusalem \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40) \p \v 12 E qꞌui ri winak eboponinak Jerusalem ruma ri nimakꞌij Pascua. Chucaꞌm kꞌij cꞌu riꞌ xquetaꞌmaj copon ri Jesús pa ri tinamit. \v 13 Xquikꞌat cꞌu uxak palma y xebel bi che ucꞌulic. Ecꞌuchiriꞌ, xquijeko lic quesiqꞌuinic, jewaꞌ caquibiꞌij: \q1 «¡Kayaca ukꞌij! \q1 ¡Nim ukꞌij ri jun petinak chupa rubiꞌ ri Dios Kajawxel!\x + \xo 12:13 \xt Sal. 118:26\x* \q1 ¡Rire e ri Rey re Israel!» quechaꞌ. \p \v 14 Ri Jesús urikom lo jun kꞌapoj buru y ucojom lok, pachaꞌ tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 \v 15 Mixiꞌij iwib ri ix aj Sion. \q1 Chiwilapeꞌ, ri Rey iweꞌix cacꞌunic, \q1 ucojom lo jun kꞌapoj buru \rq Zac. 9:9 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 16 Echiriꞌ xuꞌan tak waꞌ, rutijoꞌn na xquimaj ta usucꞌ; cꞌa e xquimaj usucꞌ echiriꞌ lic xyac ukꞌij ri Jesús chiquiwach ruma rucꞌastajibal. Cꞌa ecꞌuchiriꞌ xcꞌun chiquicꞌuꞌx, e janipa ri xꞌaniꞌ che, ronoje waꞌ tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios. \p \v 17 E tak ri e cꞌo rucꞌ ri Jesús echiriꞌ Rire xusiqꞌuij pan ri Lázaro chupa ri mukubal y xucꞌastajisaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak, quetajin che utzijoxic ri xquilo. \v 18 Ruma waꞌ, uqꞌuiyal winak xebel lo che ucꞌulic ri Jesús, ma xquita ri catzijox puwi wa cꞌutubal re ruchukꞌab. \p \v 19 Ecꞌuchiriꞌ, ri fariseos xquibiꞌij chiquiwach: «Quiwil cꞌu laꞌ, lic na jinta cutikoj saꞌ ri kaꞌanom chirij ri Jesús, ma ¡chiwilapeꞌ! conoje ri winak eteran chirij» xechaꞌ. \s1 Jujun na e ta aj Israel caquitzucuj ri Jesús \p \v 20 E cꞌo jujun na e ta aj Israel chiquixoꞌl ri winak eboponinak Jerusalem re queꞌquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios pa ri nimakꞌij Pascua. \v 21 Waꞌ xekib rucꞌ ri Felipe, ri aj Betsaida, jun luwar re Galilea. Lic cꞌut xebelaj che, jewaꞌ xquibiꞌij: \p —Maꞌan co la riꞌ, chojtoꞌo la, ma riꞌoj cakaj cakil uwach ri Jesús —xechaꞌ. \p \v 22 Ri Felipe xeꞌec y xutzijoj waꞌ che ri Andrés. Tecꞌuchiriꞌ xebec junam, xeꞌquitzijoj che ri Jesús. \p \v 23 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Xopon cꞌu rukꞌijol ri yacbal ukꞌij Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex. \v 24 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: E juna ijaꞌ re trigo echiriꞌ catzak pulew, camukic y cacamic. Yey we na jelaꞌ ta cuꞌano, cacanaj can utuquel xew ijaꞌ. Noꞌj we rijaꞌ catzak pulew, riꞌ lic cawachinic y jecꞌuriꞌlaꞌ caqꞌuiyar uwach. \v 25 Jecꞌuriꞌlaꞌ, china ri lic coc il che rucꞌaslem\f + \fr 12:25 \ft “Ri lic coc il che rucꞌaslem”: Pa griego cubiꞌij “ri cꞌax cunaꞌ rucꞌaslem”. Waꞌ e queꞌelawi xew coc il chiribil rib y na coc ta il che ri caraj ri Dios.\f* che ruwachulew, riꞌ e cujam ri cꞌaslemal chilaꞌ chicaj; noꞌj china ri na coc ta il che rucꞌaslem\f + \fr 12:25 \ft “Ri na coc ta il che rucꞌaslem”: Pa griego cubiꞌij “ri tzel caril rucꞌaslem”. Waꞌ e queꞌelawi cuya rib che uꞌanic janipa ri caraj ri Dios, tob cujam ronoje ri cꞌo rucꞌ, tob ne cacamisaxic.\f* wara che ruwachulew, riꞌ na cujam ta cꞌu ri chomilaj ucꞌaslemal na jinta utakexic chilaꞌ chicaj. \p \v 26 »China ri caraj cachacun pa ri nuchac, chirajawaxic riꞌ caterej lo chwij. Jecꞌulaꞌ tob pa quincꞌojiꞌ wi riꞌin, chiriꞌ cacꞌojiꞌ wi ri waj chac. China cꞌu ri caꞌanaw ri nuchac, riꞌ cayac ukꞌij ruma ri Nukaw. \s1 Ri Jesús cukꞌalajisaj saꞌ rucamic \p \v 27 »Woꞌora lic paxinak nucꞌuꞌx. ¿Saꞌ nawi ri cambiꞌij? ¿Utz nawi jewaꞌ cambiꞌij: “Nukaw, chincolobej la che wa cancꞌulumaj woꞌora”? ¡Na utz taj! Ma ruma ne waꞌ in petinak. \v 28 Xew cambiꞌij: “Nukaw, nimarisaj ukꞌij ri biꞌ la” —xchaꞌ. \p Ecꞌuchiriꞌ, xchꞌaw lo Jun chilaꞌ chicaj, jewaꞌ xubiꞌij: \p —Nunimarisam chic, y e waꞌ cannimarisaj tanchic —xchaꞌ. \p \v 29 Ri winak e cꞌo chiriꞌ xquita waꞌ y xquibiꞌij: «Laꞌ uchꞌawibal jab.» Yey jujun chic xquibiꞌij: «Jun ángel xchꞌaw lo che» xechaꞌ. \p \v 30 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij chique: \p —Na wuma ta riꞌin xtataj wa jun kulaj, ma e uma ralak. \v 31 Yey woꞌora cakꞌat tzij paquiwi ri winak re ruwachulew y quesax na cꞌu bi ritzel winak, ri jun catakan che ruwachulew. \v 32 Echiriꞌ quinyaquiꞌ na lo chicaj,\f + \fr 12:32 \ft Ri Jesús xyaquiꞌ lo chicaj echiriꞌ xyaꞌ chwa ri cruz. Quil Juan 3:14-15; 8:28. Tecꞌuchiriꞌ, xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak y lic xyac ukꞌij echiriꞌ xeꞌec chilaꞌ chicaj.\f* canꞌan chique ri ticawex che ronoje ruwachulew chaꞌ lic cacha quicꞌuꞌx che quepe wucꞌ —xchaꞌ. \v 33 Rucꞌ waꞌ e xukꞌalajisaj saꞌ rucamic. \p \v 34 Ri winak xquicꞌul uwach: \p —Ruma Rutzij Upixab ri Dios riꞌoj ketaꞌam: Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios na jinta utakexic rucꞌaslemal. ¿Chaꞌta cꞌu riꞌ cabiꞌij la Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cayaquiꞌ che ruwachulew? ¿China cꞌu riꞌ “Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex” cabiꞌij la? —xechaꞌ. \p \v 35 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique: \p —Na naj ta chi cꞌo ri Kꞌijsak chixoꞌl alak. Bina cꞌu alak pa ri Kꞌijsak xalokꞌ cꞌa cꞌo ucꞌ alak, chaꞌ ri kꞌekuꞌm na cumaj ta alak xakicꞌateꞌt. Ma china ri cabin pa kꞌekuꞌm, na retaꞌam taj pa queꞌec wi. \v 36 Cojo alak ri Kꞌijsak xalokꞌ cꞌa cꞌo ucꞌ alak, chaꞌ jelaꞌ cuꞌan alak re ri Kꞌijsak —xchaꞌ. \p Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxic waꞌ ri Jesús, xel bi chiquixoꞌl y xeꞌec pa jun luwar pa na carikitaj ta wi cuma rique. \s1 Na conoje ta ri ticawex cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús \p \v 37 E cꞌo ri na xcubiꞌ ta quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús, tob Rire xuꞌan uqꞌuiyal cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios chiquiwach. \v 38 Jecꞌulaꞌ e xuꞌana pachaꞌ rutzꞌibam can ri kꞌalajisanel Isaías echiriꞌ xubiꞌij: \q1 Kajawal, ¿china ecojoyom re ri katzijom chic? yey \q1 ¿China tak chiquiwach cꞌutum wi ri chukꞌab la, Lal Dios Kajawxel?\f + \fr 12:38 \ft Ri Dios lic ucꞌutum ruchukꞌab chiquiwach uqꞌuiyal ticawex; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na e ta qꞌui ri e ecojoyom re rutzij\f* \rq Is. 53:1 \rq* \m xchaꞌ. \v 39 E uwariꞌche na xcubiꞌ ta quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús ma e xuꞌana pachaꞌ rutzꞌibam can ri Isaías puwi ri xukꞌalajisaj ri Dios che, echiriꞌ xubiꞌij: \q1 \v 40 Wa tinamit uꞌanom pachaꞌ potzꞌ ri quiwach \q1 y uꞌanom co ri canimaꞌ; \q1 jecꞌulaꞌ na jinta cꞌo caquilo, \q1 na jinta cꞌo caquimaj usucꞌ \q1 y na caquitzelej tane quitzij chinuwach \q1 chaꞌ jelaꞌ quebenucunaj \rq Is. 6:10 \rq* \m \v 41 Ri kꞌalajisanel Isaías xutzꞌibaj waꞌ ma xril pan runimal uchomal ri Jesús y lic cꞌo xukꞌalajisaj chwi Rire. \p \v 42 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e qꞌui xecojow re ri Jesús, jujun ne chique e aj wach re ri tinamit. Pero na xquikꞌalajisaj ta waꞌ chiquiwach ri cachbiꞌil ruma caquixiꞌij quib chiquiwach ri fariseos. Ma we xetaꞌmaxic, na quecꞌul ta chi pa ri sinagoga. \v 43 E xquiꞌan waꞌ ma e más cucꞌul quicꞌuꞌx ri yacbal quikꞌij caquiꞌan ri winak, chwa ri yacbal quikꞌij cuꞌan ri Dios. \s1 Ri caquicoj rubiꞌ ri Jesús quebecolobetajic \p \v 44 Ri Jesús co xsiqꞌuin che ubiꞌxiquil: \p «China ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ, na xew ta cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin, ma e cacubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri Jun takayom lo we. \v 45 China ri quilow we riꞌin, e junam rucꞌ caril ri Jun takayom lo we. \p \v 46 »In ri in Kꞌijsak in cꞌuninak che ruwachulew chaꞌ china ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin, na cacꞌojiꞌ ta pa kꞌekuꞌm. \v 47 Noꞌj we cꞌo junok xuta ri nuchꞌaꞌtem yey na cuꞌan ta ri cambiꞌij, na in ta ri quinkꞌataw tzij puwiꞌ. Ma in cꞌuninak che ruwachulew na re ta cankꞌat tzij paquiwi ri ticawex; e in cꞌuninak re quebenucolobej conoje ri ticawex. \p \v 48 »Yey china ri cucꞌak bi nukꞌij y na cucoj ta ri nuchꞌaꞌtem, cꞌo ri cakꞌataw tzij puwiꞌ. Waꞌ e ri chꞌaꞌtem nubiꞌim, ri cakꞌataw tzij puwiꞌ che ruqꞌuisbal kꞌij. \v 49 Ma na xa ta pa we riꞌin quinchꞌaꞌtic; ri Nukaw ri takayom lo we, e intakayom lo che ronoje saꞌ ri cambiꞌij y ri cancꞌutu. \v 50 Riꞌin wetaꞌam e rutakanic ri Nukaw cucꞌam lo cꞌaslemal na jinta utakexic. Jecꞌulaꞌ, ronoje ri cambiꞌij riꞌin, e inutakom lo riꞌ ri Nukaw che ubiꞌxiquil» xchaꞌ. \c 13 \s1 Ri Jesús cuchꞌaj ri cakan rutijoꞌn \p \v 1 Xa nakaj chi cꞌo wi lo rukꞌijol ri nimakꞌij Pascua yey ri Jesús retaꞌam ya copon rukꞌijol echiriꞌ cuya can ruwachulew y queꞌec rucꞌ Rukaw chilaꞌ chicaj. Ecꞌu Rire lic cꞌax ebunaꞌom rutijoꞌn e cꞌo rucꞌ wara che ruwachulew; yey janipa kꞌij xcꞌojiꞌ cucꞌ, e laꞌ lic cꞌax xebunaꞌo. \p \v 2 Xopon cꞌu rubenebal kꞌij echiriꞌ ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn e riꞌ quewaꞌic. Jun cꞌu chique e ri Judas aj Iscariot rucꞌajol ri Simón. Yey cojom chi pa ranimaꞌ ruma ritzel winak cucꞌayij ri Jesús. \p \v 3 Ecꞌu ri Jesús retaꞌam yaꞌtal ronoje pukꞌab ruma Rukaw, yey Rire petinak rucꞌ ri Dios y rucꞌ ri Dios catzelej wi. \v 4 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Jesús xyactajic, xresaj rukꞌuꞌ uripom chirij, xucꞌam jun twayo pukꞌab y xuxim chupa. \v 5 Tecꞌuchiriꞌ xukꞌej yaꞌ pa jun cꞌolibal, xujek uchꞌajic ri cakan rutijoꞌn y cuchakisaj rucꞌ ri twayo uximom chupa. \fig Ri Jesús cuchꞌaj ri cakan rutijoꞌn (Juan 13:4-5)|alt="Jesus washing disciples feet" src="CN01800b.tif" size="span" ref="jhn 13.5" \fig* \p \v 6 Echiriꞌ cujek uchꞌajic ri rakan ri Pedro, rire jewaꞌ xubiꞌij che ri Jesús: \p —Wajawal, ¿cachꞌaj cami la riꞌ ri wakan? —xchaꞌ. \p \v 7 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Woꞌora na camaj ta usucꞌ saꞌ wa quintajin che uꞌanic; cꞌate na cꞌu riꞌ camaj usucꞌ —xchaꞌ. \p \v 8 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij che: \p —Riꞌin na canya ta cꞌana luwar cheꞌla cachꞌaj la ri wakan —xchaꞌ. \p Ri Jesús xubiꞌij che: \p —We na canchꞌaj ta laꞌ wakan, riꞌ na jinta chi awe wucꞌ riꞌin —xchaꞌ. \p \v 9 Xubiꞌij cꞌu ri Pedro che: \p —We e riꞌ, Wajawal, na xew tane ri wakan cachꞌaj la; chꞌaja ne la riꞌ ri nukꞌab y ri nujolom —xchaꞌ. \p \v 10 Ri Jesús jewaꞌ xubiꞌij che: \p —E junok cꞌacꞌ atininak, xew cajawaxic cachꞌajiꞌ ri rakan, ma ronoje rucuerpo chꞌajtal chic. Jecꞌulaꞌ riꞌix chwach ri Dios ix chi chꞌajtalic, tob na iwonoje taj —xchaꞌ. \p \v 11 Ri Jesús retaꞌam chic china ri cacꞌayin re; e uwariꞌche xubiꞌij: “Na iwonoje taj ix chꞌajtalic.” \p \v 12 Echiriꞌ xuqꞌuis uchꞌajic ri cakan rutijoꞌn, xurip tanchi rukꞌuꞌ chirij, xtzꞌuyiꞌ tanchi chwa ri mexa y xutzꞌonoj chique: \p —¿Quimaj usucꞌ saꞌ queꞌelawi wa xinꞌan chiwe? \v 13 Riꞌix quibiꞌij chwe: “Tijonel” y “Kajawal” y katzij ri quibiꞌij, ma lic e uꞌanom riꞌ. \v 14 We in cꞌu Itijonel riꞌ yey in Iwajawal y xinchꞌaj cꞌu liꞌwakan, jecꞌulaꞌ riꞌ chiꞌana riꞌix; chichꞌaja cꞌu liꞌwakan chiwach riꞌix chiwibil iwib. \v 15 Riꞌin xinꞌan waꞌ re cꞌutubal chiwach, chaꞌ riꞌix jelaꞌ quiꞌano pachaꞌ ri xinꞌan riꞌin. \v 16 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Na jinta juna aj chac más cꞌo uwach chwa ri rajaw, yey na jinta ne juna takoꞌn más cꞌo uwach chwa ri takayom lo re. \v 17 We quimaj usucꞌ tak waꞌ y quitijoj iwib che uꞌanic, nim ikꞌij iwalaxic riꞌ. \p \v 18 »Pero na quinchꞌaꞌt ta piwiꞌ iwonoje, ma riꞌin wetaꞌam china ri ebenuchaꞌom. Yey e cuꞌana na ri tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, pa cubiꞌij wi: \q1 E ri jun cawaꞌ junam wucꞌ, \q1 e riꞌ ri yactajinak chwij. \rq Sal. 41:9 \rq* \m \v 19 Quintajin cꞌu pan che ubiꞌxiquil chiwe woꞌora chaꞌ echiriꞌ cuꞌana waꞌ, riꞌix quicojo: “In Riꞌin.” \v 20 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: China ri cacꞌuluw re ri cantak bi riꞌin, e junam rucꞌ in ri quinucꞌulu; yey china cꞌu ri cacꞌuluw we riꞌin, e cucꞌul ri Jun takayom lo we —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús cukꞌalajisaj china ri cacꞌayin re \r (Mt. 26:20-25; Mr. 14:17-21; Lc. 22:21-23) \p \v 21 Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ, ri Jesús xoc bis chucꞌuꞌx y jewaꞌ xubiꞌij: \p —Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Jun chiwe riꞌix quinucꞌayij —xchaꞌ. \p \v 22 Ecꞌuchiriꞌ, rutijoꞌn xquijek caquitzulaꞌ quiwach chiquibil quib ma na quetaꞌam taj china ri xubiꞌij. \v 23 Cꞌo cꞌu jun chique rutijoꞌn, waꞌ e ri lic cꞌax canaꞌ ruma ri Jesús, cawaꞌic jaꞌl putzal Rire chwa ri mexa. \v 24 Ecꞌu ri Simón Pedro xuꞌan pan ukꞌab che chaꞌ cutzꞌonoj che ri Jesús china ri cubiꞌij. \v 25 Y ri jun tijoꞌn jaꞌl putzal ri Jesús xutzꞌonoj cꞌu che: \p —Wajawal, ¿china laꞌ la cabiꞌij la? —xchaꞌ. \p \v 26 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Canmuꞌ juchꞌakap pam y china cꞌu che canya wi, e rire —xchaꞌ. \p Xumuꞌ cꞌu juchꞌakap pam y xuya che ri Judas aj Iscariot, rucꞌajol ri Simón. \v 27 Echiriꞌ ri Judas xucꞌam ri pam, xoc ri Satanás pa ranimaꞌ. Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che: \p —Ri cawaj caꞌano, chaꞌana laꞌ riꞌ —xchaꞌ. \p \v 28 Yey na jinta junok chique ri quewaꞌ chwa ri mexa xumaj usucꞌ suꞌbe xubiꞌij laꞌ che. \v 29 Ruma cꞌu pukꞌab ri Judas cꞌo wi ri bolxa pa cꞌolotal wi ri quipuak, jujun chique xquichꞌobo laj ri Jesús xubiꞌij che cuꞌlokꞌo tan ri cajawax chique re ri nimakꞌij, o laj cꞌo cujach chique ri nibaꞌib. \v 30 Ecꞌuchiriꞌ ri Judas ucꞌamom chi ri pam, na jampatana xel bi yey lic chakꞌab chic. \s1 Ri takanic puwi ri rutzil cꞌuꞌxaj \p \v 31 Echiriꞌ elinak chubi ri Judas, ri Jesús xubiꞌij: \p —Ecꞌu woꞌora cakꞌalajin runimal uchomalil Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex y rucꞌ Rire cakꞌalajin wi runimal uchomalil ri Dios. \v 32 Yey we Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cukꞌalajisaj runimal uchomalil ri Dios, jecꞌuriꞌlaꞌ e ri Dios ri cakꞌalajisan runimal uchomalil Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex, yey waꞌ na camayin ta che uꞌanic. \p \v 33 »Ix walcꞌoꞌal, xa jokꞌotaj chi in cꞌo iwucꞌ. Riꞌix quinitzucuj na cꞌu riꞌ; pero e pachaꞌ ri ximbiꞌij chique raj judiꞌab, na jinta pikꞌab quixꞌec chilaꞌ pa quinꞌec wi riꞌin. \p \v 34 »Canya wa jun cꞌacꞌ takanic chiwe: E lic cꞌax chinaꞌa iwib chiwach. Jelaꞌ pachaꞌ riꞌin lic cꞌax quixinnaꞌo, jecꞌulaꞌ lic cꞌax chinaꞌa iwib riꞌix chiwach. \v 35 We lic cꞌu cꞌax quinaꞌ iwib chiwach, ruma waꞌ conoje ri winak caquetaꞌmaj ix nutijoꞌn —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús cukꞌalajisaj ri cuꞌan ri Pedro echiriꞌ carewaj we retaꞌam uwach \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Lc. 22:31-34) \p \v 36 Ri Simón Pedro xutzꞌonoj che ri Jesús: \p —Wajawal, ¿pa cꞌu queꞌec wi la? —xchaꞌ. \p Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —E pa wa quinꞌec wi riꞌin, na yaꞌtal ta chawe cat-terej bi chwij woꞌora; noꞌj copon na cꞌu rukꞌijol echiriꞌ catopon chilaꞌ pa quinꞌec wi riꞌin —xchaꞌ. \p \v 37 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij che: \p —Wajawal, ¿suꞌchac na yaꞌtal ta chwe quinterej bi chiꞌij la woꞌora? Ma riꞌin xa jumul canya ne ri nucꞌaslem pa camic uma rilal —xchaꞌ. \p \v 38 Y ri Jesús xucꞌul uwach: \p —¿Lic katzij cawaj caya awib pa camic wuma riꞌin? Pakatzij wi cambiꞌij chawe: Echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cabixon ri teren, riꞌat oxlaj chic abiꞌim na awetaꞌam ta nuwach. \c 14 \s1 Ruma ri Jesús cojopon rucꞌ ri Dios \p \v 1 »Lic mapax icꞌuꞌx. E chicubaꞌ icꞌuꞌx rucꞌ ri Dios y chicubaꞌ icꞌuꞌx wucꞌ riꞌin. \v 2 Chilaꞌ pa cꞌo wi ri Nukaw lic uqꞌuiyal jeklebal cꞌolic. We ta na e ta uꞌanom, riꞌin nubiꞌim chi riꞌ chiwe. Ecꞌu waꞌ quinꞌec chaꞌ quiꞌnyijbaꞌ jun luwar iwe riꞌix. \v 3 Yey we xinꞌec cꞌut y xyijbitaj ri luwar iweꞌix, quincꞌun tanchic y quixoꞌlnucꞌamaꞌ chaꞌ jelaꞌ pa quineꞌcꞌola wi riꞌin, riꞌix quixeꞌcꞌola chilaꞌ wucꞌ. \v 4 Riꞌix iwetaꞌam pa quinꞌec wi yey iwetaꞌam ri be —xchaꞌ. \p \v 5 Xubiꞌij cꞌu ri Tomás che: \p —Kajawal, riꞌoj na ketaꞌam taj pa queꞌec wi la. ¿Saꞌ cꞌu uꞌanic riꞌ caketaꞌmaj ri be? —xchaꞌ. \p \v 6 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —In ri in Be, in ri in Kꞌijsak yey in ri in Cꞌaslemal. Na jinta junok copon rucꞌ ri Nukaw we na wuma ta riꞌin. \v 7 We iwetaꞌam nuwach riꞌin, iwetaꞌam uwach riꞌ ri Nukaw. Chwi cꞌu riꞌ woꞌora quiwetaꞌmaj uwach, ma iwilom chi uwach —xchaꞌ. \p \v 8 Ecꞌu ri Felipe xubiꞌij che: \p —Kajawal, cꞌutu la chikawach ri Kaw la y cojcubiꞌ cꞌu riꞌ che —xchaꞌ. \p \v 9 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Felipe, uqꞌuiyal kꞌij chi waꞌ cꞌut e laꞌ in cꞌo iwucꞌ, ¿yey cꞌamajaꞌ cawetaꞌmaj nuwach? Ma china ri etaꞌmayom nuwach riꞌin, riꞌ e rilom uwach ri Nukaw. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ catzꞌonoj chwe cancꞌut ri Nukaw chiwach? \v 10 Riꞌin rucꞌ ri Nukaw y Rire wucꞌ riꞌin, xa oj jun. ¿Na cacoj ta cami riꞌ waꞌ? E janipa wa cambiꞌij chiwe, na xa ta pa we riꞌin cambiꞌij ma ri nuchꞌaꞌtem e re ri Nukaw ri jekel wucꞌ, yey Rire cuꞌan ruchac wuma riꞌin. \v 11 Chicojo cꞌu wa cambiꞌij chiwe: Riꞌin rucꞌ ri Nukaw y Rire wucꞌ riꞌin, xa oj jun. We na quicoj ta cꞌu waꞌ ruma ri nuchꞌaꞌtem, e chicojo ruma ri chac nuꞌanom. \p \v 12 »Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: China ri cacubiꞌ ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin, riꞌ cuꞌan ne ri chac jelaꞌ pachaꞌ ri canꞌan riꞌin; y más ne nimak tak chac ri cuꞌano, ma e riꞌin quinꞌec pa cꞌo wi ri Nukaw. \v 13 Ronoje cꞌu ri quitzꞌonoj riꞌix che ri Nukaw pa ri nubiꞌ, riꞌin canꞌano chaꞌ jelaꞌ runimal uchomalil ri Dios cakꞌalajin ruma Rucꞌajol. \v 14 Ronoje cꞌu riꞌ ri quitzꞌonoj riꞌix pa ri nubiꞌ, riꞌin canꞌano. \s1 Ri Jesús cachꞌaꞌt chwi rucꞌunibal ri Ruxlabixel ri Dios \p \v 15 »We riꞌix cꞌax quininaꞌo, e lic chiꞌana janipa ri quixintak che uꞌanic. \v 16 Yey riꞌin e cantzꞌonoj che ri Nukaw chaꞌ cutak chi lo jun chic Toꞌbel iwe re cunimarisaj icꞌuꞌx; y asu cacꞌojiꞌ iwucꞌ na jinta utakexic. \v 17 Waꞌ e ri Uxlabixel re ri Kꞌijsak. Tak ri winak na utz taj caquicꞌulu, ma na caquil ta uwach y na quetaꞌam tane uwach. Noꞌj riꞌix iwetaꞌam uwach, ma Rire cꞌo chixoꞌlibal y coꞌlcꞌola piwanimaꞌ. \p \v 18 »Riꞌin na quixinwokꞌotaj ta canok, ma quintzelej lo iwucꞌ. \v 19 Na naj ta chi cꞌu riꞌ, ri winak na caquil ta chi nuwach; noꞌj riꞌix quiwil tanchi nuwach. Ruma cꞌu riꞌin quincꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak, jenelaꞌ riꞌix quixcꞌastajic. \v 20 Chupa cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij riꞌix quiwetaꞌmaj: Riꞌin rucꞌ ri Nukaw xa oj jun, yey riꞌix xa jun iꞌanom wucꞌ riꞌin y riꞌin xa jun nuꞌanom iwucꞌ riꞌix. \v 21 China cꞌu ri ucꞌulum ri nutakanic y cuꞌan cꞌu janipa ri cambiꞌij che, riꞌ lic cꞌax quinunaꞌo. Y china ri cꞌax canaꞌw we riꞌin, cꞌax canaꞌ ruma ri Nukaw. Yey riꞌin lic cꞌax cannaꞌo y cankꞌalajisaj che, in china riꞌin —xchaꞌ. \p \v 22 Ri Judas (na e ta ri aj Iscariot) xubiꞌij: \p —Kajawal, ¿suꞌbe cakꞌalajisaj la chikawach riꞌoj china rilal yey chiquiwach ri winak na caꞌan ta la waꞌ? —xchaꞌ. \p \v 23 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —China ri cꞌax quinunaꞌ riꞌin, e cuꞌan janipa ri cambiꞌij che. Ecꞌu ri Nukaw cꞌax cunaꞌ rire, yey ri Nukaw y riꞌin cojoꞌljekela rucꞌ. \v 24 China cꞌu ri na cꞌax ta quinunaꞌo, riꞌ na cutakej ta janipa ri cambiꞌij che. Wa tzij quixtajin che utayic, na xa ta weꞌin, e re ri Nukaw, ri xtakaw lo weꞌin. \p \v 25 »Ronoje waꞌ quintajin che ubiꞌxic chiwe xalokꞌ cꞌa in cꞌo iwucꞌ. \v 26 Yey echiriꞌ quinꞌec, ri Nukaw cutak lo ri jun Toꞌbel pa ri nubiꞌ re cubochiꞌij icꞌuꞌx, waꞌ e ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. Echiriꞌ cacꞌun Rire, cucꞌut ronoje chiwach y cucuxtaj cꞌu chiwe janipa ri nubiꞌim riꞌin chiwe. \p \v 27 »Ri utzil chomal cꞌo wucꞌ riꞌin, canya can chiwe. Yey waꞌ wa utzil chomal canya riꞌin chiwe na xa ta jelaꞌ pachaꞌ ri caquiya tak ri winak. Mapax cꞌu icꞌuꞌx y mixiꞌij iwib. \p \v 28 »Itom chi cꞌu ri nubiꞌim chiwe: “Quinꞌec yey quintzelej tanchi lo iwucꞌ.” We e laꞌ katzij lic cꞌax quininaꞌo, xixquiꞌcot tane cꞌu riꞌ che echiriꞌ xito quinꞌec rucꞌ ri Nukaw, ma Rire más cꞌo uwach chinuwa riꞌin. \p \v 29 »Cannabesaj pan ubiꞌxic waꞌ chiwe chaꞌ echiriꞌ cuꞌanaꞌ, quicoj cꞌu riꞌ. \v 30 Na naj ta chi cꞌut quinchꞌaꞌt iwucꞌ; ma ya cacꞌun lo ritzel winak, ri jun catakan che ruwachulew, tob na jinta ne pukꞌab rire catakan panuwi riꞌin. \v 31 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, canꞌano janipa ri quinutak ri Nukaw che uꞌanic, chaꞌ jelaꞌ ri winak che ruwachulew caquetaꞌmaj riꞌin lic cꞌax cannaꞌ ri Nukaw. \p »Chixyactajok; joꞌ, chojel bi wara. \c 15 \s1 Ri Jesús e ri sakil rakan uva yey riꞌoj oj rukꞌab \p \v 1 »In ri in sakil rakan uva y ri Nukaw e ri aj chacunel chupa tak ri uva. \v 2 We cꞌo cꞌu juna ukꞌab ri uva na cuya ta uwach, Rire cukꞌat bi. Noꞌj cꞌu ri cuya uwach, xa e cujal uwiꞌ re cuꞌan chom che chaꞌ jelaꞌ cuya más uwach. \v 3 Jecꞌulaꞌ riꞌix ꞌanom chi chom chiwe ruma ri cꞌutunic nuꞌanom chiwach. \fig Ri ticoꞌn re uva(Juan 15:2)|alt="Grape with supports" src="LB00107b.tif" size="span" ref="jhn 15.2" \fig* \p \v 4 »Miwesaj iwib chwij, jecꞌulaꞌ xa jun kaꞌanom, riꞌix wucꞌ riꞌin y riꞌin iwucꞌ riꞌix. Ma e pachaꞌ juna ukꞌab cheꞌ na cawachin ta xa utuquel we quesax che ri rakan; jecꞌulaꞌ riꞌ riꞌix, na utz taj quixwachinic we quiwesaj iwib chwij. \p \v 5 »In ri in rakan ri ticoꞌn yey riꞌix ix rukꞌab. China cꞌu ri uꞌanom xa jun wucꞌ riꞌin yey riꞌin in xa jun rucꞌ rire, riꞌ lic cawachinic. Ma we iwesam iwib chwij, na jinta quichꞌij uꞌanic. \v 6 China cꞌu ri caresaj rib chwij, jelaꞌ caꞌan che pachaꞌ rukꞌab cheꞌ na jinta uchac, cachetic y cacꞌak bi. Cachakij cꞌut, tecꞌuchiriꞌ camolic y caporox pa akꞌ. \p \v 7 »Yey we e laꞌ xa jun iꞌanom riꞌix wucꞌ y na quicꞌow ta chicꞌuꞌx tak ri nucꞌutum chiwach, chitzꞌonoj cꞌu riꞌ saꞌ tak ri quiwaj y cayaꞌtaj na chiwe. \v 8 Ri Nukaw lic cayaquiꞌ ukꞌij echiriꞌ riꞌix quiya uqꞌuiyal ijikꞌobalil y rucꞌ waꞌ cakꞌalajinic pa sakil wi ix nutijoꞌn. \p \v 9 »Jecꞌulaꞌ pachaꞌ ri Nukaw lic cꞌax quinunaꞌ riꞌin, jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌin cꞌax quixinnaꞌ riꞌix. Lic cꞌut miwesaj iwib chupa ri rutzil nucꞌuꞌx chiwe. \v 10 We e quiꞌan janipa ri quixintak che, quixcꞌojiꞌ cꞌu riꞌ chupa wa rutzil nucꞌuꞌx, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin nuꞌanom janipa ri inutakom ri Nukaw che uꞌanic yey in cꞌo chupa ri rutzil ucꞌuꞌx Rire. \p \v 11 »Ximbiꞌij waꞌ chiwe chaꞌ ri nuquiꞌcotemal cacꞌojiꞌ iwucꞌ y canoj cꞌu riꞌ ri iwanimaꞌ che quiꞌcotemal. \p \v 12 »Ecꞌu nutakanic waꞌ canya chiwe: Lic cꞌax chinaꞌa iwib chiwach jelaꞌ pachaꞌ riꞌin lic cꞌax quixinnaꞌo. \v 13 Na jinta juna cꞌutubal re ri rutzil cꞌuꞌxaj más nim chwa waꞌ: E junok cuya rucꞌaslem che utoꞌic jun chic tob ne cacam ruma. \p \v 14 »Riꞌix ix wamigos we e laꞌ e quiꞌan janipa ri quixintak che uꞌanic. \v 15 Na cambiꞌij ta chi ne “waj chac” chiwe, ma e juna aj chac na retaꞌam taj saꞌ ri cuꞌan ri rajaw. Cambiꞌij cꞌu chiwe “ix wamigos”, ma nuyaꞌom chi retaꞌmaxic chiwe ronoje ri ubiꞌim lo ri Nukaw chwe. \v 16 Na ix ta xixchaꞌw we riꞌin, in ri xinchaꞌw iwe. Yey nuyaꞌom pikꞌab quiꞌana ri nuchac y jelaꞌ quiya uqꞌuiyal ijikꞌobalil y waꞌ na jinta uqꞌuisic. Yey janipa cꞌu ri quitzꞌonoj che ri Nukaw pa ri nubiꞌ, Rire cuya na chiwe. \v 17 Ecꞌu quixintak che uꞌanic waꞌ: Cꞌax chinaꞌa iwib chiwach. \s1 Ri tzel quebilow re ri Jesús \p \v 18 »We tzel quixquil ri winak che ruwachulew, chiwetaꞌmaj e riꞌin ri nabe tzel quinquilo. \v 19 We ta e laꞌ junam ribinic riꞌix cucꞌ ri ticawex re ruwachulew, riꞌ lic cꞌax quixnaꞌic. Noꞌj in xinchaꞌw iwe riꞌix chiquixoꞌl ri winak; e uwariꞌche tzel quixilic. \v 20 Cꞌuna chicꞌuꞌx ri nubiꞌim chiwe: Na jinta juna aj chac más cꞌo uwach chwa ri rajaw. We riꞌin internabem rucꞌ cꞌaxcꞌobic, jelaꞌ riꞌ caꞌan chiwe riꞌix, quixternabex rucꞌ cꞌaxcꞌobic. Yey we e cꞌo ri quitakem ri nutzij riꞌin, jecꞌulaꞌ riꞌ, e cꞌo ri caquitakej ri quicꞌut riꞌix. \v 21 Pero ri quixquiternabej rucꞌ cꞌax ruma icojom ri nubiꞌ, e caquiꞌan waꞌ ruma na quetaꞌam ta uwach ri xintakaw lok. \p \v 22 »We tamaji xincꞌun riꞌin y tamaji xincꞌut rutzij ri Nukaw chiquiwach, na jinta cꞌu quimac riꞌ ruma na xquicꞌul ta wa tzij. Noꞌj riꞌin xincꞌunic y xincꞌut rutzij ri Nukaw chiquiwach; ruma cꞌu waꞌ, na jinta junok chique utz cubiꞌij na jinta umac. \v 23 Ma e ri tzel quebilow we riꞌin, riꞌ e tzel caquil ri Nukaw. \v 24 Na jinta cꞌu quimac we tamaji nuꞌanom uqꞌuiyal milagros chiquiwach yey waꞌ na jinta chi ne junok ꞌanayom re. Noꞌj rique quilom ronoje tak waꞌ; y na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, tzel quinquil riꞌin y tzel caquil ri Nukaw. \p \v 25 »Ecꞌu xuꞌan tak waꞌ chaꞌ lic e cuꞌana janipa ri tzꞌibital can pa ri Tzij Pixab cꞌo paquikꞌab rique: \q1 Tzel xinquilo tob na jinta numac \rq Sal. 35:19 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 26 »Yey echiriꞌ quinopon rucꞌ ri Nukaw, cantak lo Jun Toꞌbel iwe re cunimarisaj icꞌuꞌx. Rire cape rucꞌ ri Nukaw y e Kꞌalajisanel re ri Kꞌijsak. Ecꞌuchiriꞌ cacꞌunic, cakꞌalajisan chiwach riꞌix panuwi riꞌin. \v 27 Yey riꞌix quixkꞌalajisan na panuwi riꞌin, ma ix cꞌojiꞌnak wucꞌ chwi ri jekebal lo ri nuchac. \c 16 \p \v 1 »Ximbiꞌij cꞌu ronoje waꞌ chiwe chaꞌ na casach ta ri cubulibal icꞌuꞌx wucꞌ. \v 2 Ma copon rukꞌijol echiriꞌ quixesax ne bi riꞌix chupa tak ri sinagogas. Y china ri cacamisan iweꞌix, e chwa rire uchac ri Dios ri cuꞌano. \v 3 E caquiꞌan waꞌ ma na quetaꞌam ta cꞌana uwach ri Nukaw y na quetaꞌam tane nuwach riꞌin. \v 4 Cambiꞌij waꞌ chiwe, ma we xopon rukꞌijol waꞌ, cꞌuna chicꞌuꞌx nubiꞌim chi lo waꞌ chiwe. \s1 Ri chac cuꞌan ri Ruxlabixel ri Dios \p »Na ximbiꞌij ta lo waꞌ chiwe chwi ri jekebal lok, ma cꞌa in cꞌo iwucꞌ. \v 5 Noꞌj woꞌora quinꞌec chaꞌ quineꞌcꞌola rucꞌ ri takayom lo we riꞌin, yey na jinta chi ne junok chiwe cutzꞌonoj chwe pa quinꞌec wi. \v 6 Yey ruma ne nubiꞌim waꞌ chiwe, lic xoc bis chicꞌuꞌx. \v 7 Pero katzij wa cambiꞌij chiwe: Lic utz chiwe riꞌix we quinꞌec. Ma we na quinꞌec taj, na cacꞌun ta iwucꞌ ri Toꞌbel re cubochiꞌij icꞌuꞌx.\f + \fr 16:7 \ft Wa Toꞌbel e ri Ruxlabixel ri Dios. Jn. 14:1; 20:22; Hch. 1:8\f* Noꞌj we xinꞌec, cantak lo chiwe. \p \v 8 »Echiriꞌ cacꞌun ri Ruxlabixel ri Dios, cuya na chi retaꞌmaxic chique ri winak re ruwachulew china ri cꞌo umac, china ri lic jusucꞌ chwach ri Dios y china puwiꞌ cꞌo wi ri kꞌatbal tzij re ri Dios. \v 9 Cukꞌalajisaj cꞌut china ri cꞌo umac: Waꞌ e ri na cacubiꞌ ta ucꞌuꞌx wucꞌ riꞌin. \v 10 Cukꞌalajisaj china ri lic jusucꞌ, ma riꞌin quinꞌec rucꞌ ri Nukaw yey riꞌix na quiwil ta chi nuwach.\f + \fr 16:10 \ft Xew ri Kanimajawal Jesucristo lic jusucꞌ, yey echiriꞌ xeꞌec chilaꞌ chicaj, e xutak lo ri Santowilaj Ruxlabixel re cojutoꞌo chaꞌ cojbin jusucꞌ chwach ri Dios.\f* \v 11 Yey cukꞌalajisaj, ri Dios ukꞌatom chi tzij puwi ritzel winak catakan che ruwachulew. \p \v 12 »Lic cꞌo cuaj cambiꞌij chiwe, pero na cambiꞌij tana, ma woꞌora na quimaj ta usucꞌ. \v 13 Noꞌj echiriꞌ cacꞌun ri Uxlabixel re ri Kꞌijsak, riꞌ cucꞌut chiwach riꞌix ronoje ri lic katzij. Rire na xa ta pa re cachꞌaꞌtic, ma janipa ri cubiꞌij e ubiꞌim ri Dios che y jelaꞌ cuya chi retaꞌmaxic chiwe tak ri catajin lok. \v 14 Ma e cukꞌalajisaj janipa ri cuaj cambiꞌij riꞌin chiwe, y jelaꞌ cunimarisaj nukꞌij. \v 15 Ronoje ri cꞌo rucꞌ ri Nukaw, cꞌo wucꞌ riꞌin; e uwariꞌche ximbiꞌij ri Ruxlabixel e cukꞌalajisaj janipa ri cuaj cambiꞌij riꞌin chiwe. \s1 Copon ri kꞌij echiriꞌ ri bis cuꞌana quiꞌcotemal \p \v 16 »Na naj ta chi cꞌu riꞌ quiwil nuwach, ma riꞌin quinꞌec chilaꞌ pa cꞌo wi ri Nukaw; pero chikawach apanok quiꞌwila tanchi nuwach —xchaꞌ. \p \v 17 Ecꞌuchiriꞌ, jujun chique rutijoꞌn jewaꞌ xquitzꞌonoj chiquiwach: «¿Saꞌ queꞌelawi waꞌ? Ma cubiꞌij: “Na naj ta chi cꞌu riꞌ quiwil nuwach, ma riꞌin quinꞌec chilaꞌ pa cꞌo wi ri Nukaw;\x + \xo 16:17 \xt Jn. 16:10\x* pero chikawach apanok quiꞌwila tanchi nuwach.” \v 18 ¿Saꞌ queꞌelawi: “Na naj ta chi cꞌu riꞌ”? Na cakamaj ta usucꞌ saꞌ puwi cachꞌaꞌt wi» xechaꞌ. \p \v 19 Ri Jesús xunaꞌbej cacaj caquiꞌan tzꞌonobal che. Ruma cꞌu riꞌ xubiꞌij chique: \p —Riꞌin ximbiꞌij chiwe: “Na naj ta chi cꞌu riꞌ quiwil nuwach, pero chikawach apanok quiꞌwila tanchi nuwach.” ¿E quitzꞌonoj saꞌ queꞌelawi waꞌ? \v 20 Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Riꞌix quixokꞌ na y quixbison na, tob ri winak re ruwachulew quequiꞌcotic. Tob riꞌix quixbison woꞌora, wa bis cuꞌana quiꞌcotemal. \p \v 21 »Echiriꞌ cutzir uwach juna ixok, lic cacꞌojiꞌ pa cꞌaxcꞌolil ma xopon rukꞌij. Noꞌj echiriꞌ alaxinak chi racꞌa, na cacꞌun ta chi ne chucꞌuꞌx ri cꞌaxcꞌolil ruma ruquiꞌcotemal, ma xalax jun acꞌa che ruwachulew. \v 22 Jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌix capax icꞌuꞌx woꞌora; noꞌj echiriꞌ quiwil tanchi nuwach, canoj cꞌu ri iwanimaꞌ che quiꞌcotemal yey waꞌ wa quiꞌcotemal na jinta junok quesan re chiwe. \v 23 Chupa cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij na cajawax ta chic quiꞌan tzꞌonobal chwi ri nubiꞌim. \p »Pakatzij wi cambiꞌij chiwe: Ronoje ri quitzꞌonoj che ri Nukaw pa ri nubiꞌ, Rire cuya chiwe. \v 24 Cꞌa chwi woꞌora riꞌix na jinta cꞌo itzꞌonom pa ri nubiꞌ riꞌin. Chitzꞌonoj y quicꞌulu, chaꞌ jelaꞌ canoj ri iwanimaꞌ che quiꞌcotemal. \s1 Ri Jesús uchꞌijom uchukꞌab tak ri na utz taj re ruwachulew \p \v 25 »Nubiꞌim waꞌ chiwe rucꞌ cꞌambal naꞌoj; noꞌj copon cꞌu ri kꞌij echiriꞌ na cajawax ta chic quinchꞌaꞌt iwucꞌ rucꞌ cꞌambal naꞌoj, ma riꞌ lic kꞌalaj chiwach riꞌix janipa ri cambiꞌij chiwe chwi ri Nukaw. \v 26 Chupa cꞌu laꞌ la kꞌij, utz quitzꞌonoj che ri Nukaw chupa ri nubiꞌ janipa ri cajawax chiwe. Yey na cajawax ta cꞌu riꞌ quinelaj chwach ri Nukaw piwiꞌ, \v 27 ma ri Nukaw lic cꞌax quixunaꞌo ruma cꞌax ininaꞌom riꞌin yey lic icojom, riꞌin rucꞌ ri Dios in petinak wi. \v 28 Riꞌin in petinak rucꞌ ri Nukaw y xincꞌun che ruwachulew; yey woꞌora e waꞌ canya can ruwachulew y quintzelej rucꞌ ri Nukaw —xchaꞌ. \p \v 29 Ecꞌu rutijoꞌn xquibiꞌij che: \p —Woꞌora lic kꞌalaj ri cabiꞌij la chike, ma na cachꞌaꞌt ta chi la rucꞌ cꞌambal naꞌoj. \v 30 Yey woꞌora cakamaj usucꞌ rilal lic etaꞌam la ronoje. Uwariꞌche na cajawax taj cꞌo junok cuꞌan tzꞌonobal cheꞌla, ma etaꞌam chi la saꞌ ri cakaj cakatzꞌonoj echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cakaꞌan ri tzꞌonobal. Ruma cꞌu laꞌ, kacojom rilal rucꞌ ri Dios petinak wi la —xechaꞌ. \p \v 31 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —¿Cꞌa e woꞌora quicoj waꞌ? \v 32 Cacꞌun cꞌu rukꞌijol y waꞌ ya xujeko echiriꞌ riꞌix quixquicher bi. Chijujunal cꞌut quimaj bi ibe y quiniya can nutuquel. Pero riꞌin na quincanaj ta can nutuquel, ma ri Nukaw cꞌo wucꞌ. \p \v 33 »Ximbiꞌij ronoje waꞌ chiwe chaꞌ wuma riꞌin quirik utzil chomal. Che ruwachulew riꞌix lic quitij cꞌax. Pero chinimarisaj cꞌu icꞌuꞌx, ma riꞌin nuchꞌijom uchukꞌab tak ri na utz taj re ruwachulew\f + \fr 16:33 \ft Ri Jesús xuchꞌij uchukꞌab ri mac y ritzel winak.\f* —xchaꞌ. \c 17 \s1 Ri Jesús cuꞌan orar paquiwi rutijoꞌn \p \v 1 Echiriꞌ ubiꞌim chi waꞌ, ri Jesús xtzuꞌn chicaj y xubiꞌij: \mi «Nukaw, xopon ru orayil; yaca cꞌu la ukꞌij ri Cꞌajol la chaꞌ jelaꞌ ri Cꞌajol la cuyac kꞌij Rilal. \v 2 Ma Rilal yaꞌom la che ri Cꞌajol la catakan paquiwi conoje ri ticawex, chaꞌ pukꞌab Rire cꞌo wi cuya cꞌaslemal na jinta utakexic chique conoje ri eyaꞌom la che. \v 3 Ecꞌu wa cꞌaslemal na jinta utakexic e ruma ri quetaꞌmax wach la, xew Rilal Lal Dios y na jinta jun chic, yey quetaꞌmax cꞌu uwach ri Jesucristo, ri xtak lo la. \pi1 \v 4 »Riꞌin nuyacom kꞌij la wara che ruwachulew y xinqꞌuis uꞌanic ri xintak lo la che uꞌanic. \v 5 Ecꞌu woꞌora Nukaw, yaca la nukꞌij chilaꞌ ucꞌ la, jelaꞌ pachaꞌ ri ꞌanom la chwe echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cajeker ruwachulew. \pi1 \v 6 »Chique tak ri ticawex xeya la chwe che ruwachulew, nukꞌalajisam china Rilal. Rique e e la, y xeya la panukꞌab yey quitakem ri tzij la. \v 7 Y woꞌora quetaꞌam waꞌ: Ronoje ri yaꞌom la chwe, ucꞌ la petinak wi. \v 8 Ma janipa ri xbiꞌij la chwe, nutzijom chique ri xeya la chwe, y rique xquicojo. Yey xquetaꞌmaj cꞌut pakatzij wi riꞌin ucꞌ la in petinak wi y Lal takayom lo la weꞌin. \pi1 \v 9 »Riꞌin quinelaj co chiwach la paquiwi rique; na e ta paquiwi conoje ri ticawex, xew paquiwi ri eyaꞌom la panukꞌab, ma rique e e la. \v 10 Conoje ri e cꞌo panukꞌab, e e la. Jecꞌulaꞌ riꞌ, conoje ri e cꞌo pakꞌab Rilal, e weꞌin. Y ri yacbal nukꞌij cakꞌalajin cuma rique. \pi1 \v 11 »Yey riꞌin quintzelej ucꞌ la, na quincanaj ta can che ruwachulew; noꞌj rique quecanajic. Lal Santowilaj Nukaw, chechajij co la chupa ri biꞌ la, ri eyaꞌom la chwe, chaꞌ chuꞌana xa jun quicꞌuꞌx jelaꞌ pachaꞌ nuꞌanom riꞌin ucꞌ la. \v 12 Echiriꞌ riꞌin in cꞌo cucꞌ wara che wuꞌwachulew, xebenuchajij chupa ri biꞌ la ri eyaꞌom la chwe. Na jinta junok chique xsachic, xew cꞌu ri jun xex wi sachinak chic chaꞌ e cuꞌana janipa ri tzꞌibital can chupa ri Chꞌaꞌtem la. \pi1 \v 13 »Ecꞌu woꞌora quintzelej tanchi ucꞌ la. Pero xalokꞌ cꞌa in cꞌo che ruwachulew, cambiꞌij tak waꞌ chique chaꞌ lic canoj ri canimaꞌ che quiꞌcotemal, jelaꞌ pachaꞌ ri quiꞌcotemal cꞌo wucꞌ riꞌin. \pi1 \v 14 »Riꞌin nuyaꞌom ri Chꞌaꞌtem la chique. Yey tak ri winak re ruwachulew tzel quequilo ma na junam ta quicꞌuꞌx cucꞌ, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin na junam ta nucꞌuꞌx cucꞌ ri e re ruwachulew. \v 15 Na e ta cꞌu quinelaj chiwach la chaꞌ quebesaj la che ruwachulew, xew lic chechajij la chwach ritzel winak. \v 16 Rique na junam ta quicꞌuꞌx cucꞌ ri e re ruwachulew, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin na junam ta nucꞌuꞌx cucꞌ ri e re ruwachulew. \pi1 \v 17 »Yaꞌa cꞌu la chique quebin jusucꞌ chupa ri Kꞌijsak e la, waꞌ e ri Chꞌaꞌtem la. \v 18 Jelaꞌ pachaꞌ Rilal xintak lo la chiquixoꞌl ri ticawex che ruwachulew, jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌin quebenutak bi rique chiquixoꞌl ri ticawex che ruwachulew. \v 19 Y cuma cꞌu rique, lic nuyaꞌom wib riꞌin che uꞌanic ri rajawal cꞌuꞌx la, chaꞌ jelaꞌ rique quebin jusucꞌ chupa ri Kꞌijsak. \pi1 \v 20 »Yey na xew tane quinelaj chiwach la paquiwi rique, ma e cantzꞌonoj cheꞌla paquiwi ri cꞌamajaꞌ caquicoj ri nubiꞌ ruma caquita ri tzijonic caquiꞌan rique. \v 21 Lal Nukaw, cantzꞌonoj co cheꞌla chuꞌana xa jun quicꞌuꞌx chiquiwach junam kucꞌ riꞌoj, jelaꞌ pachaꞌ riꞌin ucꞌ la y Rilal wucꞌ riꞌin, chaꞌ ri e cꞌo che ruwachulew caquicojo e rilal takayom lo la we riꞌin. \pi1 \v 22 »Ri yacbal nukꞌij yaꞌom la chwe riꞌin, xinya chique rique chaꞌ chuꞌana xa jun quicꞌuꞌx jelaꞌ pachaꞌ Rilal y riꞌin xa jun kacꞌuꞌx. \v 23 Riꞌin in cꞌo cucꞌ rique y Rilal cꞌo la wucꞌ riꞌin chaꞌ rique cuꞌan xa jun quicꞌuꞌx pa sakil wi. Jecꞌulaꞌ riꞌ conoje ri ticawex che ruwachulew caquetaꞌmaj e Rilal takayom lo la we riꞌin y lic cꞌax quenaꞌ la ri nutijoꞌn, jelaꞌ pachaꞌ lic cꞌax quinnaꞌ la riꞌin. \pi1 \v 24 »Lal Nukaw, e janipa ri eyaꞌom la panukꞌab, e cuaj riꞌin quebeꞌcꞌola wucꞌ pa quineꞌcꞌola wi, chaꞌ caquil ri yacbal nukꞌij yaꞌom la. Ma xex wi cꞌax innaꞌom lo la, chwi echiriꞌ cꞌamajaꞌ ne cajeker ruwachulew. \v 25 Nukaw, Rilal lic Lal jusucꞌ, yey ri ticawex che ruwachulew na quetaꞌam ta wach la. Noꞌj riꞌin wetaꞌam wach la yey ri nutijoꞌn quetaꞌam e Rilal takayom lo la we riꞌin. \v 26 Lic cꞌut nukꞌalajisam chiquiwach china Rilal y cꞌa quintajin ne che ukꞌalajisaxic waꞌ, chaꞌ ri rutzil cꞌuꞌx la chwe riꞌin, cacꞌojiꞌ cucꞌ rique y jelaꞌ quincꞌojiꞌ riꞌin pa canimaꞌ» xchaꞌ. \c 18 \s1 Cachap bi ri Jesús \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53) \p \v 1 Echiriꞌ ri Jesús xuqꞌuis ubiꞌxiquil tak waꞌ, xel bi junam cucꞌ rutijoꞌn, xquikꞌaxuj cꞌu ri rakanaꞌ Cedrón y xeboc chupa jun werta cꞌo chiriꞌ. \v 2 Ri Judas, ri cacꞌayin re ri Jesús, retaꞌam chi ri luwar, ma uqꞌuiyal laj ri Jesús cucꞌ rutijoꞌn quimolom quib chiriꞌ. \p \v 3 Ecꞌu ri Judas xoponic, ebucꞌamom bi uqꞌuiyal soldados y tak ri chajinel re ri Rocho Dios. Rique cucꞌaꞌam tak chapabal, yey e cꞌo ri cawolol ri qui akꞌ y e cꞌo ri xa quitzuqꞌuem qui akꞌ. Waꞌ etakom bi cuma ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios y ri fariseos. \p \v 4 Ecꞌu ri Jesús ruma retaꞌam chi ronoje ri catajin lo puwiꞌ, xebuꞌcꞌulu apanok y xutzꞌonoj chique: \p —¿China ri quitzucuj? —xchaꞌ. \p \v 5 Rique xquicꞌul uwach: \p —E Jesús ri aj Nazaret —xechaꞌ. \p Ri Jesús xubiꞌij cꞌu chique: \p —In riꞌin —xchaꞌ. \p Yey ri Judas, ri cacꞌayin re, cꞌo chiquixoꞌl ri cacaj caquichap bi ri Jesús. \v 6 Echiriꞌ xubiꞌij ri Jesús chique: “In riꞌin”, xetzelej chiquij y xetzak pulew. \p \v 7 Ecꞌu ri Jesús xutzꞌonoj tanchi chique: \p —¿China ri quitzucuj? —xchaꞌ. \p Y rique xquibiꞌij: \p —E Jesús ri aj Nazaret —xechaꞌ. \p \v 8 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique: \p —Riꞌin nubiꞌim chi che alak; “In riꞌin.” We in cꞌu ri quintzucuj alak, yaꞌa bi alak luwar chique wa nutijoꞌn chebeꞌojana —xcha chique. \v 9 E xubiꞌij waꞌ ri Jesús chaꞌ e cuꞌana ri ubiꞌim chic: «Na jinta junok xsach chique ri ebuyaꞌom ri Nukaw chwe.»\x + \xo 18:9 \xt Jn. 17:2\x* \p \v 10 Ecꞌu ri Simón Pedro rucꞌaꞌam jun espada. Xresaj cꞌu ulok y xujochij bi ruxiquin uwiquikꞌab ri raj chac ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios. Wa aj chac Malco rubiꞌ. \p \v 11 Ri Jesús xubiꞌij cꞌu che ri Pedro: \p —Chacꞌolo ra espada chupa rucꞌolibal. ¿Na quinicꞌow ta cami riꞌ pa ri cꞌaxcꞌobic we e ri Nukaw intakayom lo che? —xchaꞌ. \p \v 12 Ecꞌuchiriꞌ, ri soldados y ri takanel que, junam cucꞌ raj judiꞌab e chajinel re ri Rocho Dios, xquichap ri Jesús y xquiyutu. \s1 Ri Jesús cꞌo chiquiwach raj kꞌatal tzij \r (Mt. 26:57-58; Mr. 14:53-54; Lc. 22:54) \p \v 13 Xquicꞌam cꞌu bi ri Jesús chwa ri Anás, rukaw-ujiꞌ ri Caifás ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios chupa laꞌ la junab. \v 14 Yey e Caifás ri ubiꞌim chique raj judiꞌab: «E más utz we ta e laꞌ xa jun chi achi cacam cuma conoje ri tinamit.»\x + \xo 18:14 \xt Jn. 11:49-50\x* \s1 Ri Pedro cubiꞌij na retaꞌam ta uwach ri Jesús \r (Mt. 26:69-70; Mr. 14:66-68; Lc. 22:55-57) \p \v 15 Ri Simón Pedro y jun chic tijoꞌn eteran bi chirij ri Jesús. Waꞌ wa jun chic tijoꞌn etaꞌmatal uwach ruma ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios; ecꞌu rire xoc bi rucꞌ ri Jesús che ruwa ja re ri rocho ri aj wach. \v 16 Noꞌj ri Pedro xcanaj can chwa ri puerta pa be. Ruma cꞌu riꞌ, xel lo ri jun tijoꞌn etaꞌmatal uwach ruma ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios, xchꞌaꞌt rucꞌ rali aj chajal re ri puerta chaꞌ cuya luwar che ri Pedro coc bi. \p \v 17 Ecꞌuchiriꞌ rali xutzꞌonoj che ri Pedro: \p —¿Na lal ta nawi jun chique rutijoꞌn laꞌ la jun achi? —xchaꞌ. \p Ri Pedro xucꞌul uwach: \p —Na in taj —xchaꞌ. \p \v 18 Ruma cꞌu lic cꞌax tew, raj chaquib y ri e chajinel e tacꞌal chuchiꞌ jun akꞌ quinucꞌum re caquimikꞌisaj quib. Yey ri Pedro cꞌo cucꞌ chuchiꞌ ri akꞌ. \s1 Ri Anás cuta uchiꞌ ri Jesús \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Lc. 22:66-71) \p \v 19 Ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios\f + \fr 18:19 \ft Ri Anás icꞌowinak cajawal raj chacunel pa Rocho Dios; e uwariꞌche cꞌa cabiꞌx waꞌ che, tob chupa waꞌ wa junab e Caifás ri xcꞌojiꞌic.\f* xujek utzꞌonoxic che ri Jesús paquiwi tak rutijoꞌn y puwi rucꞌutunic. \p \v 20 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Riꞌin in tzijoninak chiwachil chiquiwach conoje ri winak, xaki in cꞌutuninak pa tak sinagogas y pa ri Rocho Dios pa caquimol wi quib raj judiꞌab. Na jinta cꞌo nubiꞌim xa xeꞌlakꞌay. \v 21 ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ catzꞌonoj alak chwe puwi ri nucꞌutunic? E tzꞌonoj alak chique ri e tayom we riꞌin, ma rique quetaꞌam saꞌ ri nucꞌutum chiquiwach —xchaꞌ. \p \v 22 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ ri Jesús, jun chique ri e chajinel xupachꞌ jun kꞌab chupalaj ri Jesús y xubiꞌij che: \p —¿Utz neba jelaꞌ cacꞌulubej uwach ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios? —xchaꞌ. \p \v 23 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —We ximbiꞌij juna chꞌaꞌtem na utz taj, biꞌij la riꞌ saꞌ ri na utz taj ximbiꞌij. Noꞌj we utz ri ximbiꞌij, ¿suꞌchac cꞌu riꞌ xinchꞌay la? —xchaꞌ. \p \v 24 Yutum chi ri Jesús, ri Anás xutak bi chwa ri Caifás, ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios. \s1 Ri Pedro cubiꞌij tanchic na retaꞌam ta uwach ri Jesús \r (Mt. 26:71-75; Mr. 14:69-72; Lc. 22:58-62) \p \v 25 Ecꞌu ri Pedro tacꞌal chuchiꞌ ri akꞌ, cumikꞌisaj rib. Yey e cꞌo jujun jewaꞌ xquibiꞌij che: \p —¿Na lal ta nawi jun chique rutijoꞌn laꞌ la jun achi? —xechaꞌ. \p Ri Pedro xrewaj, jewaꞌ xubiꞌij: \p —¡Jaꞌi! Na in taj —xchaꞌ. \p \v 26 Chiriꞌ cꞌo jun raj chac ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios. Rire cꞌo chux che ri jun xjochix ruxiquin ruma ri Pedro. Xutzꞌonoj cꞌu che ri Pedro: \p —¿Na xinwil ta neba wach la chilaꞌ pa ri werta rucꞌ ri Jesús? —xchaꞌ. \p \v 27 Yey ri Pedro xrewaj tanchic, y ecꞌuchiriꞌ xbixon lo ri teren. \s1 Ri Jesús cayaꞌiꞌ chwach ri takanel Pilato \r (Mt. 27:1-2; Mr. 15:1; Lc. 23:1) \p \v 28 E riꞌ catajin usakiric echiriꞌ xesax bi ri Jesús chwa rocho ri Caifás y xcꞌam bi pa ri palacio re ri Pilato, ri takanel aj Roma. Ecꞌu ri aj judiꞌab na xeboc ta chupa ri palacio chaꞌ na caquichꞌulaj ta quib chwach ri Dios y jecꞌulaꞌ utz caquitij ri cena re Pascua.\f + \fr 18:28 \ft Chiquiwach raj judiꞌab we e laꞌ queboc pa rocho junok na cuqꞌuil ta raj judiꞌab, rucꞌ waꞌ quemacun chwach ri Dios y na takal ta cꞌu riꞌ chique caquiꞌan ri nimakꞌij Pascua. Ruma waꞌ na xcaj taj queboc chupa ri rocho ri takanel Pilato.\f* \p \v 29 E uwariꞌche, ri takanel Pilato xel lok chaꞌ cachꞌaꞌt cucꞌ y xubiꞌij chique: \p —¿Saꞌ rumac waꞌchi cacoj alak? —xchaꞌ. \p \v 30 Raj judiꞌab xquicꞌul uwach: \p —We tamaji aj mac, na cakaya ta riꞌ pakꞌab la —xechaꞌ. \p \v 31 Ecꞌu ri Pilato xubiꞌij chique: \p —Cꞌama bi alak y kꞌata alak tzij puwiꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij ri tzijpixab e alak —xchaꞌ. \p Pero raj judiꞌab xquicꞌul uwach: \p —Riꞌoj oj aj judiꞌab na jinta pakakꞌab cakakꞌat tzij re camic puwi junok\f + \fr 18:31 \ft Ri tzijpixab que raj judiꞌab catakan che caꞌan junok paꞌbaj we kꞌatom chi tzij re camic puwiꞌ. Pero chupa laꞌ la kꞌij, xew cꞌo pukꞌab ri gobierno re Roma cukꞌat tzij re camic puwi junok.\f* —xechaꞌ. \p \v 32 Jelaꞌ e xuꞌana pachaꞌ rubiꞌim lo ri Jesús puwi rucamic.\f + \fr 18:32 \ft Raj judiꞌab na caquicamisaj ta junok chwa cruz; xew raj Roma quebanaw waꞌ. Yey ri Jesús ubiꞌim chic cacamisax chwa cruz. Jn. 3:14; 8:28; 12:32\f* \s1 Ri Pilato cuta uchiꞌ ri Jesús \r (Mt. 27:11-14; Mr. 15:1-5) \p \v 33 Ri Pilato xoc tanchi ubi chupa ri palacio, xusiqꞌuij ri Jesús y xutzꞌonoj che: \p —¿Lal cami riꞌ ri rey que raj judiꞌab? —xchaꞌ. \p \v 34 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —¿Xa pa e la caꞌan la wa tzꞌonobal chwe o cꞌo ebiꞌyom re cheꞌla? —xchaꞌ. \p \v 35 Ri Pilato xucꞌul uwach: \p —Na jinta we riꞌin che waꞌ, ma ¿in neba cuqꞌuil raj judiꞌab? Yey ri xeyaꞌw e la panukꞌab e ri winak re ri tinamit la cucꞌ ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios. ¿Saꞌ cꞌu ri mac ꞌanom la? —xchaꞌ. \p \v 36 Ecꞌu ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Ri nutakanic riꞌin na re ta wara che ruwachulew. Ma we ta re wara, xechꞌoꞌjin ta cꞌu riꞌ ri nutijoꞌn chaꞌ na quinyaꞌ ta paquikꞌab raj judiꞌab. Noꞌj ri nutakanic na re ta wara che ruwachulew —xchaꞌ. \p \v 37 Xubiꞌij cꞌu ri Pilato che: \p —¿Katzij cami riꞌ lal rey? —xchaꞌ. \p Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Lal cabiꞌn la re, riꞌin in rey. Riꞌin xinalax che ruwachulew yey xincꞌunic re cankꞌalajisaj ri Kꞌijsak. Janipa cꞌu ri quitakem ri Kꞌijsak, e caquita ri cambiꞌij riꞌin —xchaꞌ. \p \v 38 Ri Pilato xubiꞌij che: \p —¿Saꞌ riꞌ laꞌ la Kꞌijsak? —xchaꞌ. \p Echiriꞌ uꞌanom chi wa tzꞌonobal, xel tanchi ubi ri Pilato, xchꞌaꞌt tanchi cucꞌ raj judiꞌab y xubiꞌij chique: \p —Riꞌin na canrik ta juna umac waꞌchi. \v 39 Ralak lic xex caꞌan wi alak ri coyꞌej alak pa ri nimakꞌij Pascua canyolopij bi chiwach alak juna achi cꞌo pa cárcel. ¿Caꞌaj cami alak riꞌ e canyolopij bi ri rey que raj judiꞌab? —xchaꞌ. \p \v 40 Ecꞌuchiriꞌ, conoje xquijek quesiqꞌuin tanchic: \p —¡Mayolopij bi la ri Jesús! ¡E yolopij bi la ri Barrabás! —xechaꞌ. Yey ri Barrabás e jun achi elekꞌom. \c 19 \s1 Cakꞌat tzij re camic puwi ri Jesús \r (Mt. 27:15-31; Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25) \p \v 1 Ecꞌu ri Pilato xtakan che cacꞌam bi ri Jesús y cajichꞌ upa. \v 2 Yey ri soldados xquicoj che rujolom ri Jesús jun corona quipachꞌum rucꞌ qꞌuix. Y xquirip jun manta morato\f + \fr 19:2 \ft “Morato”: Quil “púrpura” pa vocabulario.\f* chirij. \v 3 Tecꞌuchiriꞌ xekib rucꞌ y caquibiꞌij: \p —¡Nim ukꞌij ri rey que raj judiꞌab! —quechaꞌ. Yey caquipachꞌ kꞌab chupalaj. \p \v 4 Ri Pilato xel tanchi ulok y xubiꞌij chique raj judiꞌab: \p —Chilape alak, canwesaj lo waꞌchi chiwach alak. Chetaꞌmaj cꞌu alak, riꞌin na jinta juna umac canriko —xchaꞌ. \p \v 5 Ecꞌuchiriꞌ xel lo ri Jesús, cꞌo ri corona re qꞌuix che rujolom y ripom ri manta morato chirij. Xubiꞌij cꞌu ri Pilato chique: \p —¡Riꞌ rachi cꞌo chiwach alak! —xchaꞌ. \p \v 6 Echiriꞌ ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios cucꞌ ri e chajinel re ri Rocho Dios xquil ri Jesús, xquijek quesiqꞌuinic, jewaꞌ caquibiꞌij: \p —¡Camisax chwa cruz! ¡Camisax chwa cruz! —quechaꞌ. \p Ecꞌu ri Pilato xubiꞌij chique: \p —We e riꞌ, cꞌama bi ralak y camisaj alak chwa cruz, pero riꞌin na jinta juna umac canriko —xchaꞌ. \p \v 7 Raj judiꞌab xquicꞌul uwach: \p —Riꞌoj cꞌo jun takanic pakawiꞌ y cubiꞌij cꞌu riꞌ takal che rire cacamisaxic ma uꞌanom Ucꞌajol Dios che rib —xechaꞌ. \p \v 8 Echiriꞌ ri Pilato xuta waꞌ, xoc más xiꞌin ib rucꞌ. \v 9 Xoc cꞌu tanchi ubi pa ri palacio y xutzꞌonoj che ri Jesús: \p —¿Pa lal petinak wi rilal?\f + \fr 19:9 \ft Ri Pilato na cutzꞌonoj taj pa xalax wi ri Jesús; ri caraj caretaꞌmaj e we ri Jesús xa e jun ticawex o we rucꞌ ri Dios petinak wi.\f* —xchaꞌ. Pero ri Jesús na xucꞌul ta uwach. \p \v 10 Ri Pilato xubiꞌij cꞌu che: \p —¿E laꞌ na cacꞌul ta la uwach wa cantzꞌonoj cheꞌla? ¿Na etaꞌam ta cami la panukꞌab riꞌin cꞌo wi cancamisaj la chwa cruz y panukꞌab cꞌo wi canyolopij bi la? —xchaꞌ. \p \v 11 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Pakatzij wi cambiꞌij cheꞌla, na jinta cꞌana pakꞌab la catakan la panuwiꞌ we tamaji e ri Dios chilaꞌ chicaj xyaꞌw cheꞌla. E uwariꞌche, china ri xinkꞌatisan pakꞌab la, e más cꞌo umac riꞌ, chiwach rilal —xchaꞌ. \p \v 12 Chwi cꞌu riꞌ, ri Pilato lic xutzucuj suꞌanic cuyolopij bi ri Jesús. Pero raj judiꞌab co quesiqꞌuin che ubiꞌxic: \p —¡We xyolopij bi la, na lal ta chi ramigo riꞌ ri nimalaj takanel re Roma; ma china ri cuꞌan rey che rib, riꞌ e tzel caril wa nimalaj takanel! —xechaꞌ. \p \v 13 Echiriꞌ xuta waꞌ ri Pilato, xutak bi resaxic ri Jesús y xtzꞌuyiꞌ pa ri luwar re kꞌatbal tzij “Tzꞌakom Abaj” quecha che, yey pa ri chꞌaꞌtem hebreo “Gabatá” rubiꞌ. \p \v 14 E kꞌij riꞌ cayijbax pan janipa ri cajawax pa ri nimakꞌij Pascua. Ecꞌuchiriꞌ xuꞌan tiqꞌuil kꞌij,\f + \fr 19:14 \ft “Tiqꞌuil kꞌij”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* ri Pilato xubiꞌij chique raj judiꞌab: \p —Riꞌ ri rey e alak —xchaꞌ. \p \v 15 Noꞌj raj judiꞌab co quesiqꞌuin che ubiꞌxic: \p —¡Camisax chwa cruz! ¡Camisax chwa cruz! —quechaꞌ. \p Ri Pilato xubiꞌij chique: \p —¿Cancamisaj cami riꞌ chwa cruz ri rey e alak? —xchaꞌ. \p Pero ri nimak e aj chacunel re ri Rocho Dios xquicꞌul uwach: \p —Riꞌoj na jinta juna chic karey, xew e karey ri nimalaj takanel re Roma —xechaꞌ. \p \v 16 Ecꞌu ri Pilato xuya bi ri Jesús paquikꞌab re cacamisax chwa cruz. Ewi xcꞌam bi ri Jesús. \s1 Rucamic ri Jesús chwa ri cruz \r (Mt. 27:32-50; Mr. 15:21-37; Lc. 23:26-49) \p \v 17 Ri Jesús utelem bi rucruz echiriꞌ xcꞌam bi pa ri luwar cabiꞌx che “Luwar re Ubakil Ujolom Animaꞌ”, yey pa ri chꞌaꞌtem hebreo, “Gólgota”. \v 18 Chiriꞌ cꞌu riꞌ xyaꞌ wi ri Jesús chwa ri cruz junam cucꞌ queb chic achijab, jun pa tak utzal; y xcꞌojiꞌ cꞌu Rire chiquinicꞌajal. \p \v 19 Ri Pilato utakom chic catzꞌibax waꞌ y cayaꞌ cꞌu lo chwi ri cruz: «\sc JESÚS RI AJ NAZARET, RI REY QUE RAJ JUDIꞌAB.\sc*» \fig Ri xtzꞌibax chwi ri cruz: “Jesús ri aj Nazaret, ri rey que raj judiꞌab” (Juan 19:19-20)|alt="Sign on cross" src="LB00327b.tif" size="col" ref="jhn 19.19" \fig* \p \v 20 Yey waꞌ tzꞌibital pa ri chꞌaꞌtem hebreo, pa ri chꞌaꞌtem griego y pa ri chꞌaꞌtem latín. E qꞌui cꞌu chique raj judiꞌab xcajilaj waꞌ, ma ri luwar pa xyaꞌ wi ri Jesús chwa ri cruz xa nakaj cꞌo wi che ri tinamit. \v 21 Yey ri nimak e aj chacunel re ri Rocho Dios xquibiꞌij che ri Pilato: \p —Na ube taj xtzꞌibaj la “Ri rey que raj judiꞌab”. Jalcꞌatij la chaꞌ jewaꞌ cubiꞌij: “Rire xubiꞌij: Riꞌin in rey que raj judiꞌab” —xechaꞌ. \p \v 22 Pero ri Pilato xubiꞌij chique: \p —Ri xintak utzꞌibaxic riꞌin, jelaꞌ cacanaj canok —xchaꞌ. \p \v 23 Ri soldados echiriꞌ quiyaꞌom chi ri Jesús chwa ri cruz, xquimol uchiꞌ rukꞌuꞌ, xquijach upa chaꞌ cuꞌan cajib rajaw. Jelaꞌ xcaj caquiꞌan rucꞌ rucoton; pero waꞌ xa jun upa uꞌanom. \v 24 Ruma cꞌu waꞌ, ri soldados jewaꞌ xquibiꞌij chiquiwach: \p —Makarichꞌij upa rucoton; kaꞌana jun sorteo chaꞌ jelaꞌ cakilo chinok chike cacꞌamaw bi re —xechaꞌ. \p Ecꞌu xuꞌana pachaꞌ ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 Xquijach quib puwi ri nukꞌuꞌ, \q1 ma xquiꞌan sorteo rucꞌ \rq Sal. 22:18 \rq* \m cachaꞌ. Yey jecꞌuriꞌlaꞌ xquiꞌan ri soldados. \p \v 25 Chunakaj cꞌu ri cruz e cꞌo ruchu ri Jesús, ruchakꞌ ruchu, ri María rixokil ri Cleofas y ri María ri aj Magdala. \v 26 Echiriꞌ ri Jesús xril pan ruchu cꞌo putzal ri jun utijoꞌn lic cꞌax cunaꞌ Rire, xubiꞌij cꞌu pan che ruchu: \p —Nuchu, chwi cꞌu woꞌora e alab la laꞌ —xchaꞌ. \p \v 27 Tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij che ri jun utijoꞌn cꞌo putzal ri María: \p —Ecꞌu riꞌat, chwi woꞌora e achu laꞌ —xchaꞌ. Chwi cꞌu riꞌ, wa jun utijoꞌn ri Jesús xucꞌam bi ri María chaꞌ queꞌjekela chirocho. \p \v 28 Ecꞌu ri Jesús retaꞌam ya xuqꞌuis uꞌanic ronoje ruchac; yey chaꞌ e cuꞌana janipa ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, jewaꞌ xubiꞌij: \p —Catzajin nuchiꞌ\x + \xo 19:28 \xt Sal. 69:21\x* —xchaꞌ. \p \v 29 Chiriꞌ cꞌo jun xaro nojinak che vinagre. Yey e cꞌo jujun xquichukꞌ jun esponja chupa, xquixim cꞌu chutzaꞌm jun vara re hisopo y xquiya pan chwa reꞌ ri Jesús. \p \v 30 Rire xutij ri vinagre, tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij: \p —Xinqꞌuis cꞌu utzaꞌm ri nuchac —xchaꞌ. \p Ecꞌuchiriꞌ, xuyuxubaꞌ rujolom y xukꞌatisaj ri ranimaꞌ pukꞌab ri Dios. \s1 Jun soldado cutokꞌ rucꞌalcꞌaꞌx ri Jesús rucꞌ rulanza \p \v 31 Ecꞌu kꞌij riꞌ cayijbax pan janipa ri cajawax pa ri nimakꞌij Pascua. Ruma cꞌu laꞌ, raj judiꞌab na cacaj taj cacꞌojiꞌ juna caminak chwa cruz pa ri kꞌij re uxlanibal, ma laꞌ la jun kꞌij lic nimalaj nimakꞌij. E uwariꞌche xquitzꞌonoj che ri Pilato cutak ukꞌepic ri cakan ri e cꞌo chwa cruz chaꞌ jelaꞌ quecam tan y quekasax cꞌu ulok. \p \v 32 Xebec cꞌu ri soldados y xeꞌquikꞌepa ri cakan ri e cꞌo chwa cruz pa tak utzal ri Jesús. Xquiꞌan cꞌu riꞌ che ri nabe, tecꞌuchiriꞌ jelaꞌ xquiꞌan che ri jun chic. \v 33 Pero echiriꞌ xekib rucꞌ ri Jesús, xquilo caminak chic; ruma riꞌ, na xquikꞌep ta ri rakan. \v 34 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, jun chique ri soldados xutokꞌ rucꞌalcꞌaꞌx ri Jesús rucꞌ rulanza y cꞌatetana chupa waꞌ xel lo quicꞌ y yaꞌ. \p \v 35 Ri catzijon re ronoje waꞌ e xilow re; lic katzij cꞌu ri cubiꞌij ma lic retaꞌam saꞌ ri xrilo. Yey cutzijoj cꞌu riꞌ chaꞌ cacubiꞌ cꞌuꞌx alak rucꞌ ri Cristo. \v 36 Ma ronoje tak waꞌ xuꞌano chaꞌ e cuꞌana janipa ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, ma jewaꞌ cubiꞌij: \q1 Na cakꞌep tane junok che rubakil. \rq Nm. 9:12; Sal. 34:20 \rq* \m \v 37 Yey jewaꞌ cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 Caquil na cꞌu uwach ri jun xquitokꞌ rucꞌalcꞌaꞌx. \rq Zac. 12:10 \rq* \s1 Ri Jesús camukic \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56) \p \v 38 Qꞌuisbal re tak waꞌ, ri José aj Arimatea xuꞌtzꞌonoj che ri Pilato chaꞌ cayaꞌ che cucꞌam bi rucuerpo ri Jesús. Yey ri José e jun chique rutijoꞌn ri Jesús tob xa xeꞌlakꞌay, ma cuxiꞌij rib chiquiwach ri rach e aj judiꞌab. Ecꞌu ri Pilato xuya bi che, y ri José xucꞌam bi rucuerpo ri Jesús. \p \v 39 Ecꞌu ri Nicodemo, ri jun achi xeꞌchꞌaꞌta rucꞌ ri Jesús chakꞌab,\x + \xo 19:39 \xt Jn. 3:1-2\x* xopon che utoꞌic ri José. Rucꞌaꞌam laj jun quintal cunabal lic quiꞌ ruxlab, waꞌ mirra uyijbam rucꞌ áloes. \v 40 Xquicꞌam cꞌu bi rucuerpo ri Jesús y xquibolkꞌotij pa jutak rabaꞌj cꞌul cojotal ri cunabal che, ma waꞌ lic xex caquiꞌan wi raj judiꞌab che quimukic ri quecamic. \p \v 41 Xa nakaj che ri luwar pa xquicamisaj wi ri Jesús chwa ri cruz, cꞌo jun luwar cꞌo chomilaj cheꞌ chwach. Y chiriꞌ cꞌo jun mukubal cꞌacꞌ ꞌanom, y na jinta junok mukum chupa. \v 42 Chiriꞌ cꞌu riꞌ xquimuk wi rucuerpo ri Jesús, ma ri mukubal xa nakaj cꞌo wi; yey xcaj camukiꞌ ri cuerpo pa ri kꞌij echiriꞌ raj judiꞌab caquiyijbaꞌ pan janipa ri cajawax chique pa ri nimakꞌij Pascua, ma na utz taj caꞌan mukunic pa ri nimakꞌij. \c 20 \s1 Rucꞌastajibal ri Jesús \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12) \p \v 1 Ri nabe kꞌij che ri semana, ri María ri aj Magdala lic anim tan, cꞌa kꞌekuꞌm nenareꞌ, xeꞌec pa mukutal wi ri Jesús. Y cꞌate xrilo esam chi rabaj chuchiꞌ ri mukubal. \v 2 Ecꞌuchiriꞌ, cacꞌalalic xeꞌec pa e cꞌo wi ri Simón Pedro y ri jun chic tijoꞌn lic cꞌax canaꞌ ruma ri Jesús, y xubiꞌij cꞌu chique: \p —Ri Kajawal xesax bi pa mukutal wi y na ketaꞌam taj pa xyaꞌiꞌ wi —xchaꞌ. \p \v 3 Xebel cꞌu bi ri Pedro y ri jun chic tijoꞌn, y xebec pa xmukiꞌ wi ri Jesús. \v 4 Quicabichal quecꞌalalic xebec; pero ri jun chic tijoꞌn más xcꞌalal chwa ri Pedro y nabe xoponic. \v 5 Xyuxiꞌ pan chupa ri mukubal y xew xril ri jutak rabaꞌj cꞌul pa xbolkꞌotix wi ri Jesús, pero na xoc tubi. \p \v 6 Tecꞌuchiriꞌ xopon ri Simón Pedro, ri teran lo chirij. Ecꞌu rire asu xoc chupa ri mukubal y xril ri jutak rabaꞌj cꞌul cꞌo can chiriꞌ. \v 7 Yey ri cꞌul pa xpis wi rujolom ri Jesús, na junam ta cꞌo rucꞌ ri jutak rabaꞌj cꞌul; ma utuquel cꞌolic, busum canok. \p \v 8 Ecꞌuchiriꞌ, xoc bi ri jun chic tijoꞌn ri xopon nabe chwach ri mukubal. Xew xril cꞌu riꞌ waꞌ, xucojo cꞌastajinak chubi ri Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak. \v 9 Ma ri petinak lok rique cꞌamajaꞌ ne quimajom usucꞌ Ruchꞌaꞌtem ri Dios pa cubiꞌij wi: Ri Jesús lic chirajawaxic cacꞌastaj bi chiquixoꞌl ri ecaminak.\f + \fr 20:9 \ft Jn. 2:22; 12:16; Sal. 16:8-11; Jon. 1:17; Mt. 12:40; Hch. 2:25-28; Lc. 24:25-27,44-46; 1 Co. 15:4\f* \p \v 10 Y xetzelej cꞌu ri queb tijoꞌn pa e cꞌo wi ri cachbiꞌil. \s1 Ri Jesús cucꞌut uwach chwach ri María ri aj Magdala \r (Mr. 16:9-11) \p \v 11 Pero ri María cokꞌic tacꞌal can chunakaj ri mukubal. Ecꞌu laꞌ cokꞌic, xyuxiꞌ apanok y xtzuꞌn pan chupa ri mukubal. \v 12 Xeril cꞌu pan queb ángeles sak quikꞌuꞌ etzꞌul jun chuꞌjolom y jun chi rakan che ri luwar pa xyaꞌiꞌ wi rucuerpo ri Jesús. \p \v 13 Ecꞌu ri ángeles xquitzꞌonoj che ri María: \p —Ixok, ¿suꞌchac catokꞌic? —xechaꞌ. \p Ri María xucꞌul uwach: \p —Ma xcꞌam bi ri Wajawal y na wetaꞌam taj pa xyaꞌiꞌ wi —xchaꞌ. \p \v 14 Tecꞌuchiriꞌ, xtzuꞌn chirij. Cꞌate xrilo tacꞌal ri Jesús chiriꞌ, pero rire na xretaꞌmaj taj we e ri Jesús. \p \v 15 Ecꞌu ri Jesús xutzꞌonoj che ri María: \p —Ixok, ¿suꞌchac catokꞌic? ¿China ri catzucuj? —xchaꞌ. \p Ri María xuchꞌobo wa jun achi laj e chajinel re ri werta, y jewaꞌ cꞌu xubiꞌij che: \p —Achi, we lal xcꞌamaw bi la re, biꞌij la chwe pa xeꞌyaꞌa wi la chaꞌ quiꞌncꞌamaꞌ —xchaꞌ. \p \v 16 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij che: \p —¡María! —xchaꞌ. \p Ri María xutzuꞌ uwach y jewaꞌ xubiꞌij che: \p —¡Raboni! (Wa chꞌaꞌtem pa hebreo queꞌelawi: “Lal tijonel”.) \p \v 17 Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Chinatzokopij, ma cꞌamajaꞌ quinakꞌan rucꞌ ri Nukaw. Jat y chabiꞌij chique conoje ri nu hermanos: Riꞌin quinakꞌan pa cꞌo wi ri Nukaw yey Ikaw riꞌix; ri nu Dios riꞌin yey i Dios riꞌix —xchaꞌ. \p \v 18 Xeꞌec cꞌu ri María ri aj Magdala cucꞌ rutijoꞌn ri Jesús y xuꞌtzijoj chique xril uwach ri Kanimajawal. Yey xutzijoj chique janipa ri xbiꞌx bi che ruma ri Jesús. \s1 Ri Jesús cucꞌut uwach chiquiwach rutijoꞌn \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49) \p \v 19 Che cꞌu ri rocbal rakꞌab che ri nabe kꞌij re ri semana, rutijoꞌn ri Jesús quimolom quib, quitzꞌapim quichiꞌ ruma quixiꞌim quib chiquiwach ri e aj wach que raj judiꞌab. Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xakicꞌateꞌt xwinakiric y xtaqꞌuiꞌ chiquixoꞌl rutijoꞌn. Xuya cꞌu rutzil quiwach, jewaꞌ xubiꞌij chique: \p —Cꞌola utzil chomal iwucꞌ —xchaꞌ. \p \v 20 Tecꞌuchiriꞌ, xucꞌut rukꞌab y rucꞌalcꞌaꞌx chiquiwach. Ecꞌu rique lic xequiꞌcotic echiriꞌ xquil uwach ri Kanimajawal. \p \v 21 Ecꞌu ri Jesús xubiꞌij tanchi chique: \p —Cꞌola utzil chomal iwucꞌ. Jelaꞌ pachaꞌ ri Nukaw xinutak lo riꞌin, jecꞌuriꞌlaꞌ riꞌin quixintak bi riꞌix —xchaꞌ. \v 22 Ecꞌuchiriꞌ, xuxutꞌuj\f + \fr 20:22 \ft Waꞌ e cucuxtaj chike ri xuꞌan ri Dios echiriꞌ xuꞌan ri nabe achi. Quil Génesis 2:7. Yey echiriꞌ ri Jesús xuxutꞌuj quiwiꞌ rutijoꞌn, e queꞌelawi cuꞌan tanchi cꞌacꞌ che ri ticawex ruma ri Ruxlabixel ri Dios.\f* quiwiꞌ y xubiꞌij chique: \p —Chicꞌulu ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. \v 23 We cꞌo junok cutzelej utzij chwach ri Dios, yaꞌtal pikꞌab quikꞌalajisaj che: “Ri Dios ucuyum chi amac.” Yey we cꞌo junok na cutzelej ta utzij chwach ri Dios, yaꞌtal pikꞌab quikꞌalajisaj che: “At tanal rucꞌ ramac chwach ri Dios”\x + \xo 20:23 \xt Mt. 16:19; 18:18\x* —xchaꞌ. \s1 Ri Jesús cucꞌut uwach chwach ri Tomás \p \v 24 Ri Tomás ri cabiꞌx “yoꞌx” che, e jun chique ri cablajuj utijoꞌn ri Jesús. Rire na jintaj echiriꞌ xopon ri Jesús cucꞌ rique. \v 25 Ecꞌu ri jujun chic tijoꞌn echiriꞌ xquil uwach ri Tomás, jewaꞌ xquibiꞌij che: \p —¡Riꞌoj xkil uwach ri Kanimajawal! —xechaꞌ. \p Pero ri Tomás jewaꞌ xubiꞌij chique: \p —Riꞌin xew cancojo we nabe na canwil rutel ri clawux pukꞌab y canjuꞌ ruwi nukꞌab chupa yey canjuꞌ ri nukꞌab pucꞌalcꞌaꞌx. Noꞌj we na canꞌan ta waꞌ, riꞌ na cancoj taj —xchaꞌ. \p \v 26 Icꞌowinak chi cꞌu wajxakib kꞌij, ri tijoꞌn quimolom tanchi quib chupa ri ja y cꞌo ri Tomás cucꞌ. Tob quitzꞌapim cꞌu quichiꞌ, ri Jesús xakicꞌateꞌt xwinakiric y xtaqꞌuiꞌ chiquixoꞌl. Ewi xuya rutzil quiwach, jewaꞌ xubiꞌij: \p —Cꞌola utzil chomal iwucꞌ —xchaꞌ. \p \v 27 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che ri Tomás: \p —Chawila ri nukꞌab y chajuꞌu ruwi akꞌab wara, yey chajuꞌu pe lo laꞌkꞌab pa wa nucꞌalcꞌaꞌx. Muꞌan cꞌu ri xa queb acꞌuꞌx wucꞌ; e chacojoꞌ riꞌin in cꞌaslic —xchaꞌ. \v 28 Ecꞌuchiriꞌ, ri Tomás xubiꞌij che ri Jesús: \p —¡Lal Wajawal y Lal nu Dios! —xchaꞌ. \p \v 29 Yey ri Jesús xubiꞌij che: \p —Tomás, cꞌa e laꞌ xacojo ruma xawil na nuwach. Nim cꞌu quikꞌij calaxic ri na quilom ta nuwach yey na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, caquicojo riꞌin in cꞌaslic —xchaꞌ. \s1 Ruchac wa libro xtzꞌibaxic \p \v 30 Ri Jesús xuꞌan uqꞌuiyal cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios chiquiwach rutijoꞌn, y waꞌ na ronoje taj tzꞌibital chupa wa libro. \v 31 Pero janipa cꞌu wa xtzꞌibaxic, e chaꞌ cacoj alak ri Jesús e ri Cristo, Rucꞌajol ri Dios, y cꞌo cꞌu cꞌaslemal alak riꞌ ruma cacoj alak rubiꞌ. \c 21 \s1 Ri Jesús cucꞌut uwach chiquiwach wukub chique rutijoꞌn \p \v 1 Tecꞌuchiriꞌ ri Jesús xucꞌut tanchi rib chiquiwach rutijoꞌn chuchiꞌ ri mar re Tiberias. Jewaꞌ xuꞌano: \v 2 Junam e cꞌo ri Simón Pedro, ri Tomás ri caquibiꞌij “Yoꞌx” che, ri Natanael ri aj Caná re Galilea, ri queb ucꞌajol ri Zebedeo y caꞌib chic chique rutijoꞌn ri Jesús. \v 3 Ecꞌu ri Simón Pedro xubiꞌij chique: \p —Quinꞌec pa chapoj car —xchaꞌ. \p Rique xquibiꞌij che: \p —Cojꞌec riꞌ awucꞌ —xechaꞌ. \p Xebec cꞌut y xeboc bi chupa jun barco, pero laꞌ laꞌkꞌab wi na jinta cꞌana car xquichapo. \p \v 4 Echiriꞌ catajin usakiric, rutijoꞌn xquil jun achi tacꞌal chuchiꞌ ri mar, pero na xquetaꞌmaj taj we e ri Jesús. \v 5 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique: \p —Ix walcꞌoꞌal, ¿na jinta car ichapom? —xchaꞌ. \p Rique xquicꞌul pan uwach: \p —Na jintaj —xechaꞌ. \p \v 6 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique: \p —Chiliqꞌuij liꞌatarraya puwiquikꞌab ri barco y chiwilapeꞌ ma quebiwesaj lo car —xchaꞌ. \p Rique e xquiꞌano yey na caquichꞌij ta chi cꞌu lo resaxic riꞌ ri qui atarraya pa ri yaꞌ ruma ruqꞌuiyal car e cꞌo chupa. \p \v 7 Ecꞌu ri jun tijoꞌn lic cꞌax canaꞌ ruma ri Jesús, xubiꞌij che ri Pedro: \p —¡E Kanimajawal! —xchaꞌ. \p Ri Simón Pedro xew xuto e ri Jesús, xucojolaꞌ rukꞌuꞌ resam y xucꞌak bi rib pa ri yaꞌ. \v 8 Yey ri jujun chic tijoꞌn xecꞌun rucꞌ ri barco chuchiꞌ ri mar, quicharem ri qui atarraya nojinak che car, ma laj xa cien metros e cꞌo wi che ruchiꞌ ri yaꞌ. \p \v 9 Echiriꞌ xekaj lo chuꞌlew, cꞌate xquilo nucꞌutal jun akꞌ, y puwi ri rachakꞌaꞌl cꞌo jun car y cꞌo pam chiriꞌ. \p \v 10 Xubiꞌij cꞌu ri Jesús chique: \p —Chicꞌama lo jujun chique ri car, ri cꞌa e laꞌ xebichap lok —xchaꞌ. \p \v 11 Ri Simón Pedro xoc pa ri barco y xucharej bi cꞌa chuchiꞌ ri mar ri atarraya nojinak che nimak tak car, ma e ciento cincuenta y tres ri car e cꞌo chupa. Tob lic e qꞌui ri car, na xrakaroꞌb ta ri atarraya. \p \v 12 Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij ri Jesús: \p —Chixpetok, chixwoꞌkok —xcha chique. \p Na jinta cꞌu junok chique rutijoꞌn xraj cutzꞌonoj che china Rire, ma quetaꞌam e ri Kanimajawal. \p \v 13 Ecꞌuchiriꞌ, ri Jesús xucꞌam ri pam y xuya chique, y jelaꞌ xuꞌan rucꞌ ri car. \p \v 14 E urox laj waꞌ xucꞌut uwach ri Jesús chiquiwach rutijoꞌn chwi lo rucꞌastajibal chiquixoꞌl ri ecaminak. \s1 Ri Jesús cachꞌaꞌt rucꞌ ri Simón Pedro \p \v 15 Echiriꞌ xquiqꞌuis utijic ri quiwa, ri Jesús xutzꞌonoj che ri Simón Pedro: \p —Simón, at ucꞌajol ri Jonás, ¿más nawi cꞌax quinanaꞌ riꞌat chwa ri cꞌaxnaꞌbal we caquiꞌan wa jujun chic? —xchaꞌ. \p Ri Pedro xucꞌul uwach: \p —Wajawal, rilal etaꞌam la cꞌo rutzil nucꞌuꞌx cheꞌla —xchaꞌ. \p Ri Jesús xubiꞌij che: \p —Chebatzuku cꞌu riꞌ ri raltak co nubexex —xchaꞌ. \p \v 16 Xutzꞌonoj chucalaj: \p —Simón, at ucꞌajol ri Jonás, ¿lic cꞌax quinanaꞌ rucꞌ ronoje acꞌuꞌx? —xchaꞌ. \p Ri Pedro xucꞌul uwach: \p —Wajawal, rilal etaꞌam la cꞌo rutzil nucꞌuꞌx cheꞌla —xchaꞌ. \p Xubiꞌij tanchi cꞌu ri Jesús che: \p —Chebachajij cꞌu riꞌ ri nubexex —xchaꞌ. \p \v 17 Xutzꞌonoj churox laj: \p —Simón, at ucꞌajol ri Jonás, ¿katzij cꞌo rutzil acꞌuꞌx chwe? —xchaꞌ. \p Ri Pedro lic xuchap bis ruma e urox laj riꞌ xtzꞌonox che. Xubiꞌij cꞌu riꞌ: \p —Wajawal, rilal etaꞌam la ronoje, etaꞌam cꞌu la riꞌin cꞌo rutzil nucꞌuꞌx cheꞌla —xcha che. \p Xubiꞌij cꞌu ri Jesús che: \p —Chebatzuku cꞌu riꞌ ri nubexex. \v 18 Pakatzij wi cambiꞌij chawe: Echiriꞌ at ala, riꞌat atuquel caxim rapas y cateꞌec pa cawaj wi cateꞌec. Noꞌj echiriꞌ catuꞌana nimalaj winak, cayac laꞌkꞌab y jun chic caximow rapas y catucꞌam bi pa na cawaj ta wi cateꞌec —xchaꞌ. \p \v 19 Ri Jesús xubiꞌij waꞌ chaꞌ cukꞌalajisaj saꞌ rucamic ri Pedro caꞌanic re yacbal ukꞌij ri Dios. Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij che: \p —¡Chat-tereja lo chwij! —xchaꞌ. \p \v 20 Echiriꞌ xtzuꞌn ri Pedro chirij, xrilo chiquij teran lo ri jun tijoꞌn lic cꞌax canaꞌ ruma ri Jesús, waꞌ e ri xjaꞌiꞌ putzal ri Jesús pa ri jun waꞌim echiriꞌ xutzꞌonoj che: «Wajawal, ¿China ri cacꞌayin e la?»\x + \xo 21:20 \xt Jn. 13:25\x* \v 21 Ecꞌu ri Pedro echiriꞌ xril ri jun chic tijoꞌn, xutzꞌonoj che ri Jesús: \p —Wajawal, yey rire, ¿saꞌ ri cucꞌulumaj? —xchaꞌ. \p \v 22 Ri Jesús xucꞌul uwach: \p —¿Suꞌchac catzꞌonoj? We cuaj riꞌin cꞌa cꞌas rire echiriꞌ quincꞌun tanchic, na jinta awe che. Riꞌat chat-tereja lo chwij —xchaꞌ. \p \v 23 Ruma cꞌu wa xubiꞌij ri Jesús, xeꞌec utzijoxic chiquixoꞌl ri quicojom rubiꞌ ri Cristo: «Laꞌ la jun utijoꞌn na cacam taj.» Pero ri Jesús na xubiꞌij ta che we na cacam taj, ma xew xubiꞌij waꞌ: «¿Suꞌchac catzꞌonoj? We cuaj riꞌin cꞌa cꞌas rire echiriꞌ quincꞌun tanchic, na jinta awe che.» \p \v 24 Ecꞌu waꞌ wa jun tijoꞌn e ri cajiquiban uwach tak waꞌ y e xtzꞌiban waꞌ. Yey riꞌoj ketaꞌam cꞌut lic katzij ronoje wa tzꞌibitalic. \p \v 25 Lic cꞌo uqꞌuiyal chac xuꞌan ri Jesús tob na ronoje ta waꞌ tzꞌibital can chupa wa libro. Yey we ta e laꞌ catzꞌibax ronoje tak ri xuꞌano, riꞌin canchꞌob rakan na coc tane che ruwachulew tak ri wuj pa catzꞌibax wi. Amén.