\id HEB - Achiꞌ, Rabinal NT (traditional orthography) [acr] (acrT) -2009 (DBL 2013) \h Hebreos \toc1 Ri xtzꞌibax chique ri e aj hebreo \toc2 Hebreos \toc3 Heb. \mt1 Ri xtzꞌibax chique ri e aj hebreo \c 1 \s1 Ri Dios xukꞌalajisaj rib ruma Rucꞌajol \p \v 1 Rojertan ri Dios uqꞌuiyal laj xukꞌalajisaj Rutzij chique ri katiꞌ-kamam cuma ri kꞌalajisanelab, yey ri kꞌalajisanelab uqꞌuiyal uwach ri kꞌalajisanic xquiꞌan chiquiwach ri tinamit.\f + \fr 1:1 \ft Ri kꞌalajisanelab xquiya Rutzij ri Dios ruma ri tzijonic xquiꞌano, ruma ri xquitzꞌibaj canok y ruma tak ri xquiꞌano.\f* \v 2 Chupa cꞌu wa qꞌuisbal kꞌij oj cꞌo wi, ri Dios xukꞌalajisaj rib ruma Rucꞌajol. Yey ruma Rucꞌajol xuꞌan ronoje tak ri cꞌolic, pukꞌab Rucꞌajol uyaꞌom wi ronoje \v 3 y che Rucꞌajol quilitaj wi runimal uwach ukꞌij ri Dios. Jecꞌuriꞌlaꞌ, rucꞌuꞌx ri Dios e junam rucꞌ rucꞌuꞌx Rucꞌajol, ri Jun chapayom re ronoje tak ri cꞌolic rucꞌ ruchukꞌab Ruchꞌaꞌtem. Ecꞌuchiriꞌ uchꞌajom chi ri kamac, xeꞌtzꞌula puwiquikꞌab ri Dios chilaꞌ chicaj. \s1 Rucꞌajol ri Dios más cꞌo uwach chiquiwa ri ángeles \p \v 4 Rucꞌajol ri Dios más cꞌo uwach chiquiwa ri ángeles, ma che Rire xyaꞌiꞌ wi jun biꞌaj más cꞌo uwach chwa ri biꞌaj que ri ángeles. \v 5 Yey ri Dios na xubiꞌij ta cꞌana waꞌ che juna ángel: \q1 Riꞌat at Nucꞌajol yey Riꞌin in Akaw; \q1 wakꞌij cꞌu riꞌ cankꞌalajisaj waꞌ. \rq Sal. 2:7 \rq* \m Yey na jewaꞌ tane xubiꞌij puwi juna ángel: \q1 Riꞌin quinuꞌan in Ukaw Rire \q1 yey Rire cuꞌan Nucꞌajol Riꞌin. \rq 2 S. 7:14; 1 Cr. 17:13 \rq* \m \v 6 Yey ri Dios echiriꞌ xutak lo Rucꞌajol che ruwachulew, jewaꞌ xubiꞌij: «Conoje ri ángeles re ri Dios quilokꞌnimaj ukꞌij Rire» xchaꞌ. \p \v 7 Pakatzij wi ri Dios jewaꞌ cubiꞌij paquiwi ri ángeles: \q1 Rire cuꞌan chique ru ángeles e aj chaquib re Rire, \q1 e pachaꞌ tew cawelelic y pachaꞌ urepebal akꞌ \rq Sal. 104:4 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 8 Noꞌj cꞌu chwi Rucꞌajol jewaꞌ cubiꞌij: \q1 Rilal, Lal Dios yey ri takanic la na jinta utakexic \q1 y ri kꞌatbal tzij e la, lic jusucꞌ. \q1 \v 9 E lic cucꞌul cꞌuꞌx la ri lic jusucꞌ yey lic tzel quil la ri mac. \q1 E uwariꞌche ri Dios, ri Dios e la, xuchaꞌ lo la \q1 y xuya unimal quiꞌcotemal cheꞌla; \q1 ecꞌu más nim ri quiꞌcotemal xyaꞌ cheꞌla \q1 chwa ri quiꞌcotemal xyaꞌ chique ri jujun chic \rq Sal. 45:6-7 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 10 Yey je tanchi waꞌ cubiꞌij: \q1 Rilal, Lal Kajawal, \q1 che ri jekebal lok Lal xyijban re ruwachulew; \q1 y Lal ꞌanayom re ruwa caj rucꞌ ri kꞌab la. \q1 \v 11 Ronoje waꞌ, xa caqꞌuisic, \q1 noꞌj Rilal na jinta uqꞌuisic ri cꞌaslemal la. \q1 Ri caj y ruwachulew xa cajaric jelaꞌ pachaꞌ cuꞌan ri kakꞌuꞌ. \q1 \v 12 Yey Rilal cajalcꞌatij la ri caj y ruwachulew, \q1 jelaꞌ pachaꞌ cuꞌan junok echiriꞌ cujal rukꞌuꞌ: \q1 caresaj rukꞌuꞌ kꞌeꞌl, cubusu y cucoj ri cꞌasak. \q1 Noꞌj Rilal na cajalcꞌatitaj ta wach la \q1 y na jinta utakexic ri kꞌij la \rq Sal. 102:25-27 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 13 Ecꞌu ri Dios na xubiꞌij ta cꞌana waꞌ che juna ángel: \q2 Chat-tzꞌula pa nuwiquikꞌab, \q2 y chawoyeꞌej na ri kꞌij \q2 echiriꞌ quebenuya ri tzel quebilow awe \q2 chuxeꞌ rawakan. \rq Sal. 110:1 \rq* \m \v 14 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri quiwach tak ri ángeles? E aj chaquib caquilokꞌnimaj ri Dios yey etakom lo che quitoꞌic ri quecꞌuluw ri colobetajic re ri Dios. \c 2 \s1 Chojoca il che ri ukꞌalajisam ri Dios chike \p \v 1 Ri Jesús e más cꞌo uwach chiquiwa ri ángeles; ruma cꞌu riꞌ, lic chirajawaxic e más cojoc il che utakexic ri Utzilaj Tzij katom chwi Rire, chaꞌ jelaꞌ na cakesaj ta kib chirij ri Kꞌijsak. \v 2 Ma lic jiquil uwach Rutzij ri Dios, ri xtzijox ojertan cuma ri ángeles; conoje cꞌu ri xemacun chirij y xquipalajij waꞌ wa Tzij, lic takal chique janipa ri kꞌatbal tzij xquicꞌulu. \v 3 We ecꞌu xquicꞌulumaj waꞌ rique, ¿suꞌanic cꞌu riꞌ cojcolobetaj riꞌoj we na cojoc ta il che wa unimal colobetajic? Ma nabe na e ri Kanimajawal Jesucristo ri xtzijon puwi wa colobetajic; tecꞌuchiriꞌ ri xetaw re, lic xquijiquibaꞌ can uwach waꞌ chike riꞌoj. \v 4 Ecꞌu ri Dios lic ujiquibam can uwach waꞌ rucꞌ nimak tak cꞌutubal re ruchukꞌab, rucꞌ uqꞌuiyal uwach milagros y rucꞌ tak ri toꞌbal yaꞌtal chikajujunal ruma ri Ruxlabixel ri Dios, yey pukꞌab cꞌu ri Dios cꞌo wi china chique cuya tak wi waꞌ.\x + \xo 2:4 \xt Ro. 12:4-11\x* \s1 Ri Jesús xuꞌan ticawex chaꞌ cojucolobej \p \v 5 Puwi cꞌu wa cojtajin che ubiꞌxiquil, ri Dios uchꞌobom chic na cuya ta paquikꞌab ri ángeles quetakan chwi ri cꞌacꞌ uwachulew chikawach apanok. \v 6 Cꞌo cꞌu jun jewaꞌ xubiꞌij chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 ¿Saꞌ ruwach rachi chaꞌ Rilal cacuxtaj la? \q1 ¿Saꞌ ruwach ri ralcꞌoꞌal ri ticawex chaꞌ lic coc la il chique? \q1 \v 7 Xꞌan la che rachi xa jubikꞌ chi xraj \q2 cajunimax uwach cucꞌ ri ángeles. \q1 Lic xyac la ukꞌij, \q2 xya la che lic cꞌo uwach \q1 y xya la pukꞌab catakan \q2 puwi janipa ri xꞌan la che ruwachulew. \q1 \v 8 E tak cꞌu riꞌ ri cꞌolic, \q2 xya la ronoje pukꞌab \rq Sal. 8:4-6 \rq* \m xchaꞌ. \p Ronoje cꞌu ri cꞌolic cacꞌojiꞌ pukꞌab, ma e xraj riꞌ ri Dios; na jinta ne cꞌo xuya can ri Dios we na cayaꞌiꞌ ta pukꞌab. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, cakilo cꞌamajaꞌ ne cacꞌojiꞌ ronoje pukꞌab. \v 9 Yey echiriꞌ ri Jesús xuꞌan ticawex, e xkaj uwach ukꞌij chiquiwa ri ángeles. Ecꞌu ri Dios ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx, xuya luwar che ri Jesús xicꞌow chupa ri camic paquicꞌaxel conoje ri ticawex. Ruma cꞌu wa cꞌaxcꞌobic xricꞌowibej, woꞌora más cꞌo uwach y más yacom ukꞌij. \v 10 Ri Dios e ꞌanayom re y e chapayom re ronoje ri cꞌolic. Yey lic xajawax cꞌu ri cꞌaxcꞌolil xricꞌowibej ri Jesús, ri cayaꞌw re ri colobetajic, ma ruma waꞌ ri Dios xutzꞌakatisaj uwach ruchac ri Jesús chaꞌ jelaꞌ quebucꞌam bi uqꞌuiyal ralcꞌoꞌal ri Dios chilaꞌ chicaj. \v 11 Ri Dios e Ukaw ri Kanimajawal Jesucristo, ri cayaꞌw ri santowilaj binic; yey e mismo Kakaw riꞌoj, ri oj cꞌo chi che ri santowilaj binic. Ruma cꞌu laꞌ, ri Jesús na caqꞌuix taj cubiꞌij chike riꞌoj, oj uchakꞌ Rire. \v 12 Ma jewaꞌ cubiꞌij chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 Cantzijoj ri biꞌ la chiquiwach ri e watz-nuchakꞌ, \q1 Cambixoj ri biꞌ la chiquixoꞌl ri tinamit la \q2 echiriꞌ quimolom quib. \rq Sal. 22:22 \rq* \p \v 13 Je tanchi waꞌ cubiꞌij: \q1 Riꞌin lic cancubaꞌ nucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. \rq Is. 8:17 \rq* \p Yey je tanchi waꞌ cubiꞌij: \q1 Riꞌin in cꞌo cucꞌ ri e ralcꞌoꞌal ri Dios, \q2 ri ebuyaꞌom Rire chwe \rq Is. 8:18 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 14 Konoje ri oj ticawex kekam kulewal kapoklajil. Ecꞌu ri Jesús xuꞌan ticawex pachaꞌ riꞌoj, chaꞌ jelaꞌ quicꞌow chupa ri camic pakacꞌaxel riꞌoj y rucꞌ waꞌ e xuchꞌij uchukꞌab ri jun xcꞌojiꞌ uchukꞌab re cacamisanic, waꞌ e ritzel winak. \v 15 Xcꞌun cꞌu ri Cristo chaꞌ queberesaj lo conoje ri chwi calaxic lok e cꞌo pukꞌab ri xiꞌin ib ruma ri camic. \v 16 Ma pakatzij wi Rire na xcꞌun ta che quitoꞌic ri ángeles, ma e xcꞌun che katoꞌic ri oj ralcꞌoꞌal can ri Abraham. \v 17 Jecꞌulaꞌ lic xajawaxic ri Jesús xuꞌana junam uwach kucꞌ riꞌoj, ri kachakꞌ kib rucꞌ Rire, chaꞌ jelaꞌ e cuꞌana Kajawal, ri cuꞌan jusucꞌ ruchac chwach ri Dios, yey rucꞌ cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx cachꞌaw pakawiꞌ y ruma cꞌu Rire, ri Dios cucuy ri kamac konoje ri oj utinamit.\f + \fr 2:17 \ft Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij ri Jesús e ri ka “Sumo Sacerdote”. Rojertan waꞌ e ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios, ri cachꞌaw paquiwi ri tinamit y cuya chwach ri Dios ri kasaꞌn re awaj ecamisam re cuybal quimac.\f* \v 18 Ruma cꞌu xicꞌow Rire pa cꞌax y xcꞌam upa, jecꞌulaꞌ woꞌora lic cꞌo uchukꞌab re cojutoꞌo echiriꞌ cacꞌam kapa riꞌoj. \c 3 \s1 Ri Jesús más cꞌo uwach chwa ri Moisés \p \v 1 E uwariꞌche hermanos, cambiꞌij che alak, ri yaꞌom chi ib alak pukꞌab ri Dios yey chaꞌtal lo alak ruma Rire chaꞌ queꞌcꞌola alak rucꞌ Rire chilaꞌ chicaj: Lic chꞌobo cꞌu alak puwi ri Cristo Jesús, ri Takoꞌn re ri Dios y ri Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios. \v 2 Ma ri Jesús lic jusucꞌ ri xuꞌan chwach ri Dios, ri xtakaw lo re che wa chac, jelaꞌ pachaꞌ ri Moisés lic jusucꞌ xucꞌam quiwach rutinamit ri Dios.\f + \fr 3:2 \ft “Xucꞌam quiwach rutinamit ri Dios”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “puwi ri Rocho Dios”. Pa ri chꞌaꞌtem griego ri chꞌaꞌtem “rocho” na xew ta e queꞌelawi “ri ja”, ma también queꞌelawi ri ejekel chupa.\f* \v 3 Noꞌj ri Jesús e más cꞌo yacbal ukꞌij chwa ri Moisés, jelaꞌ pachaꞌ ri cayacaw juna ja e más cꞌo yacbal ukꞌij chwa ri ja cuyaco. \v 4 Ma ronoje ja ꞌanatal ruma juna achi, pero ri ꞌanayom re ronoje ri cꞌolic e ri Dios. \v 5 Ri Moisés e jun aj chac lic jusucꞌ ma xucꞌam quiwach chi utz rutinamit ri Dios yey xutzijoj puwi ri cukꞌalajisaj na ri Dios chikawach apanok. \v 6 Noꞌj ri Cristo na xa ta e jun raj chac ri Dios, ma e Ucꞌajol y ruma waꞌ catakan puwi ri Rocho Dios. Yey ri Rocho Dios e riꞌoj oj utinamit, we e laꞌ lic tiquil chi utz ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ y rucꞌ quiꞌcotemal koyeꞌem ri cuya ri Dios chike chikawach apanok. \s1 Ri uxlanem cayaꞌtaj che rutinamit ri Dios \p \v 7 E uwariꞌche, ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios cubiꞌij che alak: \q1 We quita riꞌix wakꞌij ora \q2 janipa ri cubiꞌij ri Dios chiwe, \q1 \v 8 miꞌan co che ri iwanimaꞌ \q2 jelaꞌ pachaꞌ ri xquiꞌan ri tinamit ojertan \q2 echiriꞌ xquiꞌan quititzꞌitiquil \q2 y xquicꞌam upa ri Dios chupa ri luwar catzꞌintzꞌotic. \q1 \v 9 Ruma waꞌ ri Dios xubiꞌij chique: \q1 Chilaꞌ cꞌu riꞌ, riwatiꞌ-imam xquitij wi nukꞌij \q2 y xquicꞌam nupa, \q1 tob ne pa cuarenta junab xquil ronoje \q1 ri cꞌutubal re ri nuchukꞌab xinꞌan Riꞌin chiquiwach. \q1 \v 10 Ruma cꞌu ri xquiꞌano, lic xpe woyowal chiquij \q1 y jewaꞌ ximbiꞌij: \q2 “Rique xaki na tiquil ta chi utz ri canimaꞌ \q2 y na xcaj taj caquetaꞌmaj ri nube.” \q2 \v 11 E uwariꞌche, ruma woyowal lic xinjiquibaꞌ uwach: \q2 “Rique na queboc ta cꞌana pa ri uxlanem canya Riꞌin.”\f + \fr 3:11 \ft “Ri uxlanem canya Riꞌin”: Waꞌ e queꞌelawi, ri e aj Israel ri xebeꞌjekela pa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios chique, e xebuxlan che tak ri cꞌaxcꞌobic xquicꞌowibej Egipto y che tak ri luwar catzꞌintzꞌotic pa xebin wi cuarenta junab y che ri chꞌaꞌoj xquiꞌano pa tak xebicꞌow wi.\f* \rq Sal. 95:7-11 \rq* \p \v 12 Tape cꞌu alak hermanos, lic chajij ib alak chaꞌ na jinta junok che alak cuꞌan itzel ucꞌuꞌx y na cucoj ta chi utzij ri Dios y jecꞌulaꞌ caresaj rib chirij ri Dios cꞌaslic. \v 13 E ri ꞌana alak e lic pixabaj ib alak chiwach alak ronoje kꞌij, xalokꞌ cꞌa cꞌo pakꞌab alak caꞌan alak waꞌ, chaꞌ na jinta junok che alak cuꞌan co che ri ranimaꞌ ruma ri socosoꞌnic re ri mac. \v 14 Ma riꞌoj ꞌanom xa jun chike rucꞌ ri Cristo we e laꞌ e tiquil chi utz ri cubulibal kacꞌuꞌx rucꞌ Rire; ecꞌu pachaꞌ xkajekebej lok echiriꞌ xkacoj rubiꞌ, jecꞌulaꞌ chirajawaxic cakaqꞌuisbej wi. \v 15 Ruma cꞌu waꞌ, ri Dios cuya wa pixabanic: \q1 We quita riꞌix wakꞌij ora \q2 janipa ri cubiꞌij ri Dios chiwe, \q1 miꞌan co che ri iwanimaꞌ \q2 jelaꞌ pachaꞌ ri xquiꞌan ri tinamit ojertan \q2 echiriꞌ xquiꞌan quititzꞌitiquil \rq Sal. 95:7-8 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 16 ¿China cꞌu ri xetaw re rukul ri Dios yey tecꞌuchiriꞌ xquipetisaj royowal rucꞌ ri quititzꞌitiquil? ¿Na e ta neba conoje ri xeberesaj lo ri Moisés chilaꞌ Egipto? \v 17 ¿Yey china cucꞌ xpe wi royowal ri Dios laꞌ la cuarenta junab? ¿Na e ta neba cucꞌ ri xemacun chirij? Yey ruma waꞌ xecamic y ri quicuerpos xemuk can chupa ri luwar catzꞌintzꞌotic. \v 18 ¿China cꞌu chique xujiquibaꞌ wi uwach ri Dios na queboc ta pa ri uxlanem cuya Rire? ¿Na e ta neba chique ri xquipalajij Rutzij Rire? \v 19 Lic kꞌalaj cꞌu riꞌ, na xyaꞌ ta chique rique queboc pa ri uxlanem cuya ri Dios ruma na jinta cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ Rire. \c 4 \s1 Ri uxlanem cuya ri Dios chike \p \v 1 Cꞌa wakꞌij ora, ri Dios cubiꞌtisij ri uxlanem cuya Rire. Ruma riꞌ, lic chajij ib alak ma cꞌaxtaj cꞌo junok che alak na copon ta che wa uxlanem. \v 2 Ma riꞌoj lic katom ri Utzilaj Tzij puwi ri uxlanem cuya ri Dios. Jenelaꞌ rutinamit ri Dios ojertan xquita puwi ri uxlanem ubiꞌtisim ri Dios chique; pero na jinta xutikoj ri xquito, ma na xquicꞌul ta waꞌ rucꞌ cubulibal cꞌuꞌxaj. \v 3 Noꞌj we riꞌoj kacojom ri Utzilaj Tzij, cojoc cꞌu riꞌ pa ri uxlanem cuya ri Dios. Ma jewaꞌ xubiꞌij Rire pa Ruchꞌaꞌtem: \q1 E uwariꞌche, ruma woyowal lic xinjiquibaꞌ uwach waꞌ: \q1 “Rique na queboc ta cꞌana pa ri uxlanem canya Riꞌin”\f + \fr 4:3 \ft Ri na queboc ta pa ri uxlanem cuya ri Dios e tak ri na caquicoj ta utzij Rire.\f* \rq Sal. 95:10-11 \rq* \m xchaꞌ. Yey chwi lo echiriꞌ ri Dios xuꞌan ruwachulew, xuqꞌuis uꞌanic ruchac. \v 4 Ma chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios jewaꞌ tzꞌibital can chwi ruwuk kꞌij: \q1 Chupa ruwuk kꞌij ri Dios xuxlan che ri chac xuꞌano. \rq Gn. 2:2 \rq* \m \v 5 Cambiꞌij tanchi cꞌu ri cubiꞌij ri Dios pa Ruchꞌaꞌtem puwi wa uxlanem: «Rique na queboc ta cꞌana pa ri uxlanem canya Riꞌin» cachaꞌ. \v 6 Ma e tak ri nabe xquita ri Utzilaj Tzij puwi ri uxlanem ubiꞌtisim ri Dios chique, na xeboc ta pa ri luwar re uxlanem ruma xquipalajij utzij Rire. Yey e cꞌo ne ri cꞌamajaꞌ queboc pa ri uxlanem cuya ri Dios. \v 7 E uwariꞌche, ri Dios ukꞌatom ukꞌijol echiriꞌ cubiꞌtisij tanchi wa uxlanem chique ri ticawex, yey waꞌ e “wakꞌij ora”. Ma uqꞌuiyal junab icꞌowinak chic echiriꞌ ri rey David jewaꞌ xutzꞌibaj can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 We quita riꞌix wakꞌij ora \q2 janipa ri cubiꞌij ri Dios chiwe, \q1 miꞌan co che ri iwanimaꞌ \rq Sal. 95:7-8 \rq* \m xchaꞌ. \v 8 We ta e laꞌ ri Josué asu xuya ri uxlanem chique ri tinamit,\f + \fr 4:8 \ft Ri Josué xucꞌam quiwach rutinamit ri Dios echiriꞌ xeboc chupa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios chique. Dt. 31:7; Jos. 22:4\f* ri Dios na ukꞌatom ta chi juna chic kꞌij riꞌ re uxlanem chikawach apanok. \v 9 Noꞌj ruma waꞌ, ketaꞌam cꞌa cꞌo jun uxlanem chique rutinamit ri Dios. \v 10 Ma china ri coc pa ri uxlanem cuya ri Dios, cuxlan riꞌ che ruchac, jelaꞌ pachaꞌ xuxlan ri Dios che ri chac xuꞌano. \p \v 11 Kachukꞌubej cꞌu kib chaꞌ cojoc pa ri uxlanem cuya ri Dios, chaꞌ jelaꞌ na jinta junok chike cuꞌana aj palajiy tzij y cucꞌulumaj cꞌut jelaꞌ pachaꞌ ri xquicꞌulumaj ri na xquicoj ta utzij ri Dios ojertan. \v 12 Ma Ruchꞌaꞌtem ri Dios lic cꞌaslic y lic cꞌo uchukꞌab. E ne pachaꞌ más cꞌo reꞌ chwa juna espada caꞌib uwi reꞌ, ri copon cꞌa che tak rigonsiyil y coc cꞌa pa cꞌo wi tak ri sulus chupa ri bak. Jecꞌulaꞌ Ruchꞌaꞌtem ri Dios copon ne cꞌa chupa rucꞌuꞌx y ri ranimaꞌ juna ticawex, yey cukꞌalajisaj cꞌu runaꞌoj ri ticawex y tak ri rayibal cꞌo chupa ri ranimaꞌ. \v 13 Ronoje tak ri ꞌanatal ruma ri Dios, chwach Rire cꞌo wi. Ruma cꞌu riꞌ, Rire caril ronoje y na jinta cꞌo ewatal chwach. Yey copon ne ri kꞌij echiriꞌ cojopon chwach Rire chaꞌ cukꞌat tzij pakawiꞌ ruma ri kaꞌanom. \s1 Ri Jesús e Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios \p \v 14 Ruma cꞌu laꞌ e kachukꞌubej kib che ri xkajiquibaꞌ uwach echiriꞌ xkacoj rubiꞌ ri Cristo y makesaj kib che waꞌ. Ma ri Jesús, Rucꞌajol ri Dios, e Kajawal; yey Rire oquinak chilaꞌ chicaj y cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios. \v 15 Yey ri Kajawal, ri cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios, lic cꞌo cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx chike, ma Rire lic cumaj usucꞌ ronoje ri cakicꞌowibej riꞌoj oj ticawex ruma lic cꞌayew chike cakachꞌij uchukꞌab ri mac. Ma Rire echiriꞌ xuꞌan ticawex, lic xcꞌam upa che ronoje jelaꞌ pachaꞌ caꞌan chike riꞌoj, noꞌj Rire xuchꞌij uchukꞌab waꞌ y na xmacun ta qꞌuenok. \v 16 E uwariꞌche, muxiꞌij rib kacꞌuꞌx cojkib chwach ri Dios, ri cꞌo unimal rutzil cꞌuꞌxaj rucꞌ, chaꞌ cakacꞌul cuybal kamac y cakarik toꞌbal ke echiriꞌ cajawax chike. \c 5 \p \v 1 Ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios chaꞌtal chiquixoꞌl rachijab. Rire cojotalic re cachꞌaw paquiwi ri ticawex chwach ri Dios y re cuya chwach ri Dios ri kasaꞌn y rawaj ecamisam paquicꞌaxel ri ticawex ruma ri quimac. \v 2 Ecꞌu rire, utz cucꞌut ri cꞌaxnaꞌbal ucꞌuꞌx chique ri quetzak pa mac tob na uꞌaniquil taj quemacunic, ma rire na cuchꞌij tane uꞌanic janipa ri cubiꞌij Rutzij ri Dios. \v 3 Ruma cꞌu waꞌ, chirajawaxic che rire cuya chwach ri Dios rawaj ecamisam ruma rumac rire y na xew ta ruma ri quimac ri tinamit.\x + \xo 5:3 \xt Lv. 9:7\x* \v 4 Na jinta cꞌu junok cuꞌan che rib cajawal que raj chacunel pa Rocho Dios we na cojotal ta ruma ri Dios, jelaꞌ pachaꞌ ri xuꞌan rucꞌ ri Aarón. \v 5 Jecꞌulaꞌ ri Cristo na xutacꞌabaꞌ ta uwach ukꞌij chiribil rib y na xa ta pa re xuꞌan Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios, ma e ri Dios jewaꞌ xubiꞌij che: \q1 Riꞌat at Nucꞌajol yey Riꞌin in Akaw; \q1 wakꞌij cꞌu riꞌ cankꞌalajisaj waꞌ. \rq Sal. 2:7 \rq* \m \v 6 Yey je tanchi waꞌ xubiꞌij: \q1 Riꞌat na jinta utakexic catcꞌojiꞌic at waj chac, \q1 ri catchꞌaw paquiwi ri ticawex chinuwach Riꞌin \q1 jelaꞌ pachaꞌ ri Melquisedec\x + \xo 5:6 \xt Gn. 14:17-20; Heb. 7:2\x* \rq Sal. 110:4 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 7 Ri Cristo echiriꞌ xjekiꞌ wara che ruwachulew lic xuꞌan orar, rucꞌ okꞌej y rucꞌ sicꞌ lic xelaj chwach ri Dios,\x + \xo 5:7 \xt Mt. 26:36-46\x* ri cꞌo pukꞌab cucolobej chwa ri camic; y ri Dios lic xuta re ruma ri lic uyaꞌom rib pukꞌab. \v 8 Ecꞌu ri Cristo, tob e Ucꞌajol ri Dios, xumaj ucojic utzij ri Dios ruma ri cꞌaxcꞌobic xricꞌowibej. \v 9 Ruma cꞌu xutzꞌakatisaj uwach ronoje ri xraj ri Dios che, xuꞌana aj yaꞌl colobetajic na jinta utakexic chique janipa ri quecojow utzij Rire. \v 10 Ecꞌu ri Dios xcojow re chaꞌ cuꞌan Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ jelaꞌ pachaꞌ ri Melquisedec. \s1 Pixabanic chwi ri kaqꞌuiyibal chwach ri Dios \p \v 11 Lic cꞌo cuaj cambiꞌij puwi waꞌ, pero lic cꞌayew ukꞌalajisaxic che alak ma cꞌayew che alak camaj alak usucꞌ. \v 12 Lic cꞌo tan kꞌij lo riꞌ xtzijox ri Utzilaj Tzij che alak; ecꞌu ri lic ube e tane e laꞌ alak chi aj cꞌutunel re waꞌ. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic ne cajawaxic cacꞌut tanchi che alak ronoje ri nabe xmaj lo alak puwi ri Utzilaj Tzij re ri Dios. E pachaꞌ cajawax tanchi che alak catij alak tzꞌum ma cꞌamajaꞌ camaj alak utijic ri cowilaj waꞌim. \v 13 Ma e junok cꞌamajaꞌ umajom usucꞌ ri cubiꞌij Rutzij Upixab ri Dios puwi saꞌ ri usucꞌ y saꞌ ri na usucꞌ taj, riꞌ e pachaꞌ juna neꞌ cꞌa cutij utzꞌum. \v 14 Ri cowilaj waꞌim xew takal chique ri e nimaꞌk chic; jecꞌulaꞌ cꞌo cꞌutunic chupa Rutzij Upixab ri Dios xew quemajaw usucꞌ ri quetaꞌam saꞌ ri utz y saꞌ ri na utz taj chwach ri Dios yey lic quitakem cꞌu uꞌanic ri utz. \c 6 \p \v 1 E uwariꞌche chojqꞌuiy chwach ri Dios, na xew ta queꞌec kanaꞌoj chwi lo ri nabe cꞌutunic puwi ri Cristo; waꞌ e cꞌutunic puwi ri rokꞌotaxic tak can ri na jinta cutikoj ma xew cucꞌam lo camic, cꞌutunic puwi ri cubulibal cꞌuꞌxaj chwach ri Dios, \v 2 cꞌutunic puwi ri bautismo, cꞌutunic puwi tak ri cacꞌul che ri Dios echiriꞌ raj wach re riglesia caquiya ri quikꞌab puwi junok,\x + \xo 6:2 \xt Hch. 8:17; 19:6\x* cꞌutunic puwi ri cꞌastajibal que ri ecaminak y cꞌutunic puwi ri kꞌatbal tzij cuꞌan ri Dios paquiwi ri ticawex pa ri qꞌuisbal kꞌij yey ri cubiꞌij Rire na jinta utakexic e cuꞌano.\f + \fr 6:2 \ft Copon ri kꞌij echiriꞌ ri Dios cubiꞌij china chique cayaꞌiꞌ wi ri cꞌaslemal na jinta utakexic y china tak ri queyaꞌ pa ri camic na jinta utakexic. Ap. 20:11-15\f* \v 3 Cojqꞌuiy cꞌu riꞌ xew we ri Dios cuya kaqꞌuiyibal. \p \v 4 Ma we e cꞌo ri xquicoj ri Kꞌijsak julajok, lic xequiꞌcot rucꞌ ri sipanic re chilaꞌ chicaj, e jun cucꞌ ri xquicꞌul ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios, \v 5 lic xucꞌul quicꞌuꞌx ri Utzilaj Tzij re ri Dios y xquinaꞌ ne ruchukꞌab ri Dios ri lic cakꞌalajisax pa sakil wi chikawach apanok; \v 6 yey we rique caquesaj quib chirij ri Cristo, riꞌ na cayaꞌtaj ta chi chique caquitzelej quitzij y quetzelej tanchi pa ri Kꞌijsak. Ma e pachaꞌ quetajin tanchi che ucamisaxic Rucꞌajol ri Dios chwa ri cruz y caquiqꞌuixbesaj Rire chiwachil ruma ri caquiꞌano. \p \v 7 Ma ri cꞌo quiqꞌuiyibal chwach ri Dios e jelaꞌ pachaꞌ rulew echiriꞌ cutzꞌubaj chi utz ri jab catzakic. We xel cꞌu lo riꞌ ri ticoꞌn, ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios cacꞌojiꞌ puwi wuꞌlew, ma xuya ri cajawax chique ri xeticow re. \v 8 Noꞌj we chwa rulew xew quel lo qꞌuix y tzacam, riꞌ na jinta cꞌana uchac chwach ri Dios. Ruma cꞌu riꞌ, cakꞌat tzij puwiꞌ y chikawach apanok caporox uwach. \s1 Lic jiquil uwach rubiꞌtisim ri Dios chike \p \v 9 Hermanos ri lic cꞌax cannaꞌ alak, tob cꞌu jewaꞌ ubiꞌxiquil canꞌan che alak, nujiquibam nucꞌuꞌx na esam ta ib alak chirij ri Cristo y cꞌo alak pa ri be re colobetajic. \v 10 Ri Dios lic jusucꞌ ma na cumescꞌutaj ta ri chomilaj chac ꞌanom alak pa rubiꞌ y ri rutzil cꞌuꞌxaj cꞌutum alak chique ri quicojom rubiꞌ, ma lic xenimaj alak y cꞌa catajin ne alak che uꞌanic waꞌ woꞌora. \v 11 Yey ri cakaj riꞌoj e chijujunal alak chukꞌubej ib alak che uꞌanic ri utz woꞌora y cꞌa echiriꞌ copon na rukꞌijol cacꞌul alak janipa ri oyeꞌem alak che ri Dios. \v 12 Muꞌan ne alak xepu, e ꞌana alak ri utz jelaꞌ pachaꞌ ri caquiꞌan janipa ri lic cubul quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios y na capax ta quicꞌuꞌx che ri cꞌaxcꞌobic yey ruma cꞌu waꞌ caquicꞌul ri ubiꞌtisim lo ri Dios chique. \p \v 13 Ma echiriꞌ ri Dios xuꞌan rubiꞌtisinic che ri Abraham, xujiquibaꞌ uwach waꞌ chupa rubiꞌ Rire ma na jinta chi junok más cꞌo uwach chwa Rire. \v 14 Jewaꞌ xubiꞌij che: \q1 Pakatzij wi lic catinꞌan bendecir \q1 y canqꞌuiyarisaj quiwach rawalcꞌoꞌal \rq Gn. 22:16-17 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 15 Ri Abraham lic naj xroyeꞌej waꞌ rucꞌ unimal ucꞌuꞌx y jecꞌulaꞌ xucꞌul rubiꞌtisim ri Dios che. \p \v 16 Pakatzij wi ri ticawex echiriꞌ cꞌo caquijiquibaꞌ uwach, caquiꞌan pubiꞌ junok más cꞌo uwach chiquiwa rique; y jecꞌulaꞌ riꞌ caqꞌuis ronoje chꞌaꞌoj puwi ri xquijiquibaꞌ uwach. \v 17 Jecꞌulaꞌ, ri Dios lic xraj xukꞌalajisaj pa sakil wi na cujalcꞌatij ta ri xubiꞌij can chique ri caquicꞌul rubiꞌtisim; e uwariꞌche lic xujiquibaꞌ uwach Ruchꞌaꞌtem. \v 18 Rucꞌ cꞌu wa biꞌtisinic xujiquibaꞌ uwach, lic kꞌalaj na cajalcꞌatix ta rubiꞌtisim ri Dios, ma Rire na cuꞌan ta rakꞌubal. E uwariꞌche riꞌoj ri karikom rutoꞌbal ri Dios, lic nimarinak kacꞌuꞌx cakaꞌan ke che ri biꞌtisim can chike. \v 19 Ruma cꞌu cubul pan kacꞌuꞌx che wa biꞌtisim canok, oj tiquil chi utz y jiquil uwach ri kanimaꞌ,\f + \fr 6:19 \ft Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij e ri cubul pan kacꞌuꞌx che e jun “ancla”. Waꞌ e jun nimalaj chꞌichꞌ pachaꞌ ansuelo tzayal che ri barco. Echiriꞌ catzꞌir chupa ri yaꞌ, camukutaj pa ri sanyeb re cutacꞌabaꞌ ri barco.\f* ma lic cubul kacꞌuꞌx rucꞌ ri Jun oquinak cꞌa chilaꞌ chicaj chirij ri telón chupa ri Luwar lic Santo.\x + \xo 6:19 \xt Heb. 9:3-12\x* \v 20 Waꞌ e ri Jesús, ri xoc chilaꞌ kuma riꞌoj; y jecꞌulaꞌ xujak pan ri kabe chaꞌ cojopon rucꞌ ri Dios. Jecꞌulaꞌ, ri Jesús xuꞌana Kajawal na jinta utakexic cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios; xuꞌana cꞌu riꞌ pachaꞌ ri Melquisedec.\x + \xo 6:20 \xt Sal. 110:4\x* \c 7 \s1 Ri Jesús y ri Melquisedec \p \v 1 Waꞌ wa Melquisedec e rey re ri tinamit Salem y aj chacunel chwach ri Dios Kajawxel echiriꞌ ri Abraham tzelejinak lo pa ri chꞌaꞌoj pa xuchꞌij wi quichukꞌab jujun reyes. Ecꞌu ri Melquisedec xuꞌcꞌulu pan ri Abraham y xutzꞌonoj ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios puwiꞌ. \v 2 Tecꞌuchiriꞌ ri Abraham xresaj rudiezmo che ri xuꞌchꞌaca lo pa chꞌaꞌoj y xuya che ri Melquisedec. Ri biꞌaj Melquisedec queꞌelawi: “Rey Jusucꞌ” yey ri jun chic ubiꞌ e “Rey re Salem”, waꞌ queꞌelawi: “Rey re Utzil Chomal”.\x + \xo 7:2 \xt Gn. 14:17-20\x* \v 3 Na jinta xetaꞌmax paquiwi ruchu-ukaw o paquiwi ri ratz-uchakꞌ ri Melquisedec; y na jinta ne xetaꞌmax puwi ri jekebal re o ri qꞌuisbal re rucꞌaslem. Na jinta cꞌu utakexic rire e aj chacunel chwach ri Dios jelaꞌ pachaꞌ Rucꞌajol ri Dios. \p \v 4 Chꞌobo pe alak puwi runimal uwach ri Melquisedec, ma ri kamam Abraham xresaj ne rudiezmo che ri xuꞌchꞌaca lo pa chꞌaꞌoj y xuya che. \v 5 Pakatzij wi, ri e aj chacunel pa Rocho Dios quebel lo chiquixoꞌl ri e ralcꞌoꞌal can ri Leví. Ecꞌu ri takanic utzꞌibam can ri Moisés cubiꞌij xew rique cꞌo paquikꞌab caquicꞌul chique ri tinamit ri diezmo che ronoje ri cꞌo cucꞌ, tob ri quekasanic e ralcꞌoꞌal can ri Abraham jelaꞌ pachaꞌ ri quecꞌuluw re waꞌ. \v 6 Noꞌj ri Melquisedec tob na e ta cuqꞌuil ri ralcꞌoꞌal can ri Leví, xucꞌam rudiezmo ri Abraham, y xutzꞌonoj ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios puwi ri Abraham, ri jun xꞌan ri biꞌtisinic che ruma ri Dios. \v 7 Cꞌo cꞌu más uwach ri Melquisedec chwa ri Abraham ma konoje ketaꞌam we cꞌo junok cutzꞌonoj ri rutzil ucꞌuꞌx ri Dios puwi jun chic, riꞌ más cꞌo uwach chwa ri cacꞌuluw re waꞌ. \v 8 Ri ralcꞌoꞌal ri Leví, ri quecꞌuluw re ri diezmo pa ri Rocho Dios, rique e ticawex xa quecamic; noꞌj ri Melquisedec cabiꞌx che pachaꞌ e jun cꞌa cꞌaslic. \v 9 Pa ri takanic re ri Moisés, e ri ralcꞌoꞌal can ri Leví ri takal chique quecꞌuluw re ri diezmo. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, echiriꞌ ri Abraham xuya rudiezmo che ri Melquisedec, e pachaꞌ e ri Leví xuya rudiezmo che; \v 10 ma tob ri Leví cꞌamajaꞌ ne calaxic, e junam rucꞌ cꞌo chi rucꞌ rumam Abraham echiriꞌ xeꞌcꞌul pan ruma ri Melquisedec. \v 11 Chique ri e ralcꞌoꞌal ri Leví xyaꞌ wi ri quebuꞌan e aj chacunel pa Rocho Dios.\f + \fr 7:11 \ft Ri quichac raj chacunel pa Rocho Dios e caquicꞌut ri Tzij Pixab re ri Dios chiquiwach ri tinamit, quechꞌaw chwach ri Dios paquiwi ri tinamit, quequicamisaj rawaj chwi raltar y caquicꞌul tak ri kasaꞌn.\f* We ta e laꞌ casucꞌupitaj ri ticawex cuma rique, ¿saꞌ cꞌu cutikoj riꞌ cayactaj jun chic aj chacunel chwach ri Dios pachaꞌ ri Melquisedec, yey na e ta pachaꞌ ri Aarón,\f + \fr 7:11 \ft Ri Aarón e nabe cajawal raj chacunel pa Rocho Dios echiriꞌ ri Dios xuya Rutzij Upixab che ri Moisés.\f* ri jun ralcꞌoꞌal can ri Leví? \v 12 Ma we ta cꞌo junok cacꞌojiꞌ aj chacunel pa Rocho Dios yey na e ta cuqꞌuil ri e ralcꞌoꞌal can ri Leví, riꞌ lic chirajawaxic wi cajalcꞌatix ri takanic tzꞌibital can ruma ri Moisés puwi china ri takal che cuꞌan aj chacunel pa Rocho Dios. \v 13 Ecꞌu ri Kanimajawal, ri Jun cachꞌaꞌt Ruchꞌaꞌtem ri Dios puwiꞌ,\x + \xo 7:13 \xt Heb. 7:17\x* Rire na e ta cuqꞌuil ri e ralcꞌoꞌal can ri Leví pa quipetebem wi ri queniman chwach ri altar re ri Dios. Ma Rire e cuqꞌuil ri ralcꞌoꞌal can ri Judá, yey na jinta junok chique rique xuꞌan aj chacunel pa Rocho Dios. \v 14 Ma lic kꞌalaj ri Kanimajawal e jun chique ri e ralcꞌoꞌal can ri Judá y paquiwi rique na jinta ne xuchꞌaꞌtibej can ri Moisés puwi ri chac pa Rocho Dios. \v 15 Y waꞌ más cakꞌalajinic we cakamaj usucꞌ, ri Jun xcojic re cachꞌaw paquiwi ri ticawex, e pachaꞌ ri Melquisedec. \v 16 Ma ri Jesús na xuꞌan ta aj chacunel pa Rocho Dios jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij ri takanic re ri Tzij Pixab; ma chupa waꞌ cakꞌalajin wi xew ri e ralcꞌoꞌal can ri Leví quecojic e aj chacunel pa Rocho Dios, noꞌj Rire xcojic ruma ruchukꞌab rucꞌaslemal na jinta casachaw uwach. \v 17 Ma jewaꞌ cubiꞌij ri Dios chwi Rire: \q1 Riꞌat na jinta utakexic catcꞌojiꞌic at waj chac, \q1 ri catchꞌaw paquiwi ri ticawex chinuwach Riꞌin \q1 jelaꞌ pachaꞌ ri Melquisedec\x + \xo 7:17 \xt Gn. 14:17-20\x* \rq Sal. 110:4 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 18 Ecꞌu ri takanic paquiwi raj chacunel pa Rocho Dios na jinta chi cutikoj, ma waꞌ na jinta ucowil y na jinta uchukꞌab re quebucolobej ri ticawex. \v 19 Ma na jinta junok cuꞌana jusucꞌ ruma ri takanic. Yey woꞌora cꞌo ri más cubul pan kacꞌuꞌx che, y ruma cꞌu riꞌ waꞌ, utz cojkib rucꞌ ri Dios. \p \v 20 Echiriꞌ ri Dios xuya che ri Jesús cachꞌaw paquiwi ri ticawex chwach Rire, e lic xujiquibaꞌ uwach ri xuꞌano. \v 21 Ma ri jujun chic aj chacunel pa Rocho Dios xa e cojotalic y na jinta cꞌo xjiquibax uwach chique. Noꞌj chwi ri Jesús lic cꞌo jiquibam uwach, ma chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios, jewaꞌ cubiꞌij: \q1 Ri Dios lic xujiquibaꞌ uwach ri xubiꞌij, \q1 y na cujecꞌ ta cꞌana rib che waꞌ wa xubiꞌij: \q2 “Riꞌat na jinta utakexic catcꞌojiꞌic at waj chac, \q2 ri catchꞌaw paquiwi ri ticawex chinuwach Riꞌin \q2 jelaꞌ pachaꞌ ri Melquisedec.”\x + \xo 7:21 \xt Gn. 14:17-20\x* \rq Sal. 110:4 \rq* \m \v 22 E uwariꞌche, ri Kanimajawal Jesucristo e xjiquiban uwach jun Tzij más cꞌo uwach chwa ri nabe. \p \v 23 E tak ri jujun chic e aj chacunel pa Rocho Dios na quecowin taj, ma xa quecamic yey paquicꞌaxel rique quecanaj can jujun chic. Ruma laꞌ lic xebuꞌana e qꞌui. \v 24 Noꞌj ri Jesús ruma na jinta utakexic rucꞌaslemal, na jinta cꞌu utakexic ri chac cuꞌano re cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios. \v 25 Ruma cꞌu waꞌ na jinta utakexic ri colobetajic cuya ri Jesús chique ri quekib rucꞌ ri Dios ruma Rire. Yey ruma na jinta utakexic rucꞌaslemal, cꞌo pukꞌab xaki cachꞌaw lo paquiwiꞌ chwach ri Dios. \p \v 26 E Rire ri Kajawal lic cajawax chike cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios, ma xucꞌut jun binic lic jusucꞌ, na jinta cꞌana rakꞌubal xuꞌano, na jinta cꞌana umac, na xuꞌan tane re cucꞌ raj maquib y woꞌora yactal ukꞌij chilaꞌ chicaj chwi ronoje tak ri uꞌanom ri Dios. \v 27 Na cajawax ta cꞌu che Rire cuꞌan pachaꞌ ri xquiꞌan ri jujun chic cajawal raj chacunel pa Rocho Dios. Ma rique ri jujun kꞌij, nabe na caquiya puwi raltar ri awaj ecamisam ruma ri quimac rique, y cꞌa tecꞌuchiriꞌ, caquiya ri awaj ecamisam ruma ri quimac ri tinamit. Noꞌj ri Jesús xa julaj xuya rib pa cꞌaxcꞌobic cuma conoje ri winak. \v 28 Ecꞌu ri takanic re ojertan catakan che cacoj cajawal raj chacunel pa Rocho Dios. Yey tak wa cajawal xa e achijab y ruma riꞌ na caquichꞌij ta uꞌanic ronoje Rutzij Upixab ri Dios. Noꞌj woꞌora ri Dios xujiquibaꞌ uwach, Rucꞌajol e Kajawal cachꞌaw lo pakawiꞌ yey na jinta cꞌu utakexic xew Rire cuꞌan chi jusucꞌ y tzꞌakat janipa ri uyaꞌom ri Dios pukꞌab. \c 8 \s1 Ri cꞌacꞌ tzij \p \v 1 Ecꞌu rucꞌuꞌxibal wa cojtajin che ubiꞌxiquil e waꞌ: Cꞌo ri Jun cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios, waꞌ e ri Kajawal, ri xtzꞌuyiꞌ pa ri luwar lic cꞌo uwach puwiquikꞌab ri Dios, ri Nimalaj Takanel chilaꞌ chicaj. \v 2 Cachꞌaw cꞌu pakawiꞌ chupa ri sakil Rocho Dios chilaꞌ chicaj; yey waꞌ e ri Dios Kajawxel xꞌanaw re, na juna achi taj. \p \v 3 Conoje cꞌu ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios xecojic chaꞌ caquiya chwach raltar ri kasaꞌn y rawaj quecamisaxic. Jecꞌulaꞌ chirajawaxic cꞌo cuya ri Kajawal chwach ri Dios. \v 4 We ta cꞌa cꞌo ri Jesús che ruwachulew, riꞌ na aj ta chacunel pa Rocho Dios, ma wara cꞌa e cꞌo aj chacunel caquikꞌatisaj ri kasaꞌn chwach ri Dios pachaꞌ ri cubiꞌij ri takanic tzꞌibital can ruma ri Moisés. \v 5 Yey ri chac caquiꞌan rique, xa e ucꞌaxwach y cꞌutubal re ri caꞌan chilaꞌ chicaj. Ma echiriꞌ xtak che ri Moisés cuyac ri Rocho Dios xa caquiric, jewaꞌ xubiꞌij ri Dios che: \q1 Chawilapeꞌ, ri wocho cayaco, e chaꞌana ronoje che \q1 jelaꞌ pachaꞌ ri xincꞌut chawach chwa wa juyub \rq Éx. 25:40 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 6 Noꞌj woꞌora ruchac ri Kajawal más utz chwa ri quichac raj chacunel pa Rocho Dios, ma ruma Rire ri Dios xuꞌan jun cꞌacꞌ tzij kucꞌ riꞌoj. Yey chupa wa tzij cꞌo biꞌtisinic más chom chwa ri re ojertan. \v 7 We ta ecꞌu laꞌ lic tzꞌakat xel ri nabe tzij,\f + \fr 8:7 \ft Wa nabe tzij e ri xuꞌan ri Dios cucꞌ rutinamit Israel chwa ri juyub Sinaí.\f* riꞌ pakatzij wi na cajawax tane juna cꞌacꞌ tzij. \v 8 Ma ri Dios xuya wa pixabanic chique rutinamit, jewaꞌ xubiꞌij: \q1 ¡Chitapeꞌ! cacha ri Dios Kajawxel. \q1 Copon na ri kꞌij echiriꞌ Riꞌin canꞌan jun cꞌacꞌ tzij \q2 cucꞌ ri tinamit e aj Israel y cucꞌ ri tinamit e aj Judá.\f + \fr 8:8 \ft Chwi lo ri takanic re ri Salomón, xquijach quib rutinamit ri Dios. Xebuꞌan queb; jun cabiꞌx “Israel” che y ri jun chic, “Judá”.\f* \q1 \v 9 Yey waꞌ na je ta laꞌ pachaꞌ ri tzij xinꞌan cucꞌ ri quichu-quikaw ojertan \q2 echiriꞌ nuchapom che ri quikꞌab, xebenuwesaj lo Egipto. \q1 Pero rique na xquitakej ta ri tzij xinꞌan cucꞌ; \q2 ruma cꞌu riꞌ, xebenuya canok, cacha ri Dios Kajawxel. \q1 \v 10 Qꞌuisbal cꞌu re tak laꞌ la kꞌij, \q2 e tzij waꞌ canꞌan cucꞌ ri tinamit Israel, cubiꞌij ri Dios Kajawxel: \q1 Cancoj ri nutzijpixab pa quijolom \q2 y cantzꞌibaj pa canimaꞌ. \q1 Ecꞌu Riꞌin quinuꞌan in qui Dios y rique quebuꞌan e nutinamit. \q1 \v 11 Yey na cajawax ta nenareꞌ cꞌo junok quebupixabaj \q2 ri rachbiꞌil y ri ratz-uchakꞌ, \q2 jewaꞌ cubiꞌij chique: “Chawetaꞌmaj uwach ri Dios Kajawxel.” \q1 Ma chupa laꞌ la kꞌij conoje quetaꞌam nuwach Riꞌin, \q2 chinimaꞌk chichꞌutiꞌk. \q1 \v 12 Cancuy cꞌu quimac \q2 y na cacꞌun ta chi ne cꞌana chinucꞌuꞌx ri na utz taj xquiꞌano \rq Jer. 31:31-34 \rq* \m xchaꞌ. \v 13 Echiriꞌ cabiꞌx “cꞌacꞌ tzij”, e queꞌelawi cꞌo jun kꞌij ri nabe xa quicꞌowic, ma janipa tak ri cuꞌan kꞌeꞌl y na jinta chi uchac, riꞌ catajin usachic uwach. \c 9 \s1 Ri Rocho Dios che ruwachulew y ri cꞌo chilaꞌ chicaj \p \v 1 Chupa cꞌu ri nabe tzij cꞌo takanic puwiꞌ suꞌanic calokꞌnimax ukꞌij ri Dios pa jun luwar santo wara che ruwachulew. \v 2 Xyac cꞌu jun nimalaj carpa “Tabernáculo”\x + \xo 9:2 \xt Éx. 26:1-30\x* quecha che. Waꞌ queb upa uꞌanom. Ri nabe upa ja cabiꞌx “Luwar Santo” che. Chiriꞌ cꞌo wi ri tzucꞌulibal akꞌ y cꞌo ri mexa pa cayaꞌ wi ri pam yaꞌtal chwach ri Dios. \v 3 Chirij cꞌu jun telón cꞌo rucaꞌm upa ja cabiꞌx “Luwar lic Santo” che. \v 4 Chiriꞌ cꞌu riꞌ cꞌo jun altar re oro pa caporox wi incienso\x + \xo 9:4 \xt Éx. 30:1-6\x* y cꞌo ri caxa re ri tzij uꞌanom ri Dios cucꞌ rutinamit yey wa caxa chꞌukum rij rucꞌ oro. Chupa cꞌu ri caxa cꞌo jun xaro re oro cꞌo maná chupa, cꞌo ri bara re ri Aarón, waꞌ e ri bara xtuxic y cꞌo ri jutak peraꞌj abaj pa xtzꞌibax wi ri takanic re ri tzij uꞌanom ri Dios cucꞌ rutinamit.\x + \xo 9:4 \xt Dt. 10:1-5\x* \v 5 Puwi cꞌu ri caxa cꞌo queb quicꞌaxwach querubines lic quewon rucꞌ ruchomalil ri Dios; yey rucꞌ ri quixicꞌ quichꞌukum uwiꞌ ri luwar re cuybal mac.\f + \fr 9:5 \ft Puwi wa caxa camacꞌamoꞌx ri quicꞌ re awaj ecamisam echiriꞌ catzꞌonox cuybal quimac tak ri ticawex chwach ri Dios. Lv. 16:14\f* Pero woꞌora na cojchꞌaꞌt ta chi más puwi waꞌ. \fig Tak ri cꞌo chupa ri Luwar Santo (Hebreos 9:2)|alt="Incense; candelario, table of presence" src="HK00257b.tif" size="span" ref="heb 9.2" \fig* \p \v 6 Jecꞌuriꞌlaꞌ uꞌanom ronoje waꞌ. Chupa cꞌu ri nabe upa ja re ri Rocho Dios queboc raj chacunel chaꞌ caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios. \v 7 Noꞌj chupa cꞌu rucaꞌm upa ja, xew coc bi ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios, yey waꞌ xa julaj cuꞌan pa ri junab. Echiriꞌ coc bi, rucꞌaꞌam bi quiquiqꞌuel awaj re cuꞌyaꞌa pucꞌaxel rumac rire y pucꞌaxel tak ri mac na uꞌaniquil taj caquiꞌan ri tinamit. \v 8 Rucꞌ cꞌu waꞌ ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios e cucꞌut chike: Xalokꞌ cꞌa cꞌo wa nabe upa ja, e queꞌelok na utz taj chique ri ticawex queboc chupa ri Luwar lic Santo,\f + \fr 9:8 \ft Raj chacunel pa Rocho Dios xquiporoj incienso y xquiya kasaꞌn chupa ri nabe upa ja re ri Rocho Dios, pero na utz ta queboc chupa rucaꞌm upa ja, waꞌ e ri Luwar lic Santo. Ma xew takal che ri cajawal raj chacunel coc chupa yey xa julaj cuꞌan waꞌ pa ri junab. Noꞌj woꞌora ri Cristo e ri Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios chilaꞌ chicaj, y ruma cꞌu Rire utz cojoc chwach ri Dios. Heb. 10:19-20\f* ma cꞌamajaꞌ cakꞌalajinic suꞌanic utz queboc chwach ri Dios. \v 9 Ronoje waꞌ e jun cꞌutubal chike riꞌoj wakꞌij ora, ri kasaꞌn y rawaj ecamisam chwa raltar na cuꞌan ta jusucꞌ che ri quibinic quisilabic ri quelokꞌniman ri Dios rucꞌ waꞌ; ma tob caquiꞌan riꞌ, cꞌa caquinaꞌ chiquicꞌuꞌx cꞌo quimac. \v 10 Ma wa takanic puwi saꞌ ri catijic y ri cakumic y puwi saꞌ ri caꞌanic re joskꞌiquil, xew xurik uchac xalokꞌ cꞌamajaꞌ copon rukꞌijol echiriꞌ ronoje waꞌ cajalcꞌatix ruma ri Dios rucꞌ ri más utz. \s1 Ruquiqꞌuel ri Cristo caresaj ri mac \p \v 11 Rucꞌ ri Cristo cape wi ronoje ri utz cakacꞌul riꞌoj, ma woꞌora e Rire ri Kajawal cachꞌaw pakawiꞌ pa ri Rocho Dios chilaꞌ chicaj. Yey waꞌ wa Rocho Dios más nim y más tzꞌakat chwa ri xuꞌan ri Moisés chupa ri luwar catzꞌintzꞌotic, ma na achijab ta ri xeyacaw re y na re tane wara che ruwachulew. \v 12 Ri Cristo xa jumul xoc chupa ri Luwar lic Santo chaꞌ cuya colobetajic na jinta utakexic chike. Xuꞌan cꞌu waꞌ na ruma ta quiquiqꞌuel caprux mamaꞌib o toroꞌib, ma e ruma ruquiqꞌuel Rire. \p \v 13 Ri nabe tzij cubiꞌij we juna ticawex xuchꞌulaj rib ruma ri xuchapo,\f + \fr 9:13 \ft Pa ri Tzij Pixab re ojertan cubiꞌij cuꞌan chꞌul juna ticawex we cuchap juna animaꞌ o cataqꞌuiꞌ puwi juna mukubal. Nm. 19:16\f* cajawax rujoskꞌiquil; camacꞌamoꞌx cꞌu puwi rire quiquiqꞌuel toroꞌib y caprux mamaꞌib ecamisam\x + \xo 9:13 \xt Lv. 15:31; 16:15-16\x* y chaaj re juna baquilo xporox chwi raltar,\x + \xo 9:13 \xt Nm. 19\x* chaꞌ cuꞌan tanchi chom y jecꞌulaꞌ utz coc pa ri Rocho Dios. \p \v 14 We cuꞌan cꞌu riꞌ waꞌ ruquiqꞌuel juna awaj, ¡macꞌuwariꞌ ruquiqꞌuel ri Cristo! Ma ruma ri Ruxlabixel ri Dios na jinta utakexic, ri Cristo, ri na jinta cꞌana umac, xuya rib pa camic chwach ri Dios chaꞌ jelaꞌ cujoskꞌij ri kanimaꞌ che ri mac, ri cucꞌam lo kꞌatbal tzij re camic pakawiꞌ. Jecꞌulaꞌ ruma ri Cristo cakanaꞌ chikacꞌuꞌx na jinta chi kamac y utz cꞌu riꞌ cakalokꞌnimaj ri Dios cꞌaslic. \p \v 15 Ruma cꞌu riꞌ laꞌ, ri Cristo e cacꞌamaw kawach chwach ri Dios chupa ri cꞌacꞌ tzij. Yey ruma rucamic, cꞌo cuybal mac chique ri xemacun chuxeꞌ ri nabe tzij,\f + \fr 9:15 \ft Ri nabe tzij e ri xuꞌan ri Dios cucꞌ rutinamit Israel chwa ri juyub Sinaí.\f* chaꞌ jelaꞌ conoje ri ebusiqꞌuim ri Dios caquicꞌul na ri ubiꞌtisim Rire chique yey waꞌ na jinta utakexic. \v 16 Wa jun cꞌacꞌ tzij e pachaꞌ juna tzij cutzꞌibaj junok chaꞌ cubiꞌij china tak quecanaj can rucꞌ rubitak re we xcamic. Yey chaꞌ utz caꞌan ri tzꞌibital canok, lic chirajawaxic wi nabe na cakꞌalajisaxic we caminak chi ri xtzꞌiban re ri wuj. \v 17 Ecꞌu wa tzij cajiquiꞌ uwach xew we xcam ri xtzꞌiban re, yey we ri xtzꞌiban re cꞌa cꞌaslic, riꞌ cꞌamajaꞌ utz cajiquiꞌ uwach waꞌ. \v 18 Jenelaꞌ ri nabe tzij xjiquiꞌ lo uwach rucꞌ quiquiqꞌuel awaj ecamisam. \v 19 Ma ri Moisés nabe na xubiꞌij ronoje ri takanic re ri Tzij Pixab chique conoje ri tinamit; tecꞌuchiriꞌ xucꞌam lana cak y rucꞌ jun ukꞌab cheꞌ re hisopo, xuchukꞌ chupa ri quiquiqꞌuel toroꞌib y caprux mamaꞌib ecamisam yey waꞌ cojotal yaꞌ chwach. Tecꞌuchiriꞌ xumacꞌamaꞌ puwi ri libro re ri Tzij Pixab y paquiwi conoje ri ticawex. \v 20 Tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij chique: «E quicꞌ waꞌ cujiquibaꞌ uwach ri tzij uꞌanom lo ri Dios iwucꞌ»\x + \xo 9:20 \xt Éx. 24:8\x* xchaꞌ. \v 21 Yey pachaꞌ cꞌu ri xuꞌan che ri libro, jecꞌulaꞌ xumacꞌamaꞌ quiquiqꞌuel awaj chupa ri Rocho Dios y puwi ronoje ri cachapabexic re calokꞌnimax ri Dios.\x + \xo 9:21 \xt Lv. 8:15\x* \v 22 Ma chupa ri tzijpixab tzꞌibital canok, cubiꞌij lic qꞌui tak ri joskꞌinic caꞌan rucꞌ ri quiquiqꞌuel rawaj, yey na jinta cꞌu cuybal mac we na caturuw tana ri quiquiqꞌuel rawaj ecamisam.\x + \xo 9:22 \xt Lv. 17:11\x* \p \v 23 Xajawax cꞌut jelaꞌ ri joskꞌinic xꞌan che tak ri cachapabexic re calokꞌnimax ri Dios, ri xa e ucꞌaxwach tak ri cꞌo chilaꞌ chicaj. Yey ri joskꞌinic re chilaꞌ chicaj más ne lic utz chwa ri caꞌan xa rucꞌ ri quiquiqꞌuel rawaj ecamisam chwach raltar wara che ruwachulew. \v 24 Ma ri Rocho Dios pa xoc wi ri Cristo na e ta ri ꞌanom cuma ticawex, ma ri re ruwachulew xa e ucꞌaxwach ri sakil Rocho Dios cꞌo chilaꞌ chicaj; ecꞌu Rire xoc chilaꞌ chaꞌ cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios. \p \v 25 Ri Cristo xa julaj xuya rib pa camic y xopon cꞌu chilaꞌ chicaj chwach ri Dios. Noꞌj ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios ronoje junab coc chupa ri Luwar lic Santo re cuꞌyaꞌa chwach ri Dios ri quicꞌ na riꞌre taj. \v 26 We ta chirajawaxic waꞌ che ri Cristo, uqꞌuiyal laj tane riꞌ uyaꞌom rib Rire pa camic chwi lo ri jekebal re ruwachulew; noꞌj woꞌora chupa wa qꞌuisbal kꞌij xa julaj xuya rib pa camic chaꞌ xa jumul caresaj ri mac. \v 27 Lic cꞌu jiquibam chi uwach conoje ri ticawex xa julaj quecamic, tecꞌuchiriꞌ cape ri kꞌatbal tzij paquiwiꞌ. \v 28 Jecꞌulaꞌ riꞌ, ri Cristo xa julaj xuya rib pa camic chaꞌ jelaꞌ caresaj ri quimac uqꞌuiyal ticawex. Noꞌj echiriꞌ cacꞌun tanchic, na re ta chi coꞌlcam ruma ri mac que ri winak, ma e re quebucolobej conoje ri coyeꞌem Rire. \c 10 \s1 Ri quicꞌ que rawaj na caresaj ta ri mac \p \v 1 Ri takanic xuya ri Dios che ri Moisés na e ta ri sakil beyomalil cayaꞌiꞌ chikawach apanok, ma xa e ucꞌaxwach. Yey wa takanic na jinta uchukꞌab re cuꞌan chom che ri canimaꞌ ri ticawex, ri caquicoj quib chwach ri Dios cuma rawaj ecamisam chwa raltar chujujunal junab. \v 2 Ma we ta wa takanic asu cuchomaj ri canimaꞌ ri quelokꞌniman ri Dios, riꞌ na caquiya ta chi chwach ri Dios rawaj ecamisam, ma caquinaꞌ cꞌu riꞌ chiquicꞌuꞌx na jinta chi quimac. \v 3 Noꞌj na je ta laꞌ uꞌanom, ma echiriꞌ ri ticawex chujujunal junab caquiya chwach ri Dios rawaj ecamisam, waꞌ e cucuxtaj chique cꞌo quimac chwach ri Dios. \v 4 Ma ri quiquiqꞌuel toroꞌib y caprux mamaꞌib na jinta uchukꞌab re caresaj ri mac. \p \v 5 E uwariꞌche ri Cristo echiriꞌ ya cape che ruwachulew, jewaꞌ xubiꞌij che ri Dios: \q1 Ri lic caꞌaj la na e ta rawaj ecamisam chwa raltar rucꞌ tak ri kasaꞌn; \q1 e uwariꞌche xchꞌob la caya la ri nucuerpo chaꞌ e canya waꞌ chiwach la. \q1 \v 6 Yey na xucꞌul ta cꞌuꞌx la ri kasaꞌn re awaj eporom chwi raltar \q2 y ri ecamisam re cuybal mac. \q1 \v 7 Ruma cꞌu waꞌ ximbiꞌij: Lal Dios, riꞌ in cꞌo Riꞌin \q2 re coꞌlnuꞌana janipa ri rajawal cꞌuꞌx la, \q2 jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibital panuwiꞌ Riꞌin pa ri Chꞌaꞌtem la \rq Sal. 40:6-8 \rq* \m xchaꞌ. \v 8 Nabe cubiꞌij: «Ri Dios na xcha ta ucꞌuꞌx che tak rawaj ecamisam chwa raltar y tak ri kasaꞌn y rawaj eporom chwi raltar y tak rawaj ecamisam re cuybal mac.» Ecꞌu tak waꞌ na xucꞌul ta ucꞌuꞌx tob e ne Rire xtakan che uꞌanic waꞌ. \v 9 Tecꞌuchiriꞌ xubiꞌij: «Riꞌ in cꞌo Riꞌin re coꞌlnuꞌana janipa ri rajawal ucꞌuꞌx ri Dios.» Ri queꞌelawi e quel ri caꞌan ojertan re quecamisax awaj chwach ri Dios y pucꞌaxel waꞌ e catiquiꞌ can ri xuꞌan ri Cristo. \v 10 Jecꞌulaꞌ ri Kanimajawal Jesucristo e xuꞌan ri rajawal ucꞌuꞌx ri Dios echiriꞌ xuꞌan jusucꞌ chike ruma xuya rucuerpo pa camic; yey waꞌ xa julaj xuꞌano ma na cajawax taj cuꞌan tanchic. \p \v 11 Pakatzij wi juna aj chacunel pa Rocho Dios ronoje kꞌij xaki e cuꞌan ruchac y quebucamisaj cꞌu rawaj chwa raltar, tob waꞌ na caresaj ta cꞌana ri mac. \v 12 Noꞌj ri Cristo xa julaj xuya rib pa camic ruma ri mac; tecꞌuchiriꞌ xeꞌtzꞌula puwiquikꞌab ri Dios. \v 13 Y chwi cꞌu lo riꞌ laꞌ, e royeꞌem queyaꞌ na xeꞌrakan Rire ri tzel quebilow re. \v 14 Ruma cꞌu xa julaj xuya rib pa camic, xa jumul xuꞌan jusucꞌ chique ri quiyaꞌom quib pukꞌab ri Dios. \v 15 Yey ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios cujiquibaꞌ uwach waꞌ chike, ma nabe na cubiꞌij: \q1 \v 16 E tzij waꞌ canꞌan cucꞌ ri nutinamit \q2 chupa tak laꞌ la kꞌij: \q1 Cancoj ri nutzijpixab pa canimaꞌ \q2 y cantzꞌibaj pa quijolom, cacha ri Dios Kajawxel. \rq Jer. 31:33 \rq* \m \v 17 Tecꞌuchiriꞌ cubiꞌij: \q1 Y na cacꞌun ta chi cꞌana chinucꞌuꞌx ri quimac \q2 y ri na utz taj xquiꞌano \rq Jer. 31:34 \rq* \m cachaꞌ. \v 18 Jecꞌuriꞌlaꞌ, we ri mac cuytajinak chic, riꞌ na cajawax ta chic cacamisax awaj chwa raltar re caresaj ri mac. \s1 Lic chirajawaxic wi cakachukꞌubej kib chwach ri Dios \p \v 19 E uwariꞌche hermanos, woꞌora yaꞌtal chike cojoc chupa ri Luwar lic Santo ruma ruquiqꞌuel ri Kanimajawal Jesucristo. \v 20 Ruma cꞌu ri Cristo, yaꞌtal jun cꞌacꞌ cꞌaslemal chike y cꞌo koquibal chwach ri Dios, yey wa cꞌacꞌ oquibal e ri Cristo. Echiriꞌ Rire xuꞌan ticawex y xcam chwa ri cruz, e xresaj ri kꞌatibal, ri na xuya ta luwar cojopon chwach ri Dios. E pachaꞌ ri telón cꞌo pa Rocho Dios, ri na cuya ta luwar chique ri ticawex queboc pa ri Luwar lic Santo. Yey waꞌ xrichꞌrobic echiriꞌ xcam ri Cristo.\x + \xo 10:20 \xt Mt. 27:51; Mr. 15:38; Heb. 6:19; 9:3-12\x* \v 21 Ecꞌu woꞌora cꞌo ri Kajawal lic nim ukꞌij, ri cachꞌaw pakawiꞌ chwach ri Dios yey catakan pakawiꞌ ri oj utinamit ri Dios.\f + \fr 10:21 \ft Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “catakan puwi ri Rocho Dios”. Pa ri chꞌaꞌtem griego ri chꞌaꞌtem “rocho” na xew ta e queꞌelawi “ri ja”, ma también queꞌelawi ri ejekel chupa. Heb. 3:6\f* \v 22 E uwariꞌche chojkib chwach ri Dios rucꞌ ronoje kanimaꞌ y rucꞌ ri cubulibal kacꞌuꞌx tiquil chi utz, ma cunaꞌ kacꞌuꞌx na jinta chi kamac ruma joskꞌital ri kanimaꞌ che ri na utz taj, jelaꞌ pachaꞌ ri kacuerpo echiriꞌ chꞌajtal chi rucꞌ chomilaj yaꞌ.\f + \fr 10:22 \ft Waꞌ e queꞌelawi echiriꞌ xkacꞌul ri bautismo, xkaya can ri kꞌeꞌl kabinic. Ef. 5:26; 1 P. 3:21\f* \v 23 E kajiquibam uwach cakacꞌul janipa rubiꞌtisim ri Dios; lic chojtiquila cꞌu jusucꞌ che ri cubulibal kacꞌuꞌx puwi ri koyeꞌem che ri Dios, ma Rire na cujalcꞌatij ta rubiꞌtisinic uꞌanom chike. \v 24 Katzucuj cꞌut suꞌanic cakatoꞌ kib chikibil kib chaꞌ jelaꞌ canimar ri rutzil kacꞌuꞌx y ri utzilaj chac cakaꞌano. \v 25 Makaꞌan keꞌoj pachaꞌ ri caquiꞌan jujun, ri cokꞌotam caquimol quib kucꞌ re cakalokꞌnimaj ukꞌij ri Dios y re cakanimarisaj kacꞌuꞌx chikawach; ri kaꞌanaꞌ e más kapixabaj kib chikawach woꞌora, ma ketaꞌam rucꞌunibal ri Kanimajawal Jesucristo lic xa nakaj chi cꞌo lo wi. \s1 Makesaj kib chirij ri Cristo \p \v 26 We e laꞌ lic xkamaj usucꞌ ri Kꞌijsak puwi ri Cristo, yey na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic uꞌaniquil wi cojmacun chirij Rire, makachꞌob cꞌu riꞌ, cꞌa cꞌo cayaꞌiꞌ chwach ri Dios re caresaj ri kamac. \v 27 Ma we e cakaꞌan waꞌ, riꞌ catewun chi ne pakawiꞌ runimal kꞌatbal tzij xibibal uwach y ri akꞌ cajinowic pa queyaꞌ wi conoje ri tzel caquil ri Dios. \v 28 Echiriꞌ cꞌo junok cupalajij ri Tzij Pixab re ri Moisés, yey we e cꞌo cꞌu caꞌib oxibok xebilow re, riꞌ asu cacamisaxic.\x + \xo 10:28 \xt Dt. 17:6; 19:15\x* \v 29 Jecꞌulaꞌ, we cꞌo junok cucꞌak bi ukꞌij Rucꞌajol ri Dios, cuꞌan pachaꞌ na jinta uchac che ruquiqꞌuel ri Kanimajawal Jesucristo y tzel cachꞌaꞌt ne chirij ri Ruxlabixel ri Dios ¿na cucꞌul ta neba unimal cꞌaxcꞌobic ruma cuꞌan waꞌ? Ma ruquiqꞌuel ri Kanimajawal e cujiquibaꞌ ri tzij uꞌanom ri Dios kucꞌ y cuꞌan jusucꞌ chike; yey ri Ruxlabixel ri Dios e cayaꞌw ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios chike. \v 30 Ma riꞌoj ketaꞌam china ri xubiꞌij waꞌ: \q1 Panukꞌab Riꞌin cꞌo wi cankꞌat tzij \q2 paquiwi ri quebanaw re ri na utz taj; \q1 In cꞌu riꞌ ri quinꞌanaw ucꞌaxel chique \rq Dt. 32:35 \rq* \m xcha ri Dios Kajawxel. Yey jewaꞌ tanchi cubiꞌij: \q1 E ri Dios cakꞌataw tzij puwi rutinamit \rq Dt. 32:36; Sal. 135:14 \rq* \m cachaꞌ. \v 31 ¡Lic cꞌu xibibal uwach che junok we ruma cupetisaj royowal ri Dios cꞌaslic, catzak pukꞌab Rire! \p \v 32 Cꞌuna cꞌu chicꞌuꞌx alak, echiriꞌ cꞌacꞌ xcꞌul alak ri Kꞌijsak, lic xcuy alak rucꞌ unimal cꞌuꞌxaj ri cꞌaxcꞌobic xicꞌowibej alak ruma cojom alak rubiꞌ ri Cristo. \v 33 Jutak laj cꞌu riꞌ, cꞌo ri xquichꞌamij alak y lic xquiꞌan cꞌax che alak chiquiwach ri winak; jutak laj chic e ne ralak xyaꞌ ib alak che quitoꞌic ri quebicꞌow chupa waꞌ wa cꞌaxcꞌobic. \v 34 Lic cꞌu xjuchꞌ caꞌn cꞌuꞌx alak chique ri e cꞌo pa cárcel. Yey echiriꞌ xmaj ne ri bitak e alak, rucꞌ quiꞌcotemal xchꞌij alak waꞌ. Ronoje tak waꞌ xcuy alak ma etaꞌam alak chilaꞌ chicaj cꞌo wi ri biꞌtisim che alak y waꞌ e ne más utz chwa ri xa re ruwachulew, ma e tak ri cꞌo chilaꞌ chicaj lic cacowinic. \p \v 35 E uwariꞌche lic maya can alak ri cubulibal cꞌuꞌx alak rucꞌ ri Dios, ma laꞌ la cubulibal cꞌuꞌxaj cucꞌam lo unimal rajil ucꞌaxel che alak. \v 36 Lic cꞌu chirajawaxic cachꞌij alak ri cꞌaxcꞌobic cape pawiꞌ alak rucꞌ unimal cꞌuꞌxaj, chaꞌ echiriꞌ ꞌanom chi alak janipa ri rajawal ucꞌuꞌx ri Dios, cacꞌul na alak rubiꞌtisim lo Rire che alak. \v 37 Ma Ruchꞌaꞌtem ri Dios jewaꞌ cubiꞌij: \q1 Xa jubikꞌ chi caraj, yey ri Jun cacꞌunic, \q2 cacꞌun na y na camayin taj. \q1 \v 38 China cꞌu ri lic jusucꞌ chinuwach, \q2 riꞌ cꞌo ucꞌaslemal ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx wucꞌ. \q1 Yey we xresaj rib che ri cubulibal ucꞌuꞌx wucꞌ; \q2 Riꞌin na quinquiꞌcot ta chi rucꞌ \rq Hab. 2:3-4 \rq* \m cachaꞌ. \v 39 Konoje cꞌu riꞌoj, na oj ta cuqꞌuil ri caquesaj quib chirij ri Cristo y xa casach quiwach, ma e oj cuqꞌuil ri caquicꞌul ri cꞌaslemal na jinta utakexic ruma cubul quicꞌuꞌx rucꞌ Rire. \c 11 \s1 Ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri Dios \p \v 1 Ecꞌu ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri Dios queꞌelok e lic cakajiquibaꞌ uwach cakacꞌul ri koyeꞌem che Rire. Ruma ri cubulibal kacꞌuꞌx, kacojom lic cꞌolic janipa ri cukꞌalajisaj ri Dios chike, tob waꞌ na quilitaj taj. \p \v 2 Lic chom ri xtataj puwi ri quibinic quisilabic ri katiꞌ-kamam ojertan ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. \p \v 3 Ruma ri cubulibal kacꞌuꞌx, ketaꞌam ri Dios xchꞌawic y rucꞌ cꞌu ruchꞌaꞌtem xuꞌan ronoje ri cꞌolic,\x + \xo 11:3 \xt Sal. 33:6, 9\x* ma ronoje ri cakil woꞌora upetebem lo che ri na quilitaj ta uwach. \p \v 4 Ri Abel, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx, xuya chwach ri Dios jun kasaꞌn más utz chwa rukasaꞌn ri Caín. Ruma laꞌ, ri Dios jusucꞌ xril rubinic usilabic y xucꞌul cꞌu rukasaꞌn. Tob cꞌu caminak chi ri Abel, cꞌa cachꞌaꞌt ne woꞌora kucꞌ ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx.\x + \xo 11:4 \xt Gn. 4:3-7\x* \p \v 5 Ri Enoc, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, xcꞌam bi chucꞌasliquil chilaꞌ chicaj y na xricꞌowibej ta ri camic. Ecꞌu rucuerpo na xrikitaj taj, ma e ri Dios xucꞌam bi. Yey ri Enoc echiriꞌ cꞌa cꞌo ne che ruwachulew, lic chom xilitaj rubinic usilabic chwach ri Dios.\x + \xo 11:5 \xt Gn. 5:24\x* \v 6 Noꞌj e junok na jinta cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, riꞌ na cucꞌul ta cꞌana ucꞌuꞌx ri Dios janipa ri cuꞌan chwach. Ma e junok caraj cakib rucꞌ ri Dios, lic chirajawaxic cucojo ri Dios cꞌolic y cucojo Rire cuya rajil ucꞌaxel chique ri quetzucuw re. \p \v 7 Ri Noé, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, xucojo echiriꞌ xbiꞌx che ruma ri Dios saꞌ tak ri catajin lok, tob ne waꞌ cꞌamajaꞌ cuꞌanaꞌ. Xutakej cꞌu ri xubiꞌij ri Dios che y xuꞌan ri nimalaj barco re quebucolobej rufamilia chupa. Yey ruma wa cubulibal cꞌuꞌxaj xucꞌutu, xkꞌalajin cꞌu ri quimac ri na quicojom ta utzij ri Dios y xpe cꞌu kꞌatbal tzij paquiwiꞌ. Ecꞌu riꞌ ri Noé ruma xcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, e xucꞌul ri utz cuya ri Dios chique ri e jusucꞌ chwach ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ. \p \v 8 Ri Abraham, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx, echiriꞌ xsiqꞌuix ruma ri Dios, xucoj tzij y xeꞌec chupa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios che. Xel cꞌu bi pa rutinamit, tob na retaꞌam taj pa queꞌec wi. \v 9 Ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, ri Abraham xeꞌjekela pa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios che, tob rire na aj ta chilaꞌ. Na xcꞌojiꞌ ta chupa juna ja; xa xjekiꞌ xeꞌ tak carpa, y jelaꞌ xquiꞌan ri Isaac y ri Jacob, ma e ne jun rique xquicꞌul ri ubiꞌtisim lo ri Dios chique. \v 10 Ecꞌu ri Abraham royeꞌem ri jun tinamit tzꞌakom lo chi utz, yey wa tinamit e ri Dios xchꞌobow re y xyacaw re. \p \v 11 Rixok Sara, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, tob lic nimalaj winak chic y na utz tane calanic, xyaꞌtaj che xalax jun ralab ma xucojo ri Dios lic e cuꞌana na janipa rubiꞌtisim che. \v 12 Jecꞌulaꞌ ri Abraham, tob ne xa nakaj chi cꞌo wi lo rucamic, xalax rucꞌajol. Yey tak ri ralcꞌoꞌal rire lic xeqꞌuiyar quiwach, xebuꞌana lic e qꞌui pachaꞌ ri quiqꞌuiyal ri chꞌumil e cꞌo che ruwa caj y pachaꞌ ri sanyeb cꞌo chuchiꞌ ri mar, ri na utz taj cajilaxic. \p \v 13 Conoje waꞌ xecamic echiriꞌ cꞌamajaꞌ caquicꞌul janipa rubiꞌtisim lo ri Dios chique. Ruma cꞌu lic xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, e pachaꞌ xquil pan waꞌ y lic xequiꞌcot rucꞌ tak ri xquil apanok. Y rucꞌ waꞌ, xquikꞌalajisaj rique na e ta aj wara che ruwachulew, xa ebicꞌowel. \v 14 Yey ri caquikꞌalajisaj waꞌ, caquicꞌutu quetajin che utzucuxic jun quitinamit pa quejekiꞌ wi. \v 15 We ta e laꞌ cꞌa caquichꞌob rakan puwi ri tinamit pa xebel lo wi, riꞌ lic paquikꞌab cꞌo wi quetzelej tanchi chilaꞌ. \v 16 Noꞌj rique e xcaj jun quitinamit lic junwi, waꞌ e ri jun chomilaj tinamit chilaꞌ chicaj. E uwariꞌche, ri Dios na caqꞌuix ta che cabiꞌx che e Dios que rique, ma uyijbam chi jun quitinamit lic chom chilaꞌ chicaj. \p \v 17 Ecꞌu ri Abraham, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, echiriꞌ xcꞌam upa, xucꞌam bi rucꞌajol Isaac re cucamisaj chwi raltar, tob xew ne ucꞌajol riꞌ yey puwi rire uꞌanom ri biꞌtisinic ri Dios echiriꞌ jewaꞌ xubiꞌij canok: \v 18 «Xew che racꞌajol Isaac caquipetebej wi lo rawalcꞌoꞌal»\x + \xo 11:18 \xt Gn. 21:12\x* xchaꞌ. \v 19 Xuya cꞌu ranimaꞌ rucꞌajol ma lic retaꞌam ri Dios cꞌo uchukꞌab re cucꞌastajisaj lo ri Isaac chiquixoꞌl ri ecaminak, y echiriꞌ ri Dios xuya tanchi che, e pachaꞌ xucꞌul tanchi rucꞌajol chiquixoꞌl ri ecaminak. \p \v 20 Ri Isaac, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, echiriꞌ xebuꞌan bendecir ri Jacob y ri Esaú, xujiquibaꞌ uwach chom tak sipanic cuya ri Dios chique chwach apanok.\x + \xo 11:20 \xt Gn. 27:27-29, 39-40\x* \v 21 Jecꞌulaꞌ, ri Jacob ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, echiriꞌ xa nakaj chi cꞌo wi rucamic, xebuꞌan can bendecir ri queb ucꞌajol ri José, xutzꞌonoj chom tak sipanic re ri Dios paquiwiꞌ chiquijujunal y lic xulokꞌnimaj ukꞌij ri Dios e riꞌ yuxul chwi ruchꞌamiꞌy.\x + \xo 11:21 \xt Gn. 48\x* \p \v 22 Ri José, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, echiriꞌ xa nakaj chi cꞌo wi rucamic, xukꞌalajisaj cꞌo jun kꞌij raj Israel quebel bi chupa ri tinamit Egipto chaꞌ quetzelej tanchi pa ri luwar ubiꞌtisim ri Dios chique. Y xtakan cꞌu canok saꞌ caꞌan che rubakil echiriꞌ quebel bi, ma xraj camukiꞌ rubakil chilaꞌ.\x + \xo 11:22 \xt Gn. 50:24-25; Éx. 13:19\x* \p \v 23 Ruchu-ukaw ri Moisés, ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, xquewaj ri Moisés oxib icꞌ, ma xquilo lic chomilaj acꞌa. Na xquixiꞌij ta cꞌu quib che ri takanic re ri rey echiriꞌ xutak quicamisaxic conoje ri raltak co alabo e aj Israel.\x + \xo 11:23 \xt Éx. 1:22–2:2\x* \p \v 24 Ri Moisés, ruma ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, echiriꞌ xnimaric na xraj ta chic cabiꞌx che e ralab rumiꞌal ri faraón, ri rey re Egipto. \v 25 Xuchaꞌ cꞌu ri cutij cꞌax junam cucꞌ rutinamit ri Dios\f + \fr 11:25 \ft Rumiꞌal ri rey re Egipto xuqꞌuiyisaj ri Moisés y xuꞌan ralab che. Ruma cꞌu waꞌ lic cꞌo uwach ri Moisés, pero echiriꞌ xnimaric xuya can waꞌ chaꞌ e cuꞌan jun cucꞌ rutinamit ri Dios, tob rique na jinta quiwach ma xa e aj chac paquikꞌab ri tinamit Egipto. Éx. 2:10-12\f* chwa ri cacꞌojiꞌ chupa rukusil ri mac, ma waꞌ xa quicꞌowic. \v 26 Ecꞌu ri beyomalil más cꞌo uwach chwach rire e ri cachꞌamixic pachaꞌ xꞌan che ri Cristo, na e ta tak ri beyomalil re Egipto; ma runaꞌoj e cꞌo pan puwi ri rajil ucꞌaxel cuya ri Dios che chwach apanok. \v 27 Ruma cꞌu ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, xel bi Egipto y na xuxiꞌij ta cꞌana rib chwa ri royowal ri rey. Ecꞌu ri xuꞌano e lic xuchukꞌubej rib che ri cuꞌano, ma e pachaꞌ lic cutzutzaꞌ chi pan uwach ri Dios, tob Rire na quilitaj ta uwach. \v 28 Ruma cꞌu ri cubulibal ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, e xuꞌan ri xtak che; xuyijbaꞌ ri nimakꞌij Pascua y xtakan che casokꞌ uquiqꞌuel bexex che tak ruchiꞌ ja chaꞌ echiriꞌ quicꞌow ru ángel ri Dios, na cucamisaj ta can ri nabe calcꞌoꞌal ri e aj Israel.\x + \xo 11:28 \xt Éx. 12:21-30\x* \fig Casokꞌ uquiqꞌuel bexex che ruchiꞌ ja (Hebreos 11:28)|alt="Putting blood on doorposts" src="CN02096b.tif" size="col" ref="heb 11.28" \fig* \p \v 29 Ri tinamit Israel, ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, xebicꞌow chupa ri mar Rojo echiriꞌ waꞌ xjakataj upa y e laꞌ pa chakiꞌj ulew xebicꞌowic. Noꞌj echiriꞌ raj Egipto xquijek quebicꞌow chupa ri mar, ri yaꞌ xucꞌul tanchi rib y jelaꞌ xejikꞌ can chupa.\x + \xo 11:29 \xt Éx. 14:21–15:21\x* \p \v 30 Raj Israel, ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, xebin chirij ri tinamit Jericó wukub kꞌij, y tecꞌuchiriꞌ xwuluwub lo ri tapia re ri tinamit.\x + \xo 11:30 \xt Jos. 6:12-21\x* \p \v 31 Ri Rahab e jun ixok retzꞌabem uwa ukꞌij cucꞌ achijab; na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ruma xcubiꞌ ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, na xcam ta cucꞌ ri e aj palajiy tzij e aj Jericó, ma rire xebucꞌul chi utzil chomal ri e cꞌacꞌalenel e aj Israel y xebutoꞌo.\x + \xo 11:31 \xt Jos. 2:1-21; 6:22-25\x* \p \v 32 ¿Saꞌ chi más cambiꞌij? Ma na cuꞌan ta wa jun kꞌij quinchꞌaꞌt chwi ri cubulibal quicꞌuꞌx ri Gedeón, ri Barác, ri Sansón, ri Jefté, ri David, ri Samuel y ri kꞌalajisanelab. \v 33 Ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, e cꞌo ri xquichꞌij uchukꞌab uqꞌuiyal tinamit, xetakan cꞌu paquiwiꞌ chi jusucꞌ y lic xquirik ri toꞌbal re ri Dios biꞌtisim lo chique. E cꞌo ne ri xquitzꞌapij ruwaqueꞌ ri coj chaꞌ na quetij ta cuma. \v 34 E cꞌo ne ri xecꞌak chupa ri akꞌ y na xecꞌat taj. E cꞌo ri xecolobetaj chwach ri camic rucꞌ espada. E cꞌo ri xyaꞌiꞌ quichukꞌab echiriꞌ na jinta quichukꞌab, lic xnimar ri quichukꞌab pa chꞌaꞌoj y ruma cꞌu riꞌ, ri soldados e aj naj xebanimaj bi. \v 35 E cꞌo ne ixokib xquicꞌul ri calcꞌoꞌal e cꞌastajinak tanchi lo chiquixoꞌl ri ecaminak. \p Noꞌj e cꞌo jujun chic ticawex, ruma ri na xcaj taj cacokꞌotaj ri Dios, e xquichaꞌ ri na xetzokpix ta chubi y rucꞌ cꞌu unimal cꞌaxcꞌolil xecamic, ma e xquichaꞌ ri jun chomilaj cꞌastajibal re cꞌaslemal na jinta utakexic. \v 36 E cꞌo jujun chic lic xechꞌamixic, xjichꞌ quipa, xeyaꞌiꞌ pa carena y xeyaꞌ pa cárcel. \v 37 E cꞌo ri lic xcꞌam tak quipa, e cꞌo ri xecamisax rucꞌ abaj, e cꞌo ri xkꞌatiꞌ quipa rucꞌ sierra, e cꞌo ri xecamisax rucꞌ espada. E cꞌo ri lic xesutinic quicojom quikꞌuꞌ xa re utzꞌuꞌmal bexex o caprux, xꞌan nibaꞌ chique, lic xpaxir cꞌu quicꞌuꞌx y lic xꞌan cꞌax chique. \v 38 Rique xebin pa tak luwar catzꞌintzꞌotic, xebin pa tak juyub, xejekiꞌ che ruwachulew xeꞌ tak pec y pa tak jul. E tak cꞌu waꞌ wa winak re ruwachulew na takal tane chique quecꞌojiꞌ wa nimak e aj chac re ri Dios chiquixoꞌlibal. \p \v 39 Tob conoje waꞌ lic xquicꞌut ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios, na jinta cꞌu junok chique xucꞌul wara che ruwachulew ronoje rubiꞌtisim lo ri Dios chique. \v 40 Ma ojertan ri Dios uchꞌobom chi lo ri más chom\f + \fr 11:40 \ft “Ri más chom”: Waꞌ e queꞌelawi ri colobetajic cuya ri Cristo.\f* cuꞌanaꞌ chaꞌ cutzꞌakatisaj lo ri caraj cuꞌan kucꞌ riꞌoj junam cucꞌ rique. \c 12 \s1 Ri kꞌilonic re ri Dios chique ri e ralcꞌoꞌal \p \v 1 Conoje cꞌu riꞌ waꞌ wa ticawex lic xquicꞌut ri cubulibal quicꞌuꞌx. Lic chirajawaxic cꞌu riꞌ chike riꞌoj jelaꞌ cakaꞌano. Ma wa oj cꞌo wi e pachaꞌ jun cꞌalalem yey e riꞌoj ri cojcꞌalalic. Ecꞌu rique cojquitzutzaꞌ lok, coyeꞌem cojopon pa ri qꞌuisbal re ri cꞌalalem oj cꞌo wi. Ecꞌu riꞌ riꞌoj kayaꞌa can ronoje ri na utz taj calatzꞌan ke, kayaꞌa can ronoje ri mac ojuraꞌlim y mojcos cꞌu riꞌ che ri be cꞌo chikawach. \v 2 Junok cacꞌalalic e lic cutzutzaꞌ pan ri qꞌuisbal re pa caraj copon wi. Jecꞌulaꞌ riꞌoj e kayaꞌa pan ri kawach puwi ri Jesús, ma rucꞌ Rire cape wi ri cubulibal kacꞌuꞌx y e Rire ri catzꞌakatisan uwach waꞌ. Xuya cꞌu ranimaꞌ xcam chwa ri cruz tob waꞌ lic qꞌuixbal uwach; e xutij ri cꞌax ma retaꞌam we xricꞌowibej waꞌ, unimal quiꞌcotemal ri cucꞌulu. Ecꞌu riꞌ woꞌora tzꞌul puwiquikꞌab rutzꞌulibal ri Dios. \p \v 3 E lic cꞌola naꞌoj alak puwi ri xuꞌan ri Jesús; ma tob na takal ta che Rire, lic xutij cꞌax paquikꞌab raj maquib. Macos cꞌu ralak y mapax ne cꞌuꞌx alak chwa ri cꞌaxcꞌobic. \v 4 Ma ralak cꞌamajaꞌ ne copon alak cꞌa chwa ri camic\f + \fr 12:4 \ft Cubiꞌij waꞌ ma copon ne ri kꞌij catewun ri camic paquiwi ri hermanos ruma na caquesaj ta quib che ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo.\f* ruma cachꞌoꞌjin alak chirij ri mac. \v 5 Micꞌow cꞌu chicꞌuꞌx alak ri pixabanic re ri Dios, ri cubiꞌij pa Ruchꞌaꞌtem che alak, ri alak ralcꞌoꞌal Rire: \q1 At walcꞌoꞌal, macꞌak bi ukꞌij ri kꞌilonic re ri Dios, \q2 mapax ne acꞌuꞌx che echiriꞌ cuchꞌaꞌbej apa. \q1 \v 6 Ma ri Dios Kajawxel lic quebukꞌil \q2 janipa ri cꞌax quebunaꞌo \q1 y e pachaꞌ cujichꞌ quipa \q2 janipa ri uꞌanom ralcꞌoꞌal chique \rq Pr. 3:11-12 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 7 Lic cꞌu cuyu alak ri kꞌilonic, ma jelaꞌ cakꞌalajinic alak ralcꞌoꞌal ri Dios. ¿Na etaꞌam ta neba alak e rachi cꞌo ralcꞌoꞌal lic chirajawaxic che quebukꞌil waꞌ? \v 8 Jecꞌuriꞌlaꞌ, ri Dios quebukꞌil conoje ri e ralcꞌoꞌal. Noꞌj we ta ri Dios na cukꞌil ta alak, riꞌ cuꞌana pachaꞌ na alak ta sakil ralcꞌoꞌal, pachaꞌ na kꞌalaj taj china ri kaw alak. \v 9 Echiriꞌ oj acꞌalab, e ri kachu-kakaw che ruwachulew lic xojquikꞌilo y xkanimaj quitzij. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ na cakaya ta kib pukꞌab ri Kakaw cꞌo chilaꞌ chicaj chaꞌ jelaꞌ cacꞌojiꞌ kacꞌaslemal chwach Rire? \v 10 Ma ri kachu-kakaw xa ajilam junab cojquikꞌilo, yey ri caquiꞌan kucꞌ xa e chirij ri quinaꞌoj rique. Noꞌj ri Kakaw Dios lic cojupixabaj puwi ri cajawax chike chaꞌ ri kacꞌaslemal cuꞌana jelaꞌ pachaꞌ ri chomilaj ucꞌaslemal Rire. \v 11 Pakatzij wi na jinta juna kꞌilonic lic cucꞌul kacꞌuꞌx echiriꞌ oj cꞌo chupa, ma waꞌ cuꞌan cꞌax chike. Pero we xkacꞌul ri kꞌilonic, lic cꞌo cutikoj chike, ma cusucꞌupij ri kabinic kasilabic chaꞌ cojcꞌojiꞌ chi utzil chomal. \p \v 12 Ruma cꞌu laꞌ lic chukꞌubej ib alak chaꞌ jelaꞌ cacꞌojiꞌ uchukꞌab ri kꞌab alak cosinak y cacowir ri chꞌec alak siquirinak. \v 13 E cꞌama bi alak ri be jusucꞌ chaꞌ cuꞌan alak cꞌamal quiwach ri na e ta tiquil chi utz y jelaꞌ rique na quetzak ta chic y na quebel ta che ri be jusucꞌ.\f + \fr 12:13 \ft Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “chaꞌ jecꞌulaꞌ ri jetzꞌ cacunutaj ri rakan y na cujalcatzꞌij ta chic”.\f* \v 14 Lic chirajawaxic cꞌola alak chi utzil chomal cucꞌ conoje y tijoj ib alak che ri santowilaj binic chwach ri Dios, ma na jinta junok queꞌrila uwach ri Dios we na e ta cuꞌan riꞌ. \v 15 Lic chajij ib alak chaꞌ na jinta junok che alak cujam bi ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios ruma catiquiꞌ oyowal pa ranimaꞌ, yey jecꞌulaꞌ riꞌ cuꞌan latzꞌanel che ri qꞌuiyibal alak y laj ne queretzelaj jujun chic. \v 16 Mucꞌulumaj e junok che alak caretzꞌabej uwa ukꞌij rucꞌ junok chic na ucꞌulel taj; macꞌak ne bi alak ukꞌij janipa ri cuya ri Dios che alak pachaꞌ ri xuꞌan ri Esaú echiriꞌ xa ruma jun waꞌim, xucꞌayij ri takal che rire ruma atzixel.\x + \xo 12:16 \xt Gn. 25:29-34\x* \v 17 Etaꞌam chi cꞌu alak riꞌ, ri Esaú tob lic xurayij chic cucꞌul janipa ri takal che rire ruma atzixel, na xyaꞌ ta chi che; tob ne lic xrokꞌej, na xurik ta chi ujalcꞌatixic waꞌ.\x + \xo 12:17 \xt Gn. 27:30-40\x* \s1 Ri juyub Sinaí y ri juyub Sion \p \v 18 Ecꞌu ralak na oponinak tane alak chwach jun juyub quilitaj wara che ruwachulew pachaꞌ ri juyub\f + \fr 12:18 \ft Waꞌ e ri juyub Sinaí pa xuya wi ri Dios Rutzij Upixab chique raj Israel. Éx. 19:16-19; 20:18-19\f* xquil raj Israel ojertan, waꞌ e ri xjumuw akꞌ chwach, pa xuꞌan wi kꞌekuꞌm y xuꞌan cakjikꞌ. \v 19 Na tom tane alak ruchꞌawibal ri trompeta y rukul ri Dios jelaꞌ pachaꞌ ri xquita raj Israel. Ecꞌu tak ri xetaw re waꞌ, lic xquitzꞌonoj chaꞌ na e ta chi ri Dios cachꞌaꞌt cucꞌ.\x + \xo 12:19 \xt Éx. 20:18-21; Dt. 5:22-27\x* \v 20 Ma rique xquixiꞌij quib echiriꞌ xyaꞌ wa jun takanic chique: «China ri capakiꞌ lo chwa wa juyub, tob ne juna awaj, riꞌ cacamisax paꞌbaj o rucꞌ lanza»\x + \xo 12:20 \xt Éx. 19:12-13\x* xchaꞌ. \v 21 Lic xibibal cꞌu uwach riꞌ ri xilitajic, ma jenewaꞌ xubiꞌij ri Moisés: «Lic quimbirbotic ruma nuxiꞌim wib»\x + \xo 12:21 \xt Dt. 9:19\x* xchaꞌ. \p \v 22 Noꞌj woꞌora alak oponinak chwach ri juyub Sion pa ri tinamit re ri Dios cꞌaslic, ri tinamit Jerusalem chilaꞌ chicaj, pa quimolom wi quib uqꞌuiyal ángeles re caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios rucꞌ quiꞌcotemal. \v 23 Alak chi bare jun cucꞌ ri e ralcꞌoꞌal ri Dios,\f + \fr 12:23 \ft Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri atzixelab”. Chiquixoꞌl raj judiꞌab, ri atzixel lic cꞌo uwach y lic cꞌo cucꞌul che rukaw. Jecꞌulaꞌ conoje ri e re ri Cristo, lic cꞌo quiwach chwach ri Kakaw Dios y lic cꞌo caquicꞌul che Rire.\f* ri quebopon chilaꞌ chicaj rucꞌ Rire.\f + \fr 12:23 \ft Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “ri tzꞌibital chi quibiꞌ chilaꞌ chicaj”. Ap. 21:27\f* Alak oponinak chi chwach ri Dios pa e cꞌo wi tak ri e jusucꞌ, ri eboquinak chi chilaꞌ chicaj, ri ꞌanom chi chom che ri quicꞌaslemal ruma ri Dios, ri Aj Kꞌatal Tzij que conoje. \v 24 Yey alak oponinak chi chwach ri Jesús, ri xtiquiban ri cꞌacꞌ tzij xuꞌan ri Dios kucꞌ; ri Jesús xuꞌan waꞌ ruma ruquiqꞌuel xturuwic, y waꞌ más cꞌo cutikoj chwa ruquiqꞌuel ri Abel.\f + \fr 12:24 \ft Ruquiqꞌuel ri Abel xa xucꞌam lo kꞌatbal tzij puwi ri jun xcamisan re; noꞌj ruquiqꞌuel ri Jesús xucꞌam lo colobetajic y cuybal mac chike konoje. Gn. 4:10\f* \p \v 25 E uwariꞌche lic macꞌak bi alak ukꞌij ri Dios, ri capixaban e alak. Ma we na xecolobetaj ta ri xquicꞌak bi ukꞌij ri Dios ojertan echiriꞌ Rire xuchꞌaꞌbej quipa ruma ri Moisés wara che ruwachulew, macꞌuwariꞌ riꞌoj na cojcolobetaj taj we e cakacꞌak bi ukꞌij ri Jun cuchꞌaꞌbej lo kapa chilaꞌ chicaj. \p \v 26 Ma ojertan echiriꞌ xchꞌaw lo Rire, lic xbarbat rulew, yey woꞌora jewaꞌ ujiquibam uwach: \q1 Jumul chi cꞌut canꞌan waꞌ, \q1 pero na xew ta chi cꞌu ruwachulew cambarbatisaj, \q1 ma canyiquiyaꞌ ne ruwa caj \rq Hag. 2:6 \rq* \m cachaꞌ. \v 27 Echiriꞌ cubiꞌij: «Jumul chi cꞌut canꞌan waꞌ,» e queꞌelawi ronoje ri uꞌanom ri Dios, ri utz casilabisaxic, waꞌ cajalcꞌatix bi; xew cꞌu catiquiꞌ can ri na utz taj casilabisaxic. \v 28 Jecꞌulaꞌ, riꞌoj cakacꞌul jun luwar pa cayaꞌiꞌ wi chike cojtakanic y waꞌ lic tiquil chi utz y na casach ta uwach. Ruma cꞌu waꞌ chojtioxin chwach ri Dios, kakasaj cꞌu kamejelem chwach y kalokꞌnimaj rucꞌ xiꞌin ib. \v 29 Ma jelaꞌ pachaꞌ ri akꞌ cuporoj ronoje, jecꞌulaꞌ cuꞌan ri ka Dios echiriꞌ cusach uwach ronoje ri na utz taj.\x + \xo 12:29 \xt Dt. 4:24\x* \c 13 \s1 Pixabanic chique rutinamit ri Dios \p \v 1 Mokꞌotaj alak ri cꞌax canaꞌ ib alak chiwach alak, ma ralak chakꞌ ib alak chupa rubiꞌ ri Cristo. \v 2 Micꞌow chicꞌuꞌx alak ri quecꞌul alak chi utz janipa ri quebopon chi ocho alak, ma e cꞌo ri xebanaw waꞌ y na xquinaꞌbej taj e ángeles ri xequicꞌulu. \v 3 Memescꞌutaj alak ri e cꞌo pa cárcel, e ꞌana alak pachaꞌ cꞌo alak cucꞌ pa ri cárcel; yey memescꞌutaj ne alak ri e cꞌo pa cꞌax, e ꞌana alak pachaꞌ catij alak cꞌax junam cucꞌ rique. \p \v 4 Lic chuꞌana nim ukꞌij ri cꞌulaniquil chiwach onoje alak y machꞌulaj ne cꞌana alak ri tzij ꞌanom alak chiwach alak; ma conoje ri caquetzꞌabej uwa quikꞌij cucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj y conoje ri quemacun chirij ri cꞌulaniquil, waꞌ cakꞌat tzij paquiwiꞌ ruma ri Dios. \p \v 5 Meꞌec cꞌuꞌx alak chwi ri puak. E quiꞌcota alak rucꞌ ri cꞌo ucꞌ alak, ma jewaꞌ ubiꞌim ri Dios: \q1 Na catinya ta can qꞌuenok \q1 y na canwokꞌotaj ta atoꞌic \rq Dt. 31:6, 8; Jos. 1:5 \rq* \m xchaꞌ. \v 6 E uwariꞌche lic cakajiquibaꞌ uwach ri tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 Ri Nukaw Dios, e Rire ri catoꞌw weꞌin; \q1 na canxiꞌij tane cꞌana wib che ri na utz taj \q2 cuꞌan juna ticawex chwe \rq Sal. 118:6 \rq* \m cojchaꞌ. \p \v 7 Checꞌuna chicꞌuꞌx alak ri e aj cꞌamal wach e alak, ri xetzijon Ruchꞌaꞌtem ri Dios che alak. Chꞌobo alak rakan janipa ri utz xucꞌam lo ri quibinic quisilabic y e cꞌama alak re ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Cristo. \p \v 8 Ri Kanimajawal Jesucristo na cajalcꞌatitaj taj; Rire jelaꞌ pachaꞌ rojertan, jelaꞌ woꞌora y chikawach apanok. \v 9 Matakej cꞌu alak juna cꞌutunic junwi y na usucꞌ taj. Ma e cꞌo ri lic queboc il che tak ri takanic puwi saꞌ ri catijic, yey waꞌ na jinta cꞌana cutikoj che ri quibinic quisilabic chwach ri Dios. Ecꞌu ri lic cuya kachukꞌab riꞌoj e ri catiquiꞌ ri kanimaꞌ chupa ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. \p \v 10 Ri oj re ri Cristo, cꞌo ri altar keꞌoj (waꞌ e rucamic ri Cristo chwa ri cruz). Ecꞌu ri quelokꞌniman pa ri Rocho Dios rucꞌ awaj ecamisam, na cayaꞌtaj ta chique caquicꞌul janipa ri yaꞌtal chike riꞌoj ruma rucamic ri Cristo.\f + \fr 13:10 \ft Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “na cayaꞌtaj ta chique caquitij re ri altar keꞌoj”.\f* \v 11 Ri cuꞌan ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios e cucoj bi chupa ri Luwar lic Santo ri quiquiqꞌuel rawaj ecamisam ruma ri mac que ri tinamit, yey ecꞌu ri quitiꞌjil quesax bi chupa ri tinamit re caporoxic. \v 12 Jecꞌulaꞌ ri Jesús xesax bi chupa ri tinamit echiriꞌ xcamisaxic chaꞌ rucꞌ ruquiqꞌuel cujoskꞌij ri canimaꞌ ri ticawex. \v 13 Joꞌ cꞌu riꞌ rucꞌ ri Jesús, e pachaꞌ junam rucꞌ Rire chojelubi chupa ri tinamit y kacꞌulu keꞌoj ri cꞌakbal bi kakꞌij jelaꞌ pachaꞌ xꞌan che Rire. \v 14 Ma wara che ruwachulew na jinta juna tinamit lic cacowinic pa utz coj-jekiꞌ wi; ruma cꞌu riꞌ, e koyeꞌem ri jun katinamit na casach ta uwach. \p \v 15 Ruma cꞌu laꞌ, xaki e kayaꞌa chwach ri Dios ri kakasaꞌn re yacbal ukꞌij ruma ri Kanimajawal Jesucristo. Kayaca cꞌu ukꞌij rubiꞌ Rire, e kabiꞌij Rire e Kanimajawal. \v 16 Lic micꞌow chicꞌuꞌx alak xaki e ꞌana alak ri utz y toꞌo ib alak chiwach alak. Ma waꞌ e jun kasaꞌn lic cucꞌul ucꞌuꞌx ri Dios. \p \v 17 Lic cojo alak quitzij ri e aj cꞌamal wach e alak y yaꞌa ib alak chitakic cuma, ma chwiquikꞌab rique yaꞌtal wi ruchajixic ri cꞌaslemal alak chwach ri Dios. Yey rique caquikꞌalajisaj chwach ri Dios suꞌanic xquiꞌan tak ri quichac ucꞌ alak. Lic chirajawaxic cꞌu riꞌ caya ib alak chitakic cuma chaꞌ jelaꞌ rique utz caquiꞌan ri quichac rucꞌ quiꞌcotemal y na rucꞌ ta bis ruma ri cuꞌan alak alcꞌayew chique; ma we e riꞌ, na jinta cutikoj ri quichac ucꞌ alak. \p \v 18 Lic ꞌana cꞌu alak orar pakawiꞌ. Riꞌoj lic cakanaꞌ chikacꞌuꞌx utz ri kaꞌanom, y rucꞌ cꞌu ri kabinic kasilabic cakaj cakaꞌan chi utz ronoje. \v 19 Yey cantzꞌonoj co che alak, e ꞌana alak orar panuwiꞌ chaꞌ cayaꞌtaj tanchi chwe riꞌin quinopon tan ucꞌ alak. \s1 Qꞌuisbal chꞌaꞌtem chique tak riglesias \p \v 20 Ri Dios, ri aj yaꞌl utzil chomal, xucꞌastajisaj lo ri Kanimajawal Jesucristo chiquixoꞌl ri ecaminak. Y ri Cristo e ri Nimalaj Aj Chajinel que rutinamit ri Dios; yey rucꞌ ruquiqꞌuel Rire, xujiquibaꞌ uwach ri cꞌacꞌ tzij na jinta utakexic. \v 21 Cantzꞌonoj cꞌu riꞌ che ri Dios, chutoꞌo alak chaꞌ caꞌan alak ri utz y jelaꞌ caꞌan cꞌu alak janipa ri caraj Rire. Chuꞌana cꞌu Rire ucꞌ alak ruma ri Kanimajawal Jesucristo janipa ri rajawal ucꞌuꞌx Rire. Che Rire takal wi ri yacbal ukꞌij wakꞌij ora y na jinta chi utakexic chikawach apanok. Amén. \p \v 22 Yey cantzꞌonoj che alak hermanos, lic yaꞌa ib alak che umajic usucꞌ waꞌ wa queb oxib pixabanic xintzꞌibaj pan che alak y cꞌulu alak chi utz. \p \v 23 Cuaj quetaꞌmaj alak e ri ka hermano Timoteo elinak chi lo pa cárcel, yey we xcꞌun tan lok, cancꞌam bi wucꞌ echiriꞌ quiꞌnwila alak. \p \v 24 Yaꞌa alak rutzil quiwach conoje ri e aj cꞌamal wach e alak cucꞌ conoje rutinamit ri Dios. Ri e aj Italia caquiya pan rutzil wach alak. \v 25 Cꞌulu cꞌu onoje alak ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. Amén.