\id ACT - Achiꞌ, Rabinal NT (traditional orthography) [acr] (acrT) -2009 (DBL 2013) \h Hechos \toc1 Janipa ri xquiꞌan tak rutakoꞌn ri Cristo \toc2 Hechos \toc3 Hch. \mt1 Janipa ri xquiꞌan tak rutakoꞌn ri Cristo \c 1 \s1 Ri ubiꞌim lo ri Jesús puwi ri Ruxlabixel ri Dios \p \v 1 Chupa ri nabe nulibro, xintzꞌibaj pan che rilal Teófilo, puwi tak ri xuꞌan ri Jesús y tak ri xucꞌutu chwi lo ri jekebal re ruchac \v 2 cꞌa chupa ri kꞌij echiriꞌ xcꞌul chilaꞌ chicaj ruma ri Dios. Chwach cꞌu pan riꞌ rubenam chilaꞌ chicaj, Rire ruma ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios xuya can takanic chique rutakoꞌn\f + \fr 1:2 \ft “Rutakoꞌn”: Quil “apóstol” pa vocabulario.\f* ebuchaꞌom puwi tak ri chirajawaxic caquiꞌano. \v 3 Chwi cꞌu rucamic, xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak y cꞌa xcꞌojiꞌ cuarenta kꞌij che ruwachulew. Chupa tak cꞌu laꞌ la kꞌij, uqꞌuiyal laj e laꞌ xucꞌut uwach chiquiwach rutakoꞌn y xchꞌaꞌt cucꞌ puwi ri takanic re ri Dios. Jecꞌulaꞌ riꞌ, lic xucꞌutu pakatzij wi Rire cꞌaslic. \p \v 4 Echiriꞌ ri Jesús e laꞌ cꞌa cꞌo cucꞌ rutakoꞌn, xubiꞌij chique: \p —Chixcꞌola Jerusalem chaꞌ quiwoyꞌej rubiꞌtisinic ri Nukaw, ri nutzijom chi lo riꞌin chiwe; waꞌ e ri bautismo re ri Ruxlabixel ri Dios. \v 5 Pakatzij wi ri Juan xuya ri bautismo rucꞌ yaꞌ; noꞌj ri bautismo quicꞌul riꞌix e rucꞌ ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios; yey waꞌ cuꞌana xa chupa tak waꞌ wa kꞌij catajin lok —xcha chique. \s1 Ri Jesús catzelej chilaꞌ chicaj \p \v 6 Jun kꞌij cꞌut ri quimolom quib rucꞌ ri Jesús jewaꞌ xquitzꞌonoj che: \p —Kajawal, ¿chupa tak waꞌ wa kꞌij oj cꞌo wi, cayac tanchi nawi la ri takanic re ri katinamit Israel jelaꞌ pachaꞌ ri uꞌanom lo ojertan?\f + \fr 1:6 \ft Caquitzꞌonoj we ri Jesús cuꞌana rey re Israel rucꞌ jun takanic pachaꞌ ri xquiꞌan ri rey David y ri rey Salomón echiriꞌ lic yacom ukꞌij ri tinamit Israel.\f* —xechaꞌ. \p \v 7 Y ri Jesús xucꞌul uwach: \p —Riꞌix na yaꞌtal ta chiwe quiwetaꞌmaj rukꞌijol y ruꞌorayil echiriꞌ cuꞌana tak waꞌ ri Nukaw, ma ronoje waꞌ xew pukꞌab Rire cꞌo wi. \v 8 Pero quicꞌul cꞌu ichukꞌab riꞌix echiriꞌ cakaj lo ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios piwiꞌ y quixuꞌana cꞌu ix tzijol weꞌin chupa wa tinamit Jerusalem, chupa ronoje ri luwar re Judea y re Samaria y cꞌa che ronoje luwar re ruwachulew —xcha chique. \p \v 9 Ecꞌuchiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxiquil tak waꞌ, xcꞌam bi chilaꞌ chicaj; y ecꞌu laꞌ caquitzutzaꞌ rutijoꞌn xsach bi chiquiwach chupa jun sutzꞌ. \v 10 Cꞌa caquitzutzaꞌ cꞌu pan chilaꞌ chicaj pa xcꞌam wubi ri Jesús, echiriꞌ xewinakir queb achijab cucꞌ yey waꞌ lic sak ri quikꞌuꞌ. \p \v 11 Waꞌchijab xechꞌaw cꞌu chique, jewaꞌ xquibiꞌij: \p —Achijab ix aj Galilea, ¿suꞌbe cꞌa quixtzutzuꞌn chicaj? Ma wa Jesús, ri xel bi chixoꞌl riꞌix y xcꞌul chilaꞌ chicaj, Rire cacꞌun tanchic. Jecꞌulaꞌ pachaꞌ xiwilo xeꞌec, jelaꞌ cacꞌun tanchic —xecha chique. \s1 Ri Matías cachaꞌic re cacꞌojiꞌ pucꞌaxel ri Judas aj Iscariot \p \v 12 Ecꞌuchiriꞌ, ri e takoꞌn xebel bi chwach ri juyub Olivos y xetzelej Jerusalem. (Wa juyub xa nakaj cꞌo wi lo che Jerusalem, laj jun kilómetro unajtijil; jecꞌulaꞌ rique na xicꞌow ta uwiꞌ ri caquibinibej che ri yaꞌtalic e chirij ri cojobal que raj judiꞌab puwi ri kꞌij re uxlanibal.)\f + \fr 1:12 \ft Chiquiwach raj judiꞌab, xew yaꞌtalic cabin junok jun kilómetro chupa ri kꞌij re uxlanibal.\f* \p \v 13 Echiriꞌ xebopon Jerusalem, xebakꞌan chicaj pa ri caleꞌ ja pa ejekel wi ri Pedro, ri Jacobo, ri Juan, ri Andrés, ri Felipe, ri Tomás, ri Bartolomé, ri Mateo, ri Jacobo rucꞌajol ri Alfeo; ri Simón ri cabiꞌx “ri Zelote” che y ri Judas ruchakꞌ ri Jacobo. \v 14 E conoje rique lic xa jun quicꞌuꞌx quiyaꞌom quib pa oración, junam cucꞌ jujun ixokib, rucꞌ ri María ruchu ri Jesús yey cucꞌ tak ruchakꞌ ri Jesús. \p \v 15 Chupa cꞌu tak laꞌ la kꞌij, ri Pedro xtaqꞌuiꞌ chiquiwach ri hermanos quimolom quib, laj e ciento veinte chi conoje, y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij chique: \p \v 16 «Hermanos, lic chirajawaxic wi e cuꞌana na ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios puwi ri xubiꞌij ri Santowilaj Ruxlabixel ruma ri David echiriꞌ xchꞌaꞌt puwi ri Judas aj Iscariot. Waꞌ e ri xnabej chiquiwach ri xechapaw bi ri Jesús, \v 17 tob rire e jun kachbiꞌil y xyaꞌ che xchacun junam kucꞌ chupa wa chac re ri Dios» xchaꞌ. \p \v 18 (Xlokꞌ cꞌu juchꞌakap ulew rucꞌ ri puak xyaꞌ che ri Judas ruma ri na jusucꞌ taj xuꞌano echiriꞌ xucꞌayij ri Jesús. Ecꞌu ri Judas xuꞌxulubaꞌ lo rib chwi jun cheꞌ y echiriꞌ xtzak lok, xrakaroꞌb rupa y ronoje ri rixcolob xquich caꞌnic. \v 19 Waꞌ xquetaꞌmaj conoje ri ejekel Jerusalem. E uwariꞌche, xquicoj “Acéldama” che wa jun luwar; waꞌ queꞌelawi “Luwar re Quicꞌ” pa ri quichꞌaꞌtem rique.) \p \v 20 Xubiꞌij cꞌu ri Pedro: \p «Jecꞌuwaꞌ tzꞌibital can puwi ri Judas chupa ri libro re ri Salmos: \q1 Ri luwar pa jekel wi chuꞌana jun luwar catzꞌintzꞌotic, \q1 y na jinta junok cajekiꞌ chiriꞌ. \rq Sal. 69:25 \rq* \m Y jewaꞌ cubiꞌij tanchic: \q1 Lic chirajawaxic catzucux jun chic aj chac chaꞌ cacꞌojiꞌ pucꞌaxel \rq Sal. 109:8 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 21 »E cꞌo cꞌu jujun achijab chikaxoꞌl xex ojcachbilam echiriꞌ cꞌa cꞌo ri Jesús kucꞌ, \v 22 chwi lo echiriꞌ xucꞌul ri bautismo ruma ri Juan y cꞌa echiriꞌ xel bi kucꞌ y xcꞌul chilaꞌ chicaj ruma ri Dios. Lic chirajawaxic cꞌut cakacoj junok chique waꞌ waꞌchijab chaꞌ junam cojtzijon puwi rucꞌastajibal ri Jesús» xcha ri Pedro chique. \p \v 23 Xequichaꞌ cꞌu caꞌib achijab. Jun e ri José, ri cabiꞌx Barsabás che y cojom jun retzelal ubiꞌ “Justo” quecha che. Ri jun chic, Matías rubiꞌ. \v 24 Y xquiꞌan orar, jewaꞌ xquibiꞌij: «Kajawal, Rilal etaꞌam la ri quicꞌuꞌx conoje ri ticawex. Cꞌutu cꞌu la chikawach chinok chique wa caꞌib achijab chaꞌom la \v 25 chaꞌ cucꞌam bi wa chac y caꞌan takoꞌn la che; jecꞌulaꞌ cacꞌojiꞌ pucꞌaxel ri Judas aj Iscariot, ri xrokꞌotaj can ri chac xyaꞌ che y xeꞌec cꞌu pa ri luwar takal che» xechaꞌ. \p \v 26 Ecꞌuchiriꞌ, xquiꞌan jun sorteo chaꞌ cakꞌalajinic china chique wa caꞌib cacanaj can pucꞌaxel ri Judas; y waꞌ xtzak puwi ri Matías. Chwi cꞌu riꞌ, rire xuꞌana e jun cucꞌ ri junlajuj chic e takoꞌn. \c 2 \s1 Rucꞌunibal ri Ruxlabixel ri Dios \p \v 1 Echiriꞌ xopon ri nimakꞌij re Pentecostés\f + \fr 2:1 \ft “Pentecostés”: Waꞌ queꞌelawi “cincuenta kꞌij”. E jun nimakꞌij catzak cincuenta kꞌij ricꞌowic ri nimakꞌij Pascua.\f* e tak rutijoꞌn ri Jesús quimolom quib, conoje uꞌanom xa jun quicꞌuꞌx. \v 2 Xakicꞌateꞌt cꞌut chilaꞌ chicaj xpe pachaꞌ uchꞌawibal juna unimal tew lic cajuxuxic, yey waꞌ xunojisaj ronoje upa ri ja pa quimolom wi quib. \v 3 Ecꞌuchiriꞌ, xewinakir pachaꞌ urepebal akꞌ y waꞌ xcꞌojiꞌ paquiwiꞌ chiquijujunal rique. \v 4 Yey conoje ri e cꞌo chiriꞌ xquicꞌul ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel, y xquijek cꞌu riꞌ quechꞌaꞌt pa jujun chic chꞌaꞌtem junwi. Chiquijujunal quechꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem xyaꞌtaj chique ruma ri Ruxlabixel. \p \v 5 Chiriꞌ cꞌut Jerusalem e cꞌo e aj judiꞌab lic caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios. Rique e petinak pa tak uqꞌuiyal tinamit che ruwachulew. \v 6 Echiriꞌ xquita waꞌ wa chꞌawibal, xepe che rilic. Yey lic xsach quinaꞌoj ma chiquijujunal xequito quechꞌaꞌt pa tak ri quichꞌaꞌtem que rique. \v 7 Ecꞌu laꞌ lic caminak canimaꞌ che, xquijek caquibiꞌij chiquiwach: «¡Chilape alak! ¿Na e ta neba aj Galilea conoje wa quechꞌaꞌtic? \v 8 ¿Chaꞌta cꞌu riꞌ chikajujunal quekato quechꞌaꞌt pa tak ri kachꞌaꞌtem oj alaxinak wi riꞌoj? \v 9 Yey lic pa uqꞌuiyal tinamit oj petinak wi. Chikaxoꞌl e cꞌo e aj Partia, e aj Media y e aj Elam. Yey e cꞌo ri ejekel Mesopotamia, Judea, Capadocia, Ponto y Asia, \v 10 Frigia y Panfilia, Egipto y pa tak ri luwar re Libia chwach pana ri tinamit Cirene. Yey e cꞌo ri e petinak Roma; chiquixoꞌl waꞌ e cꞌo e aj judiꞌab y e cꞌo ne ri na e ta aj judiꞌab quitakem lo ri cꞌutunic que raj judiꞌab. \v 11 E cꞌo e aj Creta y ri e aj Arabia. Yey chikajujunal riꞌoj cakato quechꞌaꞌt pa kachꞌaꞌtem puwi tak ri cꞌutubal re runimal uchukꞌab ri Dios» quechaꞌ. \p \v 12 Conoje cꞌut lic caminak canimaꞌ che y na caquirik ta chic saꞌ ri caquichꞌob puwiꞌ, jecꞌuwaꞌ caquibiꞌij chiquiwach: «¿Saꞌ queꞌelawi waꞌ?» quechaꞌ. \v 13 Yey e cꞌo cꞌu jujun chic quechꞌamin que y jewaꞌ caquibiꞌij: «Laꞌ quekꞌabaric» quechaꞌ. \s1 Ri nabe tzijonic xuꞌan ri Pedro puwi ri Jesús \p \v 14 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedro xtaqꞌuiꞌic junam cucꞌ ri junlaluj chic takoꞌn y lic co xchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij: \p «Achijab alak aj judiꞌab y onoje ri alak jekel wara Jerusalem, tape alak chi utz ri cankꞌalajisaj che alak. \v 15 Ma e chiwach ralak, waꞌ waꞌchijab quekꞌabaric, noꞌj ¡na e ta uꞌanom riꞌ! Ma cꞌa e ne belejeb ora\f + \fr 2:15 \ft “Belejeb ora”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* laꞌ che wa anim. \v 16 Janipa wa cata alak y quil alak woꞌora, waꞌ e ri ubiꞌim chi can ri kꞌalajisanel Joel ojertan, echiriꞌ jewaꞌ xubiꞌij: \q1 \v 17 “Che tak ruqꞌuisbal kꞌij” cubiꞌij ri Dios, \q1 “cantak bi ri Wuxlabixel paquiwi conoje ri ticawex che ruwachulew. \q1 E tak cꞌu ri miꞌal alcꞌoꞌal alak caquikꞌalajisaj ri Nutzij. \q1 Ralabo caquilo janipa ri cancꞌut chiquiwach; \q1 yey e ri nimak winak, pa wachicꞌ caquil wi janipa ri cankꞌalajisaj chiquiwach. \q1 \v 18 Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij, paquiwi ri e waj chac ixokib y achijab cantak bi ri Wuxlabixel \q1 chaꞌ jelaꞌ caquikꞌalajisaj ri Nutzij chiquiwach ri ticawex. \q1 \v 19 Chwa ri caj cancꞌut tak cꞌutubal re nuchukꞌab yey waꞌ na jinta ilitajinak wi \q1 y che ruwachulew canꞌan cꞌutubal rucꞌ quicꞌ, rucꞌ akꞌ y rucꞌ mayul re sib. \q1 \v 20 Ecꞌu ri kꞌij cuꞌan kꞌekuꞌm uwach \q1 yey ri icꞌ cuꞌan cak uwach pachaꞌ quicꞌ; \q1 waꞌ e cuꞌana echiriꞌ ya copon rukꞌijol ri Kanimajawal. \q1 Waꞌ wa jun kꞌij lic nim y na jinta cꞌo cajunimax wi ruchomalil. \q1 \v 21 Y conoje cꞌu ri caquicoj quib chwach ri Kanimajawal re quebucolobej, riꞌ quecolobetajic” \rq Jl. 2:28-32 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 22 »Achijab alak aj Israel, tape alak janipa wa cambiꞌij che alak woꞌora: Ri Jesús ri aj Nazaret, Rire e ri Jun takom lo chixoꞌl alak ruma ri Dios. Lic etaꞌam cꞌu alak ri xuꞌan ri Dios ruma ri Jesús chixoꞌl alak, waꞌ e uqꞌuiyal milagros y tak cꞌutubal re ri unimal uchukꞌab ri Dios. \v 23 Yey ri Dios lic uchꞌobom chi ulok y retaꞌam suꞌchac xuya ri Jesús pakꞌab alak. Ecꞌu ralak xchap bi alak y xtak alak ucamisaxic chwa cruz cuma winak na jinta Rutzij Upixab ri Dios cucꞌ.\f + \fr 2:23 \ft Waꞌ e ri e aj Roma.\f* \v 24 Pero ri Dios xucꞌastajisaj lok y xresaj chupa rucꞌaxcꞌolil ri camic, ma ri camic na jinta uchukꞌab puwi Rire y ruma riꞌ, Rire na xcꞌojiꞌ ta pukꞌab ri camic. \p \v 25 »Rojertan xubiꞌij can ri rey David puwi ri Cristo: \q1 Riꞌin canwil ri Wajawal xaki e laꞌ cꞌo chinuwach. \q1 Ruma cꞌu cꞌo Rire pa nuwiquikꞌab, \q1 na jinta cꞌana cayuchꞌuyuꞌn weꞌin. \q1 \v 26 E uwariꞌche ri wanimaꞌ lic xquiꞌcotic \q1 y ruchiꞌ nukul xbixon rucꞌ quiꞌcotemal. \q1 Ecꞌu riꞌin, tob ne wetaꞌam quincamic, \q1 e laꞌ cꞌo chi ri nucubam pan nucꞌuꞌx che; \q1 \v 27 ma Rilal na quinya ta can la chiquixoꞌl ri ecaminak, \q1 yey na caya tane la luwar cakꞌay rucuerpo ri aj chac la, \q1 ri jun lic uyaꞌom rib pakꞌab la. \q1 \v 28 Rilal xcꞌut la chinuwach ri be re cꞌaslemal. \q1 Ruma cꞌu xaki Lal cꞌo la wucꞌ riꞌin, \q1 canojisaj la ri wanimaꞌ che quiꞌcotemal \rq Sal. 16:8-11 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 29 »Hermanos, pakatzij wi lic usucꞌ cancuxtaj waꞌ che alak: Ri rey David ojertan, xcamic y xmukic, y cꞌa kꞌalaj ne chikawach riꞌoj wakꞌij ora pa cꞌo wi rumukubal. \v 30 Yey ri rey David e jun kꞌalajisanel; xretaꞌmaj cꞌu riꞌ ri Dios rucꞌ jun tzij xujiquibaꞌ uwach che rire: “Chiquixoꞌl tak ri awalcꞌoꞌal, cayactaj lo ri Cristo chaꞌ cuꞌan Rey y catzꞌuyiꞌ pacꞌaxel riꞌat.” \p \v 31 »Yey ri rey David xchꞌaꞌtic e pachaꞌ rilom chi rucꞌastajibal ri Cristo echiriꞌ xubiꞌij: “Na cacanaj ta can Rire chiquixoꞌl ri ecaminak y na cakꞌay tane rucuerpo.”\x + \xo 2:31 \xt Sal. 16:10\x* \v 32 Ecꞌu waꞌ wa Jesús ri xucꞌastajisaj ri Dios che ri camic; yey waꞌ lic katzij, ma konoje riꞌoj xkilo. \v 33 Lic cꞌu xyac ukꞌij echiriꞌ xtzꞌuyiꞌ puwiquikꞌab ri Dios. Yey xyaꞌtaj che Rire cutak lo pakawi riꞌoj ri Santowilaj Ruxlabixel, ri ubiꞌtisim lo ri Kakaw Dios chike riꞌoj. Y ecꞌu riꞌ waꞌ ri quil alak y cata alak. \p \v 34 »Ma na e ta ri David ri xakꞌan chilaꞌ chicaj, pero e rire ri xubiꞌij: \q1 Ri Dios Kajawxel xubiꞌij che ri Wajawal: \q2 “Chat-tzꞌula pa nuwiquikꞌab, \q2 \v 35 y chawoyeꞌej na ri kꞌij \q2 echiriꞌ quebenuya ri tzel quebilow awe \q2 chuxeꞌ rawakan” \rq Sal. 110:1 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 36 »Tape alak onoje ri alak aj Israel, ma lic chirajawaxic quetaꞌmaj cꞌu alak: Wa Jesús ri xcamisaj alak chwa cruz, e chaꞌtal lo ruma ri Dios re cuꞌan Kajawal y Colobenel» xcha ri Pedro chique. \p \v 37 Ecꞌuchiriꞌ xquita waꞌ, lic xoc bis chiquicꞌuꞌx y jewaꞌ xquibiꞌij che ri Pedro y chique ri jujun chic e takoꞌn: \p —Hermanos, ¿saꞌ cꞌu riꞌ cakaꞌan riꞌoj? —xechaꞌ. \p \v 38 Y ri Pedro xubiꞌij chique: \p —Tzelej tzij alak chwach ri Dios y chijujunal alak cꞌulu alak pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo ri bautismo re cuybal mac alak y jelaꞌ cacꞌul na cꞌu alak ri Santowilaj Uxlabixel, waꞌ e sipanic re ri Dios che alak. \v 39 Ma ri Dios ubiꞌtisim waꞌ chique conoje janipa ri quebusiqꞌuij: che ralak, chique tak ri alcꞌoꞌal alak y chique ne conoje ri ejekel lic naj che ri tinamit re Israel —xcha ri Pedro chique. \p \v 40 Jecꞌulaꞌ, xebupixabaj rucꞌ uqꞌuiyal chꞌaꞌtem y jewaꞌ xujiquibaꞌ uwach chique: \p —Chesaj lo ib alak chiquixoꞌl waꞌ wa winak lic na jusucꞌ ta ri quiꞌanom, chaꞌ jelaꞌ cacolobetaj alak chwach ri kꞌatbal tzij cape paquiwiꞌ —xcha chique. \p \v 41 Janipa cꞌu riꞌ ri xecojow Rutzij ri Dios ruma ri xubiꞌij ri Pedro, xquicꞌul ri bautismo. Yey chupa cꞌu laꞌ la jun kꞌij, laj e oxib mil ri xquicoj rubiꞌ ri Cristo. \v 42 Y conoje lic junam quebin chupa ri sakil cꞌutunic que ri e takoꞌn re ri Jesús, junam quicꞌuꞌx, junam quewaꞌ chiquiwach y junam caquiꞌan orar. \s1 Ri quibinic quisilabic ri nabe ticawex xecojow rubiꞌ ri Cristo \p \v 43 Conoje cꞌu ri ticawex xoc xiꞌin ib pa canimaꞌ ruma tak ri milagros y cꞌutubal cuꞌan ri Dios cuma ri e utakoꞌn ri Cristo. \v 44 Conoje cꞌu ri xecojow rubiꞌ ri Cristo, lic xuꞌan xa jun quicꞌuꞌx chiquiwach y rubitak que chiquijujunal xuꞌan re chinima ronoje. \v 45 E cꞌo ri xquicꞌayij culew y ubitak que, yey ecꞌu ri rajil waꞌ, caquijach chiquiwach e chirij tak ri cajawax wi chique chiquijujunal. \v 46 Ronoje kꞌij caquimol quib chupa ri Rocho Dios. Yey pa tak ri cocho caquijach chiquiwach ri caquitijo, junam quewaꞌ rucꞌ quiꞌcotemal y rucꞌ uchꞌutiꞌnal quicꞌuꞌx. \v 47 Caquiyac cꞌu ukꞌij ri Dios y lic chom ri quichꞌaꞌtibexic caꞌan cuma conoje ri ticawex re ri tinamit. Yey ronoje kꞌij e cꞌo más ticawex catajin quicolobetajic ruma ri Kanimajawal, y jelaꞌ xqꞌuiyar riglesia. \c 3 \s1 Jun achi sic cacunutajic \p \v 1 Xuꞌana cꞌu chupa jun kꞌij, ri Pedro y ri Juan junam xebec pa ri Rocho Dios che ri urox ora\f + \fr 3:1 \ft “Ri urox ora”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* benak kꞌij, ma e ora riꞌ re oración. \p \v 2 Ronoje kꞌij cꞌut cacꞌam lo jun achi ralaxibem sic y cayaꞌ chwach ri Rocho Dios pa ri oquibal cabiꞌx che “Lic Chom” chaꞌ cutzꞌonoj ulimoxna chique ri winak queboc bi. \v 3 Ecꞌu rachi sic, echiriꞌ xeril ri Pedro y ri Juan e riꞌ queboc bi chupa ri Rocho Dios, xujek quelaj chique chaꞌ caquiya can ulimoxna. \p \v 4 Ecꞌu ri Pedro junam rucꞌ ri Juan lic xquichꞌiquibaꞌ ri quiwach puwi rachi, yey ri Pedro xubiꞌij che: \p —Chojtzuꞌu pe la —xcha che. \p \v 5 Ewi ri sic xebutzuꞌu ma royeꞌem we cꞌo caquiya che. \p \v 6 Pero ri Pedro xubiꞌij che: \p —Na jinta sakil puak wucꞌ y na jinta ne kꞌana puak wucꞌ; noꞌj cꞌu ri cꞌo wucꞌ canya cheꞌla. Chupa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo ri aj Nazaret, yactaj la y bina la —xcha che. \p \v 7 Ecꞌu ri Pedro xuchap che rukꞌab uwiquikꞌab, xuyaco y chupa laꞌ la jokꞌotaj xcowir ri rakan y rukul rakan. \v 8 Y rachi xchꞌoplin chicaj, xtaqꞌuiꞌic y xujeko cabinic. Junam cꞌut cucꞌ ri Pedro y ri Juan, xoc bi pa ri Rocho Dios, cabinic, cachꞌoplanic y cuyac ukꞌij ri Dios. \p \v 9 Conoje cꞌu ri winak re ri tinamit xquilo rachi cabinic y lic cuyac ukꞌij ri Dios. \v 10 Y xquetaꞌmaj e achi catzꞌuyiꞌic y cutzꞌonoj ulimoxna chwach ri Rocho Dios pa ri oquibal cabiꞌx che “Lic Chom”. Lic cꞌu xcam canimaꞌ che ri xꞌaniꞌ che rachi y na xquimaj ta cꞌana usucꞌ chaꞌtaj xcunutajic. \p \v 11 Rachi xcunutajic na caresaj ta chi rib chiquij ri Pedro y ri Juan. Yey conoje ri winak caminak canimaꞌ che, xemoc caꞌn pa ri luwar cabiꞌx che “Ruchiꞌ Ja re Salomón”. \p \v 12 Ecꞌuchiriꞌ xril waꞌ ri Pedro, xubiꞌij chique ri tinamit: \p «Achijab alak aj Israel, ¿suꞌchac lic caminak animaꞌ alak che wa xil alak? ¿Yey suꞌchac e cojtzutzaꞌ alak riꞌoj pachaꞌ oj ri xojbinisan re waꞌchi rucꞌ ri kachukꞌab o ruma lic oj jusucꞌ riꞌoj chwach ri Dios? Na e ta riꞌ. \v 13 Ma e ri Dios que ri kamam ojertan, waꞌ e ri Abraham, ri Isaac y ri Jacob, ecꞌu Rire ri lic xuyac ukꞌij ri Jesús ri Raj Chac Rire. Noꞌj ralak xya alak ri Jesús pukꞌab ri Pilato. Y na xew ta laꞌ, ma xcꞌak bi alak ukꞌij chwach ri Pilato y na xya ta alak luwar che rire cuyolopij bi ri Jesús echiriꞌ xraj cuyolopij bi ruma na jinta mac xurik che. \v 14 Ecꞌu riꞌ ralak na xꞌaj ta alak cayolopix bi waꞌ wa Jun lic nim ukꞌij Santo y Jusucꞌ; ma e xtzꞌonoj alak cayolopix bi ri jun camisanel.\x + \xo 3:14 \xt Lc. 23:17-20\x* \v 15 Xcamisaj cꞌu alak riꞌ ri aj yaꞌl cꞌaslemal, ri Jun xcꞌastajisax lo chiquixoꞌl ri ecaminak ruma ri Dios. Puwi cꞌu riꞌ wa cꞌastajibal cojtzijon wi riꞌoj ma lic oj xojilow re. \p \v 16 »E ruma ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri Jesús, xcowir ri rakan waꞌ waꞌchi quil alak y etaꞌam ne alak uwach. Yey ruma wa cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri Jesús xcunutaj waꞌchi pa sakil wi jelaꞌ pachaꞌ catajin onoje alak che rilic. \p \v 17 »Wetaꞌam cꞌut, alak katz-kachakꞌ, ri xꞌan alak e ruma na xmaj ta alak usucꞌ, y jenelaꞌ riꞌ xquiꞌan raj wach re ri tinamit alak. \v 18 Pero ruma ri xꞌan alak che ri Jesús, ri Dios xuꞌana janipa rubiꞌim lo ojertan cuma ri kꞌalajisanelab echiriꞌ xubiꞌij Ruchaꞌoꞌn lo Rire cutij cꞌax. \p \v 19 »E uwariꞌche tzelej tzij alak chwach ri Dios y yaꞌa cꞌu ib alak pukꞌab chaꞌ cacuytaj ri mac alak y chaꞌ ri Kajawal Dios cuya uxlanem y utzil chomal chupa ri animaꞌ alak. \v 20 Jecꞌulaꞌ ri Dios cutak na lo ucꞌ alak ri Jesús, Ruchaꞌoꞌn lo Rire, ri biꞌtisim chi lo che alak ojertan. \v 21 Tob cꞌu woꞌora lic chirajawaxic wi ri Jesús cꞌo chilaꞌ chicaj, copon na ri kꞌij echiriꞌ ri Dios cuꞌan tanchi cꞌacꞌ che ronoje jelaꞌ pachaꞌ ri xubiꞌij lo ojertan cuma ri kꞌalajisanelab ri xetak lo ruma Rire. \p \v 22 »Ma ri Moisés xubiꞌij chique ri katiꞌ-kamam ojertan: \q1 E ri Dios Kajawxel cuyac na lo chiquixoꞌlibal ri katinamit Israel \q1 jun Kꞌalajisanel jelaꞌ pachaꞌ riꞌin. \q1 Ecꞌu chita janipa ri cubiꞌij Rire chiwe. \q1 \v 23 Ecꞌu ri ticawex na cucoj ta utzij wa jun Kꞌalajisanel, \rq Dt. 18:15, 19 \rq* \q1 riꞌ quesax bi y na jinta chi re cucꞌ rutinamit ri Dios \rq Lv. 23:29 \rq* \m xcha ri Moisés. \p \v 24 »Conoje cꞌu ri kꞌalajisanelab quipetebem lo chwi ri Samuel, lic etzijoninak lo chwi tak waꞌ wa kꞌij. \v 25 Alak cꞌu ri cacꞌuluw re ri xubiꞌtisij ri Dios cuma ri kꞌalajisanelab y ruma ri tzij xuꞌan cucꞌ ri katiꞌ-kamam ojertan, echiriꞌ xubiꞌij che ri Abraham: \q1 Ruma cꞌu Jun chique rawalcꞌoꞌal, \q1 quebenuꞌan bendecir conoje ruqꞌuiyal quiwach tak ri ticawex che ruwachulew \rq Gn. 12:18 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 26 »Ecꞌu ri Dios, echiriꞌ xucꞌastajisaj lo ri Raj Chac chiquixoꞌl ri ecaminak, xutak lo nabe ucꞌ ralak re toꞌbel e alak chaꞌ jelaꞌ chijujunal alak cajalcꞌatitaj ri binic silabic alak che ri na utz taj» xcha ri Pedro chique. \c 4 \s1 Ri Pedro y ri Juan quecꞌam bi pa kꞌatbal tzij \p \v 1 Cꞌa quechꞌaꞌt ne ri Pedro y ri Juan cucꞌ ri winak, echiriꞌ xecꞌun lo raj chacunel re ri Rocho Dios, ri aj wach que ri e chajinel re ri Rocho Dios y jujun saduceos. \v 2 Rique lic cꞌo coyowal chiquij ri Pedro y ri Juan ma quecꞌutun chiquiwach ri ticawex puwi rucꞌastajibal lo ri Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak,\f + \fr 4:2 \ft Ri saduceos y jujun chique raj chacunel re ri Rocho Dios, na caquicoj taj we ri ticawex quecꞌastaj tanchi lo chiquixoꞌl ri ecaminak.\f* jecꞌuwaꞌ caquibiꞌij: «Rucꞌastajibal ri Jesús e cꞌutubal re, chikawach apanok ri ticawex quecꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak» quechaꞌ. \p \v 3 Ecꞌu ri e aj wach re ri Rocho Dios xetakan che quechap bi ri Pedro y ri Juan. Yey ruma cꞌu lic benak kꞌij chic, xebeꞌquiyaꞌa pa cárcel chaꞌ cataꞌ quichiꞌ cꞌa chucaꞌm kꞌij. \v 4 Pero chique ri xetaw re ri xubiꞌij ri Pedro, lic e qꞌui ri xcubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús; yey we quebajilax xew ri achijab, laj e woꞌob mil xecojow re Rire. \p \v 5 Chucaꞌm kꞌij cꞌut xquimol quib pa ri tinamit Jerusalem raj wach que raj judiꞌab cucꞌ ri nimak winak re ri tinamit y raj cꞌutunel re ri tzijpixab. \v 6 Cꞌo chiriꞌ ri Anás ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios; yey e cꞌo ri Caifás, ri Juan, ri Alejandro y jujun chic cꞌo chux chique ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios.\f + \fr 4:6 \ft Conoje waꞌ e cuqꞌuil ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij. Quil nota Jn. 18:19 paquiwi ri Anás y ri Caifás.\f* \v 7 Xequiya cꞌu ri Pedro y ri Juan chiquinicꞌajal y xquitzꞌonoj chique: \p —¿China xyaꞌw pikꞌab o china pubiꞌ xiꞌan riꞌix waꞌ? —xecha chique. \p \v 8 Ecꞌu ri Pedro, rucꞌ ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios, xubiꞌij chique: \p —Tape alak, alak aj wach re ri tinamit y alak nimak winak re Israel, \v 9 ma e wakꞌij cataꞌ kachiꞌ puwi ri utz xꞌan che wa jun achi yewaꞌ chaꞌ quetaꞌmaxic suꞌanic xcunutajic. \v 10 Ecꞌu riꞌ woꞌora cakakꞌalajisaj chiwach onoje alak y chiquiwach conoje ri tinamit Israel: Waꞌ waꞌchi cꞌo chiwach alak xcunutaj chupa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo re Nazaret, ri xcamisaj alak chwa cruz yey ri Dios xucꞌastajisaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak. \p \v 11 »E pachaꞌ ri cubiꞌij Ruchꞌaꞌtem ri Dios: \q1 E rabaj cꞌakital can cuma raj yacal ja, \q1 e abaj waꞌ lic xajawaxic chaꞌ catiquiꞌ lo ri ja \rq Sal. 118:22 \rq* \q1 cachaꞌ. \m Ralak e alak pachaꞌ wa e aj yacal ja yey ri Jesús e ri Abaj. \v 12 Xew cꞌu rucꞌ ri Jesús carikitaj colobetajic, ma na jinta chi juna biꞌaj che ruwachulew yaꞌtal lo chique ri ticawex chaꞌ ruma riꞌ cojcolobetajic —xchaꞌ. \p \v 13 Ecꞌu raj wach re ri tinamit xquilo ri Pedro y ri Juan na caquixiꞌij ta cꞌana quib quetzijon puwi ri Utzilaj Tzij, tob waꞌ waꞌchijab na e ta tijotal pachaꞌ rique yey xa ne e cuqꞌuil rachijab e aj chac re ri tinamit. Lic xcam cꞌu canimaꞌ riꞌ chique y xquimaj usucꞌ e janipa tak ri caquiꞌano y ri quimajom ri Pedro y ri Juan, e ruma ri xecꞌojiꞌ rucꞌ ri Jesús, ri quitijonel. \v 14 Yey na utz tane cꞌu riꞌ caquibiꞌij na cunutajinak ta ri sic, ma waꞌ waꞌchi tacꞌal chiriꞌ chiquiwach cucꞌ ri Pedro y ri Juan. \p \v 15 Ecꞌu ri xquiꞌano e xetakan che chaꞌ ri Pedro y ri Juan quebel bi jokꞌotaj pa ri luwar re ri kꞌatbal tzij, y xew cꞌu xecanaj raj kꞌatal tzij chaꞌ quechꞌaꞌt chiquiwach. \v 16 Jecꞌuwaꞌ xquibiꞌij chiquiwach: «¿Saꞌ ri cakaꞌan chique waꞌchijab? Ma ri cꞌutubal re cunanic ꞌanatal cuma rique,\x + \xo 4:16 \xt Hch. 3:1-10\x* lic kꞌalajininak chiquiwach conoje ri ejekel Jerusalem yey lic na utz taj cakewaj. \v 17 Ri kaꞌanaꞌ e kaxibij quipa chaꞌ na quetzijon ta chi cꞌana chwach junok chupa rubiꞌ wa jun achi, y jelaꞌ na queꞌec ta chi utzijoxic waꞌ» xechaꞌ. \p \v 18 Xequisiqꞌuij cꞌu ri Pedro y ri Juan y lic xequitak che na quetzijon taj y na quecꞌutun ta chi ne cꞌana pa rubiꞌ ri Jesús. \p \v 19 Pero ri Pedro y ri Juan xquicꞌul uwach: \p —Chꞌobo pe ralak: ¿Usucꞌ nawi chwach ri Dios e cakacoj tzij ralak chwa ri cakacoj utzij Rire? \v 20 Ma riꞌoj, na utz taj cakokꞌotaj ubiꞌxiquil janipa ri kilom y ri katom —xechaꞌ. \p \v 21 Ecꞌu ri e aj wach lic xquixibij quipa. Tecꞌuchiriꞌ, xequiyolopij bi ma na xquirik taj suꞌanic quequiya pa cꞌaxcꞌobic ruma caquixiꞌij quib chiquiwach ri winak re ri tinamit. Ma conoje lic caquiyac ukꞌij ri Dios ruma ri xquilo. \v 22 Yey lic kꞌalaj e rucꞌ ruchukꞌab ri Dios xꞌaniꞌ wi ri cꞌutubal re cunanic, ma waꞌchi xcunutajic, ralaxibem sic yey icꞌowinak chi pa cuarenta rujunab. \s1 Ri quicojom rubiꞌ ri Cristo caquitzꞌonoj quichukꞌab che ri Dios \p \v 23 Echiriꞌ xeyolopix bi, ri Pedro y ri Juan xebec cucꞌ ri cachbiꞌil y xquitzijoj chique janipa ri biꞌtal bi chique cuma ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios y ri nimak winak re ri tinamit. \v 24 Echiriꞌ rique xquita waꞌ, conoje xa jun quicꞌuꞌx xquijek caquiꞌan orar chwach ri Dios, jewaꞌ caquibiꞌij: \p «¡Lal Dios Kajawxel, Lal ꞌanayom la ruwa caj, ruwachulew, ri mar y ronoje ri cꞌo che tak waꞌ! \v 25 Yey ruma ri David ri aj chac la, jewaꞌ xbiꞌij la ojertan: \q1 ¿Suꞌchac lic quetucuc tak ri winak \q1 yey tak ri tinamit xew caquinoꞌjij ri na jinta uchac? \q1 \v 26 Ma xquimol quib ri takanelab y ri e aj wach che ruwachulew, \q1 xquiꞌan cꞌu xa jun che quib \q1 y xebec chirij ri Dios Kajawxel \q1 y chirij ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo Rire. \rq Sal. 2:1-2 \rq* \m \v 27 Waꞌ lic katzij, ma chupa wa tinamit oj cꞌo wi, ri Herodes rucꞌ ri Poncio Pilato xquimol quib cucꞌ ri winak e aj Israel y cucꞌ ri na e ta aj Israel; yey junam cꞌu xeyactaj chirij ri Jesús, ri Santowilaj Aj Chac la, ri Jun xchaꞌ lo la. \v 28 Jecꞌulaꞌ, e xquiꞌano janipa ri chꞌobom lo la ojertan chaꞌ e cuꞌana na riꞌ. \p \v 29 »Ecꞌu woꞌora, Kakaw, quil la ri xibibal quipa raj chaquib la quiꞌanom; yaꞌa cꞌu la ri chukꞌab la chique rique chaꞌ na caquixiꞌij ta cꞌana quib caquitzijoj ri Chꞌaꞌtem la. \v 30 Yaꞌa ri kꞌab la paquiwiꞌ chaꞌ chupa rubiꞌ ri Jesús, ri Santowilaj Aj Chac la, quecunutaj ri yewaꞌib y caꞌaniꞌ tak cꞌutubal re ri chukꞌab la» xechaꞌ. \p \v 31 Echiriꞌ xquiqꞌuis uꞌanic orar, ri luwar pa quimolom wi quib xbarbatic y conoje xquicꞌul ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios y jecꞌulaꞌ na caquixiꞌij ta cꞌana quib caquitzijoj Ruchꞌaꞌtem ri Dios chiquiwach conoje ri winak. \s1 Ri quicojom rubiꞌ ri Cristo caquitoꞌ quib rucꞌ rubitak que \p \v 32 Conoje cꞌu ruqꞌuiyal hermanos, ri xquicoj rubiꞌ ri Cristo, lic uꞌanom xa jun canimaꞌ y xa jun quinaꞌoj; y na jinta junok chique cuꞌan re che ri cꞌo rucꞌ, ma rubitak que xuꞌan re chinima ronoje. \v 33 Jecꞌulaꞌ riꞌ, ri e takoꞌn re ri Cristo rucꞌ unimal quichukꞌab quetzijon chwi rucꞌastajibal ri Kanimajawal Jesús, yey ri toꞌbal re ri Dios cꞌo paquiwi conoje rique. \p \v 34 Na jinta cꞌu junok cutij nibaꞌil chiquixoꞌl, ma janipa ri cꞌo tak culew o cꞌo tak ja cucꞌ, we cꞌo xquicꞌayij, caquicꞌam lo ri rajil \v 35 y caquiya cꞌu paquikꞌab ri e takoꞌn re ri Jesús chaꞌ rique caquijach chiquiwach ri hermanos e chirij tak ri cajawax wi chique chiquijujunal. \p \v 36 Cꞌo cꞌu jun achi José rubiꞌ, yey ri e takoꞌn caquibiꞌij Bernabé che. (Waꞌ wa biꞌaj queꞌelawi “bochiꞌinel”.)\f + \fr 4:36 \ft “Bochiꞌinel”: Xcoj wa biꞌaj che ri Bernabé, ma rire lic toꞌbel che unimarisaxic quicꞌuꞌx ri hermanos.\f* Rire aj Chipre y e cuqꞌuil ri ralcꞌoꞌal can ri Leví. \v 37 Waꞌ waꞌchi xucꞌayij chꞌakap rulew; tecꞌuchiriꞌ, xucꞌam lo ri rajil y xuya paquikꞌab ri e takoꞌn. \c 5 \s1 Ri Dios cukꞌat tzij paquiwi ri Ananías y ri Safira \p \v 1 Cꞌo cꞌu jun achi Ananías rubiꞌ, junam rucꞌ ri rixokil Safira xquicꞌayij chꞌakap ulew. \v 2 Ecꞌu rachi cꞌo xresaj can che ri rajil rulew, yey junam rucꞌ ri rixokil xquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ caquiꞌan rakꞌubal puwi ri rajil rulew. Ecꞌu ri nicꞌaj chic che ri rajil xucꞌam bi, xuꞌyaꞌa paquikꞌab ri e takoꞌn\f + \fr 5:2 \ft Xuyaꞌo re toꞌbal que ri nibaꞌib. Hch. 4:35\f* y xubiꞌij waꞌ e rajil rulew. \p \v 3 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij che: \p —Ananías, ¿suꞌchac xaya luwar che ri Satanás coc pa awanimaꞌ chaꞌ jelaꞌ caꞌan rakꞌubal chwach ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios? Ma xabiꞌij xaya ronoje ri rajil rulew, pero cꞌo xawesaj can che. \v 4 Echiriꞌ cꞌamajaꞌ cacꞌayij rawulew, ¿na aweꞌat ta neba laꞌ? Y echiriꞌ acꞌayim chic, ¿na pakꞌab ta neba cꞌo wi caꞌan rucꞌ ri rajil saꞌ ri cawaj? ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ xaꞌan waꞌ? ¡Na chiquiwach ta cꞌu achijab aꞌanom wi rakꞌubal ma e chwach ri Dios! —xchaꞌ. \p \v 5 Xew cꞌu xuta waꞌ wa chꞌaꞌtem, ri Ananías xtzak pulew y asu xcamic. Ruma cꞌu waꞌ, xpe jun xiꞌin ib paquiwi conoje ri xebetaꞌman re. \v 6 Xecꞌun cꞌu lo jujun alabo, xquipis rucuerpo, xquicꞌam bi y xeꞌquimukuꞌ. \p \v 7 Laj oxib ora ricꞌowic waꞌ echiriꞌ xoc lo ri Safira ri rixokil ri Ananías; yey rire na retaꞌam ta cꞌu riꞌ saꞌ ri xucꞌulumaj ri rachijil. \p \v 8 Ecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj ri Pedro che: \p —Chabiꞌij chwe: ¿E rajil waꞌ rulew xicꞌayij? —xcha che. \p Rixok xucꞌul uwach che: \p —Areꞌ, e rajil laꞌ —xchaꞌ. \p \v 9 Xubiꞌij cꞌu ri Pedro che: \p —¿Suꞌchac xiꞌan tzij chiwach chaꞌ quicꞌam upa ri Ruxlabixel ri Dios Kajawxel? ¡Chawilaꞌ! Ralabo catajin lo coquic che ruchiꞌ ja, e laꞌ xetzelej lo che umukic rawachijil, yey ecꞌu woꞌora e catquicꞌam bi riꞌat —xchaꞌ. \p \v 10 Na jampatana xtzak ri Safira chwach ri Pedro y asu xcamic. Ecꞌuchiriꞌ xeboc lo ralabo, xoꞌlquirikaꞌ caminak chic. Xquicꞌam cꞌu bi y xeꞌquimuku putzal ri rachijil. \v 11 Y xoc cꞌu jun unimal xiꞌin ib cucꞌ conoje ri tinamit re ri Cristo y cucꞌ conoje ri xebetaꞌman re tak waꞌ. \s1 Quilitaj uqꞌuiyal milagros y cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios \p \v 12 Cuma cꞌu ri e takoꞌn re ri Cristo, uqꞌuiyal cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios y nimak tak chac catajin rilic chiquiwach tak ri ticawex. Yey tak ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, lic xa jun quicꞌuꞌx caquimol quib pa ri luwar cabiꞌx che “Ruchiꞌ Ja re Salomón”.\f + \fr 5:12 \ft “Ruchiꞌ Ja re Salomón”: Jun corredor ukꞌab ri tapia re ri Rocho Dios.\f* \p \v 13 E tak cꞌu ri cꞌamajaꞌ caquicoj rubiꞌ ri Cristo, caquixiꞌij quib caquijunimaj quib cucꞌ, tob conoje ri ticawex lic caquiyac quikꞌij. \v 14 Y catajin cꞌu quiqꞌuiyaric ri quicojom rubiꞌ ri Kanimajawal, waꞌ e uqꞌuiyal achijab y uqꞌuiyal ixokib. \p \v 15 Ruma tak cꞌu ri cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios caquiꞌan rutakoꞌn ri Jesús, tak ri winak quequesaj tak ne lo ri e yewaꞌib pa tak ri be. Equiyaꞌom chwa chꞌat y chwa pop, chaꞌ we xicꞌow ri Pedro, tob xew luꞌmuꞌj catzak paquiwiꞌ, quecunutaj cꞌu riꞌ. \v 16 E qꞌui ne ri e petinak pa tak ri tinamit cꞌo lo chunakaj Jerusalem. Equicꞌamom lo ri yewaꞌib y ri echꞌuꞌjerinak cuma itzelilaj uxlabixel; y conoje cꞌut quecunutajic. \s1 Rutakoꞌn ri Cristo eternabem rucꞌ cꞌaxcꞌobic \p \v 17 Ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios y conoje ri e cꞌo rucꞌ, waꞌ e ri saduceos, xujek catiꞌtot quicꞌuꞌx chiquij rutakoꞌn ri Jesús ruma lic e qꞌui ri winak eteran chiquij. \v 18 Xequichap cꞌu bi rutakoꞌn ri Jesús y xebeꞌquiyaꞌa pa ri cárcel re ri tinamit. \p \v 19 Xopon cꞌu jun ángel re ri Kanimajawal chakꞌab, xuꞌjaka tak ri oquibal re ri cárcel y xeberesaj lok. Ecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij chique: \v 20 «Jix, jixeꞌtacꞌala pa ri Rocho Dios y chitzijoj chique ri winak re ri tinamit ronoje puwi ri cꞌacꞌ be re cꞌaslemal» xchaꞌ. \v 21 Ruma cꞌu ri xquita che ri ángel, anim tan xeboc pa ri Rocho Dios y xquijek quecꞌutunic. \p Ecꞌu ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios yey ri e cꞌo rucꞌ, cꞌamajaꞌ caquinaꞌbej riꞌ we rutakoꞌn ri Jesús ebesam chi lo pa ri cárcel. Xquimol cꞌu quichiꞌ tak ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij, cucꞌ conoje ri nimak winak que raj Israel. Xequitak cꞌu ri e chajinel re ri Rocho Dios che quicꞌamic rutakoꞌn ri Jesús pa ri cárcel. \v 22 Ecꞌuchiriꞌ xebopon ri e chajinel pa ri cárcel, na xequirik ta chi rutakoꞌn ri Jesús. Xetzelej cꞌu lok \v 23 y jewaꞌ xoꞌlquibiꞌij: «Ri cárcel xkariko lic tzꞌapil chi utz, yey raj chajinel e cꞌo ne chwach tak ri oquibal re ri cárcel. Pero echiriꞌ xkajako, na jinta chi junok chique rutakoꞌn ri Jesús chupa» xechaꞌ. \p \v 24 Echiriꞌ xquita waꞌ, xsach quinaꞌoj ri cajawal raj chacunel y raj wach que ri e chajinel cucꞌ ri nimak e aj chacunel re ri Rocho Dios. Conoje xquijek quechꞌaꞌt puwiꞌ, ma na quetaꞌam taj saꞌ cuqꞌuisbej wi ronoje waꞌ. \p \v 25 Ecꞌuchiriꞌ, xcꞌun lo jun y jewaꞌ xubiꞌij: «E rachijab xeyaꞌ alak pa cárcel, e cꞌo pa ri Rocho Dios y na cokꞌotam ta quecꞌutun chiquiwach ri tinamit» xchaꞌ. \p \v 26 Ecꞌu raj wach que ri e chajinel re ri Rocho Dios xeꞌec junam cucꞌ jujun e aj chajinel y xeꞌquicꞌama lo rutakoꞌn ri Jesús. Yey na jinta cꞌo xquiꞌan chique ma caquixiꞌij quib we caquiꞌan cꞌax chique, laj queꞌan paꞌbaj cuma ri tinamit. \v 27 Ecꞌuchiriꞌ xequicꞌam lok, xequiya chiquiwach ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij. Ecꞌu ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios xutzꞌonoj chique rutakoꞌn ri Jesús: \p \v 28 —¿Na xixkatak ta neba che chaꞌ na quixcꞌutun ta chi chupa rubiꞌ wa jun achi? Yey woꞌora iwuma ne riꞌix xeꞌec utzijoxic wa cꞌutunic che ronoje Jerusalem; y na xew ta laꞌ, ma quiwaj ne quiya keklabal che ruquiqꞌuel laꞌ la jun achi —xechaꞌ. \p \v 29 Ri Pedro cucꞌ ri jujun chic e takoꞌn re ri Jesús xquicꞌul uwach: \p —Lic chirajawaxic wi nabe na e cakacoj utzij ri Dios chwach ri cakacoj quitzij rachijab. \v 30 Ma ri Dios que ri katiꞌ-kamam e xcꞌastajisan lo ri Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak. Yey e ralak ri xcamisan alak ma uma ralak xyaꞌiꞌ ri Jesús chwa ri cruz. \v 31 Pero ri Dios lic xuyac ukꞌij ri Jesús, xuya puwiquikꞌab y xuꞌan Kajawal y Colobenel che; chaꞌ ruma ri Jesús, raj Israel caquitzelej quitzij chwach y caquirik na ri cuybal quimac. \p \v 32 »Ecꞌu riꞌoj, e janipa ri xkilo, e cakatzijoj. Yey ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios, ri Jun yaꞌtal chique ri caquicoj utzij ri Dios, e cajiquiban uwach waꞌ —xechaꞌ. \p \v 33 Echiriꞌ xquita waꞌ ri e aj wach, lic xpe coyowal chiquij rutakoꞌn ri Jesús y xcaj quequicamisaj. \p \v 34 Ecꞌuchiriꞌ, chiquixoꞌl ri e aj kꞌatal tzij xyactaj jun fariseo Gamaliel rubiꞌ, aj cꞌutunel re ri tzijpixab yey lic yacom ukꞌij ruma ri tinamit. Rire xtakan che quebesax bi jokꞌotaj ri e takoꞌn re ri Jesús. \v 35 Tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij: \p «Achijab, alak aj Israel, chꞌobo na alak rakan chi utz saꞌ ri caꞌan alak chique waꞌchijab. \v 36 Ma cꞌo tan kꞌij xyactaj jun achi Teudas rubiꞌ, yey chiribil rib xubiꞌij e jun achi lic cꞌo uwach. Laj e cajib ciento rachijab xeterej chirij. Pero xopon jun kꞌij rire xcamisaxic. Y conoje ri xesocotaj ruma rire, xequicher bi; jecꞌulaꞌ, xsach uwach janipa ri xunoꞌjij. \p \v 37 »Chwi cꞌu riꞌ waꞌ, xyactaj jun chic chupa tak ri kꞌij echiriꞌ xꞌan jun ajilanic. Waꞌ e ri Judas aj Galilea. Yey uqꞌuiyal ticawex xeterej chirij. Pero xopon rukꞌijol echiriꞌ xcamisaxic; y conoje cꞌu ri xesocotaj ruma rire, xequicher bi. \p \v 38 »Cambiꞌij cꞌu woꞌora che alak: Mechꞌichꞌaꞌ chi alak waꞌchijab; ri ꞌana alak e cheyolopij bi alak. Ma we xa quinoꞌjibal achijab wa caquicꞌutu, riꞌ casach na uwach. \v 39 Noꞌj we waꞌ re ri Dios, na cachꞌij ta alak usachic quiwach; y cꞌate cꞌu canaꞌ alak riꞌ cachꞌoꞌjin alak rucꞌ ri Dios» xchaꞌ. \p \v 40 Conoje xucꞌul quicꞌuꞌx ri xubiꞌij ri Gamaliel. Xequisiqꞌuij cꞌu ri e takoꞌn re ri Jesús; tecꞌuchiriꞌ, xjichꞌ quipa rucꞌ colob y xequitak che na quetzijon ta chi chupa rubiꞌ ri Jesús y xequiyolopij cꞌu bi. \p \v 41 Xebel cꞌu bi ri e takoꞌn chiquiwach raj kꞌatal tzij. Lic quequiꞌcotic ma xyaꞌtaj chique caquitij cꞌax ruma quicojom rubiꞌ ri Jesús. \v 42 Jecꞌulaꞌ, ronoje kꞌij na cacokꞌotaj taj quecꞌutunic y caquitzijoj ri Utzilaj Tzij chwi ri Jesucristo chupa ri Rocho Dios y chiꞌ tak ja. \c 6 \s1 Quechaꞌ wukub aj chac re ri Dios \p \v 1 Chupa tak laꞌ la kꞌij lic xeqꞌuiyar ri cajlibal ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. Ecꞌu ri hermanos e aj judiꞌab ri quechꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem griego, xquijek quechꞌaꞌtiben chiquij ri hermanos e aj judiꞌab ri quechꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem hebreo.\f + \fr 6:1 \ft Pa riglesia re Jerusalem e cꞌo hermanos e aj judiꞌab quechꞌaꞌt pa hebreo y quitakem ri cojobal que can ri catiꞌ-quimam. Yey e cꞌo hermanos e aj judiꞌab, tob na caquirik ta hebreo ma ri quichꞌaꞌtem e griego; pero quitakem jujun che tak ri cojobal que raj griego.\f* Ma echiriꞌ caꞌan ri jachanic chique ri e nibaꞌib, ri malcaꞌnib ri quechꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem griego na quecajmax ta chi utz rucꞌ ri toꞌbal que caquicꞌul ri jujun kꞌij. \p \v 2 Ecꞌu ri cablajuj takoꞌn xquimol quichiꞌ conoje ri quicojom rubiꞌ ri Cristo y xquibiꞌij chique: «Na usucꞌ taj we riꞌoj cakatanabaꞌ utzijoxic Rutzij Upixab ri Dios chaꞌ cakaya kib che ujachic ri cajawax chique ri e nibaꞌib. \v 3 Ruma cꞌu laꞌ hermanos, tzucuj alak wukub achijab chixoꞌl alak, chom ri quibinic quisilabic, lic quiyaꞌom quib pukꞌab ri Ruxlabixel ri Dios y lic cꞌo quinaꞌoj, chaꞌ cakaya wa chac paquikꞌab. \v 4 Jecꞌulaꞌ riꞌoj xew cakaya kib che cakaꞌan orar chwach ri Dios y che rutzijoxic Ruchꞌaꞌtem» xechaꞌ. \p \v 5 Conoje cꞌu ri hermanos quimolom quib, xucꞌul quicꞌuꞌx wa xbiꞌx chique. Xquichaꞌ cꞌu ri Esteban, jun achi lic cubul ucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios yey lic cꞌo ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios rucꞌ. Y xequichaꞌ ri Felipe, ri Prócoro, ri Nicanor, ri Timón, ri Parmenas y ri Nicolás, jun achi aj Antioquía xex utakem lo ri cꞌutunic que raj judiꞌab. \v 6 Ewi xequicꞌam lo chiquiwach rutakoꞌn ri Jesús. Ecꞌu wa takoꞌn xquiya ri quikꞌab paquiwiꞌ y xquiꞌan orar cucꞌ. \p \v 7 Jecꞌuriꞌlaꞌ ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal lic xeꞌec utzijoxic y lic catajin quiqꞌuiyaric ri cajlibal ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chiriꞌ Jerusalem. E cꞌo ne uqꞌuiyal e aj chacunel pa Rocho Dios xquijek caquitakej ri Utzilaj Tzij. \s1 Ri Esteban cacꞌam bi pa kꞌatbal tzij \p \v 8 Ri Esteban lic cꞌo ri unimal rutzil ucꞌuꞌx y ruchukꞌab ri Dios rucꞌ. Ruma cꞌu riꞌ, cuꞌan nimak tak cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios chiquiwach ri winak. \p \v 9 Ecꞌuchiriꞌ, xeyactaj jujun re ri sinagoga, ri cabiꞌx che “Ri sinagoga que ri ebelinak lo pa ri cꞌax”,\f + \fr 6:9 \ft Ri quebopon pa wa jun sinagoga e tak raj judiꞌab ebelinak lo paquikꞌab ri cajaw y woꞌora quechacun pa que rique.\f* yey cucꞌ rique xeyactaj jujun e aj Cirene, e aj Alejandría, e aj Chipre y e aj Asia. E tak cꞌu riꞌ waꞌ xquijeko xa pa chꞌaꞌtem quechꞌoꞌjin rucꞌ ri Esteban. \v 10 Yey na caquirik ta ucꞌulic uwach ri cubiꞌij ri Esteban ma rire cachꞌaꞌt rucꞌ ri naꞌoj uyaꞌom ri Ruxlabixel ri Dios che. \v 11 Ecꞌu ri xquiꞌano e xequipuakij jujun achijab chaꞌ caquibiꞌij quitom tzel cachꞌaꞌt ri Esteban chirij ri Moisés y chirij ri Dios. \p \v 12 Xa jecꞌulaꞌ xequichꞌiꞌ wi tak ri winak re ri tinamit, ri nimak winak e aj wach y raj cꞌutunel re ri tzijpixab. Conoje cꞌu riꞌ waꞌ xebec chirij ri Esteban; rucꞌ oyowal xquichapo, xquicꞌam bi y xeꞌquiyaꞌa chiquiwach tak ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij. \p \v 13 Xequicoj cꞌu achijab e aj cojol rakꞌubal chirij, jewaꞌ caquibiꞌij: «Waꞌ waꞌchi lic xaki tzel cachꞌaꞌt chirij wa Santowilaj Luwar re ri Rocho Dios y chirij Rutzij Upixab ri Dios. \v 14 Ma katom cubiꞌij, laꞌ la Jesús ri aj Nazaret cuwulij wa luwar y cujalcꞌatij janipa ri cꞌutunic y cojobal yaꞌtal can chike ruma ri Moisés» xechaꞌ. \p \v 15 Conoje cꞌu ri etzꞌul pa ri kꞌatbal tzij, echiriꞌ xquitzuꞌ uwach ri Esteban, xquil rupalaj e pachaꞌ upalaj juna ángel. \c 7 \s1 Ri e aj wach re ri tinamit caquita uchiꞌ ri Esteban \p \v 1 Ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios xutzꞌonoj che ri Esteban we katzij xubiꞌij waꞌ. \p \v 2 Ecꞌu rire xubiꞌij: \p «Alak achijab y alak nimak winak, chinta na pe alak. Ri Dios, ri Jun lic cꞌo unimal chomalil rucꞌ, xukꞌalajisaj rib chwach ri kakaw Abraham echiriꞌ rire cꞌo pa ri luwar re Mesopotamia, waꞌ e echiriꞌ cꞌamajaꞌ queꞌjekela pa ri tinamit Harán. \v 3 Xubiꞌij ri Dios che: “Chatelubi chupa ratinamit y chiquixoꞌl rawatz-achakꞌ; y jat cꞌu chwach rulew pa cancꞌut wi riꞌin chawe”\x + \xo 7:3 \xt Gn. 12:1\x* xchaꞌ. \v 4 Ecꞌuchiriꞌ, xel bi ri Abraham chwach rulew que raj Caldea y xjekiꞌ pa ri tinamit Harán. Chwi cꞌu rucamic rukaw, xtak lo ruma ri Dios chupa wa luwar pa jekel wi alak woꞌora. \p \v 5 »Pero ri Dios na xuya tane che ri Abraham cuꞌan rajaw waꞌ wuꞌlew, tob tane xa pa cuya wi juna rakan. Noꞌj xubiꞌtisij cꞌu che tob ne rire caminak chic, waꞌ wuꞌlew cuꞌana na re y que ri ralcꞌoꞌal canok; yey echiriꞌ xbiꞌx waꞌ che ri Abraham, cꞌamajaꞌ ne cꞌo juna ralcꞌoꞌal.\x + \xo 7:5 \xt Gn. 17:8\x* \p \v 6 Ecꞌu ri Dios xubiꞌij che ri Abraham: \q1 Tak rawalcꞌoꞌal canok quebeꞌjekela na pa jun ulew na culew taj. \q1 Y chiriꞌ cꞌu riꞌ caꞌaniꞌ nibaꞌib chique y queyaꞌiꞌ pa cꞌaxlaj chac \q1 cajib ciento junab cuma ri ticawex re ri tinamit pa quecꞌojiꞌ wi. \q1 \v 7 Pero In quinkꞌataw tzij paquiwi wa tinamit, ri caquiya pa cꞌaxlaj chac ri nutinamit. \q1 Tecꞌuchiriꞌ, ri nutinamit quebel lok y quetzelej lok \rq Gn. 15:13-14 \rq* \q1 y quinquilokꞌnimaj chupa wa luwar at cꞌo wi \rq Éx. 3:12 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 8 »Ri Dios xuꞌan jun tzij rucꞌ ri Abraham, yey ri cꞌutubal re waꞌ wa tzij e ri retalil re circuncisión. E uwariꞌche ri Abraham xucoj ri retalil re circuncisión che rucꞌajol Isaac echiriꞌ xuqꞌuis wajxakib kꞌij ralaxic.\x + \xo 7:8 \xt Gn. 21:3-4\x* Jecꞌulaꞌ xuꞌan ri Isaac che rucꞌajol Jacob. Y ri Jacob jelaꞌ xuꞌan chique ri cablajuj ucꞌajol, ri e kamam re ri katinamit.\f + \fr 7:8 \ft Pa ri chꞌaꞌtem hebreo cubiꞌij “patriarcas”.\f* \p \v 9 »Ecꞌu rique xoc retzelal cꞌuꞌx pa canimaꞌ chirij ri quichakꞌ José. Ruma cꞌu riꞌ, xquicꞌayij bi chaꞌ cacꞌam bi Egipto.\f + \fr 7:9 \ft Ri xebanaw re waꞌ e ri lajuj e ratzixelab ri José. Gn. 37:11,28\f* Pero ri Dios cꞌo rucꞌ ri José\x + \xo 7:9 \xt Gn. 39:2-3, 21\x* \v 10 y xresaj cꞌu chupa ronoje tak ri cꞌaxcꞌobic xicꞌow wi. Xuya unaꞌoj y xuꞌan che lic xucꞌul upuwach ri faraón, ri takanel re Egipto. Ma ri faraón xuya che ri José catakan puwi ri tinamit re Egipto y xuya pukꞌab rire ronoje rubitak re.\x + \xo 7:10 \xt Gn. 41:37-41\x* \p \v 11 »Xpe cꞌu jun unimal numic chupa tak ronoje ri luwar re Egipto y re Canaán. Ruma cꞌu waꞌ xpe unimal cꞌaxcꞌobic paquiwi ri katiꞌ-kamam ma na jinta caquitijo.\x + \xo 7:11 \xt Gn. 41:54-57\x* \p \v 12 »Echiriꞌ ri Jacob xunaꞌbej chilaꞌ Egipto cꞌo catijic, xebutak bi rucꞌajol chaꞌ queꞌquilokꞌo trigo chilaꞌ. Waꞌ e ri nabe benam xquiꞌan ri kamam chilaꞌ Egipto.\x + \xo 7:12 \xt Gn. 42:1-3\x* \v 13 Ecꞌu che rucalaj quibenam, ri José xukꞌalajisaj rib chiquiwach ri ratzixelab. Jecꞌulaꞌ ri faraón xretaꞌmaj china tak ri e ratz-uchakꞌ ri José.\x + \xo 7:13 \xt Gn. 45:1-16\x* \p \v 14 »Yey ri José xutak ucꞌamic rukaw Jacob y conoje ri e ratz-uchakꞌ.\x + \xo 7:14 \xt Gn. 45:9–47:12\x* Ri cajlibal rique chi conoje e setenta y cinco. \v 15 Jecꞌulaꞌ xeꞌjekela ri Jacob pa ri tinamit Egipto. Chilaꞌ cꞌu riꞌ xcam wi rire y chilaꞌ xecam wi ri kamam.\x + \xo 7:15 \xt Gn. 49:33\x* \v 16 Xcꞌam cꞌu bi ri quibakil pa ri tinamit Siquem y xeyaꞌ pa ri mukubal ulokꞌom can ri Abraham rucꞌ uqꞌuiyal puak chique ri ralcꞌoꞌal can ri Hamor, chilaꞌ Siquem.\x + \xo 7:16 \xt Gn. 23:16-18; 50:13; Jos. 24:32\x* \p \v 17 »Yey ecꞌuchiriꞌ catajin roponic ri kꞌij echiriꞌ ri Dios cuꞌana na rubiꞌtisim che ri Abraham, tak ri ralcꞌoꞌal rire lic xeqꞌuiyar chilaꞌ Egipto. \v 18 Tecꞌuchiriꞌ, xyactaj jun chic rey chiriꞌ Egipto; ecꞌu rire na xretaꞌmaj ta uwach ri José.\f + \fr 7:18 \ft Ri José caminak chic, yey wa jun chic takanel na xretaꞌmaj ta ri toꞌbal xuya ri José che ri tinamit re Egipto. Éx. 1:7-9\f* \v 19 Waꞌ wa rey xebusoc ri katinamit ojertan. Lic xebuya ri katiꞌ-kamam pa cꞌaxcꞌobic, ma xtakan che quecamisax ri quichꞌutiꞌk e alabo chaꞌ jelaꞌ na caqꞌuiyar ta quiwach ri katinamit.\x + \xo 7:19 \xt Éx. 1:10-11, 22\x* \p \v 20 »Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij xalax ri Moisés y e jun chomilaj acꞌa chwach ri Dios. Ecꞌu rire oxib icꞌ xchajix xa xeꞌlakꞌay pa rocho rukaw. \v 21 Pero echiriꞌ na utz ta chi quewax pa ja, xesax bi\f + \fr 7:21 \ft Ri ralco acꞌa Moisés xyaꞌ bi chupa jun chacach puwi yaꞌ. Éx. 2:1-10\f* y xeꞌrikitaj lo ruma rumiꞌal ri faraón; y waꞌli xuqꞌuiyisaj y xuꞌan pachaꞌ ralab che. \v 22 Jecꞌulaꞌ, ri Moisés xtijox puwi ronoje ri naꞌoj que ri aj Egipto, y xuꞌana jun achi lic cꞌo uchukꞌab che janipa tak ri cubiꞌij y cuꞌano. \p \v 23 »Echiriꞌ xuqꞌuis cuarenta junab, xalax pa ranimaꞌ queꞌbina cucꞌ ri ratz-uchakꞌ, ri e aj Israel.\x + \xo 7:23 \xt Éx. 2:11-12\x* \v 24 Y xril cꞌu riꞌ lic caꞌan cꞌax che jun chique ruma jun aj Egipto. Xutoꞌ cꞌu uwiꞌ ri ratz-uchakꞌ yey xucamisaj ri aj Egipto. \v 25 E xuchꞌob rire, tak ri ratz-uchakꞌ caquimaj usucꞌ e ruma rire queberesaj bi ri Dios paquikꞌab raj Egipto; noꞌj rique na je ta laꞌ ri xquimaj usucꞌ. \p \v 26 »Chucaꞌm kꞌij cꞌut xebuꞌrika caꞌib aj Israel quechꞌoꞌjin chiquiwach y xraj quebuya putzil chomal. Xubiꞌij cꞌu chique: “Achijab, ralak chakꞌ ib alak. ¿Suꞌchac cꞌu riꞌ caꞌan cꞌax che ib alak chiwach alak?” xchaꞌ. \p \v 27 »Ecꞌuchiriꞌ, ri jun ri cuꞌan cꞌax che ri ratz-uchakꞌ, xupakchiꞌij bi ri Moisés y xubiꞌij che: “¿China cojoyom e la re takanel y re aj kꞌatal tzij pakawi riꞌoj? \v 28 ¿Caꞌaj cami la riꞌ quincamisaj la riꞌin jelaꞌ pachaꞌ xꞌan la iwir echiriꞌ xcamisaj la ri aj Egipto?”\x + \xo 7:28 \xt Éx. 2:11-15\x* xchaꞌ. \p \v 29 »Echiriꞌ xuta waꞌ wa chꞌaꞌtem, ri Moisés asu xanimaj bi, xeꞌjekela pa ri luwar re Madián, tob rire na aj ta chilaꞌ. Yey chilaꞌ xebalax caꞌib ucꞌajol.\x + \xo 7:29 \xt Éx. 18:3-4\x* \p \v 30 »Icꞌowinak chi cꞌu cuarenta junab cꞌo chilaꞌ echiriꞌ xwinakir jun ángel chwach chupa rurepebal akꞌ cꞌo che jumocaj xuluquej pa ri luwar catzꞌintzꞌotic, chunakaj ri juyub Sinaí. \v 31 Echiriꞌ xril waꞌ ri Moisés, lic xcam ranimaꞌ che ri catajin ucꞌutic chwach. Yey echiriꞌ xkib che rilic chi utz, xuta rukul ri Dios, jewaꞌ xubiꞌij che: \v 32 “In ri Dios que ramam ojertan, waꞌ e ri Abraham, ri Isaac y ri Jacob” xchaꞌ. \p »Ecꞌu ri Moisés xujek cabirbotic y ruma xiꞌin ib na xutzuꞌ ta chi ri jumocaj xuluquej. \p \v 33 »Ecꞌu ri Dios xubiꞌij che: “Chajolo raxajab che rawakan ma wa luwar pa at cꞌo wi lic santo. \v 34 Pakatzij wi riꞌin wilom lic eyaꞌtal pa cꞌaxcꞌobic ri nutinamit e cꞌo Egipto, yey nutom lic quetunanic. E uwariꞌche in petinak re quebeꞌnuwesaj lok. Ecꞌu woꞌora chatpetok; ma catintak bi Egipto”\x + \xo 7:34 \xt Éx. 3:1-10\x* xchaꞌ. \p \v 35 »Ecꞌu Moisés riꞌ waꞌ, ri xcꞌak bi ukꞌij echiriꞌ xbiꞌx che: “¿China cojoyom e la re takanel y re aj kꞌatal tzij pakawi riꞌoj?”\x + \xo 7:35 \xt Éx. 2:14\x* Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, e ri Moisés ri xtak bi ruma ri Dios re cuꞌana quitakanel rutinamit y re queberesaj ri tinamit paquikꞌab raj Egipto. Xtak cꞌu che cuꞌan waꞌ ruma ri ángel, ri xwinakir chwach pa ri jumocaj xuluquej. \v 36 E Moisés riꞌ waꞌ, ri xeberesaj lo rutinamit ri Dios Egipto y lic xuꞌan milagros y tak cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios pa ri tinamit Egipto, chupa ri Mar Rojo y chupa ri cuarenta junab xebin pa ri luwar catzꞌintzꞌotic.\x + \xo 7:36 \xt Éx. 7:3; 14:21; Nm. 14:33\x* \p \v 37 »Ecꞌu Moisés riꞌ waꞌ, ri xbiꞌn chique raj Israel: \q1 E ri Dios Kajawxel cuyac na lo chiquixoꞌl ri katinamit Israel \q1 jun Kꞌalajisanel jelaꞌ pachaꞌ riꞌin. \q1 Ecꞌu chita janipa ri cubiꞌij Rire chiwe \rq Dt. 18:15 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 38 »E Moisés riꞌ waꞌ, ri xcꞌojiꞌ chiquiwach ri tinamit echiriꞌ quimolom quib pa ri luwar catzꞌintzꞌotic, y e xesan uchiꞌ ri ángel chiquiwa ri katiꞌ-kamam echiriꞌ xchꞌaꞌt rucꞌ chwi ri juyub Sinaí. Yey e rire ri xcꞌuluw tak ri chꞌaꞌtem re cꞌaslemal chaꞌ cukꞌatisaj lo chikawach riꞌoj. \p \v 39 »Pero ri katiꞌ-kamam na xcaj taj caquicoj utzij; ri xquiꞌano e xquicꞌak bi ukꞌij y e xchꞌaw quicꞌuꞌx che ri quetzelej tanchi Egipto. \v 40 Yey xquibiꞌij ne che ri Aarón: “Cheꞌana la katiox chaꞌ quenabej bi chikawach; ma wa Moisés, ri xesan lo keꞌoj chwach rulew re Egipto, na ketaꞌam taj saꞌ ri xucꞌulumaj.”\x + \xo 7:40 \xt Éx. 32:1, 23\x* \v 41 Ecꞌuchiriꞌ, xquiꞌan jun tiox ucꞌaxwach toro. Xequicamisaj cꞌu awaj re quikasaꞌn chwach wa tiox y xquiꞌan nimakꞌij chupa rubiꞌ ri tiox, ri xa xquiꞌan rucꞌ ri quikꞌab.\x + \xo 7:41 \xt Éx. 32:4-6\x* \p \v 42 »Ecꞌu ri Dios xebuya can che ulokꞌnimaxic quikꞌij ronoje ri cꞌo che ruwa caj. Xquiꞌan cꞌut jelaꞌ pachaꞌ ri ubiꞌim ri Dios chupa ri tzꞌibital can cuma ri kꞌalajisanelab: \q1 Riꞌix ix aj Israel, echiriꞌ xebicamisaj chicop re kasaꞌn chupa ri cuarenta junab xixbin pa ri luwar catzꞌintzꞌotic, ¿xilokꞌnimaj neba nukꞌij riꞌin rucꞌ waꞌ? \q1 \v 43 Na xiꞌan taj, ma e ne xitelej ri rocho ri tiox Moloc ubiꞌ y ri chꞌumil re ri tiox iweꞌix, Renfán ubiꞌ. Waꞌ e quicꞌaxwach tak ri tiox xebiꞌano re quilokꞌnimaj quikꞌij. \q1 Ruma cꞌu laꞌ quixintak bi cꞌa chwach pana ri tinamit Babilonia \rq Am. 5:25-27 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 44 »Echiriꞌ ri katiꞌ-kamam xebin pa ri luwar catzꞌintzꞌotic, cꞌo cucꞌ rique ri jun Rocho Dios xa caquiric, waꞌ e cꞌutubal re cꞌo ri Dios cucꞌ. Yey rique xquiꞌan wa jun Rocho Dios jelaꞌ pachaꞌ ri xtakan ri Dios che ri Moisés, e lic pachaꞌ ruꞌaniquil rilom chi rire.\f + \fr 7:44 \ft Chwi ri juyub Sinaí, ri Dios xucꞌut che ri Moisés suꞌanic caꞌan ri Rocho Dios xa caquiric. Éx. 25:9,40.\f* \v 45 Ecꞌu ri katiꞌ-kamam xquiya can wa Rocho Dios (ri xa caquiric) paquikꞌab ri calcꞌoꞌal rique. Y wa calcꞌoꞌal xquicꞌam bi waꞌ echiriꞌ xeboc rucꞌ ri Josué chupa ri ulew que ri na e ta aj Israel, ri xebesax bi ruma ri Dios chaꞌ waꞌ wuꞌlew cacanaj can paquikꞌab rutinamit Rire. Ecꞌu waꞌ wa Rocho Dios xcꞌojiꞌ cucꞌ rutinamit ri Dios cꞌa chupa tak ri kꞌij re ri rey David. \p \v 46 »Ecꞌu ri David lic cꞌo rutoꞌbal ri Dios rucꞌ. Rire xutzꞌonoj cꞌut cayaꞌtaj che cuyac jun cꞌacꞌ Rocho ri Dios chaꞌ tak ri ralcꞌoꞌal can ri Jacob caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Dios chiriꞌ. \v 47 Noꞌj e ri Salomón ri xyacaw waꞌ wa Rocho Dios; \v 48 tob ri Dios Kajawxel na xew ta cajekiꞌ pa tak ja ꞌanatal xa cuma ticawex, pachaꞌ ri cubiꞌij ri jun kꞌalajisanel: \q1 \v 49 “Ruwa caj e nutzꞌulibal re takanic, \q1 yey ruwachulew e utacꞌalibal ri wakan. \q1 ¿Saꞌ cꞌu riꞌ ri ja quiyac chwe?” cacha ri Kajawal. \q1 “¿O pachawi cꞌowi ri luwar pa quinuxlan wi? \q1 \v 50 ¿Na e ta neba ri nukꞌab ꞌanayom ronoje waꞌ wa cꞌolic?” \rq Is. 66:1-2 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 51 »Ecꞌu ralak lic na jinta cꞌo cata alak. Ri cꞌuꞌx alak y ri tanibal alak e pachaꞌ que ri winak na jinta ri Dios cucꞌ, ma na caꞌaj ta alak cacoj alak utzij. Ralak alak pachaꞌ ri chuꞌkaw alak ojertan, ma lic na caꞌaj ta alak cata alak ri cubiꞌij ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios che alak. \v 52 ¿China junok chique ri kꞌalajisanelab na xternabex ta rucꞌ cꞌax cuma ri chuꞌkaw alak ojertan? Ma rique e xecamisan que ri xetzijon lo puwi rucꞌutunic ri Jun lic jusucꞌ. Yey echiriꞌ xcꞌun Rire, ralak xcꞌayij alak y xcamisaj alak. \v 53 Ralak xcꞌul alak Rutzij Upixab ri Dios cuma tak ri ángeles, noꞌj na xtakej ta alak janipa ri cubiꞌij wa Tzij Pixab» xcha ri Esteban. \s1 Rucamic ri Esteban \p \v 54 Echiriꞌ xquita ri xubiꞌij ri Esteban, lic xpe coyowal y xquijek cakichꞌichꞌ ruwi queꞌ chirij rire. \v 55 Pero ri Esteban lic cꞌo ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios rucꞌ; xtzuꞌn cꞌu pana chicaj y xril runimal uchomalil ri Dios yey xrilo ri Jesús cꞌo puwiquikꞌab ri Dios. \v 56 Xubiꞌij cꞌu rire: «¡Riꞌin canwilo jakal ruwa caj y canwil pana Ralaxel Chiquixoꞌl Ticawex cꞌo puwiquikꞌab ri Dios!» xchaꞌ. \p \v 57 Ecꞌuchiriꞌ, ri winak xquijeko lic quesiqꞌuinic, xquitzꞌapij ri quixiquin y xa jumul xebec conoje chirij ri Esteban. \v 58 Xquesaj cꞌu bi chupa ri tinamit y xquijeko caquiꞌan paꞌbaj. Y ri xquimol quib chirij, xquiya can ri quikꞌuꞌ che jun ala Saulo rubiꞌ chaꞌ cuchajij waꞌ chique. \p \v 59 Ecꞌuchiriꞌ quetajin che uꞌanic paꞌbaj ri Esteban, rire xuchꞌaꞌbej ri Kanimajawal, jewaꞌ xubiꞌij: «Wajawal Jesús, cꞌama la ri wanimaꞌ» xchaꞌ. \fig Ri Esteban caꞌan paꞌbaj (Hechos 7:59)|alt="Stoning of Stephen" src="CN02154b.tif" size="span" ref="act 7.59" \fig* \p \v 60 Tecꞌuchiriꞌ, xuxucubaꞌ rib y co xsiqꞌuinic: «Kajawal, cuyu la quimac che wa quetajin che uꞌanic» xchaꞌ. Y rucꞌ waꞌ, xcamic. \c 8 \p \v 1 Ri Saulo e jun chique ri xuya uchꞌaꞌtem chaꞌ cacamisax ri Esteban. \s1 Ri Saulo quebuternabej rucꞌ cꞌax ri quicojom rubiꞌ ri Cristo \p Chupa cꞌu riꞌ laꞌ la jun kꞌij, lic xjeker quiternabexic rucꞌ cꞌax janipa ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chilaꞌ Jerusalem. Ruma cꞌu riꞌ, conoje xequich bi chupa tak ri luwar re Judea y re Samaria. Xew chi rutakoꞌn ri Jesús xecanaj can Jerusalem. \p \v 2 E cꞌo cꞌu jujun achijab lic quiyaꞌom quib pukꞌab ri Dios; rique xquimuk ri Esteban y lic xcokꞌej rucamic. \p \v 3 Noꞌj ri Saulo ebuternabem rucꞌ cꞌax ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. Xoc cꞌu chiꞌ tak ja re quebuꞌcharej lo rachijab y rixokib yey quebuꞌyaꞌa pa cárcel. \s1 Catzijox ri Utzilaj Tzij chupa tak ri tinamit re Samaria \p \v 4 E tak cꞌu ri equichom bi caquitzijoj ri Utzilaj Tzij chupa ronoje luwar pa quebopon wi. \v 5 Ri Felipe e jun chique. Rire xopon chupa jun tinamit re Samaria y xujek catzijon puwi ri Cristo chiquiwach ri winak. \v 6 Waꞌ wa winak xa jun quiꞌanom che utayic janipa ri cucꞌut ri Felipe, yey caquitzutzaꞌ tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios cuꞌan chiquiwach. \v 7 Ma lic e qꞌui ri e cꞌo paquikꞌab itzelilaj uxlabixel, yey waꞌ wa itzelilaj uxlabixel quesiqꞌuinic quebel bi chique ri winak. Y e cꞌo uqꞌuiyal jetzꞌ y sic xecunutajic. \v 8 Ruma cꞌu riꞌ waꞌ, tak ri winak re ri tinamit lic quequiꞌcotic. \s1 Jun achi cubiꞌtisij puak chaꞌ cacꞌojiꞌ ruchukꞌab ri Dios rucꞌ \p \v 9 Cꞌo cꞌu jun achi aj chiriꞌ Simón rubiꞌ. E ri petinak lok rire aj kꞌij chupa la tinamit; lic quebusoc ri winak e aj Samaria ma cuꞌan che rib pachaꞌ lic cꞌo uwach. \v 10 Conoje cꞌu ri winak chinimaꞌk chichꞌutiꞌk, lic caquita ri cubiꞌij ri Simón y jewaꞌ caquibiꞌij: «E unimal uchukꞌab ri Dios ri cꞌo rucꞌ waꞌchi» quechaꞌ. \v 11 Lic caquicoj ri cubiꞌij, ma lic xex wi ebusocom rucꞌ ri kꞌijonic cuꞌano. \v 12 Pero echiriꞌ xquita ri Utzilaj Tzij cutzijoj ri Felipe chwi rutakanic ri Dios y chwi ri Kanimajawal Jesucristo, xquicojo y jecꞌuriꞌlaꞌ achijab yey ixokib xquicꞌul ri bautismo. \p \v 13 Ecꞌu riꞌ waꞌchi Simón xucoj rubiꞌ ri Cristo y xucꞌul ne ri bautismo. Xujek cꞌu riꞌ carachbilaj ri Felipe y lic cacam ranimaꞌ che tak ri cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios carilo cuꞌan ri Felipe. \p \v 14 Yey ri e takoꞌn re ri Cristo e cꞌo Jerusalem, echiriꞌ xquito ri e aj Samaria xquicoj ri ubiꞌim lo ri Dios puwi ri Cristo, xequitak bi ri Pedro y ri Juan chilaꞌ Samaria. \v 15 Ecꞌuchiriꞌ rique xeboponic, xquijek caquiꞌan orar paquiwi ri aj Samaria ri quicojom chi rubiꞌ ri Cristo chaꞌ rique caquicꞌul ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. \v 16 Ma ri Ruxlabixel ri Dios cꞌamajaꞌ cakaj puwi junok chique, xew quicꞌulum ri bautismo pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. \v 17 Yey echiriꞌ ri Pedro y ri Juan xquiya ri quikꞌab paquiwiꞌ, xquicꞌul ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. \p \v 18 Ecꞌu ri Simón xrilo suꞌanic ri ticawex caquicꞌul ri Ruxlabixel ri Dios echiriꞌ ri takoꞌn caquiya ri quikꞌab paquiwiꞌ. Xubiꞌtisij cꞌu puak chique, \v 19 jewaꞌ xubiꞌij: \p —Yaꞌa alak chwe riꞌin laꞌ la jun chukꞌab, chaꞌ jelaꞌ xa tob china puwiꞌ canya wi ri nukꞌab, cucꞌul ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios —xchaꞌ. \p \v 20 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedro jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Sach na uwach rapuak junam awucꞌ riꞌat, ma e chawach riꞌat, xa rucꞌ puak calokꞌ rusipanic ri Dios.\f + \fr 8:20 \ft “Rusipanic ri Dios”: Ri Simón xraj culokꞌ ruchukꞌab ri Dios chaꞌ ruma rire cakaj ri Ruxlabixel ri Dios paquiwi ri winak. Na xumaj ta usucꞌ xew pukꞌab ri Dios cꞌo wi cuya ri Ruxlabixel.\f* \v 21 Yey riꞌat na jinta cꞌana awe che wa chac cakaꞌano ma rawanimaꞌ na jusucꞌ ta chwach ri Dios. \v 22 E uwariꞌche, chatzelej atzij chwach ri Dios che waꞌ wa amac y chatzꞌonoj che Rire cucuy amac. Laj cucuy amac che la na utz taj xachꞌobo. \v 23 Ma e canwil riꞌin, lic uꞌanom cꞌax acꞌuꞌx chikij y lic at yutum ruma ri mac —xcha ri Pedro che. \p \v 24 Ri Simón xucꞌul uwach: \p —Lic chꞌaw co alak panuwiꞌ chwach ri Kanimajawal chaꞌ na cancꞌulumaj ta cꞌana wa xbiꞌij alak chwe —xchaꞌ. \p \v 25 Ecꞌuchiriꞌ ri Pedro y ri Juan quitzijom chi tak ri xquilo y xquita che ri Jesús y quikꞌalajisam chi ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal, xetzelej Jerusalem. Yey xalokꞌ cꞌu xebicꞌow chupa tak uqꞌuiyal aldeas que raj Samaria, xquitzijoj ri Utzilaj Tzij. \s1 Ri Felipe y rachi aj Etiopía \p \v 26 Cꞌo jun ángel re ri Kanimajawal xchꞌaꞌt rucꞌ ri Felipe, jewaꞌ xubiꞌij che: «Chayijbaꞌ awib y jat jewaꞌ pa sur. Chamaja bi ri be quel Jerusalem, ri cakaj pa ri tinamit Gaza» xchaꞌ. (Wa be quicꞌow pa tak luwar catzꞌintzꞌotic.) \p \v 27 Xyactaj cꞌu ri Felipe y xumaj bi ube yey pa ri be xuꞌrika bi jun achi “eunuco”. Waꞌ waꞌchi lic cꞌo uwach ma pukꞌab rire cꞌo wi ronoje rubeyomal ri Candace.\f + \fr 8:27 \ft “Ri Candace”: Waꞌ e ri cabiꞌx chique ri reinas re ri tinamit Etiopía.\f* Ecꞌu waꞌchi xopon Jerusalem chaꞌ culokꞌnimaj ukꞌij ri Dios, \v 28 yey e riꞌ catzelej pa rutinamit. Tzꞌul cꞌu chupa jun careta y carajilaj Ruchꞌaꞌtem ri Dios tzꞌibital can ruma ri kꞌalajisanel Isaías. \p \v 29 Ecꞌu ri Ruxlabixel ri Dios xubiꞌij che ri Felipe: «Chatkib pana che la jun careta y chatbin putzal» xchaꞌ. \p \v 30 Echiriꞌ ri Felipe xkib apanok, xuto rachi e carajilaj ri tzꞌibam can ruma ri kꞌalajisanel Isaías y jecꞌuwaꞌ xutzꞌonoj che: \p —¿Camaj la usucꞌ la catajin la che rajilaxic? —xcha che. \p \v 31 Rachi xucꞌul uwach: \p —¿Suꞌanic canmaj usucꞌ we na jinta junok cakꞌalajisan chwe? —xcha che. Y xelaj cꞌu che ri Felipe chaꞌ cakꞌan pa ri careta y catzꞌuyiꞌ rucꞌ. \p \v 32 Ecꞌu ri carajilaj che Ruchꞌaꞌtem ri Dios e waꞌ: \q1 Xcꞌam bi e pachaꞌ juna bexex re cacamisaxic; \q1 e pachaꞌ juna kꞌapoj bexex \q1 na cachꞌaw ta qꞌuenok \q1 echiriꞌ casocax ri rismal; \q1 jecꞌuriꞌlaꞌ rire na jinta cꞌana xubiꞌij. \q1 \v 33 Xꞌaniꞌ che pachaꞌ lic na jinta uwach; \q1 y echiriꞌ xkꞌat tzij puwiꞌ, \q1 xꞌan ri lic na e ta usucꞌ che. \q1 ¿China tak cꞌu ri ticawex caquipetebej lo che rire? \q1 Na e jintaj, \q1 ma xkꞌat ukꞌij che ruwachulew. \rq Is. 53:7-8 \rq* \m E waꞌ ri catajin che rajilaxic. \p \v 34 Ecꞌu waꞌchi aj Etiopía xutzꞌonoj che ri Felipe: \p —Maꞌan co la riꞌ biꞌij la chwe, ¿china puwi cachꞌaꞌt wi ri kꞌalajisanel echiriꞌ cubiꞌij waꞌ? ¿Chiribil rib nawi cubiꞌij wi o cachꞌaꞌt puwi junok chic? —xchaꞌ. \p \v 35 Ecꞌu ri Felipe xchꞌaꞌt rucꞌ rachi puwi waꞌ. Xujek lo rucꞌ ri catajin che rajilaxic che Ruchꞌaꞌtem ri Dios y xutzijoj cꞌu che puwi ri Utzilaj Tzij re ri Jesús. \p \v 36 E cꞌo chi be echiriꞌ xebopon pa jun luwar pa cꞌo wi yaꞌ. \p Ecꞌu riꞌ rachi aj Etiopía xubiꞌij che ri Felipe: \p —Wara cꞌo yaꞌ. ¿Utz nawi riꞌin cancꞌul ri bautismo? —xcha che. \p \v 37 Ri Felipe xubiꞌij che: \p —We cacoj la rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo rucꞌ ronoje animaꞌ la, lic utz riꞌ —xcha che. \p Rachi xucꞌul uwach: \p —Riꞌin cancojo ri Kanimajawal Jesucristo e Rucꞌajol ri Dios —xchaꞌ. \v 38 Y xutak cꞌu utacꞌabaxic riꞌ ri careta. \p Ecꞌu ri Felipe junam rucꞌ rachi xekaj chupa ri yaꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, ri Felipe xuya ri bautismo che. \p \v 39 Echiriꞌ xebel lo chupa ri yaꞌ, xakicꞌateꞌt ri Ruxlabixel ri Dios Kajawxel xucꞌam bi ri Felipe. Rachi aj Etiopía na xril ta chi uwach, pero lic caquiꞌcotic xumaj tanchi ubi rube. \p \v 40 Ecꞌu ri Felipe xeꞌyoꞌk chupa jun tinamit Azoto rubiꞌ. Echiriꞌ xel bi chiriꞌ, xicꞌow pa tak tinamit yey chujujunal tinamit pa xicꞌow wi, xutzijoj ri Utzilaj Tzij. Ecꞌu riꞌ xopon cꞌa chupa ri tinamit Cesarea. \c 9 \s1 Ri jalcꞌatajibal rubinic usilabic ri Saulo \r (Hch. 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1 Ecꞌu ri Saulo na carokꞌotaj taj cuxibij quipa rucꞌ camic janipa ri quicojom rubiꞌ ri Kanimajawal. Xeꞌec cꞌu rucꞌ ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios \v 2 y xutzꞌonoj bi uwujil chaꞌ cayaꞌiꞌ pukꞌab coc pa tak ri sinagogas re ri tinamit Damasco. Jecꞌulaꞌ, we queburik achijab o ixokib e cuqꞌuil ri quitakem wa cꞌacꞌ Be, cꞌo cꞌu pukꞌab riꞌ quebuyut lok y quebucꞌam lo Jerusalem. \p \v 3 Ecꞌu ri Saulo e riꞌ cꞌo pan chi be che uꞌanic waꞌ, catajin cꞌu roponic chunakaj ri tinamit Damasco, echiriꞌ xakicꞌateꞌt ruwonibal jun akꞌ xpe chilaꞌ chicaj, xwol caꞌn puwiꞌ y xusut rij. \v 4 Ri Saulo xtzak pulew y xuta cꞌu jun kulaj, jewaꞌ cubiꞌij che: \p —Saulo, Saulo, ¿suꞌchac catchꞌoꞌjin chwij? —xcha che. \p \v 5 Ri Saulo xutzꞌonoj che: \p —¿Lal china rilal, Wajawal? —xchaꞌ. \p Jecꞌuwaꞌ xcꞌul uwach che: \p —Riꞌin in Jesús, ri Jun catchꞌoꞌjin chirij. Yey riꞌat, atuquel nenareꞌ lic caꞌan cꞌax che awib, jelaꞌ pachaꞌ juna boyex echiriꞌ cuya akan che ri puya cachꞌic lo che —xuchixic. \p \v 6 Cabirbot cꞌu ri Saulo y uxiꞌim rib, jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Wajawal, ¿saꞌ ri caꞌaj la canꞌano? —xchaꞌ. \p Ri Kanimajawal xucꞌul uwach: \p —Chatyactajok y jat chupa ri tinamit, ma chiriꞌ cabiꞌx wi chawe saꞌ ri chirajawaxic caꞌano —xchaꞌ. \p \v 7 Ecꞌu rachijab e rachbiꞌil ri Saulo lic quixiꞌim quib xetaqꞌuiꞌic; ma xquita ri kulaj, noꞌj na jinta junok xquil uwach. \p \v 8 Ri Saulo xyactaj chwa rulew y xujak cꞌu ruwach, pero na jinta chi cꞌo carilo ma xcanaj can potzꞌ. Ewi xa xchꞌelex bi che rukꞌab cuma ri erachbilam y xcꞌam bi chupa ri tinamit Damasco. \v 9 Xcꞌojiꞌ cꞌu chilaꞌ oxib kꞌij; e laꞌ na catzuꞌn taj, na xwaꞌ taj y na jinta ne umikꞌinaꞌ xutijo. \p \v 10 Chilaꞌ cꞌu riꞌ Damasco cꞌo jun achi Ananías rubiꞌ; rire ucojom rubiꞌ ri Cristo. Cꞌo cꞌu jun cꞌutubal re ri Dios xkꞌalajisax chwach. Ri xrilo e ri Kanimajawal xucꞌut uwach chwach y jewaꞌ xubiꞌij che: \p —¡Ananías! —xcha che. \p Rire xucꞌul uwach: \p —Riꞌ in cꞌolic, Wajawal —xchaꞌ. \p \v 11 Xubiꞌij cꞌu ri Kanimajawal che: \p —Chatyactajok y jat chupa ri be cabiꞌx “Jusucꞌ” che. Yey chirocho cꞌu ri Judas, chatzꞌonobej puwi jun achi aj Tarso, Saulo rubiꞌ. Rire catajin pa oración \v 12 y kꞌalajisam chi cꞌu jun cꞌutubal re ri Dios chwach. Chupa waꞌ xril jun achi Ananías rubiꞌ, e riꞌ coc bi y cuya rukꞌab puwiꞌ chaꞌ jelaꞌ catzuꞌn tanchic —xchaꞌ. \p \v 13 Xubiꞌij cꞌu ri Ananías che ri Kanimajawal: \p —Wajawal, lic nutom ronoje ri na utz taj uꞌanom waꞌ waꞌchi chique ri quicojom ri biꞌ la chilaꞌ Jerusalem. \v 14 Yey yaꞌtal ne lo pukꞌab cuma ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios quebucꞌam bi pa cárcel conoje ri quicojom ri biꞌ la —xchaꞌ. \p \v 15 Ecꞌu ri Kanimajawal xubiꞌij che: \p —Jat chilaꞌ rucꞌ, ma Riꞌin nuchaꞌom rire chaꞌ cuꞌana jun waj chac re queꞌec che ukꞌalajisaxic ri nubiꞌ chiquiwach ri winak na e ta aj judiꞌab, chiquiwach ri e takanelab y chiquiwach ri e aj Israel. \v 16 Yey cancꞌut cꞌu che, janipa ri cꞌaxcꞌolil chirajawaxic quicꞌow wi rire ruma cutzijoj ri nubiꞌ —xuchix ri Ananías. \p \v 17 Ri Ananías xeꞌec cꞌut y xoc pa ri ja pa cꞌo wi ri Saulo. Xuya cꞌu rukꞌab puwiꞌ y xubiꞌij che: «Hermano Saulo, ri Kanimajawal Jesucristo, ri xukꞌalajisaj rib chawach chupa ri be pa at petinak wi, inutakom lo awucꞌ chaꞌ cat-tzuꞌn tanchic y cacꞌul cꞌu ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios» xcha che. \p \v 18 Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj, cꞌo ri pachaꞌ soloꞌt xtzak che ruwach ri Saulo y xtzuꞌn tanchic. Tecꞌuchiriꞌ, xyactajic y xucꞌul ri bautismo. \v 19 Ecꞌuchiriꞌ xwaꞌ ri Saulo, xcꞌojiꞌ tanchi uchukꞌab y xcꞌojiꞌ jujun kꞌij cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chilaꞌ pa ri tinamit Damasco. \s1 Ri Saulo cutzijoj ri Utzilaj Tzij pa ri tinamit Damasco \p \v 20 Tecꞌuchiriꞌ, ri Saulo xujek catzijon puwi ri Cristo chupa tak ri sinagogas, jewaꞌ ri cubiꞌij: «Ri Jesús e Ucꞌajol ri Dios» cachaꞌ. \p \v 21 Conoje ri quetaw re lic cacam canimaꞌ che y caquibiꞌij: «¿Na e ta neba achi waꞌ ebuternabem rucꞌ cꞌax ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chilaꞌ Jerusalem; yey cꞌuninak ne wara re quebuyut bi y quebuꞌyaꞌa paquikꞌab ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios?» quechaꞌ. \p \v 22 Pero ri Saulo jalan catajin unimaric ruchukꞌab puwi ri cutzijoj. Ecꞌu raj judiꞌab ejekel chiriꞌ Damasco xsach quinaꞌoj che ma ri Saulo cukꞌalajisaj chiquiwach: Ri Jesús e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. \s1 Ri Saulo caresaj bi rib chiquiwach raj judiꞌab \p \v 23 Icꞌowinak chi cꞌu uqꞌuiyal kꞌij, raj judiꞌab xquiꞌan tzij junam chiquiwach re caquicamisaj ri Saulo. \v 24 Pero waꞌ xretaꞌmaj ri Saulo. Ecꞌo cꞌu ri quichajim chipakꞌij chichakꞌab tak ri oquibal re ri tinamit chaꞌ caquichap ri Saulo y caquicamisaj. \p \v 25 Ruma cꞌu riꞌ, ri quicojom rubiꞌ ri Cristo e laꞌ chakꞌab xquikasaj bi ri Saulo chwi ri tapia chupa jun nimalaj chacach. \fig Ri Saulo cakasax lo chwi ri tapia chupa jun nimalaj chacach (Hechos 9:25)|alt="Paul lowered in basket" src="LB00333b.tif" size="span" ref="act 9.25" \fig* \s1 Ri Saulo copon Jerusalem \p \v 26 Echiriꞌ xopon ri Saulo Jerusalem, lic xraj cakib cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. Pero conoje rique lic caquixiꞌij quib che, ma na caquicoj taj we pakatzij wi ri Saulo ucojom chi rubiꞌ ri Cristo. \v 27 Ecꞌu ri Bernabé xucꞌam bi y xuꞌyaꞌa chiquiwach ri e takoꞌn re ri Cristo. Xutzijoj cꞌu chique suꞌanic ri Saulo xril uwach ri Kanimajawal pa be y xchꞌaꞌt rucꞌ. Yey xutzijoj chique puwi ri tzijonic xuꞌan ri Saulo chupa rubiꞌ ri Jesús chilaꞌ Damasco yey rucꞌ unimal uchukꞌab xuꞌan waꞌ. \p \v 28 Ecꞌu ri Saulo xcanaj cucꞌ chiriꞌ Jerusalem y xerachbilaj pa tak quebec wi. \v 29 Lic na cuxiꞌij ta rib catzijon chupa rubiꞌ ri Kanimajawal. Cachꞌaꞌt cꞌu puwi ri Jesús cucꞌ raj judiꞌab ri quechꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem griego;\f + \fr 9:29 \ft Quil nota Hechos 6:1.\f* ruma cꞌu laꞌ, rique caquitzucuj suꞌanic caquicamisaj. \v 30 Echiriꞌ ri hermanos xquetaꞌmaj waꞌ, xquicꞌam bi ri Saulo cꞌa Cesarea y chiriꞌ cꞌut xquitak bi chupa ri tinamit Tarso.\f + \fr 9:30 \ft Tarso e tinamit pa xalax wi ri Saulo.\f* \p \v 31 E tak cꞌu ri quicojom rubiꞌ ri Cristo pa ronoje ri luwar re Judea, re Galilea y re Samaria, xecubiꞌ chi utz ma na jinta chi ri queternabex rucꞌ cꞌax. Rique cꞌo xiꞌin ib cucꞌ chwach ri Kanimajawal. Catajin cꞌu quiqꞌuiyaric yey yaꞌom quichukꞌab y nimarisam quicꞌuꞌx ruma ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. \s1 Ri Eneas cacunutajic \p \v 32 Xalokꞌ cꞌu ri Pedro catajin ricꞌowic pa tak riglesias, xopon cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo pa ri tinamit Lida. \v 33 Chilaꞌ cꞌu riꞌ xuꞌrika jun achi Eneas rubiꞌ, yey e wajxakib lo junab riꞌ cꞌo chwa uwarabal ma xuꞌan sic. \p \v 34 Ecꞌu ri Pedro jewaꞌ xubiꞌij che: «Eneas, ri Kanimajawal Jesucristo catucunaj. Chatyactajok y chayijbaꞌ rawarabal» xcha che. \p Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj ri Eneas xtaqꞌuiꞌic. \v 35 Conoje cꞌu ri ejekel chupa ri tinamit Lida y pa tak ri luwar re Sarón xquilo ri Eneas cunutajinak chic; y ruma cꞌu waꞌ, xquiya quib pukꞌab ri Kanimajawal. \s1 Ri cꞌastajibal re ri Dorcas \p \v 36 Chupa ri tinamit Jope cꞌo jun ixok ucojom rubiꞌ ri Cristo, Tabita rubiꞌ. (Pa ri chꞌaꞌtem griego “Dorcas” quecha che.) Waꞌ wiꞌxok lic uyaꞌom rib che uꞌanic ri utz y lic quebutoꞌ ri nibaꞌib. \p \v 37 Chupa tak laꞌ la kꞌij ri Dorcas xuchap yabil y xcamic. Ecꞌuchiriꞌ xchꞌaj rucuerpo, xkꞌatisax chicaj pa ri caleꞌ ja. \p \v 38 Ecꞌu ri hermanos e cꞌo Lida xquito cꞌo ri Pedro pa ri tinamit Jope, yey waꞌ xa nakaj cꞌo wulok. Xequitak cꞌu bi caꞌib achijab chaꞌ quebeꞌelaj che ri Pedro, jewaꞌ caquibiꞌij: «ꞌAna co la riꞌ, peta la wara kucꞌ yey mamayin la.» \p \v 39 Xyactaj cꞌu bi ri Pedro y xeꞌec cucꞌ. Echiriꞌ xoponic, xcꞌam bi chicaj pa ri caleꞌ ja. E tak ri e malcaꞌnib xquisut rij ri Pedro. Conoje waꞌ quebokꞌic y caquicꞌut tak ri cꞌul y ri quikꞌuꞌ xuꞌan ri Dorcas echiriꞌ cꞌa cꞌo cucꞌ. \v 40 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pedro xtakan che conoje quebel bi. Xuxucubaꞌ cꞌu rib y xuꞌan orar. Tecꞌuchiriꞌ, xutzuꞌ ri caminak, y jewaꞌ xubiꞌij che: «¡Tabita,\f + \fr 9:40 \ft “Tabita”: Waꞌ e ubiꞌ ri Dorcas pa ri chꞌaꞌtem hebreo. Hch. 9:36\f* chatyactajok!» xchaꞌ. Ecꞌu riꞌ ri Dorcas xujak ruwach; y echiriꞌ xrilo cꞌo ri Pedro chiriꞌ, asu xtzꞌuyiꞌic. \p \v 41 Ecꞌu ri Pedro xuchap rukꞌab y xuyaco. Tecꞌuchiriꞌ, xebusiqꞌuij ri quicojom rubiꞌ ri Cristo cucꞌ tak ri hermanas e malcaꞌnib, y xuya cꞌu chiquiwach e laꞌ cꞌaslic. \v 42 Waꞌ xetaꞌmax chupa ronoje ri luwar re Jope. Ruma cꞌu riꞌ, lic e qꞌui ri xquicoj rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. \v 43 Y ri Pedro xcanaj can uqꞌuiyal kꞌij chupa ri tinamit Jope, chirocho jun achi Simón rubiꞌ, ri cutꞌis tzꞌuꞌum. \c 10 \s1 Ri xukꞌalajisaj ri Dios che ri Cornelio \p \v 1 Pa ri tinamit Cesarea cꞌo jun achi Cornelio rubiꞌ. Rire e capitán que ri soldados e cuqꞌuil ri cabiꞌx chique “E aj Italia”. \v 2 Ri Cornelio lic jusucꞌ rubinic usilabic y lic cꞌo xiꞌin ib pa ranimaꞌ chwach ri Dios junam cucꞌ conoje ri ralcꞌoꞌal. Rire lic cuya puak re toꞌbal que ri nibaꞌib e aj judiꞌab y lic cuꞌan orar chwach ri Dios. \p \v 3 Cꞌo cꞌu jun kꞌij riꞌ, laj che ri urox ora\f + \fr 10:3 \ft “Ri urox ora”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* benak kꞌij xkꞌalajisax jun cꞌutubal re ri Dios chwach. Ri xcꞌut che, e jun ángel re ri Dios e riꞌ xoc chiriꞌ pa cꞌo wi rire y jewaꞌ xubiꞌij che: \p —¡Cornelio! —xcha che. \p \v 4 Ri Cornelio lic xutzuꞌ ri ángel y rucꞌ xiꞌin ib xubiꞌij che: \p —¿Saꞌ ri caꞌaj la, wajawal? —xchaꞌ. \p Ri ángel xucꞌul uwach: \p —E tak ra oración y ri toꞌbal que ri nibaꞌib aꞌanom riꞌat, waꞌ ucꞌulum ri Dios pachaꞌ jun kasaꞌn chwach Rire. \v 5 Ecꞌu ri caꞌan woꞌora e chebataka bi achijab pa ri tinamit Jope re queꞌquisiqꞌuij jun achi Simón rubiꞌ, ri cabiꞌx Pedro che. \v 6 Waꞌ waꞌchi jekel chuchiꞌ ri mar pa rocho ri Simón, jun aj tꞌisol tzꞌuꞌum. Waꞌ wa Pedro cubiꞌij chawe saꞌ ri lic chirajawaxic wi caꞌano —xchaꞌ. \p \v 7 Echiriꞌ xel bi ri ángel xchꞌaꞌt rucꞌ, ri Cornelio xebusiqꞌuij caꞌib raj chac y jun soldado lic cꞌo xiꞌin ib pa ranimaꞌ chwach ri Dios, waꞌ e jun chique ri e cꞌo pukꞌab. \v 8 Xutzijoj na cꞌu chique ronoje ri xrilo; tecꞌuchiriꞌ, xebutak bi pa ri tinamit Jope. \s1 Ri xukꞌalajisaj ri Dios che ri Pedro \p \v 9 Chucaꞌm kꞌij cꞌut echiriꞌ e cꞌo pan pa be e riꞌ catajin coponic chunakaj ri tinamit, ri Pedro xakꞌan chwi ri ja chaꞌ cuꞌana orar echiriꞌ ya caticꞌoj ri kꞌij.\f + \fr 10:9 \ft “Caticꞌoj ri kꞌij”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* \v 10 Xpe cꞌu jun unimal numic che y lic xraj cawaꞌic. \p Catajin cꞌu uyijbaxic ruwa echiriꞌ xakicꞌateꞌt cꞌo xucꞌut ri Dios chwach. \v 11 Xril ruwa caj jakalic. Cꞌo cꞌu pachaꞌ jun nimalaj cꞌul caripipic y ximital lo che ri cajib utzaꞌm, e riꞌ cakasax lo che ruwachulew. \v 12 Chupa waꞌ wa cꞌul e cꞌo ronoje quiwachlibal awaj: waꞌ e ri cꞌo cajib cakan, ri quecharar pulew yey ri quexiqꞌuicꞌ che ruwa caj.\f + \fr 10:12 \ft Levítico 11 cubiꞌij pachique rawaj utz quetijic y pachique na quetij taj. Rawaj xeril ri Pedro e cuqꞌuil ri na takal taj quetijic.\f* \fig Ri xucꞌut ri Dios che ri Pedro (Hechos 10:10-12)|alt="Peters vision on rooftop" src="CN01945b.tif" size="span" ref="act 10.11" \fig* \p \v 13 Yey xuta jun kulaj jewaꞌ xubiꞌij: \p —Chatyactajok Pedro; chacamisaj y chatijaꞌ —xcha che. \p \v 14 Pero ri Pedro xubiꞌij che: \p —Na canꞌan ta cꞌana riꞌ, Wajawal, ma riꞌin na jinta cꞌana cꞌo nutijom e laꞌ chꞌul o na takal taj catijic —xchaꞌ. \p \v 15 Xchꞌaw tanchi cꞌu ri jun kulaj, jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Ri ujoskꞌim chi ri Dios, riꞌat mabiꞌij chꞌul che —xcha che ri Pedro. \p \v 16 Waꞌ oxlaj xuꞌano; tecꞌuchiriꞌ, ri nimalaj cꞌul xtzelej tanchi chilaꞌ chicaj. \v 17 Ecꞌu ri Pedro catajin che utzꞌonoxic chiribil rib saꞌ queꞌelawi ri xcꞌut chwach, echiriꞌ xecꞌun rachijab etakom lo ruma ri Cornelio. Rique quitzꞌonobem lo ri rocho ri Simón ri cutꞌis tzꞌuꞌum, yey woꞌora e cꞌo chwa ri puerta. \v 18 Xechꞌaw cꞌu apanok y xquitzꞌonoj we chiriꞌ jekel wi ri Simón, ri cabiꞌx Pedro che. \p \v 19 Ecꞌu ri Pedro cꞌa catajin ne che uchꞌobic rakan puwi ri xcꞌut chwach, echiriꞌ ri Ruxlabixel ri Dios xubiꞌij che: «Chawilaꞌ, ma leꞌ oxib achijab catquitzucuj. \v 20 Chatyactajok, chatkajok y jat cucꞌ. Muxiꞌij rib acꞌuꞌx cateꞌec cucꞌ, ma in ri intakayom lo que» xcha che. \p \v 21 Xkaj cꞌu lo ri Pedro pa e cꞌo wi rachijab etakom lo ruma ri Cornelio, y xubiꞌij chique: \p —Riꞌ in cꞌolic, in ri quintzucuj alak. ¿Saꞌ ri petinak wi alak wucꞌ? —xcha chique. \p \v 22 Rique xquibiꞌij che: \p —Cꞌo jun capitán\f + \fr 10:22 \ft “Capitán”: Waꞌ e aj wach que cien soldados.\f* aj Roma, Cornelio rubiꞌ. Rire e jun achi lic jusucꞌ, cꞌo xiꞌin ib rucꞌ chwach ri Dios, yey chom ruchꞌaꞌtibexic caꞌan cuma conoje raj judiꞌab. Xbiꞌx cꞌu che rire ruma jun santowilaj ángel re ri Dios, cutak lo cꞌamic la re queꞌec la chirocho y jecꞌulaꞌ cuta ri cabiꞌij la che —xechaꞌ. \p \v 23 Ecꞌu ri Pedro xebucoj bi pa ja y xuya luwar chique quecanaj can la jun akꞌab chiriꞌ. Chucaꞌm kꞌij cꞌut xeꞌec cucꞌ, yey xecachbilaj bi jujun hermanos e aj pa ri tinamit Jope. \p \v 24 Chucaꞌm kꞌij cꞌut xebopon pa ri tinamit Cesarea pa eroyeꞌem wi ri Cornelio. Rire umolom chi quichiꞌ ri ratz-uchakꞌ y ri ramigos ri cꞌax caquinaꞌ quib rucꞌ. \v 25 Echiriꞌ xopon ri Pedro, xel lo ri Cornelio che ucꞌulic y xuxucubaꞌ rib chwach re culokꞌoj ukꞌij. \p \v 26 Pero ri Pedro xuyaco y xubiꞌij che: \p —Yactaja la, ma riꞌin xa in jun achi pachaꞌ rilal —xchaꞌ. \p \v 27 Cachꞌaꞌt cꞌu rucꞌ ri Cornelio, xoc bi y xebuꞌrika uqꞌuiyal ticawex quimolom quib chiriꞌ. \v 28 Xubiꞌij cꞌu ri Pedro chique: \p —Lic etaꞌam ralak, chikaxoꞌl ri oj aj judiꞌab lic na ube taj we junok chike cujunimaj rib o cakib rucꞌ junok na e ta cuqꞌuil raj judiꞌab. Noꞌj ri Dios xucꞌut chinuwach riꞌin na ube taj canchꞌob rakan waꞌ.\f + \fr 10:28 \ft Chiquiwach raj judiꞌab, jun cuchꞌulaj rib chwach ri Dios we cakib rucꞌ junok na utakem ta ri cojobal quiꞌque.\f* \v 29 E uwariꞌche, echiriꞌ xineꞌsiqꞌuixok, na jampatana ximpetic y na jinta ne xintzꞌonoj we utz canꞌan waꞌ. Ecꞌu woꞌora cantzꞌonoj che alak, ¿suꞌchac xtak alak nucꞌamic? —xchaꞌ. \p \v 30 Ri Cornelio xucꞌul uwach: \p —E ucaj kꞌij waꞌ icꞌowinak je uꞌorayil waꞌ, riꞌin in cꞌo pa ayuno laj che ri urox ora\f + \fr 10:30 \ft “Ri urox ora”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* benak kꞌij, yey in cꞌo pa oración chiwocho echiriꞌ xwinakir cꞌu chinuwach jun achi ucojom ukꞌuꞌ lic cawolkꞌinic \v 31 y jewaꞌ xubiꞌij chwe: “Cornelio, ri Dios utom ra oración y cꞌo chucꞌuꞌx janipa ri toꞌbal que ri nibaꞌib aꞌanom. \v 32 Chataka junok chupa ri tinamit Jope re cuꞌsiqꞌuij ri Simón ri cabiꞌx Pedro che. Rire cꞌo pa rocho ri Simón, jun achi aj tꞌisol tzꞌuꞌum cꞌo rocho chuchiꞌ ri mar. Yey echiriꞌ cacꞌunic, e rire ri cachꞌaꞌt awucꞌ” xchaꞌ. \p \v 33 »Jecꞌuriꞌlaꞌ, xintakalaꞌ cꞌamic la; y lic utz ri xꞌan la, ma xpe la. Ecꞌu woꞌora, konoje oj cꞌo wara chwach ri Dios chaꞌ cakata ronoje ri utakom wi lo la chaꞌ cabiꞌij la chike —xchaꞌ. \s1 Ri Pedro cutzijoj ri Utzilaj Tzij chirocho ri Cornelio \p \v 34 Ecꞌuchiriꞌ, xujek cachꞌaꞌt ri Pedro, jewaꞌ xubiꞌij: \p «Pakatzij wi woꞌora canmaj usucꞌ ri Dios na cachaꞌw ta chiquixoꞌl ri ticawex. \v 35 Ma ri cuꞌano e lic cucꞌul ucꞌuꞌx echiriꞌ ri ticawex pa tak ronoje tinamit cꞌo xiꞌin ib cucꞌ chwach Rire y caquiꞌan ri lic jusucꞌ. \v 36 Cꞌo cꞌu ri xukꞌalajisaj ri Dios chique ri e aj Israel; waꞌ e ri Utzilaj Tzij, ri cucꞌam lo utzil chomal ruma ri Jesucristo ri Kajawal konoje. \p \v 37 »Etaꞌam cꞌu ralak saꞌ tak ri xuꞌan ri Jesús echiriꞌ icꞌowinak chi ri tzijonic re ri Juan chwi ri bautismo rucꞌ yaꞌ. Ri tzijonic puwi ri Jesús xujek lo cꞌa Galilea y xeꞌec utzijoxic che ronoje ri luwar re Judea. \v 38 Xetaꞌmaj cꞌu ralak saꞌ ri xuꞌan ri Dios; xuya che ri Jesús ri aj Nazaret lic cacꞌojiꞌ ri Santowilaj Ruxlabixel y ruchukꞌab Rire rucꞌ. Ecꞌu ri Jesús xeꞌec pa tak luwar re cuꞌan ri utz y quebucunaj conoje ri eyaꞌom pa cꞌax ruma ritzel winak. Xuꞌan tak cꞌu waꞌ ma ri Dios lic cꞌo rucꞌ. \p \v 39 »Ecꞌu riꞌoj lic ketaꞌam waꞌ ma xkil ronoje ri xuꞌan ri Jesús pa tak ri luwar re Judea y chilaꞌ Jerusalem. E waꞌ Rire ri xyaꞌiꞌ chwa cruz y xcamisaxic. \v 40 Pero churox kꞌij ri Dios xucꞌastajisaj lo ri Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak y xuya che xucꞌut uwach chikawach. \v 41 Na xucꞌut ta uwach chiquiwach conoje ri tinamit, ma xew chiquiwach ri ebuchaꞌom chi lo ri Dios ojertan; waꞌ e riꞌoj, ri xojwaꞌ junam rucꞌ y xkatij kamikꞌinaꞌ junam rucꞌ echiriꞌ cꞌastajinak chi lo Rire chiquixoꞌl ri ecaminak. \p \v 42 »Yey xojutak cꞌu che utzijoxic che ri tinamit chaꞌ cakakꞌalajisaj e Rire ri Aj Kꞌatal Tzij ucojom ri Dios paquiwi ri e cꞌaslic y ri ecaminak. \v 43 Puwi ri Jesús xetzijon lo conoje ri kꞌalajisanelab ojertan. Rique xquibiꞌij e janipa ri quecojow re Rire, caquicꞌul ri cuybal quimac ruma quicojom rubiꞌ» xchaꞌ. \s1 Ri na e ta aj Israel caquicꞌul ri Ruxlabixel ri Dios \p \v 44 Cꞌa cachꞌaꞌt ne ri Pedro cucꞌ chwi tak waꞌ echiriꞌ xkaj ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios paquiwi conoje ri quetaw re. \v 45 Yey e petinak rucꞌ ri Pedro jujun e aj judiꞌab quicojom rubiꞌ ri Cristo. Waꞌ lic xcam canimaꞌ che, ma ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios xkaj paquiwi ri na e ta aj judiꞌab. \v 46 Quequitataꞌ cꞌu riꞌ quechꞌaꞌt pa jujun chic chꞌaꞌtem yaꞌtal chique ruma ri Ruxlabixel ri Dios y lic caquiyac ukꞌij ri Dios. \p \v 47 Ecꞌu ri Pedro xubiꞌij: «¿Cꞌo neba junok cakꞌaten que caquicꞌul ri bautismo rucꞌ yaꞌ? Ma rique xquicꞌul ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios jelaꞌ pachaꞌ riꞌoj» xchaꞌ. \p \v 48 Xtakan cꞌu che cayaꞌ ri bautismo chique pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. Ecꞌuchiriꞌ, xebelaj che ri Pedro chaꞌ cacanaj chi queb oxib kꞌij cucꞌ. \c 11 \s1 Ri Pedro cutzijoj saꞌ ri xuꞌan ri Dios cucꞌ ri na e ta aj Israel \p \v 1 Ri e takoꞌn re ri Jesús cucꞌ ri hermanos e cꞌo Judea xquito e cꞌo na e ta aj judiꞌab xecojow re Rutzij ri Dios puwi ri Cristo. \v 2 Ruma cꞌu riꞌ, echiriꞌ xtzelej ri Pedro Jerusalem, ri hermanos e aj judiꞌab lic xquichap pa chꞌaꞌoj, \v 3 jewaꞌ xquibiꞌij che: «¿Suꞌchac xatoc pa cocho ri na e ta aj judiꞌab y xatwaꞌ ne cucꞌ?»\f + \fr 11:3 \ft Chiquiwach raj judiꞌab, jun cuchꞌulaj rib chwach ri Dios we cakib rucꞌ junok na utakem ta ri cojobal quiꞌque.\f* xechaꞌ. \p \v 4 Ecꞌu ri Pedro xujek utzijoxic chique chucholaꞌj suꞌanic xuꞌana waꞌ. Jecꞌuwaꞌ xubiꞌij chique: \p \v 5 «E riꞌin in cꞌo pa ri tinamit Jope e riꞌ canꞌan orar echiriꞌ xakicꞌateꞌt xkꞌalajisax jun cꞌutubal re ri Dios chinuwach. Waꞌ pachaꞌ jun nimalaj cꞌul ximital lo che ri cajib utzaꞌm, xkasax lo chilaꞌ chicaj cꞌa pa la in cꞌo wi riꞌin. \v 6 Echiriꞌ xintzuꞌ chi utz saꞌ ri cꞌo chupa waꞌ, xebenuwil cꞌu awaj cꞌo cajib cakan, itzel tak chicop re upa juyub, awaj quecharar pulew, yey ri quexiqꞌuicꞌ che ruwa caj. \p \v 7 »Yey xinta cꞌu jun kulaj, jewaꞌ xubiꞌij chwe: “Chatyactajok Pedro; chacamisaj y chatijaꞌ” xchaꞌ. \p \v 8 »Ximbiꞌij cꞌu riꞌin: “Na canꞌan ta cꞌana riꞌ, Wajawal, ma riꞌin na jinta cꞌana chꞌul o na takal taj catijic oquinak pa nuchiꞌ” xinchaꞌ. \p \v 9 »Ecꞌuchiriꞌ, xchꞌaw tanchi lo ri jun kulaj chilaꞌ chicaj, jewaꞌ xubiꞌij chwe: “Ri ujoskꞌim chi ri Dios, riꞌat mabiꞌij chꞌul che” xchaꞌ. \p \v 10 »Waꞌ oxlaj xuꞌano. Tecꞌuchiriꞌ, ronoje xcꞌam tanchi ubi chicaj. \p \v 11 »Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj xecꞌun oxib achijab chwa ri ja pa in cꞌo wi; rique e petinak Cesarea, etakom lok chaꞌ quinquitzucuj. \v 12 Ecꞌu ri Ruxlabixel ri Dios xubiꞌij chwe quinꞌec cucꞌ y muxiꞌij ne rib nucꞌuꞌx quinꞌec. Xinꞌec cꞌu riꞌ cucꞌ; yey waꞌ wa wakib hermanos e aj Jope e cꞌo wara wucꞌ, xojcachbilaj bi. \p »Echiriꞌ xojopon Cesarea, xojoc chirocho jun achi.\f + \fr 11:12 \ft Waꞌchi e Cornelio.\f* \v 13 Yey waꞌchi xutzijoj chike suꞌanic xril uwach jun ángel chirocho. Waꞌ xoꞌltacꞌal chwach rire y jewaꞌ xubiꞌij che: “Chebataka bi achijab pa ri tinamit Jope re queꞌquisiqꞌuij jun achi Simón rubiꞌ, ri cabiꞌx Pedro che. \v 14 Ecꞌu rire coluꞌbiꞌij chawe suꞌanic catcolobetaj riꞌat cucꞌ conoje ri ejekel pa wocho” xcha ri ángel che. \p \v 15 »Yey, echiriꞌ riꞌin xinjeko quinchꞌaꞌt cucꞌ waꞌ wa ticawex na e ta aj judiꞌab, xkaj ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios paquiwiꞌ jelaꞌ pachaꞌ xujekebej lok echiriꞌ xkaj pakawi ri oj aj judiꞌab. \p \v 16 »Ecꞌuchiriꞌ, xcꞌun chinucꞌuꞌx rubiꞌim can ri Kanimajawal echiriꞌ xubiꞌij: “Pakatzij wi, ri Juan xuya ri bautismo rucꞌ yaꞌ, noꞌj ri bautismo quicꞌul riꞌix e rucꞌ ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios.”\x + \xo 11:16 \xt Hch. 1:5\x* \p \v 17 »Ecꞌu uwariꞌche, we ri Dios xuya chique rique wa sipanic jelaꞌ pachaꞌ ri xuya chike riꞌoj ri cubul chi kacꞌuꞌx rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo, ¿in china riꞌin chaꞌ cankꞌatej ri Dios che uꞌaniquil waꞌ?» xcha ri Pedro. \p \v 18 Ecꞌuchiriꞌ xquita tak waꞌ, na jinta chi xquibiꞌij chirij ri Pedro, e xquijek caquiyac ukꞌij ri Dios, jewaꞌ xquibiꞌij: «¡Uyaꞌom ne riꞌ ri Dios chique ri na e ta aj judiꞌab caquitzelej quitzij chwach chaꞌ jelaꞌ cꞌo quicꞌaslemal!» xechaꞌ. \s1 Ri jekebal re riglesia pa ri tinamit Antioquía \p \v 19 Rucꞌ rucamic ri Esteban, xjeker quiternabexic rucꞌ cꞌax janipa ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. E tak cꞌu riꞌ waꞌ xequich bi y xebopon cꞌa chupa tak ri tinamit re Fenicia, re Chipre y ri tinamit Antioquía.\f + \fr 11:19 \ft “Antioquía”: E jun tinamit cꞌo Siria. Cꞌo jun chic tinamit “Antioquía re Pisidia”. Hch. 13:14-52\f* Yey xew xquitzijoj can ri Utzilaj Tzij re ri Jesucristo chique ri e aj judiꞌab. \p \v 20 Chiquixoꞌl cꞌu wa hermanos e cꞌo e aj Chipre y e aj Cirene. Ecꞌu rique echiriꞌ xeboc Antioquía, xquijek caquitzijoj ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal Jesucristo chique ri na e ta aj judiꞌab. \v 21 Yey ruchukꞌab ri Kanimajawal lic cꞌo paquiwi rique. Lic cꞌu e qꞌui ri ticawex xquicoj rubiꞌ ri Cristo y xquijalcꞌatij ri quibinic. \p \v 22 Ri quicojom rubiꞌ ri Cristo e cꞌo Jerusalem, echiriꞌ xquita waꞌ, xquitak bi ri Bernabé chaꞌ queꞌec cꞌa chilaꞌ Antioquía. \v 23 Echiriꞌ xopon ri Bernabé y xril ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, lic xquiꞌcot che. Y xebupixabaj conoje chaꞌ rucꞌ ronoje quicꞌuꞌx caquichukꞌubej quib chwach ri Kanimajawal. \p \v 24 Ri Bernabé e jun achi lic utz ucꞌuꞌx, ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios lic cꞌo rucꞌ y lic cꞌo cubulibal ucꞌuꞌx. Ruma cꞌu ruchac rire, lic e qꞌui ri ticawex xquicoj rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. \p \v 25 Tecꞌuchiriꞌ, ri Bernabé xeꞌec pa ri tinamit Tarso re cuꞌtzucuj ri Saulo. Echiriꞌ xuriko, xucꞌam lo Antioquía. \v 26 Xecꞌojiꞌ cꞌu cucꞌ ri tinamit re ri Cristo ronoje ri jun junab, e riꞌ quecꞌutun chiquiwach uqꞌuiyal winak. Chiriꞌ cꞌu riꞌ, nabe laj xbiꞌx “cristianos” chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. \p \v 27 Chupa tak riꞌ laꞌ la kꞌij e cꞌo jujun ekꞌalajisay runaꞌoj ri Dios xebel bi Jerusalem y xebopon Antioquía. \v 28 Cꞌo jun chique waꞌ, Ágabo rubiꞌ. Rire xyactajic y ruma ri Ruxlabixel ri Dios, xukꞌalajisaj cape jun unimal numic chwi ronoje ruwachulew pa ejekel wi ri winak. (Waꞌ xuꞌana chupa rutakanic ri Claudio.)\f + \fr 11:28 \ft Ri Claudio xcꞌojiꞌ nimalaj takanel paquiwi ri takanic re Roma chupa ri junab 41-53 D.C.\f* \p \v 29 Ruma cꞌu waꞌ, ri quicojom rubiꞌ ri Cristo e cꞌo Antioquía xquiyijbaꞌ chiquiwach chaꞌ caquitak pan toꞌbal chique ri hermanos ejekel Judea; chiquijujunal cꞌu riꞌ xquichꞌob rakan janipa ri caquiyaꞌo, waꞌ e chirij tak ri cꞌo cucꞌ. \v 30 Y jelaꞌ xquiꞌano; xquitak bi ri quikasaꞌn paquikꞌab ri Bernabé y ri Saulo chaꞌ caquicꞌam bi Judea y caquiya chique ri e aj wach re riglesia. \c 12 \s1 Cacamisax ri Jacobo y cayaꞌiꞌ ri Pedro pa cárcel \p \v 1 Chupa tak cꞌu riꞌ laꞌ la kꞌij ri rey Herodes xebutak jujun soldados chaꞌ quequichap jujun chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo re queyaꞌ pa cꞌaxcꞌobic. \v 2 Yey xebutak che caquicamisaj rucꞌ espada ri Jacobo ri ratzixel ri Juan. Y ri soldados jelaꞌ xquiꞌano. \p \v 3 Ecꞌuchiriꞌ xrilo lic xucꞌul quicꞌuꞌx raj judiꞌab ri xꞌan che ri Jacobo, xutak uchapic ri Pedro. Waꞌ xuꞌan chupa ri nimakꞌij Pascua echiriꞌ catij ri pam na jinta levadura che.\x + \xo 12:3 \xt Éx. 12:1-27\x* \v 4 Ecꞌuchiriꞌ chapom chi ri Pedro, ri Herodes xutzꞌapij pa cárcel y xuya paquikꞌab cajib mutzaꞌj soldados re caquichajij, yey wa soldados e cajcaj chujujunal mutzaꞌj. Ri xuchꞌob ri Herodes e cꞌate caresaj lo ri Pedro chiquiwach ri winak re ri tinamit echiriꞌ icꞌowinak chi ri nimakꞌij Pascua. \p \v 5 Cꞌo cꞌu riꞌ ri Pedro pa cárcel lic chajital chi utz. Yey ri quicojom rubiꞌ ri Cristo na quebuxlan ta che uꞌanic orar chwach ri Dios puwiꞌ rire. \s1 Ri Pedro quesax bi pa cárcel ruma jun ángel \p \v 6 Chupa cꞌu rakꞌab chwach pan ri kꞌij echiriꞌ ri rey Herodes uchꞌobom caresaj lo ri Pedro chiquiwach ri tinamit, ri Pedro e riꞌ cawar chiquixoꞌl caꞌib soldados, ximital rucꞌ caꞌib carena yukul lo chique ri soldados. Yey pa rewi raj chajal e cꞌo chwach ri oquibal re ri cárcel. \p \v 7 Xakicꞌateꞌt cꞌut xwinakir jun ángel re ri Kanimajawal rucꞌ, yey jun akꞌ lic xutzij upa ri cárcel. Ri ángel xuyuchꞌuyaꞌ ri Pedro pucꞌalcꞌaꞌx, xucꞌosoj y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij che: «Chatwaꞌlijok, chawilij» xcha che. E tak cꞌu ri carena cꞌo che rukꞌab ri Pedro xtzakic. \p \v 8 Xubiꞌij cꞌu ri ángel che: «Chaximilaꞌ bi racoton y raxajab» xcha che. Y rire jelaꞌ xuꞌano. \p Xubiꞌij tanchi ri ángel che: «Chacojo bi rakꞌuꞌ re pisbal awij y chat-tereja lo chwij» xcha che. \p \v 9 Ri Pedro xel bi teran chirij ri ángel, tob na retaꞌam taj we katzij ri cuꞌan ri ángel rucꞌ; ma chwach rire, laj xa wachicꞌ la catajin che rilic. \v 10 Xebicꞌow cꞌu chiquiwach ri nabe mutzaꞌj e chajinel. Tecꞌuchiriꞌ, xebicꞌow che rucaꞌm mutzaꞌj e chajinel y xebopon cꞌu chwach ri oquibal ꞌanom rucꞌ chꞌichꞌ, waꞌ e ri quel bi pa be chupa ri tinamit. Waꞌ wa oquibal utuquel xjakataj chiquiwach y jelaꞌ xebel bi. Xebin cꞌu jubikꞌ che ri be y xakicꞌateꞌt ri ángel xuya can ri Pedro utuquel. \p \v 11 Cꞌa ecꞌuchiriꞌ ri Pedro xumaj usucꞌ na wachicꞌ ta ri cuꞌano. Xubiꞌij cꞌu chiribil rib: «Woꞌora pakatzij wi, canmaj usucꞌ e ri Kanimajawal utakom lo ru ángel wucꞌ. Jelaꞌ xinresaj pukꞌab ri rey Herodes y che ronoje ri cacaj caquiꞌan ruqꞌuiyal e aj judiꞌab chwe» xchaꞌ. \p \v 12 Ecꞌu laꞌ catajin waꞌ pujolom ri Pedro, xeꞌec chirocho ri María ruchu ri Juan, ri cabiꞌx Marcos che. Chiriꞌ quimolom wi quib uqꞌuiyal hermanos quetajin pa oración chwach ri Dios. \v 13 Echiriꞌ ri Pedro xuchꞌawisaj pan ri puerta re ruwa ja, jun ali aj chac Rode rubiꞌ, xel lo che. \v 14 Ecꞌuchiriꞌ xuto e ukul ri Pedro, ruma ruquiꞌcotemal na xujak ta ri puerta. Ri xuꞌano e canic xoc tanchi ubi pa ja y xuꞌtzijoj chique cꞌo ri Pedro chwach ri puerta. \p \v 15 Ecꞌu ri e cꞌo pa ja xquibiꞌij che: \p —Riꞌat xatchꞌuꞌjeric —xecha che. \p Pero rali xujiquibaꞌ uwach chique lic katzij la cubiꞌij. \p Yey xquibiꞌij rique: \p —Laj e u ángel ri cꞌo chiriꞌ —xechaꞌ. \p \v 16 Ecꞌu ri Pedro lic chac cꞌo che uchꞌawisaxic pan ri puerta. Ecꞌuchiriꞌ xquijako yey xquil ri Pedro, lic xcam canimaꞌ che; ma lic cꞌayew chique caquicojo we katzij ri quetajin che rilic. \p \v 17 Pero ri Pedro xuꞌan jun cꞌutubal rucꞌ rukꞌab chaꞌ quetzꞌincaꞌnic. Xutzijoj cꞌu chique suꞌanic xesax lo ruma ri Kanimajawal chupa ri cárcel. Yey xubiꞌij cꞌu chique: \p —Tzijoj alak waꞌ che ri Jacobo\f + \fr 12:17 \ft Wa Jacobo na e ta ri xcamisaxic (v. 2); waꞌ e ri jun xuꞌan aj wach re ri iglesia y e uchakꞌ ri Jesús. Mt. 13:55; Jn. 7:3-5; Hch. 1:14\f* y chique tak ri hermanos —xchaꞌ. \p Tecꞌuchiriꞌ, xel bi y xeꞌec pa jun chic luwar. \p \v 18 Echiriꞌ xsakiric, xoc jun sachibal naꞌoj chiquixoꞌl ri soldados. Xquijek quetucuquic ruma na quetaꞌam taj saꞌ ri xuꞌan ri Pedro, ma na jinta chic. \p \v 19 Ecꞌu ri Herodes xutak utzucuxic ri Pedro. Yey ruma na xrikitaj taj, e xuta quichiꞌ ri soldados; tecꞌuchiriꞌ, xutak quicamisaxic. Echiriꞌ xuꞌan waꞌ, ri Herodes xel bi Judea y xeꞌec pa ri tinamit Cesarea y chiriꞌ xcanaj wi. \s1 Rucamic ri rey Herodes \p \v 20 Ri rey Herodes lic cꞌo royowal chiquij ri winak e aj Tiro y e aj Sidón.\f + \fr 12:20 \ft Ruma royowal, xebukꞌatej tak raj cꞌay e cꞌo chupa rutakanic chaꞌ na quecꞌayin ta chi chique ri e aj Tiro y aj Sidón.\f* Ecꞌu riꞌ wa queb tinamit xquichꞌaꞌbej quib chiquiwach re quebeꞌchꞌaꞌta rucꞌ ri rey Herodes chaꞌ caquiꞌan utzil chomal chiquiwach rucꞌ. Cꞌo cꞌu jun achi Blasto rubiꞌ, waꞌ raj chac ri rey yey lic cꞌo uwach pa ri rocho ri rey. Xquicoj cꞌu quib chwach ri Blasto y xquipuakij che chaꞌ rire cachꞌaw paquiwiꞌ chwach ri rey chaꞌ na jinta chi chꞌaꞌoj chiquiwach. Y jelaꞌ raj cꞌay re rutinamit ri Herodes utz caquicꞌayij ri cajawax chique ri e aj Tiro y aj Sidón. \p \v 21 Ri rey Herodes xucoj cꞌu jun kꞌij chique re caquimol quib. Laꞌ la jun kꞌij xuwik rib rucꞌ chomilaj cꞌul qꞌui rajil, xtzꞌuyiꞌ pa ri kꞌatbal tzij y xuya cꞌu jujun uchꞌaꞌtem chiquiwach ri tinamit. \p \v 22 Ecꞌu ri winak xquijeko lic co quesiqꞌuinic caquibiꞌij: «¡Waꞌ wa cakato, na ukul ta juna achi; e ukul jun tiox!» quechaꞌ. \p \v 23 Xa pa jokꞌotaj cꞌu riꞌ jun ángel re ri Kajawal xucoj lo jun yabil che ri Herodes; ma rire xucꞌul wa yacbal ukꞌij xꞌanic, yey waꞌ xew takal che ri Dios. Jecꞌuriꞌlaꞌ xtijiꞌ cuma amolo y ruma waꞌ xcamic. \p \v 24 Noꞌj cꞌu ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal lic xeꞌec utzijoxic y lic catajin quiqꞌuiyaric ri quecojow re. \p \v 25 Echiriꞌ ri Bernabé y ri Saulo xquiqꞌuis ri chac yaꞌom chique,\x + \xo 12:25 \xt Hch. 11:29, 30\x* xebel chiriꞌ Jerusalem y xquicꞌam bi ri Juan cucꞌ, ri cabiꞌx Marcos che. \c 13 \s1 Ri Bernabé y ri Saulo caquijek ri nabe quibenam che utzijoxic ri Utzilaj Tzij \p \v 1 Chilaꞌ Antioquía chiquixoꞌlibal ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, e cꞌo ekꞌalajisay runaꞌoj ri Dios y e cꞌutunel re Rutzij. Waꞌ e: \q1 ri Bernabé, \q1 ri Simón ri cabiꞌx kꞌek che, \q1 ri Lucio aj Cirene, \q1 ri Manaén ri xqꞌuiyisax pa rocho ri Herodes ri rey re Galilea \q1 y ri Saulo. \p \v 2 Cꞌo cꞌu jun kꞌij echiriꞌ rique quimolom quib re caquilokꞌnimaj ukꞌij ri Kanimajawal yey e cꞌo pa ayuno, ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios xubiꞌij chique: \p «Chebichaꞌa ri Bernabé y ri Saulo chwe chaꞌ caquiꞌan ri chac\f + \fr 13:2 \ft Ri chac e queꞌquitzijoj ri Utzilaj Tzij re ri Jesucristo pa tak ri quitinamit ri na e ta aj Israel.\f* nuyaꞌom chi lo paquikꞌab» xchaꞌ. \p \v 3 Echiriꞌ xquiqꞌuis ri oración y ayuno, xquiya ri quikꞌab paquiwi rique y xequitak cꞌu bi. \s1 Ri Pablo y ri Bernabé quebopon pa ri isla Chipre \p \v 4 Ecꞌu ri Bernabé y ri Saulo e laꞌ etakom bi ruma ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios, xebopon cꞌu Seleucia. Chiriꞌ xebel bi pa barco y xebec pa ri isla Chipre.\f + \fr 13:4 \ft “Chipre”: E utinamit ri Bernabé.\f* \v 5 Echiriꞌ xebopon Salamina, jun tinamit re Chipre, xquijek utzijoxic Rutzij ri Dios puwi ri Kanimajawal Jesucristo pa tak sinagogas que raj judiꞌab. Yey cꞌo ri Juan\f + \fr 13:5 \ft “Juan”: Waꞌ e Juan Marcos, ri ratz-uchakꞌ ri Bernabé. Hch. 12:12,25; 13:13; 15:37-38; Col. 4:10\f* cucꞌ re quitoꞌbel. \p \v 6 Xebicꞌow cꞌu chupa ronoje ri isla Chipre y xebopon cꞌa chupa ri tinamit Pafos. Chiriꞌ xquirik jun achi e cuqꞌuil raj judiꞌab; rire aj kꞌij yey e jun kꞌalajisanel xa casocosoꞌnic. Waꞌ waꞌchi Barjesús\f + \fr 13:6 \ft “Barjesús” queꞌelawi “ucꞌajol Jesús” o “ucꞌajol Josué”.\f* rubiꞌ, yey pa ri chꞌaꞌtem griego “Elimas” quecha che. \v 7 Waꞌ wa aj kꞌij cꞌo rucꞌ ri takanel Sergio Paulo, jun achi lic cꞌo unaꞌoj. Ri takanel xebusiqꞌuij ri Bernabé y ri Saulo, ma lic curayij cuta Rutzij ri Dios puwi ri Kanimajawal Jesucristo. \p \v 8 Pero rachi aj kꞌij xutij riꞌ che quebukꞌatej ri Bernabé y ri Saulo chaꞌ ri takanel na cucubaꞌ ta ucꞌuꞌx che ri Utzilaj Tzij re ri Jesucristo. \p \v 9 Ecꞌu ri Saulo (ri cabiꞌx Pablo che) rucꞌ ruchukꞌab ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios xuchꞌiquibaꞌ ruwach puwi ri Elimas, \v 10 y jewaꞌ xubiꞌij che: \p «¡Rilal lal nojinak che ronoje socosoꞌnic y che ronoje itz! ¡Lal ralcꞌoꞌal ritzel winak, ri jun aj retzelal cꞌuꞌx chirij ronoje ri jusucꞌ! ¿Suꞌchac na cokꞌotaj ta la ri cajechꞌij la ri jusucꞌ be re ri Kanimajawal? \v 11 Ecꞌu woꞌora rukꞌab ri Kanimajawal cayactaj chiꞌij la y cuꞌan potzꞌ cheꞌla; xew cꞌu ri Dios etaꞌmayom janipa kꞌij na quil ta la ri kꞌijsak» xchaꞌ. \p Na jampatana cꞌut ronoje xuꞌan kꞌekuꞌm chwach y xujek camalal pa tak utzal y chirij, cutzucuj china cacꞌamaw bi che rukꞌab. \p \v 12 Ecꞌuchiriꞌ ri takanel xril wa xucꞌulumaj ri Elimas, xucoj rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo, y lic caminak ranimaꞌ che ri cꞌutunic chwi ri Kanimajawal. \s1 Ri Pablo y ri Bernabé quebopon Antioquía re Pisidia \p \v 13 Ri Pablo junam cucꞌ ri rachbiꞌil xebel bi Pafos pa barco y xebopon Perge pa ri luwar re Panfilia. Pero ri Juan xresaj can rib chiquij y xtzelej Jerusalem. \p \v 14 Ecꞌu rique xebicꞌow Perge y xebopon Antioquía pa ri luwar re Pisidia. Chupa cꞌu jun kꞌij re uxlanibal xeboc pa ri sinagoga y xetzꞌuyiꞌic. \v 15 Ecꞌuchiriꞌ ajilam chi jujun che Rutzij Upixab ri Dios tzꞌibital can ruma ri Moisés y cuma ri kꞌalajisanelab, raj wach re ri sinagoga xquitak lo ubiꞌxiquil chique: \p «Alak katz-kachakꞌ, we cꞌo juna chꞌaꞌtem alak re pixabanic che ri tinamit, chꞌaw alak» xechaꞌ. \p \v 16 Xtaqꞌuiꞌ cꞌu ri Pablo y xuꞌan jun cꞌutubal rucꞌ rukꞌab chaꞌ na jinta cꞌo cachꞌawic y xubiꞌij: \p «Alak achijab aj Israel y onoje alak ri cꞌo xiꞌin ib pa animaꞌ alak chwach ri Dios, tape alak. \v 17 Ri Dios re wa tinamit Israel xebuchaꞌ ri katiꞌ-kamam ojertan y xuꞌan jun nimalaj tinamit chique echiriꞌ cꞌa e cꞌo Egipto, tob rique na e ta aj chiriꞌ. Rucꞌ cꞌu unimal uchukꞌab riꞌ xeberesaj lo Egipto. \p \v 18 »Laj juna cuarenta junab cꞌu riꞌ xebucuy ri Dios rutinamit rucꞌ ri quimacunic pa ri luwar catzꞌintzꞌotic. \v 19 Tecꞌuchiriꞌ, xusach quiwach wukub nimak tinamit pa ri luwar re Canaán\x + \xo 13:19 \xt Dt. 7:1\x* y xuya cꞌu chique ri katiꞌ-kamam quecanaj can rucꞌ wa ulew. \v 20 Laj icꞌowinak chi cajib ciento junab rucꞌ nicꞌaj chwi lo echiriꞌ rutinamit ri Dios xebopon Egipto, cꞌa ecꞌuchiriꞌ xecanaj can pa rulew ubiꞌtisim lo ri Dios chique. \p »Ecꞌuchiriꞌ, ri Dios xebuya e aj kꞌatal tzij re quetakan paquiwi rutinamit. Jelaꞌ uꞌanom cꞌa chwa ri kꞌalajisanel Samuel. \v 21 Chupa cꞌu rutakanic ri Samuel, ri tinamit xquitzꞌonoj che ri Dios cuya juna quirey. Ecꞌu ri Dios xucoj ri Saúl paquiwiꞌ. Ri Saúl e ucꞌajol ri Cis, jun achi upetebem chique ri ralcꞌoꞌal can ri Benjamín.\f + \fr 13:21 \ft Ri Benjamín e jun chique ri cablajuj ucꞌajol ri Jacob.\f* Cuarenta junab cꞌu xtakan paquiwiꞌ. \v 22 Ecꞌuchiriꞌ ri Dios xresaj ri rey Saúl paquiwiꞌ, e xucoj ri David re catakan pucꞌaxel. Chwi cꞌu ri David lic chom xchꞌaꞌt ri Dios, ma jewaꞌ xubiꞌij: \q1 E wilom che ri David rucꞌajol ri Isaí, \q1 rire jun achi lic caquiꞌcot nucꞌuꞌx rucꞌ \q1 ma cuya ranimaꞌ cuꞌano janipa ri cantak che \rq 1 S. 13:14 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 23 »Ecꞌu chirij rubiꞌtisim lo chique ri e ralcꞌoꞌal can ri David, ri Dios e xuyac ri Jesús re Colobenel que raj Israel. \v 24 Echiriꞌ ri Jesús cꞌamajaꞌ cujek ri chac takom lo che uꞌanic chiquiwach ri winak, xtzijon ri Juan puwi ri bautismo re tzelebal tzij chique conoje ri tinamit Israel. \v 25 Ecꞌuchiriꞌ ri Juan catajin che uqꞌuisic ruchac, xubiꞌij: “Chiwach riꞌix ¿in china riꞌin? Riꞌin na in ta ri Colobenel oyeꞌem alak. Noꞌj catajin cꞌu lo ucꞌunic Jun chwij, yey riꞌ na takal tane chwe riꞌin canquir ruxajab che ri rakan” xchaꞌ. \p \v 26 »Alak katz-kachakꞌ, alak ralcꞌoꞌal can ri Abraham y onoje alak ri cꞌo xiꞌin ib ucꞌ alak chwach ri Dios, che cꞌu ralak takom wi lo ri Utzilaj Tzij re colobetajic. \v 27 Yey ri ejekel Jerusalem cucꞌ ri e aj wach que, na xquetaꞌmaj taj ri Jesús e Uchaꞌoꞌn lo ri Dios y na xquimaj tane usucꞌ ri tzꞌibital can cuma ri kꞌalajisanelab puwi ri Jesús, tob waꞌ cacajilaj ronoje kꞌij re uxlanibal. Yey echiriꞌ rique xquitzꞌonoj rucamic ri Jesús, e xquiꞌan cꞌu ri tzꞌibital can puwi Rire. \v 28 Y tob na jinta cꞌo xquirik chirij ri Jesús re cacamisaxic, xquitzꞌonoj che ri Pilato cutak ucamisaxic. \v 29 Echiriꞌ xquiqꞌuis uꞌanic rucꞌ ri Jesús janipa ri tzꞌibital can puwi Rire, xquikasaj lo chwa ri cruz y xeꞌquimukuꞌ. \p \v 30 »Pero ri Dios xucꞌastajisaj lo ri Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak. \v 31 Tecꞌuchiriꞌ, ri Jesús uqꞌuiyal kꞌij xucꞌut uwach chiquiwach ri xerachbilaj chwi echiriꞌ xebel lo Galilea y xebec rucꞌ cꞌa Jerusalem.\x + \xo 13:31 \xt Hch. 1:3\x* E tak cꞌu riꞌ waꞌ ri quetzijow re ri Jesús chiquiwach ri tinamit woꞌora. \p \v 32 »Jecꞌulaꞌ riꞌoj cakatzijoj che alak ri Utzilaj Tzij, ri biꞌtisim lo chique ri katiꞌ-kamam ojertan. \v 33 Yey wa biꞌtisinic yaꞌom chi chike riꞌoj ri oj calcꞌoꞌal can rique. Ma ri Dios xuꞌan waꞌ echiriꞌ xucꞌastajisaj lo ri Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak, jelaꞌ pachaꞌ ri tzꞌibital chupa rucaꞌm Salmo: \q1 Riꞌat at Nucꞌajol yey Riꞌin in Akaw; \q1 wakꞌij cꞌu riꞌ cankꞌalajisaj waꞌ \rq Sal. 2:7 \rq* \m cachaꞌ. \p \v 34 »Yey ri Dios ubiꞌim cucꞌastajisaj lo ri Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak chaꞌ jelaꞌ rucuerpo na cakꞌay taj, ma jewaꞌ xubiꞌij pa Ruchꞌaꞌtem puwi waꞌ: \q1 Cancꞌut na ri cꞌaxnaꞌbal nucꞌuꞌx chiwach, \q1 jelaꞌ pachaꞌ ri nubiꞌtisim lo che ri David. \rq Is. 55:3 \rq* \m \v 35 E uwariꞌche jewaꞌ cubiꞌij pa jun chic Salmo: \q1 Rilal na caya ta la luwar che cakꞌay rucuerpo \q1 ri Jun lic uyaꞌom rib pakꞌab la \rq Sal. 16:10 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 36 »Ma pakatzij wi ri David xuꞌan ri xraj ri Dios rucꞌ echiriꞌ cꞌo che ruwachulew, pero xopon ri kꞌij xcamic y xmuk pa emukum wi ruchu-ukaw, y rucuerpo xkꞌayic. \v 37 Noꞌj rucuerpo ri Jun ri xucꞌastajisaj bi ri Dios, na xkꞌay taj. \p \v 38 »Chetaꞌmaj cꞌu alak waꞌ, alak watz-nuchakꞌ: Ruma ri xuꞌan ri Cristo, catzijox che alak suꞌanic carik alak ri cuybal mac chwach ri Dios. \v 39 Ruma cꞌu ri Cristo, conoje ri cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ Rire, caꞌaniꞌ jusucꞌ chique. Yey waꞌ na carikitaj ta cꞌana ruma ri catakex ri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisés. \p \v 40 »Chajij cꞌu ib alak chaꞌ na cape ta pawiꞌ alak ri ubiꞌim lo ri Dios chupa ri tzꞌibital can cuma ri kꞌalajisanelab: \q1 \v 41 Chiwilapeꞌ, ix aj chꞌaminel re ri Nutzij, \q2 lic cacam na cꞌu iwanimaꞌ che \q2 y casach ne iwach ruma waꞌ: \q1 Riꞌin canꞌan jun chac chupa tak wa kꞌij ix cꞌo wi, \q2 jun chac na quicoj taj, \q2 tob ne cꞌo junok catzijow re chiwe \rq Hab. 1:5 \rq* \q1 xcha ri Dios.» \m Rucꞌ waꞌ xuqꞌuisbej ri Pablo. \p \v 42 Ecꞌuchiriꞌ ri Pablo y ri Bernabé xebel bi pa ri sinagoga, ri e cꞌo chiriꞌ xebelaj chique chaꞌ ri jun chic kꞌij re uxlanibal quechꞌaꞌt cucꞌ rique chwi tak waꞌ. \v 43 Echiriꞌ xebel bi conoje ri quimolom quib pa ri sinagoga, e qꞌui xeterej bi chiquij ri Pablo y ri Bernabé. Chiquixoꞌl waꞌ e cꞌo raj judiꞌab y jujun chic quitakem lo ri cꞌutunic que raj judiꞌab (tob na e ta aj judiꞌab, pero lic caquilokꞌoj ukꞌij ri Dios). Ecꞌu ri Pablo y ri Bernabé lic xequipixabaj chaꞌ quetiquiꞌ chupa ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. \p \v 44 Chupa cꞌu ri jun chic kꞌij re uxlanibal, ya laj conoje ri winak re ri tinamit xquimol quib chaꞌ caquita Rutzij ri Dios puwi ri Kanimajawal. \v 45 Pero echiriꞌ raj judiꞌab xequil ruqꞌuiyal winak, xujek catiꞌtot quicꞌuꞌx chirij ri Pablo. Y xquijek cꞌu caquicꞌulaliꞌaj uwach ronoje ri cubiꞌij rucꞌ cꞌaxlaj chꞌaꞌtem. \p \v 46 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pablo y ri Bernabé, rucꞌ unimal quichukꞌab, xquibiꞌij chique: \p —Pakatzij wi lic chirajawaxic nabe na catzijox che ralak ri alak aj judiꞌab Rutzij ri Dios puwi ri Kanimajawal. Pero ruma cꞌu ri na cacꞌul ta alak, jelaꞌ cakꞌalajinic na takal ta ri cꞌaslemal na jinta utakexic che alak. Ruma cꞌu laꞌ queꞌkatzijoj chique ri na e ta aj judiꞌab, \v 47 ma jelaꞌ ri ojutakom lo ri Dios Kajawxel che uꞌanic. E pachaꞌ ri ubiꞌim lo Rire echiriꞌ xubiꞌij: \q1 Riꞌin atnucojom re Kꞌijsak \q1 chiquiwach tak ri tinamit \q1 chaꞌ jelaꞌ cuꞌana at cꞌamal bi re ri colobetajic \q1 cꞌa pa tak ri luwar lic naj che ruwachulew \rq Is. 49:6 \rq* \m —xechaꞌ. \p \v 48 Echiriꞌ xquita waꞌ ri na e ta aj judiꞌab, lic xequiꞌcot che y xquijeko caquiyac ukꞌij ri Utzilaj Tzij puwi ri Kanimajawal. Jecꞌulaꞌ xquicoj rubiꞌ ri Cristo conoje ri echaꞌom chi ulok re cacꞌojiꞌ quicꞌaslemal na jinta utakexic. \v 49 Y xeꞌec utzijoxic ri Utzilaj Tzij puwi ri Kanimajawal chupa tak ronoje wa luwar. \p \v 50 Noꞌj raj judiꞌab xquicoj pa quijolom raj wach re ri tinamit y jujun ixokib lic cꞌo quiwach yey quitakem ri tzijpixab que raj judiꞌab, chaꞌ quequiternabej rucꞌ cꞌaxcꞌobic ri Pablo y ri Bernabé. Jecꞌulaꞌ riꞌ xebequesaj bi pa wa tinamit. \p \v 51 Ecꞌu ri Pablo y ri Bernabé xquipupaꞌ can rulew che ri cakan, cꞌutubal re ri na utz taj xquiꞌan ri e aj chilaꞌ y xebec cꞌu pa ri tinamit Iconio. \v 52 Pero ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chilaꞌ Antioquía lic cꞌo quiꞌcotemal cucꞌ yey ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios lic cꞌo cucꞌ. \c 14 \s1 Ri Pablo y ri Bernabé quebopon Iconio \p \v 1 Chilaꞌ cꞌut chupa ri tinamit Iconio, ri Pablo y ri Bernabé junam xeboc chupa ri sinagoga que raj judiꞌab. Ruma cꞌu ri Utzilaj Tzij xquitzijoj, lic e qꞌui ri e aj judiꞌab y ri na e ta aj judiꞌab xquicoj rubiꞌ ri Cristo. \v 2 Noꞌj ri e aj judiꞌab ri na caquicoj ta ri Utzilaj Tzij, xquitic oyowal pa canimaꞌ ri na e ta aj judiꞌab yey xequituc waꞌ wa winak chaꞌ queyactaj chiquij ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. \v 3 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, lic naj xecꞌojiꞌ ri Pablo y ri Bernabé chiriꞌ y na caquixiꞌij ta cꞌana quib quechꞌaꞌt chiquiwach conoje. Ecꞌu ri Kanimajawal xujiquibaꞌ uwach ri quichꞌaꞌtem chwi ri unimal rutzil ucꞌuꞌx, ma xuya chique caquiꞌan nimak tak cꞌutubal re ruchukꞌab ri Dios. \v 4 Ecꞌu ri winak re ri tinamit quijachom quipa; jujun chique equiternabem raj judiꞌab y jujun chic equiternabem ri e takoꞌn re ri Jesús. \p \v 5 Ecꞌu ri e aj judiꞌab junam cucꞌ ri na e ta aj judiꞌab xquiꞌan tzij chiquiwach cucꞌ ri e aj wach chaꞌ queyactaj chiquij ri Pablo y ri Bernabé re caquiꞌan cꞌax chique y quequiꞌan paꞌbaj. \v 6 Echiriꞌ ri Pablo y ri Bernabé xquetaꞌmaj waꞌ, xebel bi chiriꞌ y xebec pa ri luwar re Licaonia pa tak ri tinamit Listra y ri tinamit Derbe y pa tak ri luwar chunakaj wa queb tinamit. \v 7 Y chiriꞌ cꞌu riꞌ caquitzijoj ri Utzilaj Tzij. \s1 Ri Pablo caꞌan paꞌbaj pa ri tinamit Listra \p \v 8 Chupa wa tinamit Listra cꞌo jun achi siquirinak ucabichal ri rakan y na bininak ta qꞌuenok ma ralaxibem sic. Waꞌ waꞌchi tzꞌulic, \v 9 e riꞌ cutataꞌ ri cubiꞌij ri Pablo. \p Ecꞌuchiriꞌ ri Pablo xuchꞌiquibaꞌ ruwach puwiꞌ y xrilo cꞌo cubulibal ucꞌuꞌx chaꞌ cacunutajic, \v 10 lic co xubiꞌij che: \p —¡Chatyactajok y chat-tacꞌala jusucꞌ chwi rawakan! —xchaꞌ. \p Ecꞌu rachi xchꞌoplin chicaj y xbinic. \p \v 11 Ecꞌu ri winak echiriꞌ xquilo saꞌ ri xuꞌan ri Pablo, xquijek quesiqꞌuin pa quichꞌaꞌtem rique, waꞌ e ri chꞌaꞌtem re Licaonia. Jewaꞌ caquibiꞌij: «¡Waꞌ e tiox quiꞌanom lo achijab che quib y xekaj lo wara kucꞌ!» quechaꞌ. \p \v 12 Che ri Bernabé xquibiꞌij e tiox Júpiter, yey che ri Pablo xquibiꞌij e tiox Mercurio\f + \fr 14:12 \ft “Mercurio”: Chiquiwach raj Roma, Mercurio e ri tiox caresaj quichiꞌ ri nicꞌaj chic tiox.\f* ma e rire ri más cachꞌawic. \v 13 Ecꞌu raj chacunel re ri tiox Júpiter, ri cꞌo rocho pa oquibal lo re ri tinamit, xebucꞌam lo toroꞌib y cotzꞌiꞌj yijbam re wikonic chwach tak ri oquibal re ri templo. Yey junam cucꞌ ruqꞌuiyal winak xcaj quequicamisaj rawaj re quikasaꞌn chiquiwach ri Bernabé y ri Pablo. \p \v 14 Echiriꞌ xquita waꞌ ri queb takoꞌn Bernabé y Pablo, xquirichꞌij ri quikꞌuꞌ y xquimin quib chiquixoꞌl ruqꞌuiyal winak; quesiqꞌuinic jewaꞌ caquibiꞌij: \p \v 15 «¡Achijab!, ¿suꞌchac caꞌan alak waꞌ? Ma riꞌoj xa oj achijab junam kawach ucꞌ alak. Wa Utzilaj Tzij cakatzijoj che alak e chaꞌ caya can alak ri na il ta uwach y catzucuj alak ri Dios cꞌaslic, ri xꞌanaw re ruwa caj, ruwachulew, ri mar y ronoje ri cꞌo che tak waꞌ. \v 16 Tob rojertan ri Dios xuya luwar chique tak ri tinamit quebin chupa tak ri be cacaj rique, \v 17 na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, ri Dios na rokꞌotam ta cꞌana ukꞌalajisaxic china Rire ruma tak ri utz cuꞌano. Ma cuya lo ri jab y cuya lo rukꞌijol echiriꞌ lic cꞌo molonic. E Rire ri caꞌanaw re lic cꞌo cakatijo y cꞌo quiꞌcotemal chupa ri kanimaꞌ» quechaꞌ. \p \v 18 Ri Bernabé y ri Pablo, tob quetajin che ubiꞌxiquil waꞌ, lic cꞌayew xequikꞌatej ruqꞌuiyal winak chaꞌ na quequicamisaj ta rawaj re kasaꞌn chiquiwach rique. \p \v 19 Chupa cꞌu laꞌ laꞌ jokꞌotaj xecꞌun lo jujun aj judiꞌab e aj pa ri tinamit Antioquía y ri tinamit Iconio. Rique xquicoj pa quijolom ruqꞌuiyal winak caquiꞌan ri Pablo paꞌbaj. Y ecꞌu xquiꞌano. Tecꞌuchiriꞌ, xquichararej bi ri Pablo tzaꞌm tinamit. E chiquiwach rique, caminak chic. \v 20 Pero echiriꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo xquisut rij ri Pablo, rire xyactajic y xoc tanchi chupa ri tinamit. Chucaꞌm kꞌij xel bi rucꞌ ri Bernabé y junam xebec pa ri tinamit Derbe. \p \v 21 Xquitzijoj cꞌu ri Utzilaj Tzij chupa wa tinamit y uqꞌuiyal ticawex xquicoj rubiꞌ ri Cristo. Tecꞌuchiriꞌ, xetzelej tanchi lo chupa ri tinamit Listra, ri tinamit Iconio y ri tinamit Antioquía. \v 22 Xquinimarisaj cꞌu can quicꞌuꞌx ri hermanos y lic xequipixabaj chaꞌ catiquiꞌ chi utz ri cubulibal quicꞌuꞌx rucꞌ ri Jesús, jewaꞌ caquibiꞌij chique: «Lic chirajawaxic rucꞌ uqꞌuiyal cꞌaxcꞌobic cojoc chupa rutakanic ri Dios» quechaꞌ. \p \v 23 Yey xequicoj can e aj wach chujujunal tak iglesia. Xquiꞌan cꞌu orar y ayunar cucꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, xquitzꞌonoj che ri Kanimajawal quebuchajij janipa ri lic cubul quicꞌuꞌx rucꞌ Rire. \s1 Ri Pablo y ri Bernabé quetzelej tanchi Antioquía re Siria \p \v 24 Xebicꞌow cꞌu pa tak ri luwar re Pisidia y xebopon pa ri luwar re Panfilia. \v 25 Xquitzijoj cꞌu ri Utzilaj Tzij chupa ri tinamit Perge. Tecꞌuchiriꞌ, xquimaj bi pa ri tinamit Atalia. \p \v 26 Chiriꞌ cꞌu riꞌ xquimaj bi pa barco y xetzelej Antioquía.\f + \fr 14:26 \ft Cꞌo queb Antioquía. Wa jun e Antioquía re Siria, pa xquijek wubi ri quibenam ri Pablo y ri Bernabé.\f* Waꞌ e ri tinamit pa xtzꞌonox wubi rutoꞌbal ri Dios paquiwi ri Pablo y ri Bernabé chaꞌ caquiꞌan ri chac yaꞌom paquikꞌab,\x + \xo 14:26 \xt Hch. 13:1-3\x* yey waꞌ wa chac quiqꞌuisom chi rique. \p \v 27 Echiriꞌ xeboponic, xequimol quichiꞌ conoje ri quicojom rubiꞌ ri Cristo y xquitzijoj cꞌu chique ronoje ri xuꞌan ri Dios cucꞌ y suꞌanic xuya chique ri na e ta aj judiꞌab quebuꞌan xa jun cucꞌ ri quicubam quicꞌuꞌx rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. \v 28 Xecanaj cꞌu can chiriꞌ uqꞌuiyal kꞌij cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. \c 15 \s1 Raj wach re riglesia caquimol quib Jerusalem \p \v 1 Chupa tak riꞌ laꞌ la kꞌij xebopon Antioquía jujun achijab e petinak Judea y xquijek quecꞌutun chiquiwach ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, jewaꞌ caquibiꞌij: «We na cacoj ta ri retalil re circuncisión che alak jelaꞌ pachaꞌ rutakanic can ri Moisés, riꞌ na cacolobetaj ta alak» quechaꞌ. \p \v 2 Ecꞌu ri Pablo y ri Bernabé lic xebec chunimal puwi wa cꞌutunic cucꞌ waꞌchijab. Qꞌuisbal re, conoje xquichꞌob rakan saꞌ ri caquiꞌano; e quetak bi ri Pablo y ri Bernabé cucꞌ jujun chic chaꞌ quebec Jerusalem re quebeꞌchꞌaꞌt chwi waꞌ cucꞌ ri e takoꞌn re ri Jesús y jujun chic e aj wach re riglesia. \p \v 3 E tak cꞌu ri etakom bi cuma riglesia re Antioquía, xebicꞌow pa tak ri tinamit re Fenicia y re Samaria, y chujujunal luwar xquitzijoj suꞌanic ri na e ta aj judiꞌab quiyaꞌom can ri quibinic re ojertan chaꞌ e caquitakej ri Dios. Ruma cꞌu riꞌ waꞌ, conoje ri hermanos xetaw re, lic xequiꞌcot che. \p \v 4 Echiriꞌ xebopon Jerusalem, xecꞌul cuma tak ri hermanos, ri e takoꞌn y jujun chic e aj wach re riglesia. Xquitzijoj cꞌu chique ronoje ri uꞌanom ri Dios cucꞌ. \v 5 Pero e cꞌo jujun chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo e cuqꞌuil ri aj fariseos, rique xeyactajic y jewaꞌ xquibiꞌij: \p —Lic chirajawaxic cacoj ri retalil re circuncisión chique tak ri na e ta aj judiꞌab caquicoj rubiꞌ ri Dios yey quetak che caquiꞌan janipa ri cubiꞌij ri Tzij Pixab re ri Moisés —xechaꞌ. \p \v 6 Xquimol cꞌu quib ri e takoꞌn y jujun chic e aj wach re riglesia chaꞌ quechꞌaꞌt chwi waꞌ. \v 7 Lic naj cꞌut xquichapalaꞌ quib chiquiwach puwi waꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, ri Pedro xyactajic y xubiꞌij chique: \p —Hermanos achijab, ralak etaꞌam alak jampa chi lo kꞌij waꞌ icꞌowinak chwi xinuchaꞌ lo ri Dios chaꞌ chi nuchiꞌ riꞌin, ri na e ta aj judiꞌab caquita ri Utzilaj Tzij y caquicoj cꞌu rubiꞌ ri Cristo. \v 8 Ri Dios, ri retaꞌam saꞌ ri cꞌo chupa ri canimaꞌ ri ticawex, e xcꞌuluw que ri na e ta aj judiꞌab quicojom rubiꞌ ri Cristo. Yey xucꞌut waꞌ echiriꞌ xuya lo ri Santowilaj Ruxlabixel chique rique jelaꞌ pachaꞌ xuꞌan kucꞌ riꞌoj. \v 9 Y junam xeril rique kucꞌ riꞌoj, ma xujoskꞌij ri canimaꞌ che ri mac ruma ri cubulibal quicꞌuꞌx. \p \v 10 »Ecꞌu woꞌora, ¿suꞌchac capetisaj alak royowal ri Dios ruma ri queya alak chuxeꞌ uqꞌuiyal takanic ri na e ta aj judiꞌab quicojom rubiꞌ ri Cristo? Waꞌ e pachaꞌ ekaꞌn cacoj alak chiquikul. Yey wa ekaꞌn, na xquichꞌij tane rucꞌaxic ri katiꞌ-kamam ojertan y na kachꞌijom tane rucꞌaxic riꞌoj. \v 11 Noꞌj cꞌu riꞌoj e cakajiquibaꞌ uwach waꞌ: Xa ne ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Kanimajawal Jesús cojcolobetaj riꞌoj\f + \fr 15:11 \ft Na jinta junok curik ri colobetajic xa ruma cutakej takanic. Ef. 2:8-9\f* jelaꞌ pachaꞌ rique —xchaꞌ. \p \v 12 Conoje cꞌu riꞌ ruqꞌuiyal ticawex xetzꞌincaꞌnic y xquiya quixiquin chique ri Bernabé y ri Pablo, ma caquitzijoj ri nimak tak cꞌutubal re chukꞌab uꞌanom ri Dios cuma rique chiquixoꞌl ri na e ta aj judiꞌab. \p \v 13 Echiriꞌ xquiqꞌuis quechꞌaꞌt rique, ri Jacobo jewaꞌ xubiꞌij: \p —Hermanos, chinta na pe alak: \v 14 Ri Simón xutzijoj puwi ri nabe laj echiriꞌ ri Dios xukꞌalajisaj rib chiquiwach ri na e ta aj judiꞌab\f + \fr 15:14 \ft Ri nabe laj echiriꞌ ri Dios xutak lo ri Ruxlabixel paquiwi ri na e ta aj Israel e pa rocho ri Cornelio. Hch. 10:24-48\f* chaꞌ chiquixoꞌl rique quebuchaꞌ janipa ri quebuꞌana utinamit. \v 15 Y waꞌ cuꞌana xaki jun rucꞌ ri quitzꞌibam can ri kꞌalajisanelab puwi ri ubiꞌim lo ri Dios: \q1 \v 16 Icꞌowinak cꞌu waꞌ, quintzelej lok \q1 y canyac tanchi ri rocho ri rey David wuluwubinak bi,\f + \fr 15:16 \ft Waꞌ e jun cꞌambal naꞌoj. Queꞌelawi ri Dios cucoj jun nimalaj takanel pucꞌaxel ri rey David, waꞌ e ri Kanimajawal Jesucristo.\f* \q1 cancꞌojoj cꞌu ri tzakinak bi che y canꞌan cꞌacꞌ che. \q1 \v 17 Canꞌan waꞌ chaꞌ ri nicꞌaj chic ticawex caquitzucuj ri Dios, \q1 waꞌ e tak ri tinamit na e ta aj judiꞌab, \q1 conoje ri e nuꞌanom nutinamit chique ma quicojom ri nubiꞌ. \q1 \v 18 E waꞌ ri xubiꞌij ri Dios Kajawxel, yey e ri ukꞌalajisam chi lo ojertan. \rq Am. 9:11-12 \rq* \m \v 19 Ruma cꞌu laꞌ, chinuwach riꞌin na utz taj we cakasachisaj quinaꞌoj ri na e ta aj judiꞌab quicojom rubiꞌ ri Kanimajawal. \v 20 Ri kaꞌanaꞌ e chojtzꞌiban pan chique y kayaꞌa pan quinaꞌoj chaꞌ caquesaj quib che tak ri cachꞌulan re junok pachaꞌ tak ri icꞌowisam chwa juna tiox, chaꞌ na caquetzꞌabej ta uwa quikꞌij cucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj, chaꞌ na caquitij ta tiꞌij que awaj xa ejitzꞌam y chaꞌ na caquitij ta quicꞌ. \v 21 Ma xex wi chwi lo ojertan, ronoje kꞌij re uxlanibal pa tak sinagogas e cꞌo ri quebajilan re y quetzijon puwi ri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisés —xcha ri Jacobo. \s1 Ri carta re pixabanic chique ri na e ta aj judiꞌab \p \v 22 E tak ri e takoꞌn y ri jujun chic e aj wach re riglesia cucꞌ conoje ri hermanos, xucꞌul quicꞌuꞌx ri quechaꞌ jujun achijab chiquixoꞌlibal re quetak bi pa ri tinamit Antioquía rucꞌ ri Pablo y ri Bernabé chaꞌ caquicꞌam bi jun carta re pixabanic chique ri na e ta aj judiꞌab quicojom rubiꞌ ri Cristo. Ecꞌu xequichaꞌ ri Judas ri cabiꞌx Barsabás che y ri Silas, ma lic chom ilitajinak ri quibinic quisilabic chiquiwach ri hermanos. \v 23 Xyaꞌ cꞌu bi ri carta paquikꞌab, jewaꞌ cubiꞌij: \mi E riꞌoj oj takoꞌn re ri Cristo cucꞌ ri e aj wach re riglesia y conoje ri hermanos wara Jerusalem, cakaya pan rutzil wach alak hermanos, ri cꞌo alak chupa ri tinamit Antioquía y pa tak ri tinamit re Siria y re Cilicia. Cakatzꞌibaj cꞌu che ralak, ri na alak ta aj judiꞌab yey cojom alak rubiꞌ ri Cristo. \pi1 \v 24 Riꞌoj katom e cꞌo jujun ebelinak chikaxoꞌl riꞌoj, tob na oj ta xojtakaw bi que; yey rique quetajin che ucojic ri na utz taj pa jolom alak rucꞌ ri quichꞌaꞌtem y jecꞌulaꞌ quisachisam ri naꞌoj alak.\f + \fr 15:24 \ft E cꞌo jujun ebelinak bi Jerusalem, xebopon cꞌu pa tak riglesias que tak ri na e ta aj judiꞌab yey xebequitak che ucojic ri retalil re circuncisión y che utakexic ri cojobal que raj judiꞌab.\f* \pi1 \v 25 Ruma cꞌu laꞌ, xojchꞌaꞌt riꞌoj chikawach puwi waꞌ, y ri xojcanaj wi e quekachaꞌ achijab y quekatak bi ucꞌ alak junam cucꞌ ri hermanos lic cꞌax quekanaꞌo, waꞌ e ri Bernabé y ri Pablo. \v 26 Waꞌ waꞌchijab quiyaꞌom canimaꞌ tob ne quecam ruma ri caquitzijoj rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. \v 27 Yey quekatak bi ri Judas y ri Silas. Chiquichiꞌ cꞌu rique cakꞌalajin wi chiwach alak ronoje wa xkatak ubiꞌxiquil che alak. \pi1 \v 28 Ma chwach ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios y chikawach riꞌoj, na utz taj cakacoj juna chic ekaꞌn pawiꞌ alak, xew cꞌu chirajawaxic tak waꞌ:\f + \fr 15:28 \ft Cꞌo más pixabanic takal chike konoje ri kacojom rubiꞌ ri Cristo, pachaꞌ mojcamisanic, mojelekꞌic, makaꞌan rakꞌubal chirij junok, kalokꞌoj quikꞌij kachu-kakaw, cꞌax chekanaꞌa ri jujun chic.\f* \v 29 Matij alak ri icꞌowisam chi chiquiwach ri tiox;\x + \xo 15:29 \xt 1 Co. 10:7, 14-18, 21\x* matij alak quicꞌ,\x + \xo 15:29 \xt Gn. 9:4; Lv. 17:10-16\x* matij alak tiꞌij que awaj xa ejitzꞌam;\f + \fr 15:29 \ft We xa jitzꞌam juna awaj, riꞌ cꞌa cꞌo quicꞌ chupa.\f* y metzꞌabej ne uwa kꞌij alak cucꞌ jujun chic na alak ta cꞌulan cucꞌ.\f + \fr 15:29 \ft Pa cocho tak ri tiox e cꞌo ticawex caquibiꞌtisij quib chique ri e aj tioxab chaꞌ quemacun cucꞌ, ma chiquiwach rique waꞌ cucꞌul quicꞌuꞌx tak ri tiox.\f* We quesaj cꞌu ib alak che ronoje waꞌ,\f + \fr 15:29 \ft Xyaꞌ tak wa pixabanic chaꞌ ri cꞌacꞌ hermanos na e ta aj judiꞌab caquesaj quib che tak ri quilokꞌnimaxic ri tiox. Jecꞌulaꞌ raj judiꞌab junam cucꞌ ri na e ta aj judiꞌab quecꞌojiꞌ chi utzil chomal pa riglesia.\f* catajin alak riꞌ che uꞌanic ri jusucꞌ. \pi1 Chila cꞌu ib alak. \p \v 30 Ecꞌu ri echaꞌtalic xquimaj bi quibe pa ri tinamit Antioquía. Ecꞌuchiriꞌ quimolom chi quichiꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, xquiya ri carta chique. \p \v 31 Echiriꞌ ri hermanos e cꞌo Antioquía xcajilaj wa carta, lic xequiꞌcotic ma ri tzꞌibital chupa xucubaꞌ quicꞌuꞌx. \v 32 Ecꞌu ri Judas y ri Silas, ruma e ekꞌalajisay runaꞌoj ri Dios, lic naj xechꞌaꞌt cucꞌ ri hermanos, xequipixabaj chaꞌ lic caquichukꞌubej quib y jelaꞌ xquinimarisaj quicꞌuꞌx. \v 33 Xquicꞌowibej cꞌu jujun kꞌij chiriꞌ. \p Tecꞌuchiriꞌ, xetak bi chi utzil chomal cuma ri hermanos chilaꞌ, chaꞌ jelaꞌ quetzelej tanchi cucꞌ ri etakayom lo que. \v 34 Noꞌj ri Silas xuchꞌobo utz cacanaj can chiriꞌ. \v 35 Ecꞌu ri Pablo y ri Bernabé xecꞌojiꞌ pa ri tinamit Antioquía. Y junam cucꞌ uqꞌuiyal cachbiꞌil, xecꞌutun chwi Ruchꞌaꞌtem ri Dios y ri Utzilaj Tzij puwi ri Kanimajawal. \s1 Rucalaj ubenam ri Pablo che utzijoxic ri Utzilaj Tzij \p \v 36 Icꞌowinak chi cꞌu jujun kꞌij, ri Pablo xubiꞌij che ri Bernabé: «Chojtzelej tanchi cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo pa tak ronoje ri tinamit pa katzijom wi ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal, chaꞌ quebeꞌkilaꞌ saꞌ ri quiꞌanom» xchaꞌ. \p \v 37 Yey ri Bernabé xraj cucꞌam bi ri Juan cucꞌ, waꞌ e ri cabiꞌx Marcos che. \v 38 Noꞌj ri Pablo na xucꞌul ta ucꞌuꞌx queꞌec ri Marcos cucꞌ, ma ri Marcos xerokꞌotaj can pa tak ri luwar re Panfilia y na erachbilam ta chi lo che ri chac.\x + \xo 15:38 \xt Hch. 13:13\x* \v 39 Xebec cꞌu chunimal puwi waꞌ yey na jinta xeꞌela wi ri quichꞌaꞌtem chiquiwach. Ruma cꞌu riꞌ, ri Pablo y ri Bernabé xquijach bi quib. Ri Bernabé xucꞌam bi ri Marcos rucꞌ. Xebec cꞌu pa barco y xebopon pa ri isla Chipre. \p \v 40 Yey ri Pablo xuchaꞌ bi ri Silas chaꞌ carachbilaj bi che rubenam. Ecꞌu ri hermanos e cꞌo Antioquía xquiꞌan orar y xquitzꞌonoj bi ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios paquiwiꞌ; tecꞌuchiriꞌ, xquimaj bi quibe. \v 41 Xebicꞌow cꞌu pa tak ri luwar re Siria y re Cilicia, caquinimarisaj can quicꞌuꞌx ri caquimol quib pa rubiꞌ ri Cristo pa tak ri tinamit. \c 16 \s1 Ri Timoteo querachbilaj bi ri Pablo y ri Silas \p \v 1 Tecꞌuchiriꞌ, xebopon ri Pablo y ri Silas pa ri tinamit Derbe y pa ri tinamit Listra. Chiriꞌ Listra xquirik jun ala Timoteo rubiꞌ. Rire rucꞌ ruchu quicojom rubiꞌ ri Cristo. Ruchu e cuqꞌuil raj judiꞌab, noꞌj rukaw e cuqꞌuil raj griego. \v 2 Lic chom ruchꞌaꞌtibexic ri Timoteo caquiꞌan ri hermanos e cꞌo pa ri tinamit Listra y pa ri tinamit Iconio. \v 3 Xraj cꞌu ri Pablo cucꞌam bi rucꞌ; pero nabe na, xucoj ri retalil re circuncisión che. Waꞌ e cuma raj judiꞌab e cꞌo pa tak wa luwar, ma conoje quetaꞌam rukaw ri Timoteo e cuqꞌuil raj griego. \p \v 4 Chupa tak cꞌu ri tinamit pa quebicꞌow wi, xquiya tak can ri pixabanic yaꞌtal chi cuma ri e takoꞌn re ri Jesús y ri jujun chic e aj wach re riglesia e cꞌo Jerusalem,\x + \xo 16:4 \xt Hch. 15:23-29\x* chaꞌ jelaꞌ caquitijoj quib che. \v 5 Jecꞌuriꞌlaꞌ tak ri quicojom rubiꞌ ri Cristo lic xnimar ri cubulibal quicꞌuꞌx y catajin quiqꞌuiyaric ri jujun kꞌij. \s1 Ri Dios cukꞌalajisaj che ri Pablo queꞌec Macedonia \p \v 6 Xebicꞌow cꞌu pa tak ri luwar re Frigia y re Galacia, yey e ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios xebukꞌatej caquitzijoj ri Utzilaj Tzij chiriꞌ pa ri luwar re Asia.\f + \fr 16:6 \ft Chwach apanok, ri Dios xuya luwar che ri Pablo cutic iglesias chilaꞌ.\f* \v 7 Ecꞌuchiriꞌ xebopon chuchiꞌ tak pan ri luwar re Misia, xquitij ukꞌij caquimaj bi pa tak ri luwar re Bitinia, pero ri Ruxlabixel ri Dios xebukꞌatej. \v 8 Jecꞌuriꞌlaꞌ, jusucꞌ xebicꞌow pa tak ri luwar re Misia y xekaj pa ri tinamit Troas. \p \v 9 Chakꞌab cꞌut xkꞌalajisax jun cꞌutubal re ri Dios chwa ri Pablo. Xrilo cꞌo jun achi aj Macedonia, tacꞌalic y quelaj cꞌu che: «Chicꞌow la kucꞌ Macedonia y chojtoꞌo la» cachaꞌ. \p \v 10 Echiriꞌ xril ri Pablo ri cꞌutubal xyaꞌ chwach, na jampatana xkayijbaꞌ\f + \fr 16:10 \ft Wara ri Lucas, ri catzꞌiban wa libro, cujek cubiꞌij “riꞌoj”. Echiriꞌ jelaꞌ cubiꞌij, queꞌelawi ri Lucas rachbilam ri Pablo che ri quibenam.\f* ri kabenam pa tak ri luwar re Macedonia y lic cꞌu xkajiquibaꞌ uwach e ri Dios ri casiqꞌuin keꞌoj chaꞌ queꞌkatzijoj ri Utzilaj Tzij chilaꞌ. \s1 Ri Pablo copon Filipos \p \v 11 Echiriꞌ xojel pa ri tinamit Troas, pa barco xojꞌec jusucꞌ pa ri isla Samotracia y chucaꞌm kꞌij cꞌut xojeꞌela pa ri tinamit Neápolis. \v 12 Chiriꞌ cꞌu xojel wi y xojopon Filipos, waꞌ e jun tinamit lic cꞌo uwach pa ri luwar re Macedonia; yey ri ejekel chupa e uqꞌuiyal ticawex e aj Roma. Xojcꞌojiꞌ cꞌu jujun kꞌij chupa wa tinamit. \p \v 13 Chupa cꞌu jun kꞌij re uxlanibal, xojel bi tzaꞌm ja che ri tinamit y xojopon chuchiꞌ jun nimayaꞌ pa caquimol tak wi quib jujun ixokib re caquiꞌan orar pa tak kꞌij re uxlanibal. Xojtzꞌuyiꞌ cꞌut y xojchꞌaꞌt cucꞌ rixokib quimolom quib chiriꞌ. \p \v 14 Jun chique waꞌ wa ixokib, Lidia rubiꞌ, lic cutataꞌ ri cubiꞌij ri Pablo. Rixok aj Tiatira y aj cꞌay chomilaj tak cꞌul morato\f + \fr 16:14 \ft “Morato”: Quil “púrpura” pa vocabulario.\f* lic qꞌui rajil yey lic culokꞌoj ukꞌij ri Dios. Ecꞌu ri Kanimajawal xuya che cucꞌul ri Utzilaj Tzij cutzijoj ri Pablo. \v 15 Tecꞌuchiriꞌ, xucꞌul ri bautismo junam cucꞌ conoje ri e cꞌo pa rocho, y xelaj cꞌu chike, jewaꞌ cubiꞌij: \p —We chiwach ralak lic cubul chi nucꞌuꞌx riꞌin rucꞌ ri Kanimajawal, oj alak riꞌ chiwocho y canaj alak chilaꞌ —cachaꞌ. Jecꞌulaꞌ xucoj pa kajolom cojcanajic. \p \v 16 Xuꞌana cꞌu jun kꞌij echiriꞌ cojꞌec pa oración, xkacꞌul jun ali cꞌo jun uxlabixel re aj kꞌij rucꞌ. Wa ali lic cucoj bi uqꞌuiyal puak chique ri rajaw pa cachacun wi ruma ri kꞌijonic cuꞌano. \v 17 Ecꞌu waꞌ waꞌli xojuternabej ri Pablo y riꞌoj, lic co casiqꞌuinic, jewaꞌ cubiꞌij: \p —Waꞌ waꞌchijab e raj chac ri Dios cꞌo chilaꞌ chicaj; rique e caquitzijoj che alak ri be re colobetajic —cachaꞌ. \p \v 18 Uqꞌuiyal kꞌij e riꞌ e cuꞌan waꞌ. Ecꞌu ri Pablo xicꞌow ucꞌuꞌx che. Ewi xtzuꞌn pan chirij y jewaꞌ xubiꞌij che ri itzel uxlabixel cꞌo rucꞌ rali: \p —Chupa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo catintako chaꞌ catel bi rucꞌ waꞌli —xchaꞌ. Y chupa laꞌ la jokꞌotaj xel bi ri itzel uxlabixel che rali. \p \v 19 Ecꞌuchiriꞌ xquil ri e rajaw na jinta chi chꞌacanic coyeꞌem chirij rali, xequichap ri Pablo y ri Silas y xequicꞌam bi pa ri luwar pa caquimol wi quib ri e aj kꞌatal tzij re ri tinamit. \v 20 Xequiya cꞌu chiquiwach ri e aj kꞌatal tzij y jewaꞌ xquibiꞌij: \p —Waꞌ waꞌchijab e cuqꞌuil raj judiꞌab y quisachisam quinaꞌoj ri katinamit. \v 21 Ma quetajin che uyaꞌic cꞌutunic na takal ta chike riꞌoj cakacꞌulu, y na utz ta nenareꞌ cakatijoj kib che, ma riꞌoj oj aj Roma —xechaꞌ. \p \v 22 Ecꞌuchiriꞌ, xeyactaj ri tinamit chiquij; y ri e aj kꞌatal tzij xetakan che carakix ri quikꞌuꞌ chaꞌ cabalacꞌux quipa. \v 23 Tecꞌuchiriꞌ lic balacꞌum chi quipa, xequicꞌam bi pa cárcel. Y ri e aj kꞌatal tzij xquibiꞌij che raj chajal re ri cárcel lic quebuchajij chaꞌ na quebanimaj taj. \p \v 24 Ewi raj chajal re ri cárcel xew xucꞌul wa takanic, xebucꞌam bi ri Pablo y ri Silas y xebuyaꞌa lo cꞌa pa lic naj wi upa che ri cárcel. Yey chaꞌ na quebel tulok, xuya ri cakan pa lakꞌ cheꞌ. \v 25 Pero pa tiqꞌuil akꞌab cꞌut, ri Pablo y ri Silas caquiꞌan orar y caquibixoj bixobal che ri Dios. Yey e tak cꞌu ri e cꞌo pa ri cárcel quequitataꞌ. \p \v 26 Xakicꞌateꞌt cꞌut xpe jun nimalaj cabrakan y xujek cuyiquiyaꞌ cꞌa pa rakanibal ri cárcel. Na jampatana cꞌu riꞌ xejakajob ronoje tak ri oquibal re ri cárcel y xesotosob tak ri carena chique ri e cꞌo pa ri cárcel. \p \v 27 Echiriꞌ xcꞌun sak chwa raj chajal re ri cárcel, xrilo e jakal tak chi ri oquibal re ri cárcel. Xresaj cꞌu lo ru espada chaꞌ cucamisaj rib; ma e chwach rire, conoje ri e cꞌo chi presoyil xebanimaj bi. \p \v 28 Pero ri Pablo co xsiqꞌuinic, jewaꞌ xubiꞌij che: \p —¡Macꞌo maꞌan che awibil awib, ma konoje oj cꞌo wara! —xchaꞌ. \p \v 29 Ecꞌu riꞌ raj chajal re ri cárcel xutzꞌonoj akꞌ y lic canic xoc bi. Cabirbotic xuxucubaꞌ rib chiquiwach ri Pablo y ri Silas. \v 30 Ewi xebereselaꞌ lok y xutzꞌonoj chique: \p —Achijab, ¿saꞌ ri canꞌano chaꞌ quincolobetajic? —xchaꞌ. \p \v 31 Ecꞌu rique xquibiꞌij che: \p —Chacojo rubiꞌ ri Kanimajawal Jesucristo y jelaꞌ catcolobetaj riꞌat cucꞌ conoje ri e cꞌo pa wocho —xechaꞌ. \p \v 32 Xquitzijoj cꞌu ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal che rire y chique conoje ri e cꞌo pa rocho. \p \v 33 Chupa cꞌu ru orayil laꞌ la akꞌab, raj chajal re ri cárcel xebucꞌam bi chaꞌ cuchꞌaj uwach ri quicꞌax. Tecꞌuchiriꞌ, xucꞌul ri bautismo rire junam cucꞌ conoje ri e cꞌo pa rocho. \v 34 Xebucꞌam cꞌu bi ri Pablo y ri Silas chirocho y xebutzuku. Lic xquiꞌcotic junam cucꞌ conoje ri e cꞌo pa rocho ruma ri xcꞌubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. \p \v 35 Ecꞌuchiriꞌ xsakiric, ri e aj kꞌatal tzij xequitak bi jujun ausiliarib\f + \fr 16:35 \ft “Ausiliarib”: Rique e pachaꞌ policías wakꞌij ora.\f* chilaꞌ rucꞌ raj chajal re ri cárcel chaꞌ queꞌquibiꞌij waꞌ: «Chebatzokopij bi laꞌ la achijab.» \p \v 36 Ecꞌu raj chajal re ri cárcel xukꞌatisaj waꞌ chwa ri Pablo, jewaꞌ xubiꞌij: \p —Ri e aj kꞌatal tzij quitakom lo ubiꞌxiquil chaꞌ catzokpix bi alak; jecꞌuriꞌlaꞌ utz quel bi alak chi utzil chomal —xcha chique. \p \v 37 Pero ri Pablo xubiꞌij chique ri ausiliarib: \p —¡Na cojꞌec taj! Ma xquibalacꞌuj kapa chiwachil, yey riꞌoj oj aj Roma. Y xojquiya ne pa cárcel, tob e laꞌ na jinta kꞌatbal tzij xquiꞌano chaꞌ cakꞌalajinic we cꞌo kamac o na jintaj. Yey cꞌu riꞌ woꞌora, xa xeꞌlakꞌay cacaj cojquesaj bi. ¡Waꞌ na usucꞌ ta qꞌuenok! We e riꞌ, e chepeta rique chaꞌ cojquesaj bi —xchaꞌ. \p \v 38 Ecꞌu ri ausiliarib xeꞌquikꞌatisaj waꞌ chiquiwach ri e aj kꞌatal tzij, y rique lic xquixiꞌij quib echiriꞌ xquito e aj Roma ri Pablo y ri Silas. \v 39 Xebopon cꞌu cucꞌ y lic xquitzꞌonoj chique quicuyu quimac. Tecꞌuchiriꞌ, xequesaj lo chupa ri cárcel y lic xebelaj chique chaꞌ quebel bi chupa ri tinamit. \p \v 40 Ewi ri Pablo y ri Silas xebel bi chupa ri cárcel y xquimaj bi chirocho ri Lidia. Xebeꞌquila cꞌu can ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, xequipixabaj y xquinimarisaj can quicꞌuꞌx. Y xebel cꞌu bi chiriꞌ. \c 17 \s1 Ri Pablo copon Tesalónica \p \v 1 Ri Pablo, ri Silas y ri Timoteo xebicꞌow pa tak ri tinamit Anfípolis y Apolonia, y xebopon cꞌu pa ri tinamit Tesalónica. Chiriꞌ cꞌu riꞌ cꞌo jun sinagoga que raj judiꞌab. \v 2 Ecꞌu ri Pablo jelaꞌ pachaꞌ xex cuꞌan wi, xeꞌec pa ri sinagoga; oxib semana cꞌut e riꞌ xopon chilaꞌ chupa tak ri kꞌij re uxlanibal y xchꞌaꞌt cucꞌ puwi ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. Lic cꞌut xukꞌalajisaj ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios \v 3 pa cubiꞌij wi lic chirajawaxic wi ri Cristo xutij cꞌax, xcamisaxic y xcꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak. Y xubiꞌij cꞌu chique: «Ri Jesús, wa cantzijoj che alak, waꞌ e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios» xchaꞌ. \p \v 4 E cꞌo cꞌu jujun chique wa aj judiꞌab xquicoj rubiꞌ ri Cristo y xebuꞌan e cuqꞌuil ri Pablo y ri Silas. Jecꞌulaꞌ, lic e qꞌui chique ri e aj Grecia ri caquilokꞌoj ukꞌij ri Dios, xquicoj rubiꞌ ri Cristo; yey e qꞌui chique waꞌ e ixokib lic cꞌo quiwach. \p \v 5 Ruma waꞌ xoc retzelal cꞌuꞌx pa canimaꞌ raj judiꞌab na quicojom ta rubiꞌ ri Cristo. Xequirik cꞌu jujun achijab itzel quicꞌuꞌx xa ekꞌeꞌcotel pa tak be, y cucꞌ waꞌ xequimol uqꞌuiyal winak y xequichꞌuꞌjerisaj cꞌu ri tinamit. Xeꞌquimina cꞌu quib pa rocho ri Jasón, quequitzucuj ri Pablo y ri Silas chaꞌ quequesaj lok y quequiya paquikꞌab ri tinamit. \v 6 Pero na xequirik taj. Xequicꞌam cꞌu lo ri Jasón y jujun chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, y xeꞌquiyaꞌa chiquiwach ri e aj wach re ri tinamit. Quesiqꞌuin cꞌu riꞌ, caquibiꞌij: «¡Waꞌ waꞌchijab e quisachom quinaꞌoj conoje ri ticawex che ruwachulew rucꞌ ri quicꞌutunic, yey woꞌora e cꞌuninak wara! \v 7 Ri Jasón ebucꞌulum chirocho. Yey rique na e ta caquiꞌan janipa ri takanic re ri nimalaj takanel re Roma, ma caquibiꞌij cꞌo jun chic rey, Jesús rubiꞌ» quechaꞌ. \p \v 8 Echiriꞌ ri winak y ri e aj wach re ri tinamit xquita waꞌ, xquijek lic quetucuquic. \v 9 Ecꞌu ri Jasón y tak ri rachbiꞌil xquiya chique ri e aj wach jun tojonic chirajawaxic caꞌanic chaꞌ quetzokopix bi, y jecꞌulaꞌ xetzokopix bi. \s1 Ri Pablo copon Berea \p \v 10 Ewi ri hermanos na jampatana chakꞌab xequitak bi ri Pablo y ri Silas pa ri tinamit Berea. Echiriꞌ rique xeboponic, xebec pa ri sinagoga que raj judiꞌab. \v 11 Yey wa aj judiꞌab e cꞌo Berea na tzꞌapil ta ri quinaꞌoj pachaꞌ ri e cꞌo pa ri sinagoga re Tesalónica, ma xquiya quixiquin che ri xtzijox chique y lic xquicꞌulu. Ronoje kꞌij cꞌut lic caquiya quinaꞌoj chwi Ruchꞌaꞌtem ri Dios tzꞌibital canok, ma e cacaj caquimaj usucꞌ we katzij janipa ri tzijom chique. \v 12 Lic e qꞌui chique waꞌ xquicoj rubiꞌ ri Cristo. Yey chique ri e aj Grecia, e qꞌui xquicoj rubiꞌ ri Cristo, na xew ta achijab ma chiquixoꞌl e cꞌo ixokib lic cꞌo quiwach. \p \v 13 Echiriꞌ raj judiꞌab e cꞌo Tesalónica xquetaꞌmaj catajin ri Pablo che utzijoxic ri Utzilaj Tzij re ri Dios pa ri tinamit Berea, xebec chilaꞌ y jelaꞌ xeꞌquiꞌana chique ruqꞌuiyal winak pachaꞌ ri quiꞌanom Tesalónica, xebequichꞌiꞌo chaꞌ caquijek quetucuquic. \p \v 14 Ewi ri hermanos na jampatana xquitak bi ri Pablo chaꞌ queꞌec chuchiꞌ ri mar y cucoj bi juna barco; yey ri Silas y ri Timoteo xecanaj chiriꞌ Berea. \v 15 E cꞌo cꞌu jujun xcachbilaj bi ri Pablo y xquicꞌam bi chupa ri tinamit Atenas. Chilaꞌ ri Pablo xubiꞌij chique ri aj Berea: «Chibiꞌij chique ri Silas y ri Timoteo caquilij lok chaꞌ caquirik quib wucꞌ wara.» Y echiriꞌ xetzelej Berea, xquibiꞌij waꞌ chique ri Silas y ri Timoteo. \s1 Ri Pablo copon Atenas \p \v 16 Xalokꞌ cꞌu ri Pablo eroyeꞌem ri Silas y ri Timoteo pa ri tinamit Atenas, rire lic xuꞌan cꞌax ranimaꞌ che echiriꞌ xrilo quiyaꞌom quib ri tinamit che quilokꞌnimaxic uqꞌuiyal tiox. \v 17 Ewi pa ri sinagoga xujek cachꞌaꞌt cucꞌ ri e aj judiꞌab y ri na e ta aj judiꞌab, ri lic caquilokꞌoj ukꞌij ri Dios. Yey jelaꞌ xuꞌan ronoje kꞌij chwa ri cꞌaybal cucꞌ conoje ri caquimol quib chiriꞌ. \p \v 18 Chiquixoꞌl rique e cꞌo jujun achijab cabiꞌx chique “e aj naꞌoj”, waꞌ e cuqꞌuil raj epicúreos y raj estóicos. Rique xquichapalaꞌ quib rucꞌ ri Pablo puwi ri cucꞌutu. Jujun caquibiꞌij: «¿Saꞌ ri caraj cubiꞌij wa werewotel re chꞌaꞌtem?» quechaꞌ. Yey jujun chic caquibiꞌij: «Waꞌ waꞌchi pachaꞌ tzijonel que jujun chic dios e aj naj» quechaꞌ. Xquibiꞌij waꞌ ma ri Pablo cutzijoj ri Utzilaj Tzij re ri Jesús chique y catzijon puwi ri cꞌastajibal. \p \v 19 Xquicꞌam cꞌu bi ri Pablo y xeꞌquiyaꞌa pa ri luwar Areópago quecha che, pa caquimol wi quib rachijab lic cꞌo quinaꞌoj. Y jewaꞌ xquibiꞌij che: «Riꞌoj cakaj caketaꞌmaj saꞌ wa cꞌacꞌ cꞌutunic caꞌan rilal, \v 20 ma lic junwi ri cꞌutunic catzijoj la chikawach riꞌoj. Cakaj cꞌut cakamaj usucꞌ saꞌ queꞌelawi ri cacꞌut la» xechaꞌ. \v 21 Jelaꞌ xquibiꞌij ma conoje raj Atenas y ri e aj naj ejekel chiriꞌ, xew benak quicꞌuꞌx che tak ri caquito y quechꞌaꞌt chwi tak cꞌacꞌ naꞌoj catajin utayic. \p \v 22 Ewi ri Pablo, xtaqꞌuiꞌ chiquixoꞌl pa ri Areópago y jewaꞌ xubiꞌij: \p «Alak achijab aj Atenas, che ronoje ri caꞌan alak, canwilo e lic benak cꞌuꞌx alak cucꞌ tak ri tiox alak. \v 23 Ma xalokꞌ xinmalacat pa wa tinamit alak, xinwil tak ri luwar pa quelokꞌnimaj tak wi ri tiox alak, yey xineꞌtzak ne chwi jun altar pa tzꞌibital wi waꞌ: «\sc CHE RI DIOS NA ETAꞌMATAL TA UWACH.\sc*» Ecꞌu riꞌ wa jun calokꞌnimaj alak ukꞌij tob na etaꞌam ta alak uwach, e waꞌ Rire ri cantzijoj che alak. \v 24 Rire e Dios xꞌanaw ruwachulew y ronoje tak ri cꞌo chwach yey e Rajaw ruwa caj y ruwachulew. Na jekel ta cꞌu pa juna ja ꞌanom xa cuma achijab. \v 25 Na cajawax ta che Rire ri oj ticawex cakatoꞌo; ma e ne Rire ri cayaꞌw lo chike konoje ri kacꞌaslem, ri kuxlab y ronoje ri cajawax chike. \p \v 26 »Yey xa cꞌu che jun ticawex, ri Dios xuqꞌuiyarisaj quiwach conoje ri ticawex chaꞌ quejekiꞌ che ronoje ruwachulew. Yey e Rire chꞌoboyom lok pa tak quebeꞌjekela wi chujujunal tinamit y janipa tak ri quikꞌijol che ruwachulew. \v 27 Xuꞌan waꞌ chaꞌ caquitzucuj Rire, yey tob ne pachaꞌ quemalal pa kꞌekuꞌm, caquirik na. Pero pakatzij wi, ri Kakaw na naj ta cꞌo wi chike chikajujunal. \v 28 Ma ruma ri Dios oj cꞌaslic, cojsilabic y oj jekel che ruwachulew; e pachaꞌ ri quibiꞌim can jujun aj tzꞌibanel re ri tinamit alak: “Riꞌoj oj ralcꞌoꞌal ri Dios.” \p \v 29 »Ruma cꞌu oj ralcꞌoꞌal ri Dios, makachꞌob cꞌu riꞌ we Rire junam uwach cucꞌ ri tiox xa e ꞌanom rucꞌ oro, rucꞌ plata o rucꞌ abaj, xa yijbitalic y noꞌjital cuma rachijab. \v 30 Ojertan lo riꞌ jelaꞌ ri quinaꞌoj tak ri winak puwi ri Dios, noꞌj ya cꞌu xicꞌow rukꞌijol waꞌ. Ma woꞌora ri Dios quebutak conoje ri ticawex che ronoje luwar chaꞌ caquitzelej quitzij chwach. \v 31 Ma Rire ukꞌatom chi jun kꞌij echiriꞌ cuꞌan ri jusucꞌ kꞌatbal tzij paquiwi conoje ri ticawex che ruwachulew. Cuꞌana cꞌu waꞌ ruma ri Jun Achi Uchaꞌom lok. Yey echiriꞌ ri Dios xucꞌastajisaj lo ri Jesús chiquixoꞌl ri ecaminak, e xujiquibaꞌ uwach Rire e ri Jun uchaꞌom lok chaꞌ cuꞌan waꞌ» xchaꞌ. \p \v 32 Ecꞌuchiriꞌ xquita puwi ri cꞌastajibal que ri ecaminak, jujun chique xquijek caquichꞌamij waꞌ. Noꞌj jujun chic xquibiꞌij: «Cakata tanchi la puwi wa cꞌutunic juna chic kꞌij» xechaꞌ. \p \v 33 Tecꞌuchiriꞌ, xel bi ri Pablo chiquixoꞌl ri quimolom quib. \v 34 Noꞌj jujun cꞌu chique wa ticawex xebuꞌan e cuqꞌuil rucꞌ ri Pablo, ma xquicoj rubiꞌ ri Cristo. Chiquixoꞌl waꞌ cꞌo ri Dionisio (rire e cuqꞌuil rachijab lic cꞌo quinaꞌoj, ri caquimol quib pa ri Areópago), yey cꞌo jun ixok Dámaris rubiꞌ y jujun chic. \c 18 \s1 Ri Pablo copon Corinto \p \v 1 Icꞌowinak chi tak waꞌ, ri Pablo xel bi pa ri tinamit Atenas y xeꞌec Corinto. \v 2 Chilaꞌ xurik jun achi e cuqꞌuil raj judiꞌab, Aquila rubiꞌ. Waꞌ waꞌchi alaxinak pa ri luwar re Ponto. Ri Aquila rucꞌ ri rixokil Priscila cꞌacꞌ e petinak pa ri luwar re Italia, ma ri takanel Claudio xtakan che quebel bi pa ri tinamit Roma conoje raj judiꞌab. Ecꞌu riꞌ ri Pablo xeꞌbina cucꞌ. \v 3 Ri quichac rique e xaki junam rucꞌ ri curik ri Pablo, waꞌ e caquiꞌan carpas. E uwariꞌche xcanaj ri Pablo cucꞌ y junam quechacunic. \v 4 Yey ronoje kꞌij re uxlanibal xtzijon pa ri sinagoga, cachꞌaꞌt cucꞌ ri e aj judiꞌab y ri na e ta aj judiꞌab y cucoj ri lic usucꞌ pa quijolom. \fig Ri Pablo cuꞌan jun carpa (Hechos 18:3)|alt="Paul as tentmaker" src="CN01949b.tif" size="span" ref="act 18.3" \fig* \p \v 5 Echiriꞌ ri Silas y ri Timoteo xepe pa ri luwar re Macedonia y xebopon Corinto, ri Pablo xa jumul xuya rib che utzijoxic ri Utzilaj Tzij, cukꞌalajisaj waꞌ chiquiwach raj judiꞌab: Ri Jesús e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. \p \v 6 Pero raj judiꞌab xquijek caquikꞌatej ri Pablo y caquibiꞌij itzel tak chꞌaꞌtem chirij. Ecꞌu ri Pablo xujabajaꞌ rukꞌuꞌ chiquiwach, cꞌutubal re na utz ta ri caquiꞌano, y jewaꞌ xubiꞌij chique: «Chiꞌij cꞌu alak quel wi ri cacam alak pa mac; na numac ta chi riꞌin che alak. Chwi cꞌu woꞌora quiꞌntzijoj ri Utzilaj Tzij chique ri na e ta aj judiꞌab» xchaꞌ. \p \v 7 Xel cꞌu bi pa ri sinagoga y xeꞌec chirocho jun achi Justo rubiꞌ. Rire lic cꞌo xiꞌin ib pa ranimaꞌ chwach ri Dios, yey ri rocho xa putzal ri sinagoga cꞌo wi. \v 8 Ecꞌu raj wach re ri sinagoga, jun achi Crispo rubiꞌ, xucoj rubiꞌ ri Kanimajawal cucꞌ conoje ri e cꞌo pa rocho. Y lic e qꞌui chique raj Corinto xquita ri Utzilaj Tzij, xquicoj rubiꞌ ri Cristo y xquicꞌul ri bautismo. \p \v 9 Cꞌo cꞌu jun akꞌab ri Kanimajawal xukꞌalajisaj jun cꞌutubal chwach ri Pablo, jewaꞌ xubiꞌij che: «Maxiꞌij awib; e chatzijoj ri Utzilaj Tzij y matanabaꞌ ubiꞌxiquil. \v 10 Ma Riꞌin in cꞌo awucꞌ y na jinta cꞌo caꞌanaw ri na utz taj chawe; ma lic e qꞌui ri e nutinamit e cꞌo chupa wa tinamit» xchaꞌ. \p \v 11 Ecꞌu ri Pablo xcanaj chiriꞌ pa ri tinamit Corinto jun junab rucꞌ wakib icꞌ; ewi cacꞌutun chwi ri Utzilaj Tzij re ri Dios chiquiwach ri ticawex. \p \v 12 Yey xuꞌana chupa tak ri kꞌij echiriꞌ ri Galión catakan puwi tak ri luwar re Acaya, raj judiꞌab xquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ queyactaj chirij ri Pablo. Xquicꞌam cꞌu bi pa kꞌatbal tzij \v 13 y jewaꞌ xquibiꞌij: \p —Waꞌ waꞌchi catajin che ucojic pa quijolom ri ticawex chaꞌ caquilokꞌoj ukꞌij ri Dios rucꞌ junwi chi cꞌutunic, na e ta pachaꞌ ri cubiꞌij tak ri tzijpixab ke riꞌoj —xechaꞌ. \p \v 14 Yey echiriꞌ ri Pablo xraj cachꞌaꞌtic, ri takanel Galión jewaꞌ xubiꞌij chique: \p —Alak aj judiꞌab, we uꞌanom ri na usucꞌ taj o juna mac lic nim chirij ri kꞌatbal tzij, riꞌ lic ube canto saꞌ ri cabiꞌij alak y cankꞌat cꞌu tzij puwiꞌ. \v 15 Noꞌj we xa e petowinak chwi tak chꞌaꞌtem, chwi tak biꞌaj y chwi tak ri tzijpixab e alak, yijbaꞌ cꞌu riꞌ alak chiwach ralak. Ma na cuaj taj quinuꞌan aj kꞌatal tzij riꞌin puwi tak waꞌ —xchaꞌ. \v 16 Y rucꞌ waꞌ xeberesaj lo chupa ri kꞌatbal tzij. \p \v 17 Ecꞌuchiriꞌ, conoje ri e aj Grecia xquichap ri Sóstenes,\f + \fr 18:17 \ft “Sóstenes”: Laj e ri xcanaj can pucꞌaxel ri Crispo. Hch. 18:8; 1 Co. 1:1\f* ri aj wach re ri sinagoga. E laꞌ chwach ri kꞌatbal tzij xquijek caquiꞌan cꞌax che; pero ri takanel Galión na xoc ta cꞌana il che waꞌ. \p \v 18 Ecꞌu ri Pablo lic uqꞌuiyal kꞌij xuꞌan chiriꞌ cucꞌ ri hermanos. Tecꞌuchiriꞌ xuya can ri qꞌuisbal uchꞌaꞌtem chique, xoc pa barco y xeꞌec pa ri luwar re Siria, junam cucꞌ ri Priscila y ri Aquila. Echiriꞌ xebicꞌow chupa ri tinamit Cencrea, ri Pablo xusocaj bi ruwiꞌ ruma uꞌanom jun biꞌtisinic che ri Dios. \p \v 19 Chwi cꞌu riꞌ xebopon pa ri tinamit Éfeso y chiriꞌ xecanaj can ri Priscila y ri Aquila. Xoc cꞌu ri Pablo chupa ri sinagoga y xujek catzijon chiquiwach raj judiꞌab. \v 20 Waꞌ lic xebelaj che chaꞌ cacanaj can uqꞌuiyal kꞌij chiriꞌ cucꞌ; noꞌj rire xubiꞌij na utz taj cacanajic. \v 21 Xew cꞌu xuya can ri qꞌuisbal uchꞌaꞌtem chique, jewaꞌ xubiꞌij: «Lic chirajawaxic in cꞌo Jerusalem chupa wa nimakꞌij catajin lok; yey quincꞌun tanchi ucꞌ alak we ri Dios cuya luwar chwe quintzelej lok» xchaꞌ. \p Xoc cꞌu chupa jun barco y xel bi Éfeso. \s1 Ri Pablo catzelej Antioquía y cujek ri urox ubenam che utzijoxic ri Utzilaj Tzij \p \v 22 Echiriꞌ xopon pa ri tinamit Cesarea, xumaj bi ube Jerusalem chaꞌ cuꞌyaꞌa rutzil quiwach ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chilaꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, xkaj pa ri tinamit Antioquía \v 23 y xcꞌojiꞌ jujun kꞌij chiriꞌ. Tecꞌuchiriꞌ, xel tanchi ubi y xicꞌow tanchi pa tak ri luwar re Galacia y re Frigia chaꞌ cuꞌnimarisaj can quicꞌuꞌx conoje ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. \s1 Ri Apolos cutzijoj Ruchꞌaꞌtem ri Dios pa ri tinamit Éfeso \p \v 24 Xopon cꞌu jun achi pa ri tinamit Éfeso, Apolos rubiꞌ. Waꞌ e cuqꞌuil raj judiꞌab yey alaxinak pa ri tinamit Alejandría. E jun achi lic curiko catzijonic y lic cꞌo retaꞌam puwi ri tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios. \v 25 Waꞌ waꞌchi tijotal lo chupa rube ri Kanimajawal. Ruma cꞌu lic cacha ucꞌuꞌx che tak ri cuꞌano, uyaꞌom rib che catzijonic y cacꞌutun chwi janipa ri retaꞌam chwi ri Kanimajawal, tob xew retaꞌam ri xucꞌut can ri Juan puwi ri bautismo. \v 26 Rucꞌ cꞌu ronoje ruchukꞌab, ri Apolos xujek cacꞌutun pa ri sinagoga. Pero echiriꞌ ri Priscila y ri Aquila xquita rucꞌutunic, xquisiqꞌuij bi cucꞌ utuquel y xquikꞌalajisaj rusucꞌliquil ri be re ri Dios che. \p \v 27 Echiriꞌ ri Apolos xraj cakꞌax pan pa tak ri luwar re Acaya, ri hermanos xquinimarisaj bi ucꞌuꞌx y xquitzꞌibaj bi jun carta chique rutinamit ri Dios chilaꞌ chaꞌ caquicꞌul chi utz. Ecꞌuchiriꞌ xopon chilaꞌ, ri Apolos lic xuꞌana toꞌbel chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo ruma ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. \v 28 Ma na cuxiꞌij ta cꞌana rib, e laꞌ chiwachil cucꞌutu lic katzij ri cubiꞌij rire y na je ta laꞌ pachaꞌ ri caquibiꞌij raj judiꞌab. E cuchapabej ri tzꞌibital can pa Ruchꞌaꞌtem ri Dios re cukꞌalajisaj: Ri Jesús e ri Cristo, Ruchaꞌoꞌn lo ri Dios. \c 19 \s1 Ri Pablo cacꞌojiꞌ oxib junab pa ri tinamit Éfeso \p \v 1 Ecꞌuchiriꞌ cꞌa cꞌo ri Apolos pa ri tinamit Corinto, ri Pablo xeꞌec pa tak ri tinamit cꞌo lo chwi tak juyub y jelaꞌ xopon pa ri tinamit Éfeso. Chilaꞌ xebuꞌrika jujun chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo \v 2 y xutzꞌonoj cꞌu chique: \p —¿Xcꞌul alak ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios echiriꞌ xcoj alak rubiꞌ ri Cristo? —xcha chique. \p Yey rique xquicꞌul uwach: \p —¿Saꞌ riꞌ waꞌ? Ma riꞌoj na katom tane qꞌuenok we cꞌo Ruxlabixel ri Dios —xechaꞌ. \p \v 3 Ecꞌu ri Pablo xutzꞌonoj chique: \p —¿Saꞌ cꞌu ri bautismo xcꞌul alak? —xchaꞌ. \p Rique xquicꞌul uwach: \p —E ri bautismo re ri Juan —xechaꞌ. \p \v 4 Xubiꞌij cꞌu ri Pablo chique: \p —Ri bautismo xuya ri Juan e cꞌutubal re ri tzelebal tzij chwach ri Dios, yey xtzijon chiquiwach ri tinamit chaꞌ caquicoj rubiꞌ ri Jun catajin lo chirij rire;\x + \xo 19:4 \xt Mt. 3:11; Hch. 13:24-25\x* waꞌ e ri Jesús, ri Cristo —xchaꞌ. \p \v 5 Echiriꞌ xquita waꞌ, asu xquicꞌul ri bautismo pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesús. \v 6 Ecꞌuchiriꞌ ri Pablo xuya rukꞌab paquiwiꞌ, ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios xkaj paquiwiꞌ y xquijek cꞌu riꞌ quechꞌaꞌt pa jujun chic chꞌaꞌtem na quimajom taj y caquikꞌalajisaj ri tzij uyaꞌom ri Dios chique. \v 7 Chi conoje waꞌ laj e juna cablajuj chi achijab. \p \v 8 Xoc cꞌu ri Pablo pa ri sinagoga, yey oxib icꞌ cꞌu riꞌ xutzijoj ri Utzilaj Tzij y na xuxiꞌij ta cꞌana rib che uꞌanic waꞌ. Cꞌolic caquichapalaꞌ quib cucꞌ raj judiꞌab puwi ri cucꞌutu y lic xutij ukꞌij chaꞌ cucoj pa quijolom ri usucꞌ puwi rutakanic ri Dios. \p \v 9 Pero e cꞌo jujun chique xquiꞌan lic co che quib y na xcaj ta cꞌu xquicoj rubiꞌ ri Cristo; xquijek cꞌu riꞌ tzel quechꞌaꞌt chirij ri Cꞌacꞌ Be re ri Utzilaj Tzij e laꞌ chiquiwach ruqꞌuiyal winak. Ecꞌu ri Pablo xresaj bi rib chiquixoꞌl y xebucꞌam bi ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. Chujujunal kꞌij cꞌut, ri Pablo catzijonic y lic cachꞌaꞌt chwi tak rucꞌutunic chiquiwach, pa ri luwar pa cacꞌutun wi jun achi Tirano rubiꞌ. \v 10 Pa queb junab e riꞌ jelaꞌ xuꞌan ri Pablo, cacꞌutunic. Ruma cꞌu laꞌ, conoje ri e aj judiꞌab y ri na e ta e aj judiꞌab e cꞌo pa tak ri luwar re Asia, xquita ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal Jesús.\f + \fr 19:10 \ft Xtic iglesias pa Colosas, Laodicea, Hierápolis (Col. 4:13) y jujun chic tinamit re Asia (Ap. 2–3).\f* \p \v 11 Yey ruma cꞌu ri Pablo, ri Dios xuꞌan nimak tak milagros na jinta cꞌana ilitajinak wi. \v 12 Xuꞌana ne riꞌ, cacꞌam bi suꞌt o cꞌul icꞌowisam chirij ri Pablo y cayaꞌ chique ri yewaꞌib, y jelaꞌ quecunutajic yey ri itzel uxlabixel quebel bi chique ticawex. \p \v 13 Pero e cꞌo jujun aj judiꞌab xa ebicꞌowel pa tak tinamit yey e quiwach quequesaj itzel uxlabixel chique ri ticawex. Rique xquitij ukꞌij caquesaj bi ritzel tak uxlabixel chique ri winak pa rubiꞌ ri Kanimajawal Jesús, jewaꞌ caquibiꞌij: «Chupa rubiꞌ ri Jesús ri cutzijoj ri Pablo, quintakan piwiꞌ chaꞌ quixel bi» quechaꞌ. \p \v 14 Jujun chique ri caquiꞌan waꞌ e ri wukub ucꞌajol jun achi Esceva rubiꞌ. Rire e cuqꞌuil raj judiꞌab yey e cuqꞌuil ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios. \p \v 15 Cꞌo cꞌu jun kꞌij, jun itzel uxlabixel xucꞌul uwach chique ri wukub ucꞌajol ri Esceva: «Wetaꞌam uwach ri Jesús y wetaꞌam china ri Pablo; noꞌj riꞌix, ¿ix chinok?» xchaꞌ. \p \v 16 Ecꞌu rachi, ri cꞌo pukꞌab ri itzel uxlabixel, xucꞌak rib paquiwiꞌ y rucꞌ unimal uchukꞌab xebuchapo, yey ecꞌu riꞌ rire ri xuchꞌij quichukꞌab y lic xuꞌan cꞌax chique. Jecꞌuriꞌlaꞌ, rique echꞌanalic xebanimaj bi chupa ri ja e cꞌo wi. \v 17 Y conoje ri ejekel chupa ri tinamit Éfeso xquetaꞌmaj waꞌ. Ecꞌu ri e aj judiꞌab y ri na e ta aj judiꞌab lic xquixiꞌij quib che; jecꞌuriꞌlaꞌ, waꞌ xeꞌelok re yacbal ukꞌij rubiꞌ ri Kanimajawal Jesús. \p \v 18 Lic cꞌu e qꞌui riꞌ chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo, xecꞌunic e laꞌ chiwachil caquikꞌalajisaj tak janipa ri na utz taj quiꞌanom. \v 19 Lic cꞌu e qꞌui chique ri ebuꞌanom aj itz y aj kꞌij, xquicꞌam tak lo ri quiwuj re majbal itz y xquiporoj chiquiwach conoje. Xajilax cꞌu riꞌ janipa cuꞌana ri rajil waꞌ y xuꞌana cincuenta mil chi sakil puak re plata. \v 20 Jecꞌuriꞌlaꞌ xuquich wubi rib ri Utzilaj Tzij re ri Kanimajawal y xeꞌec ukꞌalajisaxic rucꞌ unimal chukꞌab; yey lic catajin quiqꞌuiyaric ri quecojow re. \p \v 21 Icꞌowinak chi tak waꞌ, ri Pablo xutic pa ranimaꞌ queꞌec pa ri tinamit Jerusalem echiriꞌ icꞌowinak chi pa tak ri luwar re Macedonia y re Acaya. Jewaꞌ xubiꞌij: «Echiriꞌ inicꞌowinak chi chupa ri tinamit Jerusalem, lic chirajawaxic chwe quinopon pa ri tinamit Roma.» \v 22 Xebutak cꞌu bi pa tak ri luwar re Macedonia queb chique ri quetoꞌw re, waꞌ e ri Timoteo y ri Erasto. Yey rire xcanaj chi can jujun kꞌij pa tak ri luwar re Asia. \s1 Quetucuc ri winak e cꞌo Éfeso \p \v 23 Chupa tak cꞌu laꞌ la kꞌij, pa ri tinamit Éfeso xquijek quetucuc ri winak chirij ri Cꞌacꞌ Be re ri Dios y na xa ta jubikꞌ ri xquiꞌano. \v 24 Waꞌ e ruma jun achi Demetrio rubiꞌ, aj chacunel rucꞌ chꞌichꞌ re plata. Rucꞌ waꞌ wa chꞌichꞌ re plata cuꞌan raltak co ja, ucꞌaxwach ri rocho ri quitiox Diana.\f + \fr 19:24 \ft “Diana”: E ubiꞌ caquibiꞌij ri e aj Roma che wa jun tiox, noꞌj ri e aj Grecia “Artemisa” quecha che.\f* Yey chwach waꞌ, na xa ta jubikꞌ ri caquichꞌac janipa ri quechacun rucꞌ. \p \v 25 Ecꞌu waꞌchi xebumol wa raj chac, cucꞌ jujun chic aj chaquib junam ri quichac y xubiꞌij chique: \p «Alak achijab, ralak etaꞌam alak e ruma wa jun chac lic cꞌo kabeyomalil. \v 26 Pero ilom cꞌu alak y tom alak ri uꞌanom lo ri Pablo. Ri cuꞌano e cucoj pa quijolom uqꞌuiyal ticawex na e ta dios ri xa e ꞌanom rucꞌ quikꞌab ri ticawex. Yey na xew ta cucꞌut waꞌ pa ri katinamit Éfeso, ma ya laj cumaj ronoje pa tak ri luwar re Asia. \v 27 Ruma cꞌu waꞌ, cꞌo ne pa sak na calokꞌ ta chi ri kacꞌay, yey laj cuꞌana ne riꞌ chiquiwach ri winak na jinta chi ukꞌij ri rocho ri nimalaj katiox Diana. Jecꞌulaꞌ, cujek na jinta chi uwach ri katiox, ri calokꞌox ukꞌij pa tak ronoje ri luwar re Asia y che ronoje ruwachulew» xchaꞌ. \p \v 28 Echiriꞌ xquita tak waꞌ, lic xpe coyowal y xquijek quesiqꞌuinic: «¡Nim ukꞌij ri tiox Diana que ri aj Éfeso!» quechaꞌ. \p \v 29 Xpe cꞌu jun nimalaj sachibal naꞌoj chique conoje ri tinamit. Quetenenic xeꞌquiyaꞌa quib pa ri nimalaj estadio pa caquimol wi quib ri tinamit. Y xequichap cꞌu ri Gayo y ri Aristarco; rique e aj pa ri luwar re Macedonia y e rachbiꞌil ri Pablo. \p \v 30 Xraj cꞌu ri Pablo coc pa ri estadio chaꞌ cachꞌaꞌt chiquiwach ruqꞌuiyal winak, noꞌj ri quicojom rubiꞌ ri Cristo xquikꞌatej. \v 31 Yey e cꞌo ne jujun chique ri e aj kꞌatal tzij re pa tak ri luwar re Asia, e ramigos ri Pablo; rique xquitak ubiꞌxiquil che y lic xebelaj che chaꞌ na coc tubi pa ri estadio pa etenel wi ri winak. \p \v 32 Ecꞌu ri winak etenel chiriꞌ lic xsach quinaꞌoj y xquijek quesiqꞌuinic. Junwi tak ri caquibiꞌij y na catataj ta chi nenareꞌ saꞌ tak ri caquibiꞌij. Yey lic e qꞌui chique na quetaꞌam ta nenareꞌ suꞌchac quimolom quib. \p \v 33 E cꞌo cꞌu jujun aj judiꞌab xquiminenej bi chiquiwach conoje, jun achi Alejandro rubiꞌ. Ecꞌuchiriꞌ, jujun chic xeꞌquijecꞌa pan chiquixoꞌl ruqꞌuiyal winak. Ecꞌu rire xuꞌan jun cꞌutubal rucꞌ rukꞌab chaꞌ cayaꞌiꞌ che cutoꞌbej rib. \p \v 34 Pero echiriꞌ ri winak xquetaꞌmaj rire e cuqꞌuil raj judiꞌab, conoje xa jun ubiꞌxiquil quesiqꞌuinic, laj queb ora xquichꞌijo caquibiꞌij: «¡Nim ukꞌij ri tiox Diana que ri aj Éfeso!» quechaꞌ. \p \v 35 Ecꞌu ri aj tzꞌib re ri tinamit, echiriꞌ xuchꞌij quicubaxic ruqꞌuiyal winak, jewaꞌ xubiꞌij: \p «Alak achijab aj Éfeso, ¿china ri na etaꞌmayom ta re we ri tinamit que ri aj Éfeso e chajal re ri rocho ri nimalaj tiox Diana yey junam rucꞌ rucꞌaxwach, ri kajinak lo chicaj? \v 36 Yey che tak waꞌ, na utz ta cꞌu riꞌ cꞌo junok cubiꞌij na katzij taj. E uwariꞌche lic chirajawaxic cacubiꞌ alak. Macꞌo maꞌan alak pa chꞌuꞌjilal; nabe na chꞌobo alak rakan chi utz ri caꞌan alak. \v 37 Cambiꞌij waꞌ, ma ecꞌamom lo alak waꞌ waꞌchijab tob rique na e tane macuninak chirij ri templo o chirij ri katiox. \p \v 38 »Yey we ri Demetrio cucꞌ ri rachbiꞌil cꞌo quichꞌaꞌoj chirij junok, ri lic ube e quiyaꞌa waꞌ pa kꞌatbal tzij; ma e cꞌo e aj kꞌatal tzij yaꞌtal paquikꞌab caquita que ri winak caquirakꞌuj quib chiquiwach. \v 39 Yey we cꞌa cꞌo caꞌaj alak catzꞌonoj alak chiquij, ri lic ube e cayaꞌiꞌ waꞌ chiquiwach conoje ri tinamit y cayijbax chi usucꞌliquil. \v 40 Ma ruma ri xꞌaniꞌ wakꞌij, cꞌo ne pa sak catzꞌak kachiꞌ cojchꞌoꞌjin chirij ri kꞌatbal tzij y na jinta cꞌo quel wi we xtzꞌonox chike saꞌ la cojtucuc wi» xchaꞌ. \p \v 41 Xew cꞌu xubiꞌij waꞌ xuqꞌuisbej utzaꞌm ri quimolom wi quib. \c 20 \s1 Ri Pablo quicꞌow pa tak ri luwar re Macedonia y Grecia \p \v 1 Echiriꞌ xtaniꞌ ri quetucuc ri winak, ri Pablo xebusiqꞌuij ri quicojom rubiꞌ ri Jesús. Xebupixabaj cꞌut y xebulakꞌapuj. Echiriꞌ xuqꞌuisbej can uchꞌaꞌtem cucꞌ, xel bi y xeꞌela pa tak ri luwar re Macedonia. \v 2 Xicꞌow cꞌu pa tak wa luwar chaꞌ rucꞌ uqꞌuiyal pixabanic cunimarisaj quicꞌuꞌx ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. \p Tecꞌuchiriꞌ, xeꞌela pa tak ri luwar re Grecia. \v 3 Oxib icꞌ xcanaj can ri Pablo chiriꞌ. Uchꞌobom chi cꞌut queꞌec Siria pa barco; pero raj judiꞌab xquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ caquiꞌan cꞌax che echiriꞌ cuꞌcojo bi ri barco. Ecꞌu ri Pablo xretaꞌmaj ri quinaꞌoj na utz taj chirij; ruma cꞌu riꞌ, xujalcꞌatij ruchꞌobom chaꞌ catzelej pa tak ri luwar re Macedonia. \p \v 4 E cꞌo hermanos xcachbilaj bi cꞌa pa tak ri luwar re Asia. Waꞌ e: \q1 ri Sópater aj Berea, \q1 ri Aristarco, \q1 ri Segundo aj Tesalónica, \q1 ri Gayo aj Derbe, \q1 ri Timoteo, \q1 yey ri Tíquico y ri Trófimo, ri e aj Asia. \m \v 5 Ecꞌu rique xenabej bi y xojcoyꞌej chupa ri tinamit Troas. \p \v 6 Yey riꞌoj,\f + \fr 20:6 \ft “Riꞌoj”: Waꞌ queꞌelawi ri Lucas, ri xtzꞌiban re ri libro, cꞌo tanchi cucꞌ.\f* echiriꞌ icꞌowinak chi ri nimakꞌij echiriꞌ catij ri pam na jinta levadura che, xojel pa barco chiriꞌ Filipos y pa woꞌob kꞌij xojopon cucꞌ pa ri tinamit Troas. Chiriꞌ xojcanaj can wukub kꞌij. \s1 Ri Pablo quebuchꞌaꞌbej can ri hermanos e cꞌo Troas \p \v 7 Ri nabe kꞌij re ri semana xkamol kib cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chaꞌ cakatij ri cena re ri Kanimajawal. Ecꞌu ri Pablo cacꞌutun chiquiwach conoje. Yey ruma chirajawaxic quel bi rire chucaꞌm kꞌij, xnajtir che ri cꞌutunic cuꞌano. Xticꞌoj cꞌu riꞌ rakꞌab y cꞌa cachꞌaꞌtic. \v 8 Yey pa ri kamolom wi kib e chupa ruroxleꞌ ja chicaj y uqꞌuiyal akꞌ e tzijitalic. \p \v 9 Cꞌo cꞌu jun ala Eutico rubiꞌ tzꞌul chupa ri ventana yey oquinak lo jun ukusil waram che ruma ri lic naj cachꞌaꞌt ri Pablo. Benak cꞌu riꞌ ruwaram, xtzak lo che churox leꞌ ja cꞌa pulew y caminak xeꞌyacok. \p \v 10 Ecꞌu ri Pablo xkaj lok, xjupiꞌ puwi rala, xulakꞌapuj y jecꞌuwaꞌ xubiꞌij: «Maxiꞌij ib alak, ma cꞌaslic» xchaꞌ. \p \v 11 Tecꞌuchiriꞌ, ri Pablo xakꞌan tanchic y xujach ri cena re ri Kanimajawal. Ecꞌuchiriꞌ utijom chi ri cena, xujek tanchi cachꞌaꞌtic y xuqꞌuisbej waꞌ cꞌa pa rusakribal. Tecꞌuchiriꞌ, xumaj bi ube. \v 12 Ecꞌu ri Eutico e laꞌ cꞌaslic xquicꞌam bi chirocho; ruma cꞌu waꞌ lic xbochiꞌitaj quicꞌuꞌx conoje. \s1 Ri Pablo quebuchꞌaꞌbej can ri hermanos e cꞌo Mileto \p \v 13 Ri Pablo xraj queꞌec chirakan pa ri tinamit Asón. Yey riꞌoj xojnabej bi pa barco chaꞌ queꞌkacꞌama bi ri Pablo chiriꞌ. Jelaꞌ xkaꞌano ma e oj canajinak can wi rucꞌ rire. \v 14 Xkarik cꞌu kib rucꞌ rire pa ri tinamit Asón. Yey junam rucꞌ rire xojꞌec pa barco y xkamaj bi kabe pa ri tinamit Mitilene. \v 15 Xojel cꞌu bi chiriꞌ pa barco y chucaꞌm kꞌij xojicꞌow chwach ri isla Quío. Che cꞌu ri jun chic kꞌij xojopon Samos, waꞌ e jun tinamit cꞌo chuchiꞌ ri mar. Tecꞌuchiriꞌ, xojopon pa ri tinamit Trogilio y chiriꞌ xojuxlanic. Chucaꞌm kꞌij cꞌu riꞌ xojopon pa ri tinamit Mileto. \v 16 Jelaꞌ xkaꞌano, ma ri Pablo uchꞌobom chic na quicꞌow ta pa ri tinamit Éfeso chaꞌ na cabayitaj ta chilaꞌ pa tak ri luwar re Asia. Ri rilim wi e ma caraj we cꞌa xakareꞌ cuꞌmaja ri nimakꞌij re Pentecostés chilaꞌ Jerusalem. \s1 Ri Pablo quebuchꞌaꞌbej can ri hermanos e petinak Éfeso \p \v 17 Ecꞌuchiriꞌ oponinak chi ri Pablo pa ri tinamit Mileto, xutak quisiqꞌuixic ri e aj wach re riglesia cꞌo Éfeso. \v 18 Echiriꞌ xecꞌunic, ri Pablo xubiꞌij chique: \p «Ralak lic ilom alak saꞌ ri nubinic chiwach alak chwi lo ri nabe kꞌij echiriꞌ xincꞌun pa tak wa luwar re Asia. \v 19 Xinꞌan ruchac ri Dios chixoꞌlibal alak rucꞌ ronoje uchꞌutiꞌnal nucꞌuꞌx y na xa ta jubikꞌ ruwaꞌal nuwach elinak y pa rewi ruqꞌuiyal cꞌaxcꞌobic nutijom ruma ri itzel quinaꞌoj raj judiꞌab chwij. \v 20 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, na jinta cꞌo wewam chiwach alak, ma xinkꞌalajisaj ronoje ri cꞌo cutikoj che ri binic silabic alak, yey xincꞌutun chiwachil y pa tak ocho alak. \v 21 Chiquiwach cꞌu raj judiꞌab y ri na e ta aj judiꞌab, xinkꞌalajisaj lic chirajawaxic chique caquitzelej quitzij chwach ri Dios y cacubiꞌ quicꞌuꞌx rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. \p \v 22 »Ecꞌu woꞌora, ri Ruxlabixel ri Dios xucoj pa wanimaꞌ quinꞌec pa ri tinamit Jerusalem tob cꞌamajaꞌ wetaꞌam saꞌ ri cancꞌulumaj na chilaꞌ; \v 23 xew wetaꞌam ri ubiꞌim ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios chwe. Ma pa ronoje tak ri tinamit quinicꞌow wi, cujiquibaꞌ uwach chwe ri catajin lo panuwiꞌ; waꞌ e ri quincꞌam bi pa tak cárcel y quinyaꞌ pa uqꞌuiyal cꞌaxcꞌobic. \v 24 Pero riꞌin na jinta cꞌana cubiꞌij nucꞌuꞌx che, na canꞌan tane che ri nucꞌaslem pachaꞌ lic cꞌo uwach chinuwach riꞌin; xew cuaj canqꞌuis uꞌaniquil rucꞌ quiꞌcotemal ri nutakem pan che ri nuchac, ri xyaꞌ chwe ruma ri Kanimajawal Jesús. Waꞌ e rukꞌalajisaxic ri Utzilaj Tzij re ri unimal rutzil ucꞌuꞌx ri Dios. \p \v 25 »Ecꞌu woꞌora che ralak ri xtaꞌ alak chi nuchiꞌ puwi rutakanic ri Dios, lic wetaꞌam na jinta chi junok caril tanchi nuwach. \v 26 Ecꞌu uwariꞌche wakꞌij cambiꞌij chiwach alak: Lic pawiꞌ alak cꞌo wi we cꞌo junok che alak casachic. \v 27 Ma na jinta cꞌo wewam chiwach alak; e janipa ruchꞌobom lo ri Dios cajawax che alak, nukꞌalajisam chi chiwach alak. \p \v 28 »E uwariꞌche, chajij ib alak y chechajij alak janipa ri eyaꞌtal pakꞌab alak ruma ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios. Ma alak aj cꞌamal wach re quebil alak ri tinamit re ri Kanimajawal, yey waꞌ wa tinamit e ri xebulokꞌ Rire rucꞌ ruquiqꞌuel. \v 29 Wetaꞌam cꞌut echiriꞌ riꞌin in benak chic, queboc lo chixoꞌlibal alak jujun chic pachaꞌ e utiw xew cacaj caquisach quiwach tak ri bexex. \v 30 Yey chixoꞌlibal ne ralak queyactaj jujun caquijal ri sakil cꞌutunic chaꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo caquesaj bi quib chupa ri Kꞌijsak y queterej cꞌu bi chiquij rique. \v 31 E uwariꞌche, lic cꞌuna sak chiwach ralak. Cꞌuna chicꞌuꞌx alak: E oxib junab waꞌ, chipakꞌij chichakꞌab, na in ta uxlaninak che pixabaxic chijujunal alak rucꞌ uwaꞌal nuwach. \p \v 32 »Ecꞌu woꞌora hermanos, cankꞌatisaj can alak pukꞌab ri Dios chaꞌ Rire cuchajij alak y catiquiꞌ cꞌu alak chupa ri Utzilaj Tzij re ri unimal rutzil ucꞌuꞌx. Ma xew waꞌ cꞌo uchukꞌab re cuya ri qꞌuiyibal alak chwach ri Dios y cuya na janipa ri takal che alak, jelaꞌ pachaꞌ ri biꞌtisim chique conoje ri quiyaꞌom quib pukꞌab ri Dios. \p \v 33 »Riꞌin na nurayim ta oro o plata re junok chic yey na nurayim tane rukꞌuꞌ junok chic. \v 34 E ne ri nuꞌanom, lic etaꞌam alak; ma e janipa ri ajawaxinak chwe riꞌin y chique ri e cꞌo wucꞌ, waꞌ lic nuchꞌacom rucꞌ wa nukꞌab. \v 35 Rucꞌ cꞌu ronoje ri ilom alak che ri nubinic, nucꞌutum che alak ri lic chirajawaxic wi cakaꞌano: Cojchacunic chaꞌ utz quekatoꞌ janipa ri cꞌo cajawax chique. E cꞌuna chikacꞌuꞌx ruchꞌaꞌtem ri Kanimajawal Jesús echiriꞌ xubiꞌij: “E más nim ukꞌij ralaxic ri jun casipanic, chwa ri jun xa cucꞌul ri casipax che”» xchaꞌ. \p \v 36 Echiriꞌ xubiꞌij tak cꞌu waꞌ ri Pablo, xuxucubaꞌ rib y xuꞌan orar cucꞌ conoje ri e cꞌo chiriꞌ rucꞌ. \p \v 37 Conoje cꞌu riꞌ xquijek quebokꞌic, xquilakꞌapuj ri Pablo y xquitzꞌub uchiꞌ. \v 38 Lic xoc unimal bis chiquicꞌuꞌx ruma xubiꞌij ri Pablo na caquil ta chi uwach. Jecꞌulaꞌ xcachbilaj bi y xeꞌquijacha can pa cꞌo wi ri barco. \c 21 \s1 Rubenam ri Pablo cꞌa chilaꞌ Jerusalem \p \v 1 Tecꞌuchiriꞌ xekaya can ri hermanos, xkamaj bi kabe pa barco y xojꞌec jusucꞌ cꞌa pa ri tinamit Cos. Chucaꞌm kꞌij xojopon pa ri tinamit Rodas. Echiriꞌ xojel bi chiriꞌ, xojꞌec pa ri tinamit Pátara. \v 2 Chupa cꞌu wa tinamit Pátara xkarik jun barco queꞌec Fenicia. Xojakꞌan cꞌu riꞌ chupa y xkamaj bi kabe chwi ri mar. \v 3 Ecꞌu laꞌ cojbin pa ri barco, xkil can ri isla Chipre, waꞌ xcanaj can pa mox chike. Xkamaj cꞌu bi pa tak ri luwar re Siria y xojopon pa ri tinamit Tiro, ma ri barco cuꞌyaꞌa can ekaꞌn chiriꞌ. \p \v 4 Chupa cꞌu wa tinamit xekarik ri quicojom rubiꞌ ri Cristo y xojcanaj wukub kꞌij cucꞌ. Ecꞌu rique xquipixabaj ri Pablo chaꞌ na queꞌec ta Jerusalem, ma ri Ruxlabixel ri Dios xukꞌalajisaj chique ri cucꞌulumaj ri Pablo we xopon chilaꞌ.\x + \xo 21:4 \xt Hch. 20:22-23\x* \v 5 Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, echiriꞌ xicꞌow ri wukub kꞌij, xojel bi chiriꞌ. Conoje ri e aj chiriꞌ, junam cucꞌ ri quixokil y ri calcꞌoꞌal, xojcachbilaj lo cꞌa tzaꞌm ja che ri tinamit. Chuchiꞌ ri mar xkaxucubaꞌ kib y xkaꞌan orar. \v 6 Xkalakꞌapuj kib chikawach. Tecꞌuchiriꞌ, riꞌoj xojakꞌan chupa ri barco, yey rique xetzelej chicocho. \p \v 7 Xkamaj tanchi ubi kabe chwi ri mar; xojel lo pa ri tinamit Tiro y xojopon pa ri tinamit Tolemaida. Tecꞌuchiriꞌ, xkaya rutzil quiwach ri hermanos chiriꞌ y xojcanaj can jun kꞌij cucꞌ. \p \v 8 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, xojel bi y xojopon pa ri tinamit Cesarea. Chilaꞌ xojoc chirocho ri Felipe, ri aj tzijol re ri Utzilaj Tzij, jun chique ri wukub diáconos.\x + \xo 21:8 \xt Hch. 6:3-5\x* Y xojcanaj cꞌu can rucꞌ. \v 9 Ecꞌu rire e cꞌo cajib umiꞌal cꞌamajaꞌ quecꞌuliꞌic yey rique caquiꞌan kꞌalajisanic ruma ri Dios. \p \v 10 Xojnajtir chiriꞌ jujun kꞌij. Echiriꞌ oj cꞌo chiriꞌ, xcꞌun jun kꞌalajisanel re ri Dios, Ágabo rubiꞌ, petinak Judea. \v 11 Waꞌ waꞌchi xojoꞌlrilaꞌ. Xucꞌam cꞌu riꞌ rupas ri Pablo y chiribil rib xuyut ri rakan y rukꞌab; tecꞌuchiriꞌ, xubiꞌij: \p —Jewaꞌ cubiꞌij ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios: “Chilaꞌ Jerusalem, jewaꞌ caquiꞌan raj judiꞌab che rachi rajaw wa jun pas, caquiyutu yey caquiya cꞌu paquikꞌab ri na e ta aj judiꞌab” —xchaꞌ. \p \v 12 Echiriꞌ xkata waꞌ, riꞌoj y ri e aj Cesarea lic xojelaj che ri Pablo chaꞌ na queꞌec ta Jerusalem. \p \v 13 Pero ri Pablo xucꞌul uwach chike: \p —¿Suꞌchac cokꞌ alak y cacoj alak unimal bis chinucꞌuꞌx? Ma riꞌin nuyaꞌom ne wanimaꞌ na xew ta ri quinyutic, ma quinꞌec tob ne quincam pa ri tinamit Jerusalem ruma rubiꞌ ri Kanimajawal Jesús —xchaꞌ. \p \v 14 Yey ruma cꞌu na xkachꞌij ta ukꞌatexic chaꞌ na queꞌec taj, xkokꞌotaj cojchꞌaꞌt rucꞌ puwi waꞌ, xew cꞌu xkabiꞌij che: \p —E chuꞌana na riꞌ janipa ri caraj ri Kanimajawal —xojchaꞌ. \p \v 15 Icꞌowinak chi waꞌ, xkayijbaꞌ kib y xkamaj bi kabe pa ri tinamit Jerusalem. \v 16 Y xojcachbilaj bi jujun chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo chiriꞌ Cesarea. Cucꞌ rique cꞌo jun aj Chipre Mnasón rubiꞌ. Rire e cuqꞌuil ri nabe quicojom rubiꞌ ri Cristo. Yey rucꞌ ri Mnasón cojeꞌcanaj can wi chilaꞌ Jerusalem. \s1 Ri Pablo copon Jerusalem \p \v 17 Echiriꞌ xojopon Jerusalem, ri hermanos xojquicꞌul rucꞌ quiꞌcotemal. \p \v 18 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, ri Pablo xeꞌec kucꞌ che rilic ri Jacobo yey conoje ri e aj wach re riglesia quimolom quib chiriꞌ. \v 19 Ecꞌuchiriꞌ ri Pablo uqꞌuisom chi uyaꞌic rutzil quiwach wa hermanos, xujek utzijoxic chique janipa ri uꞌanom ri Dios chiquixoꞌl ri na e ta aj judiꞌab ruma ri chac catajin rire che uꞌanic. \p \v 20 Echiriꞌ xquita waꞌ ri hermanos, lic xquiyac ukꞌij ri Dios. Pero xquibiꞌij che ri Pablo: \p «Quil la waꞌ, hermano, janipa lo mil chi aj judiꞌab quicojom chi rubiꞌ ri Cristo wara Jerusalem; yey conoje quiyaꞌom quib che utakexic ri Tzij Pixab tzꞌibital can ruma ri Moisés. \v 21 Pero xtzijox cꞌu chique puwi ri cꞌutunic la chiquiwach conoje raj judiꞌab ejekel naj chiquixoꞌl ri na e ta aj judiꞌab. Cabiꞌx cꞌu riꞌ rilal quekꞌatej la che utakexic ri takanic re ri Moisés, ma cabiꞌij la chique na caquicoj ta chi ri retalil re circuncisión chique ri calcꞌoꞌal y na caquiꞌan ta chi ne janipa ri quicꞌutum can ri katiꞌ-kamam. \v 22 »¿Saꞌ cꞌu ri cakaꞌan riꞌoj che waꞌ? Ma laꞌ caquimol ne quib ruqꞌuiyal winak chiꞌij la, we xquito xcꞌun la. \p \v 23 »Xew cꞌu ꞌana la wa cakabiꞌij cheꞌla: E cꞌo cajib achijab chikaxoꞌl riꞌoj, chirajawaxic chique caquiꞌan ri quibiꞌtisinic chwach ri Dios.\f + \fr 21:23 \ft “Ri quibiꞌtisinic chwach ri Dios”: Waꞌ e cachꞌaꞌt puwi ri “voto nazareo”. Ri caꞌanaw waꞌ, cubiꞌtisij che ri Dios juna janipa kꞌij na cutij ta uwaꞌal uva, na cukꞌat ta ruwiꞌ y na cakib ta rucꞌ juna animaꞌ. We xuqꞌuisbej cꞌu waꞌ, cuya chwa raltar tak rukasaꞌn lic qꞌui rajil. Cukꞌat cꞌu ruwiꞌ y cayaꞌ ruwiꞌ pa ri akꞌ puwi raltar, cꞌutubal re uꞌanom chi ronoje rubiꞌtisinic chwach ri Dios. Nm. 6:1-20\f* \v 24 Checꞌama bi ucꞌ la, joskꞌij ib la chwach ri Dios junam cucꞌ rique, jelaꞌ pachaꞌ ri cubiꞌij ri takanic tzꞌibital can ruma ri Moisés. Tojo cꞌu can la ri quikasaꞌn\f + \fr 21:24 \ft Ri Pablo xutoj ri quikasaꞌn, ma laj rique na caquichꞌij ta rajil.\f* chaꞌ utz caquisocaj ri quiwiꞌ. Jecꞌulaꞌ cakꞌalajin chiquiwach conoje: E janipa ri tzijom chique puwi ri cꞌutunic la, na e ta cꞌana uꞌanom; y caquil ne ri lic jusucꞌ cabin la, ma e canimaj la ri Tzij Pixab. \p \v 25 »Chique cꞌu ri na e ta aj judiꞌab quicojom rubiꞌ ri Cristo, riꞌoj katzꞌibam chi chique na chirajawaxic taj caquitakej tak waꞌ; xew maquitij ri icꞌowisam chi chiquiwach ri tiox, maquitij quicꞌ y maquitij awaj xa ejitzꞌam, yey maquetzꞌabej ne uwa quikꞌij cucꞌ jujun chic na quicꞌulel taj» xecha che ri Pablo.\x + \xo 21:25 \xt Hch. 15:28-29\x* \p \v 26 Ecꞌu ri Pablo xebucꞌam bi ri cajib achijab rucꞌ y chucaꞌm kꞌij xujoskꞌij rib chwach ri Dios junam cucꞌ rique. Tecꞌuchiriꞌ, xoc pa ri Rocho Dios re cubiꞌij jampalaꞌ caqꞌuis rukꞌijol ri quijoskꞌiquil y queꞌquiyaꞌa chwa raltar ri quikasaꞌn chiquijujunal rique. \p \v 27 Ecꞌuchiriꞌ ya caqꞌuis ri wukub kꞌij re ri quijoskꞌiquil chwach ri Dios,\x + \xo 21:27 \xt Nm. 6:1, 9-12; 19:12\x* e cꞌo jujun aj judiꞌab e aj pa tak ri luwar re Asia xquil ri Pablo cꞌo pa ri Rocho Dios. Xequichoc cꞌu ruqꞌuiyal winak chaꞌ caquichap ri Pablo. \v 28 Quesiqꞌuin cꞌu che ubiꞌxiquil: \p «¡Achijab alak aj Israel, chojtoꞌo alak! E achi waꞌ icꞌowinak pa tak ronoje luwar y cacꞌutun chiquiwach conoje ri winak rucꞌ tak chꞌaꞌtibenic chirij ri katinamit, chirij ri Tzij Pixab y chirij ri Rocho Dios. Yey na xew ta waꞌ, ma uꞌanom che wa Santowilaj Luwar pachaꞌ na jinta chi ukꞌij echiriꞌ xebucoj lo jujun na e ta aj judiꞌab pa ri Rocho Dios, yey waꞌ xeboc pa ri luwar na takal ta chique» quechaꞌ. \v 29 Jelaꞌ xquibiꞌij, ma ri petinak lok quilom ri Pablo pa ri tinamit achbilam ruma ri Trófimo, jun achi aj Éfeso. Ruma cꞌu waꞌ, xquichꞌob rakan ri Pablo ucojom lo chupa ri Rocho Dios wa jun achi na e ta cuqꞌuil ri e aj judiꞌab. \p \v 30 Jecꞌuriꞌlaꞌ conoje ri tinamit xeyic-caꞌnic y xquijek quetucuquic. Ri winak na jampatana xeteniꞌ chiriꞌ y xquichap ri Pablo. E laꞌ quichararem xquesaj bi pa ri Rocho Dios y xquitzꞌapilaꞌ tak ri oquibal. \p \v 31 Ecꞌu riꞌ cacaj caquicamisaj. Xopon cꞌu ubiꞌxiquil che ri comandante\f + \fr 21:31 \ft “Comandante”: Waꞌ e jun takanel que mil soldados.\f* que ri soldados e aj Roma: «Conoje ri tinamit quetucuquic.» \p \v 32 Ecꞌu ri comandante xebucꞌam bi ri soldados cucꞌ ri quicapitanes. Queban cꞌu riꞌ xebec pa e cꞌo wi ri winak. Echiriꞌ tak ri winak xquil ri comandante cucꞌ ri soldados, xcokꞌotaj ri caquiꞌan cꞌax che ri Pablo. \p \v 33 Ecꞌu wa comandante xew xoponic, xuchap ri Pablo y xtakan che cayaꞌiꞌ pa queb carena. Tecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj china ri Pablo y saꞌ rumac uꞌanom. \p \v 34 Chiquixoꞌl cꞌu riꞌ ruqꞌuiyal winak na jinta chi catatajic, ma jujun quesiqꞌuin jewaꞌ y jujun chic quesiqꞌuin jelaꞌ. Na kꞌalaj ta chi qꞌuenok saꞌ ri caquibiꞌij. Ruma cꞌu laꞌ, ri comandante xtakan che cacꞌam bi ri Pablo chilaꞌ pa ri cuartel. \p \v 35 Ecꞌuchiriꞌ xebopon ri soldados rucꞌ ri Pablo che tak ri lepelak re ri cuartel, xajawaxic xquitelej ma ruqꞌuiyal winak cacaj caquichap ri Pablo re caquiꞌan cꞌax che. \v 36 Ma ruqꞌuiyal winak re ri tinamit quetenenic, quiternabem lo ri Pablo y quesiqꞌuinic: «¡Camisaxok! ¡Camisaxok!» quechaꞌ. \s1 Ri Pablo cutoꞌbej rib chiquiwach tak ri winak \p \v 37 Echiriꞌ caquicoj bi ri Pablo pa ri cuartel, rire jewaꞌ xubiꞌij che ri comandante: \p —¿Caya nawi la chwe quinchꞌaꞌt qꞌuenok ucꞌ la? —xchaꞌ. \p Ri comandante xutzꞌonoj che: \p —¿Carik riꞌat catchꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem griego? \v 38 ¿Na at ta neba ri jun aj Egipto, ri xujek jun chꞌaꞌoj wa majaꞌ naj echiriꞌ xeberesaj bi cajib mil achijab e camisanel pa tak ri luwar catzꞌintzꞌotic? —xcha che. \p \v 39 Xubiꞌij cꞌu ri Pablo: \p —Na in taj. Pakatzij wi in jun achi laxic in cuqꞌuil ri e aj judiꞌab. In alaxinak pa ri tinamit Tarso, jun tinamit lic cꞌo uwach re Cilicia. Noꞌj cantzꞌonoj cꞌu co cheꞌla, yaꞌa co la chwe quinchꞌaꞌt chiquiwach ri tinamit —xchaꞌ. \p \v 40 Ecꞌu ri comandante xuya luwar che cachꞌaꞌtic. Xtaqꞌuiꞌ cꞌu riꞌ ri Pablo che tak ri lepelak re ri cuartel y xuꞌan jun cꞌutubal rucꞌ rukꞌab chiquiwach ri tinamit chaꞌ quetaniꞌic. Xetzꞌin caꞌn cꞌu riꞌ. Ecꞌu ri Pablo xujek cachꞌaꞌt pa ri chꞌaꞌtem hebreo, jewaꞌ xubiꞌij: \c 22 \p \v 1 «Alak achijab y alak nimak winak, tana cꞌu alak woꞌora wa toꞌbal wib canꞌan chiwach alak» xcha ri Pablo. \p \v 2 Echiriꞌ ri winak xquito cachꞌaꞌt chiquiwach pa ri chꞌaꞌtem hebreo, más xetzꞌincaꞌnic. \p Ecꞌu ri Pablo xubiꞌij: \p \v 3 «Pakatzij wi riꞌin in cuqꞌuil ri e aj judiꞌab. In alaxinak pa ri tinamit Tarso, jun tinamit re ri luwar re Cilicia; noꞌj chupa wa tinamit Jerusalem in qꞌuiyinak wi. In tijotal cꞌu lo chwi ri Tzij Pixab ruma ri Gamaliel rucꞌ jun tijonic lic e chirij ri tzijpixab que can ri katiꞌ-kamam. Lic nuyaꞌom nucꞌuꞌx che ulokꞌnimaxic ri Dios jelaꞌ pachaꞌ onoje ralak wakꞌij ora. \p \v 4 »Ri petinak lok riꞌin xenuternabej ne rucꞌ camic ri etakeyom wa jun Cꞌacꞌ Be re ri Jesús. Tob achijab o tob ixokib xebenuya pa carena y xebeꞌnuyaꞌa pa cárcel. \v 5 Ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios y conoje ri nimak winak re ri tinamit lic quetaꞌam katzij wa cambiꞌij, ma rique lic xquilo saꞌ tak ri xinꞌano. Ma chique ne rique xincꞌul wubi uwujil, tzꞌibital bi chique raj wach e aj judiꞌab e cꞌo Damasco chaꞌ utz quebenuchap lo chi presoyil ri quicojom rubiꞌ ri Cristo y quebenucꞌam lo Jerusalem re queyaꞌiꞌ pa cꞌaxcꞌobic. \fig Queternabex rucꞌ cꞌax ri quicojom rubiꞌ ri Cristo (Hechos 22:4)|alt="Christians arrested" src="CN02155b.tif" size="span" ref="act 22.4" \fig* \s1 Ri Pablo cutzijoj suꞌanic xjalcꞌatitaj rubinic usilabic \r (Hch. 9:1-19; 26:12-18) \p \v 6 »Ecꞌu laꞌ quintajin chi be y xa nakaj chic in cꞌo che ri tinamit Damasco, echiriꞌ laj pa tiqꞌuil kꞌij xakicꞌateꞌt xpe chilaꞌ chicaj ruwonibal jun akꞌ. Waꞌ xwol caꞌn panuwiꞌ y xusutij wij. \v 7 Xintzak pulew y xinta cꞌu jun kulaj jewaꞌ cubiꞌij chwe: “Saulo, Saulo, ¿suꞌchac catchꞌoꞌjin chwij?” xchaꞌ. \p \v 8 »Y riꞌin xincꞌul uwach: “¿China rilal, Wajawal?” \p Rire xubiꞌij chwe: “Riꞌin in Jesús ri aj Nazaret, ri jun catchꞌoꞌjin chirij” xchaꞌ. \p \v 9 »Yey ri e cꞌo wucꞌ pakatzij wi xquil ruwonibal ri akꞌ xwol caꞌn panuwiꞌ y xquixiꞌij quib che; noꞌj na xquimaj ta usucꞌ ri kulaj cachꞌaꞌt wucꞌ. \p \v 10 »Ecꞌu riꞌin ximbiꞌij: “¿Saꞌ cꞌu riꞌ canꞌano, Wajawal?” \p »Y ri Kajawal xubiꞌij chwe: “Chatyactajok y jat pa ri tinamit Damasco, ma chiriꞌ cabiꞌx wi chawe janipa ri cuaj Riꞌin caꞌan riꞌat” xchaꞌ. \p \v 11 »Riꞌin na xintzuꞌn ta chi cꞌu riꞌ ma ruwonibal ri akꞌ xwol caꞌn panuwiꞌ, xuchup upa nuwach. Xa cꞌu xinchꞌelex bi che ri nukꞌab cuma ri e wachbiꞌil, y jelaꞌ xinopon pa ri tinamit Damasco. \p \v 12 »Chiriꞌ cꞌu riꞌ cꞌo jun achi Ananías rubiꞌ; rire lic jusucꞌ rubinic che utakexic tak ri takanic re ri Tzij Pixab, yey lic chom ruchꞌaꞌtibexic caquiꞌan conoje raj judiꞌab ejekel chiriꞌ. \v 13 Xcꞌun cꞌu ri Ananías che wilic, xkib wucꞌ, y jewaꞌ xubiꞌij chwe: “Hermano Saulo, chacꞌulu tanchi ratzuꞌnibal” xchaꞌ. Chupa cꞌu laꞌ la jokꞌotaj, xintzuꞌn tanchic y xinwil uwach ri Ananías. \p \v 14 »Ecꞌu ri Ananías xubiꞌij chwe: “Ri Dios que can ri katiꞌ-kamam, atuchaꞌom chic chaꞌ cawetaꞌmaj saꞌ ri lic caraj Rire, cawil cꞌu uwach ri Jun lic jusucꞌ y cata chuchiꞌ janipa ri cubiꞌij chawe. \v 15 Ma catuꞌana at kꞌalajisay re Rire chiquiwach conoje ri ticawex puwi tak ri awilom y atom che. \v 16 Ecꞌu woꞌora, ¿saꞌ chi ri cawoyꞌej? Chatyactajok y chacꞌulu ri bautismo chaꞌ catchꞌajtaj che ramac; yey chaꞌana cꞌu waꞌ chupa rubiꞌ ri Kanimajawal” xcha chwe. \s1 Ri Pablo cutzijoj suꞌanic xtak bi cucꞌ ri na e ta aj judiꞌab \p \v 17 »Xintzelej cꞌu lo Jerusalem. Ecꞌu riꞌ canꞌan orar pa ri Rocho Dios echiriꞌ xakicꞌateꞌt xkꞌalajisax jun cꞌutubal re ri Dios chinuwach. \v 18 Xinwil cꞌu uwach ri Kanimajawal y jewaꞌ ri xubiꞌij chwe: “Chawilij, chatel bi pa wa tinamit Jerusalem ma ri tzijonic panuwiꞌ Riꞌin na caquicꞌul ta ri winak wara” xchaꞌ. \p \v 19 »Riꞌin ximbiꞌij cꞌu che: “Wajawal, rique lic quetaꞌam janipa ri na utz taj nuꞌanom lo chique ri quicojom ri biꞌ la echiriꞌ xinꞌec pa tak sinagoga re quebenucꞌam bi pa cárcel y cambalacꞌuj quipa. \v 20 Yey riꞌin in cꞌo chiriꞌ echiriꞌ xcamisax ri Esteban, ri jun xkꞌalajisan wach la chiquiwach ri winak. In ne jun chique ri xquibiꞌij utz cacamisaxic; yey in ri xinchajij can ri quikꞌuꞌ ri xecamisan re” xincha che ri Kanimajawal. \p \v 21 »Pero ri Kajawal xubiꞌij chwe: “Jat, ma Riꞌin lic naj catintak wubi chiquixoꞌl tak ri tinamit na e ta aj judiꞌab”» xchaꞌ. \p \v 22 Ecꞌu riꞌ ruqꞌuiyal winak, na xquiya ta chi luwar che ri Pablo cachꞌaꞌtic. Ecꞌuchiriꞌ, xquijek quesiqꞌuinic, caquibiꞌij: «Chisacha uwach laꞌ la jun achi ma na takal ta chi che cacꞌasiꞌic» quechaꞌ. \p \v 23 Yey quesiqꞌuin cꞌu riꞌ ri winak y caquimachꞌ tak ri quikꞌuꞌ pulew y caquipucꞌ ulew chicaj. \s1 Ri Pablo cucoj rib chwach ri comandante aj Roma \p \v 24 Ruma cꞌu laꞌ, ri comandante xtakan che coquisax bi ri Pablo pa ri cuartel y cajichꞌ upa chaꞌ jelaꞌ quetaꞌmaxic suꞌchac quesiqꞌuin ri winak chirij. \p \v 25 Echiriꞌ ri soldados caquiximo re caquijichꞌ upa, ri Pablo xutzꞌonoj che ri capitán\f + \fr 22:25 \ft “Capitán”: Waꞌ e aj wach que cien soldados.\f* cꞌo chiriꞌ: \p —¿Usucꞌ neba cajichꞌ upa junok aj Roma we cꞌamajaꞌ cakꞌat tzij puwiꞌ? —xchaꞌ. \p \v 26 Echiriꞌ xuta waꞌ ri capitán, xeꞌec y xubiꞌij che ri comandante: \p —Chꞌobo la chi utz saꞌ ri caꞌan la, ma waꞌchi aj Roma —xchaꞌ. \p \v 27 Ecꞌu ri comandante xkib rucꞌ ri Pablo y xubiꞌij che: \p —Chabiꞌij pe chwe: ¿Katzij at aj Roma? —xcha che. \p Ri Pablo xucꞌul uwach: \p —Katzij, in aj Roma —xchaꞌ. \p \v 28 Ecꞌu ri comandante xucꞌul uwach: \p —Riꞌin rucꞌ uqꞌuiyal puak xyaꞌ nuwuj re xinuꞌan aj Roma —xchaꞌ. \p Yey ri Pablo xubiꞌij: \p —Noꞌj riꞌin, in aj Roma chwi walaxic lok\f + \fr 22:28 \ft “Aj Roma”: Waꞌ na e ta queꞌelawi ri Pablo xalax chupa ri tinamit Roma, ma rire xalax Tarso. Ri queꞌelawi e chwi ralaxic lok cꞌo uwuj cubiꞌij rire aj Roma. Laj xyaꞌ wa wuj che, ruma rukaw o rumam xuꞌan juna chomilaj chac che ri tinamit.\f* —xchaꞌ. \p \v 29 Na jampatana cꞌu riꞌ, e janipa ri e cꞌo chiriꞌ re caquijichꞌ upa, xebel rucꞌ. Yey ne ri comandante echiriꞌ xuto ri Pablo aj Roma, xpe xiꞌin ib rucꞌ ruma uyaꞌom ri Pablo pa carena. \s1 Ri Pablo cutoꞌbej rib chiquiwach raj kꞌatal tzij \p \v 30 Ecꞌu ri comandante xraj caretaꞌmaj pa sakil wi saꞌ ri mac caquitzꞌak raj judiꞌab chirij ri Pablo. Ruma cꞌu riꞌ, chucaꞌm kꞌij xutak quicꞌamic ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios cucꞌ conoje ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij. Xutak resaxic ri carena che ri Pablo; xucꞌam cꞌu ulok y xuya chiquiwach. \c 23 \p \v 1 Ecꞌuchiriꞌ, ri Pablo xuchꞌiquibaꞌ ruwach paquiwi tak ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij y jewaꞌ xubiꞌij: \p —Achijab alak watz-nuchakꞌ, ri petinak lok yey cꞌa e ne nuꞌanom wakꞌij ora, lic cunaꞌ nucꞌuꞌx jusucꞌ ri nubinic chwach ri Dios —xchaꞌ. \p \v 2 Ruma cꞌu la xubiꞌij ri Pablo, ri Ananías ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios, xebutak ri e cꞌo rucꞌ chaꞌ caquiraw tꞌoꞌy chwa reꞌ. \p \v 3 Ecꞌu ri Pablo xubiꞌij che: \p —¡Chuꞌana ri Dios ucꞌ la janipa ri caꞌan la chwe, rilal xa queb palaj la!\f + \fr 23:3 \ft “Xa queb palaj la”: Pa ri chꞌaꞌtem griego cubiꞌij “lal uwa xan xa chunam rij”.\f* Ma lal cojotalic re cakꞌat la tzij panuwiꞌ e chirij ri cubiꞌij ri Tzij Pixab; noꞌj camacun cꞌu la chirij wa Tzij Pixab ruma xtakan la caꞌan cꞌax chwe tob na e ta cubiꞌij riꞌ ri Tzij Pixab\f + \fr 23:3 \ft Ri Tzij Pixab na cuya ta luwar cayaꞌiꞌ junok pa cꞌax we cꞌamajaꞌ cakꞌalajinic cꞌo umac. Lv. 19:15\f* —xchaꞌ. \p \v 4 Ri e cꞌo chiriꞌ xquibiꞌij che ri Pablo: \p —¿Saꞌch? ¿Cayaj cami riꞌ riꞌat ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios? —xechaꞌ. \p \v 5 Ri Pablo xubiꞌij: \p —Alak watz-nuchakꞌ, riꞌin na wetaꞌam taj we rire e cajawal raj chacunel pa Rocho Dios. We ta e laꞌ wetaꞌam china rire, na cambiꞌij ta waꞌ che, ma tzꞌibital can chupa Ruchꞌaꞌtem ri Dios: “Maꞌan ri tzel catchꞌaꞌt chirij ri takanel re ratinamit”\x + \xo 23:5 \xt Éx. 22:28\x* —xchaꞌ. \p \v 6 Ecꞌu ri Pablo retaꞌam nicꞌaj chique ri aj kꞌatal tzij e saduceos y nicꞌaj chic e fariseos. Ruma cꞌu laꞌ, rire lic co xchꞌawic, jewaꞌ xubiꞌij: \p —Achijab alak watz-nuchakꞌ, riꞌin in cuqꞌuil ri e fariseos yey in ucꞌajol jun fariseo; ecꞌu woꞌora cakꞌat tzij panuwiꞌ xa ruma ri cubul pan nucꞌuꞌx che ri cꞌastajibal que ri ecaminak —xchaꞌ. \p \v 7 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ ri Pablo, ri fariseos cucꞌ ri saduceos xquijek caquichapalaꞌ quib chiquiwach; y jelaꞌ conoje ri quimolom quib xquijach quipa. \v 8 Ma chiquiwach ri saduceos, na jinta cꞌastajibal que ri ecaminak, na e jinta ne ángeles y na e jinta ne jujun chic uxlabixel; noꞌj chiquiwach ri fariseos, e cꞌo conoje waꞌ. \v 9 Y xquijek lic quewokokic. \p E cꞌo cꞌu jujun chique raj cꞌutunel re ri tzijpixab e cuqꞌuil ri fariseos. Rique xeyactajic y xquijek quechꞌoꞌjinic, jewaꞌ caquibiꞌij: «Na jinta mac cakarik chirij wa jun achi. Cꞌaxtaj rire e juna takoꞌn petinak rucꞌ ri Dios o juna ángel ukꞌalajisam waꞌ che. Yey we e riꞌ, na utz taj cojchꞌoꞌjin riꞌoj chirij ri Dios» quechaꞌ. \p \v 10 Jecꞌulaꞌ ri chꞌaꞌoj chiquiwach lic xeꞌec chunimal. Ruma cꞌu riꞌ, ri comandante lic xuxiꞌij rib, ma xuchꞌob rakan caquirakij upa ri Pablo. Ewi xtakan che quisiqꞌuixic jujun chic soldados chaꞌ caquesaj bi ri Pablo chiquixoꞌl y caquicꞌam bi pa ri cuartel. \p \v 11 Chucaꞌm akꞌab cꞌut xukꞌalajisaj rib ri Kanimajawal chwach ri Pablo y xubiꞌij che: «Pablo, chanimarisaj acꞌuꞌx; ma jelaꞌ pachaꞌ xinakꞌalajisaj Riꞌin chiquiwach ri e aj Jerusalem, jecꞌulaꞌ lic chirajawaxic caꞌana pa ri tinamit Roma» xchaꞌ. \s1 Jujun aj judiꞌab caquichꞌobo suꞌanic caquicamisaj ri Pablo \p \v 12 Chucaꞌm kꞌij echiriꞌ xsakiric, e cꞌo jujun aj judiꞌab xquiꞌan tzij chiquiwach chaꞌ caquicamisaj ri Pablo. Xquibiꞌij cꞌut chwach ri Dios na quewaꞌ tana y na caquitij ta ne mikꞌinaꞌ we na caquicamisaj ta ri Pablo nabe. Yey xquibiꞌij peta na cꞌax paquiwiꞌ we na xquichꞌij ta uꞌanic ri tzij xquiꞌan chiquiwach. \v 13 Yey ri quiqꞌuiyal ri xquiya quib chupa waꞌ, xicꞌow che cuarenta. \p \v 14 Conoje waꞌ xebec cucꞌ ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios y cucꞌ ri nimak winak re ri tinamit, y jewaꞌ xquibiꞌij chique: \p —Riꞌoj xkabiꞌij peta na cꞌax pakawiꞌ we na xkachꞌij ta uꞌaniquil wa tzij xkaꞌan chikawach. Ma chwach ri Dios xkabiꞌij na jinta cꞌo cakatijo we na cakacamisaj ta ri Pablo nabe. \v 15 Ecꞌu woꞌora ralak junam cucꞌ tak ri uchapom wi rib ri kꞌatbal tzij, tzꞌonoj alak che ri comandante cucꞌam lo ri Pablo chiwach alak chweꞌk. ꞌAna cꞌu alak che pachaꞌ e riꞌ cata alak uchiꞌ puwi tak ri tzꞌakom chirij; yey ecꞌu riꞌoj cakoyꞌej pa be re cakacamisaj —xechaꞌ. \p \v 16 Cꞌo cꞌu jun ralab ri ranab ri Pablo yey rire xuto caquichꞌaꞌtibej puwi ri camisabal re ri Pablo caquiꞌan pa be. Xeꞌec cꞌut, xoc bi pa ri cuartel y xuꞌtzijoj waꞌ che ri Pablo. \p \v 17 Ewi ri Pablo xusiqꞌuij jun chique ri capitanes que ri soldados y xubiꞌij che: \p —Cꞌama bi la wa jun ala chwach ri comandante, ma cꞌo caraj cubiꞌij che, yey lic il uwach cuto —xchaꞌ. \p \v 18 Ri capitán xucꞌam cꞌu bi rala y xuꞌyaꞌa chwa ri comandante, y jewaꞌ xubiꞌij che: \p —Ri Pablo, ri jun cꞌo pa cárcel, xinusiqꞌuij y lic xelaj che chaꞌ cancꞌam lo wa jun ala chiwach la, ma cꞌo caraj cutzijoj cheꞌla —xchaꞌ. \p \v 19 Ecꞌu ri comandante xucꞌam bi rala che rukꞌab y xresaj bi rib junam rucꞌ rala chiquixoꞌl ri e cꞌo chiriꞌ. Ecꞌuchiriꞌ, xutzꞌonoj che: \p —¿Saꞌ ri cawaj catzijoj chwe? —xchaꞌ. \p \v 20 Rala xubiꞌij che: \p —Ecꞌo jujun aj judiꞌab quiꞌanom tzij chiquiwach chaꞌ caquitzꞌonoj cheꞌla cacꞌam bi la ri Pablo chweꞌk chwach ri kꞌatbal tzij, ma caquiꞌan che pachaꞌ e riꞌ cataꞌ uchiꞌ puwi tak ri tzꞌakom chirij. \v 21 Pero waꞌ macoj la; ma quicꞌow che cuarenta ri quiqꞌuiyal rachijab caquewaj quib pa be. Y conoje waꞌ xquibiꞌij peta na cꞌax paquiwiꞌ we na xquichꞌij ta uꞌaniquil wa xquijiquibaꞌ uwach. Ma xquiꞌan tzij chiquiwach na quewaꞌ taj y na caquitij ta ne quimikꞌinaꞌ, we na caquicamisaj ta ri Pablo nabe. Yey woꞌora xa cacoyꞌej saꞌ ri cabiꞌij rilal che ri caquitzꞌonoj —xchaꞌ. \p \v 22 Ecꞌu ri comandante xuqꞌuisbej ruchꞌaꞌtem rucꞌ rala, xew cꞌu xubiꞌij bi che: \p —Na jinta cꞌo cabiꞌij wi we atzijom chi waꞌ chwe —xchaꞌ. \s1 Ri Pablo catak bi chwach ri takanel Félix \p \v 23 Tecꞌuchiriꞌ, wa comandante xebusiqꞌuij queb capitanes y xebutak che quequimol quichiꞌ queb ciento soldados re quebec chakan y setenta re quebec chwi cawayuꞌ; yey queb ciento chic e cꞌakal lanza. Conoje tak waꞌ quebec cꞌa pa ri tinamit Cesarea pa ri belejeb ora\f + \fr 23:23 \ft “Ri belejeb ora”: Quil “hora” pa vocabulario.\f* chakꞌab. \v 24 Y xtakan che caquiyijbaꞌ ucawayuꞌ ri Pablo chaꞌ carekꞌnabej bi y jecꞌulaꞌ na jinta cꞌo cucꞌulumaj chwiquikꞌab chaꞌ copon na chwach ri takanel Félix. \v 25 Yey xutzꞌibaj cꞌu bi jun carta chaꞌ caquiya pan che ri takanel Félix, jewaꞌ utzꞌibaxic xuꞌano: \mi \v 26 Riꞌin in Claudio Lisias, cantak bi wa jun carta cheꞌla, lal nimalaj takanel Félix. Cꞌulu rutzil wach la. \pi1 \v 27 Wa jun achi cantak bi cheꞌla, xchap cuma raj wach e aj judiꞌab y ya ne e riꞌ caquicamisaj. Ecꞌu riꞌin cucꞌ ri nusoldados xiꞌnweselaꞌ paquikꞌab ma xinwetaꞌmaj rire aj Roma. \pi1 \v 28 Pero ruma cꞌu xuaj canwetaꞌmaj saꞌ ri caquitzꞌak wi uchiꞌ, xincꞌam bi rire pa ri kꞌatbal tzij que raj judiꞌab. \v 29 Xinta cꞌu riꞌ, ri caquitzꞌak wi uchiꞌ xa e puwi tak ri quicojobal chwi ri tzijpixab quiꞌque. Ecꞌu riꞌin na jinta juna mac xinrik che re cacamisaxic o re cayaꞌ pa cárcel. \pi1 \v 30 Y ruma cꞌu xoꞌlbiꞌx chwe saꞌ ri quiyijbam raj judiꞌab chirij chaꞌ caquicamisaj, xinchꞌob cꞌu riꞌ más utz we cantak bi chiwach la. Yey e janipa ri quetzꞌakaw uchiꞌ, xebenutak che caquikꞌalajisaj chiwach rilal janipa ri quitzꞌakom chirij. \pi1 Chila cꞌu co ib la. \p \v 31 Ecꞌu ri soldados xquicꞌam bi ri Pablo jelaꞌ pachaꞌ ri takanic xꞌan bi chique, y chakꞌab xquicꞌam bi pa ri luwar Antípatris. \v 32 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, xetzelej lo pa ri cuartel ri soldados ebenak chakan; yey ri soldados ebenak chwi cawayuꞌ, xquimaj chubi quibe rucꞌ ri Pablo. \p \v 33 Ecꞌuchiriꞌ xebopon waꞌ chupa ri tinamit Cesarea, xquiya ri carta che ri takanel y xeꞌquiyaꞌa cꞌu ri Pablo chwach. \v 34 Ri takanel xrajilaj ri carta y xutzꞌonoj pa aj wi ri Pablo. Echiriꞌ xretaꞌmaj aj pa ri luwar re Cilicia, \v 35 jewaꞌ xubiꞌij che: «Cꞌate catinto echiriꞌ quecꞌun lo ri etzꞌakayom achiꞌ» xchaꞌ. \p Xtakan cꞌu che chaꞌ cachajix pa ri palacio re ri Herodes. \c 24 \s1 Ri Pablo cutoꞌbej rib chwach ri takanel Félix \p \v 1 Woꞌob kꞌij cꞌu ricꞌowic waꞌ echiriꞌ ri Ananías ri cajawal raj chacunel pa Rocho Dios xkaj lo pa ri tinamit Cesarea. Rire erachbilam lo jujun nimak winak re ri tinamit y jun chic achi aj esay quichiꞌ, Tértulo rubiꞌ. Xebopon cꞌu riꞌ chwach ri takanel re caquitzꞌak uchiꞌ ri Pablo. \p \v 2 Ecꞌuchiriꞌ xsiqꞌuix ri Pablo, ri Tértulo xujeko cutzꞌak uchiꞌ, jewaꞌ cubiꞌij che ri takanel Félix: \p «Lal Félix ri lic cꞌo wach la, ri katinamit uma rilal urikom unimal utzil chomal y lic utz ri takanic la pakawiꞌ ruma lic cꞌo naꞌoj la. \v 3 Waꞌ wa utz ꞌanom la chike na xa ta janipa kꞌij uwach y na xa ta pa jun luwar cakil wi, ma pa tak ronoje luwar cakil wi. Ruma cꞌu riꞌ waꞌ, lic cakatioxij cheꞌla. \p \v 4 »Ecꞌu wa jokꞌotaj, chaꞌ na cakabay ta la, ꞌana co la riꞌ chojtana la qꞌuenok rucꞌ ri relej cꞌuꞌx la. \p \v 5 »Wa karikom riꞌoj chirij wa jun achi e pachaꞌ chi jun petel-laj yabil. Rire ebuchꞌiꞌom rucꞌ chꞌaꞌoj conoje raj judiꞌab e cꞌo pa tak ronoje luwar che ruwachulew. Yey e cꞌamayom quiwach ri jumutzaj ticawex cabiꞌx “nazarenos”\f + \fr 24:5 \ft “Nazarenos”: Waꞌ e biꞌaj xyaꞌ chique ri e utijoꞌn ri Jesús ri aj Nazaret.\f* chique. \v 6 Y na xew ta waꞌ, ma xutij ne ukꞌij cuꞌan che ri Rocho Dios pachaꞌ na jinta chi ukꞌij.\x + \xo 24:6 \xt Hch. 21:28\x* Ruma cꞌu laꞌ, xkachapo y xkaj cakꞌat tzij puwiꞌ e chirij ri tzijpixab ke riꞌoj. \p \v 7 »Pero ri comandante Lisias xumin rib chikaxoꞌl cucꞌ uqꞌuiyal soldados y xumaj pakakꞌab. \v 8 Xebutak cꞌu ri quetzꞌakaw uchiꞌ waꞌchi chaꞌ quepe na wara ucꞌ la. We xta cꞌu la uchiꞌ, cꞌa ecꞌuchiriꞌ quetaꞌmaj la lic katzij janipa ri kabiꞌim riꞌoj chirij» xchaꞌ. \p \v 9 Yey raj judiꞌab e cꞌo chiriꞌ xquijiquibaꞌ uwach che ri takanel: «Lic katzij; e uꞌanom janipa ri biꞌtal chirij» xechaꞌ. \p \v 10 Ecꞌu ri takanel xuꞌan jun cꞌutubal che ri Pablo chaꞌ cachꞌaꞌtic, y rire xujek ubiꞌxiquil: \p «Lic wetaꞌam uqꞌuiyal chi junab lal aj kꞌatal tzij re wa katinamit; e uwariꞌche, rucꞌ ronoje nucꞌuꞌx cantoꞌbej wib chiwach la. \v 11 We caꞌaj la catzꞌonobej la puwiꞌ, quetaꞌmaj cꞌu la riꞌ: Riꞌin cꞌa e ne ucablajuj kꞌij riꞌ xinopon pa ri tinamit Jerusalem chaꞌ canlokꞌnimaj ukꞌij ri Dios. \v 12 Yey ri quetzꞌakaw nuchiꞌ, rique na xinquirik taj quinchꞌoꞌjin rucꞌ junok, na xinquirik tane e enuchꞌiꞌom rucꞌ chꞌaꞌoj ruqꞌuiyal winak pa ri Rocho Dios, pa tak ri sinagogas o pa juna chic luwar re ri tinamit. \v 13 Jecꞌuriꞌlaꞌ, rique na utz taj caquijiquibaꞌ uwach chiwach la woꞌora janipa ri quitzꞌakom chwij. \p \v 14 »Pero chiwach cꞌu la canya wib chupa waꞌ: Katzij, riꞌin in cꞌo chupa ri Be re ri Cristo, yey rique caquibiꞌij che wa Be, xa e jun cꞌutunic re socosoꞌnic. Pero chupa waꞌ wa Be, riꞌin e canlokꞌnimaj ri Dios que ri katiꞌ-kamam re ojertan; ma nucojom janipa ri cꞌo chupa Rutzij Upixab ri Dios tzꞌibital can ruma ri Moisés y cuma ri kꞌalajisanelab. \v 15 Y jelaꞌ pachaꞌ rique, riꞌin lic nucubam pan nucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios. Ma wetaꞌam ri Dios quebucꞌastajisaj na lo conoje ri ecaminak;\f + \fr 24:15 \ft “Quebucꞌastajisaj na lo conoje ri ecaminak”: Waꞌ na e ta queꞌelawi conoje queboc chilaꞌ chicaj rucꞌ ri Dios che jun chomilaj cꞌaslemal na jinta utakexic. E queꞌelawi conoje quecꞌastajic chaꞌ cakꞌat tzij paquiwiꞌ ruma ri Dios. Dn. 12:2; Jn. 5:28-29; Hch. 23:6; 26:6-8\f* jelaꞌ cuꞌan chique ri e jusucꞌ y ri na e ta jusucꞌ. \v 16 Ruma tak cꞌu riꞌ waꞌ, lic quinoc il riꞌin che ri nubinic chaꞌ jelaꞌ cacꞌojiꞌ ri nunaꞌoj chi jusucꞌ chwach ri Dios y chiquiwach ri ticawex. \p \v 17 »Yey icꞌowinak chi jujun junab riꞌin na in oponinak ta pa ri nutinamit;\f + \fr 24:17 \ft “Ri nutinamit”: Ri Pablo e cuqꞌuil raj judiꞌab tob xalax Tarso, jun tinamit lic naj che Jerusalem; noꞌj rutinamit e Jerusalem, ma chilaꞌ xqꞌuiy wi. Hch. 22:3; 26:4\f* cꞌa ecꞌu woꞌora xinoponic chaꞌ quiꞌnyaꞌa nukasaꞌn re toꞌbal que ri nibaꞌib\x + \xo 24:17 \xt Hch. 20:1-6\x* y quiꞌnyaꞌa nukasaꞌn chwa raltar re ri Dios. \p \v 18 »Echiriꞌ xineꞌquirika jujun aj judiꞌab e petinak pa tak ri luwar re Asia, riꞌin e riꞌ canqꞌuis ri nujoskꞌiquil\f + \fr 24:18 \ft “Ri nujoskꞌiquil”: \xt Nm. 6:1, 9-12; 19:12\f* pa ri Rocho Dios. Na xinquirik ta cꞌu chiquixoꞌl ruqꞌuiyal winak o cucꞌ ri quetucuc pa chꞌaꞌoj.\x + \xo 24:18 \xt Hch. 24:5-6\x* \v 19 Ecꞌu wa e aj Asia, we cꞌo juna mac cacaj caquicoj chwij, lic e usucꞌ riꞌ e rique ri coꞌlquibiꞌij waꞌ chiwach la. \p \v 20 »Yey cꞌu wa e cꞌo wara, quibiꞌij rique we cꞌo juna mac xquirik chwij echiriꞌ xineꞌela chwach ri kꞌatbal tzij que raj judiꞌab. \v 21 Ri numac riꞌin chiquiwach rique, e echiriꞌ xincꞌojiꞌ chiquixoꞌl, xinsiqꞌuin chiquiwach conoje, jewaꞌ ximbiꞌij: “Ralak cakꞌat alak tzij panuwiꞌ wakꞌij xa ruma nucubam pan nucꞌuꞌx che ri cꞌastajibal que ri ecaminak”» xcha ri Pablo. \p \v 22 Ri takanel Félix lic utom chi puwi wa Cꞌacꞌ Be re ri Jesús. E uwariꞌche echiriꞌ xuta waꞌ, xuchakij ri quimolom wi quib, jewaꞌ xubiꞌij chique: «Echiriꞌ cacꞌun ri comandante Lisias, cꞌa ecꞌuchiriꞌ canqꞌuis retaꞌmaxic wa icꞌamom lo chinuwach» xchaꞌ. \p \v 23 Xtakan cꞌu che ri capitán que ri soldados chaꞌ cachajix ri Pablo, yey xtakan che chaꞌ cayaꞌ luwar chique ri rachbiꞌil queboꞌlbina rucꞌ y coꞌlquinimaj. \p \v 24 Jujun kꞌij cꞌut icꞌowinak, xopon tanchi ri takanel Félix rucꞌ ri rixokil Drusila;\f + \fr 24:24 \ft “Drusila”: Rire e umiꞌal Herodes Agripa I y ranab Herodes Agripa II. Ri Drusila xujach can ri nabe rachijil chaꞌ cuꞌan rixokil ri Félix.\f* waꞌ wiꞌxok e cuqꞌuil raj judiꞌab. Ecꞌu ri takanel Félix xutak usiqꞌuixic ri Pablo y xuta chi uchiꞌ puwi ri cubulibal cꞌuꞌxaj rucꞌ ri Kanimajawal Jesucristo. \p \v 25 Pero echiriꞌ ri Pablo xujek cachꞌaꞌt chiquiwach puwi ri jusucꞌ binic, puwi ri lic cuchajij rib jun chiribil rib chaꞌ na catzak ta pa mac y puwi ri kꞌatbal tzij catajin lo paquiwi raj maquib chikawach apanok, ri takanel xuxiꞌij rib che waꞌ y xubiꞌij: «Woꞌora jat, cꞌate na catinsiqꞌuij tanchic echiriꞌ cajamiꞌ nuwach» xchaꞌ. \p \v 26 Yey wa takanel Félix xa royeꞌem we ri Pablo cuya puak che chaꞌ rucꞌ riꞌ cutzokopij bi. Ruma cꞌu laꞌ, uqꞌuiyal laj xusiqꞌuij y xchꞌaꞌt rucꞌ. \v 27 Xicꞌow cꞌu queb junab, yey ri takanel Félix xjal bi y xcanaj ri Porcio Festo pucꞌaxel. Ecꞌu ri Félix, xa ruma caraj cacanaj can utz chiquiwach raj judiꞌab, xuya can ri Pablo pa cárcel. \c 25 \s1 Ri Pablo cutzꞌonoj cutoꞌbej rib chwach ri nimalaj takanel re Roma \p \v 1 Oxib kꞌij roponic ri Festo chilaꞌ Cesarea, xel bi chaꞌ queꞌec Jerusalem. \v 2 Chiriꞌ cꞌu riꞌ, ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios cucꞌ ri lic cꞌo quiwach chique raj judiꞌab, xquijek caquicoj quib rucꞌ elejem chwach ri Festo ruma ri quitzꞌakom chirij ri Pablo. \v 3 Xquitzꞌonoj cꞌu che ri Festo lic chuꞌana co riꞌ chukꞌatisaj lo ri Pablo chique pa ri tinamit Jerusalem, pero ri quinoꞌjim chi rique chiquiwach e caquicamisaj ri Pablo pa be. \p \v 4 Noꞌj ri Festo xucꞌul uwach: «Ri Pablo cꞌo pa cárcel pa ri tinamit Cesarea, yey pa queb oxib kꞌij in cꞌo ne riꞌin chilaꞌ. \v 5 Utz nenareꞌ we e cꞌo jujun e aj wach che alak quebec wucꞌ, ma we cꞌo juna mac chirij waꞌchi, utz cabiꞌij alak chilaꞌ» xchaꞌ. \p \v 6 Laj wajxakib o lajuj kꞌij cꞌu riꞌ xuꞌan chiquixoꞌl raj judiꞌab; tecꞌuchiriꞌ, xtzelej pa ri tinamit Cesarea. Chucaꞌm kꞌij, xtzꞌuyiꞌ cꞌu chupa ri kꞌatbal tzij y xtakan che cacꞌam lo ri Pablo chwach. \p \v 7 Echiriꞌ xcꞌam lo ri Pablo, raj judiꞌab ebelinak pa ri tinamit Jerusalem xquimoc rij, xquitzꞌak cꞌu uchiꞌ uꞌanom uqꞌuiyal mac lic na utz ta uwach, tob na xquirik taj suꞌanic caquijiquibaꞌ uwach wa caquibiꞌij chirij. \p \v 8 Ecꞌu ri Pablo xutoꞌbej rib chiquiwach conoje, jewaꞌ xubiꞌij: \p —Riꞌin na jinta cꞌana in macuninak wi, ma na in chꞌaꞌtinak ta chirij ri tzijpixab que raj judiꞌab, chirij ri Rocho Dios o chirij ri nimalaj takanel re Roma —xchaꞌ. \p \v 9 Pero ri Festo, xa ruma caraj cacanaj can utz chiquiwach raj judiꞌab, jewaꞌ xubiꞌij che ri Pablo: \p —¿Cawaj cateꞌec Jerusalem y chilaꞌ cakꞌat tzij pawiꞌ chinuwach ruma tak waꞌ? —xchaꞌ. \p \v 10 Ecꞌu ri Pablo xucꞌul uwach: \p —Riꞌin in cꞌo chi chwach jun kꞌatbal tzij re ri nimalaj takanel re Roma, pa takal wi chwe cakꞌat tzij panuwiꞌ. Yey rilal lic etaꞌam la chi utz, riꞌin na jinta juna mac nuꞌanom chiquij raj judiꞌab. \v 11 Ma we ta cꞌo juna numac o we ta cꞌo nuꞌanom re takal chwe quincamisax ruma, riꞌ na canjecꞌ ta wib che quincamisaxic. Noꞌj we na katzij ta wa quitzꞌakom chwij, na jinta junok riꞌ takal che quinuya paquikꞌab raj judiꞌab. Cantzꞌonoj cꞌu riꞌ chaꞌ ri nimalaj takanel re Roma, e rire ri cuta nuchiꞌ\f + \fr 25:11 \ft Ruma ri Pablo aj Roma, cꞌo pukꞌab cutzꞌonoj cata uchiꞌ ruma ri nimalaj takanel re Roma we chwach rire na jusucꞌ ta ri kꞌatbal tzij ꞌanom puwiꞌ.\f* —xchaꞌ. \p \v 12 Ecꞌu ri Festo, echiriꞌ xuqꞌuis cachꞌaꞌt cucꞌ ri e yaꞌl unaꞌoj, jewaꞌ xubiꞌij che ri Pablo: \p —Xatzꞌonoj cꞌut e ri nimalaj takanel re Roma ri cataw achiꞌ pa kꞌatbal tzij; jecꞌuriꞌlaꞌ chwach ri nimalaj takanel re Roma catintak wubi —xchaꞌ. \s1 Ri rey Agripa caraj cuta ri Pablo \p \v 13 Icꞌowinak chi cꞌu jujun kꞌij echiriꞌ ri rey Agripa\f + \fr 25:13 \ft “Agripa”: Waꞌ e Agripa II, ucꞌajol Agripa I.\f* rucꞌ rixok Berenice\f + \fr 25:13 \ft “Berenice”: Waꞌ e umiꞌal Agripa I y ranab Agripa II.\f* xebopon pa ri tinamit Cesarea chaꞌ caquiya rutzil uwach ri Festo. \v 14 Yey ruma lic uqꞌuiyal kꞌij xquiꞌan chiriꞌ, ri Festo xutzijoj che ri rey Agripa suꞌchac cꞌo ri Pablo pa cárcel, jecꞌuwaꞌ xubiꞌij che: \p —Wara cꞌo jun achi yaꞌtal can pa cárcel ruma ri takanel Félix. \v 15 Echiriꞌ xinopon pa ri tinamit Jerusalem, ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios cucꞌ ri nimak winak que raj judiꞌab, xquicoj umac wa jun achi chinuwach y xquitzꞌonoj chwe asu cankꞌat tzij puwiꞌ. \v 16 Yey chique tak cꞌu riꞌ waꞌ, riꞌin ximbiꞌij: Chikaxoꞌl ri oj aj Roma, we cꞌo junok xcojiꞌ umac, nabe na cayaꞌiꞌ che cutoꞌbej rib chiquiwach ri quecojow umac. Y we xrikitaj cꞌu umac, cꞌa ecꞌuchiriꞌ, cakꞌat tzij puwiꞌ y cayaꞌiꞌ pa cꞌax. \p \v 17 »E uwariꞌche, xew xecꞌun ri quicojom umac ri Pablo, riꞌin na xinmayin ta rucꞌ waꞌ; ma asu chucaꞌm kꞌij, xintzꞌuyiꞌ pa ri kꞌatbal tzij y xintak cꞌu ucꞌamic. \p \v 18 »Xecꞌojiꞌ cꞌu chiriꞌ ri e aj tzꞌakal tzij chirij, pero na jinta juna umac xquicojo pachaꞌ ri nuchꞌobom riꞌin caquitzꞌak chirij. \v 19 Ma ri mac xquitzꞌak chirij, xa e tak puwi ri cꞌutunic que ri aj judiꞌab puwi ri Dios y puwi jun achi Jesús rubiꞌ, yey waꞌ caminak chi nenareꞌ, tob ri Pablo lic cujiquibaꞌ uwach cꞌaslic. \p \v 20 »Ecꞌu riꞌin, ruma na canrik taj suꞌanic canyijbaꞌ ri cꞌo wi, xintzꞌonoj na che we caraj queꞌec pa ri tinamit Jerusalem chaꞌ chilaꞌ caꞌaniꞌ ri kꞌatbal tzij puwiꞌ che ri tzꞌakom chirij. \v 21 Pero ri Pablo xutzꞌonoj cataꞌ uchiꞌ ruma ri nimalaj takanel Augusto. Ruma cꞌu laꞌ, xintakan che cachajix na pa ri cárcel wara, copon na rukꞌijol cantak bi chwa ri nimalaj takanel re Roma —xchaꞌ. \p \v 22 Ecꞌuchiriꞌ, ri Agripa jewaꞌ xubiꞌij che ri Festo: \p —Riꞌin lic cacha nucꞌuꞌx canto saꞌ ri cubiꞌij wa jun achi —xcha ri Agripa. \p Ewi ri Festo xubiꞌij che: \p —Chweꞌk na, cata la —xcha che. \p \v 23 Chucaꞌm kꞌij cꞌu riꞌ, ri Agripa y ri Berenice xeboponic. Yey saꞌchi ruchomal ri coquibal xquiꞌano, pachaꞌ e nimak takanelab lic cꞌo quiwach. Xeboc cꞌu pa ri nimalaj upa ja pa caquimol wi quib, junam cucꞌ ri comandantes y rachijab e aj wach re ri tinamit. Ecꞌu ri Festo xtakan che cacꞌam lo ri Pablo chiquiwach. \fig Ri Pablo cutoꞌbej rib chiquiwach ri takanelab (Hechos 25:23–26:23)|alt="Paul before Agrippa" src="CN02034b.tif" size="span" ref="act 25.23" \fig* \p \v 24 Ecꞌuchiriꞌ, ri Festo jewaꞌ xubiꞌij: \p «Lal rey Agripa y onoje ri alak achijab cꞌo alak junam wara kucꞌ, riꞌ cꞌu riꞌ wa jun achi cꞌo chiwach alak. Conoje ruqꞌuiyal winak e aj judiꞌab xquitzꞌak uchiꞌ rire chinuwach pa ri tinamit Jerusalem. Yey woꞌora pa wa tinamit Cesarea, rucꞌ sicꞌ caquitzꞌonoj rucamic chwe. \v 25 Noꞌj riꞌin na jinta cꞌo canrik chirij chaꞌ takal che cacamisaxic. Ecꞌu rire xutzꞌonoj cataꞌ uchiꞌ ruma ri nimalaj takanel Augusto; e uwariꞌche, nubiꞌim chic cantak bi chwach wa nimalaj takanel. \p \v 26 »Yey riꞌin chinukꞌab cꞌo wi cantzꞌibaj pan che ri nimalaj wajawal Augusto saꞌ ri mac tzꞌakom chirij. Pero cꞌamajaꞌ cakꞌalajin chinuwach saꞌ ri cantzꞌibaj bi. \p »Ecꞌu uwariꞌche canya na chiwach ralak, pero e más chiwach rilal, lal rey Agripa. Cuaj cꞌut cata la uchiꞌ chaꞌ we rilal xrik la saꞌ rumac, riꞌin cꞌo cꞌu cantzꞌibaj puwi rire. \v 27 Ma chinuwach riꞌin, na ube taj cantak bi junok cꞌo pa presoyil we na cankꞌalajisaj tubi ri tzꞌakom chirij» xchaꞌ. \c 26 \s1 Ri Pablo cutoꞌbej rib chwach ri rey Agripa \p \v 1 Ecꞌuchiriꞌ, ri Agripa xubiꞌij che ri Pablo: «Woꞌora canya luwar chawe catchꞌawic re catoꞌbej awib» xchaꞌ. \p Ecꞌu ri Pablo xuyac rukꞌab y xujek jewaꞌ cutoꞌbej rib: \p \v 2 «Lal rey Agripa, riꞌin lic quinquiꞌcotic ma cayaꞌtaj chwe quincꞌojiꞌ chiwach la chaꞌ cantoꞌbej wib che tak ronoje ri tzꞌakom chwij cuma raj judiꞌab. \v 3 Lic cꞌu utz uꞌanom, ma rilal lic etaꞌam la puwi tak ronoje ri kacojobal ri oj aj judiꞌab yey etaꞌam ne la saꞌ tak ri cakachapalaꞌ kib riꞌoj puwiꞌ. Ruma cꞌu laꞌ, cantzꞌonoj co cheꞌla, chinta co la rucꞌ unimal cꞌuꞌxaj. \s1 Ri Pablo cutzijoj saꞌ rubinic ojertan \p \v 4 »Conoje raj judiꞌab quetaꞌam saꞌ ri nubinic nusilabic chwi lo in ala, ma xinqꞌuiy chilaꞌ Jerusalem pa ri nutinamit Israel.\f + \fr 26:4 \ft “Ri nutinamit”: Ri Pablo tob xalax Tarso, xqꞌuiy Jerusalem y e cuqꞌuil raj Israel. Hch. 22:3\f* \v 5 Yey we ne rique cacaj caquikꞌalajisaj wa quetaꞌam, caquibiꞌij cꞌu riꞌ, katzij, riꞌin lic ojertan lo riꞌ xex wi in cuqꞌuil ri fariseos, ri lic katakem ri cꞌutunic que raj judiꞌab puwi ri takanic re ri Moisés. \p \v 6 »Yey ecꞌu woꞌora, ruma ri nucubam pan nucꞌuꞌx che ri biꞌtisinic xuꞌan ri Dios\f + \fr 26:6 \ft “Ri biꞌtisinic xuꞌan ri Dios”: Waꞌ e cutak lo jun Colobenel. Yey ruma wa Colobenel, cuya chique rutinamit jun chomilaj cꞌaslemal na jinta utakexic.\f* chique ri katiꞌ-kamam ojertan, xa ruma waꞌ inyaꞌom pa kꞌatbal tzij. \v 7 Waꞌ wa biꞌtisinic e koyeꞌem riꞌoj oj calcꞌoꞌal can ri cablajuj ucꞌajol ri kamam Jacob ojertan, chaꞌ e cuꞌana kucꞌ janipa ri biꞌtisim chike. Ecꞌu uwariꞌche na cakokꞌotaj ta ulokꞌnimaxic ri Dios chipakꞌij chichakꞌab. Cambiꞌij cꞌu riꞌ cheꞌla, lal rey Agripa: Xa ruma cꞌu ri nucubam pan nucꞌuꞌx riꞌin che waꞌ wa biꞌtisinic, catzꞌak nuchiꞌ cuma raj judiꞌab. \v 8 Cantzꞌonoj cꞌu che onoje ralak alak aj judiꞌab: Chiwach ralak, ¿na pukꞌab ta neba ri Dios cꞌo wi quebucꞌastajisaj lo ri ecaminak? \p \v 9 »E ri petinak lok, e chinuwach riꞌin e lic chirajawaxic chwe ri canꞌan uqꞌuiyal na utz taj chiquij ri quicojom rubiꞌ ri Jesús ri aj Nazaret. \v 10 Y jenewaꞌ xinꞌan pa ri tinamit Jerusalem. Lic e qꞌui ri xebenuya pa cárcel ruma quicojom rubiꞌ ri Jesús. Waꞌ xyaꞌ ne uwujil panukꞌab cuma ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios. Yey riꞌin xinya ne nuchꞌaꞌtem chiquij chaꞌ quecamisaxic. \v 11 Y pa tak ronoje ri sinagogas uqꞌuiyal laj xebenuya pa cꞌax re canmin quiwach chupa chaꞌ caquicꞌak bi ukꞌij ri Jesús. Y ruma ri lic xinchꞌuꞌjer chiquij rucꞌ woyowal, xebeꞌnutzucuj ne cꞌa pa tak ri tinamit lic naj. \s1 Ri Pablo cutzijoj tanchic suꞌanic xjalcꞌatitaj rubinic usilabic \r (Hch. 9:1-19; 22:6-16) \p \v 12 »Ecꞌu in cꞌo wi riꞌ che waꞌ, numajom chi cꞌu bi nube pa ri tinamit Damasco, wucꞌam uwujil yaꞌtal chwe cuma ri nimak e aj chacunel pa Rocho Dios cꞌutubal re intakom bi cuma rique chaꞌ quebenuya pa cꞌax ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. \v 13 Cantzijoj cꞌu riꞌ cheꞌla, lal nimalaj takanel, ri xincꞌulumaj: Pa tiqꞌuil kꞌij e riꞌ numajom bi ri nube, xinwil ruwonibal jun akꞌ xpe chilaꞌ chicaj. Yey waꞌ más ne cawolkꞌin chwa ruwonibal ri kꞌij; ecꞌu riꞌ waꞌ xusutij wij cucꞌ conoje ri ebenak wucꞌ. \v 14 Xojtzak cꞌu konoje riꞌoj pulew, yey xinta jun kulaj cachꞌaꞌt wucꞌ pa ri chꞌaꞌtem hebreo, jewaꞌ cubiꞌij chwe: “Saulo, Saulo, ¿suꞌchac catchꞌoꞌjin chwij? Atuquel caꞌan cꞌax che awib jelaꞌ pachaꞌ cuꞌan ri boyex echiriꞌ cuya akan che ri puya cachꞌic lo che” xchaꞌ. \p \v 15 »Ecꞌu riꞌin ximbiꞌij: “¿China rilal, Wajawal?” xinchaꞌ. \p »Yey ri Kajawal xubiꞌij: “Riꞌin in Jesús, ri jun catchꞌoꞌjin chirij. \v 16 Pero woꞌora chatyactajok y chayijbilaꞌ awib re caꞌan ri catintak che, ma e uchac waꞌ xincꞌut wib chawach. Canꞌan cꞌu waj chac chawe y catuꞌana at kꞌalajisay re ri cat-tajin che rilic woꞌora y ri cawil chikawach apanok echiriꞌ cancꞌut tanchi wib chawach. \v 17 Catinchajij chiquiwach ratinamit e aj judiꞌab y chiquiwach ri na e ta aj judiꞌab, waꞌ e ri tzel catquilo. Yey catintak bi woꞌora chique ri na e ta aj judiꞌab \v 18 chaꞌ awuma riꞌat cajakataj ri quiwach y jecꞌulaꞌ na quebin ta chi chupa ri kꞌekuꞌm, ma e quebin chupa ri Kꞌijsak. Yey awuma riꞌat caquesaj ne quib riꞌ pukꞌab ruchukꞌab ri Satanás y caquiya quib pukꞌab ri Dios. Ruma cꞌu ri cubulibal quicꞌuꞌx wucꞌ, caquicꞌul ri cuybal mac y caquicꞌul que janipa tak ri ubiꞌtisim chi lo ri Dios chique rutinamit” xchaꞌ. \s1 Ri Pablo cutzijoj ri chac yaꞌom che ruma ri Dios \p \v 19 »Jecꞌuriꞌlaꞌ, lal rey Agripa, na xinuꞌana ta in aj palajiy tzij chwa wa xcꞌut chwe ruma ri Dios. \v 20 Ma ri xinꞌano e nabe xinꞌec che utzijoxic chique ri e cꞌo pa ri tinamit Damasco, tecꞌuchiriꞌ chique ri e cꞌo pa ri tinamit Jerusalem y pa ronoje tak ri luwar re Judea. Yey xinꞌec ne che utzijoxic chique ri na e ta aj Israel. Chique cꞌu conoje ximbiꞌij lic chirajawaxic wi caquitzelej quitzij chwach ri Dios, caquiya quib pukꞌab y caquiꞌan cꞌu ri utz jelaꞌ pachaꞌ ri takal chique ri quitzelem chi quitzij chwach ri Dios. \p \v 21 »Ruma cꞌu waꞌ, raj judiꞌab xineꞌquichapa lo pa ri Rocho Dios y xcaj ne quinquicamisaj. \v 22 Pero ruma nucꞌulum rutoꞌbal ri Dios, cꞌa wakꞌij ora na wokꞌotam ta ne ukꞌalajisaxic ri Dios chique conoje ri ticawex, chinimaꞌk chichꞌutiꞌk. Yey ronoje ri nubiꞌim puwi ri Cristo e junam rucꞌ ri tzꞌibital can cuma ri kꞌalajisanelab y ruma ri Moisés puwi tak ri cuꞌana na chikawach apanok. \v 23 Ma rique xquibiꞌij chirajawaxic ri Cristo caricꞌowibej na rucꞌaxcꞌolil ri camic y cuꞌana ri nabe cacꞌastaj lo chiquixoꞌl ri ecaminak, chaꞌ jelaꞌ cutzijoj ri Kꞌijsak chique ri katinamit y chique ri jujun chic tinamit na e ta aj judiꞌab.» \s1 Ri xquichꞌob ri takanelab puwi ri Pablo \p \v 24 Ecꞌu riꞌ catajin ri Pablo che ubiꞌxiquil waꞌ re toꞌbal rib, ri Festo lic co xchꞌawic y xubiꞌij: \p —Pablo, ¡at chꞌuꞌjerinak! Lic caticꞌow uwiꞌ che rajilaxic uqꞌuiyal wuj, y ruma waꞌ xatchꞌuꞌjeric —xchaꞌ. \p \v 25 Noꞌj ri Pablo xubiꞌij: \p —Na in chꞌuꞌjerinak taj, Festo, ri lic cꞌo wach la. Ma wa quintajin che ukꞌalajisaxic lic katzij y lic usucꞌ. \v 26 Ma e ne ri rey Agripa, ri in cꞌo chwach, rire lic retaꞌam puwi tak waꞌ. Ruma ne riꞌ, lic quinchꞌaꞌt rucꞌ ronoje nucꞌuꞌx chwach rire. Ma chinuwach riꞌin, ronoje tak wa quintajin che ubiꞌxiquil, utom chi rire; ma tak waꞌ na xa ta xeꞌlakꞌay uꞌanom. \v 27 ¿Cacoj la rilal lal rey Agripa, janipa ri quitzꞌibam can ri kꞌalajisanelab ojertan? ¡Riꞌin wetaꞌam cacoj la waꞌ! —xchaꞌ. \p \v 28 Ecꞌuchiriꞌ, ri rey Agripa xubiꞌij che ri Pablo: \p —E cami cachꞌob riꞌat, ¿xa jubikꞌ chi caraj cacoj pa nujolom chaꞌ quinuꞌana in jun cucꞌ ri quicojom rubiꞌ ri Cristo? —xchaꞌ. \p \v 29 Ecꞌu ri Pablo xubiꞌij che: \p —E lic cuaj riꞌ cuꞌana waꞌ ucꞌ la, xa pa jokꞌotaj o tob camayinic; pero ¡lic cantzꞌonoj che ri Dios chaꞌ na xew ta rilal, ma e janipa wa quinquitataꞌ wa jokꞌotaj, quebuꞌana jelaꞌ pachaꞌ riꞌin!\f + \fr 26:29 \ft “Quebuꞌana jelaꞌ pachaꞌ riꞌin”: Ri queꞌelawi ri xubiꞌij ri Pablo, e lic utz we conoje caquicoj rubiꞌ ri Cristo y jecꞌulaꞌ caquicꞌul ri chomilaj cꞌaslemal na jinta utakexic.\f* Xew cꞌu na cuaj taj cayaꞌiꞌ alak pa carena pachaꞌ wa ꞌanom chwe riꞌin —xchaꞌ. \p \v 30 Echiriꞌ xubiꞌij waꞌ ri Pablo, xeyactaj ri rey Agripa, ri takanel Festo, rixok Berenice y conoje ri etzꞌul chiriꞌ cucꞌ. \v 31 Yey echiriꞌ xquijach tak bi quib, chiquiwach caquibiꞌij: «Waꞌchi, na jinta cꞌo uꞌanom chaꞌ takal che cacamisaxic o cayaꞌ pa cárcel» quechaꞌ. \p \v 32 Ecꞌu ri Agripa xubiꞌij che ri Festo: \p —Waꞌchi, utz catzokpix bi tamaji utzꞌonom cataꞌ uchiꞌ ruma ri nimalaj takanel re Roma —xchaꞌ. \c 27 \s1 Ri Pablo catak bi Roma \p \v 1 Ecꞌuchiriꞌ xjiquibax uwach cojtak bi pa ri luwar re Italia pa barco, ri Pablo y jujun chic chique ri e cꞌo pa presoyil xeyaꞌ pukꞌab jun capitán que soldados, Julio rubiꞌ. Waꞌ waꞌchi catakan paquiwi ri soldados “E re ri nimalaj takanel Augusto” cabiꞌx chique. \v 2 Xojoc\f + \fr 27:2 \ft Ri xbiꞌn waꞌ wa chꞌaꞌtem “Xojoc” e Lucas, ri xtzꞌiban ri libro, ma xoc bi pa ri barco rucꞌ ri Pablo. Raj wach que ri soldados xuya luwar chique ri Lucas y ri Aristarco cacachbilaj bi ri Pablo pa barco.\f* cꞌu bi chupa jun barco re ri puerto Adramitio, e riꞌ queꞌec pa tak ri tinamit e cꞌo chuchiꞌ ri mar re Asia. Xkamaj cꞌu bi kabe chwi ri mar. Yey xeꞌec kucꞌ ri Aristarco,\x + \xo 27:2 \xt Hch. 19:29; 20:4; Col. 4:10; Flm. 24\x* jun aj Tesalónica, jun tinamit pa ri luwar re Macedonia. \p \v 3 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, xojopon pa ri tinamit Sidón. Chiriꞌ cꞌu riꞌ, ri Julio, raj wach que ri soldados, lic xucꞌut ri rutzil ucꞌuꞌx che ri Pablo, ma xuya luwar che xeꞌbina cucꞌ ri ramigos chaꞌ caquitoꞌ lo rucꞌ ri cajawax che. \p \v 4 Xojel cꞌu bi pa ri tinamit Sidón. Pero na xojꞌec ta jusucꞌ ruma ri tew lic cajumcaꞌnic, yey waꞌ chikawach petinak wi. Ecꞌu xkasut rij ri isla Chipre chaꞌ cojuchꞌuk ri juyub che ri tew. \v 5 Xojicꞌow cꞌu chwach tak ri tinamit re Cilicia y re Panfilia, ri e cꞌo chuchiꞌ ri mar. Y xojopon cꞌu pa ri tinamit Mira, jun tinamit re Licia. \v 6 Chiriꞌ cꞌu riꞌ, ri capitán que ri soldados xurik jun barco re ri puerto Alejandría, e riꞌ cumaj bi ube queꞌec pa tak ri luwar re Italia. Y xojuya bi chupa. \p \v 7 Uqꞌuiyal kꞌij cꞌut xojbin chwi ri mar e laꞌ xa coqꞌuil, y lic cꞌayew xojopon chwach ri tinamit Gnido ruma ri tew cojukꞌatej chikawach. Ruma waꞌ xkamaj bi kabe pa ri isla Creta pa na lic ta cujum wi rib ri tew chike. Xojicꞌow cꞌu chwach ri tinamit Salmón. \v 8 Ewi xojicꞌow chirij waꞌ wa isla xa nakaj che ruwa rakan takꞌaj y jelaꞌ lic cꞌayew xojopon pa jun tinamit Buenos Puertos, cabiꞌx che. Waꞌ xa chunakaj chi ri tinamit Lasea cꞌo wi. \p \v 9 Lic cꞌut uqꞌuiyal kꞌij chic kajamom che ri kabenam yey lic xibibal chi ri binem chwi ri mar, ma cꞌacꞌ ricꞌowic ri nimakꞌij echiriꞌ ri aj judiꞌab caquiꞌan ayuno\f + \fr 27:9 \ft “Ri nimakꞌij echiriꞌ ri aj judiꞌab caquiꞌan ayuno”: Waꞌ cuꞌan pa septiembre u octubre. Chwi ri mar Mediterráneo lic cꞌo cakjikꞌ cujek lo octubre y cuꞌqꞌuisa cꞌa febrero.\f* yey e ne riꞌ cujek ri kꞌalaj. E uwariꞌche ri Pablo xebupixabaj, \v 10 jewaꞌ xubiꞌij chique: \p «Alak achijab, riꞌin canwilo wa kabenam chwi wa mar lic xibibal uwach. Cꞌo pa sak na xa ta jubikꞌ ri cakajam canok; na xew ta cakajam can ekaꞌn y cakajam can ri barco, ma laj ne cakajam can ri kacꞌaslem riꞌoj» xcha chique. \p \v 11 Pero ri capitán que ri soldados e lic xuta que ri cꞌamayom bi re ri barco y ri rajaw waꞌ, yey na xoc ta il che ri xubiꞌij ri Pablo. \v 12 Ecꞌu ri puerto pa cataqꞌuiꞌ wi ri barco na e ta jun luwar pa utz cakicꞌowibej wi rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab.\f + \fr 27:12 \ft “Rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab”: Chupa ri Biblia pa caxtila cabiꞌx “invierno” che rukꞌijol echiriꞌ lic cꞌax tew y cꞌo jab. Chilaꞌ Israel y chwi ri mar Mediterráneo, waꞌ cajeker octubre y caqꞌuis abril.\f* Ruma cꞌu laꞌ, lic e qꞌui xquibiꞌij chiquiwach quebel chiriꞌ y caquitij ukꞌij quebec pa ri tinamit Fenice chaꞌ chilaꞌ caquicꞌowibej rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab. Wa jun puerto re ri isla Creta catzuꞌn lo puwiquikꞌab y pa mox che rutzakibal kꞌij. \s1 Ri cakjikꞌ chwi ri mar \p \v 13 Xpe cꞌu jun tew pa sur xa cawelel chic. Waꞌ xucoj pa quijolom e xuꞌana ri quirayim, y jecꞌulaꞌ utz caquimaj bi quibe. Xquimaj cꞌu bi quibe pa ri barco chunakaj ri takꞌaj che ri isla Creta. \p \v 14 Pero na naj ta kaꞌanom chwi ri mar echiriꞌ xujek jun nimalaj cakjikꞌ “Euroclidón” cabiꞌx che y xujek cꞌu riꞌ e cupakej bi ri barco. \v 15 Ecꞌu riꞌ waꞌ wa cakjikꞌ xujek cuxulcꞌatilaꞌ ri barco y na utz ta chic cacꞌam bi jusucꞌ chwa ruchukꞌab runimal tew. Jecꞌulaꞌ xa xkaya bi kib xojcꞌam bi ruma runimal tew. \p \v 16 Xkasutij cꞌu rij jun ralco isla Clauda rubiꞌ pa na lic ta cujum wi rib ri tew chike, yey lic xuꞌan cꞌayew chike xkajecꞌ pan ri ralco barco re toꞌbal ib, ri charem ruma ri nimalaj barco. \v 17 Ecꞌuchiriꞌ xakꞌanisax waꞌ pa ri nimalaj barco, xcojiꞌ ucowil ri barco rucꞌ laso chaꞌ na cuꞌan ta ucꞌaj ruma ri cakjikꞌ. Lic cꞌu xkaxiꞌij kib riꞌ, ma runimal tew cupakej ri barco chwach jun luwar Sirte rubiꞌ, pa na cho ta wi ri yaꞌ y wuluꞌl uxeꞌ ri sanyeb. Xesax cꞌu ri manta cꞌo puwi ri barco y xyaꞌ luwar che ri barco cacꞌam bi ruma runimal tew. \p \v 18 Chucaꞌm kꞌij cꞌut, lic cꞌa cajabajoꞌx ri barco ruma ruchukꞌab ri cakjikꞌ. Ruma cꞌu riꞌ rachijab ebucꞌayom ri barco xquijek caquicꞌak tak bi ri ekaꞌn re ri barco pa ri mar. \v 19 Y churox kꞌij xkajek utoric upa ri barco y xkacꞌak bi pa ri mar tak ri xkatoro. \p \v 20 Uqꞌuiyal kꞌij cꞌu riꞌ na jinta kꞌij y na jinta chꞌumil xkꞌalajinic, yey ri cakjikꞌ na xa ta jubikꞌ ri yaꞌ curoj chike. Ruma cꞌu waꞌ na jinta chi pa sak we cojcꞌasiꞌ na. \v 21 Yey na oj woꞌkinak ta uqꞌuiyal kꞌij. E uwariꞌche ri Pablo xtaqꞌuiꞌ chiquixoꞌl conoje y jewaꞌ xubiꞌij: \p «Alak achijab, lic utz ta e xta alak ri ximbiꞌij; ma we tamaji xojel lo pa ri isla Creta, na cakacꞌulumaj ta riꞌ waꞌ y na jinta ne cꞌo cakajam riꞌ. \p \v 22 »Noꞌj cꞌu woꞌora cannimarisaj cꞌuꞌx alak rucꞌ waꞌ: Na jinta junok cujam can rucꞌaslem che alak, xew cakajam can ri barco. \v 23 Cambiꞌij waꞌ ma wa jun akꞌab xcꞌun wucꞌ ri ángel re ri Dios, ri Jun nuyaꞌom wib pukꞌab y ri canlokꞌnimaj. \v 24 Ecꞌu ri ángel xubiꞌij can waꞌ chwe: “Pablo, maxiꞌij awib, ma lic chirajawaxic cateꞌela chwach ri nimalaj takanel re Roma. Yey awuma riꞌat, ri Dios quebucolobej che ri camic conoje ri e cꞌo awucꞌ chupa ri barco” xcha ri ángel chwe. \v 25 Ruma cꞌu laꞌ, alak achijab, nimarisaj cꞌuꞌx alak. Ma riꞌin cubul nucꞌuꞌx rucꞌ ri Dios y lic nujiquibam e cuꞌanaꞌ pachaꞌ ri xbiꞌx chwe. \v 26 Noꞌj cꞌu ri barco cuꞌchꞌiquibaꞌ na cꞌu rib pa ri sanyeb chwach juna isla»\x + \xo 27:26 \xt Hch. 27:44\x* xcha ri Pablo. \p \v 27 Jun akꞌab cꞌu riꞌ, echiriꞌ xkaqꞌuis queb semana, oj pakem bi ruma ri tew chwi ri mar Adriático. Yey pa tiqꞌuil akꞌab cꞌut, e rachijab ebucꞌayom ri barco xquinaꞌbej catajin coponic chunakaj ulew. \v 28 Xquipaj cꞌu ruchoyil upa ri yaꞌ y xquinaꞌbej treinta y seis metros chi uchoyil upa. Xojbin chi pan jubikꞌ y xquipaj tanchic. Xquinaꞌbej cꞌu riꞌ xa veintisiete metros chi uchoyil upa. \v 29 Lic cꞌu caquixiꞌij quib we ri tew xuchik ri barco chwa abaj. Ewi xquicꞌak bi cajib anclas\f + \fr 27:29 \ft “Anclas”: Waꞌ e chꞌichꞌ xucuxub utzaꞌm jequel che ri barco y rucꞌ waꞌ ri barco cataqꞌuiꞌ pa ri yaꞌ.\f* pa ri mar chirij lo ri barco re caquixim rucꞌ chaꞌ utz cataqꞌuiꞌic. Xew cꞌu lic coyeꞌem chic casakiric. \p \v 30 Ecꞌu rachijab ebucꞌayom ri barco xcaj caquiya can ri barco. Xquijek cꞌu caquikasaj pa ri mar ri ralco barco re toꞌbal ib y xquiꞌan pachaꞌ e riꞌ caquikasaj pan jujun chic anclas chwach ri barco re cataqꞌuiꞌic. \p \v 31 Ecꞌu ri Pablo xubiꞌij chique ri capitán y ri soldados: \p «We wa ebucꞌayom re ri barco na quecanaj ta can chupa ri barco, na cacolobetaj ta alak» xchaꞌ. \p \v 32 Ecꞌuchiriꞌ, ri soldados xquikꞌat pa ximital wi ri ralco barco re toꞌbal ib; y xquiya bi ranimaꞌ xeꞌec pa ri yaꞌ y jelaꞌ na jinta junok utz canimaj bi chupa. \p \v 33 Echiriꞌ xujek cꞌut casakiric, ri Pablo xebupixabaj conoje chaꞌ quewaꞌic, jewaꞌ xubiꞌij chique: \p «E ucaꞌm semana waꞌ na uxlaninak ta alak y na jinta cꞌo tijom alak. \v 34 E uwariꞌche, cantzꞌonoj che alak, woꞌk alak chaꞌ na cakꞌob ta ri chukꞌab alak; ma na jinta junok che alak cujam can tob tane xa juna uwiꞌ» xchaꞌ. \p \v 35 Cꞌa ecꞌu riꞌ ubiꞌim waꞌ, xucꞌam jun pam y xutioxij che ri Dios chiquiwach conoje; xuwechꞌ cꞌu upa y xujek utijic. \v 36 Cꞌa ecꞌuchiriꞌ, conoje lic xmikꞌ quicꞌuꞌx y xewaꞌic. \v 37 Chi konoje ri oj cꞌo chupa ri barco, oj queb ciento rucꞌ setenta y seis chi ticawex. \v 38 Ecꞌuchiriꞌ xenojic, xquikꞌobisaj can ri rekaꞌn ri barco, e xquicꞌak can ri trigo pa ri mar. \s1 Cawechꞌtaj ri barco chwi ri mar \p \v 39 Ecꞌuchiriꞌ pakꞌij chic, ri ebucꞌayom ri barco na quetaꞌam taj pa la catajin wi coponic. Yey xquil cꞌu pan chinimanaj jun ukꞌab ri mar sanyeb uchiꞌ; jecꞌulaꞌ xquiyijbaꞌ chiquiwach we caquichꞌij uminic bi ri barco cꞌa chilaꞌ. \v 40 Xquikꞌat cꞌu ri ximbal re ri anclas pa yukul wi ri barco y xquiya can ranimaꞌ waꞌ chupa ri mar. Jecꞌulaꞌ xquiquir ri ximbal re ri queb timón re ri barco. Tecꞌuchiriꞌ, xquiyac ri manta cacꞌuluw ri tew chwach ri barco y xquijek cꞌu riꞌ quekib pan che rulew cꞌo chuchiꞌ ri yaꞌ. \v 41 Pero ri barco xuꞌyaꞌa rib pa cucꞌul wi rib queb utzaꞌm yaꞌ y xtzaniꞌ pa jun luwar pa umolom wi rib ri sanyeb chuxeꞌ ri yaꞌ. Rutzaꞌm ri barco xuꞌchꞌiquibaꞌ rib pa ri sanyeb. Ecꞌu ri chirij ri barco xujek cawechꞌetajic ruma ruchukꞌab ri tew cꞌo chwi ri mar. \p \v 42 Ecꞌu ri soldados xquibiꞌij chiquiwach quequicamisaj ri e cꞌo chi presoyil chaꞌ na jinta junok canimajic e laꞌ pa mux. \v 43 Noꞌj cꞌu ri capitán que ri soldados, ruma caraj cucolobej ri Pablo che ri camic, xebukꞌatej che wa xquinoꞌjij. Y xtakan cꞌu che chaꞌ e janipa ri caquirik mux quicꞌaka bi quib nabe chupa ri yaꞌ y queꞌquimaja uwa ulew; \v 44 yey ri nicꞌaj chic quiꞌana bi que, quiyaꞌa bi quib chwi tak tzꞌalam y chwi tak ruchꞌakapul ri barco. Jecꞌulaꞌ xquiꞌano. Ewi na jinta junok xjikꞌ pa yaꞌ; conoje xeꞌquimaja uwa ulew. \c 28 \s1 Ri Pablo copon pa ri isla Malta \p \v 1 Ecꞌuchiriꞌ ojelinak chi lo chwa ruxibriquil ri camic chupa wa yaꞌ y xkamaj cꞌu uwa ulew, cꞌa echiriꞌ xketaꞌmaj wa isla pa xojopon wi, Malta rubiꞌ. \v 2 Yey ri ticawex e aj chilaꞌ lic xquicꞌut ri relej quicꞌuꞌx chike, ma xojquicꞌul konoje. Xquinucꞌ cꞌu jun akꞌ ruma ri jab catajinic y ruma ri tew lic cajuchꞌuchꞌic. \v 3 Ecꞌu ri Pablo xuꞌmolo lo jujun ukꞌab cheꞌ chakiꞌj y xucꞌak chupa ri akꞌ. Yey cꞌo cꞌu jun cumatz animajel chwach rucꞌatanil ri akꞌ; waꞌ xutzuyuyej rib che rukꞌab ri Pablo. \fig Jun cumatz cutiꞌ ri Pablo (Hechos 28:3)|alt="Paul bit by serpent" src="CN02048b.tif" size="span" ref="act 28.3" \fig* \p \v 4 Echiriꞌ ri ticawex e aj chilaꞌ xquil ri cumatz tzayal che rukꞌab ri Pablo, jewaꞌ xquibiꞌij chiquiwach: «Lic kꞌalaj waꞌchi camisanel; ma tob na xjikꞌ ta pa yaꞌ, pero ri kꞌatbal tzij puwiꞌ na cuya ta che cacꞌasiꞌic ruma ri na utz taj uꞌanom» xechaꞌ. \p \v 5 Pero ri Pablo xa xujabij rukꞌab y ri cumatz xtzak chupa ri akꞌ, yey ri Pablo na jinta cꞌo xucꞌulumaj. \p \v 6 Ecꞌu ri winak coyeꞌem jampalaꞌ cawaꞌlij rucuerpo o we xakicꞌateꞌt catzak pulew y asu cacamic. Lic cꞌu riꞌ xcoyꞌej waꞌ. Yey echiriꞌ xquilo na jinta cꞌo cucꞌulumaj, xquijalcꞌatij ri caquichꞌobo y xquibiꞌij ri Pablo e jun dios. \p \v 7 Chunakaj cꞌu la oj cꞌo wi cꞌo tak rulew jun achi aj wach chupa ri luwar, Publio rubiꞌ. Rire xojucꞌulu y lic xojucajmaj chi utz oxib kꞌij. \v 8 Ecꞌu riꞌ rukaw ri Publio cꞌo chwa uwarabal yewaꞌ; cꞌo akꞌ chirij y quicꞌ chupa. Ecꞌu ri Pablo xoc bi, xeꞌrilaꞌ. Xuꞌan orar rucꞌ; tecꞌuchiriꞌ, xuya rukꞌab puwiꞌ y xucunaj. \v 9 Ruma cꞌu riꞌ waꞌ, ri jujun chic yewaꞌib e cꞌo chupa wa luwar xebopon rucꞌ ri Pablo y xecunutajic. \v 10 E tak cꞌu riꞌ waꞌ wa ticawex lic xojquicajmaj chi utz. Y echiriꞌ xkamaj tanchi ubi kabe pa barco, xquiya bi janipa ri cajawax chike. \s1 Ri Pablo copon Roma \p \v 11 Oxib icꞌ cꞌu kaqꞌuisom chupa wa luwar. Ecꞌuchiriꞌ, xojoc bi chupa jun barco re ri puerto Alejandría. Waꞌ wa jun barco ricꞌowibem rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab\f + \fr 28:11 \ft “Rukꞌijol echiriꞌ cꞌax tew y cꞌo jab”: Chupa ri Biblia pa caxtila cabiꞌx “invierno” che rukꞌijol echiriꞌ lic cꞌax tew y cꞌo jab. Chilaꞌ Israel y chwi ri mar Mediterráneo waꞌ cajeker octubre y caqꞌuis abril.\f* chiriꞌ; yey chutzaꞌm waꞌ cojotal ri quicꞌaxwach queb tiox, waꞌ e ri Cástor y ri Pólux.\f + \fr 28:11 \ft “Ri Cástor y ri Pólux”: Cabiꞌxic rique eyoꞌxab; waꞌ e quitiox raj chac quechacun pa tak barcos.\f* \p \v 12 Xojopon cꞌu pa ri tinamit Siracusa y xkaꞌan oxib kꞌij chiriꞌ. \v 13 Tecꞌuchiriꞌ, xkamaj bi kabe pa barco chunakaj ri takꞌaj re ruchiꞌ ri mar y xojopon pa ri tinamit Regio. Chucaꞌm kꞌij cꞌu riꞌ, xpe ri tew pa sur chike. Y churox kꞌij cꞌu riꞌ xojbinic y xojopon pa ri tinamit Puteoli. \v 14 Chupa cꞌu riꞌ wa tinamit xekarik jujun chique ri quicojom rubiꞌ ri Cristo. Ecꞌu rique xebelaj chike cojcanaj wukub kꞌij cucꞌ, y e xkaꞌano. Tecꞌuchiriꞌ xojel bi chiriꞌ, xojeꞌela pa ri tinamit Roma. \p \v 15 Ecꞌuchiriꞌ ri hermanos e cꞌo Roma xquetaꞌmaj ri koponibal, xebel lo che kacꞌulic. Jujun xojquirik pa ri luwar cabiꞌx che: “Foro re Apio”, y jujun chic pa ri luwar cabiꞌx che “Oxib Tabernas”. Echiriꞌ ri Pablo xril ri coponibal ri hermanos, xutioxij che ri Dios y lic xnimar ucꞌuꞌx. \p \v 16 Ecꞌuchiriꞌ xojopon pa ri tinamit Roma, ri capitán que ri soldados cꞌamayom bi que ri e cꞌo chi presoyil, xebuya ri presos pukꞌab ri cꞌamal quiwach conoje ri soldados re chilaꞌ. Pero ri Pablo xyaꞌ che cacꞌojiꞌ utuquel pa jun ja y xa cꞌu jun soldado cachajin re chaꞌ na canimaj tubi. \s1 Ri Pablo cutzijoj Ruchꞌaꞌtem ri Dios chilaꞌ Roma \p \v 17 Oxib kꞌij cꞌu icꞌowinak echiriꞌ ri Pablo xutak quisiqꞌuixic ri aj wach que raj judiꞌab. Echiriꞌ quimolom chi cꞌu quichiꞌ, jewaꞌ xubiꞌij chique: \p —Achijab, alak watz-nuchakꞌ, riꞌin na jinta cꞌo nuꞌanom chirij ri katinamit y na jinta ne cꞌo nuꞌanom chirij ri quicojobal can ri katiꞌ-kamam. Na rucꞌ ta cꞌu riꞌ, chilaꞌ Jerusalem in cꞌamom lo chi presoyil ma raj wach e aj judiꞌab xinquiya paquikꞌab raj Roma. \v 18 Yey rique echiriꞌ xquita nuchiꞌ, xcaj xinquitzokopij bi, ma na xquirik ta juna mac chwij re takal chwe quincamisaxic. \p \v 19 »Pero raj judiꞌab xekꞌaten che quintzokpix bi. Ruma cꞌu waꞌ, lic xinnaꞌo cajawax chwe cantzꞌonoj cataꞌ nuchiꞌ ruma ri nimalaj takanel re Roma. Y na xinꞌan ta waꞌ re cancoj quimac ri nutinamit e aj judiꞌab. \v 20 Ruma tak cꞌu waꞌ, xinsiqꞌuij alak chaꞌ canwil wach alak y quinchꞌaꞌt ucꞌ alak, ma xew cuaj quetaꞌmaj alak waꞌ: Riꞌin in yaꞌtal chi presoyil yey inyutum rucꞌ wa carena ruma nucubam pan nucꞌuꞌx che ri koyeꞌem ri oj aj Israel\f + \fr 28:20 \ft “Ri koyeꞌem ri oj aj Israel”: Ri e aj Israel coyeꞌem cacꞌun lo jun Colobenel; yey ri Pablo cukꞌalajisaj, wa Colobenel e ri Jesús.\f* —xcha chique. \p \v 21 Ecꞌuchiriꞌ, rique xquibiꞌij che: \p —Riꞌoj na kacꞌulum tane juna wuj chiꞌij la petinak Judea; yey na jinta ne junok chique ri katz-kachakꞌ cꞌuninak wara chikawach riꞌoj re cucoj juna mac chiꞌij la. \v 22 Pero lic cꞌu chirajawaxic chike riꞌoj cakata na saꞌ ri catajin la che ucꞌutic; ma konoje ketaꞌam pa ronoje luwar ri ticawex quechꞌaꞌt chirij wa jun Cꞌacꞌ Be —xechaꞌ. \p \v 23 Xquikꞌat cꞌu ukꞌijol caquimol quib rucꞌ ri Pablo chaꞌ caquita uchiꞌ. Lic cꞌu e qꞌui riꞌ xebopon rucꞌ pa ri jekel wi. Ecꞌu ri Pablo xukꞌalajisaj rutakanic ri Dios chiquiwach; xujekebej lo anim y xuꞌqꞌuisa cꞌa benak kꞌij. E lic xutij ukꞌij cucꞌ chaꞌ caquicoj ri Utzilaj Tzij puwi ri Jesús. Yey xujiquibaꞌ cꞌu uwach rutzijonic rucꞌ ri Tzij Pixab re ri Moisés y rucꞌ tak ri quitzꞌibam can ri kꞌalajisanelab. \p \v 24 Jujun cꞌu chique ri ticawex xquicojo janipa ri xubiꞌij ri Pablo, noꞌj e cꞌo jujun chic na xcaj taj xquicojo. \v 25 Y ruma cꞌu na xuꞌan ta junam quicꞌuꞌx rucꞌ ri xucꞌut ri Pablo chiquiwach, xquijek cꞌu riꞌ quebel bi. Yey cꞌamajaꞌ cꞌu quebec echiriꞌ ri Pablo jewaꞌ xubiꞌij chique: \p «Lic e uꞌanom pachaꞌ ri xubiꞌij ri Santowilaj Ruxlabixel ri Dios chique ri katiꞌ-kamam ojertan ruma ri kꞌalajisanel Isaías echiriꞌ xubiꞌij: \q1 \v 26 Jat cucꞌ wa tinamit y chabiꞌij waꞌ chique: \q1 “Riꞌix tob lic quixtanic, na jinta cꞌo quimaj usucꞌ che ri quito; \q1 y tob ne quixtzuꞌnic, na jinta cꞌo quimaj usucꞌ che ri quiwilo.” \q1 \v 27 Ma wa tinamit lic uꞌanom co ri canimaꞌ; \q1 e pachaꞌ lic cꞌayew chique quetanic, \q1 y ri quiwach e pachaꞌ yupulic. \q1 Jecꞌulaꞌ na jinta cꞌo caquilo, \q1 na jinta cꞌo caquito \q1 y na jinta cꞌo caquimaj usucꞌ; \q1 yey na caquitzelej tane quitzij chinuwach \q1 chaꞌ jelaꞌ utz quebenucunaj \rq Is. 6:9-10 \rq* \m xchaꞌ. \p \v 28 »Chetaꞌmaj cꞌu alak: Wa colobetajic re ri Dios queꞌec utzijoxic chique ri na e ta aj judiꞌab, yey rique caquita na chi utz» xchaꞌ. \p \v 29 Echiriꞌ xuqꞌuis ubiꞌxiquil waꞌ ri Pablo, raj judiꞌab xebec y lic caquichapalaꞌ quib rucꞌ oyowal chiquiwach. \p \v 30 Ecꞌu ri Pablo xjekiꞌ queb junab pa jun ja xa xtojon che. Y chiriꞌ xebucꞌul wi conoje ri xeboꞌlbina rucꞌ. \v 31 Ecꞌu na xuxiꞌij ta rib che utzijoxic puwi rutakanic ri Dios y che ucꞌutic puwi ri Kanimajawal Jesucristo; yey na jinta ne cꞌo xkꞌaten che.