\id MRK - Achi de Cubulco [acc] NT (Guatemala) -bd, 2009 \ide UTF8 \h SAN MARCOS \toc1 I ʼutz laj tzij chirij i Jesuscrísto u tzʼibam i San Marcos \toc2 San Marcos \toc3 Mc \mt2 I ʼUTZ LAJ TZIJ CHIRIJ I JESUCRISTO U TZʼIBAM \mt1 I SAN MARCOS \c 1 \s1 I ma Wan, aj kajsanel ya, xe u pixbaj i winak \p \v 1 Are iri are i jekbal re i ʼutz laj tzij chirij i Jesucrísto, chi u Cʼojol i Dios. \v 2 I jekbal re u chac i Jesus, xak jun ruʼ pacha u tzʼibam can i ujer ajbil u tzij i Dios, mam Isaías. Ire xu tzʼibaj i tzij-i chi Dios xu bij che u Cʼojol: \q1 Chatapeʼ —xu bij che— quin tak bi jun in takon ca nabeaj bi chawach, cu yijba a be chawach. \q1 \v 3 Ca tataj u chʼawbal jun ca siqʼuin che i jyub tzʼinilic; cu bij: \q1 “¡Ya ca pe i Kajwal! Chi yijba u be chuwach. \q1 Chi sucʼba niʼpa i jul, niʼpa i tanalak pu be i Kajwal.” \m (Queje ile tzʼibtal canok.) \p \v 4 Xoʼon panok, queje ile xeʼelok. ʼO jun achi, ma Wan u bi, xoc che jun chakij jyub tzʼinilic. Chila xe u pixbaj wi i winak, xak xu kajsaj ya piquiwi. Xu bij chique: “Chi jalwachij i nojbal y chi tzʼonoj u kajsaxic ya piwi, man i Dios cu cuy na i mac.” (Queje ile xu bij.) \v 5 Che tak i ʼij-le, je qʼui i winak xe upon ruʼ chila, chu tayiquil u tzij; xe upon i je aj Jerusalen, xak ronojel i juban tinimit re i jyub Judéa. Chila quiqui bij ni qui mac chiquiwach i winak, teʼuri i ma Wan xu kajsaj ya piquiwi chiya Jordan. \p \v 6 I ma Wan, i u ʼuʼ ire xa are i rismal camey ʼantal u ʼuʼ che; i ximbal u pam xa are chʼakap tzʼum. Xak i u wa cu tijo xa wach tak i sacʼ, wach tak i u waʼal cab cu rik pa tak ʼes. \v 7 Are xe u pixbaj i winak, xu bij chique: \p —ʼO jun ca pe chwijil yin chi nim ni u ʼij chinwach yin. N-ca majaw ta chwe we quin ʼan mocom che wib chirij, rumal u ʼij nim; mi te ne quin chaqui kaj chuwach chu toric u wach u xajab che. \v 8 Yin, xa ya quin kajsaj piwi, xui-ri ire cu kajsaj ni u Tewal i Dios piwi. (Queje ile xu bij i ma Wan chique i winak.) \s1 Wach u yijbaxic rib i Jesus che u chac \p \v 9 Che tak i ʼij-le i Jesus xel pu tinimit Nazaret, u cwenta i Galiléa, y xa ʼe chiya Jordan. Chila, i ma Wan xu kajsaj ya puwi chiya. \v 10 Xak teʼet, are xel i Jesus pa ya, xril i caj xjaktajic, xak xril i u Tewal i Dios xkaj lok pacha jun palomax. Xcʼunic, y xkaj puwi ire. \v 11 Are xa ʼantaj ile, ʼo jun chʼawbal xchʼaw chicaj chi xu bij: \p —Yet at Wacʼal chi lic cʼax cat in naʼo. Lic quin quicot awumal —xu bij. \s1 I itzel xu tzucuj wach tzaksabal re i Jesus cu ʼano \p \v 12 Teʼuri i u Tewal i Dios xu cʼam bi i Jesus che jun chakij jyub tzʼinilic. \v 13 Chila xqʼuiji cuarénta ʼij chiquixol itzel chicop. I itzel, chi Satanas, xupon ruʼ, xraj te ire cu tzaksaj i Jesus chupam jun u mac. Xui-ri, i Jesus n-xtzak taj. Are xicʼaw ile, xe upon juban ángel ruʼ, y xqui to wach i rajwaxic che. \s1 I jekbal re u chac i Jesus pa Galiléa \p \v 14 Xoʼon panok, i ma Wan aj kajsanel ya, xtzʼapix pa cárcel. Are ʼuri xa ʼe i Jesus pa Galiléa chu bixquil i ʼutz laj tzij re i Dios chila, wach u ʼatbal tzij i Dios piquiwi i winak. \v 15 Xu bij chique: \p —Ya xu rik i ʼij chi u chʼicom i Dios; ya ca jekan ʼuri i ʼutz laj ʼatbal tzij re ire. ¡Chi jalwachij i nojbal chi n-ʼus taj! ¡Chi cuba i cʼux che i tzij re iwelbal chi sak! —xu bij chique. \s1 I Jesus xe u siqʼuij je cajib aj chapol car \p \v 16 Xoʼon chupan jubiʼ, i Jesus ca malcat chu chiʼ i alagun, Galiléa u bi. Chila xe ril i ma Simon ruʼ i ma Andres, chi je catz qui chaʼ quib. Que tijin chu cʼakic cataraya pa ya, man je aj chapol car. \v 17 I Jesus xu bij chique: \p —Chix pet wuʼ, y quin cʼut chiwe wach qui molic i winak qui ʼano, pacha qui ʼan chique uqʼuial car are qui chapo —xu bij chique. \p \v 18 Are xqui ta wach xbix chique, juntir xqui canaj can i cataraya, y xe terej chirij. \p \v 19 Xbin chupan jubiʼ, xak xe ril i ma Jacóbo ruʼ i ma Wan chi catz qui chaʼ quib; ique je racʼal i mam Zebedéo. Je ʼo chupam jun bárco, que tijin chu yijbaxic tak i cataraya. \v 20 I Jesus, are xe rilo, juntir xe u siqʼuij ruʼ. Ique-le, xqui canaj can i qui kajaw ruʼ i qui bárco, xak i qui mocom, y xe terej chirij i Jesus. \s1 I rutzirsaxic jun achi, ʼo itzel tew che \p \v 21 Xoʼon chupan jubiʼ, xe upon pa tinimit Capernaum. Are xcʼun i uxlambal ʼij, i Jesus xoc pa molbalʼib que i aj Israel winak, y xoc chu cʼutic chique. \v 22 Lic xqui bisoj i winak wach i cʼutunic xu ʼan chique, man ire, are ca chʼaʼat cuʼ, ʼalaj ʼuri chi lic retaʼam wach i cu bij; n-are ta pacha xqui ʼan i toʼ je tijonel re i ʼatbal tzij. \v 23 Chupam i molbalʼib-le, ʼo jun achi ʼo jun itzel tew che. Ire ca siqʼuin chu bixquil: \p \v 24 —Yet, Jesus aj Nazaret ¿wuchac col a mina awib kuʼ yoj? ¿Mok xat cʼun na, col a sachbej ka wach? Yin wetaʼam a wach: at are i Jun petnak ruʼ i Dios; ¡lic ʼo re i Dios chawe! (Queje ile ca siqʼuin chu bixquil.) \p \v 25 I Jesus xu ʼatij wach i xu bij: \p —¡Mat chʼawic! —xu bij che—. ¡Chawoʼtaj can i achi-le! —coʼon che. \p \v 26 Are ʼuri i achi co xsicsax rumal itzel tew, teʼuri i itzel tew ca siqʼuinic xel che i achi. \v 27 Conojel i winak lic xqui bisoj, y xe oc chu chʼobic chiquiwach: \p —¿Wach u ʼonquil ile? ¿Wach usucʼ i cʼacʼ laj cʼutunic coʼon ire-le? I achi-le lic ʼo u choʼab; ʼo puʼab que u tak bi itzel tew, y que cojon che —xqui bij i winak. \p \v 28 Y juntir xpax u tzijol i Jesus ronojel i jyub re i Galiléa. \s1 I rutzirsaxic u chuch u jiʼ i ma Pédro \p \v 29 Are xel pa molbalʼib, xe ʼe che i cachoch i ma Simon y ma Andres, xak xe ʼe i ma Jacóbo y ma Wan cuʼ. \v 30 Are xe upon chila, i u chuch u jiʼ i ma Simon iwab, cotzʼol chuwi u chʼat, ʼo ʼaʼ chirij. I je ʼo chila xqui bij che i Jesus chi iwab i ixok. \v 31 Are ʼuri, ire xtejeb ruʼ ixok; xu chap che u ʼab, y xu walijsaj. Juntir xchup i ʼaʼ chirij. Teʼuri xoc chi qui tzukic. \s1 I Jesus, je qʼui iwabib xe rutzirsaj \p \v 32 Are xkaj i ʼij, ya xoc aʼab, teʼuri i winak xqui ticba li u cʼamic iwabib ruʼ i Jesus.\f + \fr 1:32 \ft Queje ile xqui ʼano, man ʼo u chac xcoyʼej cʼa xkaj i ʼij pa uxlambal ʼij we cacaj que chacunic. We xe cunanic pa ʼij, i qui ʼatbal tzij i aj Israel winak cu bij chi que macunic.\f* Xak xqui cʼam li niʼpa i ʼo itzel tew chique. \v 33 Conojel i winak re i tinimit xqui rik quib pa ocbal bic ruʼ ja, pa ʼo wi i Jesus. \v 34 Je qʼui xe rutzirsaj, xa bi chi cʼaxil ʼo chique, xak xe resaj niʼpa itzel tew ʼo chique. Xui-ri, n-xu ya ta chique itzel tew que chʼawic, man ique-le quetaʼam u wach. \s1 I Jesus xel chu bixquil u tzij i Dios pa tak tinimit re i jyub Galiléa \p \v 35 Sakir chucab ʼij, cʼa ʼekum na, i Jesus xwalijic, xel ruʼ ja, xa ʼe che jun lugar tzʼinilic. Chila xu tzʼonoj wi che i Dios. \v 36 Teʼuri i ma Simon cuʼ i rachiʼil, xe ʼe chu tzucuxic. \v 37 Are xqui riko, xqui bij che: \p —Conojel i winak que tijin cha tzucuxic —xqui bij. \p \v 38 Xui-ri, i Jesus xu bij chique: \p —Coj ʼe chic che juban tak aldéa; ʼo u chac xak quin bij u tzij i Dios chique i winak chila. Are i rumal ile xin petic —xu bij chique. \p \v 39 Teʼuri, xe ʼe che ronojel i jyub re i Galiléa, chu bixquil u tzij i Dios chique i winak pa tak molbalʼib que i aj Israel. N-xui ta la ile xu ʼano, xak xe resaj itzel tak tew chique i je niʼpa je chaptajnak cumal. \s1 I rutzirsaxic jun achi ʼo yobil lépra che \p \v 40 Xoʼon panok, ʼo jun achi xupon ruʼ i Jesus, ʼo yobil che, lépra\f + \fr 1:40 \ft I yobil lépra-le, lic itzel cʼax, n-ta cunbal-re. I ʼatbal tzij n-cu ya ta che jun winak ca tejeb ruʼ jun, chi ʼo yobil lépra che.\f* ca bixic. Lic xu tzʼonoj utzil chomal che. Xuqui chuwach y xu bij che: \p —We ta cawaj, cat tiqui chi rutzirsaxic i yobil ʼo chwe —coʼono. \p \v 41 I Jesus lic xril toʼbal u wach. Xu yin pan ruʼ u ʼab; xu bij che: \p —Cwaj —xu bij—. ¡Chel ni yobil ʼo chawe! —xcha. \p \v 42 Are xu bij ire ile, juntir xel i yobil che; xcanaj canok chom chic u chʼacul. \v 43 Teʼuri i Jesus xu ʼijla bic; lic xu pixbaj y xu bij che: \p \v 44 —Chatapeʼ, mi jun ma lapla che wach in ʼanom chawe; xui-ri, ja cʼutu awib che i sacerdóte, cʼutbal-re che chi n-ta chic i yobil lépra chawe. Cha jacha can a sipon che, chi cu sujuj chuwach i Dios pacha u bim can i mam Moises ujer. Queje ile caquetamaj i winak chi utzirnak chic i cʼax chawe —xu bij i Jesus che. \p \v 45 Xui-ri, i achi, are xa ʼec xoc chu bixquil chique conojel i winak wach i ʼantal che; lic xu paxsaj u tzijol. Rumal ile, lic xe qʼuiar i winak ruʼ i Jesus, xa ipa xa ʼe wi. Rumal-i, ire n-xoc ta chic mer pa tak tinimit, xui xcanaj can pa tak jyub tzʼinilic. Xui-ri, cʼa je qʼui ni winak xe upon ruʼ xa bi chi tinimital. \c 2 \s1 I rutzirsaxic jun chi siquirnak u chʼacul \p \v 1 Xoʼon chupan jubiʼ chic, i Jesus xtzalij chic pa tinimit Capernaum. Xpax rason chi ire ʼo chic chi rachoch. \v 2 Juntir xqui mol quib i winak ruʼ, ya n-que oc ta chic paja; que bajbatic cʼa chuxol uchija. I Jesus xoc chu bixquil u tzij i Dios chique. \v 3 Are ca tijin chu bixquil, xe upon cajib achiab, cucʼam bi jun achi chuwa chʼat, lic siquirnak u chʼacul. \v 4 Cacaj ique que oc ruʼ i Jesus; xui-ri, cumal i winak je qʼui, n-xe tiqui ta che. Rumal-i, xe ʼel bi chuwi ja y xe oc chu toric i xot mer puwi i Jesus. Teʼuri i je cajib-le xqui kajsaj bi achi chuwa chʼat chuwach i Jesus. \v 5 Ire, are xrilo chi lic qui cubam qui cʼux che, xu bij che i iwab: \p —Wacʼal, niʼpa i a mac, ya cuytajnak chic —xu bij che. \p \v 6 Xak je ʼo jujun aj tijonel re i u ʼatbal tzij i mam Moises je cul chila. Ique xe oc chu chʼobic pa qui cʼux: \v 7 “¿Wuchac queje ile cu bij i achi-le? I tzij xu bij ire-le, tzel cu ta i Dios, man mi jun ʼo puʼab cu cuy ni qui mac i winak; xui i Dios ʼo puʼab cu cuy na,” que cha. \p \v 8 Juntir xu na i Jesus pu cʼux wach que tijin chu chʼobic; rumal-i xu bij chique: \p —¿Wuchac qui chʼob ile pi cʼux? \v 9 Ile, n-cʼax tu bixquil chi “Ya xcuytaj a mac.” Are i cʼax u ʼonquil are iri: “Chat walijok, cha yaca bi a soc, y chat binok.” Are cʼax u ʼonquil ile che jun winak. \v 10 Xui-ri, yin chi in Achi aj Chicaj, quin ʼalijinsaj na chiwe chi yin ʼo pinʼab quin cuy ni qui mac i winak waral chuwach i jyub taʼaj —xu bij i Jesus chique. Teʼuri xu bij che i achi chi siquirnak: \p \v 11 —Yet, chatapeʼ: chat walijok, cha yaca bi a soc, y jat chi awachoch. \p \v 12 Juntir xwalij i iwab, xu yac bi u soc, y xa ʼec. Xwalij chiquiwach niʼpa i je ʼo chila y xa ʼec. Ique lic xqui bisoj che y xe oc chu cojic u ʼij i Dios: \p —Lic n-kilom ta iri —xe cha. \s1 I sisʼbal re i ma Lewi \p \v 13 Xoʼon panok, i Jesus xa ʼe chic chu chiʼ i nim laj alagun. Are ʼo chila, je mas i winak xe moltaj ruʼ; ire xoc chic chu cʼutic chique. \v 14 Teʼuri xbin chic jubiʼ y xu rik jun achi, ma Lewi u bi, chi u cʼojol i ma Alféo. Ire cul pa qʼuijibal chila pa cu tzʼonoj wi i alcawal re i ʼatbal tzij. I Jesus xu bij che: \p —Chat terej chwij —coʼon che. \p I ma Lewi juntir xwalijic y xterej chirij. \p \v 15 Xoʼon panok, i Jesus cuʼ u tijoxelab que tijin chi waʼim pa rachoch i ma Lewi-le, junam cuʼ juban chic aj tzʼonol alcawal, je qʼui. Xak je ʼo juban winak\f + \fr 2:15 \ft “Ajmaquib” ca bix chique cumal i aj Fariséo.\f* que tijin chi waʼim cuʼ, chi n-kas ta que cojon che i ʼatbal tzij re i mam Moises; je qʼui je terejnak chirij i Jesus. \v 16 Chila je ʼo jujun aj Fariséo junam cuʼ i qui tijonel re i ujer ʼatbal tzij; ique, are xquilo chi i Jesus ca tijin chi waʼim cuʼ i winak-le, xe oc chu bixquil chique i u tijoxelab i Jesus: \p ¿Wuchac i mayes yix cu tij u wa cuʼ i mal laj tak aj tzʼonol alcawal, xak cuʼ juban ajmaquib? —xqui bij chique. \p \v 17 I Jesus, are xu ta wach i quiqui bij, xu bij chique: \p —Quin ʼan iri, man are i je iwab craj jun ajcun chique; i ʼutz qui wach n-tu chac ajcun chique. Yin in cʼun-nak chi qui siqʼuixic i je ajmaquib; n-in cʼun-nak ta chi qui siqʼuixic i je ʼutz laj tak winak. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \s1 I costúmbre re ujer n-cumaj taj cocsax ruʼ i cʼutunic cʼacʼ \p \v 18 Xoʼon panok, i u tijoxelab i ma Wan aj kajsanel ya, xak i je aj Fariséo, que tijin che qui costúmbre, ayun u bi. (Are i usucʼ i ayun-le: quiqui chʼij jun ʼij, queb ʼij chuwach i Dios, n-ta wa quiqui tijo.) Che i ʼij-le, je ʼo juban winak xe upon ruʼ i Jesus; xqui tzʼonoj che: \p —¿Wuchac i a tijoxelab yet n-cacoʼtaj ta jun ʼij, queb ʼij i qui waʼim pacha quiqui ʼan i u tijoxelab i ma Wan, xak i que terej chiquij i aj Fariséo? —xqui bij che i Jesus. \p \v 19 I Jesus xu bij chique: \p —I winak, we que ʼe pa nimaʼij re jun achi ya ca cʼuliʼic, ¿xataba n-quiqui tij ta wa ruʼ? Quiqui tijo pues. N-ʼus taj quiqui xutuj i waʼim, tzʼakat ire ʼo cuʼ. \v 20 Xui-ri, we xu rik i ʼij chi ʼelsam chic i achi chiquixol, teʼuri quiqui mayij i waʼim\f + \fr 2:20 \ft I usucʼ i tzij-le are iri: I Jesus, pacha i achi-le, ca ʼelsax na chiquixol; xui-ri, tzʼakat ʼo cuʼ n-tu chac quiqui ʼan i ayun. (I aj Israel winak, ʼo qui costúmbre nic are wi quiqui ʼan i ayun; ʼolic xqui ʼano, ʼanbal-re che chi weʼ ca cʼun i Tolque. Xui-ri, i Tolque ʼo chic chiquixol; ique n-xquetamaj tu wach.)\f*. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique. Xak ʼo jun chic tijojbal tzij xu bij chique. Are iri:) \p \v 21 —Mi jun cu cʼojoj jun u ʼuʼ ʼel ruʼ jun chʼakap cʼojbal cʼacʼ, man i cʼojbal cʼacʼ xa ca tzajic, y cu rakchʼij i cʼul ʼel y ruʼ ile cu nimarsaj i rakchʼijnak. \v 22 Xak queje ile, mi jun cu coj i víno cʼacʼ chupam i ʼel tak surum. N-quiqui ʼan taj, man i víno cʼacʼ xa cu rakchʼij ni surum. Queʼelok, coʼon mal i surum, xak ca sach i víno. Rumal-i, ʼo u chac qui cʼol i víno cʼacʼ chupam i surum cʼacʼ —xu bij i Jesus chique.\f + \fr 2:22 \ft Queje xu bij i Jesus ile chique, cʼutbal-re chique re i cʼaslemal cʼacʼ. I costúmbre re ujer n-cu chʼij taj coc ruʼ i cʼutunic cʼacʼ.\f* \s1 I Jesus rajaw i uxlambal ʼij \p \v 23 Xoʼon panok, chupam jun uxlambal ʼij, i Jesus ca bin cuʼ u tijoxelab chupam juban ticon. I u tijoxelab xe oc chu chʼupic u wach i trígo are xe icʼawic. \v 24 I aj Fariséo xqui bij che i Jesus: \p —¡Chawilapeʼ! ¿Wuchac i a tijoxelab quiqui ʼan i chac-le che i uxlambal ʼij-i? Ile nim laj mac u bim i mam Moises —xe cha. \p \v 25 Teʼuri, ire xu bij chique: \p —¿Xataba n-iwetaʼam ti yix wach i xoʼon i mam David ujer are xu tij numic? Ire cuʼ i rachiʼil lic que numic, lic ʼo rajwaxic chique. \v 26 Rumal-i, xoc ire pa rachoch i Dios y xu tij i caxlanwa chi sujtal chuwach i Dios. Are xu ʼan ile, are i mam Abiatar ʼatz laj sacerdóte. I caxlanwa-le, n-ta re i mam David che. Man cu bij i ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises, xui i sacerdóte que tijaw i caxlanwa-le. Péro i mam David xu tijo, xak xu ya chique i je rachiʼil —xu bij i Jesus chique.\f + \fr 2:26 \ft Queje xu bij i Jesus ile chique, man ique lic xqui coj u ʼij i ujer mam David, y xak ire u kelom i ujer ʼatbal tzij; xui-ri, ile n-mac taj chuwach i Dios, man lic xu tij numic.\f* \p \v 27 Xak xu bij chique: \p —I uxlambal ʼij, Dios u yijbam cumal i winak, ʼanbal ʼutz chique. Mi ʼan jechʼ che; i uxlambal ʼij n-que u rajawij ta piquiwi i winak. \v 28 Rumal-i, yin chi in Achi aj Chicaj, quin rajawij puwi i uxlambal ʼij —xu bij i Jesus chique. \c 3 \s1 I rutzirsaxic i achi chakijnak u ʼab \p \v 1 Teʼuri i Jesus xoc chic pa molbalʼib. Chila ʼo wi jun achi, xchakij u ʼab rumal siquirnak. \v 2 Xak je ʼo jujun chila que tijin chu takexic i Jesus, we crutzirsaj i achi-le pa uxlambal ʼij; cacaj ique quiqui tzucuj u mac. \v 3 I Jesus xu ʼijla i achi chi chakijnak u ʼab. Xu bij che: \p —Chat walijok, y chat tacʼal chakaxol —coʼon che. \p \v 4 Teʼuri xu bij chique i winak: \p —I ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises, ¿wach cu bij chake, qui bij yix? Chupam i uxlambal ʼij, ¿ʼutz we caka ʼan jun utzil chomal, o xa caka ʼan i n-ʼus taj? ¿ʼUtz caka to jun chuwach i camic? ¿O xa caka camsaj? \p Queje ile xu bij i Jesus chique, xui-ri, mi jun xchʼawic. \v 5 Ire toʼ xe u takej, lic coywaric. Xak lic xbison chique man n-xcaj tu tayic usucʼ. Teʼuri xu bij che achi: \p —Cha sucʼba i a ʼab —coʼono. \p I achi xu sucʼba, y juntir xutziric. \v 6 Are ʼuri i aj Fariséo xe ʼel bic y xe ʼe cuʼ i jutzobaj je u cwenta i ma Heródes. Junam xe oc chu chʼobic wach u camsaxic i Jesus quiqui ʼano. \s1 Lic je qʼui i winak xe upon ruʼ i Jesus \p \v 7 I Jesus xa ʼe chic cuʼ u tijoxelab chu chiʼ i alagun; xak je qʼui i winak re i jyub Galiléa xe terej chirij. \v 8 Are xqui ta u tzijol wach i nimak tak ʼanic ca tijin i Jesus chu ʼonquil, je qʼui i winak xe cʼun aj pa jyub Judéa, xak aj pa Jerusalen, xak aj pa jyub Iduméa, xak aj chʼakap re i ya Jordan, xak xe cʼun i je re i jyub u cwenta i queb tinimit Tíro y Sidon. \v 9 I winak je qʼui, lic quiqui pitzʼ i Jesus, rumal-i, xe u tak bi u tijoxelab chu yijbaxic jun bárco che. \v 10 Je qʼui i winak je rutzirsam, rumal-i, conojel i iwabib ʼis quiqui min quib ruʼ, cacaj quiqui chap na jubiʼ. \v 11 Niʼpa i ʼo itzel tak tew chique are xquil u wach i Jesus, juntir xe xuqui chuwach y xe siqʼuin chu bixquil: \p —¡Yet at u Cʼojol i Dios! —xe cha che. \p \v 12 Xui-ri, i Jesus xe u yaj i itzel tew; n-xu ya ta chique quiqui bij pachin ire. \s1 Wach qui chayic i cablajuj tijoxelab \p \v 13 Xoʼon panok, i Jesus xel bi chuwi jun jyub, y xe u siqʼuij ruʼ pachin craj ire chi que terej chirij; y xe ʼe ruʼ. \v 14 Chila xe u cha cablajuj chique, chi que terej na chirij, lic rachiʼil na ire. Xu ya qui patan que ʼel chu bixquil u tzij i Dios; (ique “apostelab” ca bix chique). \v 15 Xak xu ya piquiʼab ique que tiqui chi cutzirsaxic iwabib, xak que quesaj bi itzel tew chiquij i winak. \v 16 I qui bi i cablajuj-le: jun, ma Simon, chi xak ma Pédro xbix che rumal i Jesus; \v 17 y queb chic: ma Jacóbo, chilam u chaʼ chi ma Wan, chi je racʼal i mam Zebedéo; i Jesus xu ya pi qui bi “Boanérges” chi queʼelok je achiab pacha u chʼawbal jab. \v 18 Xak i ma Andres, i ma Felípe, xak i ma Bartolome, i ma Matéo, i ma Tomas, y jun chic ma Jacóbo chi u cʼojol i mam Alféo; xak i ma Tadéo, xak i jun chic ma Simon chi re i partído cananísta, \v 19 xak ʼo i ma Júdas Iscarióte chi xoʼon panok xu jach i Jesus piquiʼab i tzel que ʼilawic. (Ile je are i cablajuj apostelab je chatal rumal i Jesus.) \s1 ʼO i xe binic chi Jesus coʼon i milágro man u yom u wach ruʼ itzel \p I Jesus xtzalij chali cuʼ u tijoxelab ruʼ ja. \v 20 Are xe uponic, xqui mol tan chic quib i winak ruʼ; ique n-xtijtaj ta chic qui wa cumal. \v 21 I rachalal i Jesus, are xqui ta rason wach ca tijin chu ʼanic, ique xe ʼe chu cʼamic, man quiqui bij i winak xa chʼujernak, quiqui bij. \p \v 22 Xak xe upon i je aj tijonel re i ujer ʼatbal tzij; cʼa pa Jerusalen je petnak wi. Ique xqui bij: \p —I achi-ri ʼo puʼab i cajʼatzil itzel, chi Beelzebu u bi. Ruʼ u choʼab i itzel-le, ca tiqui chi relsaxic itzel tak tew —xqui bij. \p \v 23 Rumal ʼuri, i Jesus xe u siqʼuij ruʼ y xu ya jun tijojbal tzij chique. \p —I cajʼatzil itzel ¿xataba que resaj i je u takon ire? N-que resaj taj\f + \fr 3:23 \ft I mer tzij xu bij are iri: “I Satanas, ¿wach u ʼonquil ʼuri we cresaj rib ire mísmo?”\f* —xu bij i Jesus chique—. \v 24 Iwetaʼam yix, jun tinimit we quiqui jach quib pa tak tzobajil, y quiqui ʼan chʼoʼoj chiquiwach, n-que najtin taj. \v 25 Xak queje juban alal, we n-junam ta qui wach, we quiqui jach quib chiquiwach, xak n-que najtin ta ʼuri. \v 26 Xak queje i itzel cuʼ u takon; we quiqui jach quib chiquiwach, y quiqui ʼan chʼoʼoj chiquiwach, n-que najtin taj, xa que sachic. (Rumal-i, i Satanas, n-que resaj ti u takon ire che jun winak.) \p \v 27 Jun, we craj coc pa rachoch jun achi chi lic ʼo u choʼab, cresajbej re ubitak-re, ire n-ca tiqui ta che we nu yutʼum ti rajaw ja nabe. We u yutʼum chic, teʼuri ca tiqui chi relsaxic ubitak-re. (Queje xu bij i Jesus ile, cʼutbal-re chique chi ire tiquinak chic che itzel.\f + \fr 3:27 \ft Rumal-i, i Jesus ca tiqui chi relsaxic jun winak puʼab itzel.\f*) \p \v 28 —Chitapeʼ —xu bij i Jesus chique i nimak qui patan—, ʼo u cuytajic i qui mac i winak, wach tak quiqui ʼano, wach tak quiqui bij, \v 29 xui-ri, we cʼax quiqui bij chirij i u Tewal i Dios, ile lic n-tu cuytajic. Pachin i que ʼanaw ile, lic ʼo ni qui mac chiquij ronojel ʼij sak. \v 30 Queje xu bij i Jesus ile chique; man qui bim ique chi xa are u tewal itzel ʼo ruʼ, xui-ri, are i u Tewal i Dios ʼo ruʼ\f + \fr 3:30 \ft I xqui bij-le queʼelok chi chirij u Tewal i Dios cʼax xe chʼaw wi, man xqui bij chi are u tewal itzel.\f*. \s1 Je pachin i ratz u chaʼ i Jesus, xak pachin i u chuch \p \v 31 Teʼuri xe upon i u chuch xak i u chaʼ i Jesus. Xe taqʼui chuwaja y xqui tak u siqʼuixic cuʼ. \v 32 Chila pa ja, je ʼo uqʼuial winak je chʼuquernak chu tayic u tzij i Jesus. Ique xqui bij: \p —I a chuch cuʼ i a chaʼ je ʼo chi sak; cat qui tzucuj\f + \fr 3:32 \ft Ique xe upon chu cʼamic i Jesus man i winak quiqui bij chi chʼuj chic. Chawila 3:21.\f* —xqui bij che. \p \v 33 I Jesus xu bij chique: \p —¿Pachin in chuch, tak i je in chaʼ? —coʼon chique. \p \v 34 Teʼuri cʼula xe u takej niʼpa i je chʼuquernak ruʼ y xu bij: \p —Niʼpa i je ʼo chi ʼis je are in chuch, xak je in chaʼ. \v 35 Pachin i que tijin chu ʼanic pacha craj i Dios, ique-le je are in chaʼ, xak je are i wanab, xak in chuch —xu bij i Jesus chique. \c 4 \s1 I tijojbal tzij re ulew ʼutz, tak i n-ʼus taj \p \v 1 Xoʼon panok, i Jesus ʼo chu chiʼ i alagun, ca tijin tan chic chi qui tijoxic i winak. Xe moltaj uqʼuial winak ruʼ, rumal-i, xoc ire chupam jun bárco y xcubi chila. I bárco, ʼo pan jubiʼ pa ya, i uqʼuial winak je ʼo chu chiʼ i ya. \v 2 Ire, mas tak i cʼutunic xoʼon chila. Are i cʼutunic xu ʼano, xui tak ejémplo xu bij chique, tijojbal que. Jun tijojbal tzij xu bij chique are iri: \p \v 3 —Chitape in tzij-i —xu bij chique—. ʼO jun achi xa ʼe chu tiquic u ticon. \v 4 Are xe u quirij i rijaʼ, ʼo jubiʼ xeʼe tzak pa be; teʼuri xe cʼun i tzʼiquin y xqui tij bic. \v 5 Xak jubiʼ chic i ija xeʼe tzak pa tak abaj chi n-ta kas ulew che. Juntir xalax lok, man n-naj taj ʼenak wi pulew. \v 6 Xui-ri, are xel li ʼij, xchakij na, man n-naj taj ʼenak i raʼ. \v 7 Xak juban chic xeʼe tzak pa qʼuix. Are xpoʼic, xqʼuiy i qʼuix chirij, y xcamic; n-xwachin taj. \v 8 Xak ʼo ni ija xeʼe tzak che ulew chom. Chila xpoʼ wi, y xqʼuiyic, y xu ya u wach chom. ʼO jujun xu ya tréinta u wach; xak ʼo i xu ya sesénta u wach; xak ʼo i xu ya cien u wach —xu bij i Jesus chique. \v 9 Are xutzin u bixquil ile chique, xu bij: \p —We yix ʼo i xiquin chu tayic, chi ta u be ʼuri —xu bij chique. \s1 Wach u chac tak i tijojbal tzij xu bij i Jesus \p \v 10 Are utuquel chic i Jesus, xe upon i cablajuj u tijoxelab ruʼ, tak juban chic chique i je terejnak chirij, xol qui tzʼonoj che chi ca sakirsax chique wach usucʼ i tijojbal tzij xu bij-le. \v 11 Xu bij ʼuri chique: \p —Yix ʼut, i Dios u yom chiwe qui ta u be wach usucʼ i ʼatbal tzij aj chicaj, chi n-xa ʼetamax ta ujer. Xui-ri, i juban winak (chi n-que terej ta chwij), xa ruʼ tijojbal tzij ca ʼani i cʼutunic chique. \v 12 (Queʼel chique pacha i tzʼibtal canok rumal i mam Isaías ujer): Quiqui ta neri, péro n-quiqui ta tu be; que tzun neri, péro n-ta quiquilo. Man we ta quiqui ta u be, quiqui jalwachij ʼuri qui cʼaslemal, y ca cuytaj qui mac ʼuri rumal i Dios —xu bij chique. \s1 Wach usucʼ i tijojbal tzij re i aj ticanel \p \v 13 Teʼuri i Jesus xu bij chique: \p —¿Xak yix n-qui ta tu be i tijojbal tzij-le? We n-xi ta tu be i ral tak tzij-le, ¿wach u tayic ʼuri u be i juban tijojbal tzij quin bij na? \v 14 I aj ticanel re ija-le are aj paxsal u tzij i Dios. \v 15 I ija-le chi ca tzak pa be, queʼelok pacha quiqui ʼan i winak chi quiqui ta u tzij i Dios, xui-ri, weʼ ca cʼun i Satanas cuʼ, col resaj i tzij chi tictal piqui cʼux. \v 16 Xak je ʼo jujun pacha xoʼon i ija chi xtzak pa abaj: are quiqui ta u tzij i Dios, que quicotic quiqui cʼam pa canima. \v 17 Xui-ri, n-naj taj ʼenak i raʼ pa canima, rumal-i, n-quiqui chʼij ta naj. Are ca pe i cʼax piquiwi, xak we ca pe chʼoʼoj chiquij rumal u tzij i Dios, xa cacoʼtaj canok. \v 18 Xak je ʼo jujun pacha ija xtzak pa qʼuix: quiqui ta u tzij i Dios; \v 19 xui-ri, xa que cʼachir rumal i cʼaslemal waral chuwach i jyub taʼaj; xak i qui rayijbal re mas i mer, mas i ubitak que, xak u rayijbal re i qui chʼacul, niʼpa tak ile xa cu chup i ʼutz laj tzij. Rumal-i, n-ta ca wachin chique. \v 20 Xui-ri, je ʼo jujun quiqui ta u tzij i Dios, y quiqui cʼam piqui cʼux. Teʼuri, ca wachin chique pacha xoʼon i ija tictal pa ʼutz laj ulew. ʼO jujun chique je pacha i rakan chi xu ya tréinta u wach, xak ʼo jujun quiqui ya sesénta, xak ʼo jujun quiqui ya cien u wach —xu bij i Jesus chique. \s1 I tijojbal tzij re i cantil \p \v 21 I Jesus xak xu bij chic jun tzij chique. \p —Jun cantil, are qui cʼam lok, ¿xataba qui ya chuxeʼ jun cajon, o chuxeʼ jun chʼat? N-queje ta ile. I ʼaʼ-le ca yaʼ ʼan chicaj, man ca ʼe u tzunbal\f + \fr 4:21 \ft Queje xu bij i Jesus ile, man ire pacha jun cantil cʼun-nak chuwach i jyub taʼaj, chi tzijtal pa ʼekum. Retaʼam chi ire ca yac ʼan chicaj are ca camsax chuwach cruz.\f*. \v 22 Xui-ri, niʼpa i n-ca ʼiltaj taj, ca ʼalijinsax na; xak ronojel niʼpa i uwam u wach ʼis quelsax na chi sak. \v 23 We yix ʼo i xiquin chu tayic, chi ta u be ʼuri —xu bij chique. \p \v 24 I Jesus xak xu bij i tzij-i chique: \p —Chi cojo retalil che wach quix tijin chu tayic. Ruʼ i pajbal pa quix pajan wi yix, xak ruʼ ile ca paj wi chiwe yix. (We lic qui coj retalil che i sak laj tzij re i Dios, ire cu ya ʼuri mas u nojbal chiwe. Y coʼon panok, mas cu ya na chic chiwe puwi ile.\f + \fr 4:24 \ft Are iri are i usucʼ i tzij xu bij.\f*) \v 25 Jun, we ʼo na chic ʼo ruʼ, ca yaʼ na mas ʼuri che; xak queje i jun, we n-ta ʼo ruʼ, quelsax na i jubiʼ ʼo ruʼ —xu bij i Jesus chique.\f + \fr 4:25 \ft Queje ile coʼono, man jun, we lic cu coj retalil che i sak laj tzij re i Dios y cu cʼol pu cʼux, i Dios cu cʼut na mas che. Niʼpa i n-quiqui coj ta retalil che, ique quelsax na ʼuri chique wach i qui tom.\f* \s1 I tijojbal tzij re u qʼuiyic jun ija \p \v 26 I Jesus xu bij chic jun tijojbal tzij chique. Xu bij: \p —I ʼatbal tzij re i Dios quin junamsaj ruʼ juban ija tictal na. Queʼelok pacha coʼon jun achi chi cu tic ija pulew. \v 27 Ire n-cretamaj taj wach i qʼuiyic coʼon u ticon; ire xa cwaric ʼab ʼab, xak cwalij ronojel u sakirbal. Queje coʼon ire ile, tzʼakat quicʼaw i tiémpo. I u ticon ca poʼic y ca qʼuiyic. Ire n-retaʼam taj wach mer rumal xpoʼ u ticon. \v 28 Utuquel i ulew xoʼon che i ticon chi xqʼuiyic y xwachinic. Nabe, calaxic, teʼuri ca qʼuiy i rakan, ca pe i ochʼ che, y pa qʼuisbal-re, coʼon ʼan. \v 29 Are ya ʼan chic, ca jachʼic, man ya xu rik i ʼij molbal-re. \p (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus, wach coʼon i Dios chique i qui jachom chic quib puʼab i u ʼatbal tzij ire.) \s1 I tijojbal tzij re ija mostas \p \v 30 Teʼuri i Jesus xu bij chique: \p —I ʼatbal tzij re i Dios, ¿wach nawi quin junamsaj ruʼ, sakirsabal-re chiwe wach usucʼ? ¿Wach i tijojbal tzij quin bij na chiwe? \v 31 Quin junamsaj ruʼ jun ija re i mostas. I ija-le ca tiquic, are mer chʼutik chuwach ronojel niʼpa ija. \v 32 Xui-ri, are tictal chic, ca qʼuiyic, y mas nim queʼel chiquiwach i rachiʼil. Ca pe i u ʼab lic nimak, teʼuri que cʼun i tzʼiquin y quiqui ʼan ni qui soc che u mujbal u ʼab. \p (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique, sakirsabal-re wach u qʼuiyaric i u ʼatbal tzij i Dios chique.) \s1 I cʼutunic xoʼon i Jesus chique i winak xa ruʼ tijojbal tzij \p \v 33 Queje u cʼutic ile xoʼon i Jesus. Ruʼ uqʼuial ejémplo xe u tijoj che u tzij i Dios, niʼpa tak i tzij chi xe tiqui chu tayic u be. \v 34 Are i cʼutunic xoʼon ire chique i winak, ʼis ruʼ tijojbal tzij xu bij chique, xui-ri xu sakij ni usucʼ chique u tijoxelab. \s1 I Jesus xu ʼatij i tew, xak u choʼab i ya \p \v 35 Che i ʼij-le, are xoc aʼab, teʼuri i Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —Coj ʼax chʼaka alagun —xu bij. \p \v 36 Teʼuri xe qui canaj can i winak y xqui cʼam bi i Jesus chupam i bárco pa cul wi ire; queje ile xqui ticba ʼenam puwi i ya. Xak je ʼo juban chic winak xe ʼe cuʼ chupam juban chic bárco. \v 37 Are que tijin chi be, xpe jun nim laj tew puwi i ya. I tew lic cu yac u wi i ya chicaj, y xoc chupam qui bárco, laj xnoj rumal. \v 38 I Jesus xa cwar pan che u je i bárco, u yom u jolom pujaʼ u chʼaquet. Ique xe ʼe qui cʼastaj, y xqui bij che: \p —Mayes, ¿yet n-ta ca chʼob che we coj muktaj pa ya? —xe cha. \p \v 39 I Jesus xwalijic y xu ʼatij i tew. Xak xu bij che i ya: \p —¡Cha mayij! ¡Chat uxlanok! —xu bij che. \p Teʼuri i tew juntir xuxlanic; xak i ya n-ca silab ta chic. \p \v 40 Teʼuri xu bij chique u tijoxelab: \p —¿Wuchac xi xij iwib? ¿Wuchac n-tu cubibal i cʼux chwe? —xu bij chique. \p \v 41 Ique lic je ocnak ʼil che. Xqui bij chiquiwach: \p —¿Bi chi achial ile chi que cojon i ya che, xak i loʼlaj tew? —xqui bij chiquiwach. \c 5 \s1 Wach i relsaxic itzel tew che achi aj Gadára \p \v 1 Teʼuri xe upon chʼaka ya, pa qui jyub i aj Gadára. \v 2 I Jesus, are xel pa bárco, juntir xcʼun jun achi ruʼ, chi ʼo itzel tew che. I achi-ri petnak pa tak pantion chuwi camnak. \v 3 Chila jekel wi pa tak pec que i camnak. Ire tijtal u ximic cumal i winak, xui-ri ne te tiquinak che, xak mi ne ruʼ carena. \v 4 Qʼuialmul qui yutʼum i rakan i u ʼab che carena, xui-ri ire ʼis xu tʼukij, xa xoʼon chʼakatak che. Niʼpa i chʼichʼ qui cojom che i rakan, ʼis ca tiqui chu ʼajic; mi jun winak ca tiqui che ire. \v 5 Chi paʼij chi chaʼab, ire xmalcat tzam tak jyub xak chuwi camnak, toʼ ca siqʼuinic. Xak cu joy i rij che abaj. \v 6 Are xril u wach i Jesus cʼa naj panok, xa ʼe paʼanem, y xuqui chuwach. \v 7 Teʼuri xsiqʼuin chu bixquil i tzij-i: \p —Jesus, yet chi at u Cʼojol i Dios chi ʼatz u ʼij, ¿wuchac xat cʼun wuʼ? Chuwach i Dios lic quin tzʼonoj chawe, min a ya pa cʼax —xu bij. (Ile are itzel tew xchʼawic.) \p \v 8 Queje ile xu bij, man i Jesus ca tijin chu bixquil: \p —Yet, at itzel tew, ¡chat el che i achi-ri! \p \v 9 I Jesus xu tzʼonoj che: \p —¿Wach a bi? —xu bij che. \p Ire xu bij: \p —Are in bi, are “Legion”\f + \fr 5:9 \ft I usucʼ i tzij “Legion” queʼelok “je qʼui”.\f*, man oj qʼui —xu bij. \p \v 10 Ire lic xu tzʼonoj che i Jesus: \p —Moj a tak bi naj che i jyub-i —xu bij. \p \v 11 Chu nakaj i jyub-le ʼo juban ak que tijin chi waʼim chuwach jun ral jyub. \v 12 Are ʼuri i itzel tak tew lic xqui tzʼonoj che i Jesus: \p —Choj a taka bi cuʼ i ak-le; cha ya chake coj oc chique —que cha. \p \v 13 Teʼuri i Jesus xu ya chique pacha i xqui tzʼonoj; xe ʼel ʼuri che achi y xe oc chique i ak. I uqʼuial ak-le, juntir xe ʼe paʼanem chu chiʼ jun siwan; xe tzak bi cʼa pa ya y xe jiʼic. Colo je queb mil i qui qʼuial i ak-le. \p \v 14 I aj yuʼul ak lic xqui xij quib. Xe ʼe paʼanem chija, xak pa tak jyub, chu lapic wach i xquilo. Y xe cʼun i winak chi rilic wach i xa ʼani chila. \v 15 Are xe upon ruʼ i Jesus, xquil i achi chi ʼo te itzel tew che. Xquilo chi toʼ chʼucul chubic, jic chic u nojbal; u cojom chic u ʼuʼ. Rumal-i, i winak-i lic xqui xij quib che i Jesus. \v 16 Je niʼpa i quilom wach u ʼanom i Jesus che i achi-le, ique xqui lap chique i juban chi cʼa te xe cʼunic. Xqui bij chique wach i quelsaxic itzel tew che i achi, xak wach tak xqui ʼan i ak. \v 17 Teʼuri i winak xe oc chu tzʼonoxic pawor che i Jesus chi quel chila che i qui jyub. \p \v 18 Are ca tijin roquic i Jesus pa bárco, i achi, chi ʼo te itzel tew che, lic craj te ʼenam ruʼ. \v 19 I Jesus n-xu ya ta che, xui-ri, xu bij che: \p —Jat che awachoch cuʼ awachalal. Ja lapa chique wach u ʼanom i Awajwal chawe; ja bij chique chi lic xril toʼbal a wach —xu bij i Jesus che. \p \v 20 I achi-le xa ʼe chu bixquil wach i utzil chomal u ʼanom i Jesus che. Naj xa ʼec; xbin chupam i lajuj tinimit re i Decápolis chu bixquil. Conojel i winak chila lic xqui bisoj wach i cu bij i achi-ri. \s1 Wach i rutzirsaxic u miʼal i ma Jáiro, xak i rutzirsaxic i ixok chi xu chap u ʼuʼ i Jesus \p \v 21 I Jesus, are xa ʼax chali ruʼ u bárco jewa, lic xe moltaj mas i winak ruʼ. Ire xcanaj can chu chiʼ i alagun. \v 22 Are ʼo chila, xupon jun achi ruʼ, ma Jáiro u bi. Ire jun cajwal re i molbalʼib que i aj Israel. Are xril i Jesus, xuqui chuwach. \v 23 Lic xu tzʼonoj jun pawor che. Xu bij: \p —I ral in miʼal ya ca camic —coʼono—. Cha ʼana utzil chomal chwe, jo wuʼ, que a ya a ʼab puwi, cawutzirsabej-re, ca yabej re u cʼaslemal —xu bij. \p \v 24 Are ʼuri i Jesus xa ʼe ruʼ i achi. Mas je qʼui i winak je teren chirij; lic ca bajbat i Jesus chiquixol i winak. \v 25 Xak chiquixol i winak-le, ʼo jun ixok lic iwab. ʼO chic cablajuj junab u jekanic i yobil ʼo che; n-ca tani ta chic u yobil. \v 26 Ire ʼenak chic cuʼ uqʼuial aj cun, lic u chʼijom i cʼax rumal wach ʼantal che cumal, xak ʼis u sachom chic u mer rumal; xui-ri n-ta xoʼon re che; xa mas cu tzʼabij u yobil. \v 27 Ire u tom rason wach coʼon i Jesus, rumal-i xe u mina rib chiquixol i uqʼuial winak chirij i Jesus, y xu yin pan u ʼuʼ. \v 28 Queje xoʼon ire ile, man xu chʼob ire, “We xui quin chap jubiʼ u ʼuʼ i Jesus, quin utzir na.” \v 29 Are xu chap u ʼuʼ, juntir xtan can u quiqʼuel. Xu na pu chʼacul chi ya xutzir i cʼax che. \v 30 Xak i Jesus xu naʼo chi xak teʼet, ruʼ u choʼab, rutzirsam jun iwab. Rumal-i, xtzun chirij. \p —¿Pachin xu yin in ʼuʼ? —xu bij. \p \v 31 I u tijoxelab xqui bij che: \p —Lic je qʼui i winak cat qui pitzʼo, y yet ca bij ¿pachin xu yin in ʼuʼ? ¿Wach retamaxic caka ʼan yoj ile? —xe cha. \p \v 32 I Jesus n-xu mayij ti u tzucuxic chiquixol i winak pachin xyinawic. \v 33 Rumal-i, i ixok lic xu xij rib, man retaʼam wach u ʼanom che. Ca barbatic xa ʼec, y xuqui chuwach i Jesus. Xu bij i sak laj tzij che, ronojel niʼpa i u ʼanom. \v 34 I Jesus xu bij che: \p —Wacʼal, at utzirnak chic rumal u cubibal a cʼux chwe. ʼUtz cat ʼec, mat cʼachir chic; ya xutzir i yobil chawij —xu bij i Jesus che. \p \v 35 Cʼa ca tijin i Jesus chi tzij, ʼo i xe cʼun pa rachoch i cajwal i molbalʼib. Xqui bij che i qui patron: \p —I a miʼal ya xcamic. N-ta chic u chac we ca ʼe i Mayes awuʼ —xqui bij. \p \v 36 Xui-ri i Jesus n-xoʼon ta cas chique, wach i xqui bij; xa xu bij che i cajwal i molbalʼib: \p —Mat oc ʼil che, xui-ri, cha cuba a cʼux chwe —xu bij che. \p \v 37 I Jesus n-xu ya taj chi que rachiʼilaj bi i winak ruʼ. Xui i ma Pédro, i ma Jacóbo, xak i ma Wan chi u chaʼ i ma Jacóbo, xui ique xe u cʼam bi ruʼ. \v 38 Are xe upon ruʼ rachoch i cajwal i molbalʼib, xril i Jesus chi toʼ que chʼokowic; i winak toʼ que oʼic, toʼ que siqʼuinic. \v 39 Are xoc pa ja, xu bij chique: \p —¿Wuchac xa quix chʼokowic, xa quix oʼic? I ali n-camnak taj; xa cwaric —xu bij chique. \p \v 40 Xui-ri, i winak xa xqui tzeʼej che. Are ʼuri i Jesus ʼis xe resaj li chi sak conojel, teʼuri xe u cʼam bi i u kajaw i u chuch i ali, chilam i je rachiʼil bi ire, y xe oc pa ʼo wi ali. \v 41 Teʼuri xu chap u ʼab i ali, y xu bij pa qui chʼawbal ique: \p —Talíta cúmi —xu bij. \p Are i usucʼ i tzij-le: Ali, quin bij chawe, chat walijok, coʼono. \p \v 42 Are xu bij ile, i ali juntir xwalijic, y xoc chi binic; i je ʼo chila lic xqui bisoj che. I ali ʼo cablajuj junab che. \v 43 I Jesus lic xu bij chique chi mi ta jubiʼ quiqui chʼachʼa wach i xquilo. Xak xu bij chique chi quiqui ya u wa i ali. \c 6 \s1 I aj Nazaret xqui xutuj u cʼutunic i Jesus \p \v 1 Teʼuri, i Jesus xel che i tinimit-le cuʼ u tijoxelab, y xe ʼe pu tinimit ire. \v 2 Are xu rik i uxlambal ʼij, xoc pa ja re i molbalʼib y xoc chu cʼutic chique i winak chila. Je qʼui i winak je ʼo chila; niʼpa i xqui ta u tzij lic xqui bisoj che. \p —¿Pa xu tijoj wi rib i achi-le ronojel wach ca tijin chu ʼonquil? —xqui bij—. ¿Wach usucʼ i nojbal chi yatal che? ¿Pa xu nawsaj wi rib ire-le chu ʼonquil i milágro? \v 3 ¿Xataba n-are ti ire-le i aj ʼanol mexa? Ile xa are i ralab i ati Mariy; xa are i catz a-Jacóbo, i aJose, i a-Júdas, i a-Simon. ¿Xataba i ranab ne te je jekel chi kuʼ yoj? Je jekelic pues. Queje ile xqui bij i winak. Xa xqui xutuj wach i xu bij, wach i xu ʼano. \p \v 4 I Jesus xu bij chique: \p —Conojel quiqui coj u ʼij jun ajbil u tzij i Dios, xui i je rach aj tinimit n-quiqui coj tu ʼij. Xak queje i rachalal, tak i je aj pa rachoch, xak n-quiqui coj tu ʼij —xu bij chique. \p \v 5 I winak chila n-xqui cuba ti qui cʼux che, rumal-i, ire n-xtiqui ta chu ʼanic i milágro.\f + \fr 6:5 \ft I winak xe walij chirij i Jesus y xquesaj bi pa tinimit. Chawila i u wuj i San Lúcas 4.28-38.\f* Xui je queb oxib winak xu ya u ʼab piquiwi y xe rutzirsaj. \v 6 Lic xu bisoj man i winak n-xqui cuba ti qui cʼux che. Teʼuri xa ʼe pa tak aldéa nakaj chu cʼutic chique i winak. \s1 I Jesus xe u tak bi u tijoxelab chu paxsaxic u tzij i Dios \p \v 7 Xoʼon panok xe u siqʼuij i cablajuj u tijoxelab ruʼ, y pa cacabil xu jek bi qui takic pa tak aldéa. Xu ya piquiʼab caquesaj itzel tak tew chique i winak. \v 8 Xak xu bij chique n-ta quiqui cʼam bic are quiqui maj qui be, mi tene qui teb, mi tene qui wa, mi tene qui mer; xui qui chʼamiy quiqui cʼam bic. \v 9 Xak xu bij chique chi toʼ xajab chiqui cojo, xak miqui cʼam chubi jumolaj qui ʼuʼ, xui i jumolaj chi qui cojom bic. \v 10 Xak xu bij chique: \p —We ʼo jun winak cu ya i posar, chix ʼol na ruʼ; cʼa te qui canaj we quix el che i aldéale. \v 11 We ʼo i winak n-quix qui cʼulaj taj, xak n-cacaj ti u tayic i tzij, chix el chila. Che i pu can i ulew che iwakan, cʼutbal-re chique chi cʼo can i qui mac chiquij. I tinimit-le, are ca cʼun i tojpen re qʼuisbal ʼij, sak laj tzij i quin bij chiwe, mas nim ni tojbal mac que ique chuwach i queb tinimit Sodóma y Gomórra\f + \fr 6:11 \ft Cha tzucuj i queb tzij-i pa Diccionário pa qʼuisbal re i wuj-i.\f* —xu bij chique u tijoxelab. \p \v 12 Teʼuri ique xe ʼe chu bixquil chique i winak chi ʼo u chac quiqui jalwachij qui nojbal chi n-ʼus taj. \v 13 Xak xquesaj je qʼui itzel tak tew chique i winak; xak je qʼui iwabib xqui coj acéite piquiwi y xe cutzirsaj. \s1 Wach i camic ʼantal che i ma Wan chi aj kajsanel ya \p \v 14 Xoʼon panok, xak i ma Heródes, chi ʼatol tzij piquiwi i aj Israel winak, xak xu ta u tzijol wach i nim laj ʼanic ca tijin i Jesus chu ʼonquil, man conojel i winak quiqui lapo. Ire xu bij: \p —Are i ʼetz ma Wan aj kajsanel ya, walijnak chic chiquixol i camnak. Are i rumal ʼuri chi ʼo i choʼab ruʼ chu ʼonquil i milágro —xu bij. \p \v 15 Xak je ʼo juban chic xqui bij: \p —Are i ujer ajbil u tzij i Dios mam Elías —xe cha. Xak ʼo i que binic: \p —Are jun cʼacʼ laj ajbil u tzij i Dios pacha i je re ujer —xe cha. \p \v 16 I ma Heródes, are xu ta, xu bij: \p Ire-le are i ma Wan, chi xin tak u cʼatzixic u jolom; ya walijnak chic chiquixol i camnak —xu bij. \p \v 17-18 I ma Heródes u camsam i ma Wan rumal i rixokil, chi ati Erodiys u bi. Are maja ca camsax i ma Wan, i ma Heródes xu maj i ati Erodiys che u chaʼ, chi ma Felípe. I ma Wan xu bij che: \p —N-ʼus taj cat qʼuiji ruʼ i rixokil a chaʼ —xu bij. \p Rumal-i, i ma Heródes xu tak u chapic i ma Wan, xu xim ruʼ carena, y xu tzʼapij pa cárcel. \p \v 19 I ati Erodiys tzel cril i ma Wan. Craj cu camsaj, xui-ri n-cu rik taj wach u ʼanic cu ʼan che, \v 20 man i ma Heródes n-xu ya ta che. Retaʼam chi ma Wan, lic sucʼul i cu ʼano; lic chʼam u cʼaslemal. Rumal-i, xu xij rib che. Are i rumal ʼuri n-xu ya ta che ixok coʼon cʼax che. I ma Heródes, are xu ta i u tzij i ma Wan, lic ʼutz xu ta, xui-ri, ʼo ca tiʼan pu cʼux rumal; n-xu rik taj wach i cu ʼano. \v 21 I ati Erodiys lic xraj u camsaxic i ma Wan, y xoʼon panok xu rik i ʼij che. I ma Heródes xoʼon jun nimaʼij re u ʼij ire. Je qʼui i nimak tak winak xe cʼun chu tijawic cenar ruʼ. Xe cʼun i je rakan u ʼab, xak xe cʼun i je cajʼatzil i u soldádo, xak xe cʼun i nimak qui patan re ronojel i jyub Galiléa. \v 22 Are que tijin chi waʼim, xoc bi i ralit i ati Erodiys, y xoc chi xajawic chiquiwach. I ma Heródes, cuʼ i je ʼo ruʼ, kus xquilo wach i xajawic xoʼon i ali. Rumal-i xu bij che: \p —Cha tzʼonoj chwe wach i cawaj quin ya chawe, y yin quin ya na ʼuri chawe —xu bij che ali. \v 23 Lic xu cuxtaj u bi i Dios chu bixquil. \p —Yin lic quin ya na chawe pachique tak ca tzʼonoj chwe. N-ta coʼono we ca tzʼonoj i nicʼaj i uqʼuial tinimit chi ʼo pin ʼab —xu bij—, lic quin ya na chawe. Queje ile xu bij i ma Heródes. \p \v 24 I ali xe u tzʼonoj che u chuch: \p —¿Wach quin tzʼonoj che, ca bij yet? —xu bij che. \p —Cha tzʼonoj u jolom i ma Wan che, chi aj kajsanel ya —xu bij u chuch che. \p \v 25 I ali juntir xtzalijic; xa ʼe ruʼ i ma Heródes y xu bij che: \p —Woʼor tan cwaj i u jolom i ma Wan, aj kajsanel ya; cwaj ca ya li chwe chupam jun plato —xu bij. \p \v 26 I ʼatol tzij, are xu ta ile, lic xbison rumal. Xui-ri, ire u bim chic chiquiwach conojel, chi cu ya na che wach i ca tzʼonox che, xak u cuxtam u bi i Dios puwi u tzij. Rumal-i, n-xraj ta ire cu tzalij u tzij. \v 27 Are ʼuri xu tak-la bi jun soldádo chu cʼamic u jolom i ma Wan. \v 28 I soldádo xa ʼe ruʼ i cárcel, y xresaj u jolom i ma Wan; xu ya ʼuri pa plato y xu cʼam bi che ali. Ire-le xe u jacha che u chuch. \p \v 29 I u tijoxelab i ma Wan, are xqui ta wach xa ʼan che, xe qui cʼama u nimal y xe qui muku. \s1 I qui tzukic joʼob mil winak \p \v 30 Xoʼon panok, i u tijoxelab i Jesus xe tzalij chic y xqui mol quib ruʼ i Jesus. Xe oc chu lapic che niʼpa i qui ʼanom y niʼpa i qui cʼutum chique i winak. \v 31 Teʼuri i Jesus xu bij chique: \p —Joʼ. Jo che jun lugar pa n-ta wi winak; coj uxlan jubiʼ —coʼono. \p Queje xraj ire ile, man i winak n-ta qui qʼuisic ruʼ. N-ca tijtaj ta chic u wa cumal. \v 32 Rumal-i, i Jesus cuʼ u tijoxelab, quituquel xe ʼe chupam jun bárco che jun lugar pa n-ta wi winak. \v 33 Xui-ri, are xe ʼec, je qʼui i winak xe ʼilawic y xquetamaj chi are i Jesus. Are ʼuri xe ʼe paʼanem chi tak u chiʼ i alagun; nabe xe upon ique chuwach i Jesus. ʼIs pa ronojel tak tinimit je petnak wi. \v 34 I Jesus, are xel pa bárco, xe ril je uqʼuial winak je ʼo tan chic chila. Cʼax xu na u cʼux chique, man je pacha juban chij n-ta que chajiwic. Rumal-i, xoc chu bixquil uqʼuial cʼutunic chique. \v 35 Are mer xkaj i ʼij, i u tijoxelab xe tejeb ruʼ y xqui bij che: \p —Ya xkaj i ʼij, y waral xa tzʼinilic jyub, n-ta winak chi. \v 36 Cha bij chique i winak ʼutz que ʼe chu tzucuxic qui wa chi tak ja, xak pa tak aldéa nakaj —xqui bij che i Jesus. \p \v 37 Xui-ri, ire xu bij chique: \p —Yix chi ya chique wach quiqui tij na —coʼono. \p —¿Cawaj bari que ʼe ka loʼo queb ciénto quetzal caxlanwa, tzukbal que i winak-i? —xqui bij che. \p \v 38 Ire xu tzʼonoj chique: \p —¿Niʼpa i caxlanwa ʼo iwuʼ? Je iwilapeʼ. \p Ique, are xquetamaj niʼpa ʼo cuʼ, xqui bij che: \p —ʼO joʼob caxlanwa ruʼ queb car —xe cha. \p \v 39 Teʼuri i Jesus xe u tak i winak chi que cubi chuwa tak qʼuim pa tak tzobajil. \v 40 Che tak i tzobajil-le, ʼo jujun chi ʼo i cincuénta chique, xak je ʼo jujun je ʼo jun ciénto chique. \v 41 Teʼuri i Jesus xu chap i joʼob caxlanwa, xak i queb car; are ʼuri xtzun chicaj xu cʼamwaj xu tioxij che i Dios. Teʼuri xu pir i caxlanwa, y xu ya chique u tijoxelab, quiqui jachbej-re chique i winak. Xak i queb car xu ya chique, man xak quiqui ya chique conojel i winak. \v 42 Conojel ʼis xe waʼic y xe nojic. \v 43 Are xquelej, i u tijoxelab xqui mol u chiʼ niʼpa i chʼakatak caxlanwa, xak i car chi n-xqʼuis taj. Xnoj cablajuj coban che i chʼakatak chi xsobrinic. \v 44 Niʼpa i achiab xe tzukic, je joʼob mil. \s1 Wach i binic xoʼon i Jesus puwi ya \p \v 45 Are xutzin ile, i Jesus xu bij chique u tijoxelab chi que oc chic pa bárco, que ʼax chʼaka alagun cʼa pa tinimit Betsáida. Queje xu bij ile chi quiqui ʼan ique tzʼakat ire que u ʼijla bi i winak. \v 46 Are xutzin qui ʼijlaxic i winak, xa ʼe che jun jyub chu tzʼonoxic che i Dios. \v 47 Are xoc aʼab, i u tijoxelab ya que upon pa nicʼaj alagun; i Jesus utuquel ʼo che i jyub-le. \v 48 Are ʼo chila, xe ril lok chi u tijoxelab uyej quiqui ʼan chu minic bi qui bárco chuwi ya, rumal i tew chi lic xpe chirij. Are ya ca pe u sakiric, i Jesus ya ca nakajab cuʼ, lic ca bin chuwi ya; ca tijin ricʼawic chiquiwach ique. \v 49 I u tijoxelab, are xquilo chi ca bin chuwi ya, xqui chʼob ique, mok jun xibinel, y xe siqʼuin rumal. \v 50 Queje xqui ʼan ile, man conojel xquilo, xak ʼis xe oc ʼil rumal. Xui-ri, ire xe u ʼijla; xu bij chique: \p —¡Mi xij iwib! Xa yin. ¡Chi cowirsaj i cʼux! —coʼono. \p \v 51 Teʼuri xoc cuʼ pa bárco; are ʼuri i tew xuxlanic. I u tijoxelab lic xqui bisoj rumal. \v 52 Ique n-qui tom tu be wach usucʼ i milágro xoʼon ire che i caxlanwa (chi are ire ʼo puwi ronojel niʼpa i ʼolic). Ique toʼ tzʼapil i qui nojbal. \s1 I Jesus xe rutzirsaj i wabib pa Genesaret \p \v 53 Are xe ʼax chʼakap, xe upon chu chiʼ i jyub Genesaret. Chila xqui yukba wi can i qui bárco. \v 54 Juntir, are xe ʼel pa bárco, i winak je ʼo chila xquilo chi are i Jesus. \v 55 Rumal-i, ʼis xe ʼe paʼanem chu cʼamic li qui iwabib chuwa chʼat pa ʼo wi i Jesus. \v 56 Pa tak ca ʼe wi ire, pa tak tinimit, pa tak aldéa, pa tak jyub, ʼis que qui cʼam li iwabib ruʼ. Xe qui ya chi tak be, y lic xqui tzʼonoj che chi ca yaʼ chique quiqui chap jubiʼ u ʼuʼ. Conojel niʼpa i xqui chap u ʼuʼ, xe utziric. \c 7 \s1 Wach i ca ʼanaw n-chʼam taj chique i winak \p \v 1 ʼO jujun aj Fariséo winak xe tejeb pan ruʼ i Jesus, cucʼam quib cuʼ jujun aj tijonel re i ujer ʼatbal tzij. Ique je petnak pa Jerusalen. \v 2 Are xe upon ruʼ, xquilo chi ʼo jujun chique u tijoxelab i Jesus chi que wa ruʼ qui ʼab tzʼil, quiqui bij ique, man n-quiqui coj ta retalil chu chʼajic qui ʼab pacha quiqui ʼan i aj Fariséo winak. \v 3 (I aj Fariséo, xak conojel i juban aj Israel winak quiqui ʼan pacha i qui costúmbre i catit qui mam; n-ca tijaw ti wa we n-quiqui chʼaj ti qui ʼab qʼuialmul. \v 4 Are que cʼun pa qʼuebal, n-quiqui tij ta tan i wa we n-qui chʼajom ti qui ʼab pacha cu bij i qui costúmbre ique. Xak ʼo chic juban uqʼuial costúmbre je teren chirij: ʼo rawasil che i qui bas, xak che i qui xar, xak queje che i qui pichel chʼichʼ, xak queje che i qui chʼat\f + \fr 7:4 \ft I qui chʼat-le are pa que uxlan wi are quiqui tij i qui wa.\f*; ʼis ʼo rawasil che chi quiqui chʼajo.) \v 5 Rumal-i, i aj Fariséo-le, xak i aj tijonel re i ujer ʼatbal tzij xqui bij che i Jesus: \p —I a tijoxelab, ¿wuchac n-quiqui ʼan ta ique pacha qui bim can i katit kamam ujer? ¿Wuchac quiqui tij qui wa, we n-chʼam ti qui ʼab chuwach i Dios? —xqui bij che. \p \v 6 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Lic katzij xu bij i mam Isaías ujer. Yix xa queb i palaj. Lic quix ʼanawic pacha chom i qui ʼano, xui-ri ire u bim canok wach quix tijin yix chu ʼanic woʼor. U bim canok chi Dios u bim na: \q1 I winak-i lic quiqui coj in ʼij ruʼ qui chiʼ, \q1 xui-ri, ruʼ qui cʼux n-quiqui ʼan taj. \q1 \v 7 I u cojic in ʼij quiqui ʼano, lic n-ta cu chacuj, \q1 man i tzij que tijin chu cʼutic, \q1 xa qui tzij i winak, xui-ri, quiqui ʼan che pacha tak u tzij i Dios. \m (Queje ile u bim i Dios, xu bij i mam Isaías ujer.) \p \v 8 Yix n-qui coj ta chic retalil che wach u bim can i Dios chiwe —xu bij i Jesus chique—. Xui quix tijin chu cojic i cʼutunic chi xa ruʼ winak petnak wi. Xui qui coj retalil che wach tak u chʼajic i xar, i bas, xak juban chic ʼanic pacha ile —xu bij chique. \p \v 9 Xak xu bij: \p —I ʼatbal tzij chi u bim can i Dios chiwe, yix quix tijin chu ʼanic pacha n-ta chic u chac chiwe; are i cojom pu qʼuexel xa ruʼ winak petnak wi. \v 10 I mam Moises u bim can u tzij u pixab i Dios chiwe: “Cha cojo qui ʼij a kajaw a chuch” xu bij; xak xu bij: “Pachin cʼax ca chʼaw chiquij u kajaw u chuch, cha camsaxok”; queje ile u bim can i mam Moises chi ajbil u tzij i Dios. \v 11 Xui-ri, yix quix tijin chu cʼutic, chi jun achi, ʼo puʼab cu bij che u kajaw xak che u chuch: “N-cat in to taj, man niʼpa i ʼo wuʼ in sujum chic che i Dios” mok cu bij che. \v 12 Y we queje cu bij ire ile, n-ta chic chukul ʼuri que u to u kajaw u chuch, qui bij yix. \v 13 Queje ile, yix i kajsam u ʼij i ʼatbal tzij chi u bim can i Dios. Y pu qʼuexel ile, i cojom wi i cʼutunic chi xa winak bin-nak che jun chic. N-xui ta la ile, xak qʼui na qui ʼan yix pacha ile —xu bij i Jesus chique. \p \v 14 Teʼuri i Jesus xe u siqʼuij chic i winak ruʼ y xu bij chique: \p —Chi ta na iwonojel wach i quin bij; chi bisoj u tayic u be. \v 15 Wach ca ʼe chupam jun winak, n-are ta ca ʼanaw che chi n-chʼam ta ire. Xa are wach ca pe pu cʼux ire, are ca ʼanaw che chi n-chʼam taj. \v 16 We yix ʼo i xiquin chu tayic, chi ta u be ʼuri —xu bij i Jesus chique. \p \v 17 Are xel i Jesus chiquixol i winak y xoc pa ja, i u tijoxelab xqui tzʼonoj che wach usucʼ i tzij-le chi xu bij chique i winak. \v 18 Ire xu bij chique: \p —¿Xak yix n-qui ta tu be? ¿N-qui ta tu be chi wach coc chupam jun winak n-are ta ca ʼanaw che chi n-chʼam taj? \v 19 Man ile n-coc ta pa ranima. Xa che u pam ca ʼe wi, xa quicʼawic y quel tan chic —xu bij i Jesus chique. \p Queje ile xu sakij chique chi ronojel niʼpa i u yijbam i Dios chi tzukbal-ke ʼis ʼutz, n-ta rawasil che. \v 20 Xak xu bij chique: \p —Xa are wach ca pe pu cʼux jun winak, are ca ʼanaw-i che chi n-chʼam taj. \v 21 Man ile, pa ranima ca pe wi. Piqui cʼux i winak ca pe wi i qui nojbal chi n-ʼus taj; are i rumal ʼuri ʼo i je cʼulanic quiqui kajsaj qui ʼij cuʼ i ne te cachiʼil. Are i rumal ʼuri xak ʼo i ne te cʼulanic quiqui kajsaj qui ʼij chiquiwach; are i rumal ʼuri, ʼo i winak je camsanel, \v 22 xak ʼo i je iliʼomab, xak ʼo i je rayinel; xak ʼo i je aj ʼanol mal, xak ʼo i je aj tʼoronel; xak ʼo i je aj ʼanol n-ʼus taj; xak ʼo i ca titat qui pam chique i cachiʼil wach i ʼo cuʼ; xak ʼo i je aj nucʼul tzij; xak ʼo i quiqui ʼan nimak che quib; xak ʼo i n-quiqui chʼob ta bien wach quiqui ʼano. \v 23 Je niʼpa i que ʼanaw queje ile, are i ne te chʼam-i chuwach i Dios, y ronojel i n-ʼus taj-le, xa piqui cʼux petnak wi; n-are ti wach quiqui tijo ca ʼanaw chique. \p (Queje ile, i Jesus xu sakij i tzij chique u tijoxelab.) \s1 I Jesus xrutzirsaj i ralit jun ixok chi n-aj Israel taj \p \v 24 Xoʼon panok, i Jesus xel che i jyub-le y xa ʼe che i jyub re i queb tinimit, Tíro y Sidon; chila xoc che jun ja. N-xraj ta ire we ca tatajic pa i ʼo wi, xui-ri, n-xtiqui ta chi ruwaxic rib chiquiwach i winak. \p \v 25 ʼO jun ixok, weʼ xu ta rason pa ʼo wi i Jesus. Ire ʼo jun ralit chi ʼo itzel tew che. I ixok-i xupon ruʼ i Jesus y xuqui che rakan. \v 26 Ire n-aj Israel taj, xa are aj Sirofenis winak. Xtejeb pan ruʼ i Jesus y xu tzʼonoj pawor che chi quelsax ni itzel tew che i ralit. \v 27 I Jesus xu bij jun moxbal tzij che: \p —Nabe ʼo u chac que tzuk ni acʼalab, man n-ʼus taj ca maj i wa chique i acʼalab y ca yaʼ chique i tzʼi. (Queje ile xu bij i Jesus che, chi queʼelok: “Nabe que in to ni wach aj Israel.”) \p I ixok xu bij ʼuri: \p \v 28 —Katzij i ca bij, Nim laj Winak; xui-ri, xak i ral tak tzʼi chi je ʼo chuxeʼ i mexa quiqui mol ni ucʼaj qui wa i acʼalab chi tzaknak bic —xu bij. \p \v 29 Teʼuri i Jesus xu bij: \p —ʼUtz i xa bij —coʼon che ixok—. Y woʼor, ʼutz cat ʼe che awachoch; i itzel tew ya ʼelnak chic che awalit —xu bij che. \p \v 30 I ixok juntir xa ʼec. Are xupon ruʼ ja, xe u rika i acʼal cotzʼol chuwi chʼat. I mal laj tew ya ʼelnak chic che. \s1 I Jesus xrutzirsaj jun tac chi n-kas ta quel u chʼawbal \p \v 31 Teʼuri i Jesus xel che i jyub re i tinimit Tíro, xicʼaw pa tinimit Sidon; teʼuri xicʼaw pa jyub Decápolis, y xupon cʼa chu chiʼ i alagun Galiléa. \v 32 Chila xqui cʼam li jun achi ruʼ, lic tac u xiquin, xak n-kas ta quel u chʼawbal. Xqui tzʼonoj che chi cu ya ni u ʼab puwi. \v 33 I Jesus xu cʼam bi i achi, y xe tejeb pan jubiʼ. Xu min u wi u ʼab pa tak u xiquin i achi; teʼuri xu chubaj pichʼ u cʼaxaj, y xu coj u wi u ʼab che u tzamraʼ i achi. \v 34 Are ʼuri xtzun chicaj, y xu qʼuis u cʼux. Xu bij pa qui chʼawbal ique: \p —¡Efáta! chi queʼelok: ¡cha jaktajok! \p \v 35 Juntir, i u xiquin i achi xe jaktajic; xak xel u chʼawbal, n-ta chic cʼax che u tzamraʼ. \v 36 I Jesus xu bij chique i winak chi mi jun quiqui lap wi ile; xui-ri, are cu bij queje ile chique, xa mas quiqui paxsaj rason. \v 37 Conojel lic xqui bisoj che. Xqui bij: \p —Ronojel niʼpa i cu ʼano, ʼis ʼutz; cu ʼan chique i je tac, chi que tanic; y xak i je mem, que chʼaw rumal —xe cha. \c 8 \s1 I Jesus xe u tzuk cajib mil winak \p \v 1 Xoʼon panok xe moltaj chic uqʼuial winak ruʼ; ique, xqʼuisic wach quiqui tijo. I Jesus xe u siqʼuij i u tijoxelab ruʼ y xu bij chique: \p \v 2 —Toʼ qui wach i winak-i, man are oxib ʼij iri chi je ʼo chi wuʼ; n-ta chic wach quiqui tijo. \v 3 Woʼor, we que in tak bi che cachoch, lic n-quiqui chʼij ti uponic we n-ta wa qui tijom bic. Man je ʼo jujun chique, naj je petnak wi. (Queje ile xu bij i Jesus chique u tijoxelab.) \p \v 4 Ique xqui bij che: \p —¿Wach qui tzukic i winak caka ʼan ʼuri waral? N-ta ca tijaw chi, che i lugar-i chi lic tzʼinilic —xqui bij u tijoxelab che. \p \v 5 I Jesus xu tzʼonoj chique: \p —¿Niʼpa i caxlanwa ʼo iwuʼ? —xu bij. \p Ique xqui bij: \p —Xa wukub —xe cha che. \p \v 6 Are ʼuri i Jesus xu bij chique i winak chi que cubi chuwach tak ulew. Teʼuri xu chap i wukub caxlanwa y xu tioxij che i Dios. Teʼuri xu piro, y xu ya chique u tijoxelab. Ique xqui jach chique i winak. \v 7 Xak ʼo jubiʼ ral tak car cuʼ. I Jesus xu tioxij che i Dios rumal, y xu bij chique u tijoxelab chi que qui jacha chique i winak. \v 8 Conojel i winak xqui tijo y xe nojic. Are xquelej ile, i u tijoxelab xqui mol niʼpa i chʼakatak chi xsobrinic, xnoj wukub chicach che. \v 9 I winak chi xe nojic, colo je ʼo cajib mil chique. Teʼuri i Jesus xe u ʼijla canok, \v 10 y xoc bi pa bárco cuʼ u tijoxelab; xe ʼax ʼuri chʼakap che i jyub Dalmanúta. \s1 I aj Fariséo toʼ xqui tzʼonoj tak milágro che i Jesus \p \v 11 Je ʼo jujun aj Fariséo winak xe upon ruʼ i Jesus y xe oc chu chapic quib chi tzij ruʼ. Xqui tzʼonoj che chi cu cʼut jun milágro chique, cʼutbal-re we ʼo u choʼab i Dios ruʼ; ique xa cʼambal u pam quiqui ʼano. \v 12 I Jesus, lic xu qʼuis u cʼux rumal; xu bij: \p —¿Wuchac ix winak woʼor xa quiwaj quiwil ni jun milágro, cʼutbal re u choʼab i Dios? Lic quin bij chiwe, lic mi jun cʼutbal re u choʼab ca ʼan na chiwach —xu bij i Jesus chique. \p \v 13 Teʼuri xe u canaj canok y xoc pa bárco, y xe ʼax chic chʼaka alagun. \s1 Mi ʼan yix pacha quiqui ʼan i aj Fariséo \p \v 14 I u tijoxelab i Jesus xsach i qui wa chi qui cʼux; n-xqui cʼam tu bic wach i rajwaxic quiqui tij pa be. Xa jun caxlanwa qui cʼamom bi cuʼ pa bárco. \v 15 I Jesus xu bij jun moxbal tzij chique: \p —Chitapeʼ, chi ʼana cwent che i cunbal re i caxlanwa que i aj Fariséo, xak i re i ma Heródes —xu bij chique.\f + \fr 8:15 \ft Are xu bij “cunbal re i caxlanwa”, are usucʼ i tzij-le are chiqui ʼana cwent che qui módo i aj Fariséo, xak i ma Heródes, man i tzel laj módo que ique ca ʼax chique i winak conojel, pacha coʼon i cunbal re i caxlanwa ca ʼe chupam ronojel i ʼor.\f* \p \v 16 I u tijoxelab xe oc chu bixquil chiquiwach: \p —Xu bij ire ile man n-ta ka caxlanwa ka cʼamom lok —xe cha. \p \v 17 I Jesus xu naʼo wach quiqui bij; xu bij chique: \p —¿Wuchac quix cʼachir rumal i caxlanwa? ¿Wuchac quix lapan chirij? ¿Maja ba qui ta u be ʼuri? ¿Xix naw ta bawa che, wach xin ʼano? ¿Lic co ba i jolom-i? \v 18 ʼO i baʼwach, ¿n-quix tzun ta bawa? ʼO i xiquin, ¿n-quix tan ta bawa? ¿N-ca cʼun ta bawa pi cʼux \v 19 wach xiwilo are xin ya i joʼob pan chique i joʼob mil winak? ¿Niʼpa chicach i chʼakatak xsobrinic? —xu bij chique. \p —Cablajuj —xqui bij che. \p \v 20 —Xak are xin ya i wukub pan chique i cajib mil winak, ¿niʼpa chicach i chʼakatak xsobrinic? —xu bij chique. \p —Wukub —xqui bij che. \p \v 21 Teʼuri xu bij: \p —¿Maja qui ta ʼuri u be ile?\f + \fr 8:21 \ft Queje ile xu bij i Jesus chique, cʼutbal-re chique chi n-tu chac mas que cʼachir che, wach i quiqui tijo. Are ʼo u chac quiqui ʼan cwent quib che wach i quiqui ʼan i aj Fariséo.\f* —coʼono. \s1 Wach rutzirsaxic jun mawach pa Betsáida \p \v 22 Are xe upon pa tinimit Betsáida, xcʼam li jun mawach ruʼ i Jesus, y xqui tzʼonoj che chi cu chap na ruʼ u ʼab. \v 23 I Jesus xu chap bi che u ʼab, y xel pa tinimit ruʼ. Teʼuri i Jesus xu coj pichʼ u cʼaxaj che u baʼwach i mawach, y xu ya u ʼab puwi. Teʼuri xu tzʼonoj che we ca tzun jubiʼ. \v 24 I mawach xu bij: \p —Que wil i winak —xu bij—. Pacha cheʼ, cwil yin, xui-ri que binic —xu bij. \p \v 25 I Jesus xu coj chic u ʼab che u baʼwach; teʼuri i achi xu coj retalil che u takenic, y xutziric. Are ʼuri lic xtzun bien. \v 26 Teʼuri i Jesus xu tak bi ruʼ rachoch, y xu bij che: \p —Mat oc pa tinimit, xak ma bij iri chila —xu bij che. \s1 I ma Pédro xu bij chi Jesus are i Crísto chi Tolque \p \v 27 Teʼuri i Jesus xa ʼe cuʼ u tijoxelab che tak i aldéa re i tinimit Cesaréa Filípo. Are que tijin chi be, xu tzʼonoj chique u tijoxelab: \p —I winak, are quin qui lapo, ¿wach quiqui bij ique chi in pachin yin? —xu bij. \p \v 28 Ique xqui bij che: \p —ʼO jujun quiqui bij chi yet at ʼetz ma Wan chi aj kajsanel ya, quiqui bij. Xak ʼo i que binic chi yet at ujer mam Elías. Xak je ʼo juban chic quiqui bij chi yet at jun chic ajbil u tzij i Dios, quiqui bij i winak chawij. Queje ile xqui bij u tijoxelab che. \p \v 29 Teʼuri i Jesus xu tzʼonoj chique u tijoxelab: \p —Y yix, ¿wach i qui bij yix chi in pachin yin? \p I ma Pédro xu bij: \p —Yet at Crísto (chi Tolke koyʼem) —xu bij che. \v 30 Xui-ri i Jesus xu bij chique chi mi jun quiqui lap wi pachin ire. \s1 I Jesus xu bij chique wach i camic quicʼaw wi \p \v 31 Teʼuri i Jesus xoc chu bixquil chique chi ire, chi Achi aj Chicaj, lic cu tij ni uyej, xak ca xutux na cumal i nimak tak mamʼib, xak cumal i cajʼatzil i sacerdóte, xak cumal i aj tijonel re i ujer ʼatbal tzij. Xu bij chique chi ca camsax na, teʼuri churox ʼij ca walijic. \v 32 Ile lic sakil xu bij chique. Are ʼuri i ma Pédro xu siqʼuij pan jubiʼ ruʼ, y xoc chu ʼatixic wach i ca tijin chu bixquil. \v 33 I Jesus xu pisquilij rib, y xe u tzu u tijoxelab. Are ʼuri xu yaj i ma Pédro: \p —¡Chat el chinwach, a-Satanas! A nojbal yet n-queje taj pacha u chʼobom i Dios. Ca chʼob yet pacha quiqui chʼob i toʼ winak —xu bij che. \p \v 34 Teʼuri i Jesus xe u siqʼuij u tijoxelab ruʼ, xak i uqʼuial winak, y xu bij chique: \p —Pachin jun craj ca terej chwij, ʼo u chac mu chʼob chic rib, xui-ri charekaj bi u cruz, y cha terej na chwij, tupu ca cam na rumal. \v 35 Queje ile chu ʼana man pachin jun xa cʼax cu na u cʼaslemal re waral, xa cu sach ʼuri u cʼaslemal chi sakil. Xui-ri, pachin jun ca sachsax nu wach u cʼaslemal waral xa wumal yin, xak rumal i ʼutz laj tzij re i Dios, cu rik ʼuri u cʼaslemal sakil. \v 36 We ʼo jun u chʼacom ronojel i beyomal re u wach i jyub taʼaj, xui-ri we cu sach u cʼaslemal sakil, ile n-ta queʼel wi, n-ta u chʼacom ʼuri. \v 37 ¿Wach u tojic ʼuri coʼon na, chʼacbal re i u cʼaslemal sakil we u sachom? N-taj. \v 38 We ʼo jun ca qʼuix na chwe yin, xak che in tzij, chiquiwach i winak re woʼor chi lic je ajmaquib, xak yin quin qʼuix na che ire are quin cʼun tan chic. Yin, chi in Achi aj Chicaj, quin cʼun chic ruʼ u ʼij u chomal in Kajaw, xak cuʼ i loʼlaj ángel —xu bij i Jesus chique. \c 9 \p \v 1 Xak xu bij chique: \p —Katzij quin bij chiwe, je ʼo jujun waral chi n-que cam ta tan cʼa quiquil ni u jekanic i ʼatbal tzij re i Dios waral, chi nim u choʼab. \s1 Wach u yojtajic u tzunbal i Jesus xoʼon chiquiwach u tijoxelab \p \v 2 Wakib ʼij u ʼonquil ile, i Jesus xe u cʼam bi i ma Pédro, i ma Jacóbo, xak i ma Wan; y xe ʼe quituquel che jun nim laj jyub naj u wi. Are je ʼo chila, i u tzunbal i Jesus lic xyojtajic. \v 3 I u ʼuʼ lic ca walchʼin rumal u sakil; lic sak ʼotoʼoj ca tzunic. N-ta jun cʼul, tupu lic chʼajtalic, chi ca majaw u sakil ile. \v 4 Xak xquilo chi xe winakir i mam Moises xak i mam Elías ruʼ i Jesus, que tijin chi lapanic. \v 5 Are ʼuri i ma Pédro xu bij che i Jesus: \p —Mayes, lic ʼutz na oj ʼo waral. ʼUtz caka ʼan oxib i mujbal: jun awe yet, jun re i mam Moises, xak jun re i mam Elías —xu bij che. \p \v 6 I u tijoxelab, lic je ocnak ʼil che wach xquilo, rumal-i n-xu na ti ma Pédro wach i xu bij. \v 7 Teʼuri xkaj jutzobaj sutzʼ piquiwi y xqui ta jun nim laj chʼawbal xchʼaw chupam i sutzʼ: \p —Iri, are in Cʼojol, chi lic cʼax quin naʼo; chi cojo retalil che, wach i cu bij. \p \v 8 Are xqui ta ile, juntir cʼula xe tzunic, péro n-ta xquilo, xui chic i Jesus utuquel. \p \v 9 Are xe kaj li che i jyub-le, i Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —Niʼpa i xiwil yix, mi lapo cʼa cu rik ni ʼij chi yin, chi in i Achi aj Chicaj, in walijnak chic che i camic —xu bij chique. \p \v 10 Rumal-i, n-xqui bij taj wach i xquilo; xui-ri, xqui tzʼonoj chiquiwach wach usucʼ i tzij-le xu bij, chi ca walij che i camic. \v 11 Teʼuri xqui tzʼonoj che i Jesus: \p —I aj tijonel re i ujer ʼatbal tzij, ¿wuchac quiqui bij ique chi nabe ca cʼun i ujer mam Elías? —xqui bij che. \p \v 12 I Jesus xu bij: \p —Katzij i xqui bij-le, nabe ca cʼun i mam Elías, col u yijba ronojel; queje ile tzʼibtal canok. Xak tzʼibtal chic jun tzij chirij i Achi aj Chicaj: cu bij chi cu tij ni uyej xak ca xutux na. \v 13 Xui-ri, yin quin bij chiwe chi mam Elías ya cʼun-nak chic; i winak xqui ʼan che pacha cacaj ique; xeʼelok pacha i tzʼibtal can chupam u wuj i Dios —xu bij i Jesus chique. \s1 Wach i relsaxic itzel tew che jun ala \p \v 14 Teʼuri xe tzalij chic chila pa je ʼo wi i juban u tijoxelab, y xquilo je qʼui i winak je ʼo chic chiquij chiquiwach. Xak je ʼo jujun tijonel chila re i ʼatbal tzij re i mam Moises; ique qui chapom quib chi tzij cuʼ u tijoxelab. \v 15 I winak, are xquil i Jesus, xqui bisoj, are ʼuri, xe ʼe paʼanem chu yaʼic rutzil u wach. \v 16 Are ʼuri, ire xu tzʼonoj chique: \p —¿Wach quix tijin chu lapic cuʼ ique? \p \v 17 ʼO jun achi chiquixól xu bij: \p —Mayes, yin xin cʼam li jun wacʼal awuʼ, ʼo itzel tew che chi u ʼanom mem che. \v 18 Xa ipa ʼo wi, ca chaptaj rumal itzel tew, y ca tzaksax pulew. Are ʼuri xa ca wokow u cʼaxaj pu chiʼ, xak cu kachʼachʼej uware rumal. Rumal-i, lic n-ta chic u choʼab. Xin tzʼonoj chique a tijoxelab chi caquesaj i mal laj tew che. Xui-ri, n-xe tiqui ta che —xu bij i achi che. \p \v 19 Are ʼuri i Jesus xu bij: \p —¡Ay, yix chi n-tu cubibal i cʼux che i Dios! ¡ʼO tan chi ʼij in ʼo iwuʼ, y yix n-ta i nawic! ¿Niʼpa nawi chic ʼij cʼa craj? —xu bij—. Chi cʼama li acʼal waral —coʼono. \p \v 20 Xqui cʼamlok. I itzel tew, are xril i Jesus, xu ya chic atac che i ala. Ire-le xtzak pulew, lic cu balʼatij chic rib chuwach ulew, xak ca wokow u cʼaxaj. \v 21 Are ʼuri i Jesus xu tzʼonoj che i achi: \p —¿Niʼpa junab u jekanic i cʼax che? —xu bij. \p I u kajaw xu bij: \p —Ire cʼa chʼutin are xu jeko. \v 22 I itzel tew-le, qʼuialmul u cʼakom pa ʼaʼ, xak pa ya; craj cu camsaj. ¡Chawila toʼbal ka wach! ¡Choj a to na, we cat tiqui che! —xu bij i achi. \p \v 23 —Yin quin tiqui che —xu bij i Jesus—, xui-ri we yet cat tiqui chu cubaxic a cʼux chwe. Ronojel ʼis coj tiqui che we ʼo u cubibal ka cʼux —xu bij. \p \v 24 Juntir i u kajaw i ala xsiqʼuin chu bixquil: \p —Cul in cʼux chawe —xu bij—. ¡Chin a to na che, chi quin cuba na mas in cʼux chawe! —xu bij. \p \v 25 I Jesus, are xrilo chi que tijin qui moltajic i winak ruʼ, xu yaj i itzel tew y xu bij che: \p —Yet, at tac y at mem laj itzel tew, quin bij chawe, chat el che i ala-le. Chawoʼtaj, y mat oc chic ruʼ —xu bij che. \p \v 26 I itzel tew siqʼuinic xoʼon chic jun atac che i ala, teʼuri xelic. Xcanaj can i ala lic pacha xcamic; rumal-i, conojel xqui bij chi lic xcamic. \v 27 Xui-ri, i Jesus xu chap che u ʼab y xu yaco; i ala xtaqʼuiʼic. \p \v 28 Teʼuri i Jesus xoc pa ja. Are ʼuri i u tojoxelab xqui tzʼonoj che: \p —¿Wuchac n-xoj tiqui ti yoj chi relsaxic i itzel tew-le? —que cha. \p \v 29 Ire xu bij chique: \p —I mal laj itzel tew pacha i jun-le n-quel taj, xui-ri we lic qui tzʼonoj che i Dios, xak we qui mayij ni waʼim rumal —xu bij. \s1 I Jesus xu bij tan chic chi ca camsax na \p \v 30 Are xe ʼel chila, xe ʼax pa Galiléa. I Jesus n-xraj taj we caquetamaj i winak pa ʼo wi ire. \v 31 N-xraj taj, man ire ca tijin chu cʼutic chique u tijoxelab; ca tijin chu bixquil chique chi i Achi aj Chicaj ca jachtaj na piquiʼab i winak, y ca camsax na cumal, xui-ri che oxib ʼij panok ca walij na. \v 32 Tupu xu bij ire ile chique, n-xqui ta tu be, xak xqui xij quib chu tzʼonoxic che wach usucʼ. \s1 Pachin mas nim u ʼij, are ajchac ʼuri chiquij i rachiʼil \p \v 33 Xoʼon chupanok, xe upon pa Capernaum. Are xe oc pa ja chila, i Jesus xu tzʼonoj chique utijoxelab: \p —Are coj tijin te chi be, ¿wach i tzij i chapom wi iwib yix puwi? —xu bij chique. \p \v 34 Ique lic n-xe chʼaw ta chic. Are i tzij chi qui chapom wi quib ique puwi pa be, are i pachin mas nim u ʼij chique ique. \v 35 I Jesus xcubiʼic, y xe u siqʼuij i cablajuj u tijoxelab ruʼ. Are ʼuri xu bij chique: \p —Pachin jun craj cu ya rib chu nabeal, chu ya na rib ʼuri pa qʼuisbal-re chique i conojel, xak chu ʼana che rib pacha mocom chiquij —xu bij. \p \v 36 Are ʼuri xu cʼam jun acʼal ruʼ y xu ya chiquiwach. Xu ʼaluj ʼanok y xu bij chique: \p \v 37 —Pachin jun cu cʼulaj jun acʼal ruʼ pacha iri rumal i cʼaxnabal u cʼux chwe yin, are yin ʼuri quin u cʼulaj ruʼ. Pachin jun quin u cʼulaj yin ruʼ, n-xui ti yin quin u cʼulaj ruʼ, xak xu cʼulaj ʼuri i Jun chi in takawnak lok —xu bij chique. \s1 Pachin n-coʼon ta chʼoʼoj chikij, u yom ʼuri u wach kuʼ \p \v 38 Teʼuri i ma Wan xu bij che: \p —Mayes, xkil jun achi chi ca tijin chi relsaxic itzel tew ruʼ u cuxtaxic a bi yet. Yoj ʼut xka bij che chu mayij, man n-kachiʼil taj —xu bij che i Jesus. \p \v 39 —Ile mi ʼatij —xu bij i Jesus che—, man we ʼo jun coʼon milágro rumal u cuxtaxic in bi yin, n-cu bij ta ʼuri mal laj tak tzij chwij. \v 40 Pachin jun n-coʼon ta chʼoʼoj chikij, ire-le ka cwenta yoj. \v 41 Pachin jun coʼon jun utzil chomal chiwe xa rumal ix terejnak chwij, ʼo ni sipon ʼuri cu chʼaco. Queje ile queʼel che, tupu xa jun bas i yaʼ cu ya chiwe wumal yin\f + \fr 9:41 \ft I mer tzij xu bij are “rumal i Crísto”.\f* —xu abij i Jesus chique. \s1 Chawesaj wach tak i cat tzaksaw chupam i mac \p \v 42 Xak xu bij chique: \p —Jun chʼutin chi u cubam u cʼux chwe, we ʼo jun cu ʼan che chi ca tzak chupam u mac, mas ʼutz queʼel che i jun-le we tene ca xim jun caʼ rij u kul y ca cʼak bi pa ya, jiʼbalre. I camic-le mas ʼutz chuwach i camic chi ca pe puwi we cu tzaksaj jun chʼutin chupam u mac. \v 43 We are a ʼab ca ʼanaw chawe chi cat tzak chupam a mac, suʼ cha cʼupij. Mas ʼutz ca sach a ʼab, tobal re a cʼaslemal, chuwach xa cat ʼe pa ʼaʼ chi n-ca chup taj, ruʼ i queb a ʼab tzʼakat. \v 44 I amol chi cat qui tij chila lic n-que cam taj, xak i ʼaʼ mi jun ca chupuwic. \v 45 We are awakan ca ʼanaw chawe cat tzak chupam a mac, suʼ cha cʼupij bic. Mas ʼutz ca sach awakan, tobal re a cʼaslemal, chuwach i xa cat ʼe pa ʼaʼ chi n-ca chup taj, ruʼ i queb awakan tzʼakat. \v 46 I amol chi cat qui tij chila n-que cam taj, xak i ʼaʼ mi jun ca chupuwic. \v 47 Xak i a baʼwach, we are ca ʼanaw chawe cat tzak chupam a mac, suʼ chawesaj. Mas ʼutz cat oc pa cu ʼat wi tzij i Dios, tupu xa jun a baʼwach, chuwach i xa cat ʼe pa ʼaʼ ruʼ i queb a baʼwach tzʼakat. \v 48 I amol chi cat qui tij chila n-que cam taj, xak i ʼaʼ chila mi jun ca chupuwic. \p \v 49 Ronojel niʼpa i ca sujux chuwach i Dios, cocsax ʼaʼ che, xak cocsax atzʼam che\f + \fr 9:49 \ft Chupam i ujer wuj, Levítico u bi, i Dios u bim chi i atzʼam-le are i cuxtabal-re chique i winak wach i trat u yijbam ire cuʼ. (Lev. 2.13; xak Eze. 43:24)\f*; xak yix, ʼo u chac pacha cocsax ʼaʼ, pacha cocsax atzʼam chiwe, we ʼutz i yijbaxic chuwach i Dios. \v 50 I atzʼam, lic cu rik u chac chake. Xui-ri, we xsach i u tzayil, ¿wach u ʼonquil ʼuri caka ʼan tan chic tza che? N-taj. Xak ʼo u chac chi yix ʼo i tzayil (pacha jun sipon sujtal chuwach i Dios; queje ile, ix chom na chiwach); \f + \fr 9:50 \ft I atzʼam are i cuxtabal re u trat i Dios cuʼ u winak; are cʼutbal-re chi je u chomarsam chic ruʼ ire. (Eze. 43:24,27)\f* chom chix ʼol chiwach. \c 10 \s1 Wach xu bij i Jesus chirij u jachic quib i je cʼulanic \p \v 1 Xoʼon panok, i Jesus xel pa tinimit Capernaum, xa ʼe cʼa pa jyub Judéa; xu ʼaxuj i ya Jordan, y xupon che i jyub pa oriénte re i ya. Chila xe moltaj chic uqʼuial winak ruʼ, y ire xoc chic chu cʼutic chique pacha ʼax coʼon wi. \v 2 Are ʼuri, je ʼo jujun aj Fariséo xe upon ruʼ, xa quiqui tzucuj tzaksabal re. Xqui tzʼonoj che we i ʼatbal tzij cu ya che jun, we craj cu jach i rixokil. Queje ile quiqui cʼambej u pam, xqui bij ique. \v 3 Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p —¿Wach xu bij i mam Moises ujer chi qui ʼano? \p \v 4 Ique xqui bij: \p —I mam Moises u yom can chake chi jun achi xa cu tzʼibaj jun wuj y cu ya che i ixok, jachbal-re —xqui bij che. \p \v 5 Teʼuri i Jesus xu bij: \p —I mam Moises xu ya ile chiwe xa rumal n-quiwaj ta qui ʼan pacha craj i Dios. \v 6 Xui-ri chu xebal ʼij sak, i Dios, are xu yijba ronojel u wach i jyub taʼaj, xak xe u ʼan i winak, “jun achi, jun ixok xe u yijba”. (Queje ile cu bij u wuj i Dios\f + \fr 10:6 \ft Gen. 1:27.\f*.) \v 7 “Rumal ʼuri, jun achi ʼo u chac quel cuʼ u kajaw u chuch, man cacucʼaj quib ruʼ i rixokil. \v 8 Ique che queb, xa jun chʼaculaj queʼelok.” (Queje ile cu bij u wuj i Dios\f + \fr 10:8 \ft 10.7,8 Gen. 2:24\f*.) Queʼel ʼuri are i je queb, queʼelok xa je jun. \v 9 Rumal-i, i winak n-ta piquiʼab quiqui yoj ile chi u yijbam i Dios, chi xa jun u ʼanom chique —xu bij i Jesus chique. \p \v 10 Are xe oc pa ja, i u tijoxelab xqui tzʼonoj jubiʼ chic che, puwi i tzij-le. \v 11 Rumal-i, i Jesus xu bij chique: \p —Pachin jun cu jach i rixokil, we xqʼuiji ruʼ jun chic, queʼel ʼuri chi ʼo u mac i achi chuwach i Dios, xak chuwach i nabe rixokil. \v 12 Xak queje jun ixok, we cu jach i rachijil y ca qʼuiji chic ruʼ jun achi, ʼo ni u mac ʼuri chuwach i Dios, xak chuwach i nabe rachijil —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus que raj i acʼalab; xu ya u ʼab piquiwi \p \v 13 Xoʼon panok, je ʼo jujun winak xe qui cʼam li cacʼal ruʼ i Jesus, cu yabej na re u ʼab piquiwi. Xui-ri, i u tijoxelab xqui jek qui ʼatixic i je ucʼawnak i acʼalab. \v 14 I Jesus, are xrilo, xpe roywal y xu bij chique: \p —Chi ya chique i acʼalab que cʼun wuʼ; me i ʼatij, man ʼo que ique che i ʼatbal tzij re i Dios, xak chique i je pacha acʼalab. \v 15 Katzij i quin bij chiwe: pachin jun, we n-cu ya ta che i Dios cu ʼat ni tzij puwi, pacha coʼon jun acʼal, lic n-coc ta ʼuri pa cu ʼat wi tzij i Dios —xu bij i Jesus. \p \v 16 Teʼuri xe u tzʼulej i acʼalab; xu ya u ʼab piquiwi conojel, y xu tzʼonoj ʼutz piquiwi. \s1 Jun achi beyom xu tzʼonoj wach u rikic u cʼaslemal chi n-tu qʼuisic \p \v 17 I Jesus xu maj chubi u be; are ʼuri xcʼun jun achi paʼanem y xuqui chuwach. Xu bij che: \p —ʼUtz laj Mayes, ¿wach quin ʼan yin, quin rikbej na re in cʼaslemal chi n-tu qʼuisic? —xu bij. \p \v 18 —¿Wuchac ca bij “ʼutz” chwe yin? —xu bij i Jesus—. N-ta jun chi ʼutz, xui Dios —xu bij. \v 19 Yet awetaʼam wach cu bij i lajuj u tzij u pixab i Dios: cu bij “Ma min awib ruʼ jun ixok chi n-awixokil taj; mat camsanic; ma ʼan elaʼ; ma bij mentir chirij jun winak; mat tʼoronic; cha cojo qui ʼij a kajaw a chuch.” Ile awetaʼam chic —xu bij i Jesus che i achi. \p \v 20 —Mayes, ronojel ile ʼis quin tijin chu ʼanic; in jekom na lok cʼa are in chʼutin —xu bij i achi che. \p \v 21 I Jesus xu maj u takexic i achi; lic cʼax xu naʼo. \p —Cʼo ni rajwaxic chawe —xu bij—: niʼpa i ʼo awuʼ, ja cʼayij, ca tobej que i nibaʼib. Ca rik na ʼuri a beyomal chicaj. Teʼuri chat petok y chat terej chwij, tupu cat cam na rumal —xu bij i Jesus che. \p \v 22 Are xu ta i achi ile, lic xoc ʼil, y ca bisonic xa ʼec, man ire lic beyom. \p \v 23 Teʼuri i Jesus cʼula xe u tzu u tijoxelab, y xu bij chique: \p —I beyomab, cʼax coquic puʼab i Dios\f + \fr 10:23 \ft I mer tzij xu bij are iri: cʼax coquic pu ʼatbal tzij i Dios.\f* —xu bij. \p \v 24 I u tijoxelab, are xqui ta ile, lic xqui bisoj. Are ʼuri i Jesus xu bij chic chique: \p —Ix wacʼal, niʼpa i qui cubam qui cʼux che i qui beyomal, cʼax coquic ʼuri pu ʼatbal tzij i Dios. \v 25 Cʼax u ʼanic chi jun beyom cu jach rib puʼab i Dios; cʼax ile chuwach i ricʼawic jun camey che i tel re acuxa —xu bij. \p \v 26 I u tijoxelab, are xqui ta ile, lic xqui bisoj. Teʼuri xe oc chu chʼobic chiquiwach: \p —¿Pachin quelsax na ʼuri chupam u mac? \p \v 27 I Jesus xu maj qui takexic y xu bij chique: \p —I winak n-que tiqui ta chu ʼanic ile, xui-ri, i Dios ca tiqui che; ire, ronojel ʼis ca tiqui che —xu bij. \p \v 28 Are ʼuri i ma Pédro xu bij che: \p —Kajwal, yoj, ronojel niʼpa i ʼo kuʼ xka canaj canok y oj terejnak chawij —xu bij. \p \v 29 I Jesus xu bij chique: \p —Katzij i quin bij chiwe, pachin croʼtaj can u bitak-re wumal yin, nim na cu chʼac puwi ile. We ʼo jun cu canaj can i rachoch, xak i rulew, xak i ratz u chaʼ, xak u chuch u kajaw, xak i rixokil ralcʼwal, xa wumal yin, xak rumal u paxsaxic u tzij i Dios, \v 30 ʼo ni cu chʼac ʼuri woʼor chuwach i jyub taʼaj, xak ʼo ni cu chʼaco coʼon panok. Ca yaʼ na ʼuri jun ciénto che, puwi ile chi xa jun ʼo ruʼ; we are i rachoch xu canaj canok, we are i ratz u chaʼ, we are u chuch, we are i racʼal, we are i rulew xu canaj canok, ca yaʼ na chic jun ciénto puwi; xui-ri, xak cu tij uyej cumal i winak. Péro n-ta coʼono, man coʼon panok, ʼo ni u cʼaslemal chi n-ca qʼuis ta chic. \v 31 Xui-ri, niʼpa i je ʼo pa nabeal, je qʼui na que canaj can pa qʼuisbal-re; xak je qʼui chi woʼor je ʼo pa qʼuisbal-re, are ique que nabeaj na —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus, are uroxmul xu bij chic u camic \p \v 32 Je ʼo pa be, ʼelic bi que pa Jerusalen, i Jesus nabe chiquiwach u tijoxelab. Ique lic xqui bisoj che, wach ca tijin chu ʼonquil, chi ca ʼe pa Jerusalen; lic qui xim quib xe terej bic. I Jesus xe u siqʼuij juyac chic i cablajuj u tijoxelab ruʼ. Xoc ʼuri chu bixquil chique wach i cʼax quicʼaw wi. \p \v 33 —Yix iwetaʼam ya xka maj bi ka be pa Jerusalen. Are coj upon chila, yin chi in Achi aj Chicaj, quin jachtaj na piquiʼab i cajʼatzil i sacerdóte, tak piquiʼab i tijonel re i ʼatbal tzij re i mam Moises. Quiqui ʼat na tzij pinwi, y quiqui bij na chi ʼo u chac quin camsaxic, xak quin qui jach na piquiʼab i ne te aj Israel. \v 34 Quin yoʼyax na, quin qui chʼay na, xak quiqui chubaj qui cʼaxaj chwe, xak quin camsax na. Xui-ri, churox ʼij quin walij che i camic —xu bij i Jesus chique. \s1 Wach i xqui tzʼonoj i ma Jacóbo, i ma Wan \p \v 35 Teʼuri i ma Jacóbo, i ma Wan chi je u cʼojol i mam Zebedéo, xe tejeb ruʼ i Jesus. \p —Mayes —xqui bij che—, caka tzʼonoj jun pawor chawe —que cha. \p \v 36 —¿Wach quiwaj quin ʼan chiwe? —xu bij i Jesus. \p \v 37 Ique xqui bij che: \p —Are at ʼo chic che a ʼatbal tzij, chi nim u ʼij u chomal, cakaj yoj ca ya chake coj qʼuiji ni jujun pa tak a tzal: jun pa wikabim, jun pa moxim —xqui bij che. \p \v 38 —Yix n-iwetaʼam taj wach qui tzʼonoj —xu bij i Jesus chique—. ¿Quix tiqui yix chu chʼijic i cʼax, pacha i cʼax quin icʼaw wi yin che? ¿Quix tiqui yix chu chʼijic uyej pacha uyej quin icʼaw wi yin? —xu bij chique. \p \v 39 —Coj tiquiʼic —xe cha ique. \p I Jesus xu bij: \p —Katzij, yix quix icʼaw na chupam i cʼax-le; xak qui tij ni uyej-le, pacha quin icʼaw na wi yin. \v 40 Xui-ri, n-pinʼab ti yin ʼo wi u bixquil pachin que cubi pin wikabim, xak pin moxim. Ca yaʼ ni-le chique pachin u chʼobom i Dios cu ya chique —xu bij i Jesus. \p \v 41 I je lajuj chic u tijoxelab, are xqui ta qui tzij i ma Jacóbo i ma Wan, xpe coywal chiquij. \v 42 Are ʼuri i Jesus xe u siqʼuij ruʼ y xu bij chique: \p —Iwetaʼam yix, niʼpa i je ʼatol tzij piquiwi i tinimit, quiqui ʼan che quib pacha je rajaw piquiwi; xak i winak chi nimak qui patan que rajawin piquiwi i cach winak. \v 43 Xui-ri, yix n-ix ta queje ile. Are i qui ʼan ni yix, pachin craj queʼelok nim u ʼij, cha chacun ʼuri chiquij i rachiʼil. \v 44 Pachin craj cu ya rib chu nabeal, chu ʼana ʼuri che rib pacha mocom chiquij conojel. \v 45 Queje chi ʼana ile, man i Achi aj Chicaj\f + \fr 10:45 \ft Are i Jesus mísmo.\f* mi te ne ire xcʼun chu tzucuxic pachin ca chacun chirij; xcʼun ire pacha mocom chiquij conojel; xcʼun chu yaʼic rib che i camic, tojbal re i quelbal pa cʼax i je qʼui —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus xu tzunsaj jun mawach, ma Bartiméo u bi \p \v 46 Cʼa que tijin qui ʼenam pa Jerusalen, xe icʼaw pa Jerico. Are ca tijin quelic i Jesus cuʼ u tijoxelab, je qʼui i winak je teren chiquij. ʼO jun mawach, ma Bartiméo u bi, chi u cʼojol i ma Timéo; ire cul pa be, ca tijin chu tzʼonoxic u mer chique i winak. \v 47 Are xu ta chi are i Jesus aj Nazaret chi ca tijin ricʼawic, ire xsiqʼuin chu bixquil: \p —¡Kajwal Jesus! ¡Yet chi at umuk uxiquin can i mam David, chawila toʼbal in wach! —xu bij. \p \v 48 Je qʼui i winak xe yajawic man cacaj cu mayij siqʼuinic, xui-ri, ire xa xu cowij u bixquil che i Jesus: \p —¡Yet chi at umuk uxiquin can i mam David, chawila toʼbal in wach! —xu bij. \p \v 49 I Jesus, are xu ta, xtacʼ canic y xu bij: \p —Chi siqʼuij. \p Teʼuri xqui siqʼuij i mawach y xqui bij che: \p —Cha cowij a cʼux. Chat walijok man ire cat u siqʼuij —xe cha che. \p \v 50 Juntir xu cʼak bi i cʼul u licʼom chirij, y xsacʼlin chicaj. Teʼuri xtejeb pan ruʼ i Jesus. \v 51 I Jesus xu tzʼonoj che: \p —¿Wach cawaj quin ʼan chawe? \p I mawach xu bij che: \p —Mayes, cwaj yin quin a tzunsaj —coʼono. \p \v 52 I Jesus xu bij che: \p —ʼUtz cat ʼec; ya xat utziric, man xa cuba a cʼux chwe —xu bij. \p I mawach juntir xtzunic, y xterej bi chirij i Jesus pa be. \c 11 \s1 Wach u cojic u ʼij i Jesus are xoc pa Jerusalen \p \v 1 Ique, ya nakaj chic je ʼo wi pa Jerusalen; ya xe upon che i queb aldéa Betfage y Betánia, chi je ʼo chuwach i ral jyub Olívos. Are ʼuri i Jesus xe u siqʼuij queb u tijoxelab ruʼ y xu bij chique: \p \v 2 —Jix che i aldéa-le chi ʼo chakawach; are quix uponic, qui rik ni jun buru yukul chila, chi cʼa maja cretamaj ca ʼan winak chirij. Chi toro y chi cʼama lok. \v 3 We ʼo jun ca tzʼonow chiwe wuchac quix tijin chu toric, chi bij che chi cu rik u chac che i Kajwal y weʼ col u ya chic, chix chok che —xu bij i Jesus chique. \p \v 4 Ique xe ʼec, xe qui rika i buru yukul pa be chuwach jun ja, y xe oc chu quiric. \v 5 Je ʼo jujun xe ʼilawic, y xqui bij chique: \p —¿Wach quix tijin chu ʼanic? ¿Wuchac qui tor i buru? —xe cha. \p \v 6 Are ʼuri xqui bij chique pacha u bim bi Jesus chique ique; teʼuri xyaʼ li chique chi xqui cʼam li buru che i Jesus. \v 7 Are xe uponic, xqui coj qui ʼuʼ chirij, teʼuri xa ʼan i Jesus chirij. \v 8 Je qʼui i winak xqui rip qui ʼuʼ pa be, xak je qʼui chic xqui cʼatzij u xak cheʼ y xqui coj pa be, wikbal-re. \p \v 9 Je qʼui i winak je nabe chuwach i Jesus, xak je qʼui je teren li chirij; conojel xe siqʼuin chu bixquil: \p —¡Hosánna! (¡Nim u ʼij i Dios!) —xe cha—. ¡Chu ya ni ʼutz i Dios puwi i Jun-i chi u takom li kuʼ! \v 10 ¡Cʼamori che i Dios! Ya ca jekan u ʼatbal tzij chi coʼon ni Jun-i, chi u muk u xiquin can i ka mam, mam David. ¡Chocsax u ʼij i Dios! (Queje ile xe siqʼuin chu bixquil.) \p \v 11 Queje ile i roquic i Jesus pa Jerusalen. Are ʼuri xoc ire pa rachoch i Dios chila. Are xoc paja, cʼula xtzunic, y xtzalij chalok man ya xkaj i ʼij. Teʼuri xa ʼe chic pa Betánia cuʼ i cablajuj u tijoxelab. \s1 Wach xu bij i Jesus che i cheʼ chi n-tu wach \p \v 12 Chucab ʼij, are xe tzalij chali pa Betánia, i Jesus xpe numic che. \v 13 Are ʼuri xril jun u cheʼlal hígo. Tupu cʼa maja cu rik i tiémpo ca wachinic, chi naj panok xrilo chi chom chic u xak; rumal-i, xa ʼe i Jesus chi rilic we ʼo chic echaʼ che. Xui-ri, ile n-ta echaʼ che, toʼ u xak ʼolic\f + \fr 11:13 \ft I u cheʼlal hígo chila pa Jerusalen, we ʼo chic u xak, xak ʼo chic ʼuri u wach. I cheʼ-le chi xril i Jesus n-ti u wach, xui u xak ʼolic.\f*. \v 14 Rumal-i xu bij i Jesus che: \p —Queʼe ʼij chawij, mi jun col u tija chic jun rechaʼ chawe —xu bij che i cheʼ. \p I u tijoxelab xak xqui ta wach xu bij. \s1 Wach i quelsaxic i aj cʼayinel pa rachoch i Dios \p \v 15 Teʼuri xe upon pa Jerusalen. I Jesus, are xoc pa rachoch i Dios, xoc li chi quelsaxic niʼpa i aj cʼayinel xak i aj loʼonel je ʼo xe ja. Xe u balʼatij qui mexa i je aj jalwachil u wach qui mer i winak. Xak queje xoʼon che i qui tem i je aj cʼay palomax. \v 16 Xak xe u ʼatij i winak chi n-cacaj ta quiqui sutij i qui be chirij i rachoch i Dios; xa que icʼaw chu nicʼajal uwaja ruʼ wach tak cucʼam. \v 17 Teʼuri xoc chu cʼutic chique i winak; xu bij: \p —I Dios, chupam u wuj u bim can i tzij-i: “I wachoch, lic jun ja re qui tzʼonbal i winak chwe, i winak aj pa tak tinimit re ronojel u wach i jyub taʼaj\f + \fr 11:17 \ft I tzij-le, tzʼibtal can rumal i mam Isaías ujer (Is. 56:7). Chila pa rachoch i Dios, ʼo jun uwaja jachtal chique i winak chi ne te aj Israel, pa quiqui tzʼonoj wi che i Dios. Xui-ri, i aj Israel xa xqui ʼan u cʼayibal chicop che i uwaja-le. Rumal-i, i Jesus xpe roywal che, man i aj Israel winak n-ta xqui chʼob che u bixquil u tzij i Dios chique i ne te aj Israel.\f*.” Queje ile u bim i Dios, xui-ri, yix i ʼanom qui jul iliʼomab che —xu bij i Jesus chique. \p \v 18 I cajʼatzil i sacerdóte xqui ta wach u ʼanom, xak xqui ta rason i je tijonel re i ʼatbal tzij re i mam Moises. Xe oc ʼuri chu tzucuxic wach u camsaxic quiqui ʼano. Queje ile xqui ʼano man xqui xij quib che, man conojel i winak xqui bisoj che, wach i cʼutunic ca tijin chu ʼonquil. \v 19 I Jesus, are xoc aʼab, xel pa tinimit junam cuʼ u tijoxelab. \s1 Xchakij i u cheʼlal hígo \p \v 20 Sakir chucab ʼij xe ʼe chic pa Jerusalen. Are que tijin chi be, xe icʼaw pa ʼo wi i u cheʼlal hígo. Xquilo chi lic chakijnak chic i cheʼ, camnak chic i raʼ. \v 21 Are ʼuri i ma Pédro xcʼun chu cʼux wach u bim can i Jesus che i cheʼ-le, y xu bij che i Jesus: \p —Mayes, wilapeʼ. I cheʼ chi xa cʼokoj, ya chakij chic —xu bij che. \p \v 22 I Jesus xu bij: \p —Pachin jun ʼo u cubibal u cʼux che i Dios, ʼis ca tiqui chu ʼonquil. \v 23 Katzij i quin bij chiwe, we ʼo jun lic cul u cʼux che i Dios, we cu bij na che i nim laj jyub-i, “Chat el na chi, ja cʼaka awib pa mar”, cu bij che, i Dios coʼon na ʼuri ile che. Xui-ri, i jun, ʼo u chac lic n-ta cu bij u cʼux; ʼo u chac lic cul u cʼux che chi cril na pacha i u bim che. \v 24 Rumal-i, ʼo jun tzij quin bij na chiwe: ronojel niʼpa i qui tzʼonoj che i Dios, we lic cul i cʼux che chi yatal chic chiwe, ile lic quiwil na. \v 25 Are quix tijin chu tzʼonoxic che i Dios, we ʼo jun u ʼanom mal chiwe, chi cuyu ni u mac che, man i Ta chicaj xak cu cuy ni i mac yix. \v 26 Man yix, we n-qui cuy ti qui mac i juban, xak i Ta chicaj xak n-cu cuy ta i mac yix —xu bij i Jesus chique. \s1 I nimak tak mamʼib xqui tzʼonoj che i Jesus pachin yawnak puʼab wach tak i cu ʼano \p \v 27 Teʼuri xe oc chic pa Jerusalen y xe oc pa rachoch i Dios. Are je ʼo chila, xe tejeb pan i cajʼatzil i sacerdóte ruʼ i Jesus, xak i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij, xak i nimak tak mamʼib je ʼo cuʼ. \v 28 Ique xqui tzʼonoj che: \p —¿Bi chi ʼatbal tzijal ʼo paʼab chu ʼanic niʼpa ile? ¿Pachin xyaw ile chawe chi cat tijin chu ʼanic-le? —xqui bij che. \p \v 29 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Xak yin quin tzʼonoj jun tzij chiwe yix; we qui bij usucʼ chwe, teʼuri xak quin bij yin chiwe bi chi ʼatbal tzijal ʼo pinʼab. \v 30 Chi bij chwe pachin xtakaw li ma Wan chu kajsaxic ya piquiwi i winak. ¿Are i Dios xtakaw lok? ¿O xa winak? chi bij ʼu chwe —xu bij i Jesus chique. \p \v 31 Teʼuri ique xe oc chu chapic quib chiquiwach puwi i tzij. Xqui bij chiquiwach: \p —Woʼor we caka bij chi Dios takawnak lok, ire cu bij ʼuri chake: “¿Wuchac ʼuri n-xi coj taj?” cu bij na chake. \v 32 ¿O xataba caka bij che chi winak takawnak lok? —xqui bij chiquiwach. \p Queje ile xqui bij, man ique quiqui xij quib chique i winak; conojel i winak cul qui cʼux che chi ma Wan lic ajbil u tzij i Dios. \v 33 Rumal-i, xqui bij che i Jesus: \p —N-ketaʼam taj —xe cha che. \p Rumal-i, i Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Xak queje yin, n-quin bij ta chiwe wach i ʼatbal tzij ʼo pinʼab, chi quin ʼan tak iri —xu bij chique. \c 12 \s1 I tijojbal tzij re i mal laj tak ajchaquib \p \v 1 Teʼuri i Jesus xu jek u bixquil i tijojbal tak tzij chique. Xu bij: \p —ʼO jun achi xu tic juban u ticon, úva ca bixic, y xu coj coral chirij. Xu yijba pa quiqui yitzʼ wi u waʼal i úva, xak xu yijba jun ral ja tacʼtic chupam i ticon, chajbal re ronojel. \p Teʼuri xe u coj jujun ajchaquib, je aj a média ruʼ, y xa ʼe ire naj che jun tinimit. \v 2 Are xu rik i ʼij re i cosech, xu tak li jun u mocom chu tzʼonoxic i re ire chique i raj mediant. \v 3 Are xuponic, ique xqui chapo, xqui chʼayo, y xqui tzalijsaj chubic, n-ta xqui ya bi che. \v 4 Teʼuri i rajaw xu tak chal jun chic u mocom. Are xupon ire, xqui coj abaj che, xqui soc u jolom, y xqui yoʼya. \v 5 I rajaw xu tak chal jun chic u mocom; ire lic xqui camsaj. Teʼuri xe u tak chal juban chic, je qʼui. ʼO jujun chique xqui ʼan cʼax chique; xak ʼo i xe qui camsaj. \p \v 6 Xeʼelok, n-ta chic que u tako, xui-ri cʼo jun, ile are u cʼojol chi lic cʼax cu naʼo. Xu bij ire, “Woʼor quin tak bi wacʼal cuʼ; que cojon na ʼuri che in cʼojol”, xu bij; y pa qʼuisbal-re, xu tak bi cuʼ. \v 7 Xui-ri, are xquil u cʼojol i rajaw ulew, xqui bij chiquiwach: “Ire-le are i rajaw ulew coʼon panok”, xe cha. “Chaka camsaj, y yoj coj canajic oj rajaw”, xe cha. \v 8 Are ʼuri xqui chapo, y xqui camsaj, y xqui cʼak bi u chʼacul rij coral —xu bij i Jesus chique. \p \v 9 Teʼuri xu tzʼonoj chique: \p —¿Wach coʼon i rajaw ulew ʼuri? Ire ca cʼunic, y que u camsaj i ajchaquib chi je ʼo chuwach ulew; teʼuri cu ya i ulew piquiʼab juban chic. \p \v 10 ¿Xataba n-iwilom taj wach i tzʼibtal can chupam u wuj i Dios? Queje iri tzʼibtalic\f + \fr 12:10 \ft Sálmos 118:22\f*: \q1 I abaj chi n-xcaj ti je aj ʼanol cimiénto re ja, \q1 are i abaj-le chi xeʼelok lic nim ni u chac. \q1 \v 11 Are i xeʼelok-le, are i Kajwal Dios xa ʼanawic, \q1 y cakil yoj, lic ʼutz ile chi u ʼanom ire. \m Queje ile tzʼibtal canok —xu bij i Jesus chique. \p \v 12 I nimak tak mamʼib, are xqui ta ile, laj xqui cʼam bi pa cárcel, man xqui ta ique chi u tzij i Jesus-le lic cojbal qui mac ique. Xui-ri, xqui xij quib chique i winak, rumal-i, xqui canaj canok, y xe ʼec. \s1 I aj Fariséo cacaj quiqui cʼam u pam i Jesus we ʼutz quiqui toj impuésto \p \v 13 Xoʼon panok, ʼo jujun aj Fariséo, xak jujun aj u partído i ma Heródes, je taktal bi ruʼ i Jesus, que qui cʼambej u pam, tzaksabal re cacaj ique. \v 14 Are xe upon ruʼ i Jesus, xqui bij i tzij-i che: \p —Mayes, ketaʼam chi yet, wach i ca bij, lic sak laj tzij, man yet lic n-ca ʼan ta cas che, wach quiqui bij i winak chawij. Lic n-ta awe che, wach u patan jun winak, we nim, o we n-nim taj, lic ca bij i sak laj tzij che wach craj i Dios. Cha bij ʼu chake, ¿ʼutz nawi caka toj impuésto che i ʼatol tzij pa Róma, o n-ʼus taj? I ujer ʼatbal tzij, ¿cu ya nawi chake caka tojo, o n-taj? —xe cha. \p \v 15 Péro i Jesus retaʼam chi xa cʼambal u pam quiqui ʼano. Xu bij chique: \p —¿Wuchas qui tzucuj tzaksabal we? —xu bij—. Chi cʼama li jun sak pwak, y chi cʼutu chwe —coʼono. \p \v 16 Xqui cʼam lok y xqui cʼut che. Are xrilo, i Jesus xu tzʼonoj chique: \p —¿Pachin u qʼuexwach iri ʼo chuwach? ¿Pachin u bi iri tzʼibtal chuwach? —xu bij. \p —Re i ʼatol tzij —xqui bij. \p \v 17 Are ʼuri xu bij i Jesus: \p —Chi ya che i ʼatol tzij wach ʼo re ire che; xak chi ya che i Dios wach ʼo re ire che —xu bij chique. \p Ique lic xqui bisoj che, wach i xu bij. \s1 I aj Saducéo xcaj u cʼamic u pam i Jesus che i qui walijbal i camnak \p \v 18 Xoʼon panok, xe upon juban aj Saducéo ruʼ i Jesus. I aj Saducéo, ique quiqui bij chi i camnak n-que walij ta chic. Rumal-i xqui bij i tzij-i che i Jesus: \p \v 19 —Tijonel, u tzʼibam can i mam Moises, we ʼo jun achi xcamic, we ʼo can rixokil chi n-ta racʼal ruʼ, we je ʼo can ratz u chaʼ i achi, ʼo junok chique, ʼutz ca cʼuli ruʼ i ixok malcan man ca qʼuiji racʼal ruʼ, pu qʼuexel i achi xcamic. Queje ile u tzʼibam can i mam Moises. \v 20 Bay, oʼonom-lok, je ʼo wukub achiab catz qui chaʼ quib. Are i ʼatz xcʼuli nabe, y xcamic, n-ta racʼal xqʼuiji canok. \v 21 I ucab chaʼaxel xcʼuli chic ruʼ ixok malcan, y xak xcamic, xak n-ta racʼal xu canaj can ruʼ ixok. Xak queje xoʼon ruʼ urox chaʼaxel. \v 22 Queje xqui ʼan ile conojel je wukub, ʼis xe cʼuli ruʼ i ixok-le; n-ta jun cacʼal xqʼuiji ruʼ i ixok malcan. Pa qʼuisbal-re xcam i ixok. \v 23 Bay, are cu rik i ʼij piqui walijbal i camnak, are que walij niʼpa i camnak, ¿pachinok chique i wukub-le chi mer rachijil i ixok? Man conojel i je wukub-le xe cʼuli ruʼ —xe cha. \p \v 24 Teʼuri i Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Yix xa ix sachnak na. Ix sachnak, man n-iwetaʼam taj wach i tzʼibtal can chupam u wuj i Dios, xak n-iwetaʼam taj wach i nim laj u choʼab i Dios. \v 25 I camnak, are que walij na, queʼelok je pacha i ángel chi je ʼo chicaj; n-que cʼuli taj. I achiab, i ixokib n-que cʼuli ta chic. \v 26 I qui walijbal i camnak, katzij ʼolic. ¿Xataba n-iwilom ti yix chupam i wuj chi u tzʼibam can i mam Moises wach xu bij i Dios che? I Dios, are xu ʼijla i mam Moises chupam i ʼaʼ chi ca juluw che i ral cheʼ, xu bij che: “Yin cʼa in u Dios i mam Abraham, xak i mam Isaac, xak i mam Jacob”, xu bij che. I oxib-le je camnak chic are xu bij i Dios ile. Bay, chuwach i Dios, cʼa je cʼas na; \v 27 I Dios n-are ti qui Dios i je camnak, are i qui Dios i je cʼaslic —xu bij i Jesus chique—. Yix, ʼut, xa ix sachnak na. (Queje ile xu sakij chique chi ʼo ni qui walijbal i camnak.) \s1 I lajuj u tzij u pixab i Dios, ¿pachique chique mas ʼo u ʼij? \p \v 28 Chila xak ʼo jun mayes re i ujer ʼatbal tzij. Ire ʼis xu ta ile chi xu bij i Jesus chique i aj Saducéo. Xu ta chi Jesus ʼis ʼutz u laʼic u wach xu ʼano. Rumal-i, xtejeb pan ruʼ, y xu tzʼonoj jun tzij che. Xu bij: \p —I lajuj u tzij u pixab i Dios, ¿pachique chique mas ʼo u chac coj cojon che? —xu bij. \p \v 29 I Jesus xu bij che: \p —I jun chique chi mas ʼo u chac are i jun chi queje iri cu bij: “Chitapeʼ, ix aj Israel, i Kajwal Dios, xui ire i Kajwal. \v 30 Cʼax cha na i Awajwal Dios ronojel a cʼux, ronojel awanima, ronojel a nojbal, ronojel a choʼab”, cu bij. Are i jun-le chi mas ʼo u chac quix cojon che —xu bij i Jesus che—. \v 31 Teʼuri i ucab tzij (chi ʼo u chac coj cojon che) laj cumaj i jun-le: “Cʼax che a na a loʼcʼanij pacha cʼax u naʼic awib yet ca ʼano”, cu bij. N-ta chic jun chic chiquixol i lajuj tzij pixab nim ni u ʼij chuwach i queb-le —xu bij i Jesus che. \p \v 32 Teʼuri i tijonel re i ujer ʼatbal tzij xu bij: \p —Lic ʼutz i xa bij, Mayes. Lic katzij i xa bij chi xa jun i Dios, n-ta chic jun chic. \v 33 We cʼax caka na i Dios ronojel ka cʼux, ronojel i ka nojbal, ronojel i kanima, ronojel i ka choʼab, xak we que kaj i kach loʼcʼanij pacha cakaj kib yoj, niʼpa tak ile mas ʼutz chuwach u poroxic tak chicop chuwach i Dios, xak u sujuxic tak sipon chuwach ire —xu bij che i Jesus. \p \v 34 I Jesus xu ta chi lic ʼo u noʼoj niʼpa i xu bij, rumal-i xu bij che: \p —Yet, xa jubiʼ chic craj ca jach awib che u ʼatbal tzij i Dios —xu bij che. Teʼuri, mi jun xu cowij chic u cʼux chu tzʼonoxic mas tzij che i Jesus. \s1 I mam David ujer ʼo u ʼij, xui-ri i Crísto ʼo pawi ire \p \v 35 Xoʼon chupan jubiʼ, i Jesus ca tijin chu cʼutic chique i winak pa rachoch i Dios. Xu bij chique: \p —I je tijonel, re i ujer ʼatbal tzij, ¿wuchac quiqui bij chi i Tolque coyʼem, are na jun umuk uxiquin i mam David? \v 36 ¿Wuchac quiqui bij ile? man lic are i mam David u bim can i tzij-i: \p Xu bij i Kajwal Dios che i Wajwal Crísto: \q1 “Chat cul na pin wikabim cʼa cu rik ni ʼij que in ya na pawakan niʼpa i aj chʼoʼoj chawij”, xu bij\f + \fr 12:36 \ft Sálmos 110:1.\f*. \m Queje ile u tzʼibam can i mam David ujer, y are u Tewal i Dios yawnak pu jolom chi xu bij i tzij-le. \v 37 ¿Wach u ʼonquil ʼuri chi i Crísto xa umuk uxiquin i mam David? ¿Wach u ʼonquil ile, man lic are i mam David xu bij “Wajwal” che i Crísto\f + \fr 12:37 \ft Queje ile xu bij i Jesus chique i winak, sakirsabal-re chique chi i Crísto n-toʼ ta winak, lic Dios.\f*? —xcha. \p I uqʼuial winak je ʼo chila lic que quicot chu tayic. \s1 I Jesus xu sakij wach i qui mac i je tijonel re i ʼatbal tzij \p \v 38 I Jesus, are ca tijin chu cʼutic chique, xe u pixbaj ruʼ tak i tzij-i: \p —Chi ʼana cwent chique i tijonel re i ujer ʼatbal tzij chi xa kus quiquilo que malcat pa tak be ruʼ qui ʼuʼ naj rakan; xak kus quiqui ta are ca yaʼ rutzil qui wach cumal i winak, ocsabal re qui ʼij. \v 39 Are que oc pa ja re i molbalʼib, xa quiqui tzucuj qui cubibal chi ʼo u ʼij; are que ʼe pa waʼim re tak nimaʼij, xa quiqui tzucuj qui qʼuijibal ʼo u ʼij. \v 40 Xak quiqui maj i cachoch ixokib malcanib; teʼuri nim i oracion quiqui ʼan chiquiwach i winak, sachsabal-re chique wach qui ʼanom. Ique ʼut, ca yaʼ jun tojpen chique lic nim na u tojic —xu bij i Jesus chique. \s1 I ixok malcan, nim i sipon xu ya chuwach i Dios \p \v 41 I Jesus cul pa rachoch i Dios chuwach li caxa, yabal re qui mer i winak. Are ʼo chila, que u takej i winak are que tijin chu yaʼic qui mer pa caxa. Je qʼui i beyomab, mas i mer xqui yaʼo. \v 42 Are ʼuri xupon jun ixok malcan lic nibaʼ, xu ya queb u mer chi n-ta kas rajil. \v 43 Teʼuri i Jesus xe u siqʼuij u tijoxelab ruʼ, y xu bij chique: \p —Katzij i quin bij chiwe, i ixok nibaʼ-i, i u mer xu yaʼo, mas nim chuwach ile chi qui yom conojel i juban pa caxa. \v 44 Ique, wach i qui yom, xa are quesam che wach i sobrinak cuʼ; xui-ri, i ixok-le, chi lic nibaʼ, ronojel xu yaʼo, niʼpa i ʼo ruʼ; n-ta chic xu canaj re u cʼaslemal —xu bij i Jesus chique. \c 13 \s1 I Jesus xu bij chi i rachoch i Dios ca wulijsax na \p \v 1 Are xel i Jesus pa rachoch i Dios, ʼo jun chique u tijoxelab xu bij che: \p —Mayes, chawila tak i ja-ri re i rachoch i Dios, ¡lic chom! ¡Chawila i abaj ʼo che, lic chomik! \p \v 2 I Jesus xu laʼu wach che: \p —¿Cawil yet niʼpa tak iri lic chom? Ronojel iri ca wulijsax na. Mi jun abaj ca canaj chic puwi i rachiʼil —xu bij che. \s1 Wach i séña cakilo are ya ca cʼun i qʼuisbal ʼij \p \v 3 Teʼuri ique xe ʼel bi chuwi jyub Olívos chi ʼo chuwach i rachoch i Dios; chila xcubi wi i Jesus. Are ʼuri je cajib i u tijoxelab xe tejeb pan ruʼ. Je are i ma Pédro, i ma Jacóbo, i ma Wan, i ma Andres. Quituquel xe ʼe chu tzʼonoxic che, aliʼal: \p \v 4 —¿Umpa cakil ile chi xa bij? ¿Wach i retalil ca yaʼ chake we ya mer cakil ronojel ile? —xqui bij. \p \v 5 I Jesus xu bij chique: \p —Chi ʼana cwent iwib, mokxa ʼo quix qui tʼoro. \v 6 Man je qʼui que cʼun na, quiqui bij na chi “Yin in i Toliwe”, que cha. Cumal ique-le je qʼui que tʼortaj na. \v 7 Yix, are qui ta rason we ʼo nimak tak chʼoʼoj jela, we ʼo nimak tak chʼoʼoj jewa, mix cʼachir rumal; ʼo ni u chac queje ile ca ʼantajic; xui-ri, are qui ta i tzij-le, maja na ca cʼun i qʼuisbal re tak i ʼij-i. \v 8 ʼO ni tinimit quiqui ʼan chʼoʼoj che chic jun tinimit; ʼo ni winak re jun ʼatol tzij quiqui ʼan chʼoʼoj chiquij i winak re chic jun ʼatol tzij. Xak i nimak tak ucabrakan xa ipa quicʼaw wi, xak queje i waʼjal; xak queje i chʼokowic, xa ipa ca ʼan na wi. Niʼpa ile xa are jekbal re i cʼax chi ca petic. \p \v 9 Chi na iwib yix, man ʼo ni winak quix qui cʼam bi chiquiwach i ʼatbal tzij; quiqui jic i loʼxic pa tak qui molbalʼib. Quix siqʼuix na chiquiwach i gobernador, xak chiquiwach i nimak tak ʼatol tzij xa wumal yin. Xui-ri, queje ile quix tiqui na chu bixquil chique wach iwilom, wach i tom, wach iwetaʼam chwij yin. \v 10 ʼO u chac ca paxsax ni ʼutz laj tzij re i Dios chique conojel i tinimit chuwach i jyub taʼaj, are cʼa maja ca cʼun i qʼuisbal ʼij. \v 11 Are quix qui chapo, yabal na iwe chiquiwach i ʼatbal tzij, mix cʼachir che, wach qui bij na chiquiwach, xak mix oc chu chʼobic. Xui chi bij na wach cu ya i Dios pi chiʼ are ix ʼo chiquiwach, man n-are ti yix quix nojiw u bixquil, xa are u Tewal i Dios ca binic. \v 12 ʼO ni jujun que qui jach ni catz qui chaʼ piquiʼab i je aj chʼoʼoj chiquij, camsabal na que; xak je ʼo ni kajawxel queje quiqui ʼan cuʼ i cacʼal. Xak queje i acʼalab, quiqui ʼan che quib je aj chʼoʼoj chiquij i qui kajaw i qui chuch, que qui jach na chique i que camsawic. \v 13 Conojel i winak tzel quix quil na xa wumal yin; xui-ri, pachin i cu chʼijo cʼa pa qʼuisbal re u chac, quelsax na ʼuri pa cʼax. \p \v 14 I ajbil u tzij i Dios, mam Daniel, u tzʼibam canok wach ca cʼunic\f + \fr 13:14 \ft Daniel 9:27, 11:31, 12:11\f*: xu bij ire chi cocsax na jun tzel laj kajsabal re u ʼij i rachoch i Dios che i lugar chi n-ca majaw ta che. Are quiwil yix ile tacʼal chila, niʼpa i je ʼo pa jyub. Niʼpa i cacajlaj i tzij-i, chiqui ta usucʼ. \v 15 Chupam i ʼij-le, suʼ chix ʼanmajok. Niʼpa je ʼo ʼan puwija re i cachoch, suʼ che kaj la lok; me oc chic chupam, quiqui cʼambej re ubitak-que. \v 16 Xak niʼpa i que tijin chi chac pa tak ticon, me tzalij lok col qui cʼambej re qui ʼuʼ; ¡paʼanem che ʼanmajok! \v 17 Chupam i ʼij-le, toʼ qui wach ixokib chi ʼo i yobil chiquij, xak ique chi ʼo cacʼal chi cʼa que tzʼumanic; cʼax i qui ʼanmajic ique. \v 18 Chi tzʼonoj che i Dios chi n-joron ti tew are quix ʼanmaj chuwach ile, \v 19 man i uyej che tak i ʼij-le, lic cʼax. Cʼa chu xebal ʼij sak, are xu yijba i Dios i jyub taʼaj, n-ta jun cʼax petnak lic cʼax chuwach ile; xak n-ta chic jun chic ca petic, lic cʼax chuwach ile. \v 20 Y we i Kajwal n-coʼon ta che, chi xa ʼatal ʼij ʼo ni cʼax-le, ʼis que cam na conojel. Xui-ri, ire u chʼobom chi cu ʼatij na; queje coʼon ire ile, xa rumal i cʼaxnabal u cʼux chique i je re ire, chique i je u chom ire. \p \v 21 Rumal-i, che tak i ʼij-le, we ʼo i que bin chiwe: “Chiwilapeʼ, chi ʼo wi i Tolke”, que cha, mi cojo; o we xak quiqui bij: “Le i ʼolic-le”, que cha, mi cojo. \v 22 Man que cʼun ni aj tʼoronel chi quiqui ʼan che quib pacha je toliwe, xak que cʼun jujun quiqui ʼan che quib pacha je ajbil u tzij i Dios. Quiqui ʼan ni milágro, xak i nimak tak ʼanic, ʼilbal-re we que tiqui chi qui tʼoric niʼpa i je re i Dios, chi je u chom ire. \v 23 ¡Chi na iwib! Ya in bim chic ronojel chiwe, wach i qui cʼulmaj coʼon panok. \s1 Wach u cʼunic tan chic i Crísto pa qʼuisbal ʼij \p \v 24 Are quicʼaw i ʼij re niʼpa i cʼax-le, teʼuri i ʼij ca ʼekumaric, xak i icʼ n-ca tzun ta chic, \v 25 xak i chʼumil que tzak na li chicaj, xak wach tak ʼo chicaj ca sicsax na. \v 26 Are ʼuri quiwil ni Achi aj Chicaj; ca cʼun pa sutzʼ ruʼ i nim laj u choʼab, nim laj u chomal. \v 27 Que u tak bi u ángel cʼa pa que ʼel wi li i cajib tew cʼulala, quiqui molbej-que niʼpa i je u chom i Dios, lic ronojel u wach i jyub taʼaj. \p \v 28 Yix iwetaʼam wach i séña cu cʼut u cheʼlal hígo are ya ca cʼun i ʼalaj. Chix naw che i cheʼ-le. Ile, are quiwilo ca pe tan chic u tux, y coʼon rax, iwetaʼam ʼuri ya ca miʼ tan chic i ulew. \v 29 Queje queʼel tak ile, chi cʼa te xin bij chiwe. Are quiwil yix niʼpa tak ile, chi ta u be ʼuri ya ca pe i qʼuisbal re tak i ʼij-i, ya jekanic coʼono. \v 30 Katzij i quin bij chiwe, ya ca cʼun ronojel niʼpa in bim-le; ca ʼantaj na, are maja que cam i winak re i woʼor. \v 31 I caj, i ulew, ca sach na; xui-ri, in tzij yin n-ca sach taj; coʼon na ronojel niʼpa in bim chiwe. \p \v 32 Xui-ri, mi jun retaʼam pachique ʼij, pachique ʼor, coʼon ile. Xak mi ne i ángel aj chicaj, xak mi ne yin chi in u Cʼojol i Dios n-wetaʼam taj; xui i Ta chicaj retaʼam. \p \v 33 Xui-ri, yix chix cʼascʼatok, chi cʼacʼalij, y mi mayij i tzʼonoxic che i Dios, man n-iwetaʼam taj wach oʼonom ʼor que u rika. \v 34 Queʼelok pacha jun achi chi ya ca ʼec, naj ca ʼe wi. Que u pixbaj i rajchaquib chi que chajiw can i rachoch. Chi qui jujunal ʼis cu ya can qui chac, xak i aj chajal ja, cu bij can che chi ca cʼascʼat na chu chajixic. \v 35 Xak queje chi ʼana yix ile, chix cʼascʼatok, man n-iwetaʼam taj wach oʼonom ʼor ca cʼun i rajaw ja. N-iwetaʼam taj we coc aʼab ca cʼunic, o we tiqʼuil aʼab, o are ca chʼaw i acʼ, o we are quel li ʼij. \v 36 Mok xak teʼet ca cʼunic, y quix u riko xa quix waric. \v 37 Wach i quin tijin chu bixquil chiwe, xak quin bij chique conojel: “¡Chix cʼascʼatok!” (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \c 14 \s1 Wach u chapic i Jesus xqui chʼob i aj chʼoʼoj chirij \p \v 1 Xa queb ʼij chic craj cu rik i nimaʼij páscua, iʼij chi ca tijaw wi i caxlanwa chi n-ta cunbal ocnak che. I je cajʼatzil i sacerdóte, xak i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij, quiqui tzucuj wach i tzaksabal re i Jesus quiqui ʼano, chapbal na re aliʼal, xa camsabal-re. \v 2 Xui-ri, xqui bij chiquiwach: \p —Maka ʼan ile pa nimaʼij, mokxa que chʼokow i uqʼuial winak rumal —que cha. \s1 Jun ixok xu coj cunbal muy, pakalic, che u jolom i Jesus \p \v 3 I Jesus ʼo pa aldéa Betánia ruʼ rachoch i achi Simon, chi “Lepróso” ca bix che. Are que tijin chi waʼim, xoc bi jun ixok cuʼ. Ire rucʼam jun chom laj baxo\f + \fr 14:3 \ft I baxo-le, ʼantal che abaj pacha sakchoʼ, “alabástro” u bi.\f*, nojnak che acéite lic muy, lic pakal rajil. I acéitele, ʼantal che i cotzʼij, “nárdo” u bi. Xu ʼaj u tzam i baxo, y xu jam i acéite che u jolom i Jesus. \v 4 ʼO jujun je ʼo chila xpe coywal; xqui bij chiquiwach: \p —¿Wuchac queje xoʼon ile che i cunbal muy, chi toʼ xsachic? —xqui bij—. \v 5 Are i rajil ile, mas che oxib ciénto quetzal; mas ʼutz we ta xcʼayixic, cu tobej que i nibaʼib —xqui bij. \p Y xa que chʼachʼat chirij ixok. \p \v 6 Péro i Jesus xu bij: \p —Coʼon ile. ¿Wuchac quix chʼachʼat chirij? Ile chi xoʼon ire chwe, lic ʼutz. \v 7 I nibaʼib, queʼe ʼij sak je ʼo na iwuʼ; we quiwaj que i to, pachique ʼij ʼis ʼutz. Xui-ri, yin, n-ronojel ta ʼij in ʼo iwuʼ. \v 8 I ixok-i xoʼon chwe niʼpa i xtiqui che. Are cʼa maja cu rik i ʼij, xu coj i cunbal muy re i mukbal re in chʼacul. \v 9 Katzij i quin bij chiwe, xa ipa ca paxsax wi i tzij re i ʼelsabal re qui mac i winak, xak ca tataj ni rason wach u ʼanom i ixok-i chwe. Queje coʼon ile ronojel u wach i jyub taʼaj, cʼunsabal re i ixok-i chi qui cʼux i winak —xu bij i Jesus chique. \s1 I ma Júdas xu sujuj i Jesus piquiʼab i aj chʼoʼoj chirij \p \v 10 Teʼuri i ma Júdas Iscarióte, jun chique i cablajuj u tijoxelab, xa ʼe cuʼ i je cajʼatzil i sacerdóte, chu sujuxic i Jesus piquiʼab. \v 11 Ique, are xqui ta, lic xe quicotic, y xqui bij che chi quiqui ya mer che. Teʼuri i ma Júdas xoc chu tzucuxic wach u jachic i Jesus coʼon piquiʼab ique. \s1 I Jesus xoʼon waʼim cuʼ u tijoxelab re i nimaʼij páscua \p \v 12 Xcʼun i nabe ʼij re i nimaʼij chi ca tijaw wi i caxlanwa chi n-ta cunbal che. Are i ʼij-le chi que camsax ni ral tak chij re i ni-maʼij páscua. Chupam i ʼij-le, i u tijoxelab i Jesus xqui bij che: \p —¿Pa cawaj wi yet caka yijba wi i a waʼim re i nimaʼij páscua? —xe cha che. \v 13 Ire xe u tak bi queb chique chu yijbaxic. Xu bij chique: \p —Jix pa tinimit. Chila qui cʼulaj wi jun achi rekam jun ʼekbala ʼo ya chupam. Chix terej chirij. \v 14 Pa coc wi ire ruʼ ja, chi bij iri che i rajaw ja chila: “Cu bij li ka Mayes, ¿Pa ʼo wi i cuárto pa quin tij wi i waʼim re i páscua cuʼ in tijoxelab? xu bij lok”, chix chok che. \v 15 Teʼuri ire cu cʼut jun nim laj cuárto chiwe, cʼa pu caleja, yij chic; chila chi yijba wi ka waʼim yoj —xu bij i Jesus chique. \p \v 16 I u tijoxelab xe ʼec; are xe upon pa tinimit ʼis xqui riko pacha u bim i Jesus chique. Teʼuri xqui yijba i waʼim re i nimaʼij páscua. \p \v 17 Are xoc aʼab xupon i Jesus cuʼ i cablajuj u tijoxelab. \v 18 Are je ʼo chi mexa, que tijin chi waʼim, i Jesus xu bij chique: \p —Katzij i quin bij chiwe, ʼo jun chiwe yix, ca tijin chi waʼim wuʼ, chi quin u jach na piquiʼab i je aj chʼoʼoj chwij —xu bij chique. \p \v 19 Ique, are xqui ta ile, lic xe oc chi bis. Chi qui jujunal xe oc chu tzʼonoxic che: \p —¿Mokxa yin? \p Y xak xu bij jun chic: \p —¿Mokxa yin? —xu bij. \p \v 20 I Jesus xu bij chique: \p —Are jun chiwe yix ix cablajuj, jun chi cu mu u wa pa lak wuʼ yin. \v 21 Katzij, yin chi in Achi aj Chicaj, quin camsax na, pacha tzʼibtal can chupam u wuj i Dios. Xui-ri, toʼwach i achi chi quin jachaw na piquiʼab i aj chʼoʼoj chwij. Mas ʼutz queʼel che i achi-le ma ta xalaxic —xu bij chique. \p \v 22 Are que tijin chi waʼim, i Jesus xu chap i caxlanwa y xu tioxij che i Dios, teʼuri xu piro. Xu ya chique u tijoxelab y xu bij chique: \p —Chi chapa; are iri are in chʼacul. \p \v 23 Teʼuri xu chap i tuʼbal víno, y xak xu tioxij che i Dios. Teʼuri xu ya chique, y conojel xqui tuʼ che. \v 24 Xu bij chique: \p Are iri are in quiqʼuel chi ca yijbaw ni trat cʼacʼ ruʼ i Dios. Ca turuw na, ʼanbal ni ʼutz chique uqʼuial winak. \v 25 Katzij i quin bij chiwe, n-quin tuʼ ta chic u waʼal úva, cʼa te tan chic quin tuʼ cʼacʼ pa cu ʼat wi tzij i Dios —xu bij. \s1 I Jesus xu bij wach i ruwaxic u wach ca ʼan na rumal i ma Pédro \p \v 26 Teʼuri xqui bixaj jun bix, cojbal re u ʼij i Dios. Are xe utzinic, xe ʼe chuwi jyub Olívos. \v 27 I Jesus xu bij chique: \p —Woʼor chaʼab, iwonojel yix quin iwoʼtaj na canok. Wetaʼam queje ile queʼelok, man queje iri u bim can i Dios chupam u wuj: “Quin ya na, chi ca camsax ni aj yuʼul chij”, xu bij, “teʼuri i chij que jacher bic\f + \fr 14:27 \ft Zacarías 13:7\f*.” (Queje ile tzʼibtal canok.) \v 28 Xui-ri, are in walijnak chic che i camic, quin nabeaj na chiwach pa Galiléa —xu bij chique. \p \v 29 Are ʼuri xu bij i ma Pédro: \p —We conojel ʼis cat coʼtaj canok, yin ʼut n-cat woʼtaj taj —xu bij. \p \v 30 I Jesus xu bij chic che: \p —Katzij i quin bij chawe, che i aʼab-i, are maja ca chʼaw ucamul acʼ, quin awuwaj ni oxmul. \p \v 31 I ma Pédro xu camulij u bixquil; xu bij chic: \p —Yin lic n-cat wuwaj taj, n-ta coʼono we junam awuʼ coj camic —xu bij. Xak queje ile xqui bij conojel. \s1 Wach u tzʼonoxic xoʼon i Jesus che i Dios pa Getsemani \p \v 32 Teʼuri xe ʼe chic che jun lugar\f + \fr 14:32 \ft I Getsemani-le, jun lugar tzʼinilic, chom i cheʼ tictal che.\f*, Getsemani u bi. I Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —Chix cul na can chi, tzʼakat quin ʼe yin chu tzʼonoxic che i Dios —xu bij. \p \v 33 Teʼuri xe u cʼam bi i ma Pédro, i ma Jacóbo, i ma Wan ruʼ, y xpe jun nim laj bis, jun nim laj cʼax pu cʼux. \v 34 Xu bij chique: \p —I bis ʼo pa wanima, laj quin cam rumal, quin na yin. Chix canaj ni yix waral y chix cʼascʼatok —xu bij chique. \p \v 35 I Jesus xa ʼe chupan jubiʼ, xu jupij rib pulew, y xoc chu tzʼonoxic che i Dios. Xu bij che we ta ʼo módo, craj quelsax na chuwach i cʼax chi ya cu cʼulmaj. \p \v 36 —Ta —xu bij che—, yet ronojel ʼis cat tiqui che. Chawesaj i cʼax ʼo chinwach. Xui-ri, ma ya chwe pacha i toʼ cwaj yin; are, cha ʼana pacha i cawaj yet —xu bij. \p \v 37 Teʼuri xtzalij chic cuʼ u tijoxelab, xe u riko que waric. Xu ʼijla i ma Pédro y xu bij che: \p —A-Simon, ¿cat waric? ¿N-xa chʼij ta bari cat cʼascʼat jun ʼor? \v 38 Chix cʼascʼat na y chi tzʼonoj che i Dios, man n-quix tzak ta chupam i mac. Katzij, yix piwanima quiwaj quix cʼascʼatic, xui-ri i chʼacul n-cu chʼij taj —xu bij. \p \v 39 Teʼuri xtzalij chic ucamul chu tzʼonoxic che i Dios; xak jun chi tzij xu bij chic che. \v 40 Are xtzalij chalok, xe u rik tan chic u tijoxelab que war tan chic; i qui baʼwach lic waram craj. Ique n-xqui rik taj wach quiqui bij che. \v 41 Are xtzalij chal che uroxmul, xu bij chique: \p —Bay, chix warok; chix uxlanok. Ya coʼon ile. Ya xu rik i ʼor chi yin, chi in Achi aj Chicaj, quin jachtaj na piquiʼab i ajmaquib. \v 42 Chix walijok. Joʼ. Ya xcʼun ire chi quin jachaw na piquiʼab i aj chʼoʼoj chwij —xu bij chique. \s1 Wach u chaptajic bi i Jesus \p \v 43 I Jesus cʼa ca tijin chi tzij are xupon i ma Júdas, chi jun chique i cablajuj u tijoxelab. Ire je rucʼam li uqʼuial winak; ʼo jujun cucʼam chʼichʼ, xak ʼo i cucʼam cheʼ. Ique je taktal li cumal i cajʼatzil i sacerdóte, xak i tijonel re i ujer ʼatbal tzij, xak i nimak tak mamʼib. \v 44 I ma Júdas chi aj jachanel re i Jesus u bim can chique wach i séña coʼon na chique, cʼutbal re i Jesus: \p —Are i jun chi quin tzʼubaj, are ile —u bim can chique—. Chi chapa, ʼutz u cʼamic bic chi ʼana —u bim chique. \p \v 45 Are xuponic, xtejeb pan ruʼ i Jesus y xu bij che: \p —¡Mayes, Mayes! —xu bij che. \p Y xu tzʼubaj. \v 46 Are ʼuri xqui chapo, y xqui cʼam bi chuwach i ʼatz laj sacerdóte. \p \v 47 Xui-ri, ʼo jun ʼo chila xresaj li u chʼichʼ y xresaj jun u xiquin i aj takon re i ʼatz laj sacerdóte. \v 48 Are ʼuri i Jesus xchʼawic; xu tzʼonoj chique i winak: \p —¿Wuchac xix cʼun yix ruʼ i chʼichʼ, ruʼ i cheʼ, qui cʼambej bi we, pacha qui ʼan che jun iliʼom? \v 49 ʼIj ʼij in ʼo chixol, pa rachoch i Dios, are quin tijin chu cʼutic chique i winak, y n-xin i chap taj. Xui-ri, ʼo ni u chac ca ʼan na iri chwe pacha i tzʼibtal can chupam u wuj i Dios —xu bij chique. \p \v 50 Are ʼuri conojel u tijoxelab i Jesus xqui canaj canok y xe ʼanmajic. \p \v 51 Xui-ri, xak ʼo jun ala teren bi chirij, xui jun sawan u licʼom chirij. Ire xchaptajic. \v 52 Are xqui chapo, xu cʼak can i sawan chique y chʼanalic xa ʼanmajic. \s1 Wach xqui ʼan i aj nucʼbal tʼisbal che i Jesus \p \v 53 Teʼuri xqui cʼam bi i Jesus chuwach i ʼatz laj sacerdóte. Chila xqui mol wi quib i je ajwab sacerdóte, xak i nimak tak mamʼib, xak i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij. \v 54 I ma Pédro toʼ chi naj xterej bic, cʼa xupon chuwaja re i rachoch i ʼatz laj sacerdóte. Chila xchʼuqui wi chi ʼaʼ cuʼ i policía, cu miʼsaj rib. \p \v 55 I je cajʼatzil i sacerdóte junam cuʼ i je nimak tak aj nucʼbal tʼisbal xqui tzucuj wach u cojic u mac i Jesus quiqui ʼano, camsabal-re, xui-ri, n-xqui rik taj. \v 56 Je qʼui xqui ʼan mentir chirij, xui-ri niʼpa i xqui bij, n-xak jun tu wach i qui tzij. \v 57 Je ʼo jujun xe walijic y xqui bij i mentir-i chirij i Jesus: \p \v 58 —Lic ka tom yoj chi xu bij ire chi “Yin quin wulijsaj i rachoch i Dios-i, chi qui ʼanom i winak; teʼuri churox ʼij quin yac jun chic rachoch i Dios chi n-winak ta que yacawic”, xu bij —xqui bij ique. \p \v 59 Queje xqui ʼan ile pacha i qui chʼobom, xui-ri, n-xak ta jun u wach i qui tzij. \p \v 60 Teʼuri i ʼatz laj sacerdóte xwalij chiquixol y xu bij che i Jesus: \p —¿Yet, wuchac n-ca laʼ tu wach chique? ¿Wach usucʼ ile quiqui bij chawij? —xu bij. \p \v 61 I Jesus lic n-xchʼaw taj; n-xu laʼ tu wach. Are ʼuri i ʼatz laj sacerdóte xu jek chic u tzʼonoxic che. Xu bij che: \p —¿Yet nawi at Crísto, chi u Cʼojol i loʼlaj Dios? —xu bij che. \p \v 62 I Jesus xu bij: \p —Katzij, yin. Xak quin iwil ni yin chi in Achi aj Chicaj, in cul na pu wikabim i Dios chi ʼatz u choʼab; xak quin iwil na are quin cʼun pa sutzʼ chicaj —xu bij chique. \p \v 63 Are ʼuri, i ʼatz laj sacerdóte xu rakchʼij u ʼuʼ, cʼutbal re i roywal. Xu bij ʼuri chique i je moltajnak: \p —Ya coʼon ile. N-ta chic u chac we ʼo juban chic col qui bij u mac. \v 64 Ya xi ta yix u tzij, chi tzel cu ta i Dios. ¿Wach qui chʼob yix che? —xu bij chique. \p Ique conojel xqui bij chi ca camsax na. \p \v 65 Are ʼuri ʼo jujun chique xqui jek u chubaxic qui cʼaxaj che, xak ʼo i xqui tzʼapij u palaj ruʼ cʼul, y xqui chʼayo. Xqui bij che: \p —Cha bij pachin xat chʼayawic —xe cha che. \p Xak i policía xqui chʼay che u palaj. \s1 Wach i ruwaxic u wach i Jesus xoʼon i ma Pédro \p \v 66 Tzʼakat queje quiqui ʼan ile, i ma Pédro ʼo kaj chuwaja. Are ʼuri xcʼun jun ali chi aj chac pa rachoch i ʼatz laj sacerdóte. \v 67 Are xrilo chi ma Pédro ca tijin chu miʼsaxic rib chi ʼaʼ, xu cʼam u takexic y xu bij che: \p —Xak yet at rachiʼil i ma Jesus aj Nazaret —xu bij che. \p \v 68 I ma Pédro xruwaj u wach: \p —Yin n-wetaʼam tu wach; n-quin ta tu be wach i ca bij —xu bij che. \p Teʼuri xu jach rib; xa ʼe pan chibe pa ʼelbal bic; are ʼuri xchʼaw jun teren. \v 69 I ali xu takej chic ucamul, y xu bij chic chique i je ʼo chila: \p —I achi-ri, lic cachiʼil i juban —xu bij. \p \v 70 I ma Pédro xruwaj chic u wach ire. Xoʼon chupan jubiʼ, i je ʼo chila xqui bij chic che i ma Pédro: \p —Katzij, yet lic at cachiʼil ique-le, man at aj Galiléa, xak i a chʼawbal lic pacha ique-le —xqui bij. \p \v 71 I ma Pédro xoc chu cuxtaxic u bi i Dios: \p —I Dios chin u ya na pa tojpen we n-katzij ti quin bij. Lic n-wetaʼam tu wach i achi-le, chi qui chʼachʼa chwe —xu bij. \p \v 72 Are ʼuri, xchʼaw ucamul acʼ. Teʼuri i ma Pédro xcʼun chu cʼux wach i bital che rumal i Jesus, man u bim che: “Are maja ca chʼaw ucamul acʼ, quin awuwaj oxmul”, u bim che. Are xcʼun chu cʼux ile, xoc che oʼej. \c 15 \s1 Wach xoʼon i Jesus chuwach i ma Piláto \p \v 1 Are xsakiric, are ʼuri i cajʼatzil i sacerdóte xqui mol quib cuʼ i nimak tak mamʼib, xak cuʼ i tijonel re i ujer ʼatbal tzij, xak cuʼ conojel i nimak tak aj nucʼbal tʼisbal. Xqui xim i Jesus y xqui cʼam bi ruʼ i ma Piláto, y xqui jach puʼab. \v 2 I ma Piláto xu tzʼonoj che: \p —¿Yet at ʼAtol Tzij que i aj Israel winak? —xu bij. \p I Jesus xu bij: \p —Are ile, pacha i xa bij yet —xu bij che. \p \v 3 I je cajʼatzil i sacerdóte, qʼui u mac que tijin chu cojic. \v 4 I ma Piláto xoc chic chu tzʼonoxic che. Xu bij: \p —¿Yet, wuchac n-ca laʼ tu wach chique? Chatapeʼ, qʼui a mac que tijin chu cojic —coʼono. \p \v 5 I Jesus n-xu laʼ tu wach; rumal-i, i ma Piláto lic xu bisoj. \s1 Xqui bij chi ʼo u chac ca camsax ni Jesus \p \v 6 Junab chi junab, are ʼo i nimaʼij páscua, i ma Piláto ʼo puʼab croʼtaj bi jun prex, pachique cacaj i winak. \v 7 ʼO jun achi, ma Barabas u bi, ʼo pa cárcel cuʼ i rachiʼil man xqui mol qui chiʼ i winak chu ʼonquil chʼoʼoj chirij i ʼatol tzij, xak xqui ʼan i camic rumal ile. \v 8 Are xe cʼun i winak ruʼ i ma Piláto, xe oc chu tzʼonoxic che chi croʼtaj bi jun prex, pacha ʼax coʼon wi. \v 9 Ire xu tzʼonoj chique: \p —¿Pachique quiwaj cwoʼtaj bic? ¿Quiwaj cwoʼtaj bi i ʼAtol Tzij yix, ix aj Israel winak? —xu bij chique. \p \v 10 Queje ile xu bij chique man retaʼam chi i je cajʼatzil i sacerdóte xa ca titat qui pam che i Jesus; are ne rumal-i qui jachom puʼab ire. \v 11 Xui-ri, i cajʼatzil i sacerdóte je qui tunum i uqʼuial winak, chi are i ma Barabas coʼtax bic. \v 12 I ma Piláto xu tzʼonoj chic chique: \p —¿Wach i quiwaj yix ʼut quin ʼan che i jun-le chi “qui ʼAtol Tzij i aj Israel” ca bix che? \p \v 13 Ique xe siqʼuin chu laʼic u wach y xqui bij: \p —¡Cha camsaj chuwach cruz! —xe cha. \p \v 14 I ma Piláto xu bij tan chic chique: \p —¿Wach u mac u ʼanom? —coʼono. \p Ique xa xe siqʼuin tan chic: \p —¡Cha camsax chuwach cruz! —xqui bij. \p \v 15 Teʼuri i ma Piláto xroʼtaj bi ma Barabas, man n-craj ti ire chi ca pe i coywal i winak chirij. Teʼuri xu tak u yaʼic u loʼxic i Jesus, y xu jach bi piquiʼab i que camsaw chuwach cruz. \p \v 16 Teʼuri i soldádo xqui cʼam bi chuwaja re i rachoch i gobernador. Chila xqui mol wi quib conojel i soldádo cuʼ. \v 17 Xqui coj jun u ʼuʼ i Jesus, cakcoj ca tzunic, xak xqui coj jun sotosic qʼuix che u jolom. \v 18 Teʼuri xe oc chi sicʼ: \p —¡Naj u ʼij i ʼAtol Tzij que i aj Israel! —xe cha. \p \v 19 Xe oc chu chʼayic che u jolom ruʼ jun cheʼ; xak xqui chubaj qui cʼaxaj che, y xe xuqui chuwach, ʼanbal-re pacha quiqui coj u ʼij. \v 20 Are xe utzin chu yoʼyaxic, xquesaj i cʼul cakcoj chi qui cojom che, y xqui coj i u ʼuʼ ire. Teʼuri xqui cʼam bic, y xe ʼe chu camsaxic chuwach cruz. \s1 Wach u ripic i Jesus chuwach cruz \p \v 21 Are que tijin chi be, xqui cʼulaj jun achi aj Ciréne, ma Simon u bi, chi qui kajaw i ma Alejándro, i ma Rúfo. I achi-le cʼunic-re pa tak jyub. Are xqui cʼulaj, xqui ʼan pen che cu cʼam bi u crusil i Jesus. \p \v 22 Xqui cʼam bi Jesus che jun ral jyub, Gólgota u bi (i usucʼ i tzij-le queʼel pa ka chʼawbal: “jyub pacha u jolom anma”). \v 23 Are ʼuri xe oc chu sujuxic víno che, chi ʼo cunbal mírra che (icʼawsabal re u cʼaxcʼol); xui-ri i Jesus n-xu tuʼ taj. \v 24 Teʼuri xqui rip chuwach cruz. Are ʼuri i soldádo xe oc chi saquinic chirij u ʼuʼ i Jesus, ʼilbal-re pachin ca chʼacaw bi chique. \p \v 25 Are i ʼor xqui rip i Jesus chuwach i cruz, are a las nuéve re i raʼanbal ʼij. \v 26 Pujaʼ ʼan i cruz xqui tzʼibaj juban tzij, ʼalijinsabal-re wach rumal xcamsaxic; queje iri cu bij i tzʼib: “ʼAtol Tzij que i aj Israel winak.” \v 27 Xak je ʼo queb iliʼomab xe rip chuwach qui cruz junam ruʼ i Jesus: jun pu wikabim, jun pu moxim. \v 28 Pacha i tzʼibtal can ujer, queje ile xeʼelok, man u bim can i ajbil u tzij i Dios ujer chi “Xqui ʼan che chi xak jun cuʼ i je aj ʼanol mal”. (Queje ile tzʼibtalic\f + \fr 15:28 \ft Isaías 53:9-11.\f*.) \p \v 29 Niʼpa i winak que icʼaw chila quiqui sutsa qui jolom che, y quiqui yoʼya. Xqui bij che: \p —Yet a bim na ca wulijsaj ni rachoch i Dios, y ca walijsaj chic churox ʼij. \v 30 Bay, ¡cha to ʼuri awib! ¡Cha kajsaj li awib chuwach i cruz! —xe cha che. \p \v 31 Xak queje xqui ʼan i cajʼatzil i sacerdóte tak i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij; xa xqui yoʼya. Xqui bij chiquiwach: \p —Ire-le xe u to i juban, xui-ri n-ca tiqui ta chu toʼic rib —xe cha—. \v 32 Chu cʼutu na chake we ire are i Crísto, i ka ʼAtol Tzij yoj oj aj Israel. Chu kajsaj li rib woʼor chuwach i cruz, cu cʼutbej-re chake, teʼuri caka cojo —xqui bij. \p Xak i iliʼomab chi je riptal ruʼ ire, xak ique xqui yoʼya panok. \s1 Wach i camic xoʼon i Jesus \p \v 33 Are tiqʼuil ʼij, xa ʼekumar ronojel u wach i jyub taʼaj; xu chʼij oxib ʼor re u kajbal ʼij. \v 34 Teʼuri, co xchʼaw i Jesus: \p —Elói, Elói, ¿láma sabactáni? —xu bij. \p I usucʼ i tzij-i queʼelok: Wajwal Dios, Wajwal Dios, ¿wuchac in awoʼtam canok? (Queje usucʼ ile i u tzij pa ka chʼawbal.) \p \v 35 Je ʼo jujun chila xqui ta; ique xqui bij: \p —Chitapeʼ, ire cu siqʼuij i ujer ajbil u tzij i Dios, mam Elías —xe cha. \p \v 36 Are ʼuri ʼo jun chique xa ʼe paʼanem y xu mu jun espónja chupam juban víno chʼam. Teʼuri xu chʼap tzam cheʼ, y xu ya ʼan che, man cu tzʼub-bej re. Xu bij: \p —Chiwoyʼej we kas ca cʼun i mam Elías chu kajsaxic —xu bij. \p \v 37 Teʼuri i Jesus co xsiqʼuinic, y xcamic. \v 38 Are ʼuri i nim laj cortin pim chi ʼo pa rachoch i Dios xel pa nicʼaj, majan li pujaʼ, cʼa pulew. \v 39 ʼO jun qui capitan i soldádo ʼo chi, chuwach i Jesus. Ire, are xu ta wach i sicʼ xoʼon i Jesus, xak xrilo wach u camic, xu bij: \p —Katzij, i achi-ri, lic are u Cʼojol i Dios —xu bij. \p \v 40 Xak je ʼo jujun ixokib que taken li cʼa naj; chiquixol ique je ʼo i ati Mariy Magdaléna, xak i ati Mariy chi qui chuch i ma Jose, xak i ma Jacóbo chi chaʼxel; xak ʼo i ati Salome cuʼ. \v 41 I ixokib-i, je terej nak li chirij i Jesus cʼa pa Galiléa, quiqui tobej na re. Xak je qʼui ixokib je ʼo cuʼ chi je upon-nak ruʼ pa Jerusalen. \s1 Wach u mukic i Jesus \p \v 42-43 ʼO jun achi, ma Jose u bi, aj tinimit Arimatéa. Ire, nim u ʼij chiquixol i je aj nucʼanel aj tʼisanel que i aj Israel winak; ire lic craj cril u jekic i ʼatbal tzij re i Dios. Lic xu cowij u cʼux, xoc bi ruʼ i ma Piláto, y xu tzʼonoj u chʼacul i Jesus, man ya xoc aʼab re i qʼuisbal ʼij chuxeʼ i uxlambal ʼij. Are i ʼij wi chi quiqui yijba qui uxlambal ʼij. \v 44 I ma Piláto, are xu ta chi ya camnak chic i Jesus, lic xu bisoj che man lic weʼ xcamic; rumal-i xu siqʼuij i capitan y xu tzʼonoj che we katzij camnak chic. \v 45 Are xu ta wach xu bij i capitan, chi katzij, teʼuri xu ya che i ma Jose que u kajsaj li u chʼacul i Jesus. \v 46 I ma Jose xu loʼ jun chom laj sawan, xu kajsaj li u chʼacul i Jesus, y xu pasij chupam. Xe u ya chupam jun jul worom pa abaj; teʼuri xu tzʼapij u chiʼ i jul ruʼ jun abaj. \v 47 I ati Mariy Magdaléna ruʼ i ati Mariy chi u chuch i ma Jose, xquilo pa xqui muk wi. \c 16 \s1 Wach i walijic xoʼon i Jesus chiquixol i camnak \p \v 1 Are xicʼaw i uxlambal ʼij, i ati Mariy Magdaléna, cuʼ i ati Mariy chi u chuch i ma Jacóbo, xak i ati Salome, xqui loʼ i cunbal muy, quiqui cojbej che i u chʼacul i Jesus. \v 2 Re u sakirbal domíngo, are xel li ʼij, xe upon pa muktal wi i Jesus. \v 3 I ixokib que tijin chu bixquil chiquiwach: \p —¿Pachin nawi coj u to chi relsaxic i abaj chu chiʼ i jul-le? —que cha. \p \v 4 Xui-ri, are xqui takej, xquil i nim laj abaj chi cojtal can chu chiʼ i jul, n-ta chic chila pu qʼuijibal. \v 5 Teʼuri xe oc pa jul y xquil jun achi, cʼa ala, cul pa qui wikabim; i u ʼuʼ naj rakan, lic sak. Ique lic xqui xij quib. \p \v 6 —Mi xij iwib —xu bij chique—. Yix quix tijin chu tzucuxic i Jesus aj Nazaret chi xrip chuwach cruz. Ire n-ta chic chi, walijnak chubic; chiwilape pa yatal wi canok. \v 7 Ji bij chique u tijoxelab, y xak che i ma Pédro, chi i Jesus ya ca ʼe pa Galiléa. “Ire ca ʼe pa Galiléa nabe chiwach yix”, chix chok chique. “Chila quiwil wi pacha u bim can chiwe”, chi bij chique —xu bij. \p \v 8 Are ʼuri i ixokib paʼanem xe ʼel ruʼ i jul; lic que barbatic rumal i qui xibriquil. Lic n-ta jun tzij xqui bij chirij, man lic qui xim quib. \s1 I Jesus xu cʼut rib che i ati Mariy Magdaléna \p \v 9 I Jesus, are xwalij chiquixol i camnak, are u sakirbal re i domíngo. Nabe xu cʼut rib che i ati Mariy Magdaléna, chi Jesus resam wukub mal laj tak tew che, oʼonom lok. \v 10 Teʼuri i ixok xa ʼe chu bixquil chique i je terejnak chirij i Jesus. Are xupon cuʼ, xe u riko lic que bisonic, xak que oʼic. \v 11 Are xqui ta chi cʼaslic, xak ʼiltal u wach rumal i ixok-le, n-xqui coj taj. \p \v 12 Teʼuri i Jesus, jun wi tan chic u cʼutic rib xoʼon chique i queb chi je cachiʼil ique. Xu cʼut rib chique i queb-le are que tijin chi be ʼenam-que pa jyub. \v 13 Ique xe tzalij chic; xe ʼe chu bixquil chique i cachiʼil, xui-ri xak chique i queb-le, i juban n-xqui coj taj, wach i xqui bij. \s1 I Jesus xu ya can i chac chique i julajuj u tijoxelab \p \v 14 Teʼuri i Jesus xu cʼut rib chique i je julajuj u tijoxelab are que tijin chi waʼim. Xe u yaj jubiʼ man n-tu cubibal qui cʼux che we ca walij na; xak co qui jolom, man n-xqui coj taj wach i xbix chique cumal i xe ʼilaw u wach, are walijnak chic. \v 15 Xak xu bij chique: \p —Jix, ji paxsaj u tzijol ronojel u wach i jyub taʼaj wach i ʼelbal chi sak; ji bij chique conojel. \v 16 Pachin ca cojow i tzij, xak xkajsax ni ya puwi, quel na ʼuri chupam u mac. Xui-ri, pachin i n-cu coj ta i tzij, ca ʼe na ʼuri pa ʼaʼ. \v 17 Ique chi quiqui coj na, ʼo ni ʼalijinsabal re u choʼab i Dios cuʼ: ique que quesaj ni itzel tew ruʼ u cuxtaxic in bi yin\f + \fr 16:17 \ft I usucʼ i tzij-i are iri: ruʼ in choʼab yin.\f*, xak quiqui rik juban chʼawbal cʼacʼ; \v 18 xak we quiqui chap jun cumatz, o we quiqui tuʼ jun venen, n-ta coʼon chique; xak quiqui ya na qui ʼab piquiwi iwabib, y que utziric —xu bij i Jesus chique. \s1 Wach i ʼelic bic xoʼon i Jesus chicaj \p \v 19 I Kajwal Jesus, are xutzin che u tzij cuʼ, xcʼam bi chicaj, y xcubi pu wikabim i Dios. \v 20 I u tijoxelab xe ʼe chu bixquil u tzij i Dios pa ronojel tak tinimit. I Kajwal xe u to chu bixquil, xak xu ʼan tak i milágro chiquiwach i que tawic, ʼalijinsabal-re chique chi katzij i qui tzij. Amen (katzij).