\id MAT - Achi de Cubulco [acc] NT (Guatemala) -bd, 2009 \h SAN MATÉO \toc1 I ʼutz laj tzij chirij i Jesuscrísto u tzʼibam i San Matéo \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt2 I ʼUTZ LAJ TZIJ CHIRIJ I JESUCRISTO U TZʼIBAM \mt1 I SAN MATÉO \c 1 \s1 I qui bi i je ratit u mam i Jesucrísto \p \v 1 Iri are i qui bi i je ratit u mam i Jesucrísto chi umuk uxiquin i ujer mam David xak i ujer mam Abraham. \p \v 2 I mam Abraham-le are u kajaw i mam Isaac; xoʼon panok, i mam Isaac-le are u kajaw i mam Jacob; teʼuri i mam Jacob-le are i qui kajaw i mam Juda cuʼ i ratz u chaʼ. \v 3 Teʼuri i mam Juda are qui kajaw i mam Fáres xak i mam Zar, i qui chuch are i ati Támar. Xoʼon panok, i mam Fáres are u kajaw i mam Esrom, teʼuri i mam Esrom are u kajaw i mam Aram. \v 4 Xoʼon panok, i mam Aram are u kajaw i mam Aminadab; y teʼuri i mam Aminadab are u kajaw i mam Naason; i mam Naason-le are u kajaw i mam Salmon. \v 5 Xoʼon panok, i mam Salmon are u kajaw i mam Booz, y u chuch are i ati Rahab. Teʼuri i mam Booz are u kajaw i mam Obed, y u chuch are i ati Rut. Teʼuri i mam Obed-le are u kajaw i mam Isai. \v 6 Y xoʼon panok, i mam Isai are u kajaw i mam Rey David. I mam David-le are u kajaw i mam Salomon, i u chuch i mam Salomon are i rixokil can i ʼetz mam Urías. \p \v 7 Xoʼon panok, i mam Salomon-le are u kajaw i mam Roboam; teʼuri i mam Roboam are u kajaw i mam Abías; i mam Abías-le are u kajaw i mam Asa. \v 8 Xoʼon panok, i mam Asa are u kajaw i mam Josafat, teʼuri i mam Josafat are u kajaw i mam Joram; i mam Joram are u kajaw i mam Uzías. \v 9 Teʼuri i mam Uzías are u kajaw i mam Jotam; i mam Jotam are u kajaw i mam Acaz; i mam Acaz-le are u kajaw i mam Ezequías. \v 10 I mam Ezequías are u kajaw i mam Manases, i mam Manases are u kajaw i mam Amon; i mam Amon are u kajaw i mam Josías. \v 11 I mam Josías are qui kajaw i mam Jeconías cuʼ i ratz u chaʼ. Are je cʼas ique, are ʼuri xe chap i aj Israel winak y xe cʼam bi pa tinimit Babilónia. \p \v 12 Teʼuri, xoʼon panok i mam Jeconías are u kajaw i mam Salatiel; teʼuri i mam Salatiel are u kajaw i mam Zorobabel. \v 13 I mam Zorobabel are u kajaw i mam Abiud; i mam Abiud are u kajaw i mam Eliaquim; i mam Eliaquim are u kajaw i mam Azor; \v 14 i mam Azor are u kajaw i mam Sadoc; i mam Sadoc are u kajaw i mam Aquim; i mam Aquim are u kajaw i mam Eliud. \v 15 I mam Eliud are u kajaw i mam Eleázar; i mam Eleázar are u kajaw i mam Matan; i mam Matan are u kajaw i mam Jacob. \v 16 I mam Jacob are u kajaw i mam Jose; i mam Jose-le are i rachijil i al-Mariy. I al-Mariy are u chuch i Jesus chi Tolke\f + \fr 1:16 \ft I tzij “Crísto” ca bixic queʼelok “Tolke,” pa ka chʼawbal yoj.\f*. \p \v 17 Chi cakil wi je cajlajuj lemaj chi qui kajawim re can i mam Abraham cʼa ruʼ i mam David; teʼuri xak je cajlajuj tan chic lemaj chi qui kajawim tan chic chi rijil i mam David cʼa xe cʼam bi i aj Israel winak pa tinimit Babilónia. Xak je cajlajuj lemaj tan chic chi rijil i qui ʼenam i aj Israel winak pa Babilónia cʼa xu rik i ʼij chi xalax i Crísto chi Tolke. \s1 Wach i ralaxbal i Jesucrísto \p \v 18 I ralaxbal i Jesucrísto, queje iri xoʼono: i al-Mariy, chi u chuch, ya u bim chic che i ma Jose chi que cʼuliʼic. Xui-ri, are maja cacucʼaj quib, ire iwab winak chic rumal u choʼab u Tewal i Dios chi petnak puwi. \v 19 I ma Jose xu bij pu cʼux chi xa quiqui jach quib ruʼ i al-Mariy aliʼal. ʼUtz laj winak ire, n-craj ta cu ya u qʼuix che chiquiwach conojel i winak. \v 20 Are ca tijin chu chʼobic ile, jun ángel re i Kajwal xupon ruʼ. I ma Jose xrachicʼaj pu waram chi xu bij i ángel che: \p —A-Jose, chi at umuk uxiquin can i mam David, ma xij awib che i al-Mariy; cha cʼulaj na awuʼ, lic are awixokil, man i acʼal chi calax na ruʼ, i rajaw are i u Tewal i Dios. \v 21 I acʼal-le chi calax na, are jun ala. Cha ya pu bi A-JESUS. Queje ni u bi ile, man que resaj u winak chupam i qui mac. (Queje ile xu bij i ángel che.) \p \v 22 Queje xe icʼaw wi ique ile; y xeʼelok pacha u bim can i Kajwal ujer. Ire u bim che jun ajbil u tzij: \q1 \v 23 I apoj ali ca qʼuiji ni yobil chirij y calax ni jun ala ruʼ; \q1 i ala-le, Emanuel ca bix che. \m Queje i tzij ile xu tzʼibaj i ajbil u tzij i Dios ujer. I “Emanuel” queʼelok: Dios ʼo kuʼ. \p \v 24 I ma Jose, are xcʼun sak chuwach, ʼis xoʼon pacha xbix che rumal i ángel chi taktal li ruʼ rumal i Kajwal Dios; xrucʼaj i al-Mariy chi lic rixokil. \v 25 Xui-ri, ire toʼ xu chajij i al-Mariy, n-xqʼuiji ta tan ruʼ, cʼa xqʼuiji ni ral acʼal; y xu ya pu bi A-JESUS. \c 2 \s1 I nimak tak aj ʼij que upon ruʼ i Jesus \p \v 1 Are xalax i Jesus pa tinimit Belen re i jyub Judéa, i ʼatol tzij are i mam Heródes. I mam-le ʼo pu patan pa tinimit Jerusalen; je ʼo juban winak je aj ʼij\f + \fr 2:1 \ft I je aj ʼij-le je winak chi quetaʼam i ajlanic re i ʼij, i icʼ.\f*, je petnak cʼa naj pa oriénte. \v 2 Are xe upon pa Jerusalen, xqui tzʼonoj chique i winak: \p —¿Paʼowi i nim laj ʼatol tzij que i aj Israel winak chi xalaxic? Ya xkil i u chʼumil are oj ʼo chila pa oriénte, rumal-i xoj cʼun chu cojic u ʼij —xqui bij. \p \v 3 I nim laj ʼatol tzij, mam Heródes, are xu ta rason ile, lic xcʼachir rumal; xak conojel i winak pa tinimit Jerusalen xe cʼachir rumal. \v 4 Teʼuri i ʼatol tzij xe u siqʼuij i nimak tak sacerdóte que i aj Israel, tak i tijonel re i tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises ujer. Are xe moltajic, xu tzʼonoj chique pa calax na wi i Crísto chi tolque coyʼem. \v 5 Ique xqui bij ʼuri che: \p —Calax pa tinimit Belen, u cwenta i jyub Judéa. Queje ile queʼelok, man queje ile tzʼibtal can rumal i ajbil u tzij i Dios ujer. Queje iri xu bij: \q1 \v 6 Yet chi at tinimit Belen, \q1 at u cwenta i jyub Juda, \q1 ma chʼobo mok n-ti a ʼij yet; \q1 ʼo ni a ʼij man chiquixol awacʼal yet \q1 queʼelok ʼo ni jun qui cʼambeal; \q1 cucʼaw ni u tzam chique in winak, aj Israel. \m Queje ile tzʼibtal canok —xqui bij i mamʼib. \p \v 7 Teʼuri i mam Heródes aliʼal xe u siqʼuij i nimak tak aj ʼij chi je petnak pa oriénte y xu tzʼonoj chique wach xoʼon i icʼ, wach xoʼon i ʼij are xwinakir i chʼumil. \v 8 Teʼuri, xe u takbi pa Belen. Xu bij chique: \p —Jix chu tzucuxic i ral acʼal-le; naʼal chi tzucuj. We xi riko, col i bij chwe, man xak yin quin ʼe chu cojic u ʼij —xu bij i mam Heródes. \p \v 9 I nimak tak aj ʼij, are xutzin u bixquil ile chique, xqui maj chubi qui be. I chʼumil chi xnabeaj chiquiwach cʼa pa oriénte, xbin chic chiquiwach cʼa xupon pa yatal wi i ral acʼal. Chila xtaqʼui na puwi i ja paʼowi i Jesus. \v 10 Are xquil i nimak tak aj ʼij chi xtaqʼui i chʼumil, lic xe quicotic. \v 11 Y xe ʼoc ruʼ ja, xqui rik i acʼal ruʼ u chuch, ixok Mariy, xe xuquiʼic, xqui coj u ʼij i acʼal. Teʼuri, xqui tor i quekan, xquesaj li qui sipon chi cucʼam y xqui ya che. Ile are óro, xak inciénso, xak i mírra\f + \fr 2:11 \ft Mírra are jun cunbal lic muy, lic pakal rajil.\f*. \v 12 Are xe tzalij chic pa qui tinimit, junwi chic be xqui majo man xbix chique rumal i Dios piqui waram chi me tzalij chic ruʼ i mam Heródes. \s1 I qui camsaxic i acʼalab rumal i mam Heródes \p \v 13 Je ʼenak chic i nimak tak aj ʼij, teʼuri jun ángel re i Kajwal xwinakir pu waram i ma Jose. Xu bij che: \p —Chat walijok, cha cʼama bi awacʼal, xak i u chuch, y chat ʼanmajok, jat cʼa Egípto. Chat ʼol chila cʼa quin bij na chawe umpa cat petic, man i mam Heródes cu tzucuj ni acʼal, craj cu camsaj —xu bij i ángel che. \p \v 14 I ma Jose xwalijic, xu cʼambi i acʼal, xak i u chuch, y xqui majbi qui be chaʼab, xe ʼe cʼa pa Egípto. \v 15 Chila xe qʼuiji wi cʼa are xcam i mam Heródes. Queje ile xeʼelok xak jun ruʼ pacha u bim can i Kajwal; man i ajbil u tzij i Dios u tzʼibam can i tzij-i chi u bim i Kajwal: “Pa Egípto quin siqʼuij wi in Cʼojol.” (Queje ile tzʼibtal canok.) \p \v 16 I mam Heródes, are xu nabej chi xtʼor can cumal i nimak tak aj ʼij, lic xpe roywal che. Rumal ʼuri, xu tak qui camsaxic conojel i ral tak alabom we maja quiqui chap oxib junab, man qui bim che chi colo ʼo chic queb junab che u winakiric i chʼumil. Queje xu tak u ʼanic ile pa tinimit Belen, xak ronojel i jyub chirij chuwach. \v 17 Queje ile xeʼelok pacha xu bij i tzij tzʼibtal can rumal i mam Jeremías, i ajbil u tzij i Dios ujer. Xu bij ire: \q1 \v 18 Ca tataj jun nim laj oʼej pa tinimit Rama, \q1 Are i ixokib aj Israel\f + \fr 2:18 \ft I mer tzij xu bij waral-i are “Ati Raquel.” Ire queʼelok qui qʼuexel conojel i ixokib aj Israel.\f* que siqʼuinic, que oʼic, \q1 Man i cacʼal, ya xe camic, ya n-ta chic; \q1 Lic n-ca pactaj ti qui bis rumal. \m (Queje ile tzʼibtal canok.) \p \v 19 Xoʼon panok xcam i mam Heródes. Teʼuri, chila pa Egípto, jun ángel re i Kajwal xwinakir ruʼ i ma Jose pu waram. Xu bij che: \p \v 20 —Chat walijok, cha cʼama bi acʼal y u chuch, chix tzalij che i jyub Israel; man ya xe cam ique chi cacaj u camsaxic i acʼal. (Queje ile xu bij i ángel che.) \p \v 21 Teʼuri i ma Jose xwalijic, xu cʼam bi racʼal, i rixokil y xe tzalij che i jyub Israel. \v 22 Are que tijin chi be, i ma Jose xu ta rason chi u qʼuexel i mam Heródes are i u cʼojol, ma Arqueláo u bi. Ire xu xij rib che, n-xraj ta xa ʼe jeki pa jyub Judéa rumal. Teʼuri xbix chic che rumal i Dios pu waram wach i cu ʼano; rumal-i, xa ʼe pa jyub Galiléa. \v 23 Are xe upon chila, xa ʼe jeki pa tinimit Nazaret. Queje ile xeʼelok, pacha qui bim i ajbil u tzij i Dios ujer, chi Jesus “aj Nazaret” ca bix na che. \c 3 \s1 I ma Wan, aj kajsanel ya, coc chi chac \p \v 1 Xoʼon panok, i ma Wan, aj kajsanel ya, xupon che i chakij jyub tzʼinilic, chila pa jyub Judéa. Are xuponic, xoc chu bixquil u tzij i Dios chique i winak chi xe moltaj ruʼ. \p \v 2 —Chi jalwachij i nojbal chuwach i Dios —xu bij chique—. Man i ʼatbal tzij chi ca pe chicaj ya ca jekanic —xu bij. \p \v 3 I ma Wan-le are i jun chi ʼax bital wi chi ca cʼunic. Are i bin-nak can ile are i ujer ajbil u tzij i Dios mam Isaías. Ire u tzʼibam canok: \q1 Ca tataj u chʼawbal jun ca siqʼuin che i jyub tzʼinilic; cu bij: \q1 “¡Ya ca pe i Kajwal! Chi yijba u be chuwach. \q1 Chi sucʼba niʼpa i jul, niʼpa i tanalak pu be i Kajwal.” \m (Queje ile tzʼibtal canok.) \p \v 4 I ma Wan, i u ʼuʼ ire xa are i rismal camey ʼantal u ʼuʼ che; i ximbal u pam xa are chʼakap tzʼum. Wach i xu tijo xa are wach i xu rik pa tak ʼes: xa xu tij u waʼal cab, xak xe u tij i ral tak sacʼ. \v 5 I winak chi xe upon ruʼ chu tayic u tzij, ʼo i je petnak cʼa pa tinimit Jerusalen, xak ʼo i je petnak pa ronojel tak lugar re i jyub Judéa, xak ʼo i je petnak chu nakaj i ya Jordan. \v 6 Ique, are xqui tzʼonoj ni cuybal mac che i Dios, teʼuri i ma Wan xu kajsaj ya piquiwi pa ya Jordan. \p \v 7 Xui-ri, xril ire je qʼui i aj Fariséo winak, xak i aj Saducéo\f + \fr 3:7 \ft I aj Fariséo winak je jutzobaj aj Israel winak chi lic xqui coj u ʼij i ujer ʼatbal tzij re i mam Moises. Xak lic xqui coj u ʼij i qui costúmbre chi qui cojom junam ruʼ i ʼatbal tzij-le. I aj Saducéo winak xak je jutzobaj aj Israel. Ique-le lic je are u nimakil re i rachoch i Dios. I qui cʼutunic ique junwi jubiʼ chuwach que i aj Fariséo.\f*, chi cacaj ique toʼ ca kajsax ya piquiwi. Are ʼuri xu bij chique: \p —¡Yix xa ix racʼal cumatz! ¿Pachin xbin chiwe yix chi quix totaj chuwach i tojpen chi ca tijin nali piwi? \v 8 Chi ʼalijinsaj ʼut ruʼ wach tak i qui ʼano we i jalwachim chic i nojbal chuwach i Dios. \v 9 Mi chʼob yix mok xa n-ca pe tu tojbalil piwi yix xa rumal ix aj Israel winak, xa rumal ix umuk uxiquin can i mam Abraham. Mi chʼob yix chi lic quix totaj na rumal. Quin bij chiwe chi Dios, che i abaj-i, ca tiqui chu ʼonquil uqʼuial aj Israel winak che, we ta craj —xu bij i ma Wan chique. \v 10 Xak xu bij: \p —I tojpen ya ca pe piwi, pacha jun icaj yij chic che jun cheʼ, cʼatzbal re i raʼ. Ronojel tak i cheʼ chi n-cu ya tu wach chom, ca cʼatzixic; teʼuri ca porox pa ʼaʼ. \v 11 Yin, katzij, quin kajsaj ya piwi yix, cʼutbal-re we i jalwachim chic i nojbal chuwach i Dios. Xui-ri, i Jun chi ca cʼun chwijil yin cu kajsaj i u Tewal i Dios piquiwi niʼpa i qui jalwachim qui cʼaslemal; xak cu kajsaj li ʼaʼ piquiwi i je mal. Ire lic nim ni u ʼij chinwach yin; n-ca majaw ta chwe we quin ʼan mocom che wib chirij, mi tene cwucʼaj u xajab, rumal ni u ʼij nim. \v 12 Col u ʼata tzij piquiwi i winak, pachin i je ʼutz, xak pachin i ne te ʼutz. Ire yij chic pacha coʼon jun ruʼ u pala are cu pu u wach u trígo. Are i ʼutz quel che u trígo, cu molo y cu ya pu cʼolbal. I rij, chi n-ʼus taj, ca porox pa ʼaʼ chi n-tu chupic —xu bij i ma Wan chique. \s1 U kajsaxic ya puwi i Jesus \p \v 13 Che tak i ʼij-le, i Jesus xel pa Galiléa, xupon chiya Jordan pa ʼo wi i ma Wan; xupon chu kajsaxic ya puwi rumal ire. \v 14 I ma Wan xu chʼobo chi n-cu maj taj we are ire ca kajsaw ya puwi i Jesus. Xu bij: \p —Yet, mas ca majaw chawe chi ca kajsaj ya pinwi yin. N-ca majaw taj we yin quin kajsaw ya pawi yet —xu bij. \p \v 15 I Jesus xu bij: \p —N-ta coʼono. Queje cha ʼana ni ile woʼor, man ca majawic caka ʼan ni ronojel pacha craj i Dios —xu bij. \p Teʼuri i ma Wan xu ya u wach che, wach i xbix che. \v 16 I Jesus, are xutzin u kajsaxic ya puwi, xel pa ya. Xak teʼet, xjaktaj i caj, xa ʼiltaj i u Tewal i Dios chi xkaj lok pacha jun palomax sucʼulic puwi Jesus, \v 17 y xtataj jun chʼawbal chicaj chi xu bij: \p —Iri lic are i wacʼal chi cʼax quin naʼo; lic quin quicot che, wach u ʼanom. \c 4 \s1 Xraj itzel cu tzaksaj i Jesus chupam u mac \p \v 1 Are xoʼon ile, i Jesus xcʼam bi rumal i u Tewal i Dios che jun jyub tzʼinilic. Xcʼam bi chila, ʼilbal-re we ca tzaksax chupam u mac rumal itzel. \v 2 Chila xu chʼij cuarénta ʼij, cuarénta aʼab, lic n-ta xu tijo; teʼuri xpe i numic che. \v 3 Are ʼuri, xupon itzel ruʼ, tzaksabal-re chupam u mac. Xu bij che: \p —We katzij at u Cʼojol i Dios, cha bij che i abaj-le chi coʼon wa che rib —xu bij che. \p \v 4 I Jesus xu laʼ u wach che itzel y xu bij: \p —N-quin ʼan taj, man tzʼibtalic chupam u wuj i Dios: “N-xui ta rumal i wa je cʼas i winak; are rumal ronojel u tzij i Dios je cʼaslic.” \p \v 5 Teʼuri itzel xu cʼam bi i Jesus che i loʼlaj tinimit, Jerusalen. Xe u ya chila cʼa chu tzam i rachoch i Dios. \v 6 Teʼuri xu bij che: \p —We at u Cʼojol i Dios, cha cʼaka bi awib cʼa pulew. N-cat cam taj, man chupam u wuj i Dios, queje iri tzʼibtalic: \q1 I Dios cu bij na chique i ángel chi cat qui chajij. \q1 Ique lic cat cucʼaj che qui ʼab, mi tene quiqui ya chawe que ʼana cʼax che awakan che abaj. \m (Queje ile xu bij itzel che.) \p \v 7 I Jesus xu laʼ chic u wach che: \p —Xak tzʼibtal chupam u wuj i Dios chi maka cʼam u pam i Kajwal Dios —xu bij che. \p \v 8 Teʼuri itzel xu cʼam chubi i Jesus che jun jyub, naj u wi. Chila xe u cʼutu wi ronojel i tinimit ʼo chuwach i jyub taʼaj, ruʼ tak i qui chomal. \v 9 Teʼuri xu bij che: \p —Ronojel iri ʼis quin sipaj chawe, xui-ri we yet cat xuqui chinwach chu cojic in ʼij. (Queje ile xu bij itzel che.) \p \v 10 I Jesus xu laʼ chic u wach che itzel: \p —¡Jat, at Satanas! Man chupam u wuj i Dios, queje iri tzʼibtalic: “Xui che i Kajwal Dios cha cojo u ʼij; xui che ire ca ʼan wi a patan,” —xu bij che. \p \v 11 Teʼuri itzel xel chuwach i Jesus; are ʼuri xe upon juban ángel ruʼ, xol qui to wach i rajwaxic che. \s1 I Jesus xu jek u chac pa jyub Galiléa \p \v 12 Xoʼon panok, xu ta rason i Jesus chi ma wan tzʼapil pa cárcel. \v 13 Are xu ta ile, xa ʼe tan chic pa jyub Galiléa, xel pa Nazaret, xa ʼe jekel pa tinimit Capernaum. I Capernaum ʼo chu chiʼ i alagun; ʼo che i jyub Zabulon, tak i Neftali. \v 14 Are xupon i Jesus pa jyub-le, xeʼelok pacha u tzʼibam can i mam Isaías chi ajbil u tzij i Dios ujer. U tzʼibam can ire i tzij-i: \q1 \v 15 Quin bij chiwe wach quiquil na \q1 chila pa jyub Zabulon tak pa Neftali, \q1 chila pa jyub pa ca ʼe wi i be ruʼ i mar, \q1 chila pa jyub chʼaka ya re i Jordan, \q1 chila ʼut pa Galiléa, pa je ʼo wi i ne te aj Israel, chi n-quetaʼam ti Dios. \q1 \v 16 I winak chila chi je ʼo pa ʼekumal, quiquil na jun nim laj sak. \q1 Ca pe u sakirbal piquiwi niʼpa i toʼ je ʼo chupam qui mac, toʼ je ʼo chuwach i camic. \m (Queje ile xu tzʼibaj i mam Isaías ujer.) \p \v 17 Are xupon i Jesus chila, are ʼuri xu jek u bixquil chique i winak: \p —Chi jalwachij i noʼoj chuwach i Dios, man i u ʼatbal tzij ya ca jekanic. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \s1 I Jesus xe u siqʼuij cajib achiab, aj chapol car \p \v 18 Che tak i ʼij-le, are ca tijin i Jesus chi be chu chiʼ i alagun Galiléa, xe ril queb achiab, catz qui chaʼ quib. I jun are i ma Simon chi xak ma Pédro quiqui bij che; i jun chic are i ma Andres. Ique-le je aj chapol car, y que tijin chu cʼakic i cataraya pa ya. \v 19 I Jesus xu bij chique: \p —Chix terej chwij y quin ʼan na chiwe ix aj molol que i winak pacha qui ʼan chique i car —xu bij chique. \p \v 20 Are ʼuri, ique xcoʼtaj can i cataraya, y xe ʼe ruʼ. \p \v 21 Xoʼon chupan jubiʼ, i Jesus xe ril chic queb achiab catz qui chaʼ quib. Are i ma Jacóbo, xak i ma Wan, je u cʼojol i mam Zebedéo. Ique je ʼo pa bárco ruʼ i qui kajaw, que tijin chu yijbaxic i cataraya are xe u siqʼuij i Jesus ruʼ; \v 22 juntir xqui canaj can i qui bárco, xqui canaj can i qui kajaw, y xe terej chirij. \s1 I Jesus xe u nawsaj je uqʼuial winak \p \v 23 Teʼuri i Jesus xu jek qui solixic ronojel tak i tinimit pa jyub re i Galiléa. Xoc ruʼ tak ja re qui molbalʼib, y xe u nawsaj i winak chi que moltaj chila. Xu paxsaj i ʼutz laj tzij re u ʼatbal tzij i Dios, xak xe rutzirsaj iwabib, bi chi cʼaxil ʼo chique. \v 24 Xak ronojel i jyub Síria xak xqui ta rason wach ca tijin i Jesus chu ʼonquil pa Galiléa. Xqui jek li qui cʼamic iwabib ruʼ: niʼpa ʼo tak i yobil chique, niʼpa ʼo tak cʼax chique. Xe qui cʼam li ʼo itzel tew chique, xak niʼpa i quiqui tij i camic rumal i atac, xak niʼpa i je sic. I Jesus, niʼpa ile xe rutzirsaj. \v 25 Je uqʼuial winak xe terej chirij: xe cʼun i aj Galiléa, xe cʼun i aj Decápolis, xe cʼun i aj pa Jerusalen, xak ronojel i Judéa, xak xe cʼun aj chʼakap re i ya Jordan. \c 5 \s1 I Jesus xu bij pachin i ca pe ni ʼutz piquiwi \p \v 1 I Jesus, are xe ril je uqʼuial winak je teren chirij, xel bi chuwi jun jyub, y xcubi chila. Niʼpa i que tijin qui nawic che u tzij xqui mol quib ruʼ. \v 2 Teʼuri xu jek qui nawsaxic ruʼ i tzij-i: \p \v 3 —ʼUtz que ique chi quetaʼam ʼo rajwaxic piqui cʼux chuwach i Dios, man que oc na ʼuri pa cu ʼat wi tzij i Dios. \p \v 4 ʼUtz que ique chi que bisonic, man i Dios cu cubsaj ni qui cʼux. \p \v 5 ʼUtz que ique chi ʼo u nimal qui cʼux, man ca yaʼ ni jyub taʼaj chique chi u sujum i Dios. \p \v 6 ʼUtz que ique chi lic quiqui rayij u ʼanic wach tak craj i Dios, man ire lic que u to chu ʼonquil. \p \v 7 ʼUtz que ique chi quewi ʼo i cʼaxnabal qui cʼux, man i Dios xak cʼax que u na ni ique. \p \v 8 ʼUtz que ique chi chʼam i piqui cʼux, man ique quiquil nu wach i Dios. \p \v 9 ʼUtz que ique chi que qui chomarsaj i que chʼoʼojinic, man “je wacʼal” cu bij na ʼuri i Dios chique. \p \v 10 ʼUtz que ique chi caʼani cʼax chique xa rumal u ʼanic wach craj i Dios chique, man que oc na ʼuri pa cu ʼat wi tzij ire. \p \v 11 ʼUtz iwe yix we cʼax que chʼaw ni winak chiwe xa wumal yin. ʼUtz iwe yix we quix qui yoʼya, xak we quiqui bij i mentir chiwij xa rumal quix terej chwij. \v 12 Mix bisonic, xa chix quicotok, man qui rikbej ʼuri jun nim laj sipon chila chicaj. Cha cʼun chi cʼux, xak queje xqui ʼan li winak ile chique i ajbil u tzij i Dios ujer. \s1 I je re chic i Dios je pacha atzʼam, xak je pacha u tzunbal ʼaʼ \p \v 13 Yix ʼut lic qui rik i chac chique i winak waral chuwach i jyub taʼaj; ix pacha i atzʼam chi lic cu rik u chac chique. Xui-ri, i atzʼam, we xsach u jelal, ¿wach ʼuri u yijbaxic chic u jelal ca ʼanic? N-taj. Ile n-cu rik ta chic u chac; xa ca cʼak bic; toʼ ca wachʼalbex chic cumal i winak. \p \v 14 Yix ix pacha u tzunbal ʼaʼ waral chuwach i jyub taʼaj. Iwilom ʼut wach oʼonom jun tinimit we ʼo tzam jyub; lic ʼalaj, n-ruwam ta rib. \v 15 Xak iwetaʼam, we jun cu tzij jun cantil, n-que u mina ta chuxeʼ jun cajon; n-ʼus taj we cruwaj. Are i cu ʼano, cu ya ʼan chicaj paja, man conojel que tzun na rumal. \v 16 Xak queje chi ʼana yix, chi ix pacha u tzunbal ʼaʼ waral chuwach i jyub taʼaj, chi ya che i tzunbal ca ʼe chiquiwach i winak. Queje ile quiquil na wach tak i ʼutz qui ʼano. Rumal ʼuri, quiqui coj u ʼij i Kajaw yix chila chicaj. \s1 I Jesus aj ʼanol re i mer usucʼ i ujer ʼatbal tzij \p \v 17 Mi chʼob yix mok col in sacha u wach i ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises ujer; mi tene ile, xak mi tene i qui cʼutunic can i ujer ajbil u tzij i Dios. Yin n-in ta aj sachol re ile. Xa in aj ʼanol re i usucʼ i tzij-le chiwach yix. \v 18 Katzij iri: tzʼakat cʼo i caj, i jyub taʼaj, n-ca sachsax ti u wach i ujer ʼatbal tzij, mi ta jubiʼ, mi ta jun tzʼib, mi ta pichʼ che jun ral tzʼib. Ile cu chʼij na cʼa ca qʼuis ni ronojel u ʼanic pacha u chʼobom i Dios chi ca ʼani na. \v 19 N-ca sachsax taj; rumal-i, ʼo u chac qui ʼan na pacha i cu bij ronojel i ʼatbal tzij. We ʼo jun n-xcojon ta che i ral cu jupaj tzij pichʼ re i ʼatbal tzij, xak we xu cʼut ʼuri chique i winak queje quiqui ʼan ile, ire ʼut xa pichʼ queʼelok chiquiwach conojel i juban pa cu ʼat wi tzij i Dios. Xui-ri, we jun xcojon che i mer usucʼ i ʼatbal tzij, xak xu cʼut ʼuri chique i juban chic, ire ʼuri lic nim queʼel na, pa cu ʼat wi tzij i Dios. \v 20 Lic quin bij chiwe, ʼo u chac chix cojon na che ronojel pacha u bim can i Dios; ʼo u chac mas ʼutz u ʼanic chi ʼana ni yix chiquiwach i je tijonel re i ʼatbal tzij; xak mas ʼutz u ʼanic chi ʼana na chiquiwach i aj Fariséo. We n-qui ʼan taj, n-quix oc ta puʼab i Dios. \s1 I Jesus xu bij chi n-ʼus taj ʼo awoywal che i jun chic \p \v 21 I tom yix i ʼatbal tzij bital chique iwatit imam ujer. “Mix camsanic,” bital chique, “man pachin jun ca camsanic, caʼat ni tzij ʼuri puwi,” xbix chique. \v 22 Xui-ri, yin quin bij ni usucʼ chiwe: pachin jun xa ca pe roywal che jun rachalal, xak ire caʼat ni tzij puwi. Xak pachin jun cu yoʼya i rachalal, ca yaʼ ni ire chiquiwach i nim laj nucʼbal tʼisbal. Xak we ʼo jun cu bij mal laj tzij che i rachalal, chu ʼana cwent ʼuri che rib, mok xa ca ʼe pa ʼaʼ rumal. \v 23 Rumal-i, we yet a cʼamom li jun a sipon col a ya chuwach i Dios, teʼuri we ca cʼun pa cʼux chi ʼo jun awachalal cu chʼobo ʼo a mac che, \v 24 cha canaj can ʼuri a sipon chila chuwach i altar, y jat ruʼ awachalal. Chi chomaj iwib chiwach. Teʼuri chat tzalij chic y cha jacha a sipon chuwach i Dios. \v 25 We ʼo jun u cojom a mac, y craj cat u cʼam bi chuwach i ʼatbal tzij, chi chomaj iwib chiwach pa be. Queje chi ʼana ile, man ire n-cat u ya ta chuwach i ʼatbal tzij. Man i ʼatbal tzij cat u jach na piquiʼab i policía; teʼuri i policía cat u tzʼapij pa cárcel. \v 26 Katzij iri: n-cat el ta lok, cʼa ca toj ni ronojel a mult. (Rumal-i, weʼ chi chomaj iwib chiwach.) \s1 I pixbanic xoʼon i Jesus chique i je cachijil quib \p \v 27 I tom yix wach cu bij i ʼatbal tzij re i mam Moises: “Ma kajsaj a ʼij ruʼ jun ixok, we n-awixokil taj,” cu bij. \v 28 Xui-ri, yin quin bij ni usucʼ chiwe: we ʼo jun lic cu takej jun ixok, man cu rayij u wach, xeʼel ʼuri pu cʼux xak jun ruʼ pacha i xmacun ruʼ. \v 29 Rumal-i, quin bij i tzij-i chiwe: we yet toʼ ca takej jun ixok y toʼ ca rayij u wach, mejor chawesaj a baʼwach y cha cʼaka bic\f + \fr 5:29 \ft I mer tzij xu bij i Jesus chique are iri: “We are a baʼwach wikabim coʼon chawe cat macunic, chawesaj y cha cʼaka bic.”\f* Mas ʼutz queʼelok we xa are a baʼwach ca sacho, chuwach i ronojel a chʼacul ca ʼe pa ʼaʼ. \v 30 We xak are a ʼab wikabim ca ʼanaw chawe cat macunic, cha cʼatzij y cha cʼaka bic. ʼUtz queʼelok we xa are a ʼab ca sacho, chuwach i ronojel a chʼacul ca ʼe pa ʼaʼ. \p \v 31 Xak i tom yix iri chi ca bixic: “Jun we cu jach can i rixokil, ʼo u chac cu tzʼibaj jun wuj, cu ya che i rixokil, re i jachbal quib.” ca bixic. \v 32 Xui-ri, yin quin bij ni usucʼ chiwe: jun, we cu jach can i rixokil, i ixok, we n-tu mac u ʼanom ruʼ jun chic achi, n-ʼus ta xu ʼan ʼuri i rachijil che. Queʼel ʼuri xa are u mac i rachijil che, we i ixok xcʼuli ruʼ jun chic achi; i u mac i ixok ʼo ʼuri chukul i achi chi jachawnak bic. Xak we ʼo jun achi ca cʼuli ruʼ jun ixok chi jachtal bi rumal i rachijil, i achi-le xak ca macun ʼuri chuwach i Dios. \s1 Ma cuxtaj u bi i Dios puwi a tzij \p \v 33 Xak i tom yix iri chi bital chique iwatit imam ujer: “ʼO u chac ca ʼan na pacha a sujum che jun winak, we a cuxtam u bi i Kajwal puwi a tzij-le.” (Queje ile tzʼibtal canok.) \v 34 Xui-ri, yin quin bij ni usucʼ chiwe: n-ʼus taj qui cuxtaj u bi i Dios puwi i tzij che jun winak. Xak mi cuxtaj u bi i caj, man are u qʼuijibal i Dios, pa cu ʼat wi tzij. \v 35 Xak mi cuxtaj u bi i ulew, man are pa cu ya wi i rakan. Xak mi cuxtaj u bi i tinimit Jerusalen, man are u tinimit i Dios chi ka nim laj ʼAtol Tzij. \v 36 Xak mi cuxtaj u bi i jolom, man n-quix tiqui ta chu yijbaxic wach ca tzun jun ral ʼis re i wi, we ʼek ʼo we sak quiwaj che. \v 37 Xui chi bij “are”; o we n-are taj, chi bij “n-are taj”. We ʼo mas tzij qui bij puwi ile, xa ruʼ itzel petnak wi. \s1 Jun, we cu ʼan jun mal chiwe, mi tzalij u wach che \p \v 38 Xak i tom yix chi i ujer ʼatbal tzij cu bij: “We ʼo jun u puchʼum a baʼwach yet, xak ca puchʼ ni jun u baʼwach ire ʼuri; xak we u bokom jun a wawe, xak ire ca bok ni jun u ware ʼuri.” Queje ile cu bij i u ʼatbal tzij i mam Moises. \v 39 Xui-ri, yin quin bij ni usucʼ chiwe: mi tzalij u wach che, wach cu ʼan chiwe. Are i chi ʼana, we ʼo jun cat u chʼay che juperaj a palaj, cha ya i juperaj chic che. \v 40 We ʼo jun ca ʼe pa ʼatbal tzij, man craj cu maj a camix, cha ya na ʼuri che, xak cha ya bi a chaquet che. \v 41 We ʼo jun coʼon pen chawe ca cʼam bi jun rekan pa jun kilómetro, yet ja ya che cʼa pa queb kilómetro. \v 42 We ʼo tak ca tzʼonox chawe, cha ya wach i ca tzʼonoxic. Y we ʼo i ca chiʼmax chawe, cha ya wach i rajwaxic. \s1 Cʼax che i na i je aj chʼoʼoj chiwij \p \v 43 I tom yix i tzij-i chi ca bixic: “Cʼax cha na i cʼax cat nawic,” quiqui bij, “xak tzel chawila i tzel cat ilawic,” quiqui bij. \v 44 Xui-ri, yin quin bij ni usucʼ chiwe: cʼax che i na i je aj chʼoʼoj chiwij; chi tzʼonoj i ʼutz piquiwi i que tzʼonow mal piwi yix; chi ʼana ʼutz chique i tzel quix ilawic; chi tzʼonoj che i Dios piquiwi niʼpa i quix qui yoʼya, xak piquiwi niʼpa i cʼax que chʼaw chiwe. \v 45 Queje ile, quix ʼel na lic ix racʼal i Kajaw yix chila chicaj. Ire ʼut cu ʼan che i ʼij cu tzunsaj piquiwi i je mal, xak jun ruʼ pacha cu ʼan chique i je ʼutz. Xak cu tak li jab piquiwi i je ʼutz, xak piquiwi i je mal. \v 46 Yix ʼut, we xui cʼax que i na ique chi xak cʼax quix qui na yix, n-ta qui chʼac na ʼuri ruʼ i Dios. Xak i je mal laj tak aj alcawal queje quiqui ʼan ile. \v 47 Yix, we xui chique iwamig qui ya rutzil qui wach, ¿pa ʼutz wi ʼuri ile? Xak queje quiqui ʼan i winak chi n-quetaʼam tu wach i Dios. \v 48 Yix, chom ix ʼolok, ronojel niʼpa i qui ʼano, xak jun ruʼ pacha cu ʼan i Kajaw chi ʼo chicaj, chi lic n-ta cʼax che ronojel niʼpa i cu ʼano. \c 6 \s1 I tak i ʼutz qui ʼano, mi ʼano xa sicʼbal que i winak \p \v 1 We ʼo tak i ʼutz qui ʼano, cojbal-re u ʼij i Dios, mi ʼan ile chiquiwach i winak we xa quiwaj quix quilo. We queje qui ʼan ile, n-ta qui chʼac na ʼuri ruʼ i Ta chicaj. \p \v 2 Rumal-i, are que i to i nibaʼib, aliʼal chi ʼana, man n-sicʼbal ta que i winak qui ʼano. Xa are sicʼbal que i winak quiqui ʼan jujun, chi lic je re i Dios quiwil yix, xui-ri, n-katzij taj. Queje quiqui ʼan ique ile pa tak molbalʼib, xak pa tak be. Are quiqui ʼan tak i ʼutz, xa are cacaj ca bix ni ʼutz chiquij. Chitapeʼ, xa are ile quiqui chʼaco, chi que ʼiltaj cumal i winak. \v 3 Yix, are que i to i nibaʼib, chi ʼana che chi mi jun retaʼam wach i ʼanom, xak mi ne iwachalal. \v 4 Aliʼal chi ʼana; teʼuri i Kajaw yix chi xrilo wach xi ʼano aliʼal, cu ya ni ʼutz piwi. \s1 I Jesus xu cʼutu wach u tzʼonoxic che i Dios caka ʼano \p \v 5 Yix, are qui tzʼonoj che i Dios, mi ʼano pacha quiqui ʼan i jujun chi lic je re i Dios quiwil yix, xui-ri n-katzij taj. Ique, kus quiquilo we je tacʼal chiquiwach i winak are quiqui tzʼonoj che i Dios. Queje quiqui ʼan ile pa tak ja re i molbalʼib, xak i xol tak be, man cacaj ique que ʼiltaj na cumal i winak. Chitapeʼ, xa are ile quiqui chʼaco, chi que ʼiltaj cumal i winak. \v 6 Yet, are ca tzʼonoj che i Dios, chat oc bi pa ja y cha tzʼapij uchija. Teʼuri cha tzʼonoj che a Kajaw chi ʼo chila awuʼ, xui-ri, n-ca ʼiltaj tu wach. Y a Kajaw chi xrilo wach xa ʼano atuquel, cu ya ni ʼutz pawi. \p \v 7 Yix, are qui tzʼonoj che i Dios, mi bij uqʼuial tzij chi toʼ tzij, n-tu chac. Queje quiqui ʼan ique ile chi n-quetaʼam tu wach i Dios. Quiqui bij ique chi cu ta i Dios man qʼui i tzij quiqui bij che. \v 8 Mi ʼan yix pacha quiqui ʼan ique; i Ta chicaj retaʼam wach i rajwaxic chiwe are maja qui tzʼonoj che. \v 9 Rumal-i, queje iri chi tzʼonoj che: \q1 Ka Kajaw chicaj, chocsax u ʼij a bi. \q1 \v 10 Chapetsax a ʼatbal tzij, \q1 cha ʼana na waral chuwach i jyub taʼaj, xak jun ruʼ pacha i ca ʼani chila chicaj. \q1 \v 11 Cha ya na chake wach i caka tijo, wach i rajwaxic chake. \q1 \v 12 Cha cuyu ni ka mac, xak jun ruʼ pacha ka ʼanom yoj, chi ka cuyum ni qui mac niʼpa i je macun-nak chikij. \q1 \v 13 Ma ya chake coj tzak chupam i mac atzalal, xui-ri choj awesaj puʼab itzel. \q1 Man yet ʼo i ʼatbal tzij paʼab; nim a choʼab, xak nim a ʼij a chomal. \q1 At queje ile queʼe ʼij sak chawij. Amen. \p \v 14 (Queje ile chi tzʼonoj che i Dios.) Man yix, we i cuyum chic qui mac i juban chi qui ʼanom qui mac chiwe, xak i Kajaw yix chila chicaj xak cu cuy na i mac yix. \v 15 Xui-ri, we yix n-qui cuy ti qui mac i juban, xak ire n-cu cuy ta i mac yix. \s1 I Jesus xu cʼutu wach i roʼtaxic ka waʼim caka ʼano \p \v 16 Yix, ʼolic quiwoʼtaj i waʼim qui yabej-re iwib chu tzʼonoxíc che i Dios. Are qui ʼan ile, mi ʼan che i palaj lic ca bisonic pacha quiqui ʼan i winak chi queb qui palaj. Queje quiqui ʼan ique ile, man quiquil i winak chi quiqui tij uyej rumal qui tzʼonoxic che i Dios. Chitapeʼ, xa are ile quiqui chʼaco chi que ʼiltaj cumal i winak. \p \v 17 Xui-ri, yix, are quiwoʼtaj i waʼim chu tzʼonoxic che i Dios, chi chʼaja i palaj, chi xiya i wi, \v 18 man n-quiquil ti winak wach quix tijin chu ʼanic chuwach i Dios. I Kajaw chi n-caʼiltaj tu wach, ire crilo wach quix tijin chu ʼanic; cu ya na ʼuri i ʼutz piwi. \s1 Chaka tzucuj ka beyomal chila chicaj \p \v 19 Mi rayij i beyomal waral chuwach i jyub taʼaj, man xa ca pocʼaric, ca pusiric, xak caquelʼaj iliʼomab chiwe. \v 20 Are i chi ʼana, chi molo u chiʼ i beyomal chila chicaj, man i chila, n-ca pocʼar taj, xak n-ca pusir taj, xak n-que oc ti iliʼom ruʼ quiqui maj chiwe. \v 21 Chi cʼolo i beyomal chila chicaj, man pa i cʼolom wi i beyomal, chila ʼuri ʼo wi u cubibal i cʼux. \p \v 22 (Chi ta u be i tzij-i:) Rumal i baʼwach, coc i sak che i chʼacul. We ʼutz i baʼwach, ʼo ʼuri i chʼacul pa sak. \v 23 Xui-ri, we ix potzʼ, ʼo ʼuri i chʼacul pa ekum. We qui bij yix chi ʼo i sak pi cʼux, xui-ri, we i sak chi ʼo pi cʼux xa ʼekum, lic ʼek ʼuri i ʼekumal-le. \s1 N-qui rik ti Dios we xa are qui tzucuj re u wach i jyub taʼaj \p \v 24 Mi jun ca tiqui che, we je ʼo queb u patron ca chacun cuʼ. Queʼelok xa jun cʼax cu naʼo, y jun tzel crilo. Xa jun, ʼutz u ʼanic u chac coʼon che; y che i jun, n-kas ta coʼon cas che. N-quix tiqui ta che, we qui ya iwib chu ʼonquil u chac i Dios, xak qui ya iwib chu molic i mer. \p \v 25 Rumal-i, mix cʼachir che i cʼaslemal, wach i qui tijo, wach i qui tuʼu; xak mix cʼachir che i ʼuʼ, wach i qui cojo, chʼukbal re iwij. I cʼaslemal, ¿xataba xui i wa cajwax che? Xak i chʼacul, ¿xataba xui i ʼuʼ cajwax che? N-xui taj. \v 26 Chi chʼobo ʼut wach quiqui ʼan i tzʼiquin chi que bin pa tew. Ique, n-ti quiqui tico, xak n-ti quiqui molo, xak n-ti quiqui cʼol pu cʼolbal-re. Tupu n-quiqui ʼan taj, i Kajaw yix chi ʼo chicaj que u tzuku. Y yix lic nim ni i ʼij chiquiwach ique. \v 27 We toʼ qui cʼachirsaj iwib, n-ta cu chacuj. Mi jun chiwe ca tiqui chu nimarsaxic u najtil rij, tupu lic ca cʼachir che. \p \v 28 ¿Wuchac quix cʼachir chu tzucuxic i ʼuʼ? Chi chʼobo ʼut wach quiqui ʼan i cotzʼij pa tak ʼes. Ique n-que cʼachir ta chu chʼaquic qui ʼuʼ, xak mi ne u yijbaxic. \v 29 Tupu n-quiqui ʼan taj, lic chom qui ʼuʼ. Quin bij chiwe, chom ni qui ʼuʼ ique chuwach i u ʼuʼ i nim laj ʼatol tzij mam Salomon ujer chi lic beyom. \v 30 Queje coʼon i Dios ile che i cotzʼij pa tak ʼes, chi xa queb oxib ʼij ʼolic: woʼor cʼaslic, y chwek cʼatnak chic pa ʼaʼ. We ire cu ya i chom laj u ʼuʼ i ral cu cotzʼij-le, ¿xataba n-cu ya ta ʼuri iwe yix? Cu yaʼo pues. ¡Yix cʼo i rajwaxic che u cubibal i cʼux che i Dios! \v 31 We queje coʼon i Dios ile, mix cʼachir ʼuri; mi bij ʼut, “¿Wach tak caka tijo? o ¿wach tak caka tuʼu? o ¿wach tak u cojic ka ʼuʼ?” \v 32 Niʼpa tak ile, are i quiqui tzucuj i toʼ winak. Péro yix, ʼo jun i Kajaw chicaj lic retaʼam wach i rajwaxic chiwe. \v 33 Rumal-i, chi ya iwib che i ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios; chi ya iwib chu ʼonquil wach craj ire; teʼuri ire cu ya na chiwe wach tak i rajwaxic chiwe. \v 34 Mix cʼachir tan rumal wach i qui rik na chwek. Katzij, chwek mok ʼo ni pen caka riko, xui-ri, mix cʼachir tan chu chʼobic woʼor; xui chi chʼobo i re woʼor. \c 7 \s1 Ma ʼat tzij chirij jun chic \p \v 1 Mi ʼat tzij piquiwi iwachiʼil, queje ile, i Dios n-cu ʼat ti tzij ʼuri piwi yix. \v 2 Mi ʼano, man we cʼax u ʼatic tzij qui ʼano, xak cʼax ʼuri u ʼatic tzij coʼon i Dios piwi yix; ire xak jun u ʼonquil coʼono, pacha u ʼonquil xi ʼan yix. \v 3 ¿Wuchac cat cʼachiric rumal i ral tzʼil ca takej chupam u baʼwach awachiʼil, y n-ca na taj ʼo jun nim laj ʼet chupam a baʼwach yet? \v 4 ¿Wuchac ʼuri ca bij che awachiʼil: “Cha ya a baʼwach chwe, cwesaj i tzʼil ʼo chupam,” cat cha, we ʼo jun ʼet chupam a baʼwach yet? \v 5 Yet, ¡n-katzij ti ca ʼano! Nabe chawesaj ni ʼet pa baʼwach yet, teʼuri cat tzun bien cawesaj ni tzʼil ʼo chupam u baʼwach awachiʼil. \p \v 6 Mi ya chique i tzʼi wach tak i ʼo u ʼij, man mokxa i tzʼi quiqui cʼak quib chiwij y quix qui raxij. Xak mi ya jun chom laj uwaj chiquiwach i ak, mokxa que oc chu yaʼyaxic\f + \fr 7:6 \ft I usucʼ i jupaj tzij-i are iri: Are qui bij u tzij i Dios chique i winak, chiwila u be pachin craj u tayic.\f*. \s1 Dios cu ya ni ʼutz chique i racʼal chi lic qui tzʼonom che \p \v 7 We ʼo rajwaxic chiwe, chi tzʼonoj che i Dios y Ire cu ya na chiwe; chi tzucuj, y qui rik na; chi cʼojcʼa i porta, y ca jaki na chiwe. \v 8 Queje ile chi ʼana, man we jun lic cu tzʼonoj, ca yaʼ che; we lic cu tzucuj, cu rik na; we lic cu cʼojcʼa i porta, ca jaki na che. \v 9 Yix chi ix kajawxel, we ʼo jun iwacʼal cu tzʼonoj u wa chiwe, ¿xataba qui ya jun abaj che, pu qʼuexel u wa? N-qui ya taj. \v 10 We xak cu tzʼonoj car chiwe, ¿xataba qui ya jun cumatz che, pu qʼuexel? Xak n-qui ya taj. \v 11 Yix, chi toʼ ix winak, tupu n-qui ʼan ti ʼutz, xui-ri, lic qui ya ni ʼutz chique iwacʼal. I Kajaw chicaj, mas ʼutz coʼon na chuwach ile; lic cu ya ni ʼutz chique pachin i que tzʼonow che. \p \v 12 Chi ʼana chique i winak pacha i quiwaj yix quiqui ʼan na ique chiwe. Are ile are usucʼ i ʼatbal tzij u tzʼibam can i mam Moises, xak are i usucʼ i tzij qui bim can i ajbil u tzij i Dios ujer. \s1 Chix oc che uchija chi xa pichʼ u wach \p \v 13 Je queb i be re i cʼaslemal: jun, xa pichʼ u wach y jun chic, nim u wach. Chix oc yix che i uchibe chi pichʼ u wach, man i uchibe chi nim u wach, xa pa ʼaʼ ca ʼe wi. Lic je qʼui que bin na che i be-le. \v 14 I uchibe, xak i be, chi coj u cʼam bi che i cʼaslemal sakil, xa pichʼ qui wach; ne te qʼui quiqui riko. \s1 Que iwetamaj na pachin je aj tʼoronel, rumal wach tak quiqui ʼano \p \v 15 Chi ʼana cwent chique i que upon iwuʼ chi quiqui bij je ajbil u tzij i Dios; pent ne te are. ʼOlic xa je pacha mal laj tak utiw chi qui ʼanom che quib pacha je chij; lic je ʼutz quiwil yix. \v 16 Que iwetamaj na, je bi chi winakil rumal wach tak i quiqui ʼano. Que iwetamaj na pacha retamaxic u wach i qʼuix. Iwetaʼam chi jun qʼuix n-ta úva\f + \fr 7:16 \ft I úva ca bixic, xak i hígo, are juban echaʼ lic ʼutz ca tijawic.\f* cu wachij; xak i jun tzum-tzerek n-ti hígo \fm 7.16\fm* cu wachij. \v 17 Quiwil na bi chi winakil, man jun ʼutz laj cheʼ, niʼpa i u wach cu yaʼo ʼis ʼutz; xak jun cheʼ n-ʼus taj, n-ti u wach ʼutz cu yaʼo. \v 18 I jun cheʼ ʼutz, n-cu ya ti u wach chi n-ʼus taj; xak jun cheʼ n-ʼus taj n-ca tiqui ta chu yaʼic u wach ʼutz. \v 19 Niʼpa i cheʼ chi n-ti u wach ʼutz cu yaʼo, ca cʼatzix na, y ca porox na pa ʼaʼ. \v 20 Yix ʼut que iwetamaj na pachin i xa je aj tʼoronel; que iwetamaj na rumal wach quiqui ʼano. \s1 Jun, n-rumal ta wach cu bij ruʼ u chiʼ cu rikbej na re i rocbal chicaj \p \v 21 Mok ʼo jun cu bij na, “Wajwal, Wajwal,” cu bij chwe, ire n-coc ta chicaj pa cu ʼat wi tzij i Dios we xa rumal ni ile chi cu bij ruʼ u chiʼ. Xui niʼpa i qui ʼanom pacha craj i Ta chicaj, xui ique que oc ruʼ. \v 22 Are cu rik i qʼuisbal ʼij, je qʼui na quiqui bij chwe: “Kajwal, Kajwal, choj a to, man are yoj xoj cuxtaw a bi are xka bij u tzij i Dios chique i winak; are yoj xoj cuxtaw a bi are xe kesaj bi itzel tak tew chique i winak; are yoj xoj cuxtaw a bi are xka ʼan uqʼuial milágro.” (Queje ni ile quiqui bij chwe.) \v 23 Yin quin bij na ʼuri chique: “Lic n-wetaʼam ti wach; ¡chix el chin wach, yix chi ix aj ʼanol mal!” (Queje ile quin bij na chique.) \s1 I queb ja: jun cubam puwi abaj y jun cubam puwi seneb \p \v 24 Je niʼpa i que taw in tzij-i, we que cojon che, ʼo qui noʼoj ʼuri. Queje pacha jun achi, ʼo u noʼoj, xu cuba i rachoch pujaʼ abaj. \v 25 Xoʼon panok, xpe i jab nim, lic xnimar i ya, xak xpe i tew, craj cu tzaksaj i ja pulew péro n-xtzak taj man cul pujaʼ abaj. \v 26 Xui-ri, je niʼpa i que taw in tzij, we n-que cojon ta che, n-ta qui noʼoj ʼuri. Queje pacha jun achi, n-tu noʼoj, xu cuba i rachoch xa puwi i seneb. \v 27 Xoʼon panok, xpe i jab; xnimar i ya; xak xpe i tew chirij i rachoch, y xtzak pulew. ¡Lic xoʼon mal! \p \v 28 Are xutzin i Jesus chu bixquil chique, i winak lic xqui bisoj wach i cʼutunic xoʼono. \v 29 Are ca chʼaʼat cuʼ, ʼalaj ʼuri chi lic retaʼam usucʼ wach i xu bij; n-are ta pacha quiqui ʼan i toʼ je tijonel re i ʼatbal tzij. \c 8 \s1 I Jesus xrutzirsaj jun achi ʼo yobil lépra che \p \v 1 Are xkaj li Jesus tzam jyub, je qʼui i winak je teren chirij. \v 2 Are ʼuri xcʼun li jun achi, ʼo i tzel laj yobil lépra\f + \fr 8:2 \ft I yobil lépra-le, lic itzel cʼax, n-ta cunbal-re. I ʼatbal tzij n-cu ya ta che jun winak ca tejeb ruʼ jun chi ʼo i yobil lépra che.\f* che. Ire xupon chuwach i Jesus y xuquiʼic. Xu bij che: \p —Kajwal, we ta cawaj, cawesaj ni itzel cʼax chwe —xu bij. \p \v 3 I Jesus xu chap ruʼ u ʼab, y xu bij che: \p —Cwaj. Chat utzirok. \p Are xu bij ile che, i achi xutziric. \v 4 I Jesus xu bij che: \p —Chatapeʼ, mi jun ma lap wi. Xui-ri, jat, ja cʼutu awib che i sacerdóte chi at ʼutz chic; cha sujuj a sipon chuwach i Dios pacha u bim can i mam Moises. Queje cha ʼana ile man caquetamaj conojel chi at utzirnak chic, chi ya n-ta chic i chʼac chawij —xu bij che. \s1 I Jesus xrutzirsaj i u mocom jun capitan n-aj Israel taj \p \v 5 Xoʼon chupanok, are xoc i Jesus pa tinimit Capernaum, jun capitan aj Róma xa ʼe chu cʼulaxic y xu tzʼonoj u tobal che. \p \v 6 —Nim laj winak —xu bij che—, ʼo jun in mocom ruʼ ja, lic iwab. ʼO chuwi chʼat, lic siquirnak chic; lic cu tij uyej rumal u cʼaxcʼol —xu bij che. \p \v 7 I Jesus xu bij che i achi: \p —Quin ʼe wutzirsaj —xu bij. \p \v 8 —Nim laj winak —xu bij i capitan che—, yet n-ca majaw ta chawe cat oc pa wachoch; n-in ti aj Israel winak. Xui cha bij panok: ¡Chutzirok! Teʼuri in mocom cutzir na. Wetaʼam ʼo paʼab yet u ʼanic ile. \v 9 Wetaʼam ile man xak yin in ʼo piquiʼab i je wajʼatzil; xak je ʼo jujun soldádo pinʼab yin. We “¡Jat!” quin bij che jun chique, ca ʼec; y we “¡Saʼaj!” quin bij che jun chic, ca petic. We xak quin tak bi wajchac, ire cu ʼan na wach i quin bij che. Wetaʼam chi xak ʼo paʼab yet cawesaj na bi itzel cʼax-le —xu bij i capitan. \p \v 10 Are xu ta i Jesus ile, lic xu bisoj. \p —Chitapeʼ —xu bij chique i je teren chirij—, mi tene jun chique i aj Israel winak cul u cʼux chwe pacha oʼonom i achi-le. \v 11 Lic quin bij chiwe, je qʼui i ne te aj Israel winak chi lic qui cubam qui cʼux chwe, que pe pa quel wi i ʼij, que pe pa ca kaj wi i ʼij, que oc na ʼuri pa cu ʼat wi tzij i Dios; quiqui tij ni ʼutz chila junam cuʼ i mam Abraham, i mam Isaac, i mam Jacob, i catit qui mam i aj Israel winak. \v 12 Xui-ri, je qʼui i aj Israel winak n-que oc ta chila cuʼ, tupu que ique i qʼuijibal-le. Ique-le, xa que yaʼ na pa ʼekumal; chila que oʼ wi, lic quiqui kachʼachʼej ni qui waque rumal qui bis —xu bij i Jesus chique i winak. \p \v 13 Are ʼuri xu bij che i capitan: \p —ʼUtz cat ʼe che awachoch, y ca ʼani na che a mocom pacha a tzʼonom; queje ile queʼel na rumal u cubibal a cʼux chwe —xu bij i Jesus che. \p Lic are ʼor ʼuri xutzir i u mocom i capitan. \s1 I Jesus xrutzirsaj u chuch u jiʼ i ma Pédro \p \v 14 Xoʼon panok, xa ʼe i Jesus che i rachoch i ma Pédro. Are xoc paja, xrilo chi iwab u chuch u jiʼ i ma Pédro; ire cotzʼol chuwi chʼat, ʼo ʼaʼ chirij. \v 15 I Jesus xa ʼe u yina u ʼab; are ʼuri, xchup i ʼaʼ chirij, xwalijic y xoc chu yijbaxic wach i quiqui tijo. \s1 Cʼax i terejic chirij i Jesus \p \v 16 Are xoc aʼab, je qʼui i winak xe qui cʼam li iwabib chuwach i Jesus. ʼO jujun ʼo itzel tew chique; i Jesus, xa ruʼ jun tzij xu bij, xe resaj bic; xak xe rutzirsaj niʼpa i iwabib. \v 17 Are xoʼon ire ile, xeʼelok pacha u bim can i mam Isaías, chi ajbil u tzij i Dios ujer. Ire u bim canok chi i Jesus “Lic are ire aj ʼelsanel bi yobil chake; are ire aj ʼelsanel re i cʼax chake.” (Queje ile u tzʼibam canok.) \p \v 18 I Jesus, are xrilo je qʼui i winak je ʼo chirij chuwach, xu bij chique u tijoxelab: \p —Joʼ, choj ʼax chʼakap re i alagun —xu bij. \p \v 19 Are ʼuri, ʼo jun tijonel re i ʼatbal tzij xtejeb ruʼ i Jesus. \p —Mayes —xu bij che—, cwaj quin ʼe awuʼ xa ipa cat ʼe wi —xu bij. \p \v 20 I Jesus xu bij che: \p —Cʼax i terejic chwij. I yac ʼo qui jul, xak i tzʼiquin ʼo qui soc, xui-ri yin chi in Achi aj Chicaj\f + \fr 8:20 \ft I tzij-i “Achi aj Chicaj”, cha tzucuj pa Diccionário pa qʼuisbal-re i wuj-i.\f*, n-ta pa quin cotzʼba wi in jolom are quin waric —xu bij che. \p \v 21 Teʼuri ʼo jun chique i je teren chirij xu bij: \p —Nim laj winak, cʼa te quin terej chawij we xcam ni in kajaw —xu bij. \p \v 22 I Jesus xu bij che: \p —Suʼ woʼor chat terej chwij. Niʼpa i je camnak\f + \fr 8:22 \ft Are i usucʼ i tzij-le, are iri: je camnak piqui cʼux.\f*, cha ya can piquiʼab ique quiqui chajij i que camic —xu bij i Jesus che. \s1 I Jesus xu ʼatij i tew-jab \p \v 23 Teʼuri i Jesus xoc pa bárco, je rachiʼil u tijoxelab. \v 24 Xak teʼet xpe jun nim laj tew puwi i alagun; i u wi ya, lic quel chicaj, cʼa puwi i bárco. I Jesus, lic cwaric. \v 25 Are ʼuri i u tijoxelab xe ʼe qui cʼastaj. \p —Kajwal —xqui bij che—, ¡Choj a to! ¡Ya coj muktaj pa ya! \p \v 26 I Jesus xu bij chique: \p —¿Wuchac lic qui xij iwib? ¿N-ta u cubibal i cʼux chwe? —xu bij. \p Are ʼuri, xtaqʼui ʼanok y xu jek u ʼatixic i tew, tak i ya chi quel chicaj; y xe uxlanic, n-que silab ta chic. \v 27 I rachiʼil lic xqui bisoj wach i xoʼono. \p —¿Bi chi achial i achi-le chi ʼo i milágro puʼab? —xqui bij chiquiwach—. Ire, i tew, xak i ya, que cojon che, wach i cu bij —que cha. \s1 I Jesus xe rutzirsaj queb achiab ʼo itzel tew chique \p \v 28 Are ya xe ʼax chʼaka alagun, xe upon pa jyub Gadára. Are ʼuri xe ʼel li queb achiab pa tak mukbal que i camnak y xe upon ruʼ i Jesus. I queb-le, ʼo itzel tew chique, lic je chʼuj rumal; i winak lic quiqui xij quib chique, rumal-i, mi jun quicʼaw che i be-le. \v 29 Ique-le xqui jek i sicʼ y xqui bij: \p —¿Wach col a tzucuj chi kuʼ yoj, Jesus, chi at u Cʼojol i Dios? ¿Xat cʼun na col oj a ya pa cʼax? ¡Maja na cu rik i ʼij! —xqui bij che. \p \v 30 Nakaj che i lugar-le, je ʼo juban uqʼuial ak que tijin chi waʼim. \v 31 Are ʼuri i itzel tew queje iri xqui tzʼonoj che i Jesus: \p —We coj awesaj na chique i achiab, cha ya chake coj oc chique i ak-le —xe cha. \p \v 32 I Jesus xu bij: \p —Jix ba chique. \p Teʼuri i itzel tew xe ʼel chique achiab y xe oc chiquipam i ak. Xak teʼet conojel i ak xe kaj bi paʼanem, xe ʼe tzak pa ya y xe jiʼic. \p \v 33 Are xqui ʼan ile, i que chajiw i ak lic xqui bisoj. Xe ʼe paʼanem cʼa pa tinimit. Are xe upon chila, xe oc chu bixquil ronojel wach i xquilo; xqui bij wach i xa ʼani chique i queb achiab chi ʼo itzel tew chique. \v 34 Teʼuri conojel i winak re i tinimit xe ʼe chila paʼowi i Jesus. Are xquil u wach, lic xqui tzʼonoj che chi ca ʼec; n-cacaj ta ca canaj ire pa qui jyub ique. \c 9 \s1 I Jesus xrutzirsaj jun achi sic \p \v 1 Teʼuri i Jesus xoc chupam jun bárco y xa ʼax chic chʼaka alagun y xupon chic pu tinimit\f + \fr 9:1 \ft I tinimit-le are i Capernaum.\f*. \v 2 Are ʼuri cʼamtal bi jun achi ruʼ, siquirnak u chʼacul, ʼo chuwa chʼat. Niʼpa i je cʼamawnak lok, lic cul qui cʼux che i Jesus. Ire, are xril ile, xu bij che i iwab: \p —Wacʼal, cha cowij a cʼux; niʼpa i a mac ya cuytajnak chic —xu bij che. \p \v 3 Je ʼo jujun aj tijonel re i ʼatbal tzij je ʼo chila. Ique xqui bij chiquiwach: “I achi-ri cu kajsaj u ʼij i Dios ruʼ u tzij,” xqui bij. \v 4 I Jesus retaʼam chic wach que tijin chu chʼobic, rumal-i xu bij chique: \p —¿Wuchac n-ʼus ta qui chʼobo? —xu bij chique—. \v 5 Ile, n-cʼax tu bixquil chi “Ya xcuytaj a mac.” Are i cʼax u bixquil are iri: “Chat walijok, y chat binok,” are ile cʼax u ʼonquil che jun winak. \v 6 Xui-ri, yin chi in Achi aj Chicaj, quin ʼalijinsaj ʼut chi ʼo pinʼab quin cuy ni qui mac i winak waral chuwach i jyub taʼaj —xu bij i Jesus chique. Teʼuri xu bij che i achi chi siquirnak: \p —Chat walijok, cha yaca bi a soc, y jat che awachoch. \p \v 7 I achi sic xwalijic y xa ʼe che rachoch. \v 8 I winak, are xquilo, xe oc ʼil che y xqui coj u ʼij i Dios man u yom jun chique chi ʼo puʼab que rutzirsaj i winak, xak cresaj i qui mac. \s1 I Jesus xu siqʼuij i ma Matéo \p \v 9 I Jesus xel chila; are ca tijin chi be, xril jun aj tzʼonol alcawal, ma Matéo u bi, chi cul pu qʼuijibal. \p —Chat terej chwij —xu bij i Jesus che. \p Ire xwalijic y xterej chirij. \p \v 10 I Jesus xe ʼe junam cuʼ u tijoxelab pa rachoch i ma Matéo. Are que tijin chi waʼim, xak xe upon juban chic aj tzʼonol alcawal, xak juban chic ajmaquib, que ʼe qui tija qui wa cuʼ. \v 11 ʼO jujun aj Fariséo winak xe quilo, y xqui bij chique u tijoxelab i Jesus: \p —¿Wuchac i tijonel yix cu tij u wa cuʼ i mal laj tak aj tzʼonol alcawal, xak cuʼ ajmaquib? —xqui bij. \p \v 12 I Jesus xu ta ile chi xqui bij, y xu bij chique: \p —Quin ʼan iri man je pacha iwabib. Are i je iwab cajwax jun ajcun chique; i ʼutz qui wach n-tu chac ajcun chique. \v 13 Je i ta u be bien wach usucʼ i tzij-i chi i tzʼibtal can chupam u wuj i Dios chi cu bij: “Are i cwaj yin are quiwil toʼbal qui wach i loʼcʼanij; n-are ti u sujuxic i chicop chinwach.” Queje ile u bim can i Dios —xu bij i Jesus chique—. Yin in cʼun-nak in aj siqʼuil que i ajmaquib, man quiqui jalwachij qui cʼaslemal. N-in ta cʼun-nak cumal i je ʼutz chuwach i Dios —xu bij i Jesus chique. \s1 I costúmbre re ujer n-cumaj ta rib ruʼ u cʼutunic i Jesus \p \v 14 Teʼuri i u tijoxelab i ma Wan aj kajsanel ya, xe upon ruʼ i Jesus y xqui bij che: \p —Yoj, nic are wi caka ʼano, caka chʼij jun ʼij queb ʼij chuwach i Dios, n-ta wa caka tijo; xak queje quiqui ʼan i aj Fariséo. ¿Wuchac ʼuri n-queje ta quiqui ʼan i a tijoxelab yet? —xqui bij che. \p \v 15 I Jesus xu bij ʼuri i tijojbal tzij-i chique: \p —I winak, we que ʼe pa nimaʼij re jun achi ya ca cʼuliʼic, ¿xataba que bisonic? ¿xataba n-quiqui tij ti wa ruʼ? Quiqui tijo pues, tzʼakat ire ʼo cuʼ. Xui-ri, are cu rik i ʼij chi ʼelsam chic i achi chiquixol, teʼuri quiqui mayij qui nimaʼij. \p \v 16 —Mi jun cu cʼojoj jun u ʼuʼ ʼel ruʼ jun chʼakap cʼojbal cʼacʼ, man i cʼojbal cʼacʼ xa ca tzajic y cu rakchʼij i cʼul ʼel; ruʼ ile coʼon mas nim i rakchʼijnak. \v 17 Xak queje ile, mi jun cu cʼol i víno cʼacʼ chupam i ʼel tak surum, man we queje quiqui ʼan ile, xa ca rakchʼij i surum. Queʼelok, coʼon mal i surum, y ca sach i víno. Rumal-i, ʼo u chac cocsax i víno cʼacʼ chupam i surum cʼacʼ; queje ile ʼutz queʼelic che queb —xu bij i Jesus chique\f + \fr 9:17 \ft I usucʼ iri are iri: i cʼutunic cʼacʼ n-cumaj ta rib ruʼ i cʼutunic re ujer.\f*. \s1 I Jesus xu walijsaj jun ali camnak, xak xrutzirsaj jun ixok \p \v 18 I Jesus, are ca tijin chu bixquil ile chique, xak teʼet xupon jun achi ruʼ, chi nim u patan chiquixol i aj Israel. Xuqui chuwach i Jesus cʼa chuwach ulew y xu bij che: —Cuymac, Ta, jun in miʼal cʼa te xcamic —coʼono—. Xui-ri, we ta cat ʼe yet wuʼ, xui ca ya a ʼab puwi y ca cʼun chic sak chuwach —xu bij. \p \v 19 I Jesus xwalijic y xe ʼe ruʼ, junam cuʼ u tijoxelab. \v 20 Are que tijin chi be, ʼo jun ixok chiquixol i winak chi je teren chirij. I ixok-le, ʼax iwab wi; cablajuj junab ʼo chic che chi cril i riqʼuil congan; n-ca tani taj. Ire xtejeb pan chirij i Jesus y xu yin pan u chiʼ u ʼuʼ, \v 21 man xu chʼob pu cʼux: “Quin utzir na we tene quin yin pichʼ u ʼuʼ,” xu bij. \v 22 Are xu chap u ʼuʼ, i Jesus xu naʼo; xu pisquilij rib, xu takej pan i ixok y xu bij che: \p —Wacʼal, cha cowirsaj a cʼux; ya xat utziric rumal u cubibal a cʼux chwe —coʼono. Are ʼor ʼuri xutzir tan. \p \v 23 Xqui maj chubi qui be, y xe upon ruʼ rachoch i achi chi nim u patan. Xril i Jesus chi je yij chic i aj bixanel re i mukunic, xak niʼpa i winak ʼis que siqʼuin che oʼej, \v 24 xu bij ʼuri chique: \p —Chix el chi, man i ali n-camnak taj, xa cwaric —xu bij chique. \p I winak xa xpe qui tzej che. \v 25 N-ta coʼono, ire xe resaj bic; teʼuri xoc bi pa ja, y xu chap che u ʼab i ali; are ʼuri ire xwalijic. \v 26 Rumal i u ʼanom-le, weʼ xqui ta rason i winak ronojel i jyub-le, chi Jesus u walijsam i ali. \s1 I Jesus xe rutzirsaj je queb mawach \p \v 27 Are xel i Jesus chila, je ʼo queb mawach xe terej chirij; xe oc chi sicʼ che. \p —¡Nim laj winak, yet at umuk uxiquin i mam David, chawila toʼbal ka wach! —xqui bij. \p \v 28 Are xoc i Jesus ruʼ ja, xak i mawach xe tejeb pan ruʼ. Are ʼuri xu bij chique: \p —¿Cul i cʼux chwe chi quin tiqui na che ile? —coʼono. \p —Katzij cat tiquiʼic, nim laj winak —xe cha. \p \v 29 Teʼuri i Jesus xu yin i qui baʼwach, y xu bij chique, \p —We qui na pi cʼux chi quix wutzirsaj, queje ca ʼan ni ile chiwe —xu bij chique. \p \v 30 Teʼuri i qui baʼwach xutzir na. I Jesus lic xu bij chique: \p —Chi ʼana cwent, mi lap iri chique i winak, mi xa ta jubiʼ —coʼono. \p \v 31 Xui-ri, are xe ʼel bic, xqui jek u bixquil chique conojel i winak re i jyub-le. \s1 I Jesus xrutzirsaj jun mem \p \v 32 Are xe ʼe ique, xe cʼun chal juban winak, cucʼam li jun achi mem. Memernak na rumal itzel tew ʼo che. \v 33 I Jesus xresaj bi itzel tew che, i achi juntir xu jek chʼawic. I winak lic xqui bisoj rumal. Xqui bij: \p —Lic n-kilom ta pacha ile, mi tene ronojel i jyub Israel —xe cha. \p \v 34 Xui-ri, i aj Fariséo xqui bij: \p —I achi-le cresaj i itzel tew chique i winak xa rumal u choʼab itzel ʼo ruʼ; i choʼab ʼo ruʼ-le, are i cajʼatzil itzel tew yawnak che —xe cha. \s1 I Jesus cʼax que u na i winak chi n-ta ca ucʼaw u tzam chique \p \v 35 I Jesus xe u solij ronojel tak i tinimit, ronojel tak i aldéa. ʼIs xoc pa tak molbalʼib que i aj Israel winak, xa ʼe u tijojbej que i winak chila; xa ʼe u paxsaj i ʼutz laj tzij chique i winak, xu bij chi petnak chic i u ʼatbal tzij i Dios chique. Xak xe rutzirsaj bi chi cʼaxil, bi chi yobil, ʼo chique. \v 36 Are xe ril i winak, lic cʼax xu na pu cʼux, man que cʼachiric, lic n-ta jun que towic; xe rilo pacha juban chij, n-ta que ucʼaw u tzam chique. \v 37 Are ʼuri xu bij chique u tijoxelab: \p —Lic ʼo i jachʼic craj; xui-ri, i ajchac ne te qʼui. \v 38 Rumal-i, chi tzʼonoj che i Rajaw i chac chi que u tak bi mas mocom pa jachʼ —xu bij chique. \c 10 \s1 I cablajuj apostelab \p \v 1 Teʼuri i Jesus xe u siqʼuij i cablajuj tijoxelab ruʼ y xu ya piquiʼab que tiqui chi relsaxic itzel laj tak tew, xak que tiqui chi rutzirsaxic bi chi cʼaxil, bi chi yobil. \p \v 2 Are i qui bi i cablajuj tijoxelab\f + \fr 10:2 \ft “Apostelab” ca bix chique, chi queʼelok “je u takon” pa ka chʼawbal yoj.\f* are iri: nabe, are i ma Simon chi xak quiqui bij “ma Pédro” che; teʼuri i u chaʼ, u bi ma Andres; teʼuri, je queb u cʼojol i mam Zebedéo: i ma Jacóbo, chilam i u chaʼ chi ma Wan; \v 3 teʼuri i ma Felípe, xak i ma Bartolome; teʼuri i ma Tomas, xak i ma Matéo chi aj tzʼonol alcawal; teʼuri i ma Jacóbo chi u cʼojol i mam Alféo; i ma Lebéo chi xak ma Tadéo quiqui bij che; \v 4 teʼuri i jun chic ma Simon, are i jun chi re i partído cananísta; teʼuri i ma Júdas Iscarióte chi xoʼon panok xcʼayiw i Jesus. \s1 I Jesus xe u tak bi i rapostelab chu bixquil u tzij i Dios \p \v 5 I cablajuj-le, Jesus xe u tak bic, y xu bij bi chique: \p —Are que i solij i tinimit, mix ʼe pa i je jekel wi i ne te aj Israel winak; xak mix oc pa tak tinimit re i Samária. \v 6 Xui cuʼ i aj Israel winak quix ʼe wi; je pacha juban chij, xa je sachnak. \v 7 Are quix ʼec, chi paxsaj u tzijol i ʼatbal tzij aj chicaj; chi bij chique chi ya ca jekanic. \v 8 Che iwutzirsaj iwabib; che i walijsaj i je camnak; chiwesaj i cʼax chique niʼpa ʼo i yobil lépra chique; xak che iwesaj bi itzel tew chique i winak. Queje ile chi ʼana na. Lic sipam chiwe niʼpa quix tiqui yix chu ʼonquil, ni loʼom taj. Xak mi tzʼonoj i rajil, we xi ʼan i pawor chique i winak. \p \v 9 Are quix ʼec, n-ti mer nimak rajil qui cʼam bic, xak mi ne chʼutik rajil. \v 10 Xak mi cʼam bi i teb, xak mi ne jun chic i camix, xak mi ne jumolaj chic i xajab, xak mi ne i chʼamiy. Mi cʼam bi tak ile, man jun ajchac ʼo re che, wach i cajwax che; i winak quiqui ya na chiwe wach rajwaxic chiwe. \v 11 Yix, are quix upon che jun tinimit, are quix upon che jun aldéa, chi tzucuj jun winak chi quix u cʼulaj che rachoch; chix jekel chila, cʼa te qui canaj canok are quix el chila. \v 12 Are quix oc ruʼ ja, chi tzʼonoj che i Dios cu ya i uxlambal qui cʼux. \v 13 I winak chi rajaw ja, we ʼutz i cʼulaxic xqui ʼan chiwe, ca qʼuiji i ʼutz-le piquiwi. We n-ʼus ta i cʼulaxic xqui ʼano, mi tzʼonoj i ʼutz re i Dios piquiwi are quix el ruʼ ja. \v 14 Ique-le, we n-xix qui cʼulaj taj, xak n-cacaj ti u tayic i tzij chi qui bij chique, chix el ʼuri chila. Are quix el che i ja-le, o we xak che i tinimit-le, chi pu can i ulew che iwakan (cʼutbal-re chique chi cʼo qui mac chiquij). \v 15 Katzij i quin bij chiwe: pa qʼuisbal ʼij, are ca ʼat tzij piquiwi tak i tinimit, mas nim na i tojpen ca pe piquiwi i tinimit-le chuwach ile chi xpe piquiwi i queb tinimit Sodóma y Gomórra ujer\f + \fr 10:15 \ft I queb tzij, “Sodóma” y “Gomórra” ʼo pa Diccionário pa qʼuisbal re i wuj-i.\f*. \s1 Ca pe chʼoʼoj chiquij i je re i Crísto \p \v 16 Chitapeʼ, yin quix in tak bi chiquixol i je aj chʼoʼoj chiwij; ix pacha chij ʼuri chiquixol i utiw. Chi ʼana cwent che iwib, pacha coʼon jun cumatz, n-cu ya ta rib che i jun. Xui-ri, chi ʼana che iwib pacha quiqui ʼan i palomax, lic n-ta jun mal quiqui ʼan che jun chic. \v 17 Chi ʼana cwent, man ʼo ni winak quix qui jach na piquiʼab i ʼatbal tzij, xak quiqui jic i loʼxic pa tak molbalʼib. \v 18 Xak quix qui cʼam bi chiquiwach i gobernador, xak chiquiwach i nimak tak ʼatol tzij xa wumal yin. Xui-ri, queje ile quin i lap na chiquiwach ique, xak chiquiwach i ne te aj Israel. \v 19 Are quix jach na piquiʼab i ʼatbal tzij, mix cʼachir chu chʼobic wach i qui bij chique, xak mix cʼachir chu chʼobic wach u bixquil qui bij na. Are cu rik i ʼor-le, Dios cu bij na chiwe wach i qui bij chiquiwach. \v 20 Man yix, are quix chʼawic, n-are ti yix quix chʼawic, are u Tewal i Ta chicaj ca chʼaw chique. \p \v 21 Quiwil na, ʼo i winak que qui jach ni catz qui chaʼ piquiʼab i je aj chʼoʼoj chiquij, camsabal na que; xak je ʼo ni kajawxel queje quiqui ʼan cuʼ i cacʼal. Xak queje i acʼalab, quiqui ʼan che quib je aj chʼoʼoj chiquij i qui kajaw i qui chuch, que qui jach na chique i que camsawic. \v 22 Conojel i winak tzel quix quil na xa wumal yin: xui-ri pachin i cu chʼijo cʼa pa qʼuisbal ie, que ʼelsax na ʼuri pa cʼax. \v 23 We ix ʼo che jun tinimit y quiqui ʼan chʼoʼoj chiwij, chix ʼanmajok; jix chic che jun tinimit. Katzij i quin bij chiwe, i Achi aj Chicaj\f + \fr 10:23 \ft I Achi aj Chicaj are i Jesus mísmo. Are ire are i Tolque i winak chi coyʼem na, xui-ri je qʼui i winak n-quetaʼam taj.\f* ca cʼun na, are maja quix tzalij li che i qui solixic ronojel tak i tinimit pa Israel. \p \v 24 (Qui tij ni cʼax cumal, pacha quiqui ʼan chwe yin.) Jun tijoxel, na nim ti u ʼij chuwach u ʼij u mayes; xak queje jun ajchac, na nim ti u ʼij chuwach u ʼij u patron. \v 25 Jun tijoxel, ca majaw che chi ca quicot ruʼ, we queʼel na che pacha oʼonom u tijonel; xak queje jun ajchac, ca majaw che chi ca quicot ruʼ we queʼel na che pacha oʼonom u patron. Jun rajaw ja, we quiqui bij ni winak chi ire itzel, xak jun ʼuri quiqui bij na ique chiquij i ralcʼwal. (We queje xqui bij ile chwe yin, xak queje quiqui bij na ʼuri chiwe yix.) \s1 Mi xij iwib chique i winak; are, chi xija iwib che i Dios \p \v 26 Rumal-i, mi xij iwib chique i winak, wach quiqui ʼan chiwe. (Chi ʼana co che i cʼux chu bixquil in tzij chique.) Niʼpa i n-ʼalijinsam taj, ca ʼalijinsax na; niʼpa i uwam u wach, ca ʼiltaj ni u wach. \v 27 Niʼpa i quin bij chiwe chaʼab, chi paxsaj yix pa ʼij; niʼpa i quin bij chiwe aliʼal, chix siqʼuin chu bixquil chique i winak puwi tak ja. \v 28 Mi xij iwib chique i que tiqui chu camsaxic i chʼacul, xui-ri i iwanima n-que tiqui ta che. Are, chi xija iwib che i Jun, chi ʼo puʼab cu sachsaj u wach i chʼacul xak i iwanima pa ʼaʼ. (Xui i Dios ʼo puʼab cu ʼan ile.) \p \v 29 Yix, i Dios lic quix rilo. Iwetaʼam chi are qui loʼ queb tzʼiquin xa jun centávo i cajil. N-ta kas cajil chiwach yix. Xui-ri, i Dios lic que u rilo; mi jun chique ca tzak li pulew we i Kajaw yix chicaj n-cu ya ta che. \v 30 Xak queje yix, i Dios lic quix rilo. Ire xak retaʼam neri niʼpa i wi ʼo che i jolom chi jujunal. \v 31 Mi xij iwib ʼuri; yix ʼut, mas ʼo ni ʼij chiquiwach uqʼuial tzʼiquin. \s1 ʼO u chac caka bij na chique i winak we oj re i Crísto \p \v 32 Conojel niʼpa i quiqui bij chiquiwach i winak chi ique qui yom qui wach wuʼ, xak queje yin ʼuri, quin bij na che in Kajaw chicaj chi je we yin. \v 33 Xak niʼpa i quiqui bij chiquiwach i winak chi n-qui yom ti qui wach wuʼ, xak queje yin ʼuri, quin bij na che in Kajaw chicaj chi ne te we yin. \s1 I u cʼutic i sak laj tzij xa cu petsaj i chʼoʼoj \p \v 34 Mi chʼob yix chi in cʼun-nak xa que in chomarsaj ni winak chuwach i jyub taʼaj. N-rumal ta ile in cʼun-nak; in cʼun-nak chu petsaxic chʼoʼoj chiquixol i winak\f + \fr 10:34 \ft Are ca paxsax i sak laj tzij, ca pe ʼuri i chʼoʼoj chiquixol i winak.\f*. \v 35 Rumal in cʼunbal, quiqui ʼan ni chʼoʼoj jun achi ruʼ u kajaw, jun ali ruʼ u chuch, jun alibaxel ruʼ u chuch ralib. \v 36 Queʼelok ʼo ni jujun chique i winak je are quixokil calcʼwal je aj chʼoʼoj chic chiquij. \v 37 Xui-ri, jun chi we-yin, ʼo u chac cʼax chin u na ni yin chiquiwach u chuch u kajaw. Xak ʼo u chac cʼax chin u na ni yin chiquiwach u miʼal u cʼojol. We n-queje ta coʼon ire ile, lic n-ca majaw ta che ʼuri we we-yin. \v 38 Jun we-yin ʼo u chac ca terej chwij, tupu ca cam na rumal. Pachin n-craj ti u ʼanic ile, n-ca majaw ta ʼuri che chi we-yin. \v 39 Pachin jun xa cʼax cu na u cʼaslemal re waral, xa cu sach ʼuri u cʼaslemal chi sakil. Xui-ri, we ʼo jun ca sachsax nu wach u cʼaslemal xa wumal yin, ca yaʼ ʼuri u cʼaslemal sakil. \s1 Pachin quiqui rik ni qui sipon chuwach i Dios \p \v 40 Pachin jun quix u cʼulaj ruʼ, queʼel na ʼuri pacha yin quin u cʼulaj na ruʼ. Xak pachin i quin u cʼulaj na yin ruʼ, queʼel na ʼuri chi cu cʼulaj ni Jun chi in takawnak lok. \v 41 Iwetaʼam chi jun ajbil u tzij i Dios, coʼon panok ca yaʼ ni sipon che rumal i Dios. Xak pachin i cu cʼulaj jun ajbil u tzij i Dios ruʼ, we xa rumal u takon i Dios, ire ca yaʼ ni sipon ʼuri che xak jun ruʼ pacha i ca yaʼ che i ajbil u tzij i Dios. Xak pachin jun cu cʼulaj jun ʼutz laj winak ruʼ, xa rumal ʼutz i jun chuwach i Dios, xak ire ʼuri i Dios cu ya ni ʼutz che pacha i cu ya che i winak jun chi lic ʼutz. \v 42 Pachin jun cu ya jubiʼ u yaʼ che jun ral in tijoxel yin, we xu ya na che xa rumal teren na chwij, katzij ʼuri xak ca yaʼ ni ʼutz puwi rumal i Dios —xu bij i Jesus chique. \c 11 \s1 Wach i xu bij i Jesus chique i u tijoxelab i ma Wan \p \v 1 I Jesus queje ile xutzin chu bixquil chique i cablajuj u tijoxelab wach quiqui ʼano. Teʼuri xa ʼe pa tak tinimit re i jyub-le, xa ʼe chi qui tijoxic i winak chu bixquil u tzij i Dios chique. \p \v 2 Are ca tijin i Jesus che u chac-le, are ʼuri i ma Wan, aj kajsanel ya, tzʼapim chic pa cárcel. Ire, are xu ta rason wach ca tijin i Crísto chu ʼanic, xe u tak li jujun chique u tijoxelab ruʼ. \v 3 Are xe upon ruʼ i Jesus, xqui tzʼonoj che: \p —¿Mok yet i Tolke chi u bim i ma Wan chi cat cʼunic? ¿O xa cakoyʼej chic jun chic? —xqui bij che. \p \v 4 I Jesus xu bij chique: \p —Chix tzalij chic ruʼ i ma Wan; chi bij che wach i xi ta, wach i xiwilo chi quin tijin yin chu ʼonquil. \v 5 Chi bij che chi i mawach que tzun chic; xak i je sic, que binic; xak i iwabib chi ʼo itzel yobil lépra chique, que utziric; xak i je tac, que tanic; xak i camnak que walijsaxic; xak i nibaʼib qui tom i ʼutz laj tzij re i quelbal pa cʼax. \v 6 Xak chi bij che chi ʼutz re ire pachin n-cu sach tu cubibal u cʼux chwe —xu bij i Jesus chique u tijoxelab i ma Wan. \s1 I Jesus xu bij chique i winak wach u patan i ma Wan \p \v 7 Are xe ʼe ique, i Jesus xu jek u bixquil chique i winak wach oʼonom i ma Wan. \p —Yix, are xix ʼe che i jyub tzʼinilic chu tayquil i ma Wan, ¿wach xiwoyʼej rilic? ¿Xataba xa xix ʼe chi rilic jun ʼes ca silab rumal i tew? N-are taj. \v 8 ¿Wach ʼu i xix ʼe chi rilic? ¿Xataba xix ʼe chi rilic jun achi, chom u wikic u ʼanom che rib? Xak n-are taj. Niʼpa i ʼo qui ʼuʼ chom pakalic, ne te ʼo pa taʼaj tzʼinilic, xa je jekel pa rachoch i ʼatol tzij. \v 9 ¿Wach ʼu xix ʼe chi rilic? ¿Jun ajbil u tzij i Dios? Katzij, are. I jun chi xiwilo-le, lic nim ni u ʼij chiquiwach i je ajbil u tzij i Dios. \v 10 Man i ma Wan are i jun chi u bim can i Dios chi cu tak na lok. I Dios u bim can chupam u wuj: \q1 Yin nabe quin tak nubi jun ajbil in tzij chawach yet, man cu yijba ni a be chawach. \m (Queje ile u bim can i Dios chupam u wuj.) \p \v 11 Katzij i quin bij chiwe: i ma Wan aj kajsanel ya, nim ni u ʼij ire chiquiwach conojel i winak, cʼa chu xebal ʼij sak. Xui-ri, woʼor conojel niʼpa i que oc na pa ʼatbal tzij re i Dios, mas nim ni qui ʼij ique chuwach ire. \p \v 12 I ʼatbal tzij re i Dios, je qʼui quiqui ʼan chʼoʼoj chirij. Queje qui ʼanom li ile cʼa are xu jek u chac i ma Wan, cʼa are ʼo wi woʼor. Lic quiqui ʼat qui pen chu ʼatixic. \v 13 Queje ile quiqui ʼano, man conojel i ajbil u tzij i Dios ujer, xak i ʼatbal tzij re i mam Moises ʼis xqui bij chi ca cʼun ni u ʼatbal tzij i Dios. Queje qui bim ile conojel, xak queje xu bij i ma Wan are xcʼun ire. \v 14 Y we quiwaj quiwetamaj i sak laj tzij, i ma Wan are i mam Elías chi xqui bij ique ca cʼun na. \v 15 We yix ʼo i xiquin chu tayic, chi ta u be iri. \p \v 16 I winak woʼor, ¿wach nawi que in junamsaj ruʼ? Xa je pacha acʼalab je cul xol tak be; jutzobaj que siqʼuin chique cachiʼil: “Yix lic n-ta ʼo quiwaj,” quiqui bij. \v 17 “Yoj xka xutʼij i suʼ chiwe, péro n-xiwaj ta xix xajawic. Xak xka bixaj jun bix re i bisonbal, péro n-xix oʼ taj,” quiqui bij. \v 18 Queje que tijin i winak chu ʼanic woʼor; n-ta ʼo cacaj, man xcʼun i ma Wan chi n-ta kas xu tijo, xak n-ta víno xu tijo, y qui bij yix xa ʼo itzel tew ruʼ. \v 19 Are xin cʼun yin chi in Achi aj Chicaj, ʼis ronojel quin tijo y quin tuʼu, xui-ri qui bij yix chi lic in aj numel, xak in aj ʼabarel, qui bij yix. Xak qui coj in mac chi yin in cachiʼil i ajmaquib, xak i mal laj tak aj tzʼonol alcawal. Xui-ri, we te xi ta u be wach xoʼon i ma Wan, xak wach i quin ʼan yin, quiwetamaj ʼuri chi Dios lic ʼo u noʼoj. \s1 I tinimit chi n-xqui coj ti Jesus, nim ni tojpen ca pe piquiwi \p \v 20 Niʼpa i tinimit pa oʼonom wi uqʼuial milágro i Jesus, i winak chila lic n-xqui jalwachij ti qui cʼaslemal. Rumal-i, xoc ire che i qui yajic. Xu bij: \p \v 21 —¡Toʼ i wach yix, ix aj tinimit Corazin! Toʼ i wach yix, ix aj tinimit Betsáida. Nic are wi qui coj qui mac i queb tinimit Tíro y Sidon man n-ta Dios cuʼ qui bij yix. Xui-ri, we te in ʼanom uqʼuial milágro chila pacha in ʼanom iwuʼ yix, ique ʼuri ya qui jalwachim tene chic-i qui cʼaslemal. Xak que bison tene-ri rumal i qui mac\f + \fr 11:21 \ft I mer tzij xu bij are iri: qui ʼalijinsam tene-ri ruʼ u cojic qui ʼuʼ re i bis, xak u cojic i chaj chiquij.\f*. \v 22 Xui-ri yix, are ca cʼun i qʼuisbal ʼij, nim ni tojpen ca pe piwi yix chuwach i tojpen chi ca pe piquiwi ique chi je aj Tíro, je aj Sidon. \v 23 Xak yix, chi ix aj tinimit Capernaum, qui chʼob yix lic ix ʼutz, ya mer quix oc chila chicaj, qui bij yix. Xui-ri, ya mer quix kaj pa ʼaʼ. Man i uqʼuial milágro ʼantal chiwach yix, we tene ʼantal ile chiquiwach i aj Sodóma ujer, ique xqui jalwachij tene qui cʼaslemal-i; i qui tinimit-le cʼa ʼo tene-ri woʼor. \v 24 Xui-ri yix, are ca cʼun i qʼuisbal ʼij, nim ni tojpen ca pe piwi, chuwach i tojpen chi ca pe piquiwi ique chi je aj Sodóma —xu bij chique. \s1 “Chix pet wuʼ; ʼo iwuxlambal” xu bij i Jesus \p \v 25 Are ʼuri i Jesus xu coj u ʼij i Dios; xu bij che: \p —Quin tioxij chawe Ta, chi at rajaw i caj ulew. Quin tioxij chawe, man a yom chique i n-ti qui ʼij chi quiqui ta u be wach a chʼobom yet. Xui-ri, awuwam u wach chique i ʼo qui noʼoj, chique i nimak qui nojbal. \v 26 Katzij, Ta, queje a ʼanom ile man queje ile cawaj yet —xu bij che. \p \v 27 Teʼuri xu bij chique i winak: \p —Ronojel niʼpa i ʼolic, in Kajaw u yom pinʼab yin. Mi jun retaʼam wach in patan yin chi in u Cʼojol i Dios, xui i Ta chicaj retaʼam. Xak mi jun retaʼam u wach i Dios, xui yin, chi in u Cʼojol wetaʼam u wach; xak niʼpa i winak chi in ʼalijinsam chique, ique ʼut xak quetaʼam u wach. \v 28 Chix pet na wuʼ yin, iwonojel yix chi ix cosnak na, iwonojel yix chi ʼo iwekan; yin quin ya i uxlanem chiwe. \v 29 Chi ya iwib che in yucu chi quin coj chiwe; chix naw na chwe yin, man yin nim in cʼux, xak ʼutz in cʼux chiwe. Qui rik ni uxlambal i cʼux ʼuri. \v 30 I yucu chi quin coj yin, n-cʼax taj quix bin ruʼ, xak iwekan quin yaʼo, n-ʼal taj. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \c 12 \s1 I u tijoxelab i Jesus xqui chʼup u wach i trígo pa uxlambal ʼij \p \v 1 Xoʼon chupan jubiʼ, pa uxlambal ʼij, i Jesus ca bin cuʼ u tijoxelab pa ticon re i trígo. I u tijoxelab, xpe numic chique; xe oc chu chʼupic u wach i trígo; xe oc chu pochʼic, y xqui tijo. \v 2 I aj Fariséo winak, are xquil ile, xqui bij che i Jesus: \p —Chawilapeʼ, i a tijoxelab, n-ʼus taj que chacun woʼor pa uxlambal ʼij. I ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises n-cu ya ta chique quiqui mol cosech woʼor —xe cha. \p \v 3 —¿Katzij nawi? —xu bij i Jesus—. ¿Xataba n-iwilom ti yix chupam u wuj i Dios wach xu ʼan i mam David ujer? \v 4 Ire, cuʼ i rachiʼil are xpe numic chique, xoc pa rachoch i Dios y xu tij i loʼlaj caxlanwa, chi yatal chuwach i Dios. I caxlanwa-le, xui yatal chique i sacerdóte quiqui tijo; n-yatal ta chique i toʼ winak quiqui tijo —xu bij i Jesus chique. \p \v 5 ¿Xataba xak ni tom ti yix wach i tzʼibtal can chupam i ʼatbal tzij re i mam Moises? Cu bij chi ʼo u chac que chacun i sacerdóte pa rachoch i Dios pa uxlambal ʼij. N-mac ta ile, tupu n-que uxlan taj. \v 6 Bay, chi ʼo wi Jun\f + \fr 12:6 \ft I Jun-le are i Jesus mísmo.\f* chiwach yix chi nim ni u ʼij chuwach i rachoch i Dios. \v 7 Yix n-qui ta tu be wach u bim i Dios chupam u wuj. Xu bij iri: “Cwaj yin ʼo ni cʼaxnabal i cʼux; n-are ti toʼ u sujuxic chicop chinwach.” (Queje ile tzʼibtal canok.) We tene qui ta u be ile, n-qui coj ta ʼuri qui mac i winak chi n-ta jun qui mac. (In tijoxelab-le n-ti qui mac que tijin chu ʼanic.) \v 8 Yin, chi in Achi aj Chicaj xak in ʼo puwi i uxlambal ʼij —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus xrutzirsaj u ʼab jun achi pa uxlambal ʼij \p \v 9 Teʼuri i Jesus xel pa ticon, xa ʼe pa molbal quib i aj Israel. Are ʼo chila, xril jun achi lic chakijnak u ʼab. \v 10 Chila xak je ʼo juban achiab, quiqui tzucuj u mac i Jesus; xe oc ʼuri chu cʼamic u pam. \p —¿ʼUtz nawi cutzirsax jun iwab pa uxlambal ʼij? —xqui bij che. \p \v 11 I Jesus xu bij chique: \p —Yix, we ʼo jun i chij, we ca tzak chupam jun siwan che i uxlambal ʼij, ¿xataba n-quiwesaj ta lok, we pa uxlambal ʼij? Quiwesaj pues. \v 12 ¿Xataba jun achi n-tu ʼij chuwach jun chij? Jun achi mas ʼo u ʼij pues. Rumal-i, yatal ʼuri chake caka ʼan i ʼutz che jun winak pa uxlambal ʼij —xu bij chique. \p \v 13 Teʼuri xu bij che i achi: \p —Cha sucʼba i a ʼab —coʼon che. \p Are ʼuri i achi xu ji pan u ʼab, y xutziric; xcanajic pacha u ʼanom i jun chi ʼutz. \v 14 Teʼuri i aj Fariséo winak xe ʼec; xe oc ʼuri chu chʼobic chiquiwach wach u camsaxic i Jesus quiqui ʼano. \s1 Wach xoʼon i Jesus xeʼelok pacha u bim i Dios ujer \p \v 15-16 I Jesus, are xu ta wach cacaj quiqui ʼan che, xel chila; y je qʼui i winak xe terej bi chirij. I Jesus ʼis xe u cunaj iwabib, xui-ri, xu bij chique chi n-quiqui bij taj pachin ire. \v 17 Queje ile xeʼelok xak jun ruʼ pacha u bim can i Dios chupam i wuj tzʼibtal can rumal i mam Isaías. Xu bij: \q1 \v 18 Are iri are i wajchac chi in chom na; \q1 ire lic cʼax quin naʼo, lic quin quicot rumal. \q1 Quin tak bi in Tewal puwi ire, \q1 y que u bij chique conojel i tinimit chi ʼo ni tobal-que chuwach i tojpen chi ca pe na. \q1 \v 19 Ire n-craj ta quiqui chap quib chi tzij, xak n-ca siqʼuin taj; \q1 xak n-ca taqʼui ta pa tak be, cu ʼanbej re nimak tak u bixquil chique i winak. \q1 \v 20 Ire n-coʼon ta cʼax che jun chi n-tu choʼab: \q1 we ʼo jun winak pacha jun ajij cotquic, ire n-cu qʼuis ti u patzʼic; \q1 xak we ʼo jun winak pacha jun cantil cu rayij ca chupic, ire n-cu qʼuis ti u chupic. \q1 Queje coʼon ire ile, cʼa ca pe ni ʼutz sucʼulic chuwach i jyub taʼaj. \q1 \v 21 I ronojel tak i tinimit, quiqui cuba ni qui cʼux che ire, chi rumal ire que ʼel ni ique pa cʼax. \m (Queje ile u tzij i Dios chi u tzʼibam can i mam Isaías.) \s1 Xqui bij i aj Fariséo chi u choʼab i Jesus xa ruʼ itzel petnak wi \p \v 22 Teʼuri ʼo jun achi mawach, cʼamtal bi chuwach i Jesus. Ire xak mem, man ʼo jun itzel tew che. I Jesus xu rutzirsaj, teʼuri i achi chi mawach xtzunic, xak xchʼawic. \v 23 Conojel i winak lic xqui bisoj che, y xqui bij: \p —¿Mokxa are i Tolke chi koyʼem?\f + \fr 12:23 \ft I tzij chi xqui bij waral are “umuk uxiquin can i mam David”; are xqui bij ile, xeʼelok “are i Tolke.”\f* —xe cha. \p \v 24 Xui-ri, i je aj Fariséo are xqui ta, xqui bij: \p —N-are taj. I achi-le, i choʼab chi ʼo ruʼ xa ruʼ itzel ca pe wi. Are i rumal ʼuri ca tiqui chi relsaxic bi itzel tew. I choʼab chi ʼo ruʼ, xa ruʼ i Beelzebu ca pe wi, chi ʼo piquiwi itzel tak tew —xqui bij. \p \v 25 I Jesus retaʼam wach quiqui chʼobo, y xu bij jun tijojbal tzij chique, cʼutbal-re chi n-katzij taj wach que tijin chu bixquil. Xu bij: \p —I ʼatbal tzij re jun tinimit, we quiqui ʼan tak tzobajil che quib man quiqui ʼanbej chʼoʼoj chiquiwach, xa quiqui sach qui wach ʼuri. Xak queje jun tinimit, xak queje i je alal; we n-junam ti qui wach, we quiqui jach quib chiquiwach, n-que najtin ta ʼuri. \v 26 Xak queje queʼel ile che i Satanas, man we ʼo jujun itzel quiqui ʼan chʼoʼoj chiquiwach je itzel, n-que najtin ta ʼuri. \v 27 Qui bij yix chi ruʼ u choʼab i Beelzebu xwesaj bi itzel tew. Bay, xak i tijoxelab yix xak caquesaj bi itzel tew chique i winak; ¿pachin yawnak i qui choʼab ique ʼut? Ile quiqui ʼan i tijoxelab yix; ca ʼalijin ʼuri chiwe chi n-usucʼ taj wach i xi bij. \v 28 Xui-ri, yin que wesaj bi itzel tak tew rumal u Tewal i Dios chi ʼo wuʼ. Ile ʼut cʼutbal-re chiwe chi i ʼatbal tzij re i Dios ya ʼo chic chi. \p \v 29 Qui bij yix chi ruʼ ni u choʼab itzel, xwesaj bi itzel tew-le. Xui-ri, mi jun ca tiqui che oquic pa cu ʼat wi tzij jun (pacha itzel), chi relsaxic wach i ʼo puʼab, we maja u ximom i jun-le. We u ximom chic, teʼuri ca tiqui chi relsaxic wach i ʼo puʼab —xu bij chique. Xak xu bij: \p \v 30 —Pachin n-cu ya tu wach wuʼ, ire aj chʼoʼoj ʼuri chwij. Xak pachin jun n-quin u to ta che i molonic, ire xa cu quichersaj bic. \p \v 31 Rumal-i quin bij chiwe, chi ʼana cwent xak manal mi bij chirij u Tewal i Dios. I winak, ca cuytaj ni qui mac chique, xak niʼpa i n-ʼus taj chi quiqui bij; xui-ri, we quiqui bij mal laj tak tzij chirij u Tewal i Dios, ile n-ca cuytaj ta chic chique. \v 32 I winak, we cʼax que chʼaw chwij yin, ile ca cuytaj na chique; xui-ri we cʼax que chʼaw na chirij u Tewal i Dios, i mac-le lic n-ta u cuytajic. N-ca cuytaj ta woʼor, xak mi ne coʼon panok, are cu jek u ʼatbal tzij i Dios. \s1 Jun ʼutz laj winak, ʼutz i cu bij, man ʼutz i ʼo pa ranima \p \v 33 Jun cheʼ, we ʼutz laj cheʼ, cu ya u wach ʼutz; xak we n-ʼus ta laj cheʼ, i u wach xak n-ʼus taj. Jun cheʼ ca ʼiltaj na che u wach we ʼutz. \v 34 ¡Yix ix racʼal cumatz! ¿Wach nawi u bixquil i ʼutz qui ʼan na? man lic ix mal. Jun, are ca chʼawic, wach i quel pu chiʼ, pu cʼux petnak wi, niʼpa u molom rib chila. \v 35 Jun ʼutz laj winak, ʼutz i cu bij, man ʼutz i ʼo pa ranima; xak jun mal laj winak, n-ʼus ti cu bij, man n-ʼus ti ʼo pa ranima. \v 36 Y yin quin bij chiwe, are ca cʼun i qʼuisbal ʼij, conojel ʼis quiqui bij na chuwach i Dios wach tak i tzij qui bim chi n-ʼus taj. \v 37 Rumal wach i a bim, ca ʼat ni tzij pawi, ca ʼiltaj ʼuri we ʼo i a mac, o we n-taj. \s1 I winak xa cacaj rilic jun milágro \p \v 38 Je ʼo jujun aj Fariséo winak, tak jujun aj tijonel re i ʼatbal tzij, xqui bij che i Jesus: \p —Tijonel —xe cha—, cakaj cakil jun milágro, cʼutbal-re chake chi Dios ʼo awuʼ. \p \v 39 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —I winak woʼor, lic je mal na, lic n-quiqui coj ta chic i Dios. Yix qui rayij ca ʼan ni jun milágro chiwach, cʼutbal re u choʼab i Dios wuʼ; xui-ri, n-ta jun milágro ca ʼan ni chiwach. I tom chic wach i milágro xa ʼani che i ma Jonas, chi ajbil u tzij i Dios ujer. Xui i milágro-le quiwil na. \v 40 Ire xu chʼij oxib ʼij, oxib aʼab, chupam i nim laj car; bay, xak queje quin ʼan ni yin, chi in Achi aj Chicaj; quin chʼij ni oxib ʼij, oxib aʼab, quin muktaj na. \v 41 Are ca pe i ʼij chi ca ʼat ni tzij piquiwi i winak, i aj Nínive chi xe u pixbaj i ma Jonas, quiqui coj na i mac yix ix winak re woʼor. Queje quiqui ʼan ni ile, man i winak aj Nínive xqui jalwachij qui cʼaslemal are xupon i ma Jonas chu bixquil u tzij i Dios chique. Xui-ri, yix lic n-qui jalwachij ti cʼaslemal tupu ʼo Jun\f + \fr 12:41 \ft I Jun-le are i Jesus mísmo.\f* chi, mas nim ni u ʼij chuwach i ma Jonas; rumal-i quiqui coj na i mac. \v 42 Xak i ixok, chi ujer ʼatol tzij re i pa Sur, xak ire cu coj ni i mac yix ix winak re woʼor, are ca pe i ʼij chi ca ʼat ni tzij piquiwi i winak. Queje cu ʼan na ire-le, man yix n-quiwaj ta qui ta i Jun chi ʼo u noʼoj. I ixok-le, lic mas naj xpe wi chu tayic u nojbal i ma Salomon, chi mas ʼo u noʼoj. Y woʼor ʼo Jun\f + \fr 12:42 \ft I Jun-le are i Jesus mísmo.\f* chi, nim ni u ʼij chuwach i ma Salomon, péro yix n-quiwaj tu tayic wach i cu bij —xu bij i Jesus chique. \s1 Jun itzel tew cu tzucuj tan chic u tzalijbal che jun winak \p \v 43 I Jesus xak xu bij i tzij-i chique: \p —Jun itzel tew, we xel che jun winak, xa ca bin pa chakij jyub chu tzucuxic pa cuxlan wi, y n-cu rik taj. Teʼuri cu chʼob pu jolom: \v 44 “Quin tzalij chic che i wachoch pa i xin el wi” cu bij; y ca tzalij chic ʼuri. Are cupon tan chic ruʼ achi, cu riko pacha jun ja n-tu pam, lic josʼim, lic yijbam na che jun rajaw cʼacʼ. \v 45 Teʼuri i itzel tew que u tzucuj bi rachiʼil, y que u rik je wukub chic, mas je mal chuwach ire. Que u cʼam bi ruʼ, y conojel que oc che achi. Chila que jeki wi. Teʼuri i achi-le, queʼelok mas mal na chuwach li ujer. Xak queje ile queʼel chique i winak re woʼor (man yix n-ta jun cʼutunic ʼutz qui ya chique, quiqui cʼolbej piqui cʼux —xu bij i Jesus chique i aj Fariséo). \s1 Je pachin i u chuch i u chaʼ i Jesus \p \v 46 I Jesus cʼa ca chʼaʼat cuʼ i winak are xe upon u chaʼ, xak i u chuch. Ique je ʼo chi sak, cacaj que lapan ruʼ. \v 47 Are ʼuri ʼo jun achi xu bij che i Jesus: \p —I a chuch cuʼ i a chaʼ je ʼo chi sak, cacaj que lapan awuʼ —xu bij che. \p \v 48 Xui-ri, i Jesus xu bij che i achi: \p —¿Je pachin in chuch, je pachin in chaʼ? —coʼono. \p \v 49 Are ʼuri, xu cʼut che u ʼab niʼpa i u tijoxelab je ʼo ruʼ, y xu bij: \p —Ique-le je are in chuch, je in chaʼ —xu bij—. \v 50 Pachin i que tijin chu ʼanic pacha craj in Kajaw chicaj, je are in chuch ʼuri, je are in chaʼ, je are i wanab —xu bij. \c 13 \s1 Jun tijojbal tzij re i ticon \p \v 1 Che i ʼij-le, i Jesus xel ruʼ ja, xa ʼe chu chiʼ i alagun, y xcubi chila. \v 2 Are ʼuri xe moltaj tan chic uqʼuial winak ruʼ. Rumal-i, i Jesus xa ʼan chupam jun bárco, y xcubi chupam. Je niʼpa i winak ʼis xe canaj chi tak seneb. \v 3 Teʼuri xu jek u cʼutic juban tak tijojbal tzij chique. Xu bij: \p —ʼO jun achi ca ʼe chu tiquic u ticon. \v 4 Are xe u quirij i rijaʼ, ʼo jubiʼ xa ʼe tzak pa be. Teʼuri xe cʼun i tzʼiquin y xqui tij bic. \v 5 Xak ʼo jubiʼ chic xa ʼe tzak pa tak abaj, chi n-ta kas ulew che. I ija-le, juntir xalax lok, man n-muktajnak ta mas. \v 6 Xui-ri, are xel li ʼij, xchakij na, man n-ta raʼ ʼenak pulew. \v 7 Xak juban chic xa ʼe tzak pa qʼuix; i qʼuix xqʼuiyic, y xu camsaj i ticon. \v 8 Xak ʼo ni ija xa ʼe tzak pa ʼutz laj ulew; lic qʼui ni u wach xu yaʼo. ʼO ni rakan xu ya jun ciénto u wach; xak ʼo i xu ya sesénta; xak ʼo i xu ya tréinta —xu bij. Teʼuri xu bij chic: \p \v 9 —We yix ʼo i xiquin chu tayic, chi ta u be ʼuri —xcha. \s1 Wach u chac i tak tijojbal tzij xu bij i Jesus chique i winak \p \v 10 I u tijoxelab i Jesus, are xu bij ire ile, xe tejeb ruʼ. Xqui tzʼonoj che: \p —¿Wuchac xa tijojbal tzij ca bij are cat tijin chu cʼutic chique i winak? —xqui bij che. \p \v 11 I Jesus xu bij ʼuri chique: \p —Yix ʼut, i Dios u yom chiwe qui ta u be wach usucʼ i ʼatbal tzij aj chicaj. I juban winak (chi n-que terej ta chwij) n-quiqui ta tu be. \v 12 Queje oʼonom i Dios ile, man niʼpa i quiqui cʼam na wach cu sujuj ire chique, mas cu ya ʼuri chique; queje ile nim ni ʼo cuʼ. Niʼpa i n-cacaj ti u cʼamic wach cu sujuj i Dios chique, quelsax na ʼuri i jubiʼ chi ʼo cuʼ. \v 13 Rumal ʼuri, xa ruʼ tijojbal tzij quin cʼut chique i winak, man ique, tupu que tzunic, n-ta quiquilo; tupu que tanic, n-quiqui ta taj, xak n-quiqui ta tu be. \v 14 Queʼel chique pacha u bim i Dios chupam u wuj u tzʼibam can i mam Isaías chi ajbil u tzij i Dios ujer; ire xu bij: \q1 Yix, katzij neri, qui ta na, péro n-qui ta tu be; \q1 katzij neri, quix taken na, péro n-ta quiwil na. \q1 \v 15 Man i winak-i, n-cacaj ta quiqui ta u be, \q1 xa qui tzʼapim i qui xiquin, \q1 xak qui mutzʼum i qui baʼwach, \q1 man n-que tzun ta ruʼ qui baʼwach, \q1 xak n-que tan ta ruʼ qui xiquin. \q1 N-ta quiqui ta u be piqui cʼux, \q1 xak n-que cʼun ta wuʼ, col qui cunbej quib. \m (Queje ile u bim i Dios.) \p \v 16 Xui-ri yix, n-ix ta queje ile. Lic ʼutz iwe, man i baʼwach yix que tzunic, xak i xiquin que tanic. \v 17 Katzij i quin bij chiwe, je qʼui i ajbil u tzij i Dios ujer, xak je qʼui i je terejnak chirij, xcaj te rilic wach quix tijin yix chi rilic woʼor, péro n-xquil taj; xak xcaj u tayic teʼek pacha i quix tijin yix chu tayic woʼor, péro n-xqui ta taj. \s1 I Jesus xu sakij wach i usucʼ i tijojbal tzij u bim \p \v 18 Teʼuri Jesus xu bij chique: \p —Chi ta ʼuri u be wach usucʼ i tijojbal tzij chi xin bij mier re i aj ticol ticon. \v 19 Niʼpa i winak chi quiqui ta i tzij re i ʼatbal tzij aj chicaj, we n-quiqui ta tu be, queʼelok pacha xoʼon ija chi xtzak pa be. Queje i winak-le, man ca cʼun itzel, y cresaj i ʼutz laj tzij chi tictal piqui cʼux. \v 20 Xak i ija chi xtzak pa abaj, ile pacha i winak chi quiqui ta i ʼutz laj tzij, y que quicotic xqui cojo. \v 21 Xui-ri, je pacha jun ticon chi n-naj taj ʼenak i raʼ; n-que najtin taj. Are ca pe i cʼax piquiwi rumal i ʼutz laj tzij qui cojom, xak ca pe i qui yoʼyaxic cumal i winak, xa cacoʼtaj canok. \v 22 Xak i ija chi xtzak pa qʼuix, ile pacha i winak chi quiqui ta i ʼutz laj tzij, xui-ri, xa que cʼachir rumal i qui cʼaslemal waral chuwach i jyub taʼaj, xak i qui rayijbal re mas ubitak que; ile xa cu chup i ʼutz laj tzij. Rumal-i n-ta ca wachin chique. \v 23 Are ija chi xe ʼe tzak pa ʼutz laj ulew, ile pacha i winak chi quiqui ta i ʼutz laj tzij, xak quiqui ta u be. Ique lic que wachinic; ʼo jujun chique je pacha i rakan chi xu ya cien u wach; xak ʼo jujun quiqui ya sesénta u wach; xak ʼo jujun quiqui ya tréinta. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \s1 Wach i xoʼon i mal laj ʼes chuxol i trígo \p \v 24 I Jesus xu bij chic jun tijojbal tzij chique, are iri: \p —I ʼatbal tzij re aj chicaj, queʼelok pacha i tzij-i: ʼO jun achi xu tic i trígo pa rulew; chom laj ija xu tico. \v 25 Xui-ri, are ʼis que war conojel, xcʼun jun aj chʼoʼoj chirij i rajaw, y xu tic can mal laj ticon ruʼ i trígo (pacha trígo ca tzunic, péro n-are taj). \v 26 Are xe poʼic, junam xe qʼuiyic; xui-ri, are xpe u wach i trígo, are ʼuri xaʼalijin i juban chi n-trígo taj. \v 27 Teʼuri i ajchaquib xe ʼe chu bixquil ruʼ i rajaw: “Nim laj winak, i ija chi a ticom na, lic chom, ¿pa xpe wi i mal laj ʼes chi ʼo ruʼ?” xe cha. \v 28 I rajaw xu bij chique: “Xa are jun aj chʼoʼoj chwij xa ʼanaw ile.” Teʼuri i ajchaquib xqui bij che: “¿Cawaj ca ʼe ka michʼa i mal laj ʼes?” xe cha. \v 29 “Mi michʼo,” xu bij i rajaw, “man we qui michʼ i mal laj ʼes, mokxa ca michʼtaj i trígo ruʼ,” xu bij. \v 30 “ʼUtz chi ya che ca qʼuiy na, junam ruʼ i trígo. Are cakaj caka jek nu chʼupic u wach i trígo, are ʼuri que in tak bi i aj molonel chi relsaxic i mal laj ʼes. Teʼuri ique quiqui ʼan manoj che, man ca porox na. We xutzin ile, caka mol i trígo y caka ya pu cʼolbal,” xu bij i rajaw. (Are ile are i tijojbal tzij xu bij i Jesus chique.) \s1 I tijojbal tzij re u qʼuiyic i ija re i mostas \p \v 31 I Jesus xak xu bij jun chic tijojbal tzij chique. Xu bij: \p —I ʼatbal tzij re aj chicaj queʼelok pacha coʼon jun ija re i mostas, are jun achi cu tic pa rulew. \v 32 I ija-le, lic chʼutin na chiquiwach i ronojel ija. Xui-ri, we xpoʼic, mas nim na queʼel chiquiwach i ronojel i ticon. Lic nim queʼelok, pacha jun cheʼ; teʼuri i tzʼiquin que cʼunic y quiqui ʼan qui soc che tak u ʼab. \s1 I tijojbal tzij re i cunbal re i caxlanwa \p \v 33 I Jesus xak xu bij jun chic tijojbal tzij chique. Xu bij: \p —I ʼatbal tzij re aj chicaj coʼon pacha coʼon i cunbal re i caxlanwa. Ile, we jun ixok cu chapo, y cu coj oxib almul arin ruʼ, tupu xa jubiʼ i cunbal ʼo ruʼ, cwalij u wach i ʼor ronojel. (Xak queje ile coʼon i ʼatbal tzij re aj chicaj.) \s1 I Jesus, niʼpa i cʼutunic xoʼono, xa ruʼ i tijojbal tzij \p \v 34 I Jesus, ronojel i cʼutunic-le, xu bij chique i winak ruʼ tijojbal tzij; n-ta tzij xu bij chique, we n-are ti tijojbal tzij. \v 35 Xeʼelok pacha u bim can jun ajbil u tzij i Dios ujer. Xu bij: \q1 Ruʼ i tijojbal tzij quin ʼan wi i cʼutunic chique; \q1 quin sakirsaj niʼpa tak i uwam u wach, cʼa chu xebal ʼij sak. \m (Queje ile tzʼibtal canok.) \s1 Xu sakij wach usucʼ i tijojbal tzij re i mal laj ʼes \p \v 36 Teʼuri i Jesus xe u ʼijla bi i winak y xoc pa ja. Are ʼuri i u tijoxelab xe tejeb pan ruʼ y xqui tzʼonoj che: \p —Cha sakij chake wach usucʼ i tijojbal tzij xa bij, che i mal laj ʼes tictal can pa ticon. \p \v 37 Teʼuri i Jesus xu bij: \p —Are i ca ticaw i ʼutz laj ija, are yin chi in Achi aj Chicaj. \v 38 Are i pa quin tic wi, are i jyub taʼaj. Are i ʼutz laj ija, are i winak chi qui jachom quib pa ʼatbal tzij re i Dios; are i mal laj tak ʼes, are i winak ʼuri chi je re itzel. \v 39 Are i aj chʼoʼoj chirij i rajaw i ticon, are itzel chi ca ticaw i mal laj ija. Are i molonic re i ticon, are i qui molic i winak pa qʼuisbal ʼij. I ajchaquib chi quiqui mol i ticon, je are i ángel. \v 40 I mal laj tak ʼes, ca mol u chiʼ, y ca cʼak pa ʼaʼ porobal-re. Xak queje ca ʼan ni ile pa qʼuisbal re u wach i jyub taʼaj. \v 41 Yin, chi in Achi aj Chicaj, que in tak li in ángel ruʼ in ticon, col qui molbej-que niʼpa i je qui tacpum i cachiʼil pa mal, xak conojel niʼpa i que ʼanaw i mal. \v 42 Teʼuri que cʼak na pa ʼaʼ pa orno. Chila que oʼ na; xak quiqui kachʼachʼej uwaque rumal ni uyej quiqui tijo. \v 43 Teʼuri, niʼpa i je ʼutz chuwach i Dios, que qʼuiji pa cu ʼat wi tzij ire. I qui ʼij qui chomal ique, pacha ca tzun i ʼij. We yix ʼo i xiquin chu tayic, chi ta u be ʼuri. (Queje ile xu bij i Jesus chique u tijoxelab.) \s1 I tijojbal tzij re i mer muktalic \p \v 44 (Teʼuri xu bij jun chic tijojbal tzij. Xu bij:) \p —I ʼatbal tzij re aj chicaj queje pacha uqʼuial mer muktal chupam juban ulew. Ca cʼun jun achi y cu riko. N-xresaj ta lok, xa cu muk chic can u wi, y lic ca quicotic ca ʼec; ʼis que u cʼayij na niʼpa i ʼo ruʼ. Teʼuri ca petic y cu loʼ i ulew man ʼo i beyomal chupam. (Queje ile i ʼatbal tzij re aj chicaj.) \s1 I tijojbal tzij re i chom laj ral abaj, pérla ca bix che \p \v 45 (ʼO jun chic tijojbal tzij xu bij chique, are iri:) \p —I ʼatbal tzij re aj chicaj are pacha jun chom laj ral abaj, lic pakal rajil, pérla ca bix che. Jun aj cʼay pérla, ca ʼe chu tzucuxic i tak i pérla, y cu loʼo. \v 46 Ire, we xu rik jun chi lic chom, lic pakal rajil, ca ʼe chu cʼayixic ronojel i ubitak-re, loʼbal-re. (Queje coʼon ire ile man lic chom; xak queje ile i ʼatbal tzij re aj chicaj.) \s1 I tijojbal tzij re i ataraya \p \v 47 (Teʼuri xu bij i Jesus chique:) \p —I ʼatbal tzij re aj chicaj queje pacha jun ataraya. I je aj chapol car, are quiqui cʼak bi i ataraya pa ya, ʼis bi chi caril cu chap lok. \v 48 Are nojnak chic i ataraya, caquesaj li ʼuri chu chiʼ i ya. Teʼuri que cubi chi qui tzucuxic i ʼutz chique i car. Niʼpa i ʼutz, que qui cʼol na chupam jun chicach; i ne te ʼutz, que qui cʼak bic. \v 49 Queje coʼon ni ile pa qʼuisbal ʼij; que ʼel ni ángel chi qui chayic i ne te ʼutz chiquixol i je ʼutz. \v 50 Teʼuri que cʼak na pa ʼaʼ pa orno. Chila que oʼ na; xak quiqui kachʼachʼej uwaque rumal qui bis. (Queje ile i tijojbal tzij xu bij i Jesus chique.) \s1 ʼO i cʼutunic cʼacʼ, xak ʼo i cʼutunic re ujer \p \v 51 Teʼuri i Jesus xu tzʼonoj chique: \p —¿Xi ta u be ronojel iri? —coʼono. \p Katzij —xqui bij—, xka ta. \p \v 52 Teʼuri xu bij chique: \p —Jun tijonel re i ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises, we ire nawnak che i tzij chi quin bij yin re i ʼatbal tzij aj chicaj, ʼutz re ire ʼuri. Queʼel ire pacha jun rajaw ja chi ʼo ubitak-re cʼacʼ, xak ʼo i re ujer. Che i queb-le ʼis cu chapo.\f + \fr 13:52 \ft Ire ʼo i cʼutunic cʼacʼ ruʼ, xak ʼo i cʼutunic re ujer, tobal-re che u cʼaslemal chuwach i Dios.\f* (Queje ile xu bij chique u tijoxelab.) \s1 I Jesus n-xajwax ta cumal i rach aj tinimit \p \v 53 I Jesus, are xutzin chu bixquil i tak tijojbal tzij-le, xel chila pa Capernaum y xa ʼe pa Nazaret. \v 54 Chila xoc chu cʼutic chique i aj Israel winak pa qui molbalʼib. Ique, are xqui ta, lic xqui bisoj che. Xqui bij ʼuri: \p —¿Ipa xa ʼe u nawsaj wi rib i achi-le, chi lic ʼo u nojbal? ¿Wach u tiquilem che i milágro-le? \v 55 Ire xa are racʼal i mam chi aj ʼanol mexa, xak i u chuch xa are ati Mariy. I je u chaʼ xa are i a-Jacóbo, i a-Jose, xak i a-Simon, i a-Júdas. \v 56 Xak i ranab je jekel chi kuʼ yoj. ¿Ipa xretamaj wi ʼut ronojel ile? —xqui bij. \p \v 57 Rumal-i, lic n-xcaj taj wach i xu bij, wach i xu ʼano. Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p —Jun ajbil u tzij i Dios, conojel i winak quiqui coj u ʼij, xui i je rach aj tinimit n-quiqui coj tu ʼij, xak queje i je aj ruʼ rachoch —xu bij. \p \v 58 Ire n-ta kas milágro ʼuri xu ʼan chila, man ique n-ta u cubibal qui cʼux che. \c 14 \s1 Wach u camsaxic i ma Wan aj kajsanel ya \p \v 1 Che tak i ʼij-le, i ma Heródes, chi ʼatol tzij re i jyub Galiléa, xu ta rason wach coʼon i Jesus. \v 2 Xu bij ire chique i rachiʼil: \p —Ire-le, are i ʼetz ma Wan, aj kajsanel ya, ya walijnak chic che i camic —xu bij—. Are i rumal ʼuri chi ʼo i choʼab ruʼ chu ʼonquil i milágro —xcha. \p \v 3 I u camic i ma Wan, queje iri xicʼaw wi: i ma Heródes xu tak u chapic i ma Wan y xqui ximo, y xqui cʼam bi pa cárcel. Queje xoʼon ire ile rumal i rixokil. I ixok-le, ati Erodiys u bi, are i rixokil i ma Felípe chi catz qui chaʼ quib ruʼ i ma Heródes. \v 4 I ma Wan u bim ujer che i ma Heródes: \p —N-ʼus taj chi ca ʼan awixokil che i ixok-le —xu bij. \p \v 5 Rumal-i, i ma Heródes craj cu camsaj i ma Wan, xui-ri xu xij rib chique i winak. Conojel i winak qui cojom chi i ma Wan lic ajbil u tzij i Dios. \p \v 6 Are xcʼun i nimaʼij re u ʼij i ma Heródes, xcʼun i ralit i ati Erodiys, xa xajaw chiquiwach conojel i je ʼo ruʼ. I ma Heródes lic kus xrilo. \v 7 Rumal-i xu bij che i ali chi cu ya na che pachique tak ca tzʼonox che, y xu cuxtaj u bi i Dios puwi wach i xu bij. \p \v 8 I ali, ya bital chic che rumal u chuch wach i cu tzʼonoj; are ʼuri xu bij che i ma Heródes: \p —Cha ya li u jolom i ma Wan aj kajsanel ya; waral chupam jun plato cha ya chwe —xu bij. \p \v 9 I ma ʼatol tzij lic xbisonic are xu ta ile. Xui-ri, xu tak u ʼanic pacha xbix che, man ire xu cuxtaj u bi i Dios puwi wach i xu sujuj che i ali. Xak niʼpa i je ʼo chila ruʼ ʼis xqui ta wach i xu bij; rumal-i, xu ʼano. \v 10 Are ʼuri xu tak i relsaxic u jolom i ma Wan pa cárcel. \v 11 Teʼuri xqui cʼam li u jolom chupam jun plato, y xqui ya che i ali; ire xa ʼe u jacha che u chuch. \p \v 12 Teʼuri xe upon i u tijoxelab i ma Wan chu cʼamic i u chʼacul; xqui cʼam bic y xqui muku. Teʼuri xe ʼe qui bij che i Jesus chi xcamsax i ma Wan. \s1 Wach i qui tzukic joʼob mil winak xoʼon i Jesus \p \v 13 I Jesus, are xu ta ile, xel chila utuquel. Xoc bi chupam jun bárco, xa ʼe che jun jyub tzʼinilic. Xui-ri, i winak lic xqui ta pa xa ʼe wi. Ique xe ʼel pa tak qui tinimit, xe sutin chu chiʼ i ya, xe ʼe chu cʼulaxic i Jesus. \v 14 Ire, are xel pa bárco, xe ril tan chic uqʼuial winak je ʼo chila. Lic xril toʼbal qui wach, y xe rutzirsaj i iwabib. \v 15 Are ya coc aʼab, i u tijoxelab xe tejeb pan ruʼ y xqui bij che: \p —Ya xkaj i ʼij; i waral-i n-ta winak jekel chi. Che a ʼijla bi i winak; cha ya chique que ʼe pa tak aldéa chu loʼic wach i quiqui tijo —xqui bij. \p \v 16 I Jesus xu bij chique: \p —N-tu chac que ʼec; chi ya yix chique wach quiqui tij na —xu bij. \p \v 17 —N-ta kuʼ yoj wach caka ya chique; xui joʼob caxlanwa ruʼ queb car —xe cha. \p \v 18 —Chi cʼama li waral —xu bij i Jesus chique. \p \v 19 Teʼuri xu bij chique i winak chi que cubi chuwach tak qʼuim. Ire xu chap i joʼob caxlanwa xak i queb car, xtzun chicaj y xu tioxij che i Dios. Teʼuri xu pir i caxlanwa y xu ya chique u tijoxelab; ique xqui jach chique i winak. \v 20 Conojel ʼis xqui tijo, y xe nojic. Xak xsobrin can cablajuj coban. \v 21 I uqʼuial winak chi xe tzukic, xui achiab ʼo joʼob mil chique, y mas puwi ile je ʼo juban ixokib, tak i acʼalab. \s1 Wach u binic i Jesus chuwi ya \p \v 22 Teʼuri Jesus xu bij chique u tijoxelab chi que oc pa bárco, que ʼax chic chʼakap. Xu bij chique que nabeaj nubi chuwach ire, tzʼakat que u ʼijla bi i winak. \v 23 Xutzin ile, xel bi Jesus chuwi jun jyub utuquel chu tzʼonoxic che i Dios. Are xoc aʼab, utuquel ʼo chila chuwi jyub. \v 24 Are ʼuri i u tijoxelab je ʼo pa bárco pa nicʼaj ya. I uwi ya lic quel chicaj, quel ʼan chirij i bárco rumal i tew chi lic xpe chirij. \v 25 Are ya ca pe u sakiric, i Jesus ca tijin chi be chuwi ya, ca tijin u tejebic cuʼ. \v 26 I u tijoxelab, are xquilo chi ire ca bin chuwi ya, lic xqui xij quib che. Rumal ʼuri, xe siqʼuin chu bixquil: \p —¡Ile, jun xibinel! —xe cha. \p \v 27 Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p —¡Mi xij iwib! Xa yin. ¡Chi cowirsaj i cʼux! \p \v 28 Teʼuri i ma Pédro xu ʼijla y xu bij che: \p —Kajwal, we lic katzij yet, cha ya na chwe quin bin awuʼ puwi i ya —xu bij. \p \v 29 —Saʼaj wuʼ —xu bij i Jesus che. \p I ma Pédro teʼuri xel chupam i bárco y xu jek bi binic chuwi ya, ca ʼe ruʼ i Jesus. \v 30 Xak teʼet xrilo chi lic nim i tew, y xu xij rib rumal. Are ʼuri xu ticba sachic pa ya; rumal-i, xsiqʼuin chu bixquil: \p —¡Kajwal, chin a to! \p \v 31 I Jesus juntir xu chap pan che u ʼab. Xu bij che: \p —A-Pédro, ¿n-tu cubibal a cʼux chwe? ¿Wuchac xa xij awib? —xcha. \p \v 32 Are xe oc bi ique pa bárco, i tew xuxlanic. \v 33 Are ʼuri niʼpa i je ʼo pa bárco, xe xuqui chuwach i Jesus. \p —Katzij yet at u Cʼojol i Dios —xe cha. \s1 I Jesus xe u cunaj iwabib pa tinimit Genesaret \p \v 34 Teʼuri xqui maj chubi qui be puwi ya, y xe upon chu chiʼ i taʼaj Genesaret. \v 35 I winak chila, are xquetamaj are i Jesus xuponic, xqui paxsaj rason ronojel i taʼaj-le. Teʼuri xe qui cʼam li niʼpa i iwabib ruʼ i Jesus. \v 36 Lic xqui tzʼonoj che, chi cu ya na chique i iwabib quiqui yin na jubiʼ u chiʼ u ʼuʼ; y niʼpa i xqui chap ni u ʼuʼ, ʼis xe utzir na. \c 15 \s1 Wach ca ʼanaw che jun winak chi n-chʼam taj \p \v 1 Teʼuri ʼo jujun chique i aj Fariséo winak xe upon ruʼ i Jesus, xak juban tijonel re i ʼatbal tzij re i mam Moises. Ique je petnak cʼa pa tinimit Jerusalen. Are ʼuri xqui tzʼonoj che i Jesus: \p \v 2 —I a tijoxelab yet, ¿wuchac n-quiqui ʼan ti ka costúmbre\f + \fr 15:2 \ft I costúmbre-le xa are u chʼajic ʼan u kul qui ʼab lic naʼal cʼa piqui chʼuc.\f* chi qui cʼutum can i katit kamam? N-quiqui coj ta retalil che i ujer ʼatbal tzij re u chʼajic qui ʼab are quiqui tij i qui wa —xqui bij che. \p \v 3 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Yix ʼut, ¿wuchac xa quix terej chirij i costúmbre? ¿Wuchac ni cojom ti retalil che i méro tzij u bim can i Dios? Xa i canam can u ʼonquil. \v 4 I Dios u bim na: “Cha cojo qui ʼij a kajaw a chuch,” xak u bim na: “Pachin cʼax ca chʼaw chiquij u kajaw u chuch, cha camsaxok.” Queje ile u bim i Dios. \v 5 Xui-ri, yix qui ya na che jun achi cu bij che u kajaw, cu bij che u chuch: “N-cat in to taj,” cu bij che, “man niʼpa i ʼo wuʼ in sujum chic che i Dios,” cu bij che. \v 6 Yix, we queje cu bij i jun ile, qui bij na ʼuri, n-ta chic chukul que u to u kajaw u chuch. Queʼel ʼut chi i kajsam u ʼij u tzij u pixab i Dios; xa quix terej chirij i costúmbre yix. \v 7 Yix ¡xa queb i palaj! Lic katzij wach u tzʼibam can i ujer ajbil u tzij i Dios, mam Isaías. Lic u tzʼibam canok wach quix tijin yix chu ʼanic woʼor. Xu bij canok chi Dios u bim na: \q1 \v 8 I winak-i lic quiqui coj in ʼij ruʼ qui chiʼ, \q1 xui-ri, ruʼ qui cʼux n-quiqui ʼan taj. \q1 \v 9 I u cojic in ʼij quiqui ʼano, lic n-ta cu chacuj, \q1 man i tzij que tijin chu cʼutic, \q1 xa cuʼ winak petnak wi. \m (Queje ile u bim i Dios —xu bij i Jesus chique.) \p \v 10 Teʼuri xe u siqʼuij i winak ruʼ y xu bij chique: \p —Chi ta na wach quin bij; chi bisoj u tayic u be wach ca ʼanaw che jun winak chi n-chʼam taj. \v 11 N-are ti wach coc pu chiʼ ca ʼanaw che chi n-chʼam taj, xa are i tzij chi quel li pu chiʼ; are ca ʼanaw ʼuri che chi n-chʼam taj —xu bij i Jesus chique. \p \v 12 Teʼuri i u tijoxelab i Jesus xe tejeb pan ruʼ, y xqui bij che: \p —¿Xawil yet chi xpe coywal i aj Fariséo che i tzij-le? —xqui bij che. \p \v 13 (—N-ta quin chʼob yin che ile. I qui patan ique, n-ruʼ ti in Kajaw petnak wi.) Xu bij i Jesus: —Niʼpa i ticon chi nu ticom ti in Kajaw chicaj, xa que michʼ na ruʼ i raʼ. \v 14 Mi coj retalil chique ique; xa je mawach laj tak cʼambeal chique i juban chic mawach. Jun mawach, we cu cʼam bi jun rach mawach, junam ʼuri que ʼe tzak pa siwan —xu bij i Jesus chique. \p \v 15 Teʼuri i ma Pédro xu bij che: \p —Cha sakij ni tijojbal tzij chake chi xa bij-le —coʼono. \p \v 16 Are ʼuri i Jesus xu bij: \p —¿Yix, maja bari qui ta u be wach i quin bij? \v 17 ¿N-qui ta ta bari u be ile, chi wach tak coc chupam jun winak n-are ti ca ʼanaw che chi n-chʼam taj? Xa coc chupam u chiʼ, y ca ʼe che u pam; xa quicʼawic y quel tan chic. \v 18 Xui-ri, wach i quel pu chiʼ, pu cʼux ʼuri petnak wi. Are ile are ca ʼanaw chique i winak chi ne te chʼam. \v 19 Man xa piqui cʼux ca pe wi ronojel tak n-ʼus taj. Are rumal ʼuri ca pe i qui nojbal chi n-ʼus taj; are rumal ʼuri ʼo i camsanic, xak ʼo i je cʼulanic quiqui kajsaj qui ʼij cuʼ i n-cachijil ta quib; xak ʼo i ne te cʼulanic xak quiqui kajsaj qui ʼij chiquiwach; are ile chi ca ʼanaw chique chi ne te chʼam, y piqui cʼux petnak wi. Xak queje iliʼomab, xak queje i je aj ʼanol mentir, xak queje i je aj nucʼul tzij. \v 20 Are i niʼpa ile are ca ʼanaw chique i winak chi ne te chʼam. We jun n-cu chʼaj tu ʼab are cu tij u wa, ile ʼut n-are ti ca ʼanaw che chi n-chʼam tu pu cʼux. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \s1 Wach rutzirsaxic i ralit jun ixok chi n-aj Israel taj \p \v 21 Xoʼon chupanok, i Jesus xel chila, xa ʼe cʼa pa jyub pa ʼo wi i queb tinimit, Tíro y Sidon. \v 22 Chila jekel wi jun ixok n-aj Israel taj;\f + \fr 15:22 \ft Ire aj Canaan winak.\f* ire xcʼun ruʼ i Jesus y co xu bij: \p —¡Nim laj winak! ¡Yet chi at umuk uxiquin can i mam David! ¡Chawila toʼbal in wach! Jun walit lic ʼo itzel tew che, mas cu tij uyej rumal —coʼono. \p \v 23 I Jesus n-ta xu bij che. I u tijoxelab xe tejeb ruʼ y lic xqui tzʼonoj che: \p —Cha taka bi ixok-le, man toʼ ca siqʼuinic teren li chikij —xe cha. \p \v 24 I Jesus n-xu laʼ tu wach chique, xa xu bij jun moxbal tzij che ixok: \p —I Dios in u takom na lok xui chique i je aj Israel winak, chi pacha je chij je sachnak —coʼono. \p \v 25 I ixok xtejeb ruʼ y xuqui chuwach. \p —Nim laj winak, ¡chin a to! —xu bij. \p \v 26 I Jesus xu bij jun chic moxbal tzij che ixok: \p —N-ʼus taj ca maji ni qui wa i acʼalab, we xa ca yaʼ chique i tzʼi —coʼono. \p \v 27 —Katzij ile, nim laj winak —xu bij i ixok—, xui-ri, xak i tzʼi xak quiqui mol ni ucʼaj i wa chi ca puk chuxeʼ i mexa re i cajaw —xu bij. \p \v 28 I Jesus xu bij ʼuri: \p —Ixok, ¡lic nim u cubibal a cʼux chwe! Quin ʼan na che awacʼal pacha i cawaj —xu bij. \p Are xu bij i Jesus ile, juntir xutzir i ralit i ixok. \s1 Wach cutzirsaxic uqʼuial winak chi ne te aj Israel \p \v 29 Xoʼon chupanok, i Jesus xel chila y xu tzalej u chiʼ i alagun Galiléa. Teʼuri xel bi puwi jun jyub y xcubi chila. \v 30 Lic je qʼui i winak xe upon ruʼ. Xqui cʼam bi i je sic, xak i je mawach, xak i je mem, xak i je clis, xak juban chic iwabib, je qʼui. Niʼpa i xe qui ya chuwach i Jesus, conojel xe rutzirsaj. \v 31 Rumal-i, i winak lic xqui bisoj, man i mem xe chʼaw na; xak i je clis, xe utzir na; xak i je sic, xe binic; xak i mawach, xe tzun na. ʼIs xe oc chu cojic u ʼij i Dios, chi qui Dios i aj Israel. \s1 Wach i qui tzukic cajib mil winak xoʼon i Jesus \p \v 32 Xoʼon chupanok, i Jesus xe u siqʼuij i u tijoxelab ruʼ, y xu bij chique: \p —Toʼ qui wach i winak-i, man are oxib ʼij iri chi je ʼo chi wuʼ; n-ta chic wach quiqui tijo. N-cwaj ta que in tak bi che cachoch we n-ti wa qui tijom bic, mokxa que tzak pa be —xu bij chique. \p \v 33 I u tijoxelab xqui bij: \p —¿Pa coj ʼe wi chu cʼamic i wa waral, tzukbal-que uqʼuial winak-i? N-ta jun jekel waral —xe cha. \p \v 34 I Jesus xu tzʼonoj chique: \p ¿Niʼpa i caxlanwa ʼo iwuʼ? \p —Wukub —xe cha—, ruʼ jubiʼ ral tak car. \p \v 35 Teʼuri i Jesus xu bij chique i winak chi che cubi chuwach ulew. \v 36 Ire xu chap i wukub caxlanwa, tak i car. Xu tioxij che i Dios, xu piro y xu ya chique u tijoxelab. Ique xqui jach bi chique i winak. \v 37 Conojel ʼis xqui tijo y xe nojic. Are xquelej ile, i u tijoxelab xqui mol niʼpa i chʼakatak chi xsobrinic; xnoj wukub chicach che. \v 38 I uqʼuial winak chi xe tzukic, xui achiab ʼo cajib mil chique, y mas puwi ile je ʼo ni ixokib, xak i acʼalab. \v 39 Are ʼuri i Jesus xe u ʼijla bi i winak, xoc pa bárco, y xa ʼe che i jyub Magdála. \c 16 \s1 I aj Fariséo xak i aj Saducéo cacaj rilic jun milágro \p \v 1 Xoʼon panok, ʼo jujun aj Fariséo winak cucʼam quib cuʼ juban aj Saducéo xe upon ruʼ i Jesus. Cacaj ique quiqui cʼam u pam i Jesus, rumal-i xqui bij che chi cu cʼut jun milágro chique, cʼutbal-re chi Dios ʼo ruʼ. \v 2 Ire xu laʼ u wach chique: \p —Yix lic iwetaʼam usucʼ u wach i caj, wach i coʼono. Are ca kaj i ʼij, we cak, qui bij yix chi “Chwek, chom laj ʼij, man cak i uwacaj,” qui bij. \v 3 Xak we ʼo jun u sakirbal, i uwacaj lic cak, xak ʼekmuj, qui bij yix ʼuri chi “N-chom ti ʼij woʼor, man i uwacaj xa cak y ʼekmuj,” qui bij. Yix lic quiwil nu be i uwacaj, wach i coʼono; xui-ri, n-quiwil tu be wach ca tijin i Dios chu ʼonquil che tak i ʼij-i. \v 4 I winak woʼor, lic je mal na, lic n-quiqui coj ta chic i Dios. Yix quiwaj ca ʼan ni jun milágro chiwach, cʼutbal re u choʼab i Dios wuʼ. Xui-ri, n-ta jun milágro ca ʼan ni chiwach, xui pacha i xa ʼan che i ma Jonas ujer. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) Teʼuri xe u canaj canok y xa ʼec. \p \v 5 Teʼuri i Jesus cuʼ u tijoxelab, xe ʼax chic chʼaka alagun. Ique, xsach chiqui cʼux n-ta qui wa xqui cʼam bic. \v 6 Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p —Chitapeʼ, chi ʼana cwent chique i aj Fariséo xak i aj Saducéo; xa je pacha cunbal re i caxlanwa —xu bij chique. \p \v 7 I u tijoxelab n-xqui ta tu be; xe oc chu bixquil chiquiwach: \p —Xu bij ire ile man yoj n-ta ka caxlanwa ka cʼamom lok —xqui bij. \p \v 8 I Jesus xu naʼo wach quiqui bij. \p —¿Wuchac qui bij ile chi n-ta ka caxlanwa? —xu bij chique. ¡Yix n-ta kas u cubibal i cʼux chwe! \v 9 ¿Maja qui ta u be ʼuri? ¿N-ca cʼun ta bawa chi cʼux chi yin, che i joʼob caxlanwa, xe in tzuk ni joʼob mil achiab? ¿I niʼpa i coban xsobrinic? \v 10 ¿Xak n-ca cʼun ta chic chi cʼux chi yin, che i wukub caxlanwa, xe in tzuk ni cajib mil achiab? ¿I niʼpa chicach xsobrin ʼuri? \v 11 ¿Wuchac ʼuri n-qui ta tu be chi n-are ta rumal i caxlanwa xin bij yin ile? ¡Chi ʼana cwent che i cunbal re i caxlanwa que i aj Fariséo xak i aj Saducéo! —xu bij chique. \p \v 12 Teʼuri i u tijoxelab xqui ta u be chi ire n-are ti cu bij i cunbal re i caxlanwa. Are i usucʼ i xu bij, are chi qui ʼana cwent che i qui cʼutunic i aj Fariséo xak i aj Saducéo. \s1 Xu bij i ma Pédro chi Jesus are i Tolque chi coyʼem \p \v 13 I Jesus, are xe upon pa jyub Cesaréa re i Filípo, xu bij chique u tijoxelab: \p —¿Wach quiqui bij i winak chi in pachin yin chi in Achi aj Chiaj? ¿Wach quiqui bij ique? —coʼono. \p \v 14 I u tijoxelab xqui bij: \p —ʼO jujun quiqui bij chi yet at i ʼetz ma Wan aj kajsanel ya, quiqui bij. Xak ʼo jujun quiqui bij chi yet at i ujer mam Elías; xak ʼo jujun quiqui bij chi at i ujer mam Jeremías, o mok at jun chic ujer ajbil u tzij i Dios. (Queje ile xqui bij i tijoxelab che i Jesus.) \p \v 15 Are ʼuri xu bij chique: \p —Y yix, ¿wach qui bij chi in pachin yin? —coʼono. \p \v 16 I ma Simon Pédro xu bij: \p —Yet at Crísto (i Tolke chi at koyʼem); at u Cʼojol i Dios cʼaslic —coʼono. \p \v 17 —¡ʼUtz awe yet! —xu bij i Jesus che—. ʼUtz i xa bij, a-Simon Bar-Jonas\f + \fr 16:17 \ft Bar-Jonas are ucab u bi i ma Simon, chi queʼel pa qui chʼawbal i aj Hebréo: “u cʼojol i ma Jonas”.\f*. N-ruʼ ta winak petnak wi i tzij-le; lic ruʼ in Kajaw chicaj petnak wi. \v 18 Rumal-i, quin bij chawe: yet at a-Pédro, i usucʼ i a bi queʼelok “abaj”; puwi i abaj-le\f + \fr 16:18 \ft I abaj-le chi pacha i cubibal re i rachoch i Dios, are i u ʼanom i Dios-le rumal u Tewal; are i jekbal re u ʼalijinsaxic u sak laj tzij chique i toʼ winak.\f* quin yac i wachoch. Niʼpa i je jutzobaj re i Dios, lic n-ca sachsax tu wach i tzobajil-le; mi tene i u choʼab i camic ca tique che. \v 19 Yin quin ya i lawe\f + \fr 16:19 \ft I usucʼ i tzij-le are iri: Quin ya chawe chi que i to niʼpa i cacaj que oc pa ʼatbal tzij aj chicaj.\f* chawe, chi jakbal-re i ocbal pa cu ʼat wi tzij i Dios. Wach tak i ca ʼatij yet waral chuwach i jyub taʼaj, i Dios cu ya u wach awuʼ. Xak wach tak ca ya na yet chique i je re i Dios chi quiqui ʼan waral chuwach i jyub taʼaj, xak ca yaʼ na chique rumal i Dios —xu bij che i ma Pédro. \p \v 20 Teʼuri xu bij chique u tijoxelab mi jun quiqui lap wi, we are ire i Tolque chi coyʼem. \s1 I Jesus xu bij chi ca camsax na \p \v 21 Teʼuri i Jesus xoc chu sakixic chique u tijoxelab chi ʼo u chac ca ʼe ire pa Jerusalen, xui-ri i nimak tak mamʼib chila, junam cuʼ i cajʼatzil i sacerdóte, tak i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij, ire lic cu tij uyej cumal. Xu bij chique chi ca camsax na, y ca walij churox ʼij. \p \v 22 Are ʼuri i ma Pédro xu siqʼuij i Jesus ruʼ, y xu bij che: \p —¡Ay, Kajwal! ¡Ma bij ile! I Dios chu ʼatij ile chi xa bij —coʼon che. \p \v 23 I Jesus xu pisquilij rib; xu bij che i ma Pédro: \p —¡Chat el na chin wach, a-Satanas! Ma ʼan latzʼ che in be. A nojbal yet n-queje ta pacha u chʼobom i Dios. Ca chʼob yet pacha quiqui chʼob i toʼ winak —xu bij i Jesus che. \p \v 24 Teʼuri i Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —Pachin jun craj ca terej chwij, ʼo u chac mu chʼob chic rib, xui-ri cha terej na chwij, tupu ca cam na rumal. \v 25 Pachin jun xa cʼax cu na u cʼaslemal re waral, xa cu sach ʼuri u cʼaslemal chi sakil. Xui-ri, we ʼo jun ca sachsax nu wach u cʼaslemal waral xa wumal yin, ca yaʼ ʼuri u cʼaslemal sakil. \v 26 Jun, we cu chʼac ronojel i beyomal re u wach i jyub taʼaj, xui-ri we cu sach u cʼaslemal sakil, n-ta queʼel wi ʼuri, n-ta u chʼacom ʼuri. ¿Wach u tojic ʼuri coʼon na, chʼacbal re u cʼaslemal sakil, we u sachom? N-taj. \v 27 Man yin, chi in Achi aj Chicaj, quin cʼun na ruʼ u ʼij u chomal in Kajaw, xak cuʼ in ángel. Are ʼuri, quin ya na chique i winak chiqui jujunal wach i tojbal-re niʼpa qui ʼanom na. \v 28 Sak laj tzij i quin bij chiwe, je ʼo jujun waral chi n-que cam ta tan, cʼa quin quil na are col in ʼana ni in ʼatbal tzij waral —xu bij i Jesus chique. \c 17 \s1 Wach u yojtajic u tzunbal i Jesus rumal u chomal i Dios \p \v 1 Wakib ʼij ricʼawic ile, i Jesus xe u cʼam bi i ma Pédro, i ma Jacóbo, xak i ma Wan chi u chaʼ i ma Jacóbo, y xe ʼe quituquel che jun nim laj jyub naj u wi. \v 2 Are je ʼo chila, i u tzunbal i Jesus lic xyojtajic; i u palaj lic pacha u tzunbal ʼij ca walchʼinic; xak i u ʼuʼ lic xoʼon sak, pacha i sak re i ʼij. \v 3 Xak teʼet, xquil i ʼetz mam Moises, xak i ʼetz mam Elías, que chʼaʼat ruʼ i Jesus. \v 4 Are ʼuri i ma Pédro xu bij che i Jesus: \p —¡Mayes, ʼutz xeʼelok chi oj ʼo chi! We cawaj, caka ʼan oxib mujbal waral, jun awe yet, jun re i mam Moises, xak jun re i mam Elías —coʼono. \p \v 5 Are ca tijin i ma Pédro chu bixquil ile, xkaj li jutzobaj sutzʼ piquiwi, lic ca walchʼinic, y xe sach chupam. Chupam i sutzʼ-le xqui ta jun chʼawbal: \p —Iri are in Cʼojol chi lic cʼax quin naʼo —xu bij—, lic quin quicot rumal ire. Chi ta ʼut wach i cu bij —coʼono. \p \v 6 I u tijoxelab i Jesus, are xqui ta ile, lic xqui xij quib; xqui jupij bi quib chuwach ulew. \v 7 Are ʼuri i Jesus xtejeb pan cuʼ; xe u yino y xu bij chique: \p —Chix walijok; mi xij iwib —coʼono. \p \v 8 Ique, are xe tzun ʼanok, n-ta chic xquilo; xui chic i Jesus ʼo cuʼ. \p \v 9 Are que tijin li qui kajic tzam jyub, i Jesus xu bij chique: \p —Niʼpa i xiwil yix, mi lap tan chique i winak, cʼa cu rik niʼ ij are in walijnak chic yin, chi in Achi aj Chicaj —coʼono. \p \v 10 Teʼuri i u tijoxelab xqui tzʼonoj che i Jesus: \p ¿Wuchac quiqui bij i tijonel re i ʼatbal tzij chi nabe ca cʼun i mam Elías? Nabe na cakil u cʼunic i mam Elías chuwach i u cʼunic i ʼatbal tzij aj chicaj, quiqui bij. \p \v 11 I Jesus xu bij: \p —Katzij i quiqui bij chi mam Elías nabe ca cʼun na, col u yijba ni ronojel. \v 12 Xui-ri, yin quin bij chiwe chi mam Elías ya cʼun-nak chic, péro ique n-xquetamaj tu wach. Xa xqui ʼan che niʼpa i xcaj u ʼanic ique. Xak queje yin, chi in Achi aj Chicaj, quin tij ni uyej piquiʼab ique —coʼono. \p \v 13 Teʼuri i u tijoxelab xqui ta u be chi are i ma Wan aj Kajsanel ya chi ca tijin i Jesus chu lapic chique. U sakirsam chique chi ma Wan pacha i mam Elías ya xcʼunic. \s1 I Jesus xrutzirsaj jun ala chi ʼo atac che \p \v 14 Teʼuri xe kaj li che i jyub y xe upon chic cuʼ uqʼuial winak chi je moltajnak. Are ʼuri ʼo jun achi xtejeb ruʼ i Jesus y xuqui chuwach. \p \v 15 —Nim laj winak —xu bij che—, chawila toʼbal u wach i wacʼal. Ca pe i atac che, y lic cu tij i camic rumal. Qʼuial mul ca tzak pa ʼaʼ, ca tzak pa ya rumal. \v 16 In cʼamom na li waral cuʼ a tijoxelab, xui-ri n-que tiqui ta chi rutzirsaxic —coʼono. \p \v 17 Teʼuri i Jesus xu bij: \p —¡Ay, yix, n-tu cubibal i cʼux che i Dios; lic ix sachnak na! ¡ʼO tan chi ʼij in ʼo iwuʼ, y yix n-ta i nawic! ¿Niʼpa nawi chic ʼij cʼa craj? —xu bij—. Chi cʼama li acʼal waral —coʼono. \p \v 18 Teʼuri i Jesus xu yaj i itzel tew chi ʼo che ala, y xa ʼec. I acʼal juntir xutziric. \p \v 19 Teʼuri i u tijoxelab i Jesus, are quituquel chic, xqui tzʼonoj che: \p —¿Wuchac n-xoj tiqui ti yoj chi relsaxic bi itzel tew-le? —xqui bij. \p \v 20 —N-xix tiqui ta che man n-ta kas u cubibal i cʼux che i Dios —xu bij i Jesus chique—. Katzij i quin bij chiwe: i cubibal i cʼux che i Dios, we lic katzij, quix tiqui chu ʼanic milágro ruʼ. N-ta coʼono we xa pichʼ pacha u nimal jun ija re mostas, we lic katzij, quix tiqui ʼuri chi relsaxic jun nim laj jyub rumal. We tene qui bij che i jyub-i: “Chat el chi; jat chila,” qui bij ne che, pues quel ʼuri. ʼIs quix tiqui chu ʼonquil ʼuri. \v 21 Xui-ri, we quiwaj quiwesaj itzel tew pacha i jun-le, ʼo u chac quix tijin chu tzʼonoxic che i Dios, xak chi mayij ni waʼim rumal —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus xu bij tan chic chi ca camsax na \p \v 22 Xoʼon panok, are que tijin chi be pa jyub Galiléa, i Jesus xu bij chique u tijoxelab chi ire, chi Achi aj Chicaj, ya ca jachtaj na piquiʼab i winak. \v 23 Ique quiqui camsaj na; xui-ri churox ʼij ca walij na, xu bij. I u tijoxelab, are xqui ta i tzij-le, lic xe oc chi bis. \s1 Wach u tojic i impuésto re i rachoch i Dios \p \v 24 I Jesus cuʼ u tijoxelab, are xe upon pa tinimit Capernaum, ʼo jujun aj tzʼonol alcawal xe upon ruʼ i ma Pédro. Que tijin chu tzʼonoxic i alcawal re i rachoch i Dios. Xqui bij che i ma Pédro: \p —I tijonel yix, ¿xataba n-cu toj ti impuésto re i rachoch i Dios? —xe cha. \p \v 25 —Cu tojo pues —xu bij i ma Pédro. \p Are xoc i ma Pédro paja, i Jesus juntir xu bij che: \p —¿Wach ca chʼob yet, a-Simon? I ʼatol tzij re u wach i jyub taʼaj, are quiqui tzʼonoj alcawal chique i winak, ¿pachin cuʼ quiqui tzʼonoj wi? ¿Xataba quiqui tzʼonoj chique i je que ique? N-taj. Xui quiqui tzʼonoj chique i ne te cach aj tinimit chi je ʼo chiquixol. \p \v 26 —Katzij —xu bij i ma Pédro—. Xui chique i ne te cach aj tinimit quiqui tzʼonoj wi. \p Are ʼuri i Jesus xu bij: \p —Entons i je re i ʼatol tzij n-quiqui toj taj. Bay, yoj oj re i ʼatol tzij chi lic katzij —xu bij—. \v 27 Xui-ri, n-cakaj ta caka petsaj i coywal; ʼutz jat chiya, ja cʼaka awansuélo pa ya. Chawesaj i nabe car we xchaptaj rumal awansuélo. Pu chiʼ, ca rik wi jun sak pwak. Coʼon ile ca tojbej re i impuésto we yin, xak i awe yet. Cha cʼama bic y cha tojo canok —xu bij i Jesus che. \c 18 \s1 Pachin mas naj u ʼij pa cu ʼat wi tzij i Dios \p \v 1 Are ʼuri xe tejeb pan i u tijoxelab i Jesus ruʼ, y xqui bij che: \p —I ʼatbal tzij aj chicaj, are ca pe pakawi, ¿pachin ʼuri naj u ʼij queʼelok? —xqui bij che. \p \v 2 Are ʼuri i Jesus xu siqʼuij jun acʼal ruʼ, y xu ya chiquiwach. \v 3 Xu bij chique: \p —Katzij i quin bij chiwe: yix we n-qui jalwachij ta i nojbal, we n-qui ʼan ta che iwib pacha u noʼoj jun acʼal, n-quix oc ta ʼuri pa ca ʼat wi i tzij chi ca pe chicaj. \v 4 Queʼel ʼuri chi pachin coʼon che rib pacha u noʼoj i acʼal-i, pachin coʼon chʼutin che rib, ire ʼut are i mas naj u ʼij pa cu ʼat wi tzij i Dios. \s1 Toʼ u wach i jun we xa cu tzaksaj jun chʼutin \p \v 5 We ʼo jun cu cʼulaj jun acʼal ruʼ pacha iri, rumal i cʼaxnabal u cʼux chwe yin, quel ʼuri pacha yin quin u cʼulaj. \v 6 Jun chʼutin chi u cubam u cʼux chwe, we ʼo jun coʼon che chi ca tzak chupam u mac, nim laj mac ʼuri u ʼanom ire. Mas ʼutz queʼel che, we tene ca xim jun caʼ rij u kul y ca cʼak bi pa ya, jiʼbal-re. I camic-le, mas ʼutz chuwach i mac chi u ʼanom che. \v 7 ¡Toʼ qui wach i winak waral chuwach i jyub taʼaj, man lic ʼo ni tzaksabal-que! Lic ʼo na; xui-ri toʼ u wach i jun chi cu tzaksaj jun chic chupam u mac. ¡Mi ʼan yix ile! \p \v 8 We are a ʼab, we are awakan ca ʼanaw chawe cat macunic, suʼ cha cʼupij y cha cʼaka bic. Mas ʼutz ile, ca rikbej re a cʼaslemal, tupu xa jun a ʼab, xa jun awakan. Mas ʼutz ile chuwach i queb a ʼab, queb awakan we xa cat ʼe pa ʼaʼ rumal, i ʼaʼ chi n-tu qʼuisic. \v 9 Xak we are a baʼwach ca ʼanaw chawe cat macunic, ile suʼ chawesaj y cha cʼaka bic. Mas ʼutz ile, ca rikbej re a cʼaslemal, tupu xa jun a baʼwach. Mas ʼutz ile chuwach i queb a baʼwach we xa cat ʼe pa ʼaʼ re i tojpen rumal\f + \fr 18:9 \ft I usucʼ i tzij-i are iri: i n-ʼus ta laj a nojbal, cha jalwachij na; ma ʼan chic pacha n-ti Dios awuʼ, mokxa cat ʼe pa ʼaʼ rumal. We ca chʼob yet ʼo jujun n-ta kas qui ʼij chuwach i Dios, chawesaj i nojbal-le pa cʼux.\f*. \s1 I tijojbal tzij chirij i chij sachnak \p \v 10 Jun chʼutin, mi chʼob yix chi n-ta kas u ʼij. Quin bij ʼu chiwe, i ángel chi je chajal-que nic are wi je ʼo chuwach in Kajaw chicaj. \v 11 Yin chi in Achi aj Chicaj in cʼun-nak chi qui toʼic niʼpa i je sachnak. \p \v 12 ¿Wach i qui bij yix chi cu ʼan jun achi, we je ʼo cien u chij, we xsach jun chique? ¿Wach coʼon na ire ʼuri? ¿Xataba n-que u canaj ta can i novénta y nuéve che i jyub pa i que wa wi, que u tzucbej re i jun chi sachnak? Que u tzucuj na pues. \v 13 Y we xu riko, mas ca quicot ruʼ i jun-le chiquiwach i novénta y nuéve chi n-xe sach taj. \v 14 Xak queje coʼon i Kajaw yix chi ʼo chicaj. Craj ire chi mi jun chʼutin pacha iri ca sachic. \s1 Wach u cuyic u mac jun awachalal \p \v 15 We ʼo jun awachalal u ʼanom mal chawe, cha ʼijla ʼuri are utuquel; queje ile cha sakirsaj che wach u mac chawe. Ire, we xu ta u be wach i xa bij che, quix canaj chic can ʼuri iwatz i chaʼ iwib. \v 16 Ire, we n-coʼon ta cas wach i ca bij che, teʼuri che i siqʼuij ni jun chic, queb chic, iwuʼ. Queje ile i je queb oxib quiqui ta wach u cojic u mac ca ʼano. \v 17 We xak n-coʼon ta cas ire chique ique, cha bij ʼuri pa molbalʼib. We xak n-coʼon ta cas chique pa molbalʼib, chi ʼana ʼuri che pacha lic n-ta Dios ruʼ, o pacha jun mal laj aj tzʼonol alcawal. \p \v 18 Katzij i quin bij chiwe: wach tak i qui ʼatij yix waral chuwach i jyub taʼaj, i Dios cu ya u wach iwuʼ, xak cu ʼatij chila chicaj. Xak wach tak qui ya chique i je re i Dios chi quiqui ʼan waral, xak ca yaʼ na li chique rumal i Dios chila chicaj. \p \v 19 Xak quin bij chiwe: we je ʼo queb chixol yix waral chuwach i jyub taʼaj lic xak jun i qui nojbal are quiqui tzʼonoj che i Dios, in Kajaw chila chicaj cu ya na chique wach i quiqui tzʼonoj. \v 20 Queje ile coʼono, man pa je ʼo wi je queb je oxib qui molom na quib wumal yin, xak yin in ʼo na cuʼ ique —xu bij chique u tijoxelab. \p \v 21 Teʼuri i ma Pédro xtejeb ruʼ i Jesus y xu bij che: \p —Wajwal, ¿niʼpa mul quin cuy ni u mac i wachalal we macun-nak chwij? ¿Cʼa wukub mul quin cuy na? —coʼono. \p \v 22 I Jesus xu bij: \p —N-xui ti wukub mul ca cuyu. We a cuyum wukub mul, cha cuyu chic seténta mul i wukub-le —xu bij. \s1 I mocom chi n-xu cuy tu mac i rachiʼil \p \v 23 (Teʼuri xu bij jun chic tijojbal tzij chique): —I ʼatbal tzij aj chicaj are pacha xu ʼan jun ʼatol tzij; xe u siqʼuij u mocom ruʼ y xu bij chique chi quiqui toj ni qui cʼas ruʼ. \v 24 Are xu jek u ʼonquil ile, xqui cʼam li jun ruʼ chi ʼo uqʼuial mil u cʼas u ʼanom ruʼ. \v 25 I jun-le lic n-ta ca ʼe u cʼama wi, tojbal na re u cʼas u ʼanom. Rumal-i, i ʼatol tzij xu bij chi ca cʼayix na, junam ruʼ i rixokil, tak i racʼal, xak ronojel i ubitak-re, tojbal na re u cʼas. \v 26 Teʼuri i u mocom-le xa xuqui chuwach u patron y xu bij che: “Nim laj winak, cha ya u nimal a cʼux chwe; coqʼuil quin toj ni ronojel in cʼas chawe,” coʼono. \v 27 Are ʼuri u patron xril toʼbal u wach, y xu chup u cʼas; teʼuri xroʼtaj bic. \v 28 Ire xa ʼec; are ʼuri xu cʼulaj jun rach ajchac. I rach ajchac-le, ʼo jubiʼ u cʼas ruʼ; are ʼuri xu chapo y xoc chu chapic pu kul, y xu bij che: “Cha tojo chwe niʼpa a cʼas wuʼ,” coʼon che. \v 29 I rach ajchac xa xuqui chuwach y xu bij che: “Cha ya u nimal a cʼux chwe; coqʼuil quin toj ni ronojel in cʼas chawe,” coʼono. \v 30 I jun n-xraj taj; suʼ xu chapo y xu tzʼapij pa cárcel. Chila xu ya wi cʼa cu toj ni u cʼas che. \v 31 Xak je ʼo juban cach ajchaquib xquilo wach xoʼon i jun che i cachiʼil. Ique lic cʼax xqui naʼo wach i xa ʼani che. Rumal-i, xe ʼe qui bij che i qui patron wach u mac i jun xu ʼano. \v 32 I qui patron xu tak u siqʼuixic, y xu bij che: “¡Lic at mal laj winak! Yin xin bij na chawe chi niʼpa i a cʼas wuʼ, ʼis xin cuy na chawe, man lic xa tzʼonoj cuybal mac chwe. \v 33 Rumal-i, ʼo chakul yet queje cha ʼana ni ile, cha cuyu ni u mac i jun we ʼo u cʼas awuʼ. ʼO u chac chawila toʼbal u wach, pacha xin ʼan yin chawe yet, xwil toʼbal a wach.” Queje ile xu bij i ʼatol tzij che. \v 34 Y lic xpe roywal che. Rumal-i, xu tak u tzʼapixic pa cárcel, cʼa cu toj ni ronojel u cʼas che. (Queje ile i tijojbal tzij xu bij i Jesus chique.) \p \v 35 Pa qʼuisbal-re xu bij chique: \p —Xak queje ca ʼani chiwe yix rumal in Kajaw aj chicaj, we yix chi jujunal n-qui cuy ti qui mac iwachalal ronojel i cʼux —xu bij i Jesus chique. \c 19 \s1 N-ʼus taj quiqui jach quib je cʼulanic winak \p \v 1 Are xutzin chu bixquil ronojel ile, i Jesus xel pa Galiléa y xa ʼe pa Judéa. Chila xu ʼaxuj i ya re i Jordan. \v 2 Je qʼui i winak je teren chirij; chila xe rutzirsaj iwabib. \p \v 3 Are ʼuri xe upon juban aj Fariséo ruʼ; cacaj quiqui cʼam u pam, tzaksabal-re quiqui ʼano. Y xqui tzʼonoj che: \p —Jun achi, we craj cu jach can i rixokil, ¿wach cu bij i ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises? ¿Xa bi chi maquil ʼutz nawi cu jacho? Queje ile xqui bij che i Jesus. \p \v 4 Ire xu laʼ u wach chique: \p —¿Xataba n-iwetaʼam taj wach i tzʼibtal can chupam u wuj i Dios? Cu bij chi i Dios chu xebal ʼij sak, are xe u ʼan i winak, “jun achi, jun ixok xe u yijba.” \v 5 Xak xu bij i Dios chi “are i rumal ʼuri chi jun achi ʼo u chac quel cuʼ u kajaw u chuch man cacucʼaj quib ruʼ i rixokil. I je queb-le queʼelok xa je jun chi winak.” (Queje ile tzʼibtal canok.) \v 6 Rumal-i queʼelok ne te queb chic, ique xa je jun xeʼelok. Rumal-i i winak, n-ta piquiʼab quiqui yoj ile chi u yijbam i Dios xa jun u ʼanom chique. (Queje ile xu bij i Jesus chique i aj Fariséo.) \p \v 7 Teʼuri xqui tzʼonoj chic che i Jesus: \p —¿Wuchac ʼuri xu bij i mam Moises chique i achiab chi ʼo u chac quiqui ya jun wuj chique i quixokil, jachbal-que quiqui ʼano? Teʼuri quiqui jach ʼu bic. ¿Wuchac ʼut queje xu bij ire ile, we n-queje ta craj i Dios ile? —xqui bij che i Jesus. \p \v 8 Ire xu laʼ u wach chique: \p —Queje xu ya i mam Moises ile chiwe man yix lic ix buy. Are rumal ʼuri chi xu ya chiwe qui jach ni iwixokil. Xui-ri, chu xebal ʼij sak, n-queje ti ile u chʼobom li Dios. \v 9 Quin bij iri chiwe: we ʼo jun cu jach nubi i rixokil, y we i rixokil n-tu mac u ʼanom ruʼ jun chic achi, i rachijil teʼek ʼo u mac ʼuri chuwach i Dios we xcucʼaj chic quib ruʼ jun chic ixok. Xak we jun achi ca qʼuiji ruʼ jun ixok we xa jachtal can rumal i rachijil, lic ʼo ni u mac ʼuri i ucab achi chuwach i Dios. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \p \v 10 Teʼuri i u tijoxelab xqui bij che: \p —We queje queʼel ile, jun achi ruʼ jun ixok, mas ʼutz ʼuri we n-cu tzucuj ta rixokil —xe cha. \p \v 11 I Jesus xu bij chique: \p —Colo katzij ile, xui-ri n-conojel taj quiqui chʼijo chi n-ta quixokil; xui ique quiqui chʼijo chi yatal u choʼab i Dios cuʼ. \v 12 Je ʼo i achiab chi n-quiqui tzucuj ta quixokil: ʼo jujun chique chi n-tzʼakat ti qui chʼacul chi calaxic; xak ʼo jujun chique chi n-tzʼakat ti qui chʼacul man xa ril ʼantal chique; xak ʼo jujun chi n-quiqui tzucuj ta quixokil rumal u chac i Dios, u chac i ʼatbal tzij aj chicaj. We ʼo jun ca tiqui chu chʼijic ile, chu ʼana na —xu bij. \s1 I ʼatbal tzij aj chicaj, que ique chi je pacha acʼalab \p \v 13 Je ʼo jujun winak xe qui cʼam li acʼalab ruʼ i Jesus, cu yabej na re u ʼab piquiwi, xak cu tzʼonbej i ʼutz re i Dios piquiwi. Xui-ri, i u tijoxelab xqui jek qui ʼatixic i je ucʼawnak i acʼalab. \v 14 I Jesus, are xrilo, xu bij chique: \p —Chi ya chique i acʼalab que cʼun wuʼ; me i ʼatij, man niʼpa i je pacha acʼalab piqui cʼux, ʼo-que che i ʼatbal tzij aj chicaj —xu bij chique u tijoxelab. \p \v 15 Are ʼuri xu coj u ʼab piquiwi i acʼalab; teʼuri xel chila. \s1 Jun achi beyom xu tzucuj u cʼaslemal chi n-tu qʼuisic \p \v 16 ʼO jun achi, cʼa ala, xupon ruʼ i Jesus y xu bij che: \p —Nim laj winak, at ʼutz laj tijonel, ¿wach tak i ʼutz quin ʼan na, quin rikbej re in cʼaslemal chi n-tu qʼuisic? —xu bij. \p \v 17 I Jesus xu bij che: \p —¿Wuchac ca bij “ʼutz” chwe yin? N-ta jun chi ʼutz, xui Dios —xu bij—. Xui-ri we cawaj cat oc che i cʼaslemal katzij, cha ʼana pacha cu bij u tzij u pixab i Dios —xu bij che. \p \v 18 —¿Pachique che? —xu bij i achi. \p I Jesus xu bij che: \p —Mat camsanic; ma kajsaj a ʼij ruʼ jun ixok chi n-awixokil taj; ma ʼan elaʼ; mat tʼoronic; \v 19 cha cojo qui ʼij a kajaw a chuch; y cʼax cha na a loʼcʼanij pacha cʼax u naʼic awib yet —xu bij i Jesus che. \p \v 20 —Ronojel ile ʼis quin tijin chu ʼanic; in ʼanom na lok cʼa are in chʼutin —xu bij i achi che—. ¿Wach cʼa craj quin ʼano? —xu bij. \p \v 21 I Jesus xu bij che: \p —We cawaj lic n-ta chic rajwaxic chawe chuwach i Dios, jat, ja cʼayij niʼpa i ʼo awuʼ, y cha jacha chique i nibaʼib. Ca rik ʼuri a beyomal chicaj. Teʼuri chat petok y chat terej chwij —xu bij i Jesus che. \p \v 22 I achi, are xu ta ile, lic ca bisonic, man lic beyom; xu maj bi u be, y xa ʼec. \v 23 Are ʼuri i Jesus xu bij chique i u tijoxelab: \p —Katzij i quin bij chiwe: i beyomab, cʼax coquic puʼab i ʼatbal tzij aj chicaj. \v 24 Quin camulij chic u bixquil: cʼax roquic jun beyom, coc puʼab i Dios; cʼax ni ile chuwach i ricʼawic jun camey\f + \fr 19:24 \ft I “camey” ca bixic-i are jun chicop aj ekan, mas nim chuwach jun caway.\f* che i tel re jun acuxa —xu bij chique. \p \v 25 I u tijoxelab, are xqui ta ile, lic xqui bisoj. Teʼuri xe oc chu bixquil chiquiwach: \p —¿Pachin quelsax na ʼuri chupam u mac? —xe cha. \p \v 26 I Jesus xe u takej y xu bij chique: \p —I winak n-que tiqui ta chu ʼanic ile; xui-ri i Dios ronojel ʼis ca tiqui che —xu bij. \p \v 27 Are ʼuri i ma Pédro xu bij che: \p —Kajwal, yoj, ronojel niʼpa i ʼo kuʼ, xka canaj canok y oj terejnak chawij. ¿Wach i ca yaʼ chake ʼut? —coʼono. \p \v 28 I Jesus xu bij chique: \p —Katzij i quin bij chiwe, are cu rik i ʼij chi ca jaltaj ronojel niʼpa ʼo chuwach i jyub taʼaj, are ʼuri ca yaʼ i ʼij yix. Are ʼo chic i Achi aj Chicaj\f + \fr 19:28 \ft Are i Jesus mísmo.\f* pa nim laj u ʼatbal tzij, xak yix chi ix terejnak chwij xak ca yaʼ i patan nim u ʼij. Yix ʼuri qui ʼat ni tzij piquiwi i je cablajuj tzobaj aj Israel winak. \v 29 Conojel niʼpa i coʼtam can ubitak-que wumal yin, nim na quiqui chʼac puwi ile. We ʼo jun u canam can i rachoch, o we i ratz u chaʼ, o we i ranab, o we u chuch u kajaw, o we u canam can rixokil, o we i racʼal, o we i rulew xa wumal yin, nim i cu chʼac na. Ca yaʼ na ʼuri jun ciénto che, puwi niʼpa ile chi xa jun ʼo teʼek ruʼ, xak ca yaʼ jun u cʼaslemal chi n-tu qʼuisic. \v 30 Xui-ri, niʼpa i je nabe woʼor, je qʼui na que canaj can pa qʼuisbal-re; xak je qʼui chi je ʼo can pa qʼuisbal-re woʼor, are ique are i que nabeaj na —xu bij i Jesus chique. \c 20 \s1 I tijojbal tzij re i ajchaquib \p \v 1 (Are ʼuri i Jesus xu bij jun chic tijojbal tzij chique, xu bij:) \p —I ʼatbal tzij aj chicaj coʼon pacha jun rajaw ticon chi que u tzucuj rajchaquib quiqui mol ni u wach i úva. Ire weʼ xa ʼec, que u tzucuj u mocom. \v 2 Xu rik u mocom y xu bij chique chi are jun sak pwak i cajil re jun ʼij. Teʼuri xe u tak bi pa chac pa rulew. \v 3 Xoʼon panok, colo a las nuéve re i raʼanbal ʼij, xa ʼe pa qʼuebal. Xe u rika juban achiab n-ta quiqui ʼano. \v 4 Xu bij chique: “We quiwaj i chac, jix pa wulew, je i molo in cosech; y yin quin toj na pacha ca majaw chiwe,” xu bij chique. Ique xe ʼec. \v 5 Xak queje xoʼon paʼij, xak queje xoʼon a las tres re u kajbal ʼij. \v 6 Xak queje tan chic xoʼono are xkaj i ʼij, colo a las cínco: xa ʼe pa qʼuebal, xe u rika juban achiab n-ta quiqui ʼano. Y xu bij chique: “¿Wach qui ʼolba yix chi, jun ʼij? ¿N-ta ba i chac-i?” coʼono. \v 7 Y xqui bij ique che: “Mi jun u sujum chac chake,” xe cha che. “Jix pa wulew,” xu bij i achi, “je i molo in cosech; yin quin toj na pacha ca majaw chiwe,” xu bij chique. \v 8 Are ya xoc aʼab, i rajaw i chac xu bij che i ucʼawnak i mocom: “Che a siqʼuij i ajchaquib y che a tojo. Nabe che a tojo bi niʼpa i xe cʼun qʼuisbal-re. Are i je ocnak nabe, qʼuisbal-re che a tojo bic,” xu bij che. \v 9 Xeʼelok chi are i xe oc a las cínco re i kajbal ʼij, xyaʼ bi jun sak pwak chique. \v 10 Are i je ocnak nabe, quiqui bij ique mas nim ni quiqui chʼac ique chiquiwach i je ocnak qʼuisbal-re, quiqui bij ique. Xui-ri, xak xa jun sak pwak xyaʼ chique chiqui jujunal. \v 11 Are xqui chapo, xe oc chu bixquil che i rajaw i chac chi n-ʼus ta xoʼon che i cajil. \v 12 Xqui bij: “Are i je cʼun-nak qʼuisbal-re, xak jun i qui tojic xa ʼan kuʼ yoj. Ique, xa jun ʼor xe chacunic, y yoj jun ʼij entera xka chʼij i chac, xka chʼij i ʼij,” xqui bij che i rajaw. \v 13 Ire xu bij che i jun, “Chatapeʼ, yin n-xix in tʼor taj. ¿Xataba n-xka bij ta wa, chi quix chacun jun ʼij chuwach jun sak pwak? Xka bij pues. \v 14 Cha chapa i awajil y jat. Are i cwaj yin, quin ya na che i jun pacha i xin ya chawe yet; n-ta coʼono we xa pa qʼuisbal-re xoquic. \v 15 ¿Xataba n-ta we yin che in mer, wach cwaj quin ʼan che? ʼOlic pues. ¿O xa ca titat a pam che, chi ʼutz xin ʼan yin chique i juban?” Queje ile xu bij i rajaw. \v 16 Are queʼel ʼuri, niʼpa i je pa qʼuisbal-re, queʼelok je nabe; y xak i je nabe, que ʼelok que canaj cʼa pa qʼuisbal-re. Queje queʼel ni ile, man tupu je qʼui i je sicʼtal na, ne te qʼui je chatalic —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus xu bij tan chic chi ca camsax na \p \v 17 Xoʼon panok, i Jesus ca tijin chi be cuʼ u tijoxelab, ʼenam-que pa Jerusalen. Are ʼuri xe u siqʼuij i cablajuj ruʼ, y xe u ʼijla quituquel: \p \v 18 —Yix iwetaʼam ya xka maj bi ka be pa Jerusalen. Are coj upon chila, yin chi in Achi aj Chicaj, quin jachtaj na piquiʼab i cajʼatzil i sacerdóte, piquiʼab i tijonel re i ʼatbal tzij. Ique quiqui ʼat na tzij pinwi y quiqui bij na chi ʼo u chac quin camsaxic. \v 19 Teʼuri quin qui jach na piquiʼab i ne te aj Israel winak: ique ʼut quin qui yoʼya, quin qui chʼay na, quin qui camsaj chuwach cruz. Xui-ri, churox ʼij, quin walijsax tan chic —xu bij i Jesus chique. \s1 Wach i xu tzʼonoj i qui chuch i ma Jacóbo, i ma Wan \p \v 20 Teʼuri i qui chuch i ma Jacóbo i ma Wan, chi je u cʼojol i mam Zebedéo, xtejeb pan ruʼ i Jesus je rachiʼil i ralab. Xuqui chuwach i Jesus, tzʼonbal-re jun pawor che. \v 21 I Jesus xu tzʼonoj che: \p —¿Wach cawaj yet? —coʼono. \p I ixok xu bij: \p —Are at ʼo chic che a ʼatbal tzij, cwaj yin cha ya chique i queb wacʼal-i que cubi jujun pa tak a tzal, jun pa wikabim, y jun pa moxim —xu bij i ixok che. \p \v 22 —Yix n-iwetaʼam taj wach i qui tzʼonoj —xu bij i Jesus chique—. Niʼpa i cʼax quin icʼaw na wi yin, ¿quix tiqui yix ʼuri chu chʼijic ile? Niʼpa i uyej chi quin icʼaw na wi yin, ¿quix tiqui yix che ile? —xu bij chique. \p —Coj tiquiʼic —xe cha. \p \v 23 Are ʼuri i Jesus xu bij: \p —Katzij, yix ʼis quix icʼaw na chupam i cʼax-i, xak qui tij ni uyej pacha quin icʼaw wi yin. Xui-ri, n-ta pinʼab yin quin bij pachin ca cubi pin wikabim xak pin moxim. Xui in Kajaw ʼo puʼab; ire u yijbam chic i cʼolbal-le, ire retaʼam pachin que qʼuiji che —xu bij i Jesus chique. \p \v 24 I lajuj chic u tijoxelab, are xqui ta wach i xqui bij i je queb-le chi je catz qui chaʼ quib, ique xpe coywal chique. \v 25 Are ʼuri i Jesus xe u siqʼuij y xu bij chique: \p —Yix iwetaʼam chi i nimak tak ʼatol tzij quiqui ʼan che quib pacha je cajaw i winak chi je ʼo piquiʼab; i winak chi nimak qui patan que rajawin piquiwi i cach winak. \v 26 Xui-ri; n-ix ta queje yix ile. Are i qui ʼan ni yix, pachin craj queʼelok nim u ʼij, cha chacun ʼuri chiquij i rachiʼil. \v 27 Are pachin craj cu ya rib chu nabeal, chu ʼana ʼuri che rib pacha mocom chiquij i rachiʼil. \v 28 Chu ʼana ʼuri che rib pacha quin ʼan yin chi in Achi aj Chicaj; in cʼun-nak na, pacha mocom chiquij i winak; n-are ti ique je in mocom yin. In cʼun-nak man quin ya na wib chi camic, tojbal-re i quelbal pa cʼax chique uqʼuial winak —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus xe rutzirsaj je queb mawach \p \v 29 Xoʼon chupanok, ique que tijin quelic pa tinimit Jerico, je qʼui i winak je teren chirij i Jesus. \v 30 Chila je ʼo wi queb mawach je chʼuquernak pa be. Are xqui ta chi ya quicʼaw i Jesus, ique xe siqʼuin chu bixquil: \p —¡Nim laj winak! ¡Yet chi at umuk uxiquin can i mam David, chawila toʼbal ka wach! —xqui bij. \p \v 31 I winak chi je teren bi chirij i Jesus xe qui yajo y xe qui ʼatij. Xui-ri, ique xa xqui cowij mas u bixquil che i Jesus: \p —¡Nim laj winak! ¡Yet chi at umuk uxiquin can i mam David, chawila toʼbal ka wach! —xe cha. \p \v 32 Teʼuri i Jesus xtacʼ canic y xe u siqʼuij ruʼ. Xu bij chique: \p —¿Wach quiwaj quin ʼan chiwe? —xu bij. \p \v 33 Ique xqui bij che: \p —Nim laj winak, cakaj coj tzunic —xe cha. \p \v 34 Are ʼuri i Jesus cʼax xe u naʼo. Xu chap qui baʼwach y juntir xe tzunic. Teʼuri xak ique xe terej bi chirij i Jesus. \c 21 \s1 Wach u cojic u ʼij i Jesus are xoc pa Jerusalen \p \v 1 Are nakaj chic je ʼo wi pa Jerusalen, xe upon pa tinimit Betfage, pa ʼo wi i ral jyub Olívos. Are ʼuri i Jesus xe u tak bi queb u tijoxelab, \v 2 xu bij chique: \p —Jix che i aldéa-le chi ʼo pan chakawach. Chila qui rik wi jun ati asna yukulic, ʼo jun racʼal ruʼ. Chi toro lok, y che i cʼama lok. \v 3 Y we ʼo ca tzʼonow chiwe wach u chac quix tijin chu toric, chi bij che chi cu rik u chac che i Kajwal, y ire juntir cu tzalij chal chawe, chix chok che —xu bij Jesus chique. \p \v 4 Queje xqui ʼan ile, y xeʼel ʼuri pacha u tzʼibam can jun ajbil u tzij i Dios ujer. Ire u tzʼibam canok: \p \v 5 Cha bij iri chique i aj tinimit Sion:\f + \fr 21:5 \ft I tinimit Sion-le, are i Jerusalen mísmo.\f* \q1 “I ʼatol tzij yix ya ca cʼun iwuʼ. \q1 Ire nu ʼanom ta nim che rib, \q1 xa cul chirij jun buru ca cʼunic; \q1 ca cʼunic cul chirij jun ral buru, racʼal jun ati asna aj ekan.” \m (Queje ile u tzʼibam can i ajbil u tzij i Dios ujer.) \p \v 6 I u tijoxelab i Jesus xe ʼec y xqui ʼan na pacha i bital chique. \p \v 7 Xqui cʼam li ati asna ruʼ i racʼal. Teʼuri xqui coj qui ʼuʼ chiquij; i Jesus xa ʼan chirij. \v 8 Je qʼui i winak je rachiʼil pa be; ique xqui rip i qui ʼuʼ chuwach, wikbal re i pu be. Xak je ʼo jujun xqui chʼup u xak cheʼ y xqui coj pa be. \v 9 I winak chi je nabe chuwach, xak i je teren lok, conojel xe oc chi sicʼ: \p —¡Nim u ʼij ire chi umuk uxiquin i ka rey mam David! ¡Dios chu ya ni ʼutz puwi i jun-i chi u takom na lok!\f + \fr 21:9 \ft I mer tzij xu bij are iri: i jun chi ca cʼun pubi i Kajwal.\f* ¡Chocsax ni u ʼij i Dios! (Queje ile xe siqʼuin chu bixquil.) \p \v 10 Are xoc bi i Jesus pa Jerusalen, i winak conojel xe chʼujer na rumal i quicotemal. Je qʼui xe tzʼonowic: \p —¿Pachin i achi-le? —xe cha. \p \v 11 —Are i Jesus, chi ajbil u tzij i Dios; ile chi aj Nazaret, u cwenta i Galiléa —xqui bij i winak. \s1 I Jesus xe resaj i je aj cʼay pa rachoch i Dios \p \v 12 Teʼuri i Jesus xoc pa rachoch i Dios; are ʼuri ʼis xe resaj niʼpa i aj cʼayinel xak i aj loʼonel je ʼo xe ja. Xe u balʼatij qui mexa i je aj jalwachil u wach qui mer i winak, xak queje i qui tem i je aj cʼay palomax. \v 13 Xu bij chique: \p —I Dios, chupam u wuj, u bim can i tzij-i: “I wachoch, lic jun ja re qui tzʼonbal i winak chwe”; xui-ri yix i ʼanom qui jul iliʼomab che —xu bij i Jesus chique. \p \v 14 Chila pa rachoch i Dios je ʼo jujun mawach, xak je ʼo jujun je clis je ʼo chila. Ique xe tejeb pan ruʼ i Jesus, y ire xe rutzirsaj. \v 15 Xak je ʼo jujun acʼalab je ʼo chila que tijin chi sicʼ: “¡Nim u ʼij ire chi umuk uxiquin i ka rey mam David!” xqui bij. I ajwab sacerdóte, xak i je tijonel re i tzij pixab, are xquilo wach xoʼon i Jesus, are xqui ta qui tzij i acʼalab, ique lic xpe coywal. \v 16 Are ʼuri xqui bij che i Jesus: \p —¿N-ca ta ti yet wach que tijin chu bixquil? ¿ʼUtz nawi ile, ca bij yet? —xe cha. \p —Katzij xin ta —xu bij i Jesus chique—. Ique que tijin chu ʼonquil pacha u tzʼibam can jun ajbil u tzij i Dios ujer. Ire xu bij che i Dios: \q1 Yet a ʼanom chique i acʼalab, \q1 xak chique i cʼa que tzʼumanic \q1 lic quiqui bixaj a ʼij (—xu bij). \p \v 17 Are ʼuri i Jesus xe roʼtaj canok y xa ʼe cʼa Betánia, que u ʼana jun aʼab chila. \s1 Wach u chakijsaxic jun cheʼ xoʼon i Jesus \p \v 18 Are xsakiric, xu maj chubi u be, xa ʼe pa Jerusalen. Are ca tijin chi be, i Jesus xpe u numic. \v 19 Xak teʼet xril jun cheʼ, u cheʼlal hígo, ʼo xucut be. Ire xa ʼe pan ruʼ i cheʼ; lic n-ti u wach xu rik che, xui u xak. Are ʼuri i Jesus xu bij jun cʼokbal tzij che i cheʼ: \p —¡Yet n-cat wachin ta chic! —xu bij che. \p Are ʼuri i cheʼ juntir xchakijic. \v 20 I u tijoxelab, are xquil ile, lic xqui bisoj. Xqui bij che i Jesus: \p —¿Wach xa ʼani che i cheʼ-le, chi juntir xchakijic? —xe cha. \p \v 21 I Jesus xu bij chique: \p —Katzij i quin bij chiwe, we lic ʼo u cubibal i cʼux, we lic n-ta cu bij i cʼux, xak yix quix tiqui chu ʼanic pacha i xin ʼan yin che i che-i. Y n-xui ta la ile, xak quix tiqui che, we qui bij che i jyub-i, “Chat el chi, ja cʼaka awib pa mar,” qui bij che, ile lic coʼon na. \v 22 Yix, wach i qui tzʼonoj che i Dios, we lic qui cojo chi quiwil na, ca yaʼ na ʼuri chiwe —xu bij i Jesus chique. \s1 Xtzʼonox che i Jesus bi chi ʼatbal tzijal ʼo puʼab \p \v 23 Teʼuri i Jesus xoc chic pa rachoch i Dios y xoc chi qui tijoxic chila. Are ʼuri xe tejeb pan i cajʼatzil i sacerdóte ruʼ, xak i nimak tak mamʼib que i aj Israel, y xqui tzʼonoj che: \p —¿Pachin xyaw ile paʼab chi cat tijin chu ʼonquil? —xqui bij che—. ¿Bi chi ʼatbal tzijal ʼo paʼab, chi queje ca ʼan ile? —xe cha. \p \v 24 I Jesus xu bij chique: \p —Xak yin quin tzʼonoj jun tzij chiwe. We qui bij usucʼ chwe, teʼuri xak quin bij yin chiwe bi chi ʼatbal tzijal ʼo pinʼab. \v 25 Chi bij chwe pachin xyaw puʼab i ma Wan cu kajsaj ya piquiwi i winak. ¿Are i Dios yawnak che, o xa winak yawnak che? —xu bij i Jesus chique. \p Ique xe oc chu bixquil chiquiwach: \p —¿Wach caka bij na che? —que cha—. We caka bij chi are i Dios yawnak ni ile puʼab i ma Wan, ire cu bij na ʼuri chake: “¿Wuchac ʼuri n-xi coj taj wach i xu bij?” \v 26 We xak caka bij chi xa ruʼ winak petnak wi wach i xu bij i ma Wan, lic caka xij kib chique i winak; man conojel i winak quiqui bij chi ma Wan lic ruʼ i Dios petnak wi wach i u bim —xqui bij chiquiwach. \p \v 27 Rumal-i xqui bij che i Jesus: \p —N-ketaʼam taj —xe cha che. \p —Xak yin n-quin bij ta ʼuri chiwe wach i ʼatbal tzij ʼo pinʼab, chi quin ʼan tak iri —xu bij chique. \s1 Queb alabom chi xe tak rumal qui kajaw \p \v 28 Teʼuri i Jesus xu bij chique: \p —¿Wach qui chʼob yix che i tzij-i? ʼO jun achi, je ʼo queb u cʼojol. I achi xu bij che i jun: “Wacʼal, jat woʼor pa chac chupam in ticon,” xu bij che. \v 29 I racʼal xu laʼ u wach che: “N-cwaj taj,” xu bij. Xui-ri, xu jalwachij u noʼoj y xa ʼe pa chac. \v 30 Teʼuri i qui kajaw xak xu ʼijla i jun chic, pacha xoʼon che i nabe. Ire xu bij chi ca ʼec; “Ey,” coʼono, xui-ri, n-xa ʼe taj. \v 31 ¿Pachique chique i je queb u cʼojol xoʼono pacha craj i qui kajaw? —xu bij i Jesus chique i nimak tak mamʼib. \p —Are i nabe —xe cha. \p —Katzij i xi bij —xu bij i Jesus chique—. Xak quin bij na yin chiwe chi ʼo i je mal laj tak aj tzʼonol alcawal, xak ʼo ixokib ajmaquib que tijin coquic puʼab i Dios, y yix n-taj. Ique je pacha i racʼal i achi chi xoʼono pacha craj u kajaw. \v 32 Xui-ri yix ix pacha i ucab u cʼojol man n-xix cojon ta che u tzij i ma Wan aj kajsanel ya. Xcʼun ire chu cʼutic chiwe wach craj te i cʼaslemal, xui-ri n-xix cojon taj. I je aj tzʼonol alcawal, xak i ixokib ajmaquib, ique xqui cojo. Tupu xiwil yix ile, n-xi jalwachij ti nojbal, cojbal-re u tzij —xu bij i Jesus chique. \s1 Wach xqui ʼan i aj mediant che u cʼojol i rajaw ulew \p \v 33 Teʼuri xu bij chique: \p —Chi ta chic jun tijojbal tzij quin bij na chiwe. ʼO jun achi nim i rulew, u ticom úva chuwach. Teʼuri xu coj coral chirij; xu yijba pa quiqui yitzʼ wi u waʼal i úva, xak xu yijba jun ral ja tacʼtic chupam i ticon, chajbal-re ronojel. Teʼuri xe u coj jujun ajchaquib, je aj a média ruʼ; y xa ʼe ire naj che jun tinimit. \v 34 Are xu rik i ʼij re i cosech, xe u tak li u mocom chu tzʼonoxic i re ire chique i raj mediant. \v 35 Are xe upon i mocom, xe qui chapo. I jun, xqui chʼayo; i jun chic, xqui camsaj; i jun chic, xqui coj abaj che. \v 36 Teʼuri i rajaw ticon xe u tak chali juban chic u mocom, mas je qʼui na chiquiwach i je nabe. Are xe uponic, i je raj mediant xqui ʼan chic chique pacha xqui ʼan chique i juban chi je nabe. \p \v 37 Pa qʼuisbal-re, xu tak li i mer u cʼojol. Xu chʼob ire: “Ique lic que cojon na che i wacʼal-i,” xu chʼob ire. \v 38 Xui-ri, are xquil i u cʼojol i rajaw ulew, xqui bij chiquiwach: “Are ire-le are i rajaw ulew coʼon panok; chaka camsaj,” xe cha, “man yoj coj canajic oj rajaw,” xe cha. \v 39 Rumal-i xqui chapo, y xquesaj li chuwach ulew, y xqui camsaj. (Queje ile i tijojbal tzij xu bij i Jesus chique.) \p \v 40 Teʼuri xu tzʼonoj chique: \p —Bay, are ca cʼun ni rajaw i ulew, ¿wach coʼon ni ire chique i ajchaquib-le? —xu bij. \p \v 41 Ique xqui bij: \p —Ire lic que u camsaj ni je aj ʼanol mal-le; lic n-cril ta toʼbal qui wach. Teʼuri cu ya i rulew chique juban chic aj mediant, chi quiqui jach i re ire che, are cu rik i ʼij —xe cha i mamʼib che i Jesus. \p \v 42 Teʼuri i Jesus xak xu bij chique: \p —¿Xataba n-iwilom taj wach tzʼibtal can chupam u wuj i Dios? Queje iri cu bij: \q1 I abaj chi n-xcaj ti xqui coj i je aj ʼanol ja, \q1 are i abaj-le chi xeʼelok lic nim ni u chac che i cubibal ja. \q1 Are i xeʼelok-le, are i Kajwal Dios xa ʼanawic, \q1 y cakil yoj, lic ʼutz ile chi u ʼanom ire. \m (Queje ile tzʼibtal canok.) \p \v 43 Rumal-i, quin bij chiwe chi Dios cresaj ni u chac\f + \fr 21:43 \ft I mer tzij xu bij are iri: Cresaj ni ʼatbal tzij aj chicaj piʼab yix.\f* piʼab yix y cu ya na piquiʼab juban chic ajchaquib je ʼutz, chi quiqui ya ni cosech che i Dios pacha ca majawic. \v 44 I abaj-le chi xin bij chiwe, we ʼo jun ca ʼe tzak puwi, xa ca paxic; xak i abaj-le, we ca tzak chirij jun winak, lic coʼon na cʼajcʼaj che —xu bij i Jesus chique. \p \v 45 I je ajwab sacerdóte, xak i je aj Fariséo, are xqui ta wach i tijojbal tzij xbix chique, ya xquetamaj chi xa are ique que u lap na. \v 46 Rumal-i cacaj ique quiqui chapo, xui-ri xqui xij quib chique i uqʼuial winak, man i winak quiqui bij chi Jesus ajbil u tzij i Dios. \c 22 \s1 Wach xqui ʼan i je sicʼtal che jun cʼulanquil \p \v 1 I Jesus xu jek chic u bixquil i tijojbal tzij chique. Xu bij: \p \v 2 —I ʼatbal tzij re aj chicaj, pacha iri: ʼO jun nim laj ʼatol tzij xu yijba i nimaʼij re u cʼulanquil i u cʼojol. \v 3 Are xu rik i ʼij, xe u tak bi u mocom cuʼ i je siqʼuim chic, queʼe qui bij chique chi ya yij chic i waʼim. Xui-ri, ique n-xcaj ta xe cʼunic. \v 4 Teʼuri xe u tak chubi juban chic u mocom chi qui siqʼuixic. Xu bij chique: “Ji bij chique niʼpa i je in siqʼuim na, chi ya yij chic i waʼim. Chi bij chique chi je in camsam chic i chicop chi je in tiʼojersam. Ronojel ʼis yij chic; ique che petok, chix chok chique.” \v 5 Xui-ri, i je siqʼuim na, n-xqui ʼan ta cas chique i takon. ʼO jun chique xa ʼe pa rulew, xak jun chic xa ʼe chi cʼayinic. \v 6 Xak je ʼo jujun xe qui chap i takon y xqui ʼan cʼax chique y xe qui camsaj. \v 7 Rumal-i, i ʼatol tzij lic xpe roywal che; xe u tak bi u soldádo chi qui camsaxic niʼpa i xe ʼanaw i camic-le, xak chu poroxic i qui tinimit. \v 8 Teʼuri xu bij chique u mocom: “Ronojel ʼis yij chic re i nimaʼij, xui-ri ique chi je in siqʼuim na, n-xmajaw ta chique chi que petic. \v 9 Rumal-i, jix yix pa nimak tak be, y che i siqʼuij che i nimaʼij niʼpa i que i rik chila,” xu bij chique u mocom. \v 10 Ique ʼis xe ʼel pa tak be, y xe qui mol niʼpa i xe qui cʼulaj. Xe qui mol i je ʼutz laj tak winak, xak i ne te ʼutz. Queje ile xqui nojsaj i u paja. \p \v 11 Teʼuri xoc i ʼatol tzij pa je moltajnak wi i je u siqʼuim ruʼ. Are ʼuri xril jun achi cuʼ chi nu cojom ti u ʼuʼ re i nimaʼij. \v 12 Y xu bij che: “Yet, ¿wach awoquic chi, chi na cojom ti a ʼuʼ re i nimaʼij?” xu bij. I jun n-xu rik taj wach cu bij che. \v 13 Teʼuri i ʼatol tzij xe u siqʼuij i u mocom, xu bij chique: “Chi xima i u ʼab, i rakan, y chiwesaj bi rija pa ʼekum. Chila coʼ na, xak cu kachʼachʼej ni uware rumal u bis,” xu bij chique. \v 14 Queje ile queʼelok man tupu je qʼui i je sicʼtal na, ne te qʼui je chatalic. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus.) \s1 Chi ya che i ʼatol tzij wach ʼo re che; xak queje i Dios, chi ya che wach ʼo re che \p \v 15 Are ʼuri i aj Fariséo xe ʼec y xe oc chu chʼobic chiquiwach wach jun tzij quiqui tzʼonoj che i Jesus, tzaksabal-re quiqui ʼano. \v 16 Teʼuri xe qui cha jujun je ʼo cuʼ, xak juban chic chi je teren chirij i ma Heródes, y xe qui tak bi ruʼ i Jesus. \p —Nim laj winak —xqui bij che, are xe upon ruʼ—, ketaʼam chi yet xui i sak laj tzij ca bij. Ketaʼam chi yet katzij ca cʼut i ʼutz laj be re i Dios, lic n-ca ʼan ta cas che wach quiqui bij i winak chawij. Yet n-ca coj ta retalil che, tupu je nimak tak winak. \v 17 Cha bij ʼu chake, wach i ca bij yet, ¿ʼUtz nawi, caka toj impuésto che i ʼatol tzij, o n-ʼus taj? —xqui bij che. \p \v 18 I Jesus xretamaj chi n-ʼus ta quiqui chʼobo are xqui bij ile. Xu bij chique: \p —Yix, ¡xa queb i palaj! ¿Wuchac xa tzaksabal-we qui ʼano? \v 19 Chi cʼutu jun sak pwak chwe, chi tojbal re impuésto —coʼono. \p Y xe qui cʼama jun sak pwak. \v 20 Are ʼuri i Jesus xu tzʼonoj chique: \p —¿Pachin u qʼuexwach iri ʼo chuwach? ¿Pachin u bi iri tzʼibtal chuwach? —xu bij chique. \p \v 21 —Re i ʼatol tzij —xe cha ique. \p —Bay, chi ya ʼuri che i ʼatol tzij wach ʼo re ire che, xak chi ya che i Dios wach ʼo re ire che —xu bij i Jesus chique. \p \v 22 Ique, are xqui ta ile, lic xqui bisoj che. Are ʼuri xqui canaj canok y xe ʼec. \s1 I Jesus xu sakirsaj chi ʼo ni qui walijbal i camnak \p \v 23 Xak are i ʼij-le, je ʼo jujun aj Saducéo xe upon ruʼ. (I aj Saducéo quiqui bij chi i je camnak n-que walij ta chic.) Xqui bij che: \p \v 24 —Nim laj winak, i mam Moises u bim canok chi jun achi, we xcamic, we n-ta racʼal ruʼ can i rixokil, ʼo u chac ʼuri ca cʼuli i ratz u chaʼ i achi ruʼ ixok malcan, pu qʼuexel i camnak. Queje ile ca qʼuiji na can racʼal i camnak ruʼ ixok. Je ile u bim canok. \v 25 Bay, oʼonom lok, je ʼo wukub kuʼ yoj, je catz qui chaʼ quib. I nabe chique xcʼuliʼic, y xoʼon panok xcamic, n-ta racʼal. I ixok malcan xcanaj can ruʼ ucab chaʼaxel. \v 26 Teʼuri i achi-le xcam chic, i ixok xcʼuli chic ruʼ urox chaʼaxel. I achi-le xak xcamic. Queje xqui ʼan i wukub achiab-le. \v 27 Xak xoʼon panok, xcam i ixok. \v 28 Bay, we ta que walij chic i camnak, ¿pachique chique i je wukub-le, chi mer rachijil queʼelok? Man ʼis xcʼuli cuʼ i je wukub achiab-le —xe cha. \p \v 29 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Yix xa ix sachnak na; n-qui ta tu be wach cu bij u tzij i Dios chi tzʼibtal canok; xak n-iwetaʼam taj wach i nim laj u choʼab i Dios. \v 30 Are que walij ni camnak, que ʼelok pacha i u ángel i Dios aj chicaj; n-que cʼuli taj. I achiab, i ixokib n-que cʼuli ta chic. \v 31 I qui walijbal i camnak, katzij ʼolic. ¿Xataba n-iwilom ti yix wach u bim can i Dios chiwe? U bim can ire: \v 32 “Cʼa in u Dios i mam Abraham, xak i mam Isaac, xak i mam Jacob,” xu bij. I oxib-le je camnak chic are xu bij i Dios ile. Bay, chuwach i Dios, c a je cʼas na; i Dios n-are ti qui Dios i je camnak, are i qui Dios i je cʼaslic —xu bij i Jesus chique. (Queje ile xu sakirsaj chique chi ʼo ni qui walijbal i camnak). \v 33 I winak, are xqui ta ile, lic xqui bisoj che i cʼutunic xoʼon i Jesus. \s1 Wach i tzij ʼatz u ʼij, re i tzij pixab \p \v 34 I aj Fariséo, are xqui ta rason chi Jesus xtiqui chu laʼic u wach i qui chiʼ i je aj Saducéo, xqui mol la quib. \v 35 ʼO jun chique chi tijonel re i ʼatbal tzij u tzʼibam can i mam Moises. Xraj ire xu tzʼonoj jun tzij che i Jesus, tzaksabal-re coʼono. Xu bij che: \p \v 36 —Nim laj winak, ¿pachique tzij re i ʼatbal tzij mas ʼo u chac chi caka cojo? —xu bij. \p \v 37 I Jesus xu bij che: \p —“Chawaj Awajwal Dios ronojel a cʼux, ronojel awanima, ronojel a nojbal.” \v 38 Are i jun-le chi mas ʼo u chac coj cojon che; are mas ʼo u ʼij ile chiquiwach i juban. \v 39 Teʼuri i ucab tzij (chi ʼo u chac coj cojon che) laj cu maj i jun-le. Cu bij: “Cʼax che a na a loʼcʼanij pacha cʼax u naʼic awib yet ca ʼano,” cu bij. \v 40 I queb tzij-le are mer u xebal ronojel tak i ʼatbal tzij u tzʼibam can i mam Moises, xak are u xebal ronojel tak i cʼutunic qui canam can i ajbil u tzij i Dios. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \s1 I Jesus lic Dios; n-toʼ ta umuk uxiquin can i mam David \p \v 41 Tzʼakat cʼa qui molom quib i je aj Fariséo, \v 42 i Jesus xu tzʼonoj chique: \p —¿Wach qui chʼob yix chirij i Crísto, chi Toliwe iwoyʼem? ¿Pachin i ratit u mam? —xu bij chique. \p Ique xqui bij: \p —Ire are ni umuk uxiquin can i mam David —xe cha. \p \v 43 Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p —¿Wuchac ʼuri i mam David xu bij “Wajwal” chirij i Crísto are xu lapo? Lic rumal ni u Tewal i Dios xu bij ile. I mam David xu bij i tzij-i: \p \v 44 Xu bij i Kajwal Dios che i Wajwal Crísto: \q1 “Chat cul na pin wikabim, cʼa cu rik ni ʼij \q1 que in ya na pawakan niʼpa i je aj chʼoʼoj chawij,” xu bij. \m Queje ile u tzʼibam can i mam David ujer. \v 45 ¿Wach u ʼonquil ʼuri chi Crísto xa umuk uxiquin i mam David? ¿Wach u ʼonquil ile man lic are i mam David xu bij “Wajwal” che i Crísto? (Queje xu bij i Jesus ile chique i aj Fariséo, cu sakijbej-re chique chi Crísto n-toʼ ta winak, lic Dios.) \p \v 46 Mi jun chique xu rik chic u laʼic u wach che, mi jupaj. Are xoʼon ile, teʼuri mi jun xu cowij chic u cʼux chu tzʼonoxic mas tzij che i Jesus. \c 23 \s1 I Jesus cu coj qui mac i aj Fariséo, xak i nimak tak aj tijonel \p \v 1 Teʼuri i Jesus xoc chu bixquil i tzij-i chique i winak, xak chique u tijoxelab: \p \v 2 —I je tijonel re i ʼatbal tzij, xak i aj Fariséo, ʼo chiquikul quiqui sakij chiwe wach usucʼ i ʼatbal tzij chi u tzʼibam can i mam Moises. \v 3 Rumal-i chix cojon na che, lic chi ʼana cas che wach i quiqui bij; xui-ri, mi ʼan yix pacha quiqui ʼan ique. Mi ʼan na, man ique n-quiqui ʼan taj pacha tak i quiqui bij. \v 4 Ique, nim i ekan quiqui ya chiquij i winak, cʼax u chʼijawic; xak n-que ton ta ruʼ, mi xa ta jubiʼ. \v 5 Ronojel wach i quiqui ʼano, quiqui ʼan na man xa cacaj que ʼiltaj cumal i winak. Kus quiquil u cʼamic bi jupaj u tzij u pixab i Dios pasim chupam jun ral tzʼum chuwach qui palaj. Xak kus quiquil u batzʼcatixic tzʼum rij tak qui ʼab. I tzʼum-le xak tzʼibtal jutakpaj u tzij i Dios chuwach; kus quiquil ique we nim u wach. Xak i u chiʼ i qui ʼuʼ, lic nimak i rismachiʼ ʼo che, mas nimak chuwach i que i toʼ winak. Queje quiqui ʼan ique ile, quiquilbej na re i winak chi lic je re i Dios, quiqui bij ique. \v 6 Are que ʼe pa tak nimaʼij, xa quiqui tzucuj i chomik laj tak qʼuijibal. Are que ʼe pa molbalʼib, xak quiqui tzucuj i qui cubibal chi ʼo u ʼij. \v 7 Are que ʼe pa qʼuebal, lic kus quiqui ta are que tioxix cumal i winak, ocsabal re qui ij. Xak kus quiqui ta are ca bix “nim laj tijonel” chique. \p \v 8 Mi ʼan yix pacha ique-le; mi ya chique i winak chi quiqui bij “nim laj tijonel” chiwe. Man iwonojel yix, iwatz i chaʼ iwib; xa jun i Tijonel yix, are i Crísto. \v 9 Xak mi bij i kajaw che jun winak waral chuwach i jyub taʼaj, cojbal re u ʼij, man xa jun i Kajaw ʼolic, are i Ta chicaj. \v 10 Xak mi ya chique i winak quiqui bij “kajʼatzil” chiwe, man xui i Crísto are Iwajʼatzil. \v 11 Pachin coʼon mocom che rib chiquij i juban, are i mer nim ʼuri chixol. \v 12 Man pachin coʼon nim che rib, ire ʼut xa ca kajsax u ʼij; xak pachin coʼon chʼutin che rib, ire ca nimarsax na ʼuri u ʼij. \p \v 13 Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ʼatbal tzij, xak yix chi ix aj Fariséo. ¡Xa queb i palaj! N-qui cʼut ti sak laj tzij chique i winak; xa qui tzʼapij i uchija re i ʼatbal tzij aj chicaj are ʼo i cacaj que oc bic. Yix n-quiwaj ta quix oc bic, xak n-qui ya ta chique ique que oc bic. \p \v 14 Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ʼatbal tzij, xak yix chi ix aj Fariséo. ¡Xa queb i palaj! Xa qui maj i cachoch ixokib malcanib, teʼuri qui ʼan nimak tak i tzʼonbal che i Dios, xa sachsabal-re chiquiwach i winak, wach i ʼanom. Queje ile i nimarsam ni tojpen chi ca pe na piwi. \p \v 15 Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ʼatbal tzij, xak yix chi ix aj Fariséo. ¡Xa queb i palaj! Lic quix ʼe jela, quix ʼe jewa, che i cʼutunic qui ʼano, chʼacbal na re jun i tijoxel. Xui-ri, we xix tiqui che, queʼel ire ʼuri lic mas mal chiwach yix; ca ʼe pa ʼaʼ nabe chiwach yix, xa rumal i cʼutum che. \p \v 16 Toʼ i wach yix chi ix aj cʼambeal chi xa ix mawach. Qui bij yix chi “We jun winak cu cuxtaj u bi i rachoch i Dios puwi i u tzij, n-chukul ta ʼo wi ʼuri u ʼonquil pacha u bim,” qui bij yix. “Péro we cu cuxtaj u bi i óro re i rachoch i Dios, ʼo chukul ʼuri coʼon na pacha i u bim.” Queje qui bij yix ile. \v 17 ¡Lic ix sachnak na; lic ix mawach! ¿Pachique mas ʼo i u ʼij? ¿Xataba are i óro? N-are taj. Are i rachoch i Dios chi mas ʼo u ʼij, y coʼon che i óro chi xak ʼo u ʼij. \v 18 Xak qui bij yix chi “We jun winak cu cuxtaj u bi i altar puwi i u tzij, n-chukul ta ʼo wi ʼuri i u ʼonquil pacha u bim,” qui bij yix. “Péro we cu cuxtaj u bi i sipon chi ʼo puwi i altar, ʼo chukul ʼuri coʼon na pacha i u bim.” Queje qui bij yix ile. \v 19 ¡Lic ix sachnak na; lic ix mawach! ¿Pachique mas ʼo i u ʼij? ¿Xataba are i sipon? N-are taj. Are i altar chi mas ʼo u ʼij, y coʼon che i sipon chi xak ʼo u ʼij. \v 20 We ʼo jun cu cuxtaj u bi i altar, xeʼel ʼuri xak xu cuxtaj u bi wach tak i ʼo puwi i altar. \v 21 Xak we jun cu cuxtaj u bi i rachoch i Dios, xeʼel ʼuri xak xu cuxtaj u bi i Dios chi ʼo chila. \v 22 Xak we jun cu cuxtaj u bi i caj, xeʼel ʼuri xu cuxtaj i u cubibal i Dios, pa cu ʼat wi tzij, xak xu cuxtaj i Dios chi cul chila. \p \v 23 Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ʼatbal tzij, xak yix chi ix aj Fariséo. ¡Xa queb i palaj! (Qui ʼan pen i cojonic che i ral tzij re i ʼatbal tzij chi n-ta kas ropis.) Niʼpa i ʼo iwuʼ chi n-ta kas u chac, pacha i ral tak arawen, i anix, tak i comin, ile ʼut qui ʼan pen i relsaxic jun tant che i lajuj, y qui ya na che i Dios. Xui-ri, n-qui ʼan ti pen i cojonic che i tzij re i ʼatbal tzij chi lic ʼo u chac qui ʼan na. N-qui ʼan ta pen u ʼanic i sucʼulic cuʼ i winak; n-qui ʼan ta pen rilic tobal qui wach; n-kas ta quix terej chirij i Dios. Are i niʼpa iri, are ʼo u chac qui ʼan na; xak ʼo u chac qui jach i nabe tant che i Dios che i qui chʼaco. \v 24 ¡Yix xa ix aj cʼambeal lic ix mawach! ¡We ʼo jun ral ʼus chupam i yaʼ re i qui tijo, quiwesaj la ʼut; xui-ri we ʼo jun camey chupam, xa qui tuʼ la bic!\f + \fr 23:24 \ft I usucʼ i xu bij-le queʼelok: Yix qui ʼan pen chu ʼanic i ral tak tzij re i ʼatbal tzij chi n-ta kas u chac, xui-ri, niʼpa i ʼo u chac chi qui ʼan na, n-qui coj ta retalil che.\f* \p \v 25 Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ʼatbal tzij, xak yix chi ix aj Fariséo. ¡Xa queb i palaj! Lic qui ʼan pen u chʼajic i bas, tak i lak, xui-ri n-qui chʼaj ti i pi cʼux yix. I ubitak iwe, toʼ iwelʼam na, xa quix tijin chu molic u chiʼ, xui ile qui chʼobo. Queʼelok pacha xui i rij i bas, xui i rij i lak i chʼajom na, péro i u pam lic tzʼil. \v 26 Ix mawach laj tak Fariséo, nabe chi chʼaja i u pam i bas, i u pam i lak, man queʼel ʼuri chom na ronojel. \p \v 27 Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ʼatbal tzij, xak yix chi ix aj Fariséo. ¡Xa queb i palaj! Ix queje pacha jun pantion, lic chom, sak i rij, péro i u pam n-chʼam taj, xa ʼo can u bakil camnak chupam, xa ʼo ca ʼay chupam. \v 28 Yix ix queje ile; lic ʼutz quix ʼanaw chiquiwach i winak xui-ri i pi cʼux lic n-chʼam taj, xa ix nojnak che i mal; xa queb i palaj i ʼanom che iwib. \p \v 29 Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ʼatbal tzij, xak yix chi ix aj Fariséo. ¡Xa queb i palaj! Qui ʼan pen u yijbaxic qui pantion i ujer ajbil u tzij i Dios, cojbal re qui ʼij. Qui ʼan pen u wikic qui mukbal\f + \fr 23:29 \ft I mer tzij xu bij are “monuménto”. I monuménto ca bixic, xqui ʼano cuxtabal re jun camnak.\f* i je re i Dios ujer. \v 30 Teʼuri qui bij ni yix, “We tene yoj oj ʼo che i ʼij-le que i katit kamam, yoj ʼut n-queje tene que ka camsaj-i i ajbil u tzij i Dios,” quix cha. \v 31 Xui-ri, ruʼ i n-ʼus taj qui ʼano, i ʼalijinsam chi lic ix xak jun cuʼ ique. Lic ix qui muk qui xiquin can ique chi xe qui camsaj i je ajbil u tzij i Dios ujer; xa ix qui cwenta ique. \v 32 Chi qʼuisa u ʼanic ʼuri wach i xqui jek u ʼanic iwatit i mam.\f + \fr 23:32 \ft I ujer tak cajʼatzilab nic are wi xe qui camsaj i ajbil u tzij i Dios, y woʼor xak queje cacaj quiqui ʼan ique ile che i Jesus.\f* \v 33 ¡Yix xa ix cumatz! ¡Xa ix racʼal cumatz! N-quix tiqui ta chu jeqʼuic iwib chuwach i tojpen pa ʼaʼ. \v 34 Que in tak nubi je ajbil u tzij i Dios chiwe, que in tak bi ʼo qui noʼoj, xak i je tijonel que in tak bi iwuʼ. Yix qui camsaj ni jujun chique, xak ʼo jujun que i camsaj chuwach cruz, xak ʼo jujun chic qui ʼan ni cʼax chique pa tak molbalʼib, xak ʼo jujun chic que iwoktaj, n-quix uxlan ta chi coktaxic pa tak tinimit. \v 35 I mal laj tak ʼanic chi xqui ʼan iwatit i mam ujer, xak are quix tijin yix chu ʼanic woʼor, xak ca pe ni tojpen piwi yix rumal. Lic ix xak jun cuʼ ique chi xe qui camsaj i winak je ʼutz. Are u jekanic, are u camsaxic i a-Abel chi n-tu mac, y queje ile petnak cʼa are ʼo wi chi xi camsaj i mam Zacarías pa rachoch i Dios\f + \fr 23:35 \ft I mam Zacarías-le, u cʼojol can i mam Berequías. I catit qui mam i aj Israel winak xqui camsaj chuwaja re i rachoch i Dios; xqui camsaj chirij i altar, chuwach i lugar chi ʼo u ʼij.\f*. \v 36 Katzij i quin bij chiwe, niʼpa i tojpen re iri ca pe na piquiwi i winak aj woʼor. \s1 Xoʼ i Jesus cumal i aj Jerusalen man n-xcaj ti ʼutz \p \v 37 ¡Ay, yix, ix aj Jerusalen! ¡Yix chi que i camsaj i ajbil u tzij i Dios; yix chi toʼ qui coj abaj chique i je u takon i Dios! ¡Qʼuialmul lic in rayim quix in mol wuʼ, pacha coʼon jun ati acʼ cuʼ i racʼal, que u ya chuxeʼ u xicʼ! ¡Queje ile xwaj te yin, y yix n-xiwaj taj! \v 38 Chitapeʼ, i tinimit yix coʼtax na can rumal i Dios. \v 39 Quin bij chiwe, queje ile quix eʼel na; n-quiwil ta chic in wach cʼa cu rik ni ʼij chi quin i cʼulaj na iwuʼ. Qui bij na: “¡Chu ya ni ʼutz i Kajwal Dios puwi i Jun chi u takom lok!” quix cha. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \c 24 \s1 Wach i retamaxic caka ʼano are ya ca cʼun i qʼuisbal ʼij \p \v 1 I Jesus xel pa rachoch i Dios; ya cu maj u be. Are ʼuri xe tejeb i u tijoxelab ruʼ, y xe oc chu cʼutic niʼpa i ja re i rachoch i Dios. \v 2 I Jesus xu bij chique: \p —¿Y yix cʼa qui takej niʼpa ile? Katzij i quin bij chiwe: ronojel iri ca wulijsax na. Mi jun abaj ca canaj chic puwi i rachiʼil —xu bij chique. \p \v 3 Teʼuri xe ʼe chuwi jyub Olívos i Jesus xcubi chila. Are ʼuri i u tijoxelab xe tejeb pan ruʼ. Xe oc chu tzʼonoxic che, aliʼal: \p —Cakaj caketamaj umpa ca ʼani ile chi xa bij. ¿Wach cakilo are ya cat cʼunic? ¿Wach cakilo are ya ca cʼun i qʼuisbal re tak i ʼij-i? —xe cha che. \p \v 4 I Jesus xu bij: \p —Chi ʼana cwent iwib, mokxa ʼo quix qui tʼoro. \v 5 Man je qʼui que cʼun na, y quiqui ʼan che quib pacha yin. “Yin in i Toliwe,” que cha; cumal ique-le, je qʼui que tʼortaj na. \v 6 Yix xak qui ta ni rason chi ʼo nimak tak chʼoʼoj jela, xak nimak tak chʼoʼoj jewa. Mix cʼachir rumal, man ʼo ni u chac queje ile coʼono; xui-ri, are qui ta i tzij-le, cʼa maja ca cʼun ni qʼuisbal re tak i ʼij-i. \v 7 ʼO ni tinimit quiqui ʼan chʼoʼoj che jun chic. I winak re jun ʼatol tzij xak quiqui ʼan chʼoʼoj che jun chic nim laj ʼatol tzij. Ca pe waʼjal, ca pe yobil, ca pe i ucabrakan pa tak tinimit. \v 8 Lic ca cʼun na ile, xui-ri xa are i jekbal re i cʼax chi ca petic. \p \v 9 Yix quix chaptaj na, quix yaʼ na pa tojpen, y quix camsax na. Conojel i winak tzel na quix quilo xa wumal yin. \v 10 Che i ʼij-le, je qʼui na quiqui sach u cubibal qui cʼux che i Dios; xak je qʼui na, tzel na quiquil quib; xak ʼo ni quiqui jach i cachiʼil piquiʼab i tzel que ʼilawic. \v 11 Xak je qʼui ni aj tʼoronel que cʼun na, quiqui bij chi je ajbil u tzij i Dios; je qʼui ni winak que qui tʼor na. \v 12 Niʼpa i ca pe ruʼ itzel lic ca qʼuiar na, je qʼui na ʼuri i winak quiqui sach i cʼaxnabal qui cʼux chiquiwach. \v 13 Xui-ri, pachin i quiqui chʼijo cʼa pa qʼuisbal-re, que ʼel na ʼuri pa cʼax. \v 14 Xak i ʼutz laj tzij re i ʼatbal tzij re i Dios ca paxsax na, ronojel u wach i jyub taʼaj, man caquetamaj na conojel i tinimit; teʼuri ca pe i qʼuisbal re u wach i jyub taʼaj. \p \v 15-16 I ajbil u tzij i Dios, mam Daniel, u tzʼibam canok wach ca cʼunic; xu bij ire chi cocsax na jun tzel laj kajsabal re u ʼij i rachoch i Dios. Are quiwil yix ile tacʼal chila che i lugar ʼo u ʼij pa rachoch i Dios, niʼpa i je ʼo pa jyub Judéa, che ʼanmaj ʼuri chuwa tak jyub. Pachin crajlaj i tzij-i, chu ta usucʼ. \v 17 Niʼpa je ʼo ʼan puwija re i cachoch, suʼ che kaj la lok; me oc chic chupam, quiqui cʼambej re ubitak-que. \v 18 Xak niʼpa i je ʼo pa tak ticon, me tzalij lok que qui cʼambej re qui ʼuʼ. ¡Paʼanem che ʼanmajok! \v 19 Chupam i ʼij-le, toʼ qui wach ixokib chi ʼo i yobil chiquij, xak ique chi ʼo cacʼal que tzʼumanic, cʼax i qui ʼanmajic ique. \v 20 Chi tzʼonoj che i Dios chi n-joron ti tew are quix ʼanmaj chuwach ile, xak n-are ta chupam i uxlambal ʼij. \v 21 Man i uyej che tak i ʼij-le, lic cʼax. Cʼa chu xebal ʼij sak, n-ta jun cʼax petnak lic cʼax chuwach ile; xak n-ta chic jun chic ca petic, lic cʼax chuwach ile. \v 22 Y we i Dios n-coʼon ta che, chi xa ʼatal ʼij ʼo ni cʼax-le, ʼis que cam na conojel. Xui-ri, ire cu ʼatij na; queje coʼon ire ile rumal i cʼaxnabal u cʼux chique i je re ire. \p \v 23 Rumal-i, che tak i ʼij-le, we ʼo i que bin chiwe: “Chiwilapeʼ, chi ʼo wi i Tolke,” que cha, o we quiqui bij: “Le i ʼolic-le,” que cha, mi cojo. \v 24 Man que cʼun ni aj tʼoronel chi quiqui ʼan che quib pacha je toliwe, xak que cʼun jujun quiqui ʼan che quib pacha je ajbil u tzij i Dios. Quiqui ʼan ni milágro, xak nimak tak ʼanic, ʼilbal-re we que tiqui chi qui tʼoric niʼpa i je re i Dios. \v 25 Ya in bim chic iri chiwe wach i qui cʼulmaj coʼon panok. \v 26 Rumal-i, we ca bix chiwe: “Chiwilapeʼ chila ʼo wi i Tolke pa taʼaj tzʼinilic,” que cha, mix ʼe chila; xak we ca bix chiwe: “Chiwilapeʼ chi ʼo wi paja,” quiqui bij chiwe, mi cojo. \v 27 Mi cojo, man i Achi aj Chicaj n-aliʼal taj ca cʼunic. I u cʼunic ire coʼono pacha coʼon jun nim laj u rep ʼaʼ ca repcanic, chi coʼon sak ronojel u wach i caj. \v 28 (I tojpen lic ca cʼun-na.) Pa ʼo wi jun chʼaculaj camnak, chila que moltaj wi i cʼuch. \s1 Wach i u cʼunic i Achi aj Chicaj \p \v 29 Are quicʼaw niʼpa i cʼax re i ʼij-le, are ʼuri i ʼij ca ʼekumaric; i icʼ n-ca tzun ta chic; i chʼumil que tzak na li chicaj; xak wach tak ʼo chicaj que sicsax na. \v 30 Are ʼuri ca ʼiltaj jun séña chicaj, re in cʼunbal yin chi in Achi aj Chicaj. Y conojel i tinimit chuwach i jyub taʼaj que oʼ na. Y quin quil na chi quin cʼun pa sutzʼ, nim na in choʼab, in chomal. \v 31 Ca tataj jun nim laj trompet, y que in tak bi in ángel cʼa pa que ʼel wi li i cajib tew cʼulala; que in tak li jewa, xak que in tak bi jela, quiqui molbej-que niʼpa i je in chom, ronojel u wach i jyub taʼaj. \p \v 32 Yix iwetaʼam wach i séña quiwil che u cheʼlal hígo are ya ca cʼun i ʼalaj; chix naw che i cheʼ-le. Ile, are quiwilo chi ca pe tan chic u tux, y coʼon rax, iwetaʼam ʼuri ya ca miʼ tan chic i ulew. \v 33 Xak queje quiwetamaj are ya ca cʼun i qʼuisbal re tak i ʼij-i. Are quiwil yix pacha tak in bim chiwe, chi ta u be ʼuri ya ca pe i ʼij in bim chiwe; ya jekanic cu ʼano. \v 34 Katzij i quin bij chiwe, ya ca cʼun ronojel niʼpa in bim-le; i winak je re woʼor quiquil na. \v 35 I caj, i ulew ca sachic, xui-ri in tzij yin n-ca sach taj, ca ʼantaj na ronojel niʼpa in bim chiwe. \p \v 36 Mi jun retaʼam pachique ʼij, pachique ʼor, coʼon ile. Xak mi ne i ángel aj chicaj, xak mi ne u Cʼojol i Dios n-retaʼam taj; xui i Ta chicaj retaʼam. \p \v 37 I winak n-quiqui yijba ta quib che i ʼij-le are ca cʼun i Achi aj Chicaj. Xa quiqui ʼan na pacha xqui ʼan i winak re tak i ʼij re i mam Noe ujer. \v 38 Ique ujer, are maja ca pe i nim laj jab chi xu nojsaj u wach i jyub taʼaj che i ya, n-xqui yijba ta quib. Toʼ xqui tzuk quib, toʼ xe tuʼunic, toʼ xqui bisoj i qui cʼulanic; queje xqui ʼan ile tzʼakat xcʼun i ʼij chi xoc i mam Noe pa nim laj bárco. \v 39 Toʼ queje ile xqui ʼano, y n-xqui na taj, cʼa are xpe i nim laj ya chi ʼis xe u cʼam bic. Xak queje quiqui ʼan na ile are quin cʼun yin chi in Achi aj Chicaj. \v 40 Chupam i ʼij-le, je ʼo ni queb achiab, que chacun junam pa qui ticon; jun chique ca cʼam nubic; i jun, ca canax canok. \v 41 Xak je ʼo ni queb ixokib que tijin chi queʼem. Jun chique ca cʼam nubic; i jun ca canax canok. \p \v 42 Rumal-i, chix cʼascʼat na, man n-iwetaʼam taj wach oʼonom ʼor ca cʼun i Iwajwal. \v 43 Cha cʼun chi cʼux wach coʼon jun rajaw ja. Ire we te retaʼam chi chaʼab ca cʼun jun iliʼom ruʼ, we te retaʼam wach oʼonom ʼor ca cʼunic, ire ʼut ca cʼascʼat na. N-cu ya ta che coc paja, crelʼajbej re ubitak-re. \v 44 Xak queje chi ʼana yix, lic chi yijba iwib chin iwoyʼej na; are n-ti qui chʼob che, are ʼuri quin cʼun yin chi in Achi aj Chicaj. \s1 Jun ajchac, chu ʼana i u chac pusucʼ, tupu naj ʼo wi u patron \p \v 45 (I Jesus xu bij chic jun tijojbal tzij chique. Xu bij): \p —Iwetaʼam wach ca ʼani che jun mocom lic ʼutz, lic ʼo u noʼoj. Ire ca yaʼ na can piquiwi i juban mocom rumal u patron. Chukul ire ʼo wi u yaʼic i qui wa are cu rik i ʼor. \v 46 ʼUtz re i achi-le, we ca tijin chu ʼonquil wach i rajwaxic chique i mocom are ca cʼun chali i u patron. \v 47 Katzij i quin bij chiwe, ire ca canax na ʼuri puwi ronojel niʼpa i ubitak-re u patron. \v 48 Xui-ri, we xa mal laj mocom, xa cu chʼob na: “In patron, n-weʼ taj ca tzalij chalok,” mok cu bij ire. \v 49 Are ʼuri cu jek qui chʼayic i rach ajchac, xak ca ʼe cuʼ i je ʼabarel laj tak winak: toʼ cuʼ ique ca wa wi, xak ca tuʼun wi. \v 50 Ire n-retaʼam taj bi chi ʼoril ca cʼun u patron. Are n-ta cu chʼob che, xak teʼet ca cʼun chalok. \v 51 I u patron cu ya na ʼuri pa nim laj tojpen. Xak jun i tojpen ca yaʼ che pacha ca yaʼ chique i je queb qui palaj. Chila coʼ wi, y cu kachʼachʼej ni uware. \c 25 \s1 I tijojbal tzij chiquij i lajuj altom \p \v 1 (I Jesus xu bij chic jun tijojbal tzij chique.) Xu bij: I ʼatbal tzij aj chicaj queje pacha iri: Je ʼo lajuj altom xe ʼe che jun cʼulanquil. Xqui cʼam bi qui cantil man que ʼe chu cʼulaxic i achi are ca cʼunic. \v 2 Je joʼob chique n-ta kas qui noʼoj; i je joʼob chic ʼo qui noʼoj. \v 3 I joʼob chi n-ta kas qui noʼoj, n-xqui cʼam tubi acéite re i qui cantil we xqʼuis u pam. \v 4 I joʼob chi ʼo qui noʼoj xqui cʼam bi jujun qui botey acéite, n-xui ti ʼo chupam i qui cantil xqui cʼam bic. \v 5 I achi chi ca cʼuliʼic xbaytajic. Ique xe u chap waram, y xe waric. \v 6 Are tiqʼuil aʼab, ʼo i xe siqʼuin chu bixquil: “¡Ya xcʼun i achi; jix chu cʼulaxic!” xqui bij. \v 7 I lajuj altom xe walijic, xe oc chu yijbaxic qui cantil. \v 8 Are ʼuri i joʼob chi n-ta qui noʼoj xqui bij chique i je joʼob cachiʼil: “Chi sipaj pichʼ ka acéite re i ka cantil, man ya ca chupic,” xe cha chique. \v 9 I altom chi ʼo qui noʼoj xqui bij: “N-caka ya taj,” xe cha. “Man we caka yaʼo, n-coʼon ti ke yoj, xak mi ne iwe yix,” xe cha. “Jix chila pa ca cʼayix wi; chi loʼo na iwe yix,” xe cha. \v 10 Teʼuri ique xe ʼe chu loʼic; are je ʼenak chu loʼic, xcʼun i achi. Niʼpa i altom chi je yijilic, xe oc ruʼ ire pa cʼulanquil, are ʼuri xtzʼapix i uchija. \v 11 Teʼuri xe upon i joʼob chic, y xqui bij: “¡Nim laj winak! ¡Nim laj winak! ¡Cha jaka i uchija chake!” xe cha che. \v 12 Ire xu laʼ u wach chique: “N-quin ʼan taj; n-wetaʼam ta i wach,” xu bij. \p \v 13 Teʼuri i Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —Yix, chix cʼascʼat na, man n-iwetaʼam taj pachique ʼij, pachique ʼor, quin cʼun yin chi in Achi aj Chicaj —xu bij chique. \s1 I tijojbal tzij chiquij i oxib mocom \p \v 14 (Teʼuri i Jesus xu bij jun chic tijojbal tzij chique. Xu bij): \p —I ʼatbal tzij re aj chicaj, queje pacha iri: ʼO jun achi ca ʼe che jun tinimit cʼa naj; xe u siqʼuij u mocom y xrokxanij can u mer cuʼ. \v 15 Jun chique xrokxanij joʼob mil sak pwak ruʼ. Y jun chic, xu ya chic can queb mil sak pwak ruʼ; y jun chic, xu ya can jun mil ruʼ. Queje u yaʼic ile xoʼon chique, pacha i ca majaw chique chi qui jujunal. Teʼuri xu maj u be. \v 16 I mocom chi xyaʼ can joʼob mil sak pwak che, ire xoc chi chac ruʼ i mer. Queje ile xu chʼac joʼob mil chirij. \v 17 Xak queje xoʼon i jun chi xyaʼ queb mil che: xak xu chʼac queb mil chirij. \v 18 I jun chi yatal jun mil che, xa xu ruwaj u mer i u patron; xoʼon jun jul y xu muk pulew. \p \v 19 I patron xnajtinic; teʼuri xcʼun chic, y xoc chi rajlaxic u mer cuʼ u mocom. \v 20 Nabe xupon i jun chi u yom can joʼob mil che. Ire xu jach i joʼob mil chi yatal che, xak xu jach i joʼob mil chi u chʼacom. Xu bij: “Nim laj winak, joʼob mil xa ya chwe, xak joʼob mil chic xin chʼac chirij,” xu bij che. \v 21 I u patron xu bij: “Lic ʼutz i a ʼanom. Yet at ʼutz laj mocom; lic a yom a cʼux chu ʼonquil pacha i cwaj yin. Lic ʼutz a chac xa ʼan ruʼ i jubiʼ-le, rumal-i, quin ya na mas paʼab puwi ile. Chat oc lok, y chat quicot wuʼ,” xu bij che. \v 22 Teʼuri xupon i jun chi yatal queb mil che, Xu bij: “Nim laj winak, queb mil a yom chwe, xak ri i queb mil-i xin chʼac chirij,” xu bij che. \v 23 I u patron xu bij: “Lic ʼutz i a ʼanom. Yet at ʼutz laj mocom; lic a yom a cʼux chu ʼonquil pacha i cwaj yin. Lic ʼutz a chac xa ʼan ruʼ i jubiʼ-le, rumal-i, quin ya na mas paʼab puwi ile. Chat oc lok, y chat quicot wuʼ,” xu bij che. \v 24 Xak xupon chic i jun chi yatal jun mil che. Xu bij che u patron: “Nim laj winak, wetaʼam chi yet at cʼan che a chac; ca jachʼ i ticon chi na ticom taj, xak ca mol u wach i ticon chi n-yet ti a mulim. \v 25 Rumal-i xin xij wib; xeʼe wuwaj a mer pulew. Chawila, ri a mer-i chi a yom chwe,” xu bij che. \v 26 “Yet n-at ta ʼutz laj mocom; lic ca cʼayo,” xu bij u patron che. “We yet awetaʼam chi in cʼan che in chac, \v 27 ¿wuchac ʼuri n-xa ya ti in mer pa bánco, cu chʼacbej na mas? We ta queje ile xa ʼano, quin chʼac ni yin-i niʼpa i xu chʼaco junam ruʼ ile chi in yom chawe,” xu bij che. \v 28 Teʼuri xu bij chique i juban je ʼo chila, “Chi cʼama i jun mil-le che; chi ya na che i jun chi ʼo lajuj mil ruʼ. \v 29 Man jun, we ʼo jubiʼ ruʼ, ca yaʼ na mas che; we jun n-ca chacun ta ruʼ wach ʼo puʼab, niʼpa i ʼo ruʼ quelsax na che. \v 30 I n-ʼus ta laj mocom-le, chiwesaj bi rija; ʼoj pa ʼekum. Chila coʼ wi, y cu kachʼachʼej ni uware,” xu bij i qui patron chique. \s1 Wach i u jachic quixol i winak ca ʼani pa qʼuisbal ʼij \p \v 31 (I Jesus xu bij:) I Achi aj Chicaj\f + \fr 25:31 \ft I Achi aj Chicaj are i Jesus mísmo.\f*, are ca cʼun tan chic, coc pu patan che ʼatol tzij; junam cuʼ u ángel ca cʼunic. Ca qʼuiji na ʼuri pu cubibal chi nim u ʼij. \v 32 I winak re ronojel tak tinimit chuwach i jyub taʼaj que moltaj na chuwach. Teʼuri coc chi qui jachic qui pam, pacha jun aj chajil chij que u resaj u chij chiquixol i chabat. \v 33 Que u ya i u chij pu wikabim; i tak i chabat que u ya pu moxim. \v 34 Teʼuri i ʼAtol Tzij\f + \fr 25:34 \ft I ʼAtol Tzij are i Jesus mísmo.\f* cu bij na chique i je ʼo pu wikabim: “ʼUtz iwe yix; u yom ni utzil chomal in Kajaw piwi. Chix petok, chix oc che i qʼuijibal chi u yijbam ire chiwe cʼa chu xebal ʼij sak. \v 35 Queje cu ya ire ile chiwe man yix, are xin tij numic, xi ya na chwe wach i quin tijo; are xin cʼatic, xi ya ni in yaʼ; are xin tzucuj in posar, xin i cʼulaj iwuʼ. \v 36 Are n-ta chic in ʼuʼ, xi ya i chʼukbal wij; are in iwab, xin i chajij; are in tzʼapil pa cárcel, xin i solij na.” Queje ile cu bij ni ʼAtol Tzij chique. \v 37 Teʼuri, i je ʼutz-le quiqui bij na: “Nim laj winak, ¿umpa xa ʼan ile? ¿Umpa xka ʼano chi cat numic, y xka ya chawe wach ca tijo? ¿Umpa xka ʼano chi cat cʼatic, y xka ya a yaʼ? \v 38 ¿Umpa xka ʼano chi ca tzucuj a posar y xka ya chawe? ¿Umpa xka ʼano chi n-ta chic a ʼuʼ, y xka ya chʼukbal awij? \v 39 ¿Umpa xka ʼano chi at iwab, xak at ʼo pa cárcel, y xat ka solij?” Queje ile quiqui bij na che i ʼAtol Tzij. \v 40 Teʼuri i ʼAtol Tzij cu bij: “Katzij i quin bij chiwe, niʼpa i utzil chomal i ʼanom che jun wachalal, tupu n-ta kas u ʼij, xeʼel ʼuri lic chwe yin i ʼanom wi,” cu bij na chique. \p \v 41 Teʼuri i ʼAtol Tzij cu bij na chique i je ʼo pu moxim: “Chix el chi chinwach, yix chi ix cʼoktal rumal i Dios. Jix pa ʼaʼ chi n-tu qʼuisic, chi yijtalic re itzel junam cuʼ i u ángel. \v 42 Yin, are xin tij numic, yix n-xi ya ta chwe wach i quin tijo; are xin tij cʼatic, n-xi ya ta in yaʼ. \v 43 Are xin tzucuj in posar, n-xi ya ta chwe. Are n-ta chic in ʼuʼ, xak n-ta in ʼuʼ xi yaʼo. Are in iwab, xak are in ʼo pa cárcel, yix n-xin i solij taj.” Queje cu bij ni ʼAtol Tzij ile chique i je ʼo pu moxim. \v 44 Teʼuri ique quiqui bij na: “Nim laj winak, ¿umpa xat kilo cat numic, o cat cʼatic, o are ca tzucuj a posar, o xak are n-ta a ʼuʼ, o are at iwab, o xak are at ʼo pa cárcel? ¿Umpa xa ʼan ile chi n-xat ka to taj?” quiqui bij na che. \v 45 I ʼAtol Tzij cu bij na ʼuri chique: “Katzij i quin bij chiwe: yix are xiwil jun we yin chi ʼo rajwaxic che, y n-xi to taj, tupu n-ta kas u ʼij, xeʼel ʼuri chiwe lic are ni yin chi n-xin i to taj,” cu bij na chique. \v 46 Teʼuri ique que ʼe pa tojpen chi n-tu qʼuisic; xak i je ʼutz que oc na che i qui cʼaslemal chi n-tu qʼuisic. (Queje ile xu bij i Jesus chique u tijoxelab.) \c 26 \s1 Wach u chapic i Jesus xqui chʼob i nimak tak mamʼib \p \v 1 I Jesus, are xutzin u bixquil ile chique, teʼuri xu bij chique u tijoxelab: \p \v 2 —Iwetaʼam yix, xa queb ʼij chic craj, ca cʼun i nimaʼij páscua\f + \fr 26:2 \ft I nimaʼij páscua, ca bixic, are jun nimaʼij que i aj Israel. Xqui ʼano, cuxtabal re wach quelic lok, are je ʼo piquiʼab i aj Egípto.\f*. Are ʼuri yin, chi in Achi aj Chicaj quin jachtaj na piquiʼab i je aj chʼoʼoj chwij man quin qui camsaj chuwach cruz —xu bij chique. \p \v 3 Xak che i ʼij-le, xqui mol quib i ajwab sacerdóte, xak i je tijonel re i ʼatbal tzij, xak i nimak tak mamʼib que i aj Israel. Xqui mol quib chuwaja re i nim laj ja pa ʼo wi i mam Caifas chi ʼatz laj sacerdóte. \v 4 Chila xqui yijba wi wach u chapic i Jesus quiqui ʼano aliʼal, xak wach i camsabal-re. \v 5 Xui-ri, xqui bij chiquiwach: \p —N-ʼus taj we caka ʼano tzʼakat je qʼui i winak waral re i nimaʼij, mokxa que oc i winak chi chʼokowic —xe cha. \s1 Jun ixok xu coj cunbal muy che u jolom i Jesus \p \v 6 I Jesus ʼo pa aldéa Betánia ruʼ i rachoch i achi Simon, chi “Lepróso” ca bix che. \v 7 Are ʼuri xtejeb jun ixok ruʼ, rucʼam jun chom laj baxo nojnak che acéite lic muy, lic pakal rajil\f + \fr 26:7 \ft I baxo-le, ʼantal che abaj pacha sakchoʼ, “alabástro” u bi.\f*. I Jesus ca tijin chi waʼim, are ʼuri i ixok xu jam bi i cunbal puwi i Jesus. \v 8 I u tijoxelab, are xquil ile, xpe coywal. \p —¿Wuchac i ixok-le toʼ xoʼon cʼax che i cunbal muy? —xe cha chiquiwach—. \v 9 We ta xu cʼayij, nim ni mer cu chap na che, cu tobej que i nibaʼib —xe cha. \p \v 10 Xu ta i Jesus wach quiqui bij y xu bij chique: \p —¿Wuchac queje qui bij ile chirij i ixok-le? I xoʼon ire-le chwe, lic ʼutz. \v 11 I nibaʼib, queʼe ʼij sak je ʼo na iwuʼ; yin n-naj ta chic in ʼo iwuʼ. \v 12 I ixok-i, are xu jam i cunbal muy che in chʼacul, ʼutz i xu ʼano, man xu cunaj bi in chʼacul re i mukbal-we. \v 13 Katzij i quin bij chiwe, xa ipa ca paxsax wi i tzij re i ʼelsabal re i qui mac i winak xak ca tataj ni rason wach u ʼanom i ixok-i chwe. Queje coʼon ile ronojel u wach i jyub taʼaj, cʼunsabal re i ixok-i chi qui cʼux i winak —xu bij i Jesus chique. \s1 Wach u cʼayixic i Jesus xoʼon i ma Júdas \p \v 14 Teʼuri, jun chique i cablajuj u tijoxelab, i jun chi ma Júdas Iscarióte u bi, ire xa ʼe lapan cuʼ i ajwab sacerdóte. \v 15 Xu bij chique: \p —¿Niʼpa i qui ya chwe we quin jach i ma Jesus piʼab? —xu bij chique. \p Ique xqui ya tréinta sak pwak che. \v 16 Are ʼuri i ma Júdas xu jek u tzucuxic wach i jachbal re i Jesus coʼon piquiʼab. \s1 I qʼuisbal waʼim xu tij i Jesus cuʼ u tijoxelab \p \v 17 Xcʼun i nabe ʼij re i nimaʼij chi ca tijaw i caxlanwa chi n-ti cunbal che. I u tijoxelab i Jesus xe tejeb ruʼ y xqui bij che: \p —¿Pa cawaj wi yet queʼe ka yijba wi i a waʼim re i nimaʼij páscua? —xe cha che. \p \v 18 —Jix pa tinimit —xu bij chique—. Jix ruʼ jun achi ʼo chila y queje iri chi bij che: “Xu bij li ka tijonel: Ya cu rik i ʼor chwij re in camic, cu bij. Chawachoch yet caka ʼan wi ka waʼim re i nimaʼij páscua, yin cuʼ in tijoxelab, cu bij.” Queje ile chix chok che —xu bij chique. \p \v 19 I u tijoxelab xqui ʼano pacha i xbix chique. Xe ʼe chu yijbaxic i waʼim re i nimaʼij. \p \v 20 Are xoc aʼab, i Jesus ʼo cuʼ i cablajuj u tijoxelab chi mexa. \v 21 Are que tijin chi waʼim, xu bij chique: \p —Katzij i quin bij chiwe, ʼo jun chiwe yix quin u jach na piquiʼab i je aj chʼoʼoj chwij —xu bij. \p \v 22 Ique, are xqui ta, lic xe oc chi bis. Chiqui jujunal xe oc chu tzʼonoxic che: \p —Kajwal, ¿mokxa yin? —xqui bij che. \p \v 23 Ire xu bij: \p —Pachin cu mu u wa pa lak wuʼ yin, are ni ire ʼuri quin jachaw na. \v 24 Katzij, yin chi in Achi aj chicaj, quin camsax na, pacha tzʼibtal can chupam u wuj i Dios, xui-ri toʼwach i achi chi quin jachaw na piquiʼab i aj chʼoʼoj chwij. Mas ʼutz queʼel che i achi-le ma ta xalaxic —xu bij chique. \p \v 25 Teʼuri xchʼaw i ma Júdas, chi ca jachaw ni Jesus: \p —Tijonel, ¿xataba yin quin ʼanaw ile? —xu bij. \p I Jesus xu bij che: \p —Ruʼ a chiʼ xa bij —coʼono. \p \v 26 Are que tijin chi waʼim, i Jesus xu chap jun caxlanwa, xu tioxij che i Dios, teʼuri xu piro. Xu ya chique u tijoxelab, y xu bij chique: \p —Chi tija, are iri are in chʼacul. \p \v 27 Teʼuri xu chap jun tuʼbal víno, xu tioxij che i Dios, y xu ya chique. \p —Chi tuʼu yix iri, iwonojel —xu bij chique—. \v 28 Are iri are in quiqʼuel chi ca yijbaw ni trat cʼacʼ ruʼ i Dios. Ca turuw na, sachsabal re i qui mac uqʼuial winak. \v 29 Katzij quin bij chiwe, n-quin tuʼ ta chic u waʼal úva, cʼa cu rik ni ʼij quin tuʼ julaj chic junam iwuʼ yix, pa cu ʼat wi tzij in Kajaw —xu bij chique. \p \v 30 Teʼuri xqui bixaj jun bix, cojbal re u ʼij i Dios; are xe utzinic, xe ʼe chuwi jyub Olívos. \s1 I Jesus xu bij che i ma Pédro chi cruwaj ni u wach \p \v 31 I Jesus xu bij chique: \p —Woʼor chaʼab, iwonojel yix quin iwoʼtaj na canok. Wetaʼam queje ile queʼelok, man queje iri u bim can i Dios chupam u wuj: “Quin ya na, chi ca camsax ni aj yuʼul chij,” xu bij, “teʼuri i chij que jacher bic.” Queje ile tzʼibtal canok. \v 32 Xui-ri, are in walijnak chic che i camic, quin nabeaj na chiwach pa Galiléa —xu bij chique. \p \v 33 Are ʼuri xu bij i ma Pédro: \p —We conojel ʼis cat coʼtaj canok, yin lic n-cat woʼtaj taj —xu bij. \p \v 34 I Jesus xu bij che: \p —Katzij i quin bij chawe, che i aʼab-i, are maja ca chʼaw i acʼ re u sakirbal, oxmul ca bij na, chi n-awetaʼam ta in wach —coʼono. \p \v 35 —Yin lic n-cat wuwaj taj —xu bij i ma Pédro— n-ta coʼono we junam awuʼ coj camsaxic. \p Xak queje ile xqui bij conojel i u tijoxelab. \s1 Wach u tzʼonoxic xoʼon i Jesus pa Getsemani \p \v 36 Teʼuri xe ʼe chic che jun lugar, Getsemani u bi. I Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —Chix cul na can chi, tzʼakat quin ʼe na yin jela chu tzʼonoxic che i Dios —xu bij. \p \v 37 Teʼuri xe u cʼam bi i ma Pédro, xak i queb u cʼojol i mam Zebedéo ruʼ, y xpe jun nim laj bis, jun nim laj cʼax pu cʼux. \v 38 Xu bij chique: \p —I bis ʼo pa wanima, quin cam rumal, quin na yin. Chix canaj yix waral y chix cʼascʼatok —xu bij chique. \p \v 39 I Jesus xa ʼe chupan jubiʼ, xu jupij rib pulew, y xoc chu tzʼonoxic che i Dios: \p —Ta, cwaj yin, we ta ʼo módo, cawesaj i cʼax ʼo chinwach. Xui-ri, ma ya chwe pacha i toʼ cwaj yin; are, cha ʼana pacha i cawaj yet —xu bij. \p \v 40 Teʼuri xtzalij chic cuʼ i u tijoxelab; xe u rika que waric. Xu ʼijla i ma Pédro: \p —¿N-xi chʼij ta bari xix cʼascʼat jun ʼor wuʼ? —xu bij—. \v 41 Chix cʼascʼat na, y chi tzʼonoj che i Dios man n-quix tzak ta chupam i mac. Katzij, yix piwanima quiwaj quix cʼascʼatic, xui-ri i chʼacul n-tu choʼab —xu bij. \p \v 42 Are ʼuri xtzalij chic ucamul chu tzʼonoxic che i Dios. Xu bij: \p —Ta, we n-ʼus taj chi quelsax ni cʼax chi ʼo chinwach, we lic ʼo ni u chac quin chʼijo, ʼutz ʼuri ca ʼani chwe pacha i cawaj yet —xu bij. \p \v 43 Are xtzalij chalok, xe ʼe u rika tan chic u tijoxelab que war tan chic; i qui baʼwach ique lic waram craj. \v 44 Ire xe u canaj canok, y xa ʼe chic; are uroxmul xa ʼe chu tzʼonoxic che i Dios, xak jun chi tzij xu bij chic che. \v 45 Teʼuri xa ʼe chic chila cuʼ u tijoxelab. \p —Bay, chix warok; chix uxlanok —xu bij chique—. Ya xu rik i ʼor chi yin, chi in Achi aj Chicaj, quin jachtaj na piquiʼab i ajmaquib. \v 46 Chix walijok. Joʼ. Ya xcʼun ire chi quin jachaw na piquiʼab i aj chʼoʼoj chwij —xu bij chique. \s1 Wach u chapic i Jesus xqui ʼano \p \v 47 I Jesus cʼa ca tijin chi tzij are xupon i ma Júdas, chi jun chique i cablajuj u tijoxelab. Ire je rucʼam li uqʼuial winak; ʼo i cucʼam chʼichʼ, ʼo i cucʼam cheʼ. Ique je taktal li cumal i ajwab sacerdóte xak i nimak tak mamʼib que i aj Israel. \v 48 I ma Júdas, chi aj jachanel re i Jesus, u bim can chique wach i séña coʼon chique, cʼutbal re i Jesus: “Are i jun chi quin tzʼubaj, are ile,” u bim chique. “Chi chapa ʼuri,” u bim can chique. \p \v 49 I ma Júdas, are xuponic, xtejeb pan ruʼ i Jesus. \p —Naʼab, in Tijonel —xu bij che. Y xa ʼe u tzʼubaj. \p \v 50 I Jesus xu bij che: \p —Achi, ¿Wach cawaj chwe? —xu bij. \p Are ʼuri i juban xe tejeb ruʼ i Jesus y xqui chapo; lic co i u chapic xqui ʼano. \p \v 51 Are ʼuri, jun chique i rachiʼil i Jesus xresaj li u chʼichʼ y xu cʼatzij u xiquin i aj takon re i ʼatz laj sacerdóte. \v 52 I Jesus xu bij che: \p —Cha cʼolo a chʼichʼ pa rachoch, man niʼpa i que ʼanaw chʼoʼoj ruʼ chʼichʼ, xak ruʼ chʼichʼ que camsax wi —xu bij che—. \v 53 ¿N-awetaʼam ta bari, chi we ta cwaj yin, quin tzʼonoj che in Kajaw y cu tak li uqʼuial ángel chin toʼic? ¡Mas ne chuwach i seténta mil que u tak neli-ri wuʼ! \v 54 Xui-ri, we ta quin ʼan yin ile, n-queʼel ta ʼuri pacha tzʼibtal can chupam u wuj i Dios. Lic ʼo ni u chac queʼel na pacha i tzʼibtal canok —xu bij che. \p \v 55 Teʼuri xu bij chique i winak: \p —¿Wuchac xix cʼun yix ruʼ i chʼichʼ xak ruʼ i cheʼ, qui cʼambej bi we, pacha qui ʼan che jun iliʼom? Yin ʼij ʼij in cul chixol yix pa rachoch i Dios, quin tijin chu cʼutic chique i winak, y n-xin i chap taj. \v 56 Xui-ri, ʼo ni u chac ca ʼani iri chwe, pacha qui tzʼibam can i ajbil u tzij i Dios ujer —xu bij chique. \p Teʼuri, niʼpa i u tijoxelab i Jesus xqui canaj canok y xe ʼanmajic. \s1 Wach i cʼax xu tij i Jesus piquiʼab i nucʼbal tʼisbal \p \v 57 Niʼpa i qui chapom i Jesus, xqui cʼam bi che i rachoch i mam Caifas, chi ʼatz laj sacerdóte. Chila qui molom wi quib i je tijonel re i ʼatbal tzij xak i nimak tak mamʼib. \v 58 I ma Pédro, toʼ chi naj xterej bi chiquij, cʼa xupon chuwaja re i rachoch i mam Caifas. Xoc bi chuwaja, chila xcubi wi cuʼ i policía, cu takejbej-re wach ca ʼani che i Jesus. \p \v 59 I cajʼatzil i sacerdóte, xak i nimak tak mamʼib, xak ronojel i nucʼbal tʼisbal, ʼis xqui tzucuj u mac i Jesus. Cacaj ique quiqui coj u mac chuwach i ʼatbal tzij, tupu n-katzij taj, xa camsabel-re cacaj ique. \v 60 Lic n-ta jun u mac xqui rik chirij, tupu je qʼui xe cʼunic y xqui bij mentir chirij. Pa qʼuisbal-re, xe upon chic queb testígo chi xa mentir quiqui bij. \v 61 Xqui bij ique: \p —I achi-ri xu bij: “Yin quin tiqui chu wulijsaxic i rachoch i Dios, teʼuri che oxib ʼij quin walijsaj wi chic,” xu bij —xe cha. \p \v 62 Are ʼuri i ʼatz laj sacerdóte xwalijic, y xu bij che i Jesus: \p —Yet, ¿lic n-ca laʼ tu wach chique? ¿Wach usucʼ ile quiqui bij chawij? —xu bij. \p \v 63 I Jesus lic n-xchʼaw taj. Are ʼuri i ʼatz laj sacerdóte xu bij: \p —Yin, chuwach i Dios cʼaslic, quin ya chakul: cha bij i sak laj tzij chake; cha bij ʼuri we yet at Crísto\f + \fr 26:63 \ft Are i queʼel pa ka chʼawbal yoj: i Tolke chi at koyʼem.\f*, chi u Cʼojol i Dios —xu bij che. \p \v 64 I Jesus xu bij: \p —Katzij i xa bij. Xak quin iwil ni yin chi in Achi aj Chicaj, in cul na pu wikabim i Dios chi ʼatz u choʼab; xak quin iwil na quin cʼun chali pa sutzʼ chicaj —xu bij chique. \p \v 65 Are ʼuri i ʼatz laj sacerdóte xu rakchʼij u ʼuʼ, cʼutbal-re i roywal. Xu bij: \p —¡Tzel cu ta i Dios ile! ¡Ya n-ta chic u chac we ʼo juban chic col qui bij u mac! Ya xi ta yix waral wach i itzel tzij xu bij. \v 66 ¿Wach qui chʼob yix che ile? —xu bij chique i rachiʼil. \p I juban je ʼo ruʼ xqui bij: \p —Ire lic ʼo u mac; cu maj che chi ca camsaxic —xe cha. \p \v 67 Are ʼuri xqui chubaj qui cʼaxaj chu palaj y xqui chʼayo. ʼO juban chic xqui chʼay chu palaj \v 68 y xqui bij che: \p —Yet chi at Crísto, cha bij ʼu chake pachin xat chʼayawic —xe cha che. \s1 I ma Pédro xruwaj u wach i Jesus \p \v 69 Tzʼakat are xqui ʼan ile, i ma Pédro cul chuwaja. Are ʼuri, xupon jun ali, aj chac pa rachoch i cajʼatzil i sacerdóte; xu bij che: \p —Xak yet at rachiʼil i ma Jesus aj Galiléa —xu bij. \p \v 70 Xui-ri, i ma Pédro xruwaj u wach chiquiwach conojel: \p —N-wetaʼam ti yin wach i ca bij —xu bij che i ali. \p \v 71 I ma Pédro ya ca ʼec, ʼo chic che uchibe. Are ʼuri xa ʼiltaj chic rumal jun chic. Xu bij ʼuri chique i je ʼo chila: \p —I achi-le, rachiʼil i ma Jesus chi aj Nazaret —coʼono. \p \v 72 I ma Pédro xu bij chic chi n-retaʼam tu wach. Xu cuxtaj u bi i Dios puwi u tzij y xu bij: \p —Lic n-wetaʼam tu wach i achi-le —xcha. \p \v 73 Xoʼon chupan jubiʼ, niʼpa i je ʼo chila xe tejeb ruʼ y xqui bij: \p —Katzij, xak yet at cachiʼil ique. Ca ʼalijin che a chʼawbal —xqui bij che. \p \v 74 Teʼuri i ma Pédro xu bij chique: \p —Chu ya ni tojpen i Dios pinwi, we n-katzij ti quin bij. Lic n-wetaʼam tu wach i achi-le —xu bij. \p Are ʼuri xchʼaw jun teren. \v 75 Juntir xcʼun chu cʼux wach i bital che rumal i Jesus, man u bim che: “Are maja ca chʼaw i acʼ re u sakirbal, quin awuwaj na oxmul,” u bim i Jesus che. Teʼuri i ma Pédro xel chila, lic cʼax xu na u cʼux, lic xoʼ rumal. \c 27 \s1 Wach u jachic i Jesus puʼab i ma Piláto \p \v 1 Are xsakiric, i cajʼatzil i sacerdóte xak i nimak tak mamʼib que i aj Israel, ique xjunamtaj qui noʼoj wach u camsaxic i Jesus quiqui ʼano. \v 2 Xqui xim i Jesus y xqui cʼam bi ruʼ i ma Piláto chi gobernador, y xqui jach puʼab. \s1 Wach u camic i ma Júdas \p \v 3 I ma Júdas, chi cʼayiwnak i Jesus, are xrilo chi ca camsax na, lic xbison che wach u ʼanom. Are ʼuri xa ʼe u tzalij chic i tréinta sak pwak chique i cajʼatzil i sacerdóte, tak i nimak tak mamʼib. \v 4 Xu bij chique: \p —Lic in macun-nak; in jachom jun achi che i camic chi n-tu mac —xu bij. \p Ique xqui laʼ u wach che: \p —¿Bi ke-yoj che? —xe cha—. ¡Lic awe yet pa wach wi ile! —xe cha che. \p \v 5 Teʼuri i ma Júdas xu jopij i sak pwak pa rachoch i Dios y xel bic. Are ʼuri xa ʼe u jitzʼaj rib. \p \v 6 I cajʼatzil i sacerdóte xqui mol i mer y xqui bij: \p —I mer-i, n-ʼus taj caka ya ruʼ i re i Dios; i ʼatbal tzij re i mam Moises n-cu ya taj, man i mer-i are i rajil u quiqʼuel jun winak —xqui bij. \p \v 7 Teʼuri xjunamtaj qui noʼoj quiqui loʼ jun ulew re i qui camposant niʼpa i je aj naj que cam pa Jerusalen. I ulew chi xqui loʼo, xa are pa ca ʼan wi boj ujer; “Ulew re ʼAnbal Boj” u bi. \v 8 Xui-ri, xqui jalwachij u bi i ulew; “Ulew Quicʼ” xqui bij che, y cʼa are ʼo wi woʼor. \v 9 Queje ile xeʼelok pacha u bim can i mam Jeremías, chi ajbil u tzij i Dios ujer. Ire u bim canok: “Xqui cʼam bi i tréinta sak pwak chi are i rajil bital che cumal i aj Israel; \v 10 y ruʼ i mer-le xqui loʼ i ulew pa ca ʼan wi boj ujer. Xeʼelok pacha u bim can i Kajwal chwe.” Queje ile tzʼibtal canok. \s1 I u tzʼonbal i ma Piláto che i Jesus \p \v 11 I Jesus xcʼam bi chuwach i gobernador. Ire xu tzʼonoj che i Jesus: \p —¿Yet at ʼatol tzij que i aj Israel winak? —coʼono. \p I Jesus xu bij: \p —Are ile, pacha i xa bij yet —coʼono. \p \v 12 Xui-ri, are xocsax u mac cumal i ajwab sacerdóte, xak i nimak tak mamʼib, i Jesus n-ta xu bij. \v 13 Are ʼuri i ma Piláto xu bij che i Jesus: \p —¿N-ca ta ta-bari wach tak quiqui bij chawij? —coʼono. \p \v 14 Xui-ri, i Jesus xak n-ta xu bij. Are ʼuri, i gobernador lic xu bisoj. \s1 I winak lic xqui tzʼonoj u camsaxic i Jesus \p \v 15 Junab chi junab, are ʼo i nimaʼij páscua, i gobernador ʼo puʼab croʼtaj jun prex, pachique quiqui cha i winak. \v 16 ʼO jun prex, ma Barabas u bi, ire lic ʼetamam u mac cumal conojel i winak. \v 17 Are je moltajnak chic i winak, i ma Piláto xu tzʼonoj chique: \p —¿Pachique quiwaj yix cwoʼtaj bi chiwe? ¿Quiwaj i ma Barabas? ¿O quiwaj i ma Jesus chi “Crísto” ca bix che? —xu bij chique. \p \v 18 Ire retaʼam chic chi xa tzel quiquil i Jesus; xa rumal ne ile qui cʼamom lo ruʼ. \p \v 19 I ma Piláto, are cul pu qʼuijibal, i rixokil xu tak li u bixquil ruʼ; xu bij che: “Ma min awib che u camsaxic i achi-le, man ire n-tu mac. Yin chaʼab xin ʼan jun achicʼ lic xibinʼib rumal ni ire-le y quin cʼachir rumal.” (Queje ile xbix che.) \p \v 20 Xui-ri i cajʼatzil i sacerdóte, xak i nimak tak mamʼib, xe qui tun i winak chi quiqui tzʼonoj i roʼtaxic i ma Barabas, xak quiqui tzʼonoj u camsaxic i Jesus. Queje i qui tunic ile xqui ʼano. \v 21 I gobernador xu tzʼonoj chic chique i winak: \p —¿Pachique chique i je queb quiwaj yix quin tak nubi roʼtaxic? —xu bij. \p —A-Barabas —xe cha. \p \v 22 I ma Piláto xu tzʼonoj chique: \p —¿Wach quin ʼan ʼuri che i Jesus-i chi “Cristo” ca bix che? —coʼono. \p Conojel xqui bij: \p —¡Cha camsaj chuwach cruz! —xe cha. \p \v 23 —¿Wach u mac ʼuri u ʼanom? —coʼono. \p Ique xa xe siqʼuin tan chic; xqui bij: \p —¡Cha camsaj chuwach cruz! —xe cha. \p \v 24 Xril i ma Piláto ʼuri chi n-tu chac cu tzʼonoj mas tzij chique. Ique toʼ chʼokowic quiqui ʼano. Rumal-i ire xresaj rib chupam; xu tak u cʼamic jun palangan ya, y xu chʼaj u ʼab chiquiwach. Xu bij chique: \p —N-in mac ti yin we qui camsaj i achi-ri chi n-tu mac. Chiwach yix ʼo wi wach qui ʼan che —xu bij chique. \p \v 25 Conojel i winak xqui laʼ u wach che: \p —¡Pakawi yoj ca pe wi i tojpen che u camic i achi-ri! ¡Xak piquiwi i kacʼal! —xqui bij. \p \v 26 Are ʼuri i ma Piláto xroʼtaj bi a-Barabas; teʼuri xu tak u yaʼic u loʼxic i Jesus y xu jach bi piquiʼab i que camsaw chuwach cruz. \s1 Wach u yoʼyaxic i Jesus xqui ʼan i soldádo \p \v 27 Teʼuri i u soldádo i gobernador xqui cʼam bi i Jesus pa palácio. Chila conojel i cachiʼil xqui mol quib chirij chuwach. \v 28 Xquesaj u ʼuʼ y xqui coj jun chom laj u ʼuʼ cak. \v 29 Teʼuri xqui coj jun sotosic qʼuix che u jolom, y xqui ya jun cheʼ puʼab wikabim. Teʼuri xe xuqui chuwach, y xe oc chu yoʼyaxic; xqui bij: \p —¡Naj u ʼij i ʼatol tzij que i aj Israel! —xqui bij. \p \v 30 Xqui chubaj qui cʼaxaj chirij, xak xqui maj i cheʼ che, chi qui yom puʼab, y xqui chʼay u jolom ruʼ. \v 31 Are xe utzin chu yoʼyaxic, xquesaj i cʼul cak chi qui cojom che, y xqui coj chic i u ʼuʼ ire. Teʼuri xqui cʼam bic, xe ʼe chu camsaxic chuwach cruz. \s1 Wach u ripic i Jesus chuwach cruz \p \v 32 Are que tijin chi be, xqui cʼulaj jun achi aj Ciréne, chi ma Simon u bi. Xqui ʼan pen che, xu cʼam bi u cruz i Jesus. \v 33 Queje ile xe upon che jun jyub, Gólgota u bi; i usucʼ i tzij-le queʼelok: “jyub pacha u jolom anma.” \v 34 Are xe upon chila, xqui sujuj jubiʼ víno che i Jesus, chi ʼo cunbal cʼa che, tobal na re u cʼaxcʼol. I Jesus, are xu naʼo, n-xraj taj. \p \v 35 Are qui ripom chic chuwach i cruz, i soldádo xe oc chi saquinic chirij u ʼuʼ i Jesus, ʼilbal-re pachin ca chʼacaw bi chique. Xeʼel ʼuri pacha u bim can i ajbil u tzij i Dios ujer. Xu bij ire: “Xqui jach na in ʼuʼ chiquiwach; xe saquin chirij in ʼuʼ, pachin ca chʼacaw nubic.” Queje ile u tzʼibam canok. \v 36 Teʼuri xe cubi chila chu chajixic, tzʼakat ca camic. \v 37 Puwi ʼan i cruz xqui tzʼibaj juban tzij, ʼalijinsabal-re wach u mac. Cu bij i tzʼib: “Are iri, are i Jesus, chi ʼatol tzij que i aj Israel winak,” coʼono. \p \v 38 Xak je ʼo queb iliʼomab xe qui rip chuwach qui cruz, junam ruʼ i Jesus. Jun xqʼuiji pu wikabim, y jun pu moxim. \v 39 Niʼpa i que icʼaw chila, xqui yoʼya. Quiqui sutsa qui jolom \v 40 y quiqui bij: \p —Yet a bim na chi ca wulijsaj ni rachoch i Dios, y ca yac chic churox ʼij. ¡Bay, cha to ʼuri awib! We yet at u Cʼojol i Dios, cha kajsaj li awib chuwach i cruz —xe cha. \p \v 41 Xak queje xqui ʼan i ajwab sacerdóte, xak i tijonel re i ʼatbal tzij, xak queje i aj Fariséo, xak i nimak tak mamʼib, lic xqui yoʼya na. Ique xqui bij chiquiwach: \p \v 42 —Ire-le je qʼui xe u to na, xui-ri n-ca tiqui ta chu toʼic rib. Ire, we lic are i ka ʼatol tzij yoj chi oj aj Israel, cha kaj lo ʼuri chuwach i cruz, teʼuri caka coj na. \v 43 Ire u cubam u cʼux che i Dios, xak u bim chi ire u Cʼojol i Dios; bay, i Dios ʼut chu to na we cʼax cu naʼo —xe cha. \p \v 44 Xak i iliʼomab chi je riptal ruʼ ire, xak ique quiqui yoʼya panok. \s1 Wach u camic i Jesus \p \v 45 Are tiqʼuil ʼij, xoʼon ʼekum ronojel u wach i jyub taʼaj; queje xoʼon ile cʼa a las tres re u kajbal ʼij. \v 46 Are ʼuri, co xchʼaw i Jesus, xu bij: \p —Eli, Eli, ¿láma sabactáni? —xu bij. \p I usucʼ i tzij-i queʼelok: Wajwal Dios, Wajwal Dios, ¿wuchac in awoʼtam canok? Queje usucʼ u tzij ile. \p \v 47 Je ʼo jujun chila xqui ta; ique xqui bij: \p —I achi-le cu siqʼuij i ujer ajbil u tzij i Dios, mam Elías —xe cha. \p \v 48 Juntir, ʼo jun chique xa ʼe paʼanem, xu mu jun espónja chupam juban víno chʼam. Teʼuri xu chʼap tzam cheʼ y xu ya ʼan che, man cu tzʼub-bej re. \v 49 I juban xqui bij: \p —Chawoyʼej na, we kas ca cʼun i mam Elías chu toʼic —xe cha che. \p \v 50 Teʼuri i Jesus xsiqʼuin julaj chic y xel u cʼux. \p \v 51 Are ʼuri i nim laj cortin pim, pa rachoch i Dios, xel pa nicʼaj, xmajan li pujaʼ, cʼa pulew. I ulew lic xa sicsatic; i tak i abaj xpax u pam. \v 52 Niʼpa i qui mukbal i camnak xe jaktaj na; je qʼui i creyent je camnak xe walij na. \v 53 Xe ʼel ʼuri chi sak; y chirijil nu walijic i Jesus, xe oc pa tinimit Jerusalen. Chila xe ʼiltaj wi cumal uqʼuial winak. \p \v 54 ʼO jun capitan que tijin chu chajixic i Jesus cuʼ u soldádo. Are xqui na i ucabrakan, xak xquil niʼpa i ʼanic-le, lic xqui xij quib. Xqui bij: \p —Katzij i achi-ri, lic are u Cʼojol i Dios —xqui bij. \p \v 55 Je ʼo uqʼuial ixokib que taken li cʼa naj chi je terejnak chirij i Jesus. Je terejnak li chirij, quiqui tobej na re; cʼa pa Galiléa je terejnak lok. \v 56 Chiquixol ique je ʼo i ati Mariy Magdaléna, xak i ati Mariy chi qui chuch i ma Jacóbo y ma Jose, xak i qui chuch i u cʼojol i mam Zebedéo. \s1 Wach u mukic i Jesus \p \v 57 Are xoc aʼab, xcʼun jun achi beyom aj Arimatéa, ma Jose u bi. I achi-le xak terejnak chirij u cʼutunic i Jesus. \v 58 Xoc ire ruʼ i ma Piláto y xu tzʼonoj i u chʼacul i Jesus. I ma Piláto xu tak u jachic che. \v 59 Teʼuri i ma Jose xu cʼam bic y xu pasij bi chupam jun sawan lic chʼam. \v 60 Teʼuri xe u mina chupam jun pantion re ire; are jun jul chi cʼa te u takom u woric chupam jun péña. Xu tzʼapij can u chiʼ i jul ruʼ jun nim laj abaj, y xa ʼec. \v 61 I ati Mariy Magdaléna, xak i ati Mariy jun, xe cubi can chila chuwach i jul. \s1 Lic xqui ʼan pen n-ta quelʼaw u chʼacul i Jesus \p \v 62 Are xa ʼani ile, are i ʼij chi yijbal na re i uxlambal ʼij. Chucab ʼij ʼuri, i ajwab sacerdóte, xak i aj Fariséo, xe ʼe ruʼ i ma Piláto \v 63 y xqui bij che: \p —Nim laj winak, xcʼun chaka cʼux chi i achi aj tʼoronel-le u bim na chi ca cʼun sak chuwach churox ʼij. Queje ile u bim na are cʼa cʼaslic. \v 64 Rumal-i cha taka u chajixic i jul pa muktal wi, cʼa churox ʼij. Mokxa que cʼun i u tijoxelab chaʼab, caquelʼaj bi u chʼacul, teʼuri quiqui bij chique i winak chi walijnak chic. We queje quiqui ʼan ni ique ile, i mentir-le mas nim na chuwach i-jun chi u bim can i achi. (Queje ile xqui bij che i ma Piláto.) \p \v 65 Teʼuri ire xu bij chique: \p —Che i cʼama bi i soldádo; che i ya chila chu chajixic i jul. ʼUtz u chajixic chi ʼana che —xu bij chique. \p \v 66 Ique xe ʼec, que ʼe qui yijba u chiʼ i jul man n-ta jun ca ʼe yinawok. I abaj chi ʼo che u chiʼ i jul, xqui coj cʼam chuwach, xqui nacʼ ixcab che tak u tzam. Queje xqui ʼan ile, ʼilbal-re we n-ta jun ca ʼe yinawok. Xak xe qui canaj can i soldádo chi je chajinel re u chiʼ i jul. \c 28 \s1 U walijic i Jesus che u camic \p \v 1 Are xicʼaw i ʼij re i uxlambal ʼij, are ya ca pe i u sakiric re i domíngo, are ʼuri i ati Mariy Magdaléna, xak i ati Mariy jun, xe ʼe chu rilic i jul. \v 2 Are maja que uponic, xpe jun ucabrakan, man ʼo jun ángel re i Kajwal xkaj li chicaj, xresaj i abaj chu chiʼ i jul, y xcubi puwi. \v 3 I u tzunbal ire ca walchʼinic pacha u rep ʼaʼ; i u ʼuʼ lic sak, sak. \v 4 I soldádo, are xquil u wach, lic que sicsat rumal qui xibriquil, pacha laj xe cam rumal. \p \v 5 Are xe upon i ixokib, i ángel xu bij chique: \p —Mi xij iwib. Yin wetaʼam chi xix cʼun chu tzucuxic i Jesus chi xcamsax chuwach cruz. \v 6 Ire n-ta waral; walijnak chubic pacha i u bim. Chix petok, chol iwila u qʼuijibal pa yatal wi canok. \v 7 Chi bisoj u yaʼic rason chique i u tijoxelab. Chi bij chique: “Ire walijnak chic chiquixol i camnak; ya ʼenak chic pa Galiléa, nabe na chiwach yix; chila quiwil ni u wach,” chix chok chique. Are iri col in bij chiwe —xu bij i ángel chique. \p \v 8 Teʼuri i ixokib juntir xe ʼel ruʼ i jul. Lic xqui xij quib xe ʼec, xui-ri xak que quicotic. Paʼanem xe ʼe chu yaʼic rason chique u tijoxelab. \v 9 Xak teʼet i Jesus xu cʼut rib chique, y xu ya rutzil qui wach. Ique xe tejeb ruʼ y xe xuqui chuwach, cojbal re u ʼij, y xqui chap i rakan. \p \v 10 —Mi xij iwib —xu bij i Jesus chique—. Ji bij chique i wachalal che ʼoj ique pa Galiléa; chila quiquil ni in wach —xu bij chique. \s1 Xyaʼ mer chique i soldádo, ʼanbal re chique chi quiqui ʼan i mentir \p \v 11 I ixokib xqui maj bi qui be. Are que tijin chi be, xak ʼo jujun chique i soldádo xe ʼe pa tinimit chu bixquil chique i ajwab sacerdóte wach i xquilo. \v 12 Teʼuri i ajwab sacerdóte xe ʼe chu bixquil chique i nimak tak mamʼib. Xqui junamsaj i qui noʼoj chiquiwach, wach i quiqui ʼano. Teʼuri xqui ya uqʼuial mer chique i soldádo, \v 13 y xqui bij chique: \p —Chi bij yix chi xix war chaʼab, y are ʼuri xe cʼun i u tijoxelab i Jesus y xquelʼaj bi u chʼacul ire. Queje ile chi bij na. \v 14 We xu ta rason i gobernador, mi xij iwib; yoj caka kajsaj ni u cʼux ire; ire n-ta cu ʼan chiwe. (Queje xqui bij i ajwab sacerdóte ile chique i soldádo.) \p \v 15 Are ʼuri i soldádo xqui chap i mer, y xqui bij na pacha bital chique. Y queje quiqui bij ni aj Israel winak ile, cʼa are ʼo wi woʼor. \s1 Wach u cʼutic rib xoʼon i Jesus chique u tijoxelab \p \v 16 I julajuj u tijoxelab xe ʼe pa Galiléa; xe ʼe che jun jyub pacha bital chique rumal i Jesus. \v 17 Chila xqui rik wi i Jesus, y are xquilo, xe oc chu cojic u ʼij, tupu ʼo jujun chique n-kas ta quiqui cojo we are i Jesus. \v 18 I Jesus xtejeb pan cuʼ y xu bij: \p —Yatal chic pinʼab u ʼatic tzij puwi ronojel niʼpa i ʼolic. ʼO chic pinʼab ronojel i aj chicaj, xak ronojel i aj chuwach i jyub taʼaj. \v 19 Jix yix cuʼ i winak ronojel u wach i jyub taʼaj. Chi bij in tzij chique man xak ique que u ʼon ni in tijoxelab yin. Chi kajsaj ni ya piquiwi, cʼutbal-re chi je re chic i Ta chicaj, xak je re i u Cʼojol, xak je re i u Tewal i Dios\f + \fr 28:19 \ft I mer tzij xu bij are iri: pubi i Ta, xak i u Cʼojol, xak i u Tewal i Dios.\f*. \v 20 Chi cʼutu chique chi ʼo u chac que cojon na che ronojel niʼpa in cʼutum yin chiwe yix. Mi sach pi cʼux chi yin in ʼo na iwuʼ ronojel ʼij sak, cʼa pa qʼuisbal re u wach i jyub taʼaj. \p Amen (katzij).