\id LUK - Achi de Cubulco [acc] NT (Guatemala) -bd, 2009 \ide UTF8 \h SAN LUCAS \toc1 I ʼutz laj tzij chirij i Jesuscrísto u tzʼibam i San Lucas \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt2 I ʼUTZ LAJ TZIJ CHIRIJ I JESUCRISTO U TZʼIBAM \mt1 I SAN LUCAS \c 1 \p \v 1-4 Quin tzʼibaj i tzij-i chawe yet, at nim laj winak mam Teófilo. ʼUtz xin chʼob yin, quin tzʼibaj pusucʼ niʼpa iri; cwaj cawetamaj chi lic katzij wach a tom yet chirij i Jesucrísto. Je qʼui qui ʼanom pen u tzʼibaxic pusucʼ wach xa ʼani che tak can i ʼij-i. Qui tzʼibam wach i cʼut-tal chake cumal i xe ʼilaw li cʼa chu xebal, xak cumal i je aj paxsanel re u tzijol. Yin xin taqʼui na pa rakan, cʼa chu xebal lok, wach coj tijin chu tayic; ʼutz u ʼonquil xin ʼan che, rumal-i quin bij yin, ʼutz quin tzʼibaj ni usucʼ chawe yet. \s1 Wach i xu bij i ángel che i ralaxbal i ma Wan \p \v 5 Are i ma Heródes are i ʼatol tzij che i jyub Judéa, are ʼuri ʼo jun achi, mam Zacarías u bi. Ire sacerdóte, aj cojol qui tzij i winak chuwach i Dios. Ire-le, qui cwenta i jutzobaj sacerdóte re i mam Abías. I rixokil i mam Zacarías, chi ati Wet, lic u muk u xiquin can i nim laj sacerdóte mam Aaron. \v 6 I mam Zacarías, i ati Wet, je ʼutz chuwach i Dios. Lic xe cojon che ronojel u tzij u pixab i Kajwal Dios, lic n-ti qui mac che ile. \v 7 Ique n-ta cacʼal, man i ati Wet n-calan taj; y n-xui ta la ile, xak che queb, je nimak winak chic. \p \v 8 Xoʼon panok, i mam Zacarías ca tijin chu ʼonquil u patan chuwach i Dios man ya xu rik i ʼij que i jutzobaj re ire. \v 9 Niʼpa tak i jutzobaj sacerdóte, are i qui módo quiqui saquij na, quiquilbej-re pachin chirij ca tzak wi, chi cu poroj inciénso chuwach i Dios. Che i ʼij-le, i patan xtzak chirij i mam Zacarías, chi are ire coc pa cuárto naj u ʼij pa rachoch i Kajwal Dios. \v 10 Xoc i mam chila y are ca tijin chu poroxic i inciénso, i uqʼuial winak chi xcoyʼej can chi sak ʼis que tijin chu tzʼonoxic che i Dios. \v 11 Xak teʼet, ʼo jun ángel re i Kajwal xwinakir chuwach i mam Zacarías chila paja. I ángel-le tacʼal pa wikabim re i altar, pa ca porox wi i inciénso. \v 12 I mam Zacarías, are xrilo, lic xoc ʼil che; lic xu xij rib che. \v 13 I ángel xu bij che: \p —A-Zacarías, ma xij awib. I Dios u tom wach a tzʼonom che. Yet ruʼ awixokil ati Wet ca qʼuiji jun iwacʼal. Are qui coj u bi, chi ya pu bi, a-Wan. \v 14 Yet cat quicot na; lic ʼo ni quicotemal awuʼ. Xak je qʼui i winak que quicot na are calaxic, \v 15 man i a cʼojol-le, nim u patan che i Dios. Ire-le n-cu tij ti víno, n-cu tij ti awarient. Ire, lic pa ralaxbal lok ucʼam na rumal u Tewal i Dios. \v 16 Rumal u cʼutunic ire, je qʼui aj Israel winak quiqui jek tan chic qui cojonic che i Dios; quiqui ʼan tan chic Cajwal che. \v 17 Ire ca nabeaj na chuwach i Tolque chi ca cʼunic. Pacha u nojbal i mam Elías ujer, queje ni u nojbal ire; xak pacha i ʼo puʼab i mam Elías, xak queje i ʼo na puʼab ire. Ire cu chomarsaj ni qui nojbal i achiab cuʼ i cacʼal. Rumal ire, niʼpa i n-quiqui coj ti Dios, quiqui jek ni u tayic qui tzij i ʼo qui noʼoj rumal i Dios. Queje cu ʼan ire ile, yijbal que i winak, are ya ca cʼun i Cajwal. (Queje ile xu bij i ángel.) \p \v 18 I mam Zacarías xu bij che: \p —¿Wach i retamaxic quin ʼan yin? Man yin in rij chic; xak i wixokil rij chic —xu bij. \p \v 19 I ángel xu laʼ u wach che: \p —Yin in ángel Gabriel, chi in u takon i Dios. Lic ruʼ ire in petnak wi. Xin u tak lok, col in bij i ʼutz laj tzij-i chawe. \v 20 Xui-ri, yet n-ca coj taj wach i quin bij chawe, rumal-i cat memer na. N-cat chʼaw ta chic cʼa calax ni awacʼal. Wach in bim chawe, yet cawil na are cu rik i ʼij chi u chʼobom i Dios —xu bij i ángel che. \p \v 21 I winak coyʼem i relic i mam Zacarías pa rachoch i Dios; lic xqui bisoj man naj xbaytajic. \v 22 Are xel lok, n-quel ta chic u chʼawbal. Are ʼuri ique xquetamaj chi rilom jun nim laj ʼil chila pa cuárto naj u ʼij, pa rachoch i Dios. Ire toʼ u ʼab chic cu cʼut chique, man n-quel tu chʼawbal. \p \v 23 Are xqʼuis i ʼij re u patan, xa ʼe chi rachoch. \v 24 Xoʼon panok, xqʼuiji i yobil chirij i ati Wet chi rixokil; i ixok, joʼob icʼ n-xel ta chi rachoch; lic ca quicotic xu bij pu cʼux: \v 25 “I Kajwal Dios cu ya na jun wacʼal chwe. Queje xu ʼan ni ile chwe tobal we. Xresaj in qʼuix chiquiwach i winak,” xu bij. \s1 Wach i xu bij i ángel che i ralaxbal i Jesus \p \v 26 Che i wakib icʼ, i Dios xu tak li ángel Gabriel che i tinimit Nazaret chi u cwenta i jyub Galiléa. \v 27 Xu tak bi ruʼ jun ʼapoj ali, al-Mariy u bi, que u bij che wach cu ʼan ni Dios che. I ali-le, ya u yom chic u tzij che jun achi, ma Jose u bi, chi ca cʼuli ruʼ. I ma Jose-le, u muk u xiquin can i ujer ʼatol tzij mam David. \v 28 Xoc i ángel pa ʼo wi i al-Mariy, y xu ya rutzil u wach. Xu bij che: \p —¡Chat quicotok! ¡ʼUtz awe yet! I kajwal Dios lic ʼo awuʼ. Nim ni ʼutz cu ya i Dios pawi yet chiquiwach i juban ixokib —xu bij i ángel che. \p \v 29 I al-Mariy, are xril i ángel, lic xu bisoj i tzij chi xbix che; xu chʼob pu cʼux wuchac queje xu bij i ángel ile che. \v 30 Rumal-i, i ángel xu bij: \p —Ma xij awib al-Mariy; i Dios, nim ni rutzil u cʼux chawe. \v 31 Chatapeʼ, ca pe i yobil chawij; ca qʼuiji jun awacʼal; y ca ya pu bi: A-JESUS. \v 32 Coʼon panok, nim ni u ʼij; ca bix na che chi u Cʼojol i Dios chi ʼAtz u ʼIj. I Kajwal Dios cu ya puʼab pacha u ʼatbal tzij i u mam, mam David ujer. \v 33 Ire cu ʼat na tzij piquiwi i aj Israel winak queʼe ʼij sak chirij; i u ʼatbal tzij n-tu qʼuisic. (Queje ile xu bij i ángel.) \p \v 34 I al-Mariy xu bij che: \p —¿Wach u ʼonquil ʼuri? Yin n-ta achi qʼuijinak wuʼ —xu bij. \p \v 35 I ángel xu bij che: \p —I u Tewal i Dios ca cʼun na pawi yet; i u choʼab i Dios chi ʼAtz u ʼIj ca kaj nali pawi. Rumal ʼuri i ral acʼal chi calaxic, lic ʼo na re i Dios che. Lic u Cʼojol i Dios ca bix na che. \v 36 Xak i awachalal, ati Wet, i Dios u ʼanom jun milágro che; ya xqʼuiji yobil chirij tupu rij chic. Quiqui bij i winak chi n-calan taj, xui-ri, wakib icʼ ʼo chic chirij. \v 37 Queje ile u ʼanom i Dios che, man i Dios ʼis ronojel ca tiqui che —xu bij i ángel. \p \v 38 I al-Mariy xu bij: \p —Lic in ʼo puʼab i Kajwal Dios; chu ʼana na chwe pacha a bim chwe —xu bij. \p Are ʼuri xa ʼe i ángel. \s1 I al-Mariy xa ʼe bin ruʼ i tit Wet \p \v 39 Xoʼon chupan jubiʼ, che tak i ʼij-le, i al-Mariy xa ʼec; xu bisoj bi u be, xa ʼe che jun tinimit chujyub, u cwenta i Judéa. \v 40 Are xupon chila, xoc pa rachoch i mam Zacarías y xu tioxij i tit Wet. \v 41 Ire, are xu ta chi xtioxix rumal i al-Mariy, i acʼal xu yin rib pu chʼacul, xak xcʼun i u Tewal i Dios puwi i tit Wet. \v 42 Are ʼuri, co xchʼawic y xu bij che i al-Mariy: \p —I Dios, nim ni ʼutz u yom pawi chiquiwach niʼpa ixokib, xak nim i ʼutz cu ya na puwi awacʼal. \v 43 Nim ni a ʼij yet chin wach yin, n-ca majaw ta chwe chi yet xat cʼun chin solixic, man at u chuch i Kajwal. \v 44 Wetaʼam, ʼo ni u ʼij awacʼal, man are xin a tioxij, i wacʼal chi ʼo pin chʼacul, xu yin rib rumal i quicotemal. \v 45 ʼUtz awe yet man xa cojo chi i Kajwal Dios cu ʼan na pacha u bim chawe —xu bij. \q1 \v 46 Teʼuri, xu bij i al-Mariy: \q1 —Yin, ronojel in cʼux, lic quin coj u ʼij i Kajwal Dios. \q1 \v 47 I wanima yin lic ca quicot rumal i Dios Tolwe. \q1 \v 48 Yin n-nim ti in ʼij, xui-ri i Dios xu ya i ʼutz pinwi, tupu xa in rajchac ire. \q1 Are ʼo wi woʼor, ronojel ʼij sak, conojel i winak quiqui bij na chi Dios nim i ʼutz u yom chwe. \q1 \v 49 Queje quiqui bij ni ique ile, man i Dios chi ʼAtz u Choʼab, nim ni ʼutz u ʼanom chwe. \q1 Lic nim u ʼij u bi. \q1 \v 50 Ire nic are wi cril toʼbal qui wach niʼpa i winak quiqui xij quib chuwach; queje u ʼanom ile chique i katit ka mam; \q1 xak queje cu ʼan ile chique i ka muk ka xiquin, we quiqui xij quib chuwach. \q1 \v 51 Ruʼ i nim laj u choʼab, nim i u ʼanom; \q1 u kajsam qui ʼij niʼpa i quiqui ʼan nim che quib, man quiqui na ique ʼo qui nojbal. \q1 \v 52 Ire resam i nimak tak ʼatol tzij che qui patan; \q1 i niʼpa i n-ti qui ʼij, ire xu ya qui ʼij. \q1 \v 53 Niʼpa i que numic, nim i ʼutz u yom chique; \q1 xui-ri i beyomab, lic n-ta xu ya chique. \q1 \v 54 Xoj u to yoj oj aj Israel, chi oj rajchac ire; xcʼun chu cʼux chi cril toʼbal ka wach. \q1 \v 55 Xu ʼan na pacha u bim can chique i katit ka mam, che mam Abraham, xak chique i u muk u xiquin queʼe ʼij sak chiquij. \m (Queje ile xu bij i al-Mariy.) \p \v 56 Ire xcanaj ruʼ i tit Wet colo oxib icʼ, teʼuri xtzalij chi rachoch. \s1 Wach i ralaxbal i a-Wan \p \v 57 I tit Wet, are xu rik u ʼij, xiwajic; xqʼuiji jun racʼal, ral ala. \v 58 Niʼpa i je ʼo chirij chuwach, xak niʼpa i rachalal, ique xqui ta chi nim ni rutzil u cʼux i Kajwal Dios oʼonom che; ʼis xe ʼe quicot ruʼ. \v 59 Are xtzʼakat i wajxakib ʼij, xe ʼe chu cojic i retal\f + \fr 1:59 \ft Circuncisión u bi pa castílla. Chawila usucʼ i tzij “retalil” pa Diccionário pa qʼuisbal re i wuj-i.\f* que i aj Israel winak che u chʼacul i acʼal. Cacaj ique quiqui ya pu bi, a-Zacarías, pacha i u bi u kajaw. \v 60 I u chuch xu bij: \p —N-are taj. I u bi: a-Wan —xu bij. \p \v 61 —¿Wuchac ʼuri? —xqui bij che—. Mi jun chique awachalal ʼo i u bi queje ile —xe cha. \p \v 62 Ique teʼuri xqui tzʼonoj che u kajaw ruʼ qui ʼab wach u bi craj cu ya che. \v 63 Are ʼuri i u kajaw xu tzʼonoj chʼakap wuj chique, man cu tzʼibaj chuwach. “A-Wan u bi,” xu tzʼibaj. Conojel xqui bisoj che, wach i quilom. \v 64 Are ʼuri i mam Zacarías juntir xel chic u chʼawbal; xu jek chʼaʼatic y xu bij u ʼij i Dios. \v 65 Niʼpa i je aj chirij chuwach lic xqui bisoj. Xel u tzijol chuwi tak jyub re i Judéa: i winak ʼis xqui lapo wach i xa ʼanic. \v 66 Niʼpa i winak chi xe taw ile, xe oc chi chʼobonic che, y xqui tzʼonoj chiquiwach: \p —¿Bi chi acʼalil ile? ¿Wach nawi u patan? \m —xqui bij. \m Queje ile xqui bij, man ʼalaj chi i Kajwal Dios lic ʼo ruʼ. \s1 Wach u cojic u ʼij i Dios xu ʼan i mam Zacarías \p \v 67 I mam Zacarías, chi u kajaw i a-Wan, xcʼun i u Tewal i Dios puwi, y xu jek ʼuri u bixquil i tzij-i: \q1 \v 68 Chaka bij u ʼij i Kajwal Dios, chi ka Dios oj aj Israel winak; \q1 ire xoj ol u to ni yoj, chi oj u winak ire; u tojom i kelsaxic chi sak. \q1 \v 69 U yom jun Tolke chi nim u choʼab; ire-le, u muk u xiquin can i mam David, chi lic rajchac i Dios ujer. \q1 \v 70 Queje ile u bim canok chi cu ʼan na; lic ujer queje ile xu bij chique i je u loʼlaj ajbil u tzij. \q1 \v 71 Ire xu bij chi coj u to na chiquiwach i je aj chʼoʼoj chikij, coj u to na chiquiwach niʼpa i tzel coj quilo. \q1 \v 72 Queje ile u ʼanom chake, man queje ile u bim can chique i katit ka mam rumal i rutzil u cʼux. \q1 Queje ile u ʼanom chake man n-cu sach ta chu cʼux wach i trat u ʼanom can cuʼ ique ujer. \q1 \v 73 I trat-le, i Dios lic xu bij che i ka mam, mam Abraham, chi cu ʼan na. \q1 \v 74 Xu bij chi coj resaj piquiʼab i je aj chʼoʼoj chikij man ʼutz n-caka xij ta kib chu ʼanic ka patan che ire; \q1 \v 75 xak caka ʼan ka patan chirij, lic oj chʼam, lic oj ʼutz chuwach, niʼpa i ʼij re i ka cʼaslemal. \m (Queje ile xu bij i mam Zacarías; teʼuri xu bij che i acʼal:) \q1 \v 76 Xak yet, ral wacʼal, quiqui bij ni winak chi yet at ajbil u tzij i Dios chi ʼAtz u ʼIj. \q1 Queje quiqui bij na chawe, man cat nabeaj chuwach i Kajwal, que a yijba i winak chu tayic u tzij\f + \fr 1:76 \ft I mer tzij xu bij are iri: chu yijbaxic u be.\f*. \q1 \v 77 Yet ca cʼut na chique i je re ire chi ʼo ni sachbal qui mac, ʼelsabal-que chi sak. \q1 \v 78 I ka Dios cʼax coj u naʼo, lic cril toʼbal ka wach; \q1 rumal ile, cu tak na li jun aj chicaj; i u cʼunic, pacha coʼon i sak re u sakirbal. \q1 \v 79 Ire cu cʼam na li sak chique i je ʼo pa ʼekum; \q1 cu cʼam li sak chique i quiqui xij quib che i camic. Coj u cʼam bi pa ʼo wi i quicotemal. \m (Queje ile xu bij i mam Zacarías.) \p \v 80 I acʼal, chi a-Wan, ca tijin u qʼuiyic, xak ca tijin u qʼuiyic u cubibal u cʼux che i Dios. Are achi chic, xa ʼe jekel che i jyub tzʼinilic. Chila xqʼuiji wi cʼa xu rik ni ʼij re u cʼutic rib chique i aj Israel winak. \c 2 \s1 I ralaxbal i Jesus \p \v 1 Che tak i ʼij-le, are i ʼatz laj ʼatol tzij are i ma Augústo César. Ire xresaj li jun ʼatbal tzij chi ʼis ca tzʼibax qui bi i winak pa qui tinimit, ronojel tak i tinimit chi ʼo puʼab ire. \v 2 Ile are i nabe rakan chi xu ʼan i ʼatbal tzij-i. Are xu ʼan ile, are i ma Cirénio are i gobernador pa jyub Síria. \v 3 Conojel i winak ʼis que ʼe ʼuri chu tzʼibaxic qui bi pa tak tinimit pa je petnak wi i catit qui mam. \v 4-5 I ma Jose, jekel pa tinimit Nazaret, chi u cwenta i Galiléa. Ire, u muk u xiquin can i rey mam David. Rumal i ʼatbal tzij chi xel lok, ʼo ni u chac ca ʼe pu tinimit pa alaxnak wi i mam David ujer. I tinimit-le are i Belen, u cwenta i jyub Judéa. Xe ʼe ʼuri i ma Jose pa Belen junam ruʼ i al-Mariy chi yatal chic che chi rixokil. Are xe ʼec, i al-Mariy iwab winak chic. \v 6 Are je ʼo pa tinimit Belen, xu rik u ʼij chirij i ali-le; \v 7 chila xqʼuiji wi i nabe racʼal, ral ala. Ique n-xqui rik ti qui qʼuijibal pa meson, rumal-i i al-Mariy xa xu pasij i racʼal pa tak cʼul, y xu cotzʼba pu waybal chicop. \s1 Wach xu bij i ángel chique i je aj yuʼul chij \p \v 8 Nakaj che i tinimit Belen, je ʼo juban aj chajil chij pa tak ʼes, que tijin chu chajixic qui chij chaʼab. \v 9 Xak teʼet, jun ángel re i Kajwal Dios xwinakir chiquiwach. Xak i u chomal i Kajwal Dios lic ca walchʼin chiquij chiquiwach. Ique lic xqui xij quib. \v 10 I ángel xu bij chique: \p —Mi xij iwib. Yin xa col in bij jun ʼutz laj tzij chiwe chi ʼis que quicot ni winak rumal. \v 11 Woʼor xalax jun Toliwe pa Belen, chi u tinimit can i mam David ujer. Are i chatal rumal i Dios: i CRISTO, chi Kajwal. \v 12 Are i cʼutbal-re chiwe chi katzij i quin bij, we qui tzucuj, qui rik ni acʼal cotzʼbam pa jun u waybal chicop, pasim pa tak cʼul. (Queje ile xu bij i ángel chique.) \p \v 13 Are xoʼon ile, xak teʼet xe winakir uqʼuial ángel aj chicaj ruʼ i jun. Ique, que tijin chu cojic u ʼij i Dios; xqui bij: \q1 \v 14 “¡Chocsax u ʼij i Dios chila chicaj! \q1 Chuxlan qui cʼux i winak chuwach i jyub taʼaj, \q1 chi je u chom ire,” xqui bij i ángel. \p \v 15 Are xqui bij ile, xe tzalij chic chicaj; teʼuri i aj chajil chij xqui bij chiquiwach: \p —Jo pa Belen, cakilbej re wach i xa ʼanic chi u ʼalijinsam i Kajwal Dios chake —xqui bij. \p \v 16 Teʼuri i je aj chajil chij xe ʼe paʼanem cʼa Belen. Are xe uponic, xqui rik i al-Mariy ruʼ i ma Jose, xak i acʼal cotzʼbam pu waybal chicop. \v 17 Are xquilo xqui bij chique i je ʼo chila wach i u bim i ángel chirij i acʼal-le. \v 18 Conojel i xe tawic lic xqui bisoj wach i xbix chique cumal i je aj chajil chij. \v 19 I al-Mariy toʼ xu ta wach i xqui bij. Xu cʼol i qui tzij pu cʼux; toʼ xu chʼobo. \v 20 I je aj chajil chij xe tzalij chic pa i je petnak wi. Are xe ʼec, que tijin chu cojic u ʼij i Dios; xqui bij chi lic nim u ʼij, rumal ronojel i qui tom, xak i quilom. Xeʼelok lic katzij pacha i u bim i ángel chique. \s1 Wach u jachic i acʼal Jesus che i Dios \p \v 21 Xel wajxakib ʼij, xqui coj i retal\f + \fr 2:21 \ft Circuncisión u bi pa castílla. Chawila usucʼ i tzij “retalil” pa Diccionário pa qʼuisbal re i wuj-i.\f* que i aj Israel winak che u chʼacul i acʼal; are ʼuri xqui ya pu bi A-JESUS. Are u bi ile chi bital che i al-Mariy rumal i ángel, are cʼa maja ca qʼuiji i yobil chirij. \p \v 22 Are xtzʼakat u ʼij i ixok Mariy, xe ʼe pa Jerusalen, quiqui ʼanbej rawasil re u walijic, pacha cu bij i ujer ʼatbal tzij re i mam Moises. Xe ʼe chu jachic i acʼal che i Kajwal Dios. \v 23 Queje xqui ʼan ique ile rumal i tzij-i chi tzʼibtal can chupam u ʼatbal tzij i Kajwal Dios; queje iri cu bij: “Are calax i nabe acʼal, we ala, ʼo u chac ca jach na puʼab i Dios.” Queje ile tzʼibtal canok. \v 24 Rumal ʼuri, xe ʼe chu sujuxic queb palomax o xi n-taj, queb ixcucu, pacha i cu bij u ʼatbal tzij i Kajwal Dios. \p \v 25 ʼO jun mam jekel chila pa Jerusalen, mam Simeon u bi. Ire ʼutz laj mam, lic u yom rib puʼab i Dios. Ire royʼem chic i tobal que i aj Israel winak. I mam-le, lic ʼo u Tewal i Dios ruʼ. \v 26 Rumal u Tewal i Dios, retaʼam chi n-ca cam ta tan, cʼa cril ni u wach i Tolque, i jun chi u bim i Kajwal Dios cu tak na lok. \v 27 I mam-le xoc pa rachoch i Dios, ucʼam rumal u Tewal i Dios. Are ʼuri i ma Jose i ati Mariy xak qui cʼamom bi i a-Jesus pa rachoch i Dios, chu ʼonquil che pacha i tzʼibtal can chupam u ʼatbal tzij i mam Moises. \v 28 Are ʼuri i mam Simeon xu ʼaluj i acʼal pu ʼab, xu cʼamwaj che i Dios, y xu bij: \q1 \v 29 Woʼor, Wajwal Dios, xuxlan in cʼux; a ʼanom na, pacha a bim chwe; we cawaj, chin camok. \q1 \v 30 Xuxlan in cʼux man wilom chic wach i tobal-ke a yijbam. \q1 \v 31 Conojel i winak chuwach i jyub taʼaj, a yijbam wach i tobal-que. \q1 \v 32 I tobal-que chi a yijbam, queʼel chique i ne te aj Israel winak pacha sak petnak piquiwi. \q1 Y yoj, chi oj aj Israel, oj a winak yet, cocsax ni ka ʼij rumal wach a ʼanom. \m (Queje ile xu bij i mam Simeon.) \p \v 33 I ma Jose, xak i u chuch i a-Jesus, xqui bisoj wach i xqui ta, chi xbix chirij i acʼal. \v 34 I mam Simeon xu tzʼonoj i ʼutz re i Dios piquiwi. Are ʼuri xu bij jun tzij che ixok Mariy, chi u chuch i acʼal. Xu bij: \p —I acʼal-i, yatal chakaxol man cu ʼalijinsaj na pachin je re i Dios, xak pachin ne te re. Rumal ire, je qʼui ni aj Israel que totaj na, xak je qʼui xa que tzak pa tojpen rumal. I acʼal-i col u cʼutu u choʼab i Dios, tobal na que i winak, xui-ri, je qʼui quiqui xutuj ni tobal-que le. \v 35 Queje ile, quiqui ʼalijinsaj na wach i mer qui nojbal. Xui-ri yet, coc i bis pa cʼux pacha chʼichʼ coc ruʼ awanima. (Queje ile xu bij i mam Simeon che.) \p \v 36 Xak ʼo jun tit ʼo chila, tit An u bi, chi ajbil u tzij i Dios. Ire u miʼal i ma Fanuel, chi u muk u xiquin can i mam Aser. I tit An-le, nim laj winak chic. Are cʼa ali, xcʼuliʼic, y xcucʼaj quib wukub junab ruʼ i rachijil. \v 37 Teʼuri, xmalcanij canok, y ʼo chic ochénta y cuátro junab che. Ire n-kas ta xel pa rachoch i Dios, ca tijin chu cojic u ʼij i Dios chi paʼij, chi chaʼab; ʼolic n-cu tij ti u wa xa rumal u tzʼonoxic che i Dios. \v 38 Are ʼuri ire-le xtejeb pan cuʼ i u kajaw i u chuch i a-Jesus, y xu tioxij che i Dios rumal i acʼal-le. Teʼuri xu paxsaj u tzijol i acʼal chique conojel niʼpa i aj Israel winak chi coyʼem i quelsaxic piquiʼab i aj Róma\f + \fr 2:38 \ft I mer tzij xu bij are iri: coyʼem i relsaxic i Jerusalen piquiʼab i aj Róma. (I Jerusalen are u nimal qui tinimit i aj Israel winak.)\f*. \p \v 39 I ixok Mariy, i ma Jose, are xe utzin chu ʼonquil pacha usucʼ u ʼatbal tzij i Kajwal Dios, xe tzalij ʼuri pa qui tinimit Nazaret, chi pa jyub Galiléa. \v 40 Chila xqʼuiy wi i acʼal; xqʼuiji u choʼab, xqʼuiji u nojbal, xak i rutzil i Dios lic ʼo puwi. \s1 Wach xu ʼan i a-Jesus chiquixol i mamʼib pa rachoch i Dios \p \v 41 I u kajaw i u chuch i a-Jesus, ronojel junab que ʼe pa Jerusalen chi rilic i nimaʼij páscua\f + \fr 2:41 \ft I nimaʼij páscua que i aj Israel winak, are cʼunsabal chi qui cʼux wach i quelic lok piquiʼab i aj Egípto ujer.\f*. \v 42 Are ʼo cablajuj junab che i a-Jesus, xe ʼe pa Jerusalen, pacha ʼax quiqui ʼan wi pa nimaʼij. \v 43 Xqʼuis i nimaʼij, xe tzalij lok, xui-ri, xcanaj i a-Jesus pa Jerusalen. I u kajaw u chuch n-xqui na taj we xcanaj canok; \v 44 xqui bij ique, xa teren li cuʼ i rachiʼil. Xqui chʼij jun ʼij, toʼ queje ile xqui chʼob ique. Teʼuri xqui jek u tzucuxic chiquixol i rachalal, tak i je rachiʼil, \v 45 y n-xqui rik taj. Rumal-i xe tzalij chic chu tzucuxic pa Jerusalen. \v 46 Xicʼaw urox ʼij, teʼuri xqui rik pa rachoch i Dios. Are xqui riko, ire cul cuʼ i je tijonel re i ujer tzij pixab, ca tijin chu tayic qui tzij, xak ʼo i tzij cu tzʼonoj ire chique. \v 47 Conojel i xqui ta wach i xu bij, lic xqui bisoj u nojbal, wach u tzalixic u wach xoʼon che i qui tzij. \v 48 I u kajaw i u chuch, are xquil u wach, lic xqui bisoj. I u chuch xu bij che: \p —Wacʼal, ¿wuchac queje xa ʼan ile chake? Yin, ruʼ a kajaw, lic xoj cʼachir cha tzucuxic —xu bij. \p \v 49 —¿Wuchac xa ipa xin i tzucuj wi? —xu bij i a-Jesus chique. ¿N-iwetaʼam ta ba ri, chi yin ʼo i quin ʼan pa rachoch in Kajaw? —xcha. \p \v 50 Ique n-xqui ta ti usucʼ wach i xu bij chique. \v 51 Teʼuri i a-Jesus xa ʼe cuʼ pa tinimit Nazaret; chila xcojon chique pacha ʼax coʼon wi. I u chuch xu cʼol pu cʼux ronojel wach i ʼantalic. \v 52 I a-Jesus ca tijin u qʼuiyic, xak ca tijin u qʼuiyic u nojbal; wach i xu ʼano, i Dios ʼutz xrilo; xak i winak, ʼutz xquilo. \c 3 \s1 Wach u pixbanic i ma Wan chique i winak \p \v 1-2 Xoʼon panok, i Dios xu ʼijla i ma Wan, chi u cʼojol i mam Zacarías. Are xu ʼan i Dios ile, are i ma Tibério ʼatz laj ʼatol tzij, ʼo chic jolajuj junab che u ʼatbal tzij. Xak i ma Póncio Piláto are i gobernador re i jyub Judéa. Xak che i junab-le, are i ma Heródes are i cajʼatzil i aj Galiléa; xak i u chaʼ chi ma Felípe, are i cajʼatzil i aj Ituréa xak i aj Traconíte; xak i ma Lisánias are i cajʼatzil i aj Abilínia. Xak che i junab-le, i mam Anas, i mam Caifas, che queb, je ʼatz laj sacerdóte. \p Chupam i junab-le, i Dios xu ʼijla i ma Wan, chi ʼo pa jyub tzʼinilic. \v 3 Xu tak bi che i jyub chu chiʼ i ya Jordan. I ma Wan, are xupon chila, xoc chu bixquil chique i winak chi ʼo u chac quiqui jalwachij qui noʼoj chi n-ʼus taj chuwach i Dios. Teʼuri, ca kajsax ni ya piquiwi, cʼutbal-re chi qui jalwachim qui noʼoj chuwach i Dios. Queje u rikic ile i cuybal qui mac, xu bij i ma Wan chique i winak. \v 4 Xeʼelok pacha u bim can i ajbil u tzij i Dios, mam Isaías, chupam u wuj ujer. Ire u tzʼibam can i tzij-i: \q1 Ca tataj u chʼawbal jun ca siqʼuin che i jyub tzʼinilic; cu bij: \q1 “¡Ya ca pe i Kajwal! Chi yijba u be chuwach. \q1 Chi sucʼba niʼpa i jul, niʼpa i tanalak pu be i Kajwal. \q1 \v 5 Niʼpa u xol tak jyub, ca nojsaxic; \q1 niʼpa i u tzam tak jyub, ca kajsaxic; xak i ral tak jyub ca kajsax na. \q1 Niʼpa i be cotcak, ca sucʼbax na; \q1 niʼpa i be tanalak, ca jos na. \q1 \v 6 Teʼuri conojel i winak ʼis quiquil na wach i tobal-que u yijbam i Dios.” \m (Are i tzij ile u tzʼibam can i mam Isaías ujer, y queje ile xeʼelok.) \p \v 7 Je qʼui i winak xe cʼun ruʼ i ma Wan, quiqui tzʼonoj u kajsaxic ya piquiwi. Ire xu bij chique: \p —¡Yix xa ix racʼal cumatz! ¿Pachin xbin chiwe chi quix totaj chuwach i tojpen chi ca tijin nali piwi? \v 8 N-ʼus taj we toʼ ca kajsax ya piwi. Chi ʼana i ʼutz, i chom, ʼalijinsabal-re we i jalwachim chic i nojbal chi n-ʼus taj. Mi chʼob yix pi jolom, “Lic oj ʼutz man oj u muk u xiquin can i mam Abraham,” quix cha. Ile n-ta coʼono. Chiwila i abaj-i; i Dios, we ta craj, ca tiqui chu yijbaxic je qʼui u muk u xiquin i mam Abraham che. N-are ti rumal i mam, mam Abraham, quix totajic. \v 9 Chitapeʼ, i Dios yij chic chu cojic pa tojpen niʼpa i u muk u xiquin i mam Abraham chi n-ʼus ti quiqui ʼano. Lic yij chic chu petsaxic i tojpen-le pacha cu ʼan jun achi yij chic ruʼ i ricaj cʼatzbal-re jun cheʼ. Niʼpa i cheʼ chi n-cu ya ti ʼutz laj echaʼ, ca cʼatzix na; teʼuri cocsax pa ʼaʼ. (Queje ile xu bij i ma Wan chique i winak.) \p \v 10 Are ʼuri i winak xqui tzʼonoj che: \p —¿Wach caka ʼan ʼut? —xe cha. \p \v 11 Xu bij chique: \p —We ʼo queb a camix, cha sipaj jun re i n-tu camix. We ʼo ca tijo, cha ya re i n-ti cu tijo —xu bij chique. \p \v 12 Xak ʼo i aj tzʼonol alcawal xe cʼun ruʼ i ma Wan, quiqui tzʼonoj u kajsaxic ya piquiwi. Xqui bij che: \p —At tijonel, cha bij chake wach nawi caka ʼan yoj —xe cha che. \p \v 13 Ire xu bij chique: \p —Mi tzʼonoj mas mer chique i winak, xui chi tzʼonoj chique pacha cu bij i ʼatbal tzij —xu bij. \p \v 14 Xak ʼo i soldádo xe cʼun ruʼ, quiqui tzʼonoj che. \p —¿Wach caka ʼan yoj, oj soldádo? —xqui bij. \p —Me i xibij i winak —xu bij chique— xak mi maj qui mer; mi coj qui mac we n-ti qui mac; chix quicot ruʼ iwajil chi qui chʼaco; mi rayij mas. (Queje xu bij i ma Wan ile chique.) \p \v 15 I aj Israel winak, ʼis coyʼem chic u cʼunic i Tolque; xqui jek u chʼobic piqui cʼux chi i ma Wan mok are i Tolque-le. \v 16 Ire xu bij ʼuri chique conojel: \p —Yin n-in ti Toliwe chi iwoyʼem. Yin, katzij quin kajsaj ya piwi, xui-ri, i jun chi ca cʼun chwijil yin cu kajsaj li u Tewal i Dios piwi; xak cu kajsaj li ʼaʼ piquiwi i je mal. Ire mas nim ni u ʼij chinwach yin; n-ca majaw ta chwe quin ʼan mocom che wib chirij, mi tene quin tor u wach u xajab, rumal ni u ʼij nim. \v 17 Col u ʼata tzij piquiwi i winak, pachin i je ʼutz, xak pachin i ne te ʼutz. Ire yij chic pacha coʼon jun ruʼ u pubal u wach trígo. Are i ʼutz quel che u trígo, cu molo y cu ya pu cʼolbal. I rij, chi n-ʼus taj, cu poroj pa ʼaʼ chi n-tu chupic —xu bij i ma Wan chique. \p \v 18 Ruʼ tak i tzij-le, xe u pixbaj i winak, xak ruʼ juban chic pixbanic. Queje xoʼon ire ile, are ca tijin chu bixquil i ʼutz laj tzij re i Dios chique i winak. \v 19 Xui-ri, i ma Heródes, chi cajʼatzil i aj Galiléa, xu tzʼapij i ma Wan pa cárcel. Xu tzʼapij, man i ma Wan xu bij che chi n-ʼus ti ca tijin chu ʼanic. Ire u majom i ati Erodiys, chi rixokil u chaʼ, chi ma Felípe; xak ʼo juban chic u mac u ʼanom. \v 20 Are xyaj rumal i ma Wan, xpe roywal; rumal-i xu min pa cárcel. Are jun chic u mac-i xu ʼano. \s1 Xkajsax ya puwi i Jesus \p \v 21 I Jesus, are xkajsax ya piquiwi conojel i winak, xak xkajsax ya puwi ire. Are ʼuri, are ca tijin chu tzʼonoxic che i Dios, xjaktaj i caj, \v 22 y xkaj li u Tewal i Dios puwi, pacha u qʼuexwach palomax. Xtataj jun chʼawbal chicaj chi xu bij: \p —Yet lic at in Cʼojol; cʼax cat in naʼo. Lic quin quicot awumal —xcha. \s1 I qui bi i ratit u mam i Jesus \p \v 23 I Jesus, are xu jek u chac, colo ʼo chic tréinta junab che. Ire, are u cʼojol i ma Jose, quiqui bij i winak. I ma Jose-le, are u cʼojol i ma Eli. \q1 \v 24 I ma Eli are u cʼojol i ma Matat. \q1 I ma Matat are u cʼojol i ma Levi. \q1 I ma Levi are u cʼojol i ma Mélqui. \q1 I ma Mélqui are u cʼojol i ma Jána. \q1 I ma Jána are u cʼojol i ma Jose. \q1 \v 25 I ma Jose are u cʼojol i ma Matatías. \q1 I ma Matatías are u cʼojol i ma Amos. \q1 I ma Amos are u cʼojol i ma Nahum. \q1 I ma Nahum are u cʼojol i ma Esli. \q1 I ma Esli are u cʼojol i ma Nagái. \q1 \v 26 I ma Nagái are u cʼojol i ma Maat. \q1 I ma Maat are u cʼojol i ma Matatías. \q1 I ma Matatías are u cʼojol i ma Seméi. \q1 I ma Seméi are u cʼojol i ma Jose. \q1 I ma Jose are u cʼojol i ma Juda. \q1 \v 27 I ma Juda are u cʼojol i ma Joána. \q1 I ma Joána are u cʼojol i ma Résa. \q1 I ma Résa are u cʼojol i ma Zorobabel. \q1 I ma Zorobabel are u cʼojol i ma Salatiel. \q1 I ma Salatiel are u cʼojol i ma Néri. \q1 \v 28 I ma Néri are u cʼojol i ma Mélqui. \q1 I ma Mélqui are u cʼojol i ma Adi. \q1 I ma Adi are u cʼojol i ma Cosam. \q1 I ma Cosam are u cʼojol i ma Elmodam. \q1 I ma Elmodam are u cʼojol i ma Er. \q1 \v 29 I ma Er are u cʼojol i ma Josue. \q1 I ma Josue are u cʼojol i ma Eliézer. \q1 I ma Eliézer are u cʼojol i ma Jorim. \q1 I ma Jorim are u cʼojol i ma Matat. \q1 \v 30 I ma Matat are u cʼojol i ma Levi. \q1 I ma Levi are u cʼojol i ma Simeon. \q1 I ma Simeon are u cʼojol i ma Juda. \q1 I ma Juda are u cʼojol i ma Jose. \q1 I ma Jose are u cʼojol i ma Jonan. \q1 I ma Jonan are u cʼojol i ma Eliaquim. \q1 \v 31 I ma Eliaquim are u cʼojol i ma Meléa. \q1 I ma Meléa are u cʼojol i ma Mainan. \q1 I ma Mainan are u cʼojol i ma Matáta. \q1 I ma Matáta are u cʼojol i ma Natan. \q1 \v 32 I ma Natan are u cʼojol i ma David. \q1 I ma David are u cʼojol i ma Isai. \q1 I ma Isai are u cʼojol i ma Obed. \q1 I ma Obed are u cʼojol i ma Booz. \q1 I ma Booz are u cʼojol i ma Salmon. \q1 I ma Salmon are u cʼojol i ma Naason. \q1 \v 33 I ma Naason are u cʼojol i ma Aminadab. \q1 I ma Aminadab are u cʼojol i ma Aram. \q1 I ma Aram are u cʼojol i ma Esrom. \q1 I ma Esrom are u cʼojol i ma Fáres. \q1 I ma Fáres are u cʼojol i ma Juda. \q1 \v 34 I ma Juda are u cʼojol i ma Jacob. \q1 I ma Jacob are u cʼojol i ma Isaac. \q1 I ma Isaac are u cʼojol i ma Abraham. \q1 I ma Abraham are u cʼojol i ma Tare. \q1 I ma Tare are u cʼojol i ma Nacor. \q1 \v 35 I ma Nacor are u cʼojol i ma Serug. \q1 I ma Serug are u cʼojol i ma Ragáu. \q1 I ma Ragáu are u cʼojol i ma Peleg. \q1 I ma Peleg are u cʼojol i ma Héber. \q1 I ma Héber are u cʼojol i ma Sála. \q1 \v 36 I ma Sála are u cʼojol i ma Cainan. \q1 I ma Cainan are u cʼojol i ma Arfaxad. \q1 I ma Arfaxad are u cʼojol i ma Sem. \q1 I ma Sem are u cʼojol i ma Noe. \q1 I ma Noe are u cʼojol i ma Lamec. \q1 \v 37 I ma Lamec are u cʼojol i ma Matusalen. \q1 I ma Matusalen are u cʼojol i ma Enoc. \q1 I ma Enoc are u cʼojol i ma Jared. \q1 I ma Jared are u cʼojol i ma Mahalaleel. \q1 I ma Mahalaleel are u cʼojol i ma Cainan. \q1 \v 38 I ma Cainan are u cʼojol i ma Enos. \q1 I ma Enos are u cʼojol i ma Set. \q1 I ma Set are u cʼojol i ma Adan. \q1 I ma Adan are u cʼojol i Dios. \c 4 \s1 I itzel craj cu cʼam u pam i Jesus \p \v 1 I Jesus xel chila che i ya Jordan, lic ʼo u Tewal i Dios ruʼ. Teʼuri xcʼam bi che jun jyub tzʼinilic rumal u Tewal i Dios. \v 2 Chila xu chʼij cuarénta ʼij, lic n-ta xu tijo. Are ʼo chila, xupon itzel ruʼ; xraj ire cu ʼan che i Jesus chi cu ʼan jun u mac. Are xicʼaw i cuarénta ʼij, xpe i numic che. \v 3 Are ʼuri, i itzel xu bij che: \p —We yet at u Cʼojol i Dios, cha bij che i abaj-i coʼon wa che rib —xu bij. \p \v 4 I Jesus xu laʼ u wach che: \p —N-quin ʼan taj —xu bij—. Man chupam u wuj i Dios, queje iri tzʼibtalic: “N-xui ta rumal i wa je cʼas i winak. Xui-ri are ronojel u tzij i Dios je cʼasbawnak” —xu bij i Jesus. \p \v 5 Teʼuri i itzel xu cʼam bi che jun nim laj jyub. Juntir xu cʼut che i Jesus ronojel i nimak tak tinimit ʼo chuwach i jyub taʼaj. \v 6 Teʼuri xu bij chic che: \p —Ronojel iri ʼis ʼo pinʼab yin. Xak ʼo pinʼab quin sipaj che, pachin che cwaj yin. Ronojel iri, ruʼ u chomal, quin sipaj chawe, \v 7 xui-ri we yet cat xuqui chinwach, y ca coj in ʼij —xu bij itzel che. \p \v 8 I Jesus xu laʼ chic u wach che: \p —Chat el chinwach, a-Satanas, man chupam u wuj i Dios, queje iri tzʼibtalic: “Xui che Awajwal Dios cha cojo u ʼij; xui che ire ca ʼan wi a patan,” queje ile cu bij —xu bij. \p \v 9 Teʼuri i itzel xu cʼam bi i Jesus pa Jerusalen. Xe u ya chila cʼa chu tzam i rachoch i Dios. Teʼuri xu bij che: \p —We yet at u Cʼojol i Dios, cha cʼaka bi awib cʼa pulew. N-cat cam taj, \v 10 man chupam u wuj i Dios, queje iri tzʼibtalic: \q1 I Dios cu bij na chique u ángel cat qui chajij. \q1 \v 11 Ique lic cat cucʼaj che qui ʼab; \q1 mi tene quiqui ya chawe que ʼana cʼax che awakan che abaj, cu bij. \m (Queje ile xu bij itzel che.) \p \v 12 I Jesus xu laʼ chic u wach che: \p —Xak tzʼibtal i tzij-i chupam u wuj i Dios: “Ma cʼam u pam Awajwal Dios,” cu bij. Rumal-i, n-quin ʼan taj —xu bij che. \p \v 13 I itzel, ya n-cu rik ta chic wach cu tʼorbej re i Jesus, are ʼuri, xel jun tiémpo chuwach. \s1 Wach i jekbal re u chac i Jesus \p \v 14 Teʼuri i Jesus xtzalij pa Galiléa, lic ʼo u Tewal i Dios ruʼ. Ronojel wach i xu ʼano, xel u tzijol ronojel pa tak jyub chirij chuwach. \v 15 Ire xu cʼut u tzij i Dios chique i winak pa tak molbalʼib, y conojel xqui bij chi nim u ʼij. \s1 I aj Nazaret n-cacaj ti u tzij i Jesus \p \v 16 Teʼuri i Jesus xa ʼe pa tinimit Nazaret, pa xqʼuiy wi. Pacha ʼax coʼon wi pa tak uxlambal ʼij, xoc pa molbalʼib. Xqui tzʼonoj che chi crajlaj u tzij i Dios chique i je ʼo chila. \v 17 Are xtaqʼui chu ʼonquil, xqui ya i wuj che chi u tzʼibam can i mam Isaías, chi ajbil u tzij i Dios ujer. Xu jak i wuj, xu tzucuj y xu riko pa ʼo wi i tzij chi queje iri cu bij: \q1 \v 18 I u Tewal i Kajwal lic ʼo wuʼ, man in u chom yin chu paxsaxic i ʼutz laj tzij chique i nibaʼib; \q1 in u takom li chi relsaxic i cʼax piqui cʼux, niʼpa i que bisonic. \q1 In u takom li chu bixquil wach i quelbal chi sak, niʼpa i je chaptajnak, xak chu bixquil wach u rikic i qui tzunbal i je mawach. \q1 In u takom li chi qui toʼic niʼpa i quiqui tij i cʼax. \q1 \v 19 In u takom li chu bixquil chiwe chi ya xu rik i ʼij chatal rumal i Dios chi cu cʼut chiwe ʼo chic toʼbal i wach. \m (Are i tzij-le xrajlaj i Jesus chique, chi u tzʼibam can i mam Isaías.) \p \v 20 Teʼuri xu bor chic i wuj, y xu ya che i chajinel, y xcubiʼic. Conojel i je ʼo pa ja toʼ xqui maj u takexic. \v 21 Teʼuri xu jek i chʼaʼatic cuʼ. Xu bij: \p —Woʼor, chupam i ʼij-i, i Dios ca tijin chu ʼonquil pacha i tzij-le chi tzʼibtal can ujer. Woʼor, quiwil ʼut ʼo chic chi chiwach —xu bij i Jesus chique. \p \v 22 Conojel lic ʼutz xe chʼaw chirij i Jesus. Lic chom i u tzij xu bij; lic xqui bisoj rumal. Xqui bij chiquiwach: \p —Ire-le ¿xataba n-are ti u cʼojol i ma Jose? Are pues —xe cha. \p \v 23 I Jesus xu bij chique: \p —Katzij, yix qui bij na i tzij-i chwe, chi ʼax bital wi: “Ajcun, cha cunaj awib yet,” qui bij na chwe. Xak qui bij na iri chwe: “Niʼpa i ka tom chi a ʼanom chila pa tinimit Capernaum, cha ʼana ni waral chupam a tinimit yet,” qui bij na chwe. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \p \v 24 Xak xu bij: \p —N-quin ʼan taj, man mi jun ajbil u tzij i Dios cocsax u ʼij pu tinimit ire. \v 25 Quin cʼunsaj na pi cʼux wach xu ʼan i mam Elías, chi ajbil u tzij i Dios ujer. Che tak i ʼij-le, n-xpe ti jab oxib junab ruʼ nicʼaj; rumal-i xpe waʼjal chuwach i jyub taʼaj. Je qʼui ixokib malcanib pa jyub Israel, \v 26 xui-ri i Dios n-xu tak ti mam chi qui toʼic ique; xa xu tak bi ruʼ jun ixok malcan chi n-aj Israel taj; i ixok-le aj Sarépta, chi re i jyub Sidon. \v 27 Xak quin cʼunsaj pi cʼux wach xu ʼan i mam Eliséo ujer. Je qʼui je rach aj Israel chi ʼo itzel laj yobil lépra chique. Xui-ri, mi jun xe u cunaj chique, xui i ma Naaman chi aj Síria, xcunaxic; ire n-aj Israel taj. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \p \v 28 Are xqui ta wach i xu bij, ʼis xpe coywal niʼpa je ʼo pa molbalʼib\f + \fr 4:28 \ft I aj Israel xpe coywal che, man xqui ta usucʼ wach xraj u bixquil i Jesus, chi xak ca ʼax i ʼutz re i Dios chique i ne te aj Israel.\f*. \v 29 Are ʼuri xe walijic y xquesaj pa tinimit. Xqui cʼam bi tzam jyub re i tinimit, xcaj ique quiqui cʼak li chuwi jyub, \v 30 xui-ri i Jesus xa xicʼaw chiquixol y xu maj u be. \s1 Wach u cunaxic jun achi ʼo itzel tew che \p \v 31 Teʼuri xkaj bi i Jesus pa Capernaum, chi u cwenta i jyub Galiléa. Che i uxlambal ʼij, xe u tijoj i winak. \v 32 Ique toʼ quiqui bisoj wach i cʼutunic cu ʼano, man i u tzij pacha u tzij jun ʼatol tzij. \p \v 33 ʼO jun achi pa molbalʼib, ʼo itzel tew che. Ire xsiqʼuin chu bixquil: \p \v 34 —Jesus aj Nazaret, ¿wuchac col a mina awib kuʼ yoj? ¿Mok xat cʼun na col a sachbej ka wach? Yin wetaʼam a wach: yet are i jun at petnak ruʼ i Dios; ¡lic ʼo re i Dios chawe! (Queje ile ca siqʼuin chu bixquil.) \p \v 35 I Jesus xu ʼatij i itzel tew che, wach i xu bij. \p —¡Mat chʼawic! —xu bij—. ¡Chawoʼtaj can i achi-le! —xu bij che. \p Are ʼuri i itzel tew xu tzaksaj i achi pulew chiquiwach i winak. Teʼuri xel che, n-ta chic jun cʼax xu ʼan che i achi. \v 36 Conojel i winak xe oc ʼil che y xe oc chu chʼobic chiquiwach: \p —¿Bi chi tzijol ile xu bij? —xe cha chiquiwach—. I achi-le, u tzij lic ʼo u choʼab; ʼo puʼab que u tak bi itzel tew, ¡y que ʼelic! —xqui bij. \p \v 37 Teʼuri xpax u tzijol i Jesus ronojel i jyub re i Galiléa. \s1 Wach i rutzirsaxic u chuch u jiʼ i ma Pédro \p \v 38 I Jesus xel pa molbalʼib y xa ʼe chi rachoch i ma Simon. I u chuch u jiʼ i ma Simon lic iwab, nim i ʼaʼ ʼo chirij. Are xoc i Jesus pa ja, xqui tzʼonoj cuybal mac che chi crilo. \v 39 Are ʼuri xa ʼe tacʼal ruʼ u chʼat y xu ʼatij i ʼaʼ. Juntir xpactaj i ʼaʼ chirij ixok. Are ʼuri ire xwalijic, y xoc chi qui tzukic. \s1 I Jesus xe rutzirsaj i iwabib je qʼui \p \v 40 Are kajnak chic i ʼij, i winak xqui ticba li u cʼamic iwabib ruʼ i Jesus\f + \fr 4:40 \ft Queje ile xqui ʼano, xcoyʼej cʼa xkaj ni ʼij pa uxlambal ʼij, man we xe cunan pa ʼij, i qui ʼatbal tzij i aj Israel winak cu bij chi que macunic.\f*. Xa bi chi yobil ʼo chique, ire ʼis xu ya u ʼab piquiwi chi qui jujunal, y xe utziric. \v 41 Xak je qʼui i winak xelsax itzel tew chique. Are xe ʼelic, xe siqʼuinic: “¡Yet at u Cʼojol i Dios!” xe cha. Ire xe u ʼatij, y xu bij chique, “Mix chʼawic,” xu bij, man ique quetaʼam are ire i Tolque i aj Israel winak. \s1 I Jesus xu bij u tzij i Dios pa tak molbalʼib \p \v 42 Sakir chucab ʼij, i Jesus xel pa tinimit, xa ʼe che jun jyub tzʼinilic. I winak lic xqui tzucuj, y xqui riko pa ʼo wi. Cacaj ique ca canaj cuʼ, \v 43 péro i Jesus xu bij chique: \p —Quin ʼe chic che juban tak tinimit; ʼo u chac xak quin bij chique ique wach i coquic pa cu ʼat wi tzij i Dios. Are i rumal-i xin u tak li Dios —xu bij chique. \p \v 44 Teʼuri, xa ʼe chu bixquil u tzij i Dios chique i winak pa tak molbalʼib, ronojel i jyub que i aj Israel winak. \c 5 \s1 Wach i qui chapic uqʼuial car \p \v 1 I Jesus tacʼal chiya, Genesaret u bi. Lic je qʼui i winak xe uponic, lic quiqui tacpuj chic quib, man cacaj quiqui ta u tzij i Dios. \v 2 I Jesus xril queb bárco, ʼo chu chiʼ i ya, pa xqui canaj wi can i aj chapol car. Ique que tijin chu chʼajic i cataraya. \v 3 I Jesus xoc chupam jun bárco chi re i ma Simon. Teʼuri xu tzʼonoj pawor che i rajaw chi cocsax pan jubiʼ pa ya. Are ʼuri i Jesus xcubi chupam i bárco y xoc chu cʼutic chique i winak. \v 4 Are xutzin u chʼaʼatic cuʼ i winak, xu bij che i ma Simon: \p —Cha binsaj bi a bárco pa cho, teʼuri cha cʼaka bi awataraya chila y ʼo ca riko —xu bij. \p \v 5 I ma Simon xu bij che: \p —Nim laj winak, lic coj tijinic jun aʼab, péro n-ti xka riko. Xui-ri, we queje ca bij yet ile, quin ʼan na —xu bij. \p \v 6 Teʼuri xqui cʼak bi i cataraya. Lic qʼui i car xu jecʼ li ataraya; xu ticba u rakcrijic rumal. \v 7 Xqui ʼan pan séña chique i cachiʼil ruʼ chic jun bárco, chi que ol qui to na ruʼ i cataraya. I juban xe cʼunic y xe qui to i cachiʼil; xnoj i queb bárco che i car, laj xe muktaj pa ya rumal. \v 8 I ma Simon Pédro, are xril ile, xuqui chuwach i Jesus y xu bij che: \p —¡Chat el chinwach, Kajwal, man yin xa in ajmac laj achi! —xcha. \p \v 9 Queje xu bij i ma Simon ile, man lic xu xij rib. Xak niʼpa i je ʼo ruʼ ʼis xe oc ʼil rumal ni uqʼuial car xqui chapo. \v 10 Xak i juban cachiʼil xqui xij quib, chi je are i ma Jacóbo i ma Wan, chi je u cʼojol i mam Zebedéo. I Jesus xu bij che i ma Simon: \p —Ma xij awib; woʼor quin ʼan chawe at aj tzucul-que i winak pacha ca ʼan chique i car —xu bij che. \p \v 11 Teʼuri xquesaj li qui bárco chu chiʼ i ya; ronojel ʼis xqui canaj canok y xe terej bi chirij. \s1 Wach i rutzirsaxic i achi ʼo yobil lépra che \p \v 12 Xoʼon panok, i Jesus, are ʼo che jun tinimit, xupon jun achi ruʼ, ʼo itzel laj yobil che, lépra ca bixic. Ire, are xril i Jesus, xuqui chuwach y xu kajsaj u jolom cʼa chuwach ulew; lic xu tzʼonoj utzil chomal che. Xu bij: \p —Nim laj winak, we ta cawaj, cat tiqui chi relsaxic itzel laj yobil ʼo chwe —coʼono. \p \v 13 Teʼuri i Jesus xu chap ruʼ u ʼab; \p —Cwaj —xu bij—. ¡Chat utzirok! \p Are xu bij ile che, juntir xchomar chic u chʼacul i achi. \v 14 I Jesus xu bij che: \p —Mi jun ma lap che wach in ʼanom. Xui-ri, jat, ja cʼutu awib che i sacerdóte chi at utzirnak, cha sujuj a sipon chuwach i Dios, pacha u bim can i mam Moises. Queje cha ʼana ile, man caquetamaj conojel i winak chi at utzirnak chic, chʼam chic a chʼacul —xu bij che. \p \v 15 Teʼuri i Jesus, mas xpax u tzijol wach ca tijin chu ʼonquil. I winak lic quiqui tzucuj; je qʼui xe moltaj chu tayic u tzij; xak chu tzʼonoxic che, chi que utzirsaxic. \v 16 Xui-ri, ire ʼolic ca ʼe pa tak jyub tzʼinilic chu tzʼonoxic che i Dios. \s1 Wach i rutzirsaxic jun sic \p \v 17 Xoʼon panok, i Jesus ca tijin chu cʼutic chique i winak. Xak chila je cul juban aj Fariséo, xak jujun chique i tijonel re i ujer ʼatbal tzij. Ique je petnak pa ronojel tak i aldéa re i jyub Galiléa, xak i re i jyub Judéa, xak ʼo jujun je petnak cʼa pa tinimit Jerusalen. I Jesus, lic ʼo u choʼab i Dios ruʼ, che i cutzirsaxic iwabib. \v 18 Are ʼuri, xe upon juban achiab, cucʼam bi jun achi chuwa chʼat, lic siquirnak u chʼacul. Cacaj que oc bi pa ja, quiqui yabej-re chuwach i Jesus. \v 19 N-xqui rik taj pa que oc wi, cumal i winak lic je qʼui. Rumal ʼuri, xe ʼel chuwi ja y xquesaj i xot. Teʼuri xqui kajsaj bi iwab chuwa chʼat cʼa paja. Lic chiquixol i winak xqui kajsaj wi, mer chuwach i Jesus xqui ya wi. \v 20 I Jesus xrilo, chi i achiab-le lic qui cubam qui cʼux che. Rumal ʼuri, xu bij che i iwab: \p —Wacʼal, niʼpa i a mac ya cuytajnak chic —xu bij. \p \v 21 Are ʼuri, i tijonel re i ujer ʼatbal tzij, xak i aj Fariséo xe oc chu chʼobic piqui cʼux: “¿Bi ruxic i achi-le? I tzij xu bij-le, cu kajsaj u ʼij i Dios ruʼ. Mi jun ʼo puʼab cu cuy i qui mac i winak; ¡xui i Dios!” xe cha. \p \v 22 Xui-ri, i Jesus retaʼam wach quiqui chʼobo. Rumal-i xu bij chique: \p —¿Wuchac qui chʼob ile pi cʼux? \v 23 Ile n-cʼax tu bixquil chi “Ya xcuytaj a mac.” Are i cʼax u bixquil are iri: “Chat walijok, y chat binok,” are ile cʼax u ʼonquil che jun winak. \v 24 Xui-ri yin chi in Achi aj Chicaj quin ʼalijinsaj na chiwe chi ʼo pinʼab quin cuy ni qui mac i winak waral chuwach i jyub taʼaj —xu bij chique. \p Teʼuri xu bij che i achi chi siquirnak: \p —Chatapeʼ, chat walijok, cha yaca bi a soc, y jat chi awachoch —xu bij. \p \v 25 Juntir xwalij i iwab chiquiwach i winak. Xu yac bi u soc chi cotzʼol te chuwach, y xa ʼe chi rachoch, ca tijin chu cojic u ʼij i Dios. \v 26 Conojel lic xqui bisoj, y xe oc chu bixquil u ʼij i Dios. Lic je ocnak ʼil, xqui bij: “I kilom woʼor, lic jun milágro,” xe cha. \s1 I sicʼbal re i ma Lewi \p \v 27 Are xu ʼan ile, i Jesus xa ʼec. Are ca tijin chi be, xril jun aj tzʼonol alcawal cul pu qʼuijibal. I achi-le, ma Lewi u bi. I Jesus xu bij che: \p —Chat terej chwij —coʼono. \p \v 28 I ma Lewi juntir xwalijic, ʼis xu canaj can ubitak-re, y xterej chirij. \p \v 29 Xoʼon panok i ma Lewi xu ʼan jun nim laj cenar che rachoch, cojbal u ʼij i Jesus. Je qʼui i aj tzʼonol alcawal je ʼo cuʼ chi mexa, xak je ʼo chic juban winak cuʼ. \v 30 I aj Fariséo chila, je cachiʼilam i qui tijonel, chi je ajʼatzil re i ujer ʼatbal tzij. Ique xe oc chi qui chʼachʼaxic u tijoxelab i Jesus. Y xqui bij: \p —¿Wuchac queje qui ʼan yix ile? Xa qui tij i wa y qui tuʼ i yaʼ cuʼ i aj tzʼonol alcawal, xak i juban ne te ʼutz laj tak winak —xe cha chique. \p \v 31 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Quin ʼan iri, man are i je iwab craj jun ajcun chique; i ʼutz qui wach, n-tu chac jun ajcun chique. \v 32 Yin in cʼun-nak chi qui siqʼuixic i je ajmaquib, man quiqui rik ni u jalwachixic i qui cʼaslemal. Niʼpa i je ʼutz, n-tu chac quin ʼat in pen cuʼ —xu bij chique. \s1 I costúmbre re ujer n-cumaj taj cocsax ruʼ i cʼutunic cʼacʼ \p \v 33 Teʼuri ique xe oc chu tzʼonoxic che i Jesus: \p —¿Wuchac i a tijoxelab yet n-cacoʼtaj ta jun ʼij queb ʼij i qui waʼim chuwach i Dios, pacha caka ʼan yoj? —xqui bij—. I u tijoxelab i ma Wan quiqui ʼano; xak queje caka ʼan yoj oj aj Fariséo. Xui-ri, i awe yet n-quiqui ʼan taj; ʼij ʼij que waʼic y que tuʼunic —xqui bij che. \p \v 34 I Jesus xu bij chique: \p —I winak, we que ʼe pa nimaʼij re jun achi ya ca cʼuliʼic, ¿xataba yix qui ʼan chique we n-quiqui tij ti wa ruʼ? Quiqui tijo pues. \v 35 Xui-ri, we xu rik i ʼij chi ʼelsam chic i achi chiquixol, teʼuri quiqui mayij i waʼim\f + \fr 5:35 \ft I usucʼ i tzij-le are iri: I Jesus, pacha i achi-le, ca ʼelsax na chiquixol; xui-ri, tzʼakat ʼo cuʼ, n-tu chac quiqui ʼan i ayun.\f*. Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique. \v 36 Xak ʼo jun chic tijojbal tzij xu bij chique; are iri: \p —Jun, we craj cu cʼojoj jun u ʼuʼ ʼel chic, n-cu cʼatzij ti chʼakap che u ʼuʼ cʼacʼ, cu cʼoj-bej re u ʼuʼ ʼel. Mi jun ca ʼanaw ile. We ta queje cu ʼan ile, cu ʼan mal che u ʼuʼ cʼacʼ; xak queje i chʼakap cʼacʼ, n-ʼus ta cu ʼan che u ʼuʼ ʼel. (Queje xu bij i Jesus ile chique, cʼutbal-re chique chi i costúmbre re ujer, n-cu chʼij taj coc ruʼ i cʼutunic cʼacʼ.) \p \v 37 —Xak queje ile, mi jun cu coj víno cʼacʼ chupam i ʼel tak surum. N-quiqui ʼan taj man i víno cʼacʼ xa cu rakchʼij i surum. Queʼelok, coʼon mal i surum, xak ca sach i víno. \v 38 Rumal-i ʼo u chac qui cʼol i víno cʼacʼ chupam i surum cʼacʼ. Queje ile, ca totaj ni víno, xak i surum. Queje ile xu bij i Jesus chique. Xak xu bij: \p \v 39 Jun, we ʼax cu tuʼ wi i ujer víno, n-craj ta tan cu tuʼ i cʼacʼ. Cu chʼob ire, “Mas ʼutz i ujer víno,” cu bij ire. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique, cʼutbal-re chique chi cʼax u jalwachixic qui costúmbre re ujer.) \c 6 \s1 I Jesus rajaw i uxlambal ʼij \p \v 1 Xoʼon panok, chupam jun uxlambal ʼij, i Jesus ca bin cuʼ u tijoxelab chupam juban ticon. I u tijoxelab xe oc chu chʼupic u wach i trígo, y xqui bar piqui ʼab ca quesbej re u solot; teʼuri xqui tijo. \v 2 Are ʼuri ʼo jujun chique aj Fariséo xqui bij che i Jesus: \p —¿Wuchac qui ʼan yix i chac-le? N-ʼus taj quix chacun pa uxlambal ʼij, cu bij i ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises —xe cha. \p \v 3 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —¿Xataba n-iwetaʼam ti yix wach xu ʼan i mam David ujer are xqui tij numic cuʼ i rachiʼil? \v 4 Xoc ire pa rachoch i Dios, y xu chap i caxlanwa chi sujtal can chuwach i Dios. Teʼuri, xu tijo, xak xu ya chique i rachiʼil. Queje xu ʼan ire ile, tupu n-ta re che. Man cu bij i ujer ʼatbal tzij chi xui i sacerdóte que tijaw i caxlanwa-le\f + \fr 6:4 \ft Queje xu bij i Jesus ile chique, man ique lic xqui coj u ʼij i ujer mam David, y xak ire xu kel i ujer ʼatbal tzij are ʼo numic che. Ile n-mac taj chuwach i Dios.\f*. (Queje ile xu bij i Jesus chique). \p \v 5 Xak xu bij: \p —Yin chi in Achi aj Chicaj xak quin rajawij puwi i uxlambal ʼij —xu bij chique. \s1 I rutzirsaxic i achi chakijnak u ʼab \p \v 6 Xu rik chic jun uxlambal ʼij, i Jesus xoc pa molbalʼib y xoc chic chu cʼutic chique i winak. Chila ʼo wi jun achi siquirnak u ʼab wikabim, chakijnak chic. \v 7 Xak chila je ʼo wi jujun tijonel re i ʼatbal tzij, xak jujun aj Fariséo winak. Ique que tijin chu takexic i Jesus, we crutzirsaj i achi-le pa uxlambal ʼij. Cacaj ique quiqui tzucuj u mac. \v 8 Ire retaʼam wach quiqui chʼob piqui cʼux; xu bij che i achi chi chakijnak u ʼab: \p —Chat walijok, y chat tacʼal chakawach —xu bij che. \p Are ʼuri i achi xwalijic y xtaqʼuiʼic. \v 9 Teʼuri i Jesus xu bij chic chique i que tzucuw u mac: \p —ʼO jun tzij cwaj quin tzʼonoj chiwe. I ujer ʼatbal tzij, ¿wach cu bij chake, qui bij yix? Chupam i uxlambal ʼij, ¿ʼutz nawi we caka ʼan jun utzil chomal, o xa caka ʼan i n-ʼus taj? ¿ʼUtz caka to jun chi ya ca camic? ¿O xa caka ya che chi ca camic? (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \p \v 10 Cʼula xe u takej, teʼuri xu bij che i achi: \p —Cha sucʼba i a ʼab —coʼono. \p I achi xu sucʼba u ʼab, y xutziric. \v 11 Xui-ri, i juban lic xpe coywal; xe oc chu chʼobic chiquiwach, “¿Wach caka ʼan che i achi-le?” xe cha. \s1 Wach u chayic i cablajuj tijoxelab \p \v 12 Che tak i ʼij-le, i Jesus xel bi che jun jyub chu tzʼonoxic che i Dios. Xu chʼij jun aʼab ca tijin chu tzʼonoxic che. \v 13 Are xpe u sakiric, xe u siqʼuij u tijoxelab ruʼ. Teʼuri xe u cha cablajuj chiquixol, chi xu ya can piqui bi, je apostelab. (Queʼel pa ka chʼawbal, je u takon.) \v 14 Are i qui bi i cablajuj-le are iri: jun, ma Simon, chi xak ma Pédro ca bix che rumal i Jesus. Xak ʼo i ma Andres, chi ratz u chaʼ i ma Pédro. Xak je ʼo i ma Jacóbo, i ma Wan, i ma Felípe, i ma Bartolome. \v 15 Xak je ʼo i ma Matéo, i ma Tomas; xak i ma Jacóbo chi u cʼojol i ma Alféo; xak ʼo chic jun ma Simon, chi re i partído cananísta. \v 16 Xak ʼo i ma Júdas chi catz qui chaʼ quib ruʼ i ma Jacóbo. Xak ʼo i ma Júdas Iscarióte chi xoʼon panok xu cʼayij i Jesus. (Ile je are i cablajuj apostelab je chatal rumal i Jesus.) \s1 I Jesus xe u nawsaj je uqʼuial winak \p \v 17 Teʼuri i Jesus xe kaj li tzam jyub cuʼ u tijoxelab, y xe qʼuiji che jun uwataʼaj. Je qʼui chic i u tijoxelab xe moltaj cuʼ, xak je qʼui i winak xe cʼun cuʼ, chi je aj ronojel i jyub Judéa, xak xe cʼun i je aj pa tinimit Jerusalen, xak xe cʼun i je aj pa queb tinimit, Tíro y Sidon chi ʼo pa cósta. Naj je petnak wi. Ique je upon-nak chu tayic u tzij i Jesus, xak chu cunaxic i cʼax ʼo chique. \v 18 Xak niʼpa i ʼo itzel tew chique, xak xe utzirsax na. \v 19 Conojel i winak cacaj quiqui yin pan i Jesus, man i choʼab ʼo ruʼ ire que u cunaj iwabib. \s1 Pachin ca pe ni ʼutz piquiwi, xak pachin ca pe ni cʼax piquiwi \p \v 20 Are ʼuri i Jesus xe u takej i u tijoxelab. Xu bij chique: \p —ʼUtz iwe yix, ix nibaʼ, man ix ʼo chic puʼab i Dios; ire cu ʼat tzij piwi. \p \v 21 ʼUtz iwe yix, chi woʼor quix numic, man quix nojsax na. \p ʼUtz iwe yix chi woʼor quix oʼic, man quix tzen na. \p \v 22 ʼUtz iwe yix we i winak tzel quix quilo xa wumal yin chi in Achi aj Chicaj, xak we quix quesaj chiquixol, xak we quix qui yoʼya, xak we tzel quiqui ta i bi yix, xa wumal yin. \v 23 Chix quicot ʼuri, ¡chix sacʼlin chicaj! man yix qui chʼac ni nim laj i sipon chila chicaj. Mi bisoj we queje quiqui ʼan ique ile chiwe, man xak queje xqui ʼan i catit qui mam chique i je ajbil u tzij i Dios ujer. \p \v 24 Xui-ri, ¡toʼ i wach yix ix beyomab! quix tijin ruʼ i ʼutz chuwach i jyub taʼaj, xui-ri, ya ca qʼuisic. \p \v 25 Toʼ i wach yix chi woʼor ix nojnak, man coʼon panok qui tij numic. \p Toʼ i wach yix chi quix tzen woʼor man coʼon panok quix oʼ na rumal i bis. \p \v 26 Toʼ i wach yix we conojel i winak quiqui bij ix ʼutz laj winak. Xak queje xqui bij i catit qui mam chique i je aj tʼoronel ujer (ique chi toʼ xqui ʼan che quib pacha je ajbil u tzij i Dios). \p (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \s1 ʼO u chac cʼax que ka na i aj chʼoʼoj chikij \p \v 27 I Jesus xak xu bij chique: \p —Yix chi quix tijin chu tayic in tzij, cwaj quin bij iri chiwe: Cʼax che i na i aj chʼoʼoj chiwij; chi ʼana i ʼutz chique i tzel quix quilo. \v 28 Chi tzʼonoj i ʼutz re i Dios piquiwi i que tzʼonow i cʼax piwi yix. Chi tzʼonoj che i Dios piquiwi i quix qui yoʼya. \v 29 We ʼo jun cat u chʼay che juperaj a palaj, cha sujuj i juperaj chic che. We ʼo jun cu maj a chaquet, xak cha ya che we cresaj bi a camix. \v 30 We ʼo jun cu tzʼonoj chawe wach i rajwaxic che, cha ya che; xak we ʼo jun cu maj ubitak awe, ma tzʼonoj chic che. \v 31 Pacha i cawaj yet chi quiqui ʼan i winak chawe, xak queje cha ʼana yet chique. \p \v 32 Yix, we xui cʼax que i na ique chi xak cʼax quix qui naʼo, mi chʼob ʼuri we ix ʼutz chuwach i Dios rumal. Xak i ajmaquib queje quiqui ʼan ile. \v 33 Xak, we xui qui ʼan i ʼutz chique i que ʼanaw i ʼutz chiwe yix, mi chʼob ʼuri we ix ʼutz chuwach i Dios rumal. Xak i ajmaquib queje quiqui ʼan ile. \v 34 Xak we ʼo i qui ya pa chaʼim xa rumal ca jach na chic chiwe, mi chʼob yix ʼuri quix ʼel ʼutz chuwach i Dios rumal. Xak queje i ajmaquib que chiʼman chiquiwach je ajmaquib, man quetaʼam ca jach na chic chique. \v 35 Xui-ri yix, cʼax che i na i je aj chʼoʼoj chiwij; chi ʼana i ʼutz chique; xak we ʼo qui ya pa chaʼim, miwoyʼej u qʼuexel. We qui ʼan niʼpa tak ile, nim i sipon qui rik na ʼuri, xak quix ʼelok ix racʼal i Dios chi ʼAtz u ʼIj. Lic ix racʼal ni ire, man xak queje cu ʼan ire, aj ʼanol ʼutz chique i je mal, xak chique i n-quiqui tioxij ta che. \v 36 Chi ʼana che iwib ʼo i cʼaxnabal i cʼux, xak jun ruʼ i Ta chicaj chi xak ʼo i cʼaxnabal u cʼux. \s1 Ma ʼat tzij chirij jun chic, wach u ʼanom \p \v 37 Mi ʼat tzij piquiwi iwachiʼil, wach qui ʼanom, man xak n-cu ʼat ti tzij i Dios piwi yix; xak mi coj qui mac iwachiʼil, man n-cocsax ta i mac yix rumal i Dios. We ʼo i qui ʼanom qui mac chiwe, chi cuyu, man xak ca cuytaj na i mac yix. \v 38 Che i to niʼpa i ʼo rajwaxic chique, man i Dios xak cu ya na chiwe yix wach i rajwaxic chiwe. Ire qʼui cu ya na chiwe we qʼui i yom yix; lic cu nojsaj i coxtal yix, lic cu chʼaychʼa, xak cu laʼpuj, y mas cu ya puwi, tzubub cu ʼan che. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \p \v 39 Teʼuri xu bij chic jun tijojbal tzij chique. Xu bij: \p —¿ʼO tak wa jun mawach cu binsaj rach mawach? N-taj; we queje ile quiqui ʼano, che queb que tzak bi pa jul. \v 40 Jun, we are u tijoxel jun chic, n-nim ti u ʼij ire chuwach u tijonel. Xui-ri, i tijoxel, we xutzin u nawsaxic rib che, queʼel na ʼuri pacha u tijonel. \p \v 41 Ma takej jun ral tzʼil ʼo chupam u baʼwach awachiʼil, y awe yet n-ca na taj ʼo jun nim laj ʼet chupam. \v 42 Y yet, we n-ca coj ti retalil che i ʼet ʼo pa baʼwach, ¿wuchac ʼuri ca bij che awachiʼil: “Cuyu in mac, wachalal, cha ya a baʼwach chwe, cwesaj i tzʼil ʼo chupam” cat cha? Yet ¡n-katzij ti ca ʼano! Nabe chawesaj ni ʼet ʼo pa baʼwach yet, teʼuri cat tzun na chi relsaxic i tzʼil ʼo chupam u baʼwach awachiʼil. \s1 Jun cheʼ, ca ʼalijin che u wach we ʼutz laj cheʼ \p \v 43 Jun ʼutz laj cheʼ n-tu wach cu yaʼo chi n-ʼus taj; xak i n-ʼus ta laj cheʼ, n-tu wach ʼutz cu yaʼo. \v 44 ʼIs ca ʼalijin che u wach, we ʼutz laj cheʼ o we n-ʼus taj. Xak queje jun qʼuix: are cu ya u wach, n-cu wachij ti inum\f + \fr 6:44 \ft I mer tzij xu bij are i echaʼ “hígo” u bi; xak i echaʼ “úva” u bi.\f*; xak queje jun qʼuix rixcʼak sacʼ, n-cu wachij ti tapal\fm 6.44\fm*. \v 45 Jun achi we ʼutz, ʼutz i cu bij, man xui i ʼutz ʼo pu cʼux. Xak queje jun achi we n-ʼus taj, xui i n-ʼus taj cu bij, man n-ʼus ti ʼo pu cʼux. Queje ile queʼelok man ruʼ i ka chiʼ caka bij wach i ʼo pa ka cʼux. \s1 I tijojbal tzij re i queb cubibal ja \p \v 46 Yix ¿wuchac qui bij chwe, “Lic at Kajwal,” quix cha, xui-ri n-qui coj taj wach quin bij chiwe? \v 47 Jun, we ca cʼun wuʼ y cu coj retalil che in tzij, xak cu ʼan pacha i quin bij, yin quin bij na chiwe wach ca majaw ire. \v 48 Ire queje pacha jun aj ʼanol ja chi ʼutz laj cubibal xu coj che i rachoch. Nabe, naj xu wor u pam ulew cʼa xe u rika ni abaj; teʼuri xu coj i cubibal ja puwi abaj. Xoʼon panok, xnimar i ya, y xu ya li u choʼab che i ja. Xui-ri, i ya n-xtiqui ta chu bokic i ja man cul puwi abaj. \v 49 Xui-ri, jun, we u tom in tzij, péro n-xcojon ta che, ire pacha jun aj ʼanol ja chi n-xu coj ti u cubibal i rachoch. Ire toʼ xu cuba i rachoch chuwach ulew, n-tu cubibal xu yijba. Xoʼon panok, are xnimar i ya, xu ya li u choʼab che i ja; are ʼuri xtzak i ja pulew, y xsach u wach. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique.) \c 7 \s1 Wach i rutzirsaxic i u mocom jun capitan n-aj Israel taj \p \v 1 I Jesus, are xutzin u chʼaʼatic cuʼ i winak, xoc pa tinimit Capernaum. \v 2 Chila ʼo wi jun capitan aj Róma winak, chi ʼo jun u mocom ruʼ ja lic cʼax cu naʼo. I u mocom-le, lic iwab, ya ca camic. \v 3 I capitan, are xu ta u tzijol i Jesus, xe u tak bi jujun nimak tak mamʼib ruʼ, chi je aj Israel winak. (I capitan, n-aj Israel taj.) Xe u tak bi chu tzʼonoxic chi ca ʼe ruʼ ja, ca ʼe cunax i u mocom. \v 4 Ique, are xe upon ruʼ i Jesus, xe tejeb ruʼ, y ronojel qui cʼux xqui bij che: \p —I capitan-i lic ca majawic que a to na. \v 5 Ire lic coj raj yoj chi oj aj Israel, xak xu yijba jun ja re i molbal kib —xqui bij. \p \v 6 Teʼuri i Jesus xa ʼe cuʼ. Are ya que upon ruʼ ja, xqui cʼulaj juban chic achiab chi quetaʼam u wach i capitan; ique je taktal li rumal ire. Xol qui bij u tzij i capitan che i Jesus. Queje iri u bim lok: \p —Nim laj winak, cha cuyu in mac; n-tu chac cat cʼun cʼa ruʼ ja. N-ca majaw ta chwe we cat oc chi wachoch, man n-nim ti in ʼij chawach yet. \v 7 Rumal-i, n-tu cowil in cʼux quin upon chawach. Xui-ri, we ca bij li yet, cutzir ni in mocom. \v 8 Wetaʼam ile, man xak yin in ʼo piquiʼab i je wajʼatzil, xak je ʼo juban soldádo pinʼab yin, y we quin bij che jun “¡Jat!”, ca ʼec; y we quin bij che i jun chic, “¡Saʼaj!”, ca petic. We xak quin tak bi jun wajchac, ire cu ʼan na wach i quin bij che. (Queje xqui bij ique ile che i Jesus, chi u bim li capitan.) \p \v 9 I Jesus, are xu ta wach u bim li capitan, lic xu bisoj. Xe u tzu i winak chi je teren chirij, y xu bij chique: \p —Mi tene jun chique i aj Israel winak cul u cʼux chwe pacha u ʼanom i achi-le —xu bij. \p \v 10 I ramig i capitan chi je u takom lok, xe tzalij chic ruʼ ja. Are xe uponic, xquil i achi utzirnak chic. \s1 Wach u cʼunsaxic sak chuwach i ralab i ixok malcan \p \v 11 Xoʼon chupanok, i Jesus xa ʼe che jun tinimit, Nain u bi, cucʼam quib cuʼ u tijoxelab, xak cuʼ uqʼuial winak. \v 12 Are ya cuponic xe u cʼulaj juban winak cucʼam jun camnak, ʼenam-que chu mukic. I camnak-i, jun ala, xa jun chirij u chuch, chi ixok malcan. Je qʼui i winak aj tinimit que tijin qui ʼenam ruʼ u chuch chu mukic. \v 13 I Kajwal Jesus, are xril i ixok, cʼax xu na u cʼux che. \p —Mat oʼic —coʼon che. \p \v 14 Are ʼuri xtejeb pan cuʼ, y xu yin i tzʼalam pa cotzʼol wi i camnak. I je ucʼawnak xe taqʼuiʼic. I Jesus xu bij che i camnak: \p —Ala, ¡Chat walijok! —coʼon che. \p \v 15 I camnak juntir xcubi ʼanok, y xoc chi lapanic cuʼ. Teʼuri i Jesus xu jach bi che u chuch. \v 16 I winak, are xquil ile, ʼis xe oc ʼil che. Xqui jek u cojic u ʼij i Dios: \p —Jun nim laj ajbil u tzij Dios cʼun-nak kuʼ yoj —xqui bij—. I Dios xoj ol u tobej yoj oj u winak ire —xe cha. \p \v 17 Lic xel u tzijol i Jesus, wach ca tijin chu ʼonquil pa ronojel i jyub que i aj Israel winak, xak i chirij chuwach. \s1 Wach xu bij i Jesus chique u tijoxelab i ma Wan \p \v 18 I ma Wan aj kajsanel ya, i u tijoxelab ire qui bim che wach tak cu ʼan i Jesus. Rumal-i, xe u siqʼuij queb chique, \v 19 xe u tak bi ruʼ i Jesus. Xu bij chique: “Jix ruʼ i Jesus y chi tzʼonoj che we are ire i Tolke chi koyʼem. Mokxa n-are taj, mok cʼa ca koyʼej jun chic,” xu bij. \v 20 I u takon i ma Wan, are xe uponic, xe tejeb ruʼ i Jesus y xqui bij che: \p —I ma Wan aj kajsanel ya, xoj u tak lok col ka tzʼonoj jun tzij chawe. ¿Mok yet i Tolke chi u bim i Dios ca cʼunic? ¿O xa cakoyʼej chic jun chic? —xqui bij che. \p \v 21 Che i ʼij-le chi xe upon i u takon i ma Wan, i Jesus xe u cunaj uqʼuial iwabib. Niʼpa i cʼax ʼo chique, niʼpa i yobil ʼo chique, niʼpa itzel tew, ʼis xresaj chique. Xak je qʼui i mawach xe u tzunsaj. \v 22 Rumal-i, i Jesus xu bij chique u takon i ma Wan: \p —Jix ruʼ i ma Wan y chi bij che wach iwilom, xak wach i tom, chi quin tijin yin chu ʼanic. Chi bij che chi wumal yin, i mawach ya xe tzunic; xak i je sic, xe binic; xak i iwabib chi ʼo itzel cʼax “lepra” chique, xe utziric; xak i je tac, xe tanic; xak i camnak xe walijic; xak i nibaʼib qui tom i ʼutz laj tzij re i quelbal pa cʼax. (Are ile quin tijin chu ʼonquil.) \v 23 Xak chi bij che, chi ʼutz que ique niʼpa n-quiqui sach ti u cubibal qui cʼux chwe —xu bij i Jesus chique u tijoxelab i ma Wan. \s1 I Jesus xu bij chique i winak wach u patan i ma Wan \p \v 24 Are xe ʼe ique chi je u takom li ma Wan, i Jesus xu jek u bixquil chique i winak wach u ʼanom i ma Wan. \p —Yix, are xix ʼe che i jyub tzʼinilic que i tabej re i ma Wan, ¿wach xi bij yix que iwila? ¿Xix ʼe bawa chi rilic jun ʼes ca silab rumal i tew? N-are taj. \v 25 ¿Wach i xix ʼe chi rilic? ¿Xataba xix ʼe chi rilic jun achi, chom u wikic rib u ʼanom che u ʼuʼ? N-are taj. Niʼpa i ʼo qui ʼuʼ chom, pakalic, niʼpa i ʼis ʼo cuʼ wach tak quiqui rayij, ique ne te ʼo pa tak jyub, ique je jekel pa rachoch i ʼatol tzij. \v 26 ¿Wach i xe iwila ʼut? ¿Jun ajbil u tzij i Dios? Katzij, are. I jun chi xiwilo-le, mas nim ni u ʼij chiquiwach i xa je ajbil u tzij i Dios chi je icʼawnak. \v 27 I ma Wan-le are i jun chi u bim can i Dios chi cu tak na lok, ca nabeaj chuwach i Toliwe. I Dios u bim can chupam u wuj: \q1 Yin nabe quin tak na bi jun ajbil in tzij chawach yet, \q1 cu yijba ni a be chawach. \p \v 28 Chitapeʼ: i ma Wan aj kajsanel ya, nim ni u ʼij ire chiquiwach conojel i winak. Xui-ri, woʼor conojel niʼpa i que oc na pa ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios, mas ʼutz na que ique chuwach ire (man i ma Wan-le n-xril ti ʼatbal tzij re i Dios petnak waral chuwach i jyub taʼaj). (Queje ile xu bij i Jesus chique i winak.) \p \v 29 I winak, are xqui ta ile, ʼis xqui bij chi Dios ʼutz i cu ʼano, xak queje xqui bij i aj tzʼonol alcawal ile, man ique ʼis xqui cojo wach i xu bij i ma Wan, xak xqui tzʼonoj u kajsaxic ya piquiwi rumal. \v 30 Xui-ri, i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij, xak i aj Fariséo n-xqui tzʼonoj ti u kajsaxic ya piquiwi. Rumal ʼuri ʼalaj chi xqui xutuj wach u yijbam i Dios chique. \v 31 I Jesus xak xu bij chique i je ʼo chila: \p —I winak woʼor ¿wach tak que in junamsaj ruʼ? ¿Wach i que majawic? \v 32 Ique xa je pacha acʼalab je cul xol tak be; jutzobaj que siqʼuin chique i cachiʼil: “Yix lic n-ta ʼo quiwaj,” quiqui bij. “Yoj xka xutʼij i suʼ chiwe, péro n-xiwaj ti xix xajawic. Teʼuri xka bixaj jun bix re i bisonbal, péro n-xix oʼ taj,” quiqui bij. \v 33 Queje que tijin i winak chu ʼanic woʼor; n-ta ʼo cacaj, man xcʼun i ma Wan aj kajsanel ya, chi n-ta wa cu tijo, xak n-ta víno cu tuʼu. Y qui bij yix, xa ʼo itzel tew ruʼ. \v 34 Are xin cʼun yin in Achi aj Chicaj, ʼis ronojel quin tijo y quin tuʼu, y qui bij yix lic in aj numel, xak in aj ʼabarel, qui bij yix. Xak qui coj in mac chi yin in cachiʼil ajmaquib, xak i mal laj tak aj tzʼonol alcawal. \v 35 Xui-ri, we te xi ta u be wach cu ʼan i ma Wan, xak wach quin ʼan yin, quiwetamaj ʼuri chi Dios lic ʼo u noʼoj\f + \fr 7:35 \ft I mer tzij xu bij are iri: I nojbal, ca ʼalijinsax ni usucʼ cumal conojel i racʼal.\f*. \s1 Jun ixok xu chʼaj i rakan i Jesus ruʼ uwal uwach \p \v 36 ʼO jun aj Fariséo ma Simon u bi, u bim che i Jesus que u tija i wa ruʼ. I Jesus xa ʼe ruʼ chi rachoch y xcubi chi waʼim. \v 37 Che i tinimit-le, ʼo jun ixok chi lic ajmac laj ixok. Are xu ta rason chi i Jesus ca tijin chi waʼim pa rachoch i aj Fariséo, ire xa ʼe cuʼ. Rucʼam bi jun chom laj baxo ʼantal che abaj pacha sakchoʼ, nojnak che cunbal muy. \v 38 Are xuponic, xqʼuiji che i rakan i Jesus. Xoʼic xqʼuiji chila. Are ʼuri xoc chu chʼajic i rakan i Jesus ruʼ uwal uwach, y xu su ruʼ u wi. Teʼuri xu tzʼubaj u wach rakan i Jesus, xak xu coj i cunbal muy che. \p \v 39 I aj Fariséo chi ʼo i Jesus chi rachoch, are xril ire ile, xu bij pu cʼux: “I achi-le, n-ajbil tu tzij i Dios,” xu bij. “We tene are, cretamaj ʼuri bi chi ixokil ile chi cu yin i rakan-le; xak cretamaj ʼuri chi lic ajmac laj ixok.” Queje ile xu chʼob i aj Fariséo pu cʼux. \p \v 40 Teʼuri i Jesus xu bij che: \p —Ma Simon, ʼo jun tzij cwaj quin bij chawe —coʼono. \p —ʼUtz, Nim laj Winak, cha bij chwe —xu bij i aj Fariséo. \p \v 41 Teʼuri i Jesus xu bij jun tijojbal tzij che. Queje iri xu bij: \p —Je ʼo queb achiab ʼo qui cʼas ruʼ jun achi. I jun ʼo joʼob ciénto u cʼas ruʼ, i jun chic, xa cincuénta u cʼas ruʼ. \v 42 Ique n-que tiqui ta chic chu tojic; i achi xu cuy ʼuri i qui mac, y xu chup i qui cʼas. Cha bij pe chwe, ¿pachin chique i je queb-le ʼo ni mas cʼaxnabal u cʼux che i xcuyuw qui mac? (Queje xu bij i Jesus ile.) \p \v 43 Teʼuri i ma Simon xu bij che: \p —Quin bij yin are i jun chi mas nim u cʼas chuptalic —xcha. \p I Jesus xu bij: \p —ʼUtz i xa bij —coʼono. \p \v 44 I Jesus xu takej i ixok, teʼuri xu bij che i ma Simon: \p —¿Cawil i ixok-i? ʼUtz i ca tijin chu ʼanic. Yet, are xin oc chi, che awachoch, n-ta ya xa ya chwe, chʼajbal re wakan. Xui-ri, i ixok-i, xu chʼaj i wakan ruʼ uwal uwach, y xu su ruʼ u wi. \v 45 Yet n-xin a tzʼubaj taj, tioxbal-we, are xin a cʼulaj. I ixok-i nu mayim ti u tzʼubaxic i wakan niʼpa i woquic lok. \v 46 Yet mi tene acéite xa coj che in jolom; xui-ri, ire u jamom ni cunbal muy rij wakan. \v 47 Queje ile, u ʼalijinsam chi lic cʼax quin u naʼo. I u ʼanom-i, cʼutbal-re che, chi qʼui u mac ya cuytajnak chic. Xui-ri, jun chi n-ta kas u mac cuytajnak che, ire n-ta kas cʼaxnabal u cʼux ʼuri. (Queje xu bij i Jesus ile che i ma Simon.) \p \v 48 Teʼuri xu bij che ixok: \p —I a mac ya cuytajnak chic —coʼono. \p \v 49 Teʼuri i juban chi que tijin che i waʼim xe oc chu bixquil chiquiwach: \p —¿Bi chi achial ire-le, chi xak cu cuy i qui mac i winak? —xe cha. \p \v 50 I Jesus n-xu coj ta retalil wach xqui bij ique. Xu bij che i ixok: \p —At ʼelnak chupam a mac man xa cuba a cʼux chwe. Jat chi awachoch; mat cʼachir chic —xu bij che. \c 8 \s1 ʼO jujun ixokib xqui to i Jesus \p \v 1 Xoʼon chupan jubiʼ, i Jesus ca tijin chi qui solixic i tinimit, tak i aldéa, chu bixquil u tzij i Dios chique. Xu paxsaj i ʼutz laj tzij re u ʼatbal tzij i Dios chique i aj pa tak tinimit-le. I cablajuj rapostelab xak xe ʼe ruʼ. \v 2-3 Xak je ʼo jujun ixokib je terejnak bi chiquij chi je utzirsam rumal i Jesus. ʼO jujun chique, ʼelsam ni itzel tew chique, xak ʼo jujun chique chi je utzirsam na che tak yobil. Jun chique are i ati Mariy chi xak Magdaléna\f + \fr 8:2-3 \ft “Magdaléna”, ca bix che man i u tinimit pa i ca pe wi, u bi “Magdála”. Rumal-i “Mariy Magdaléna” ca bix che i ixok.\f* ca bix che. Are ire-le chi je wukub itzel tew ʼelsam na che rumal i Jesus. Jun chic chi xa ʼe cuʼ are i ati Wan, chi rixokil i ma Chus, jun achi nim u patan chirij i rey ma Heródes. Jun chic chi xa ʼe cuʼ are i ati Susan. Xak je qʼui chic i ixokib xe ʼe cuʼ, tobal-que ruʼ i qui mer ique wach i rajwaxic chique. \s1 I tijojbal tzij re ulew ʼutz, tak i n-ʼus taj \p \v 4 Je qʼui i winak xe ʼel pa qui tinimit chu tayic u tzij i Jesus. Ire, are xrilo xe moltaj mas i winak, xu bij i tijojbal tzij-i chique: \p \v 5 —ʼO jun achi xa ʼe chu tiquic u ticon. Are xu quirij bi i rijaʼ, ʼo jubiʼ xtzak pa be. Rumal-i, xa xyaʼyax u wi che akan, xak xe cʼun i tzʼiquin y xqui tij bic. \v 6 Xak ʼo jubiʼ chic xtzak pa abaj, y are xalax lok, xa xchakijic, man n-chʼenen ti ulew pa i ʼo wi. \v 7 Xak juban chic xe tzak pa qʼuix; i qʼuix xqʼuiyic y xu camsaj i ticon. \v 8 Xak ʼo ni ija xe tzak pa ʼutz laj ulew, y are xqʼuiyic xu ya ni u wach chom; ʼo ni rakan xu ya jun ciénto u wach. \p I Jesus, are xutzin u bixquil ile chique, co xsiqʼuin chu bixquil i tzij-i: \p —We yix ʼo i xiquin chu tayic, chi ta ʼuri u be —xu bij. \s1 Wach u chac i tak tijojbal tzij xu bij i Jesus \p \v 9 Are ʼuri i u tijoxelab xqui tzʼonoj che wach usucʼ i tijojbal tzij-le chi xu bij. \v 10 Ire xu bij chique: \p —Yix ʼut, Dios u yom chiwe chi qui ta u be i u ʼatbal tzij ire, chi n-xa ʼetamax ta ujer; xui-ri, i toʼ winak, xa ruʼ tijojbal tzij ca ʼani i cʼutunic chique, man queʼel chique chi que tan neri, péro n-quiqui ta tu be, que tzun neri, péro n-quiquil taj —xu bij. \s1 Wach usucʼ i tijojbal tzij re i ticanel \p \v 11 Teʼuri i Jesus xu bij chique: \p —Quin bij ʼuri chiwe wach usucʼ i tijojbal tzij xin bij-le. I ija-le chi xin bij, queʼelok are u tzij i Dios. \v 12 Niʼpa i ija chi xtzak pa be, queʼelok are i winak chi quiqui ta, xui-ri, ca cʼun ni itzel, y cresaj i tzij piqui cʼux. N-craj ti ire we quiqui coj i tzij chi qui tom, xak que ʼel chupam i qui mac rumal. \v 13 Niʼpa i ija xtzak pa abaj, queʼelok are i winak chi quiqui ta i tzij, y que quicotic xqui cojo, péro je pacha ticon n-ta kas raʼ ʼenak pa jyub. Ique xa ʼatal ʼij que cojon che, y are ca pe jun cʼax piquiwi, cacoʼtaj canok. \v 14 Niʼpa i ija xtzak pa qʼuix je are pacha i winak chi quiqui ta i tzij, xui-ri are que ʼe chic, ʼo i ca chupsaw i ʼutz piqui cʼux: xa que cʼachir rumal i qui cʼaslemal waral chuwach i jyub taʼaj, xa quiqui tzucuj ubitak-que, xak xa quiqui chʼob i qui rayijbal; ile xa cu chup i ʼutz laj tzij piqui cʼux. Queʼelok je pacha ticon chi n-ca wachin taj. \v 15 Are ija chi xtzak pa ʼutz laj ulew, ile queje pacha i winak chi lic cacaj quiqui ta i ʼutz laj tzij, lic je sicʼaj chu cojic; n-quiqui mayij ti u ʼonquil wach i qui tom, cʼa ca wachin ni ʼutz pi qui cʼaslemal. \s1 I tijojbal tzij re i cantil \p \v 16 Yix, are qui tzij jun cantil, n-qui chʼuk ta ʼuri u wi, xak n-qui min ta chuxeʼ i chʼat. Are i qui ʼano, qui ya ʼan chicaj, man niʼpa i que oc bi pa ja que tzun na. \v 17 Niʼpa i maja ca ʼalijinic, ca ʼalijinsax na; xak ronojel niʼpa uwam u wach ʼis quelsax na chi sak. \p \v 18 Rumal-i, chi cojo retalil wach quin bij. Jun, we ʼo na chic ʼo ruʼ, ca yaʼ na mas ʼuri che; xak queje i jun, we n-ta ʼo ruʼ, ca ʼelsax na i jubiʼ che, chi cu bij ire ʼo ruʼ\f + \fr 8:18 \ft I usucʼ i tzij-le are iri: We lic qui coj retalil che i sak laj tzij re i Dios, ire cu cʼut na mas chiwe. Xak chique i n-quiqui coj ta retalil, ique-le quelsax na ʼuri chique wach i qui tom.\f*, —xu bij i Jesus chique. \s1 Je pachin i ratz u chaʼ i Jesus, xak i u chuch \p \v 19 Teʼuri i je u chaʼ i Jesus, chilam i u chuch xe upon ruʼ ja, pa ʼo wi ire. N-xe oc ta ruʼ, cumal i uqʼuial winak. \v 20 Teʼuri xbix che i Jesus: \p —I a chuch je ʼo chi sak, cuʼ a chaʼ —xcha. \p \v 21 I Jesus xu bij ʼuri: \p —Je niʼpa i quiqui coj retalil che u tzij i Dios, xak que cojon che, je are ique je in chuch in chaʼ —xu bij chique. \s1 I Jesus xu ʼatij i tew, xak i u choʼab i ya \p \v 22 Che tak i ʼij-le, i Jesus xa ʼan pa bárco cuʼ u tijoxelab. Xu bij chique: \p —Joʼ, coj ʼax chʼakap che i alagun —xu bij. \p Xqui jek ʼuri ʼaxic chuwi ya. \v 23 Are que tijin chi be, i Jesus xwaric. Xak teʼet, xcʼun jun nim laj tew puwi i ya; i bárco xu ticba nojic che i ya. Laj xmuktaj rumal. \v 24 Are ʼuri ique xe ʼe ruʼ i Jesus y xqui cʼastaj. Xqui bij che: \p —¡Tijonel! ¡Ka Tijonel! ¡Coj muktaj pa ya! —xqui bij che. \p I Jesus xwalijic y xu ʼatij i tew, i ya. Are ʼuri i ya n-xsilab ta chic, xak i tew; ʼis xe uxlanic. \v 25 Teʼuri i Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —¿Wuchac xi sach u cubibal i cʼux? —coʼono. \p Ique, are xquilo, lic xqui xij quib, lic xqui bisoj. Xqui bij chiquiwach: \p —¿Bi chi achial ire-le, chi cu ʼatij i tew, i ya, y que cojon che? —que cha. \s1 Wach i relsaxic itzel tew che achi aj Gadára \p \v 26 Que tijin qui ʼenam chuwi ya, cʼa xe upon che i jyub, Gadára u bi. I jyub-le ca canaj chʼakap re i jyub Galiléa. \v 27 I Jesus, are xkaj li pa bárco, xcʼun jun achi ruʼ, aj Gadára. I achi-le, ya ujer tan, ʼo juban itzel tew che. Rumal-i, lic n-tu ʼuʼ cu cojo, xak n-ruʼ ja ta jekel wi, xa chuwi tak camnak jekel wi. \v 28 Are xril u wach i Jesus, xu jek siqʼuinic, xuqui la chuwach, y co xu bij: \p —¿Wach col a tzucuj wuʼ yin, Jesus, chi at u Cʼojol i Dios ʼAtz u ʼIj? Lic quin tzʼonoj chawe, ¡min a ya pa tojpen! \v 29 Queje xu bij ile che, man i Jesus ca tijin chic chu bixquil che i itzel tew chi quel che achi. I itzel tew-le, nic are wi cu ya i u choʼab che i achi. I winak qʼuialmul qui chapom i achi y qui ximom i rakan y u ʼab ruʼ carena. Ire xa cu rakij, y ca ʼanmaj na pa tak jyub tzʼinilic, cʼamtal bi rumal itzel tew-le. \p \v 30 I Jesus xu tzʼonoj che: \p —¿Wach a bi? —coʼono. \p —Legion\f + \fr 8:30 \ft I usucʼ i tzij “Legion” queʼelok “je qʼui”.\f* in bi —xu bij. \p Queje xu bij i itzel tew ile, man je qʼui je ʼo che i achi. \v 31 I tak itzel tew-le lic xqui tzʼonoj che i Jesus: \p —Moj a tak bi pa ka cʼujibal pu jyub —xqui bij. \p \v 32 Chu nakaj pa que chʼaʼat wi, je ʼo uqʼuial ak, que tijin chi waʼim chuwa tak jyub. I itzel tew lic xqui tzʼonoj che i Jesus chi cu ya chique que oc na chique i ak. Ire xu ya chique pacha xqui tzʼonoj; \v 33 xe ʼel ʼuri che achi y xe oc chique i ak. Are ʼuri i ak xe ʼe paʼanem, xqui cʼak bi quib pa siwan, y xe tzak pa ya. Xe jiʼic, xe camic. \p \v 34 I je aj chajil ak, are xquil ile, xe ʼe paʼanem pa tinimit. Xqui jek u bixquil tzam tak ja, teʼuri xqui paxsaj rason ronojel i tinimit, wach xquilo. \v 35 I winak, are xqui ta ile, ʼis xe ʼe chi rilic wach i xa ʼantajic. Are xe upon chila pa ʼo wi i Jesus, xquil i achi chi ʼelsam chic itzel tew che. Ire cul chuwach i Jesus; u cojom chic u ʼuʼ, ʼutz chic u noʼoj. I winak lic xqui xij quib rumal. \v 36 Niʼpa i xquilo wach i xu ʼan i Jesus, xe oc chu bixquil chique i juban wach i rutzirsaxic i achi xu ʼano. \v 37 Are ʼuri, conojel i aj Gadára lic xqui tzʼonoj pawor che i Jesus chi quel chila pa Gadára, man lic xqui xij quib che. Rumal-i, i Jesus xoc chic pa bárco y xtzalijic. \v 38 I achi chi xel bi itzel tew che, lic craj ʼenam ruʼ, xui-ri, i Jesus n-xu ya ta che. Xu bij che: \p \v 39 —Chat tzalij chi awachoch y cha lapa niʼpa i u ʼanom i Dios chawe —coʼono. \p Teʼuri i achi xa ʼec; ʼis xu paxsaj pa tinimit wach i nim laj ʼutz xa ʼani che rumal i Jesus. \s1 Wach i u cʼunsaxic sak chuwach jun ali, xak i rutzirsaxic jun ixok chi xu chap u ʼuʼ i Jesus \p \v 40 I Jesus, are xa ʼax chic chʼaka ya, i winak lic que quicotic xqui cʼulaj. Conojel lic coyʼem ni u cʼunic. \v 41 Are ʼuri, xupon jun achi, ma Jáiro u bi; nim u patan pa molbalʼib que i aj Israel winak. Ire xuqui chuwach i Jesus, lic xu tzʼonoj che chi ca ʼe ruʼ pa rachoch. \v 42 Queje xoʼon ire ile, man ʼo jun u miʼal ya ca camic. I racʼal-le, xa jun chirij, ʼo cablajuj junab che. \p I Jesus, are ca tijin chi be, je qʼui i winak je teren chirij; ire lic ca pitzʼpat chiquixol. \v 43 Chiquixol i winak-le, ʼo jun ixok iwab. ʼAx iwab wi; cablajuj junab ʼo chic i yobil che; n-ca tani ta chic. Ire u sachom chic ronojel u mer cuʼ i doctor; mi jun xtiqui chi rutzirsaxic. \v 44 Ire xtejeb pan chirij i Jesus xu yin pan u chiʼ u ʼuʼ. Are ʼuri xtani i u quiqʼuel. \p \v 45 I Jesus xu bij: \p —¿Pachin xin u yino? \p Y conojel xqui bij: \p —N-yoj taj —xe cha. \p I ma Pédro, cuʼ i rachiʼil xqui bij che i Jesus: \p —Ka Tijonel, lic je qʼui i winak cat qui pitzʼo, cat qui tacpuj, ¿y yet ca tzʼonoj chake pachin xat u yino? ¿Wach retamaxic caka ʼan yoj? —xe cha. \p \v 46 I Jesus xu bij: \p —Katzij ʼo ni xin yinawic, man xin naʼo ʼo ni xwutzirsaj ruʼ in choʼab —coʼono. \p \v 47 I ixok, are xu ta ile, xrilo chi Jesus retaʼam chic wach u ʼanom che. Ire, ca sicsatic, xuqui chuwach i Jesus, y xu bij che chiquiwach conojel i winak wach rumal xu yin u ʼuʼ. Xak xu bij chi juntir xutziric. \v 48 Teʼuri i Jesus xu bij che: \p —Wacʼal, xat utziric rumal u cubibal a cʼux chwe. Jat, mat cʼachir chic —coʼono. \p \v 49 Cʼa ca chʼaʼat i Jesus are xupon jun aj ruʼ ja re i ma Jáiro chi achi nim u patan pa molbalʼib. Xu bij che u patron: \p —I a miʼal ya xcamic; n-ta chic u chac we ca ʼe i tijonel awuʼ —xu bij. \p \v 50 Are xu ta i Jesus ile, xu bij che i ma Jáiro: \p —Mat oc ʼil che, xui cha cuba a cʼux chwe, y awacʼal cutzir na —xu bij. \p \v 51 Are xupon ruʼ ja, n-xu ya ta chique i winak que oc bi ruʼ pa ja. Xui xoc bi i ma Pédro cuʼ i ma Jacóbo, y ma Wan, xak i u kajaw i u chuch i ali. \v 52 I winak ʼis que oʼic, que siqʼuinic rumal i camnak. I Jesus xu bij chique: \p —Mix oʼic; i ali n-camnak taj. Ire xa ca waric —coʼono. \p \v 53 I winak xa xqui tzeʼej che, man quetaʼam ique chi camnak chic. \v 54 I Jesus are ʼo ruʼ i ali, xu chap u ʼab y co xu bij che: \p —Ali, ¡Chat walijok! —coʼono. \p \v 55 Are ʼuri xcʼun sak chuwach, y juntir xwalijic. Teʼuri i Jesus xu bij chique chi quiqui ya u wa i ali. \v 56 I u chuch u kajaw lic xqui bisoj. I Jesus xu bij chique chi mi xa ta jubiʼ quiqui lapo wach xoʼon che i ali-le. \c 9 \s1 I Jesus xe u tak bi u tijoxelab chu paxsaxic u tzij i Dios \p \v 1 I Jesus xe u mol i cablajuj u tijoxelab ruʼ y xu ya qui choʼab, xu ya piquiʼab, caquesaj itzel tak tew, que cutzirsaj iwabib. \v 2 Teʼuri xe u tak bi chu paxsaxic i ʼutz laj tzij re u ʼatbal tzij i Dios, xak chi cutzirsaxic iwabib. \v 3 Xu bij chique: \p —Are quix ʼec, n-ta qui cʼam bic re i be, mi tene i chʼamiy, xak mi ne i teb, mi ne i wa, mi ne i mer, xak mi ne ucab i camix qui cʼam bic. \v 4 We xi riko pa i quix cʼulax wi, chila chix canaj wi cʼa quix el na chila. \v 5 We ʼo ni tinimit chi n-quix qui cʼulaj taj, chix el chila. Are quix el che i tinimit-le, chi pu can i ulew che iwakan chila, cʼutbal-re chique i winak chi cʼo qui mac chiquij. (Queje u pixbanic i Jesus ile chique u tijoxelab.) \p \v 6 Ique xqui maj qui be; xe ʼe chu solixic ronojel tak i aldéa re i jyub-le. Xqui paxsaj u tzijol i ʼutz laj tzij re i Dios, xak xe qui cunaj iwabib ronojel i jyub-le. \s1 Wach i camic ʼantal che i ma Wan aj kajsanel ya \p \v 7 I ma Heródes, chi ʼatol tzij, xu ta u tzijol wach ca tijin i Jesus chu ʼonquil. Ire lic xcʼachir chu chʼobic pachin ire-le, man je ʼo jujun quiqui bij chi are i ʼetz ma Wan aj kajsanel ya, xcʼun chic sak chuwach. \v 8 Xak ʼo juban chic quiqui bij are i ujer ajbil u tzij i Dios, mam Elías, xcʼunic; xak ʼo juban chic quiqui bij are jun chic ajbil u tzij i Dios ujer chi xcʼun chic sak chuwach. \v 9 I ma Heródes xu bij: \p —Yin mísmo xin tak i relsaxic u jolom i ma Wan. ¿Pachin ʼuri i achi-le chi qʼui i nimak tak ʼanic u ʼanom, in tom yin? \p Queje ile xu bij i ma Heródes, y xu tzucuj wach rilic i Jesus cu ʼano. \s1 Wach qui tzukic i joʼob mil winak xu ʼan i Jesus \p \v 10 I u tijoxelab i Jesus are xe tzalij li che i qui solinic pa tak tinimit, xqui bij che i Jesus ronojel wach tak i xqui ʼano. Teʼuri ire xa ʼe cuʼ, xe u cʼam bi quituquel cʼa chu nakaj i tinimit Betsáida. \v 11 Queje ile xqui ʼano, xui-ri, i je uqʼuial winak xqui ta rason, y xe terej bi chiquij. Ire xe u cʼulaj ruʼ, y xoc chu bixquil chique wach u ʼatbal tzij i Dios, xak xe rutzirsaj niʼpa i iwabib. \p \v 12 Are ya ca kaj i ʼij, i cablajuj u tijoxelab i Jesus xe tejeb pan ruʼ, y xqui bij che: \p —Che a ʼijla bi i winak-i. ʼUtz que ʼe chi tak ja pa tak aldéa nakaj, chu tzucuxic wach quiqui tijo, xak pa i que war wi. Waral pa oj ʼo wi lic tzʼinilic jyub —xe cha. \p \v 13 I Jesus xu bij: \p —Chi ya yix chique wach i quiqui tijo —coʼono. \p Ique xqui bij: \p —N-ta kuʼ yoj wach caka ya chique; xui joʼob caxlanwa ruʼ queb car ʼolic. ¿Cawaj nawa yet que ka loʼo wach i quiqui tij niʼpa i winak-i? —xqui bij. \p \v 14 Colo je joʼob mil qui qʼuial achiab je moltajnak. I Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —Che i cuba pa tak tzobajil; cincuénta achiab pa tak tzobajil chi ʼana chique —xu bij. \p \v 15 Queje xqui ʼan ile, xe cubi conojel. \v 16 I Jesus xu chap i joʼob caxlanwa ruʼ i queb car; are ʼuri xtzun chicaj y xu tioxij che i Dios puwi. Teʼuri xu piro y xu ya chique u tijoxelab, quiqui jachbej-re chique i winak. \v 17 Conojel xqui tijo, ʼis xe nojic. Are xquelej, xqui mol i chʼakatak, y xnoj cablajuj coban che i xsobrinic. \s1 I ma Pédro xu bij chi Jesus are i Tolke \p \v 18 I Jesus ca tijin chu tzʼonoxic che i Dios; xui i u tijoxelab je ʼo ruʼ. Teʼuri xu tzʼonoj ire chique: \p —¿Wach quiqui bij i winak chi in pachin yin? —xu bij. \p \v 19 Ique xqui bij che: \p —ʼO jujun quiqui bij chi yet at ʼetz ma Wan aj kajsanel ya, quiqui bij. Xak ʼo jujun quiqui bij chi yet at ujer mam Elías; xak ʼo juban quiqui bij mok at jun chic ujer ajbil u tzij i Dios, y xcʼun chic sak chawach —xqui bij che. \p \v 20 Are ʼuri ire xu bij chique: \p —Y yix, ¿wach i qui bij, in pachin yin? —coʼono. \p I ma Pédro xu bij: \p —Yet at Crísto, i Tolke petnak ruʼ i Dios —xu bij che. \s1 I Jesus xu bij chique wach i camic quicʼaw wi \p \v 21 Teʼuri i Jesus lic xu bij chique chi mi jun quiqui lap wi we are ire i Tolque chi coyʼem. \v 22 Xak xu bij chique: \p —Yin chi in Achi aj Chicaj, ʼo u chac quin tij ni cʼax. Quin qui xutuj ni nimak tak mamʼib, junam cuʼ i cajʼatzil i sacerdóte, xak i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij. ʼO u chac quin qui camsaj na, xui-ri, churox ʼij, quin walij tan chic —xu bij chique u tijoxelab. \p \v 23 Teʼuri i Jesus xu bij chique conojel i winak: \p —Jun, we craj ca terej chwij, ʼo u chac mu chʼob chic rib, xui-ri ʼij ʼij ca terej na chwij tupu ca cam na rumal. \v 24 Queje ile chu ʼana, man jun we xa cʼax cu na u cʼaslemal re i waral, xa cu sach ʼuri u cʼaslemal chi katzij. Xui-ri, we ʼo jun ca sachsax nu wach u cʼaslemal xa wumal yin, ca yaʼ ʼuri u cʼaslemal sakil che. \v 25 Cha terej chwij, man jun, we cu chʼac ronojel i beyomal re u wach i jyub taʼaj, xui-ri we ca sachsax nu wach ire, o we xa ca sach ire, ¿wach cu chʼac ʼuri? N-taj. \v 26 (Chi ʼana pen n-ca sachsax ta i wach pa qʼuisbal ʼij.) We ʼo jun ca qʼuix na chwe, we ca qʼuix na che in tzij, xak yin quin qʼuix na che ire are quin cʼun tan chic. Yin ʼut, chi in Achi aj Chicaj, lic quin cʼun chic ruʼ u ʼij u chomal in Kajaw, xak ruʼ qui ʼij qui chomal i loʼlaj ángel. \v 27 Katzij i quin bij chiwe, je ʼo jujun waral, chi n-que cam ta tan cʼa quiquil ni u jekanic i ʼatbal tzij re i Dios waral —xu bij i Jesus chique. \s1 I u chomal i Dios xkaj li puwi i Jesus \p \v 28 Colo wakib ʼij ricʼawic u bixquil ile, i Jesus xel puwi jun jyub chu tzʼonoxic che i Dios. Xe u cʼam bi i ma Pédro, i ma Jacóbo, i ma Wan ruʼ. \v 29 Tzʼakat ca tijin chu tzʼonoxic che i Dios, i u palaj lic junwi xtzunic, lic chom; i u ʼuʼ xoʼon sak, lic ca walchʼinic. \v 30 Xak teʼet, xe winakir queb achiab, que chʼaʼat ruʼ; je are i ujer mam Moises, xak i ujer mam Elías. \v 31 Ique, ʼo jun chom laj sak chiquij chiquiwach y que tijin chu lapic wach i camic quicʼaw wi i Jesus pa tinimit Jerusalen. (Ruʼ u camic-le, coʼon na pacha u chʼobom i Dios, tobal que i winak.) \v 32 I ma Pédro cuʼ i rachiʼil, ya coc qui waram, xui-ri, lic xpactaj i qui wach y xquil i u chomal i Jesus xak i queb achiab chi je ʼo ruʼ. \v 33 I queb-le are xqui ticba ʼenam, are ʼuri i ma Pédro xu bij che i Jesus: \p —Ka Tijonel, ¡ʼutz xoʼono oj ʼo chi! caka ʼan oxib i mujbal: jun awe yet, jun re i mam Moises, xak jun chic re i mam Elías —xu bij. \p I ma Pédro n-xu na taj wach i xu bij. \v 34 Are ca tijin chi chʼaʼatic, xkaj li jutzobaj sutzʼ y xqʼuiji piquiwi. Lic xqui xij quib are xe sach chupam. \v 35 Chupam i sutzʼ-le xqui ta jun chʼawbal: “Iri are in Cʼojol chi lic cʼax quin naʼo; chi ta wach i cu bij,” xbix chique. \p \v 36 Are xu mayij chʼawic i tzij-i, xquil ique chi Jesus utuquel chic. Wach i xquil chila, ique n-xqui lap taj; che tak i ʼij-le, mi ta che jun xqui lap wi. \s1 Wach i relsaxic itzel tew che jun ala \p \v 37 Chucab ʼij, are xe kaj li tzam jyub, xe qui cʼulaj uqʼuial winak, ʼenam-que chu cʼulaxic i Jesus. \v 38 ʼO jun achi chiquixol i winak xsiqʼuin che i Jesus: \p —Tijonel —xu bij— cha ʼana utzil chomal chwe, chawila ni wacʼal chwe. Xui jun wacʼal ile ʼo chwij. \v 39 ʼO jun itzel tew cu chapo, y xak teʼet ca siqʼuinic; coc chi sicsatic, y ca wokow u cʼaxaj rumal. Cu ʼan cʼax che, y xak pachalo croʼtaj canok. \v 40 Lic xin tzʼonoj chique i a tijoxelab caquesaj i itzel tew che, y n-xe tiqui ta che. Queje xu bij i achi ile che i Jesus. \v 41 I Jesus xu bij: \p —¡Ay, yix chi n-tu cubibal i cʼux che i Dios; lic ix sachnak na! ʼO tan chi ʼij in ʼo iwuʼ, y yix n-ta i nawic. ¿Niʼpa nawi chic ʼij cʼa craj? —xu bij chique. Teʼuri xu bij che i achi: \p —Cha cʼama li awacʼal waral —coʼono. \p \v 42 I acʼal xu ticba tejeb bic ruʼ i Jesus; are ʼuri, i itzel tew xu tzaksaj chic pulew y xu sicsa tan chic; lic xcʼachir puʼab. I Jesus xu yaj i itzel tew, xrutzirsaj i ala, y xu jach bi che u kajaw. \v 43 Conojel i winak xqui bisoj i nim laj u choʼab i Dios. \s1 I Jesus xu bij tan chic chi ca camsax na \p Tzʼakat xqui bisoj i winak wach i nim laj ʼanic xu ʼan i Jesus, ire xu bij chique u tijoxelab: \p \v 44 —Chi ta u be bien wach i quin bij na, ma sach chi cʼux: Yin chi in Achi aj Chicaj, quin qui jach na piquiʼab i winak —xu bij i Jesus chique. \p \v 45 I u tijoxelab n-xqui ta tu be wach usucʼ i tzij-le. Maja ca yaʼ chique quiqui ta u be. Xak xqui xij quib chu tzʼonoxic che wach usucʼ i tzij-le chi xu bij. \s1 Pachin mas nim u ʼij, are ajchac ʼuri chiquij i rachiʼil \p \v 46 Xoʼon panok, i u tijoxelab i Jesus xe oc chu chapic quib chi tzij pachinok chique mas nim u ʼij. \v 47 I Jesus xu naʼo wach que tijin chu chʼobic, rumal-i xu cʼam pan jun acʼal y xu ya pu tzal. \v 48 Teʼuri xu bij chique: \p —Pachin jun cu cʼulaj i acʼal-i ruʼ, rumal i cʼaxnabal u cʼux chwe yin, are yin ʼuri quin u cʼulaj ruʼ. Pachin quin u cʼulaj yin ruʼ, xak cu cʼulaj ʼuri i Dios ruʼ chi in takawnak lok. Pachin n-tu ʼij chixol yix, are ire ʼatz u ʼij chiquiwach i rachiʼil. (Queje ile xu bij i Jesus chique u tijoxelab.) \s1 Pachin n-coʼon ta chʼoʼoj chikij, ka cwenta yoj ʼuri \p \v 49 Teʼuri i ma Wan xu bij che: \p —Ka Tijonel, xkil jun achi ca tijin chi relsaxic itzel tew ruʼ u cuxtaxic a bi yet. Yoj ʼut xka bij che chi chu mayij, man n-kachiʼil taj —xu bij. \p \v 50 Xui-ri, i Jesus xu bij che: \p —Ile mi ʼatij; man jun, we n-coʼon ta chʼoʼoj chikij, ka cwenta yoj ʼuri —xu bij che. \s1 I Jesus xe u ʼatij i u tijoxelab chi cacaj ca kajsax ʼaʼ piquiwi i winak \p \v 51 Are ya cu rik i ʼij re u ʼenbal i Jesus chicaj, xu cowirsaj u cʼux y xu maj u be pa Jerusalen. \v 52 Xe u nabsaj juban aj takon quiqui tzucuj pan qui posar. Xe ʼe ique che jun aldéa u cwenta i jyub Samária. \v 53 Xui-ri, i aj Samária n-xqui cʼulaj ta cuʼ man xquilo chi ique je aj Israel winak ʼenam-que cʼa pa Jerusalen. \v 54 I u tijoxelab, chi ma Jacóbo i ma Wan, are xquilo wach i xqui ʼano, xqui bij che i Jesus: \p —¿Kajwal, cawaj nawi yet caka kajsaj li ʼaʼ aj chicaj, porobal-que? ¿Caka ʼan na pacha xu ʼan i mam Elías ujer? —xqui bij. \p \v 55 I Jesus xu pisquilij rib y xe u yajo. Xu bij: \p —Yix n-iwetaʼam taj wach u noʼoj i u Tewal i Dios. Yix ix re ire, n-craj ti ire ile. \v 56 Yin chi in Achi aj Chicaj in cʼun-nak n-in ta aj sachol qui wach i winak; xin cʼunic man que wesaj na chupam i cʼax —xu bij. \p Teʼuri xe ʼax chic che jun aldéa. \s1 ʼO cacaj que terej chirij i Jesus, xui-ri, cʼax i terejic chirij \p \v 57 Are que tijin chi be, ʼo jun achi xu bij che i Jesus: \p —Nim laj winak, quin ʼe na awuʼ xa ipa cat ʼe wi —coʼono. \p \v 58 I Jesus xu bij che: \p —(Cʼax i terejic chwij.) I yac ʼo qui jul; xak i tzʼiquin ʼo qui soc, xui-ri yin chi in Achi aj Chicaj, n-ta pa quin cotzʼba wi in jolom are quin uxlanic —xu bij che. \p \v 59 I Jesus xu bij che jun chic: \p —Chat terej chwij —coʼono. \p Xui-ri i achi xu bij: \p —Nim laj winak, cʼa te quin terej chawij we xcam in kajaw —xu bij. \p \v 60 I Jesus xu bij che: \p —Suʼ woʼor chat terej chwij. Niʼpa i je camnak (piqui cʼux), cha ya can piquiʼab ique quiqui muk ni qui camnak. Xui-ri yet ja paxsaj u tzijol i ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios —xu bij che. \p \v 61 Teʼuri ʼo jun chic xu bij che: \p —Nim laj winak, yin quin terej na chawij. Xui-ri, nabe cha ya na chwe que in ʼijla can i je ʼo chi wachoch —xu bij. \p \v 62 I Jesus xu bij che: \p —Suʼ woʼor chat terej chwij. Yet awetaʼam we ʼo jun ʼo rij abixbal, y xa ca taken chirij, n-sucʼul ti u chac quelic. Xak queje ile jun, we coc pu ʼatbal tzij i Dios, n-ʼus taj we cʼa cu takej wach u canam canok —xu bij che. \c 10 \s1 I Jesus xe u tak bi je seténta chu paxsaxic u tzij i Dios \p \v 1 Teʼuri i Kajwal xe u cha chic je seténta, y xe u tak bi pa cacabil chuwach ire, que ʼe pa tak tinimit, que ʼe pa tak jyub, pa ca ʼe na wi ire. \v 2 Xu bij chique: \p —Katzij, lic nim i jachʼ ʼo chakawach, nim i cosech molic craj; i ajchaquib xa je queb oxib. Chi tzʼonoj ʼuri che i Rajaw i chac che u taka li rajchaquib chu ʼonquil. \v 3 Jix yix pa chac. Quix in tak bic pacha ix ral tak chij chiquixol i utiw. \v 4 Are qui maj i be, mi cʼam bi wach i qui tijo, xak mi ne i mer, loʼbal-re; xak mi cʼam chubi jumolaj i xajab; xak mi bay iwib pa tak be chi chʼaʼatic. \v 5 Niʼpa i ja pa quix oc wi, chi tioxij i rajaw ja, chi tzʼonoj i ʼutz re i Dios piquiwi niʼpa i je ʼo ruʼ ja. \v 6 I rajaw ja, we ʼutz u cʼux, ca qʼuiji i ʼutz-le puwi chi xi tzʼonoj che i Dios. Xak we n-ʼus ta i cʼulaxic quiqui ʼano, mi tzʼonoj ʼuri i ʼutz re i Dios piquiwi. \v 7 We xi riko pa i quix cʼulax wi, chix ʼol chila cʼa te qui canaj we xix el chila, toʼ mix bin chi tak ja. Wach quiqui sujuj chiwe tzuk-bal-iwe, chi tija y chi tuʼu. ʼUtz we quix qui tzuk na, man jun aj chac ca majaw che chi ca toj na man u chʼacom. \v 8 Are quix oc che jun tinimit, we quix qui cʼulaj, chi tija wach quiqui sujuj chiwe, xak \v 9 che iwutzirsaj i iwabib je ʼo chila; chi bij chique i winak: “I ʼatbal tzij re i Dios ya ca jekanic, nakaj chic ʼo wi chiwe,” chix chok chique. \v 10 Yix, we xix upon che jun tinimit y n-quix qui cʼulaj taj, chix el ʼuri pa be y chi bij chique: \v 11 “I ulew re i tinimit yix chi xnaqʼui che i kakan, caka pu can chiwach; iri, cʼutbal-re chiwe, chikul yix ʼo wi i mac. Xui-ri, cha cʼun chi cʼux, i ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios ka sujum chiwe, y n-xiwaj taj,” chix chok chique. \v 12 Quin bij iri chiwe: pa qʼuisbal ʼij, nim i tojpen ca tzak na puwi i tinimit-le. Nim ni tojpen ca pe na puwi, chuwach i mal laj tinimit Sodóma —xu bij i Jesus chique u tijoxelab. \s1 I tinimit chi n-xqui coj ti Jesus, nim ni tojpen ca pe piquiwi \p \v 13 Xu bij i Jesus chique i winak: \p —¡Toʼ i wach yix, ix aj tinimit Corazin! ¡Toʼ i wach yix, ix aj tinimit Betsáida! Nic are wi qui coj qui mac i queb tinimit Tíro y Sidon, man n-ta Dios cuʼ qui bij yix. Xui-ri, we tene in ʼanom uqʼuial milágro cuʼ ique pacha in ʼanom iwuʼ yix, ique ʼuri ya qui jalwachim tene chic-i i qui cʼaslemal; xak que bison tene-ri rumal i qui mac. \v 14 Xui-ri yix ni jalwachim ta i cʼaslemal; are ca cʼun i qʼuisbal ʼij, nim ni tojpen ca pe piwi, chuwach i tojpen chi ca pe piquiwi i je aj Tíro, i je aj Sidon. \v 15 Xak yix, chi ix aj tinimit Capernaum, qui chʼob yix lic ix ʼutz, ya mer quix oc chila chicaj, qui bij yix. Xui-ri, ya mer quix kaj pa ʼaʼ. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \p Teʼuri xu bij chique u tijoxelab: \p \v 16 —Pachin jun lic cu coj retalil wach i qui bij yix, queʼel ʼuri che chi ca tijin chu cojic wach i quin bij yin; xak pachin jun quix u xutuj yix, queʼel ʼuri chi are yin quin u xutuj. Pachin jun quin u xutuj, queʼelok chi cu xutuj i Dios, chi in takawnak lok. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \s1 Wach xu bij i Jesus chique i seténta are xe tzalij lok \p \v 17 Xoʼon panok, xe tzalij li seténta, lic que quicotic. Xqui bij: \p —Kajwal, nim i choʼab xa ya pakaʼab. Xak ʼo ne li itzel tew xe ʼel chique i winak are xka cuxtaj a bi chique —xqui bij che. \p \v 18 I Jesus xu bij chique: \p —Xak i itzel, chi Satanas, xkaj u choʼab, xwil yin wach u tzakic pacha jun ray aj chicaj. \v 19 Katzij, nim i choʼab in yom chiwe: quix bin na piquiwi i cumatz, tak i sinaj, y n-ta cʼax quiqui ʼan chiwe. Quix tiqui che itzel, ronojel i u choʼab y n-ta cu ʼan chiwe. \v 20 Xui-ri, mix quicot che ile. Mix quicot rumal itzel tew chi que cojon chiwe, chi que ʼanmaj chiwach. Are, chix quicot che, chi tzʼibtal chic i bi chila chicaj. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \s1 I Jesus ca quicot rumal wach u ʼanom u Kajaw \p \v 21 Are ʼuri, i Jesus lic ca quicot rumal u Tewal i Dios; xu jek chʼaʼatic ruʼ i Dios. Xu bij: \p —Quin cʼamwaj, quin tioxij chawe, Ta, chi at rajaw i caj, at rajaw i ulew. Quin tioxij chawe man a yom chique i n-ti qui ʼij chi quiqui ta u be wach a chʼobom yet. Xui-ri awuwam u wach chique i ʼo qui noʼoj, chique i nimak qui nojbal. Queje xa ʼan ile, Ta, man queje ile cawaj yet —xu bij i Jesus. \p \v 22 Teʼuri xu bij chique i winak: \p —Ronojel niʼpa i ʼolic, in Kajaw u yom pinʼab yin. Mi jun retaʼam pachin i u Cʼojol i Dios, xui i Ta chicaj. Xak mi jun retaʼam pachin i Ta; xui yin chi in u Cʼojol wetaʼam, xak niʼpa i winak chi quin ʼalijinsaj i Dios chique, quetaʼam. Queje xu bij i Jesus ile chique i winak. \p \v 23 Are ʼuri, i Jesus xe u takej i u tijoxelab. Xu bij chique ique quituquel: \p —ʼUtz iwe yix, rumal wach tak quix tijin chi rilic. \v 24 Quin bij iri chiwe: Je qʼui ajbil u tzij i Dios ujer, xak i nimak tak ʼatol tzij, xcaj rilic u wach, niʼpa tak i quix tijin yix chi rilic woʼor, péro n-xquil taj; xcaj te u tayic i tzij chi quix tijin yix chu tayic, péro n-xqui ta taj. (Queje ile xu bij i Jesus chique i u tijoxelab.) \s1 Wach i cʼaxnabal cʼuxij xu ʼan i ʼutz laj aj Samária \p \v 25 ʼO jun tijonel re i ujer ʼatbal tzij, craj ire cu cʼam u pam i Jesus; xwalijic y xa ʼe ruʼ; xu tzʼonoj che: \p —Tijonel, ¿Wach i quin ʼan na, quin rikbej re in cʼaslemal chi n-tu qʼuisic? —xu bij. \p \v 26 I Jesus xu laʼ u wach che: \p —¿Wach cu bij i ujer ʼatbal tzij? ¿Wach cawil yet che i wuj-le? —xu bij che. \p \v 27 Ire xu bij: \p —Cu bij i u wuj i Dios, “Chawaj Awajwal Dios ronojel a cʼux, ronojel awanima, ronojel a nojbal, ronojel a choʼab,” cu bij. Xak cu bij: “Chawaj a loʼcʼanij pacha cawaj awib yet,” queje ile tzʼibtal canok —xu bij i achi. \p \v 28 Teʼuri i Jesus xi bij che: \p —ʼUtz i xa bij; we queje ca ʼan yet ile, ca rik ʼuri a cʼaslemal —coʼono. \p \v 29 I tijonel re i tzij pixab, craj ire lic ʼo u noʼoj quiquil ni winak; rumal-i xu tzʼonoj chic: \p —¿Je pachin in loʼcʼanij? —xu bij. \p \v 30 Are ʼuri i Jesus xu jek u bixquil jun tijojbal tzij che. Xu bij: \p —ʼO jun aj Israel xel pa Jerusalen, ʼenam-re pa Jerico. Are ca tijin chi be, xe u cʼulaj juban iliʼomab y xqui chapo. Xquelʼaj ubitak-re, xak i u ʼuʼ. Xqui ʼan cʼax che, laj xqui camsaj canok; y xe ʼec. \v 31 Jun rat u ʼonquil ile, ʼo jun sacerdóte xicʼaw che i be-le. Are xril i achi chi ʼantal cʼax che, xu sol u be chuwach. \v 32 Xoʼon chupanok, ʼo jun aj patan pa rachoch i Dios xak xicʼaw che i be-le. Are xupon chila pa ʼo wi i achi, xui xrilo, xak xu sol u be chuwach, y xa ʼec. \v 33 Xoʼon chupan jubiʼ, ʼo jun achi aj Samária ca tijin chi be, xicʼaw ruʼ. Ire, are xrilo, lic cʼax xu na u cʼux, \v 34 y xtejeb ruʼ. Xu cunaj i soctajnak che; xu coj acéite che, tak i víno. Y xu xim ruʼ cʼul. Teʼuri xu ya bi chirij u caway y xu cʼam bic; xu tzucuj u posar y xu chajij. \v 35 Chucab ʼij, are ya cu maj u be, xu ya can mer che i rajaw i posar. Xu bij che: “Ca chajij i achi-ri chwe, y we n-coʼon ti mer-le, are quin tzalij chalok, quin yijba chawe,” xu bij. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus che i tijonel re i ʼatbal tzij.) \v 36 Teʼuri xu bij che: \p —Woʼor cha bij chwe wach ca chʼob yet che ile. ¿Pachin chique i je oxib-le xu ʼan u loʼcʼanij che i achi chi soctajnak cumal iliʼomab? —xu bij. \p \v 37 I tijonel re i ʼatbal tzij xu bij: \p —Are i jun chi cʼax xu na i achi soctajnak —coʼono. \p Teʼuri i Jesus xu bij che: \p —Xak yet queje cha ʼana ile —coʼon che. \s1 I ati Mariy xnaw che u tzij i Jesus; i ati Márta xa ca cʼachir che u chac \p \v 38 I Jesus xu maj chubi u be, y xupon che jun aldéa pa ʼo wi i rachoch jun ixok, ati Márta u bi. Ire xu cʼulaj i Jesus ruʼ ja. \v 39 I ixok-le, ʼo jun u chaʼ, ati Mariy u bi. Ire xcubi chi rakan i Jesus, cu tabej-re wach i cu bij. \v 40 I ati Márta, lic ʼo i cu ʼano, lic ca cʼachir rumal. Are ʼuri ire xtejeb pan ruʼ i Jesus. Xu bij che: \p —Kajwal, yin lic ʼo ni quin ʼano; in chaʼ n-quin u to taj. ¿N-ta coʼon ile chawe? Cha bij che chi quin u to —xu bij. \p \v 41 I Jesus xu bij che: \p —Ati Márta, lic latzʼabnak a wach ruʼ wach i ca ʼano, lic cat cʼachir rumal. \v 42 Xa junacos ʼo u chac ca ʼano, pacha ca tijin i ati Mariy chu ʼanic. Ire u chom ni ʼutz chawach yet, chi cajwax che, y mi jun ca majaw che. (Queje xu bij i Jesus ile che.) \c 11 \s1 I Jesus xu cʼutu wach u tzʼonoxic caka ʼan che i Dios \p \v 1 I Jesus ʼo che jun lugar, ca tijin chu tzʼonoxic che i Dios. Are xutzinic, ʼo jun chique u tijoxelab xu bij che: \p —Kajwal, cha cʼutu chake wach u tzʼonoxic caka ʼan che i Dios. Cha ʼana pacha i ma Wan, aj kajsanel ya; ire xu cʼut chique u tijoxelab wach u tzʼonoxic che i Dios quiqui ʼano. (Queje ile xu bij che i Jesus.) \p \v 2 I Jesus xu bij: \p Yix, are qui tzʼonoj che i Dios, queje iri chi bij: \q1 Ka Kajaw chicaj, chocsax u ʼij a bi. Cha petsax a ʼatbal tzij pakawi; cha ʼana na waral chuwach i jyub taʼaj xak jun ruʼ pacha i ca ʼani chila chicaj. \q1 \v 3 Cha ya na chake i ka wa re woʼor. \q1 \v 4 Cha cuyu ni ka mac man xak yoj caka cuy ni qui mac niʼpa i je macun-nak chikij. \q1 Ma ya chake coj tzak chupam i mac atzalal, xui-ri, choj awesaj puʼab itzel. \m (Queje ile chi tzʼonoj che i Dios —xu bij i Jesus chique.) \p \v 5 Teʼuri xak xu bij chique: \p —We ʼo jun chiwe yix, tiqʼuil aʼab cupon jun rulaʼ, pent n-tu wa tzukbal-re. Rumal ʼuri ca ʼe ruʼ jun u loʼcʼanij y cu bij che: “Cuyu in mac, quin jal oxib a wa,” cu bij che, \v 6 “man xcʼun jun wulaʼ y n-ti quin ya che, wach i cu tijo.” (Pent queje ile cu bij che.) \v 7 I u loʼcʼanij chi ʼo paja pent cu bij che, “Min a cʼascʼa. I uchija ʼo chic lawe che; i wacʼal je ʼo wuʼ chuwi chʼat, cʼax quin walij cumal. Rumal-i, n-ti quin ya chawe,” pent cu bij che. \v 8 Pent ire n-ca walij ta chu ʼanic jun pawor che u loʼcʼanij; xui-ri, we i jun n-cu mayij tu tzʼonoxic, i rajaw ja cawalij na ʼuri. Cu ya na che, wach i rajwaxic, man n-xu mayij tu tzʼonoxic che. \v 9 ʼO jun tzij quin bij na chiwe: we ʼo rajwaxic chiwe, chi tzʼonoj, y Dios cu ya na chiwe; chi tzucuj, y qui rik na; chi cʼojcʼa i porta, y ca jak na chiwe. \v 10 Queje ile chi ʼana, man we jun lic cu tzʼonoj, ca yaʼ na che; we lic cu tzucuj, cu rik na; we lic cu cʼojcʼa i porta, ca jak na che. \p \v 11 Yix chi ix kajawxel, we ʼo jun iwacʼal cu tzʼonoj u wa chiwe, ¿xataba qui ya jun abaj che, pu qʼuexel u wa? N-queje ti ile. Xak we cu tzʼonoj car chiwe, ¿xataba qui ya jun cumatz che, pu qʼuexel? Xak n-queje taj. \v 12 Xak we cu tzʼonoj sakmol chiwe, ¿xataba qui ya jun sinaj che? N-queje taj. \v 13 Yix, chi n-kas ta ix ʼutz, lic ix sicʼaj chu yaʼic i ʼutz chique iwacʼal. Bay, we queje yix ile, chi xa ix winak, mas ʼutz coʼon i Ta chicaj chuwach ile. Lic cu tak li u Tewal chique pachin i que tzʼonow che. (Queje ile xu bij i Jesus chique i je teren chirij.) \s1 Xqui bij i aj Fariséo chi u choʼab i Jesus, xa ruʼ itzel petnak wi \p \v 14 I Jesus ca tijin chi relsaxic jun itzel tew che jun mem; are xelic, i achi xchʼawic. I winak lic xqui bisoj ile. \v 15 Xui-ri, ʼo jujun xqui bij: \p —I achi-le cresaj i itzel tew chique i winak xa rumal u choʼab itzel ʼo ruʼ. I choʼab ʼo ruʼ, xa re i Beelzebu chi cajʼatzil itzel tak tew —xe cha. \p \v 16 ʼO juban chic cacaj quiqui cʼam u pam. Xqui tzʼonoj jun milágro che, cʼutbal-re chique we Dios ʼo ruʼ. \v 17 Ire retaʼam chic wach que tijin chu chʼobic, rumal-i xu bij chique: \p —Jun tinimit, we quiqui ʼan tak tzobajil che quib, quiqui ʼanbej chʼoʼoj chiquiwach, xa quiqui sach qui wach ʼuri. Xak queje juban alcʼwalaxel, we n-junam ti qui wach, we quiqui jach quib chiquiwach, ca sach qui wach. \v 18 Xak queje queʼel ile che i Satanas; we ʼo jujun itzel quiqui ʼan chʼoʼoj chiquiwach je itzel, n-que najtin ta ʼuri. Qui bij yix chi ruʼ u choʼab itzel\f + \fr 11:18 \ft I mer tzij xu bij are iri: ruʼ u choʼab i Beelzebu. (Are itzel.)\f* xwesaj bi itzel tew. \v 19 Bay, i tijoxelab yix xak caquesaj bi itzel tew chique i winak; ¿pachin ʼuri yawnak ile piquiʼab ique? Ruʼ ile, chi quiqui ʼan i tijoxelab yix, ca ʼalijin ʼuri chiwe chi n-usucʼ taj wach i xi bij. \v 20 Are i u choʼab i Dios ʼo wuʼ, are i quelsaw bi itzel tak tew. Queje ile ca ʼalijinsax chiwe chi i ʼatbal tzij re i Dios ya ʼo chic chiwach. \p \v 21 (Qui bij yix chi ruʼ u choʼab itzel, xwesaj bi itzel tew, péro n-ruʼ taj.) Iwetaʼam yix iri: we ʼo jun achi ʼo u choʼab, we lic cu chajij i rachoch, we xak ʼo ni rucʼam tobal-rib, n-ca sach ta ʼuri ubitak-re. \v 22 Xui-ri we ca cʼun jun chic mas nim ni u choʼab, ca tiqui na ʼuri che i rajaw ja. ʼIs cu maj na che wach i rucʼam, chajbal re i rachoch; cu maj na che wach i cul u cʼux che, tobal rib. Teʼuri cresaj niʼpa ubitak-re, y cu ʼan na che pacha craj ire. (Are i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique, cʼutbal-re chique chi nim ni u choʼab ire chuwach itzel.) Teʼuri xu bij chique: \p \v 23 —Pachin n-cu ya tu wach wuʼ, ire aj chʼoʼoj ʼuri chwij. Xak pachin jun n-quin u to ta chi qui molic in chij, xa que u quichersaj bi ʼuri qui wach chwe —xu bij chique. \s1 Jun itzel tew cu tzucuj wach tan chic u tzalijbal che jun winak \p \v 24 I Jesus xak xu bij i tzij-i chique: \p —Jun itzel tew, we xel che jun winak, xa ca bin pa chakij jyub chu tzucuxic pa cuxlan wi, y n-cu rik taj. Teʼuri cu bij pu jolom: “Quin tzalij chic che i wachoch pa i xin pe wi,” cu bij, y ca tzalij chic ʼuri. \v 25 Are cupon tan chic ruʼ achi, cu rik i pu cʼux i achi-le pacha jun ja lic josʼim, lic yijbam na che jun rajaw cʼacʼ. \v 26 Teʼuri i itzel tew que u tzucuj bi i rachiʼil; que u rik je wukub, mas je mal chuwach ire. Que u cʼam bi ruʼ, y conojel que oc che achi. Chila que jeki wi. Teʼuri i achi-le, lic mas mal queʼel chuwach li ujer. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \s1 ʼUtz que ique chi quiqui coj u tzij i Dios \p \v 27 Are xutzin u bixquil ile chique, ʼo jun ixok ʼo chiquixol i uqʼuial winak, co xu bij: \p —¡ʼUtz re ixok chi xat alax ruʼ! ¡ʼUtz re ixok chi xat u tzʼumansaj! —xu bij. \p \v 28 I Jesus xu laʼ u wach che: \p —Mas ʼutz que ique chi quiqui ta u tzij i Dios y quiqui cojo —xu bij. \s1 I winak xa cacaj rilic jun milágro \p \v 29 I winak lic ca tijin qui moltajic chirij i Jesus. Ire xu jek u bixquil chique: \p —I winak je re woʼor lic je mal na: xa quiqui tzʼonoj jun milágro chiquiwach, cʼutbal re u choʼab i Dios, péro n-ta jun milágro ca ʼan na chiquiwach, xui ile pacha ʼantal che i ma Jonas, chi ajbil u tzij i Dios ujer; are i milágro-le quiquil na. \v 30 Wach xa ʼani che i ma Jonas ujer are ʼilbal re i Dios chique i winak aj Nínive. Xak queje ile, wach quin ʼan ni yin, chi in Achi aj Chicaj, are i cʼutbal na re chique i winak re woʼor chi Dios ʼo wuʼ. \v 31 Cu rik ni ʼij, i winak je re woʼor, ca ʼat ni tzij piquiwi, wach i qui ʼanom. Are ʼuri, i ixok chi ʼatol tzij re i pa Sur ujer, ire cu coj ni qui mac rumal wach que tijin chu ʼonquil woʼor. Ire, ujer lic naj xpe wi chu tayic u nojbal i mam Salomon, chi mas ʼo u noʼoj. Péro i winak re woʼor n-cacaj ta quiqui ta i Jun cʼun-nak chi, chiquixol; nim ni u noʼoj chuwach i mam Salomon. \v 32 Are ca pe i ʼij chi ca ʼat ni tzij piquiwi i winak je re woʼor, i ujer aj Nínive winak quiqui coj ni qui mac i je re woʼor. Man i aj Nínive xqui jalwachij qui cʼaslemal are xqui ta u tzij i Dios rumal i ma Jonas; xui-ri, i winak re woʼor n-quiqui coj ta i Jun cʼun-nak cuʼ, chi nim ni u ʼij chuwach i ma Jonas. Rumal-i, cocsax ni qui mac —xu bij chique i uqʼuial winak. \s1 We lic caka takej i Dios, queʼel chake pacha lic ʼutz i ka baʼwach \p \v 33 —Jun, we cu tzij jun cantil, n-cruwaj taj, xak n-cu min ta chuxeʼ jun cajon. Are i cu ʼano, cu ya ʼan chicaj, man niʼpa i que oc bic que tzun na. \v 34 I baʼwach pacha jun cantil chiwe; rumal i baʼwach coc i sak che i chʼacul. We lic ʼutz i baʼwach, lic coc i sak ʼuri pi cʼux. Xui-ri, we i baʼwach n-coʼon ti u chac, ix ʼo ʼuri pa ʼekumal. \v 35 Chi ʼana cwent che i sak ʼo iwuʼ, mokxa toʼ coʼon ʼekumal. \v 36 We lic ocnak i sak iwuʼ, ronojel i cʼux, ronojel i nojbal, we n-ta pichʼ ʼekumal chiwe, ronojel ʼuri ʼis sak chiwe, pacha coʼon jun cantil lic chom u tzunbal —xu bij chique. \s1 I Jesus xu sakij wach i qui mac i aj Fariséo xak i nimak tak tijonel \p \v 37 I Jesus, are xu qʼuis u bixquil chique, are ʼuri ʼo jun aj Fariséo xu siqʼuij ruʼ chi rachoch man cu tij u wa ruʼ. I Jesus xa ʼec, xoc pa ja, y xcubi chi mexa. \v 38 I aj Fariséo xu bisoj wach xu ʼan i Jesus, man n-xu chʼaj ti u kul u ʼab cʼa pu chʼuc are xoc chi waʼim, pacha quiqui ʼan ique. \v 39 Are ʼuri i Kajwal xu bij che: \p —Yix chi ix aj Fariséo winak, lic qui chʼaj i rij i tuʼbal ya, i rij i lak; xak lic qui ʼan pen u chʼajic i ʼab. Xui-ri i pi cʼux, lic tzʼil, niʼpa i ʼo i wuʼ ʼis iwelʼam, lic ix mal. \v 40 ¡Yix n-ta i noʼoj! ¿N-iwetaʼam ta ba-ri chi n-xui ta i chʼacul u yijbam i Dios? ¡Xak u yijbam i pi cʼux! \v 41 Che i to i nibaʼib ruʼ u bitak iwe, chi ʼana i ʼutz ruʼ i cʼux; teʼuri xak i pi cʼux, chʼam na queʼelok; n-xui ta i ʼab, chʼam. \p \v 42 ¡Toʼ i wach yix, ix aj Fariséo! Niʼpa i ʼo iwuʼ chi n-ta kas u chac, ile ʼut qui ʼan pen i relsaxic jun tant che i lajuj, qui ya na che i Dios. Queje qui ʼan ile ruʼ i arawen, ruʼ i aruta, xak ruʼ i ral tak ʼes chi cu ya ni u jelal i comída. Xui-ri, n-qui ʼan ta pen u ʼanic i sucʼulic chuwach i Dios, xak mi ne i cʼaxnabal i cʼux che. Are ile ʼo u chac qui ʼan na, xak ʼo u chac chi qui jach i nabe tant che i Dios che i qui chʼaco. \p \v 43 ¡Toʼ i wach yix, ix aj Fariséo! Cʼax qui na i cubibal ʼo u ʼij pa tak i molbalʼib. Cʼax qui na i tioxixic cumal i winak pa qʼuebal, cojbal re i ʼij. \p \v 44 ¡Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ʼatbal tzij, xak yix chi ix aj Fariséo! ¡Xa queb i palaj! Ix pacha jul re camnak, n-ca ʼalijin taj we ʼo camnak chupam. Toʼ que bin i winak puwi, y n-quetaʼam taj chi que quitzix na rumal. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \p \v 45 ʼO jun tijonel re i ujer ʼatbal tzij xak xu ta wach xu bij i Jesus. Xu bij ʼuri che: \p —Tijonel, yet are xa bij i tzij-le, xak xoj a chʼachʼa ni yoj. Cʼax caka ta yoj ile —coʼono. \p \v 46 I Jesus xu laʼ u wach che: \p —Xak yix, ¡toʼ ni wach, ix aj tijonel! Yix, qʼui ni ʼatbal tzij qui ya chiquikul i winak, chi quiqui ʼan na; pacha jun ekan lic nim, chi mi jun ca chʼijawic, y yix mi xa ta jubiʼ que i to ruʼ. \p \v 47 ¡Toʼ i wach yix! Yix qui yijba i chom laj qui pantion i ujer ajbil u tzij i Dios, xui-ri, lic are iwatit i mam yix xe qui camsaj. \v 48 Queje ile qui ʼalijinsaj chi yix iwetaʼam wach qui ʼanom, xak i yom ni wach cuʼ. Ique xe qui camsaj; y yix qui yijba qui pantion. \p \v 49 I Dios, mas ʼo u noʼoj; retaʼam li ujer wach i qui ʼan ni yix woʼor. Rumal-i xu bij: “Que in tak bi i je ajbil in tzij cuʼ\f + \fr 11:49 \ft Cuʼ i aj Israel.\f*, xak i je wapostelab. Xui-ri, ʼo jujun chique que camsax na; xak je ʼo jujun ca ʼan ni cʼax chique,” xu bij. \v 50 I winak re woʼor, quiqui toj na i qui camsaxic i je ajbil u tzij i Dios ujer. Je niʼpa i je camsam na cʼa chu xebal ʼij sak, i winak re woʼor quiqui tojo. \v 51 ʼIs quiqui toj na: quiqui toj ni nabe, chi u camsaxic i a-Abel; queje ile xpetic cʼa are xcamsax i mam Zacarías chi xqui camsaj pa rachoch i Dios, chuwach i lugar ʼo u ʼij. I winak re woʼor, ʼis quiqui toj ni ronojel, niʼpa i petnak lok cʼa chu xebal ʼij sak. \p \v 52 ¡Toʼ i wach yix, ix tijonel re i ujer ʼatbal tzij! Yix lic chikul ʼo wi u cʼutic i sak laj tzij chique i winak, xui-ri, n-qui ʼan taj. Queʼel chiwe pacha ʼo jun lawe piʼab, xui-ri n-qui jak ti uchija. Mi tene quix oc bi yix, xak mi ne qui ya chique i juban que oc bic. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \p \v 53 Teʼuri lic xpe coywal i je tijonel re i ʼatbal tzij, xak i je aj Fariséo rumal wach i xu bij. Xe oc chu toʼtaxic, y xe oc chu tzʼonoxic uqʼuial tzij che. \v 54 Quiqui tzucuj tzaksabal-re che u tzij, cojbal re u mac. \c 12 \s1 Chi ʼana cwent che iwib, mokxa coʼon queb i palaj \p \v 1 Che tak i ʼij-le, je qʼui i winak xe moltaj ruʼ i Jesus, lic je mil, je mil. Que bajbatic rumal qui qʼuial. Are ʼuri i Jesus xu jek chʼaʼatic cuʼ u tijoxelab. \p —Chi ʼana cwent che iwib, mokxa quix ʼelic pacha i je aj Fariséo, xa queb qui palaj. Ile pacha coʼon i cunbal re i caxlanwa. \v 2 Niʼpa i n-ʼalijinsam taj, ca ʼalijinsax na; niʼpa i uwam u wach, ca ʼetamax na. \v 3 Rumal-i, ronojel niʼpa i bim yix pa ʼekumal, ca tataj ni rason chi sak; niʼpa i bim na paja aliʼal, lic tzʼapim i uchija, ʼo i ca siqʼuin na chu bixquil chuwi tak ja —xu bij i Jesus. \s1 Mi xij iwib chique i winak; are, chi xija iwib che i Dios \p \v 4 Yix chi ix wachiʼil, quin bij ni iri chiwe: mi xij iwib chique i quiqui camsaj i chʼacul. Xui ile que tiqui chu ʼonquil; n-que tiqui ta chu camsaxic iwanima. \v 5 Yin quin bij na chiwe pachin che, chi xija iwib: chi xija iwib che i Dios; ire, we xix camsaxic, ʼo puʼab quix u ya pa ʼaʼ. Are, chi xija iwib che ire. \p \v 6 (I Dios quix u chajij.) Iwetaʼam chi jun tzʼiquin n-pakal taj, xa queb centávo i cajil je joʼob. Péro i Dios que u chajij, n-que u sach ta pu cʼux. \v 7 (Xak queje yix, i Dios lic quix u chajij.) Ire ʼis rajlam niʼpa i wi ʼo che i jolom. Mi xij iwib ʼuri; yix ʼut, mas ʼo ni ʼij chiquiwach uqʼuial tzʼiquin —xu bij i Jesus chique. \s1 ʼO u chac caka bij na chiquiwach i winak we oj re i Crísto \p \v 8 Teʼuri xu bij chique: \p —Quin bij iri chiwe: niʼpa i qui yom qui wach wuʼ, we quiqui bij chiquiwach i winak chi je we yin, xak yin quin bij na chiquiwach i ángel re i Dios chi ique je in winak yin\f + \fr 12:8 \ft I mer tzij xu bij are iri: I Achi aj Chicaj cu bij na chiquiwach i ángel re i Dios chi je winak re ire.\f*. \v 9 Xui-ri, je niʼpa i quiqui bij chiquiwach i winak chi ne te we yin, xak yin quin bij na chiquiwach i ángel re i Dios chi ique ne te we yin. \p \v 10 I winak, niʼpa i cʼax que chʼaw chwij yin, in Achi aj Chicaj, ile ca cuytaj na chique; xui-ri je niʼpa i cʼax que chʼaw chirij u Tewal i Dios, i mac-le, lic n-ta u cuytajic. \p \v 11 Coʼon panok, i je aj chʼoʼoj chiwij, quix qui cʼam nubi chuwach i nimak tak mamʼib pa molbalʼib, chuwach i ʼatbal tzij, o xak chiquiwach i ʼatol tzij. Are quiqui ʼan ile, mix cʼachir tan chu chʼobic wach i tobal iwib qui ʼano, mix cʼachir tan wach i qui bij chiquiwach, \v 12 man i u Tewal i Dios cu cʼut na chiwe wach i qui bij, are cu rik i ʼor-le. (Queje xu bij i Jesus ile chique u tijoxelab.) \s1 Chaka ʼana cwent mokxa oj rayinel \p \v 13 ʼO jun achi chiquixol i winak xu bij che i Jesus: \p —Tijonel, cha bij che i watz chi cu jach ni nicʼaj-we re i ubitak-re in kajaw, chi xcanaj can puʼab ire, are xcamic. \p \v 14 Teʼuri i Jesus xu bij che: \p —Achi, n-are ta in patan yin quin ʼan juez che wib piwi chu yijbaxic ile chiwe —xu bij che. \p \v 15 Teʼuri xu bij chique conojel: \p —Chi ʼana cwent, mokxa qui ʼan che iwib xa ix rayinel, xa ix molonel re ubitak iwe; man n-rumal ti uqʼuial ubitak iwe ʼo i cʼaslemal sakil —coʼono. \p \v 16 Are ʼuri xu bij jun tijojbal tzij chique: \p —ʼO jun achi beyom; i rulew, qʼui i cosech xu yaʼo. \v 17 Ire xu jek u chʼobic ʼuri: “¿Wach i quin ʼano? ʼUtz we tene mas nim i cʼolbal-re,” xu bij. \v 18 Teʼuri xu chʼob pu cʼux: “Wetaʼam chic wach i quin ʼano; quin wulijsaj i cʼolbal re in cosech, teʼuri quin ʼan juban chic mas nimak chuwach ile. Quin cʼol niʼpa in cosech chupam, tak i juban ubitak-we. \v 19 Teʼuri quin bij che wib: lic ʼutz we yin, man ʼo ni ronojel wuʼ, wach i rajwaxic chwe qʼuial junab u wach. N-quin chacun ta chic, toʼ quin uxlanic, xui chic quin tij in wa, quin tij in yaʼ, y quin quicot na. Queje ile quin bij na,” xu bij i achi pu cʼux. \v 20 Are ʼuri i Dios xu bij che: “Achi, ¡laj at buy! Woʼor chaʼab, cat camic. I niʼpa i ubitak awe chi a cʼolom-na ¿pachin nawi re?” xu bij i Dios che. \v 21 Queje ile queʼel chique niʼpa i toʼ quiqui chʼob u molic i qui beyomal. Xa je nibaʼ ʼuri chuwach i Dios —xu bij i Jesus chique. \s1 I Dios que u chajij i je racʼal ire \p \v 22 Teʼuri xu bij chique u tijoxelab: \p —Rumal-i, mix cʼachir che i cʼaslemal, wach i qui tijo, tzukbal iwib, xak mix cʼachir che i ʼuʼ, wach i qui cojo, chʼukbal i iwij. \v 23 I cʼaslemal, ¿xataba xui i wa cajwax che? Xak i chʼacul, ¿xataba xui i ʼuʼ cajwax che? N-xui taj. ʼO i mas cajwax na chiwe chuwach i wa, xak i ʼuʼ. \v 24 Chi chʼobo ʼut wach quiqui ʼan i chʼoc: ique, n-ti quiqui tico, xak n-ti quiqui molo, xak n-ti quiqui cʼol pu cʼolbal-re. Tupu n-quiqui ʼan taj, i Dios que u tzuku. Y mas lic nim i ʼij yix chiquiwach ique. \v 25 We toʼ qui cʼachirsaj iwib, n-ta cu chacuj. Mi jun chiwe ca tiqui chu nimarsaxic u najtil rij, tupu lic ca cʼachir che. \v 26 We n-quix tiqui ta chu ʼonquil ile chi n-ta kas u chac ¿wuchac ʼuri lic quix cʼachir che wach i qui tijo, xak i chʼukbal iwij? \p \v 27 Chi chʼobo ʼut wach quiqui ʼan i cotzʼij. Ique n-que cʼachir ta chu chʼaquic qui ʼuʼ, xak mi ne u yijbaxic. Tupu n-quiqui ʼan taj, lic chom qui ʼuʼ. Quin bij chiwe: chom ni qui ʼuʼ ique chuwach i u ʼuʼ i nim laj ʼatol tzij, mam Salomon ujer, chi lic beyom. \v 28 Queje cu ʼan i Dios ile chique i cotzʼij pa tak ʼes, chi xa queb oxib ʼij ʼolic: woʼor cʼaslic, y chwek cʼatnak chic pa ʼaʼ. Ire we cu ya i chom laj u ʼuʼ i ral cu cotzʼij-le, ¿xataba n-cu ya ta ʼuri iwe yix? Cu yaʼo, pues. ¡Yix cʼo i rajwaxic che u cubibal i cʼux che i Dios! \v 29 We queje coʼon i Dios ile, mix cʼachir ʼuri chu tzucuxic wach i qui tijo, wach i qui tuʼu. \v 30 Niʼpa tak ile, are i quiqui tzucuj i toʼ winak. Péro yix, ʼo jun i Kajaw chicaj lic retaʼam wach i rajwaxic chiwe. \v 31 Rumal-i, chi ya iwib che i ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios, teʼuri ire cu ya na chiwe wach tak rajwaxic chiwe. (Queje xu bij i Jesus ile chique u tijoxelab.) \s1 Chaka tzucuj i beyomal chila chicaj \p \v 32 Teʼuri xu bij chique: \p —Mi xij iwib, ix ral in tzobajil, yix n-ix ta qʼui. Xui-ri, i Ta chicaj craj cu ya chiwe quix oc che u ʼatbal tzij ire. \v 33 Chi cʼayij ubitak iwe, y chi jacha i mer chique i ʼo rajwaxic chique. Queje ile qui cʼol i mer pa yabal-re chi n-ca jar taj; queje ile, qui cʼol i beyomal chila chicaj, pa n-ca qʼuis ta wi; chila n-coc ta wi iliʼom, xak n-que oc ti pocʼ ruʼ. \v 34 Queje chi ʼana ile, man pa ʼo wi i beyomal, chila ʼuri ʼo wi i cubibal i cʼux. (Queje xu bij i Jesus ile chique u tijoxelab.) \s1 Choj ʼolok oj yij chic che u cʼunic i Kajwal \p \v 35 Teʼuri xu bij chique: \p —Chix ʼolok ix yij chic, are ca cʼun i Iwajwal; ix ʼolok i tzijom i cantil chu cʼulaxic. \v 36 Chi ʼana yix pacha ix aj chajal ja chi coyʼem u cʼunic i qui patron che jun cʼulanquil. Ique je yij chic chu tayic u be; are cuponic, juntir quiqui jak uchija che, are que u ʼijla. \v 37 ʼUtz que i mocom chi que cʼascʼatic y que chajinic are cupon i qui patron. Quin bij iri chiwe: ire cu bij na chique chi que cubi chi mexa, teʼuri que u tzuk na. \v 38 Ire mokxa cupon tiqʼuil aʼab, o xa ca pe u sakiric; ʼutz que i rajchaquib we que cʼascʼatic are cuponic —xu bij i Jesus chique. \p \v 39 Xak xu bij i tzij-i chique: \p —Chi ta iri: jun rajaw ja, we retaʼam wach u ʼonom ʼor cupon jun iliʼom ruʼ, ire ca cʼascʼat na ʼuri; n-cu ya ta che coc pa rachoch crelʼaj bi ubitak-re che, man ire yij na chu cʼacʼalixic. \v 40 Xak yix, chi cʼacʼalij na, man i Achi aj Chicaj\f + \fr 12:40 \ft Are i Jesus mísmo.\f* ca cʼun na are n-ti qui chʼob che —xu bij i Jesus chique. \s1 Jun ajchac, chu ʼana u chac pusucʼ tupu naj ʼo wi u patron \p \v 41 Are ʼuri i ma Pédro xu tzʼonoj che: \p —Kajwal, i tzij xa bij-le ¿xui chake yoj xa bij, o xak chique i winak conojel? \p \v 42 I Kajwal xu bij che: \p —(Chique niʼpa i je wajchac i xin bij-le.) Iwetaʼam wach ca ʼani che jun ajchac lic ʼutz, lic ʼo u noʼoj. Ire ca yaʼ na can piquiwi i juban ajchac rumal u patron. Chukul ire ʼo wi u yaʼic i qui wa are cu rik i ʼor. \v 43 ʼUtz re i achi-le we ca tijin chu ʼonquil wach i rajwaxic chique i ajchac are ca cʼun chali i u patron. \v 44 Katzij i quin bij chiwe, ire ca canax na ʼuri puwi ronojel i ubitak re u patron. \v 45 Xui-ri, we xa cu chʼob na chi u patron n-weʼ taj ca tzalij chalok, mokxa cu jek qui chʼayic i rach ajchaquib, chi achiab, chi ixokib. Mokxa toʼ u waʼim cu bisoj: wach cu tijo, wach cu tuʼu, wach tak ca ʼabar ruʼ. \v 46 Ire n-retaʼam taj bi chi ʼoril ca cʼun u patron; are n-ta cu chʼob che, xak teʼet ca cʼun chalok. I u patron; cu ya na ʼuri pa nim laj tojpen. Xak jun i tojpen ca yaʼ che pacha ca yaʼ chique i n-quiqui coj ti u tzij i Dios. \p \v 47 Jun ajchac chi retaʼam wach craj u patron, ire we n-cu yijba ta rib chu ʼonquil, we xak n-coʼon ta cas che, lic qʼui ni u loʼxic ʼuri cu tij na, tojbal re u mac. \v 48 Xui-ri, jun ajchac, we n-retaʼam taj wach craj u patron, y we ʼo i u mac, lic ca majaw te che chi cu tij ni tojpen, ire n-mas ti u loʼxic cu tijo. Pachin jun, nim i yatal puʼab, ʼo chukul ʼuri nim cu jach tan chic che i rajaw; pachin jun, nim ni okxanim puʼab, ʼo chukul ʼuri cu jach tan chic che i rajaw, xak cu jach che niʼpa i u chʼacom puwi. (Queje i tzij ile xu bij i Jesus chique.) \s1 I u cʼutic i sak laj tzij re i Dios xa cu petsaj i jachersabal qui wach i winak \p \v 49 —Yin in cʼun-nak chuwach i jyub taʼaj, in aj nucʼul ʼaʼ chi; ¡cwaj te yin we ta ca juluw chic! \v 50 Péro ʼo jun nim laj pen nabe chinwach; ¡lic quin cʼachir rumal, cʼa ca qʼuis ni ile! \v 51 Mi chʼob yix chi in cʼun-nak xa que in chomarsaj ni winak chuwach i jyub taʼaj. N-rumal ti ile in cʼun-nak; in cʼun-nak xa que in jachersaj qui wach (man rumal u cʼutic i sak laj tzij, are ca paxsaxic, ca pe ni chʼoʼoj chiquixol i winak). \v 52 Coʼon panok, we je ʼo joʼob cachalal quib, quiqui jachersaj ni quib; i je oxib quiqui junamsaj qui noʼoj chiquiwach i queb; xak i queb quiqui junamsaj qui noʼoj chiquiwach i oxib. \v 53 Je ʼo ni kajawxel, n-junam ta chic qui noʼoj cuʼ i qui cʼojol; xak queje ni cʼojolxel cuʼ i qui kajaw. Xak je ʼo ni chuchuxel n-junam ta chic qui noʼoj cuʼ i calit; xak queje quiqui ʼan ni calit cuʼ i qui chuch. Je ʼo ni alibaxel n-junam ta chic qui noʼoj cuʼ i qui chuch calib; xak queje quiqui ʼan na ique chique i cali-baxel. \s1 I je buy n-xqui ta tu be wach que tijin chi rilic \p \v 54 I Jesus xak xu bij chique i winak: \p —Yix, are quiwil i sutzʼ quel li pa ca tzak wi i ʼij, juntir qui bij chi ya ca pe i jab, y katzij, queje queʼelok. \v 55 Xak i tew, we ca cʼun pa sur, qui bij chi ca pe jun ʼij tij, quix cha; y katzij, queje ile queʼelok. \v 56 Yix, ¡xa queb i palaj! Lic quiwil nu be wach coʼon u wach caj, xak u wach i jyub taʼaj. ¿Wuchac ʼuri n-iwetaʼam taj wach usucʼ iri, chi quix tijin chi rilic che tak i ʼij-i? —xu bij chique. \s1 We ʼo jun aj chʼoʼoj awuʼ, chi chomaj iwib chiwach \p \v 57 Teʼuri xu bij chique i winak: \p —¿Wuchac n-qui chʼob tu be yix mísmo wach ca majaw chiwe qui ʼano? \v 58 We ʼo jun u cojom a mac, y qui maj bi i be pa ʼatbal tzij, cha ʼana pen u yijbaxic ruʼ, tzʼakat cʼa ix ʼo pa be, man n-cat u cʼam tubi chuwach i juez. Man i juez cat u jach na che i policía, i policía cat u tzʼapij na pa cárcel. \v 59 Sak laj tzij i quin bij, n-cat el tal chila, cʼa ca toj ni qʼuisbal centávo re a múlta. (Queje ile i tijojbal tzij xu bij i Jesus, cʼutbal re chique chi ʼo u chac weʼ quiqui sucʼba qui cʼaslemal chuwach i Dios man n-que yaʼ ta pa tojpen.) \c 13 \s1 ʼO u chac caka jalwachij ka noʼoj chi n-ʼus taj \p \v 1 Are ʼuri je ʼo jujun chila xqui jek u bixquil che i Jesus wach u ʼanom i ma Piláto. Xqui bij chi ire je u camsam juban aj Galiléa winak are que tijin chu sujuxic qui sipon chuwach i Dios. Xe u camsaj, y qui quiqʼuel ique, junam xbin wi ruʼ i qui quiqʼuel i chicop chi qui sujum. Queje ile xqui bij i winak che i Jesus. \v 2 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Qui bij yix i je aj Galiléa winak-le lic ʼo qui mac chuwach i Dios; are i rumal ʼuri xqui tij i tojpen-le, qui chʼob yix. Ique mas je ajmac chiquiwach i cach aj Galiléa, qui bij yix. \v 3 Xui-ri, quin bij chiwe chi n-queje taj. Xak yix, we n-qui jalwachij ti i noʼoj chi n-ʼus taj, xak quix cam ni yix. \v 4 ¿Xak queje bawa qui bij yix chique i je dieciócho chi xe cam chuxeʼ i ja tacʼtic\f + \fr 13:4 \ft I tacʼtic laj ja-le, “tórre de Siloé” ca bix che.\f* chi xtzakic? ¿Qui bij bawa yix, mas ʼo ni qui mac ique chiquiwach i juban aj Jerusalen? \v 5 Yin quin bij chiwe chi n-are taj. Xak yix, we n-qui jalwachij ti i noʼoj chi n-ʼus taj, xak quix cam ni yix. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \s1 I tijojbal tzij re i cheʼ chi n-ca wachin taj \p \v 6 I Jesus xu bij chic jun tijojbal tzij chique. Xu bij: \p —ʼO jun achi ʼo u cheʼlal hígo pa rulew. Xa ʼe chi rilic we ʼo u wach; n-ta xu riko. \v 7 Are ʼuri xu bij che u mocom: “Wilapeʼ, oxib junab iri quin tzucuj u wach, y n-ta quin rik che. Cha cʼatzij; toʼ coʼon latzʼ waral,” xu bij. \v 8 I u mocom xu bij: “Nim laj winak, cha ya chic jun junab che. Quin cʼot na jubiʼ chuxeʼ, y quin coj awon che. \v 9 Queje na ile, mokxa cu ya ni u wach; we n-taj, teʼuri ca cʼatzixic,” xu bij i mocom che. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique.) \s1 I Jesus xrutzirsaj jun ixok pa uxlambal ʼij \p \v 10 I Jesus ca tijin chu cʼutic chique i winak pa molbalʼib pa uxlambal ʼij. \v 11 Chila ʼo wi jun ixok iwab, dieciócho junab ʼo chic che chi toʼ iwab rumal jun itzel tew. Ire toʼ luclic chic rij rumal, n-ca tiqui ta chu sucʼbaxic rij. \v 12 I Jesus, are xrilo, xu siqʼuij ruʼ y xu bij che: \p —Nan, ya at utzirnak chic che a yobil —coʼon che. \p \v 13 Teʼuri, xu coj u ʼab puwi; are ʼuri i ixok juntir xsuqʼui rij, y xu jek u cojic u ʼij i Dios. \v 14 Are ʼuri i rajʼatzil i molbalʼib xpe roywal che i Jesus man xrutzirsaj i ixok pa uxlambal ʼij. Xu bij chique i winak: \p —ʼO wakib ʼij che i seman re i chacbal ʼij. Che i wakib ʼij-le, we quiwaj quix cʼunic qui-wutzirsaj iwabib, chix cʼunok. Xui-ri, mi ʼan ile pa uxlambal ʼij —xu bij chique. \p \v 15 Are ʼuri i Kajwal xu laʼ u wach che: \p —Yix ¡xa queb i palaj! Iwonojel yix, pa uxlambal ʼij qui tor ni jun i chicop, o jun i buru, qui yabej u yaʼ. \v 16 We queje qui ʼan ile che jun chicop, mas ca majaw che i ixok-le, chi u muk u xiquin i mam Abraham xak jun iwuʼ yix. Mas ca majaw che ire, ca tortaj na pa cʼax. ʼO chic dieciócho junab che, chi yutʼtal u chʼacul rumal itzel. ¿Xataba n-ʼus taj cakesaj i yobil che we pa uxlambal ʼij? —coʼono. \p \v 17 Are xu bij i Jesus ile, i je aj chʼoʼoj chirij lic xe qʼuix che. Conojel i winak lic que quicotic rumal i nimak tak ʼanic xu ʼan i Jesus. \s1 I tijojbal tzij chirij u qʼuiyic i ija re i mostas \p \v 18 Teʼuri i Jesus xu bij chique: \p —I ʼatbal tzij re i Dios ¿wach nawi quin junamsaj ruʼ, sakirsabal-re chiwe wach usucʼ? \v 19 Quin junamsaj ruʼ jun ija re mostas chi jun achi cu tic pa rulew. Ca poʼic, ca qʼuiyic, cu rik u nimal pacha jun cheʼ, teʼuri i tzʼiquin quiqui ʼan qui soc che tak u ʼab. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique, sakirsabal-re wach u qʼuiyaric i u ʼatbal tzij i Dios.) \s1 I tijojbal tzij chirij i cunbal re i caxlanwa \p \v 20 I Jesus xak xu bij chique: \p —I ʼatbal tzij re i Dios ¿wach nawi quin junamsaj ruʼ? \v 21 Are ca cʼun chiquixol i winak, queje pacha coʼon i cunbal re i caxlanwa. Ile, we jun ixok cu chapo, y cu coj oxib almul arin ruʼ, teʼuri ca walij u wach i ʼor ronojel, tupu xa jubiʼ i cunbal ʼo ruʼ. (Xak queje ile coʼon i ʼatbal tzij re i Dios —xu bij i Jesus chique.) \s1 Choj oc che uchija tzʼakat jakalic \p \v 22 I Jesus ʼenam-re pa Jerusalen. Ca tijin chi be, are cupon che jun aldéa, o xak che jun tinimit, ire cu jek u cʼutic chique i winak je ʼo chila. \v 23 ʼO jun xtzʼonow che: \p —Nim laj winak, ¿ne te qʼui que ʼel chupam i qui mac? —coʼono. \p I Jesus xu bij chique i winak: \p \v 24 —Chi ʼana pen i oquic che u xol uchija lotʼlic; coʼon panok je qʼui neri cacaj oquic, péro n-que oc taj. \v 25 I rajaw ja we u tzʼapim chic i uchija, n-cu jak ta chic chiwe. Yix chi ix ʼo can chi sak qui cʼojcʼa na, y qui bij pan che: “¡Nim laj winak, cha jaka i uchija chake!” qui bij na. Ire xa cu bij chiwe: “¿Pa ix petnak wi yix? Yin n-wetaʼam ta i wach,” coʼono. \v 26 Teʼuri yix qui bij na: “Yoj ka tijom i ka wa awuʼ, xak i ka yaʼ awuʼ; xak at cʼutun-nak pa ka tinimit,” quix cha che. \v 27 Ire cu bij tan chic chiwe: “N-wetaʼam taj pa tak ix petnak wi. Chix el na chinwach; xa ix aj ʼanol mal,” cu bij na chiwe. \v 28 Lic quix oʼ na, lic qui kachʼachʼej ni iware are quiwilo chi yix xa chi sak ix ʼo wi, xak quiwilo chi paja je ʼo wi i mam Abraham, i mam Isaac, i mam Jacob; xak conojel i ujer ajbil u tzij i Dios ʼis je ʼo chila pa cu ʼat wi tzij i Dios. \v 29 Je ʼo ni winak que uponic re ronojel u wach i jyub taʼaj; que uponic niʼpa i je aj pa relbal re i ʼij, i je aj pa kajbal re i ʼij; niʼpa i je aj pa wikabim, i je aj pa moxim; quiqui tij ni wa pa cu ʼat wi tzij i Dios. \v 30 Chitapeʼ, je ʼo jujun chi woʼor je ʼo pa qʼuisbal-re; coʼon panok que nabeaj na; xak je ʼo jujun chi woʼor je nabe, xui-ri coʼon panok que canaj na pa qʼuisbal-re. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \s1 Xoʼ i Jesus cumal i aj Jerusalen, man n-xcaj ti ʼutz \p \v 31 Che i ʼij-le, xe upon jujun aj Fariséo ruʼ, y xqui bij che: —Chat el chi, man i ma Heródes craj cat u camsaj —xe cha che. \p \v 32 Ire xu laʼ u wach chique: \p —Jix yix ruʼ i ma saklej u nojbal-le y chi bij che chi ʼo i quin ʼano. Woʼor y chwek que wutzirsaj i winak, xak cwesaj i mal laj tak itzel tew. Queje ile quin ʼan na, cʼa cabij, teʼuri ca qʼuis in chac. (Queje chi bij ile che.) \v 33 Xui-ri, yin, ʼenam we pa Jerusalen, woʼor, chwek, y cabij. N-quin mayij taj, man jun ajbil u tzij i Dios n-ca majaw ta che, we n-pa Jerusalen taj ca camsax wi —xu bij i Jesus chique. \p \v 34 (Teʼuri xu bij chic:) \p —¡Ay, yix, ix aj Jerusalen! ¡Yix chi que i camsaj i ajbil u tzij i Dios; yix chi toʼ qui coj abaj chique i je u takon i Dios chiwe! ¡Qʼuialmul lic in rayim quix in mol wuʼ pacha cu ʼan jun ati acʼ cuʼ i racʼal, que u ya chuxeʼ u xicʼ! Queje ile xwaj te yin, y yix n-xiwaj taj. \v 35 Chitapeʼ, i tinimit yix coʼtax na can rumal i Dios. Quin bij chiwe, queje ile quix eʼel na; n-quiwil ta chic in wach cʼa cu rik ni ʼij chi quin i cʼulaj na iwuʼ. Qui bij na: “¡Chu ya ni ʼutz i Kajwal Dios puwi i Jun chi u takom-lok!” quix cha na. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \c 14 \s1 I Jesus xu cunaj jun achi pa uxlambal ʼij \p \v 1 Che jun uxlambal ʼij, i Jesus xa ʼe pa waʼim ruʼ jun cajʼatzil i aj Fariséo. Chila pa rachoch i jun-le, xak je ʼo juban chic aj Fariséo, que tijin chu cʼacʼalixic i Jesus, quiqui tzucbej u mac. \v 2 Xak ʼo jun achi chuwach i Jesus, sipojnak u chʼacul. \v 3 Are ʼuri i Jesus ʼo jun tzij xu tzʼonoj chique i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij, xak chique i aj Fariséo. Xu bij chique. \p —I ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises, ¿cu ya nawi chake caka cunaj jun iwab pa uxlambal ʼij, o n-cu ya taj? —xu bij. \p \v 4 Ique n-xe chʼaw taj. Are ʼuri i Jesus xu chap i achi, y xrutzirsaj, y xu tak bi chi rachoch. \v 5 Teʼuri xu bij chique i aj Fariséo: \p —Yix, we ʼo jun i buru, o we ʼo jun i boyex, we tzaknak chupam jun siwan\f + \fr 14:5 \ft I mer tzij xu bij are iri: chupam jun cʼotom.\f* che jun uxlambal ʼij, ¿xataba n-quiwes-la ta-lok? —xu bij chique. \p \v 6 Ique n-xqui rik ta chic u laʼic u wach che. \s1 Pachin coʼon chʼutin che rib, are ca nimarsax na ʼuri u ʼij \p \v 7 Teʼuri i Jesus xrilo chi ʼo jujun chique je siqʼuim che i waʼim, xa quiqui tzucuj i cubibal ʼo u ʼij are que cubi chi mexa. Are ʼuri xu bij jun tijojbal tzij chique: \p \v 8 —Yix, we ʼo jun winak quix u siqʼuij che jun nimaʼij re cʼulanquil, mix cubi che i cubibal mas ʼo u ʼij. Mok ʼo jun ca cʼun na mas ʼo u ʼij chawach yet. \v 9 Teʼuri ca cʼun i rajaw ja, chi ix u siqʼuim chix queb; mok cu bij chawe: “Cha ya a cubibal che i jun-le,” cu bij. Teʼuri yet toʼ cat qʼuix che, y cat ʼe chu tzucuxic jun a qʼuijibal n-tu ʼij. \v 10 Are i ca ʼano, we ʼo jun cat u siqʼuij che jun nimaʼij, jat ʼe cul che i qʼuijibal chi n-tu ʼij. We queje ca ʼan yet ile, i rajaw ja ca cʼun ʼuri awuʼ y cu bij chawe: “Ta, saʼaj ni jewa-ri, che jun qʼuijibal mas ʼo u ʼij, cu bij chawe.” Queje ile, cocsax ni a ʼij chiquiwach conojel i je cul awuʼ chi mexa. \v 11 Man pachin coʼon nim che rib, ire ʼut xa ca kajsax ni u ʼij; xak pachin coʼon chʼutin che rib, are ca nimarsax na ʼuri u ʼij. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \p \v 12 Teʼuri xu bij che i jun chi je siqʼuiw-nak: \p —Yet, are ca ʼan jun waʼim, o jun cenar, me a siqʼuij ique chi at qui siqʼuim ni yet. Me a siqʼuij i xui awetaʼam qui wach, xak awatz a chaʼ; o xak xui i je awachalal, o xak i a loʼcʼanij chi je beyom, man ique xa cat qui siqʼuij tan chic cuʼ chi waʼim, y queʼelok chi qui tojom na chawe wach i xqui tij awuʼ yet. \v 13 Are i ca ʼano, are ca ʼan jun nim laj waʼim, che a siqʼuij i nibaʼib, che a siqʼuij i je sic, xak i je clis, xak i je mawach. \v 14 Queje ile, ca pe ni ʼutz pawi. Ique n-que tiqui ta chu tojic chawe, xui-ri i Dios cu toj na chawe are cu rik i ʼij chi que walij niʼpa i je ʼutz chuwach ire. (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \s1 Wach u xutuxic xqui ʼan jujun chi je sicʼtal che jun nimaʼij \p \v 15 Jun chique i je ʼo chila, are xu ta i tzij-le, xu bij che i Jesus: \p —¡ʼUtz que ique chi que oc che i nim laj waʼim pa cu ʼat wi tzij i Dios! —coʼono. \v 16 I Jesus xu bij che: \p —ʼO jun achi xu yijba jun nim laj waʼim, y xe u siqʼuij uqʼuial winak. \v 17 Are xu rik i ʼor, xu tak u mocom chu bixquil chique chi ʼis yij chic wach i quiqui tijo. “Chix petok, man ronojel ʼis yij chic,” xu bij chique. \v 18 Are ʼuri, conojel ʼis xe oc chu tzʼonoxic cuybal mac che. Jun xu bij: “Yin cʼa te in loʼom juban wulew, y ʼo u chac quin ʼe chi rilic; quin tzʼonoj chawe ca cuy na in mac,” xu bij. \v 19 I jun chic xu bij: “Yin cʼa te in loʼom joʼob yunt in boyexab, y que ʼe wila we je ʼutz che i chac. Quin tzʼonoj chawe, cha cuyu in mac,” xu bij. \v 20 Jun chic xu bij: “Yin cʼa te in cʼulinak, rumal-i n-quin ʼe taj,” coʼono. \v 21 I mocom, are xtzalij ruʼ u patron, ʼis xu bij che ronojel ile. Are ʼuri i patron xpe roywal, y xu bij che u mocom: “Cha bisoj, jat pa tak be re i tinimit, xak pa tak chʼut be; che a cʼama li ʼo i rajwaxic chique, xak niʼpa i je sic, xak i je clis, xak i je mawach,” xu bij che. \v 22 I mocom xa ʼe chu ʼonquil, teʼuri xcʼun chic ruʼ u patron y xu bij che: “Nim laj winak, ya ʼis xin ʼano pacha i xa bij chwe, y cʼo i qʼuijibal n-ta rajaw,” coʼono. \v 23 Are ʼuri i u patron xu bij chic che: “Jat tzam tak ja, cha tzucuj pa tak be chila, xak pa tak chʼut be, y cha ʼana li pen chique i je ʼo chila, man quin nojsaj ni wachoch. \v 24 Tapeʼ, ique chi xe in tak qui siqʼuixic nabe, mi jun chique cu tij i waʼim chi in yijbam.” (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique.) \s1 Cʼax i terejic chirij i Crísto \p \v 25 Je qʼui i winak je teren chirij i Jesus. Ire xu pisquilij rib y xu bij chique: \p \v 26 —Jun, we ca cʼun wuʼ, we craj coʼon che rib jun in tijoxel, ʼo u chac mas cʼax chin u na ni yin chiquiwach i u kajaw, i u chuch, xak i rixokil ralcʼwal, xak i ratz u chaʼ, xak i je ranab. Jun n-ca tiqui ta chi terejic chwij, we n-cʼax ta quin u na yin chiquiwach ique. Xak n-ca tiqui ta chi terejic chwij we mas cʼax cu na rib ire chinwach yin. \v 27 N-xui ta la ile, jun, we we-yin, ʼo u chac ca terej chwij, tupu ca cam na rumal. Pachin n-craj ti u ʼanic ile, n-ca tiqui ta ʼuri chu ʼanic in tijoxel che rib. (Queje xu bij i Jesus ile chique, cʼutbal-re we quiqui chʼij i terejic chirij.) Xak xu bij: \p \v 28 —We ʼo jun chiwe craj cu yac jun nim laj rachoch, ire ca cubi na chu chʼobic niʼpa i mer rajwaxic che, mokxa n-coʼon taj cu qʼuisbej-re. \v 29 Queje ile coʼon-na, man mokxa xui i u cubibal cu yijba, y coʼon panok n-cu qʼuis taj. Niʼpa i que ʼilawic que oc chu yoʼyaxic, \v 30 y que tzen chu bixquil: “I achi-le xu jek u ʼanic i rachoch y n-xtiqui ta chu qʼuisic,” que cha. \v 31 Xak we jun ʼatol tzij retaʼam chi petnak jun chic ʼatol tzij chi chʼoʼoj ruʼ, nabe ca cubi na chu chʼobic we ca tiqui che i chʼoʼoj, man ire xa je lajuj mil u soldádo; i jun chi col u ʼana chʼoʼoj, je véinte mil i u soldádo je rucʼam. \v 32 We cu na u be chi n-ca tiqui ta che, que u tak bi juban u takon ruʼ i ʼatol tzij chi ya ca cʼunic. Tzʼakat i jun cʼa naj ʼo wi cu tzʼonoj che chi quiqui chomarsaj quib chiquiwach. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique i winak, man ʼo u chac quiqui chʼob na we quiqui chʼij i terejic chirij.) \v 33 Teʼuri xu bij chique: \p —Queje chi ʼana yix ile; man we n-qui canaj ta ronojel niʼpa ʼo iwuʼ, n-quix tiqui ta chi terejic chwij. \s1 I atzʼam, we xsach u tzayil, n-ta chic u chac \p \v 34 I atzʼam, lic cu rik u chac chake, xui-ri we xsach i u tzayil, ¿wach u ʼonquil ʼuri coʼon tan chic tza? \v 35 Lic n-ta chic u chac. We ca coj chuwach ulew, n-cu to tu choʼab i ulew; xak we ca tix puwi juban u mul chʼe-quen re awon, xak n-cu to ta pichʼ u choʼab. Lic n-ta chic u chac; xui cʼakic chubi-re. Pachin ʼo u xiquin chu tayic, chu ta u be —xu bij i Jesus chique. \c 15 \s1 I tijojbal tzij chirij i chij sachnak \p \v 1 Je qʼui aj tzʼonol alcawal, xak juban chic ajmaquib xe tejeb ruʼ i Jesus quiqui tabej re u tzij. \v 2 Rumal-i, i aj Fariséo, xak i je tijonel re i ʼatbal tzij xe oc chu chʼachʼaxic i Jesus. \p —I achi-le que u cʼulaj ajmaquib ruʼ, y n-xui ta la ile, xak cu tij wa cuʼ —xe cha. \p \v 3 Are ʼuri i Jesus xu bij jun tijojbal tzij chique: \p \v 4 —Chixol yix, we ʼo jun achi je ʼo cien u chij, y we xsach jun chique, ¿wach cu ʼan ʼuri ire? Que u canaj can i novénta y nuéve pa i je ʼo wi, y ca ʼe chu tzucuxic i jun. Cu tzucuj cʼa cu rik na. \v 5 Are cu riko, ca quicotic cu ya bi xol u teleb, y cu cʼam bi ruʼ ja. \v 6 Are cupon ruʼ ja, que u siqʼuij i retaʼam qui wach, xak i je u loʼcʼanij, quiqui molbej quib ruʼ ire. Cu bij chique: “Lic quin quicotic, man xin rik in chij chi sachnak teʼek; ¡chix quicot yix wuʼ!” cu bij na chique. \v 7 Quin bij chiwe, xak queje quiqui ʼan i je aj chicaj ile; lic que quicotic we ʼo jun ajmac cu jalwachij u noʼoj chi n-ʼus taj. Mas que quicot rumal i jun-le, chiquiwach i je novénta y nuéve chi je ʼutz laj tak winak chi n-presis taj quiqui jalwachij i qui noʼoj —xu bij i Jesus chique. \s1 I tijojbal tzij chirij i mer tzaknak \p \v 8 (Teʼuri i Jesus xu bij chic jun tijojbal tzij chique.) Xu bij: \p —We ʼo jun ixok ʼo lajuj sak pwak ruʼ, we xu tzak jun chique i lajuj, ¿wach cu ʼan ʼuri ire? Cu tzij jun cantil, y cu jek u mesic u paja. Naʼal cu tzucuj cʼa cu rik na. \v 9 Are cu riko, que u siqʼuij i retaʼam qui wach, xak i je u loʼcʼanij, man quiqui molbej quib ruʼ. Cu bij chique: “Lic quin quicotic, man xin rik in mer chi in tzakom teʼek. ¡Chix quicot yix wuʼ!” cu bij chique. \v 10 I quicotemal-le, xak queje quiqui na i ángel re i Dios; que quicotic we ʼo jun ajmac cu jalwachij u noʼoj chi n-ʼus taj —xu bij i Jesus chique. \s1 I u tzalijic jun cʼojolxel ruʼ u kajaw \p \v 11 Teʼuri, i Jesus xu bij chic chique: \p —ʼO jun achi, je ʼo queb u cʼojol. \v 12 I chaʼaxel xu bij che u kajaw: “Ta, cha ʼana jun utzil chomal chwe; cha ya ni ubitak-we woʼor pacha a chʼobom ca ya na chwe coʼon panok.” Queje ile xu bij che. Teʼuri i u kajaw xu jach bi ubitak-que chique i queb u cʼojol. \v 13 Xoʼon chupan jubiʼ i chaʼaxel ʼis xu cʼayij ronojel ubitak-re chi xjach che. Teʼuri xu mol u chiʼ u mer y xa ʼe che jun tinimit cʼa naj. Chila xoc chu qʼuisic u mer, toʼ xak manal xu ʼano, y xu sach ronojel u mer. \v 14 Are xu qʼuis ronojel, xpe jun nim laj waʼjal che i tinimit-le pa ʼo wi ire; lic xu tij numic rumal. \v 15 Are ʼuri xa ʼe chu tzucuxic u chac ruʼ jun achi aj chila. I u chac xyaʼ che, xtak bi chi qui chajixic juban ak. \v 16 Ire lic xu tij numic; lic cu rayij u wach, wach que tijin i ak ruʼ; mi ta jun xtzukuwic. \v 17 Teʼuri xcʼun chic u noʼoj; xu bij pu cʼux: “Chila ruʼ in kajaw, i u mocom lic cu rik rib wach quiqui tijo. Y yin waral, lic quin cam na rumal numic. \v 18 Quin tzalij chic ruʼ in kajaw, y quin bij che: Ta, in ʼanom in mac chuwach i Dios, xak chawach yet. \v 19 N-ca majaw ta chic ca bij awacʼal chwe, xui-ri, cha ʼana na chwe pacha jun a mocom, quin bij che.” Queje ile xu bij pu cʼux. \v 20 Juntir xu maj u be, y xa ʼe chic chi rachoch u kajaw. \p Are ya cuponic, xui-ri, cʼa naj panok ʼo wi che i ja, xak teʼet xa ʼiltajic y xa etamax u wach rumal u kajaw. Ire lic cʼax xu na u cʼojol, y xa ʼe paʼanem chu cʼulaxic. Are xu cʼulaj, xu tzʼulej, y xu tzʼubaj u palaj. \v 21 Teʼuri i u cʼojol xu bij che: “Ta, in ʼanom in mac chuwach i Dios, y xak chawach yet. N-ca majaw ta chic ca bij awacʼal chwe.” Queje ile xu bij che. \v 22 I u kajaw xa xu bij chique u mocom: “¡Chi bisoj! Chi cʼama li jumolaj ʼuʼ ʼutz, chom, y chi cojo chirij. Chi cʼama li bak re u wi u ʼab, xak i sapatux re i rakan. \v 23 Je i cʼama i meʼ chi ka tiʼojersam, y chi ʼana-re. ¡Caka ʼan jun nimaʼij! \v 24 I wacʼal-i, chi camnak teʼek, woʼor cʼas tan chic. I sachnak teʼek, woʼor ya xcʼunic,” Queje ile xu bij u kajaw chique u mocom. Teʼuri xqui jek jun nimaʼij. \p \v 25 I racʼal ʼatz n-ta ruʼ ja are xqui jek i nimaʼij, man ʼenak pa tak ticon. Are ca tijin u petic chi rachoch, xu ta i son, xak xu ta ʼo i que xajawic. \v 26 Rumal-i, xu siqʼuij jun mocom ruʼ, y xu tzʼonoj che wach i que tijin chu ʼanic ruʼ ja. \v 27 I mocom xu bij che: “I a chaʼ ya xcʼun chic ruʼ ja, rumal-i i a kajaw xu ʼan jun nimaʼij. Xu tak u camsaxic i meʼ tiʼoj, man ʼo tan chic a chaʼ ruʼ, n-ta cʼax che, lic ʼutz u wach,” xu bij i mocom che i ʼatz. \v 28 Ire lic xpe roywal, y n-xoc ta chubi ruʼ ja. Rumal-i, xel bi i u kajaw, y xu yuʼuj i u cʼojol. \v 29 Ire-le xu laʼ u wach che u kajaw: “Tapeʼ, lic qʼuial junab in chacun-nak awuʼ pacha jun mocom, mi julaj in kelom a tzij. Y yet, mi ta julaj a yom jun ral chabat chwe, quin ʼanbej jun nimaʼij cuʼ i wachiʼil. \v 30 Xui-ri, are xcʼun i awacʼal-i chi toʼ xu sach u wach ubitak awe cuʼ i mal laj tak ixokib, yet xa tak u ʼanic-re i meʼ tiʼoj, xa rumal ire.” Queje ile xu bij u cʼojol ʼatz. \p \v 31 Teʼuri xu bij i u kajaw: “Wacʼal, yet ʼax at ʼo wi wuʼ. Ronojel niʼpa i ʼo wuʼ, ʼis awe yet. \v 32 Xui-ri, ʼo u chac caka ʼan jun ka nimaʼij, y choj quicotok rumal a chaʼ. Ire camnak teʼek, y woʼor cʼas tan chic, ire sachnak teʼek, y woʼor ka rikom tan chic.” (Queje ile xu bij i mam che u cʼojol. Are i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique i winak.) \c 16 \s1 I ubitak iwe, chi ʼana ruʼ pacha craj i Dios \p \v 1 I Jesus, ʼo jun tzij xu bij chique i u tijoxelab. Xu bij: \p —ʼO jun achi beyom, ire ʼo jun u mocom u yom puwi ubitak-re. Xoʼon panok, i patron xu ta rason chi xak manal ca tijin chu ʼanic che ubitak-re. \v 2 Rumal ʼuri, xu siqʼuij i u mocom ruʼ; xu bij che: “¿Wach cat tijin yet chu ʼanic, chi quiqui bij i winak chwe? Ya cat wesaj na che a chac; cha yijba ʼuri jun wuj chwe, ʼalijinsabal-re wach u ʼonom can in chac.” Queje ile xbix che rumal u patron. \v 3 Are ʼuri i mocom xoc chi chʼobonic: “¿Wach i quin ʼano? man in patron ya quin resaj che in chac,” xu bij pu cʼux. “Yin n-ta in choʼab quin chacun chuwach ulew, xak quin qʼuix che we toʼ quin tzʼonoj mer chique i winak. \v 4 ¡Ya xcʼun pin jolom wach i quin ʼano! Teʼuri ʼo ni winak quin qui cʼulaj na cuʼ ruʼ ja, are n-ta chic in patron.” Queje ile xu chʼob pu jolom. \v 5 Teʼuri xe u siqʼuij ruʼ, niʼpa i ʼo qui cʼas ruʼ u patron. I nabe chi xupon ruʼ xu tzʼonoj che: “¿Niʼpa a cʼas ruʼ in patron?” xu bij. \v 6 “In cʼasom cien lat\f + \fr 16:6 \ft I jun lat-le cu chʼij wajxakib galon.\f* acéite ruʼ,” xu bij i jun che. Are ʼuri i mocom xu jach jun wuj che y xu bij: “Ri i a wuj-i; chat culok y cha jalwachij i tzʼib chuwach; xa cincuénta cha tzʼibaj chuwach,” xu bij che. \v 7 Teʼuri xu tzʼonoj che jun chic: “Y yet, ¿niʼpa a cʼas ruʼ in patron?” “Cien tonel\f + \fr 16:7 \ft I tak i tonel-le, colo cu chʼij ochénta galon jun.\f* trígo in cʼasom ruʼ,” xu bij i jun chic. Ire xu bij ʼuri che: “Ri i a wuj-i; chat culok y cha jalwachij i tzʼib chuwach; xa ochénta cha tzʼibaj chuwach,” xu bij che. \p \v 8 I u patron, are xu ta wach u ʼanom i mal laj u mocom, xu bij chi lic ʼo u noʼoj, man u tzucum pa i coc wi, we ʼelsam chic che u chac. (Xu ʼan ire chi ʼo i quiqui cʼulaj cuʼ pa cachoch.) I winak chi toʼ je re u wach i jyub taʼaj, lic je sicʼaj chu tzucuxic wach i rajwaxic che i qui cʼaslemal. Mas je sicʼaj chiquiwach i je re i Dios. \v 9 Yin quin bij chiwe, niʼpa i ubitak iwe, chi ʼana cwent wach qui ʼan ruʼ. Chi ʼana i ʼutz ruʼ, teʼuri are quix camic, ʼo ni quix cʼulaw ʼuri ruʼ, che i rachoch chila chicaj. \p \v 10 Jun, we cu ʼan i ʼutz ruʼ i jubiʼ yatal puʼab, xak cu ʼan ni ʼutz ʼuri ruʼ, we nim i yatal che. Xak queje ile, we ʼo jun, we n-ʼus ti cu ʼan che i jubiʼ ʼo puʼab, xak n-cu ʼan ta ʼutz ʼuri che, we ʼo ni uqʼuial ruʼ. \v 11 Yix ʼuri, we ni ʼanom ti ʼutz ruʼ ubitak iwe chi xa re u wach i jyub taʼaj, ¿pachin ʼuri cu ya ni beyomal sakil piʼab? Mi jun. \v 12 We n-qui ʼan ti ʼutz ruʼ ile chi xa okxanim piʼab, ¿xataba ca yaʼ ʼuri piʼab i mer iwe yix?\f + \fr 16:12 \ft Niʼpa i ʼo kuʼ chi, chuwach i jyub taʼaj, n-ke taj. I mer ke yoj, chila ʼo wi chicaj. We n-ʼus tu chacuxic caka ʼan che, caka sach ʼuri i ke yoj chila chicaj.\f* \p \v 13 Mi jun ca tiqui che, we je ʼo queb u patron ca chacun cuʼ. Queʼelok, xa jun cʼax cu naʼo, y jun tzel crilo. Xa jun chique, ʼutz u ʼanic u chac cu ʼan che; y che i jun, n-kas ta cu ʼan cas che. N-quix tiqui ta che, we qui ya iwib chu ʼonquil u chac i Dios, xak qui ya iwib chu molic i mer. (Queje ile xu bij i Jesus chique u tijoxelab.) \p \v 14 Je ʼo jujun aj Fariséo que tijin chu tayic u tzij-le. Ique xe oc chu yoʼyaxic wach i xu bij, man i aj Fariséo kus quiquil i mer. \v 15 Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p —Yix qui ʼan che iwib pacha ix ʼutz chiquiwach i winak, xui-ri, i Dios retaʼam wach ʼo pi cʼux. ʼO tak i qui ʼano chi kus quiquil i winak, xui-ri, tzel cril i Dios. \s1 Are i usucʼ i ujer ʼatbal tzij are u petic i ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios \p \v 16 I ujer ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises, xak i qui cʼutunic i ujer ajbil u tzij i Dios, niʼpa ile ʼo piquiwi i winak cʼa xcʼun ni ma Wan, aj kajsanel ya. Teʼuri xpe i ʼutz laj tzij re u jekbal u ʼatbal tzij i Dios; are iri are i ca tijin u paxsaxic woʼor. Y conojel i winak ʼis quiqui ʼan pen que oc che u ʼatbal tzij i Dios. \v 17 I usucʼ i ujer ʼatbal tzij n-ca jalwachix taj; mi xa ta jubiʼ ca sachsax u wach che. Iwetaʼam yix iri: cʼax u sachsaxic u wach i caj i jyub taʼaj, xui-ri mas cʼax u jalwachixic u wach jun ral tzʼib re i ujer ʼatbal tzij. Lic n-ca jalwachix taj. \v 18 Jun achi, we cu jach nubi i rixokil y we xcucʼaj chic quib ruʼ jun chic ixok, ʼo u mac ʼuri chuwach i Dios. Xak we jun achi xcʼuli ruʼ jun ixok chi jachtal can rumal i rachijil, ʼo ni u mac i ucab achi chuwach i Dios\f + \fr 16:18 \ft Xu bij i Jesus ile chique, cʼutbal-re chi i ʼatbal tzij re i Dios chu xebal lok xak jun ruʼ u cʼutunic ire woʼor. Por ejémplo, i Dios u bim chu xebal lok, i winak, we xe cʼuliʼic, queʼelok xa je jun chʼaculaj; n-cumaj taj we quiqui jach quib. Queje u ʼatbal tzij i Dios ile. Xui-ri, i ʼatbal tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises xu ya chique i winak chi quiqui jach quib i je cʼulanic, we ʼo rumal, tupu nu bim ti Dios ile. Péro Jesus xu bij, we jun achi cu jach i rixokil, n-cumaj taj we ca cʼuli tan chic, man we cu ʼano, ca tijin ʼuri chu jalwachixic i mer ʼatbal tzij re i Dios. I Jesus n-cʼun-nak ta chu jalwachixic i mer ʼatbal tzij re i Dios, xa xcʼun chu cʼutic wach i usucʼ.\f*. \s1 Wach xu ʼan i achi beyom che i achi nibaʼ, ma Lázaro u bi \p \v 19 ʼO jun achi beyom, lic chom u ʼuʼ, lic pakalic. Ire, ʼij ʼij, pacha tak ʼo nimaʼij chi rachoch. \v 20 Xak ʼo jun achi nibaʼ, ma Lázaro u bi, ʼij ʼij cul chila pa ocbal bic che i rachoch i beyom. Ire, lic ʼo chʼac che, ronojel i u chʼacul, \v 21 y je ʼo tak i tzʼi que tejeb ruʼ y xqui riʼ u wach i chʼac che. I nibaʼ-le lic cu tij numic; cu rayij u wach i u cʼajnil i wa chi ca tzak chuxeʼ u mexa i beyom. \v 22 Xoʼon panok xcam i nibaʼ, teʼuri i ángel xqui cʼam bi pa glória, pa ʼo wi i mam Abraham. Xoʼon chupanok, xak xcam i beyom, y xmukic. \v 23 Ire are xupon pa qui qʼuijibal i camnak, lic xu tij uyej. Are ʼo chupam i cʼax-le, xtzun chicaj, y xril i mam Abraham, cʼo li cʼa naj, xak xril u wach i ma Lázaro, ʼo pu tzal. \v 24 Are ʼuri, xsiqʼuin pan che: “Ta Abraham, chawila toʼbal in wach. Cha taka li a-Lázaro cu mu li u wi u ʼab pa ya, col u jorobsaj i utzamwaʼ. Lic quin tij uyej waral chupam u rep i ʼaʼ.” (Queje ile xu bij.) \v 25 Teʼuri i mam Abraham xu bij che: “Wacʼal, cha cʼun cha cʼux chi yet, are at cʼas chuwach i jyub taʼaj, xui i ʼutz xa tijo, n-ti xoʼon palt chawe; i ma Lázaro, lic uyej xu tijo. Woʼor, ire ca quicot waral, y yet uyej ca ʼano. \v 26 Y n-xui ta la ile, ʼo jun nim laj siwan chakaxol iwuʼ yix; we ʼo jun craj ca ʼax jela, n-ta quicʼaw wi; xak i je ʼo jela we cacaj que ʼax li waral, n-ta quicʼaw wi,” xu bij i mam Abraham che. \v 27 Teʼuri i beyom xu bij chic che: “Cuyu in mac, Ta, lic quin tzʼonoj chic jun pawor chawe: cha taka bi i a-Lázaro pa rachoch in kajaw, \v 28 man je ʼo joʼob in chaʼ, y che u bij chique ma ta que pe chi, col qui tija i cʼax waral,” xu bij che. \v 29 Are ʼuri i mam Abraham xu bij che: “Ique qui tom wach u tzʼibam can i mam Moises, xak wach i qui tzʼibam can i je ajbil u tzij i Dios ujer. Chiqui ʼana cas che i tzij-le,” xu bij che. \v 30 I beyom xu bij ʼuri: “Katzij, Ta Abraham, péro n-coʼon ta ile chique. Xui-ri, we ta ca walij nubi jun camnak y ca ʼe cuʼ, ique quiqui jalwachij ni qui cʼaslemal ʼuri,” xcha. \v 31 I mam Abraham xu bij che: “Ique, we n-quiqui ʼan ta cas che i tzij tzʼibtal can rumal i mam Moises, xak cumal i ajbil u tzij i Dios, xak n-quiqui ʼan ta cas ʼuri che u tzij jun camnak walijnak,” xu bij i mam Abraham che. (Queje u tzij i Jesus ile chique i je aj Fariséo winak.) \c 17 \s1 Maka tzaksaj jun chupam u mac; xak che ka cuyu niʼpa que macun chake \p \v 1 I Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —I winak waral chuwach i jyub taʼaj, ʼo ni tzaksabal-que. Lic ʼo na, xui-ri, toʼ u wach i jun chi cu tzaksaj jun chic chupam u mac. \v 2 Mas ʼutz queʼel che, we tene ca xim jun caʼ rij u kul i ca cʼak bi pa mar. I tojpen-le n-cʼax taj chuwach i tojpen chi ca pe na puwi coʼon panok, we xu tzaksaj jun wacʼal chupam u mac. \v 3 ¡Mi ʼan yix ile! \p Jun awachalal, we ʼo u mac chawe, cha bij che. Teʼuri we ire cu tzʼonoj cuybal mac, cha cuyu ʼuri che. \v 4 Ire, we xmacun chawe wukub mul jun ʼij, xak we wukub mul cu bij chawe chi lic n-coʼon ta chic, ʼo chakul ʼuri ca cuy na —xu bij i Jesus chique. \s1 Jun, we ʼo cubibal u cʼux, nim i ca tiqui ʼuri chu ʼonquil \p \v 5 I apostelab xqui bij che i Kajwal: \p —Cha ya mas u cubibal ka cʼux che i Dios —xqui bij. \p \v 6 Are ʼuri i Kajwal xu bij chique: \p —Yix, we tene ʼo pichʼ u cubibal i cʼux che i Dios, we xa pacha u nimal jun ija re mostas, quix tiqui ʼuri chu ʼonquil nimak tak ʼanic. Quix tiqui ʼuri chu michʼic i nim laj cheʼ-i. We qui bij che: “Chat el chi, jat ʼe jekel pa mar,” quix cha che, i nim laj cheʼ-le ca cojon ʼuri chiwe —xu bij i Jesus chique. \s1 Wach i quiqui ʼan i je rajchac i Dios \p \v 7 (Teʼuri i Jesus xu bij jun tijojbal tzij chique, cʼutbal re chique wach ʼo chiquikul i je rajchac i Dios.) Xu bij: \p —¿Wach ca ʼan yet che jun a mocom are ca cʼun che u chac? We xchacun pawabix, o xak we xu chajij juban a chicop, are ca cʼun che u chac ¿xataba ca bij che: “Chat oc la-lok, chat culok, y cha tija a wa,” cat cha? N-queje taj. \v 8 Are i ca bij che, xa are iri: “Cha yijba chwe wach i quin tijo,” cat cha che. “Teʼuri chin awila na wach i palt chwe, tzʼakat quin tij in wa. We xwelej in waʼim, teʼuri ca tij ni a wa yet,” ca bij che. \v 9 (ʼO chukul i mocom ca cojon che u patron.) ¿Xataba ca tioxij che, man xu ʼan ire pacha i a bim che? N-ca tioxij taj. \p \v 10 Xak queje yix chi ix rajchac i Dios. Are quix utzin che ronojel niʼpa ix u takom bi chu ʼonquil, miwoyʼej i tioxbal che. Are i qui ʼano, chi bij: “Yoj xa oj mocom; n-tu chac cu tioxij chake.\f + \fr 17:10 \ft I mer tzij xu bij are iri: Yoj oj mocom chi n-ta caka chacuj.\f* Xui xka ʼano wach i bital chake.” Queje ile chi bij. (Are i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique.) \s1 I Jesus xe rutzirsaj i je lajuj ʼo i yobil lépra chique \p \v 11 I Jesus, are ca tijin u ʼenam pa Jerusalen, xicʼaw pa mojon chuxol i Samária, i Galiléa. \v 12 Are xe upon che jun aldéa, xe ʼel li lajuj achiab chu cʼulaxic. Ique, ʼo i yobil lépra chique, rumal-i xe canaj can cʼa naj, \v 13 y xe siqʼuin che: \p —¡Nim laj winak Jesus, chawila ni toʼbal ka wach! —xe cha che. \p \v 14 I Jesus, are xe rilo, xu bij chique: \p —Jix, ji cʼutu iwib che i sacerdóte\f + \fr 17:14 \ft Queje xu bij i Jesus ile chique, man jun, we ʼo lépra che, ca ʼelsax bi pa tinimit, o pa aldéa pa jekel wi. Teʼuri, we utzirnak chic che i yobil-le, ʼo u chac cu cʼut rib che i sacerdóte, y we xril i sacerdóte chi ʼutz chic u chʼacul, cu ya ʼuri che chi coc tan chic pa tinimit.\f* —xu bij. \p Ique xqui maj qui be; are que tijin chi be, juntir xutzir i cʼax chique. \p \v 15 ʼO jun chique ique, are xrilo chi chom chic u chʼacul, xtzalijic, ca siqʼuin chu cojic u ʼij i Dios. \v 16 Are xupon ruʼ i Jesus, xuqui chuwach, xu ʼaj rib chuwach cʼa xkaj u palaj pulew. Lic xu tioxij che. I achi-le, aj Samária winak, n-aj Israel taj. \v 17 Teʼuri i Jesus xu bij: \p —Je lajuj xe utzir na, ¿pa je ʼo wi i bele-jeb? \v 18 ¿Xui nawi i jun-i xtzalij lok cu cojbej u ʼij i Dios? ¿Xui ire-le xcʼunic, chi n-kach taj tinimit? —xu bij. \p \v 19 Teʼuri xu bij che i achi: \p —Chat walijok, y jat; xat utziric rumal u cubibal a cʼux chwe —xu bij. \s1 I u cʼunic u ʼatbal tzij i Dios, n-ca ʼiltaj taj \p \v 20 ʼO jujun aj Fariséo xqui tzʼonoj che i Jesus umpa ca jekan u ʼatbal tzij i Dios chuwach i jyub taʼaj. Ire xu bij chique: \p —I u cʼunic u ʼatbal tzij i Dios, n-ca ʼiltaj taj. \v 21 Mi jun crilo, mi jun cu bij: “¡Ri ʼolic-i!” o xak “¡Le ʼo jela-le!” n-que cha taj; man i ʼatbal tzij re i Dios ya ʼo chic chiquixol i winak, ya ʼo chic piqui cʼux. (Queje xu bij i Jesus ile chique.) \s1 Are ca cʼun i Achi aj Chicaj conojel caquetamaj na \p \v 22 Teʼuri xu bij chique i u tijoxelab: \p —Ca pe tak i ʼij chi yix qui rayij na quiwil jun che tak u ʼij re i Achi aj Chicaj, péro n-quiwil taj. \v 23 ʼO ni jujun quiqui bij chiwe: “¡Ri ʼolic-i!” que cha; o xak quiqui bij: “¡Le ʼo jela-le!” que cha. Xui-ri, mix ʼec, mix terej chiquij. \v 24 Are cu rik i ʼij re i Achi aj Chicaj, coʼon na pacha coʼon u wach i caj, are ca pe jun nim laj u rep ray, ca repcan u tzunbal cʼulala. Queje ile u ʼij i Achi aj Chicaj —xu bij. \p \v 25 Xak xu bij: —Xui-ri, nabe ʼo u chac cu tij ni cʼax, xak ca xutux na cumal i winak je re i woʼor. \v 26 Are cu rik i ʼij re i Achi aj Chicaj, quiqui ʼan i winak pacha xqui ʼan che tak i ʼij re i mam Noe\f + \fr 17:26 \ft I mam Noe-le, are jun ajbil u tzij i Dios ujer.\f* ujer. \v 27 Ique toʼ xqui tij qui wa, xqui tuʼ qui yaʼ, xak toʼ xe cʼuliʼic, chi achiab, chi ixokib. Queje que tijin ile chu ʼanic cʼa xu rik i ʼij are xoc i mam Noe chupam u bárco, are ʼuri xpe i nim laj jab y conojel xe camic. \v 28 Xak queje ile xqui ʼan i winak ujer, pa tinimit Sodóma are cʼas i mam Lot. Toʼ xqui tij qui wa, xqui tuʼ qui yaʼ; toʼ xe cʼayinic, xe loʼonic; toʼ xe ticanic, xe jachʼanic; xak toʼ xqui yac i cachoch. \v 29 Xui-ri, are xel i mam Lot pa tinimit Sodóma, juntir xtzak li ʼaʼ chicaj, xak i asufra pacha abaj aʼal; ʼis xe cam conojel. \v 30 Queje coʼon ile coʼon panok, are ca ʼiltaj u wach i Achi aj Chicaj. \p \v 31 Are cu rik i ʼij-le, jun we ʼo puwija re i rachoch (suʼ cha kaj la lok y cha ʼanmajok), ma oc chic pa ja chi relsaxic i ubitak-re ʼo chupam; y xak queje i jun we ʼo pa chac pa tak ʼes, ma tzalij chal ruʼ rachoch. \v 32 Cha cʼun chi cʼux wach xoʼon i rixokil i mam Lot (are xe ʼanmajic, ire xtaqʼuiʼic, xtzun chirij, y xcam rumal). \v 33 Pachin jun xa coʼon pen cu tobej u cʼaslemal, xa cu sach ʼuri u cʼaslemal sakil. Xui-ri, we ʼo jun ca sachsax nu wach u cʼaslemal xa wumal yin, ca yaʼ ʼuri u cʼaslemal sakil. \p \v 34 Quin bij chiwe: are cu rik i ʼij-le, je ʼo ni queb que war junam chuwi chʼat; jun ca cʼam nubic, y jun ca canax canok. \v 35 Xak je queb ixokib que tijin chi queʼem junam; jun ca cʼam nubic, y jun ca canax canok. \v 36 Xak je queb achiab je ʼo pa tak ticon, jun ca cʼam nubic, y jun ca canax canok. (Queje xu bij i Jesus ile chique u tijoxelab.) \p \v 37 Are ʼuri xqui bij che: \p —Kajwal ¿ipa ca ʼani wi i xa bij-le? —xe cha. \p Ire xu bij chique: \p —Pa ʼo wi jun chʼaculaj camnak, chila que moltaj wi i cʼuch —xu bij. \c 18 \s1 I Dios que u to niʼpa i n-quiqui mayij tu tzʼonixic che \p \v 1 I Jesus xu bij chic jun tijojbal tzij chique, cʼutbal-re chique chi ʼo u chac n-quiqui mayij tu tzʼonoxic che i Dios, xak ma baʼcrij qui cʼux. \v 2 Xu bij chique: \p —Che jun tinimit ʼo jun juez n-cu xij ta rib che i Dios, xak n-cu coj ti qui ʼij i winak. \v 3 Che i tinimit-le, xak ʼo jun ixok malcan. Ire cupon ruʼ i juez, cu tzʼonoj ʼatbal tzij puwi jun aj chʼoʼoj chirij. \v 4 ʼO tan chi ʼij, i juez n-craj ta cu ʼan i ʼatbal tzij che; xui-ri, xu rik i ʼij chi xu bij pu cʼux: “Katzij yin n-quin xij ta wib che i Dios, xak n-quin coj ta qui ʼij i winak, \v 5 xui-ri i ixok malcan-le n-cu mayij ti cʼunic wuʼ. Rumal-i, quin ʼan ni ʼatbal tzij che, mokxa n-cu mayij ti cʼunic, y crix ni in cʼux che, y n-quin chʼij ta chic ʼuri,” xu bij. (Are i tijojbal tzij ile xu bij i Kajwal chique.) \p \v 6 Teʼuri xu bij chique: \p —Chi ta ʼut wach xu ʼan i mal laj juez: xu to ni ixok malcan. \v 7 Bay, we queje xu ʼan ni mal laj juez ile, ¿xataba i Dios n-que u to ti je re ire? Ire que u to na niʼpa i quiqui tzʼonoj qui tobal che chi paʼij chi chaʼab. ¿Xataba ca baytaj chu ʼonquil wach quiqui tzʼonoj che? N-ca baytaj taj. \v 8 Quin bij chiwe: i Dios que u to na; cu ʼan la i ʼatbal tzij chique. Xui-ri, are ca cʼun i Achi aj Chicaj, ¿ʼo nawi ʼuri jujun chi cul qui cʼux che? (Queje ile xu bij i Jesus chique.) \s1 I u tzʼonbal i aj Fariséo che i Dios n-cumaj taj pacha re i aj alcawal \p \v 9 Je ʼo jujun winak quiqui bij ique lic je ʼutz, y xa quiqui kajsaj qui ʼij i juban. Cumal i winak-le, i Jesus xu bij i tijojbal tzij-i: \p \v 10 —Je ʼo queb achiab xe ʼe chu tzʼonoxic pa rachoch i Dios. I jun are aj Fariséo, i jun chic, aj tzʼonol alcawal. \v 11 I aj Fariséo, tacʼalic queje iri ca tijin chu bixquil: “Dios, quin tioxij chawe, man yin n-in ta queje pacha i juban winak. Ique xa je iliʼom, je mal laj tak winak, xak quiqui kajsaj qui ʼij cuʼ ixokib ne te quixokil. Lic quin tioxij chawe n-in ta pacha i aj alcawal-i. \v 12 Camul quin mayij in waʼim pa seman y quin ya wib chu tzʼonoxic chawe. Niʼpa i quin chʼaco, quin ya jun tant re i lajuj chawe.” (Queje xu bij i aj Fariséo ile che i Dios.) \v 13 I aj tzʼonol alcawal n-queje ta xu ʼan ire ile. Ire, naj xcanaj wi, n-xtzun ta chicaj man xqʼuix che. Cʼax xu na u cʼux, xu chʼay u wach u cʼux y xu bij: “¡Dios, chawila toʼbal in wach, xa in ajmac laj winak!” (Queje u tzij ile xu bij che i Dios.) \v 14 Yin quin bij chiwe, i aj tzʼonol alcawal xtzalij chi rachoch ʼutz chic chuwach i Dios; n-cumaj taj pacha i aj Fariséo. Queje ile xeʼelok, man pachin coʼon nim che rib, ire ʼut xa ca kajsax ni u ʼij; y pachin coʼon chʼutin che rib, are ca nimarsax na ʼuri u ʼij. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique.) \s1 I Jesus que raj i acʼalab; xu ya u ʼab piquiwi \p \v 15 ʼO i winak xe qui cʼam li ral tak cacʼal ruʼ i Jesus man cu ya ni u ʼab piquiwi. I u tijoxelab, are xquilo, xe oc chi qui ʼatixic. \v 16 Xui-ri, i Jesus xe u siqʼuij i acʼalab ruʼ y xu bij: \p —Chi ya chique i acʼalab que cʼun wuʼ; me i ʼatij, man niʼpa i je pacha acʼalab piqui cʼux, ʼo que ique che i ʼatbal tzij re i Dios. \v 17 Sak laj tzij quin bij chiwe, jun we n-cu coj ti u tzij i Dios, we n-cu ʼan ta che u cʼux pacha u cʼux jun acʼal, n-coc ta ʼuri che u ʼatbal tzij i Dios —xu bij chique. \s1 Jun achi beyom xu tzucuj u cʼaslemal chi n-tu qʼuisic \p \v 18 Jun achi nim u patan piquiwi i aj Israel winak xupon ruʼ i Jesus y xu tzʼonoj che: \p —Nim laj winak, at ʼutz laj tijonel, ¿wach i quin ʼan na, quin rikbej re in cʼaslemal chi n-tu qʼuisic? —xu bij. \p \v 19 I Jesus xu bij che: \p —¿Wuchac ca bij chwe chi in ʼutz? N-ta jun chi ʼutz, xui Dios —xu bij—. \v 20 Yet awetaʼam i lajuj tzij pixab: “Ma min awib ruʼ jun ixok we n-awixokil taj; mat camsanic; ma ʼan elaʼ; ma ʼan mentir chirij jun winak, cha cojo qui ʼij a kajaw a chuch” —xu bij i Jesus che. \p \v 21 —Ronojel ile ʼis in ʼanom lok cʼa are in chʼutin —xu bij i achi che. \p \v 22 I Jesus, are xu ta ile, xu bij: \p —Cʼo ni rajwaxic chawe. Cha cʼayij ronojel ubitak awe y cha ya i mer chique i nibaʼib; ca rik ʼuri a beyomal chicaj. Teʼuri chat petok y chat terej chwij —xu bij che. \p \v 23 I achi, are xu ta ile, xoc chi bis man lic beyom. \v 24 I Jesus, are xrilo chi ca bisonic, xu bij: \p —I beyomab, cʼax u jachic quib puʼab i Dios; cʼax coquic pu ʼatbal tzij i Dios. \v 25 Cʼax u ʼanic chi jun beyom cu jach rib puʼab i Dios; cʼax ile chuwach i ricʼawic jun camey\f + \fr 18:25 \ft I camey ca bixic-i are jun chicop aj ekan, mas nim chuwach jun caway.\f* che i tel re jun acuxa —xu bij chique. \p \v 26 Are ʼuri, niʼpa i xqui ta ile xqui bij: \p —¿Pachin quelsax na ʼuri chupam u mac? —xe cha. \p \v 27 I Jesus xu bij chique: \p —I Dios ca tiqui che, wach i n-que tiqui ti winak chu ʼonquil —coʼono. \v 28 Teʼuri i ma Pédro xu bij che: \p —Kajwal, yoj ka canam canok niʼpa i ʼo kuʼ, y oj terejnak chawij —xcha. \p \v 29 I Jesus xi bij chique: \p —Katzij i quin bij chiwe, pachin jun croʼtaj can u bitak-re man cʼax cu na i u ʼatbal tzij i Dios, nim ni cu chʼac na. We cu canaj can i rachoch, o we u chuch u kajaw, o we i ratz u chaʼ, o we i rixokil, o we i racʼal, rumal ni u ʼatbal tzij i Dios, \v 30 nim i cu chʼac na puwi ile waral chuwach i jyub taʼaj; xak coʼon panok ʼo ni u cʼaslemal chi n-ca qʼuis ta chic —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus xu bij tan chic chi ca camsax na \p \v 31 I Jesus xe u siqʼuij i cablajuj u tijoxelab ruʼ y xu bij chique: \p —Chitapeʼ, ya xka maj bi ka be pa Jerusalen. Chila ca ʼan na che i Achi aj Chicaj\f + \fr 18:31 \ft Are i Jesus mísmo.\f* ronojel niʼpa i qui tzʼibam i ujer ajbil u tzij i Dios che. \v 32 Ire ca jach na piquiʼab i ne te aj Israel winak. Ique quiqui yoʼya na, quiqui bij cʼax che, y quiqui chubaj ni u palaj. \v 33 Quiqui jic u loʼxic, teʼuri quiqui camsaj, xui-ri churox ʼij ca walij chiquixol i camnak —xu bij i Jesus chique. \p \v 34 I u tijoxelab n-xqui ta tu be i xu bij-le. N-xquetamaj taj wach usucʼ i xu lapo; n-xqui ta tu be wach i queʼelok. \s1 I Jesus xu tzunsaj jun mawach aj Jerico \p \v 35 I Jesus ca tijin chi be, nakaj chic ʼo wi che i tinimit Jerico. ʼO jun mawach cul pa be, ca tijin chu tzʼonoxic mer chique i winak. \v 36 Are xu ta chi je qʼui i winak ca tijin quicʼawic, “¿Wach copis ile?” xu bij. \v 37 Xqui bij che chi are i Jesus aj Nazaret ca tijin ricʼawic. \v 38 Are ʼuri xsiqʼuin che: \p —¡Kajwal Jesus! ¡Yet chi at u muk u xiquin can i mam David! ¡Chawila toʼbal in wach! —coʼono. \p \v 39 I winak chi je nabe bi chuwach i Jesus, xqui yajo man cacaj cu mayij siqʼuinic. Ire xa xu cowij u bixquil che i Jesus: \p —¡Yet chi at u muk u xiquin can i mam David, chawila toʼbal in wach! —xu bij. \p \v 40 Are ʼuri i Jesus xtacʼ canic y xu tak u cʼamic. Are xnakajab ruʼ, xu bij che: \p \v 41 —¿Wach cawaj quin ʼan chawe? —coʼono. \p I mawach xu bij che: \p —Nim laj winak, cwaj yin quin a tzunsaj —coʼono. \p \v 42 I Jesus xu bij che: \p —¡Chat tzunok! Xat utziric man xa cuba a cʼux chwe —xu bij. \p \v 43 Juntir xtzun i mawach y xterej bi chirij i Jesus, ca tijin chu camwaxic, ca tijin chu tioxixic che i Dios. Je niʼpa i winak xe ʼilaw ile xak xqui coj u ʼij i Dios. \c 19 \s1 Wach u jalwachixic u cʼaslemal i ma Zaquéo \p \v 1 I Jesus xoc pa tinimit Jerico, y ca tijin ricʼawic chila. \v 2 Che i tinimit-le ʼo jun achi, ma Zaquéo u bi; i u patan ire, are cajʼatzil i je aj tzʼonol alcawal; ire beyom. \v 3 Craj ire cretamaj u wach i Jesus, xui u ʼanom-i, n-naj ta rij; rumal-i, n-ta módo crilo cumal i uqʼuial winak. \v 4 Xa ʼe paʼanem, xnabeajic, y xel bi puwi jun cheʼ, u bi sicó-moro ʼo xucut be pa quicʼaw wi i Jesus. \v 5 Are xicʼaw i Jesus chila, tzun ʼan chicaj y xu bij che i achi: \p —Ma Zaquéo, chat kaj la lok; ʼo u chac quin qʼuiji can chi awachoch woʼor —coʼono. \p \v 6 I ma Zaquéo juntir xkaj lok, y ca quicotic xu cʼam bi i Jesus ruʼ chi rachoch. \v 7 I winak, are xquil ile, xe oc chu chʼachʼaxic i Jesus, man xa ʼe ruʼ rachoch jun mal laj winak. \p \v 8 Chila paja, i ma Zaquéo xtaqʼui ʼanok y xu bij che i Kajwal: \p —Nim laj winak, niʼpa i ʼo wuʼ, quin ya ni nicʼaj chique i nibaʼib. We ʼo tak in majom chique i winak, quin tzalijsaj chic cajib mul chique —xu bij. \p \v 9 I Jesus xu bij ʼuri che: \p —Woʼor yet junam cuʼ awixokil awalcʼwal i rikom iwelbal chi sak —xu bij. \p Teʼuri xu bij i tzij-i (cumal i juban chi quiqui chʼachʼa): \p —Ire xak u muk u xiquin can i mam Abraham pacha yix. \v 10 Yin chi in Achi aj Chicaj, in cʼun-nak chi qui tzucuxic i je sachnak, ʼelsabal na que chupam i qui mac —xu bij chique. \s1 Wach i rokxanim i Dios kuʼ, ʼo u chac coj chʼacan ruʼ \p \v 11 I Jesus, tzʼakat que tijin i winak chu tayic u tzij, xu bij jun tijojbal tzij chique. Queje xoʼon ire ile chique, man ya coc pa tinimit Jerusalen. Quiqui chʼob i winak chi we xoc ire chila, ya cu jek i nim laj ʼatbal tzij re i Dios piquiwi. \v 12 Rumal-i, ire xu bij i tzij-i chique: \p —ʼO jun achi, nim u ʼij u patan u kajaw. I achi-le, ca ʼe che jun tinimit cʼa naj, chu cʼamic u patan re ʼatol tzij puwi u tinimit; we ʼo chic puʼab, ca tzalij li ʼuri. \v 13 Are maja ca ʼec, xe u siqʼuij lajuj rajchaquib ruʼ, y xu ya can jujun sak pwak chique, nimak u wach. Xu bij chique: “Chix chʼacan ruʼ i mer-i, tzʼakat quin cʼun li yin,” coʼono; y xa ʼec. \v 14 I rach aj tinimit tzel quiquilo, y xe qui tak bi juban aj takon chu bixquil: “N-cakaj ti yoj i achi-le we are ca canaj can re ʼatol tzij pakawi.” (Queje ile xqui bij bic, xui-ri, n-ta xoʼon re chique.) \p \v 15 I achi, xyaʼ puʼab chi are i ʼatol tzij piquiwi, teʼuri xtzalij pu tinimit. Are xuponic, xe u siqʼuij i rajchac ruʼ, chi u yom can i mer chique. Xu tzʼonoj chique chi qui jujunal niʼpa i qui chʼacom che i qui mer. \v 16 I nabe xupon ruʼ, y xu bij che: “Nim laj winak, i a mer, in chʼacom chic lajuj tant puwi,” coʼono. \v 17 I ʼatol tzij xu bij che: “Lic ʼutz ni a ʼanom; at ʼutz laj ajchac. A ʼanom ni ʼutz ruʼ i jubiʼ in yom chawe, rumal-i cat in ya piquiwi lajuj tinimit,” xu bij che. \v 18 Teʼuri i ucab rajchac xtejeb ruʼ, y xu bij che: “Nim laj winak, i a mer, in chʼacom chic joʼob tant puwi,” xcha. \v 19 I u patron xu bij che: “Xak yet, cat in ya na piquiwi joʼob tinimit,” xu bij. \v 20 Teʼuri xtejeb jun chic ruʼ chique i lajuj, y xu bij che: “Nim laj winak, ri a mer-i; in cʼolom can chupam jun sut. \v 21 Xin cʼolo man quin xij wib chawe; wetaʼam chi at cʼan laj achi. At pacha jun chi cu chapo wach i nu cʼolom taj, o xak cu mol u wach i ticon chi n-xu tic taj,” xu bij che. (Queje ile xu bij i mal laj ajchac; craj cu coj u mac u patron.) \v 22 Are ʼuri i ʼatol tzij xu yajo. “At mal laj ajchac,” xu bij che, “¡Quin cʼut ni a mac chawe ruʼ i mísmo a tzij yet! Xa bij yet chi in cʼan laj winak, chi quin chapo wach n-in cʼolom taj, o xak quin mol u wach i ticon chi n-in ticom taj, ca bij yet. \v 23 We queje quin ʼan yin ile, ca bij, ¿Wuchac ʼuri n-xa ya ti in mer cuʼ i quiqui toj i alaj-re? We tene queje ile xa ʼano, are xin cʼunic, ʼo tene-ri in mer, rachiʼil i alaj. ¡Péro n-taj!” xu bij che. \v 24 Teʼuri xu bij chique i je ʼo pu tzal: “Chi maja i mer che; chi ya na che i jun chi xu chʼac lajuj tant,” coʼono. \v 25 “Nim laj winak, ya ʼo chic lajuj ruʼ,” xe cha che. \v 26 I ʼatol tzij xu laʼ u wach chique: “Quin bij chiwe, jun we ʼo na chic ʼo ruʼ, ca yaʼ na mas ʼuri che; i jun chi n-ta kas ʼo ruʼ, ca ʼelsax ni jubiʼ chi ʼo ruʼ,” coʼono. Teʼuri xu bij chique: \v 27 “Niʼpa i winak chi tzel que in ilawic, chi n-cacaj ta in ʼo piquiwi, che i cʼama lok, y che i camsaj chinwach.” xu bij i ʼatol tzij. (Queje i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique i winak.) \s1 Wach u cojic u ʼij i Jesus are xoc pa Jerusalen \p \v 28 Are xbitaj ile rumal i Jesus, xu maj chubi u be pa Jerusalen, nabe chiquiwach i u tijoxelab. \v 29 Teʼuri xe upon chu nakaj i queb aldéa, Betfage y Betánia, pa ʼo wi i ral jyub Olívos. Are ʼuri xe u nabsaj bi queb u tijoxelab. \v 30 Xu bij chique: \p —Jix che i aldéa ʼo pan chakawach-le. Are quix uponic, qui rik ni jun buru yukulic, chi cʼa maja cretamaj ca ʼan winak chirij. Chi quira y chi cʼama lok. \v 31 We ʼo i ca tzʼonow chiwe wach u chac quix tijin chu toric, chi bij che chi cu rik u chac che i Kajwal, chix chok che. (Queje ile xu bij i Jesus chique i queb-le.) \p \v 32 Ique xe ʼec, y xqui rik i ral buru yukulic, pacha u bim bi Jesus chique. \v 33 Are que tijin chu toric, xe upon i rajaw, y xqui bij chique: \p —¿Wuchac qui tor bi i buru? —que cha. \p \v 34 I tijoxelab xqui bij: \p —Cu rik u chac che i Kajwal —xe cha. \p \v 35 Teʼuri xqui cʼam bi ruʼ i Jesus. Xqui coj qui ʼuʼ chirij i buru, cubibal re i Jesus, y xqui ʼansaj ʼan i Jesus chirij. \v 36 Are que tijin chi be, i winak xqui licʼ qui ʼuʼ pu be, wikbal-re. \v 37 Are xe upon chu nakaj i Jerusalen, pa ʼo wi i kajbal lok re i jyub Olívos, conojel niʼpa i je teren chirij xe oc chi sicʼ rumal i quicotemal. Lic xqui coj u ʼij i Dios rumal uqʼuial tak milágro u ʼanom i Jesus chiquiwach. \v 38 Xqui bij: \p —¡Nim u ʼij i ka ʼAtol Tzij chi u takom li Kajwal Dios! ¡Cʼamori che i Dios chicaj!\f + \fr 19:38 \ft I mer tzij xu bij are iri: ¡Chuxlan qui cʼux i je aj chicaj!\f* ¡Chocsax u ʼij i Dios! (Queje ile xe siqʼuin chu bixquil.) \p \v 39 Xak je ʼo juban aj Fariséo chiquixol i winak; are xquilo wach quiqui ʼan i uqʼuial winak, xqui bij che i Jesus: \p —Mayes, che a ʼatij a tijoxelab —xqui bij. \p \v 40 I Jesus xu laʼ u wach chique: \p —Chitapeʼ, we que in ʼatij, i abaj-i que siqʼuin na ʼuri piqui qʼuexel ique —coʼono. \p \v 41 I Jesus cuʼ i je teren chirij xe upon chu nakaj i tinimit Jerusalen. Are xril i tinimit, cʼax xu na u cʼux, y xoʼic. \v 42 Xu bij: \p —¡Toʼ i wach yix ix aj Jerusalen! We tene woʼor quiwetamaj usucʼ wach u rikic i sakil laj uxlambal i cʼux, ʼutz te iwe-ri; xui-ri, n-quiwil taj, xa pacha chʼuktal u wach chiwe. \v 43 Ya cu rik i ʼij qui tij ni uyej. I aj chʼoʼoj chiwij quiqui coj ni tapia chirij i tinimit man n-ta chic pa i quix el wi. Teʼuri quiqui sutij ni iwij, y ca pe ni chʼoʼoj cʼulala. \v 44 Quiqui sach na ʼuri u wach i tinimit, y que qui camsaj niʼpa i je jekel che. Are cutzi-nic, mi tene jun abaj pa xan ca canaj puwi i rachiʼil. Queje ni ile queʼelok, man n-xi ta ti usucʼ are xupon i Dios iwuʼ tobal iwe. (Queje xu bij i Jesus ile are xril i tinimit.) \s1 I Jesus xe resaj i aj cʼay pa rachoch i Dios \p \v 45 I Jesus xoc pa rachoch i Dios; are ʼuri xu jek li quelsaxic i aj cʼayinel, i aj loʼonel chi je ʼo chila. \v 46 Xu bij chique: \p —I Dios, chupam u wuj, u bim can i tzij-i: “I wachoch, lic jun ja re qui tzʼonbal i winak chwe” (queje ile tzʼibtal canok); xui-ri yix i ʼanom qui jul iliʼomab che —xu bij i Jesus chique. \p \v 47 ʼIj ʼij, i Jesus ca tijin chu cʼutic chique i winak pa rachoch i Dios. I cajʼatzil i sacerdóte junam cuʼ i tijonel re i ujer ʼatbal tzij, xak qui wi qui jolom i aj Israel, quiqui tzucuj wach u camsaxic i Jesus quiqui ʼano. \v 48 Xui-ri, n-quiqui rik taj wach u ʼanic quiqui ʼano, man conojel i winak lic qui yom qui cʼux chu tayic u tzij. \c 20 \s1 Xtzʼonox che i Jesus bi chi ʼatbal tzijal ʼo puʼab \p \v 1 Xoʼon panok, i Jesus ʼo pa rachoch i Dios, ca tijin chu cʼutic chique i winak, xak ca tijin chu bixquil chique wach i quelbal chupam i qui mac. Are ʼuri xe upon i cajʼatzil i sacerdóte, junam cuʼ i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij, xak i nimak tak mamʼib. \v 2 Xqui bij che: \p —¿Bi chi ʼatbal tzijal ʼo paʼab, chi queje ca ʼan ile? —xqui bij—. ¿Pachin xyaw ile paʼab, chi cat tijin chu ʼonquil? —xe cha che. \p \v 3 Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p —Yin xak quin tzʼonoj jun tzij chiwe. Chi bij chwe: \v 4 ¿Pachin xyaw puʼab i ma Wan cu kajsaj ya piquiwi i winak? ¿Are i Dios xyaw che, o xa winak xyaw che? —xu bij i Jesus chique. \p \v 5 Ique xe oc chu bixquil chiquiwach: \p —¿Wach nawi caka bij che? —que cha—. We caka bij chi are i Dios xyaw ile puʼab i ma Wan, ire cu bij na chake: “¿Wuchac ʼuri n-xi coj taj wach i xu bij?” \v 6 We xak caka bij chi xa ruʼ winak petnak wi wach i xu bij i ma Wan, i winak coj qui camsaj ʼuri che abaj, man conojel quiqui bij chi ma Wan lic ruʼ i Dios petnak wi wach i u bim. (Queje ile xqui bij chiquiwach.) \p \v 7 Rumal-i xqui bij che i Jesus: \p —N-ketaʼam taj pachin xyaw che —xe cha. \p \v 8 —Xak yin n-quin bij ta ʼuri chiwe wach i ʼatbal tzij ʼo pinʼab, chi quin ʼan tak iri —xu bij i Jesus chique. \s1 Wach i xqui ʼan i mal laj tak ajchaquib che u cʼojol i rajaw ulew \p \v 9 Teʼuri i Jesus xoc chu bixquil jun tijojbal tzij chique i winak. Xu bij chique: \p —ʼO jun achi, ʼo u qʼuial úva u ticom. Ire ʼo u chac ca ʼe che jun viáje, rumal-i xu ya can piquiʼab i raj mediant. Ire xa ʼec, y naj xsachic. \v 10 Are xu rik i ʼij re i cosech, xu tak bi jun u mocom chu tzʼonoxic i re ire, chique i raj mediant. Are xupon u mocom, xqui chʼayo, lic xqui ʼan cʼax che, y xqui tak bic, n-ta xqui ya bi che. \v 11 Teʼuri i rajaw i ticon xu tak chal jun mocom; xak queje xqui ʼan chic che: xqui bij cʼax che, xqui chʼayo, xak xqui tak chubic, n-ta xqui ya bi che. \v 12 I rajaw i ticon xu tak chal jun chic; i aj mediant xak xqui ʼan chic cʼax che, y xquesaj chalok. \p \v 13 Are ʼuri i rajaw ulew xu bij: “¿Wach i quin ʼano? Quin tak nubi in cʼojol chi lic cʼax quin naʼo; are quiquil u wach, pent que cojon na che,” xu bij. \v 14 I aj mediant, are xquilo, xqui bij chiquiwach: “Ire-le, are i rajaw i ulew coʼon panok. Chaka camsaj, man ca canaj can i ulew pakaʼab yoj,” xqui bij. \v 15 Are ʼuri xquesaj li pa ticon y xqui camsaj. \p (Are i tijojbal tzij ile xu bij i Jesus chique.) Teʼuri xu tzʼonoj chique: \p —I rajaw i chac, ¿wach nawi coʼon chique i mal laj tak ajchaquib-le? \v 16 Ire ca cʼun na, y que u camsaj i ajchaquib; teʼuri cu ya ni ulew piquiʼab juban chic ajchaquib. (Queje ile i moxbal tzij xu bij i Jesus chique.) \p I winak, are xqui ta ile, xqui bij: \p —¡Ay, chu ʼatij i Dios ile! —xe cha. \p \v 17 Teʼuri i Jesus xe u takej y xu cʼunsaj u tzij i Dios chique wach coʼon na. \p —Katzij, queje ile ca ʼantaj na. We n-ca ʼantaj taj, ¿wach usucʼ ʼuri i tzij-i chi tzʼibtal can chupam u wuj i Dios? Man cu bij: \q1 I abaj chi n-xcaj ti xqui coj i je aj ʼanol ja, \q1 are i abaj-le chi xeʼelok lic nim ni u chac che i cubibal ja.\f + \fr 20:17 \ft I abaj-le chi xu bij i Jesus are ire mísmo.\f* \m (Queje ile tzʼibtal canok.) \p \v 18 I abaj-le, we ʼo jun ca ʼe tzak puwi, ca pax che. Xak i abaj-le, we ca tzak chirij jun, lic coʼon cʼajcʼaj che —xu bij i Jesus chique. \s1 Chi ya che i ʼatol tzij wach ʼo re ire che, xak chi ya che i Dios wach ʼo re ire che \p \v 19 I cajʼatzil i sacerdóte, xak i tijonel re i ujer ʼatbal tzij xqui ta u be chi xa are ique que u lap na. Rumal-i, cacaj tan u chapic, xui-ri xqui xij quib chique i winak. \v 20 Teʼuri xe qui tak bi juban achiab ruʼ i Jesus, quiqui cʼambej u pam. Xe qui tak bi ruʼ pacha je ʼutz lak tak winak, quiqui tzʼonbej juban tzij che, xa tzaksabal-re quiqui ʼano. Cacaj ique ca chap na cumal i rakan u ʼab i ʼatbal tzij, y ca jach na puʼab i gobernador. \v 21 Are xe upon ruʼ i Jesus, xqui bij che: \p —Tijonel, ketaʼam chi yet, wach i ca bij, wach i ca cʼutu, lic pusucʼ i ca ʼan wi. Yet lic n-ca ʼan ta cas che, wach u patan jun winak, we nim, o we n-nim taj; lic ca bij i sak laj tzij che, wach craj i Dios. \v 22 Cha bij ʼu chake: ¿ʼUtz nawi caka toj impuésto che i ʼatol tzij, o n-ʼus taj? —xe cha. \p \v 23 I Jesus retaʼam chi xa tzaksabal-re cacaj; xa cʼambal u pam quiqui ʼano. Xu bij chique: \p —¿Wuchac qui tzucuj tzaksabal-we? —xu bij—. \v 24 Chi cʼutu jun sak pwak chwe. ¿Pachin u qʼuexwach iri ʼo chuwach? ¿Pachin u bi iri tzʼibtal chuwach? —xu bij. \p —Re i ʼatol tzij —xqui bij che. \p \v 25 —Bay —xu bij i Jesus chique—, chi ya ʼuri che i ʼatol tzij wach ʼo re ire che; xak chi ya che i Dios wach ʼo re ire che —xu bij chique. \p \v 26 Ique n-xqui rik taj wach tzaksabal-re quiqui ʼan chiquiwach i winak. Are xqui ta u tzij, ique lic xqui bisoj; n-xe chʼaw ta chic. \s1 I Jesus xu sakirsaj chi ʼo ni qui walijbal i camnak \p \v 27 Teʼuri ʼo jujun chique aj Saducéo xe ʼe ruʼ i Jesus. I aj Saducéo quiqui bij chi i je camnak n-que walij ta chic. Rumal-i, are xe uponic, xqui bij che i Jesus: \p \v 28 —Tijonel, i mam Moises u tzʼibam canok chi we xcam jun achi, we n-ta racʼal ruʼ can i rixokil, ʼo u chac ʼuri ca cʼuli i ratz u chaʼ i achi ruʼ i ixok malcan. Queje ile ca qʼuiji na racʼal ire ruʼ i ixok, pu qʼuexel i camnak. Queje ile u bim canok. \v 29 Bay, oʼonom lok, je ʼo wukub achiab catz qui chaʼ quib. I nabe chique xcʼuliʼic, y xoʼon panok, xcamic, n-ta racʼal canok. \v 30 Teʼuri i ucab chaʼaxel xcʼuli ruʼ ixok malcan. Xoʼon panok, xcam chic ire, n-ta racʼal. \v 31 Teʼuri i urox xcʼuli chic ruʼ i ixok, xak queje xqui ʼan ile conojel. I je wukub-le ʼis xe cam chuwach i ixok, n-ta cacʼal canok ruʼ. \v 32 Pa qʼuisbal-re, xcam i ixok. \v 33 Bay, are cu rik i ʼij re qui walijbal i camnak, ¿pachinok chique i wukub-le queʼelok mer rachijil? Man conojel i je wukub xe cʼuli ruʼ. \p \v 34 I Jesus, queje iri xu laʼ u wach chique: \p —Waral chuwach i jyub taʼaj, katzij que cʼuli i achiab i ixokib; \v 35 xui-ri, coʼon panok, n-quiqui ʼan ta chic. Niʼpa i ca majaw chique chi que walij chiquixol i camnak y que oc chila chicaj, ique n-que cʼuli ta chic\f + \fr 20:35 \ft Waral chuwach i jyub taʼaj, i winak que cʼuliʼic man ca qʼuiji cacʼal; queje ile xraj i Dios, man n-que qʼuis ti winak. Waral que cam i winak, xui-ri, chila chicaj n-ta chic camic. Rumal-i, n-ta chic u chac que cʼuliʼic.\f*. (N-ta chic u chac ile.) \v 36 Man n-que cam ta chic. Ique queʼelok je pacha i ángel, y je racʼal chic i Dios, man je walijnak chic. \v 37 I tzij chi u tzʼibam can i mam Moises cu cʼut chiwe chi que walij ni camnak. Xu tzʼibaj ire wach u tzij i Dios che, are xu ʼijla chupam i ʼaʼ chi ca juluw che i ral cheʼ. Xu bij i Dios chi ire are qui Dios i mam Abraham, i mam Isaac, xak i mam Jacob. (I oxib-le je camnak chic are xu bij i Dios ile, xui-ri, chuwach ire, je cʼaslic.) \v 38 I Dios n-are ti qui Dios i je camnak, are i qui Dios i je cʼaslic. Chuwach ire, ʼis je cʼaslic conojel\f + \fr 20:38 \ft I usucʼ i xu bij-le are iri: niʼpa i je racʼal i Dios, tupu que camic, ne te camnak, je cʼaslic.\f* —xu bij i Jesus chique. \p \v 39 Are ʼari ʼo jujun chique i tijonel re i ujer ʼatbal tzij xqui bij: \p —Tijonel, ʼutz i xa bij —xe cha. \p \v 40 Queje ile xqui bij, man i aj Saducéo winak n-ta chic u cowil qui cʼux chu tzʼonoxic mas che. \s1 I Jesus lic Dios, n-toʼ ta u muk u xiquin can i mam David \p \v 41 I Jesus xu bij chique: \p —¿Wuchac quiqui bij i winak chi i Crísto\f + \fr 20:41 \ft I usucʼ i tzij “Crísto” queʼelok “Tolke”.\f* we xcʼunic, are ni u muk u xiquin i mam David? \v 42 ¿Wuchac quiqui bij ile? Man lic are i mam David u bim can i tzij-i chupam i wuj u bi Sálmos: \q1 I Kajwal Dios xu bij che i Wajwal Crísto: \q1 “Chat cul na pin wikabim \q1 \v 43 cʼa cu rik ni ʼij \q1 que in ya na pa awakan niʼpa i je aj chʼoʼoj chawij,” xu bij. \m (Queje ile u tzʼibam can i mam David ujer chirij i Crísto.) \p \v 44 ¿Wach u ʼonquil ʼuri chi Crísto xa u muk u xiquin i mam David? ¿Wach u ʼonquil ile? man lic are i mam David xu bij “Wajwal” che i Crísto. (Queje ile xu bij i Jesus chique, cu sakijbej-re chique chi Crísto n-toʼ ta winak, lic Dios.) \s1 I Jesus cu coj qui mac i tijonel re ujer ʼatbal tzij \p \v 45 Conojel i winak que tijin chu tayic i Jesus are xu bij chic jun tzij chique u tijoxelab. Xu bij: \p \v 46 —Chi ʼana cwent chique i tijonel re i ujer ʼatbal tzij, chi xa kus quiquilo que malcat pa tak be ruʼ qui ʼuʼ naj rakan; kus quiqui ta are ca yaʼ rutzil qui wach cumal i winak pa tak qʼuebal, ocsabal re qui ʼij. Are que oc pa molbalʼib, xa quiqui tzucuj qui cubibal ʼo u ʼij; xak queje quiqui ʼano are que ʼe pa waʼim re tak nimaʼij. \v 47 Ique quiqui maj i cachoch ixokib malcanib; teʼuri quiqui ʼan nimak tak tzʼonbal che i Dios, chiquiwach i winak, sachsabal-re wach i qui ʼanom. Ique ʼut ca yaʼ ni tojpen chique lic nim na chiquiwach i juban —xu bij i Jesus chique. \c 21 \s1 I ixok malcan, nim i sipon xu ya chuwach i Dios \p \v 1 I Jesus, are ʼo pa rachoch i Dios xe ril i beyomab que tijin chu yaʼic qui mer pa caxa chila. \v 2 Are ʼuri xril jun ixok malcan lic nibaʼ, ire xa queb centávo u mer xu yaʼo. \v 3 Teʼuri i Jesus xu bij chique i je ʼo chuwach: \p —Katzij i quin bij chiwe, i ixok nibaʼ-i, i u mer xu yaʼo, mas nim chuwach ile chi qui yom conojel i juban. \v 4 Ique, wach i qui yom, xa are quesam che wach i sobrin-nak cuʼ; xui-ri i ixok-le chi lic nibaʼ, ronojel xu yaʼo, niʼpa i ʼo ruʼ; n-ta chic xu canaj re u cʼaslemal —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus xu bij chi i rachoch i Dios ca wulijsax na \p \v 5 ʼO juban winak que tijin chu lapic i rachoch i Dios, chi lic chom, xqui bij; lic chom laj tak abaj ʼo che, xak lic chom i wikbal-re chi qui sipam i winak chuwach i Dios, xqui bij. Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p \v 6 —Niʼpa iri chi quix tijin chu takexic, cu rik ni ʼij ca wulijsax na. Mi jun abaj ca canaj chic puwi i rachiʼil —xu bij chique. \s1 Wach i retamaxic caka ʼano are ya ca cʼun i qʼuisbal ʼij \p \v 7 Teʼuri xqui bij che: \p —Ka Tijonel, ¿umpa ca ʼani ile chi xa bij? ¿Wach i retalil cakil na are ya ca petic? —xe cha. \p \v 8 I Jesus xu bij chique: \p —Chi ʼana cwent iwib, mokxa ʼo quix tʼorowic. Man je qʼui que cʼun na y queje iri quiqui bij: “Yin in i Toliwe,” que cha, xak “Ya ca pe i qʼuisbal ʼij,” que cha na. Xui-ri, mix cojon chique. \v 9 Yix are qui ta rason chi ca ʼani chʼoʼoj pa tak tinimit, xak we ʼo i quiqui ʼan chʼoʼoj chirij i ʼatol tzij, mi xij iwib rumal. Queje ni ile queʼelok nabe, xui-ri, ile n-are ti mer qʼuisbal ʼij —xu bij i Jesus chique. \p \v 10 Xak xu bij chique: \p —ʼO ni tinimit quiqui ʼan chʼoʼoj che chic jun tinimit; ʼo ni winak re jun ʼatol tzij quiqui ʼan chʼoʼoj chiquij i winak re chic jun ʼatol tzij. \v 11 Xa ipa ʼo na wi i nimak tak ucabrakan, xak queje i waʼjal, xak queje i yobil. Xak chuwacaj, quiwil nimak tak ʼil, xak nimak tak séña. \p \v 12 Xui-ri, nabe na chuwach tak ile, yix quix chaptaj na y quix oktax na. Quix ʼe qui ya pa tak molbalʼib, man quiqui ʼanbej i ʼatbal tzij piwi. Quix qui tzʼapij, quix qui cʼam bi chiquiwach qui ʼatol tzij, xak chiquiwach i qui gobernador xa wumal yin. \v 13 Xui-ri queje ile quix tiqui na chu bixquil chique wach in patan yin. \v 14 Chi jicba i noʼoj chi n-quix cʼachir ta tan che, wach i qui bij na, tobal iwib. \v 15 Mix cʼachir che, man yin quin ya ni i nojbal chiwe wach qui bij chique; i aj chʼoʼoj chiwij n-quiqui rik ta ʼuri wach u laʼic u wach chiwe. \v 16 Yix quix jach na piquiʼab i aj chʼoʼoj chiwij cumal i kajaw i chuch, cumal iwatz i chaʼ, cumal iwachalal, cumal tak i quetaʼam i wach; ʼo jujun chiwe que camsax na. \v 17 Conojel i winak, tzel quix quil na xa wumal yin, \v 18 xui-ri, i Dios lic quix u chajij na; mi tene cu yaʼo we ca sachsax u wach jun i wi re i jolom. \v 19 Chix ʼolok jiquil i cʼux; we qui chʼijo, qui chʼac na i cʼaslemal sakil. \p \v 20 Quiwil ni tinimit Jerusalen je sutin-nak uqʼuial soldádo chirij chuwach. Are quiwil ile, iwetaʼam ʼuri ya ca sachsax u wach i tinimit. \v 21 Are ʼuri, niʼpa i je ʼo pa jyub Judéa\f + \fr 21:21 \ft Are i Jerusalen are u cwenta i Judéa.\f*, che ʼanmajok, che ʼoj chuwi tak jyub; niʼpa i je ʼo pa tinimit Jerusalen, che ʼelok; niʼpa i je ʼo pa tak ʼes, me tzalij chal pa tinimit. \v 22 I tak i ʼij-le, are i ʼij re nim laj tojpen chi ʼo u chac ca petic man ca ʼantaj na pacha i tzʼibtal can chupam u wuj i Dios. \v 23 Chupam i ʼij-le, toʼ qui wach ixokib chi ʼo i yobil chiquij, xak ique chi ʼo cacʼal chi cʼa que tzʼumanic; cʼax i qui ʼanmajic ique. Nim i cʼax ca pe na chuwach i jyub-i; nim i cʼokbal ca pe piquiwi i winak-i. \v 24 ʼO ni jujun que camsax pa chʼoʼoj; ʼo ni jujun que chapi bic y naj que cʼami bi pa ronojel tak tinimit. I tinimit Jerusalen, ca kajsax ni u ʼij cumal i ne te aj Israel winak. Queje quiqui ʼan ique ile, cʼa ca qʼuis ni ʼij yatal piquiʼab rumal i Dios. \s1 Wach i u cʼunic i Achi aj Chicaj \p \v 25 Are ya ca cʼun i qʼuisbal ʼij, ʼo ni séña ʼuri che i ʼij, i icʼ, i chʼumil. Waral chuwach i jyub taʼaj, conojel i winak pa tak tinimit ʼis que cʼachiric; ʼis que xibix na, rumal i nim laj u chʼawbal i mar, xak i uwi i ya chi lic quel na chicaj. \v 26 I winak quiqui tij na camic rumal qui xibriquil, are quiqui chʼob i cʼax chi ca pe na chuwach i jyub taʼaj. Lic quiqui xij quib, man i ʼij, i icʼ, i chʼumil que sicsax na. \v 27 Teʼuri quiquil ni Achi aj Chicaj ca cʼunic; ca cʼun pa sutzʼ, nim u choʼab, nim i u ʼij u chomal. \v 28 Niʼpa tak ile, are ca jekan u ʼonquil, yix chi sucʼba iwij; chi yaca i jolom; man iwelbal chi sak nakaj chic ʼo wi. (Queje xu bij i Jesus ile chique u tijoxelab.) \v 29 Teʼuri xu bij jun tijojbal tzij chique. \p —Chi chʼobo wach coʼon i u cheʼlal hígo, xak i juban tak cheʼ: \v 30 are quiwil yix chi ya quel li u tux, iwetaʼam ʼuri ya ca pe i ʼalaj. \v 31 Xak queje ile, are quiwil yix niʼpa tak i xin bij chiwe, qui ta u be ʼuri ya ca jekan i ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios. \v 32 Sak laj tzij quin bij chiwe, ca ʼantaj na ronojel niʼpa in bim-le, are cʼa maja que cam i winak je re woʼor. \v 33 I caj, i ulew que sachsax na, xui-ri in tzij yin n-ca sach taj; ca ʼantaj na ronojel niʼpa in bim chiwe. \v 34 Chi chajij iwib; mi ʼan che iwib chi n-ti qui chʼob che i ʼij-le, xa rumal tij quix waʼic, o xa quix ʼabaric, o xak mas quix cʼachir che i cʼaslemal waral chuwach i jyub taʼaj. Mok xak teʼet ca pe i ʼij-le piwi are n-ti qui chʼob che. \v 35 Ca cʼunic pacha coʼon jun laso piquiwi conojel i winak chuwach i jyub taʼaj. \v 36 Chix cʼacʼali-nok; mi mayij u tzʼonoxic che i Dios. Chi tzʼonoj che chi qui chʼijo, man n-quix tzak ta chupam i mac are ca pe tak i cʼax-le; queje ile, n-ta qʼuixbal chiwe are quix taqʼui chuwach i Achi aj Chicaj. (Queje u tzij i Jesus ile chique.) \p \v 37 ʼIj ʼij i Jesus ca tijin chu cʼutic chique i winak pa rachoch i Dios; xui-ri ca kaj tak ʼij, quel pa Jerusalen, ca ʼe war pa jyub Olívos\f + \fr 21:37 \ft I Jesus ca ʼe war che i aldéa Betánia, chi ca canaj xe rakan i ral jyub Olívos.\f*. \v 38 Are ca sakiric, ca ʼe tan chic pa rachoch i Dios y conojel i winak que upon ruʼ, chu tayic u tzij. \c 22 \s1 Wach u chapic i Jesus xqui chʼob i nimak tak mamʼib. \p \v 1 Ya xnakajab i nimaʼij páscua, are ʼij chi ca tijaw wi i caxlanwa chi n-ta cunbal ocnak che. \v 2 I je cajʼatzil i sacerdóte, junam cuʼ i je tijonel re i ujer ʼatbal tzij, quiqui tzucuj wach u camsaxic i Jesus quiqui ʼano, man quiqui xij quib chique i winak. \v 3 Are ʼuri xoc i itzel pu cʼux i ma Júdas, chi ucab u bi, Iscarióte, are jun chique i cablajuj u tijoxelab i Jesus. \v 4 Ire xa ʼe cuʼ i cajʼatzil i sacerdóte, xak i nimak qui patan pa rachoch i Dios; xe u ʼijla wach u jachic i Jesus cu ʼan chique. \v 5 Ique xe quicotic, y xqui bij che chi quiqui ya mer che. \v 6 Rumal ʼuri i ma Júdas xu junamsaj u wach cuʼ; xoc chu tzucuxic wach i jachbal re i Jesus cu ʼano, xui-ri xa aliʼal chiquiwach i winak. \s1 I qʼuisbal waʼim xu tij i Jesus cuʼ u tijoxelab \p \v 7 Xu rik i ʼij re i nimaʼij páscua, chi are i ʼij re u tijawic i caxlanwa pacha xec (chi n-ta levadúra che), xak are i ʼij wi chi ʼo u chac que camsax i ral tak chij chuwach i Dios. \v 8 Chupam i ʼij-le, i Jesus xu bij chique i ma Pédro y ma Wan: \p —Je i yijba i ka cenar re i nimaʼij páscua, —coʼono. \p \v 9 Ique xqui bij che: \p —¿Pa i cawaj wi caka yijba? —xe cha. \p \v 10 Xu bij chique: \p —Chitapeʼ: are quix oc pa tinimit, qui cʼulaj ni jun achi rucʼam jun ʼekbala ʼo ya chupam. Chix terej chirij pa coc wi che jun ja. \v 11 Chi bij che i rajaw ja: \p —I Tijonel xoj u tak li chu tzʼonoxic chawe, “¿Pa ʼo wi i cuárto pa quin tij wi i waʼim re i páscua cuʼ in tijoxelab? xu bij lok,” chix chok che. \v 12 Teʼuri ire cu cʼut chiwe jun nim laj cuárto pu caleja, yij chic; chila chi yijba wi i ka waʼim —xu bij i Jesus chique. \v 13 I u tijoxelab xe ʼec; are xe upon pa tinimit, ʼis xqui riko pacha u bim i Jesus chique. Teʼuri xqui yijba qui waʼim re i nimaʼij páscua. \p \v 14 Are xu rik i ʼor, i Jesus xcubi chi mexa, junam cuʼ i rapostelab. \v 15 Xu bij chique: \p —Lic in rayim na quin tij i waʼim-i re i páscua iwuʼ, tzʼakat cʼa maja quin camic. \v 16 Katzij i tzij-i quin bij chiwe: yin n-quin tij ta chic i waʼim-i cʼa ca tzʼakatsax ni u wach in patan pa ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios —xu bij i Jesus chique. \p \v 17 Teʼuri xu chap i tuʼbal ya y xu tioxij che i Dios. Teʼuri xu bij chique: \p —Chi chapa iri, chi jacha chiwach. \v 18 Quin bij chiwe: n-quin tij ta chic u waʼal úva, cʼa ca cʼun ni ʼutz laj ʼatbal tzij re i Dios —xu bij chique. \p \v 19 Teʼuri xu chap i caxlanwa, y xu tioxij che i Dios; xu piro, y xu jach chique. Are ʼuri xu bij chique: \p —Are iri are in chʼacul chi quin jach na puʼab i camic, tobal iwe yix. Are qui ʼan tak iri, chi ʼana cuxtabal we yin —xu bij. \p \v 20 Are xquelej i waʼim, queje tan chic xu ʼan che i tuʼbal ya; xu bij: \p —I vin-i chi caka tij na, are in quiqʼuel ca turuw na, tobal iwe yix; rumal in quiqʼuel-le ca tzʼakat u wach i trat cʼacʼ ruʼ i Dios (queje ile, i trat cʼacʼ ʼo ni u choʼab) —xu bij. \v 21 I Jesus xak xu bij: \p —Chitapeʼ: i jun chi quin jachaw na, ʼo chi wuʼ chi mexa. \v 22 Katzij, yin chi in Achi aj Chicaj, quin cam na pacha ʼax u chʼobom wi i Dios, xui-ri, toʼ u wach i achi chi quin jachaw na piquiʼab i je aj chʼoʼoj chwij —xu bij chique. \p \v 23 Teʼuri xqui jek u tzʼonoxic chiquiwach pachin chique ique ca ʼanaw nawi ile. \s1 I je nimak chuwach i Dios quiqui ʼan che quib xa je ajchac chiquij i cachiʼil \p \v 24 I u tijoxelab i Jesus, xe oc chu chapic quib chi tzij chi pachin nawi chique ique nim ni u ʼij chiquiwach i rachiʼil. \v 25 Are ʼuri i Jesus xu bij chique: \p —I je ʼatol tzij re u wach i jyub taʼaj, ique lic que rajawin piquiwi i winak, xak ca bix chique chi je aj ʼanol ʼutz chique. Queje ile quiqui ʼan i ʼatol tzij re u wach i jyub taʼaj. \v 26 Xui-ri, yix n-ix ta queje ile. Pachin i nim u ʼij chixol yix, chu ʼana ʼuri chʼutin che rib; pachin iwajʼatzil yix, chu ʼana pacha mocom che rib chiwij. \v 27 Cwaj quin tzʼonoj jun tzij chiwe: ¿Pachin i nim u ʼij? ¿Are nawi i jun chi ca cubi chi waʼim? ¿O are i ca yaw i wa chuwi mexa? Katzij, are i ca cubi chi mexa, are i nim u ʼij. Xui-ri, yin in ʼo iwuʼ pacha in aj yol i wa chuwi mexa. (Queje u tijojbal tzij ile, cʼutbal-re chique chi niʼpa je nimak chuwach i Dios, je are i je ajchac chiquij i cachiʼil.) \p \v 28 —Yix ʼut, n-in ta iwoʼtam can chuwach tak i cʼax in tijom; \v 29 rumal-i, yin quin ya jun i ʼatbal tzij piʼab yix pacha u yom in Kajaw pinʼab yin. \v 30 Qui tij i wa, qui tuʼ i yaʼ chuwi in mexa pa in ʼatbal tzij yin. Quix cubi na pi qʼuijibal ʼo u ʼij, y qui ʼan ʼatbal tzij chique i cablajuj tzobajil je qui muk qui xiquin i cablajuj u cʼojol i mam Israel —xu bij i Jesus chique. \s1 I Jesus xu bij che i ma Pédro chi cruwaj ni u wach \p \v 31 I Kajwal xak xu bij che i ma Simon Pédro: \p —¡Ay, a-Simon! ¡Chatapeʼ! I itzel\f + \fr 22:31 \ft I itzel, xak Satanas ca bix che.\f* u tzʼonom chi ca yaʼ puʼab cu ʼan cʼax chiwe, ʼilbal-re we quix u tzaksaj na. Craj ire coʼon chiwe, pacha ca ʼani che i aros are ca chʼayic\f + \fr 22:31 \ft I mer tzij xu bij are iri; pacha ca ʼani che u wach i trígo.\f*. \v 32 Xui-ri, yin in tzʼonom che i Dios pawi, chi n-ca sach tu cubibal a cʼux chwe. Y yet, we xicʼaw ile, are ca cʼun chic u cowil a cʼux, che a cowij awachalal —xu bij. \v 33 Teʼuri i ma Simon xu bij che: \p —Wajwal, yin in yij chic quin ʼe awuʼ cʼa pa cárcel; o xak we pa camic, quin ʼe awuʼ —xcha. \p \v 34 I Jesus xu bij che: \p —A-Pédro, chatapeʼ, woʼor mísmo, are maja ca chʼaw i teren re u sakirbal, ca bij na oxmul chi n-awetaʼam ti in wach —xu bij. \s1 I u tzij i Jesus chique u tijoxelab are ya ca pe i cʼax puwi \p \v 35 Teʼuri i Jesus xu bij chique u tijoxelab: \p —Are xix in tak bi chu bixquil u tzij i Dios pa tak aldéa, n-xin ya ta chiwe we qui cʼam bi i teb, mi tene yabal i mer, mi tene i xajab. Are xi ʼan yix ile, ¿ʼo nawi xoʼon palt chiwe? —xu bij. \p —N-taj —xe cha che. \p \v 36 Are ʼuri xu bij chique: \p —Woʼor, n-queje ta chic ile qui ʼano. Are i chi ʼana, pachin i ʼo u teb, chu cʼama bic; xak queje i yabal u mer, chu cʼama bic. Pachin jun n-tu chʼichʼ, chu cʼayij u chaquet, loʼbal re u chʼichʼ. (Man ca pe ni chʼoʼoj chiwij wumal yin.) \v 37 Katzij i quin bij chiwe, ʼo u chac ca ʼani chwe pacha i tzʼibtal can ujer chupam u wuj i Dios. Cu bij i ujer tzij:\f + \fr 22:37 \ft Isaías 53:12\f* “Quiqui bij ni winak chi ire xa aj ʼanol n-ʼus taj, xa cu kel i ʼatbal tzij, quiqui bij na.” Queje ile i tzij tzʼibtal can ujer. Chwij yin tzʼibtal wi ile; y ronojel i tzʼibtal chwij yin, ca ʼani na —xu bij i Jesus chique. \p \v 38 Teʼuri xqui bij: \p —Kajwal, chawilapeʼ, chi ʼo queb espáda —xe cha. \p —Coʼon ile —xu bij chique. \s1 I Jesus xu tzʼonoj che i Dios pa Getsemani \p \v 39 Teʼuri i Jesus xel pa tinimit, xa ʼe chuwi jyub Olívos pacha ʼax coʼon wi. I u tijoxelab xe ʼe ruʼ. \v 40 Are xupon chila, xu bij chique: \p —Chi tzʼonoj che i Dios man n-quix tzak ta chupam i mac —xu bij. \p \v 41 Xu jach pan jubiʼ rib chique, teʼuri xuquiʼic, y xu tzʼonoj che i Dios. \v 42 Xu bij: \p —Ta, we cawaj, chawesaj i cʼax ʼo chinwach. Xui-ri, ma ya chwe pacha i toʼ cwaj yin; are, cha ʼana pacha i cawaj yet chwe —xu bij. \p \v 43 Teʼuri, xwinakir jun ángel chicaj, xol u ya mas u cowil u cʼux. \v 44 I Jesus lic nim i bis ʼo chu cʼux, rumal-i xu cowij u tzʼonoxic che i Dios, y xel u cʼatanal pacha quicʼ ca tzʼujuw pulew. \p \v 45 Are xwalij chu tzʼonoxic che i Dios, xa ʼe chic cuʼ u tijoxelab. Xe u riko xa que waric; lic je cosnak rumal qui bis. \v 46 Xu bij chique: \p —¿Wuchac quix waric? Chix walijok, chi tzʼonoj che i Dios chi n-quix tzak ta chupam i mac —coʼon chique. \s1 Wach u chapic i Jesus xqui ʼano \p \v 47 I Jesus cʼa ca tijin chi tzij are xe upon uqʼuial winak ruʼ. ʼO jun achi nabe chiquiwach: are i ma Júdas, chi jun chique i cablajuj u tijoxelab. Ire xtejeb pan ruʼ i Jesus, tzʼubal-re. \v 48 I Jesus xu bij che: \p —A-Júdas, ¿Ruʼ bari jun tzʼubanic ca ʼan-na, ca jach ni Achi aj Chicaj\f + \fr 22:48 \ft I Achi aj Chicaj are i Jesus mísmo.\f* piquiʼab i aj chʼoʼoj chirij? —xu bij che. \p \v 49 I u tijoxelab, are xquilo wach quiqui ʼan i je rachiʼilam i ma Júdas, ique xqui tzʼonoj che i Jesus: \p —Kajwal, ¿ʼutz nawi caka coj chʼichʼ chique? —xe cha che. \p \v 50 Y ʼo jun chique xresaj li u chʼichʼ y xu soc i takon re i ʼatz laj sacerdóte; xresaj u xiquin wikabim. \v 51 Xui-ri, i Jesus xe u ʼatij: \p —Coʼon ile —xu bij chique. \p Teʼuri xu chap u xiquin i takon y xrutzirsaj bic. \v 52 Ique chi je cʼun-nak chu chapic i Jesus je are i ajwab sacerdóte, xak i je cajʼatzil i policía re i rachoch i Dios, xak i nimak tak mamʼib. I Jesus xu bij chique: \p —¿Wuchac quix cʼun yix ruʼ chʼichʼ, xak ruʼ cheʼ, pacha qui ʼan che jun iliʼom? \v 53 Yin ʼij ʼij, xin upon iwuʼ pa rachoch i Dios, y yix mi tene xi cowij i cʼux che in chapic. Xui-ri, ya xu rik i ʼor yatal chiwe yix; are i ʼor iri chi qui ʼano pacha i nojim na. Are ʼor iri, yatal che i rajaw i ʼekumal —xu bij chique. \s1 Wach i ruwaxic u wach i Jesus xoʼon i ma Pédro \p \v 54 Teʼuri xqui chap i Jesus y xqui cʼam bi pa rachoch i ʼatz laj sacerdóte; i ma Pédro toʼ chi naj xterej bi chiquij. \v 55 Are xe oc chila, ʼo jujun xqui nucʼ qui ʼaʼ chu nicʼajal uwaja y xe cubi chu chiʼ; xak i ma Pédro xa ʼe cubi cuʼ. \v 56 Jun ixok ajchac pa rachoch i cajʼatzil i sacerdóte xril i ma Pédro cul chi ʼaʼ; xu maj u takexic y xu bij: \p —Xak i achi-ri are rachiʼil i jun chi xchaptajic —xcha. \p \v 57 I ma Pédro xruwaj u wach i Jesus; xu bij: \p —Ixok, yin n-wetaʼam tene u wach —coʼono. \p \v 58 Xoʼon pan jubiʼ, jun achi xril i ma Pédro y xu bij che: \p —Xak yet at cachiʼil ique —xu bij. \p I ma Pédro xu laʼ u wach che: \p —¡N-in ta cachiʼil! —xu bij. \p \v 59 Colo jun ʼor u bixquil, ʼo jun chic lic xu bij: \p —¡Katzij i achi-ri, lic rachiʼil ire, man xak aj Galiléa! —xcha. \p \v 60 I ma Pédro xu bij: \p —Achi, n-wetaʼam taj wach i ca bij —coʼono. \p Cʼa ca tijin chi tzij, juntir xchʼaw jun teren. \v 61 Are ʼuri i Kajwal xu pisquilij u jolom y xu cʼam u takexic i ma Pédro. Are ʼuri i ma Pédro xcʼun u tzij i Kajwal pu jolom, wach u bim che: “Woʼor mísmo, are maja ca chʼaw i teren, quin awuwaj oxmul,” u bim che. \v 62 I ma Pédro xel chila. Lic cʼax xu na u cʼux; lic xoʼ rumal wach i xu ʼano. \s1 Wach i u yoʼyaxic i Jesus xqui ʼano \p \v 63 I achiab chi je aj chajal re i Jesus, xqui yoʼya y xqui chʼayo. \v 64 Xqui tzʼapij u wach che cʼul y xqui chʼay chu palaj. Teʼuri xqui bij: \p —Cha bij chake pachin xat chʼayawic —xe cha che. \p \v 65 Lic qʼui i tzij xqui bij che, toʼtabal-re. \s1 Wach xqui ʼan i aj nucʼbal tʼisbal che i Jesus \p \v 66 Are xel li ʼij, xqui mol quib i nimak tak mamʼib re i tinimit, xak i je cajʼatzil i sacerdóte, xak i tijonel re i ujer ʼatbal tzij. Teʼuri xqui cʼam bi i Jesus pa qui nucʼbal. Are ʼo chiquiwach, xqui tzʼonoj che: \p \v 67 —Cha bij chake ¿at are nawi yet i Crísto, i Tolke chi koyʼem? —xe cha. Ire xu bij chique: \p —We quin bij chiwe, n-qui coj taj. \v 68 Xak we ʼo jun tzij quin tzʼonoj chiwe, yix n-quix chʼaw taj. \v 69 Xui-ri, woʼor mísmo i Achi aj Chicaj\f + \fr 22:69 \ft Are i Jesus mísmo are i Achi aj Chicaj.\f* coc pu qʼuijibal pu wikabim i Dios chi ʼatz u choʼab —xu bij i Jesus chique. \p \v 70 Are ʼuri conojel xqui tzʼonoj che: \p —¿Yet nawi ʼut, at u Cʼojol i Dios? —xe cha che. \p I Jesus xu bij: \p —Sak laj tzij i xi bij\f + \fr 22:70 \ft I mer tzij xu bij are iri: “Yix queje ile xi bij”; ile queʼelok: Sak laj tzij i xi bij.\f* —coʼon chique. \p \v 71 Are ʼuri xqui bij: \p —¿Wach chic tzij cakaj? N-ta chic u chac we ʼo juban chic winak col qui bij u mac, ¡Yoj mísmo xka ta! Ire ruʼ u chiʼ xu bij —xe cha. \c 23 \s1 I nimak tak mamʼib xqui coj u mac i Jesus chuwach i ma Piláto \p \v 1 Teʼuri, ʼis xe walij conojel, y xqui cʼam bi i Jesus chuwach i ma Piláto. \v 2 Chila xqui jek u cojic u mac; xqui bij: \p —Ka rikom i achi-ri, ca tijin chi qui tunic i kach aj tinimit. U bim chi n-ʼus taj caka toj alcawal che i ʼatol tzij. Xak cu bij chi are ire i Crísto chi queʼelok ʼatol tzij cʼun-nak kuʼ —xe cha. (Queje qui tzij ile, i je aj cojol u mac i Jesus chuwach i ma Piláto.) \p \v 3 Ire xu tzʼonoj che i Jesus: \p —¿Yet at ʼAtol Tzij que i aj Israel winak? —xu bij che. \p I Jesus xu bij: \p —Are ile, pacha i xa bij yet —coʼono. \p \v 4 Teʼuri ma Piláto xu bij chique i cajʼatzil i sacerdóte xak chique i winak: \p —N-tu mac i achi-ri quin rik yin —xu bij chique. \p \v 5 Ique xa quiqui cowij u cojic u mac. Xqui bij: \p —Rumal u cʼutunic ire-le, i winak toʼ que chʼokowic ronojel i jyub Judéa. Xu jek u ʼonquil chila pa Galiléa, y woʼor cʼun-nak chi —xe cha. \s1 I ma Heródes, junam cuʼ u soldádo xquetzʼbej u ʼij i Jesus \p \v 6 I ma Piláto, are xu ta chi xqui cuxtaj i Galiléa, xu tzʼonoj chique we i Jesus aj Galiléa winak. \v 7 Are xqui bij chi katzij, aj Galiléa, xu tak bi ʼuri ruʼ i ma Heródes, chi ʼatol tzij puwi i jyub Galiléa. N-cʼax tu ʼonquil ile, man i ma Heródes che tak i ʼij-le ʼo pa Jerusalen. \v 8 Ire, are xupon i Jesus chuwach, lic ca quicotic; ya ujer tan u rayim rilic u wach, man u tom rason wach ca tijin chu ʼonquil. Craj ire cril jun milágro cu ʼan i Jesus chuwach. \v 9 Mas i tzij xu tzʼonoj che, xui-ri i Jesus n-xu laʼ tu wach che, mi ta jun tzij xu bij. \v 10 Teʼuri i cajʼatzil i sacerdóte, xak i je tijonel re ujer ʼatbal tzij lic xqui jek tan chic u cojic u mac. \v 11 I ma Heródes, junam cuʼ u soldádo, toʼ quiqui tzeʼej i Jesus, toʼ xquetzʼbej u ʼij. Xqui coj li jun u ʼuʼ lic chom, pacha re jun ʼatol tzij, yoʼyabal-re; teʼuri i ma Heródes xu tzalijsaj chubi ruʼ i ma Piláto. \v 12 Teʼuri i ma Piláto ruʼ i ma Heródes xqui jek u ʼijlaxic quib chiquiwach; man oʼonom-lok n-cacaj ta te quib. \s1 Xqui bij chi ʼo u chac ca camsax ni Jesus \p \v 13 I ma Piláto xe u mol qui chiʼ i cajʼatzil i sacerdóte, xak i u wi qui jolom i tinimit, xak i toʼ winak. \v 14 Xu bij chique: \p —Yix xi cʼam li achi-ri chinwach y xi bij chwe chi xa que u tun i winak, xi bij. Lic chiwach yix, xin taqʼui na pa rakan, y n-in rikom tu mac pacha u mac i cojom yix. \v 15 Xak i ma Heródes, n-xu rik tu mac; xa u takom tan chic li wuʼ yin. I achi-ri, n-tu mac u ʼanom we ca camsaxic. \v 16 Rumal-i, xui quin tak u yaʼic u loʼxic, y cwoʼtaj bic —xu bij i ma Piláto chique. \p \v 17 Pa tak nimaʼij páscua, i ma Piláto ʼo chukul croʼtaj bi jun aj prexil chique i winak. \v 18 Conojel i winak xe siqʼuin chu bixquil: \p —¡N-cakaj ti achi-le! ¡Cha camsaj! —xe cha—. ¡Chawoʼtaj i ma Barabas chake! —xe cha. \p \v 19 I ma Barabas-le, tzʼapilic man xu jek jun chʼoʼoj chirij i ʼatbal tzij pa tinimit, xak u ʼanom i camic. \v 20 I ma Piláto, craj ire croʼtaj i Jesus, rumal-i xe u ʼijla chic i winak. \v 21 Xui-ri, ique xa xe siqʼuin che: \p —¡Cha camsaj chuwach cruz! ¡Cha camsaj chuwach cruz! —xe cha. \p \v 22 I ma Piláto xu tzʼonoj uroxmul chique: \p —¿Wach rumal? N-ta jun u mac xin riko we ca camsax na. Quin tak ʼuri u yaʼic u loʼxic, teʼuri cwoʼtaj bic —coʼon i ma Piláto chique. \p \v 23 Ique xa xe siqʼuin mas chu bixquil chi ʼo u chac ca camsax chuwach cruz. Rumal i qui siqʼuinic ique, junam cuʼ i cajʼatzil i sacerdóte, xqui loʼoj pacha i quiqui tzʼonoj. \v 24 Rumal-i, i ma Piláto xu ʼan ʼatbal tzij che i Jesus pacha i xqui tzʼonoj chirij. \v 25 Xroʼtaj i ma Barabas pacha xcaj ique, ire-le chi tzʼapil te rumal i chʼoʼoj u yacom, xak rumal i camic u ʼanom. Teʼuri xu jach i Jesus piquiʼab, quiqui ʼanbej che pacha cacaj ique. \s1 Wach u ripic i Jesus chuwach cruz \p \v 26 Xqui cʼam bi i Jesus pa i quiqui camsaj wi. Are que tijin chi be, xqui cʼulaj jun achi aj pa tinimit Ciréne, ma Simon u bi; ire te xcʼun pa tak jyub. Xqui tacʼba y xqui ya bi cruz rij u kul; teʼuri xqui ʼan pen che chi ca terej bi chirij i Jesus. \p \v 27 Je qʼui i winak je teren chirij; chiquixol i winak-le, je qʼui ixokib que oʼ che i Jesus, que siqʼuinic rumal i qui bis. \v 28 I Jesus xu pisquilij rib y xu bij chique: \p —Yix, ix ixokib ix aj Jerusalen, mix oʼ chwe yin. Are, chix oʼ rumal i cʼax chi ca pe na piwi yix, xak piquiwi iwacʼal. \v 29 Ca cʼun ni ʼij chi qui bij na: “ʼUtz que ique chi n-xqʼuiji ta cacʼal; ʼutz que ique chi n-xe alan taj; ʼutz que ique chi n-qui tzʼumansam ta cacʼal,” qui bij na, rumal i cʼax chi ca pe na piwi. \v 30 Coʼon panok, i winak quiqui bij na che i nimak tak jyub, “¡Chix tzak li chikij!” Xak quiqui bij na che i ral tak jyub, “¡Choj i chʼuku!” que cha na (man lic quiqui xij quib chuwach i cʼax ca petic). \v 31 Cʼax iri chi que tijin chu ʼanic chwe yin woʼor; xui-ri, mas cʼax ca ʼan na chique i aj Israel coʼon panok\f + \fr 23:31 \ft I mer tzij xu bij are iri: “We queje iri quiqui ʼan che i cheʼ rax, ¿wach quiqui ʼan ʼuri che i cheʼ chakij?”\f* —xu bij i Jesus chique i ixokib. \p \v 32 Xak je ʼo queb chic achiab xe qui cʼam bic quiqui camsaj junam ruʼ i Jesus; ique, che queb, ʼo qui mac chuwach i ʼatbal tzij. \v 33 Are xe upon che jun ral jyub chi “U jolom anma” u bi, i soldádo xqui rip i Jesus chuwach cruz. Xak xe qui rip i queb chi ʼo qui mac, jun pu wikabim i Jesus, i jun chic pu moxim. \v 34 Are xqui rip i Jesus chuwach cruz, ire xu bij che i Dios: \p —Ta, cha cuyu qui mac; n-quetaʼam taj wach que tijin chu ʼonquil —xu bij. \p I soldádo xqui ʼan saquinic chirij u ʼuʼ i Jesus, ʼilbal-re pachin ca chʼacaw bi chique. \v 35 I winak je tacʼal bic, toʼ que takenic; xak i qui wi qui jolom toʼ que tzen che i Jesus. Xqui bij: \p —Ire-le ʼo i xe u to na, woʼor ʼuri chu to rib ire, we kas katzij are i Crísto, chi chatal rumal i Dios —xe cha. \p \v 36 Xak i soldádo xqui yoʼya u ʼij. Xe tejeb pan ruʼ y xqui sujuj víno chʼam che. \v 37 Xqui bij che: \p —We at qui ʼAtol Tzij i aj Israel winak, cha to awib yet —xe cha. \p \v 38 ʼO juban tzij tzʼibtal puwi ʼan i cruz, tzʼibtal piqui chʼawbal i aj Griégo, xak piqui chʼawbal i aj Latin, xak piqui chʼawbal i aj Hebréo winak. I tzʼib, queje iri cu bij: “Are iri, are i ʼAtol Tzij que i aj Israel winak,” coʼono. \p \v 39 Teʼuri, ʼo jun chique i queb chi je riptal ruʼ, xu yoʼya pan i Jesus: \p —Yet, we katzij at Tolke\f + \fr 23:39 \ft I mer tzij xu bij are i “Crísto.”\f*, cha to awib y choj a to yoj —xu bij che. \p \v 40 Are ʼuri, i rachiʼil xu laʼ u wach che; xu bij: \p —¿Yet, n-ca xij ta ba awib che i Dios? Xak junam i camic caka ʼan yoj ruʼ i jun-le. \v 41 Xui-ri, yoj, ca majaw chake caka tij i cʼax-i, xa coj tijin chu tojic i ka mac pacha usucʼ, péro i achi-le n-tu mac u ʼanom —xu bij che i rachiʼil. \p \v 42 Teʼuri xu bij che i Jesus: \p —Ma Jesus, min a sach pa cʼux are cat oc che a ʼatbal tzij —xu bij. \p \v 43 I Jesus xu bij che: \p —Sak laj tzij i quin bij chawe: woʼor cat oc na wuʼ pa glória —coʼono. \s1 I u camic i Jesus \p \v 44 Are xticʼoj i ʼij, xoʼon ʼekum ronojel u wach i jyub taʼaj; queje xoʼon ile cʼa a las tres re u kajbal ʼij. \v 45 Lic xtzʼaptaj u wach i ʼij. Xak i nim laj cortin pim chi ʼo pa rachoch i Dios xrakchʼix pa nicʼaj. \v 46 Teʼuri, i Jesus co xchʼawic: \p —Ta —xu bij—, ¡Woʼor cwokxanij i wanima paʼab! \p Are xu bij ile, xel u cʼux. \p \v 47 I cajʼatzil i soldádo, are xrilo wach i xa ʼanic, lic xu coj u ʼij i Dios. Xak xu bij: \p —Katzij i achi-le lic n-tu mac u ʼanom —coʼono. \p \v 48 Niʼpa i winak chi xe moltaj chi rilic u camsaxic i Jesus, are xquilo wach i xa ʼanic, lic xe oc chi bis; rumal-i, que tijin chu chʼayic u wach qui cʼux, xe ʼe chi cachoch. \v 49 Conojel i quetaʼam u wach i Jesus xa xe taqʼui cʼa naj. Xak queje xqui ʼan i ixokib chi je teren li chirij cʼa pa Galiléa; cʼa naj xe taqʼuiʼic xe taken lok. \s1 Wach u mukic i Jesus \p \v 50 ʼO jun achi, ma Jose u bi, lic ʼutz laj achi, sucʼul u cʼux chuwach i Dios. Ire aj Arimatéa, jun tinimit u cwenta i jyub Judéa. Are ire jun chique i aj nucʼanel tʼisanel que i aj Israel winak, xui-ri, \v 51 ire nu yom tu wach cuʼ i je rachiʼil; n-xraj taj wach xqui ʼan ique che i Jesus. Ire xu rayij chi ca jekan i ʼatbal tzij re i Dios. \v 52 Ire-le xa ʼe ruʼ i ma Piláto y xu tzʼonoj u chʼacul i Jesus. \v 53 Teʼuri xa ʼe chu kajsaxic che i cruz, y xu pasij pa sawan. Teʼuri xu ya chupam jun pantion cʼacʼ worom pa abaj chi n-ta winak muktal chupam. \v 54 I ʼij-le are i ʼij re u yijbaxic i uxlambal ʼij, man ya ca jekan i uxlambal ʼij que i aj Israel. \v 55 I ixokib chi je cʼun-nak ruʼ i Jesus cʼa Galiléa, xe terej bi chi rilic pa i ca muki wi, xak wach u cotzʼbaxic u chʼacul ca ʼanic. \v 56 Teʼuri xe tzalij che i cachoch y xqui yijba i cunbal muy, xak i acéite que i camnak. Are xjekan i uxlambal ʼij, xe uxlanic, pacha cu bij i ujer ʼatbal tzij. \c 24 \s1 Wach u walijic i Jesus che i camic \p \v 1 Re u sakirbal domíngo\f + \fr 24:1 \ft Are i uxlambal ʼij que i aj Israel are i sábado; i nabe ʼij re i seman are i domíngo.\f*, i ixokib xe ʼe chic pa muktal wi i Jesus; xqui cʼam bi i cunbal muy chi qui yijbam. ʼO juban chic ixokib xe cachiʼilaj bic. \v 2 Are xe uponic, xquilo chi i abaj tzʼapbal re u chiʼ i jul ya ʼelsam chic pu qʼuijibal. \v 3 Are ʼuri, xe oc bi chupam, péro n-xqui rik ti u chʼacul i Kajwal Jesus. \v 4 Lic xqui bisoj rumal, n-quiqui rik taj wach quiqui ʼano. Xak teʼet xe quil queb achiab je tacʼal chila, lic ca walchʼin qui ʼuʼ. \v 5 Mas xe oc ʼil che, y xqui lucba qui palaj pulew. Are ʼuri i queb achiab xqui bij chique: \p —¿Wuchac qui tzucuj jun cʼaslic cuʼ i camnak? \v 6 Ire n-chi ta chic ʼo wi; xcʼun sak chuwach. Cha cʼun chi cʼux wach xu bij chiwe cʼa are ix ʼo pa jyub Galiléa. \v 7 Xu bij chiwe chi i Achi aj Chicaj ʼo u chac ca jachtaj na piquiʼab i ajmac laj tak winak, xak ca rip na chuwach cruz, xak ca cʼunsax sak chuwach churox ʼij. Queje u tzij ile chiwe —xe cha i ángel chique i ixokib. \p \v 8 Are ʼuri xcʼun u tzij i Jesus chi qui cʼux. \v 9 Teʼuri xe tzalij li chila pa i muktal wi, y xqui ya u tzijol chique i julajuj apostelab, xak i juban chi je terejnak chirij. \v 10 Are i ixokib chi xe bin chique ique-le, je are ati Mariy Magdaléna, xak ati Wan, xak i ati Mariy chi u chuch i ma Jacóbo. Ique-le cuʼ i juban ixokib xqui bij chique i apostelab wach i xquilo. \v 11 I qui tzij i ixokib, xa chʼuj laj tzij xqui ta i apostelab; n-xqui coj taj. \p \v 12 Xui-ri, i ma Pédro xwalijic, xa ʼe paʼanem pa ʼo wi i pantion. Are xtzun pan chupam, xrilo xui chic i sawan ʼo canok. Teʼuri xa ʼe chi rachoch; lic cu bisoj wach i xa ʼanic. \s1 I Jesus xu cʼut rib chique queb u tijoxelab pa be re Emaus \p \v 13 Che i ʼij-i, je queb chique u tijoxelab i Jesus que ʼe che jun aldéa, Emaus u bi; colo oxib légua u najtil che i Jerusalen. \v 14 Are que tijin chi be, que tijin chu chʼachʼaxic niʼpa i xcʼulmax pa Jerusalen. \v 15 Are quiqui lap ile, cʼa que tijin chi tzij, are ʼuri i Jesus mísmo xtejeb cuʼ, y xe ʼe junam. \v 16 Xui-ri ique n-xquetamaj tu wach; xa pacha chʼuktal jubiʼ qui baʼwach. \v 17 I Jesus xu tzʼonoj chique: \p —¿Wach i qui lapo are quix tijin chi be? ¿Wuchac quix bisonic? —coʼon chique. \p \v 18 Jun chique, ma Cleófas u bi; ire xu laʼ u wach che y xu bij: \p —Conojel i winak ʼis quetaʼam wach i xa ʼani pa Jerusalen che tak i ʼij-i. Conojel i aj solinel chila quetaʼam chic, ¿xui bari yet n-awetaʼam taj? —xcha. \p \v 19 —¿Wach ʼuri? —xu bij i Jesus chique. \p —Chi xqui ʼan che i ma Jesus aj Nazaret —xqui bij—. Ire jun nim laj ajbil u tzij i Dios. Wach i xu ʼano, wach i xu bij, nim xril i Dios, nim xquil conojel i winak. \v 20 Xui-ri, i cajʼatzil i sacerdóte junam cuʼ i ka wi ka jolom, xqui jach na puʼab i ʼatbal tzij. Xqui ʼat tzij puwi chi ca camsaxic; y chuwach cruz xqui camsaj wi. \v 21 Chakawach yoj, mok are ire coj ʼelsaw pa pen oj aj Israel winak, xui-ri, xqui camsaj; are urox ʼij iri u ʼonquil canok. \v 22 ʼO jujun ixokib je kachiʼilam, xoj qui coj ʼil, man sakiric xe upon pa i muktal wi, \v 23 y n-xqui rik ti camnak. Xe cʼun kuʼ y xqui bij chake chi xquil queb ángel chila; xbix chique chi ire cʼaslic, que cha. \v 24 Xe ʼe jujun chake pa i muktal wi; xqui riko xak jun ruʼ pacha xqui bij ixokib, xui-ri, n-xquil tu wach i ma Jesus. (Queje xqui bij i queb achiab ile che i Jesus.) \p \v 25 Ire xu bij ʼuri chique: \p —¡Ay, yix n-qui chʼob taj! ¿Umpa nawi qui coj piwanima niʼpa i xqui bij i ajbil u tzij i Dios ujer? \v 26 ¿N-iwetaʼam ta bari, chi i Crísto ʼo u chac cu tij ni uyej-le, teʼuri cocsax ni u ʼij? —xu bij chique. \p \v 27 Teʼuri xu jek u sakixic chique niʼpa i tzʼibtal ujer chirij ire; nabe, wach u tzʼibam can i mam Moises, teʼuri, wach qui tzʼibam can conojel i ajbil u tzij i Dios. \p \v 28 Xe upon che i aldéa pa i que ʼe wi. I Jesus xu ʼano pacha ca ʼe pan jubiʼ chic. \v 29 Ique n-xqui ya ta che ca ʼec. \p —Chat canaj kuʼ yoj —xe cha—; ya xkaj i ʼij, ya coc ʼekum —xe cha. \p Are ʼuri, xoc cuʼ man ca canaj cuʼ chaʼab. \v 30 Are je cul chi mexa, i Jesus xu chap i caxlanwa, y xu tioxij che i Dios. Teʼuri xu piro y xu jach chique. \v 31 Are xu ʼan ire ile, pacha tak xjaktaj qui baʼwach y xquetamaj u wach; are ʼuri ire xsach ʼan chiquiwach. \p \v 32 Teʼuri xqui bij chiquiwach: \p —¿Wach xa na yet pa cʼux are xlapan ire kuʼ pa be? ¿Xa na jun nim laj ʼil? ¡Yin xin naʼo! are ca tijin chu sakixic i ujer tzij chake —xe cha chiquiwach. \p \v 33 Juntir xe walijic y xe tzalij chic pa Jerusalen. Chila xe qui rik i julajuj apostelab qui molom quib cuʼ juban chic cachiʼil. \v 34 Ique xqui bij chique i queb: \p —¡Katzij, i Kajwal xwalijic; xu cʼut rib che i ma Simon! —xe cha. \p \v 35 Teʼuri i queb xqui lap chique wach xqui cʼulmaj pa be, xak wach i retamaxic u wach i Jesus xqui ʼano, are xu pir i caxlanwa. \s1 Wach u cʼutic rib xoʼon i Jesus chique u tijoxelab \p \v 36 Are que tijin chu chʼachʼaxic tak ile, xak teʼet i Jesus xwinakir ʼan cuʼ, y xu ya rutzil qui wach: —¡Chuxlan i cʼux! —xu bij chique. \p \v 37 Ique lic xe oc ʼil; lic xqui xij quib. Quiqui bij ique xa jun anma xquilo. \v 38 I Jesus xu tzʼonoj chique: \p —¿Wuchac qui xij iwib? ¿Wuchac ʼo i cu bij i cʼux? —xu bij chique. \p \v 39 —Chiwila in ʼab, i wakan, ¡chi lic yin! Chin i chapa, chiwilapeʼ, man jun anma n-tu bakil, n-tu tiʼijlal pacha quiwil chwe yin-i —xcha. \p \v 40 Are xu bij ire ile, xu cʼut u ʼab i rakan chique. \v 41 Ique maja quiqui cojo we are i Jesus ʼo chiquiwach. N-xe tiqui ta chu cojic rumal qui quicotemal lic nim; cʼa je bisor-nak che. Rumal-i, i Jesus xu tzʼonoj chique: \p —¿ʼO i ca tijaw chi? —xcha. \p \v 42 Teʼuri xqui ya chʼakap bolom car che, ruʼ chʼakap ʼakaj ʼo cab che. \v 43 Ire xu chapo y xu tij chiquiwach. \v 44 Teʼuri xu bij chique: \p —Niʼpa iri chi xa ʼani chwe, xak jun ruʼ tak i xin bij chiwe are in ʼo iwuʼ. Niʼpa i tzʼibtal chwij yin, ʼis ʼo u chac ca ʼani na chwe; ronojel tak i u tzʼibam can i mam Moises, xak ronojel tak i qui tzʼibam can i ujer ajbil u tzij i Dios, xak wach i tzʼibtal can chupam i wuj Sálmos —xu bij chique. \p \v 45 Teʼuri xu ya qui nojbal, man quiqui ta u be niʼpa i tzʼibtal can ujer chupam u wuj i Dios. \v 46 Xu bij chique: \p —Are i tzʼibtal canok are iri: “I Crísto\f + \fr 24:46 \ft Are i Jesus mísmo.\f* ʼo u chac ca camsaxic, teʼuri ca cʼunsax na sak chuwach churox ʼij.” \v 47 Xak ca paxsax ni u tzijol i cuybal mac; rumal i Crísto ʼo i cuybal mac chique niʼpa quiqui jalwachij qui cʼaslemal. I u paxsaxic i tzij-le, ca ʼani na cumal i je u takon i Crísto\f + \fr 24:47 \ft I mer tzij xu bij are iri: “Ca paxsax ni u tzijol pu bi i Crísto.”\f*. Pa Jerusalen, ca jekan nu bixquil, teʼuri ca paxsax rason ronojel tak i tinimit chuwach i jyub taʼaj. \v 48 Yix iwilom wach in ʼanom, ix ajbil-re ʼuri chique i winak. \v 49 Chitapeʼ, yin ya quin tak li Jun piwi chi u bim chic in Kajaw quix rucʼaj na. Xui-ri, mix ʼe tan, chiwoyʼej na waral pa Jerusalen cʼa ca kaj na li u choʼab i Dios piwi. (Queje xu bij i Jesus ile chique i u tijoxelab.) \s1 Wach i ʼelic bic xoʼon i Jesus chicaj \p \v 50 Teʼuri xe ʼel bic, xe u cʼam bi cʼa che i aldéa Betánia; are je ʼo chila xu yac u ʼab y xu tzʼonoj che i Dios piquiwi. \v 51 Are ca tijin chu tzʼonoxic che i Dios piquiwi, xel chiquixol, y xcʼam bi chicaj. \v 52 Are ʼuri ique xqui coj u ʼij, teʼuri xe tzalij pa Jerusalen, lic que quicotic. \v 53 ʼIj ʼij je ʼo pa rachoch i Dios, que tijin chu cojic u ʼij i Dios. Amen (katzij).