\id MAT  
\h Naiꞌ Mateos 
\toc1 Usif Yesus In Rais Reko natuin Naiꞌ Mateos in tuis 
\toc2 Naiꞌ Mateos 
\toc3 Mat 
\mt2 Usif Yesus In Rais Reko  
\mt2 natuin  
\mt1 Naiꞌ Mateos in tuis  
\c 1  
\s1 Usif Yesus In beif-naiꞌf ein  
\r (Naiꞌ Lukas 3:23-38)  
\p
\v 1-2 Surat reꞌ ia, naretaꞌ anmatoom nok Yesus Kristus, Tuaf reꞌ Uisneno nbaꞌan nain je naꞌko afi unuꞌ he nsoun Ee neem. In reꞌ naan, usif naiꞌ Daut in sufan, ma kaꞌo Abraham in sufan-kaꞌun.  
\p Anmurai naꞌko kaꞌo Abraham tar antea usif naiꞌ Daut, anmuiꞌ naan batan boꞌes am haa. Naꞌko batan neu batan sin, on nai:  
\q1 Naiꞌ Abraham nahonis naiꞌ Isak,  
\q1 naiꞌ Isak nahonis naiꞌ Yakop,  
\q1 naiꞌ Yakop nahonis naiꞌ Yahuda nok in orif-tataf sin,   
\q1
\v 3 naiꞌ Yahuda nahonis naiꞌ Peres ma naiꞌ Sera (sin nua sin, sin ainf ee, kaan ee bi Tamar),  
\q1 naiꞌ Peres nahonis naiꞌ Herson,  
\q1 naiꞌ Herson nahonis naiꞌ Ram,   
\q1
\v 4 naiꞌ Ram nahonis naiꞌ Aminadap,  
\q1 naiꞌ Aminadap nahonis naiꞌ Nahason,  
\q1 naiꞌ Nahason nahonis naiꞌ Soleman,   
\q1
\v 5 naiꞌ Soleman nahonis naiꞌ Boꞌas (in ainf ee, kaan ee bi Rahap),  
\q1 naiꞌ Boꞌas nahonis naiꞌ Obet (in ainf ee, kaan ee bi Rut),  
\q1 naiꞌ Obet nahonis naiꞌ Isai,   
\q1
\v 6a naiꞌ Isai nahonis naiꞌ Daut.   
\p
\v 6b-11 Naꞌko naiꞌ Daut tar antea too Israꞌel nmoufun nbin Babel, sin ar-arsin naan, batan boꞌes am haa ntein. Sin esan reꞌ:  
\q1 naiꞌ Daut nahonis naiꞌ Soleman (in ainf ee, nahunu te, naiꞌ Uria in fee).  
\q1 Naiꞌ Soleman nahonis naiꞌ Rahabeam,  
\q1 naiꞌ Rahabeam nahonis naiꞌ Abia,  
\q1 naiꞌ Abia nahonis naiꞌ Asaf,\f + \fr 1:6b-11 \ft Tuis uab Yunani reꞌ reok reꞌuf, antui mnak, \ft \+it Asaf\+it*. Anmuiꞌ surat bian antuin am nak, \+it Asa\+it*. Tuaf reꞌ ia, humaꞌ meseꞌ nok tuaf reꞌ matuꞌi et \+it Mapeꞌo ꞌNaof Pah Israꞌel ma Pah Yahuda 3:10\+it*\f*  
\q1 naiꞌ Asaf nahonis naiꞌ Yosafat,  
\q1 naiꞌ Yosafat nahonis naiꞌ Yoram,  
\q1 naiꞌ Yoram nahonis naiꞌ Usia,  
\q1 naiꞌ Usia nahonis naiꞌ Yotam,  
\q1 naiꞌ Yotam nahonis naiꞌ Ahas,  
\q1 naiꞌ Ahas nahonis naiꞌ Heskia,  
\q1 naiꞌ Heskia nahonis naiꞌ Manase,  
\q1 naiꞌ Manase nahonis naiꞌ Amos,\f + \fr 1:6b-11 \ft Tuis uab Yunani bian antuin am nak, \ft \+it Amos\+it*, ma bian antuin am nak, \+it Amon\+it*.\f*  
\q1 naiꞌ Amos nahonis naiꞌ Yosias,  
\q1 naiꞌ Yosias nahonis naiꞌ Yekonya ma in oirf ein oras sin nmoufun nbin Babel.\x + \xo 1:6b-11 \xt 2 Uisf ein sin Retaꞌ 24:14-15, 2 Mapeꞌo ꞌNaof Pah Israꞌel ma Pah Yahuda 36:10, Naiꞌ Yeremias 27:20\x*   
\p
\v 12-16 Naꞌko oras sin nmoufun nbin Babel antean naiꞌ Yesus, sin ar-arsin batan boꞌes am haa. Sin esan reꞌ:  
\q1 Naiꞌ Yekonya nahonis naiꞌ Saltiel,  
\q1 naiꞌ Saltiel nahonis naiꞌ Serubabel,  
\q1 naiꞌ Serubabel nahonis naiꞌ Abihut,  
\q1 naiꞌ Abihut nahonis naiꞌ Elyakim,  
\q1 naiꞌ Elyakim nahonis naiꞌ Asor,  
\q1 naiꞌ Asor nahonis naiꞌ Sadok,  
\q1 naiꞌ Sadok nahonis naiꞌ Akim,  
\q1 naiꞌ Akim nahonis naiꞌ Eliut,  
\q1 naiꞌ Eliut nahonis naiꞌ Eliaser,  
\q1 naiꞌ Eliaser nahonis naiꞌ Matan,  
\q1 naiꞌ Matan nahonis naiꞌ Yakop,  
\q1 rarit naiꞌ Yakop nahonis naiꞌ Yusuf.  
\p Naiꞌ Yusuf ansao bi Maria. Bi Maria reꞌ naan, es reꞌ nahonis Yesus Kristus.   
\p
\v 17 Onaim anmurai naꞌko naiꞌ Abraham antean naiꞌ Daut batan boꞌes am haa; naꞌko naiꞌ Daut antean oras sin nmoufun nbin Babel, batan boꞌes am haa; ma naꞌko Babel antean oras nahonis Kristus, batan boꞌes am haa msaꞌ.   
\s1 Bi Maria nahonis Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Lukas 2:1-7)  
\p
\v 18 Oras bi Maria nahonis Naiꞌ Yesus naan, in reetn ii on nai:  
\p Bi Maria anmanaꞌan nok naiꞌ Yusuf. Sin nua sin ka ntuup-tuup nitan fa feꞌ on reꞌ fee-mone. Mes bi Maria naꞌapuꞌ naꞌko Uisneno In Asmaan Akninuꞌ.\x + \xo 1:18 \xt Naiꞌ Lukas 1:27\x*  
\v 19 Oras naiꞌ Yusuf nahiin on naan ate, in he nafetin bi Maria. Mes in ka nroim fa he ntao namaeb ee nbi too mfaun ein sin maatk ein, natuin naiꞌ Yusuf in neekn ee kninuꞌ ma namnoon. Es naan ate, in he nafeitn ee mninuꞌ-mninuꞌ.   
\p
\v 20 Onaim in natenab he naim ranan neu-mneem. Fai jes, in namnei. Anbi mneit naan, in niit Uisneno In ameput es neem naꞌko sonaf neno tunan, ma natoon ne mnak, “Yusuf! Ho reꞌ ia usif naiꞌ Daut in sufan. Ho neek maan kais naꞌoniꞌ he ho msao bi Maria. Fin riꞌanaꞌ reꞌ et bi Maria in apun, naan Uisneno In Asmaan Akninuꞌ es antao.  
\v 21 Bi Maria of nahonis naan riꞌaan moen jes. Rarit ho ro he mukaanb ee, \it Naiꞌ Yesus\it*, fin In es reꞌ of ansoi nafetin Uisneno Iin na naꞌkon sin sanat ma penu sin.”\f + \fr 1:21 \ft Kanaf \ft \+it Naiꞌ Yesus\+it* in oetn ii nak, “Uisneno nsoi nafetin mansian”.\f* \x + \xo 1:21 \xt Naiꞌ Lukas 1:31\x*   
\p
\v 22 Rasi reꞌ ia of anjair on naan, natuin Uisneno natoon nain naꞌko afi unuꞌ. In npaek niit In mafefa kninuꞌ naiꞌ Yesaya he ntui mnak,   
\q1
\v 23 “Hi mneen, oo! Of anmuiꞌ bi non ao-ꞌtemef es, reꞌ ka ntuup-tuup niit fa feꞌ nok atoniꞌ,  
\q2 mes nok askeken ate, in naꞌapuꞌ.  
\q1 Rarit in nahonis Riꞌaan moen jes.  
\q2 Sin nakaanb ee, \it Imanuel\it*.”  
\q1 (Anbi uab Ibrani, ‘Imanuel’ in oetn ii:  
\q2 Uisneno nok kit.)\x + \xo 1:23 \xt Naiꞌ Yesaya 7:14\x*   
\p
\v 24 Naiꞌ Yusuf namnei nrair on naan ate, in nfeen. Onaim in natuin nain Uisneno In uaban naan. In nait bi Maria njair in fee,  
\v 25 mes in ka ntuup nabua nok ne fa on reꞌ fee-mone, tar antea bi Maria nahonis Riꞌanaꞌ naan. Rarit naiꞌ Yusuf nakanab Riꞌanaꞌ naan, \it Naiꞌ Yesus\it*.\x + \xo 1:25 \xt Naiꞌ Lukas 2:21\x*   
\c 2  
\s1 Akius ahini kfuun, neem ankius Naiꞌ Yesus  
\p
\v 1 Oras nahonis Naiꞌ Yesus anbi kuan Betlehem et propinsi Yudea, usif Herodes annaaꞌ aprenat. Oras naan, anmuiꞌ tuaf fauk neman nbin kota Yerusalem. Sin naꞌkon pasaꞌ neon-saet, kuan am bare reꞌ naꞌroo. Sin arsin reꞌ naan, atoin akius ahini kfuun ein.  
\v 2 Oras sin ntaman ntean kota Yerusalem, sin natanan neu-mneman am nak, “Atoin Yahudis sin usif reꞌ feꞌ nahoins Ee ji, et mee? Hai miit amrair kfuu goes mbi pasaꞌ neon-saet, reꞌ neik tanar nak, nahonis anrair Je. Es naan ate, hai iim he miꞌbees meu Ne.”  
\v 3 Oras usif Herodes anneen niit sin naꞌuab ein on naan ate, in nseor natenab. Onaim abitan kota Yerusalem sin ok-okeꞌ annaben nitan on naan amsaꞌ.   
\p
\v 4 Rarit usif Herodes naꞌbuaꞌ aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma tunggur agaam ein ok-okeꞌ he nataan sin. In nataan sin im nak, “Hi mitoon miit kau feꞌ! Kristus reꞌ Uisneno anbaꞌan anrair Je naan, karu nahoins Ee te nbi bare mee?”   
\p
\v 5 On nai te sin natahan am nak, “Anbi kuan Betlehem, et propinsi Yudea, tua. Fin Uisneno In mafefa kninuꞌ naiꞌ Mika ntui nrair je naꞌko afi unuꞌ nak on nai:   
\q1
\v 6 ‘Abitan Betlehem, et propinsi Yudea.  
\q2 Hi kais mitenab am mak, hi kuan naan,  
\q3 suma kuan an-aan es, reꞌ ka matekaꞌ fa saaꞌ-saaꞌ.  
\q2 Fin of anmuiꞌ naan aꞌnaet es neem naꞌko bare naan.  
\q3 In of anjair atukus neu Au too Israelas sin.’ ”\x + \xo 2:6 \xt Naiꞌ Mika 5:1, 2 Naiꞌ Samuel 5:2\x*   
\p
\v 7 Anneen anrair on naan ate, usif Herodes noꞌen atoin ahiint ein naan. In noꞌen sin amninuꞌ-mninuꞌ. Onaim in nataan sin anmatoom nok oras reꞌ sin nitan akfuu reꞌ anboor anbi neon goe tnanan. Onaim sin natonan neun usif naan, saaꞌ-saaꞌ reꞌ sin nahiin sin.  
\v 8 Rarit in nfeen sin mainuan he nkonon neun Betlehem. In natoon neu sin im nak, “Hi mnao maim Riꞌanaꞌ naan meu nee. Karu hi miit ma miteef mok Ne te, mtebi mfain iim he mitoon kau. Fin au he ꞌnao uꞌruriꞌ ma uꞌbees ꞌeu Ne msaꞌ.”   
\p
\v 9 Anneen anrair uisf ee in uaban naan ate, sin nnaon nkonon. Onaim sin niit akfuu reꞌ sin nkius niit ee afi unuꞌ nbi pasaꞌ neon-saet. Akfuu naan anboor anbi sin maatk ein, rarit in nnao tar nasnaas nataib on anbi Riꞌanaꞌ naan In bare ꞌtua-haꞌ.   
\p
\v 10 Ankius nitan on naan ate, sin nmarinan nmaten.  
\v 11 Rarit sin ntaman neun umi naan. Sin nitan kuuk Riꞌanaꞌ naan nok In ainaf bi Maria. Onaim sin nriꞌtuun he naꞌbesan neun Ne. Rarit sin nfei sin ook-soun ein reꞌ mamasaꞌ ma maꞌosaꞌ, ma annonaꞌ sin neun Riꞌanaꞌ naan. Sin nfeen noni mnatuꞌ, kemenyaan, ma hau oef foo meniꞌ.   
\p
\v 12 Rarit, oras sin ntupan ate, Uisneno nfeen sin amneit am nak, “Hi kais amtebi mfain meu usif Herodes amtein.” Etun sin nfanin neun sin pah ee, nnaon npeꞌon raan aꞌtetaꞌ.   
\s1 Naiꞌ Yusuf sin naenan neun pah Masir  
\p
\v 13 Oras atoin akius ahini kfuun ein nfanin nrarin on naan ate, Uisneno In ameput naꞌko sonaf neno tunan tuaf es neem. In natoon neu naiꞌ Yusuf anbi mneit am nak, “Yusuf! Amfeen nai! Maen meik Riꞌanaꞌ naan ma In ainaf meu pah Masir. Mitua mibaar ambi naan, tar antea Au utoon ꞌeu ki oras reꞌ hi he mfain iim, fin usif Herodes naim Riꞌanaꞌ naan he naꞌmate!”   
\p
\v 14 Rarit naiꞌ Yusuf naskeek ma nfeen. Onaim in neik in fee ma Riꞌanaꞌ naan annaon oras fai he sin naenan neun pah Masir  
\v 15 Sin natuan nbin pah Masir tar antea usif Herodes anmaet. Nok ranan naan Uisneno In kabin ro njair, natai nok Uisneno In mafefa kninuꞌ naiꞌ Hosea, reꞌ natoon nain nbi afi unuꞌ am nak,  
\q1 “Au ꞌoꞌen ufaniꞌ Au Anah, he npoin nfain neem naꞌko pah Masir.”\x + \xo 2:15 \xt Naiꞌ Hosea 11:1\x*   
\s1 Usif Herodes anroor niis areꞌ kanan riꞌana kruꞌuf anbi kuan Betlehem  
\p
\v 16 Oras usif Herodes nahiin nak, atoin akius ahini kfuun ein napniub anrair je on naan ate, in natooꞌ maꞌtaniꞌ. In naprenat in soraurs ein am nak, “Amnao meu kuan Betlehem ma kuan-kuan bian reꞌ anmapaumaakn ein anbin bare naan. Amroor miis areꞌ kanan riꞌaan mone reꞌ feꞌ anmoin naan toon nua neiki nsaun.” Naiꞌ Herodes naprenat on naan, natuin in namnau niit uab naꞌko ahiint ein. In nsoiꞌ nmurai naꞌko oras akfuun aan anboor nbi neon goe tnanan.   
\p
\v 17 Rasin reꞌ ia, anjarin natai nok saaꞌ reꞌ Uisneno In mafefa kninuꞌ naiꞌ Yermias antui nain je afi unuꞌ am nak,   
\q1
\v 18 “Anmuiꞌ haan kurut-kaet anpin-pinus anbi kota Rama.\f + \fr 2:18 \ft Kota Rama naan, kota es npaumaak kota Yerusalem.\f*  
\q2 Bi Rahel ankae npin-pinus,  
\q3 natuin in aanh ein ok-okeꞌ anmaten nrarin.  
\q2 In ka nroim fa he tuaf anfuir ma nhaan mau goe,  
\q3 natuin in aanh ein ka tiit fa nteinꞌ een.”\x + \xo 2:18 \xt Naiꞌ Yeremias 31:15\x*   
\s1 Naiꞌ Yusuf sin anfain neman naꞌkon pah Masir  
\p
\v 19 Aꞌroo-ꞌroo te, usif Herodes anmaet. Oras naan naiꞌ Yusuf sin anbin pah Masir feꞌ. Uisneno In ameupt es neem naꞌko sonaf neno tunan, nakriir on neu naiꞌ Yusuf anbi mneit.  
\v 20 Ameput naan naꞌuab am nak, “Yusuf! Amfeen nai! Mait meik Riꞌanaꞌ naan nok In ainaf, amfain nai meu pah Israꞌel. Fin tuaf reꞌ he nroor Riꞌanaꞌ naan, anmate nrair.”  
\v 21 Anneen on naan ate, naiꞌ Yusuf anfeen. Rarit in neik sin nfanin neun pah Israꞌel.   
\p
\v 22 Mes oras in nneen niit nak, usif Herodes in anah naiꞌ Arkilaus oras ia annaaꞌ aprenat et propinsi Yudea, in namtau he nfain on naan. Rarit Uisneno napreent ee anbi mneit antein am nak, “Yusuf, ho kais mutua mbi pah Yudea.” Es naan ate, in nnao ma natua nbi propinsi Galilea,  
\v 23 anbi kuan es, kaan ee, Nasaret. Nok ranan naan, Uisneno In kabin, njair natai on reꞌ saaꞌ reꞌ In mafefa kninuꞌ sin antui nain sin im nak, “Sin of anteek Ee te, Atoin Nasaretas.”\x + \xo 2:23 \xt Naiꞌ Markus 1:24, Naiꞌ Lukas 2:39, Naiꞌ Yohanis 1:45\x*   
\c 3  
\s1 Naiꞌ Yohanis Asranit nanoniꞌ tuaf amfaun  
\r (Naiꞌ Markus 1:1-8, Naiꞌ Lukas 3:1-18, Naiꞌ Yohanis 1:19-28)  
\p
\v 1 Oras Naiꞌ Yesus naꞌnae nrair on naan ate, naiꞌ Yohanis Asranit anmurai nanoniꞌ tuaf amfaun anbi baer ruman naꞌroo naꞌko kuan anbi propinsi Yudea.  
\v 2 In natoon am nak, “Aok-bian manekat arki! Hi ro he mmanakuꞌ ma misaitan hi sanat ma penu sin, he mtebi mfain meu Uisneno nai. Fin oras ia, ansuun tuaf bisa mtaam amjair Uisneno Iin Na.”\x + \xo 3:2 \xt Naiꞌ Mateos 4:17, Naiꞌ Markus 1:15\x*   
\p
\v 3 Afi unuꞌ Uisneno In mafefa kninuꞌ tuaf es, kaan ee naiꞌ Yesaya, antui nmatoom nok naiꞌ Yohanis am nak,  
\q1 “Of anmuiꞌ tuaf reꞌ annao neu bare reꞌ ka matuaꞌ fa, anhunun ma nkoaꞌ am nak,  
\q2 ‘Hi ar-arki ro he mibarab ma miroitan ranan,  
\q3 he mseun ma mtoup Uisneno In amneman!  
\q2 Mineo ma minoon ranan he mseun Goe!’ ”\x + \xo 3:3 \xt Naiꞌ Yesaya 40:3\x*   
\p
\v 4 Naiꞌ Yohanis in aꞌmoin ii, on reꞌ Uisneno In mafefa kniunꞌ ein afi unuꞌ sin. In paek ein, anmoeꞌ sin naꞌkon paus unta. In pasu ꞌfutuꞌ, anmoeꞌ je naꞌko pasu. In amnaaht ein, aknamat ma oin hau.\x + \xo 3:4 \xt 2 Uisf ein sin Retaꞌ 1:8\x*   
\p
\v 5 Oras naan too mfaun ein neman he niit ma nateef nok naiꞌ Yohanis. Sin neman naꞌkon kota Yerusalem, ma propinsi Yudea in afan nanan sin ok-okeꞌ. Sin neman naꞌkon kuan ein reꞌ anpaumakan noe Yarden amsaꞌ.  
\v 6 Sin nfei sin neek ein, ma nmanakuꞌ kuuk sin sanat ma penu sin ok-okeꞌ. Rarit naiꞌ Yohanis nasrain sin anbin noe Yarden.   
\p
\v 7 Oras naan, tuaf naꞌkon partei pirsait Farisi ma partei pirsait Saduki msaꞌ neman ma ntoit naiꞌ Yohanis he nasrain sin. Mes oras in niit sin on naan ate, in naskarak sin im nak, “Hoe! Hi arki on reꞌ kaun aputa-kriut! Uisneno of anhukun ki natuin hi ꞌmoꞌem maufinu sin. Hi kais mitenab am mak, hi of maen ampoi ma ka mipein fa In hukun.\x + \xo 3:7 \xt Naiꞌ Mateos 12:34, 23:33\x*  
\v 8 Onaim reko nneis hi misaitan hi sanat ma penu sin ok-okeꞌ, ma mtebi mfain nai meu Uisneno. Rarit ammoeꞌ reko, nahuum on reꞌ hau roet reꞌ nafua fua reko.  
\v 9 Kais mitenab am mak, hi reko ki goen, natuin hi arki reꞌ ia, kaꞌo Abraham in sufan. Ampirsai kau! Fin Uisneno bisa nmoeꞌ fatun reꞌ ia njarin kaꞌo Abraham in sufan amsaꞌ.\x + \xo 3:9 \xt Naiꞌ Yohanis 8:33\x*  
\v 10 Ampaant om! Fin anmuiꞌ Tuaf reꞌ annaaꞌ fani, nabarab anrair he nnooꞌ areꞌ kanan roet reꞌ sin fuak ein ka reko fa. Annoꞌo nrair sin on naan ate, In nait inporin sin neun ai.\x + \xo 3:10 \xt Naiꞌ Mateos 7:19\x*   
\p
\v 11 Oras ia, au usrain ki ꞌpaek oe, he njair tanar nak, hi mkoit ma misaitan hi sanat ma penu sin. Mes of anmuiꞌ Tuaf es he neem. In reꞌ naan, maꞌtani nneis naꞌko kau. Maski au ꞌjari haa in aan renuꞌ-aan rekaꞌ msaꞌ, au ka umnees ꞌok Ne fa. In of naheun hi neekm ein nok Uisneno In Asmaan Akninuꞌ. In nakninuꞌ ki msaꞌ, nahuum on reꞌ tuaf anpaek ai he nout makrafuꞌ.\f + \fr 3:11 \ft In kata nbi uab Yunani ahun-hunut nak, “nasrain nok Uisneno In Asmaan Akninuꞌ, ma ai.” “Nasrain nok In Asmanan” in oetn ii, es reꞌ “naheun hi neekm ein nok Uisneno In Asmaan Akninuꞌ.” “Nasrain nok ai” in oetn ii, es reꞌ “nakninuꞌ ki nahuum on reꞌ tuaf anpaek ai he nout makrafuꞌ.”\f*  
\v 12 Fin In nnaaꞌ aꞌtupaꞌ reꞌ matuaꞌ maak aꞌtaum he nakrai ma nakpesaꞌ nain maak apaꞌ anbi naan. Rarit In nasaeb maak akniunꞌ ein neun poꞌof. Mes maak aap ein naan, In nait inporin nataam sin neun ai mapinaꞌ abar-barat.”   
\s1 Naiꞌ Yohanis nasrain Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 1:9-11, Naiꞌ Lukas 3:21-22)  
\p
\v 13 Oras naan, Naiꞌ Yesus ansaun neem naꞌko Galilea neu noe Yarden. In neem antoit naiꞌ Yohanis he nasrain Je,  
\v 14 mes naiꞌ Yohanis ka nroim fa. In nprotees am nak, “On mee mꞌes au usrain Ko, Usiꞌ? Ka nsaan fa, oo? Usiꞌ, Ho es reꞌ he musrain kau, tua. Naan, es reꞌ au ꞌperluu!”   
\p
\v 15 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Reko, baꞌe. Mes oras ia, ho es reꞌ he musrain Kau. Nok ranan naan, hit tatuin Uisneno In romin.”  
\p Anneen on naan ate, naiꞌ Yohanis nataah am nak, “Reko, tua.” Onaim in nasrain Naiꞌ Yesus.   
\p
\v 16 Nasrani nrair Je on naan ate, Naiꞌ Yesus anpoi naꞌko noe. Mes nok askeken ate, neon goe tnanan natfeꞌi. Rarit In niit Uisneno In Asmanan ansaun neem neu Na, nahuum on reꞌ kor-kefi, ma antoko nbi Na.  
\v 17 Rarit sin nnenan Uisneno In hanan naꞌko neon goe tnanan naan am nak,\x + \xo 3:17 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 22:2, Siit Pures-Boꞌis sin 2:7, Naiꞌ Yesaya 42:1, Naiꞌ Mateos 12:18, Naiꞌ Mateos 17:5, Naiꞌ Markus 1:11, Naiꞌ Lukas 9:35\x*  
\q1 “In reꞌ ia, Au Aan nekaꞌ.  
\q2 In nmoeꞌ Au neek ii nmariin piut-piut.”   
\c 4  
\s1 Nitu ꞌnakaf noik Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Lukas 4:1-13, Naiꞌ Markus 1:12-13)  
\p
\v 1 Rarit Uisneno In Asmaan Akninuꞌ neik Naiꞌ Yesus neu baer ruman naꞌroo naꞌko kuan, he nitu ꞌnaak kouꞌ goe noik ma nfuir Ee.\x + \xo 4:1 \xt Atoin Ibranis 2:18, 4:15\x*  
\v 2 Onaim in nanaah On fai boꞌ haa ma neno boꞌ haa nbi bare naan. Rarit In namnaah anmaet.  
\v 3 Oras In namnaah on naan ate, niutn ein sin aꞌnaak kouꞌ goe neem noik ma nfuir Ee mnak, “Batuur, aa oo? Ho reꞌ ia, batuur-batuur Uisneno In Anah? Karu batuur on naan ate, muprenat fatun reꞌ ia he njarin amnahat nai.”   
\p
\v 4 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Matuꞌi et Uisneno In Suur Akninuꞌ mnak:  
\q1 ‘Mansian ii ka nmoin fa naꞌko mnaaht ahaa.  
\q2 Mes sin ro he nneen ma natniin Uisneno In Kabin ma Prenat amsaꞌ,  
\q3 ma nmoeꞌ natuin In romin.’ ”\x + \xo 4:4 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 8:3\x*   
\p
\v 5 Onaim nitu ꞌnakaf naan neik Naiꞌ Yesus neu kota Yerusalem, es reꞌ Uisneno In kota kninuꞌ. Rarit In nasaeb Naiꞌ Yesus neu Uim Onen Uuf ee In aꞌpupun.  
\v 6 Onaim nitu ꞌnakaf naan nak, “Karu Ho batuur-batuur Uisneno In Aanh ate, amꞌokar miit Ho tuam aan meu ꞌpinan ee nai. Fin matuꞌi et Uisneno In Suur Akniunꞌ ee msaꞌ, mnak:  
\q1 ‘Uisneno of naprenat In ameupt ein naꞌkon sonaf neno tunan,  
\q2 he npafaꞌ ma npanat Ko.’  
\p Anbi Uisneno In Suur Akniunꞌ ee msaꞌ, matuꞌi mnak,  
\q1 ‘Sin of natnaat Ko npaek sin aꞌniimk ein,  
\q2 maut he Ho aom naan kais nameen, ma Ho kais musbeut fatu msaꞌ.’ ”\x + \xo 4:6 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 91:11-12\x*   
\p
\v 7 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Matuꞌi et Suur Akniunꞌ ee msaꞌ mnak,  
\q1 ‘Uisneno naan, ho Usiꞌ.  
\q2 Onaim ho kais amsoob Ee.’ ”\x + \xo 4:7 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 6:16\x*   
\p
\v 8 Rarit nitu ꞌnakaf naan neik Naiꞌ Yesus neu ꞌtoeꞌf es, reꞌ aꞌraat reꞌuf. Onaim in nakriraꞌ areꞌ kanan pah anbin pah-pinan, ma sin pinaꞌ ma krahaꞌ sin ok-okeꞌ.  
\v 9 Nakriraꞌ nrair sin on naan ate, nitu ꞌnakaf naan naꞌuab am nak, “Asar Ho muꞌruriꞌ ma muꞌbesan kau, au of aꞌfee sin ok-okeꞌ ꞌeu Ko.”   
\p
\v 10 Mes Naiꞌ Yesus anpaes ee mnak, “Hoe nitu! Ho muꞌroo nai muꞌko ia. Fin Suur Akniunꞌ ee ntui mnak,  
\q1 ‘Ho ro he muꞌruriꞌ ma muꞌbesan Uisneno,  
\q2 ma ho ro he mmeup meu Ne nmees jah.’ ”\x + \xo 4:10 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 6:13\x*   
\p
\v 11 Anneen on naan ate, nitu ꞌnakaf naan annao nasaitan Naiꞌ Yesus. Mes Uisneno In ameupt ein naꞌkon sonaf neno tunan, neman ma nꞌurus Naiꞌ Yesus.   
\s1 Usif Yesus anmurai nanoniꞌ nbi Galilea  
\r (Naiꞌ Markus 1:14-15, Naiꞌ Lukas 4:14-15)  
\p
\v 12 Oras naan, usif Herodes nataam naiꞌ Yohanis Asranit anbi bui. Oras Naiꞌ Yesus anneen niit on naan ate, In ntebi nfain neu Galilea.\x + \xo 4:12 \xt Naiꞌ Mateos 14:3, Naiꞌ Markus 6:17, Naiꞌ Lukas 3:19-20\x*  
\v 13 In nfain neu In kuan Nasaret, rarit In nkoon natua nbi kuan Kapernaum. Kuan naan et nefo Galilea in panin, et uuf naiꞌ Sebulon ma naiꞌ Naftali sin auf pusaak.\x + \xo 4:13 \xt Naiꞌ Yohanis 2:12\x*  
\v 14 Nok ranan naan, In nmoeꞌ natuin saaꞌ reꞌ Uisneno In mafefa kninuꞌ naiꞌ Yesaya antui nain je mnak,   
\q1
\v 15 “Naiꞌ Sebulon in afu, ma naiꞌ Naftali in afu,  
\q2 reꞌ anpaumaak nefo Galilea, et noe Yarden in panin.  
\q3 Atoin sonaꞌ ka atoin Yahudis fa natua etan naan amsaꞌ.   
\q1
\v 16 Sin nmonin nbin meisꞌokan,  
\q2 mes oras ia sin niit anrair Meꞌu.  
\q1 Fin oras ia, Meꞌu naan anmeuꞌ-siin,  
\q2 neu sekau-sekau reꞌ ka nahiin fa Uisneno fa feꞌ.”\x + \xo 4:16 \xt Naiꞌ Yesaya 9:1-2\x*   
\p
\v 17 Anmurai naꞌko oras naan, Naiꞌ Yesus nanoniꞌ tuaf mnak, “Hi ro he maikoit ma misaitan main hi saant ein, he mmoni kninuꞌ nai. Fin oras ia, sekau-sekau goah bisa mtaam amjair Uisneno Iin na.”\x + \xo 4:17 \xt Naiꞌ Mateos 3:2\x*   
\s1 Usif Yesus noꞌen akiif kai ikaꞌ tuaf haa he natuin Ee  
\r (Naiꞌ Markus 1:16-20, Naiꞌ Lukas 5:1-11)  
\p
\v 18 Neon goes, Naiꞌ Yesus annao npeoꞌ nefo Galilea in ninin. In nateef atoniꞌ tuaf nua, sin nmaꞌori-tatan. Es kaan ee, naiꞌ Simon, mes biasa sin nteek ee mnak, naiꞌ Petrus. Ma in oirf ee, kaan ee naiꞌ Anderias. Sin nkiif kain ikaꞌ nbin nefo, natuin sin nua sin naan, akiif kai ikaꞌ.  
\v 19 Onaim Naiꞌ Yesus noꞌen sin im nak, “Hae, baꞌe sin. Iim he mituin Kau nai! Hi biasa maim ikaꞌ, mes oras ia, Au he unoniꞌ ki he hi mjair tuaf amnaim tuaf he njarin Uisneno Iin na.”  
\v 20 Anneen anrarin on naan ate, sin nua sin nasaitan sin jala, ma nnaon natuin nain Naiꞌ Yesus.   
\p
\v 21 Rarit Naiꞌ Yesus ankono kreꞌo. Onaim In niit naiꞌ Sebedius in aanh ein. Ahuunt ee, kaan ee naiꞌ Yakobus, ma in oirf ee, kaan ee naiꞌ Yohanis. Sin nua sin nabarab pukat anbi kofaꞌ nok sin amaf. Onaim Naiꞌ Yesus noꞌen sin nua sin he natuin Ee.  
\v 22 Anneen anrarin on naan ate, sin nasaitan sin amaf ma sin kofaꞌ naan, ma natuin nain Naiꞌ Yesus.   
\s1 Usif Yesus nanoniꞌ tuaf ma narekoꞌ ameent ein  
\r (Naiꞌ Lukas 6:17-19)  
\p
\v 23 Rarit Naiꞌ Yesus sin nnaon nfuun am nateef anbin propinsi Galilea, he In nanoniꞌ tuaf anbin atoin Yahudis sin uim onen sin. In nanoniꞌ sin anmatoom nok Uisneno In Rais Reko, ma natoon ranan he atoniꞌ bisa natuin Uisneno In aprenat. Ma In narekoꞌ too mfaun ein amsaꞌ naꞌkon sin menas humaꞌ-humaꞌ.\x + \xo 4:23 \xt Naiꞌ Mateos 9:35, Naiꞌ Markus 1:39\x*  
\v 24 Ka ꞌroo fa te, rasi anmatoom nok Naiꞌ Yesus In aꞌmoꞌen sin naan, masinaꞌ ma mabenoꞌ anfuun am natefan propinsi Siria. Rarit too mfaun ein neman ma neik ameent ein reꞌ namenan humaꞌ-humaꞌ neun Ee. Sin neikin tuaf amsaꞌ reꞌ anniut saen, reꞌ namaunun aꞌbibi, ma abuat ein. In narekoꞌ sin ok-okeꞌ.  
\v 25 Oras naan, too mfaun ein neman ma natuin Ee. Sin neman naꞌkon propinsi Galilea, ma naꞌkon pah Kota Boꞌes, reꞌ sin nteek ee mnak, \it Dekapolis\it*. Bian anteniꞌ neman naꞌkon kota Yerusalem, naꞌkon propinsi Yudea, ma naꞌkon noe Yarden in pasaꞌ neon-saet.   
\c 5  
\s1 Usif Yesus nanoniꞌ too mfaun anbi ꞌtoeꞌf es  
\p
\v 1 Oras Naiꞌ Yesus niit too mfaun ein neman ma natuin Ee te, In nsae neu ꞌtoeꞌ aan es, ma antoko nbi naan. In atoup noinꞌ ein reꞌ In npiir naan sin naan, neman npaumak-maak Ee, he nnenan ma natninan.  
\v 2 Rarit In nmurai nanoniꞌ sin im nak,   
\s2 Tuaf reꞌ napein upan ma paꞌe arekot batuur-batuur  
\r (Naiꞌ Lukas 6:20-23)  
\q1
\v 3 “Atoin kasian sin napenin upan ma paꞌe arekot,  
\q2 natuin Uisneno In kuun, sin Usif arekot.   
\q1
\v 4 Atoin akurut ma akaet napenin upan ma paꞌe arekot,  
\q2 natuin Uisneno kuun es reꞌ anhaan mau sin.\x + \xo 5:4 \xt Naiꞌ Yesaya 61:2\x*   
\q1
\v 5 Atoin ba-baun sin napenin upan ma paꞌe arekot,  
\q2 natuin sin of antoupun areꞌ tetus-athoen reꞌ Uisneno nbaꞌan anrair sin.\x + \xo 5:5 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 37:11\x*   
\q1
\v 6 Atoniꞌ reꞌ namnau Uisneno In raan amneot ma amnonot reꞌ-reꞌuf napenin upan ma paꞌe arekot,  
\q2 natuin In of naseen sin.\x + \xo 5:6 \xt Naiꞌ Yesaya 55:1-2\x*   
\q1
\v 7 Atoniꞌ reꞌ nakriraꞌ ma naruruꞌ rais kasian sin napenin upan ma paꞌe arekot,  
\q2 natuin Uisneno of ankasian ma nneek-amnau sin.   
\q1
\v 8 Atoniꞌ reꞌ neek akninuꞌ sin napenin upan ma paꞌe arekot,  
\q2 natuin sin kuuk of niit Uisneno.\x + \xo 5:8 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 24:3-4\x*   
\q1
\v 9 Atoniꞌ reꞌ biasa narameꞌ tuaf, napenin upan ma paꞌe arekot,  
\q2 natuin Uisneno of nak, ‘Sin reꞌ naan, Au aanh ein na.’   
\q1
\v 10 Atoniꞌ reꞌ napenin haꞌmuꞌit maꞌtaniꞌ natuin sin natuin Uisneno, sin napenin upan ma paꞌe arekot,  
\q2 natuin Uisneno kuun, sin Usif arekot.\x + \xo 5:10 \xt 1 Naiꞌ Petrus 3:14\x*   
\p
\v 11 Karu tuaf bian anhaꞌmuiꞌ ki natuin hi mituin Kau, hi mipein upan ma paꞌe arekot amsaꞌ. Karu sin naꞌmunuꞌ ki nok rais puta-kriut reꞌ naꞌreꞌuf ma nkanaꞌpaar hi kaanm ein, hi mipein upan ma paꞌe arekot amsaꞌ.\x + \xo 5:11 \xt 1 Naiꞌ Petrus 4:14\x*  
\v 12 Maski on naan amsaꞌ, hi ro he mmoeꞌ hi tuam ein ammariin, ma hi neekm ein anmarinan amsaꞌ, natuin Uisneno nabarab ma naroitan anrair he nbaras neu ki nathoe nbi hi sapaam et sonaf neno tunan. Mes mimnau! Ka hi mmees fa reꞌ mipein haꞌmuꞌit on naan. Un-unuꞌ te, tuaf-tuaf sin anmoꞌen maufinu neun Uisneno In mafefa kniunꞌ ein on naan amsaꞌ.”\x + \xo 5:12 \xt 2 Mapeꞌo ꞌNaof Pah Israꞌel ma Pah Yahuda 36:16, Haef ein sin Retaꞌ 7:52\x*   
\s2 Tuaf reꞌ natuin Usif Yesus, on reꞌ masik ma meꞌu  
\r (Naiꞌ Markus 9:50, Naiꞌ Lukas 14:34-35)  
\p
\v 13 “Karu hit he tmoꞌe mnaaht ii he namiin ate, hit ro he ttao masik feꞌ. On naan amsaꞌ tuaf-tuaf reꞌ anmoni nbin pah-pinan ia, sin nperluu ki. Mes karu maisk ii miin ruman ate, he tpaek je neu saaꞌ? Suma tait itporin ma tteri.\x + \xo 5:13 \xt Naiꞌ Markus 9:50, Naiꞌ Lukas 14:34-35\x*   
\p
\v 14 Hi ro he mmoin ma mpiin on reꞌ paku msaꞌ, he too mfaun ein nitan rek-reko. Hi ro he masnaa meꞌu, on reꞌ kota nbi ꞌtoeꞌf ee tunan, reꞌ too mfaun ein nitan ok-okeꞌ.\x + \xo 5:14 \xt Naiꞌ Yohanis 8:12, 9:5\x*  
\v 15 Atoniꞌ nout pauk anaꞌ, ka nateek je fa ma ka napaan ee fa nbi ꞌnai-konat. Mes sin nateek paku naan naꞌraat, he bisa ntanaꞌ umi naan in naan ee ok-okeꞌ.\x + \xo 5:15 \xt Naiꞌ Markus 4:21, Naiꞌ Lukas 8:16, 11:33\x*  
\v 16 Hi ro he mmoin on naan amsaꞌ. Hi ro he masnaa meꞌu he tuaf bian sin nitan nak, hi ꞌmonim naan arekot. Sin nitan on naan ate, sin of anpures ma nboꞌis Uisneno mnak, ‘Hi Amaꞌ et sonaf neno tunan naan, mapinaꞌ-makrahaꞌ!’ ”\x + \xo 5:16 \xt 1 Naiꞌ Petrus 2:12\x*   
\s2 Usif Yesus ankoen On neem he nanokab Uisneno In atoran  
\p
\v 17 “Hi kais mitenab am mak, Au ꞌtaam ꞌuum ꞌeu pah-pinan ia he ꞌnoes ꞌain Uisneno In atoran reꞌ In nfee sin neu kaꞌo Musa. Ma kais mitenab mak, oniꞌ Au ka ꞌrae utuin fa saaꞌ reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno sin natoon sin naꞌko afi unuꞌ. Natuin Au ꞌtaam ꞌuum reꞌ ia, he ꞌmoeꞌ sin ok-okeꞌ njarin natai-tain on reꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ sin naꞌuab nain sin naan ok-okeꞌ.  
\v 18 Nok ranan naan, hi arki amneen mirek-rekoꞌ! Pah-pinan ma neno tunan of ka namreꞌun fa feꞌ, karu ka njair natuin fa Uisneno In atoorn ein. Maski titik an-aan es, ka tiit tain fa tuaf es he nnoes nain je.\x + \xo 5:18 \xt Naiꞌ Lukas 16:17\x*  
\v 19 Naꞌko Uisneno Iin na ok-okeꞌ, karu anmuiꞌ tuaf reꞌ antanhai Uisneno In atoran, natuin in natenab am nak, ‘Hae, atoran ia an-aan aah, in ka maꞌosaꞌ ma maꞌupan fa saaꞌ-saaꞌ!’ Rarit in nanoniꞌ on reꞌ naan neu tuaf bian, Uisneno et sonaf neno tunan of anmoeꞌ je njair aꞌbaut. Mes tuaf reꞌ anmoeꞌ natuin Uisneno In atoorn ein ok-okeꞌ, rarit in nanoniꞌ sin on naan amsaꞌ neu tuaf bian, Uisneno of anmoeꞌ je njair tuaf reꞌ maꞌosaꞌ ma maꞌupan.  
\v 20 Ampirsai meu Kau! Karu hi ka mmoin mimnoon ma mimneo fa reko nneis naꞌko tunggur agaam ein ma atoin partei Farisi sin on naan ate, hi ka bisa fa he mtaam amjair Uisneno Iin na.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ nak, kais ammaktoꞌon  
\r (Naiꞌ Lukas 12:57-59)  
\p
\v 21 “Hi mihini mrair kaꞌo Musa in atoran reꞌ in natoon anrair sin neu hit beꞌi-naꞌi sin nak, ‘Kaisaꞌ miꞌmaet atoniꞌ, natuin sekau naꞌmaet atoniꞌ, in of napein hukun.’\x + \xo 5:21 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 20:13, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 5:17\x*  
\v 22 Mes Au he utoon ki on nai: kais ammaktoꞌon, natuin sekau-sekau reꞌ anmaktoꞌon nok in aok-bian, in of napein hukun. Tuaf reꞌ natoꞌon in aok-bian nak, ‘Ho roen masak nareꞌ!’ tuaf reꞌ naan of anbaiseun neu afeek rais pirsait ein. Ma tuaf-tuaf reꞌ naskarak in aok-bian, nak ‘Amonot!’ in of napein hukun anbi ai pinaꞌ abar-barat.   
\p
\v 23 Onaim karu ho meik fuaꞌ-turuꞌ meu Uisneno, mes ho mumnau mmak, ho aom-bian anmuiꞌ rais jes nok ko,  
\v 24 kais amnonaꞌ ma mfee fuaꞌ-turuꞌ naan feꞌ. Ho mfain he muraem om mok ho aom-bian naan feꞌ, rarit naꞌ ho mfain uum he mnonaꞌ ma mfee fuaꞌ-turuꞌ naan meu Uisneno.   
\p
\v 25 Karu nmuiꞌ tuaf reꞌ nmakaꞌrasiꞌ nok ko te, reko nneis muraem om rabah mok ne feꞌ. Karu kaah fa te, tuaf reꞌ naan of neik ko neu afeek rasi. Rarit afeek rasi nnonaꞌ ko neu porisi, onaim sin nataam ko neu bui.  
\v 26 Au uꞌuab batuur! Ho of mutua mbi bui naan piut tar antea ho mbaen mufeek ho tuus ein ok-okeꞌ.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ tuaf am nak, kais ammakaek  
\p
\v 27 “Hi mihini mrair kaꞌo Musa in atoran reꞌ nak, ‘Kais ammakaek.’\x + \xo 5:27 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 20:14, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 5:18\x*  
\v 28 Mes Au he utoon ki ꞌak on nai: atoniꞌ reꞌ naꞌaitiꞌ matan ma nkius bifee jes, rarit in neekn ee nsinmaak he ntuup nabua nok bifee naan ate, atoniꞌ naan anmakake nrair nok bifee naan anbi in nekan.  
\v 29 Karu ho mmoꞌe msaan meik ho matam aꞌneꞌu te, mroꞌi mporin. Reko nneis ho mtaam meu sonaf neno tunan meiki haa mataf fuaꞌ meseꞌ, he kais sin nporin nataam ko neu ai abar-barat nok ho matam sin fuaꞌ nua.\x + \xo 5:29 \xt Naiꞌ Mateos 18:9, Naiꞌ Markus 9:47\x*  
\v 30 Ma karu ho mmoꞌe msaan meik ho ꞌniman aꞌneꞌu te, mketu mporin. Reko nneis ho mtaam meu sonaf neno tunan meiki haa ꞌnimaꞌ meseꞌ, he kais sin nporin nataam ko neu ai abar-barat nok ho ꞌnimam sin nua sin.”\x + \xo 5:30 \xt Naiꞌ Mateos 18:8, Naiꞌ Markus 9:43\x*   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ he kais atmanporin fee-mone  
\r (Naiꞌ Mateos 19:9, Naiꞌ Markus 10:11-12, Naiꞌ Lukas 16:18)  
\p
\v 31 “Hi mihini mrair kaꞌo Musa in atoran nak, ‘Atoniꞌ reꞌ nporin in fee je te, in ro he nfee surat manporin neu in fee naan.’\x + \xo 5:31 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 24:1-4, Naiꞌ Mateos 19:7, Naiꞌ Markus 10:4\x*  
\v 32 Mes Au utoon ki on nai: atoniꞌ reꞌ nporin in fee, mes in fee je ka nbeon on niit fa, rarit bifee naan ansao ntein, naan on reꞌ in moen je anmakakeb. Ma karu anmuiꞌ atoniꞌ reꞌ ansao bifee reꞌ in moen je nporin, naan sin nua sin anmakaken nrarin amsaꞌ.”\x + \xo 5:32 \xt Naiꞌ Mateos 19:9, Naiꞌ Markus 10:11-12, Naiꞌ Lukas 16:18, 1 Korintus 7:10-11\x*   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok rais manbaꞌan  
\p
\v 33 “Hi mihini mrair kaꞌo Musa in atoran reꞌ natoon ee neu hit beꞌi-naꞌi sin, nak, ‘Karu ho muhakeꞌ rais manbaꞌan ambi supat ampaek Uisneno In kanan on naan ate, ho mmafutu mrair mok rais manbaꞌan naan.’\x + \xo 5:33 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 19:12, Surat Sensus 30:2, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 23:21\x*  
\v 34 Mes Au utoon ki on nai: karu ho muhakeꞌ rais manbaꞌan ate, kais ampaek supat. Kais amsuup ampaek sonaf neno tunan in kanan, natuin sonaf neno tunan naan, Uisneno In sonaf.\x + \xo 5:34 \xt Naiꞌ Yakobus 5:12, Naiꞌ Yesaya 66:1, Naiꞌ Mateos 23:22\x*  
\v 35 Kais amsuup ampaek pah-pinan ia in kanan, natuin pah-pinan ia, Uisneno In bareꞌ ꞌteriꞌ. Ma kais amsuup ampaek kanaf Yerusalem, natuin Yerusalem naan, Uis Kouꞌ goe In kota.\x + \xo 5:35 \xt Naiꞌ Yesaya 66:1, Siit Pures-Boꞌis sin 48:3\x*  
\v 36 Kais amsuup ampaek hi ꞌnakam. Fin hi ka mmuiꞌ fa kuasa he miprenat aꞌnaak funuꞌ noon es he njair metan aiꞌ mutiꞌ.  
\v 37 Onaim karu hi he mihakeꞌ rais manbaꞌan ate, karu mak, ‘tua’, mitoon mak, ‘Tua’ goah. Mes karu kaah fa te, mak, ‘Kaah fa, tua’. Karu hi miꞌuab aꞌtetaꞌ naꞌko naan ate, naan naꞌuu ma naꞌbaaꞌ naꞌko niut reꞌuf.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ he kais atbaras maufinu nok maufinu, mes ro he ttuthae tarek-rekoꞌ  
\r (Naiꞌ Lukas 6:29-30)  
\p
\v 38 “Hi mihini mrair kaꞌo Musa in atoran nak, ‘Karu anmuiꞌ tuaf nareuꞌ ho matam ate, ambaras on naan amsaꞌ. Ma karu anmuiꞌ tuaf antuut namouf ho nisim ate, amtuut mumouf goe msaꞌ.’\x + \xo 5:38 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 21:24, Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 24:20, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 19:21\x*  
\v 39 Mes Au utoon ki on nai: kais ambaras maufinu nok maufinu. Karu anmuiꞌ tuaf anpaas ho ꞌkinom es ate, amkonan he npaas bian naan antein.  
\v 40 Karu anmuiꞌ tuaf reꞌ anmakaꞌrasiꞌ nok ko, he nait ho baru te, amfee mtein ne ho baur manikin.  
\v 41 Karu anmuiꞌ soraurs es naꞌsekeꞌ ko he mroi meik in baerꞌ ein mnao kiur goes ate, amroi meiki mtein sin mtean kiru nua.  
\v 42 Karu anmuiꞌ tuaf antoit ho baer saaꞌ-saaꞌ ate, amfee ne. Ma karu anmuiꞌ tuaf anpinjam ho baer saaꞌ-saaꞌ ate, amfee ne.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ he tneek tuaf reꞌ natooꞌ ma nmusun kit  
\r (Naiꞌ Lukas 6:27-28,32-36)  
\p
\v 43 “Hi mneen amrair tuaf nak, ‘Amneek ho aom-bian, ma mutoꞌon tuaf reꞌ natoꞌon ko.’\x + \xo 5:43 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 19:18\x*  
\v 44 Mes Au utoon ki on nai: ho ro he mneek tuaf reꞌ natoꞌon ko. Ma mtoit he Uisneno nfee tetus neu tuaf reꞌ anhaꞌmuiꞌ ko.  
\v 45 Karu ho mmoeꞌ on naan ate, ho mukriir am mak, ho reꞌ ia Ama abit sonaf neno tunan In anah. Natuin In nmoeꞌ manas he ntanaꞌ neu atoin reko, ma In nmoeꞌ manas he ntanaꞌ atoin maufinu msaꞌ. In nasanut uran amsaꞌ neu tuaf-tuaf reꞌ anmoeꞌ natuin In aprenat nabu-buan nok tuaf-tuaf reꞌ nraban In aprenat.  
\v 46 Onaim karu ho suma mneek maan ahaa tuaf-tuaf reꞌ nneek ko te, ho mak aiꞌ Uisneno of anbaras anfee ko tetus? Kaah fa, tua! Atoin maufinu msaꞌ anneek sin aok-biak ein reꞌ anneek sin.  
\v 47 Onaim karu ho suma musee ma mtaeb ho aom-bian ate, in areokn ii saaꞌ? Fin tuaf reꞌ ka npirsai fa Uisneno anmoeꞌ on naan amsaꞌ.  
\v 48 Onaim mimnau! Hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan, anneek nain mansian pah-pinan. Onaim hi ro he mmoeꞌ on naan amsaꞌ!”\x + \xo 5:48 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 19:2, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 18:13\x*   
\c 6  
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ he tturun ma tbaab atoin asusat  
\p
\v 1 Naiꞌ Yesus nanoniꞌ nkoon om nak, “Mimnau! Kais ammoeꞌ mitun-tuin ahaa rais pirsait ii in atoran henatiꞌ hi mipein boꞌis. Fin karu hi mmoeꞌ on naan ate, hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan of ka nfee ki fa upan ma paꞌe saaꞌ-saaꞌ.\x + \xo 6:1 \xt Naiꞌ Mateos 23:5\x*   
\p
\v 2 Karu hi mroim he mturun atoin kasian sin ite, kais mibenoꞌ rasi naan. Fin karu hi mmoeꞌ on naan ate, hi on reꞌ tuaf reꞌ naꞌuab aꞌtetaꞌ, ma anmoꞌe ꞌtetaꞌ. Sin nromin he nnaon neu-mneman neun uim onen henatiꞌ biak ein anboꞌis sin im nak, ‘Hoe, atoniꞌ reꞌ ia maꞌtain besi, joo!’ Amneen mirek-rekoꞌ, fin Au uꞌuab batuur! Nok ranan reꞌ sin napenin boꞌis on naan ate, sin ntoupu nrarin sin upan ma sin paꞌen.  
\v 3 Onaim karu hi mroim he mturun ma mbaab atoin kasian sin ite, kais mibenoꞌ rasi naan meu sekau-sekau.  
\v 4 Nok ranan naan, tuaf-tuaf anbin pah-pinan ia ka nahiin je fa. Mes hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan es reꞌ nahiin saaꞌ reꞌ hi mmoeꞌ je mninuꞌ-mninuꞌ naan. In of anbaras neu ki tetus-athoen.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok rais onen  
\r (Naiꞌ Lukas 11:2-4)  
\p
\v 5 “Oras hi mꞌonen ate, kais ammoeꞌ hi tuam ein on reꞌ tuaf reꞌ naꞌuab aꞌtetaꞌ, ma nmoꞌe ꞌtetaꞌ. Sin nroimk ein esan reꞌ he nnaon neu-mneman nbin raan opat, ma nhaken nbin uim onen, henatiꞌ too mfaun ein sin nitan ma nboꞌis sin im nak, ‘Sin atoni kniunꞌ ein, joo!’ Mes amneen mirek-rekoꞌ! Nok ranan reꞌ sin napenin boꞌis on naan, sin napenin nrair sin upan ma sin paꞌen.\x + \xo 6:5 \xt Naiꞌ Lukas 18:10-14\x*  
\v 6 Mes hi kais on reꞌ naan amsaꞌ. Karu hi mꞌonen ate, amtaam meu keꞌen, rarit miꞌeek enoꞌ. Rarit amꞌonen mirek-rekoꞌ meu hi Amaꞌ. Maski biak ein ka nitan fa, mes hi Amaꞌ niit. In of anbaras neu ki tetus nathoen.   
\p
\v 7 Karu hi mꞌonen ate, kais miꞌuab amnanu-mnanuꞌ meu-mꞌiim. Fin tuaf-tuaf reꞌ ka nahiin fa Uisneno nmoeꞌ on naan amsaꞌ. Sin nateenb ein nak, Uisneno nneen ma natniin sin onen reꞌ mnanu-mnanuꞌ naan.  
\v 8 Kais ammoeꞌ mituin sin! Fin hi ka mtoit fa saaꞌ-saaꞌ fa feꞌ meu hi Amaꞌ et sonaf neno tunan, mes In nahini nrair saaꞌ reꞌ hi mperluu.  
\v 9 Onaim karu amꞌonen ate, mak on nai:  
\q1 ‘Amaꞌ abit sonaf neno tunan! Ho kanam naan nakninuꞌ teeb.  
\q2 Maut he areꞌ mansian ein ok-okeꞌ nbin pah-pinan ia ntunaꞌ ma naꞌratan Ho kanam maꞌtaniꞌ naan, tua.   
\q1
\v 10 Maut he Ho mjair Usif meu mansian ein okeꞌ, tua!  
\q2 Maut he bifee-atoniꞌ sin arsin anmoꞌen natuin Ho preent ein anbin pah-pinan ia,  
\q3 nahuum on reꞌ Ho ameupt ein anmoeꞌ natuin Ho preent ein etan sonaf neno tunan, tua.   
\q1
\v 11 Amturun ma mbaab maan kai nok bukaet reꞌ nanokab ansuun neno, tua.   
\q1
\v 12 Hai mtoit Ko he Ho msaok main hai sanat ma penu sin,  
\q2 nahuum on reꞌ hai mnikan ma mniahan main tuaf-tuaf reꞌ anmoꞌen sanan neu kai, tua.   
\q1
\v 13 Ampafaꞌ ma mpanat kai he hai kais ammoeꞌ rais amreꞌut ma maufinu.  
\q2 Ma msoi mufetin kai naꞌko niut reuꞌf ee in kuasan, tua.  
\q1 [Natuin Ho kuum, Usif reꞌ ammuiꞌ kuasa maꞌtaniꞌ ma mapinaꞌ-makraah reꞌuf.  
\q2 Ho kuum es reꞌ anaaꞌ aprenat nabar-baar, tua.  
\q3 Hai onen ma baisenut naꞌtuuk ma naꞌpaar on reꞌ naan, tua. Amin.]’\f + \fr 6:13 \ft b: Tuis uab Yunani manasik anneis ka ntui fa eraꞌ reꞌ ia.\f*   
\p
\v 14 Mes amneen! Karu hi mnikan main biak ein sin saant ein neu ki, hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan of ansaok nain hi sanat ma penu sin imsaꞌ.  
\v 15 Mes karu hi ka mroim fa he mnikan main biak ein sin saant ein neu ki, hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan of ka nnikan nain fa hi sanat ma penu sin imsaꞌ.”\x + \xo 6:15 \xt Naiꞌ Markus 11:25-26\x*   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok rasi reꞌ he tanaah ok  
\p
\v 16 “Karu hi mꞌonen ma minaah om, kais amrisan hi humam on reꞌ tuaf reꞌ naꞌuab aꞌtetaꞌ, ma nmoꞌe ꞌtetaꞌ. Fin sin nmoꞌen on naan henatiꞌ atoniꞌ nboꞌis sin im nak, ‘Hoe! Sin reꞌ ia atoni kninuꞌ, joo!’ Mes amneen! Nok ranan naan, sin napein inrair sin upan ma sin paꞌen.  
\v 17 Mes karu hi minaah om, mimeu kninuꞌ-kninuꞌ, msoiꞌ hi ꞌnaak fuun ein rek-reko!  
\v 18 Onaim tuaf ankius ki on naan ate, sin ka nahinin fa nak, hi minaah om. Mes hi Amaꞌ nahiin. In of anbaras neu ki nok tetus-athoen.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok rasi tbubun aꞌmuꞌif sonaf neno tunan  
\r (Naiꞌ Lukas 12:33-34)  
\p
\v 19 “Kais ammeup maꞌtaniꞌ henatiꞌ mbubun aꞌmuꞌif pah-pinan. Fin etas, ꞌfufuꞌ ma nutus of nareuꞌ sin. Ma abakat of neem ma npukai rarit nabaak neik sin imsaꞌ.\x + \xo 6:19 \xt Naiꞌ Yakobus 5:2-3\x*  
\v 20 Mes reko nneis hi mmeup maꞌtaniꞌ he mbubun aꞌmuꞌif amfa-faun et sonaf neno tunan. Fin anbi bare naan, etas, ꞌfufuꞌ, ma nutus ka bisa nareuꞌ sin fa. Ma abakat ka bisa neem ma npukai he nabaak neik sin fa msaꞌ.  
\v 21 Hi mitunuꞌ hi ꞌmuiꞌm ein anbin mee te, hi neekm ein naꞌkiiꞌ naher-heran anbi naan.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ rasi anmatoom nok monit anbi meuꞌ-sineꞌ  
\r (Naiꞌ Lukas 11:34-36)  
\p
\v 22 “Maat mansian ii, nahuum on reꞌ paku reꞌ ntanaꞌ nbi in nekan. Karu in maatn ein nakniunꞌ ein, in nnao natuin raan aꞌhonis arekot, nahuum on reꞌ atoniꞌ nnao nbi meꞌu.  
\v 23 Mes karu in maatn ein ankupun, in ka nnao natuin fa raan reko, on reꞌ tuaf reꞌ annao nbi meisꞌokan, nabre-reo goah. Onaim karu meuꞌ-sineꞌ reꞌ et hi neekm ein naan nameisꞌook, hi ammoni mbi meisꞌokan amsaꞌ.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ nak kais neekm ein naꞌoin ein anmatoom nok monit  
\r (Naiꞌ Lukas 16:13, 12:22-31)  
\p
\v 24 “Atoniꞌ ka bisa fa he nmeup rek-reko neu aam usif tuaf nua, natuin in of anroim aam usif es anneis naꞌko aam usif es antein. In of natuin aam usif es, mes in of ka ntoe natuin fa aam usif es antein. Nok ranan naan, ho ka bisa fa he mak, ‘Uisneno naan, au usiꞌ,’ karu ho mpaek roit ii njair ho usif.   
\p
\v 25 Es naan ate, Au utoon ꞌeu ki on nai: kais mitenab humaꞌ-humaꞌ, mak au he ꞌmoin on mee, au he ꞌuah saaꞌ, ꞌiun saaꞌ, ma ꞌpaek saaꞌ? Hi mak aiꞌ moint ii es reꞌ he taah am tinu haa, oo? Ma aof ii es reꞌ tpake haa baru? Ka on fa naan, tua.  
\v 26 Amkius miit koron reꞌ natpenen et neon goe tnanan. Sin ka nsenan fa, rarit nsekin aiꞌ nonun fa he natuun ein amnahat anbin poꞌof. Mes hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan anpijaar ma npairoir sin piut. In bisa npijaar ma npairoir ki msaꞌ, anneis naꞌko sin. Onaim mitenab mirek-rekoꞌ feꞌ. In nnilei ki nneis naꞌko koron naan.  
\v 27 Karu atoniꞌ ntae in human anbi nino, rarit in ntaisiub nok in tuan, in bisa naꞌbabaꞌ in asratan, aa oo? Ka bisa fa, tua!  
\v 28 Karu kaah fa te, nansaaꞌ am es hi mtaisibub hi tuam ein he mitenab rasi anmatoom nok pake-nohas? Amnao mkius miit fuboon bakung et mneraꞌ huun. Sin ka nasuun ma ntenun fa.   
\p
\v 29 Mes amneen mirek-rekoꞌ, joo! Usif Soleman in tai paken sin reꞌ maꞌosaꞌ nneis ji, ka namnees fa nok fuboon ein naan.\x + \xo 6:29 \xt 1 Uisf ein sin Retaꞌ 10:4-7, 2 Mapeꞌo ꞌNaof Pah Israꞌel ma Pah Yahuda 9:3-6\x*  
\v 30 Fin Uisneno ntao In nekan neu fubonaꞌ reꞌ anmoin neno ia, rarit nokaꞌ on naan ate anmaet, onaim nait inporin neu ai. Karu In nmoeꞌ on naan, In ro tebes, nfee ki pake-nohas anneis naꞌko fuboon ein naan amsaꞌ. Onaim nansaaꞌ am es hi ka mpirsai Je fa batuur-batuur?  
\v 31 Onaim kais hi teenb ein antaisibun am mak, ‘Hit he taah aiꞌ tiun saaꞌ?’ ai ‘Hit he tpaek saaꞌ?’  
\v 32 Tuaf reꞌ ka npirsai fa Uisneno, sin nmeup maꞌtain-tain ein he nsobaꞌ niit rasin reꞌ naan ok-okeꞌ. Mes hi kais on naan! Fin hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan nahini nrair saaꞌ reꞌ hi mperluu sin.  
\v 33 Mes hi ro he minaob mihunun In meup goe feꞌ, ma mituin mihunun In apreent ein feꞌ, rarit In naꞌbabaꞌ areꞌ kanan rasi reꞌ hi mperluu sin.  
\v 34 Onaim kais amtaisibub hi teenb ein anmatoom nok saaꞌ reꞌ hi mperluu sin nokaꞌ-nmeu. Fin nokaꞌ-nmeu on naan ate, in nmuiꞌ in rais taisibu ntein. Susat neno ia, in nanookb on neno ia.”   
\c 7  
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok rasi he kais atmatuꞌiran es nok es  
\r (Naiꞌ Lukas 6:37-38,41-42)  
\p
\v 1 “Hi kais amtuꞌiran ma mikuu tuaf, he Uisneno kais antuꞌiran ma nakuu ki.  
\v 2 Hi mnilei tuaf on mee te, Uisneno of annilei ki on naan amsaꞌ. Hi mruuk ma mꞌukur es in sanat on mee te, Uisneno of anruuk ma nꞌukur ki on naan amsaꞌ.\x + \xo 7:2 \xt Naiꞌ Markus 4:24\x*  
\v 3 Fin ho mroim he mtanar tuaf in sanat aanꞌ-anaꞌ, mes ho sanat reꞌ koꞌu, ho mak ho ka mmuiꞌ fa, tua. Naan on reꞌ ho mkisu skukuꞌ kboeꞌ aan es et ho aom-bian in matan. Te kaah, hau tuuk kouꞌ goes antoeb naan ho matam. Amneon ii, ho ka mnaben fa.  
\v 4 On nai te, nansaaꞌ am es ho mak, ‘Baꞌe! Uum he au ꞌfuu upoit makrafuꞌ et ho matam naan feꞌ.’ Te kaah, ho ka mkius miit fa saaꞌ-saaꞌ, fin anmuiꞌ naan hau tuuk kouꞌ goes antoeb naan ho matam.  
\v 5 Koeh! Ho reꞌ naan, tebes ro apoit! Mait imporin hau tuuk koꞌu naan naꞌko ho matam feꞌ, naꞌ ho bisa miit, he mfuu mupoitan makrafuꞌ naꞌko ho aom-bian in matan naan.   
\p
\v 6 Kais minoniꞌ rasi kninuꞌ meu tuaf-tuaf reꞌ akreꞌet ma aratin. Natuin sin reꞌ naan on reꞌ aus araut reꞌ antebi nfain neem ma nrau ki. Sin nmonon on reꞌ fafi. Karu tuaf anfee ne ꞌhekeꞌ naꞌko mutiara, in ka ntoe je fa! Fin in suma nteir ee he.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ he tꞌonen piut-piut  
\r (Naiꞌ Lukas 11:9-13)  
\q1
\v 7 “Karu hi mꞌonen,  
\q2 amtoit piut-piut meu Uisneno;  
\q3 In of anfee ma nnonaꞌ ki.  
\q1 Karu hi maim piut-piut;  
\q2 In of nakriraꞌ ma naruruꞌ ranan neu ki.  
\q1 Karu mhaman piut-piut;  
\q2 In of nasoit ma nfei enoꞌ neu ki.   
\q1
\v 8 Fin tuaf-tuaf reꞌ ntoit piut-piut neu Uisneno,  
\q2 of ansium ma antoup goe.  
\q1 Tuaf-tuaf reꞌ naim piut-piut,  
\q2 of niit ma napein je.  
\q1 Tuaf-tuaf reꞌ nhaman piut-piut,  
\q2 In of nasoit ma nfei ne enoꞌ.   
\p
\v 9 Hi mitenab miit! Karu anmuiꞌ riꞌanaꞌ reꞌ antoit utunuꞌ, in aamf ee ka nfee ne fa fatu.  
\v 10 Karu riꞌaan ii ntoit ikaꞌ te, in aamf ee ka nfee ne fa kaunaꞌ.  
\v 11 Hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan, In reok reꞌuf. Onaim karu mansian amaufinut on reꞌ hi, amroim he mfee baer reko meu hi aanh ein, saaꞌ antein hi Amaꞌ! In of anfee ma nnonaꞌ saaꞌ reꞌ hi mtoit sin.   
\p
\v 12 Onaim saaꞌ reꞌ ho mroim he tuaf anmoeꞌ je neu ko, hena te, ho ro he mmoeꞌ je meu ne on naan amsaꞌ. Natuin rasi reꞌ ia, njariꞌ ꞌsukif naꞌko saaꞌ-saaꞌ reꞌ kaꞌo Musa nok mafefa kninuꞌ Uisneno bian sin, nanoniꞌ sin naꞌko afi unuꞌ.”\x + \xo 7:12 \xt Naiꞌ Lukas 6:31\x*   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok eon maꞌrenat  
\r (Naiꞌ Lukas 13:24)  
\p
\v 13 “Karu tuaf anroim he ntaam neu sonaf neno tunan, in ro he nnao npeoꞌ raan maꞌrenat. Fin anmuꞌi ranan reꞌ in eonꞌ ee mainuan amsaꞌ, ma tuaf amfaun anromin he npeꞌon naan. Mes ampaant om! Fin ranan naan neik tuaf-tuaf antaam neun ai mararaꞌ abar-barat, he sin nbeits ok naꞌkon Uisneno.  
\v 14 Tuaf reꞌ nroim he ntaam neu sonaf neno tunan, ro he nnao npeoꞌ ranan reꞌ naheun nok susat ma ntaam anpeoꞌ eon maꞌrenat. Maski suma tuaf fuꞌ-fuaꞌ ahaa reꞌ annaon npeꞌon naan, mes raan maꞌrenat naan es reꞌ neik tuaf anꞌain Uisneno.”   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ he kais tatuin aputa-kriut  
\r (Naiꞌ Lukas 6:43-44)  
\p
\v 15 “Ampaant om miꞌko apoit ein reꞌ naiks ok am nak, sin reꞌ naan mafefa kninuꞌ Uisneno. Fin sin nmoeꞌ jok rek-reko on reꞌ ꞌbib-kase. Te kaah, amneon ii, sin reꞌ naan anmaufinun on reꞌ aus fui reꞌ anheke ꞌbib-kase, anpius goe ma neuk goe.  
\v 16 Ammoeꞌ on meeꞌ he hi mihiin tuaf on reꞌ naan? Amkius miꞌko saaꞌ reꞌ sin nmoꞌe. Nahuum on reꞌ tuaf ankius hau fua-roet, nahiin hau fua-roet naan in uun. Hau fua-roet arekot, ka neu fa he naꞌko hau reꞌ ka reko fa.  
\v 17 Fin roet arekot, nafua fuaf arekot. Mes hau reꞌ ka reko fa nafua fua reꞌuf.  
\v 18 Ka tiit tain fa hau roet arekot, nafua fua reꞌuf. Ma ka tiit tain fa hau reꞌ ka reko fa nafua hau fua-roet arekot.  
\v 19 Hau reꞌ nafua fua reꞌuf, tuaf of annooꞌ nain je, rarit nout nakratiꞌ.\x + \xo 7:19 \xt Naiꞌ Mateos 3:10, Naiꞌ Lukas 3:9\x*  
\v 20 On naan amsaꞌ tuaf reꞌ anmoeꞌ jok anfanin mafefa kniun apoit ein. Hi bisa mihiin sin miꞌko saaꞌ-saaꞌ reꞌ sin nmoeꞌ sin.”\x + \xo 7:20 \xt Naiꞌ Mateos 12:33\x*   
\s2 Usif Yesus natoon rasi anmatoom nok tuaf reꞌ suma nteek Uisneno nbi haa in rurun  
\r (Naiꞌ Lukas 13:25-27)  
\p
\v 21 “Of anmuiꞌ tuaf anteek Kau mnak, ‘Usiꞌ!’ Mes suma nbi haa sin ruruk. Uisneno abit sonaf neno tunan of antitar napoitan sin. Fin suma neu tuaf-tuaf reꞌ natuin batuur-batuur In romin, In of antoup nain sin anjarin Iin na.  
\v 22 Of antea neon amsoput, tuaf amfaun of anmanauk ein am nak, Au reꞌ ia sin Usif. Sin of anpaumaak ma nhaman Kau, mnak, ‘Usiꞌ ee! Hai mnao mitoon ma mibenoꞌ mrair Ho noinꞌ ein. Hai mriuꞌ niutn ein ampaek Ho kanam. Ma hai mmoeꞌ rais sanmakat humaꞌ-humaꞌ mpaek Ho kuasam.’   
\p
\v 23 Maski sin naꞌuab ein on naan neun Kau msaꞌ, mes of Au utaan ꞌeu sin im ꞌak, ‘Hi reꞌ ia, sekau? Au ka uhiin ki fa, fin hi ka mmoin mituin fa Uisneno In romin. Onaim ampoi nai miꞌko bare ia!’ ”\x + \xo 7:23 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 6:9\x*   
\s2 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok ahinit ma amonot  
\r (Naiꞌ Lukas 6:47-49)  
\p
\v 24 “Tuaf reꞌ neem ma nneen Kau, rarit anmoeꞌ natuin Au uabk ein, in reꞌ naan on reꞌ tuaf ahinit, reꞌ nafenaꞌ umiꞌ nbi faut fanderen.  
\v 25 Aꞌroo-ꞌroo te, uur kouꞌ gui neem ma noe saok gui nsae. Ain kouꞌ gui ankataas umiꞌ naan amsaꞌ. Mes umiꞌ naan ka ntaikoib fa, natuin in nhaek et faut fanderen maꞌtaniꞌ.   
\p
\v 26 Tuaf reꞌ neem ma nneen Kau, mes ka nmoeꞌ natuin fa Au uabk ein, in reꞌ naan on reꞌ tuaf amonot reꞌ nafenaꞌ umi nbi snaen ee fafon.  
\v 27 Aꞌroo-ꞌroo te, uur kouꞌ gui neem tar antea noe saok gui nsae. Ain kouꞌ gui nkataas umi naan amsaꞌ. Onaim umi naan ntaikobi kratiꞌ-kratiꞌ.”   
\s1 Sin nsanmakan oras annenan Usif Yesus In noinꞌ ein reꞌ maꞌtain ein naan  
\p
\v 28 Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, sin ar-arsin ansanmakan nok In noinꞌ ein naan,  
\v 29 fin In nahiin batuur-batuur noinꞌ ein naan in afan. Cara reꞌ In npaek je gui, ka on fa tunggur agaam ein.\x + \xo 7:29 \xt Naiꞌ Markus 1:22, Naiꞌ Lukas 4:32\x*   
\c 8  
\s1 Usif Yesus narekoꞌ ameen meen nui-atrokiꞌ tuaf es  
\r (Naiꞌ Markus 1:40-45, Naiꞌ Lukas 5:12-16)  
\p
\v 1 Naiꞌ Yesus ansaun neem naꞌko ꞌtoꞌef, onaim too mfaun ein neman buꞌ-buaꞌ ma natuin Ee.  
\v 2 Nok askeken ate, tuaf es neem anpaumaak Ee. Tuaf reꞌ ia nameen meen nui-atrokiꞌ. In nriꞌtuu ma nbaiseun Naiꞌ Yesus am nak, “Usiꞌ! Amturun maan kau, tua! Karu Usiꞌ Ho mromi te, Ho muneuk main au menas ia, maut he biak ein kais anmaiꞌnisin kau ntein, onaim au bisa ꞌonen aꞌbi uim onen.”   
\p
\v 3 Anneen on naan ate, Naiꞌ Yesus annonaꞌ In aꞌniman, rarit anreoꞌ amenat naan, ma naꞌuab am nak, “Au ꞌroim! Ho mureok nai!” Nok askeken ate, menas naan namneuk nain.  
\v 4 Rarit Naiꞌ Yesus natoon neu ne mnak, “Mumnau! Ho mureok goen, mes kais mutoon ee meu sekau-sekau. Ho ro he mnao mmoeꞌ mutuin kaꞌo Musa in atoran afi unuꞌ. Onaim mnao nai meu aꞌnaak pirsait, maut he in nparikas ho aom, maut he in nahiin nak ho menas ia namneku, oo, aiꞌ kahaf? Rarit ho ro he meik fuaꞌ-turuꞌ njair tanar nak ho mfee makasi. Nok ranan naan, maut he too mfaun ein nahinin nak, ho mureko mrair.”\x + \xo 8:4 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 14:1-32\x*   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ aꞌnaak sorarus Roma es in ameput  
\r (Naiꞌ Lukas 7:1-10)  
\p
\v 5 Rarit Naiꞌ Yesus antaam neu kuan Kapernaum. Anbi naan, anmuiꞌ aꞌnaak sorarus Roma es neem he ntoit turun-babat. In nak,  
\v 6 “Usiꞌ! Au ameput tuaf es nmouf menas maꞌfenaꞌ et umi. In ka nfeen naan fa goen naꞌko harak, fin in nmakaar een, onaim he noi nmaet jen, tua.”   
\p
\v 7 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Reko! Au of ꞌeit urekoꞌ.”   
\p
\v 8 Mes aꞌnaak sorarus naan nak, “Usiꞌ! Ho kais muhaeb Om he uum meu au umi. Fin au ka pantas fa he ꞌtoup Ko ꞌbi au umi. Asar Ho muꞌuab ambi bare ia te, ro tebes au ameput naan of nareok nain.  
\v 9 Au uhiin rasi ia, natuin au aꞌnaakt ein anmuꞌin kuasa he naprenat kau. Ma au aꞌmuiꞌ kuasa msaꞌ he uprenat au soraurs ein. Karu au uprenat au soraur aan ein ꞌak, ‘Meu nee!’ Tebes! In ro he nnao. Karu au ꞌak, ‘Meu ia!’ Tebes! In ro he neem. On naan amsaꞌ, karu au ꞌreun au ameupt ein ꞌak, ‘Ammeup ia!’ Tebes! In ro he nmeup on naan. Onaim asar Usiꞌ Ho muꞌuab aah, ro tebes au ameput naan, nareok nain.”   
\p
\v 10 Anneen on naan ate, Naiꞌ Yesus ansanmaak. In naꞌuab neu too mfaun ein reꞌ natuin Ee naan am nak, “Ia rais sanmakat es! Aꞌroo-ꞌroo goen, mes Au ka ꞌiit ma uteef ꞌiit fa atoin Yahudis es, reꞌ in npirsai ne maꞌtaniꞌ on reꞌ atoin Romas ia!  
\v 11 Amneen mirek-rekoꞌ! Fin of anmuiꞌ kase mfaun on reꞌ atoin Romas ia reꞌ neman naꞌkon pasaꞌ maans ee ꞌsaen ma pasaꞌ maans ee ꞌmoufun, reꞌ ntokon ma nbukaen buꞌ-buaꞌ nok kaꞌo Abraham, kaꞌo Isak, ma kaꞌo Yakop anbin Uisneno In baran et sonaf neno tunan.  
\v 12 Maski Uisneno npiir inrair atoin Yahudis he njarin Iin na, mes tuaf amfaun naꞌko sin ka ntoe natuin Ee fa. In of antitar napoitan sin neun baer meisꞌook tape. Anbi bare naan kurut-kaet ma haꞌmuꞌit maꞌtain besi.”\x + \xo 8:12 \xt Naiꞌ Lukas 13:29\x*   
\p
\v 13 Naꞌuab anrair on naan ate, Naiꞌ Yesus natoon neu aꞌnakat naan am nak, “Aam! Amfain nai. Fin ho ameput naan, nareko nrair, natuin ho rais pirsait.” Oras naan, ameput naan nareok nain.\x + \xo 8:13 \xt Naiꞌ Mateos 22:13, 25:30, Naiꞌ Lukas 13:28\x*   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ amenat amfa-faun  
\r (Naiꞌ Markus 1:29-34, Naiꞌ Lukas 4:38-41)  
\p
\v 14 Neot es, Naiꞌ Yesus antaam anbi naiꞌ Petrus in umi. In niit naiꞌ Petrus in ain babaf antuup anbi harak. Bifee mnasiꞌ naan anmainiin.  
\v 15 Naiꞌ Yesus annaaꞌ in aꞌniman, onaim bifee mnasiꞌ naan in maininit, namneuk nain. Rarit in nfeen ma ntuthae Naiꞌ Yesus sin.   
\p
\v 16 Oras maans ee nmouf, tuaf amfau neman. Sin nok tuaf-tuaf reꞌ anniut saen. Rarit Naiꞌ Yesus naprenat nitun naan am nak, “Hoe nitu! Ampoi nai miꞌko tuaf ein reꞌ ia!” Onaim nitun naan anpoi nanin oras naan. In narekoꞌ ameent ein ok-okeꞌ msaꞌ.  
\v 17 In nmoeꞌ rasin reꞌ ia, he natuin saaꞌ reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno naiꞌ Yesaya antui nain je mnak,  
\q1 “In narekoꞌ hit menas.  
\q2 Ma In nasaah hit haꞌmuꞌit.”\x + \xo 8:17 \xt Naiꞌ Yesaya 53:4\x*   
\s1 Tuaf reꞌ he natuin Usif Yesus ro he natuin batuur-batuur  
\r (Naiꞌ Lukas 9:57-62)  
\p
\v 18 Rarit Naiꞌ Yesus niit too mfaun ein neman ma naub naan Ee. Onaim In nreun In atoup noinꞌ ein am nak, “Iim he hit tsae kofaꞌ ma tatnain teu neof gui panin.”   
\p
\v 19 Onaim tunggur agaam es naꞌuab am nak, “Aam Tungguru! Ho mꞌain mee-mee jah, au ꞌroim he utuin Ko piut, tua!”   
\p
\v 20 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Reko msaꞌ! Mes mumnau. Mansian ma muꞌit anmuꞌin bare ꞌtua-haꞌ. Aus fui ji nfain neu in nuat. Koor gui nfain neu in kunaꞌ. Mes Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, ka ꞌmuiꞌ kuuk fa umi he ꞌfain ꞌeu naa. Akaꞌnunuꞌ msaꞌ, ka ꞌmuꞌif.”   
\p
\v 21 Rarit tuaf es anteniꞌ reꞌ natun-tuin Ee, neem ma ntoti mnak, “Usiꞌ! Au he utuin Ko Usiꞌ, mes maut he au ꞌfain he ꞌkius ꞌaan au mahoint ein feꞌ. Karu au amaꞌ nmate nrair feꞌe te, naꞌ au ꞌuum he utuin Ko, tua.”   
\p
\v 22 Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “On nai! Anbain he biak ein reꞌ ka npirsain fa neun Uisneno sin ansuub amaets ein. Fin karu ho mroim he mutuin Kau te, ho ro he mutuin batuur-batuur!”   
\s1 Usif Yesus nasnasab ain koꞌu  
\r (Naiꞌ Markus 4:35-41, Naiꞌ Lukas 8:22-25)  
\p
\v 23 Rarit Naiꞌ Yesus ansae nbi kofaꞌ naan, nok In atoup noinꞌ ein.  
\v 24 Oras sin nnaon neu neof goe panin, In ntuup. Ka ꞌroo fa te, ain kouꞌ gui neem. Oikn ein anpesan, onaim oe ji ntaam anbi kofaꞌ naan.  
\v 25 Ankisun on naan ate, atoup noinꞌ ein anpooꞌ Goe mnak, “Usiꞌ! Usiꞌ, ee! Amfeen he mturun maan kit feꞌ. Hit he treem atmaet jen, oo!”   
\p
\v 26 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Hae, nansaaꞌ am es hi mimtau on nai!? Hi ka mpirsai Kau fa, oo?” Onaim In nfeen. Rarit In nakain anin ma okin naan am nak, “Misnaas nai!” Onaim okin ma anin nasnaas nanin.   
\p
\v 27 Onaim Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein ansanmakan. Sin naꞌuab ein am nak, “Hae! In reꞌ ia, sekau? On mee mꞌes In bisa naprenat anin ma okin he natuin In romin?”   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ tuaf nua reꞌ anniut saen  
\r (Naiꞌ Markus 5:1-20, Naiꞌ Lukas 8:26-39)  
\p
\v 28 Ka ꞌroo fa te, sin ntean neof goe panin, anbi atoin Gadaras\f + \fr 8:28 \ft Tuis uab Yunani reꞌ reko nneisi antuin am nak \ft \+it Gadara\+it* anbi naiꞌ Mateos in surat. Tuis bian anteniꞌ antuin am nak, \+it Gergesa\+it*, ma bian anteniꞌ antuin am nak, \+it Gerasa\+it*.\f* sin pah. Anbi bare naan, anmuiꞌ tuaf nua anniut saen. Sin natuan etan nuat baer subat. Sin reꞌ naan maufiunk ein kah een, tar antea ka tiit fa tuaf nabrain he nnao npeoꞌ bare naan. Sin nkius niit Naiꞌ Yesus neem on naan ate,  
\v 29 sin nkoaꞌ ein am nak, “Hoi Aan Uisneno! Nansaaꞌ am es Ho uum moik kai? In oras he nhukun kai ka ntea fa feꞌ, mes Ho he mhaꞌmuiꞌ kai.”   
\p
\v 30 Anbi bare naan, anmuiꞌ naan fafi pukan es amfaun ii kah. Sin oobn ein amnahat.  
\v 31 Onaim niut ne nbaisenun ma ntotin neu Naiꞌ Yesus am nak, “Karu mroim he mriuꞌ kai te, amreun kai he mtaam meu fafin reꞌ nee, tua!”   
\p
\v 32 Onaim Naiꞌ Yesus naprenat sin im nak, “Amnao nai!” Rarit nitun naan anpoin naꞌko tua nuaꞌ ein naan, onaim sin ntaman neun fafin naan. Onaim fafin naan naenan nsiksakn ok nsanun naꞌkon aꞌtoꞌef naan ma nmoufun neun nefo. Onaim sin nreem anmaten.   
\p
\v 33 Ankius nitan on naan ate, atiut fafin naan naen anfanin neun kuan, onaim sin natonan abitan kuan ee nanan.  
\v 34 Annenan on naan ate, too mfaun ein anpoin neun bare naan. Sin niit Naiꞌ Yesus, onaim sin nak Ee he nasaitan sin kuan ma bare naan.   
\c 9  
\s1 Usif Yesus narekoꞌ ameen buaꞌ es  
\r (Naiꞌ Markus 2:1-12, Naiꞌ Lukas 5:17-26)  
\p
\v 1 Rarit Naiꞌ Yesus sin ansaen nfanin neun kofaꞌ naan, ma annaon nfanin neun neof goe panin, ma ntean In kota.  
\v 2 Anbi bare naan, anmuiꞌ naan tuaf naꞌtaeb neik sin aok-bian reꞌ nameen buaꞌ neu Ne. Ankius niit sin on naan ate, Naiꞌ Yesus nahiin nak sin npirsai Je nak, In bisa narekoꞌ sin aok-bian amenat naan. Onaim In naꞌuab neu amenat naan am nak, “Anah! Amhaꞌtain ho nekam naan feꞌ! Fin Au ꞌsako ꞌrair ho saant ein.”   
\p
\v 3 Mes anbi bare naan, anmuiꞌ tunggur agama Yahudi tuaf fauk anhaek nokan. Sin nneen Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan. Onaim sin ruik ein anbesin. Rarit sin naꞌuab ein am nak, “Atoniꞌ reꞌ ia nabrain bainesiꞌ he naꞌuab on naan, oo! Suma Uisneno kuun es reꞌ bisa nsaok sanat. Mes atoniꞌ reꞌ ia in uaban naan, anmoeꞌ jon on reꞌ Uisneno. Ia rais manꞌakan neu Uisneno goen!”   
\p
\v 4 Mes Naiꞌ Yesus nahini ntea sin nekak naank ein. Rarit In naꞌuab am nak, “Nansaaꞌ am es hi mitenab am mak, Au uꞌakan Uisneno?  
\v 5 Mee es maꞌkafaꞌ nneis? Karu Au ꞌak ꞌeu abuat reꞌ ia mꞌak, ‘Ho saant ein masakoꞌ nrairn een,’ aiꞌ Au ꞌak, ‘Amfeen nai, ma mfain nai.’  
\v 6 Karu in nfeen nain oras naan, naꞌ hi miit bukti, mmak, Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Fin Au ꞌmuiꞌ hak he ꞌsaok sanat.”  
\p Onaim Naiꞌ Yesus naprenat ameen buaꞌ naan am nak, “Amfeen nai! Mait ho baerꞌ ein ma mfain nai!”   
\p
\v 7 Onaim ameen buaꞌ naan anfeen, ma ntebi nfain.  
\v 8 Ankisun on naan ate, too mfaun ein ansanmakan. Rarit sin naikas ma npures naꞌrat-ratan Uisneno In kanan am nak, “Uisneno mapinaꞌ-makrahaꞌ! In nfee kuasa maꞌtaniꞌ on naan neu mansian.”   
\s1 Usif Yesus noꞌen naiꞌ Mateos he natuin Ee  
\r (Naiꞌ Markus 2:13-17, Naiꞌ Lukas 5:27-32)  
\p
\v 9 Rarit Naiꞌ Yesus annao nkoon naꞌko bare naan, onaim In niit atoin ahoik beo tuaf es anmepu nbi kantoor pajak. Atoniꞌ naan kaan ee, naiꞌ Mateos. Rarit Naiꞌ Yesus nak ee mnak, “Uum mutuin Kau!” Anneen on naan ate, naiꞌ Mateos anfeen ma natuin nain Je oras naan.   
\p
\v 10 Rarit naiꞌ Mateos naskau Naiꞌ Yesus sin neman neun in umi he nbukaen. In nfee haan askaut amsaꞌ neu in aok-bian ahoik beo ngguin, ma tamu bian sin, he neman ma nbukaen buꞌ-buaꞌ nok sin.   
\p
\v 11 Mes tuaf fauk naꞌkon partei Farisi neman ma naꞌmuaꞌ ein anbin Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein. Sin naꞌuab ein am nak, “Nansaaꞌ am es hi tunggur goe naah-niun nok atoni krafun sin, on reꞌ ahoik beo, ma in aok-bian atoin maufiun ein?”\x + \xo 9:11 \xt Naiꞌ Lukas 15:1-2\x*   
\p
\v 12 Mes Naiꞌ Yesus natoon neu sin im nak, “Ameent ii nperluu apairorit on reꞌ dokter. Mes ao-miin ii, ka nperluu goe fa.  
\v 13 Reko nneis hi mfain ma mparikas mirek-rekoꞌ Uisneno In Kabin ma Prenat reꞌ mafefa kninuꞌ naiꞌ Hosea ntui je mnak,  
\q1 ‘Au roimk ii, es reꞌ,  
\q2 Au ngguin anmanekan es nok es, ma nakriraꞌ rais kasian.  
\q1 Karu sin ka nmoꞌen fa on naan ate,  
\q2 sin muꞌi-ꞌturuꞌ reꞌ sin neik sin neun Kau naan,  
\q3 ka maꞌupan ma mapaꞌen fa saaꞌ-saaꞌ.’  
\p Uisneno es reꞌ naꞌuab on naan. Nok ranan naan, Au ka ꞌuum fa he ꞌurus tuaf-tuaf reꞌ naan in tuan ee nak in reko nrair, mes Au ꞌuum he ꞌurus tuaf-tuaf reꞌ amreuꞌt ein.”\x + \xo 9:13 \xt Naiꞌ Mateos 12:7, Naiꞌ Hosea 6:6\x*   
\s1 Atoniꞌ nataan, nansaaꞌ am es Usif Yesus In atoup noinꞌ ein ka nanaah ok fa  
\r (Naiꞌ Markus 2:18-22, Naiꞌ Lukas 5:33-39)  
\p
\v 14 Rarit naiꞌ Yohanis Asranit in atoup noinꞌ ein neman ma nateef nok Naiꞌ Yesus. Sin nataan Ee mnak, “Hai atuinaꞌ naiꞌ Yohanis biasa minaah om. Atoin Farisis sin nanaah ok amsaꞌ. Mes nansaaꞌ am es Ho atoup noinꞌ ein naah-ninun piut? Sin ka nanaah ok fa, oo?”   
\p
\v 15 Mes Naiꞌ Yesus nataah sin anpaek uab manporin am nak, “On nai: karu anmuiꞌ fesat kabin, taumn ein ka nanaah ok fa, mes sin ro he nbukaen tar namsenan. Karu baroit atoin ee nbi nana feꞌe te, sin of anbukaen buꞌ-buaꞌ. Mes of anbi oors es, karu tuaf bian anheek baroit atoin aan on naan ate, naꞌ in aok-biak ein ansusan. Oras naan sin nanaah ok.   
\p
\v 16 Atoniꞌ ka nait fa tai tuuk feꞌu, ma npaap ee neu baru kroef atpisuꞌ. Fin karu nsaef baru naan ate, tai tuuk feꞌu naan of annuun nggon. Nok ranan naan, baru kroef naan natpisuꞌ ma natkai nteniꞌ.   
\p
\v 17 On naan amsaꞌ, atoniꞌ ka narai fa tua miin feꞌu neu ꞌsaap arapuꞌ. Fin aꞌsaap arapuꞌ naan of anpeeꞌ, onaim tua minaꞌ naan nroni ma nasai npoi. Onaim tua miin feꞌu ro he tarai je neu ꞌsaap feꞌu he nua sin ntaah ein rek-reko!”\f + \fr 9:17 \ft Tuis uab Yunani ahun-hunut nak, “kais mirai tua min-kaes feꞌu meu tas pasu mnaaꞌ, kais-kaisaꞌ in npeeꞌ ma natpisuꞌ.”\f* [Nok ranan naan Naiꞌ Yesus nanoniꞌ sin im nak, In noniꞌ naan, feꞌu. Onaim kais maseroꞌ nok noniꞌ amnaaꞌ.]   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ bifee jes, reꞌ nameen naa asait, ma namonib nafaniꞌ riꞌ feot goes  
\r (Naiꞌ Markus 5:21-43, Naiꞌ Lukas 8:40-56)  
\p
\v 18 Oras Naiꞌ Yesus feꞌ naꞌuab nok naiꞌ Yohanis in atoup noinꞌ ein on naan ate, aꞌnaak uim onen es neem ma nateef nok Ne. Atoniꞌ naan anriꞌtuu nbi Naiꞌ Yesus In human ma In matan, ma nbaisenu mnak, “Aam honiꞌ! Amturun maan kau, tua! Au aan feot goe, feꞌ nmaet. Au uskau Ko, tua, he mkoen Om uum, ma mtao Ho ꞌnimam meu ne, he reko te in nmoni nfain.”   
\p
\v 19 Anneen on naan ate, Naiꞌ Yesus nok In atoup noinꞌ ein, natuin atoniꞌ naan.   
\p
\v 20-21 Anbin raan atnanaꞌ on naan ate, anmuiꞌ naan bifee jes natuin sin. In meen funan ka nasnaas niit fa toon boꞌes am nua goen. In natenab anbi in nekan am nak, “Asar au ꞌreoꞌ ꞌaan Naiꞌ Yesus in baru, au of ureok.” Onaim in npaumaak ma nreoꞌ Naiꞌ Yesus In baru.   
\p
\v 22 Naiꞌ Yesus annaben niit, onaim In nbaniꞌ nꞌain bifee naan. Onaim In naꞌuab am nak, “Ain! Amhaꞌtain ho nekam naan. Natuin ho mpirsai batuur-batuur meu Kau, es naꞌ ho mureok.” Bifee naan nareok nain oras naan.   
\p
\v 23 Rarit Naiꞌ Yesus sin nnao nkonon neun aꞌnaak uim onen naan in umi. Antean nee te, In ntaam ankius niit areuk nuukt ein, ma too mfaun ein ankaen npin-piuns ein.  
\v 24 Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Misnasab hi kaet ein naan, ma mfain nai! Fin riꞌanaꞌ ia in ka nmaet fa. In suma ntuup kuun.” Mes sin nmani nfaer Ee.   
\p
\v 25 Rarit too mfaun ein naan anpoin ok-okeꞌ. Onaim Naiꞌ Yesus antaam neu riꞌanaꞌ naan in keꞌen, ma annaaꞌ in aꞌniman. Onaim riꞌanaꞌ naan anmoni nfain nain.  
\v 26 Ankisun on naan ate, too mfaun ein nmurai nareet ein buꞌ-buaꞌ nfuun am nateef sin pah naan, anmatoom nok saaꞌ reꞌ Naiꞌ Yesus anmoeꞌ je naan.   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ aforot nua  
\p
\v 27 Rarit Naiꞌ Yesus annao nkoon. Anbi raan atnanaꞌ, anmuiꞌ naan aforot tuaf nua natun-tuin Ee. Sin nkoaꞌ ein am nak, “Usif naiꞌ Daut in sufan. Amkasian maan kai, tua!”   
\p
\v 28 Naiꞌ Yesus antaam neu umiꞌ, onaim atoin nua afoort ein naan neman neu Ne. Rarit In nataan sin im nak, “Hi mpirsai batuur-batuur, mak Au ꞌmuiꞌ kuasa he urekoꞌ ki he hi bisa miit ma mkisu, oo?”  
\p Onaim sin natahan am nak, “Airoo, Aam! Kais mutaan amtein on naan, natuin hai mpirsai batuur-batuur meu Ko, tua!”   
\p
\v 29 Anneen on naan ate, Naiꞌ Yesus anreoꞌ sin maatk ein, ma naꞌuab am nak, “Karu on naan ate, maut nai he njair natuin hi pirsait naan!”  
\v 30 Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, sin niit nanin oras naan. Mes Naiꞌ Yesus namnaub sin maꞌtaniꞌ mnak, “Mimnau goo! Kais mitoon meu tuaf meseꞌ msaꞌ anmatoom nok rasi reꞌ njair oras ia!”   
\p
\v 31 Mes sin ka bisa ntahan naan fa sin tuak ein. Rarit sin nnaon nfuun am nateef sin pah naan, he nasinaꞌ ma nabenoꞌ rasi anmatoon nok Naiꞌ Yesus In mepun naan.   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ amuut es  
\p
\v 32 Atoin aforot tuaf nuaꞌ ein naan anpoin nrarin on naan ate, anmuiꞌ tuaf antaam neman neik tuaf es anteniꞌ neu Naiꞌ Yesus. Tuaf naan anmuu, onaim in ka naꞌuab nahiin fa, natuin niut goe natua et in tuan.  
\v 33 Ankius niit on naan ate, Naiꞌ Yesus naprenat nitu naan anpoi naꞌko tuaf naan. Nitu naan anpoi nain, onaim tuaf naan bisa naꞌuab nain oras naan. Rarit too mfaun ein reꞌ anbin bare naan ansanmakan. Sin naꞌuab ein am nak, “Hae! Hit atoin Yahudis ka tiit tiit fa rasi nahuum on reꞌ ia!”   
\p
\v 34 Mes atoin Farisis sin ka nmarinan fa. Sin naꞌuab ein am nak, “Hoe! Nitu ꞌnakaf es reꞌ anfee Ne kuasa he In bisa nriuꞌ napoitan nitu.”\x + \xo 9:34 \xt Naiꞌ Mateos 10:25, 12:24, Naiꞌ Markus 3:22, Naiꞌ Lukas 11:15\x*   
\s1 Usif Yesus ankasian too mfaun  
\p
\v 35 Rarit Naiꞌ Yesus annao nfuun am nateef kota ma kuan, he nanoniꞌ anbi uim oen ein. In nanoniꞌ anmatoom nok Uisneno In Rais Reko, ma anmoꞌen on mee he sin bisa anjarin Iin na. In narekoꞌ areꞌ ameent ein, ma tuaf-tuaf ein ok-okeꞌ reꞌ sin aok ein anmuiꞌ in akuran ma arabuꞌ amsaꞌ.\x + \xo 9:35 \xt Naiꞌ Mateos 4:23, Naiꞌ Markus 1:39, Naiꞌ Lukas 4:44\x*  
\v 36 Ankius too mfaun ein on naan ate, Naiꞌ Yesus ankasian sin, natuin sin ka nahinin fa he nmoꞌen on mee. Fin sin ar-arsin reꞌ naan, nahuum on reꞌ ꞌbib-kase reꞌ ka nmuiꞌ fa atukus.\x + \xo 9:36 \xt Surat Sensus 27:17, 1 Uisf ein sin Retaꞌ 22:17, 2 Mapeꞌo ꞌNaof Pah Israꞌel ma Pah Yahuda 18:16, Naiꞌ Yeskial 34:5, Naiꞌ Sakarias 10:2, Naiꞌ Markus 6:34\x*  
\v 37 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab nok In atoup noinꞌ ein am nak, “Too mfaun ein reꞌ ia, nahuum on reꞌ sekit ma mnonut naꞌko rene ma etu. Maski sekit ma mnonut naan koꞌu, mes ameupt ein ka mfaun fa he nsekin ma nonun, ma natuun ee nbi poꞌof.  
\v 38 Nok ranan naan, hi ro he mꞌonen ma mtoit rene ma etu naan in Tuan, he nsonuꞌ ameput, maut he sin nbubun naan In rene ma etu sin aafk ein.”\x + \xo 9:38 \xt Naiꞌ Lukas 10:2\x*   
\c 10  
\s1 Usif Yesus anpiir naan In atoup noniꞌ tuaf boꞌes am nua  
\r (Naiꞌ Markus 3:13-19, Naiꞌ Lukas 6:12-16)  
\p
\v 1 Rarit Naiꞌ Yesus noꞌen In atoup noinꞌ ein he neem nabuan. Onaim In nfeen sin kuasa he nriꞌun nitu ma narekoꞌ amenat humaꞌ-humaꞌ.  
\v 2 Atoup noniꞌ tuaf boꞌes am nua reꞌ In nreek haefan sin naan, esan reꞌ:  
\q2 Ahunut, in kaan ee naiꞌ Simon (reꞌ biasa sin nteek ee nak, ‘Petrus’),  
\q2 rarit in orif, kaan ee naiꞌ Anderias,  
\q2 rarit naiꞌ Yakobus,  
\q2 ma in orif, kaan ee naiꞌ Yohanis (sin nua sin naan, aam Sebedius in aanh ein).   
\q2
\v 3 Naiꞌ Felipus,  
\q2 naiꞌ Bertolomeos,  
\q2 naiꞌ Tomas,  
\q2 naiꞌ Mateos (ahoik beo),  
\q2 naiꞌ Yakobus (aam Alfius in anah),  
\q2 naiꞌ Tadius,   
\q2
\v 4 naiꞌ Simon (atuinaꞌ partei purtik Selot),\f + \fr 10:4 \ft Partei Selot reꞌ ia, naim ranan he sin napenin fetin naꞌkon prenat Roma. Sin nakanab partei reꞌ ia nak ‘Patriot’ amsaꞌ.\f*  
\q2 ma naiꞌ Judas Iskariot (reꞌ of naꞌsosaꞌ Naiꞌ Yesus).   
\s1 Usif Yesus anreek haefan In atoup noinꞌ ein  
\r (Naiꞌ Markus 6:7-13, Naiꞌ Lukas 9:1-6)  
\p
\v 5-6 Rarit Naiꞌ Yesus anreek haefan In atoup noniꞌ tuaf boꞌes am nua, ma In naprenat sin im nak, “Au ꞌreek haefan ki mnao meu hit atoin Yahudis sin, natuin tuaf amfaun naꞌko hit ni, ka natuin fa batuur anbi Uisneno In ranan. Sin reꞌ naan, on reꞌ ꞌbib-kase reꞌ anseek. Es naan ate, hi kais amnao meu tuaf reꞌ ka Yahudi sin fa, nahuum on reꞌ atoin Samarias sin.  
\v 7 Amnao mitoon meu hit atoin Israelas sin im mak, ‘Antea in oors aa goen he areꞌ tuaf ein arsin bisa njarin Uisneno Iin na.’  
\v 8 Amnao mirekoꞌ amenat, mimonib mifaniꞌ amates, mirekoꞌ ameen nui-atrokiꞌ, ma mriuꞌ mipoitan nitu. Uisneno nathoeb anfee ki, mes In ka ntoit fa saaꞌ-saaꞌ he njair seun baran. Onaim oras ia, hi ro he mnao mithoeb meu biak ein, mes hi kais amtoit mifaniꞌ saaꞌ-saaꞌ naꞌko sin.  
\v 9 Amnao nai ruum-ruum aah, joo. Kais meik roit,  
\v 10 oe-betiꞌ, pake-nose, aꞌpein haef, aiꞌ teas. Fin atoniꞌ ro he nfee neu ameput, saaꞌ reꞌ natai nok saaꞌ reꞌ he sin bisa nmonin.\x + \xo 10:10 \xt 1 Korintus 9:14, 1 Naiꞌ Timotius 5:18\x*   
\p
\v 11 Karu hi mtaam meu kota es, aiꞌ kuan es ate, hi maim tuaf reꞌ he ntoup ki. Rarit mitua mbi naan, tar antea hi misaitan bare naan.  
\v 12 Karu hi mtaam meu tuaf es in umi te, miꞌuab am mak, ‘Hoore tua! Saloom! Tetus ma ao-minaꞌ naꞌko Uisneno neu ki.’  
\v 13 Karu uim tuaf aan antoup ki nok rek-reko, hi mtoit he Uisneno nfee tetus-athoen neu sin. Mes karu sin ka ntoup ki fa te, Uisneno ka nfee fa tetus-athoen neu sin imsaꞌ.  
\v 14 Karu atoniꞌ ka nroim fa he nneen ma natniin ki te, mpoi miꞌko umi naan, aiꞌ kota naan, rarit mtekar askukuꞌ naꞌko hi haem ein, he njair tanar nak, sin ka nromin fa he nnenan ma natninan ki te, sin nasahan ma natahan kuuk.\x + \xo 10:14 \xt Haef ein sin Retaꞌ 13:51\x*  
\v 15 Nokaꞌ-nmeu te, oras Uisneno he nfee hukun neu mansian pah-pinan ia, In of nasanut hukun maꞌfenaꞌ neu atoin Sodom ma Gomoras reꞌ unuꞌ feꞌe te maufiun reꞌuf. Mes mimnau, joo! Fin In of anfee hukun maꞌfenaꞌ nneisi nteniꞌ neu tuaf-tuaf reꞌ ka nromin fa he ntoup ki!”\x + \xo 10:15 \xt Naiꞌ Lukas 10:4-12, Naiꞌ Mateos 11:24, Retaꞌ Ahun-hunut 19:24-28\x*   
\s2 Usif Yesus natoon neu In atoup noinꞌ ein am nak, sin of napenin susat ma haꞌmuꞌit  
\r (Naiꞌ Markus 13:9-13, Naiꞌ Lukas 21:12-17)  
\p
\v 16 “Mimnau! Au ꞌreek haefan ki nahuum on reꞌ Au ꞌsonuꞌ ꞌbib-kase ntaam neu aus fui apisut sin baark ein. Etun hi ro he mpaek ronef on reꞌ kaun anonok. Ma hi neekm ein ro he namnonon on reꞌ koor kefi reꞌ ka naim nahiin fa rasi msaꞌ.\x + \xo 10:16 \xt Naiꞌ Lukas 10:3\x*  
\v 17 Mes ampaant om! Atoniꞌ of anhaꞌmuiꞌ ki nahuum on reꞌ asu anrau ma npius naꞌmaet ꞌbib-kase. Sin of anheer neik ki meu bare reꞌ he nafekan rais pirsait. Ma sin of anbeos ki anbi sin uim oen ein.  
\v 18 Sin of anheer neik ki mnao meu gubernur aiꞌ usif, natuin hi mituin Kau. Mes hi ro he mpaek oras reꞌ naan he mitoon Au Rais Reko meu sin. Nok ranan naan, atoniꞌ reꞌ ka nahiin fa Uisneno, anneen rasi nmatoom nok Kau.  
\v 19 Mes karu sin nheer neik ki on naan ate, hi kais mimtau mmak, ‘Au he uꞌuab ꞌak saaꞌ?’ aiꞌ ‘Au he utaah ꞌak saaꞌ?’ Kais mitenab on naan, fin antea in oras on naan ate, hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan natoon neu ki saaꞌ reꞌ hi ro he miꞌuab.  
\v 20 Oras naan, saaꞌ reꞌ hi miꞌuab ee jaan ka naꞌuu ma naꞌbaaꞌ fa naꞌko hi tuam ein kiim, fin In Asmaan Akniunꞌ ee es reꞌ nanoniꞌ ki he hi miꞌuab saaꞌ-saaꞌ.\x + \xo 10:20 \xt Naiꞌ Markus 13:9-11, Naiꞌ Lukas 12:11-12, 21:12-15\x*   
\p
\v 21 Hi mkius kiim, fin anbi uim jes in nanan, karu anmuiꞌ tuaf anpirsai Kau, of in aok-bian aa kuun es reꞌ naim ranan he naꞌmaet ee. Rarit karu in aanh ee es reꞌ apirsait, in aamf ee of es reꞌ naꞌmaet ee. Karu ainaf-amaf es reꞌ apirsait, of sin aanh ein esan reꞌ naꞌmaet sin.\x + \xo 10:21 \xt Naiꞌ Markus 13:12, Naiꞌ Lukas 21:16\x*  
\v 22 Amkius kiim, of tuaf amfaun sin ok-okeꞌ nsaken mates neu ki, natuin hi mituin Kau. Mes tuaf reꞌ naran ma ntahan tar antea namsoup, Uisneno of ansoi nafetin naan ee.\x + \xo 10:22 \xt Naiꞌ Mateos 24:9,13, Naiꞌ Markus 13:13, Naiꞌ Lukas 21:17\x*  
\v 23 Karu atoniꞌ anhaꞌmuiꞌ ki anbi kota es ate, mfeen maen meu kota bian. Ro tebes! Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Hi of ka mnao misoup maan fa kota anbi Israꞌel sin ok-okeꞌ, mes Au ꞌtebi ꞌfain ꞌuum een.   
\p
\v 24 Mansian ein biasa nhormaat neun tungguru tuaf es, anneis naꞌko in atoup noinꞌ ein. Ma sin anhormaat aam usiꞌ es, anneis naꞌko in ameupt ein.\x + \xo 10:24 \xt Naiꞌ Lukas 6:40, Naiꞌ Yohanis 13:16, 15:20\x*  
\v 25 Karu atoup noin ii nanoniꞌ ma nahiin on reꞌ in tungguru, in nnaben ate, nanokab. Ma karu ameput nanoniꞌ ma nahiin on reꞌ in usin ate, in nnaben ate, nanokab amsaꞌ.  
\p Onaim mimnau! Karu tuaf noꞌen uim tuaf am nak, ‘Ho reꞌ ia Balsebul, es reꞌ nitu ꞌnakaf’ te, in uim je naan ee msaꞌ napein kanaf reꞌ ka reko fa ntein.”\x + \xo 10:25 \xt Naiꞌ Mateos 9:34, 12:24, Naiꞌ Markus 3:22, Naiꞌ Lukas 11:15\x*   
\s2 Kais mimtausan mansian, fin Uisneno npafaꞌ ma npanat ki  
\r (Naiꞌ Lukas 12:2-7)  
\p
\v 26 “Onaim hi kais mimtausan tuaf-tuaf reꞌ anraban ki. Fin saaꞌ reꞌ atoniꞌ nmoeꞌ je nbi baer maꞌnifaꞌ-maꞌkoroꞌ, of mamnitaꞌ.\x + \xo 10:26 \xt Naiꞌ Markus 4:22, Naiꞌ Lukas 8:17\x*  
\v 27 Saaꞌ reꞌ au unoniꞌ ki sin ammees-mees, hi ro he mnao mitoon meu too mfaun. Ma saaꞌ reꞌ Au utoon ee mninuꞌ-mninuꞌ ro he mnao mitoon ee nfuun am nateef meu areꞌ bare-bare.  
\v 28 Kais mimtausan mansian, fin sin suma naꞌmate haa mansian ii in aon, mes sin ka bisa fa he nareꞌu tuaf in asmanan. Onaim hi ro he mimtausan meu Uisneno, fin In kuun es reꞌ anmuiꞌ kuasa he nporin nataam aof-taꞌuf ma smanaf neu ai abar-barat.  
\v 29 Onaim amhaꞌtain hi neekm ein naan. Atoniꞌ naꞌsosaꞌ koor makaꞌ anbi ꞌmasaꞌ oosn ii maꞌkaaf aah. Mes ka tiit tain fa es he nmoufun nmaet, karu hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan ka nfee fa mainuan.  
\v 30 Hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan antae niit ki tar antea saaꞌ reꞌ aanꞌ-anaꞌ krisiꞌ. Hi ꞌnaak fuun ein amfauk ein amsaꞌ, In nahiin sin.  
\v 31 Onaim hi kais mimtau! Natuin Uisneno naan ki maꞌosaꞌ nneis naꞌko koor maak ein ok-okeꞌ.”   
\s2 Ammanakuꞌ Usif Yesus ate, kais mimaeb om  
\r (Naiꞌ Lukas 12:8-9)  
\p
\v 32 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab anteniꞌ mnak, “Tuaf reꞌ nabrain he nmanakuꞌ Kau nbi too mfaun ein sin humak ma sin maatk ein anbi pah-pinan ia, Au of aꞌmanakuꞌ ma uhiin je msaꞌ ꞌbi Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan am ꞌak, ‘Tuaf reꞌ ia, Au Iin ja, tua.’  
\v 33 Mes tuaf reꞌ nasuan ma natotan kau nbi too mfaun ein sin humak ma sin maatk ein am nak, in ka nahiin Kau fa, Au msaꞌ of utoon ꞌeu Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan am ꞌak, ‘Au ka uhiin fa tuaf ia, tua.’ ”\x + \xo 10:33 \xt 2 Naiꞌ Timotius 2:12\x*   
\s2 Usif Yesus antaam neem ma nmoeꞌ mansian ein anmaraabn ein, ka naraem ok fa  
\r (Naiꞌ Lukas 12:51-53, 14:26-27)  
\p
\v 34 “Hi kais mitenab am mak, Au ꞌuum he ꞌeik rais rameꞌ ꞌeu pah-pinan ia. Fin Au ꞌuum he ꞌmoeꞌ mansian ein anmaraban es nok es.  
\v 35 Au ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia, utuin saaꞌ reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno naꞌuab anrari mnak,  
\q1 ‘Aan mone of anraban in amaf,  
\q2 aan feto of anraban in ainaf,  
\q3 ma aan nanef of anraban in ain babaf,   
\q1
\v 36 fin uim jes in nanan anmamusun es nok es.’\x + \xo 10:36 \xt Naiꞌ Mika 7:6\x*   
\p
\v 37 Onaim tuaf reꞌ batuur-batuur anroim he natuin Kau, in ro he nneek Kau \it nneis\it* naꞌko areꞌ saaꞌ-saaꞌ ii ok-okeꞌ, anneis naꞌko in ainaf-amaf, ma anneis naꞌko in aanh ein. Fin karu kaah fa te, tuaf reꞌ naan ka pantas fa he njair Au ngguin.  
\v 38 Fin tuaf reꞌ anroim he natuin Kau, mes ka nroim fa he nasaah haꞌmuꞌit, in ka pantas fa he njair Au ngguin.\x + \xo 10:38 \xt Naiꞌ Mateos 16:24, Naiꞌ Markus 8:34, Naiꞌ Lukas 9:23\x*  
\v 39 Tuaf reꞌ nabarab ma naroitan in tuan he nmaet, natuin in natuin Kau, in of napeni ꞌhonis piut-piut nok Uisneno. Mes tuaf-tuaf reꞌ suma nroim he nmoin arahaa neu in tuan aa kuun, of in aꞌmonin naan, namneuk on ahaa reꞌ naan!”\x + \xo 10:39 \xt Naiꞌ Mateos 16:25, Naiꞌ Markus 8:35, Naiꞌ Lukas 9:24, 17:33, Naiꞌ Yohanis 12:25\x*   
\s2 Uisneno of anbaras saaꞌ reꞌ atoniꞌ anmoꞌe  
\r (Naiꞌ Markus 9:41)  
\p
\v 40 “Tuaf reꞌ antoup ki nok rek-reko, in ntoup Kau msaꞌ. Ma tuaf reꞌ ntoup Kau, in antoup Uisneno msaꞌ reꞌ anreek haefan Kau.\x + \xo 10:40 \xt Naiꞌ Markus 9:37, Naiꞌ Lukas 9:48, 10:16, Naiꞌ Yohanis 13:20\x*  
\v 41 Tuaf reꞌ ntoup mafefa kninuꞌ Uisneno, natuin mafefa kninuꞌ naan naꞌuab rasi nmatoom nok Uisneno, Uisneno of anbaras neu ne on reꞌ Uisneno nbaras neu mafefa kninuꞌ es. Ma tuaf reꞌ ntoup tuaf es, reꞌ neek amneꞌo, natuin tuaf reꞌ naan batuur-batuur natuin Uisneno In romin, Uisneno of anbaras neu ne on reꞌ Uisneno nbaras neu tuaf es, reꞌ in neekn ee mneꞌo.  
\v 42 Tuaf reꞌ antoup tuaf es, reꞌ aan ba-baun reꞌ-reꞌuf, natuin in natuin Kau, ro tebes Uisneno of anbaras neu ne. Maski suma atoniꞌ anfee oe ruum-ruum, Uisneno of ka nnikan ma niahan fa tuaf naan.”   
\c 11  
\s1 Naiꞌ Yohanis Asranit anreek haef he nnaon neun Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Lukas 7:18-35)  
\p
\v 1 Oras Naiꞌ Yesus anfee nrair rais manbaꞌan neu In atoup noniꞌ boꞌes am nua on naan ate, In nnao neu kuan-kuan anbin pah reꞌ naan, he nanoniꞌ ma natoon Uisneno In Rais Reko.   
\p
\v 2 Oras naan, naiꞌ Yohanis anbi bui. Oras in nneen areꞌ rasin reꞌ Naiꞌ Yesus anmoeꞌ sin naan, in nreek haefan in atoup noinꞌ ein he nnao nataan Naiꞌ Yesus am nak,  
\v 3 “Uisneno nbaꞌan nain naꞌko afi unuꞌ mnak, In he nsonuꞌ Kristus antaam neem he nsoi nafetin kit atoin Yahudis. Onaim au he utaan ꞌak, Ho reꞌ ia, Kristus, aa oo? Aiꞌ hai ro he mpao tuaf es antein?” Onaim sin nnaon ma nataan Naiꞌ Yesus.   
\p
\v 4 Anneen on naan ate, Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Hi mneen amrair ma miit kiim. Onaim amfain nai ma meu te mitonan naiꞌ Yohanis am mak, areꞌ saaꞌ-saaꞌ ii njari nrarin, natuin saaꞌ reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno naiꞌ Yesaya antui nain je mnak,   
\q2
\v 5 Aforot, ankius ma niit een.  
\q2 Abuat, anbibaꞌ-tuiꞌ, nfeen ma nnao goen.  
\q2 Ameen nui-atrokiꞌ, nareok ma nakniun een.  
\q2 Akosot, anneen anrair kuun een.  
\q2 Amates, anfeen ma nmoni mfain jen.  
\q2 Atoin kasian, anneen kuun Rais Reko.\x + \xo 11:5 \xt Naiꞌ Yesaya 35:5-6, 61:1\x*   
\p
\v 6 Onaim on nai: amnao nai, meu te mitonan naiꞌ Yohanis, in of napein in upan ma paꞌe karu in npirsai piut neu Kau. Natuin Uisneno of anfee tetus-athoen neu tuaf-tuaf reꞌ in pirsait ee neu Kau gui, naꞌkiiꞌ!”   
\p
\v 7 Oras naiꞌ Yohanis in atoup noinꞌ ein antebi nfanin on naan ate, Naiꞌ Yesus naꞌuab neu too mfaun ein anmatoom nok naiꞌ Yohanis am nak, “Oras hi mnao maim naiꞌ Yohanis anbi baer ruman naꞌroo naꞌko kuan on naan ate, hi mitenab mak, hi he miteef mok atoniꞌ human on reꞌ mee? Ka neu fa he hi mnao miteef mok atoin per-pero, on reꞌ aijooꞌ goan reꞌ ain ee nabeob ee natun-tuin aah!  
\v 8 Ma ka neu fa he hi mnao mkius atoniꞌ reꞌ anpaek paek maꞌosaꞌ, fin tuaf on reꞌ naan, suma natua et sonaf!  
\v 9 Onaim hi mnao mkius atoniꞌ human on reꞌ mee anbi bare naan? Hi mitenab am mak, hi mnao miteef mok mafefa kninuꞌ Uisneno? Batuur! Mes in reꞌ naan, mafefa kninuꞌ reꞌ maꞌtain reꞌuf.  
\v 10 Fin matuꞌi et Uisneno In Suur Akninuꞌ anmatoom nok naiꞌ Yohanis am nak,  
\q1 ‘Amneen! Au ꞌreek haef Au tuaf,  
\q2 he nnao nahuun ma nasoit enoꞌ ranan neu Ko.’\x + \xo 11:10 \xt Naiꞌ Meliaki 3:1\x*   
\p
\v 11 Amneen mirek-rekoꞌ! Anbi pah-pinan ia, ka tiit tain fa tuaf es, reꞌ maꞌtaniꞌ nneis naꞌko naiꞌ Yohanis. Mes naꞌko areꞌ mansian ein ok-okeꞌ reꞌ anmanakuꞌ Uisneno njair sin Usif, amunit baineis-neis ii msaꞌ maꞌtaniꞌ nneis naꞌko naiꞌ Yohanis.  
\v 12 Anmurai naꞌko naiꞌ Yohanis nait in mepu tar antea oras ia, tuaf amfaun een antaam anjarin Uisneno Iin na. Mes anmuiꞌ bian natenab ansaan nak, sin ro he nmakenan he naꞌsekeꞌ biak ein he njarin Uisneno Iin na.  
\v 13 Antea oras naiꞌ Yohanis Asranit in amneman, hit nonot atoniꞌ Yahudis biasa atmoin tatuin kaꞌo Musa ma mafefa kninuꞌ Uisneno sin atoorn ein.\x + \xo 11:13 \xt Naiꞌ Lukas 16:16\x*  
\v 14 Onaim ampirsai meu Kau goah. Naiꞌ Yohanis naan, es reꞌ kaꞌo Elia reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno sin natoon nain in amneman.\x + \xo 11:14 \xt Naiꞌ Meliaki 4:5, Naiꞌ Mateos 17:10-13, Naiꞌ Markus 9:11-13\x*  
\v 15 Onaim karu mroim he mihini te, mneen mirek-rekoꞌ!   
\p
\v 16 Au he uꞌuab retaꞌ he hi bisa mihini mmak, mansian oras ia, mansian human on reꞌ mee. Fin sin reꞌ naan, nahuum on reꞌ riꞌaan ein reꞌ antok-tokon etan aꞌmasaꞌ. Sin anmahaamn ein es nok es am nak,   
\q1
\v 17 ‘Hoe! Hai arkai amfuu bobe buꞌ-buaꞌ,  
\q2 mes hi ka mibsooꞌ ma mmarin-riin fa.  
\q1 Hai arkai amsii, siit kurut-kaet buꞌ-bua,  
\q2 mes hi ka msuus ma mkae fa.’   
\p
\v 18 Hi on reꞌ riꞌanaꞌ reꞌ ka nreen nahiin fa. Oras naiꞌ Yohanis neem, in nanaah on, ma ka nbukae fa tua min-kase. Mes atoniꞌ naꞌaakn ee mnak, ‘In nniut sae!’  
\v 19 Mes oras ia, Au Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, Au ꞌuum aꞌrair. Au ka unaah Ok fa, ma Au ꞌiun tua min-kase. Mes atoniꞌ naꞌakan Kau mnak, ‘In reꞌ naan, mansian akomat ma aparuꞌ! Amauf raru! In nnao nkuaꞌnoon nok ahoik beo ngguin! Ankuaꞌnoon nok tuaf-tuaf reꞌ ka mapakeꞌ fa! Ka ntae nahiin fa in tuan!’ Mes hi mtanar kiim Au uabak reꞌ ia, hee! Uisneno In mahiin ee mamnitaꞌ anbi Iin na sin aꞌmoink ein.”   
\s1 Anmatoom nok tuaf reꞌ ka nromin fa he ntoup Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Lukas 10:13-15)  
\p
\v 20 Rarit Usif Yesus anmurai nakain kuan fauk sin too ngguin. In nmoꞌe nrair rais sanmakat maꞌtaniꞌ anbi baren reꞌ naan, mes sin ka nromin fa he nasaitan sin ꞌmoeꞌ saant ein, he ntebi nfanin ma natuin Uisneno In raan aꞌhonis amneot.  
\v 21 Naiꞌ Yesus nakain sin im nak, “Abitan Korasin ma Betsaidas sin! Ampaant om! Hi of mipein siraak! Au ꞌmoꞌe ꞌrair rais sanmakat humaꞌ-humaꞌ ꞌbi hi humam ma hi matam, mes hi ka mroim fa he mpirsai Uisneno. Te kaah, hi atoin Yahudis ki reꞌ ammanakuꞌ mak hi mihiin Uisneno. Mes karu rais sanmaakt ein reꞌ Au ꞌmoeꞌ sin aꞌbi hi kuan ein naan anjari nrarin anbin kota Tirus ma Sidon, onaim aꞌroo-ꞌroo te reꞌ ia abitan reꞌ nee, sin naꞌpisan nrarin, ma nasaitan sin saant am penu sin, rarit natuin Uisneno. Ma sin of anpaken tai-nukat amsaꞌ, ma antaon askukuꞌ anbi sin aꞌnaak ein he njarin tanar am nak, sin nmeiꞌ jok nok sin saant am penu sin. Te kaah, abitan Tirus ma Sidon naan, ka atoin Yahudis fa reꞌ anmanauk ein nak sin nahiin Uisneno.\x + \xo 11:21 \xt Naiꞌ Yesaya 23:1-18, Naiꞌ Yeskial 26:1—28:26, Naiꞌ Joel 3:4-8, Naiꞌ Amos 1:9-10, Naiꞌ Sakarias 9:2-4\x*  
\v 22 Batuur! Hi of miit kiim! Karu Uisneno nafeek areꞌ kanan mansian ein sin rasin, abitan Tirus ma Sidon sin napenin hukun maꞌkafaꞌ nneis naꞌko ki!   
\p
\v 23 Hi abit Kapernaum! Ampaant om! Hi kais mitenab am mak, Uisneno naꞌratan ki mtaam meu sonaf neno tunan. Kaah fa, tua! Uisneno of nait inporin ki mtaam meu ai abar-barat! Bait rais sanmaakt ein reꞌ Au ꞌmoeꞌ sin aꞌbi hi kuan ein, anjair nahunun anbin kota Sodom, bait Uisneno ka nperluu fa he nareuꞌ niis kot maufinu naan. Fin karu abitan Sodom niit rais sanmaakt ein naan, bait sin nasaitan sin moeꞌ maufiun ein.\x + \xo 11:23 \xt Naiꞌ Yesaya 14:13-15, Retaꞌ Ahun-hunut 19:24-28\x*  
\v 24 Batuur! Hi of miit kiim! Karu Uisneno nafeek areꞌ kanan mansian ein sin rasin, abitan Sodom sin napenin hukun maꞌkafaꞌ nneis naꞌko ki!”\x + \xo 11:24 \xt Naiꞌ Mateos 10:15, Naiꞌ Lukas 10:12\x*   
\s1 Usif Yesus nfee haan askaut he tatuin Ee, nok ranan naan maut he hit taꞌbeꞌi tfain  
\r (Naiꞌ Lukas 10:21-22)  
\p
\v 25 Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, In nꞌonen am nak, “Amaꞌ Aꞌnaet et neno tunan ma pah-pinan. Au ꞌbaiseun ma usaeb makasi kouꞌ-koꞌu, natuin Ho mꞌekaꞌ rais huukn ein naan muꞌko Ho tuam aan meu tuaf-tuaf reꞌ annaben sin tuak ein ahiint ein, ma abeoꞌt ein. Mes Ho mꞌeut ma mutoon areꞌ kanan rasin naan meu atoin aꞌbaut ma atoin neek aꞌpaarn ein.  
\v 26 Namneo, Aam! Fin rasin reꞌ naan anmoeꞌ Ho nekam naan anmariin, tua!”   
\p
\v 27 Anꞌonen anrair on naan ate, Naiꞌ Yesus naꞌuab neu abitan reꞌ naan am nak, “Amneen mirek-rekoꞌ! Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan, anfee nrair kuasa sin ok-okeꞌ neu Kau. Tuaf reꞌ nahiin Kau batuur-batuur ii, suma meseꞌ, es reꞌ Au Amaꞌ. Ma Tuaf reꞌ nahiin batuur-batuur Au Amaꞌ, suma Amaꞌ In Anah, es reꞌ Au reꞌ ia. Ma Au ꞌpiir tuaf bian sin he ꞌeut ma utoon ꞌeu sin, he sin nahiin narek-reokꞌ Ee.\x + \xo 11:27 \xt Naiꞌ Yohanis 3:35, 1:18, 10:15\x*   
\p
\v 28 Hi ar-arki reꞌ ammeup maꞌtaniꞌ ma mhae mmaet, iim nai he mituin Kau! Hi ar-arki reꞌ mroi ma misaah rais maꞌfenaꞌ, iim amꞌain Kau!  
\v 29 Karu hi mtoup Au noniꞌ sin ma iim mituin Kau te, hit on reꞌ bijae luku nua reꞌ anheer hau luku noon es. Fin Au reꞌ ia, Au neek reko Kau, ma neek aꞌparan Kau. Karu hi mituin Kau te, hi miꞌbeꞌi mfain.\x + \xo 11:29 \xt Naiꞌ Yeremias 6:16\x*  
\v 30 Natuin Au noniꞌ naan, ka maꞌnukaꞌ ma susa fa. Ma Au prenat naan, ka maꞌfenaꞌ fa.”   
\c 12  
\s1 Atoniꞌ nakritik Usif Yesus anmatoom nok neno snasat  
\r (Naiꞌ Markus 2:23-28, Naiꞌ Lukas 6:1-5)  
\p
\v 1 Neot es, nateef nok atoin Yahudis sin neno snasat, Naiꞌ Yesus nok In atoup noinꞌ ein annaon npeꞌon biak ein sin rene. In atoup noinꞌ ein namnahan, es naan ate sin nhetun maak-gandum in punin ma nahan oras sin nnaon.\x + \xo 12:1 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 23:25\x*  
\v 2 Anbi naan, anmuiꞌ naan tuaf fauk naꞌkon partei pirsait Farisi reꞌ annaaꞌ naher-heran harat Yahudi. Ankius nitan Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein anmoꞌen on naan ate, sin nakain Ee mnak, “Ho atoup noinꞌ ein anhetun maak-gandum nateef nok neno snasat! Kais on naan! Fin reꞌ naan antanhai nrair hit atoran.”   
\p
\v 3-4 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On mee? Hi ka mimnau fa kaꞌo Daut in retaꞌ? Kaꞌo Daut nok iin na sin taik ein naꞌroton natuin sin namnahan nmaten. Onaim in ntaam neu Uisneno In Tenar Onen. Rarit in nait utunuꞌ reꞌ aꞌnaak pirsait ein anfee nrair sin neun Uisneno he sin nbukaen. Te kaah, utuun ein reꞌ naan suma aꞌnaak pirsait ein esan reꞌ nmuꞌin hak he nbukae sin. Aꞌtetaꞌ naꞌko naan ate, ka bole fa. Rarit kaꞌo Daut sin anbukaen, mes ka tiit fa tuaf es he nasaan sin. Hi on reꞌ ka mrees mihiin fa Uisneno In Suur Akninuꞌ!\x + \xo 12:3-4 \xt 1 Naiꞌ Samuel 21:1-6, Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 24:9\x*  
\v 5 Fin anbi Suur Akninuꞌ naan, matuꞌi nmatoom nok aꞌnaak rais pirsait ein sin mepu, es reꞌ he ntuthaen anbin uim onen nateef nok neno snasat. Mes sin ka nsanan fa saaꞌ-saaꞌ.\x + \xo 12:5 \xt Surat Sensus 28:9-10\x*  
\v 6 Amneen! Unuꞌ feꞌ, uim onen ro pentiing, mes oras ia rais jes pentiing anneis. Es reꞌ Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia.  
\v 7 Anbi Suur Akninuꞌ, Uisneno naꞌuab am nak, ‘Au roimk ii on nai: Au ngguin ro he nakriraꞌ rais kasian, es nok es. Karu sin ka nmoꞌen fa on naan ate, sin muꞌi-ꞌturuꞌ reꞌ sin neik sin ma naꞌturuꞌ sin neun Kau naan, ka maꞌupan fa saaꞌ-saaꞌ.’ Onaim karu hi mihiin mirek-rekoꞌ Uisneno In Kabin ma Prenat naan ate, bait hi ka mikuu fa Au atoup noinꞌ ein mak sin nsanan. On nai te sin ka nsanan fa te!\x + \xo 12:7 \xt Naiꞌ Mateos 9:13, Naiꞌ Hosea 6:6\x*  
\v 8 Fin Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Au ꞌmuiꞌ hak he ufeek ꞌak, mansian ii bole nmeup saaꞌ nateef nok neno snasat.”   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ tuaf nateef nok neno snasat  
\r (Naiꞌ Markus 3:1-6, Naiꞌ Lukas 6:6-11)  
\p
\v 9 Rarit Naiꞌ Yesus annao nasaitan bare naan, he ntaam neu sin uim onen.  
\v 10 Anbi bare naan, atoin es in aꞌniman anmaet ao-biaf. Atoin Farisis sin namin ranan he nasaan Naiꞌ Yesus, kar-karu In narekoꞌ atoniꞌ naan nateef nok neno snasat. Rarit sin nataan Ee mnak, “Tatuin hit atoran rais pirsait, atoniꞌ bole narekoꞌ tuaf nateef nok neno snasat, aiꞌ kaah?”   
\p
\v 11 Rarit Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Karu tuaf es in aꞌbib-kase es anmoufu ntaam anbi konaꞌ nateef nok neno snasat, ꞌbib-kase naan in tuan ee ro he napoitn ee, aiꞌ kaah?\x + \xo 12:11 \xt Naiꞌ Lukas 14:5\x*  
\v 12 Onaim Uisneno anneek mansian, anneis naꞌko tuaf reꞌ anneek in aꞌbib-kase naan. Nok ranan naan, atoniꞌ bole nmoeꞌ rais reko nateef nok neno snasat.”   
\p
\v 13 Onaim In naꞌuab neu atoniꞌ reꞌ in aꞌniman bian ee nmaet naan am nak, “Baꞌe! Amnonaꞌ ho ꞌnimam naan neem!” Rarit in nnonaꞌ in aꞌniman amates naan, onaim nareok nain oras naan, on reꞌ in aꞌniman bian.   
\p
\v 14 Ankius nitan on naan ate, atoin Farisis sin nek-neuk nisik. Onaim sin nfeen annaon nasaitan uim onen naan. Sin nnao nmaꞌakoran am nak, “Hit ro he taim ranan he taꞌmaet Ee!”   
\s1 Uisneno es reꞌ anpiir naan Naiꞌ Yesus he nmeup neu Ne  
\p
\v 15 Mes Naiꞌ Yesus nahiin sin reon maufinu naan, es naan ate, In nnao neu bare bian. Too mfaun ii natuin Ee, rarit In narekoꞌ ameent ein ok-okeꞌ.  
\v 16 Mes In ntaar sin im nak, “Hi kais mitoon meu tuaf bian anmatoom nok Kau.”  
\v 17 In nmoeꞌ on reꞌ naan, natuin saaꞌ reꞌ Uisneno natoon nain neu In mafefa kninuꞌ naiꞌ Yesaya mnak,   
\q1
\v 18 “Amkius miit! In reꞌ ia, Au tua renuꞌ tua rekaꞌ reꞌ Au ꞌpiir ꞌain Je.  
\q2 Au ꞌneek Ee,  
\q3 ma Au neek ii nmariin piut neu Ne.  
\q1 Au of aꞌfee ma ꞌnonaꞌ Au Smanak ꞌeu Ne,  
\q2 he In nnao nanoniꞌ mansian am tuaf et uuf am pah,  
\q3 anmatoom nok Au raan aꞌhonis amneot am amnonot.   
\q1
\v 19 In ka npaas fa In aꞌbasan.  
\q1 In ka naikas ma naꞌratan fa In tuan.   
\q1
\v 20 In neekn ee reko.  
\q2 In ka nasusab fa es.  
\q1 Hau reꞌ he noi natꞌiup ma natriiꞌ, In ka nꞌiup goe fa.  
\q2 Pauk piin marak aanꞌ-anaꞌ, In ka nfukar niis ne fa.  
\q1 In nanoniꞌ piut, tar uuf am pah sin nahinin he natuin Uisneno In raan aꞌhonis amneot ma amnonot.   
\q1
\v 21 Mansian naꞌko uuf am pah of anpirsai Je, natuin sin nahinin nak, In reꞌ naan, sekau.”\x + \xo 12:21 \xt Naiꞌ Yesaya 42:1-4\x*   
\s1 Tunggur agaam ein nakuu Usif Yesus am nak, nitu ꞌnakaf es reꞌ anfee Ne kuasa  
\r (Naiꞌ Markus 3:20-30, Naiꞌ Lukas 11:14-23)  
\p
\v 22 Neot es, anmuiꞌ tuaf neik neu Naiꞌ Yesus tuaf es, reꞌ anniut sae tar antea in nfoor ma nmuu nmaet. Onaim Naiꞌ Yesus nriuꞌ napoitan nitu naan, ma nareokꞌ ee. Rarit atoniꞌ naan bisa niit ma bisa naꞌuab oras naan amsaꞌ.  
\v 23 Ankius nitan on naan ate, too mfaun ein ansanmakan. Sin naꞌuab ein am nak, “Of oniꞌ In reꞌ ia, naiꞌ Daut in sufan, reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno sin antui nain je naꞌko afi unuꞌ. In reꞌ ia, oniꞌ Tuaf reꞌ hit tpa-pao!”   
\p
\v 24 Mes oras atoin Farisis sin annenan on naan ate, sin ka ntoupun reko fa. Rarit sin naꞌuab ein am nak, “Hoe! Atoniꞌ reꞌ ia bisa nriuꞌ nitu, natuin nitu ꞌnakaf Balsebul es reꞌ anfee Ne kuasa.”\x + \xo 12:24 \xt Naiꞌ Mateos 9:34, 10:25\x*   
\p
\v 25 Mes Naiꞌ Yesus nahiin atoin Farisis sin uab ein naan. Onaim In natoon neu sin im nak, “Hi uab ein naan, tateenb ee te, ka nnao fa! Karu anbi pah es, in too gui anmabanan nmafan-faink ein, ka neu fa he pah reꞌ naan bisa nhaek nabar-baar. On naan amsaꞌ anbi kota es in nanan, aiꞌ anbi uim jes in nanan, es ankataas es, sin ro of anpeꞌen ma nbaits ok.  
\v 26 Onaim karu niutn ein anmamusun ma anmariꞌun es nok es ate, sin aꞌnaakt ee ka bisa nnaaꞌ fa prenat naan aꞌroo.  
\v 27 Mimnau! Hi ngguin anriuꞌ nahinin nitu msaꞌ. Sin npaek kuasa naꞌko nitu, oo? Kahaf! Onaim hi kais miꞌuab tafiꞌ-tafiꞌ mmak, Au ꞌpaek nitu he ꞌriuꞌ kuasa naꞌko nitu. Hi ngguin kiim of esan reꞌ nafekan am nak, saaꞌ reꞌ hi mikukuꞌ sin meu Kau naan, ansaan.  
\v 28 Mes karu Au ꞌriuꞌ nitu ꞌpaek Uisneno In Asmaan ee In kuasan, naan nakriraꞌ nak, Uisneno naan, batuur-batuur Usif reꞌ anhake nrair et hi humam ma hi matam.   
\p
\v 29 Karu abaakt ii he ntaam nabaak anbi atoin maꞌtain es in umi, in ro he nfuut nahunun uim tuaf naan mates feꞌ. Rarit naꞌ in nait neik bareꞌ naꞌko umi naan.\f + \fr 12:29 \ft Nok ranan naan, Naiꞌ Yesus natoon am nak, In maꞌtani nneis naꞌko nitu ꞌnakaf, reꞌ sin biasa nteek ee nak, ‘Balsebul’.\f*   
\p
\v 30 Mimnau mirek-rekoꞌ. Tuaf reꞌ ka nkuaꞌnoon fa nok Kau, in reꞌ naan anmamuus nok Kau. Ma tuaf reꞌ ka nturun ma nbaab Kau fa nbi Au mepu, in reꞌ naan suma nareuꞌ goah.\x + \xo 12:30 \xt Naiꞌ Markus 9:40\x*  
\v 31 Onaim amneen mirek-rekoꞌ Au uabak reꞌ ia! Uisneno nabarab he nnoes nain mansian ein sin sanat. Ma karu atoniꞌ naꞌuab ka reko fa neu biak ein, Uisneno nabarab he nfee saok sanat neu ne. Mes karu anmuiꞌ tuaf nabrain he naꞌuab naꞌreꞌuf Uisneno In Asmaan Akninuꞌ, Uisneno ka nsaok nain fa in sanat naan.  
\v 32 Karu atoniꞌ naꞌuab reꞌuf neu Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, Uisneno nabarab he nsaok nain in sanat. Mes karu atoniꞌ naꞌuab naꞌreꞌuf ma nraban Uisneno In Asmaan Akninuꞌ, Uisneno ka nsaok nain fa sanat naan tar antea nabar-baar amsaꞌ!”\x + \xo 12:32 \xt Naiꞌ Lukas 12:10\x*   
\s1 Hau roet ma in fuan  
\r (Naiꞌ Lukas 6:43-45)  
\p
\v 33 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab piut neu atoin Farisis sin im nak, “Mitenab mirek-rekoꞌ! Hau roet arekot, nafua fua reko. Mes hau reꞌuf, nafua fua reꞌuf. Fin, naꞌko roet ii in fuan, atoniꞌ bisa nahini mnak, hau roet naan reko, aiꞌ kaah.\x + \xo 12:33 \xt Naiꞌ Mateos 7:20, Naiꞌ Lukas 6:44\x*  
\v 34 Mes hi on reꞌ kaun aputa-kriut! Hi ka bisa miꞌuab fa rais reko. Natuin saaꞌ reꞌ et atoniꞌ in nekan, naan es reꞌ of anpoi npeoꞌ in fefan.\x + \xo 12:34 \xt Naiꞌ Mateos 3:7, 23:33, 15:18, Naiꞌ Lukas 3:7, 6:45\x*  
\v 35 Atoin neek arekot, in of naꞌuab reko, natuin anmuiꞌ rais reko ma tenab reko et in nekan. Mes amaufinut, ro tebes naꞌuab maufinu, natuin anmuiꞌ rais maufinu et in nekan.   
\p
\v 36 Ampirsai Kau! Oras pah-pinan ia namsoup, Uisneno anparikas mansian ein ok-okeꞌ sin rasin. Oras naan, es-es ate ro he nataah kuun in uaban reꞌ ka maꞌupan fa.  
\v 37 Onaim ampaant om! Fin Uisneno of antai hi uab ein, ma nafeek am nak, hi mipein hukun, aiꞌ kaah.”   
\s1 Atoniꞌ ntoit he Usif Yesus nakriraꞌ bukti  
\r (Naiꞌ Markus 8:11-12, Naiꞌ Lukas 11:29-32)  
\p
\v 38 Anneen Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan ate, tunggur agama fauk ma atoin Farisis sin ntoit Je mnak, “Aam Tungguru! Hai mtoit he hai miit Ko mmoeꞌ rais sanmakat, he njair bukti mnak, Ho kuasam naan batuur-batuur amneemn ii naꞌko Uisneno.”\x + \xo 12:38 \xt Naiꞌ Mateos 16:1, Naiꞌ Markus 8:11, Naiꞌ Lukas 11:16\x*   
\p
\v 39 Mes Naiꞌ Yesus naskarak sin im nak, “Hoe! Mansian oras ia ka nroim fa he nneen ma natniin Uisneno! Suma nahini haa he nmoꞌen kuuk maufinu! Maski hi mtoit rais sanmakat, mes Au ka ꞌmoeꞌ utuin ki fa. Natuin unuꞌ te, Uisneno nfee nrair rais sanmakat anpaek In mafefa kninuꞌ naiꞌ Yunus. Naan nanokab anrair!\x + \xo 12:39 \xt Naiꞌ Mateos 16:4, Naiꞌ Markus 8:12\x*  
\v 40 Naiꞌ Yunus natua neno teun ma fai teun anbi iik kouꞌ goes in tain. On naan amsaꞌ Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia. Au of utua neno teun ma fai tenu ꞌbi nua fatu, bare ꞌmaten.\x + \xo 12:40 \xt Naiꞌ Junus 1:17\x*  
\v 41 Oras neon amsoput, Uisneno njair afeek rasi, abitan Niniwe sin nhaken njarin saksii he nakuu ki mnak, ‘Hi arki reꞌ ia, amonot!’ Unuꞌ te, abitan Niniwe sin nnenan ma natniin Uisneno In mafefa kninuꞌ naiꞌ Yunus, onaim sin naꞌpisan ma nasaitan sin saant am penu sin. Mes hi te, kahaf! Te kaah, oras ia, Tuaf reꞌ et hi tnaanm ein, maꞌtani nneis naꞌko naiꞌ Yunus. Tuaf reꞌ naan, es reꞌ Au reꞌ ia. Mes hi ka mroim fa he mfairoir Kau kreꞌo msaꞌ.\x + \xo 12:41 \xt Naiꞌ Junus 3:5\x*  
\v 42 Oras neon amsoput, Uisneno njair afeek rasi, uis bifee bi Seba naꞌko pasaꞌ haaꞌ-nua, anhake njair saksii. In nakuu ki ar-arki reꞌ amonit oras ia mnak, ‘Hi ar-arki reꞌ ia, amonot!’ Unuꞌ te, uis bifee naan neem naꞌko bare ꞌroo-ꞌroo he niit nok in matan usif Soleman in mahinin. Te kaah, oras ia Tuaf reꞌ et hi tnaanm ein, maꞌtani nneis naꞌko usif Soleman. Tuaf reꞌ naan, es reꞌ Au reꞌ ia. Mes hi ka mroim fa he mfairoir Kau kreꞌo msaꞌ.”\x + \xo 12:42 \xt 1 Uisf ein sin Retaꞌ 10:1-10, 2 Mapeꞌo ꞌNaof Pah Israꞌel ma Pah Yahuda 9:1-12\x*   
\s1 Nitu reꞌ anfani nteniꞌ neu tuaf reꞌ in natua niit anbi naa  
\r (Naiꞌ Lukas 11:24-26)  
\p
\v 43 “Karu niut gui nriuꞌ napoitn ee naꞌko tuaf es, nitu naan annao neu baer ruman he nasnaas. Mes in ka napein fa bare he natua.  
\v 44 Onaim in natenab am nak, ‘Ahh! Au ka upein fa bare on nai te, reko nneis au ꞌfain he utua ꞌbi tuaf reꞌ neno na au utua gui.’ Rarit in ntebi nfain, onaim in niit bare naan nakninuꞌ nrair, ma ankikin narek-rekoꞌ nrair bare naan.  
\v 45 Rarit nitu naan annao nhaman in partei ngguin tuaf hiut reꞌ maufinu nneis naꞌko ne. Onaim sin nnaon natuan nbin atoniꞌ naan, onaim sin nauban naan ee. Onaim oras ia, atoniꞌ naan in aꞌmoin ii nreꞌu nneis. On naan amsaꞌ anmatoom nok mansian oras ia.”\f + \fr 12:45 \ft Unuꞌ te, sin nmoꞌen maufinu humaꞌ-humaꞌ, ma sin npaon Mesias In amneman amsaꞌ. Te kaah, oras reꞌ ia, sin nateef anrarin nok Mesias, mes sin ka ntoup Goe fa. Onaim oras reꞌ ia, sin amreꞌun nnesin naꞌkon unuꞌ.\f*   
\s1 Usif Yesus In nonot-asar reꞌ batuur-batuur ein  
\r (Naiꞌ Markus 3:31-35, Naiꞌ Lukas 8:19-21)  
\p
\v 46 Oras naan, Naiꞌ Yesus naꞌuab nok too mfaun ein feꞌ. Onaim In ainaf ma In oirf ein neman he nateef nok Ne. Sin nhaken nbin moneꞌ, ma nreun tuaf he noꞌen.  
\v 47 Onaim anmuiꞌ tuaf neem natoon Ee mnak, “Aam! Ho ainaꞌ ma sin Ho oriꞌ etan moneꞌ. Sin he nateef nok Ko, tua.”\f + \fr 12:47 \ft Tuis uab Yunani bian, ka ntui fa eraꞌ boꞌ haa mhiut (47) reꞌ ia.\f*   
\p
\v 48 Rarit Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Au ainaꞌ reꞌ batuur ii, sekau? Ma au orif-tataf reꞌ batuur ii, sekau?”  
\v 49 Onaim In nruur neu too mfaun ein reꞌ natuin Ee, ma naꞌuab am nak, “Amkius kiim, sin ar-arsin reꞌ ia, Au ainaꞌ ma Au orif-tataf sin.  
\v 50 Fin tuaf reꞌ nmoeꞌ natuin Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan In romin, naan sin Au nonot-asar sin reꞌ batuur.”   
\c 13  
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok akaniꞌ fini nbi afu humaꞌ-humaꞌ  
\r (Naiꞌ Markus 4:1-9, Naiꞌ Lukas 8:4-8)  
\p
\v 1 Neno naan, Naiꞌ Yesus anpoi nnao naꞌko umi naan he nnao ntoko nbi nefo Galilea in ninin.  
\v 2 Onaim too mfaun ein neman ma naub naan Ee. Rarit In nsae ntoko nbi kofaꞌ es, reꞌ nhake nbi naan, he nanoniꞌ too mfaun. Abitan auf meot ee nnenan ma natniin Ee.\x + \xo 13:2 \xt Naiꞌ Lukas 5:1-3\x*  
\v 3 Onaim In nanoniꞌ rasi mfaun neu sin, npaek retaꞌ. In naretaꞌ am nak, “Anmuiꞌ naan atoin tani es annao nꞌain in rene he nkaniꞌ fini.  
\v 4 Oras in nkaniꞌ fini on naan ate, fini bian anmoufun nbin ranan. Onaim koorn ein neman ma nteon-nsiun nain finin naan okeꞌ.   
\p
\v 5 Mes fini bian anmoufun nbin auf mafatuꞌ. Finin naan natoron rabah, natuin afu naan mainihas.  
\v 6 Mes oras maans ee nsae on naan ate, fiin atoors ein naan namnenen ma nmeto nmaten. Fin sin aꞌbaaꞌk ein ka ntaman fa ntean auf goe ꞌpinan.   
\p
\v 7 Fini bian anmoufun nbin huu maꞌaikaꞌ. Onaim huu maꞌaikaꞌ naan nakhapiꞌ naan sin tar antea finin naan anmaten.   
\p
\v 8 Mes fini bian anmoufun nbin auf afaꞌ. Finin naan natoron, rarit anmonin, nasufan ma napunin. Bian nafuan no boꞌ teun, bian no boꞌ nee, ma bian no nautn es.   
\p
\v 9 Sekau marukiꞌ, maut he nneen narek-rekoꞌ!”   
\s1 Usif Yesus natoon neu saaꞌ am es In nanoniꞌ te npaek retaꞌ  
\r (Naiꞌ Markus 4:10-12, Naiꞌ Lukas 8:9-10)  
\p
\v 10 Rarit Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein neman ma nataan Ee mnak, “Nansaaꞌ am es Ho munoniꞌ too mfaun ein ate, ampaek retaꞌ?”   
\p
\v 11 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Natuin hi mroim he mihiin batuur-batuur Uisneno In aprenat, es naan ate Au utoon ki retaꞌ naan in aꞌmoufun. Mes karu bian ate, Au unoniꞌ sin aꞌpaek retaꞌ.  
\v 12 Fin atoniꞌ reꞌ he naim batuur-batuur neu Uisneno In romin, Uisneno of anmoeꞌ je nahini ntein. Mes atoniꞌ reꞌ ka ntoe natuin fa Uisneno In romin, Uisneno of anmoeꞌ je nmono nkoon.\x + \xo 13:12 \xt Naiꞌ Mateos 25:29, Naiꞌ Markus 4:25, Naiꞌ Lukas 8:18, 19:26\x*  
\v 13 Au unoniꞌ sin aꞌpaek retaꞌ, natuin:  
\q1 ‘Sin nkisun ma nitan nrarin,  
\q2 mes sin ka nromin fa he nahinin.  
\q1 Sin nnenan ma natninan nrarin,  
\q2 mes sin ka nromin fa he nahinin.’   
\p
\v 14 Sin reꞌ naan on reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno naiꞌ Yesaya antui nain je mnak,  
\q1 ‘Hi of amneen ma mitniin,  
\q2 mes hi ka mroim fa he mihiin.  
\q1 Hi of amkius ma miit,  
\q2 mes hi ka mroim he mihiin fa saaꞌ reꞌ njair naan.   
\q1
\v 15 Natuin tuaf ein reꞌ ia sin neek ein on fatu,  
\q2 sin nmoeꞌ sin ruik ein ankoson,  
\q3 sin nmoeꞌ sin maatk ein anforon.  
\q1 Onaim maut he sin on reꞌ naan, he sin ruik ein ankoson on reꞌ naan,  
\q2 mbain he on reꞌ naan, he sin maatk ein anforon on reꞌ naan.  
\q3 Maut he Au kais urekoꞌ sin,  
\q2 natuin sin ka nromin he ntoe natuin Kau fa.’\x + \xo 13:15 \xt Naiꞌ Yesaya 6:9-10\x*   
\p
\v 16 Mes hi reꞌ ia, ro mipein paꞌe, joo! Fin hi miit kiim meik hi matam, ma mneen kiim meik hi rukim.  
\v 17 Ampirsai Kau! Afi unuꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno, ma atoin neek amneoꞌn ein, anromin mat-maten he sin bisa niit saaꞌ-saaꞌ reꞌ hi miit sin, mes ka bisa fa. Sin anromin mat-maten amsaꞌ he nneen saaꞌ-saaꞌ reꞌ hi mneen sin, mes ka bisa fa.”\x + \xo 13:17 \xt Naiꞌ Lukas 10:23-24\x*   
\s1 Usif Yesus anfei oten naꞌko retaꞌ anmatoom nok fini  
\r (Naiꞌ Markus 4:13-20, Naiꞌ Lukas 8:11-15)  
\p
\v 18 Naꞌuab anrair on naan ate, Naiꞌ Yesus nak sin im nak, “Oras ia hi mneen retaꞌ naan in oten.  
\v 19 Fini reꞌ anmoufun nbin ranan naan, nahuum on reꞌ tuaf reꞌ anneen Kabin ma Prenat anmatoom nok Uisneno In aprenat, mes in ka nahiin fa batuur-batuur. Rarit nitu ꞌnaakf ee neem ma nbakat naan Kabin ma Prenat naꞌko tuaf naan in nekan.   
\p
\v 20 Fini reꞌ anmoufun nbin auf mafatuꞌ naan, nahuum on reꞌ tuaf reꞌ anneen Uisneno In Kabin ma Prenat, onaim in ntoup Goe nok neek marine.  
\v 21 Mes Uisneno In Kabin ma Prenat ka naꞌbaaꞌ fa. Es naan ate, ka mahikiꞌ-matunuꞌ ꞌroo fa nbi in nekan. Biak ein nasusab sin natuin sin ntoup Uisneno In Kabin ma Prenat on naan ate, in nafetin nain sin.   
\p
\v 22 Ma fini reꞌ anmoufun nbin huu maꞌaikaꞌ naan, nahuum on reꞌ tuaf reꞌ anneen Uisneno In Kabin ma Prenat. Mes in ntaisiub humaꞌ-humaꞌ nok in urusan he bisa nmoin nok ao-minaꞌ ma mamut. Onaim uruusn ein naan nsiuꞌ napoitan Uisneno In Kabin ma Prenat naꞌko in nekan, tar antea ka maꞌupan fa ntein.   
\p
\v 23 Mes fini reꞌ anmoufun nbin auf afaꞌ, nahuum on reꞌ tuaf reꞌ ntakan in rukin he nneen ma natniin Uisneno In Kabin ma Prenat, ma natuin Uisneno In romin. Rarit in nmoeꞌ rais reko, nahuum on reꞌ fini reꞌ nasuuf ma nafua naan. Bian nafuan no boꞌ teun, bian no boꞌ nee, ma bian no nautn es.”   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok huun anbi reen je tnanan  
\p
\v 24 Naiꞌ Yesus natoon antein retaꞌ es am nak, “Uisneno In aprenat nahuum on reꞌ atoin es ankaniꞌ fini nbi in rene.  
\v 25 Oras fai meisꞌokan on naan ate, pah ii ntupan nber-beran. Onaim amaufinut antaam, ma nkaniꞌ huu sufaꞌ anbi rene naan.  
\v 26 Oras maak ee he napuin on naan ate, ameupt ein niit huun anmoin buꞌ-buaꞌ nok maak-gandum anbi naan.  
\v 27 Rarit sin nnao natonan neu reen tuaf naan am nak, ‘Usiꞌ! Neon goes ii hit tkaniꞌ fiin reko tbi ho rene. Nansaaꞌ am es oras ia nmuiꞌ huun et reen je nanan?’   
\p
\v 28 Usif naan nataah am nak, ‘Amaufiunt ee, in aꞌmoꞌen es reꞌ naan.’  
\p Onaim in ameupt ein anfeen penit am nak, ‘Usiꞌ, hai mnao mtoof main huun ee, oo?’   
\p
\v 29 Mes in nataah am nak, ‘Kaisaꞌ! Natuin oras hi mtoof huun naan ate, hit maak ein of amfaik meik sin imsaꞌ.  
\v 30 Anbain he sin nmonin nabu-buan tar antea oras he toun. Oras naan, naꞌ au utoon ꞌeu ameupt ein am ꞌak, “Hi mbubun mihunun huun naan. Rarit amfuut sin futu mes-meseꞌ, he mout sin. Namuni te, naꞌ ambubun maak-gandum arekot naꞌko rene naan, ma mait meik sin ma mitaam sin meu poꞌof.”’ ”   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok fua musiꞌ aanꞌ-anaꞌ  
\r (Naiꞌ Markus 4:30-32, Naiꞌ Lukas 13:18-19)  
\p
\v 31 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein am nak, “Au uꞌuab aꞌteniꞌ retaꞌ es, he hi bisa mihiin, on mee mꞌes Uisneno njair Usif neu too mfaun. Iin na, nahunu te on reꞌ fua muis aan es, reꞌ atoniꞌ nseen ee nbi in poꞌon.  
\v 32 Maski fua musiꞌ naan aanꞌ-anaꞌ, mes karu nmoni te, in njair hau kouꞌ reuꞌf es anbi poꞌon naan in nanan. Tar antea areꞌ koro neman ma nakuun ein anbin in taek ein.”   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok raur haef  
\r (Naiꞌ Lukas 13:20-21)  
\p
\v 33 Naiꞌ Yesus naretaꞌ nteniꞌ mnak, “Uisneno Iin na, nahuum on reꞌ raur haef, reꞌ bifee jes nait je ma nseor goe nok uut sauk goes.\f + \fr 13:33 \ft Tuis uab Yunani nak, “tariku σάτα \ft \+it (sata)\+it* teun”. \+it Sata\+it* es, es reꞌ liter boꞌes am nua. \+it Sata\+it* teun, es reꞌ liter boꞌ tenu mnee, aiꞌ sauk goes.\f* Onaim uut maseroꞌ naan ansae, natuin raur haef aanꞌ-anaꞌ naan.”   
\s1 Usif Yesus anpaek retaꞌ, he nanoniꞌ rais feꞌu reꞌ atoniꞌ ka nneen niit sin fa feꞌ  
\r (Naiꞌ Markus 4:33-34)  
\p
\v 34 Naiꞌ Yesus nanoniꞌ too mfaun ein anpaek retaꞌ huma mfa-faun on naan. In uab ein ok-okeꞌ naan, suma npake haa retaꞌ.  
\v 35 In nanoniꞌ on naan he natuin saaꞌ reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno antui nain sin im nak,  
\q1 “Au of unoniꞌ too mfaun ein aꞌpaek retaꞌ.  
\q2 Au of utoon areꞌ kanan rasi reꞌ atoniꞌ ka nneen niit sin fa,  
\q3 anmurai naꞌko oras Uisneno nmoeꞌ pah-pinan tar antea oras ia.”\x + \xo 13:35 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 78:2\x*   
\s1 Usif Yesus natoon oten naꞌko retaꞌ anmatoom nok huun anbi reen je nanan  
\p
\v 36 Rarit Naiꞌ Yesus annao nasaitan too mfaun ein, ma ntebi nfain neu umi. Onaim In atoup noinꞌ ein neman he ntotin turun-babat neu Ne mnak, “Usiꞌ! Mutoon kai oten naꞌko retaꞌ anmatoom nok huun anbi reen je nanan feꞌ?”   
\p
\v 37 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Atoniꞌ reꞌ nkaniꞌ fiin rekon naan, es reꞌ Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia.  
\v 38 Ma etu aiꞌ rene naan es reꞌ pah-pinan reꞌ ia. Fiin reok gui, es reꞌ tuaf-tuaf reꞌ antaman njarin Uisneno In nonot-asar sin. Ma huun naan, es reꞌ nitu ꞌnakaf nok iin na.  
\v 39 Rarit amaufinut reꞌ neem ma nkaniꞌ huu sufaꞌ naan, es reꞌ nitu ꞌnakaf naan in neikn on. Oras amnonut naan, es reꞌ neon amsoput. Ameput reꞌ nonun naan, es reꞌ Uisneno In ameupt ein naꞌkon sonaf neno tunan.  
\v 40 Oras neon amsoput, sin naꞌbuaꞌ naan huun ein naan ma nout niis sin.  
\v 41 On nai te Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, Au of aꞌsonuꞌ ameput naꞌko sonaf neno tunan. Sin of annaon ma nbubun naan tuaf-tuaf reꞌ ka natuin fa Uisneno In aprenat. Ma sin nbubun naan reꞌ tuaf-tuaf reꞌ anfuriꞌ biak ein amsaꞌ, he sin kais natuin Uisneno In aprenat.  
\v 42 Sin of nait inporin amaufiunt ein ok-okeꞌ nꞌanin ai abar-barat, nahuum on reꞌ huun reꞌ npuut naan. Anbi bare naan, naꞌ sin nnaben niit susat ma nanaꞌrenat, ma kurut-kaet ka natfeek niit fa.  
\v 43 Mes tuaf-tuaf reꞌ anmoin nok amnonot ma amneot natuin Uisneno In romin, sin of natuan nok sin Aam Usif anbin sonaf neno tunan. Anbi bare naan, sin maask ein anpinan on reꞌ manas. Onaim tuaf-tuaf reꞌ he nahiin Kau, amtakan hi ruikm ein, ma mneen mirek-rekoꞌ!”   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok baer maꞌosaꞌ ꞌmaten  
\p
\v 44 Naiꞌ Yesus anfee ntein retaꞌ es am nak, “Tuaf reꞌ nroim he nahiin Uisneno In aprenat naan, nahuum on reꞌ atoniꞌ reꞌ nroim he napein kuun baer maꞌosaꞌ ꞌmaten, reꞌ atoniꞌ naꞌkoroꞌ nbi konaꞌ. Atoniꞌ naan neem ma nhain, onaim in napein bareꞌ naan, es naan ate, in nmariin anmaet. Rarit in nkuub nafaniꞌ bareꞌ naan. Onaim in ntebi nfain rabah, ma nnao naꞌsosaꞌ in aꞌmuiꞌn ein ok-okeꞌ. Rarit in nsoos afu pisaꞌ naan, he in npaar nain baer maꞌosaꞌ naan.”   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok mutiara reꞌ maꞌosaꞌ  
\p
\v 45 Naiꞌ Yesus naretaꞌ ntein am nak, “Tuaf reꞌ he nahiin Uisneno In aprenat naan, nahuum on reꞌ atoin arakan es, reꞌ anroim he nmuiꞌ mutiara reꞌ maꞌosaꞌ ꞌmaten. Rarit in naim mutiara naan he nsoos.  
\v 46 Oras in niit mutiara reꞌ reok reꞌuf on naan ate, in ntebi nfain rabah he naꞌsosaꞌ in aꞌmuiꞌk ein ok-okeꞌ. Rarit in nnao nsoos mutiara naan, maut he in npaar nain kuun mutiara naan.”   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok kninuꞌ pukat  
\p
\v 47 Naiꞌ Yesus naretaꞌ ntein am nak, “Uisneno In aprenat, nahuum on reꞌ pukat es, reꞌ akiif kai ikaꞌ sin nasaunt ee neu nefo. Rarit pukat naan, naan ikaꞌ humaꞌ-humaꞌ.  
\v 48 Oras pukat naan naheun nok ikaꞌ te, akiif kai ikaꞌ sin neman ma nheer napoitn ee, ma neik je neu niniꞌ. Rarit sin ntokon ma nsiun iikꞌ ein nbin pukat naan. Ikaꞌ mee reko te, sin nataam ee neu ꞌkoraꞌ. Mes ikaꞌ mee reꞌ ka reko fa te, sin nait inporin.   
\p
\v 49 On naan amsaꞌ neon amsoput. Uisneno In ameupt ein of neman naꞌkon sonaf neno tunan, he nbetis amaufinut naꞌko atoin neek amneꞌo ma amnonot.  
\v 50 Sin of nait inporin amaufiunt ein ok-okeꞌ neun ai abar-barat. Anbi bare naan, naꞌ sin nnaben niit susat ma nanaꞌrenat maꞌtaniꞌ, ma kurut-kaet abar-barat.”   
\s1 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok noniꞌ-taruꞌ amnaaꞌ, ma noniꞌ-taruꞌ feꞌu  
\p
\v 51 Naꞌuab anrair on naan ate, Naiꞌ Yesus nataan sin im nak, “Hi mihiin areꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ feꞌe na Au uꞌuab sin, aiꞌ kaah?”  
\p Sin natahan am nak, “Hai mihiin sin, tua!”   
\p
\v 52 Rarit Naiꞌ Yesus nataah sin im nak, “Reko! Fin ansuun tuaf naꞌko tunggur agaam ein reꞌ batuur-batuur antoup noinꞌ ein naꞌkon Uisneno In Kabin ma Prenat reꞌ matuꞌi nain naꞌko afi unuꞌ, rarit in annaaꞌ naher-heran Au noniꞌ-taruꞌ sin amsaꞌ oras ia te, in nahuum on reꞌ uim tuaf es, reꞌ nasoit in poꞌof he nakriraꞌ in aꞌmuꞌin amnaaꞌ, nabu-bua nok in aꞌmuꞌin feꞌu.”   
\s1 Abitan Nasaret ka ntoup fa Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 6:1-6, Naiꞌ Lukas 4:16-30)  
\p
\v 53 Oras Naiꞌ Yesus nanoniꞌ nrair too mfaun ein anpaek retaꞌ on naan ate, In nnao nasaitan bare naan,  
\v 54 he nfain on In kuan Nasaret. Anbi naan, In ntaam anbi uim onen he nanoniꞌ too mfaun. Abitan uim onen sin ok-okeꞌ reꞌ anneen Ee, ansanmakan nmaten. Sin naꞌuab ein am nak, “Aih! Atoniꞌ ia In mahiin ii! In naskoor anbi mee? Anmoeꞌ on mee mꞌes in nmoeꞌ rais sanmaakt ein?  
\v 55 Te kaah, In reꞌ ia atukan hau goe in anah. Hit tahiin tarek-rekoꞌ In ainaf bi Maria ma In oirf ein, esan reꞌ, nai Yakobus, naiꞌ Yusuf, naiꞌ Judas, ma naiꞌ Simon.  
\v 56 Hit tahiin In feotf ein imsaꞌ, te hit arkit tatua kuan meseꞌ. Onaim In napein In mahiin ii naꞌko mee ntein? Ma In napein In kuasa maꞌtaniꞌ naan naꞌko sekau ntein?”  
\v 57 Es naan ate, sin nsaken ma ka nromi nteinꞌ ein fa he nneen ma natniin Ee.  
\p Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Batuur! Anbi bare bian ate, biak ein anromin he nhormaat mafefa kninuꞌ Uisneno. Mes anbi in kuan aa kuun, ma in nonot-asar sin, atoniꞌ ka nromin fa he nhormaat ee.”\x + \xo 13:57 \xt Naiꞌ Yohanis 4:44\x*  
\v 58 In ka nmoeꞌ fa rais sanmakat amfaun anbi bare naan, natuin sin neek ein on reꞌ fatu tar antea sin ka nromin fa he npirsain neun Naiꞌ Yesus.   
\c 14  
\s1 Sin naꞌmaet naiꞌ Yohanis Asranit  
\r (Naiꞌ Markus 6:14-29, Naiꞌ Lukas 9:7-9)  
\p
\v 1 Oras naan, usif Herodes annaaꞌ aprenat anbi propinsi Galilea. In neen beno humaꞌ-humaꞌ anmatoom nok Naiꞌ Yesus.  
\v 2 In naꞌuab neu in haef-nimaf mapirsaꞌi sin im nak, “Naiꞌ Yesus naan, of oniꞌ naiꞌ Yohanis Asranit reꞌ neon goes ii au ꞌreek he nkeut naan in aꞌnakan. Oras ia, in nmoni nfani, oo? Es naan ate, in nmuiꞌ kuasa he nmoeꞌ rais sanmaakt ein on reꞌ naan.”   
\p
\v 3 Usif Herodes naꞌuab on naan, natuin unuꞌ te in nmakaꞌrasiꞌ nok naiꞌ Yohanis, tar antea in nheek naiꞌ Yohanis ma nataam ee neu bui. Rasi naan naꞌuu on nai: usif Herodes ansao naan in orif naiꞌ Felipus in fee, kaan ee bi Herodias. Te kaah, naiꞌ Felipus ma bi Herodias ka nmanpoirn ein fa.  
\v 4 Etun naiꞌ Yohanis nakain usif Herodes fani-fani mnak, “Usiꞌ, ka nabeiꞌ fa he ho msao ho oriꞌ in fee. Natuin naan antanhai hit atoran harat Yahudi!”\x + \xo 14:4 \xt Naiꞌ Lukas 3:19-20, Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 18:16, 20:21\x*   
\p
\v 5 Mes naiꞌ Herodes ka ntoe ma nrae natuin ee fa, onaim in nsao bi Herodias. Maski naiꞌ Herodes nroim he naꞌmaet naiꞌ Yohanis Asranit, mes in natiun gon nok too mfaun ein, natuin sin anpirsain am nak, naiꞌ Yohanis naan, Uisneno In mafefa kninuꞌ. Etun in nreun iin na he nataam naiꞌ Yohanis neu bui.   
\p
\v 6 Mes aꞌroo-ꞌroo on naan ate, sin anmoꞌen fesat neu naiꞌ Herodes in neon mahonin. Oras naan, ain usif bi Herodias in aan feto, nabsooꞌ neu taumn ein. In nabsooꞌn ii reokn ii kah, tar antea naiꞌ Herodes in nekan naan anmariin anmaet.  
\v 7 Nabsoꞌo nrair on naan ate, naiꞌ Herodes noꞌen aan feto naan am nak, “Ho mtoit saaꞌ ate, mutoon! Au of aꞌfee ko. Au ꞌnaa au rais manbaꞌan reꞌ ia. Ma au ꞌsuup aꞌpaek Uisneno In kanan.”   
\p
\v 8 Anneen uisf ee naꞌuab on naan ate, aan feto naan in ainf ee naꞌseoꞌ goe. Onaim in ntoti mnak, “Usiꞌ! Au ꞌtoit naiꞌ Yohanis Asranit in aꞌnakan. Amtao maan ee neu dulang es, ma meik kau goe.”   
\p
\v 9 Anneen riꞌ feto naan antoit on naan ate, naiꞌ Herodes in teenb ee naen namneuk. Mes in ka bisa nheer nafaniꞌ fa in rais supat, fin taumn ein ok-okeꞌ annenan nrarin ate. Etun in natuin riꞌ feto naan in haan totis.  
\v 10 Onaim in naprenat tuaf he nnao nkeut naiꞌ Yohanis in aꞌnakan anbi bui.  
\v 11 Sin nkeut naan naiꞌ Yohanis in aꞌnakan, rarit antao goe nbi dulang ma neik je neu riꞌ feto naan. In ntoup naan dulang naan, ma neik je neu in ainaf.   
\p
\v 12 Oras naiꞌ Yohanis in atoup noinꞌ ein annenan nak sin nketu nrair in aꞌnakan on naan ate, sin neman ma nait in aon amates, ma nnaon nsuub ee. Rarit sin nnao natonan Naiꞌ Yesus.   
\s1 Usif Yesus antuthae bukaet neu tuaf nifun niim anneis  
\r (Naiꞌ Markus 6:30-44, Naiꞌ Lukas 9:10-17, Naiꞌ Yohanis 6:1-14)  
\p
\v 13 Oras Naiꞌ Yesus anneen beno anmatoom nok naiꞌ Yohanis in aꞌmaten on naan ate, In nok In atoup noinꞌ ein nasaitan bare naan. Onaim sin nsaen kofaꞌ he nnaon neun baer ruman naꞌroo naꞌko kuan he sin bisa nasnasan. Mes oras too mfaun ein nitan Naiꞌ Yesus sin kofaꞌ, sin natun-tuin ein npeꞌon neof goe ninin. Rarit sin npoi neman naꞌkon kuan-kuan ein, ma nnaon rabah anpeꞌon raan metoꞌ. Etun sin ntean nahunun Naiꞌ Yesus sin.  
\v 14 Oras In nsaun naꞌko kofaꞌ naan, In niit too mfaun ein anpa-pao nain Je. Rarit In nkasian sin. Onaim In narekoꞌ areꞌ ameent ein.   
\p
\v 15 Oras maans ee he noi nmouf on naan ate, In atoup noinꞌ ein neman ma naꞌuab neu Ne mnak, “Usiꞌ! Reko nneis Ho mreun too mfaun ein ia he sin nfanin nsosan amnahat neun areꞌ kua paumaak ein. Fin maans ee he noi nmouf goen! Anbi bare ia ka tiit fa mnahat.”   
\p
\v 16 Mes Naiꞌ Yesus nataah sin im nak, “Kaisaꞌ! Ro hi es reꞌ amtuthae sin.”   
\p
\v 17 Mes sin natahan am nak, “Koeh Usiꞌ! Hai ka mmuiꞌ fa saaꞌ-saaꞌ he mtuthae too mfa-faun ein reꞌ ia. Hai he mmoeꞌ on mee? Hit muꞌi haa utunuꞌ fuaꞌ niim ma ikaꞌ fuaꞌ nua!”   
\p
\v 18 Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Reko. Meik sin neman!”  
\v 19 Onaim In nreun too mfaun ein naan ntokon pukan-pukan anbin huun. Rarit In nait utunuꞌ fuaꞌ niim, ma ikaꞌ fuaꞌ nua. Onaim In nbaiseun neon goe ma ntoit makasi neu Uisneno. Rarit In nteib utuun ein naan ma nbatin nfeen In atoup noinꞌ ein, ma sin nnaon ntuthae too mfaun ein ok-okeꞌ.  
\v 20 Rarit sin nbukaen buꞌ-buaꞌ tar namsenan. Anbukae nrarin on naan ate, sin nbubun nafaniꞌ amnaah neisf ein, naheun aꞌkoraꞌ boꞌes am nua.  
\v 21 Too mfaun ein reꞌ nbukaen reꞌ naan, sin of oniꞌ nifun niim. Naan ansoiꞌ naan ahaa atoin ein nmesen. Bifee ma riꞌanaꞌ ka nsoiꞌ naan sin fa.   
\s1 Usif Yesus annao nbi oe je fafon  
\r (Naiꞌ Markus 6:45-52, Naiꞌ Yohanis 6:16-21)  
\p
\v 22 Sin arsin anbukaen nrarin on naan ate, Naiꞌ Yesus anreun In atoup noinꞌ ein nsaen kofaꞌ ma nnao nahunun neun neof goe panin. Mes In namaikaꞌ nbi bare naan feꞌ, he nreun too mfaun ein anfanin.  
\v 23 Oras too mfaun ein anfanin on naan ate, Naiꞌ Yesus neiki nsae nbi ꞌtoeꞌf es he nꞌonen. Antea oras fai ji msaꞌ, In nbi naan anmees feꞌ.  
\v 24 Oras naan, In atoup noinꞌ ein reꞌ anbin kofaꞌ antea nrarin neof goe tnanan. Sin nhae nmaten nok he nfoeꞌ kofaꞌ naan, natuin kofaꞌ naan nnao nbaniꞌ nꞌain anin, ma oik kouꞌ gui anbeson sin.  
\v 25 Neis noi nmeu on naan ate, Naiꞌ Yesus natuin sin. In nnao nbi oe je fafon.  
\v 26 Ankius nitan on naan ate, In atoup noinꞌ ein naskeken ma naꞌtaiꞌ jein. Sin naꞌuab ein nok amtaus am nak, “Hoe! Akaꞌtaus ee natuin kit!”   
\p
\v 27 Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Hae! Hi kais mimtau. Au es reꞌ ia. Au naiꞌ Yesus Kau! Amhaꞌtain jom!”   
\p
\v 28 Anneen on naan ate, naiꞌ Petrus nataah am nak, “Usiꞌ! Karu batuur on naan ate, amreun kau ꞌnao ꞌbi oe ji fafon, he ꞌeit iꞌain Ko, tua.”   
\p
\v 29 Rarit Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Reko! Uum nai!” Onaim naiꞌ Petrus anpoi naꞌko kofaꞌ he nnao nꞌain Naiꞌ Yesus. Naiꞌ Petrus annao nbi oe je fafon.  
\v 30 Mes oras naiꞌ Petrus annaben ain koꞌu on naan ate, in namtau nmaet. Onaim in nmurai nreem antaam on naan ate, in nkoaꞌ naheer am nak, “Koe Usiꞌ! Amturun maan kau, tua!”   
\p
\v 31 Naiꞌ Yesus annonaꞌ In aꞌniman rabah ma nnaaꞌ naiꞌ Petrus. In naꞌuab am nak, “Peꞌu, Peꞌu! Nansaaꞌ am es ho neek maan nabait? Ho ka mpirsai fa meu Kau batuur-batuur, aa oo?”   
\p
\v 32 Rarit sin nua sin antaman neun kofaꞌ naan. Onaim anin naan nasnaas nain.  
\v 33 Ankius nitan on naan ate, In atoup noinꞌ ein naiks Ee mnak, “Usiꞌ! Ho ro batuur-batuur Uisneno In Anah!”   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ ameent ein anbin Genesaret  
\r (Naiꞌ Markus 6:53-56)  
\p
\v 34 Oras sin ntean neof goe panin, sin nsanun nbin neof goe ninin, nbin kuan Genesaret.  
\v 35 Oras sin nsaun neman on naan ate, too mfaun ein nahiin nain sin. Onaim sin nkoaꞌ ein am nak, “Hoe, Naiꞌ Yesus neem!” Sin naen anfuun kuan on naan ma nmaktoon ein. Sin neem neikin ameent ein ok-okeꞌ.  
\v 36 Sin ntotin he reko te, sin nreoꞌ naan ahaa In baru. Fin sin nateenb ein am nak, “Asar ameent ein anreoꞌ naan ahaa Naiꞌ Yesus In baur goe, sin of nareok nanin.” Onaim ameent ein ok-okeꞌ reꞌ anreoꞌ naan ahaa In baru, sin nareok nanin oras naan.   
\c 15  
\s1 Mansian ii nmoeꞌ atoran he nsenuꞌ Uisneno In aprenat  
\r (Naiꞌ Markus 7:1-13)  
\p
\v 1 Neot es, pukan atoin Farisis sin nok tunggur agaam ein neman naꞌkon Yerusalem he nateef nok Naiꞌ Yesus.  
\v 2 Atoin Farisis sin annaaꞌ naher-heran atoran harat Yahudi. Oras sin nnenan am nak, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein nbukaen mes ka nafaun fa sin aꞌniimk ein natuin sin haart ii in roim naan on naan ate, sin nsaken. Rarit sin neman he nasaan Naiꞌ Yesus am nak, “Nansaaꞌ am es Ho atoup noinꞌ ein nahan ate, ka nafaun fa sin aꞌniimk ein feꞌ natuin haart ii in romin? Naan antanhai hit atoran beꞌi-naꞌi sin harat!”   
\p
\v 3 Mes Naiꞌ Yesus nataah sin im nak, “Hi arki reꞌ ia, ro tuaf reꞌ naꞌuab ate, aꞌtetaꞌ, ma nmoꞌe te, aꞌtetaꞌ. Hi mraban mihiin Uisneno In aprenat, he mituin hi beꞌi-naꞌi sin haart aa kuuk.  
\v 4 Fin Uisneno naprenat anrari mnak, ‘Amhormaat hi ainaꞌ-amaꞌ sin.’ Antuta ntein am nak, ‘Karu tuaf es nasekuꞌ in ainaf aiꞌ in amaf, ro he napein hukun aꞌmaten.’\x + \xo 15:4 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 20:12, 21:17, Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 20:9, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 5:16\x*  
\v 5-6 Uisneno nanoniꞌ on naan, mes hi minoniꞌ ꞌtetaꞌ ntein. Fin hi mak, ‘Tuaf es ka nperluu fa he npaek in bareꞌ he nturun ma nbaab in ainaf-amaf, maski sin nhaꞌmuiꞌ jok, karu in nbaꞌan anrair he nfee je neu Uisneno.’ Mes nok ranan hi minoniꞌ on naan, hi mporin main Uisneno In aprenat, ma mseun ee nok hi atoran.  
\v 7 Etun feꞌe na Au ꞌak, hi reꞌ ia atoniꞌ reꞌ naꞌuab ate, aꞌtetaꞌ, ma nmoꞌe te, aꞌtetaꞌ! Naan natai nok saaꞌ reꞌ mafefa kninuꞌ Uisneno naiꞌ Yesaya antui nain je anmatoom nok ki naꞌko un-unuꞌ! Fin Uisneno npaek je he ntui mnak,   
\q1
\v 8 ‘Anmuiꞌ mansian anpures ma nboꞌis Kau,  
\q2 suma neik in rurun kotin, mes ka naꞌko fa in nekan.   
\q1
\v 9 Maski sin nmoꞌen on naan amsaꞌ, parsuum aah.  
\q2 Sin ka ntoe ma nrae natuin Kau fa,  
\q2 fin sin suma ntoe ma nrae natuin mansian ii in atoran.’ ”\x + \xo 15:9 \xt Naiꞌ Yesaya 29:13\x*   
\s1 Rais maufinu npoi naꞌko atoniꞌ in nekan  
\r (Naiꞌ Markus 7:14-23)  
\p
\v 10 Rarit Naiꞌ Yesus noꞌen tuaf bian anbi bare naan ma nanoniꞌ sin im nak, “Amtakan hi ruikm ein he mneen mirek-rekoꞌ, he hi bisa mihiin!  
\v 11 Saaꞌ reꞌ ntaam neu atoniꞌ in fefan, naan ka nhaiꞌniis je fa. Mes saaꞌ reꞌ npoi naꞌko atoniꞌ in fefan, naan es reꞌ anhaiꞌniis je.”   
\p
\v 12 Rarit Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein neman ma natoon Ee mnak, “Usiꞌ! Ho muhiin ii, oo? Atoin Farisis sin neek ein namenan, oras Ho muꞌuab on reꞌ naan.”   
\p
\v 13 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Au Amaꞌ et sonaf neno tunan of anfaki nporin tuaf-tuaf reꞌ ka nanoniꞌ fa natuin In romin. Naan nahuum on reꞌ atoniꞌ ntoof anporin roet reꞌ in ka roim je fa.  
\v 14 Onaim kais amtoe mituin atoin Farisis sin. Fin sin reꞌ naan, nahuum on reꞌ aforot reꞌ nakriraꞌ ranan neu aforot. Sin of anroron kbuaꞌ meseꞌ neun konaꞌ.”\x + \xo 15:14 \xt Naiꞌ Lukas 6:39\x*   
\p
\v 15 Rarit naiꞌ Petrus naꞌuab am nak, “Usiꞌ, amturun he mutoon maan kai uab manporin feꞌe na in aꞌmoufun.”   
\p
\v 16 Naiꞌ Yesus nataah sin im nak, “On nai te, hi ka mihiin fa feꞌe msaꞌ?  
\v 17 In sairt ii on nai: saaꞌ reꞌ hit tbukae je, ntaam anpeoꞌ hit fefak, rarit antaam ankoon neu hit taik, ma npoi nfani npeoꞌ baer porin makrafuꞌ.  
\v 18 Mes saaꞌ reꞌ anpoi nfain naꞌko hit fefak, naan es reꞌ anhaiꞌniis atoniꞌ, tar antea Uisneno nmaiꞌniisn ee msaꞌ, ma ka nroim fa he ntoup goe.\x + \xo 15:18 \xt Naiꞌ Mateos 12:34\x*  
\v 19 Fin rais maufinu mfaun npoin naꞌkon atoniꞌ in nekan! Nahuum on reꞌ: tenab maufinu, marorot, makaket, nbeon on nok tuaf reꞌ in ka fee je fa, aiꞌ in ka moen ja fa, bakan, saksii puta-kriut, naꞌuab naꞌreꞌuf es in kanan.  
\v 20 Rasin on reꞌ naan, esan reꞌ anhaiꞌniis atoniꞌ. Mes karu atoniꞌ suma nbukae ma ka nafaun fa in aꞌniman natuin harat on naan ate, naan ka ntaam fa rais jes.”   
\s1 Usif Yesus anturun bifee jes reꞌ ka atoin Yahudis fa  
\r (Naiꞌ Markus 7:24-30)  
\p
\v 21 Rarit Naiꞌ Yesus annao nasaitan bare naan, he nnao neu pah reꞌ anpaumaak kota Tirus ma kota Sidon.  
\v 22 Anbi naan, anmuiꞌ naan bifee jes, reꞌ naꞌko bare naan. In ka atoin Yahudis fa. Oras in nneen nak Naiꞌ Yesus neem antea goen, in neem antoit nok neek akbubuꞌ mnak, “Usif naiꞌ Daut in sufan! Amkasian maan kau, tua! Au aan feot goe, anniut sae. Airoo, in nhaꞌmuiꞌ niis on, tua.”   
\p
\v 23 Mes Naiꞌ Yesus antaaꞌ kuun, ma ka nataah fa hanaꞌ meseꞌ msaꞌ. Onaim In atoup noinꞌ ein neman ma natonan am nak, “Usiꞌ, bifee reꞌ ia naꞌrotoꞌ piut. Onaim in nmoꞌe haa taisibu. Reko nneis, Ho mreun goe he nnao nai naꞌko bare ia!”   
\p
\v 24 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Uisneno nreun Kau he ꞌuum aꞌturun hit atoin Yahudis, natuin sin nteri nsaan ranan, nahuum on reꞌ ꞌbib-kaes aseket. In ka nreun Kau fa he ꞌturun atoin sonaꞌ.”   
\p
\v 25 Mes bifee naan neem antein ma npaumaak Naiꞌ Yesus. In nriꞌtuu ma nbaisenu ntein am nak, “Usiꞌ! Amturun maan kau, tua!”   
\p
\v 26 Mes Naiꞌ Yesus anfee uab manporin am nak, “Ka neu fa he tait imnahat naꞌko riꞌaan ein, ma ntokar atfeen asun.” [Nok sarit maꞌnifaꞌ nak, Naiꞌ Yesus ro he nturun In atoin Yahudis sin feꞌ, rarit naꞌ anturun biak ein.]   
\p
\v 27 Mes bifee naan anbaras am nak, “Batuur, Usiꞌ! Mes ausn ein anpa-paon etan mei je nupun. Sin nahan saaꞌ reꞌ anmoufun naꞌkon riꞌaan ein sin aꞌpiik ein amsaꞌ.” [Nok sarit nak, oras riꞌaan ein nbukaen, ausn ein nahan amsaꞌ. Maski Naiꞌ Yesus anturun Iin na, mes In ro he nkius biak ein imsaꞌ.]   
\p
\v 28 Anneen on naan ate, Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Reko, ain! Ho mpirsai Kau batuur, oo! Onaim ho mfain nai, natuin saaꞌ reꞌ ho mtoit je naan, anjari nrair!” Rarit in ntebi nfain, ma in niit in anah naan nareko nrair oras naan.   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ too mfaun  
\p
\v 29 Rarit Naiꞌ Yesus nok In atoup noinꞌ ein nnaon nasaitan bare naan, ma sin nnaon npeꞌ-peoꞌn ahaa nefo Galilea in ninin. Onaim sin nsaen neun ꞌtoeꞌf es, rarit Naiꞌ Yesus antook he nanoniꞌ sin.  
\v 30 Rarit too mfaun ein neman neu Ne. Sin neik ein atoin hae heraꞌ, aforot, abuat, amuut, ma amenat bian sin amsaꞌ. Sin natupaꞌ ameent ein naan anpaumak-maak Naiꞌ Yesus In haek ein. Rarit In narekoꞌ sin.  
\v 31 Ankius nitan on naan ate, too mfaun ein ansanmakan. Sin naꞌuab ein am nak, “Hae! Maꞌtain besi! Atoin hae heraꞌ, bisa nnao reko. Aforot, bisa niit. Abuat bisa nfeen ma nnao. Ma amuut ii, naꞌuab! Ia ro tebes Uisneno es reꞌ ameput. In reꞌ naan, Uisneno reꞌ hit beꞌi-naꞌi sin naꞌruir ein ma naꞌbesan naꞌko afi unuꞌ.”   
\s1 Usif Yesus antuthae tuaf nifun haa  
\r (Naiꞌ Markus 8:1-10)  
\p
\v 32 Neno fauk ankono te, Naiꞌ Yesus noꞌen In atoup noinꞌ ein am nak, “Au ꞌkasian too mfaun ein ia. Bian neman naꞌkon bare ꞌroo-ꞌroo, ma sin nabuan nbin ia neno teun goen, tar antea nararin betiꞌ. Reko nneis sin kais anfanin nok tai ruman. Kais-kaisaꞌ sin ntuamafun nbin raan atnanaꞌ.”   
\p
\v 33 Mes Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein natahan am nak, “Usiꞌ! Baer ruman ia naꞌroo naꞌko kuan. Ka neu fa he hit ttuthae too mfa-faun ein ia.”   
\p
\v 34 Mes Naiꞌ Yesus nataan sin im nak, “Hi utuun ein fuaꞌ fauk?”  
\p Sin natahan am nak, “Fuaꞌ hiut goah. Ma iikꞌ ein fuaꞌ fauk aah, tua!”   
\p
\v 35 Rarit Naiꞌ Yesus anreun too mfaun ein naan he ntokon neun afu.  
\v 36 Onaim In nait utuun fua hiut ein ma iikꞌ ein naan, ma ntoit makasi neu Uisneno. Rarit In nteib sin, ma In nnonaꞌ sin neun In atoup noinꞌ ein, he sin nnaon ntuthae too mfaun ein naan ok-okeꞌ.  
\v 37 Onaim sin nbukaen tar namsenan. Rarit sin nbubun nafaniꞌ mnaah neis fein naan, ma npaan sin nahenu ꞌponi hiut.  
\v 38 Too mfaun ein reꞌ nbukaen ok-okeꞌ naan, of oniꞌ sin atoniꞌ nifun haa. Sin ka nsoiꞌ naan fa bifee ma riꞌaan ein.  
\v 39 Rarit Naiꞌ Yesus anreun too mfaun ein naan he nfanin. Onaim In nsae kofaꞌ ma sin nnaon neun pah Magadan.\f + \fr 15:39 \ft Bare reꞌ ia et mee, ka mahiniꞌ reko fa. Tuis uab Yunani bian, antuin am nak, ‘Makdala’. Bian anteniꞌ antuin am nak, ‘Makdalan’.\f*   
\c 16  
\s1 Atoin Farisis ma atoin Sadukis he nakreo namouf Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 8:11-13, Naiꞌ Lukas 12:54-56)  
\p
\v 1 Neot es, atoin Farisis ma atoin Sadukis fauk neman neun Naiꞌ Yesus. Sin he nataan Ee, he nakreo. Nok ranan naan, sin ntoit Je mnak, “Aam! Ho mukriraꞌ miit rais sanmakat es, he njair bukti mnak, Ho mupein kuasa muꞌko Uisneno.”\x + \xo 16:1 \xt Naiꞌ Mateos 12:38, Naiꞌ Lukas 11:16\x*   
\p
\v 2 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Karu maans ee nmouf ma neon goe snaa meꞌe, hi mtanar am mak, ‘Nokaꞌ te ka naꞌuur fa.’  
\v 3 Ma karu maans ee nsae ma anbi neon goe nmuiꞌ noep maꞌfenaꞌ, hi mtanar am mak, ‘Neno ia of naꞌuur.’ Onaim karu hi bisa mihiin oras on naan ate, nansaaꞌ am es hi ka mihiin fa tanar naꞌko oras neu oras, batan neu batan?  
\v 4 Airoo! Hi mansian oras ia, suma mihini haa he mmoeꞌ rais maufinu! Hi ka mtae mituin fa hit Usiꞌ! Maski hi mtoit rais sanmakat, mes Au ka ꞌmoeꞌ je fa, tua! Natuin afi unuꞌ Uisneno nfee nrair rais sanmakat npaek mafefa kninuꞌ naiꞌ Yunus. Onaim naan, nanokab!” Naꞌuab anrair on naan ate, Naiꞌ Yesus nasaitan sin.\x + \xo 16:4 \xt Naiꞌ Mateos 12:39, Naiꞌ Lukas 11:29\x*   
\s1 Usif Yesus nanoniꞌ am nak, ampaant om miꞌko atoin Farisis ma Sadukis sin pengaru  
\r (Naiꞌ Markus 8:14-21)  
\p
\v 5 Oras Naiꞌ Yesus sin annaon neun neof goe panin, naꞌ In atoup noinꞌ ein namnaun am nak, sin nniikn ein ma ka neikin fa utunuꞌ.  
\v 6 Anneen neu sin naꞌuab ein on naan ate, In nak sin im nak, “Hi ro he mpaant om miꞌko atoin Farisis ma Sadukis sin raur haef ee, joo.”\x + \xo 16:6 \xt Naiꞌ Lukas 12:1\x*   
\p
\v 7 Annenan on naan ate, In atoup noinꞌ ein antakaꞌnaan ein. Onaim sin naꞌuab ein es nok es am nak, “Aꞌnaef ee naꞌuab saaꞌ? In naꞌuab on reꞌ ne, natuin hit ka teik fa utunuꞌ, aa oo?”   
\p
\v 8 Mes Naiꞌ Yesus nahiin sin tenab. Rarit In naꞌuab am nak, “Hi bainesiꞌ ki! Nansaaꞌ am es hi miꞌuab anmatoom nok utunuꞌ? Hi ka mpirsai kau fa, oo?  
\v 9 Ro hi ka mihiin fa feꞌ neu Au ꞌmuiꞌ kuasa? Fin neon goes ii, Au ꞌteib utunuꞌ fuaꞌ niim ma ꞌtuthae tuaf nifun niim, hi mbubun mifaniꞌ mnaah neis fein aꞌkoraꞌ fauk?\x + \xo 16:9 \xt Naiꞌ Mateos 14:17-21\x*  
\v 10 Rarit, on mee nok reꞌ utuun fua hiut ein reꞌ Au ꞌbati ꞌfee ꞌeu tuaf nifun haa? Hi mbubun mifaniꞌ mnaah neis fein ꞌponi fauk?\x + \xo 16:10 \xt Naiꞌ Mateos 15:34-38\x*  
\v 11 Nansaaꞌ am es hi ka mihiin fa Au uabak feꞌe na? Au ka uꞌuab fa anmatoom nok utunuꞌ. Au he umnaub ki, he hi mpaant om miꞌko atoin Farisis ma Sadukis sin noniꞌ-taruꞌ sin. Fin sin noniꞌ-taruꞌ sin bisa npengaru naan too mfaun ein, nahuum on reꞌ raur haef reꞌ nkuum naꞌbuaꞌ ee nok uut, rarit uut naan ansae.”   
\p
\v 12 Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan ate, naꞌ sin nahinin nak, In ka naꞌuab fa anmatoom nok utunuꞌ. Mes In naꞌuab anmatoom nok atoin Farisis ma Sadukis sin noniꞌ-taruꞌ reꞌ anbeon ma nsanan.   
\s1 Naiꞌ Petrus anmanakuꞌ mnak, Usif Yesus naan, Kristus  
\r (Naiꞌ Markus 8:27-30, Naiꞌ Lukas 9:18-21)  
\p
\v 13 Rarit Naiꞌ Yesus annao neu bare reꞌ npaumaak kota Kaisarea Filipi. Anbi raan atnanaꞌ, In nataan sin im nak, “Tatuin biak ein sin uab ein nak, Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, Au sekau Kau?”   
\p
\v 14 Sin natahan am nak, “Bian nak, Ho reꞌ ia, naiꞌ Yohanis Asranit reꞌ anmoni nfain. Bian nak, of oniꞌ Ho reꞌ ia, kaꞌo Elia. Bian anteniꞌ nak, kaꞌo Yermias. Karu kaah fa te, mafefa kninuꞌ Uisneno tuaf es naꞌko un-unuꞌ.”\x + \xo 16:14 \xt Naiꞌ Mateos 14:1-2, Naiꞌ Markus 6:14-15, Naiꞌ Lukas 9:7-8\x*   
\p
\v 15 Rarit Naiꞌ Yesus nataan antein sin im nak, “Karu anbi hi teenb ein kiim ate, Au sekau Kau?”   
\p
\v 16 Rarit naiꞌ Simon Petrus nataah am nak, “Usiꞌ! Ho reꞌ ia, Kristus, Tuaf reꞌ afi unuꞌ Uisneno anbaꞌan he nsoun Ee neem! Ma Usiꞌ! Ho reꞌ ia, Uisneno abar-barat In Anah!”\x + \xo 16:16 \xt Naiꞌ Yohanis 6:68-69\x*   
\p
\v 17 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Simon, naiꞌ Yunus in aan moen ja ko! Ho mapaeꞌ reko ko! Ka mansian aa fa es reꞌ natoon ko rasi naan. Mes Au Amaꞌ et sonaf neno tunan es reꞌ natoon ko.  
\v 18 Amneen! Oras ia, Au he ukanab ko ‘Petrus’. Fin kanaf naan in aꞌmoufn ii es reꞌ ‘fatu’.\f + \fr 16:18 \ft Naiꞌ Yesus npaek kata nbi eraꞌ reꞌ ia, he nataib uab. Fin uab Yunani nak, Πέτρος \ft \+it (Petros\+it*, es reꞌ kanaf neu mansian) nok πέτρᾳ \+it (petra\+it*, es reꞌ, fatu).\f* Natuin ho pirsait aan nahuum on reꞌ fatu, ho of amjair fanderen meu Au ngguin reꞌ npirsai Kau. Maski sin napenin haꞌmuꞌit tar antea nmaten amsaꞌ, sin naarn ein ma ntaah ein piut-piut.  
\v 19 Au of aꞌfee hak ꞌeu ko, he ho mꞌurus Au ngguin, nahuum on reꞌ ho mnaaꞌ aꞌretu ꞌfoꞌe sonaf neno tunan. Fin saaꞌ reꞌ ho mtaar ee mbi pah-pinan, naan Uisneno ntaar ee et sonaf neno tunan amsaꞌ. Ma saaꞌ reꞌ ho mfei ma mkonan ambi pah-pinan ia, naan Uisneno of nafeitn ee et sonaf neno tunan amsaꞌ.”\x + \xo 16:19 \xt Naiꞌ Mateos 18:18, Naiꞌ Yohanis 20:23\x*   
\p
\v 20 Naꞌuab anrair on naan ate, Naiꞌ Yesus antaar sin he kais natonan neu sekau-sekau nak, In reꞌ naan, Kristus.   
\s1 Usif Yesus natoon rasi anmatoom nok In aꞌmaten ma In aꞌmonin anfani  
\r (Naiꞌ Markus 8:31—9:1, Naiꞌ Lukas 9:22-27)  
\p
\v 21 Anmurai naꞌko oras naan, Naiꞌ Yesus natoon neu In atoup noinꞌ ein am nak, “Au ro he ꞌnao ꞌeu kota Yerusalem. Anbi nee, Au upein haꞌmuꞌit amfaun naꞌko atoni mnais haart ein, aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma tunggur agaam ein ok-okeꞌ. Sin of anroor naꞌmaet Kau, mes anmeu te, Au ꞌmoni ꞌfain.”\f + \fr 16:21 \ft Anbi uab Yunani, sin nmurai nsoꞌin naꞌko: neno ia (= 1), nokaꞌ (= 2), nmeu (= 3), esah (=4). Onaim anbi uab Yunani, τῃ τρίτῃ ἡμέρᾳ (tē tritē hēmera) “anbi neno no teun ii” in oten anbi uab Amarasi es reꞌ “in nmeun ii”. Mimnau, Usif Yesus anmaet nok neon nimaꞌ (msoiꞌ es). Nokaꞌ te, es reꞌ neon neꞌe (msoiꞌ nua), Usif Yesus anbi noup goe nanan. Nmeu te, es reꞌ neno krei (msoiꞌ teun), Usif Yesus anmoni nfain. Onaim natuin hit tsoiꞌ neno, In nmaet fai nua, rarit In nmoni nfain.\f*   
\p
\v 22 Naiꞌ Yesus natoon on naan ate, naiꞌ Petrus anheer napaisb Ee, rarit in nak, “Kais muꞌuab on naan, Usiꞌ! Ka neu fa he Uisneno nkonan rasi naan!”   
\p
\v 23 Mes naiꞌ Petrus in uaban naan, ka natuik-natai fa nok Uisneno In romin. Es naan ate, Naiꞌ Yesus nabaniꞌ ma nakain ee mnak, “Hoe, muꞌroo muꞌko ia! Naan nitu ꞌnakaf es reꞌ aꞌuab! Ho kais amꞌekaꞌ Kau! Ho suma mutenab mutuin mansian ii in romin kuun, mes ka mutuin fa Uisneno In romin!”   
\p
\v 24 Rarit Naiꞌ Yesus nanoniꞌ In atoup noinꞌ ein am nak, “Tuaf reꞌ he natuin Kau, in ro he naran ma ntahan piut ansuun oras! In ro he nnikan nain in roimn aa kuun, he natuin Uisneno In romin. Maski atoniꞌ he nroor naꞌmaet je msaꞌ, in ro he natuin piut, nahuum on reꞌ atoniꞌ nasaah hau nehe, he nnao nꞌain bare ꞌmaten.\x + \xo 16:24 \xt Naiꞌ Mateos 10:38, Naiꞌ Lukas 14:27\x*  
\v 25 Fin tuaf reꞌ nabarab in tuan ee, he nmaet natuin in natuinaꞌ Kau, in of napeni ꞌhonis piut nok Uisneno. Mes tuaf reꞌ suma nroim he nmoni nbi in tuan ee kuun, in aꞌmonin naan of namsaab ma namneuk on ahaa reꞌ naan!\x + \xo 16:25 \xt Naiꞌ Mateos 10:39, Naiꞌ Lukas 17:33, Naiꞌ Yohanis 12:25\x*  
\v 26 Amneen! Karu ho mupein pah-pinan ia in afan sin ok-okeꞌ, mes Uisneno antorak napoitan ko te, in upan ma in paeꞌ ji saaꞌ? Maski ho mroi meik main pah-pinan ia in afan sin imsaꞌ, ho ka bisa fa he mtuik ma msenuꞌ maan fa ho smanam!   
\p
\v 27 Au utoon ki rasin reꞌ ia ok-okeꞌ, natuin Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Au of aꞌsanu ꞌfain ꞌuum aꞌpaek Au Amaꞌ In pinan ma krahan, ubu-bua ꞌok In ameupt ein naꞌkon sonaf neno tunan. Oras naan, Au of aꞌbaras ꞌeu tuaf meseꞌ-meseꞌ utuin saaꞌ reꞌ in nmoꞌe.\x + \xo 16:27 \xt Naiꞌ Mateos 25:31, Roma 2:6\x*  
\v 28 Mimnau mirek-rekoꞌ! Naꞌko hi ar-arki reꞌ ia, tuaf fak-fauk of ka nmaten fa feꞌ, tar antea oras sin niit Kau, es reꞌ Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, aꞌjair Usif reꞌ annaaꞌ aprenat.”   
\c 17  
\s1 Uisneno nakriraꞌ Usif Yesus In pinan ma krahan  
\r (Naiꞌ Markus 9:2-13, Naiꞌ Lukas 9:28-36)  
\p
\v 1 Ankoon neno nee on naan ate, Naiꞌ Yesus noꞌen naiꞌ Petrus, naiꞌ Yakobus ma in orif naiꞌ Yohanis he nsaen neun aꞌtoeꞌf es, he sin nmes-mesen nbin naan.  
\v 2 Antean aꞌtoꞌef naan in tunan, sin niit Naiꞌ Yesus naꞌbaniꞌ. In huumn ee npiin on reꞌ manas, ma In tais ein njarin mutiꞌ ma nariman.  
\v 3 Nok askeken on naan ate, sin niit Ee naꞌuab nok kaꞌo Musa ma kaꞌo Elia.  
\v 4 Onaim naiꞌ Petrus antakaꞌnanaꞌ, tar antea in naꞌuab tafiꞌ-tafiꞌ am nak, “Usiꞌ, hit tbi bare ia te, naꞌ reko nneis! Onaim reko te hai mihakeb maan ropo teun. Es neu Ko Usiꞌ, es neu kaꞌo Musa, ma es anteniꞌ neu kaꞌo Elia.”   
\p
\v 5 Oras naiꞌ Petrus feꞌ naꞌuab on naan ate, nok askeken, noep ji nsaun neem ma nꞌaum naan sin. Onaim sin nsanmakan, oras sin nneen hanaf es anbi nope naan in nanan am nak, “Amneen! Naiꞌ Yesus reꞌ ia, Au Aan nekaꞌ. In nhariin Au nekak piut-piut. Amneen mirek-reokꞌ Ee!”\x + \xo 17:5 \xt 2 Naiꞌ Petrus 1:17-18, Retaꞌ Ahun-hunut 22:2, Siit Pures-Boꞌis sin 2:7, Naiꞌ Yesaya 42:1, Naiꞌ Mateos 3:17, 12:18, Naiꞌ Markus 1:11, Naiꞌ Lukas 3:22, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 18:15\x*   
\p
\v 6 Annenan on naan ate, atoup noinꞌ ein namtaun nmaten, tar antea sin nnoob ein.  
\v 7 Mes Naiꞌ Yesus neem ankaiꞌ sin im nak, “Amfeen nai. Kais mimtau!”  
\v 8 Rarit sin nait matak, mes sin ka niit antein fa sekau-sekau nbi bare naan. Suma Naiꞌ Yesus anmees jah.   
\p
\v 9 Rarit sin nsanun nfanin naꞌkon aꞌtoꞌef naan. Onaim Naiꞌ Yesus antaar sin mates am nak, “Saaꞌ reꞌ hi miit ee feꞌe na, ka nabeiꞌ fa he mitoon ee meu sekau-sekau! Fin Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, ro he ꞌmaet feꞌ. Rarit, karu Au ꞌmoni ꞌfain, naꞌ hi bisa mitoon ee.”   
\p
\v 10 Onaim sin nataan Ee mnak, “Usiꞌ, Ho reꞌ ia ro Kristus, mes kaꞌo Elia es mee? Fin tunggur agaam ein nanoin ein am nak, kaꞌo Elia ro he neem feꞌ, henaꞌ Kristus neem. Mes natuin Ho te, on mee?”\x + \xo 17:10 \xt Naiꞌ Meliaki 4:5\x*   
\p
\v 11 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Batuur. Kaꞌo Elia ro he neem feꞌ, he nfei ranan neu Kristus.  
\v 12 Mes amneen mirek-rekoꞌ! Kaꞌo Elia neem anrair, mes atoniꞌ ka nahiin je fa. Sin nasusab niis ne, natuin sin roimk ein. Sin of anmoeꞌ Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, on naan amsaꞌ.”\x + \xo 17:12 \xt Naiꞌ Mateos 11:14\x*   
\p
\v 13 Annenan nrarin on naan ate, naꞌ sin nahinin am nak, kaꞌo Elia reꞌ Naiꞌ Yesus naꞌuab ee naan, es reꞌ naiꞌ Yohanis Asranit.   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ riꞌaan es, reꞌ anniut sae  
\r (Naiꞌ Markus 9:14-29, Naiꞌ Lukas 9:37-43a)  
\p
\v 14 Oras Naiꞌ Yesus sin ntebi nfanin, sin nateef too mfaun reꞌ anpao nain sin. Onaim aꞌnaef es neem anriꞌtuu ma ntoit turun-babat,  
\v 15 am nak, “Usiꞌ! Amkasian maan au aanh ee, tua! In namaunu ꞌbibi, ma anhaꞌmuiꞌ jon. Karu menas naan neem ate, in nmoufu ntaam neu oe aiꞌ ai je, tua. Amturun maan kau, tua!  
\v 16 Au ꞌeik je goen aꞌbi Ho atoup noinꞌ ein, mes sin ka bisa nareokꞌ ee fa, tua.”   
\p
\v 17 Anneen on naan ate, Naiꞌ Yesus naskarak In atoup noinꞌ ein am nak, “Hae! Ro hi bainesiꞌ ki! Au unoniꞌ ki fani-fani, mes hi ka mihiin mirek-rekoꞌ fa. Hi ka mpirsai fa batuur-batuur amsaꞌ meu Kau! Au ro he ꞌsabaar ꞌeu ki ꞌtea mee? Meik riꞌanaꞌ naan neem meu ia!”   
\p
\v 18 Sin neik riꞌanaꞌ naan, rarit In nriuꞌ napoit niut reꞌuf naan. Rarit niut reꞌuf naan anpoi nasaitan riꞌanaꞌ naan, onaim in nareok nain oras naan.   
\p
\v 19 Rarit, oras Naiꞌ Yesus anmees nok In atoup noinꞌ ein on naan ate, sin nataan Ee mnak, “Usiꞌ! Nansaaꞌ am es feꞌe na hai ka bisa mriuꞌ mipoitan fa nitu naan?”   
\p
\v 20 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Hi ka bisa mriuꞌ fa nitu naan, natuin hi ka mpirsai fa batuur-batuur ate. Mimnau! Karu hi mpirsai batuur-batuur meu Kau te, maski aanꞌ-anaꞌ msaꞌ,\f + \fr 17:20 \ft Usif Yesus nataibaꞌ apirsait nok fua musiꞌ aanꞌ-anaꞌ es. Anbi reꞌ ia, fua musiꞌ naan in aꞌnaen es reꞌ pentiing, ka natuin fa in masan. Suur Akninuꞌ uab Indonesia anbi eraꞌ reꞌ ia, ntui mnak, ‘fuaf sesawi’, mes anmuꞌi ntein rasi bian anmatoom nok in oten aiꞌ aꞌmoufun.\f* hi bisa miprenat maan aꞌtoeꞌf es am mak, ‘Hoe! ꞌToꞌef! Munaniꞌ meu nee!’ In of nananiꞌ. Onaim hi bisa mmoeꞌ saaꞌ-saaꞌ aah, asar ramu hi mpirsai batuur-batuur meu Uisneno.\x + \xo 17:20 \xt Naiꞌ Mateos 21:21, Naiꞌ Markus 11:23, 1 Korintus 13:2\x*  
\v 21 [Mes amneen! Niut reꞌuf human on reꞌ ia ro batuur sin maufinun bainesiꞌ. Karu hi ka mꞌonen ma minaah om fa, he mtoit turun-babat miꞌko Uisneno te, hi ka bisa fa he mriuꞌ nitu on reꞌ naan.”]\f + \fr 17:21 \ft Tuis uab Yunani reꞌ reko nneis-neisi ma reꞌ manasik nneis-neisi, ka ntui fa eraꞌ boꞌ nua mmeseꞌ reꞌ ia.\f*   
\s1 Usif Yesus naꞌuab no nuan ii anmatoom nok In aꞌmaten  
\r (Naiꞌ Markus 9:30-32, Naiꞌ Lukas 9:43b-45)  
\p
\v 22 Neot es, Naiꞌ Yesus nok In atoup noinꞌ ein nabuan nbin propinsi Galilea. In natoon neu sin im nak, “Ka ꞌroo fa ntein ate, sin of naꞌsosaꞌ Kau neu biak ein.  
\v 23 Rarit sin naꞌmaet Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia. Batuur Au ꞌmaet, mes nmeu on naan ate, Au ꞌmoni ꞌfain!”  
\p Anneen In uaban on naan ate, In atoup noinꞌ ein sin neek ein ansusan nmaten.   
\s1 Usif Yesus naꞌuab anmatoom nok beo neu uim onen  
\p
\v 24 Oras Naiꞌ Yesus nok In atoup noinꞌ ein neman neun kuan Kapernaum, ahoik beo ngguin neman neu naiꞌ Petrus, ma nataan ee mnak, “Hi Tunggur goe anbaen Uim Onen Uuf in beo goe, aiꞌ kaah?”\x + \xo 17:24 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 30:13, 38:26\x*   
\p
\v 25 Onaim naiꞌ Petrus nataah am nak, “Anbaen, tua!”  
\p Oras in nfain on naan ate, Naiꞌ Yesus natoon nahuun ne mnak, “Hae, Simon! Ho mutenab miit. Uisf ein pah-pinan ia naitin beo naꞌko sekau? Naꞌko sin aanh ein, aiꞌ naꞌko tuaf bian?”   
\p
\v 26 Naiꞌ Petrus nataah am nak, “Naꞌko tuaf bian, tua.”  
\p Naiꞌ Yesus naꞌuab anteniꞌ mnak, “Karu on naan ate, uisf ee in aanh ein kaisaꞌ nbaen ein beo, aiꞌ on mee?  
\v 27 On naan amsaꞌ nok Uim Onen Uuf in beo. Mes hit kais atmoeꞌ ahoik beo ngguin he natoꞌon. Reko nneis, ho mnao mtaun ikaꞌ meu nefo. Ho mtaun maan ika fua ahunut on naan ate, amfei in fefan. Ho of mupein roi mutiꞌ fua es anbi naan. Rarit ampaek roit naan, he mbaen hit nua kit, hit beo goe. Fin reꞌ naan nanookb een neu hit nua kit.”\f + \fr 17:27 \ft Toon-toon ate, atoin mone Yahudis meseꞌ-meseꞌ sin reꞌ anmoin naan toon boꞌ nua neiki nsae, ro he nbaen ein beo he nfee turun-babat neu he nabarab Uim Onen Uuf (amrees \ft \+it Anpoin naꞌko Pah Masir\+it* 30:12-16). Oras Usif Yesus anmoni te, sin nsoiꞌ beo naan anpaken roi \+it didrakma. Didrakma\+it* es, in oosn ii natai nok \+it dinari\+it* nua. \+it Dinari\+it* es, in oosn ii natai nok tukan es in kai anbi neon goes. Anbi ia, Naiꞌ Yesus natoon neu naiꞌ Petrus am nak, in of napein roi \+it stater\+it* es anbi iik ee in fefan. \+it Stater\+it* es in oosn ii natai nok \+it didrakma\+it* nua, aiꞌ \+it dinari\+it* haa. — he nanokab baen beo neu Naiꞌ Yesus ma naiꞌ Petrus.\f*   
\c 18  
\s1 Usif Yesus In atoup noinꞌ ein anmaktaan ein am nak, sekau es reꞌ koꞌu nneisi  
\r (Naiꞌ Markus 9:33-37, Naiꞌ Lukas 9:46-48)  
\p
\v 1 Oras naan, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein neman ma nataan Ee mnak, “Usiꞌ! Sekau es reꞌ koꞌu nneis anbin Uisneno Iin na?”\x + \xo 18:1 \xt Naiꞌ Lukas 22:24\x*   
\p
\v 2 Onaim Naiꞌ Yesus noꞌen naan riꞌaan es, rarit naꞌhaek ee nbi sin atnaank ein.  
\v 3 Rarit In naꞌuabaꞌ am nak, “Amneen mirek-rekoꞌ! Tuaf reꞌ he njair Uisneno Iin na, in ro he nabanit nahiin in tenab he njair on reꞌ riꞌaan aꞌbaut reꞌ ia, reꞌ ka naꞌnaeb nahiin fa in tuan ii.\x + \xo 18:3 \xt Naiꞌ Markus 10:15, Naiꞌ Lukas 18:17\x*  
\v 4 Natuin tuaf reꞌ naꞌparan nahiin in tuan ii, on reꞌ riꞌaan aꞌbaut reꞌ ia, in es reꞌ koꞌu nneisi nbi Uisneno In human ma In matan.  
\v 5 Ma tuaf reꞌ antoup atoin aꞌbaut on reꞌ riꞌanaꞌ reꞌ ia, natuin in npirsai Kau, tuaf reꞌ naan antoupu nrair Kau.”   
\s1 Usif Yesus natoon anmatoom nok tuaf reꞌ nmoeꞌ he tuaf bian anmoꞌe nsaan  
\r (Naiꞌ Markus 9:42-48, Naiꞌ Lukas 17:1-2)  
\p
\v 6 Rarit Naiꞌ Yesus natoon anteniꞌ sin im nak, “Karu nmuiꞌ tuaf reꞌ nmoeꞌ riꞌaan aꞌbaut es anteri nsaan, tar in ka npirsai nteniꞌ Kau fa, ampaant om, oo! Reko nneis atoniꞌ nfuut nakfirit faut kouꞌ goes\f + \fr 18:6 \ft Tuis uab Yunani ntui mnak, ‘fatu ꞌnobiꞌ’ reꞌ sin npaek je he nmoran maak-gandum.\f* anbi in neon, ma nporin nataam ee neu tais je tnanan.  
\v 7 Pah-pinan ia baer siraak batuur, natuin nmuiꞌ rasi mfaun reꞌ anmoeꞌ tuaf anmouf neu sanat. Mes tuaf reꞌ siraak anneis, es reꞌ tuaf reꞌ anmoeꞌ taos tafiꞌ-tafiꞌ, he tuaf bian nmoꞌe nsaan.   
\p
\v 8 Karu ho mmoꞌe msaan meik ho ꞌnimam, aiꞌ ho haem, mketu mporin! Reko nneis ho mtaam meu sonaf neno tunan meiki haa ꞌnimaꞌ meseꞌ, aiꞌ haꞌe meseꞌ, he kais sin nporin nataam ko neu ai abar-barat, mes ho ꞌnimam ma ho haem sin nua.\x + \xo 18:8 \xt Naiꞌ Mateos 5:30\x*  
\v 9 Karu ho mmoꞌe msaan meik ho matam, mroꞌi mporin! Reko nneis ho mtaam meu sonaf neno tunan meiki haa mataf fuaꞌ meseꞌ, he kais sin nporin nataam ko neu ai abar-barat, mes ho matam sin fuaꞌ nua.”\x + \xo 18:9 \xt Naiꞌ Mateos 5:29\x*   
\s1 Usif Yesus npaek uab manporin anmatoom nok aꞌbib-kaes reꞌ namneuk  
\r (Naiꞌ Lukas 15:3-7)  
\p
\v 10 Naiꞌ Yesus naꞌuab anteniꞌ mnak, “Ampaant om, oo! Kais-kaisaꞌ hi mismeruꞌ riꞌaan aꞌbaut on reꞌ ia. Fin Uisneno nmuiꞌ ameput et sonaf neno tunan reꞌ anpanat sin. Ameupt ein naan bisa ntaman oras mee-mee jah, he natraak rasi anmatoom nok tuaf ein naan neun Uisneno.   
\p
\v 11-13 Hi mitenab mirek-rekoꞌ, Au ꞌpaek uab manporin on nai: anmuiꞌ tuaf es in aꞌbib-kaesn ein nautn es. Rarit neon goes, anmuiꞌ aꞌbib-kase es annao nsaan, anpeoꞌ kuun in ranan. Hi mitenab atukus naꞌko aꞌbib-kasen naan he nmoeꞌ saaꞌ? In ro nnao nasaitan boꞌ seo mseo ein nbin aꞌtoeꞌf ee tunan, he nnao naim aꞌbib-kaes reꞌ annao nsaan reꞌ naan.\x + \xo 18:11-13 \xt Naiꞌ Lukas 19:10\x*  
\p Karu in napein nafaniꞌ aꞌbib-kaes amnekut naan, in of anmariin anneis naꞌko reꞌ in he nkius in aꞌbib-kaes boꞌ seo mseo reꞌ ka namnekun fa. [Au, Mansian Batuur-batuur reꞌ ia, ꞌuum he ꞌsoi ufetin tuaf reꞌ nteib ma nbeon on naꞌko raan amneot.]\f + \fr 18:11-13 \ft Tuis uab Yunani reꞌ reko nneis-neisi ma reꞌ manasik nneis-neisi, ka ntui fa tuis reꞌ anbi kurung reꞌ ia.\f*  
\v 14 Maski suma riꞌaan aꞌbaut es, es reꞌ namneku msaꞌ, Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan ka nmariin fa.”   
\s1 Usif Yesus natoon ranan on mee he hit ttaraem ok atfain tok tuaf reꞌ nmoꞌen saan neu kit  
\p
\v 15 Naiꞌ Yesus naꞌuab antein am nak, “Karu ho aom-bian apirsait anmoꞌe nsaan neu ko, ho ro he mnao muteef mok ne. Rarit karu hi nua ki mmees, naꞌ ho mutoon ee in sanat. Karu in natniin ho uabam naan, hi nua ki miraem om een.\x + \xo 18:15 \xt Naiꞌ Lukas 17:3\x*  
\v 16 Mes karu in ka natniin ko fa te, ho mnao meu ho partei tuaf es aiꞌ nua nnao nok ko. Rarit hi miteef mok ne, ma miꞌuab amteniꞌ. Fin anbi Suur Akninuꞌ Uisneno matuꞌi mnak, ‘Anbi rais jes, ro he nmuiꞌ tua asaksii nua aiꞌ teun reꞌ naꞌuab humaꞌ meseꞌ, henaꞌ bisa ntoup sin uabk ein naan.’\x + \xo 18:16 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 19:15\x*  
\v 17 Mes karu in ka natniin ki fa te, amnao mitonan jemaaꞌt ein. Mes karu in ka ntoup reko fa jemaaꞌt ein sin uabk ein, maan ee on reꞌ tuaf reꞌ ka nahiin fa Uisneno. Kaah fa te, maan ee on reꞌ amaufinut nahuum on reꞌ ahoik beo.   
\p
\v 18 Mimnau mirek-rekoꞌ saaꞌ reꞌ Au uꞌuab! Saaꞌ reꞌ hi mtaar ee mbi pah-pinan ia, Uisneno ntaar ee msaꞌ et sonaf neno tunan. Ma saaꞌ reꞌ hi mfei ma mkonan ambi pah-pinan ia, Uisneno nafetin anrair je et sonaf neno tunan.\x + \xo 18:18 \xt Naiꞌ Mateos 16:19, Naiꞌ Yohanis 20:23\x*   
\p
\v 19 Au utoon aꞌteniꞌ ki mꞌak, karu nmuiꞌ tuaf nua naꞌko ki reꞌ mꞌonen nekaf meseꞌ, of Au Amaꞌ et sonaf neno tunan anfee ma nnonaꞌ saaꞌ reꞌ hi mtoit je.  
\v 20 Karu nmuiꞌ tuaf nua aiꞌ teun nabuan ma nꞌoen ein, natuin sin reꞌ naan Au ngguin, Au ꞌbi sin atnaank ein amsaꞌ.”   
\s2 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok pegawe reꞌ ka nfee fa ampon neu in aok-bian  
\p
\v 21 Rarit naiꞌ Petrus neem nataan Naiꞌ Yesus am nak, “Usiꞌ, au he utaan akreꞌo. Karu au aok-bian atoin apirsait nmoꞌe nsaan kau fani-fani, au ro he ꞌfee ne ampon no fauk? No hitu, oo?”   
\p
\v 22 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Kahaf! Ho ro he mfee ne ampon no hitu nfain no boꞌ hiut,\f + \fr 18:22 \ft Uab Yunani nbi eraꞌ reꞌ ia, bisa in oten nak, “hitu nfain no boꞌ hitu nfain”. Bisa msaꞌ “boꞌ hitu mhitu ntein”.\f* tar ho ka bisa msoꞌi mtein sin fa.\x + \xo 18:22 \xt Naiꞌ Lukas 17:3-4\x*  
\v 23 Hi ro he mmoeꞌ mituin on naan, natuin Uisneno on reꞌ uisf es, reꞌ ansoiꞌ in pegawe sin tuus ein.  
\v 24 Oras in nmurai nsoiꞌ, in nreun in tuaf ein he nnaon nhaman pegawe es, reꞌ natuus roit anbi naa, tar hoto-hoto.\f + \fr 18:24 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani ntui nbi eraꞌ reꞌ ia mnak, “τάλαντον \ft \+it (talanton)\+it* nifun boꞌes”. \+it Talanton\+it* es, in nilei es reꞌ tua ameput es in kai toon boꞌes am niim antea toon boꞌ nua. Suur Akninuꞌ uab Indonesia ntui mnak ‘talenta’ anbi eraꞌ reꞌ ia.\f*  
\v 25 Mes pegawe naan ka bisa nbaen fa in tusaꞌ. Onaim uisf ee naprenat am nak, ‘Amnao miꞌsosaꞌ atoniꞌ ia nok in fee-anah sin, he sin njarin ate. Ma miꞌsosaꞌ main in aꞌmuꞌik ein, he nbaen in tuus ein.’   
\p
\v 26 Anneen on naan ate, pegawe naan anriꞌtuu ma nbaiseun uisf ee mnak, ‘Airoo, ama! Aam usiꞌ, amturun maan kau he mfee kau oras akreꞌo! Au of ufaniꞌ au tuus ein naan, tua.’  
\v 27 Anneen on naan ate, uisf ee nkasian ee. Onaim in nnoes nain pegawe naan in tuus ein. Rarit in nafetin pegawe naan.   
\p
\v 28 Mes oras pegawe naan anpoi, in nateef nok in aok-bian es, reꞌ natuus roit akreꞌo nbi ne.\f + \fr 18:28 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani ntui nbi eraꞌ reꞌ ia mnak, “δηνάριον \ft \+it (deinarion)\+it* nautn es”. \+it Deinarion\+it* es, in nilei es reꞌ tua ameput es in kai neno meesꞌ aah. Onaim karu tataib nok τάλαντον \+it (talanton)\+it* nifun boꞌes anbi eraꞌ boꞌ nua mhaa feꞌe na te, tusaꞌ reꞌ ia maꞌkaf-kafaꞌ.\f* Rarit in nheek in aok-bian naan, ma nkeer in neon ma naskaar ee mnak, ‘Hoe! Ambaen ho tuus aan, oras ia nai!’   
\p
\v 29 Anneen on naan ate, in aok-bian ee nriꞌtuu ma ntoti mnak, ‘Airoo, baꞌe! Amturun maan kau he mfee kau oras akreꞌo! Au of ufaniꞌ au tuus ein naan, tua.’   
\p
\v 30 Mes pegawe naan nak, ‘Ka bisa fa! Ho ro he mbaenaꞌ oras ia!’ Rarit in nporin nataam in aok-bian naan nbi bui je nanan, tar in nbaenaꞌ in tuus ein naan.  
\v 31 Oras uisf ee in pegawe bian niit reꞌ in aꞌmoꞌen, sin neek ein ansusan nmaten. Rarit sin nnaon natrakan neun usif.   
\p
\v 32 Anneen on naan ate, uisf ee nhaman pegawe reꞌ ka ntae nahiin jon fa. In nakain ee mnak, ‘Hoe, atoin maufinu! Ho mtoit kau he au ꞌkasian ko, onaim au ꞌnoes ꞌain ho tuus ein.  
\v 33 Mes nansaaꞌ am es ho ka mkasian maan fa ho aom-bian naan, on reꞌ au ꞌkasian ko?’  
\v 34 Usif naan natooꞌ, onaim in nreun sin he nheek je ma nataam atoniꞌ naan anbi bui je nanan, anbain he sin haꞌmuiꞌ je, tar antea in nbaen in tuus ein ok-okeꞌ.”   
\p
\v 35 Naiꞌ Yesus nasoup In retaꞌ, ma In natoon am nak, “Au Amaꞌ et sonaf neno tunan ansoiꞌ on naan amsaꞌ. In of anhukun ki, karu hi ka mnikan main fa hi aom-bian apirsait ein sin saant am penu sin.”   
\c 19  
\s1 Atoin Farisis namin ranan he namouf Usif Yesus nok rais matsaos ma manporin  
\r (Naiꞌ Markus 10:1-12)  
\p
\v 1 Naiꞌ Yesus nanoniꞌ nrair sin on naan ate, In nnao nasaitan Galilea he nnao neu propinsi Yudea et noe Yarden in panin.  
\v 2 Too mfaun ein natuin Ee. Onaim In narekoꞌ ameent ein anbin naan.   
\p
\v 3 Atoin Farisis fauk neman he namouf Naiꞌ Yesus. Sin nataan Ee mnak, “Tatuin hit atoran rais pirsait, atoin amatsaos, in bole nporin in fee nok ranan saaꞌ ahaa oo, aiꞌ on mee, tua?”   
\p
\v 4 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Hi reꞌ ia, atoin ahiin rais pirsait. Mes nansaaꞌ am es hi ka mihiin fa Uisneno In Suur Akniunꞌ ee in afan? Fin anbi retaꞌ ahun-hunut, matuꞌi mnak, ‘Uisneno nmoeꞌ mansian, atoniꞌ ma bifee.’\x + \xo 19:4 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 1:27, 5:2\x*  
\v 5 Matuꞌi nteniꞌ mnak,  
\q1 ‘Es naan ate, atoin ii ro he nnao nasaitan in ainaf-amaf,  
\q2 he nmoin nabua nekaf meseꞌ ma ansaof meseꞌ nok in fee,  
\q3 fin sin nua sin njarin meseꞌ.’\x + \xo 19:5 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 2:24\x*   
\p
\v 6 Onaim karu Uisneno neikn On es reꞌ naꞌmeseꞌ sin nua sin, mansian ii kais anbatis sin!”   
\p
\v 7 Anneen Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan ate, atoin Farisis sin nataan antein Ee mnak, “Karu on naan ate, nansaaꞌ am es kaꞌo Musa nak, atoniꞌ bisa nporin in fee, asar in nfee suur manporin neu in fee?”\x + \xo 19:7 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 24:1-4, Naiꞌ Mateos 5:31\x*   
\p
\v 8 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Kaꞌo Musa nkonan hi beꞌi-naꞌi sin nmanpoir ein nok sin feek ein, natuin sin aꞌnaak-fatun on reꞌ hi! Mes Uisneno nmoeꞌ pah-pinan ia, In sairt ii ka on fa naan.  
\v 9 Onaim Au utoon, ki mꞌak: karu bifee ji anmakaek nahuun, atoin ii bisa nporin. Mes karu bifee ji ka nmakaek fa, mes atoin ii nporin, rarit ansao ntein bifee ꞌtetaꞌ, naan makaket!”\x + \xo 19:9 \xt Naiꞌ Mateos 5:32, 1 Korintus 7:10-11\x*   
\p
\v 10 Anneen In naꞌuab on naan, In atoup noinꞌ ein naꞌuab ein am nak, “Karu on naan, reko nneis kais atsao.”   
\p
\v 11 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Ka neu fa he tuaf amfaun bisa ntoup saaꞌ reꞌ Au uꞌuab ee reꞌ ia. Suma tuaf reꞌ Uisneno nruur ma nreek ee.  
\v 12 Anmuiꞌ tuaf ka nsao fa, natuin naꞌko oras nahoins ee te on naan. Anmuiꞌ tuaf bian ka nsao fa msaꞌ, natuin tuaf anmoeꞌ je on naan. Ma nmuiꞌ tuaf bian anpiir ranan he ka nsao fa, natuin in suma he nanaobaꞌ Uisneno In mepu. Tuaf reꞌ bisa nahiin ma ntoup noniꞌ reꞌ ia, maut he in ntoup goe.”   
\s1 Usif Yesus naꞌuab anfee tetus neu riꞌaan aꞌbaut ein  
\r (Naiꞌ Markus 10:13-16, Naiꞌ Lukas 18:15-17)  
\p
\v 13 Oras naan, mahoin ein naskau neik sin aanh ein neu Naiꞌ Yesus he In ntao In aꞌniimk ein ma naꞌuab anfeen sin tetus. Mes In atoup noinꞌ ein nakain mahoin ein naan.  
\v 14 Onaim In naskarak In atoup noinꞌ ein am nak, “Amkonan riꞌaan ein naan neman Kau! Kais mikainaꞌ sin! Natuin tuaf reꞌ nahuum on reꞌ sin reꞌ naan, Uisneno Iin na.”   
\p
\v 15 Rarit In ntao In aꞌniimk ein nbi riꞌaan ein naan, ma In ntoit Uisneno he nfeen sin tetus. Rarit In nnao nasaitan bare naan.   
\s1 Atoin amuꞌit naim ranan he nmoin nabar-baar nok Uisneno  
\r (Naiꞌ Markus 10:17-31, Naiꞌ Lukas 18:18-30)  
\p
\v 16 Neot es, anmuiꞌ tuaf es neem nataan Naiꞌ Yesus am nak, “Aam Tungguru! Au he ꞌmoeꞌ rais reko on mee, he uhiin batuur-batuur ꞌak, au bisa ꞌtaam ꞌeu sonaf neno tunan? Au he ꞌmoin ubar-baar ꞌok Uisneno.”   
\p
\v 17 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Nansaaꞌ am es ho mutaan Kau nok saaꞌ es reꞌ reko? Suma Uisneno es reꞌ reko. Karu ho mroim he mmoin mok Ne te, ammoin mutuin In aprenat.”   
\p
\v 18 Atoniꞌ naan nataan anteniꞌ mnak, “Prenat reꞌ mee?”  
\p Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak,  
\q2 “Kais muꞌmaet mansian;  
\q2 kais ammakaek;  
\q2 kais mubaak;  
\q2 kais amjair saksii poi;\x + \xo 19:18 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 20:13-16, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 5:17-20\x*   
\q2
\v 19 amhormaat ho ainaꞌ-amaꞌ sin;  
\q2 ma amneek ho aom-bian sin on reꞌ ho mneek ho tuam aan kuum.”\x + \xo 19:19 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 20:12, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 5:16, Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 19:18\x*   
\p
\v 20 Atoniꞌ naan nataah am nak, “Preent ein naan ok-okeꞌ, au utuin aꞌrair sin. Saaꞌ es reꞌ ankuran feꞌ?”   
\p
\v 21 Anneen on naan ate, Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Karu ho mroim he mutuin Uisneno In roimn ein ok-okeꞌ te, mfain nai, ma mnao muꞌsosaꞌ mporin ho ꞌmuiꞌm ein ok-okeꞌ. Rarit amnao mbait roit ein meu amaꞌmuiꞌt ein. Rarit amfain uum he mutuin Kau. Fin Uisneno of anbaras anfee ko aꞌmuꞌif natho-hoen et sonaf neno tunan.”   
\p
\v 22 Anneen on naan ate, atoniꞌ naan ntebi nfain nok neek susat, natuin in aꞌmuiꞌn ii kah een.   
\p
\v 23 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab nok In atoup noinꞌ ein am nak, “Ampirsai Kau, atoin amuiꞌt ii susa maꞌtaniꞌ henaꞌ ntaam neu sonaf neno tunan.  
\v 24 In suust ee, on reꞌ bikaes unta kouꞌ goes, antaam neu in oꞌof anpeoꞌ aent ee konan.”   
\p
\v 25 Anneen on naan ate, In atoup noinꞌ ein ansanmakan. Onaim sin natahan am nak, “Karu on naan ate, sekau es reꞌ bisa ntaam neu sonaf neno tunan?”   
\p
\v 26 In nkius narek-rekoꞌ sin, rarit In naꞌuab am nak, “Batuur, karu mansian ii es reꞌ anmeup, ka bisa fa. Mes karu Uisneno es reꞌ anmeup, saaꞌ-saaꞌ ii ro njair.”   
\p
\v 27 Onaim naiꞌ Petrus namnaub am nak, “Aam! Hai mnao misaitan hai ꞌmuiꞌm ein oekꞌ een, he mituinaꞌ Ko. Onaim hai mipein saaꞌ, tua?”   
\p
\v 28 In nataah am nak, “Ampirsai Kau! Oras Uisneno nmoeꞌ saaꞌ-saaꞌ ii ok-okeꞌ njair feꞌu te, Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, aꞌtokoꞌ ꞌbi ꞌtokoꞌ prenat. Oras naan, hi reꞌ mituinaꞌ Kau, mtoko mbi ꞌtokoꞌ prenat boꞌes am nua, he mjair afeek rasi meu uuf Israꞌel boꞌes am nua!\x + \xo 19:28 \xt Naiꞌ Mateos 25:31, Naiꞌ Lukas 22:30\x*  
\v 29 Tuaf reꞌ nnao nasaitan in umi, in orif-tataf, in ainaf-amaf, in aanh ein, ma in rene, he natuinaꞌ Kau, in of antoup nafaniꞌ no nautn es. Rarit oras pah-pinan ia namsopu te, in nmoin nabar-baar nok Uisneno.  
\v 30 Onaim mimnau! Tatuin Uisneno In tenab, tuaf reꞌ naꞌnaeb in tuan, in reꞌ naan, es reꞌ tua aꞌbaut. Mes tuaf reꞌ naꞌparan in tuan ee on reꞌ atoin aꞌbaut, in reꞌ naan, es reꞌ tua aꞌnaet natuin Uisneno In tenab.”\x + \xo 19:30 \xt Naiꞌ Mateos 20:16, Naiꞌ Lukas 13:30\x*   
\c 20  
\s1 Uab manporin anmatoom nok aseeb pooꞌ anggur  
\p
\v 1 Rarit Naiꞌ Yesus nanoniꞌ sin im nak, “Uisneno In aprenat naan, on reꞌ uab manporin reꞌ ia: anmuiꞌ pooꞌ tuaf es, reꞌ npoi nnao kik-kiku oras anreuk nee, nnao naim tuaf he nmepu nbin in pooꞌ anggur.  
\v 2 In napein ameput, onaim sin nnekaꞌ buan he nmeup neon goes, nok in nbaen sebaꞌ, roi mutiꞌ fua es, on reꞌ osaf biasa.\f + \fr 20:2 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani nbi eraꞌ reꞌ ia ntui mnak, “Roit \ft \+it dinari\+it* es”. \+it Dinari\+it* es in osan, es reꞌ ameupt es in kai neno meseꞌ ꞌteme-ꞌteme.\f* Anromin nrarin on naan ate, in nreun sin nnaon nmepun.  
\v 3 Oras anreuk seo te, in npoi nnao ntein neu ꞌmasaꞌ. Anbi naan in nkius niit tuaf fauk reꞌ antokon ntakaꞌnaan ein aah.  
\v 4 Onaim in naꞌuab nok sin im nak, ‘Baꞌe sin! Hi mroim he mmepu mbi au pooꞌn ee, oo? Au of aꞌbaen ki nok reko.’ Annenan on naan ate, sin anromin, rarit sin nnaon nmepun.  
\v 5 Oras anreuk boꞌes am nua on naan ate, pooꞌ tuaf naan anpoi nnao naim ameput antein. On naan amsaꞌ oras nreuk teun maans ee nteib.  
\v 6 Maans ee nmaeb on naan ate, of oniꞌ nreuk niim pooꞌ tuaf naan npoi ntein. In nkius neu-mneem, anmuiꞌ tuaf reꞌ anhaek ruum aah. Rarit in nataan sin im nak, ‘Nansaaꞌ am es hi mhaek ruum aah naꞌko kiku ntea maans ee nmaeb jen, ma ka mmeup fa saaꞌ-saaꞌ?’   
\p
\v 7 Tuaf ein naan nataah am nak, ‘Aam! Ka nmuiꞌ fa tuaf reꞌ anfee kai mepu, tua.’  
\p Rarit pooꞌ tuaf naan nak, ‘Karu on naan ate, hi mnao he mmeup meu au poꞌon!’   
\p
\v 8 Antea oras reꞌ sin nasnasan naꞌkon sin meup goe te, pooꞌ tuaf ee nhaman in mandoor ee am nak, ‘Amhaman ameupt ein naan, he mbaen sin kai ngguin meseꞌ-meseꞌ. Ammurai muꞌko tuaf reꞌ antaam muniꞌ tar antea tuaf reꞌ ntaam nahuun naan.’\x + \xo 20:8 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 19:13, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 24:15\x*   
\p
\v 9 Rarit mandoor ee nhaman ameupt ein reꞌ nmurai nmepun naꞌkon oras nreuk niim maans ee nmaeb. In nfeen sin es-es ate antoup roi mutiꞌ fua es.  
\v 10 Rarit mandoor naan anhaman ameput bian, ntea tuaf reꞌ nmurai nmepun naꞌko oras nreuk nee kik-kiku. Reꞌ nmepun naꞌko kiku natenab am nak, sin of napenin nneis naꞌko tuaf reꞌ nmurai nmepun oras nreuk niim maans ee nmaeb. Te kaah, sin ntoup roi mutiꞌ fuaꞌ meesꞌ aah amsaꞌ.  
\v 11 Antoupun on naan ate, sin nmaheek pooꞌ tuaf ee mnak,  
\v 12 ‘Hae! Aam! Ka bisa fa on nai. Sin neem namunin, suma anmeup naan jam meesꞌ aah. Mes hai reꞌ mtaam miꞌko kik-kiku, ammeup maꞌtaniꞌ ma mhae maet tar antea puus ein nsai! On nai te, nansaaꞌ am es ho mbaen kai natai?’   
\p
\v 13 Onaim pooꞌ tuaf ee nataah am nak, ‘Baꞌe, au ka upoi ko fa. Fin ho es amroim kuum he mmeup neon goes, ma in sapaan ee roi mutiꞌ fua es. Batuur, aiꞌ on mee? Onaim au ꞌbaen utuin hit atfekaꞌ naan, aiꞌ?  
\v 14 Reko nneis, ho mtoup ho roi sebaꞌ he mfain nai. Karu au ꞌroim he ꞌfee ꞌeu tuaf reꞌ ntaam anmeup muniꞌ naꞌko ko, natai nok saaꞌ reꞌ au ꞌfee je ꞌeu ko, naan au urusan.  
\v 15 Au ꞌroim he ꞌpaek au roit utuin au romik. On mee mꞌes ho mutooꞌ natuin au neek ii reko?’   
\p
\v 16 On naan amsaꞌ, oras Uisneno njair Usif neu mansian ein, In nbaras neu In tuaf ein natuin In romin. Onaim tuaf reꞌ neem namuni te, in of antoup in sapaan ee on reꞌ tuaf reꞌ neem nahuun. Ma tuaf reꞌ neem nahuun, of in ntoup in sapaan ee on reꞌ tuaf reꞌ neem namuin.”\x + \xo 20:16 \xt Naiꞌ Mateos 19:30, Naiꞌ Markus 10:31, Naiꞌ Lukas 13:30\x*   
\s1 Usif Yesus natoon nain no teun ii anmatoom nok In aꞌmaten  
\r (Naiꞌ Markus 10:32-34, Naiꞌ Lukas 18:31-34)  
\p
\v 17 Rarit Naiꞌ Yesus sin nmurai nnaon neun Yerusalem. Anbin raan atnanaꞌ, In nhaman In atoup noinꞌ ein he sin nmes-mesen nok Ne. Rarit In natoon antein am nak,  
\v 18 “Hi mneen! Oras ia hit he tnao teu Yerusalem. Mes oras hit tbi nee, sin of naꞌsosaꞌ Kau, Mansian Batuur-Batuur, neu aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma tunggur agaam ein. Rarit sin nhukun naꞌmaet Kau.  
\v 19 Sin nanaꞌat Kau neu tuaf ein reꞌ ka nahiin fa Uisneno. Rarit sin naꞌuab namae Kau. Ma sin nbeos nakratiꞌ niis Au aok. Rarit naꞌ sin naꞌmaet Kau ꞌbi hau nehe. Batuur Au ꞌmaet. Mes nmeu te, Au ꞌmoni ꞌfain.”   
\s1 Naiꞌ Yakobus nok naiꞌ Yohanis sin ainf ee ntoit he nanaib in aanh ein  
\r (Naiꞌ Markus 10:35-45)  
\p
\v 20 Rarit naiꞌ Sebedius in fee je nok in anah naiꞌ Yakobus ma naiꞌ Yohanis neman neun Naiꞌ Yesus. In nriꞌtuu ma nfee hormaat he nbaiseun neik uab furiꞌ neu Naiꞌ Yesus.   
\p
\v 21 Onaim Naiꞌ Yesus nataan ee mnak, “Ain! Ho mperluu saaꞌ?”  
\p In natoon am nak, “On nai, Aam! Au ꞌtoit he karu Ho mnaaꞌ aprenat ate, munaibaꞌ au aanh ein nua sin, he sin nnaꞌan aprenat nok Ko. Au ꞌtoit he mutokoꞌ es ambi Ho ꞌneꞌu, ma es anteniꞌ anbi Ho ꞌrii.”   
\p
\v 22 Anneen in ntoit on naan ate, Naiꞌ Yesus naꞌuab neu naiꞌ Yakobus ma naiꞌ Yohanis am nak, “Hi ka mihiin fa saaꞌ reꞌ hi mtoti. Fin Au of upein haꞌmuꞌit ma maꞌneꞌat amfaun. Onaim on mee? Hi of mitenab mak hi bisa misaah haꞌmuꞌit ma maꞌneꞌat naan mok Kau, oo?”  
\p Sin nua sin natahan nok haan maꞌkaf-kafaꞌ am nak, “Bisa, tua!”   
\p
\v 23 Rarit In nataah antein sin im nak, “Batuur, hi of misaah haꞌmuꞌit ma maꞌneꞌat on reꞌ Au msaꞌ. Mes sekau reꞌ es atokos anbi Au ꞌnimak aꞌneꞌu aiꞌ aꞌrii, Au ka es reꞌ ufeek ee fa. Naan Uisneno In hak he nafeek. In nafeek anrair sekau-sekau reꞌ antoko nbi bare naan.”   
\p
\v 24 Oras atoup noniꞌ tuaf boꞌes anneen sin nua sin antotin on naan ate, sin nsaken.  
\v 25 Mes Naiꞌ Yesus anhaman naan sin ok-okeꞌ, onaim In naꞌuab neu sin im nak, “On nai! Hi mihini mrair, aiꞌ? Aꞌnaet ein reꞌ annaꞌan aprenat biasa sin nhaꞌmuiꞌ sin too ngguin, tar antea sin ka bisa nmoꞌen fa saaꞌ-saaꞌ. Ma aꞌnaakt ein naꞌkon pah reꞌ ka nahiin fa Uisneno, sin nasanut prenat humaꞌ-humaꞌ, tar antea too gui kaꞌ bisa nait fa ꞌnakan.  
\v 26 Mes hi kais ammoeꞌ on naan! Sekau naꞌko ki reꞌ he njair aꞌnaet, in ro he njair on reꞌ ate atuthaes neu tuaf bian.\x + \xo 20:26 \xt Naiꞌ Lukas 22:25-26\x*  
\v 27 Ma sekau reꞌ he njair aꞌnakat, in ro he nmoeꞌ on reꞌ ate.\x + \xo 20:27 \xt Naiꞌ Mateos 23:11, Naiꞌ Markus 9:35, Naiꞌ Lukas 22:26\x*  
\v 28 Amneen! Au on naan amsaꞌ. Au, Mansian Batuur-Batuur ia, ꞌuum he ꞌtuthae tuaf. Au ka ꞌuum fa he atoniꞌ ntuthae Kau. Fin Au ꞌuum he ꞌfee Au ꞌmoin ki ꞌteme-ꞌteme he ꞌsoi ꞌain too mfaun ein naꞌkon sin sanat ma penu sin.”   
\s1 Usif Yesus narekoꞌ aforot  
\r (Naiꞌ Markus 10:46-52, Naiꞌ Lukas 18:35-43)  
\p
\v 29 Rarit Naiꞌ Yesus sin nnaon nkonon. Oras sin npoin naꞌkon kota Yeriko, nmuiꞌ too mfaun reꞌ natuin sin.  
\v 30 Anbi naan, anmuiꞌ aforot tuaf nua reꞌ ntokon nbin raan ee ninin. Oras sin nnenan nak, reꞌ annao npeoꞌ naan es reꞌ Naiꞌ Yesus naꞌko Nasaret, sin ankoaꞌ ein naher-heran am nak, “Usiꞌ! Sufaꞌ-kaꞌuf naiꞌ Daut! Hai mpao Ko ꞌroo-ꞌroo goen! Amkasian maan kai, tua!”   
\p
\v 31 Anneen sin nkoaꞌan on naan ate, bian nakain sin im nak, “Hoe! Hi nua ki kais amtaisiub!”  
\p Mes sin nkoaꞌ ein naher-heran anteinꞌ ein am nak, “Usiꞌ! Sufaꞌ-kaꞌuf naiꞌ Daut! Amkasian maan kai, tua!”   
\p
\v 32 Oras In nneen on naan ate, In nhaek. Onaim In nataan sin im nak, “Hi mroim he Au ꞌmoeꞌ saaꞌ ꞌeu ki?”   
\p
\v 33 Sin natahan am nak, “Usiꞌ! Amturun kai, he hai bisa mkius miit, tua!”   
\p
\v 34 Anneen sin naꞌuab ein on naan ate, In nkasian sin. Rarit In nreoꞌ sin maatk ein, onaim sin niit nanin oras naan. Rarit sin natuin Ee.   
\c 21  
\s1 Usif Yesus antaam neu kota Yerusalem on reꞌ Usif  
\r (Naiꞌ Markus 11:1-11, Naiꞌ Lukas 19:28-40, Naiꞌ Yohanis 12:12-19)  
\p
\v 1 Rarit Naiꞌ Yesus sin nnaon nkonon tar antean kuan es, kaan ee Betfage, et aꞌtoꞌef Saitun in ninin.\f + \fr 21:1 \ft Sin nakanab ‘Saitun’ neu ꞌtoꞌef naan, natuin anbi nee nmuiꞌ poꞌon reꞌ anroe sin nok saitun. Sin biasa naes hau saitun in fuan ee he napenin minaꞌ. ꞌToꞌef Saitun in aꞌroon ii, es reꞌ kiur goes naꞌko kota Yerusalem.\f* Kuan naan he npaumak-maak nok kota Yerusalem. Anbi naan sin nasnasan ntaahn ein. Onaim In nreek In atoup noniꞌ tuaf nua he nnaon nahunun.  
\v 2 In naprenat sin im nak, “Hi nua ki mnao meu kuan nee. Karu hi mtaam, hi of miit bikaes keledai ainf es nok in aan ee mafutuꞌ et naan. Hi mnao mseif sin ma mheer meik Kau sin neman.  
\v 3 Mes karu nmuiꞌ tuaf reꞌ nataan ki mnak, ‘Nansaaꞌ am es hi mheer meik biak ein sin bikaes keledai?’ Hi mitaah am mak, ‘Usiꞌ he npake. Karu In npake nrair je te, In of ansoun ee nfain neem.’   
\p
\v 4 Rasin reꞌ naan ok-okeꞌ ro he njarin, natuin saaꞌ reꞌ Uisneno In mafefa kniunꞌ ein antui nain sin im nak,   
\q1
\v 5 ‘Hoe, hi atoin Yerusalemas arki!\f + \fr 21:5 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani ntui mnak, “Sion in aan feto”. Sion reꞌ naan, es reꞌ Yerusalem in kanan bian. Onaim anbi ia, naiꞌ Sakarias anpaek akuf he nkoaꞌ neu kota Yerusalem in tuaf ein.\f*  
\q2 Amkoen om iim he mkius ma miit kiim!  
\q1 Fin hi Uisf ee, es reꞌ ankoen On antaam neem.  
\q2 In ntaam neem nok neek aꞌparat ma ba-baun.  
\q3 In ntaam neem ansae ma naꞌtuut On nbi bikaes keledai anaꞌ.’ ”\x + \xo 21:5 \xt Naiꞌ Sakarias 9:9\x*   
\p
\v 6 Rarit In atoup noinꞌ ein annaon ma nmoeꞌ natuin sin ok-okeꞌ, on reꞌ Naiꞌ Yesus anbaꞌan sin.  
\v 7 Sin nheer neik bikaes keledai ainf ee nok in aan ee neu Naiꞌ Yesus. Rarit sin ntaon tai-mutiꞌ njarin aꞌpeniꞌ, onaim In nsae nbi bikaes keledai naan, he ntaam neu kota.  
\v 8 Oras sin ntaman neun kota nanan, too mfaun ein nait sin tai-muit ein, ma sin pouk ein, he naꞌbeen sin anbin ranan. Anmuiꞌ tuaf reꞌ nnaon nꞌoten hau noo peta msaꞌ\f + \fr 21:8 \ft Mateos in tuis ahun-hunut nak, ‘taef ein’. Mes hit tahini trair taꞌko naiꞌ Yohanis 12:13 nak hau noo peta.\f* he sin naꞌbenan nbin raan ee tnanan. Nok ranan naan, sin nmoeꞌ tanar am nak, sin nseun Naiꞌ Yesus on reꞌ kaes koꞌu.  
\v 9 Ma nmuiꞌ tuaf annaon nahunun anbin Naiꞌ Yesus In matan, ma bian namunin. Sin nsakanan ok-okeꞌ mnak,  
\q1 \it “Hosana!\it* Hai mpures ma mboꞌis meu Uisneno!\f + \fr 21:9 \ft Sin uab Aram nak, \ft \+it ‘Hosana’\+it*. In oten reꞌ ahun-hunut nak, ‘In nsoi nafetin naan atoniꞌ’. Oras Usif Yesus nmoin feꞌ nbi pah-pinan ia, kata reꞌ naan, sin biasa npaek je he nboꞌis Uisneno.\f*  
\q2 Natuin usif Daut in sufaꞌ-kaꞌuf neem anrair!  
\q1 \it Hosana!\it* Hai mpures ma mboꞌis meu Uisneno!  
\q2 Natuin Uisneno nruur ma nreek haefan Atoniꞌ ia.  
\q1 \it Hosana!\it* Hai mpures ma mboꞌis meu Uisneno!  
\q2 Natuin Uisneno ntuun On ma naprenat et neno aꞌraat reꞌuf!”\x + \xo 21:9 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 118:26\x*   
\p
\v 10 Oras Naiꞌ Yesus antaam neu Yerusalem sin nkoaꞌ ma nhunun on naan, kota naan in naan ee npoin ok-okeꞌ ma nmaktaan ein am nak, “Sekau es reꞌ amnemat reꞌ ia?”   
\p
\v 11 Too mfaun ii natahan am nak, “In reꞌ naan Uisneno In mafefa kninuꞌ. In kaan ee Naiꞌ Yesus, atoin Nasaretas, naꞌko propinsi Galilea.”   
\s1 Usif Yesus antaam neu Uim Onen Uuf ma npukai nani ꞌmasaꞌ nbi naan  
\r (Naiꞌ Markus 11:15-19, Naiꞌ Lukas 19:45-48, Naiꞌ Yohanis 2:13-22)  
\p
\v 12 Rarit Naiꞌ Yesus sin nnaon nkonon, onaim sin ntaman nbin Uisneno In Uim Onen Uuf. Anbi Uim Onen naan in kintal, atoin ein nmoeꞌ je njari ꞌmasaꞌ he sin naꞌsoos ein kor-kefi reꞌ atoniꞌ npaek je he nfee fuaꞌ-turuꞌ anbi onen. Ankius on naan ate, Naiꞌ Yesus nnao nriuꞌ napoitan sin. In npesek anporin mein reꞌ sin npaek sin he tukar roit, ma nabaniꞌ aꞌbeen ein reꞌ sin npaek sin he naꞌsoos ein koro.  
\v 13 Onaim In natoon neu sin im nak, “Uisneno In mafefa kninuꞌ antui mnak,  
\q1 ‘Au uhakeꞌ ma ufenaꞌ Umi ia,  
\q2 he sekau-sekau goah bisa neman nꞌoen ein neun ia.’  
\p Uisneno In sairt ee on reꞌ naan, mes hi mmoeꞌ je njair apaikaurt ein sin baer ekut-tefas!”\x + \xo 21:13 \xt Naiꞌ Yesaya 56:7, Naiꞌ Yeremias 7:11\x*   
\p
\v 14 Rarit afoort ein ma abuat ein neman neun Naiꞌ Yesus anbi Uisneno In Uim Onen naan. Onaim In narekoꞌ nain sin ok-okeꞌ.  
\v 15 Anbi naan, aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma tunggur agaam ein anhaek nokan amsaꞌ. Oras sin nkius Naiꞌ Yesus anmoeꞌ rais sanmakat, sin natoꞌon. Anneis-neisi nteniꞌ, oras sin nnenan riꞌaan ein ankoaꞌ ein ma nsakanan ok-okeꞌ nbin Uim Onen naan am nak,  
\q2 \it “Hosana!\it* Hai mpures ma mboꞌis meu Uisneno!  
\q2 Natuin usif naiꞌ Daut in sufan-kaꞌun ankoen on neem anrair!”   
\p
\v 16 Rarit aꞌnaakt ein natonan Naiꞌ Yesus am nak, “Ho mneen riꞌaan ein sin uabk ein? Reꞌ naan ka batuur fa!”  
\p Mes Naiꞌ Yesus nataah sin im nak, “Reko, Au ꞌneen. On nai te, hi teenb ee on mee? Hi ka mrees miit fa et Uisneno In Suur Akninuꞌ anmatoom nok anah-anah reꞌ npures ma nboꞌis neun Uisneno, aiꞌ? Fin anbi naan matuꞌi mnak,  
\q1 ‘Uisneno nabarab nain riꞌana kruꞌuf ma riꞌaan anaꞌ ma aꞌbaut,  
\q2 he sin npures ma nboiꞌs Ee.’ ”\x + \xo 21:16 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 8:3\x*   
\p
\v 17 Rarit Naiꞌ Yesus sin annaon nasaitan kota naan, he nnaon ntupan nbin kuan Betania.   
\s1 Usif Yesus naprenat hau uuꞌ goes he kais nafua ntein  
\r (Naiꞌ Markus 11:12-14,20-24)  
\p
\v 18 Nokaꞌ kiuk anaꞌ te, Naiꞌ Yesus sin ntebi nfanin neun kota Yerusalem. Anbi raan atnanaꞌ In annaben ate namnaah.  
\v 19 In nkius niit hau uuꞌ goes anbi raan ee ninin reꞌ tuaf biasa neuk in fuan.\f + \fr 21:19 \ft Uab Indonesia npaek kata \ft \+it ‘pohon ara’\+it* naꞌko istilah Yunani συκῆ \+it (sukei)\+it*. Mes Uisneno In Suur Akninuꞌ natoon hau goes et nee, reꞌ tuaf biasa nseen ma neuk in fuan. Anbi Indonesia pasaꞌ maans ee ꞌsaen, ‘pohon ara’ in fuan atoniꞌ ka neuk goe fa. Onaim ‘pohon ara’ anbi Uisneno In Suur Akninuꞌ ka huma meseꞌ fa nok hit pohon ara ia.\f* Onaim In nnao npaumak-maak hau naan, he nkius niit ee nafua, aiꞌ kaah. Mes oras In ntea hau naan, In ka niit fa fuaf fuaꞌ meseꞌ msaꞌ, natuin hau naan feꞌ he nanoo. Onaim In naꞌuab neu hau naan am nak, “Natuin ho ka mufua fa meu Kau, es naan ate ho ka mufua mtein fa!” In naꞌuab anrair on naan ate, hau naan anmeot nain.   
\p
\v 20 In atoup noinꞌ ein ankius nitan on naan ate, sin naskeken. Sin natanan am nak, “Nansaaꞌ am es nok askeken ate hau ia nmeot nain?”   
\p
\v 21 Onaim In nataah am nak, “Amneen mirek-rekoꞌ joo! Karu hi mpirsai batuur-batuur meu Uisneno, ma hi neekm ein ka naꞌoin ein fa kreꞌo msaꞌ, hi bisa mmoeꞌ on reꞌ Au ꞌmoeꞌ je naan. Hi bisa mmoꞌe nneis naꞌko naan. On reꞌ: hi bisa miprenat aꞌtoeꞌf es nananiꞌ neu tasi. Uisneno of nananiꞌ nain aꞌtoꞌef naan, asar hi mpirsai batuur-batuur meu Ne!\x + \xo 21:21 \xt Naiꞌ Mateos 17:20, 1 Korintus 13:2\x*  
\v 22 Fin areꞌ kanan rasi reꞌ hi mtoit sin miꞌko Uisneno, hi of amtoup sin, asar hi mpirsai batuur-batuur meu Ne.”   
\s1 Aꞌnaakt ein anmaktaan ein anmatoom nok Usif Yesus In hak  
\r (Naiꞌ Markus 11:27-33, Naiꞌ Lukas 20:1-8)  
\p
\v 23 Rarit Naiꞌ Yesus sin nnaon nkonon. Antean Yerusalem ate, sin ntaman nfanin nbin Uim Onen Uuf ee in kintal. Oras In nanoniꞌ tuaf anmatoom nok Uisneno In raan aꞌhonis on nai te, aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma atoni mnais haart ein neman ma nataan Ee mnak, “Sekau es reꞌ anreun ko he ho mtao taisibu mbi ia afi naa? Sekau es reꞌ anfee ko hak naan?”   
\p
\v 24 Mes In nahiin neu sin namin ranan he namouf Goe. Rarit In nataah am nak, “Au he utaan ki msaꞌ. Hi mitaah Kau feꞌ, henaꞌ Au utaah ki.  
\v 25 Au he utaan ki on nai: hi ok-okeꞌ mihiin naiꞌ Yohanis asranit, aiꞌ? Sekau es reꞌ anfee ne hak he nasrain? Uisneno, aiꞌ mansian?”  
\p Rarit sin nateenb ein neu-mneman, ma naꞌuab ein am nak, “Kreot ii naan kit ein, karu hit tak, ‘Uisneno es reꞌ anfee hak’, In of nataah am nak, ‘Karu on naan ate, nansaaꞌ am es hi ka mpirsai fa naiꞌ Yohanis?’  
\v 26 Mes hit ka bisa fa he tak, ‘Mansian es reꞌ anfee hak’, natuin too mfaun ein of anmaheek kit. Natuin sin npirsain am nak, naiꞌ Yohanis naan, Uisneno In mafefa kninuꞌ.”  
\v 27 Es naan ate, sin natahan neun Naiꞌ Yesus am nak, “Hai ka mihiin fa, tua.”  
\p Onaim Naiꞌ Yesus nataah neu sin im nak, “Karu on naan ate, Au ka ꞌperluu fa he utoon ki ꞌak sekau es reꞌ anfee Kau hak.”   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok aꞌnaef es ma in aan mone tuaf nua  
\p
\v 28 Naiꞌ Yesus naꞌuab nok aꞌnaakt ein am nak, “Hi mitenab on mee nok uab manporin ia? Anmuiꞌ atoni mnais es nok in aan mone tuaf nua. In naprenat in aan moen unu mnak, ‘Neno ia ho mnao mmeup on reen je feꞌ.’   
\p
\v 29 Mes aan moen unu naan nataah am nak, ‘Au ka ꞌnao fa.’ Mes ka ꞌroo fa te, in nmeiꞌ jon, rarit in nnao.\f + \fr 21:29 \ft Suur Akninuꞌ uab Indonesia TB1 nbeon on naꞌko tuis uab Yunani reꞌ manasik ma reko nneis-neisi.\f*   
\p
\v 30 Rarit atoni mnasiꞌ naan anreun in aan mone es antein am nak, ‘Neno ia, ho mnao mmeup on reen je feꞌ.’  
\p Onaim anah naan nataah am nak, ‘Reko, tua. Au of aꞌnao’. Mes in ka nnao fa.”   
\p
\v 31 Naretaꞌ nrair on naan ate, Naiꞌ Yesus nataan sin im nak, “Au he utaan ki on nai: naꞌko riꞌaan nuaꞌ ein naan, reꞌ mee es reꞌ nmoeꞌ natuin in aamf ee prenat?”  
\p Onaim sin nataahn am nak, “Aan moen unu!”  
\p Rarit In naꞌuab am nak, “Reko, mes amneen mirek-rekoꞌ, fin Au uꞌuab batuur. Tuaf reꞌ hi mtanar nahuum on reꞌ sin ka mapaek ein fa, on reꞌ ahoik beo, ma bifee aꞌhakeꞌ, sin of antaman njarin Uisneno In tuaf ein reꞌ nahunun naꞌko ki. Hi suma mitaah ‘reko’ meu Uisneno goah, mes ka mmoeꞌ mituin fa In romin.  
\v 32 Unuꞌ, Naiꞌ Yohanis asranit nanoniꞌ ma natoon anrair ki nok ranan on mee he hi bisa mmoin mimnoon ma mimneo. Mes hi ka mroim fa he mpirsai Je. Te kaah, oras tuaf reꞌ ka mapakeꞌ fa sin nneen naiꞌ Yohanis, sin nasaitan sin sanat ma penu sin he natuin in noinꞌ ein naan. Hi mihini mrair sin ok-okeꞌ. Mes hi ka misnaas fa miꞌko hi sanat ma penu sin, he mituin Uisneno In romin.”\x + \xo 21:32 \xt Naiꞌ Lukas 3:12, 7:29-30\x*   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok atoin maufinu reꞌ anseeb pooꞌ anggur  
\r (Naiꞌ Markus 12:1-12, Naiꞌ Lukas 20:9-19)  
\p
\v 33 Rarit Naiꞌ Yesus naretaꞌ reet es antein am nak, “Anmuiꞌ naan auf tuaf es antao rene, he nseen hau anggur. Rarit in nbaah naan rene naan nfuun am nateef. Onaim in ntao baak he naes hau fua anggur oef. Ma in nmoeꞌ tobe. Rarit in naꞌsebaꞌ rene naan neu aseebt ein he sin npairori, ma rene naan in afan sin nbatin nfeen auf tuaf naan. Onaim in nnao nasaitan sin neu pah pen-pene bian.\x + \xo 21:33 \xt Naiꞌ Yesaya 5:1-2\x*   
\p
\v 34 Oras he nseun hau fua anggur te, pooꞌ tuaf naan anreek in haef ein he neman neu aseebt ein naan, he ntoup in sapaan.  
\v 35 Mes aseebt ein naan sin ka nfairoir fa haef ein naan. Bian napenin besot, anroor bian, ma npoir bian nok fatu.  
\v 36 Mes pooꞌ tuaf naan anrenu nteniꞌ in haef ein puukn es, reꞌ namfau nneis naꞌko ahuunt ein. Mes aseebt ein naan nmoꞌen maufinu neu sin ok-okeꞌ msaꞌ.   
\p
\v 37 Aꞌroo-ꞌroo te, pooꞌ tuaf naan anreun in aan honiꞌ. In natenab am nak, ‘Karu au ꞌreek haefan ꞌeu au aan honiꞌ, sin of anseun goe rek-reko, ma sin of natniin ee.’   
\p
\v 38 Mes oras aseebt ein niit riꞌanaꞌ naan, sin naꞌuab ein am nak, ‘Hae, amkius miit! Aꞌnaef ee nreek haefan neu in aan honiꞌ, in of es reꞌ ntoupu ꞌnaef ee in pusaak ein ok-okeꞌ. Onaim iim he theek je ma troor tiis ne nai, maut he hit es atpaar kuuk poꞌon ia.’  
\v 39 Onaim sin nheek riꞌanaꞌ naan, rarit sin nheer neik je, ma npoirn ee neu poꞌon naan in kotin ma sin nroor niis ne.”   
\p
\v 40 Naiꞌ Yesus naretaꞌ nrair on naan ate, In nataan sin im nak, “Au utaan ki on nai: karu pooꞌ tuaf naan anfain neem, in of he nmoeꞌ saaꞌ neu aseebt ein naan?”   
\p
\v 41 Rarit atoin Yahudis sin aꞌnaakt ein natahan am nak, “In ro he nroor naꞌmaet atoin maufinun sin ok-okeꞌ. Rarit in naꞌsebaꞌ poꞌon naan neu tuaf bian antein. On naan ate, of nateef in oors ate, sin nbait poꞌon naan in afan.”   
\p
\v 42 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Oniꞌ hi ka mrees miit fa saaꞌ reꞌ matuꞌi et Uisneno In Suur Akninuꞌ mnak,  
\q1 ‘Anmuiꞌ naan faut goes reꞌ tuukn ein nait inporin,  
\q2 mes oras ia, fatu naan anjair fatu ꞌsukiꞌ neu umiꞌ!  
\q1 Uisneno kuun es reꞌ anpiir ma nbetis nain je, he natokoꞌ fatu naan.  
\q2 Es naan ate, hit tahiin ma tiit in masan arekot!’ ”\x + \xo 21:42 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 118:22-23\x*   
\p
\v 43 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab anteniꞌ mnak, “Onaim mitenab mirek-rekoꞌ. Unuꞌ te Uisneno npiir kit atoin Yahudis, he tjair Iin na. Mes natuin hi ka mituinaꞌ Kau fa, Uisneno of anpiir tua sonaꞌ. Fin tuaf reꞌ nmoin natuin Uisneno In romin es reꞌ bisa ntaam anjair Iin na.  
\v 44 [Au utoon unoon. Au reꞌ ia, es reꞌ fatu ꞌsukiꞌ naan. Tuaf reꞌ nastuun ma ntaikobi nbi fatu ia, of namreuꞌ. Ma karu fatu naan anmouf ma ntoom tuaf es, tuaf naan of namreuꞌ nain.]”\f + \fr 21:44 \ft Tuis uab Yunani bian ka ntui fa eraꞌ boꞌ haa mhaa.\f*   
\p
\v 45 Oras aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma atoin Farisi sin nneen Naiꞌ Yesus In retaꞌ naan, sin nahinin am nak, In nseer sin. Sin arsin reꞌ naan natai nok reꞌ aseeb pooꞌ anggur naan, ma tukan fatu reꞌ nait inporin fatu ꞌsukiꞌ naan.  
\v 46 Onaim sin natoꞌon nmat-maten. Rarit sin nꞌator asraak he nheek Naiꞌ Yesus. Mes sin natiun gok neu too mfaun ein reꞌ naan Naiꞌ Yesus nak, Uisneno In mafefa kninuꞌ. Onaim sin ka bisa nmoꞌen fa saaꞌ-saaꞌ neu Ne.   
\c 22  
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok tuaf reꞌ ka nroim fa he neem neu fesat kabin  
\r (Naiꞌ Lukas 14:15-24)  
\p
\v 1 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein anpaek retaꞌ mnak,  
\v 2 “Uisneno In aprenat naan, nahuum on reꞌ uisf es, reꞌ nmoeꞌ fesat kabin neu in aan mone.  
\v 3 Oras naroitan anrair fesat naan ate, in nreek haefan in aten he nnaon naskau tuaf-tuaf reꞌ napenin haan askaut am nak. ‘Au uskau tua, natuin acara fesat he nmurai jen.’ Mes tuaf ein naan ka nromin fa he nokan.   
\p
\v 4 Rarit aten naan antebi nfanin ma natonan neun sin usif. Anneen on naan ate, usif naan nreek haefan in aten bian am nak, ‘Hi mnao miskau tuaf ein naan he neman, fin fest ee naroitan anrair je. Au ꞌroro ꞌrair bijae, ma uhaan namin-miin. Miskau sin he neman ma nbukaen fesat, fin au ubarab urair je.’  
\v 5 Aten naan annaon naskaun on naan. Mes tuaf-tuaf reꞌ napenin haan askaut ka nfairorin fa. Bian annaon on poꞌon, bian annaon on baer mepu,  
\v 6 ma bian anheek usif naan in aten, ma nhaꞌmuiꞌ naꞌmaet sin.   
\p
\v 7 Anneen on naan ate, usif naan natooꞌ batuur-batuur. Rarit in naprenat in soraurs ein he nnaon nroor tuaf-tuaf reꞌ nroor in aten. Rarit soraurs ein naan nout kota naan tar namneer antea afu.   
\p
\v 8 Rarit usif naan anhaman in aten bian ma naꞌuab am nak, ‘Tabarab atrair fesat kabin, mes tuaf-tuaf reꞌ au uskau sin naan, ka neu fa he nokan anbin au fesat.  
\v 9 Oras ia, hi mnao meu raan oopt ein, he miskau sekau goah reꞌ hi miteef sin anbin naan.’  
\v 10 Rarit aten naan annaon neun raan oopt ein. Sin neik tuaf amfaun reꞌ sin nateef sin anbin naan, he nnaon neun fesat kabin. Anmuiꞌ atoin reko ma anmuiꞌ atoin maufinu reꞌ neman namfa-faun anbin fesat naan.   
\p
\v 11 Rarit usif naan antaam neu baer fesat he nkisu nfuun am nateef in taumn ein ok-okeꞌ. Onaim in niit tamu tuaf es, reꞌ ka npaek fa baur fesat.\f + \fr 22:11 \ft Atoin ahinit bian naꞌuab ein am nak, usif reꞌ ia nabarab anrair tai fesat neu amneemt ein naꞌkon mee-mee. Mes tua meseꞌ ia, ka nroim fa he npaek tais naan. Nok ranan naan, in nkanaꞌpaar usif naan nok in anah.\f*  
\v 12 Rarit usif naan nataan am nak, ‘Hae, baꞌe! Nansaaꞌ am es ho mtaam meu ia ka mpaek fa baur fesat?’ Mes tuaf naan ntakaꞌnanaꞌ on ahaa reꞌ naan.  
\v 13 Onaim usif naan naprenat in aten am nak, ‘Amfuut atoniꞌ reꞌ ia in haen-niman, he mait impoir ee meu moneꞌ. Maut he in nkae ma napein haꞌmuꞌit anbi baer meisꞌokan naan.’\x + \xo 22:13 \xt Naiꞌ Mateos 8:12, 25:30, Naiꞌ Lukas 13:28\x*   
\p
\v 14 On naan amsaꞌ, Uisneno nfee haan askaut ma naskau tuaf amfaun, mes In npiir ma nbetis naan ahaa bian reꞌ ka namfaun fa he njair Iin na.”   
\s1 Usif Yesus naꞌuab anmatoom nok baen beo neu anaaꞌ aprenat  
\r (Naiꞌ Markus 12:13-17, Naiꞌ Lukas 20:20-26)  
\p
\v 15 Anneen anrair Naiꞌ Yesus In uaban naan, atoin Farisis sin anꞌakoran he nakuu ma nakreo Naiꞌ Yesus.  
\v 16 Rarit sin nreek haefan sin aten ma tuaf naꞌko Herodes in partei purtik, he nataan Naiꞌ Yesus. Sin nanaib ma naꞌraatn Ee mnak, “Aam Tungguru! Hai mihiin mak Ho nekam naan amneꞌo. Ho ka mputa-kriu muhiin fa ma ka mpiir fa humaf. Ho munoniꞌ Uisneno In Kabin ma Prenat nok rek-reko.  
\v 17 Oras ia, hai mitaan maan Ko rais jes. Tatuin hit atoran pirsait Yahudi, hit ro he tbeos beo neu uis koꞌu keser Roma, aiꞌ kaah?”   
\p
\v 18 Mes Naiꞌ Yesus nahiin nak sin he nakreo Goe, he In naꞌuab namouf anaꞌ prenat Roma. Onaim In nataah am nak, “Atoin puta-kriut ki! Nansaaꞌ am es hi he mikreo Kau nok rasi naan?  
\v 19 Mikriraꞌ miit Kau roi mutiꞌ fua es, reꞌ tuaf anpaek je he nbaen beo!” Onaim sin nakriraꞌ roi mutiꞌ fua es neu Ne.   
\p
\v 20 Rarit In nataan sin im nak, “Sekau in human ma in kanan es reꞌ marunaꞌ ia?”   
\p
\v 21 Sin natahan am nak, “Reꞌ naan keser, prenat Roma in uis koꞌu.”  
\p Onaim Naiꞌ Yesus natoon neu sin im nak, “Karu on naan ate, amfee meu preent ii saaꞌ reꞌ preent ii in hak. Ma mfee meu Uisneno saaꞌ reꞌ njair Uisneno In hak.”   
\p
\v 22 Anneen In nataah on naan ate, sin ok-okeꞌ nmasahun, In naꞌuab naan batuur. Es naan ate, sin ka bisa nakreo naan Ee fa. Onaim sin nnao nasaitan Naiꞌ Yesus.   
\s1 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok amates anmoni nfain; ma rais matsaos anbi sonaf neno tunan  
\r (Naiꞌ Markus 12:18-27, Naiꞌ Lukas 20:27-40)  
\p
\v 23 Anbi naan, anmuꞌi msaꞌ tuaf naꞌkon partei Saduki. Sin reꞌ ia nanoin ein am nak, atoin amaets ein ka bisa nmonin nfanin fa. Neno naan, sin namin ranan he nakreo Naiꞌ Yesus. Es naan ate, sin neman ma nataan Naiꞌ Yesus am nak,\x + \xo 22:23 \xt Haef ein sin Retaꞌ 23:8\x*  
\v 24 “Aam Tungguru! Kaꞌo Musa antui nain kit atoran harat ia mnak: karu anmuiꞌ atoniꞌ nmate nporin in fee, mes ka nahoniꞌ fa riꞌanaꞌ, henaꞌ te atoniꞌ naan in oirf ee ro he nsao bifee banuꞌ naan, he nahoniꞌ nfee sufaꞌ neu in tataf amates naan.\x + \xo 22:24 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 25:5\x*  
\v 25 Batuur, unuꞌ te kaꞌo Musa nanoniꞌ on naan, mes oras ia hai he mitaan on nai: anmuiꞌ naan atoniꞌ tuaf hiut sin nmaꞌori-taatn ein. Aan moen unu nsao, mes anmaet ma ka nahoniꞌ fa. Onaim in orif reꞌ natuin ee ji nsao bifee banuꞌ naan.  
\v 26 Ka ꞌroo fa te, in nmaet ma ka nahoniꞌ fa. On naan amsaꞌ oirf es anteniꞌ; in nsao bifee banuꞌ naan, mes anmate ma ka nahoniꞌ fa msaꞌ. Matsaos naan nanaob on piut tar nasopu ntea aheit suus goe, mes in anmate msaꞌ.  
\v 27 Rarit bifee banuꞌ naan anmaet.   
\p
\v 28 Onaim oras ia, hai he mitaan on nai: bifee naan ansao niit atoniꞌ hiut. Oras pah-pinan ia namsopu te, Uisneno namonib nafaniꞌ amaets ein, bifee naan in moen je, es reꞌ mee?”   
\p
\v 29 Rarit Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Karu hi mitaan on naan, hi msaan koꞌu! Fin hi ka mihiin fa Uisneno In Suur Akninuꞌ In afan. Ma hi ka mihiin fa In kuasan reꞌ maꞌtaniꞌ msaꞌ!  
\v 30 Batuurn ii, on nai. Oras Uisneno namonib nafaniꞌ amaets ein, sin ka nmatsao nteinꞌ ein fa on reꞌ In ameupt ein sonaf neno tunan amsaꞌ.   
\p
\v 31 Au he uꞌuab amsaꞌ anmatoom nok amates anmoni nfain, aiꞌ kaah? Anbi kaꞌo Musa in surat anmuiꞌ retaꞌ hau aan es, reꞌ anpiin mes ka nputuf. Naꞌko retaꞌ naan hit tahiin tak, amates bisa nmoni nfain. Fin naan Uisneno natoon neu kaꞌo Musa mnak,   
\q1
\v 32 ‘Au reꞌ ia, sin ho kaꞌo sin Uisneno.  
\q2 Esan reꞌ kaꞌo Abraham, kaꞌo Isak, ma kaꞌo Yakop.  
\q3 Sin arsin ok-okeꞌ naꞌruir ein ma naꞌbesan piut neun Kau ntean oras ia.’  
\p Hi mihini mmak, oras Uisneno naꞌuab on naan, aꞌnaef ein naan anmaten nrarin aꞌroo-ꞌroo goen et unuꞌ. Mes Uisneno nak In njair sin Uisneon goa feꞌ. Es naan ate, hit tahiin tak, sin asmaank ein anmonin nkonon, maski sin nmate nrarin, mes sin nmonin nfanin. Fin suma atoin amonit es reꞌ naꞌruriꞌ ma naꞌbees neu Uisneno. Ka tiit fa amates naꞌbees neu Uisneno!”\x + \xo 22:32 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 3:6\x*   
\p
\v 33 Anneen Naiꞌ Yesus nanoniꞌ on naan ate, tuaf ein naꞌkon partei Saduki sin ka bisa fa he nbaras saaꞌ-saaꞌ ntein. Mes too mfaun ein anmasahun ma naꞌuab ein am nak, “Amoo! Atoniꞌ ia, In noin ii maꞌtain reꞌuf!”   
\s1 Usif Yesus nanoniꞌ anmatoom nok prenat reꞌ pentiing anneis  
\r (Naiꞌ Markus 12:28-34, Naiꞌ Lukas 10:25-28)  
\p
\v 34 Oras atoin Farisis sin annenan am nak, Naiꞌ Yesus niis anrair atoin Sadukis sin on naan ate, sin nabuan ok-okeꞌ he nataan Naiꞌ Yesus.  
\v 35 Sin tuaf ahinit es nbi rais pirsait, he nakreo nsobaꞌ Naiꞌ Yesus am nak,  
\v 36 “Aam Tungguru! Au he utaan on nai: hit haart ii in atoran ma rais pirsait ii in apreent ein, amfau reꞌuf. Naꞌko preent ein ok-okeꞌ reꞌ neman naꞌkon kaꞌo Musa naan, mee es reꞌ pentiing anneisi?”   
\p
\v 37 Onaim In nataah am nak, “Prenat reꞌ pentiing anneis anbi Uisneno In Suur Akninuꞌ naan nak, on nai:  
\q1 ‘Uisneno naan, hi Usiꞌ.  
\q2 Onaim hi ro he mneek Uisneno, \it anneis\it* naꞌko areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ.  
\q3 Es naan ate, hi ro he mimnau Goe piut-piut,  
\q3 mihiin mirek-reokꞌ Ee,  
\q3 ma mmeup maꞌtaniꞌ he mituin In romin.’\x + \xo 22:37 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 6:5\x*   
\p
\v 38 Prenat naan, es reꞌ pentiing anneis ma maꞌtaniꞌ nneis!  
\v 39 Ma nmuiꞌ prenat es anteniꞌ, mnak on nai:  
\q1 ‘Ho ro he mneek ho aom-bian, on reꞌ ho mneek ho tuam aan kuum.’\x + \xo 22:39 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 19:18\x*   
\p
\v 40 Prenat noon nuaꞌ ein reꞌ ia, esan reꞌ naꞌuu ma naꞌbaꞌan naꞌkon kaꞌo Musa in atoran, ma Uisneno In mafefa kniunꞌ ein sin noinꞌ ein ok-okeꞌ. Tuaf ka bisa natuin fa prenat bian, karu sin ka natuin nahunun fa prenat noon nuaꞌ ein reꞌ ia.”\x + \xo 22:40 \xt Naiꞌ Lukas 10:25-28\x*   
\s1 Kristus naan, batuur usif naiꞌ Daut in sufan, ma In njair usif naiꞌ Daut in Usin amsaꞌ  
\r (Naiꞌ Markus 12:35-37, Naiꞌ Lukas 20:41-44)  
\p
\v 41 Oras atoin Farisis sin nabuan feꞌe nbin naan ate, Naiꞌ Yesus nataan sin im nak,  
\v 42 “Naꞌko un-unuꞌ Uisneno anbaꞌan he nruur ma nreek Kristus he nsoi nafetin Iin na. Natuin hi peint ein ate, Kristus naan, sekau in sufan?”  
\p Onaim sin natahan am nak, “In reꞌ naan, usif naiꞌ Daut in sufan.”   
\p
\v 43 Naiꞌ Yesus naꞌuab antein am nak, “Karu on naan ate, nansaaꞌ am es Uisneno In Asmaan Akninuꞌ natoon neu usif naiꞌ Daut he nteek Kristus nak ‘Usi’? Fin usif naiꞌ Daut antui mnak,   
\q1
\v 44 ‘Uisneno nꞌeut ma natoon neu au usiꞌ mnak,  
\q2 “Uum he mtoko mbi Au bnapak aꞌneꞌu, ambi bare reꞌ mahormataꞌ anneis-neisi.  
\q3 Fin Au of aꞌmoeꞌ ho muusn ein, tar antea sin naꞌruir ein neu ko.’ ”\x + \xo 22:44 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 110:1\x*   
\p
\v 45 Naꞌko surat naan, hit tahiin tak usif naiꞌ Daut amsaꞌ in neikn on anteek Kristus naan, ‘Usiꞌ’. Onaim karu anmuiꞌ tuaf nak Kristus naan, suma usif naiꞌ Daut in sufan, naan ka nanokab fa feꞌ! Natuin In njair usif naiꞌ Daut in Uisf amsaꞌ!”   
\p
\v 46 Anneen Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan ate, atoin Farisis sin anfeef aꞌtemen, ka tiit fa tuaf es reꞌ bisa nataah Naiꞌ Yesus amsaꞌ. Es naan ate, anmurai naꞌko neno naan, sin namtaun he natanan, ma sin ka nabranin fa ha nakreo ntein Ee.   
\c 23  
\s1 Usif Yesus namnaub he mpaant om miꞌko tunggur agaam ein ma atoin Farisis sin  
\r (Naiꞌ Markus 12:38-39, Naiꞌ Lukas 11:43,46, Naiꞌ Lukas 20:45-46)  
\p
\v 1 Rarit Naiꞌ Yesus nanoniꞌ In atoup noinꞌ ein, ma too mfaun ein reꞌ natuin sin.  
\v 2 In naꞌuab am nak, “Tunggur agaam ein ma atoin Farisis sin anmuꞌin hak he nanoniꞌ kaꞌo Musa in atoorn ein neu too mfaun.  
\v 3 Onaim hi ro he mneen ma mitniin sin ma mituin sin noinꞌ ein naan. Mes kais mituin saaꞌ-saaꞌ reꞌ sin nmoeꞌ sin, natuin sin ka nmoeꞌ natuin fa saaꞌ-saaꞌ reꞌ sin nanoniꞌ sin.  
\v 4 Sin naꞌsekeꞌ tuaf he nasaah ma nroi sin atoran rais pirsait reꞌ maꞌfenaꞌ. Mes sin tuak ein kuuk ka nromin fa he nturun ma nbaab tuaf he natuin atoran naan.  
\v 5 Saaꞌ-saaꞌ reꞌ sin nmoeꞌ sin naan, henatiꞌ sin napenin boꞌis. On reꞌ: anmuiꞌ baer es, reꞌ matuaꞌ nok Uisneno In Kabin ma Prenat reꞌ mafutuꞌ nbi sin aꞌnaak ein ma sin aꞌniimk ein. Mes sin naꞌnaeb sin ein, ma sin namnanub sin tais ein sin fuuk ein, henatiꞌ tuaf bian nanaib sin im nak, ‘Sin reꞌ naan atoni kninuꞌ, joo!’\x + \xo 23:5 \xt Naiꞌ Mateos 6:1, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 6:8, Surat Sensus 15:38\x*   
\p
\v 6 Karu sin ntaman neun uim onen, aiꞌ sin nokan anbin fesat, sin namin baer tokos reꞌ reko nneis, henatiꞌ too mfaun ein niit sin.  
\v 7 Karu sin nnaon neun aꞌmasaꞌ, sin namin rais hormaat amsaꞌ. Sin nmoꞌen henatiꞌ atoniꞌ anhormaat sin im nak, ‘Tabe tua, aam tungguru mahormataꞌ.’  
\v 8 Mes hi kais mituin sin cara naan! Kais atoniꞌ nhaman ki mnak, ‘aam tungguru’, natuin hi Tunggur goe meseꞌ. Ma hi ar-arki reꞌ ia, ammaꞌori-tatan, mmabae-feton, ma mmabae-monen.  
\v 9 Kais maikas tuaf ambi pah-pinan ia mmak, ‘aam’, natuin hi Amaꞌ abit sonaf neno tunan meseꞌ kuun.  
\v 10 Atoniꞌ ka bole fa he nhaman ki mnak, ‘usiꞌ’, natuin hi Usiꞌ suma meseꞌ kuun, es reꞌ Au reꞌ ia, reꞌ Uisneno nruur ma nreek nain Kau naꞌko afi unuꞌ.  
\v 11 Es naan ate, Au ꞌak hi kais maiks om nahuum on reꞌ tuaf-tuaf reꞌ namin rais hormaat. Sekau naꞌko hi arki reꞌ amroim he miꞌnae, in ro he nmoin nahuum on reꞌ ate reꞌ antuthae tuaf bian piut.\x + \xo 23:11 \xt Naiꞌ Mateos 20:26-27, Naiꞌ Markus 9:35, 10:43-44, Naiꞌ Lukas 22:26\x*  
\v 12 Fin tuaf reꞌ nanaib on, Uisneno of nasaunt ee. Mes tuaf reꞌ naꞌbaun in tuan ee on reꞌ atoin aꞌbaut, Uisneno of nanaib ee.”\x + \xo 23:12 \xt Naiꞌ Lukas 14:11, 18:14\x*   
\s1 Usif Yesus nakain aꞌnaak pirsait ein, natuin sin naꞌuab ein aꞌtetaꞌ ma nmoꞌen aꞌtetaꞌ  
\r (Naiꞌ Markus 12:40, Naiꞌ Lukas 11:39-42,44,47-52, Naiꞌ Lukas 20:47)  
\p
\v 13 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein am nak, “Hoe, hi tunggur agaam ein ma atoin Farisis ki! Hi reꞌ naan, atoin puta-kriut ki! Hi of mipein siraak, natuin hi ka mpirsai Kau fa, Tuaf reꞌ Uisneno nbaꞌan he nreek Ee ntaam neem. Ma hi mmaufinu mneisi mtein, hi mꞌekaꞌ maan tuaf reꞌ neman he ntaman neun Uisneno In aprenat, he sin kais anpirsain neun Kau.   
\p
\v 14 [Hoe, hi tunggur agaam ein ma atoin Farisis ki! Hi reꞌ naan atoin puta-kriut ki! Hi of mipein siraak, natuin hi mputa-kriu baun ein, rarit misiik maan sin umin. Mes anbi too mfaun ein maatk ein, hi miꞌkoroꞌ hi ꞌmoeꞌ maufinun naan, esan reꞌ hi mhake ma mꞌonen aꞌroo-ꞌroo he atoniꞌ nak hi neekm ein nakniunꞌ ein. Mes Uisneno of anfee ki hukun reꞌ maꞌfenaꞌ nneis.]\f + \fr 23:14 \ft Eraꞌ reꞌ ia ka matuꞌi fa et tuis uab Yunani reꞌ manasik anneis.\f*   
\p
\v 15 Hoe, hi tunggur agaam ein ma atoin Farisis ki! Hi reꞌ naan, atoin puta-kriut ki! Hi of mipein siraak, natuin hi msae bnao oe meu mee-mee, ma msae-msaun aꞌtoꞌef, suma he maim tuaf es aah, he in ntaam neu hi partei agama. Mes karu in ntaam anrair, hi mmoeꞌ in aꞌmoin ii njair maufinu nneisi ntein, tar antea in napein hukun anbi ai abar-barat maꞌfena nneis no nua naꞌko ki.   
\p
\v 16 Hoe! Hi neekm ein nameisꞌokan, mes nansaaꞌ am es hi feꞌ he miruruꞌ ma mikriraꞌ ranan meu tuaf aꞌtetaꞌ ntein? Hi of mipein siraak natuin hi minoniꞌ tafiꞌ-tafiꞌ mmak, ‘Karu tuaf nait rais manbaꞌan anpaek supat ma nteek Uim Onen Uuf, tuaf naan ka nmafutuꞌ fa nok in rais manbaꞌan naan. Mes karu in nait rais manbaꞌan anpaek supat ma nteek bare mnatuꞌ reꞌ et Uim Onen naan, naꞌ in nmafutuꞌ nok rais manbaꞌan naan.’  
\v 17 Hi reꞌ ia atoin amonot ma aforot ki! Hi mitenab mak Uisneno naan bare mnatuꞌ pentiing anneis naꞌko Uim Onen Uuf? Kahaf! Fin Umi naan es reꞌ nmoeꞌ baerꞌ ein naan nakniunꞌ ein!   
\p
\v 18 Hi minoniꞌ tafiꞌ-tafiꞌ msaꞌ am mak, ‘Karu atoniꞌ ansuup npaek supat ma nteek mei fuat reꞌ et Uim Onen Uuf, atoniꞌ naan ka nmafuut fa nok rais manbaꞌan naan. Mes karu in nait rais manbaꞌan anpaek supat ma nteek fuat reꞌ et mei je tunan, naꞌ in nmafuut nok rais manbaꞌan naan.’  
\v 19 Hi reꞌ ia, amfoor batuur-batuur. Mei fuat reꞌ naan pentiing anneis naꞌko fuat reꞌ et mei je tunan. Fin mei naan, es anmoeꞌ tar antea atoniꞌ bisa nfee sin fuaꞌ-tuurꞌ ein neun Uisneno.  
\v 20 Natuin rasi naan, karu atoniꞌ ansuup ma nteek mei fuat, naan nahuum on reꞌ in nteek mei naan, ma saaꞌ-saaꞌ ein ok-okeꞌ reꞌ etan mei naan in tunan amsaꞌ.  
\v 21 Ma karu atoniꞌ ansuup ma nteek Uim Onen Uuf, naan nahuum on reꞌ in nteek Uim Onen Uuf nok Uisneno In kanan. Fin In es reꞌ natua nbi naan.  
\v 22 Ma karu atoniꞌ ansuup ma nteek sonaf neno tunan, naan nahuum on reꞌ in nteek Uisneno In aꞌtoko prenat nok In kanan, fin In es reꞌ nnaaꞌ aprenat anbi naan.\x + \xo 23:22 \xt Naiꞌ Yesaya 66:1, Naiꞌ Mateos 5:34\x*   
\p
\v 23 Hoe, hi tunggur agaam ein ma atoin Farisis ki! Hi reꞌ naan, atoin puta-kriut! Hi of mipein siraak, natuin hi mihiin maꞌtaniꞌ he msoiꞌ bait boꞌ meu Uisneno. Hi msoiꞌ sin ok-okeꞌ, tar antea hi roet bumbu, hi msoiꞌ je mates amsaꞌ. On reꞌ hi msoiꞌ namnuut hi torereꞌ ma sipaꞌ, rarit aijonuus. Te kaah, hi mnikan main Uisneno In Atoran reꞌ pentiing anneisi! Fin hi ka mmoin fa nok amneꞌo ma namnoon. Hi ka mneek fa atoin amaꞌmuiꞌt ein. Ma hi ka mmoin fa piut-piut mituin Uisneno In romin. Reko nneis, hi mmoeꞌ mituin naan ok-okeꞌ feꞌ, naꞌ hi msoiꞌ hi bumbu sin, reꞌ he mfee sin meu Uisneno.\x + \xo 23:23 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 27:30\x*  
\v 24 Hi neekm ein nameisꞌokan, mes nansaaꞌ am es hi he miruruꞌ ma mikriraꞌ ranan meu tuaf bian antein? Hi miknutuꞌ atoran ma mreun biak ein nmoeꞌ natuin sin, mes Uisneno In atoran reꞌ pentiing anneis-neis naan, hi ka mituin ee fa. Naan nahuum on reꞌ hi mtai oe mninuꞌ he kais anmuꞌi kbenu. Mes bijae kouꞌ goes hi mꞌoor maan ee ꞌteme-ꞌteme!   
\p
\v 25 Hoe, hi tunggur agaam ein ma atoin Farisis ki! Hi arki atoin puta-kriut ki! Hi of mipein siraak, natuin hi msaef hi bare mnaaht ein tar antea narim-riman, mes naan suma nbi koit. Te kaah, in nanan nꞌoemeet natuin hi misiik ma mibaak nok rais sinmakat ma komat.   
\p
\v 26 Hoe, hi atoin Farisis aforot ki! Amsaef hi bare mnaaht ein sin naank ein. Nok ranan naan, sin koitk ein of nakniunꞌ ein amsaꞌ!   
\p
\v 27 Hoe, hi tunggur agaam ein ma atoin Farisis ki! Hi arki atoin puta-kriut ki! Hi of mipein siraak, natuin hi on reꞌ faut rameꞌ anbi nopu. Atoniꞌ anseet ee nok seet mutiꞌ. Atoniꞌ nkisu te in koitn ee reok reꞌuf. Mes in nanan, naheun nok nuif naꞌko tuaf amates ma nafoo foo punuꞌ.\x + \xo 23:27 \xt Haef ein sin Retaꞌ 23:3\x*  
\v 28 Hi on naan amsaꞌ! Hi mmoeꞌ jom on reꞌ atoni kninuꞌ. Atoniꞌ nkius niit ki on naan ate, sin nak hi atoin neek amneot ma amnonot ki. Te kaah, hi nekam nanan naheun nok rais maufinu. Natuin hi miꞌuab ate, aꞌtetaꞌ, ma mmoꞌe te, aꞌtetaꞌ, ma mnikan main Uisneno In apreent ein.   
\p
\v 29 Hoe, hi tunggur agaam ein ma atoin Farisis ki! Hi arki atoin puta-kriut ki! Hi of mipein siraak! Hi mifenaꞌ faut nopu meu Uisneno In mafefa kniunꞌ ein, ma mhias faut nopun naan reok reuꞌf ein.  
\v 30 Mes hi mak, ‘Bait hit tmoin batan meseꞌ tok hit beꞌi-naꞌi sin ite, hit ka troor tiis fa mafefa kninuꞌ Uisneno sin.’  
\v 31 Nok ranan naan, hi mitoon kiim am mak, hi reꞌ naan atoin amaufinut nahuum on reꞌ hi beꞌi-naꞌi sin.  
\v 32 Onaim reko neis, hi mmaufiun piut tar antea namsoup, mituin hi beꞌi-naꞌi sin aꞌmoeꞌk ein reꞌ ansaan ma nbeon naan!   
\p
\v 33 Hi arki ammaufiun batuur-batuur on reꞌ kaun araut. Hi mitenab am mak, of oniꞌ Uisneno ka nhukun ki fa, aiꞌ? Kais amharap ma mifnekan on naan! In of nait inporin ki meu ai pinaꞌ abar-barat!  
\v 34 Amneen mirek-rekoꞌ! Au of aꞌreek haefan Au haef ein, he sin nanoin ein ma naruruꞌ ki raan aꞌhonis amneot naꞌko Uisneno. Mes hi of amroor miis bian ma miꞌmaet bian anbin hau nehe. Bian hi mbeos sin anbin uim oen ein, ma bian anteniꞌ hi mhaꞌmuiꞌ sin, tar antea sin naenan naꞌkon kota es neu kota bian.  
\v 35 Un-unuꞌ feꞌe te, hi naꞌi anroor niis naiꞌ Habel. Te kaah, naiꞌ Habel naan atoin neek amneot. Hi beꞌi-naꞌi naꞌmaet tuaf amneot ma amnonot sin piut-piut, naꞌko batan neun batan bian. Tar antea naiꞌ Sakarias, es reꞌ naiꞌ Barakia in anah. Sin naꞌmaet je anbi Uim Onen Uuf ee in kintal anpaumaak mei fuat. Natuin hi mituin hi beꞌi-naꞌi sin ꞌmoeꞌ maufinun, es naan ate, hi ro he misaah ma mitaah atoin neek amneot ma amnonot sin naaꞌ atꞌoops ein naan.  
\v 36 Batuur! Fin hi arki oras ia, hi of mipein hukun, natuin rais maufinun reꞌ hi beꞌi-naꞌi sin anmoeꞌ sin afi unuꞌ naan.”   
\s1 Usif Yesus ankasian abitan Yerusalem  
\r (Naiꞌ Lukas 13:34-35)  
\p
\v 37 “Hi arki abitan Yerusalem! Hi es reꞌ biasa miꞌmaet Uisneno In mafefa kniunꞌ ein, ma mpoir miis In haef ein reꞌ neman he nturun ki. Au ꞌoꞌen ma ꞌfuir ki fani-fani he iim meu Kau, nahuum on reꞌ maun ainaf anpuput naan in aan ein anbin in ninin nanan. Mes hi ka mroim fa.  
\v 38 Es naan ate, Uisneno ka nrae ma mfairoir fa hi umi. Rarit nokaꞌ-nmeu te, in ruman.  
\v 39 Amneen mirek-rekoꞌ, joo! Fin hi ka miit amtein Kau fa, tar antea in oras hi mmanakuꞌ mmak, ‘Hai mtoit he Uisneno anfee tetus neu Tuaf reꞌ ia, natuin Uisneno es reꞌ anreek Ee.’ Hi mmanakuꞌ on reꞌ naan, es naꞌ hi miit amtein Kau.”   
\c 24  
\s1 Usif Yesus natoon nain nak Uim Onen Uuf ee of natseer  
\r (Naiꞌ Markus 13:1-2, Naiꞌ Lukas 21:5-6)  
\p
\v 1 Rarit Naiꞌ Yesus annao nasaitan Uim Onen Uuf. Oras In feꞌ npoi nnao te, In atoup noinꞌ ein neman ma naruruꞌ Uim Onen naan in arekon.  
\v 2 Mes In nataah sin im nak, “Umi ia batuur reokn ii kah een! Mes amneen mirek-rekoꞌ! Ka ꞌroo fa nteniꞌ te, sin naseer fatun ia ok-okeꞌ.”   
\s1 Usif Yesus natoon am nak, In atoup noinꞌ ein of napenin susat ma nanaꞌrenat  
\r (Naiꞌ Markus 13:3-13, Naiꞌ Lukas 21:7-19)  
\p
\v 3 Rarit Naiꞌ Yesus annao ntoko nbi ꞌtoꞌef Saitun. Onaim In atoup noinꞌ ein neman he naꞌuab anmes-mesen nok Ne. Sin naꞌuab ein am nak, “Aam! Mutoon mufaniꞌ kai saaꞌ reꞌ Ho muꞌuab ee feꞌe na. Of rekaꞌ te Ho mfain uum, tua? Ma in aꞌtaak ein on reꞌ mee? On mee nok neon amsoput naan amsaꞌ?”   
\p
\v 4 Rarit Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Ampanat hi tuam ein rek-reko, he kais napoi naan ki.  
\v 5 Fin of anmuiꞌ tuaf humaꞌ-humaꞌ neman rarit anpaas ok am nak, ‘Au reꞌ ia Kristus, Tuaf reꞌ Uisneno anbaꞌan anrair Je naꞌko unuꞌ.’ Nok ranan naan, sin napoi too mfaun.  
\v 6 Karu hi mkius makenat, aiꞌ hi mneen uab anin am nak, anmuiꞌ taisibu ma makenat et mee-mee, hi kais mimtau. Fin rasin reꞌ naan ro he njarin. Mes neon amsoput naan ka ntea fa feꞌ.  
\v 7 Uuf es of anmakeen nok uuf bian. Pah es anmakeen nok pah bian. Of antainuun nbi mee-mee. Ma oras amnahas maꞌtain besi!  
\v 8 Mes naan ok-okeꞌ, feꞌ tanar ahunut reꞌ natoon am nak, oras neon amsoupt ii he neem een. Naan nahuum on reꞌ bifee reꞌ he feꞌ nmurai nnaben menas, natuin in oras he nahoniꞌ anpaumaak een.   
\p
\v 9 Onaim hi ro he mpanat hi tuam ein rek-reko! Sin of anhaꞌmuiꞌ ki ma nroor naꞌmaet ki. Ma tuaf naꞌko pah-pah of ka nroim nain ki fa, natuin hi mituinaꞌ Kau.\x + \xo 24:9 \xt Naiꞌ Mateos 10:22\x*  
\v 10 Oras naan, too mfaun ii nkoit ma ka npirsain ntein Kau fa. Sin ka nmakaꞌroim ein fa, ma of anmaꞌsoos ein es nok es.  
\v 11 Of anmuiꞌ aputa-kriut nak sin reꞌ naan, Uisneno In mafefa kninuꞌ. Ma too mfaun ii npirsai sin.  
\v 12 Of tuaf ein sin maufiunk ein amfaun ma naꞌbaab ok antein, tar antea sin ka nmanekan fa es nok es.  
\v 13 Mes tuaf reꞌ naran ma ntahan piut-piut tar antea in nmaet, Uisneno of ansoi nafetin naan ee.\x + \xo 24:13 \xt Naiꞌ Mateos 10:22\x*  
\v 14 Fin tuaf ro he natoon ma nasinaꞌ Uisneno In Rais Reko, tar antea pah-pinan ia no mes-meseꞌ, maut he bifee-atoniꞌ sin ok-okeꞌ nahiin Uisneno In raan aꞌhonis reꞌ batuur. Rarit naꞌ neon amsoupt ii neem.”   
\s1 Usif Yesus natoon am nak, amaufiun reuꞌf es of anboor neem  
\r (Naiꞌ Markus 13:14-23, Naiꞌ Lukas 21:20-24)  
\p
\v 15 Naiꞌ Yesus naꞌuab ankoon am nak, “Uisneno In mafefa kninuꞌ naiꞌ Daniel antui anmatoom nok tuaf reꞌ in maufinu maꞌtain reꞌuf. In of antaam anhaek neu baer nuni nbi Uisneno In Uim Onen Uuf. Nok ranan naan, in nhaiꞌniis bare naan. Es naan ate, Uisneno naikoit bare naan. Oras hi mkius miit on naan, ampaant om! (Sekau reꞌ anrees tuis ia, ro he nahiin narek-rekoꞌ!)\x + \xo 24:15 \xt Naiꞌ Danial 9:27, 11:31, 12:11\x*  
\v 16 Naan anjair tanar nak, neon suust ein anpaumaak een. Oras amkius on naan ate, abitan propinsi Yudea maen nai meu ꞌtoꞌef.  
\v 17 Karu tuaf anpoi nrair naꞌko umi, kais anfain he nait bareꞌ ntein. Maen amkoon, maut he kais mipein siraak.  
\v 18 Tuaf reꞌ nbi rene ma poꞌon, kais anfain he nait tainusat antein. Maen amkoon nai!\x + \xo 24:18 \xt Naiꞌ Lukas 17:31\x*  
\v 19 Reꞌ tkasian sin baineis-neis ii, es reꞌ bifee maꞌapuꞌ, ma bifee reꞌ nasuus riꞌana kruꞌuf. Te sin ka bisa naen nanan fa.  
\v 20 Onaim reko nneis hi mꞌonen he siraak naan kais nateef nok oras naꞌuur, aiꞌ nateef nok neno snasat.  
\v 21 Fin neno naan susat maꞌtaniꞌ! Anmurai naꞌko oras Uisneno nmoeꞌ pah-pinan tar antea oras ia, atoniꞌ ka nkius niit fa susat maꞌtaniꞌ nahuum on reꞌ naan. Ma atoniꞌ of ka nkius niit antein fa susat maꞌtaniꞌ nahuum on reꞌ naan amsaꞌ.\x + \xo 24:21 \xt Naiꞌ Danial 12:1, Rasi Mnitas neu naiꞌ Yohanis 7:14\x*  
\v 22 Mes hi mꞌua reok, fin Uisneno naꞌparan neno naan. Karu kaah fa te, ka tiit tain fa tuaf reꞌ ntahan he nmoin nabaar. Mes, natuin Uisneno nneek In tuaf ein reꞌ In npiir nain sin, es naan ate In naꞌparan neon suust ein naan.   
\p
\v 23 Karu neno naan antea goen, hi mneen tuaf nak, ‘Amkius! Kristus es ia!’ Ma tuaf bian nak, ‘Kristus es nee!’ Mes hi kais ampirsai, joo!  
\v 24 Fin of anmuiꞌ tuaf anpoi ma npaas ok nak, ‘Au reꞌ ia, Kristus!’ Ma bian antein nak, ‘Au reꞌ ia, Uisneno In mafefa kninuꞌ.’ Sin of anmoꞌen rais sanmakat humaꞌ-humaꞌ anpaken niutn ein sin kuasa he nputa-kriu atoniꞌ. Sin nsoob ein he napoi Uisneno Iin na msaꞌ.  
\v 25 Onaim hi ro he mpaant om rek-reko, joo! Neon suust ein naan ka ntean fa feꞌ, mes Au utoon ꞌain ki!   
\p
\v 26 Karu tuaf natoon ki mnak, ‘Kristus et amneraꞌ nee, joo!’ hi kais amnao meu nee. Ma karu nmuiꞌ tuaf nak, ‘Kristus et umi ia nanan!’, hi kais ampirsai sin aputa-kriut ein naan.  
\v 27 Fin Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Oras Au ꞌfain ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia, too mfaun ii niit Kau, nahuum on reꞌ rimat reꞌ nariim naꞌko pasaꞌ maans ee ꞌsaen neu pasaꞌ neon-teas.\x + \xo 24:27 \xt Naiꞌ Lukas 17:23-24\x*   
\p
\v 28 Oras Au ꞌfain ꞌuum, hi of mihiin mak Au et mee. On reꞌ tuaf nahiin nak, karu nmuiꞌ koor amneuk puun ein nabu-buan anbin baer jes, naan anmuiꞌ punuꞌ et bare naan.”\x + \xo 24:28 \xt Naiꞌ Lukas 17:37\x*   
\s1 Usif Yesus naꞌuab anmatoom nok he nkoen On anfain neem  
\r (Naiꞌ Markus 13:24-27, Naiꞌ Lukas 21:25-28)  
\p
\v 29 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein, he natoon neu In atoup noinꞌ ein am nak, “Oras neon suust ein naan okeꞌ nrair,  
\q1 ‘Maans ee of anjair meisꞌokan,  
\q2 fuun ne ka masnaa fa ntein amsaꞌ.  
\q3 Kfuun ein of anbamoufun naꞌkon neon goe tnanan,  
\q2 ma kuasa et neon goe tnanan sin natseran.’\x + \xo 24:29 \xt Naiꞌ Yesaya 13:10, 34:4, Naiꞌ Yeskial 32:7, Naiꞌ Joel 2:10,31, 3:15, Rasi Mnitas neu naiꞌ Yohanis 6:12-13\x*   
\p
\v 30 Rarit mansian ii niit tanar anbi neon goe tnanan nak, Mansian Batuur-Batuur ii he nkoen On anfain neem. Ankisun on naan ate, uuf-uuf ma pah-pah abitan pah-pinan namtaun tar antea sin ankaen. Au of aꞌsaun ꞌuum aꞌbi nope, naꞌ mansian ii niit Au kuasat ma Au ꞌpinaꞌ ma krahaꞌ sin ok-okeꞌ.\x + \xo 24:30 \xt Naiꞌ Danial 7:13, Naiꞌ Sakarias 12:10-14, Rasi Mnitas neu naiꞌ Yohanis 1:7\x*  
\v 31 Rarit Au ꞌpaek toꞌis reꞌ in haan ee maꞌtaniꞌ he uprenat Uisneno In ameupt ein etan sonaf neno tunan annaon naꞌbuaꞌ tuaf reꞌ Au ꞌpiir ꞌaan sin naꞌkon pah-pinan ia pani-mpain, naꞌko pasaꞌ maans ee ꞌsaen tar antea pasaꞌ neon-teas, naꞌko pasaꞌ ponain tar antea pasaꞌ haaꞌ-nua.”   
\s2 Neon suust ein anjair tanar Usif Yesus In amneman  
\r (Naiꞌ Markus 13:28-31, Naiꞌ Lukas 21:29-33)  
\p
\v 32 “Au ꞌpake ꞌtopeꞌ naꞌko hau. Karu in noon ein nmurai namnaut moor ein, naan anjari ꞌtakaf nak, oras fauk nais ii he ntaam een.  
\v 33 On naan amsaꞌ, oras hi mkius neon suust ein neman, on reꞌ Au utoon ꞌain ki, tanar naan ꞌak, oras he Au ꞌuum ii npaumaak een.  
\v 34 Oras ia, mneen mirek-rekoꞌ! Naꞌko mansian ii ok-okeꞌ reꞌ nmonin oras ia, of anmuiꞌ tuaf reꞌ ka nmaet fa feꞌ, oras neon suust ein naan neman.  
\v 35 Maski neon goe ma pah-pinan ia namnekun, mes Au aꞌat ma kabin sin nabar-baran kuuk.”   
\s2 Usif Yesus naꞌuab am nak, In oras amneman naan, maꞌnifaꞌ  
\r (Naiꞌ Markus 13:32-37, Naiꞌ Lukas 17:26-30,34-36)  
\p
\v 36 “Ka tiit fa tuaf reꞌ nahiin oras Au ꞌfain ꞌuum. Uisneno In ameupt ein et sonaf neno tunan, ka nahinin fa msaꞌ. Au kuuk, ka uhiin fa msaꞌ. Suma Au Amaꞌ kuun es reꞌ nahini nmees.  
\v 37 Fin Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Oras Au ꞌfain ꞌuum, nahuum on reꞌ un-unuꞌ oras naiꞌ Noh anmoin feꞌ.\x + \xo 24:37 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 6:5-8\x*  
\v 38 Noe sakoꞌ naan ka nsaen sin fa feꞌ, mansian ii nbukaen amin-minat, ma nmatsaon on reꞌ biasa. Sin nmoꞌen on reꞌ naan piut-piut, tar antea naiꞌ Noh antaam neu bnao koꞌu naan.  
\v 39 Mes oras noe sakoꞌ ansaen sin, naꞌ sin maatk ein natfeꞌin, he sin nahinin saaꞌ reꞌ njair naan. On naan amsaꞌ, oras Au ꞌfain ꞌuum.\x + \xo 24:39 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 7:6-24\x*  
\v 40 Anbi oras naan, karu tuaf nua antofan nbin rene, nok askeken ate, Uisneno nait neik es, ma namaikaꞌ es.  
\v 41 Karu bifee nua napaun makaꞌ, nok askeken ate, Uisneno nait neik es, ma namaikaꞌ es.   
\p
\v 42 Es naan ate, hi ro he mpao ma mpanat ansuun oras et fai ma manas, fin hi ka mihiin fa oras reꞌ rekaꞌ te, hi Usiꞌ ankoen On anfain neem.  
\v 43 Mitenab mirek-rekoꞌ! Karu anmuiꞌ uim tuaf reꞌ nahiin neu abaakt ee he ntaam mabeꞌ ia, in ro he npao ma npanat piut-piut, maut he abaakt ee kais antaam neu uim je nanan.  
\v 44 Onaim hi ro mibaarb om batuur-batuur. Fin oras Au ꞌfain ꞌuum reꞌ naan, nok askeekn aah!”\x + \xo 24:44 \xt Naiꞌ Lukas 12:39-40\x*   
\s1 Usif Yesus nanoniꞌ mnak, ameput ro he natuin in uisn ee in roimn ee nkoon  
\r (Naiꞌ Lukas 12:41-48)  
\p
\v 45 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein am nak, “Hi ro he mjair on reꞌ ameput reꞌ natuin in uisn ee romin. Karu in uisn ee he nnao neu bare ꞌroo, in nait ameput on reꞌ naan, he nꞌurus mnahat ma mninut neu in uim je nanan.  
\v 46 Karu in uisn ee nfain neem ma nkius niit in ameput naan anmeup rek-reko, ro tebes in of anmariin nok ameput naan.  
\v 47 Ampirsai Kau, fin usiꞌ naan of anfee kuasa neu ameput naan, he nꞌurus in aꞌmuiꞌk ein ok-okeꞌ.   
\p
\v 48 Mes karu ameput naan maufinu, in of natenab anbi in nekan am nak,  
\v 49 ‘Reko! Usiꞌ nnao on nai te, sekau nahiin oras usiꞌ nfain neem, oo!’ Natenab on naan ate, in nmurai nbeos ma npokos ameput bian. Ma in ntoko ma naah-niun amin-minat nok amauft ein.  
\v 50 Mes feꞌ ka natenab naan fa saaꞌ-saaꞌ, nok askeken ate, in uisn ee nfain neem.  
\v 51 Onaim usif naan anhaꞌmuiꞌ je maꞌtaniꞌ, rarit nait inpoirn ee neu moneꞌ, he in nabua nok atoin aputa-kriut ein. Anbi bare naan, sin ok-okeꞌ ankaen npin-piuns ein, natuin sin napenin susat ma nanaꞌrenat maꞌtaniꞌ.”   
\c 25  
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok bifee munif reꞌ anpaon he nseun baroit atoniꞌ  
\p
\v 1 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein anmatoom nok Uisneno In aprenat am nak, “Hi ro he mibarab mirek-rekoꞌ he mseun Kau, on reꞌ retaꞌ reꞌ ia. On nai: neot es, anmuiꞌ bifee munif boꞌes, reꞌ npoin nbin oras fai ma neik ein paku, he nnao nseun baroit atoniꞌ nbi sin partei je in umi.\x + \xo 25:1 \xt Naiꞌ Lukas 12:35\x*  
\v 2 Mes naꞌko tuaf boꞌes naan, anmuiꞌ tuaf niim reꞌ anmonon, ma tuaf niim reꞌ nahinin.  
\v 3 Tuaf niim reꞌ anmonon naan ka neikin fa minaꞌ anneis.  
\v 4 Mes tuaf niim reꞌ nahinin, sin neik nanin minaꞌ.   
\p
\v 5 Antean umi naan, baroit atoin ee ka neem fa feꞌe msaꞌ. Aꞌroo-ꞌroo te bifee muinf ein naan anreur ein nmaten, onaim sin ntupan nfinin.   
\p
\v 6 Te kaah, fai je natnaan ate, sin annenan atoniꞌ nkoaꞌ ma nsakanan am nak, ‘Hoi! Baroit ee neem een, oo! Iim he tnao tseun goe!’  
\v 7 Annenan on naan ate, bifee muinf ein naan anfenan ok-okeꞌ. Rarit sin nabarab sin pakun.  
\v 8 Mes bifee muinf ein reꞌ anmonon naꞌuab nok sin partei ngguin am nak, ‘Hae, baꞌe sin! Ambait maan kai miin aꞌkreꞌo. Hai paukn ii he noi nmaet neen!’  
\v 9 Mes bifee muinf ein reꞌ nahinin natahan am nak, ‘Amoo! Kais mitooꞌ, mes ka bisa fa. Fin hai miin ein ka nanokab fa neu kit ok-okeꞌ! Reko nneis hi mnao msoos minaꞌ.’  
\v 10 Onaim sin annaon nsosan minaꞌ. Mes oras sin npoin nnaon, baroit naan neem antea goen. Rarit bifee muinf ein reꞌ nahinin sin ntaman natuin ein anbin baer fesat, nabuan nok baroit ma taumn ein ok-okeꞌ. Sin arsin antaman neun uim je nanan, onaim sin naꞌeek enoꞌ.   
\p
\v 11 Rarit bifee muinf ein reꞌ anmonon neman amsaꞌ. Sin nhaamn ein am nak, ‘Usiꞌ! Usiꞌ! Musoin kai eonꞌ ii feꞌ, tua!’  
\v 12 Mes in nataah am nak, ‘Hoe, ka bisa fa. Au ka uhiin ki fa!’\x + \xo 25:12 \xt Naiꞌ Lukas 13:25\x*   
\p
\v 13 Es naan ate, hi ro he mibarab batuur-batuur he mhaat ma mpao piut-piut, fin hi ka mihiin fa msaꞌ am mak, oras Au ꞌfain ꞌuum nateef nok neon saaꞌ, aiꞌ nreuk fauk.”   
\s1 Usif Yesus naretaꞌ anmatoom nok ameput reꞌ nꞌurus in uisn ee in noni-roit ein  
\r (Naiꞌ Lukas 19:11-27)  
\p
\v 14 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab retaꞌ es antein am nak, “Oras Au usaitan ki, hi ro he mmeup rek-reko meu Kau, nahuum on reꞌ retaꞌ reꞌ ia. On nai: anmuiꞌ naan uisf es he nnao neu bare ꞌroo. Oras in nabarab he nnao, in noꞌen in ameupt ein, rarit in naprenat sin im nak, ‘Hi mpaek reꞌ roit reꞌ ia njair modal. Oras au ꞌfain ꞌuum ate, hi ro he mitoon kau mmak, hi miis fauk een.’  
\v 15 Rarit in nfee neu in ameput ahuunt ee noni-roit ꞌkaroꞌ niim,\f + \fr 25:15 \ft Uab Yunani nbi ia, ntui mnak, τάλαντον \ft \+it (talanton)\+it* niim. Talanton es, on reꞌ ameput es in kai je toon boꞌes am niim. Onaim talanton niim reꞌ naan, es reꞌ kai toon boꞌ hitu mniim.\f* he in nasufab roit ein naan. Rarit in ameput no nuan ii ntoup roit ꞌkaroꞌ nua. Ma ameput no teun ii ntoup roit aꞌkaor es, natuin sin es-es ate sin aꞌbeiꞌk ein. Rarit in nkoen on neu bare ꞌroo.   
\p
\v 16 Antoupu nrair roit ein naan, ameput ahuunt ee nnao nrakan. Ka ꞌroo fa te, in niis naan roit ꞌkaroꞌ niim antein.  
\v 17 On naan amsaꞌ ameput no nuan ii. In niis naan roit ꞌkaroꞌ nua ntein.  
\v 18 Mes ameput no teun ii reꞌ ntoup roit aꞌkaor meseꞌ naan, in nnao nhain konaꞌ, he naꞌkoroꞌ in uisn ee roit ein naan.   
\p
\v 19 Aꞌroo-ꞌroo te, usif naan neem. Rarit in nabuab in ameupt ein he nmurai nparikas in roit ein reꞌ sin nꞌurus sin naan.  
\v 20 Ameput ahuunt ee ntaam ma nnonaꞌ roit ꞌkaroꞌ boꞌes. Rarit in nak, ‘Usiꞌ! Ia ho roit ein. Neon goes ii ho mnonaꞌ kau roit ꞌkaroꞌ niim. Mes oras ia, au ꞌiis ꞌaan kuuk aꞌkaroꞌ niim aꞌtein.’   
\p
\v 21 Anneen on naan ate, in uisn ee nmariin. In naꞌuab am nak, ‘Reko! Ho reꞌ ia, ameup reko. Ho mmakoe, ma mutuin meu au prenat, maski au ka ꞌbi fa ia. Natuin ho bisa mꞌurus rais aanꞌ-anaꞌ on reꞌ ia, au of ꞌait ko he mꞌurus rasi bian reꞌ koꞌu nneisi ntein. Au of aꞌmoeꞌ fesat he hit tmariin ok-okeꞌ.’   
\p
\v 22 Rarit ameput no nuan ii neem annonaꞌ in uisn ee roit ꞌkaroꞌ haa mnak, ‘Usi! Neon goes ii ho mnonaꞌ kau roit ꞌkaroꞌ nua. Amkius kuum, au ꞌiis ꞌaan kuuk roit aꞌkaroꞌ nua ꞌtein.’   
\p
\v 23 Usif naan anmariin msaꞌ. In naꞌuab am nak, ‘Reko! Ho reꞌ ia, ameup reok goes amsaꞌ. Ho mmakoe, ma mutuin meu au prenat, maski au ka ꞌbi fa ia. Natuin ho bisa mꞌurus rais aanꞌ-anaꞌ on reꞌ ia, au of ꞌait ko he mꞌurus rasi bian reꞌ koꞌu nneisi ntein. Au of aꞌmoeꞌ fesat he hit tmariin ok-okeꞌ.’   
\p
\v 24 Rarit ameput no teun ii neem. Onaim in natoon am nak, ‘Usiꞌ! Au uhiin ꞌak ho atoin maputuꞌ ko. Fin ho mait saaꞌ reꞌ biak ein anmoꞌe, ma mseu saaꞌ reꞌ biak ein anseen sin.  
\v 25 Au umtau, tua. Kais-kaisaꞌ roit ein ia namnekun, rarit ho mhukun kau. Es naan ate, au uꞌkoro urek-rekoꞌ sin. Sin esan reꞌ ia, aam! Amtoup mufaniꞌ sin, fin ho roit aꞌkaor meseꞌ reꞌ ia ka saaꞌ-saaꞌ fa, tua.’   
\p
\v 26 Anneen on naan ate, in uisn ee naskaar ee mnak, ‘Ho reꞌ ia ameput reꞌ maufinu ma apehet! Karu ho muhiin main mak, au ꞌait saaꞌ reꞌ biak ein anmoꞌe, ma au ꞌseu saaꞌ reꞌ biak ein anseen sin,  
\v 27 nansaaꞌ am es ho ka mutunuꞌ fa au roit ii meu bank? He au ꞌfain ꞌuum ate, au bisa upein in sufan, maski kreꞌ-reꞌo msaꞌ, reko!’   
\p
\v 28 Rarit usif naan anreun in ameput bian am nak, ‘Mait roit ein naꞌkon tuaf ia, he mnonaꞌ sin meu ameput reꞌ niis roit ꞌkaroꞌ niim naan.  
\v 29 Fin tuaf reꞌ anꞌurus rek-reko saaꞌ reꞌ in nnaaꞌ ee, in of napeni mfaun antein. Mes tuaf reꞌ ka nꞌurus fa saaꞌ reꞌ in nnaaꞌ ee naan, of nait nain sin ok-okeꞌ naꞌko in tuan.\x + \xo 25:29 \xt Naiꞌ Mateos 13:12, Naiꞌ Markus 4:25, Naiꞌ Lukas 8:18\x*   
\p
\v 30 Amheek ameput reꞌ ka mapakeꞌ fa ia. Amheer amfonat ma mait impoir ne meu moneꞌ. Maut he in nkae nok haꞌmuꞌit anbi baer meisꞌokan naan!’ ”\x + \xo 25:30 \xt Naiꞌ Lukas 19:11-27, Naiꞌ Mateos 8:12, 22:13, Naiꞌ Lukas 13:28\x*   
\s1 Usif Yesus naꞌuab anmatoom nok neon amsoput oras In he nafeek mansian ein ok-okeꞌ sin rasin  
\p
\v 31 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein am nak, “Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, of aꞌsaun ꞌuum aꞌpaek Au Amaꞌ In kuasan reꞌ mapinaꞌ-makrahaꞌ, ubua ꞌok In ameupt ein naꞌkon sonaf neno tunan. Rarit Au ꞌtoko ꞌbi Au ꞌtokoꞌ prenat reꞌ mapinaꞌ-makrahaꞌ nneis, he uprikas mansian ein ok-okeꞌ sin aꞌmoink ein.\x + \xo 25:31 \xt Naiꞌ Mateos 16:27, 19:28\x*  
\v 32 Mansian ii ok-okeꞌ reꞌ nmoin niit anbin pah-pinan ia, of neman nbaisenun Kau. Rarit Au ꞌbatis sin, nahuum on reꞌ atukus reꞌ nbatis ꞌbib-kase naꞌko ꞌbibi, he njair pukan nua.  
\v 33 Tuaf-tuaf reꞌ nmoin natuin Uisneno In romin, Au ꞌtao sin anbin Au bnapak aꞌneꞌu. Mes tuaf bian, Au ꞌtao sin anbin Au bnapak aꞌrii.  
\v 34 Oras naan, Au ꞌnaaꞌ aprenat nahuum on reꞌ Usif. Au of utoon ꞌeu tuaf ein reꞌ anbin Au bnapak aꞌneꞌu mꞌak, ‘Hi reꞌ ia, es reꞌ mtoup tetus-athoen miꞌko Au Amaꞌ. Iim he mtaam meu In uim je nanan reꞌ In nabarab nain je naꞌko un-unuꞌ neu ki.  
\v 35 Au ꞌfee ki haan askaut, natuin unuꞌ feꞌ oras Au umnaah, hi es amfee Kau bukaet. Oras Au ꞌmeon, hi mfee Kau oe mninut. Au ꞌuum ate on reꞌ atoin kase, mes hi mtoup Kau ꞌbi hi umin.  
\v 36 Au ka ꞌmuiꞌ fa pake-nohas, mes hi msoo mfee Kau. Au umeen, hi es reꞌ iim amꞌurus Kau. Au ꞌbi bui, hi es reꞌ iim amkius Kau.’   
\p
\v 37 Annenan on naan ate, tuaf ein reꞌ neek amneꞌo nbin Au bnapak aꞌneꞌu naan, of natahan am nak, ‘Usiꞌ, on mee es reꞌ ia? Usiꞌ mak, Ho mumnaah, rarit hai mfee Ko bukaet. Ho mmeon oe, rarit hai mfee Ko oe mninut amsaꞌ.  
\v 38 Ho on reꞌ atoin kase, rarit hai mtoup Ko he mtaam meu hai umi. Ho ka mmuiꞌ fa pake-nohas, rarit hai msoo mfee Ko, tua.  
\v 39 Ho mumeen, rarit hai mnao mꞌurus Ko. Ho mbi bui, rarit hai mnao mturun Ko. Mes anbi oras mee, hai mmoeꞌ rasin reꞌ naan, tua?’   
\p
\v 40 Au of utaah sin im ꞌak, ‘Ampirsai Kau! Fin oras hi mmoeꞌ rasin naan meu Au ngguin, maski mmoeꞌ meu tuaf reꞌ ka mapakeꞌ fa msaꞌ, reꞌ naan hi mmoꞌe mfee Kau goe!’   
\p
\v 41 Rarit Au uꞌuab ꞌeu tuaf ein reꞌ nbin Au bnapak aꞌrii mꞌak, ‘Atoin maufinu ki! Uisneno nkaas anrair ki. Miꞌroo nai miꞌko ia! Au of aꞌreun tuaf he nnao nporin nataam ki meu ai abar-barat. Fin Uisneno nabarab anrair baer haꞌmuꞌit ma maꞌneꞌat naan neu niutn ein ma sin uis koꞌu.  
\v 42 Au ꞌriꞌu ꞌporin ki, natuin oras Au umnaah, hi ka mfee Kau fa bukaet. Oras Au ꞌmeon oe, hi ka mfee Kau fa oe mninut.  
\v 43 Au ꞌuum on reꞌ atoin kase, mes hi ka mtoup Kau fa meu hi umi. Au ka ꞌmuiꞌ fa pake-nohas, mes hi ka msoo mfee Kau fa. Au umeen, mes hi ka iim fa he mꞌurus Kau. Au ꞌbi bui, mes hi ka iim fa he mturun Kau.’   
\p
\v 44 Annenan on naan ate, atoin maufiun ein of natahan am nak, ‘Usiꞌ, on mee es reꞌ ia? Usiꞌ mak Ho mumnaah, mes hai ka mfee Ko fa bukaet. Ho mmeon oe, mes hai ka mfee Ko fa oe mninut. Ho on reꞌ atoin kase, mes hai ka mtoup Ko fa meu hai umin. Ho ka mmuiꞌ fa pake-nohas, hai ka msoo mfee Ko fa. Ho mumeen, mes hai ka mnao he mꞌurus Ko fa. Ho mbi bui, mes hai ka mnao mturun Ko fa. Mes anbi oras mee reꞌ hai mmoeꞌ Ko on reꞌ naan, tua?’   
\p
\v 45 Au of utaah sin im ꞌak, ‘Ampirsai Kau! Oras hi ka mturun fa tuaf ein reꞌ ka mapakeꞌ fa, reꞌ naan hi ka mturun Kau fa.’  
\v 46 Rarit atoin maufiun ein napenin haꞌmuꞌit ma maꞌneꞌat piut-piut tar antea nabar-baar. Mes neu tuaf reꞌ neek amneot ma amnonot, sin napenin ꞌmonit piut-piut nok Uisneno tar antea nabar-baar.”\x + \xo 25:46 \xt Naiꞌ Danial 12:2\x*   
\c 26  
\s1 Atoin Yahudis sin aꞌnaakt ein namin ranan he naꞌmaet Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 14:1-2, Naiꞌ Lukas 22:1-2, Naiꞌ Yohanis 11:45-53)  
\p
\v 1 Oras Naiꞌ Yesus nanoniꞌ nrair rasin reꞌ naan ok-okeꞌ neu sin, In naꞌuab neu In atoup noinꞌ ein am nak,  
\v 2 “Hi mihini mrair, neno nua amnemat, hit neon koꞌu, es reꞌ Fesat Paska ntea goen. Oras naan, of anmuiꞌ tuaf reꞌ naꞌsosaꞌ Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia. Rarit sin nkuus naꞌmaet Kau nbi hau nehe.”\x + \xo 26:2 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 12:1-27\x*   
\p
\v 3 Neno naan, aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma atoni mnais haart ein nabuan nbin naiꞌ Kayafas in umi. Naiꞌ Kayafas naan, es reꞌ aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu.  
\v 4 Sin namin ranan he nheek Naiꞌ Yesus amninuꞌ-mninuꞌ, he naꞌmaet Je.  
\v 5 Mes sin nꞌator asraak am nak, “Amtahan feꞌ! Hit kais atmanaap he theek Je, natuin neon koꞌu goe npaumaak een. Kais-kaisaꞌ too mfaun ein reꞌ anroim Je, napoit ein taisibu.”   
\s1 Bifee jes anꞌoop miin foo meniꞌ reꞌ maꞌosaꞌ neu Usif Yesus In aꞌnakan  
\r (Naiꞌ Markus 14:3-9, Naiꞌ Yohanis 12:1-8)  
\p
\v 6 Anbi kuan Betania, anmuiꞌ tuaf es, kaan ee naiꞌ Simon. Unuꞌ te, atoniꞌ nmaiꞌniis ne, natuin in nameen meen nui-atrokiꞌ. Mes oras ia, in nareko nrair. Oras neon koꞌu naan ka ntea fa feꞌ, Naiꞌ Yesus sin annaon nbukaen nbin naiꞌ Simon in umi.  
\v 7 Oras sin anbukaen ate, anmuiꞌ bifee jes neem nateef nok Naiꞌ Yesus. In nnaaꞌ bootr es, reꞌ anmoeꞌ je naꞌko faut maꞌosaꞌ.\f + \fr 26:7 \ft Botor naan, sin anmoeꞌ je naꞌko faut maꞌosaꞌ reꞌ tuaf biasa npahat. Suur Akninuꞌ uab Yunani nak botor naan anmoeꞌ je naꞌko fatu reꞌ in kaan ee ἀλάβαστρος \ft \+it (alabastros)\+it*. Amkius et \+it Naiꞌ Lukas\+it* 7:37-38 msaꞌ.\f* Botor naan narai miin foo meniꞌ reꞌ maꞌoos reꞌuf. Rarit bifee naan ntuut nareuꞌ bootr ee toben. Onaim in nꞌoop minaꞌ naan akreꞌo-kreꞌo neu Naiꞌ Yesus In aꞌnakan, he njair tanar am nak, in nhormaat Naiꞌ Yesus.   
\p
\v 8 Mes oras Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein ankius bifee naan anmoeꞌ on naan ate, sin natoꞌon ma naꞌuab ein am nak, “Hoe! In kais anporin miin foo meniꞌ reꞌ maꞌoos reꞌuf ia!  
\v 9 Reko nneis in naꞌsosaꞌ miin foo meniꞌ ia, maut he in roit ein, in nfee sin neun amaꞌmuiꞌt ein!”   
\p
\v 10 Mes Naiꞌ Yesus nahiin sin teenb ein naan, onaim In naꞌuab am nak, “Hi kais misusab bifee ia! Maut he in nmoeꞌ on reꞌ naan! Au ꞌmariin, natuin in nꞌoop miin foo meniꞌ ia neu Au aok ii.  
\v 11 Amaꞌmuiꞌt ein et hi sonam ma hi tnanam piut-piut. Mes ka ꞌroo fa te, Au reꞌ ia, ka ubua ꞌok ki fa heen.\x + \xo 26:11 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 15:11\x*  
\v 12 Nok ranan reꞌ bifee ia naꞌpeeh Kau npaek miin foo meniꞌ reꞌ ia, in nabarab anrair Au aok ii, he nkakiꞌ nain fubonaꞌ neu Au aok amates. Fin Au ꞌmoink ii ka ꞌroo fa heen.  
\v 13 Mimnau mirek-rekoꞌ, joo! Anbi bare mee-mee jah, oras Uisneno In Rais Reko nanaob on anfuun am nateef anbi pah-pinan ia, sin of naretaꞌ anmatoom nok bifee reꞌ ia in arekon! Maut he mansian ii ok-okeꞌ namnau goe.”   
\s1 Naiꞌ Judas nnekaꞌ bua nok aꞌnaak pirsait Yahudi he nnonaꞌ Usif Yesus neu sin  
\r (Naiꞌ Markus 14:10-11, Naiꞌ Lukas 22:3-6)  
\p
\v 14 Anmuiꞌ tuaf es naꞌko Naiꞌ Yesus In atoup noniꞌ tuaf boꞌes am nuaꞌ ein reꞌ naan, kaan ee naiꞌ Judas Iskariot. Neno naan, in anpoi nnao naim aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, he nnonaꞌ Naiꞌ Yesus neu sin.  
\v 15 Antea on naan ate, in nataan am nak, “Sin amaꞌ arki! Karu au ꞌturun ki he hi mheek Naiꞌ Yesus naan, hi mfee kau saaꞌ?”  
\p Onaim sin natahan am nak, “Karu ho mroim he muꞌsosaꞌ Naiꞌ Yesus meu kai te, hai mbaen.” Rarit sin nsoꞌin roi mutiꞌ fua boꞌ teun ma nnonaꞌ sin neun naiꞌ Judas.\x + \xo 26:15 \xt Naiꞌ Sakarias 11:12\x*  
\v 16 Rarit naiꞌ Judas anpoi, onaim in naim ranan he nnonaꞌ Naiꞌ Yesus neu sin.   
\s1 Usif Yesus anbukae fesat Paska nok In atoup noinꞌ ein  
\r (Naiꞌ Markus 14:12-21, Naiꞌ Lukas 22:7-14,21-23, Naiꞌ Yohanis 13:21-30)  
\p
\v 17 Toon baniꞌ toon, atoin Yahudis sin anmuiꞌ neon koꞌu reꞌ aꞌroon ii neno hiut. Sin nteek neon koꞌu naan nak, ‘Fesat Utunuꞌ ka Mamuur fa’.\f + \fr 26:17 \ft Fesat naan namnaub sin, oras atoin Yahudis sin beꞌi-naꞌi sin naen anpoin naꞌkon pah Masir. Oras naan, sin anpoin nnaon rab-raab. Es naan ate, oras reꞌ sin nmuiꞌ je naan ka nanokab fa he nmoꞌen utunuꞌ ansae npaek raur haef. Amrees ambi \ft \+it Anpoin naꞌko Pah Masir\+it* 12:6,15 amsaꞌ.\f* Oras fesat naan he nmurai jen, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein neman ma nataan Ee mnak, “Aam! Mabeꞌ ia, hit ro he tmurai tanaob hit neon koꞌun ia. Onaim Ho mroim he hai mroro ꞌbib-kase ma mibarab baer fesat Paska on mee, tua?”   
\p
\v 18 Rarit In nataah am nak, “Hi mtaam meu kota, hi of miteef mok atoin es. Mitoon ee mak on nai, ‘Baꞌe! Hai Aam Tungguru annaben neu ka ꞌroo fa ntein ate In he nmaet jen. Onaim In ntoit bare nbi ho umi, he In npaek je he ntao fesat Paska nok In atoup noinꞌ ein.’ ”   
\p
\v 19 Annenan on naan ate, In atoup noinꞌ ein annaon nmoꞌen natuin In uaban naan. Rarit sin nabaarb ein bukae fesat Paska nbin naan.   
\p
\v 20 Oras fai te, Naiꞌ Yesus nok In atoup noniꞌ tuaf boꞌes am nuaꞌ ein naan antokon ma nbukaen fesat.  
\v 21 Oras sin nbukaen, In naꞌuab am nak, “Hi mneen, oo! Anmuiꞌ tuaf es naꞌko ki, of es reꞌ naꞌsosaꞌ Kau neu biak ein.”   
\p
\v 22 Annenan on naan ate, sin neek ein ka ntainiin ein fa. Onaim sin es-es ate nataan kuun Naiꞌ Yesus am nak, “Tuaf reꞌ Ho muꞌuab ee naan, ka au fa, oo?”   
\p
\v 23 Onaim In nataah am nak, “Tuaf reꞌ narepaꞌ utunuꞌ nbi ꞌpik-oef nok Kau, in es reꞌ naꞌsosaꞌ Kau.\x + \xo 26:23 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 41:10\x*  
\v 24 Mimnau! Au, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, ro he ꞌmaet on reꞌ sin ntui nain je nbi Uisneno In Suur Akninuꞌ. Mes mikeo! Tuaf reꞌ naꞌsosaꞌ Kau naan, in of nasaah kuun in siraak! Reko nneis in ainf ee kais nahoins ee!”   
\p
\v 25 Rarit naiꞌ Judas nataan amsaꞌ am nak, “Tuaf reꞌ Ho muꞌuab ee naan, ka au fa, oo?”  
\p Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Ho kuum es muꞌuab on naan. He sekau ntein?”   
\s2 Usif Yesus natoon am nak, utunuꞌ ma tua min-kase naan anjair tanar he namnau Goe  
\r (Naiꞌ Markus 14:22-26, Naiꞌ Lukas 22:14-20, 1 Korintus 11:23-25)  
\p
\v 26 Oras sin nbukaen feꞌ, Naiꞌ Yesus nait utunuꞌ fuaꞌ es, ma ntoit makasi neu Uisneno. Rarit In nteib utunuꞌ naan, ma nnonaꞌ neu In atoup noinꞌ ein, ma naꞌuab am nak, “Utunuꞌ reꞌ ia, Au aok. Mait he mbukae nai, tua!”   
\p
\v 27 Rarit In nait ikraas es naheun nok tua min-kase, ma ntoit makasi neu Uisneno. Rarit In nnonaꞌ neu In atoup noinꞌ ein, ma naꞌuab am nak, “Hi arki mait he mbukae nai, tua.  
\v 28 Fin tua min-kase ia, Au naaꞌ. Au of aꞌmaet, Au naaꞌ ii natꞌoop ma nsai he nsoi naan too mfaun ein sin saant ein. Naaꞌ reꞌ ia njair tanar he mimnau mak, saaꞌ reꞌ Uisneno nbaꞌan anrair je, oras ia njair teb-tebe. Mait he mbukae nai, tua!\x + \xo 26:28 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 24:8, Naiꞌ Yeremias 31:31-34\x*  
\v 29 Mes amneen mirek-rekoꞌ! Anmurai naꞌko mabeꞌ ia, Au ka ꞌinu ꞌtein fa tua min-kase. Of oras Au ꞌok Au Amaꞌ mtook ma mnaaꞌ aprenat ambi sonaf neno tunan, naꞌ Au ꞌbukae ꞌtein ꞌok ki.”   
\p
\v 30 Rarit sin nsiin siit es he npures ma nboꞌis Uisneno. Rarit mabeꞌ naan amsaꞌ, sin anpoi nnaon neun aꞌtoꞌef Saitun.   
\s1 Usif Yesus natoon nain nak, naiꞌ Petrus of nasuan nak, in ka nahiin Je fa  
\r (Naiꞌ Markus 14:27-31, Naiꞌ Lukas 22:31-34, Naiꞌ Yohanis 13:36-38)  
\p
\v 31 Oras sin annaon ate, Naiꞌ Yesus natoon nain In atoup noinꞌ ein am nak, “Mabeꞌ ia, hi arki of maen misaitan Kau. Fin matuꞌi nain et Uisneno In Suur Akninuꞌ mnak,  
\q1 ‘Uisneno of naꞌmaet atukus,  
\q2 rarit in aꞌbib-kaesn ein naenan nsiksakn ok.’\x + \xo 26:31 \xt Naiꞌ Sakarias 13:7\x*   
\p
\v 32 Au ꞌmaet batuur. Mes oras Au ꞌmoni ꞌfain, Au ꞌnao uhunun ki ꞌeu propinsi Galilea.”\x + \xo 26:32 \xt Naiꞌ Mateos 28:16\x*   
\p
\v 33 Mes naiꞌ Petrus anprotees am nak, “Aam! Maski tuaf bian naen nasaitan Ko, mes au kaah fa, tua!”   
\p
\v 34 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Tebe, oo, Peꞌu? Ampirsai Kau! Mabeꞌ ia, maun goe ka nkokreoꞌ fa feꞌe te, ho musuan Kau no teun goen mak, ho ka muhiin Kau fa!”   
\p
\v 35 Mes naiꞌ Petrus naheer am nak, “Kaah fa, tua! Karu Ho mmaet, au ꞌmaet ꞌok Ko msaꞌ. Fin au ka ꞌeu fa he ꞌaen usaitan Ko, tua!” Naiꞌ Petrus in partein ngguin naꞌuab ein on reꞌ naan amsaꞌ.   
\s1 Usif Yesus anꞌonen anbi poꞌon Getsemani  
\r (Naiꞌ Markus 14:32-42, Naiꞌ Lukas 22:39-46)  
\p
\v 36 Rarit Naiꞌ Yesus sin annao nkonon neun aꞌtoꞌef Saitun, antean nbin poꞌon es, kaan ee \it Getsemani\it*.\f + \fr 26:36 \ft Anbi uab Ibrani, \ft \+it Getsemani\+it* in oten nak, ‘aꞌhaip minaꞌ neu hau fua saitun’.\f* Anbi naan In natoon neu In atoup noinꞌ ein am nak, “Hi mtook mtahan ambi ia, Au he ꞌnao ꞌonen ꞌeu reꞌ nee.”  
\v 37 Mes In nhaman neik naiꞌ Petrus, naiꞌ Yakobus, ma naiꞌ Yohanis, he sin teun sin nok Ne. Anmurai naꞌko oras naan, In neekn ee nsuus ma ka ntaininaꞌ fa.  
\v 38 Sin feꞌ nnao naan aꞌkreꞌo, In naꞌuab neu sin im nak, “Au neek ii nsuus anmaet! Au ꞌnaben ate on reꞌ he ꞌmaet een. Hi mtook ma mpao mok Kau mbi reꞌ ia feꞌ.”   
\p
\v 39 Rarit In nnao naꞌroo kreꞌo, onaim In nriꞌtuu ma nꞌonen am nak, “Aam Honiꞌ! Karu Ho mromi te, Au kais usaah maꞌneꞌat reꞌ ia. Mes kais mutuin Au romik, maut he mutuin Ho roim aan kuum, tua.”   
\p
\v 40 Anꞌonen anrair on naan ate, In nnao nfain neu In atoup noniꞌ tua teun ein naan. Mes sin ntupan nfinin. Rarit In npooꞌ nafenaꞌ sin, ma In naꞌuab nok naiꞌ Petrus am nak, “Hae Peꞌu! Hi mtuup neu saaꞌ? Au ꞌbi nee rabah, mes hi ka bisa fa he mpao kreꞌo msaꞌ!  
\v 41 Mimeu maatm ein naan feꞌ. Rarit amfeen he mpao mok Kau! Fin hi neekm ein amroim he mmoeꞌ rais reko, mes hi aom ein anꞌoren. Onaim reko nneis hi mꞌonen, he karu mipein furit ate, hi bisa maran ma mtahan.”   
\p
\v 42 Rarit In nnao nꞌonen antein am nak, “Usiꞌ! Karu ro Au es reꞌ he usaah maꞌneꞌat ia, maut he mutuin Ho roim aan kuum, tua.”  
\v 43 Anꞌonen anrair on naan ate, In ntebi nfain neu In atoup noniꞌ tua teun ein naan. Mes sin ntupan nfanin, natuin sin maatk ein maꞌfeen ein.   
\p
\v 44 Rarit In nfain he nꞌonen antein no goes. In ntoti ntein neu In Amaf, he kais nasaah maꞌneꞌat naan, mes maut he natuin In Aamf ee In romin.  
\v 45 Anꞌonen anrair on naan ate, In ntebi nfain he npooꞌ nafenaꞌ In atoup noinꞌ ein. In naꞌuab am nak, “Hi mtuup kiim feꞌe, oo? Amfeen nai! Natuin tuaf reꞌ he naꞌsosaꞌ Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, anpaumaak een. Oras reꞌ ia, sin he nheek Kau goen, he nnonaꞌ Kau neu atoin maufiun ein.  
\v 46 Amfeen nai! Amfei maatm ein he mkius meu nee! Tuaf reꞌ naꞌsosaꞌ Kau naan, neem een.”   
\s1 Aꞌnaakt ein anrekan tuaf he nheek Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 14:43-50, Naiꞌ Lukas 22:47-53, Naiꞌ Yohanis 18:3-12)  
\p
\v 47 Oras Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan feꞌe te, naiꞌ Judas neem nok too mfaun ein. Sin neman neikin suniꞌ ma hau tukaꞌ he nheek Ee. Sin nmoꞌen on naan, natuin prenat naꞌko aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein ma atoni mnais haart ein.  
\v 48 Naiꞌ Judas ansenen nain sin im nak, “Amkius mirek-rekoꞌ, oo! Tuaf reꞌ au ꞌhoo ma ꞌneek Ee naan, hi mheek Je nai! Fin tuaf reꞌ naan, es reꞌ tuaf reꞌ hi mam-mami.”   
\p
\v 49 Oras sin antean Naiꞌ Yesus, naiꞌ Judas nnao nhake nbi Naiꞌ Yesus In matan am nak, “Saloom, Aam Tungguru!” Onaim naiꞌ Judas anhoo ma nneek Ee.   
\p
\v 50 Rarit Naiꞌ Yesus nataan ee mnak, “Hae, Judas! Ho uum reꞌ ia, meik sairt ii es reꞌ ia, oo?” Onaim too mfaun ein naan neman, he nheek Naiꞌ Yesus.   
\p
\v 51 Mes nok askeken, Naiꞌ Yesus In tuaf es anfaik benas, ma nsaip namouf atoin es in rukin noon es. (Atoniꞌ naan, es reꞌ pirsait Yahudi sin aꞌnaak kouꞌ goe in ate.)  
\v 52 Ankius on naan ate, Naiꞌ Yesus natoon ee mnak, “Muꞌtaap mufaniꞌ ho benas naan. Fin tuaf reꞌ nmoni nbi ꞌbae suniꞌ, in of anmaet nok suniꞌ.  
\v 53 Ho ka muhiin fa, oo? Au bisa ꞌtoit Au Amaꞌ he nreek In ameupt ein nifun-nifun\f + \fr 26:53 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani ntui mnak, \ft \+it legion\+it* boꞌes am nua. Sorarus Roma legion es, es reꞌ tuaf nifun nee.\f* naꞌkon sonaf neno tunan, he neman nturun Kau.  
\v 54 Mes noo goah nai. Anbain he tuaf ein reꞌ ia nheek Kau. Natuin saaꞌ reꞌ matuꞌi nain et Uisneno In Suur Akninuꞌ nmatoom nok Kau naan, ro he njarin.”   
\p
\v 55 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab neu too mfaun ein reꞌ neman nheek Je mnak, “Hi mitenab mak, Au reꞌ ia atoin maufinu, oo? Nansaaꞌ am es hi iim amheek Kau meik suniꞌ ma hau tukaꞌ? Te kaah, neno-neno te Au unoniꞌ ki ꞌbi Uim Onen Uuf, mes ka tiit fa tuaf es, he nmoeꞌ saaꞌ-saaꞌ neu Kau.\x + \xo 26:55 \xt Naiꞌ Lukas 19:47, 21:37\x*  
\v 56 Mes anbain nai! Iim amheek Kau nai! Natuin reꞌ ia matuꞌi nain naꞌko unuꞌ et Uisneno In Suur Akninuꞌ.”  
\p Ankisun on naan ate, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein namtau nmaten. Onaim sin naenan ma nasaitan Naiꞌ Yesus.   
\s1 Sin neik Usif Yesus neu afeek rais pirsait ein  
\r (Naiꞌ Markus 14:53-65, Naiꞌ Lukas 22:54-55,63-71, Naiꞌ Yohanis 18:13-14,19-24)  
\p
\v 57 Rarit tuaf ein reꞌ nheek Naiꞌ Yesus, sin neik Je neu aꞌnaak pirsait Yahudis sin aꞌnaak koꞌu, naiꞌ Kayafas in umi, natuin aꞌnaakt ein nabuan nbin naan. Abuat ein naan, sin esan reꞌ: aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, tunggur agaam ein, atoni mnais haart ein.  
\v 58 Oras sin neik Je te, naiꞌ Petrus nnao naꞌkor-koroꞌ nbi sin koitk ein, antea aꞌnaak kouꞌ goe in umi. Naiꞌ Petrus antaam nok anbi kintal amsaꞌ he ntook nabua nok tuaf ein abitan naan. Fin in he nahiin saaꞌ reꞌ of he njair.  
\v 59 Anbi umi naan in nanan aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein naꞌuab ein nok tuaf ein reꞌ afeek rais pirsait. Sin namin bukti he napenin ranan he nafeek hukun aꞌmaten neu Naiꞌ Yesus.  
\v 60 Maski sin nataman saksii poi mfaun, mes sin ka napenin fa bukti saaꞌ-saaꞌ he npaek sin. Namuni te, sin napenin saksii tuaf nua.  
\v 61 Tua nuaꞌ ein naan ansaksii am nak, “Hai mneen miit Atoniꞌ ia naꞌuab am nak, ‘Au of useer Uim Onen Uuf. Mes Au of ufenaꞌ ufaniꞌ Umi naan neno teun goah.’ ”\x + \xo 26:61 \xt Naiꞌ Yohanis 2:19\x*   
\p
\v 62 Rarit aꞌnaak pirsait Yahudis sin aꞌnaak kouꞌ goe nfeen anhake nbi too mfaun ein sin maatk ein reꞌ ntokon nbin naan. Onaim in nataan Naiꞌ Yesus am nak, “Ho mneen amrair too mfaun ein nakuu Ko. Mes nansaaꞌ am es Ho mninuꞌ-mninuꞌ?”  
\v 63 Mes Naiꞌ Yesus ka nataah fa saaꞌ-saaꞌ. Onaim aꞌnaak kouꞌ goe nataan antein am nak, “Au he utaan Ko! Mes Ho ro he mutaah batuur-batuur, nahuum on reꞌ Ho mutaah meu Uisneno reꞌ nmoin et sonaf neno tunan. Anmuiꞌ tuaf nak, Ho reꞌ ia, Kristus, Uisneno In Anah reꞌ In nbaꞌan nain Je naꞌko unuꞌ. Batuur, aa oo?”   
\p
\v 64 Rarit Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Batuur, on reꞌ ho muꞌuab naan. Mes, mimnau! Hi ar-arki of miit Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia. Au of aꞌtoko ꞌbi sonaf neno tunan ꞌbi Uisneno In abnapan aꞌneꞌu, he ꞌnaaꞌ aprenat ꞌok Ne reꞌ akuaas reꞌuf. Rarit Au ꞌsanu ꞌfain ꞌuum aꞌbi nope.”\x + \xo 26:64 \xt Naiꞌ Danial 7:13\x*   
\p
\v 65 Anneen Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan ate, aꞌnaak kouꞌ goe natooꞌ maꞌtaniꞌ, tar antea in npius nakratiꞌ in baru mnanuꞌ. Rarit in nkoaꞌ ma natoon neu atooks ein naan ok-okeꞌ mnak, “Hit ka tperluu fa saksii ttein! Hi mneen kiim meik hi rukim, In uab naan. In nanaib kuun In tuan anjair Uisneno In Anah. Reꞌ ia rasi mꞌakan! Hi mihiin ok-okeꞌ mak, tatuin hit atoran pirsait, karu atoniꞌ nataib on, on reꞌ Uisneno, atoniꞌ naan ro he nmaet!  
\v 66 Onaim oras ia, hi he mifeek mak saaꞌ?”  
\p Onaim sin nsakanan ok-okeꞌ mnak, “Batuur atoniꞌ ia nsaan! Onaim In ro he napein hukun aꞌmaten!”\x + \xo 26:66 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 24:16\x*   
\p
\v 67 Rarit tuaf fauk antaman ma naroon Naiꞌ Yesus. Sin nbeos Goe ma npaas Ee msaꞌ.\x + \xo 26:67 \xt Naiꞌ Yesaya 50:6\x*  
\v 68 Rarit sin nakreeꞌt Ee mnak, “Hoe! Ho reꞌ ia Kristus, aa oo? Ho mteek miit! Sekau es antuuf Ko reꞌ ia?”   
\s1 Naiꞌ Petrus nasuan no tenu mnak, in ka nahiin fa Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 14:66-72, Naiꞌ Lukas 22:56-62, Naiꞌ Yohanis 18:15-18,25-27)  
\p
\v 69 Oras naan, naiꞌ Petrus antoko nbi kintal feꞌ. Rarit anmuiꞌ bifee ate es, neem naꞌuab nok naiꞌ Petrus am nak, “Feꞌe na, ho uum mok Naiꞌ Yesus, atoin Nasaretas naan, aiꞌ?”   
\p
\v 70 Mes in nprotees anbi too mfaun ein sin maatk ein am nak, “Kaah fa, tua! Nansaaꞌ am es ho mutaan on naan! Au ka uhiin Je fa.”  
\v 71 Rarit naiꞌ Petrus anpoi nhake nbi enoꞌ ꞌtamas.  
\p Onaim anmuiꞌ bifee jes anteniꞌ reꞌ nkius niit ee nbi naan. In natoon neu atoin ein reꞌ nbin naan am nak, “Au ꞌiit atoniꞌ ia nok Naiꞌ Yesus, atoin Nasaretas naan.”   
\p
\v 72 Onaim naiꞌ Petrus anprotees am nak, “Ho mumaunu, oo! Au ka uhiin fa atoniꞌ naan! Au ꞌsuup!”   
\p
\v 73 Ka ꞌroo fa te, tuaf bian sin reꞌ ntokon nbin naan naꞌuab anteinꞌ ein neu ne, mnak “Hae! Ho kais mupoi kai mak, ho ka mok fa Atoniꞌ naan! Fin hai mneen ho muꞌuab ate, humaꞌ mese on reꞌ atoin Galileas sin!”   
\p
\v 74 Mes in nmurai nasekuꞌ, onaim in anraban am nak, “Hoe! Au ꞌsuup aꞌpaek Uisneno In kanan! Au ka uhiin fa Atoniꞌ naan!” Nateef in naꞌuab on naan ate, maun goe nkokreoꞌ.   
\p
\v 75 Anneen maun goe nkokreoꞌ, naiꞌ Petrus namnau Naiꞌ Yesus In uaban feꞌe na, reꞌ nak, “Maun goe ka nkokreoꞌ fa feꞌe te, ho musuan amrair Kau no teun goen am mak, ho ka muhiin Kau fa.” Namnau niit on naan ate, in naen anpoi ma nkae npin-pinus.   
\c 27  
\s1 Sin neik Usif Yesus neu gubernur Pilatus  
\r (Naiꞌ Markus 15:1, Naiꞌ Lukas 23:1-2, Naiꞌ Yohanis 18:28-32)  
\p
\v 1 Neis noi nmeu on naan ate, too mfaun ein reꞌ anꞌaꞌan rais pirsait naan, nnekaꞌ buan he naꞌmaet Naiꞌ Yesus.  
\v 2 Es naan ate, sin nfuut neik Je anꞌain gubernur Pilatus. Fin sin nromin he gubernur ee nhukun naꞌmaet Je.\f + \fr 27:2 \ft Oras naan, atoin Yahudis sin ka nmuꞌin fa hak he naꞌmaten atoniꞌ. Es naan ate, sin neik Usif Yesus neu anaaꞌ aprenat Roma.\f*   
\s1 Naiꞌ Judas nakfirit niis on  
\r (Haef ein sin Retaꞌ 1:18-19)  
\p
\v 3 Oras naiꞌ Judas nahiin nak, Naiꞌ Yesus napein hukun aꞌmaten, in nmeiꞌ jon, natuin in es reꞌ naꞌsosaꞌ Naiꞌ Yesus. Rarit in nnao nfain neu aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein ma atoni mnais haart ein, he nafaniꞌ sin roi mutiꞌ fuaꞌ boꞌ teun ein reꞌ naan.  
\v 4 In naꞌuab am nak, “Au ꞌsaan aꞌrair, natuin au ꞌnonaꞌ Tuaf reꞌ ka nmuiꞌ fa sanat meseꞌ msaꞌ.”  
\p Mes sin natahan am nak, “Hoe! Hai ka mfairoir ko fa! Ho ro he musaah ma mutaah kuum sanat naan.”  
\v 5 Rarit naiꞌ Judas anporin roit ein neu Uim Onen Uuf. Onaim in nnao nakfirit niis on.   
\p
\v 6 Rarit aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein nsiun naꞌbuaꞌ roit ein reꞌ naiꞌ Judas anporin sin naan. Sin naꞌuab ein am nak, “Hit kais attao tafaniꞌ roit ein ia teu peit je nanan, natuin roit ein ia of anhaiꞌniis kit.  
\v 7 Onaim reko nneis hit tsoos afu piis es taꞌko amoꞌe ꞌnaꞌi. Karu nmuiꞌ atoin sonaꞌ aiꞌ kase nmaet, ma tuaf es ka nahiin je fa, hit bisa tsuub ee nbi naan.”  
\v 8 Rarit sin npaek roit ein naan, he nsosan afu. Etun tar antea oras ia, atoniꞌ nteek bare naan nak, ‘Auf Naaꞌ’.\x + \xo 27:8 \xt Haef ein sin Retaꞌ 1:18-19\x*   
\p
\v 9 Nok ranan naan, sin natuin saaꞌ reꞌ Uisneno In mafefa kninuꞌ naiꞌ Yermias naꞌuab nain je mnak,  
\q1 “Sin npaek roi mutiꞌ fua boꞌ teun he nsosan afu.  
\q2 Sin npaek roit ein naan, fin roit ein naan osaf he nsosan mansian,  
\q3 natuin osaf reꞌ atoin Israelas sin nafeek nani.   
\q1
\v 10 Afu naan sin nsoos ee naꞌko amoꞌe ꞌnaꞌi,  
\q2 natuin Uisneno In apreent ee neu kau.”\x + \xo 27:10 \xt Naiꞌ Sakarias 11:12-13, Naiꞌ Yeremias 18:2-4, 19:1-11, 32:6-15\x*   
\s1 Usif Yesus anbi gubernur Pilatus in human ma in matan  
\r (Naiꞌ Markus 15:2-5, Naiꞌ Lukas 23:3-5, Naiꞌ Yohanis 18:33-38)  
\p
\v 11 Oras too mfaun ein neik Naiꞌ Yesus antean gubernur ee te, in nataan Naiꞌ Yesus am nak, “On mee? Ho reꞌ ia, batuur-batuur atoin Yahudis sin Uisf, aa oo?”  
\p In nataah am nak, “Batuur. On reꞌ ho muꞌuab aan, tua.”   
\p
\v 12 Mes oras aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein ma atoni mnais haart ein nakuu rasi mfaun neun Naiꞌ Yesus, In ka nataah fa saaꞌ-saaꞌ msaꞌ.   
\p
\v 13 Rarit gubernur ee nataan Ee mnak, “Ho ka mneen fa sin uab ein naan? Sin nasaan Ko mfaun een. Mes nansaaꞌ am es Ho ka mutaah fa?”   
\p
\v 14 Mes In ka nataah nain fa msaꞌ, tar antea gubernur ee nsanmaak.   
\s1 Gubernur Pilatus nafeek hukun aꞌmaten neu Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 15:6-15, Naiꞌ Lukas 23:13-25, Naiꞌ Yohanis 18:39—19:16)  
\p
\v 15 Toon-toon ate, oras fesat Paska atoin Yahudis sin, too mfaun ein biasa npiir naan atoin hukun es, he gubernur ee nafetin.  
\v 16 Oras naan, anmuiꞌ atoin hukun es, in kaan ee naiꞌ Barabas.\f + \fr 27:16 \ft Tuis Uab Yunani bian antui mnak, ‘naiꞌ Yesus Barabas’, ma bian antein antui mnak, ‘naiꞌ Barabas’ anmees jah.\f* Too mfaun ein nahiin je neu in reꞌ naan sekau, natuin in maufiun ii maꞌtaniꞌ.  
\v 17 Neno naan amsaꞌ, too mfaun ein annaon neun gubernur Pilatus, rarit sin nbaisenun ma ntotin he nafetin atoin hukun es, on reꞌ biasa. Onaim gubernur Pilatus nataan sin im nak, “Reko! Mes au he ufetin sekau? Naiꞌ Barabas reꞌ ia, aiꞌ Naiꞌ Yesus reꞌ tuaf anteek Ee mnak, Kristus, reꞌ ia msaꞌ. Au he ufetin es reꞌ mee? Hi mpiir nai.”  
\v 18 (Gubernur ee naꞌuab on naan, natuin in nahiin nak, aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein neik Naiꞌ Yesus neu ne, natuin sin natiun Goe mates.)   
\p
\v 19 Oras gubernur ee nparikas rasi naan feꞌe te, in fee je ansonuꞌ hanaf neu ne mnak, “Ampaant om, tua. Naiꞌ Yesus naan Atoniꞌ reꞌ ka nmuiꞌ fa sanat saaꞌ-saaꞌ. In kakain am es reꞌ fini na au umnei ka reko fa. Tar antea oras ia msaꞌ au ꞌnaben ate ka reko fa.”  
\v 20 Mes aꞌnaak rais pirsait Yahudis sin aꞌnaakt ein ma atoni mnais haart ein anfuaruut too mfaun ein naan, he ntoit gubernur ee nafetin naiꞌ Barabas, ma nhukun naꞌmaet Naiꞌ Yesus.  
\v 21 Rarit in nataan nafaniꞌ sin im nak, “Naꞌko tua nuaꞌ ein reꞌ ia, au ufetin es reꞌ mee?”  
\p Onaim sin natahan ok-okeꞌ mnak, “Barabas! Mufetin kai naiꞌ Barabas!”   
\p
\v 22 Rarit in nataan sin im nak, “Karu on naan ate, au he ꞌmoeꞌ saaꞌ ꞌeu Naiꞌ Yesus, reꞌ atoniꞌ nteek Ee mnak, Kristus?”  
\p Onaim sin nkoaꞌ ein ma nhuun ein ok-okeꞌ mnak, “Amkuus muꞌpeit Ee meu hau nehe!”   
\p
\v 23 Rarit gubernur ee nataan antein am nak, “Mes In saant ee, saaꞌ? Au uprikas urair Je, mes au ka upein fa In sanat saaꞌ-saaꞌ!”  
\p Mes sin nkoaꞌ ein ma nhuun ein naher-heran anteinꞌ ein am nak, “Muꞌmate! Amkuus muꞌpeit Ee meu hau neeh je nai!”   
\p
\v 24 Ka ꞌroo fa te, in nahini mnak, in ka bisa nmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ ntein, fin too mfaun ein he ntaisiubn een. Onaim in nait oe ma nafaun in aꞌniimk ein anbi sin maatk ein, ma naꞌuab neu sin im nak, “Au ka utaah ma usaah fa Atoniꞌ ia in aꞌmaten! Maut he hi es reꞌ misaah ma mitaah kiim!”\x + \xo 27:24 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 21:6-9\x*   
\p
\v 25 Onaim too mfaun ein nkoaꞌ ma nhuun ein am nak, “Reko, mbain nai! Maut he hai mok hai sufaꞌ-kaꞌuf sin es reꞌ mitaah ma misaah In naaꞌ naan!”   
\p
\v 26 Anneen on naan ate, in naꞌuab am nak, “Reko!” Onaim in nafetin naiꞌ Barabas natuin sin roimk ein. Rarit in naprenat apaot ein, he nnaon nbeos Naiꞌ Yesus npaken aꞌkauboe.\f + \fr 27:26 \ft Sorarus Roma sin npaek ꞌkauboe reꞌ anmoeꞌ je naꞌko tain pasu nonoꞌ fak-fauk. Rarit sin nfutun nui maꞌaikaꞌ aiꞌ atnoop maꞌaikaꞌ anbi ꞌkauboe je sin paank ein. Karu nbeos ne fani-fani te, hit paus ki nathooꞌ nain.\f* Anbeso nrair Je on naan ate, soraurs ein neik Je he nnao nkuus Ee neu hau nehe.   
\s1 Soraurs ein nakreꞌet Naiꞌ Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 15:16-20, Naiꞌ Yohanis 19:2-3)  
\p
\v 27 Rarit soraurs ein anheer neik Naiꞌ Yesus neu sin koat ee in kintal mainuan. Anbi naan, sin noꞌen naan sin partei ngguin pukan es.\f + \fr 27:27 \ft Soraurs ein sin baer jaan, sin nteek ee nbi uab Latin ate nak, \ft \+it praetorium\+it*. Soraurs ein sin baer ja kuuk anbi uim jabatan in kintal. Suur Akninuꞌ uab Yunani nak sin noꞌen sin partei ngguin \+it speira\+it* es. \+it Speira\+it* es, sorarus tuaf natun nee.\f*  
\v 28 Onaim sin napaekb Ee baru mnanuꞌ masnaa meeꞌ apinat.\f + \fr 27:28 \ft Naiꞌ Mateos antui mnak, baru mnanuꞌ ia ‘meeꞌ apinat’. Naiꞌ Markus antui mnak, ‘umub’.\f*  
\v 29 Rarit sin nait hau maꞌaikaꞌ in taek ein he nkanen aꞌsoeb es. Onaim sin ntumaꞌniiꞌ ꞌsoeb maꞌaikaꞌ naan neu Naiꞌ Yesus In aꞌnakan, he naꞌraur ein on reꞌ sin he nasaeb Ee ꞌpiruꞌ-baru neu uisf feuꞌ goes. Rarit sin nanaaꞌt Ee hau noon es anbi In aꞌniman aꞌneꞌu nahuum on reꞌ teas aprenat. Ma sin nriꞌtuun ma nbaiseun Naiꞌ Yesus, ma sin nakreeꞌt Ee mnak, “Baisenut neu atoin Yahudis sin Usif.”  
\v 30 Onaim sin npuran hape neu Ne, ma nait teas naan naꞌko In aꞌniman, he nteeꞌ naꞌba-bae In aꞌnakan.  
\v 31 Sin nakreꞌet anrair Je on naan ate, sin nhoroꞌ nporin baru mnanuꞌ naan. Rarit sin napakeb nafaniꞌ In tais ein. Rarit sin neik Je nnao npoin naꞌkon kota Yerusalem, he nkuus naꞌpeit Ee nbi hau nehe tar antea In nmaet.   
\s1 Sin nkuus naꞌpetiꞌ Usif Yesus anbi hau nehe  
\r (Naiꞌ Markus 15:21-32, Naiꞌ Lukas 23:26-43, Naiꞌ Yohanis 19:17-27)  
\p
\v 32 Oras sin nheer neik Naiꞌ Yesus anbi raan atnanaꞌ, sin nateef atoin es naꞌko kota Kirene in feꞌ he ntaam neu kota. In kaan ee naiꞌ Simon. Sin naꞌseek ee he nasaah Naiꞌ Yesus In hau nehe.  
\v 33 Rarit sin antean baer jes, kaan ee, \it Golgota\it*. (Anbi uab Aram, in oten nak, ‘Bare ꞌnaak nuif.’)  
\v 34 Anbi naan sin naꞌinuꞌ Naiꞌ Yesus tua min-kase reꞌ sin nseor goe nok reuꞌ miin menuꞌ, maut he In ntahan menas. Naiꞌ Yesus annaben aꞌkreꞌo, mes rarit In ntorak.\x + \xo 27:34 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 69:22\x*   
\p
\v 35 Rarit sin nkuus naꞌpeit Ee nbi hau nehe. Onaim soraurs ein anheran suur anaꞌ he naparaꞌ Naiꞌ Yesus In paken.\x + \xo 27:35 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 22:19\x*  
\v 36 Rarit sin ntokon npao Goe nbin naan.  
\v 37 Sin ntuin nbin hau piis es amsaꞌ am nak,  
\qc “IA NAIꞌ YESUS, ATOIN YAHUDIS SIN USIF”  
\p Onaim sin nkuus anpasan hau pisaꞌ naan anbi Naiꞌ Yesus In hau nehe, antoom faof, he njair tuꞌin neu saaꞌ am es In napein hukun naan.   
\p
\v 38 Anbi naan, sin nkuus naꞌpetiꞌ atoin aburarut tuaf nua. Es anbi In abnapan aꞌneꞌu; es anbi In abnapan aꞌrii.   
\p
\v 39 Too mfaun ein reꞌ nnaon npeꞌon naan, ankius Goe. Onaim sin napenub sin nuurk ein ma naꞌuab nakreeꞌt Ee.\f + \fr 27:39 \ft Atoin Yahudis sin biasa, esan reꞌ naꞌkikuꞌ sin aꞌnaak ein he njair tanar nak sin nakreꞌet atoniꞌ.\f* \x + \xo 27:39 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 22:8, 109:25\x*  
\v 40 Sin nkoaꞌ ein ma nhuun ein am nak, “Hoe! Ho mak Ho bisa museer Uisneno In Uim Onen Uuf, rarit Ho mufenaꞌ mufainꞌ ee anbi neno teun goah. Karu Ho batuur-batuur Uisneno In Anah, mufetin miit Ho tuam aan he msaun muꞌko hau nehe naan nai.”\x + \xo 27:40 \xt Naiꞌ Mateos 26:61, Naiꞌ Yohanis 2:19\x*   
\p
\v 41 On naan amsaꞌ aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, tunggur agaam ein, ma atoni mnais haart ein nakreeꞌt Ee mnak,  
\v 42 “In nsoi nafetin naan kuun biak ein, mes In ka bisa fa nsoi nafetin naan In tuan. In nak, In atoin Israelas sin Usif! Karu on naan, maut he In nsaun nai naꞌko hau nehe naan. Karu hai mkius miit on naan, naꞌ hai mpirsai Je.  
\v 43 Karu In batuur-batuur Uisneno In Anah, maut he,  
\q1 ‘In nafnekan ma nharap neu Uisneno.  
\q2 Onaim karu Uisneno nroim Je,  
\q3 maut he Uisneno es reꞌ ansoi nafetin naan Ee.’ ”\x + \xo 27:43 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 22:9\x*   
\p
\v 44 Aburarut nuaꞌ ein naan, nakreeꞌt Ee on naan amsaꞌ.   
\s1 Usif Yesus In aꞌmaten  
\r (Naiꞌ Markus 15:33-41, Naiꞌ Lukas 23:44-49, Naiꞌ Yohanis 19:28-30)  
\p
\v 45 Rarit meisꞌookn ii nꞌaum naan bare naan naꞌko maans ee natetab rek-reko tar antea nreuk teun maans ee nmaeb.  
\v 46 Nateef anreuk teun maans ee nmaeb on naan ate, Naiꞌ Yesus ankoaꞌ anpaek uab Aram am nak, “\it Eli! Eli! Lema sabaktani?”\it* (In oten nak, “Koi Au Usiꞌ! Koi Au Uisneno! Nansaaꞌ am es Ho mkoit ma musaitan Kau on reꞌ ia?”)\x + \xo 27:46 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 22:2\x*   
\p
\v 47 Tuaf fauk reꞌ npaumak-maak anbin naan, annenan In hanan. Onaim sin nak, “Hae! Hi mneen feꞌ. In nkoaꞌ naꞌi naiꞌ Elia, Uisneno In mafefa kninuꞌ un-unuꞌ naan!”  
\v 48 Rarit tuaf es naen nait aniꞌ-tei metoꞌ he narepaꞌ neu raur maꞌninuꞌ. In nkaot aniꞌ-tei metoꞌ naan neu hau noon es in panan, rarit naramib Naiꞌ Yesus he nmuis.\x + \xo 27:48 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 69:22\x*   
\p
\v 49 Mes tuaf bian antein naꞌuab ein am nak, “Maut he tkius tiit naꞌi naiꞌ Elia he neem ansoi nafetin naan Ee, aiꞌ kaah?”   
\p
\v 50 Rarit Naiꞌ Yesus ankoaꞌ antein nok haan hunun, rarit In nmaet.   
\p
\v 51 Anbi Uim Onen Uuf, anmuiꞌ naan tai eon kouꞌ goes nakfiir he nꞌekaꞌ Uisneno In Keꞌen Akninuꞌ nneis-neisi. Oras Naiꞌ Yesus natfeek, tai enoꞌ naan natkai nbatis nua, naꞌko faof tar antea ꞌpiin. Onaim antainuun, tar antea faut kouꞌn ein anpeꞌen.\x + \xo 27:51 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 26:31-33\x*  
\v 52 Noup fautn ein natfeꞌin amsaꞌ. Ma Uisneno In tuaf ein reꞌ nmate nrarin, bian In namonib nafaniꞌ sin.  
\v 53 Oras Naiꞌ Yesus anmonin nfain, sin npoin naꞌkon noup fautn ein, rarit sin ntaman neun Yerusalem. Too mfaun ein niit sin inbin naan.   
\p
\v 54 Anbi Golgota, anmuiꞌ aꞌnaak sorarus nok in soraur aan ein reꞌ npaon nbin Naiꞌ Yesus in hau nehe. Oras sin nnaben neu antainuun, ma nahinin nak areꞌ rasin reꞌ naan anjarin nrarin on naan ate, sin namtau nmaten. Sin naꞌuab ein am nak, “Aijoo! Atoniꞌ ia, batuur-batuur Uisneno In Anah!”   
\p
\v 55 Anbi naan amsaꞌ nmuiꞌ bifee tuaf fak-fauk, reꞌ anhaken nbin aꞌroo, ma napeen niit In aꞌmaten naan. Sin natuin Ee naꞌkon Galilea, fin sin esan reꞌ antuthae Je naꞌko unuꞌ.  
\v 56 Naꞌko bifeen reꞌ naan, anmuiꞌ bi Maria naꞌko kuan Makdala, bi Maria es anteniꞌ (es reꞌ naiꞌ Yakobus ma naiꞌ Yusuf sin ainaf), ma naiꞌ Sebedius in fee (es reꞌ naiꞌ Yakobus ma naiꞌ Yohanis sin ainaf).\x + \xo 27:56 \xt Naiꞌ Lukas 8:2-3\x*   
\s1 Sin nsuub Usif Yesus  
\r (Naiꞌ Markus 15:42-47, Naiꞌ Lukas 23:50-56, Naiꞌ Yohanis 19:38-42)  
\p
\v 57 Anbi naan anmuiꞌ atoin amuiꞌt es naꞌko kuan Arimatea, kaan ee naiꞌ Yusuf. In natuin Naiꞌ Yesus In noniꞌ-taruꞌ aꞌroo goen. Naiꞌ Yesus In aꞌmaten, nateef nok neon nimaꞌ. Nokaꞌ on naan ate, nateef nok atoin Yahudis sin neon onen. Es naan ate, oras maans ee he noi nmouf, naiꞌ Yusuf naim ranan he nasanut Naiꞌ Yesus In aon amates naan naꞌko hau nehe.  
\v 58 Rarit in nnao nbaiseun gubernur Pilatus, he ntoit Naiꞌ Yesus In aon amates. Rarit gubernur ee naprenat he sin nnonaꞌ amates naan neu ne.  
\v 59 Onaim naiꞌ Yusuf annao nꞌain Golgota. Rarit in nasanut Naiꞌ Yesus In aon amates naan naꞌko hau nehe. Rarit in nꞌaum narek-reokꞌ Ee nok tai feꞌu reꞌ maꞌosaꞌ.  
\v 60 Oras naan, naiꞌ Yusuf sin feꞌ anpahat anrair koon es anbin ꞌtoeꞌ fatu, he nabarab nain noup fatu neu sin nonot-asar sin karu sin nmaten. Onaim naiꞌ Yusuf sin natnaat ma nataam Naiꞌ Yesus neun noup fatu naan. Rarit sin narituꞌ faut kouꞌ goes, he sin ntoeb narek-rekoꞌ noup fatu naan. Onaim naiꞌ Yusuf sin ntebi nfanin.   
\p
\v 61 Oras naan, bi Maria naꞌko kuan Makdala ma bi Maria es antein, nokan amsaꞌ nbin naan. Sin ntokon nbain ein anꞌanin noup fatu naan.   
\s1 Gubernur ee nreek tuaf he sin npao noup fatu reꞌ nsuub Usif Yesus  
\p
\v 62 Nokaꞌ on naan ate, nateef nok atoin Yahudis sin neno snasat. Onaim aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein ma atoin Farisis sin nnao nbaiseun gubernur.  
\v 63 Sin nbaisenun am nak, “Amaꞌ gubernur. Hai mimnau oras aputa-kriut naan anmoin feꞌ, In naꞌuab niit, on nai: ‘Batuur Au ꞌmaet, mes nkoon neno teun on naan ate, Au ꞌmoni ꞌfain.’\x + \xo 27:63 \xt Naiꞌ Mateos 16:21, 17:23, 20:19, Naiꞌ Markus 8:31, 9:31, 10:33-34, Naiꞌ Lukas 9:22, 18:31-33\x*  
\v 64 Es naan ate, hai mbaiseun ko, tua, he mreun ma mreek ho soraurs ein he npao narek-rekoꞌ noup fatu naan, tar antea neno teun. Nok ranan naan, In atoup noinꞌ ein ka bisa nabaak fa In aon amates, he napoi atoniꞌ mnak, In nmoni nfain. Fin karu sin napoin on reꞌ naan, naan maufinu nneis naꞌko unuꞌ sin napoin am nak, In reꞌ naan, es reꞌ Kristus.”   
\p
\v 65 Anneen on naan ate, gubernur ee nataah am nak, “Reko msaꞌ! Mes hi kiim ammuiꞌ tuaf apaot. Reko nneis ampaek sin, he nnao npaon narek-rekoꞌ nbin bare naan.”   
\p
\v 66 Rarit sin nnaon anbin bare naan, ma neik sin apaot ein. Antean bare naan, sin nmarak noup fatu naan in enoꞌ.\f + \fr 27:66 \ft Atoin ahiint ein nak, sin nmarak bare naan nok ranan sin nheran abas noon es anbi fatu naan ma noup fatu naan in asratan, ma npaken ninik marunaꞌ he nruun ma ntui fatu naan.\f* Onaim sin nreun tuaf he npao bare naan ankoon, he tua ꞌtetaꞌ kais neem nait amates naan.   
\c 28  
\s1 Usif Yesus anmoni nfain!  
\r (Naiꞌ Markus 16:1-10, Naiꞌ Lukas 24:1-12, Naiꞌ Yohanis 20:1-10)  
\p
\v 1 Rarit neno krei kik-kiuk anaꞌ bi Maria naꞌko kuan Makdala ma bi Maria es antein, sin nnaon nkius noup fatu naan.  
\v 2 Nok askeken, antainuun maꞌtaniꞌ. Uisneno In ameput es naꞌko sonaf neno tunan ansaun neem, onaim in ntitar nananiꞌ faut koꞌu reꞌ ntoeb noup fatu naan. Rarit in ntoko nbi faut goe tunan.  
\v 3 Ameput naan in huumn ee anpiin on reꞌ rimat, ma in paek ein snaa mutiꞌ ma nariim.  
\v 4 Apaot ein naan namtau nmaten, tar antea sin naꞌtaꞌin met-meot goah, ma sin ka bisa nakbeor ein fa on reꞌ amates.   
\p
\v 5 Onaim ameput sonaf neno tunan naan, naꞌuab neu bifeen naan am nak, “Hi kais mimtau! Au uhiin ꞌak hi iim maim Naiꞌ Yesus, Tuaf reꞌ sin nkuus naꞌmaet Je nbi hau nehe.  
\v 6 Mes In ka et fa ia goen. Natuin In nmoni nfain, naan nahuum on reꞌ In naꞌuab nain je. Amtaam nai he mkius kiim bare reꞌ sin ntao In aon amates. Bare naan ruman!  
\v 7 Oras ia hi mtebi mfain nai! Amnao mitonan In atoup noinꞌ ein am mak, Naiꞌ Yesus anmoni nfain jen. In nnao nahuun et Galilea. Sin ro he nnaon natefan nok Ne nbin nee, on reꞌ unuꞌ te In nbaꞌan nain sin. Ampirsai nai. Amfain nai he mitoon saaꞌ reꞌ au uꞌuab ee reꞌ ia!”   
\p
\v 8 Onaim bifeen naan naen nasaitan bare naan. Sin namtaun, mes sin nmarinan amsaꞌ. Sin ntebi nfanin he natoon rasin reꞌ naan ok-okeꞌ neun Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein.   
\p
\v 9 Mes antean raan atnanaꞌ on naan ate, nok askeken Naiꞌ Yesus nateef nok sin. In naꞌuab am nak, “Saloom!” Sin nkius nitan on naan ate, sin neman npaumak-maak ma nhoo In haek ein, ma naꞌbees neu Ne.  
\v 10 Onaim In naꞌuab am nak, “Kais mimtau! Amnao mitonan Au atoup noinꞌ ein, he sin nnaon npao Kau nbin Galilea.”   
\s1 Apaot ein nnao natonan anmatoom nok saaꞌ reꞌ njari nbi noup fatu reꞌ nsuub Usif Yesus  
\p
\v 11 Oras bifeen naan feꞌ anbin raan atnanaꞌ, apaot ein naan anfanin neun kota. Sin nnao natonan neu aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, rasin reꞌ njarin ok-okeꞌ naan.  
\v 12 Onaim aꞌnaakt ein anꞌator aꞌsraak nok atoni mnais haart ein, he nfeen apaot ein naan roit amfa-faun, he sin fefaꞌ ꞌtemen.  
\v 13 Aꞌnaakt ein naan naprenat sin im nak, “On nai. Karu atoniꞌ nataan, hi ro he mitaah am mak, fai je natnaan hi mtuup amfiin. On nai te In atoup noinꞌ ein neman ma nabaak In aon amates.  
\v 14 Karu gubernur ee anneen rasin naan, kais mimtau, natuin hai es amꞌator aꞌnaef ee.”   
\p
\v 15 Onaim apaot ein antoup roit ein naan. Sin nmoꞌen natuin aꞌnaakt ein sin roimk ein. Es naan ate, antea oras ia atoin Yahudis sin anpirsain uab puta-kriut naan feꞌ.   
\s1 Usif Yesus nakriir On neu In atoup noinꞌ ein  
\r (Naiꞌ Markus 16:14-18, Naiꞌ Lukas 24:36-49, Naiꞌ Yohanis 20:19-23, Haef ein sin Retaꞌ 1:6-8)  
\p
\v 16 Anneen anrair bifeen naan sin uabk ein naan, Naiꞌ Yesus In atoup noniꞌ tuaf boꞌes am meseꞌ naan nnaon neun propinsi Galilea he natefan nok Ne nbin aꞌtoeꞌf es, natuin In rais manbaꞌan naan.\x + \xo 28:16 \xt Naiꞌ Mateos 26:32, Naiꞌ Markus 14:28\x*  
\v 17 Oras sin nkius niit Ee, sin naꞌruir ein ma naꞌbesan neun Ee. Maski on naan amsaꞌ, mes anmuiꞌ tuaf reꞌ neekn ee naꞌoniꞌ feꞌ.   
\p
\v 18 Rarit In neem anpaumak-maak sin, ma naꞌuab am nak, “Uisneno nfee Kau kuasat he Au uprenat saaꞌ-saaꞌ ii ok-okeꞌ nbi sonaf neno tunan ma nbi pah-pinan ia.  
\v 19 Onaim hi mnao meu mee-mee jah ate, hi ro he mitoon Au Rais Reko meu pah-pah ma uuf-uuf ein ok-okeꞌ. Hi ro he minoniꞌ sin rek-reko, maut he sin njarin Au atoup noinꞌ ein. Ma hi ro he misrain sin he njarin tanar nak, sin nmafutuꞌ nrarin nok Amaꞌ Uisneno, ma In Anah, ma In Asmaan Akninuꞌ.\x + \xo 28:19 \xt Haef ein sin Retaꞌ 1:8\x*  
\v 20 Ma minoniꞌ sin he nmoꞌen natuin areꞌ preent ein ok-okeꞌ reꞌ Au utoon aꞌrair ki sin. Mimnau! Au ꞌbi hi soonm ein ma hi tnaanm ein piut-piut, tar antea pah-pinan ia namsoup.”