\id JHN \h Naiꞌ Yohanis \toc1 Usif Yesus In Rais Reko natuin naiꞌ Yohanis in tuis \toc2 Naiꞌ Yohanis \toc3 Yoh \mt2 Usif Yesus In Rais Reko \mt2 natuin \mt1 naiꞌ Yohanis in tuis \c 1 \s1 Naiꞌ Yesus naan, sekau? \p \v 1 Nahunu te, Uisneno In Kabin ma Prenat nmuꞌi nrair. \q1 Uisneno In Kabin ma Prenat naan, humaꞌ meseꞌ on reꞌ Tuaf es. \q1 Tuaf naan nok Uisneno. \q1 Ma In es reꞌ Uisneno msaꞌ. \q1 \v 2 Oras neon goe tunan ma pah-pinan ka njair fa feꞌ, \q2 Tuaf naan nok nain Uisneno. \q1 \v 3 Uisneno nmoeꞌ areꞌ saaꞌ ii njair, npaek In Kabin ma Prenat naan. \q2 Ka nmuiꞌ fa baer es, reꞌ njari msaꞌ, karu Tuaf naan ka es reꞌ anmoeꞌ je fa. \q1 \v 4 In reꞌ naan, oe je matan ma hau goe uun naꞌko ꞌmonit. \q1 Onaim atoniꞌ reꞌ napein ꞌmonit reꞌ namneo ma namnoon, \q2 sin napein je naꞌko Na. \q1 In humaꞌ meseꞌ on reꞌ Meuꞌ-sineꞌ reꞌ npiin amsaꞌ, \q2 he tuaf-tuaf reꞌ anmonin nbin Meuꞌ-sineꞌ naan, \q3 bisa nkisun, nahinin ma nakeon. \q1 \v 5 Meuꞌ-sineꞌ naan, npiin ma ntanaꞌ ntaam antea meisꞌokan; \q2 ma meisꞌokan naan ka bisa ntahan naan Ee fa. \q3 Fin Meuꞌ-sineꞌ naan anpiin ma ntanaꞌ piut. \p \v 6 Anmuiꞌ tuaf es antein, kaan ee naiꞌ Yohanis. Uisneno nreek haefn ee msaꞌ,\x + \xo 1:6 \xt Naiꞌ Mateos 3:1, Naiꞌ Markus 1:4, Naiꞌ Lukas 3:1-2\x* \v 7 he njair saksii reꞌ natoon anmatoom nok Meuꞌ-sineꞌ naan. Maut he areꞌ mansian ii, sin arsin bisa npirsain neun Uisneno, natuin naiꞌ Yohanis in uaban naan. \p \v 8 Naiꞌ Yohanis reꞌ ia, ka Meuꞌ-sineꞌ naan fa. Mes Uisneno nreek haefn ee, he natoon anmatoom nok Meuꞌ-sineꞌ naan. \v 9 Fin Tuaf reꞌ anjair Meuꞌ-sineꞌ batuur aan, he ntaam neem neu pah-pinan ia. Meuꞌ-sineꞌ naan anmoeꞌ areꞌ kanan rais amneot ma amnonot, mamnitaꞌ neun mansian ein ok-okeꞌ. \p \v 10 Maski In nmoꞌe nrair areꞌ saaꞌ ii reꞌ nbi pah-pinan ia, mes mansian reꞌ abit pah-pinan ia ka nahiin naan Ee fa, oras In neem natua nbi ia. \v 11 Maski In neem natua nok Iin na kuun, mes sin ka nromin fa he ntoup Goe. \v 12 Maski on naan amsaꞌ, mes areꞌ mansian ii reꞌ antoup Goe ma npirsai Je, In nfeen sin hak he njarin Uisneno In aanh ein. \v 13 Naan nahuumb ok on reꞌ nahoniꞌ nafaniꞌ sin. Mes nahoniꞌ naꞌfeꞌu sin reꞌ naan, ka humaꞌ meseꞌ fa nok bifee nahoniꞌ riꞌanaꞌ. Ma ka naꞌko fa atoin es, reꞌ nroim he napein sufaꞌ-kaꞌuf. Fin sin njarin Uisneno In aanh ein, natuin Uisneno es anfeen sin aꞌmoin feꞌu naan. \q1 \v 14 Rarit \it ‘Uisneno In Kabin ma Prenat’\it* naan, \q2 nmoni njair mansian. \q1 In nmoin et hit sonak ma hit atnaank ii. \q1 Hit tkius ma tiit In pinan ma krahan. \q1 In npiin ma nakraah on reꞌ naan, natuin In reꞌ naan, Uisneno In Anah fuaꞌ meseꞌ. \q1 In nroim he naruruꞌ ma nakriraꞌ In nekan arekot neu kit, \q2 natuin In amneikn ee, on reꞌ naan. \q1 Ma areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ In natoon sin anmatoom nok Uisneno, ro batuur. \p \v 15 Naiꞌ Yohanis naan, es reꞌ natoon anmatoom nok Tuaf reꞌ ia. In nhunun ma nkoaꞌ am nak, “Amneen ma mitniin, oo! Tuaf reꞌ ia, es reꞌ au uretaꞌ ꞌrair Je ꞌak, ‘Tuaf es of he nkoen On neem. In reꞌ naan, koꞌu nneis naꞌko kau. Fin oras ka nahoniꞌ kau fa feꞌ, In nmoin nahunu nrair!’ ” \p \v 16 Naiꞌ Yohanis naꞌuab on reꞌ naan, natuin Tuaf naan anroim he naruruꞌ ma nakriraꞌ In nekan arekot. Ma fani-fani In nmoeꞌ on reꞌ naan neu kit arkit. \v 17 Un-unuꞌ te, kaꞌo Musa es reꞌ antoup Uisneno In Atoran ma nasaunt Ee neu hit beꞌi-naꞌi sin. Mes oras ia, Tuaf naan, es reꞌ Yesus Kristus, In es reꞌ naruruꞌ ma nakriraꞌ Uisneno In nekan arekot neu kit. Ma areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ, reꞌ In natoon sin anmatoom nok Uisneno, ro batuur on naan. \v 18 Ka tiit tiit fa tuaf es, reꞌ ankius niit Uisneno. Mes In Anah fuaꞌ meseꞌ reꞌ In nneek Ee naan, es reꞌ naruruꞌ ma nakriraꞌ neu kit Uisneno In nekan. Riꞌanaꞌ naan, et In Aamf ee aon-bian. Fin In reꞌ naan, es reꞌ Uisneno msaꞌ. \s1 Naiꞌ Yohanis Asranit naruruꞌ ma nakriraꞌ Usif Yesus \r (Naiꞌ Mateos 3:1-12, Naiꞌ Markus 1:1-8, Naiꞌ Lukas 3:1-18) \p \v 19 Neot es, atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein abitan Yerusalem anreek haefan aꞌnaak rais pirsait tuaf fauk, ma tuaf fauk naꞌkon uuf naiꞌ Lewi reꞌ biasa ntuthaen anbin Uim Onen Uuf. Sin annaon neun noe Yarden in panin,\f + \fr 1:19 \ft Naiꞌ Yohanis in bare sraniꞌ neu tuaf, nait naꞌko eraꞌ boꞌ nua mfaun (28).\f* he nataan naiꞌ Yohanis Asranit am nak, “Ho reꞌ ia, Kristus reꞌ Uisneno nbaꞌan he nreek Ee neem, aa oo?” \p Rarit in natoon neu sin am nak, in reꞌ naan sekau. \v 20 In nmanakuꞌ maat-maat am nak, “Kaah fa, tua. Au reꞌ ia, ka Kristus fa, tua.” \p \v 21 Onaim sin nataan anteinꞌ ein am nak, “Karu on naan ate, ho reꞌ ia, sekau? Kaꞌo Elia, oo?” \p In nataah am nak, “Kaah fa msaꞌ, tua.” \p Rarit sin nataan anteinꞌ ein am nak, “Kais-kaisaꞌ ho reꞌ ia, Uisneno In mafefa kniun aan, aa oo?” \p In nataah am nak, “Kaah fa msaꞌ, tua.”\x + \xo 1:21 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 18:15,18, Naiꞌ Meliaki 4:5\x* \p \v 22 Rarit sin nataan anteinꞌ ein am nak, “Karu on reꞌ naan ate, ho reꞌ ia, sekau? Mutoon kai feꞌ! Natuin hai he mfain he mitoon meu aꞌnaet ein reꞌ nreek haefan kai. Amturun ma mbaab maan kai, tua!” \p \v 23 Onaim in naꞌuab natuin saaꞌ reꞌ kaꞌo Yesaya ntui nain je mnak, \q1 “Au reꞌ ia, es reꞌ tuaf reꞌ anhunun ma nkoaꞌ anbi bare ꞌroo ma maꞌkoroꞌ mnak, \q2 ‘Hi ar-arki ro he mraip ma miꞌsonaꞌ ranan, \q3 he mseun ma mtoup Usiꞌ In amneman! \q2 Amꞌoop ma mnae ranan he mseun Goe.’ ”\x + \xo 1:23 \xt Naiꞌ Yesaya 40:3\x* \p \v 24 Anbi tuaf ein reꞌ neman naꞌkon kota Yerusalem sin atnaank ein naan, anmuiꞌ tuaf fauk naꞌkon partei pirsait Farisi msaꞌ. \v 25 Rarit sin nataan naiꞌ Yohanis am nak, “On nai, tua. Karu ho ka Kristus ko fa, ka kaꞌo Elia ko fa, ma ka Uisneno In mafefa kniun aan ko fa te, nansaaꞌ am es naꞌ ho musrain tuaf? Ho mupein hak muꞌko mee?” \p \v 26 Onaim naiꞌ Yohanis nataah am nak, “Au reꞌ ia, au usrain tuaf suma ꞌpake haa oe. Mes anmuiꞌ Tuaf es, et hi tnaanm ein reꞌ hi ka mihiin Je fa. \v 27 In reꞌ naan, koꞌu nneis naꞌko kau, maski au es unoniꞌ atoniꞌ uhuun. Maski au ꞌjari haa In aan renuꞌ-aan rekaꞌ amsaꞌ, au ka umnees ꞌok Ne fa, tua.”\f + \fr 1:27 \ft Tuis uab Yunani un-unuꞌ nak “ꞌseif in sapautn ein in taink ein amsaꞌ, au ka neu ubeiꞌ fa.” In oetn ii nak, naiꞌ Yohanis naan suma atoin ba-baun kuun. Maski in njari haa Usif Yesus In aan renuꞌ-aan rekaꞌ msaꞌ, in ka pantas fa.\f* \p \v 28 Rasin reꞌ ia ok-okeꞌ njarin nbin Betania, nbi noe Yarden in panin. Naiꞌ Yohanis nok in atoup noinꞌ ein nasranin tuaf anbin naan.\f + \fr 1:28 \ft ‘Betania’ reꞌ ia, aꞌtetaꞌ naꞌko kuan Betania reꞌ anpaumak-maak kota Yerusalem. Mes in baran naan, ka mahiniꞌ reko fa. Atoin ahiint ein nateenb ein am nak, of oniꞌ bare ia on reꞌ pah Basan, reꞌ et nefo Galilea in bian pasaꞌ neon-saet, fin naiꞌ Yosepus antui bare naan in kaan ee, ‘Batanea’ msaꞌ. Naiꞌ Yosepus naan, atoin Yahudis es, in es reꞌ antui nfee neu anaaꞌ aprenat pah Roma anmatoom nok sejara pah Israꞌel.\f* \s1 Usif Yesus naan, on reꞌ Uisneno In Aꞌbib-kaes Anaꞌ \p \v 29 Nokaꞌ on naan ate, naiꞌ Yohanis ankius niit Naiꞌ Yesus annao neem anꞌain na. Onaim In naꞌuab am nak, “Amkius miit Atoniꞌ nee, tua! In reꞌ naan, Uisneno In Aꞌbib-kaes Anaꞌ reꞌ njair fuaꞌ-turuꞌ he nsaok nain mansian pah-pinan ia sin saant ein. \v 30 Atoniꞌ reꞌ ia, es reꞌ au utoon Ee ꞌeu ki afi naa mꞌak, ‘Of anmuiꞌ Tuaf es, reꞌ npoi ma nboor neem. In reꞌ naan, koꞌu nneis naꞌko kau, natuin In nahuun nain naꞌko kau.’ \v 31 Unuꞌ te, au ka uhiin fa ꞌak, In reꞌ naan, Kristus. Maski on naan amsaꞌ, mes au uhini ꞌrair. Onaim au ro he utoon ꞌeu atoin Israelas sin anmatoom nok Ne. Natuin rasi naan, au ꞌuum ma usrain tuaf aꞌpaek oe. \p \v 32-33 Uisneno nhaefan kau he usrain tuaf aꞌpaek oe. In natoon kau msaꞌ am nak, ‘Of Tuaf es he neem neu ko. Rarit Au Smanak ansanu ntoko nbi Na. Tuaf naan of es reꞌ neik Au Smaan Akninuꞌ, he nfee kuasa neu Au ngguin.’ Oras Tuaf naan neem, au ka uhiin ꞌain Je fa. Mes oras au ꞌkius Uisneno In Asmanan ansaun neem naꞌko neon goe tunan, nahuum on reꞌ kor-kefi ma ntoko nbi Na, naꞌ au uhiin Je mꞌak, ‘Tuaf reꞌ naan, In es reꞌ naan!’ \v 34 Au ꞌkius ꞌiit rasin naan nok au matak fuak ein kuuk. Rarit au utoon ki mꞌak, ‘Tua amnemat naan, es reꞌ Uisneno In Anah!’ ” \s1 Usif Yesus anpiir naan kuun In aꞌtoup noniꞌ ahuunt ein \p \v 35 Nokaꞌ on naan ate, naiꞌ Yohanis anhaek nok in atoup noniꞌ tuaf nua. \v 36 Oras naiꞌ Yohanis ankius niit Naiꞌ Yesus annao npeoꞌ naan, in naꞌuab am nak, “Amkius miit! In reꞌ naan, Uisneno In Aꞌbib-kase reꞌ of anjair fuaꞌ-turuꞌ!” \p \v 37 Rarit naiꞌ Yohanis in atoup noniꞌ tua nuaꞌ ein reꞌ nneen in uab naan, nnao nasaitn ee, he natuin Naiꞌ Yesus. \v 38 Onaim Naiꞌ Yesus anniik, rarit In nkius niit sin natuin Ee. Onaim In nataan sin am nak, “On mee, tua? Hi mperluu Kau, oo?” \p Sin nataan nafainꞌ Ee mnak, \it “Rabi\it*, Ho mutua et mee?” (Neik sin uab Aram, \it ‘Rabi’\it* in oten nak, ‘Aam Tungguru’.) \p \v 39 Rarit Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Iim he mkius kiim.” Onaim sin natuin Ee, rarit sin nkius In bare ꞌtua-haꞌ. Oras sin ntean, oniꞌ nreuk haa maans ee nmaeb. Rarit sin nok Ne, tar antea maans ee nmouf. \p \v 40 Naꞌko tua nuaꞌ ein naan reꞌ anneen naiꞌ Yohanis In uaban, rarit natuin Naiꞌ Yesus naan, tuaf es, kaan ee naiꞌ Anderias. In reꞌ naan, naiꞌ Simon Petrus in orif. \v 41 Anfain neem antea te, naiꞌ Anderias annao naim in tataf naiꞌ Simon am nak, “Taat! Hai miteef amrair mok \it Mesias!”\it* (Neik sin uab, \it ‘Mesias’\it* in oten nak, ‘Kristus, Tuaf reꞌ Uisneno nbaꞌan nain Je naꞌko unuꞌ he nreek haefn Ee ntaam neem.’) \v 42 Rarit in annao naat In taatf ee neu Naiꞌ Yesus. \p Onaim Naiꞌ Yesus ankius goe, ma natoon ee mnak, “Ho reꞌ ia, naiꞌ Simon. Ho amaꞌ, es reꞌ naiꞌ Yohanis. Anmurai oras ia, atoniꞌ anhaman ko nak, \it ‘Kefas’ ”\it* (In oten huma meseꞌ nok ‘Petrus’, es reꞌ ‘fatu’.)\f + \fr 1:42 \ft Kanaf \ft \+it Kefas\+it* naan, naꞌko uab Aram \+it kefa\+it*. In oten ‘fatu’. Kanaf \+it Petrus\+it* naan, naꞌko uab Yunani \+it Petra\+it*, In oten ‘fatu’ msaꞌ.\f* \s1 Usif Yesus noꞌen naiꞌ Felipus ma naiꞌ Nitanel \p \v 43-44 Anbi naan amsaꞌ, anmuiꞌ tuaf es, kaan ee naiꞌ Felipus. In kuan ee, et Betsaida. Naiꞌ Petrus ma naiꞌ Anderias naꞌkon naan amsaꞌ. \p Nokaꞌ on naan ate, Naiꞌ Yesus nafeek he nnao neu propinsi Galilea. In nnao nateef naiꞌ Felipus, rarit In noꞌen am nak, “Uum mutuin Kau, he mjair Au ngguin!” \p \v 45 Rarit naiꞌ Felipus annao naim naiꞌ Nitanel, onaim natoon ee mnak, “Baꞌe! Hai miteef Tuaf reꞌ kaꞌo Musa antui nain Je nbi Uisneno In Atoran. Uisneno In mafefa kniunꞌ ein un-unuꞌ ntui nmatoom nok Tuaf reꞌ ia msaꞌ. In kaan ee Naiꞌ Yesus, naꞌko kuan Nasaret. In aamf ee naiꞌ Yusuf.” \p \v 46 Mes naiꞌ Nitanel nataah am nak, “Atoin Nasaret!? Ka nmuiꞌ fa rais reok goes reꞌ anpoi ma nboor naꞌko naan, oo!” \p Onaim naiꞌ Felipus nataah am nak, “Hoe! Kais on reꞌ naan. Uum he mnao mkius kuum!” \p \v 47 Oras naiꞌ Nitanel neem, Naiꞌ Yesus niit nain je, onaim In nak, “In reꞌ ia, atoin neek amneot ma amnonot! Fin anbi in nekan ka nmuiꞌ fa puta-kriut. In reꞌ ia, atoin Israelas batuur-batuur!”\f + \fr 1:47 \ft Naiꞌ Yesus naꞌuab uab manporin anbi eraꞌ reꞌ ia. Fin oras Uisneno ka nakanab fa ‘Israꞌel’ neu kaꞌo Yakop, kanaf Yakop in oten aiꞌ in aꞌmoufun ‘aputa-kriut’. (Amkius \ft \+it Retaꞌ Ahun-hunut\+it* 27:1-40, 30:22-32). Naiꞌ Yesus In sairt ii nak, naiꞌ Nitanel reꞌ ia, atoin Israelas reꞌ in human ma in masan aꞌtetaꞌ naꞌko kaꞌo Yakop. Fin naiꞌ Nitanel reꞌ ia, atoin neek amneot.\f* \p \v 48 Naiꞌ Nitanel nataan am nak, “On mee mꞌes Ho muhiin kau, tua?” \p Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On nai. Au ꞌiit aꞌrair ko oras ho mbi hau goe mafon.\f + \fr 1:48 \ft Uab Indonesia npaek uab tukaꞌ ‘pohon ara’ naꞌko uab Yunani es, \ft \+it sukei\+it*. Mes Suur Akninuꞌ nakriraꞌ ma natoon hau roet es anbi bare ne, reꞌ biasa atoniꞌ naah in fuan. Anbi pah Indonesia pasaꞌ neon-saet, atoniꞌ ka naah fa ‘pohon ara’ in fuan. Onaim ‘pohon ara’ anbi Suur Akninuꞌ uab Indonesia, ka humaꞌ meseꞌ fa nok pohon ara nbi eraꞌ reꞌ ia.\f* Oras naan, naiꞌ Felipus ka neit noꞌen ko fa feꞌ.” \p \v 49 Rarit naiꞌ Nitanel anmanakuꞌ mnak, “Aam Tungguru reꞌ ia, ro batuur Uisneno In Anah! Ma Ho amsaꞌ, of hit atoin Israelas sin Usif!” \p \v 50 Naiꞌ Yesus nataan ee mnak, “Ho reꞌ ia, mpirsai Kau natuin Au ꞌak, ‘Au ꞌiit aꞌrair ko oras ho mbi hau goe mafon naan’? Mumnau, fin ho bisa mkius areꞌ rasi reꞌ maꞌtaniꞌ nneisi ntein! \p \v 51 Batuur! Au utoon ꞌain ki. Hi of amkius neon goe natfeꞌi. Onaim Uisneno In ameupt ein abitan sonaf neno tunan ansae-nsanun nbin Au aok-bian. Ma Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur.”\f + \fr 1:51 \ft Anbi \ft \+it Retaꞌ Ahun-hunut\+it* 28:10-17, naiꞌ Yakop namnei nbi Betel. Anbi in amneit naan, in niit Uisneno In ameupt ein ansaen-nsanun anbin eraꞌ fuaꞌ es, reꞌ naiꞌ Yakop anteek ee nak, “enoꞌ ꞌtamas sonaf neno tunan”.\f* \c 2 \s1 Fesat kabin anbi kuan Kana \p \v 1 Anmeu on naan ate, anmuiꞌ fesat kabin anbi kuan Kana et propinsi Galilea. Naiꞌ Yesus In ainf ee nok amsaꞌ. \v 2 Naiꞌ Yesus nok In atoup noinꞌ ein napenin haan askaut, ma sin nokan amsaꞌ. \p \v 3 Oras fesat naan annao naan een sero ꞌroo te, tua min-kase, he noi okeꞌ. Rarit Naiꞌ Yesus In ainf ee natoon Ee mnak, “Amturun maan sin feꞌ, natuin sin tua min-kase ruman ankoon.” \p \v 4 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Ain. Nansaaꞌ am es ho mroim he Au es reꞌ aꞌator? Au oors ii, ka ntea fa feꞌ.” \p \v 5 Mes In ainf ee naꞌuab neu ameupt ein naan am nak, “Hae, amneen! Karu In nreun ki he mmoeꞌ saaꞌ ate, mmoeꞌ mituin ahaa.” \p \v 6 Anbi bare naan anmuꞌi ꞌhunaꞌ nee, reꞌ anmoeꞌ naan sin naꞌkon fatu. ꞌHunaꞌ es ate, karu sin nakanin oe te, of oniꞌ liter boꞌ hitu mniim antea liter nautn es boꞌes am niim (75-115). Atoin Yahudis sin biasa npaek oe naꞌko ꞌhunaꞌ human on reꞌ naan, he naniun aiꞌ nafaun sin tuak ein natuin sin atoran rais pirsait. \v 7 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab neu ameupt ein naan am nak, “Amnao mait oe he mikain meu ꞌhuun ein naan.” Onaim sin nakanin oe tar antea nahenun batuur-batuur. \v 8 Rarit In nak sin am nak, “Amkui maan aꞌkreꞌo, he meik je meu feest ii in tuan!” Onaim sin nmoeꞌ natuin ein. \v 9 Oras sin neik oe naan neu fesat naan in tuan, in ninu nsobaꞌ he nnaben niit oe naan. Mes oe naan naꞌbaniꞌ njair tua min-kase! In nkeuk, natuin in ka nahiin fa neu sin napenin tua min-kase naan naꞌko mee. (Mes ameupt ein naan nahinin.) \p Rarit in nhaman naan baroit atoin ee. \v 10 Onaim in nak, “On nai. Biasa hit uim tuaf ii tapoitan tahunun tua min-kaes arekot anneis. Oras taumn ein nbukaen kouꞌ-koꞌu nrari te, naꞌ in napoin tua min-kase huum es antein. Mes ho te, ho musnuab. Ho mupoin tua min-kase huum es nahuun, rarit naꞌ tua min-kase arekot anneis ji, namuin!” \p \v 11 Rasi naan anjari nbi kuan Kana et propinsi Galilea. Naan Naiꞌ Yesus anmoeꞌ rais sanmakat ahunut reꞌ atoniꞌ nkius ma nnaben niit ee. In naruruꞌ ma nakriraꞌ In pinan ma krahan on naan, onaim In atoup noinꞌ ein anpirsai Je. \p \v 12 Rarit Naiꞌ Yesus, In ainaf, In oirf ein, ma In atoup noinꞌ ein annaon nsanun neun kota Kapernaum. Mes sin suma natuan nbin naan, neno fauk aah.\x + \xo 2:12 \xt Naiꞌ Mateos 4:13\x* \s1 Usif Yesus anriuꞌ tuaf-tuaf he npoin naꞌkon Uisneno In Uim Onen Uuf \r (Naiꞌ Mateos 21:12-13, Naiꞌ Markus 11:15-17, Naiꞌ Lukas 19:45-46) \p \v 13 Oras atoin Yahudis sin neon koꞌu Paska npaumaak on naan ate, Naiꞌ Yesus annao neiki nsae neu kota Yerusalem.\x + \xo 2:13 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 12:1-27\x* \v 14 Anbi Uim Onen Uuf in kintal, Naiꞌ Yesus ankius atoin ein naꞌsoos ein bijae, ꞌbib-kase, ma kor-kefi reꞌ tuaf ansosan he npaek sin njarin fuaꞌ-turuꞌ. Anbi naan, anmuiꞌ tuaf reꞌ antoko nbi mei he ntukar roit reꞌ tuaf anpaek je he nfeen neun Uisneno nbi Uim Onen Uuf naan. \v 15 Onaim In nait tani nonoꞌ fauk he nmoeꞌ je njari ꞌkauboe. Rarit In nriuꞌ napoitan sin naꞌkon kintal naan. In napoin bijae ngguin ma ꞌbib-kaesn ein naan amsaꞌ. In npesek mein naan, ma In nꞌopaꞌ nporin roit ein naan. \v 16 Onaim In nreun tuaf-tuaf reꞌ naꞌsoos ein kor-kefi mnak, “Mait mipoin baerꞌ ein ia! Bare ia, ka ꞌmasaꞌ aa fa! Kais ammoeꞌ Au Amaꞌ In Umi njari ꞌmasaꞌ!” \p \v 17 Onaim In atoup noinꞌ ein namnau Uisneno In Suur Akninuꞌ reꞌ ntui mnak, \q1 “Au ꞌneek iis Uisneno In Umi. \q2 Etun es au neek ii nmariin ma nbeis, he ꞌpanat in kaan foo menin.”\x + \xo 2:17 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 69:9\x* \p \v 18 Rarit atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein anreek Naiꞌ Yesus am nak, “Karu batuur Ho mmuiꞌ hak he muriꞌun, mururuꞌ ma mukriraꞌ rais sanmakat es meu kai, he njair bukti!” \p \v 19 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Karu hi miseer mireuꞌ bareꞌ kninuꞌ ia, anmeu te, of Au ufenaꞌ ufaniꞌ.”\x + \xo 2:19 \xt Naiꞌ Mateos 26:61, 27:40, Naiꞌ Markus 14:58, 15:29\x* \p \v 20 Mes sin nprotesan am nak, “On mee es reꞌ ia? Fin atoniꞌ nafenaꞌ Uim Onen Uuf ia toon boꞌ haa mnee. Nansaaꞌ am es Ho mutenab mak, Ho suma mperluu neno teun goah he mufenaꞌ mufainꞌ ee?” \p \v 21 Mes sin ka nahinin fa nak, Naiꞌ Yesus naꞌuab anmatoom nok In tuan, reꞌ humaꞌ meseꞌ on reꞌ bare kniun es. \v 22 Onaim anbi neon amunit, oras Naiꞌ Yesus anmaet, rarit anmoni nfani te, naꞌ In atoup noinꞌ ein namnau saaꞌ reꞌ In natoon nain sin. Onaim sin npirsain saaꞌ reꞌ Uisneno In Suur Akninuꞌ antui nain sin naꞌkon un-unuꞌ, ma saaꞌ reꞌ Naiꞌ Yesus natoon nain sin. \s1 Usif Yesus nahiin areꞌ mansian ii sin nekak naank ein \p \v 23 Naiꞌ Yesus natua ntahan anbi kota Yerusalem, he nok anbi neon koꞌu Paska. Too mfaun ein ankius rais sanmaakt ein reꞌ In nmoeꞌ sin, rarit sin anpirsai Je. \v 24-25 Mes Naiꞌ Yesus ka npirsai sin fa, natuin In nahiin areꞌ mansian ii sin nekak naank ein. In ka nperluu fa he atoniꞌ natoon Ee, natuin In kuun nahiin nain mansian ii sin aꞌhakek ma sin aꞌnaok ein. \c 3 \s1 Usif Yesus naꞌuab nok naiꞌ Nikodemus \p \v 1 Anmuiꞌ naan tuaf es naꞌko partei Farisi, kaan ee naiꞌ Nikodemus. In reꞌ naan, atoin Yahudis sin tunggur kouꞌ goes. \v 2 Neot es, in neem fa-fai he nateef nok Naiꞌ Yesus. Rarit in nak, “Aam Tungguru! Hai mihiin mak, Uisneno es reꞌ anreek haefan Ko he munoniꞌ kai. Fin rais sanmaakt ein naan, naruruꞌ ma nakriraꞌ bukti nak, Uisneno es reꞌ anfee kuasa naan neu Ko, tua. Karu ka on fa naan ate, batuur rais sanmaakt ein naan ka bisa njarin fa.” \p \v 3 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Batuur! Mes Au he uꞌuab on nai: karu atoniꞌ ka nahonis nafainꞌ ee fa, in ka bisa njair fa Uisneno Iin na.” \p \v 4 Rarit naiꞌ Nikodemus nataan am nak, “Mes on mee mꞌes atoniꞌ bisa nahonis nafainꞌ ee, karu in naꞌnae nrair!? In ka bisa ntaam anfain fa neu in ainf ee apun nfain no nua, rarit in ainf ee nahonis nafainꞌ ee. Ka neu on reꞌ naan fa, tua!” \p \v 5 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Batuur! Mes Au uꞌuab on nai: atoniꞌ ro he nahoins ee nok oe he kninuꞌ, ma nahoins ee nbi smanaf he njair atoin feꞌu. Nok ranan naan, naꞌ in bisa ntaam anjair Uisneno Iin na. \v 6 Fin mansian ii nahoins ee naꞌko mansian, mes atoniꞌ in asmanan nahoins ee feꞌu naꞌko Uisneno In Asmanan. \v 7 Kais amsanmaak, karu Au uꞌuab ꞌak, ‘Ro he nahonis nafaniꞌ ki, he hi mipeni ꞌmoin feꞌu.’ \v 8 Hit tataib ee tok anin. Ain ii nfuu natuin in romin. Hit bisa tneen in aꞌruun, mes ka tahiin taan fa tak, in neem naꞌko mee, ma he nnao neu mee. Mansian ii sin arsin reꞌ napenin ꞌmoin feꞌu naꞌko Uisneno In Asmanan, on naan amsaꞌ. Fin hit bisa tkius tiit Uisneno In Asmaan ee nmoeꞌ atoniꞌ njair feꞌu, maski hit ka tahiin fa on mee mꞌes rasi naan bisa njair.” \p \v 9 Rarit naiꞌ Nikodemus nataan am nak, “Nansaaꞌ am es bisa njair on naan, tua?” \p \v 10 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Hae, baꞌe. Ho mjair tunggur koꞌu meu atoin Israelas sin. Nansaaꞌ am es ho ka muhiin fa rasin ia? \v 11 Au uꞌuab batuur. Hai, es reꞌ Au ꞌok Au ngguin, hai mihiin rasin ia. Fin hai mjair saksii nmatoom nok rasin reꞌ hai mkius miit kiim sin. Mes hi ka mtoup reko fa nok hai uab ein. \v 12 Hi ka mpirsai fa oras Au utoon anmatoom nok rasin reꞌ anjarin nbin pah-pinan. Saaꞌ antein, oras Au utoon anmatoom nok rasin reꞌ anjarin nbin neon goe tnanan. Tebes! Ro of hi ka mpirsai fa mtein! \v 13 Ka nmuiꞌ fa tuaf es, reꞌ ansae nꞌain Uisneno nbi neon goe tunan amsaꞌ. Suma Au kuuk, es reꞌ Mansian Batuur-Batuur, reꞌ aꞌsaun ꞌuum uꞌko Na. \p \v 14 Un-unuꞌ nbi baer ruman ma maꞌkoroꞌ, kaꞌo Musa nmoeꞌ kaunaꞌ noon es naꞌko tembaga, rarit nakfiirꞌ ee anbi hau goes tunan, he too mfaun ein niit ee, ma sin napenin fetin. Rasi on reꞌ naan amsaꞌ, ro he njair neu Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia. Sin of nakfirit Kau nbi hau goes tunan,\x + \xo 3:14 \xt Surat Sensus 21:4-9\x* \v 15 he mansian ii sin arsin reꞌ anpirsai neun Kau napenin ꞌmonit reꞌ batuur reꞌ ka natfeek niit fa. \p \v 16 Fin Uisneno nneek niis mansian meseꞌ-meseꞌ arsin nbin pah-pinan ia. Es naan ate, In nreek haefan Kau, In Aanh fua meseꞌ reꞌ ia. Maut he tuaf-tuaf sin arsin reꞌ anpirsain neun Kau, ka mabetis-mabatis fa naꞌko Uisneno. Nok ranan naan, sin napenin aꞌmonit reꞌ batuur nabar-baar. \v 17 Uisneno ka nreek haefan Kau fa, In Anah, aꞌtaam ꞌuum he ufeek atoniꞌ in rais hukun. Mes In nreek haefan Kau he ꞌsoi ufetin atoniꞌ naꞌko sin sanat ma penu sin. \v 18 Uisneno ka nhukun fa atoniꞌ reꞌ npirsai Kau. Mes In nafeek nain hukun neu atoniꞌ reꞌ ka npirsai Kau fa, \it natuin\it* atoniꞌ naan ka npirsai Kau fa. Au es reꞌ Uisneno In Aanh fua meseꞌ ia. \p \v 19 Human on nai: Uisneno nfee meꞌu he ntanaꞌ nbi pah-pinan ia. Mes atoniꞌ nroim nanesib meisꞌokan, ma nmoni nbi in nanan. Sin ka nromin fa he nmonin nbin meꞌu, natuin sin iꞌmoeꞌk ein namreꞌun. Etun es Uisneno he nhukun sin. \v 20 Fin mansian ein reꞌ nmoꞌen amreꞌut, anmamuus nok meꞌu. Sin ka nromin fa he meꞌu naan antanaꞌ sin, maut he meꞌu naan kais anpukai nꞌafa sin maufinun. \v 21 Mes tuaf reꞌ anmoeꞌ natuin rais amnonot ma amneot, sin neman npaumakan he meꞌu naan antanaꞌ sin. Fin meꞌu naan naruruꞌ ma nakriraꞌ mnak, sin anmoꞌen natuin Uisneno In romin.” \s1 Usif Yesus ma naiꞌ Yohanis Asranit \p \v 22 Rarit Naiꞌ Yesus nok In atoup noinꞌ ein anpoin naꞌkon kota Yerusalem, mes sin natua ntaahn ein anbin pah Yudea. Anbi bare naan, sin nasranin tuaf. \v 23-24 Oras naan, usif Herodes ka nataam naiꞌ Yohanis Asranit fa feꞌ anbi bui je nanan. Rarit naiꞌ Yohanis nasrain tuaf amsaꞌ nbi kuan Ainon, anpaumaak kuan Salim, natuin anmuiꞌ oe mataꞌ amfaun anbi bare naan. Onaim too mfaun ein neman piut neu naiꞌ Yohanis he in nasrain sin.\x + \xo 3:23-24 \xt Naiꞌ Mateos 14:3, Naiꞌ Markus 6:17, Naiꞌ Lukas 3:19-20\x* \p \v 25 Anbi pirsait Yahudi, anmuiꞌ atoran haart es, he nakninuꞌ sin tuak ein, he naꞌ sin bisa nꞌoen ein. Anbi bare naan, anmuiꞌ atoin Yahudis tuaf es, reꞌ anmakaꞌrasiꞌ nok naiꞌ Yohanis in atoup noinꞌ ein anmatoom nok rasi naan. \v 26 Rarit sin neman neun naiꞌ Yohanis he natonan am nak, “Aam Tungguru! Ho mumnau, aiꞌ kaah, Tuaf reꞌ naim ko mbi noe Yarden in panin? Tuaf reꞌ ho mak, In reꞌ naan, es reꞌ Kristus. In nasrani msaꞌ! Onaim tuaf ka neem antein fa neu kit! Fin too mfaun ein annaon kuuk anꞌanin Na!” \p \v 27 Naiꞌ Yohanis nataah am nak, “On nai! Atoniꞌ ka bisa nmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ, karu Uisneno reꞌ et sonaf neno tunan ka nfei fa ranan neu ne. \v 28 Hi mneen kiim. Au utoon ꞌeu ki maat-maat ꞌak, ‘Au reꞌ ia, ka Kristus fa reꞌ hit tpa-pao. Mes Uisneno nreek haefan kau, he uhuun ma ꞌfei ranan ꞌeu Kristus. On reꞌ naan, tua!’\x + \xo 3:28 \xt Naiꞌ Yohanis 1:20\x* \p \v 29 Atpaek retaꞌ. Baroit atoin ii nabua nok baroit bifee. Mes in saksii reꞌ nhaek nok ne, neekn ee nmariin oras nneen baroit atoniꞌ naꞌuab. Naiꞌ Yesus naan, on reꞌ baroit atoniꞌ. Ma au reꞌ ia, on reꞌ In saksii. Etun oras ia, au neek ii nmariin. \v 30 Reꞌ pentiing ii, In ro he naꞌnae piut anjair atoin koꞌu ma kaes koꞌu. On nai te, maut he au ꞌbi ꞌkuran ma ꞌjair atoin ba-baun.” \s1 Atoniꞌ reꞌ nsaun naꞌko sonaf neno tunan \p \v 31 Naiꞌ Yohanis antuut antein am nak, “In reꞌ ansaun neem naꞌko Uisneno et neon goe tunan, es naan ate In koꞌu nneis naꞌko areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ. Mes au, au suma ꞌuum uꞌko pah-pinan ia, es naan ate au humaꞌ meseꞌ on reꞌ mansian pah-pinan sin ok-okeꞌ. Au uꞌuab anmatoom nok areꞌ kanan rasi neno-neno nbi pah-pinan ia. Mes reꞌ nsaun neem naꞌko Uisneno et neon goe tunan naan, In ro maꞌtaniꞌ nneis naꞌko areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ. \v 32 In naꞌuab anmatoom nok saaꞌ reꞌ In kuun nkius niit ma nneen niit. Mes atoniꞌ ka ntoup reko fa neu saaꞌ reꞌ In naꞌuab ma natoon. \v 33 Karu atoniꞌ ntoup saaꞌ reꞌ Tuaf amnemat naꞌko faofn ee natoon ee naan, in naruruꞌ bukti msaꞌ nak, in npirsai nak Uisneno In uaban naan, ro batuur. \v 34 Tuaf naan es reꞌ Uisneno nreek Ee ntaam neem, natoon Uisneno In beno ma baꞌan. Fin Uisneno nfee nrair In Asmanan neu Ne ma ka nmuiꞌ fa tuꞌuf. \v 35 Fin Amaꞌ abit sonaf neno tunan anneek niis In Anah. Ma In annonaꞌ ma nfee areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ neu In Aanh ee In aꞌniman.\x + \xo 3:35 \xt Naiꞌ Mateos 11:27, Naiꞌ Lukas 10:22\x* \v 36 Rarit tuaf-tuaf reꞌ npirsai In Anah naan, sin napenin ꞌmonit reꞌ batuur nabar-baar. Mes tuaf-tuaf reꞌ ka npirsai Je fa, ma ka nmoeꞌ natuin fa In haan manbaꞌan, sin ka napenin fa ꞌmonit naan, fin Uisneno nakriraꞌ In toꞌos nabaar he nhukun sin.” \c 4 \s1 Usif Yesus naꞌuab nok bifee jes anbi Samaria \p \v 1-2 Karu tataib naiꞌ Yohanis nok Naiꞌ Yesus ate, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein nasranin tuaf amfaun nneis reꞌ natuin Naiꞌ Yesus. Naiꞌ Yesus kuun ka nasrain fa tuaf. In atoup noinꞌ ein esan reꞌ nasranin tuaf. Oras Naiꞌ Yesus nahiin nak, atoniꞌ naꞌko partei Farisi nneen anrarin nak, Naiꞌ Yesus sin nasranin tuaf amfaun anneis, \v 3 onaim In nok In atoup noinꞌ ein annaon nasaitan pah Yudea, he nfanin neun propinsi Galilea. \v 4 Mes sin ro he nnaon npeꞌon propinsi Samaria he nkonon neun Galilea. \v 5 Sin nnaon, onaim sin antean kota es anbi Samaria, kaan ee Sikar, anpaumaak anbi bare reꞌ kaꞌo Yakop anfee je neu in anah naiꞌ Yusuf.\x + \xo 4:5 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 33:19, Naiꞌ Yosua 24:32\x* \v 6-8 Anbi bare naan, anmuiꞌ oe ꞌnoneꞌ es, kaan ee ‘oe haniꞌ naiꞌ Yakop’. Oras maans ee natetab, Naiꞌ Yesus sin ntean bare naan. In nnaben neu nhae nbi sin ranan naan. Rarit In antook ma nasnaas anbi oe ꞌnoneꞌ naan. In atoup noinꞌ ein nnaon nasaitn Ee nmees anbi naan. Sin ntaman neun kota he nsosan betiꞌ. \p Rarit bifee jes naꞌko kota naan neem he nait oe nbi oe ꞌnoneꞌ naan. Naiꞌ Yesus antoit je mnak, “Fetoꞌ! Au bisa ꞌtoit aan oe mninuꞌ kreꞌo, oo?” \p \v 9 Mes bifee naan naskeek, natuin atoin Yahudis biasa ka nromin fa he nseor gok nok atoin Samarias. Rarit in nataan nafaniꞌ Naiꞌ Yesus am nak, “Hae! Ho atoin Yahudis ko. Au reꞌ ia, atoin Samarias kau. Ho mtoit oe meu kau? Ho ka msaan fa, oo?”\x + \xo 4:9 \xt Naiꞌ Esra 4:1-5, Naiꞌ Nehemia 4:1-2\x* \p \v 10 Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “On nai. Karu ho muhiin saaꞌ reꞌ Uisneno he nfee je neu mansian ii arsin, ma ho muhiin Kau, reꞌ Atoit oe mninuꞌ reꞌ ia Sekau, of ho mtoit mufaniꞌ oe muꞌko Kau. Rarit Au ꞌfee oe reꞌ neiki ꞌhonis.”\x + \xo 4:10 \xt Naiꞌ Yeremias 2:13, Naiꞌ Sakarias 14:8, Naiꞌ Yeskial 47:9\x* \p \v 11 Bifee naan nak, “Ho ka mmuiꞌ fa ꞌkuꞌi. Oe ꞌnoneꞌ reꞌ ia, mnanuꞌ msaꞌ. Ho he mupein oe reꞌ neiki ꞌhonis naan, muꞌko mee? Aiꞌ nmuiꞌ oe naan et mee ntein? \v 12 Ho ka neu fa he mmaꞌtani mneis muꞌko hit kaꞌo Yakop! In es reꞌ anhain ma nafetin nain oe ꞌnoneꞌ ia neu kai. Ma in kuun ninu msaꞌ naꞌko oe ꞌnoneꞌ ia. In aanh ein, ma in muiꞌt ein on naan amsaꞌ.” \p \v 13 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Mumnau, joo! Atoniꞌ reꞌ niun naꞌko oe ꞌnoneꞌ reꞌ ia, of anmeno ntein. \v 14 Mes karu atoniꞌ niun oe reꞌ Au ꞌfee je te, of ka nmeno ntein fa. Fin oe reꞌ Au ꞌfee je naan, on reꞌ oe mataꞌ es, reꞌ nboor ma npuur anpoi. Oe naan, neiki ꞌhonis abar-barat.” \p \v 15 Bifee naan nak, “Karu on naan, Ho mfee kau oe naan nai, maut he au kais aꞌmeno ꞌtein! Nok ranan naan, au kais ꞌuum fani-fani he ꞌkui oe ꞌbi ia ꞌtein.” \p \v 16 Rarit Naiꞌ Yesus nak, “On nai, fetoꞌ. Ho mfain feꞌ. Amhaman meik ho moen je feꞌ, rarit amfain uum meu ia.” \p \v 17-18 In nataah am nak, “Mes au ka ꞌmuiꞌ fa mone.” \p Onaim Naiꞌ Yesus nak, “Batuur. Ho muꞌuab namnoon ma namneo. Fin ho msao miit atoniꞌ niim. Ma reꞌ oras ia, atoniꞌ reꞌ ho mok ne goan, ka ho moen ja fa.” \p \v 19 Onaim bifee naan nak, “Ai joo! Oras ia au uhini ꞌrair, Ho reꞌ ia, Uisneno In mafefa kniun es. \v 20 Au he utaan. Hai atoin Samarias sin beꞌi-naꞌi naꞌbesan neun Uisneno nbin aꞌtoꞌef Gerisim\f + \fr 4:20 \ft ꞌToꞌef Gerisim naan, anpaumaak nok kuan Sikem anbi propinsi Samaria. Anbi uab Yunani, suma ntui mnak, “anbi ꞌtoꞌef ia”. Mes ahiint ein ok-okeꞌ nak, ꞌtoꞌef naan in kaan ee, es reꞌ “Gerisim”.\f* Mes hi atoin Yahudis mak, karu he taꞌbees teu Uisneno, hit arkit ro he tnao teu Yerusalem. Anbi Ho te, reꞌ batuur ii, on mee?” \p \v 21 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Fetoꞌ! Ampirsai meu Au uabk ii, fin ia ro batuur. Hit he taꞌbesan Uisneno tbi ꞌtoꞌef ia, aiꞌ tbi Yerusalem aaꞌ, of in oors ee ntea te, sin nua sin ka mapakeꞌ fa goen. \v 22 Hi atoin Samarias ka mihiin fa mfaun anmatoom nok hi miꞌbesan meu sekau. Mes hai atoin Yahudis mihiin rasi mfaun anmatoom nok Uisneno reꞌ hai miꞌbees meu Na. Fin In nroim he npaek kai he mfei ranan, maut he atoniꞌ bisa napein fetin naꞌko sin sanat ma penu sin. \v 23 Of in oors ee ntea, es reꞌ nmurai naꞌko oras ia, atoniꞌ reꞌ naꞌbesan batuur neu hit Amaꞌ et sonaf neno tunan, sin naꞌbesan natuin In Asmanan, ma natuin saaꞌ reꞌ batuur. Fin Amaꞌ abit sonaf neno tunan anroim atoniꞌ human on reꞌ naan reꞌ naꞌbesan neu Na. \v 24 Fin Uisneno naan, smanaf. Rarit atoniꞌ reꞌ naꞌbesan neu Na, ro he naꞌbesan natuin In Asmanan, ma natuin saaꞌ reꞌ batuur.” \p \v 25 Bifee naan natoon am nak, “Au uhini ꞌrair Mesias naan he neem, reꞌ atoniꞌ nteek Ee mnak, ‘Kristus’, reꞌ Uisneno nbaꞌan he nreek Ee neem. Oras In neem, In of natoon nain areꞌ saaꞌ-saaꞌ neu kai.” \p \v 26 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Tuaf naan, es reꞌ Au, reꞌ naꞌuab oras ia.” \p \v 27 Nateef oras naan, In atoup noinꞌ ein nfain neman naꞌkon kota. Sin nsanmakan, natuin sin nkisun ate, Naiꞌ Yesus naꞌuab nok bifee Samarias tuaf es. Mes ka nmuiꞌ fa tuaf es, reꞌ he nataan bifee naan am nak, “Ho he mroim saaꞌ?” Ma ka nmuiꞌ fa tuaf es, reꞌ he nataan Naiꞌ Yesus am nak, “Nansaaꞌ am es Ho muꞌuab mok bifee reꞌ ia?” \p \v 28 Rarit bifee naan annao nasaitan in baer oe nbi bare naan, he nfain neu kota nanan. Onaim in natoon neu abitan naan am nak, \v 29 “Hae! Au uskau, iim he mkius miit Tuaf reꞌ ia feꞌ! Fin In nfei nain areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ au ꞌmoeꞌ ꞌiit sin. Kais-kaisaꞌ In reꞌ ia, Kristus, reꞌ Uisneno nbaꞌan he nreek Ee neem!” \v 30 Rarit abitan kota naan anpoin nnaon he nkius Goe. \p \v 31 Oras bifee naan feꞌ nfain neu kota te, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein naskau Goe mnak, “Aam Tungguru! Hai miskau he tbukae feꞌ, tua!” \p \v 32 Mes In nataah am nak, “Au ꞌmuꞌi ꞌrair bukae reꞌ hi ka mihiin je fa.” \p \v 33 In atoup noinꞌ ein anmaktaan ein es nok es am nak, “On mee, es reꞌ ia? Sekau neem anfee Ne bukaet?” \p \v 34 Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “On nai. Uisneno nreek haefan Kau he ꞌmoeꞌ utuin In romin, ma unaob In mepu tar antea namsoup. Naan, on reꞌ bukaet neu Kau. \v 35 Hi mkius renen, rarit amsoꞌi mmak, ‘Funan haa feꞌ, naꞌ bisa tseik ma toun.’ Amneen! Au utoon ꞌeu ki. Karu hi mkius mirek-rekoꞌ reen ein oras ia, antea nrair in oors aa he tseik ma toun. Reen ein, on reꞌ too mfaun ein abitan nee reꞌ neman neu kit. Fin sin reꞌ naan, he npirsai Kau goen. \v 36 Ka on fa reꞌ naan aa goah, fin amnount ein reꞌ nbubun in afan anbi poꞌof, anmurai ntoup naan sin upan ma paꞌe. Sin reꞌ naan, on reꞌ tuaf reꞌ naruruꞌ ma nakriraꞌ ranan he atoniꞌ anpirsain neun Uisneno, rarit napenin ꞌmonit reꞌ batuur nabar-baar. Nok ranan naan, atoniꞌ reꞌ nbeben ma nseen fini, ma atoniꞌ reꞌ nseik ma noun in aafn ein, bisa nmariin nabu-buan. \v 37 Atoniꞌ nak, ‘Tuaf es anseen fini; tuaf bian es reꞌ anbubun in afan.’ Naan batuur, tua! \v 38 Au ꞌhaefan ki he mnao mbubun afaf miꞌko atoniꞌ bian sin mepu. Batuur, hi ka es reꞌ ameupt ii fa, mes hi es reꞌ mipein upan ma paꞌe miꞌko sin maskeet ein.” \p \v 39 Oras naan, too mfaun naꞌkon Samaria anbi kota naan reꞌ npirsain neun Naiꞌ Yesus, natuin bifee naan in uab nak, “In nfei nain areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ au ꞌmoeꞌ ꞌiit sin.” \v 40 Rarit oras sin neman neun Naiꞌ Yesus, sin ntoit Je mnak, “Usiꞌ, hai mtoit he Ho mutua mok kai nai mbi ia, tua!” Onaim In natua ntahan neno nua nbi bare naan. \p \v 41 Ma too mfaun bian anpirsai Je amsaꞌ, natuin In uaban. \v 42 Onaim sin natonan bifee naan am nak, “Afi naa, hai suma mneen ho uabam. Mes oras ia, hai mpirsai Je, natuin hai miit ma mneen kiim miꞌko Na. Hai mihiin batuur mak, Tuaf reꞌ ia, es reꞌ bisa nsoi nafetin kit arkit tbi pah-pinan ia taꞌko hit sanat ma penu sin.” \s1 Usif Yesus narekoꞌ pegawe es in anah \p \v 43 Naiꞌ Yesus sin natuan nbin bare naan, rarit sin nnaon nkonon neun propinsi Galilea. \v 44 (Neot es, Naiꞌ Yesus naꞌuab niit am nak, “Atoniꞌ ka nroim fa he nhormaat Uisneno In mafefa kninuꞌ nbi in kuan aa kuun.”)\x + \xo 4:44 \xt Naiꞌ Mateos 13:57, Naiꞌ Markus 6:4, Naiꞌ Lukas 4:24\x* \v 45 Unuꞌ te, oras ka fesat Paska fa feꞌ, too mfaun ein naꞌkon Galilea nnaon neun kota Yerusalem he nmoꞌen fesat neon koꞌu nbin naan. Onaim sin nkius nitan kuuk areꞌ saaꞌ reꞌ Naiꞌ Yesus anmoeꞌ sin anbi Yerusalem. Es naan ate, oras In anfani nbi Galilea, sin ntoup Goe nok reko.\x + \xo 4:45 \xt Naiꞌ Yohanis 2:23\x* \v 46 Rarit Naiꞌ Yesus sin annao nkonon he nfanin nteinꞌ ein neun kuan Kana et propinsi Galilea. In nabanit niit oe njair tua min-kase nbi bare naan. \p Oras naan, anmuiꞌ pegawe es anbi kota Kapernaum. In aan moen je nameen.\x + \xo 4:46 \xt Naiꞌ Yohanis 2:1-11\x* \v 47 Oras pegawe naan anneen nak, Naiꞌ Yesus anfain neem et Galilea naꞌko propinsi Yudea te, in annao neiki nsae neu Kana he naim Naiꞌ Yesus. Nateef anrair Je te, in ntoit he Naiꞌ Yesus neem narekoꞌ in anah. Fin riꞌanaꞌ naan he noi nmaet jen. \p \v 48 Naiꞌ Yesus naꞌuab neu pegawe naan am nak, “Karu hi ka miit Kau fa ꞌmoeꞌ rais sanmakat humaꞌ-humaꞌ, hi ka mroim fa he mpirsai Kau!” \p \v 49 Pegawe naan nataah am nak, “Usiꞌ. Au uskau Ko he tkoen Ok teem feꞌ, tua. Fin kaah fa te, au aanh ee nmaet kuun een, tua.” \p \v 50 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Amfain nai, natuin ho anah naan, anmoin.” \p Onaim in ntebi nfain nain, natuin in npirsai Naiꞌ Yesus In uaban naan. \v 51 Oras in nfain, in ameupt ein neman ma nateef ee nbi ranan am nak, “Aam, kais amsuus nai, natuin ho aanh ee, anmoin, tua.” \p \v 52 Rarit in nataan sin im nak, “Nareok es reꞌ nreuk fauk ii?” \p Sin nataah ee am nak, “Oras maans ee naꞌpuup afi naa nreuk mees ii. In aon abesit naan ansaun nain, tua.” \v 53 Rarit pegawe naan namnau nani mnak, in aanh ee nareok, nmurai naꞌko oras Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Aam, ho aanh ee, anmoin.” Onaim in uim je nanan sin arsin anpirsain neun Naiꞌ Yesus. \p \v 54 Onaim rasi reꞌ ia, rais sanmakat no nuan ii reꞌ Naiꞌ Yesus anmoeꞌ sin oras In npoi naꞌko Yudea, he nnao neu Galilea. \c 5 \s1 Usif Yesus narekoꞌ ameen buaꞌ es anbi nifu Betesda \p \v 1 Rarit anmuiꞌ neon kouꞌ goes anbi pirsait Yahudi. Es naan ate, Naiꞌ Yesus sin annaon neun kota Yerusalem. \v 2 Anbi naan, anmuiꞌ niuf goes reꞌ nmuiꞌ teras niim anpaumaak eon es, reꞌ in kaan ee Enoꞌ ꞌBib-kase. Anbi sin uab Aram, nifu naan in kaan ee \it ‘Betesda’\it*.\f + \fr 5:2 \ft Anmuiꞌ tuis uab Yunani bian antui ‘Betesda’, bian antui ‘Betsata’, ma bian antein antui ‘Betsaida’. Enoꞌ ꞌBib-kase msaꞌ nmuiꞌ et \ft \+it naiꞌ Nehemia\+it* 3:1,32; 12:39. Kota Yerusalem anmuiꞌ enoꞌ amfaun he ttaam teu kota. Eonꞌ ein bian-bian anmuiꞌ in fungsi ꞌtetaꞌ-ꞌtetaꞌ. Un-unuꞌ te, sin biasa npaek Enoꞌ ꞌBib-kase ia, he ꞌbib-kaesn ein ntaman npeꞌon naan.\f* \v 3 Anmuiꞌ amenat amfaun reꞌ biasa npaon nbin teers ein naan. On reꞌ: aforot, abuat, ma atoniꞌ reꞌ ka bisa nakberoꞌ fa. [Sin anpa-paon oras, rekaꞌ te oe naan nakberoꞌ. \v 4 Fin anbi oors es-oors es, Uisneno In ameput naꞌko sonaf neno tunan antaam neu oe naan, he nmoeꞌ oe naan nakberoꞌ. Rarit sekau es antaam nahunu nbi oe naan ate, in es reꞌ arekot naꞌko in menas.]\f + \fr 5:4 \ft Uab ein anbi kurung in nanan, ka tiit fa nbi tuis uab Yunani reꞌ reko nneis ma ahun-huunt ein.\f* \p \v 5 Anbi naan, anmuiꞌ atoin es, reꞌ nameen toon boꞌ tenu mfaun goen (38). \v 6 Naiꞌ Yesus ankius atoniꞌ naan antuup anbi naan. In nahiin atoniꞌ naan nameen aꞌroo goen, rarit In nataan am nak, “On mee, baꞌe! Ho mroim he mureko, oo?” \p \v 7 In nataah am nak, “Au ꞌroim, tua. Mes rais jes, es reꞌ: oras oe je nmurai nakberoꞌ, ka nmuiꞌ fa tuaf reꞌ naskau nataam kau ꞌeu oe. Karu au ꞌsobaꞌ he ꞌmees kuuk ate, anmuꞌi nrair tuaf reꞌ ntaam nahunun kau, tua.” \p \v 8 Onaim Naiꞌ Yesus anreun goe mnak, “Amhaek nai! Amnuun ho ꞌnahek naan, he mfain nai.” \v 9 Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, atoniꞌ naan nareok nain. Rarit in nfeen, nait in aꞌnahek, ma nnao nfain. \p Rasi naan anjair nateef nok atoin Yahudis sin neon onen. \v 10 Rarit atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein naꞌuab ein neun atoniꞌ reꞌ feꞌ nareok naan am nak, “Hoe! Ho muhiin, aiꞌ kaah? Neno ia, neno snasat naꞌko mepu. Tatuin hit atoran rais pirsait, ka nabeiꞌ fa atoniꞌ nait neiki ꞌnahek, fin naan in kaan ee, mepu!”\x + \xo 5:10 \xt Naiꞌ Nehemia 13:19, Naiꞌ Yeremias 17:21\x* \p \v 11 In nataah am nak, “Airoo, amaꞌ sin! Kais mitooꞌ. Fin Atoniꞌ reꞌ narekoꞌ kau naan, es reꞌ naprenat kau mnak, ‘Amnuun ho ꞌnahek, he mfain nai, tua.’ ” \p \v 12 Rarit sin nataan ee mnak, “Sekau es reꞌ nreun ko he mait aꞌnahek naan, hah?” \p \v 13 Mes atoniꞌ reꞌ feꞌ nareok naan, ka nahiin fa, nak Naiꞌ Yesus naan, sekau. Fin Naiꞌ Yesus anpoi mninuꞌ-mninuꞌ, natuin anmuiꞌ too mfaun ein anbin naan. \p \v 14 Ka ꞌroo fa te, Naiꞌ Yesus nateef atoniꞌ naan anbi Uim Onen Uuf ee in kintal. Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Amneen! Oras ia, ho mureko mrair. Kais ammoeꞌ sanat amtein, maut he ho kais mupeni mtein rais reꞌuf anneis-neis”. \p \v 15 Rarit atoniꞌ naan annao naim atoin Yahudis sin aꞌnaet ein, onaim natoon am nak, “Reꞌ narekoꞌ naan kau gui, kaan ee Naiꞌ Yesus, tua.” \v 16 Es naan ate, sin nmurai nasusab ma nhaꞌmuiꞌ Naiꞌ Yesus, natuin In narekoꞌ atoniꞌ nateef nok neon onen. \p \v 17 Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin am nak, “On nai. Au Amaꞌ ka nasnaas niit fa naꞌko In mepu. Onaim Au ꞌmeup piut amsaꞌ.” \s1 Usif Yesus anmanakuꞌ In tuan am nak, In reꞌ naan, Uisneno In Anah \p \v 18 Natuin atoin Yahudis sin aꞌnaet ein antanar anrarin am nak, Naiꞌ Yesus antanhai sin atoran oras neno snasat, es naan ate sin he namin ranan maꞌtaniꞌ ntein he naꞌmaet Je. Anneis-neisi ntein In nak, Uisneno naan In Amaf. Nok ranan In naꞌuab on naan, In naiks On ma nanaib On humaꞌ meseꞌ on reꞌ Uisneno. \p \v 19 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Batuur! Au utoon ꞌain ki mꞌak, Au ka bisa ꞌmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ uꞌko Au tuak ii kuuk. Fin Au reꞌ ia, Uisneno In Anah. Es naan ate, Au suma bisa ꞌbiur ma ꞌmoeꞌ utuin saaꞌ reꞌ Au ꞌkius ꞌiit Au Amaꞌ anbiur goe ma nmoeꞌ je. Au ꞌkius ꞌiit Au Amaꞌ anmoeꞌ saaꞌ ate, Au ꞌmoeꞌ utuin on naan amsaꞌ. \v 20 Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan anneek niis Kau, es reꞌ In Anah. In naruruꞌ ma nakriraꞌ neu Kau msaꞌ areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ In nmoeꞌ sin. In of naruruꞌ ma nakriraꞌ Kau areꞌ kanan rasi reꞌ maꞌtani nneis, maut he hi miit ma msanmaak! \v 21 Au Amaꞌ namonib nafaniꞌ amates. On naan amsaꞌ, Au of aꞌfee ꞌmonit reꞌ batuur ꞌeu sekau-sekau goah, utuin Au romik. \v 22 Amneon ii on nai: Au Amaꞌ kuun ka nafeek fa hukun neu mansian. Mes In nnonaꞌ ma nfee areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ neu Kau, fin Au reꞌ ia, In Anah. Rarit Au es reꞌ ufeek ꞌak, atoniꞌ anmoeꞌ reko, aiꞌ kaah? \v 23 Au Amaꞌ nroim he mansian ein arsin anhormaat Kau, nahuum on reꞌ sin nhormaat Ee. Fin atoniꞌ reꞌ ka nhormaat Kau fa, In Anah reꞌ ia, in ka nhormaat fa Au Amaꞌ reꞌ nreek haefan Kau msaꞌ. \p \v 24 Batuur! Au uꞌuab ꞌain. Atoniꞌ reꞌ nneen Au uabak, ma npirsai neu Uisneno reꞌ nreek haefan Kau, in napeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa. Uisneno ka nhukun anteinꞌ ee fa. Fin atoniꞌ naan ka napein fa hukun aꞌmaten antein, mes in ntaam anjair tuaf reꞌ nmoin nabar-baar nok Uisneno. \v 25 Batuur! Au uꞌuab ꞌain. In oors ee npaumaak he neem een, es naan ate nmurai oras ia, amates anneen hanaf naꞌko Kau, es reꞌ Uisneno In Anah. Fin atoniꞌ reꞌ nneen ma ntoup reko neu Au uabak ia, in of napeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot. \v 26 Areꞌ saaꞌ ii reꞌ nmoin, naꞌuun ma naꞌbaꞌan nbin Au Amaꞌ. In nfee Kau ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot amsaꞌ. Fin Au reꞌ ia, In Aanh ate. \v 27 Au Amaꞌ anfee Kau hak ma kuasa msaꞌ he ufeek mansian ein arsin sin hukun, natuin Au reꞌ ia, es reꞌ Mansian Batuur-Batuur. \v 28 Hi kais amsanmaak, fin ka ꞌroo fa te, areꞌ amates anneen ma natniin Au hanak. \v 29 Rarit sin of anmoni nfanin. Ma sin npoin naꞌkon sin bare ꞌmaetk ein. Tuaf reꞌ unuꞌ nmoeꞌ reko, napein ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa. Mes tuaf reꞌ unuꞌ te nmoeꞌ maufinu, napein hukun piut.”\x + \xo 5:29 \xt Naiꞌ Danial 12:2\x* \s1 Anmuiꞌ saksii mfaun reꞌ nsaksii anmatoom nok Usif Yesus \p \v 30 Naiꞌ Yesus antuut antein am nak, “Au ka bisa ꞌmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ, karu Au ka ꞌneen fa hanaf fa feꞌ uꞌko Au Amaꞌ. Oras Au ꞌneen aꞌrair, naꞌ Au ufeek atoniꞌ in rasi. Nok ranan naan, saaꞌ reꞌ Au ufeek ee te, ro batuur. Fin Au ka utuin fa Au roimk aa kuuk, mes utuin Au Amaꞌ In romin. Fin In es reꞌ anreek haefan Kau! \p \v 31 Karu Au kuuk es reꞌ utoon anmatoom nok Au tuak ii kuuk, Au uabak naan, ka saah fa. \v 32 Mes anmuiꞌ tuaf bian reꞌ njarin saksii anmatoom nok Kau. Ma Au uhiin sin uab ein batuur anmatoom nok Kau. \v 33 Hi mreek haefan miit tuaf he nnao nataan naiꞌ Yohanis Asranit. Onaim In naꞌuab namneo goah anmatoom nok Kau.\x + \xo 5:33 \xt Naiꞌ Yohanis 1:19-27, 3:27-30\x* \v 34 Te kaah, Au ka ꞌperluu fa mansian ii in uab reꞌ namneob Kau. Mes Au umnaub ꞌeu ki areꞌ rasin reꞌ ia, he hi bisa mipein fetin miꞌko hi sanat ma penu sin. \v 35 Naiꞌ Yohanis in uaban naan, on reꞌ pauk apinat. Oras in npiin feꞌ, hi neekm ein anmarinan. \p \v 36 Te kaah, Au ꞌmuiꞌ Tuaf reꞌ maꞌtaniꞌ nneis naꞌko naiꞌ Yohanis reꞌ naꞌuab namneo anmatoom nok Kau. Tuaf naan es reꞌ Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan, reꞌ nnonaꞌ ma nfee nrair mepu mfaun neu Kau, he Au unaob sin tar antea namsoup. Mepun reꞌ ia, esan reꞌ naruruꞌ ma nakriraꞌ bukti mnak, In es reꞌ anreek haefan Kau. \v 37 Ma In reꞌ anreek haefan Kau, In naꞌuab namneo anmatoom nok Kau. Hi kiim ka mneen-neen miit fa In hanan, aiꞌ ka mkis-kius miit fa In human ma In masan.\x + \xo 5:37 \xt Naiꞌ Mateos 3:17, Naiꞌ Markus 1:11, Naiꞌ Lukas 3:22\x* \v 38 Uisneno In Kabin ma Prenat ka nmoin fa nbi hi neekm ein, natuin hi ka mpirsai Kau fa, reꞌ In nreek haefan Kau. \v 39 Hi mroim he mparikas Uisneno In Suur Akninuꞌ tar antea namnuut, natuin hi mitenab mak anbi naan of hi mipein ranan he mipeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ nabar-baar. Te kaah, Surat naan antui anmatoom nok Kau. \v 40 Mes hi ka mroim fa he iim meu Kau, rarit amtaam amjair Au ngguin, he hi bisa mipeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa. \p \v 41 Au ka ꞌperluu fa he maikas ma miꞌratan Kau. \v 42 Mes ro tebes, Au uhiin batuur-batuur hi nekam nanan. Es naan ate Au uhiin ꞌak, hi ka mmuiꞌ fa rais manekat meu Uisneno. \v 43 Au ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia, natuin Au Amaꞌ reꞌ nnaaꞌ kuasa es reꞌ anreek haefan Kau. Mes hi ka mtoup Kau fa. Te kaah, karu nmuiꞌ tuaf bian reꞌ neem anpaek in kuaasn aa kuun, hi mtoup goe nok reko. \v 44 Hi arki es nok es, mroim he mboꞌis hi tuam ein. Mes hi ka mtoe fa karu Uisneno nboꞌis ki, aiꞌ kaah. Te kaah, In reꞌ naan, Uisneno! Ka tiit attein fa goen! Onaim karu hi ka mtoe Je fa, on mee mꞌes hi bisa mpirsai Je? \p \v 45 Kais mitenab mak, Au usaeb sanat ꞌeu ki ꞌbi Au Amaꞌ In human ma In matan. Kaah fa, tua! Tuaf reꞌ nasaeb sanat neu ki naan, es reꞌ kaꞌo Musa. Te kaah, hi mifneek ma mharap meu na, natuin in es reꞌ anfee ki Uisneno In Atoran. \v 46 Karu hi mpirsai batuur meu kaꞌo Musa, ro mneon ii, hi mpirsai Kau msaꞌ. Fin in ntui nmatoom nok Kau. \v 47 Mes natuin hi ka mpirsai fa batuur meu saaꞌ reꞌ in ntui, on mee mꞌes hi he mpirsai saaꞌ reꞌ Au uꞌuab? Ka neu fa, tua!” \c 6 \s1 Usif Yesus antuthae bukaet neu tuaf nifu niim anneis \r (Naiꞌ Mateos 14:13-21, Naiꞌ Markus 6:30-44, Naiꞌ Lukas 9:10-17) \p \v 1-4 Rarit atoin Yahudis sin neon koꞌu ‘Paska’ anpaumaak een. Onaim Naiꞌ Yesus sin annaon neun nefo Galilea in panin. (Nefo naan in kanan es antein, es reꞌ ‘nefo Tiberias’.) Too mfaun ein natuin Ee nbi nee, natuin sin niit naan kuuk rais sanmakat reꞌ In nmoeꞌ sin oras In narekoꞌ ameent ein. Antea neof goe panin, Naiꞌ Yesus ma In atoup noinꞌ ein ansaen neun kneet es. Rarit sin ntokon nbin naan. \p \v 5 Oras Naiꞌ Yesus ankius too mfaun ein neman ma nabuan on naan ate, In nataan In atoup noniꞌ tuaf es, kaan ee naiꞌ Felipus, am nak, “Hit bisa tsoos amnahat teu mee he ttuthae too mfaun ein ia?” \v 6 Batuur Naiꞌ Yesus nahiin anrair In he nmoeꞌ on mee. Mes In naꞌuab on naan, he nsobaꞌ niit naiꞌ Felipus. \p \v 7 Onaim naiꞌ Felipus nataah am nak, “Amoo! Maski tuukn es anmeup neno natun nua msaꞌ, mes in kai je ka nanokab fa feꞌ he nsoos bukaet neu too mfaun ein ia! Maski tuaf es napein bukaet akreꞌo msaꞌ, mes naan ka nanokab fa, tua!” \p \v 8 Rarit Naiꞌ Yesus In atoup noin es antein, kaan ee naiꞌ Anderias, es reꞌ naiꞌ Simon Petrus in orif, natoon neu Naiꞌ Yesus am nak, \v 9 “Aam! Anmuiꞌ riꞌaan es et ia, neik utunuꞌ fuaꞌ niim, nok ikaꞌ fuaꞌ nua. Mes ka neu fa he nanokab karu he ttuthae too mfaun ein ia, tua!”\f + \fr 6:9 \ft Tuis uab Yunani ahun-hunut antui mnak, sin nmoeꞌ utunuꞌ ia naꞌko \ft \+it krithinos\+it*. Suur Akninuꞌ uab Indonesia antui mnak, ‘jelai’. In fuan ee he noi on reꞌ peen minaꞌ.\f* \p \v 10 Anbi bare naan huun ee seor mafaun. Rarit Naiꞌ Yesus anreun In atoup noinꞌ ein am nak, “Amꞌator he sin ntokon ok-okeꞌ!” Onaim sin ntokon. Oras naan, too mfaun ii kah een! Atoin ein anmesen kuuk, of oniꞌ tuaf nifu niim. \p \v 11 Rarit Naiꞌ Yesus nait utuun ein naan, onaim In ntoit makasi neu Uisneno. Rarit In nbait neu In atoup noinꞌ ein. Onaim sin nbatin neun too mfaun ein naan. In nmoeꞌ humaꞌ meseꞌ nok iikꞌ ein naan amsaꞌ. Sin ok-okeꞌ nbukaen tar namsenan. \p \v 12 Oras sin nbukaen nrarin tar antea namsenan, Naiꞌ Yesus anreun In atoup noinꞌ ein am nak, “Ambubun maan amnaah neisf ein, he kais namreꞌun ruum am parsuum.” \v 13 Rarit sin nbubun nafaniꞌ mnaah neisf ein naan naꞌko utunuꞌ fuaꞌ niim, narai sin nahenun nbin aꞌkoraꞌ boꞌes am nua. \p \v 14 Oras too mfaun ein ankius rais sanmakat reꞌ Naiꞌ Yesus anmoeꞌ je naan ate, sin naꞌuab ein am nak, “Amoo! In reꞌ ia mafefa kninuꞌ reꞌ Uisneno nbaꞌan he nreek Ee neem.” \v 15 Naiꞌ Yesus nahiin nak, too mfaun ein naan he naꞌseek Ee he njair usif. Rarit In nfeen annao, onaim In ansae naꞌroo nteniꞌ anbi ꞌtoeꞌ aan es, he In bisa nmees kuun anbi naan. \s1 Usif Yesus annao nbi oe je fafon \r (Naiꞌ Mateos 14:22-33, Naiꞌ Markus 6:45-52) \p \v 16 Oras maans ee feꞌe nmouf, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein annaon neikin nsanun neun nefo. \v 17 Naiꞌ Yesus ka neem fa feꞌ, he nabua nok sin. Rarit sin nsaen nbin koof es, onaim anmurain nfoꞌen neun kota Kapernaum et neof goe panin. Oras sin anmurai nfoꞌen on naan ate, anmeisꞌook een. \v 18 Onaim okin anbi nefo naan anmurai npesan neu-mneem, natuin ain koꞌu goe nfuu. \v 19 Oras Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein anfoꞌen naan, sin oniꞌ nfoꞌen naan kiru niim een, sin nkius niit Ee nnao neem anbi oe je fafon. In neem anpaumak-maak anbi sin kofaꞌ, onaim sin namtaun nmaten. \v 20 Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Hoe! Kais mimtau! Au es reꞌ ia.” \v 21 Nok ranan naan, sin ka namtaun fa goen. Sin nromin he In nsae neu kofaꞌ nabu-bua nok sin. Sin ka nakeo nanan fa te, kofaꞌ naan antea nrair bare reꞌ sin nsari. \s1 Too mfaun ein nam-naim Usif Yesus \p \v 22-24 Nokaꞌ on naan ate, too mfaun ein naan anbin neof goe panin feꞌ. Sin npaumak-makan nok bare reꞌ Naiꞌ Yesus antoit makasi neu Uisneno, rarit antuthae bukaet neu sin. Sin nahinin am nak, afi naa suma nmuiꞌ kofaꞌ meesꞌ aah. Mes Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein anpaek kofaꞌ naan he nasaitan bare naan. Ma Naiꞌ Yesus ka nsae fa kofaꞌ naan he nnao nabu-bua nok In atoup noinꞌ ein. \p Mes anmuiꞌ kofaꞌ bian naꞌko kota Tiberias reꞌ neu-mneman nbin bare naan. Rarit oras too mfaun ein nahinin nak, Naiꞌ Yesus nok In atoup noinꞌ ein ka nbin fa naan antein, onaim sin nsaen kofaꞌ bian, he nnao naim Naiꞌ Yesus anbi Kapernaum, anbi neof goe panin. \s1 Usif Yesus on reꞌ Utunuꞌ reꞌ neiki ꞌhonis \p \v 25 Rarit sin nateef Naiꞌ Yesus anbi neof goe panin. Sin nataan Ee mnak, “Aam Tungguru! Ho mtea ia, es reek ii, tua?” \p \v 26 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Amneon ii, on nai: hi ka maim Kau fa natuin hi mkius rais sanmaakt ein. Mes hi maim Kau, natuin Au ꞌtuthae bukaet ꞌeu ki, tar hi mimseen. \v 27 Amneen mirek-rekoꞌ! Kais suma mmeup he mipein amnahat reꞌ of anpai ma npuun. Reko nneis hi mmeup he mipeni mnahat reꞌ ntahan piut, reꞌ neiki ꞌmonit amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa. Fin Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Au es reꞌ bisa ꞌfee ꞌmonit naan ꞌeu ki. Fin Amaꞌ abit sonaf neno tunan es reꞌ annonaꞌ ma nfee nrair hak naan neu Kau.” \p \v 28 Onaim sin nataan am nak, “Karu on naan ate, hai ro he mmoeꞌ on mee, he hai bisa minaob Uisneno In meup gui, tua?” \p \v 29 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Uisneno In meup goan, on nai: hi ro he mpirsai Kau. Fin Uisneno naan, es reꞌ anreek haefan Kau.” \p \v 30 Rarit sin nataan anteinꞌ ein am nak, “Amaꞌ Ho he mururuꞌ rais sanmakat on mee, he hai bisa mkius, ma mpirsai meu Ko, tua? Onaim Ho he mmoeꞌ saaꞌ meu kai ntein? \v 31 On reꞌ hit beꞌi-naꞌi sin anbukaen utunuꞌ \it manna\it* anbi baer ruman. Naan anjair on reꞌ matuꞌi nbi Suur Akninuꞌ Uisneno mnak, ‘In nfeen sin utunuꞌ reꞌ ansaun naꞌko neon goe tnanan, he sin anbukaen.’ ”\x + \xo 6:31 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 16:4,15, Siit Pures-Boꞌis sin 78:24\x* \p \v 32 Naiꞌ Yesus nak, “Au utoon ꞌeu ki, reꞌ batuurn ii, on nai: unuꞌ te, ka kaꞌo Musa fa es nasanut utunuꞌ naan naꞌko neon goe tnanan neu hi beꞌi-naꞌi sin. Fin Tuaf reꞌ nasanut utunuꞌ naan, Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan. Oras ia In nabarab ki utunuꞌ msaꞌ naꞌko neon goe tnanan. Mes utunuꞌ reꞌ ia, Utunuꞌ reꞌ batuur reꞌ ntahan nabar-baar. \v 33 Fin Utunuꞌ reꞌ ia naꞌko Uisneno, es reꞌ, Ansaun naꞌko sonaf neno tunan ma neiki ꞌhonis neu mansian pah-pinan ia.” \p \v 34 Rarit sin antotin am nak, “Usiꞌ! Amfee utunuꞌ naan neu kai piut, tua!” \p \v 35 Onaim Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Au reꞌ ia, es reꞌ Utunuꞌ naan. Fin Au es reꞌ ꞌeiki ꞌmonit reꞌ batuur. Onaim tuaf reꞌ ntaam anjair Au ngguin, ka namnaah anteinꞌ ein fa goen! Ma tuaf reꞌ npirsai Kau, ka nmeno nteinꞌ ein fa goen! \p \v 36 Mes au utoon ꞌiit ki mꞌak, namneo, maski hi miit Kau goen, mes hi ka mpirsai Kau fa msaꞌ. \v 37 Te kaah, mansian ein sin arsin reꞌ Au Amaꞌ npiir sin he njarin Au ngguin, sin of neman nꞌain Kau. Ma karu nmuiꞌ tuaf neem anꞌain Kau, ka neu fa he Au ꞌriꞌu ꞌporin sin! \v 38 Fin Au ꞌsaun ꞌuum uꞌko neon goe tnanan. Au ꞌuum he ꞌmeup ma ꞌmoeꞌ utuin Au Amaꞌ In romin, fin In es anreek haefan Kau. Au ka ꞌroim fa he ꞌmeup ma ꞌmoeꞌ utuin Au roimk aa kuuk. \v 39 Ma In romin on nai: naꞌko mansian ein reꞌ sin arsin reꞌ In npiir sin he njarin Au ngguin, In roim he Au ꞌbubun ꞌaan sin ok-okeꞌ. Ka nabeiꞌ fa he ꞌkonan tuaf es he namneuk. Mes anbi neon amsoput, Au ro he ꞌfeen sin rasi ꞌmonit anfain. \v 40 On reꞌ Au uꞌuab feꞌe na, Au Amaꞌ nroim he mansian ein reꞌ sin arsin reꞌ nahinin ma npirsain neun Kau, es reꞌ In Anah reꞌ ia, sin bisa napenin ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ nabar-baar. Rarit of anbi neon amsoput, Au umonib ufaniꞌ sin.” \p \v 41 Atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein anmurai naꞌmuun Ee, natuin In nak, “Utunuꞌ naꞌko Uisneno naan, es reꞌ Au, reꞌ aꞌsaun ꞌuum uꞌko sonaf neno tunan.” \p \v 42 Sin naꞌuab ein am nak, “On mee es reꞌ ia? Atoniꞌ reꞌ ia, es reꞌ Naiꞌ Yesus, naiꞌ Yusuf in aanh aa, aiꞌ? Hai mihiin In ainaf-amaf sin. Onaim on mee mꞌes oras ia In nak, ‘Au ꞌsaun ꞌuum uꞌko sonaf neno tunan’? Tapein je naꞌko mee?” \p \v 43 Naiꞌ Yesus nakain sin im nak, “Hoe! Misnasab hi uab aꞌmunuꞌ naan! \v 44 Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan es reꞌ anreek haefan Kau ꞌuum ꞌeu ia. Ka nmuiꞌ fa tuaf reꞌ bisa neem neu Kau, karu Au Amaꞌ ka neem naat ee fa. Rarit of anbi neon amsoput, Au umonib ufaniꞌ sin. \v 45 Uisneno In mafefa kniunꞌ ein un-unuꞌ sin antui nitan am nak, ‘Uisneno he nanoniꞌ mansian ein ok-okeꞌ.’ Mansian ein arsin reꞌ nneen neu Amaꞌ abit sonaf neno tunan, ma nanoin ein naꞌko Na, sin neman neun Kau he njarin Au ngguin.\x + \xo 6:45 \xt Naiꞌ Yesaya 54:13\x* \v 46 Au reꞌ ia, es reꞌ aꞌsaun ꞌuum uꞌko Uisneno. Onaim suma Au kuuk es reꞌ aꞌkius ꞌiit Uisneno. Ka tiit fa tuaf bian reꞌ nkius niit kuun Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan. \p \v 47 Batuur! Au utoon ꞌain ki msaꞌ! Atoniꞌ reꞌ npirsai Kau of napeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa. \v 48 Fin Au reꞌ ia, es reꞌ Utunuꞌ reꞌ neiki ꞌmonit naan. \v 49 Unuꞌ te, hi beꞌi-naꞌi sin anbukaen utunuꞌ \it manna\it* oras annaon nfuun am nateef anbin baer ruman. Maski sin nbukaen utunuꞌ naan, mes aꞌroo-ꞌroo te sin nmaten amsaꞌ. \v 50 Mes Utunuꞌ reꞌ nsaun naꞌko sonaf neno tunan oras ia, ꞌtetaꞌ! Fin mansian ein arsin bole nbukaen. In sairt ii nak, mansian ein reꞌ sin arsin npirsain neun Kau, ka napasib sin fa naꞌkon Uisneno ntein. \v 51 Fin Au reꞌ ia, es reꞌ Utunuꞌ reꞌ neiki ꞌmonit, reꞌ ansaun neem naꞌko sonaf neno tunan. Rarit oras Au ꞌmaet, Au ꞌfee ma ꞌnonaꞌ Au aok ii he mansian ein arsin reꞌ abitan pah-pinan ia bisa nmonin. Onaim tuaf reꞌ nbukae naꞌko Utunuꞌ naan, sin napenin ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa.” \p \v 52 Annenan on naan ate, atoin Yahudis sin aꞌnaet ein anmurain nmatoen es nok es am nak, “In naꞌuab saaꞌ es reꞌ nee? On mee mꞌes Atoniꞌ ia bisa nfee In aon ee he hit teuk goe?” \p \v 53 Onaim Naiꞌ Yesus natonan sin im nak, “Au uꞌuab namneo goah. Au ꞌak on nai: Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Tuaf reꞌ nroim he nmoin namneo ma namnoon, ro he nmafuut nok Kau. Onaim karu hi ka mbukae fa Au aok, ma ka miun fa Au naaꞌ, ka tiit fa ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot neu ki.\f + \fr 6:53 \ft Oras Naiꞌ Yesus naꞌuab anmatoom nok anbukae In aon, ma niun In naaꞌ, In sairt ii nak, atoniꞌ ro he npirsai Je, ma nmonin nmafuut nok Ne piut. Mitaib nok \ft \+it naiꞌ Yohanis\+it* 6:40\f* \v 54 Fin tuaf reꞌ nbukae Au aok, ma niun Au naaꞌ, napein inrair ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ nabar-baar. Of anbi neon amsoput, Au umonib ufainꞌ ee. \v 55 Fin bukaet reꞌ batuur, es reꞌ Au aok. Ma mninut reꞌ batuur, es reꞌ Au naaꞌ. \v 56 Onaim tuaf reꞌ nbukae Au aok, ma niun Au naaꞌ naan, anmoni nmafuut nok Kau. Ma Au ꞌmafuut ꞌok ne msaꞌ. \v 57 Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan reꞌ nreek haefan Kau naan, In nmoin batuur-batuur. Ma Au upein ꞌmonit reꞌ batuur naꞌko Na msaꞌ. Es naan ate, tuaf reꞌ nbukae Au aok, in of napeni ꞌmonit reꞌ batuur amsaꞌ naꞌko Kau. \v 58 Unuꞌ te, hi beꞌi-naꞌi sin nbukaen utunuꞌ \it manna\it* naan reꞌ nsaun neem naꞌko neon goe tnanan. Maski sin nbukaen utunuꞌ naan, mes aꞌroo-ꞌroo te, sin nmaten amsaꞌ. Mes Utunuꞌ reꞌ nsaun neem naꞌko sonaf neno tunan oras ia, ꞌtetaꞌ. Fin tuaf reꞌ nbukae Utunuꞌ reꞌ ia, of napeni ꞌmonit reꞌ batuur.” \p \v 59 Naiꞌ Yesus nanoniꞌ rasin reꞌ ia anbi atoin Yahudis sin uim onen es anbi kota Kapernaum. \s1 Too mfaun ein antet-kotin naꞌkon Usif Yesus \p \v 60 Anmuiꞌ too mfaun reꞌ natuin Naiꞌ Yesus. Oras sin nnenan In nanoniꞌ on naan ate, anmuiꞌ tuaf reꞌ naꞌuab am nak, “In noniꞌ naan, maꞌfenaꞌ! Sekau es reꞌ bisa ntoup noniꞌ naan?” \p \v 61 Mes Naiꞌ Yesus nahiin nak, sin nmatoen on naan, onaim In nataan am nak, “Noniꞌ ia nasusab ki, oo? \v 62 Oras hi mkisu mtein Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, ꞌsae ꞌfain ꞌeu nee, ꞌeu Au barak unuꞌ naan. Hi of mak on mee? \p \v 63 Uisneno In Asmaan ee es reꞌ neiki ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot. Atoniꞌ in aon ee ka bisa fa neiki ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot. Mes Au noinꞌ ein naan naꞌuun ma naꞌbaꞌan anbin Uisneno In Asmanan. Onaim noinꞌ ein naan amsaꞌ neikin aꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot neu sin. \v 64 Mes anmuiꞌ tuaf bian naꞌko ki reꞌ ka npirsai Kau fa.” \p Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan, natuin In nahiin anrair naꞌko un-unuꞌ, sekau es reꞌ ka npirsai Je fa, ma sekau es reꞌ he naꞌsoos Ee. \v 65 Rarit In naꞌuab antein am nak, “Es naan ate, Au utoon aꞌrair ki mꞌak, Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan ro he nfei ranan neu tuaf-tuaf feꞌ, naꞌ sin bisa ntaman njarin Au ngguin.” \p \v 66 Anmurai oras naan, anmuiꞌ tuaf amfaun naꞌko In atoup noinꞌ ein antet-kotin naꞌko Na, fin sin ka nromin fa he natuin Ee ntein. \v 67 Rarit Naiꞌ Yesus nataan In atoup noinꞌ ein reꞌ tuaf boꞌes am nuaꞌ ein naan am nak, “Hi on mee? Hi he mtet-koit miꞌko Kau msaꞌ, aa oo?” \p \v 68 Mes naiꞌ Simon Petrus nataah am nak, “Usiꞌ! Hai he mnao meu sekau mtein? Ka nmuiꞌ fa tuaf bian antein reꞌ bisa natoon kai, on mee he hai bisa mipeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ nabar-baar. Suma Ho kuum, tua! \v 69 Ma hai mpirsai Ko, tua. Fin hai mihini mrair mak, Ho es reꞌ Uisneno In Tuaf Akninuꞌ naan, tua.”\x + \xo 6:69 \xt Naiꞌ Mateos 16:16, Naiꞌ Markus 8:29, Naiꞌ Lukas 9:20\x* \p \v 70 Naiꞌ Yesus natoon neu sin im nak, “Au ꞌpiir ꞌaan ki tuaf boꞌes am nua. Mes mimnau! Anmuiꞌ tuaf es naꞌko ki on reꞌ niut reꞌuf!” \v 71 In sairt ii, es reꞌ naiꞌ Judas, naiꞌ Simon Iskariot in anah. Naiꞌ Judas reꞌ naan, tuaf es naꞌko In atoup noinꞌ ein tuaf boꞌes am nua reꞌ naan. In reꞌ naan, es reꞌ he naꞌsosaꞌ Naiꞌ Yesus. \c 7 \s1 Usif Yesus nok In oirf ein \p \v 1 Rarit Naiꞌ Yesus sin annaon nfuun am natefan nbin propinsi Galilea. In ka nroim fa he nnao nfuun am nateef neu propinsi Yudea, natuin anmuiꞌ atoin Yahudis sin aꞌnaet ein etan nee, he naꞌmaet Je. \v 2 Oras naan, atoin Yahudis sin fesat sekit ma mnonut reꞌ sin nteek ee mnak, “Fesat Kapere” anpaumak-maak een.\f + \fr 7:2 \ft ‘Fesat Kapere’ naan, nanaob ee neno faun (8). Fesat naan rame nneis-neis. Oras fesat sekit ma mnonut nanaob on feꞌe te, atoin Israelas sin natua ntaahn ein anbin kapere, reꞌ sin nmoeꞌ sin anbin sin umin. Kapere naan namnaub sin im nak, unuꞌ te, sin beꞌi-naꞌi sin imsaꞌ natuan nbin kapere, oras sin nnaon nfuun am natef-tefan nbin baer ruman. Kapere naan, on reꞌ kapere reꞌ atoniꞌ nahaek ee nbi rene oras sekit ma mnonut. Amrees miit, \ft \+it Anpoin naꞌkon Pah Masir\+it* 23:16; \+it Aꞌnaak Pirsait ein sin Atoran\+it* 23:33-36, 39-43; \+it Retaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis\+it*, 16:13-15; \+it Naiꞌ Sakarias\+it* 14:16-19.\f* \v 3 Rarit Naiꞌ Yesus In oirf ein naꞌuab neu Ne mnak, “Reko nneis Taat, Ho musaitan bare ia, he mnao meu Yudea. Maut he tuaf reꞌ natuin Ko Taat nbi nee msaꞌ, bisa nkius rasin reꞌ Ho mmoeꞌ sin. \v 4 Fin karu atoin es anroim he too mfaun ein ankius in maꞌtanin, in kais anmoeꞌ nok maꞌkoroꞌ ma maꞌnifaꞌ. Natuin Taat, Ho mmoeꞌ rais sanmakat humaꞌ-humaꞌ, reko nneisi ntein, too mfaun ein bisa nkius nitan saaꞌ reꞌ Ho mmoeꞌ sin naan!” \v 5 In oirf ein naꞌuab ein on naan, natuin sin kuuk ka npirsai Je reko fa. \p \v 6 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On nai. Au oors ii ka ntea fa feꞌ, oras ia. Mes karu hi he mnao, oras mee-mee jah amsaꞌ, bisa. \v 7 Mansian pah-pinan ia ka nmamuus nok ki fa. Mes sin nmusun Kau mates, natuin Au ꞌfei he ururuꞌ ma ukriraꞌ ꞌain sin aꞌmoeꞌk ein naan. Fin sin neek ein maufinu. \v 8 Hit neon koꞌu rais pirsait naan, anpaumak-maak he neem een. Maut he hi es meiki msae mihuun meu Yerusalem. Au ka ꞌroim fa feꞌ he ꞌnao ꞌeu bare naan, fin in oors ii ka ntea fa feꞌ.” \v 9 In naꞌuab anrair on naan ate, In natua namaik kuun anbi propinsi Galilea. \s1 Usif Yesus nok anbi neon koꞌu rais pirsait Yahudi \p \v 10 Mes oras In oirf ein annao nrarin he nokan nbin atoin Yahudis sin neon koꞌu nbi Yerusalem, Naiꞌ Yesus natuin amsaꞌ. Mes In nnao naꞌkor-koroꞌ, he atoniꞌ kais nahinin. \v 11 Anbi Yerusalem, oras neon koꞌu naan, atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein nam-naim Naiꞌ Yesus. Sin nmaktaan ein am nak, “Atoniꞌ naan et mee, joo?” \p \v 12 Tuaf amfaun ein naꞌseꞌ-seꞌon anmatoom nok Ne. Bian nak, “In reꞌ naan, atoin reko.” \p Bian antein nak, “Kahaf! In reꞌ naan, aputa-kriut, apoi too mfaun ein, tua.” \v 13 Mes ka nmuiꞌ fa tuaf es, reꞌ nabrain he naꞌuab maat-maat anmatoom nok Naiꞌ Yesus, natuin sin namtausan aꞌnaet ein naan. \p \v 14 Nateef neon koꞌu naan in oras, Naiꞌ Yesus antaam anbi Uim Onen Uuf. Rarit In nmurai nanoniꞌ nbi naan. \v 15 Onaim atoin Yahudis sin aꞌnaet ein anmasahun am nak, “Atoniꞌ ia ka ntoup niit fa noniꞌ mfaun on reꞌ hit. Mes nansaaꞌ am es In nahiin rasi mfaun on nai?” \p \v 16 Onaim Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Amneen! Rasin reꞌ Au unoniꞌ sin ꞌeu ki, ka naꞌko fa Au kuuk, mes naꞌko In reꞌ anreek haefan Kau. \v 17 Atoniꞌ reꞌ anroim batuur-batuur he nmoeꞌ natuin Uisneno In romin, in of nahiin, Au noinꞌ ein naan batuur-batuur neman naꞌkon Uisneno, aiꞌ suma neman naꞌkon Au kuuk. \v 18 Fin atoniꞌ reꞌ suma naꞌuab anpaek in kuasa kuun, in suma naim ranan he in kaan ee matekaꞌ. Mes tuaf reꞌ naikas kaan reko ma foo meniꞌ naꞌko atoniꞌ reꞌ nreek haefn ee naan, ro naꞌuab namneo ma namnoon. Ma in ka nmuiꞌ fa rais puta-kriut. \v 19 Kaꞌo Musa nfee nrair Uisneno In Atoorn ein neu ki. Mes hi ka mmoeꞌ mituin sin fa. Onaim nansaaꞌ am es hi maim ranan he miꞌmaet Kau?” \p \v 20 Rarit too mfaun ein natanan am nak, “Ho muꞌuab saaꞌ es reꞌ ia? Of oniꞌ niut reuꞌf ein antaman Ko, aiꞌ? Sekau es reꞌ naim ranan he naꞌmaet Ko?” \p \v 21 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On nai. Au feꞌ ꞌmoeꞌ rais sanmakat es anbi neon onen, mes hi arki ok-okeꞌ mitooꞌ. \v 22 Mes neot es-neot es, hi mmepu msaꞌ ambi neon onen, on nai: kaꞌo Musa nasanut anrair ꞌheir ii in atoran am nak, karu bifee jes nahoniꞌ naan riꞌaan mone, riꞌanaꞌ naan anmoin naan neno fanu te, hi ro he miꞌheirꞌ ee. Maski neno naan, nateef nok neon onen, hi ro he miꞌheirꞌ ee. (Mes amneon ii, atoran naan namnasi nneis naꞌko kaꞌo Musa. Fin Uisneno nfee nrair atoran naan nahuun neu kaꞌo Abraham.)\x + \xo 7:22 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 17:10, Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 12:3\x* \v 23 Onaim karu miꞌheriꞌ riꞌaan es nateef nok neon onen, hi ka mtanhai fa kaꞌo Musa in atoran. Nansaaꞌ am es hi mitoꞌon Kau, natuin Au urekoꞌ abuat nateef nok neon onen? Ka matopuꞌ reko fa, aiꞌ?\x + \xo 7:23 \xt Naiꞌ Yohanis 5:9\x* \v 24 Kais amnilai atoniꞌ natuin rasin reꞌ hi suma mkius miit nok hi maatm ein aan. Mitenab mirek-rekoꞌ aiꞌ mitaib sin ok-okeꞌ nok rek-reko feꞌ, rarit naꞌ hi mifeek nok reko.” \s1 Usif Yesus naan, es reꞌ Kristus, aa oo? \p \v 25 Rarit tuaf fauk naꞌkon kota Yerusalem anmaktaan ein am nak, “Atoniꞌ reꞌ ia, es reꞌ sin nam-naim Je he naꞌmaet Je, aiꞌ? \v 26 Hoe, maꞌtaniꞌ, oo! Fin In naꞌuab maat-maat anbi too mfaun ein sin humak ma sin matak. Mes ka nmuiꞌ fa es, reꞌ nreun Goe he naꞌumit In fefan. Natuin hi teenb ein ate, on mee? Of oniꞌ reꞌ anaaꞌ kuasa sin nahini nrarin, aiꞌ ka feꞌ nak, Atoniꞌ reꞌ ia, es reꞌ Kristus, reꞌ Uisneno anbaꞌan nain he nreek Ee neem, aa oo? \v 27 Mes in raisn ii, on nai: oras Uisneno nreek Kristus neem, es ka nahiin fa In naꞌko mee. Mes hit tahiin Atoniꞌ ia naꞌko mee.” \p \v 28 Oras naan, Naiꞌ Yesus nanoniꞌ feꞌ anbi Uim Onen Uuf ee in kintal. Oras anneen atoniꞌ naan naꞌuab on naan, In nataan sin anpaek haan maꞌtaniꞌ mnak, “Hi mitenab mak, hi mihiin Kau, ma mihiin batuur Au uꞌko mee, aiꞌ? Au reꞌ ia, ka ꞌuum fa ꞌeu bare ia utuin Au roimk aa kuuk. Fin reꞌ nreek haefan Kau gui, batuur-batuur et reꞌ ia. Ma hi ka mihiin Je fa. \v 29 Mes Au uhiin Je, fin Au ꞌuum uꞌko Na, ma In es reꞌ anreek haefan Kau.” \p \v 30 Rarit sin nsobaꞌ he nheek Je. Mes ka nmuiꞌ fa tuaf es, reꞌ bisa nnaaꞌ naan Ee, fin In oors ee ka ntea fa feꞌ. \v 31 Anmuiꞌ tuaf namfau anpirsai Je msaꞌ, naꞌko too mfaun ein naan. Sin naꞌuab ein am nak, “Atoniꞌ reꞌ ia nmoeꞌ rais sanmakat amfaun. Rarit oras Kristus neem ate, ka neu fa he In nmoꞌe nneis naꞌko Atoniꞌ ia, aiꞌ?” \s1 Sin nrekan tuaf he nnaon nheek Usif Yesus \p \v 32 Anbi too mfaun ein atnaank ein, anmuiꞌ tuaf fauk naꞌkon partei pirsait Farisi msaꞌ. Sin nneen too mfaun ein naꞌseꞌ-seꞌon rasi naan anmatoom nok Naiꞌ Yesus. Rarit sin nok aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, anrekan haef naꞌkon Uim Onen Uuf in apaot tuaf fauk, he nnaon nheek naan Naiꞌ Yesus. \p \v 33 Onaim Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Au oras reꞌ he ubua ꞌok ki, aar akreoꞌ goah. Fin ka ꞌroo fa ntein, Au ꞌfain ꞌeu In reꞌ nhaef Kau. \v 34 Rarit hi of maim Kau, mes hi ka miteef miit Kau fa. Fin Au he ꞌnao ꞌeu baer jes reꞌ hi ka bisa mituin Kau fa.” \p \v 35 Rarit atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein anmaktaan ein es nok es am nak, “Of oniꞌ Atoniꞌ ia he nnao on mee? In he nnao neu bare mee, reꞌ hit ka bisa tateef Ee fa? In he nnao naꞌkoroꞌ neu atoin Yahudis sin reꞌ natuan et pah bian, aa oo? In he nnao nanoniꞌ atoniꞌ npaek uab Yunani nbi nee, oo? Aiꞌ, on mee? \v 36 In sairt ii saaꞌ, oras In naꞌuab am nak, ‘Hi he maim Kau, mes hi ka miteef Kau fa.’ Ma ‘Au he ꞌnao ꞌeu baer jes, reꞌ hi ka bisa mituin Kau fa’?” \s1 Oe reꞌ neiki ꞌmonit \p \v 37 Oras fesat naan in neon amsoupt ee ntea, reꞌ njair neon koꞌu nneis naan, Naiꞌ Yesus anhaek ma nkoaꞌ naher-heer am nak, “Amneen, joo! Sekau anmeon oe, maut he in neem neu Kau he nbukae oe!\x + \xo 7:37 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 23:36\x* \v 38 Fin karu nmuiꞌ tuaf reꞌ anpirsai Kau te, iim he mbukae ruum-ruum aah, tua! Fin matuꞌi nbi Uisneno In Suur Akninuꞌ mnak, ‘Oe reꞌ neiki ꞌmonit of nasai npoi neem naꞌko atoin apirsait ein sin neek ein.’ Rarit sin napenin aꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot. Nok ranan naan, sin turun atoniꞌ bian amsaꞌ he napenin aꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot.”\x + \xo 7:38 \xt Naiꞌ Yeskial 47:1-12, Naiꞌ Sakarias 14:8, Naiꞌ Nehemia 9:15,19-20\x* \v 39 Ro mneon ii, Naiꞌ Yesus naꞌuab anmatoom nok Uisneno In Asmanan, natuin mansian ii sin arsin reꞌ npirsain Naiꞌ Yesus of antoup Asmanaf naan. Mes oras Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan, sin ka ntoup fa Asmanaf naan fa feꞌ, natuin Uisneno ka nfee Je fa feꞌ. Uisneno batuur ka nfee Je fa feꞌ, natuin In ka nanaib naꞌratan Naiꞌ Yesus fa feꞌ. \s1 Atoin ein nmurai nboꞌ-baits ok, natuin Usif Yesus In kakain \p \v 40 Too mfaun ein reꞌ anbin naan annenan Naiꞌ Yesus naꞌuab on reꞌ naan. Anmuiꞌ tuaf naꞌuab am nak, “Atoniꞌ reꞌ ia, batuur Uisneno In Mafefa kninuꞌ, reꞌ In nbaꞌan nain Je naꞌko unuꞌ!”\x + \xo 7:40 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 18:18-19\x* \p \v 41 Anmuiꞌ bian antein nak, “Kahaf! In reꞌ ia, es reꞌ Kristus, reꞌ Uisneno naruruꞌ nain Je naꞌko unuꞌ!” \p Mes anmuiꞌ bian antein reꞌ nprotesan am nak, “Ka bisa fa! Kristus naan, ka atoin Galileas fa. Batuur, aiꞌ kaah? \v 42 Fin matuꞌi nbi Uisneno In Suur Akninuꞌ mnak, Kristus reꞌ naan usif naiꞌ Daut in sufan-kaꞌun. Anbi bare bian, matuꞌi msaꞌ am nak, In reꞌ naan, atoin Betlehemas, es reꞌ usif naiꞌ Daut in kuan. On naan, aiꞌ?”\x + \xo 7:42 \xt 2 Naiꞌ Samuel 7:12, Naiꞌ Mika 5:2\x* \v 43 Onaim too ngguin nmurai nboꞌ-baits ok, natuin Naiꞌ Yesus In kakain. \v 44 Anmuiꞌ tuaf fauk amsaꞌ reꞌ he nheek Je. Mes ka tiit fa es annaaꞌ naan Ee. \s1 Atoin Yahudis sin aꞌnaet ein ka npirsain fa neun Usif Yesus \p \v 45 Rarit Uim Onen Uuf in apaot ein reꞌ feꞌe na nnaon he nheek Naiꞌ Yesus, antebi nfanin nbin aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein ma atoin Farisis sin. Rarit aꞌnaet ein naan nataan sin im nak, “Hoe! Nansaaꞌ am es hi ka meik Je neem fa?” \p \v 46 Sin natahan am nak, “Amoo! Ka tiit tain fa tuaf es, reꞌ naꞌuab on reꞌ In, tua!” \p \v 47 Atoin Farisis sin nataan sin im nak, “Hae! Napoi naan ki msaꞌ, aa oo? \v 48 Mimnau! Fin ka tiit fa tuaf naꞌko hai atoin Farisis, aiꞌ naꞌko aꞌnaet ein reꞌ npirsai Je. Batuur! Karu aꞌnaet ein ka npirsai Je fa, nansaaꞌ am es hi he mpirsai Je? \v 49 Te kaah, too mfaun ein reꞌ npirsai Je ka nahinin fa neun Uisneno In Atoran. Uisneno of anhukun maꞌfenaꞌ neu sin!” \p \v 50 Mes anbi bare naan, anmuiꞌ atoin Farisis tuaf es, kaan ee naiꞌ Nikodemus. In reꞌ naan es reꞌ neem niit fa-fai he naꞌuab nok Naiꞌ Yesus. Rarit in nataan sin im nak,\x + \xo 7:50 \xt Naiꞌ Yohanis 3:1-2\x* \v 51 “On mee? Natuin hit atoran rais pirsait, hit tafeek tain atoniꞌ in rasi feꞌ? Aiꞌ, hit ro he tneen ee feꞌ he taim tahiin in nmoeꞌ saaꞌ, naꞌ bisa tafeek in rasi?” \p \v 52 Onaim sin naskaar ee mnak, “Hoe! Ho atoin Galileas on reꞌ In? Muprikas miit tar antea namnuut anbi Uisneno In Suur Akniunꞌ ee feꞌ! Amrees murek-rekoꞌ he ho muhiin mak, ka tiit fa Uisneno In mafefa kniun es, reꞌ neem naꞌko Galilea!” \s1 Bifee jes reꞌ anmakaek \p \v 53 [Onaim sin ansisaꞌen, he nfanin ok-okeꞌ.\f + \fr 7:53 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani reꞌ manasik anneis ma reꞌ reko nneisn ii, ka ntui fa retaꞌ ia. Oras abat boꞌes ate, naꞌ retaꞌ reꞌ ia matuꞌi nbi tuis uab Yunani.\f* \c 8 \p \v 1 Mes Naiꞌ Yesus ansae neu ꞌtoꞌef Saitun. \v 2 Nokaꞌ kik-kiku te, In ntaam anbi Uim Onen Uuf ee in kintal. Too mfaun ein neman ma nauban naan Ee. Rarit In ntook ma nmurai nanoniꞌ sin. \p \v 3 Oras naan, sin nheek naan bifee jes oras in nmakaek. Onaim tunggur agaam ein ma atoin Farisis tuaf fauk anheer neik je neu Naiꞌ Yesus. Rarit sin naꞌsekeꞌ bifee naan he nhake nbi sin maatk ein ok-okeꞌ. \v 4 Onaim sin natonan Naiꞌ Yesus am nak, “Aam Tungguru. Bifee reꞌ ia, napein je oras anmakaek. \v 5 Tatuin kaꞌo Musa in Atoorn ein, anmuꞌi prenat reꞌ nak, ‘Tuaf reꞌ anmakaek ro he napein hukun. Hukun naan es reꞌ tpoir je tar antea nmaet.’ Natuin Ho te, on mee, tua?”\x + \xo 8:5 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 20:10, Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 22:22-24\x* \v 6 Sin he nakreo Goe, he bisa nasaeb sanat he namouf Goe. \p Naiꞌ Yesus ka nataah sin fa, mes In ntook ma ntui nbi afu, npaek In akrurun. \v 7 Sin nataan Ee piut. Rarit In nhaek, onaim natonan sin im nak, “On nai. Karu nmuiꞌ tuaf es naꞌko hi arki reꞌ ia, reꞌ ka mmoꞌe msaan miit fa, ro in es reꞌ anpoir nahuun he nhukun bifee reꞌ ia.” \v 8 Rarit In ntook ma naꞌruriꞌ ntein, onaim antui nteniꞌ nbi afu. \p \v 9 Oras sin nnenan nrair In naꞌuab on reꞌ naan ate, sin namaeb ok. Fin anbi sin neek ein sin nahinin nak, sin nmoeꞌ nitan sanat amsaꞌ. Rarit sin es-es ate nsisaꞌen, nmurai naꞌko mnasif tar antea munif. Namuni te, aar Naiꞌ Yesus nok bifee naan anmesen nbin naan. \v 10 Rarit Naiꞌ Yesus anhake nfain, onaim nataan am nak, “Sin etan mee? Ka tiit fa tuaf anbi bare ia, reꞌ he nasaan ko, he nhukun ko, oo?” \p \v 11 Onaim in nataah am nak, “Ka tiit fa, tua.” \p Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab neu ne mnak, “Au ka ꞌroim fa he ꞌhukun ko msaꞌ. Amfain nai. Mes mumnau. Kais ammoeꞌ sanat amtein!”]\f + \fr 8:11 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani reꞌ manasik anneis ma reꞌ reko nneisn ii, ka ntui fa retaꞌ ia. Oras abat boꞌes ate, naꞌ retaꞌ reꞌ ia matuꞌi nbi tuis uab Yunani.\f* \s1 Usif Yesus on reꞌ meꞌu neu mansian pah-pinan ia \p \v 12 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein nok too mfaun ein am nak, “Au reꞌ ia, on reꞌ meꞌu ꞌeu mansian pah-pinan ia. Tuaf reꞌ natuin Kau ka nmoin fa nbi meisꞌokan, mes in nmoni nbi meꞌu reꞌ neiki ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot.”\x + \xo 8:12 \xt Naiꞌ Mateos 5:14, Naiꞌ Yohanis 9:5\x* \p \v 13 Anmuiꞌ atoin Farisis tuaf fauk reꞌ anprotesan am nak, “Hoe! Ho he mjair saksii nmatoom nok Ho tuam aan kuum, oo? Ka bisa fa! Fin natuin hit atoran, ro he tuaf bian naꞌ njarin saksii neu tuaf es, ka tuaf naan fa neikn on. Onaim hai ka mtoup reko fa, ma ka mroim fa he mpirsai.”\x + \xo 8:13 \xt Naiꞌ Yohanis 5:31\x* \p \v 14 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On nai. Maski Au ꞌjair saksii ꞌeu Au tuak ii kuuk, mes Au uabak naan, ro batuur. Fin Au kuuk es uhiin batuur Au ꞌuum uꞌko mee, ma he ꞌnao ꞌeu mee. Hi ka mihiin fa Au uꞌko mee, ma hi ka mihiin fa au he ꞌnao ꞌeu mee msaꞌ. \v 15 Hi mruuk ma mꞌukur atoniꞌ mpaek mansian ii in ruku. Mes Au ka ꞌpaek fa mansian ii in ruku he ꞌruuk ma ꞌukur tuaf es amsaꞌ. \v 16 Karu Au ꞌruuk ma ꞌukur atoniꞌ, Au ruku ma ukur naan, ro batuur. Fin Au ka ꞌruuk ma ꞌukur aꞌmees fa, mes Au ꞌmoeꞌ sin ok-okeꞌ ubu-bua ꞌok Au Amaꞌ reꞌ nhaefan Kau. \v 17 Kais amnikan! Fin matuꞌi nbi hi Atoran rais pirsait am nak, “Karu nmuiꞌ saksii tuaf nua reꞌ naꞌuab rasi humaꞌ meseꞌ, naan saah ma batuur!” \v 18 Onaim ka Au ꞌmees fa reꞌ ꞌjair saksii nmatoom nok Au tuak. Fin Au Amaꞌ reꞌ nhaefan Kau njair saksii naꞌuab anmatoom nok Kau msaꞌ.” \p \v 19 Sin natanan am nak, “Te ho Amaꞌ naan, et mee?” \p Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Hi ka mihiin Kau fa reko. Hi ka mihiin fa Au Amaꞌ msaꞌ. Fin karu hi mihiin Kau rek-reko te, hi mihiin Au Amaꞌ msaꞌ.” \p \v 20 Rasin reꞌ ia ok-okeꞌ, Naiꞌ Yesus natoon sin oras In nanoniꞌ tuaf anbi Uim Onen Uuf, anpaumaak anbi bare reꞌ sin anpaek je he nabuab ein roi kolekte. Ka tiit fa tuaf es he nheek Ee, natuin in oors ee ka ntea fa feꞌ. \s1 “Au of aꞌnao ꞌeu baer jes reꞌ hi ka bisa mituin Kau fa” \p \v 21 Naiꞌ Yesus antuut antein neu sin im nak, “Au of aꞌnao usaitan ki, he ꞌnao ꞌeu bare ꞌtetaꞌ. Hi of mam-maim Kau, mes ka miteef Kau fa, fin hi ka mmuiꞌ fa hak he mnao meu bare naan. Ma oras hi mmaet, hi misaah hi sanat feꞌ.” \p \v 22 Rarit atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein anmaktaan ein es nok es am nak, “In naꞌuab saaꞌ es reꞌ ia? In he nakfirit niis on, aa oo? Fin In nak, ‘Hi ka bisa mnao fa meu bare naan.’ ” \p \v 23 Onaim Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin am nak, “Hi miꞌko pah reꞌ et aꞌpinan. Mes Au uꞌko neon goe tnanan. Hi atoniꞌ miꞌko pah-pinan ia. Mes Au ka uꞌko fa pah-pinan ia. \v 24 Es naan ate, Au utoon feꞌe na ꞌak, oras hi mmaet, hi mroi ma misaah hi sanat ma penu sin feꞌ. Fin karu hi ka mpirsai fa mak, Au reꞌ ia, es reꞌ Kristus, reꞌ Uisneno nreek Ee neem, oras hi mmaet, hi mroi ma misaah hi sanat ma penu sin feꞌ.” \p \v 25 Rarit sin nataan Ee mnak, “Hoe! Te Ho reꞌ ia, sekau?” \p Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Au utoon ꞌain uꞌko ahun-hunut.\f + \fr 8:25 \ft Uab Yunani nbi ia bisa nmuiꞌ sarit nua. Es, es reꞌ: ‘Au utoon ꞌain uꞌko ahun-hunut.’ Es antein, es reꞌ: ‘Nansaaꞌ am es Au he uꞌuab ꞌeu ki?’\f* \v 26 Anmuiꞌ rasi mfaun reꞌ Au bisa utoon anmatoom nok ki. Hi saant ein namfaun amsaꞌ. Mes Au ka ururuꞌ ma ukriraꞌ fa rasin naan. Reꞌ nhaef Kau ꞌuum aꞌbi ia gui, oras In naꞌuab, In suma naꞌuab nahiin rasi reꞌ batuur aah. Ma Au suma utoon ꞌeu mansian abit pah-pinan ia, rasin reꞌ Au ꞌneen sin uꞌko Na.” \v 27 (In sairt ii nak, In Amaf abit sonaf neno tunan. Mes sin ka nheek naan fa In sarit naan.) \p \v 28 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab antein am nak, “Oras hi mikfirit amrair Kau, Mansian Batuur-Batuur reꞌ ia, nbi hau nehe te, naꞌ hi mihini mmak, Au reꞌ ia, es reꞌ Kristus. Ma Au ka ꞌmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ uꞌko Au tuak ii kuuk, mes Au suma unoniꞌ tuaf anmatoom nok rasin reꞌ Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan nanoniꞌ Kau. \v 29 Reꞌ anhaef Kau nok Kau piut amsaꞌ. In ka nkonan niit Kau fa ꞌmees, natuin Au ꞌmoeꞌ utuin In romin piut.” \p \v 30 Oras Naiꞌ Yesus natoon rasin ia te, anmuiꞌ too mfaun reꞌ anpirsai Je. \s1 “Hi reꞌ ia, es reꞌ kaꞌo Abraham in sufan-kaꞌun sin” \p \v 31 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab neu atoin Yahudis sin reꞌ npirsai Je mnak, “Karu hi mmoni mmafuut mok Au noinꞌ ein, ma hi minoniꞌ piut miꞌko Au te, hi mjair Au atoup noinꞌ ein reꞌ batuur. \v 32 Rarit hi bisa mihiin rasi humaꞌ-humaꞌ reꞌ batuur. Ma rasin reꞌ batuur naan, esan reꞌ nafetin ki, he hi kais amjair ate mtein.” \p \v 33 Rarit sin nprotesan am nak, “Hai reꞌ ia, ka mjair fa ate meu tuaf bian! Fin hai reꞌ ia, kaꞌo Abraham in sufan-kaꞌun! Onaim nansaaꞌ am es Ho muꞌuab am mak, hi of mipein fetin?”\x + \xo 8:33 \xt Naiꞌ Mateos 3:9, Naiꞌ Lukas 3:8\x* \p \v 34 Onaim Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Reꞌ Au uꞌuab naan, ro batuur. Fin mansian ein arsin reꞌ nmonin nbin ꞌmoeꞌ sanat, sin njarin on reꞌ ate, reꞌ suma natun-tuin aah saant ee in romin. \v 35 Mes natiꞌ te, on nai: atoin ate sin ka biasa natuan nkonon fa nbin uim jes. Fin suma usiꞌ in anah, reꞌ natua nkono nbi naan. \v 36 Onaim karu Au, Uisneno In Anah, Au ꞌnoes ꞌain hi saant am penu sin ite, hi mipeni mrair fetin, ma ka mjair fa ate meu sanat naan antein. Nok ranan naan, hi mipein fetin batuur, ma kais mituin sanat naan in romin antein! \p \v 37 Au uhini ꞌrair ki, hi es reꞌ kaꞌo Abraham in sufan-kaꞌun. Maski on naan, mes hi mam-maim ranan piut he miꞌmaet Kau, natuin hi ka mroim fa he mtoup Au rais noniꞌ. Fin anbi hi neekm ein, ka nmuiꞌ fa bare ntein he mihiik ma mipaan Au Uab ein. \v 38 Au utoon rasin reꞌ Au ꞌkisu ꞌrair sin, reꞌ Au Amaꞌ naruruꞌ ma nakriraꞌ nrair sin neu Kau. Ma hi mmoeꞌ mituin rasin reꞌ sin hi amaꞌ natoon anrair sin neu ki.” \s1 “Hi amaꞌ naan, es reꞌ nitu ꞌnakaf” \p \v 39 Sin natahan am nak, “Hai reꞌ ia, kaꞌo Abraham in sufan-kaꞌun!” \p Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Karu hi mjair kaꞌo Abraham in sufan-kaꞌun reꞌ batuur, hi ro he mituin aꞌtopeꞌ naꞌko na. \v 40 Mes kaꞌo Abraham ka nmoeꞌ niit fa maufinu on reꞌ hi! Fin hi mam-maim ranan he miꞌmaet Kau. Te kaah, Au reꞌ ia es reꞌ utoon ꞌeu ki rasin reꞌ batuur, reꞌ Au ꞌneen sin uꞌko Uisneno. \v 41 Hi ꞌmoeꞌm ein, ro tebes, ka naꞌroo fa naꞌko hi amaꞌ in iꞌmoeꞌk ein.” \p Mes sin anprotesan am nak, “Hae! Hai reꞌ ia, anah-anah saah! Kais mak, hai reꞌ ia, riꞌaan nasi! Fin hai Amaꞌ, suma meseꞌ kuun, es reꞌ Uisneno!” \p \v 42 Onaim Naiꞌ Yesus natonan sin im nak, “Mes karu Uisneno batuur-batuur anjair hi Amaꞌ, tebes hi ro he mneek Kau. Fin Au mneemk ii uꞌko Na, ma Au es reꞌ ia. Au ka ꞌuum fa utuin Au roimk ii kuuk. Mes Au ꞌuum, utuin In es anhaefan Kau. \v 43 Nansaaꞌ am es hi ka mihiin fa Au uab ein aan? Oniꞌ natuin hi ka mroim fa he mneen ate! \p \v 44 Hi reꞌ ia, humaꞌ meseꞌ on reꞌ nitu ꞌnakaf. Fin hi mroim he mmoeꞌ mituin in romin! Naꞌko oras ahun-hunut, in aroor mansian. In nraban rais reko, fin in ntorak nain areꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ batuur. Karu in nputa-kriu te, naan in monin. Fin in reꞌ naan aputa-kriut, ma apoit ee tuan! \v 45 Au reꞌ ia, es reꞌ utoon rasi reꞌ batuur. Mes hi ka mpirsai Kau fa. \v 46 Neu! Sekau naꞌko ki bisa miruruꞌ ma mikriraꞌ bukti mmak, Au ꞌmoeꞌ sanat? Au ꞌsanmaak! Karu Au uꞌuab batuur, nansaaꞌ am es hi ka mpirsai Kau fa? \p \v 47 Tuaf reꞌ In amneemn ee naꞌko Uisneno, nneen In Kabin ma Prenat. Mes hi reꞌ ia, hi ka miꞌko fa Uisneno, es naan ate hi ka mroim fa he mneen Kau.” \s1 “Kaꞌo Abraham ka nmoin fa feꞌ, mes Au ꞌmoin ꞌain” \p \v 48 Atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein natahan am nak, “Hoe! Hai miꞌuab batuur. Fin hai miꞌuab amrair mak, Ho reꞌ ia, ka atoin Yahudis batuur-batuur fa, mes Ho reꞌ ia atoin Samarias. Ho mniut sae msaꞌ!” \p \v 49 Rarit Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Au ka ꞌniut sae fa, tua. Au ꞌhormaat Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan, mes hi ka mhormaat Kau fa. \v 50 Au ka ꞌaikas fa Au tuak ii he ururuꞌ ma ukriraꞌ Au pinak ma krahak kuuk. Mes anmuiꞌ Tuaf es, reꞌ he naruruꞌ ma nakriraꞌ Au pinak ma krahak. Maut he In kuun es reꞌ nafeek nak, Au uabak batuur, aiꞌ kaah?! \p \v 51 Ro tebes, Au Uab ein, batuur! Rarit atoniꞌ reꞌ nneen ma nmoeꞌ natuin Au Uab ein naan, of ka nmaet fa.” \p \v 52 Annenan on naan ate, atoin Yahudis sin aꞌnaet ein natoon Ee mnak, “Oras ia hai mihiin mak, Ho muꞌuab tafiꞌ-tafiꞌ on reꞌ amaunut, natuin Ho mniut sae mrair. Fin kaꞌo Abraham anmate msaꞌ. Uisneno In mafefa kniunꞌ ein anmaten amsaꞌ. Mes Ho mak, ‘atoniꞌ reꞌ nneen ma nmoeꞌ natuin Au Uab ein naan, of ka nmaet fa.’ Batuur ho mumaun umrair! \v 53 Aiꞌ Ho mutenab mak, Ho maꞌtaniꞌ mneis muꞌko asae nenot kaꞌo Abraham? Aiꞌ Ho maꞌtaniꞌ mneis muꞌko Uisneno In mafefa kniunꞌ ein reꞌ nmate nrarin? Ho mutenab mak, Ho reꞌ ia, sekau?!” \p \v 54 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Karu Au ꞌaikas Au tuak ii, atoniꞌ ka ntoup reko fa. Te kaah, Au ka ꞌaikas fa Au tuak ii kuuk, mes Au Amaꞌ es reꞌ nait naꞌrat-ratan Kau. In reꞌ naan, reꞌ hi mmanakuꞌ mmak, In anjair hi Uisneno. \v 55 Mes hi ka mihiin Je fa. Au es reꞌ uhiin Je batuur. Karu Au ꞌak Au ka uhiin Je fa, Au apoit Kau on reꞌ hi. Mes Au uhiin Je batuur, ma Au ꞌmoeꞌ utuin In Kabin ma Prenat amsaꞌ. \v 56 Hi kaꞌo Abraham in neekn ee nmariin anneis, oras in nhaat ma npao he nkius niit Kau ꞌuum. In niit anrair, rarit in nnaben ate, nanokab ma namtiis inrair.” \p \v 57 Atoin Yahudis sin aꞌnaet ein naꞌuab neun Ee mnak, “Ho ka mmoin maan fa toon boꞌ niim fa feꞌe msaꞌ! Mes Ho mak, Ho mkius miit amrair kaꞌo Abraham. Batuur, aa oo?” \p \v 58 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Batuur! Fin kaꞌo Abraham ka nmoin fa feꞌ, mes Au ꞌmoin ꞌain.” \p \v 59 Rarit atoin ein naan naitin fatu he npoir Je, natuin In naikas In tuan ee nahuum on reꞌ Uisneno. Mes In nnao naꞌkor-koroꞌ he npoi naꞌko Uim Onen Uuf ee in kintal.\x + \xo 8:59 \xt Naiꞌ Yohanis 5:18\x* \c 9 \s1 Usif Yesus narekoꞌ aforot tuaf es \p \v 1 Rarit Naiꞌ Yesus sin annaon nkonon. In nkius niit aforot es, reꞌ nfoor nain naꞌko oras nahoins ee. \v 2 Rarit Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein nataan Ee mnak, “Aam Tungguru! Sekau es reꞌ anmoeꞌ sanat, tar antea atoniꞌ ia nfoor on nai? Natuin in kuun aa oo, aiꞌ natuin in ainaf-amaf?” \p \v 3 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Atoin aforot ia, ka nsaan fa. Ma in ainaf-amaf ka nmoꞌen fa sanat amsaꞌ tar antea in nfoor. Nahoins ee te on reꞌ naan, he mansian ii bisa nkius ma nahiin nak Uisneno In nareokꞌ ee. \v 4 Uisneno es reꞌ anhaefan Kau. Onaim hit ro tmeup maꞌtaniꞌ he tanaob In mepu oras meꞌu feꞌ. Fin oras meisꞌookn ii neem, atoniꞌ ka bisa nmeup fa goen. \v 5 Oras Au ꞌbi pah-pinan ia feꞌ, Au on reꞌ meꞌu reꞌ ꞌtanaꞌ mansian ii ok-okeꞌ.”\x + \xo 9:5 \xt Naiꞌ Mateos 5:14, Naiꞌ Yohanis 8:12\x* \p \v 6 Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, In naroon anbi afu. Rarit In ntook ma naꞌruriꞌ, he nseroꞌ hape ma afu njari krofoꞌ. Rarit In nhoseꞌ krofoꞌ naan anbi atoin aforot naan in matan. \v 7 Onaim In nrenu mnak, “Amnao meu nifu Siloam, he mumeu ho humam ambi naan.” (Anbi uab Ibrani, \it Siloam\it* naan in oten nak, ‘soun ee neem’.) Rarit atoin aforot naan annao neu bare naan, ma in nameu in human. Oras in anfain neem, in bisa nkius niit een!\x + \xo 9:7 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 49:10, 2 Uisf ein sin Retaꞌ 20:20, Naiꞌ Yesaya 8:6\x* \p \v 8 Rarit atoniꞌ naan in aok-bian sin reꞌ sin uimn ein anmatai-ꞌturun reꞌ nkius niit ee, in biasa ntoit saaꞌ-saaꞌ, nmurai nmaktaan ein am nak, “Hoe! Tuaf reꞌ ia, atoin aforot reꞌ feꞌ ia te, ntook ma antot-toit saaꞌ-saaꞌ ii, aiꞌ?” \p \v 9 Tuaf bian nak, “Batuur, in es reꞌ ia!” \p Bian nak, “Kahaf! In reꞌ naan, suma humaf meseꞌ on reꞌ atoniꞌ naan!” \p Mes atoniꞌ naan in neikn on es natonan sin im nak, “Kahaf! Au reꞌ ia, es reꞌ unuꞌ te aforot naan!” \p \v 10 Rarit sin nataan ee mnak, “On mee mꞌes ho bisa mkius?” \p \v 11 Onaim in nataah am nak, “On nai! Atoniꞌ reꞌ kaan ee, Naiꞌ Yesus naan, anseroꞌ hape ma afu njari krofoꞌ, rarit In nhoseꞌ nbi au maatk ein. Rarit In nreun kau mnak, ‘Amnao meu nifu Siloam, he mumeu ho humam ambi naan.’ Au ꞌmoeꞌ utuin. Es naan ate, oras ia au bisa ꞌkius ꞌiit een!” \p \v 12 Rarit sin nataan ee mnak, “Atoniꞌ naan et mee?” \p In nataah am nak, “Muhiin!” \s1 Atoin Farisis sin naprikas atoniꞌ reꞌ anfoor niit aan \p \v 13-14 Neno naan, oras Naiꞌ Yesus anseroꞌ hape nok afu njari krofoꞌ, ma narekoꞌ aforot naan bisa nkius niit, oras naan nateef nok atoin Yahudis sin neno snasat. Onaim sin nnao naat atoniꞌ reꞌ nfoor niit aan, he nnao nꞌain neu partei pirsait Farisis sin. \v 15 Rarit atoin Farisis sin nataan ee mnak, “Ho mutoon miit! Nansaaꞌ am es oras ia ho bisa mkius?” \p In nataah am nak, “On nai. Atoniꞌ naan antao krofoꞌ nbi au maatk ein. Rarit au ꞌnao umeu au humak. Onaim oras ia, au bisa ꞌkius ꞌiit.” \p \v 16 Anmuiꞌ atoin Farisis bian nak, “Atoniꞌ reꞌ narekoꞌ ko naan, ka naꞌko fa Uisneno. Hai mihiin, natuin In ntanhai atoran anmatoom nok neno snasat.” \p Anmuiꞌ tuaf bian antein nak, “On mee mꞌes atoin asanat bisa nmoeꞌ rais sanmakat on reꞌ naan?” Rarit sin anmatoen nmafaink ein tar anboꞌ-baits ok. \p \v 17 Rarit sin nataan nafaniꞌ atoniꞌ reꞌ unuꞌ te nfoor naan am nak, “Natuin ho, Tuaf reꞌ nfei naan ho maatm ein naan, atoniꞌ human on mee?” \p In nataah am nak, “Natuin au te, In reꞌ naan Uisneno In mafefa kniun es, tua.” \p \v 18 Mes atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein ka npirsain fa nak, atoniꞌ naan, anfoor niit, rarit oras ia bisa nkius. Onaim sin nreun he nnao npeoꞌ in ainaf-amaf he neman nꞌain sin. \v 19 Oras sin neem anrarin, aꞌnaet ein nataan sin im nak, “In reꞌ ia, hi aanh, aa oo? Batuur, aiꞌ kahaf, in nfoor nain naꞌko oras hi mihoins ee? Rarit on mee mꞌes oras ia in bisa nkius.” \p \v 20 Atoniꞌ naan in ainaf-amaf natahan am nak, “In reꞌ ia, batuur hai anah. Ma in nfoor nain naꞌko oras hai mihoins ee. \v 21 Mes hai ka mihiin fa, in npaek saaꞌ, es oras ia in bisa nkius. Sekau es anfei in matan, hai msaꞌ ka mihiin fa, tua. In naꞌnae nrair. Mitaan kiim ee, tua, fin in bisa ntoin ma nataah kuun, tua!” \v 22 Sin naꞌuab ein on reꞌ naan, natuin sin namtausan atoin Yahudis sin aꞌnaet ein. Natuin sin nahinin nak, aꞌnaet ein naan anmaꞌakoran am nak, “Karu nmuiꞌ tuaf anmanakuꞌ mnak, Naiꞌ Yesus naan, es reꞌ Kristus, hai ro he mriuꞌ mipoitan tuaf naan naꞌko hit atoin Yahudis hit uim onen.” \v 23 Es naan ate, atoniꞌ naan in ainaf-amaf nataah am nak, “In naꞌnae nrair. Mitaan kiim ee, tua.” \p \v 24 Rarit sin nhaman atoniꞌ reꞌ unuꞌ te nfoor naan. Onaim sin nak, “On nai. Ho ro he muꞌuab namneo goah ambi Uisneno In human, he mpanat In kaan foo menin. Fin hai mihiin batuur, Naiꞌ Yesus naan, atoin maufinu.” \p \v 25 Atoniꞌ reꞌ nfoor niit naan nataah am nak, “Au ꞌbaiseun ki, amaꞌ sin. Reko te kais mitooꞌ, tua! Fin au ka uhiin fa karu In reꞌ naan, atoin maufinu, aiꞌ kaah. Reꞌ au uhiin je batuur-batuur ii, es reꞌ unuꞌ te au ꞌfoor; mes oras ia au bisa ꞌkius kuuk een.” \p \v 26 Sin nataan ee mnak, “Te In nmoeꞌ saaꞌ neu ko? In anfei ho maatm ein on mee?” \p \v 27 Onaim In nataah am nak, “Feꞌe na au utoon aꞌrair, mes hi ka mroim fa he mneen. Nansaaꞌ am es hi mroim he au utoon aꞌtein? Oniꞌ amaꞌ ki arki msaꞌ mroim he mjair in atoup noinꞌ ein, aiꞌ?” \p \v 28 Rarit sin naseuk ee, onaim sin nak, “Maut he ho es reꞌ mjair In atoup noniꞌ! Fin hai reꞌ ia, kaꞌo Musa in atoup noinꞌ ein. \v 29 Hai mihiin Uisneno naꞌuab nok kaꞌo Musa. Mes hai ka mihiin fa Atoniꞌ naan, In amneemn ii naꞌko ꞌnuꞌuf mee.” \p \v 30 Atoniꞌ reꞌ unuꞌ te nfoor naan nataah am nak, “Au ꞌsanmaak kuuk, tua! Hi ka mihiin fa In amneemn ii naꞌko mee. Te kaah, In es reꞌ nfei au maatk ein, es naan ate, oras ia au bisa ꞌkius. \v 31 Hit tahiin ok-okeꞌ tak, Uisneno ka nneen ma natniin fa atoin maufinu, aiꞌ? Mes Uisneno nneen ma natniin atoin neek amneot reꞌ nmoin natuin In romin.\x + \xo 9:31 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 66:18,19\x* \v 32 Anmurai naꞌko Uisneno nmoeꞌ pah-pinan ma neon goe tunan tar antea oras ia, ka nmuiꞌ fa retaꞌ es amsaꞌ, reꞌ anmatoom nok tuaf reꞌ narekoꞌ atoniꞌ reꞌ nfoor naꞌko oras nahoins ee, he in bisa nkius. \v 33 Onaim karu Naiꞌ Yesus ka naꞌko fa Uisneno, In ka bisa nmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ, aiꞌ?” \p \v 34 Onaim sin natahan am nak, “Hoe! Ho reꞌ ia, atoin maufinu naꞌko oras ho ainaꞌ nahonis naan ko! On mee mꞌes ho bisa mutenab mak, ho bisa munoniꞌ mufaniꞌ kai?” Rarit sin nriuꞌ napoitan atoniꞌ naan naꞌko sin uim onen. \s1 Atoniꞌ reꞌ neekn ee nfoor \p \v 35 Oras Naiꞌ Yesus anneen nak sin nriꞌu nrair atoniꞌ reꞌ nfoor niit aan naꞌko uim onen, In nnao naim atoniꞌ naan, tar napein je. Rarit In nak, “On mee! Ho mpirsai Mansian Batuur-Batuur, aa oo?” \p \v 36 In nataan am nak, “Te In reꞌ naan, sekau, tua? Mutoon kau feꞌ, maut he au bisa ꞌpirsai Je, tua.” \p \v 37 Naiꞌ Yesus natoon ee mnak, “Ho muteef amrair Je. In reꞌ naan, es reꞌ Au, reꞌ oras ia naꞌuab nok ko.” \p \v 38 Rarit atoniꞌ naan nak, “Usiꞌ, au ꞌpirsai, tua!” Onaim In nriꞌtuu he naꞌbesan neu Naiꞌ Yesus. \p \v 39 Rarit Naiꞌ Yesus natoon ee mnak, “Au ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia he ururuꞌ ma ukriraꞌ mansian ii sin sanat ma penu sin, maut he aforot bisa nkius, ma maat meuꞌ gui bisa nfoor.” \p \v 40 Anbi bare naan, anmuiꞌ atoin Farisis tuaf fauk reꞌ nneen In uab naan. Onaim sin natanan am nak, “On mee es reꞌ ia? Hai maatm ein meraꞌ-meraꞌ. Hai ka mfoor fa, tua!” \p \v 41 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On nai. Karu batuur hi mfoor, es ka nasaan ki fa. Mes hi mak, hi reꞌ naan, atoin maat aꞌmeraꞌ. Es naan ate, hi misaah ma mroi hi sanat feꞌ.” \c 10 \s1 Retaꞌ anmatoom nok atukus ma in aꞌbib-kasen \p \v 1 Naiꞌ Yesus naꞌuab anpaek retaꞌ es am nak, “Reꞌ Au utoon ki reꞌ ia, ro batuur. Aꞌbibi ma ꞌbib-kase nmuꞌin oꞌof. Karu nmuiꞌ tuaf ka ntaam fa npeoꞌ enoꞌ, mes ansae npeoꞌ baki aiꞌ bahak, naan batuur, in reꞌ naan, abakat. \p \v 2 Mes reꞌ ntaam anpeꞌon enoꞌ naan, es reꞌ ꞌbib-kase reꞌ sin atuuks ee npijaar ma npairoir sin. \v 3 Apao enoꞌ nahiin atukus naan, rarit nasoit enoꞌ neu ne. ꞌBib-kaesn ein nahiin atukus naan in hanan amsaꞌ. Rarit oras in nkoaꞌ ma nhaman sin kaank ein meseꞌ-meseꞌ, sin npoin natuin ee neun moneꞌ. \v 4 Oras in neik sin anpoin neun moneꞌ, in nnao nahunu nbi maat. ꞌBib-kaesn ein natuin ein nbin koit, natuin sin nahiin in hanan. \v 5 Karu nmuiꞌ tuaf reꞌ ꞌbib-kaesn ein ka nahiin je fa, sin ka natuin ee fa. Mes sin naen namnekun, natuin sin ka nahiin fa tua sonaꞌ in hanan.” \p \v 6 Maski Naiꞌ Yesus naretaꞌ on naan neu sin, mes sin ka nahiin fa In sairt ee msaꞌ. \s1 Usif Yesus nahuum on reꞌ atukus arekot \p \v 7 Rarit Naiꞌ Yesus natoon antein sin im nak, “Reꞌ Au utoon ki reꞌ ia, ro batuur. Au on reꞌ enoꞌ ꞌeu ꞌbib-kaesn ein sin oꞌof. \v 8 Areꞌ kanan tuaf reꞌ neem nahunun Kau, sin on reꞌ abakat. Maski sin anham-haman, mes ꞌbib-kaesn ein ka nneen sin fa. \v 9 Rarit Au on reꞌ enoꞌ naan. Karu nmuiꞌ tuaf reꞌ antaam anpeoꞌ Kau, Uisneno nroim he nsoi nafeitn ee naꞌko in sanat ma penu sin. Naan on reꞌ in antaam anbi Uisneno In baran, anpeoꞌ Kau reꞌ ꞌjair in enoꞌ. Ma tuaf reꞌ antaam anpeoꞌ Kau, in nnao neu mee jah, in napeni mnahat ma mninut reꞌ batuur.\x + \xo 10:9 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 118:20\x* \v 10 Abakat, sin suma nareꞌu haa, fin sin neman he nabakan, naꞌmaten, ma nareuꞌ atoniꞌ in aꞌmonin. Mes Au ꞌeiki ꞌmonit reꞌ reko nneis, fin Au ꞌuum he atoniꞌ bisa nmoin nok mamut ma taininaꞌ, ma nmoin nok amneot ma amnonot. \p \v 11 Au on reꞌ atukus arekot amsaꞌ. Fin atukus arekot nabarab anrair in tuan ee tar antea nmaet, maut he in aꞌbib-kaesn ein bisa nmonin. \v 12 Mes ameput reꞌ ꞌbib-kaesn ein sin ka atuuks aa fa, ma ka tuan aa fa, karu in nkius anmuiꞌ aus fui apisut neem, in naen namneuk, ma namaikaꞌ ꞌbib-kaesn ein naan anbin bare naan. Rarit aus fui apisut anheek naan aꞌbib-kasen, onaim aꞌbib-kasen bian naen ansiksaakn ok. \v 13 Ameput naan naen, natuin in suma nmeup he nami haa roit. In ka nfairoir fa he npao narek-rekoꞌ aꞌbib-kaesn ein naan. \p \v 14 Batuur! Au on reꞌ atukus arekot. Au uhiin Au ꞌbib-kasen. Ma sin nahiin Kau msaꞌ. \v 15 Naan on reꞌ Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan nahiin Kau, ma Au uhiin Je msaꞌ. Au ubarab aꞌrari msaꞌ he ꞌnonaꞌ ma ꞌfee Au tuak ii tar aꞌmaet, maut he Au ꞌbib-kaesn ein bisa nmonin.\x + \xo 10:15 \xt Naiꞌ Mateos 11:27, Naiꞌ Lukas 10:22\x* \v 16 Anmuiꞌ Au aꞌbib-kasen bian, reꞌ ka nabuan fa feꞌ nok Au ꞌbib-kasen abitan reꞌ ia. Au ro he ꞌnao ubuab ꞌaan sin imsaꞌ. Oras sin nneen Au hanak, sin nahiin nanin. Rarit sin neman ma nabuan he njarin pukan meseꞌ, es reꞌ nmuiꞌ atukus meseꞌ. \p \v 17 Natuin rasi naan, Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan anneek Kau. Fin Au ubarab aꞌrair he ꞌnonaꞌ ma ꞌfee Au tuak ii tar aꞌmaet, maut he Au bisa ꞌmoniꞌ fain. \v 18 Tuaf es ka nareen ma naꞌsekeꞌ Kau fa he ꞌmaet, mes Au kuuk es reꞌ ubarab he ꞌnonaꞌ ma ꞌfee Au tuak ii tar aꞌmaet. Au ꞌmuiꞌ hak he ꞌnonaꞌ ma ꞌfee Au tuak ii. Au ꞌmuiꞌ hak he ꞌait ufaniꞌ. Prenat reꞌ ia, Au ꞌtoupu ꞌrair je uꞌko Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan.” \p \v 19 Natuin sin anneen Naiꞌ Yesus In naꞌuab on naan, atoin Yahudis sin anmatoen ntenin. \v 20 Tuaf amfaun naꞌko sin nak, “Hoe! Atoniꞌ ia, namaun! Ma anniut sae msaꞌ! Nansaaꞌ am es hi he mneen Ee?” \p \v 21 Mes bian antein nak, “Ia ka amaunt ii in uab na fa, joo? Uab ein on reꞌ naan, ka npoi niit fa naꞌko niutn ein sin feefk ein! Ma niutn ein ka bisa nmoeꞌ fa aforot bisa nkisu msaꞌ, joo?” \s1 Atoin Yahudis sin aꞌnaet ein ka nromin fa he ntoup Usif Yesus \p \v 22 Oras naan, atoin Yahudis sin he nmoeꞌ sin rais pirsait ee in neon kouꞌ goes. Neon koꞌu naan, nateef nok oras mainikin. Anbi fesat naan, atoin Yahudis sin namnau oras tua sonaꞌ anꞌoemetab Uisneno In Uim Onen Uuf anbi kota Yerusalem, rarit sin nakninuꞌ he nanaꞌat nafainꞌ ee neu Uisneno.\f + \fr 10:22 \ft Oras ia, atoin Yahudis sin nteek neno naan nak, \ft \+it Hanuka\+it*, reꞌ in oras anpaumak-maak neon koꞌu Natal. In reetn ii on nai: toon nautn es boꞌ nee mhiut (167 SM) oras Naiꞌ Yesus ka nahoins Ee fa feꞌ, anmuiꞌ naan soraru ꞌnakaf es atoin Sirias, kaan ee naiꞌ Antiokus Epifanes. In es reꞌ nareuꞌ kota Yerusalem. In nhaiꞌniis Uim Onen Uuf, natuin in npukai nareuꞌ mei fuat anbi bare naan, rarit in nahakeꞌ baer fuat anbi naan. Nok rasi naan, atoin Yahudis sin napoin ein taisibu. Rarit fuun \+it Kislef\+it* antaam neno boꞌ nua mniim, toon nautn es boꞌ nee mhaa (164 SM), oras Naiꞌ Yesus ka nahoins Ee fa feꞌ, sin nabarab ma nakninuꞌ nafaniꞌ Uim Onen Uuf, rarit sin nmoꞌen acara es he ntabis nafaniꞌ Umi naan.\f* \v 23 Naiꞌ Yesus annao nfuun am nateef anbi Uim Onen Uuf ee in kintal, anbi bare reꞌ sin nteek ee nak, ‘Uim Loos Usif Soleman’. \v 24 Rarit atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein neem nauban naan Ee mnak, “Hae! Hai ro he mpao mtea rekaꞌ naꞌ hai bisa mihiin? Karu Ho reꞌ ia, es reꞌ Kristus, mutoon munon-noon kai, tua.” \p \v 25 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Au utoon ꞌain, mes hi ka mroim fa he mpirsai Kau. Te kaah, rasin reꞌ Au ꞌmoeꞌ sin, natuin Au Amaꞌ In apreent ahaa. Rasin reꞌ naan esan reꞌ naruruꞌ ma nakriraꞌ nak, Au reꞌ ia sekau. \v 26 Mes hi ka mpirsai Kau fa, natuin hi ka Au ꞌbib-kaesn aa fa. \v 27 Fin Au ꞌbib-kasen reꞌ batuur naan, nahiin Au hanak. Sin natuin Kau msaꞌ. Au uhiin sin imsaꞌ. \v 28 Au ꞌfee ꞌeu sin ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa, ma ka napasib sin fa naꞌkon Uisneno msaꞌ. Ka nmuiꞌ fa saaꞌ es, reꞌ bisa nasiik naan sin naꞌko Kau. \v 29 Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan es reꞌ nnonaꞌ ma nfee sin neu Kau. In maꞌtaniꞌ nneis naꞌko areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ. Es naan ate, ka nmuiꞌ fa saaꞌ es, reꞌ bisa nasiik naan sin naꞌkon In aꞌniman. \v 30 Fin Au ꞌok Au Amaꞌ, meseꞌ.” \p \v 31 Annenan on naan ate, atoin Yahudis sin aꞌnaet ein naitin fatu no goes antein, he npoir naꞌmaet Naiꞌ Yesus. \v 32 Onaim Naiꞌ Yesus natonan sin im nak, “Hae! Au ururuꞌ ma ukriraꞌ rasi mfaun reꞌ reko uꞌko Au Amaꞌ. Hi mpaek rais arekot reꞌ mee, he mpoir miꞌmaet Kau?” \p \v 33 Sin nataah am nak, “Hai ka mpoir ko fa, natuin ho mmoeꞌ rais arekot. Mes hai he mpoir miꞌmaet ko, natuin ho muꞌakan koꞌu! Ho suma mansian, mes ho maikas ho tuam aan nahuum on reꞌ Uisneno! Ho ro bainesiꞌ!”\x + \xo 10:33 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 24:16\x* \p \v 34 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On mee? Anbi Atoran Rais Pirsait reꞌ hi mnaaꞌ ee naan, antui mnak, ‘Au utoon ain ꞌak, hi uisf ein reꞌ ia, uis fuat ein’.\x + \xo 10:34 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 82:1,2,6\x* \v 35 Hit tahiin tak, areꞌ saaꞌ ein ok-okeꞌ reꞌ matuꞌi nbin Uisneno In Suur Akninuꞌ naan, ro batuur, ma ka bisa nnoes nain sin fa. Uisneno kuun anteek atoin ein naan nak, sin reꞌ naan, ‘uis fuat ein’. \v 36 Onaim on mee mꞌes hi bisa mak Au uꞌakan natuin Au ꞌak Au ꞌjair Uisneno In Anah? Ka matoupuꞌ reko fa, tua! Fin Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan es reꞌ naruruꞌ ma nakriraꞌ naan Kau, ma In es reꞌ anhaef Kau ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia. \v 37 On nai. Karu Au ka unaob fa Au Amaꞌ In mepu, hi kais ampirsai Kau. \v 38 Mes Au unaob In meup goe piut. Onaim maski hi ka mroim fa he mpirsai Kau, mes aꞌkreꞌo msaꞌ hi ro mtoup rais sanmakat reꞌ Au ꞌmoꞌe. Nok ranan naan, hi bisa mihiin im mak, Au Amaꞌ nmafuut nok Kau. Ma Au ꞌmafuut ꞌok Ne msaꞌ.” \p \v 39 Rarit sin he nheek entein Ee, mes sin ka nheek naan Ee fa. \p \v 40 Rarit Naiꞌ Yesus annao nfain anbi noe Yarden in panin, anbi bare reꞌ nahunu te, Naiꞌ Yohanis nasrain atoniꞌ. Rarit In natua ntahan nbi naan.\x + \xo 10:40 \xt Naiꞌ Yohanis 1:28\x* \v 41 Too mfaun ein neman ma naim Je. Sin naꞌuab ein am nak, “Naiꞌ Yohanis ka nmoeꞌ fa rais sanmakat saaꞌ-saaꞌ. Mes areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ in naꞌuab anmatoom nok Naiꞌ Yesus reꞌ ia, ro batuur, oo!” \v 42 Onaim too mfaun ein anpirsai Je nbi bare naan. \c 11 \s1 Naiꞌ Lasarus in aꞌmaten \p \v 1-2 Anmuiꞌ tuaf es, kaan ee naiꞌ Lasarus. In natua nbi kuan Betania, nabu-bua nok in fetof tuaf nua, bi Maria nok bi Marta. (Bi Maria reꞌ ia, es reꞌ nꞌopaꞌ miin foo meniꞌ nbi Usif Yesus In haen, rarit annose npaek in aꞌnaak funuꞌ.) Neot es, Naiꞌ Lasarus nameen maꞌfenaꞌ.\x + \xo 11:1-2 \xt Naiꞌ Lukas 10:38-39, Naiꞌ Yohanis 12:3\x* \v 3 Onaim In feotf ein ansoun ein hanaf neu Naiꞌ Yesus am nak, “Ho partei reꞌ naiꞌ Lasarus, nameen maꞌfenaꞌ, tua.” \p \v 4 Oras Naiꞌ Yesus anneen hanaf naan ate, In naꞌuab am nak, “Menas naan ka neik je fa he nmaet. Uisneno he npaek rasi ia he naruruꞌ ma nakriraꞌ In pinan ma krahan, maut he mansian ii naikas naꞌrat-ratan Kau, es reꞌ Uisneno In Anah.” \p \v 5 Naiꞌ Yesus anneek bi Marta, orif bi Maria, ma sin naof naiꞌ Lasarus. \v 6 Oras In anneen nak, naiꞌ Lasarus nameen, In namaikaꞌ neno nua feꞌe nbi noe Yarden in panin. \v 7 Rarit In natoon In atoup noinꞌ ein am nak, “Iim he hit tfani ttein teu naiꞌ Lasarus in kuan et propinsi Yudea.” \p \v 8 Mes In atoup noinꞌ ein anprotees am nak, “Aam Tungguru. Neon goes ii, atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein he npoir naꞌmaet Ko nbi nee. Mes oras ia, Ho he mfain meu nee mtein, on mee, tua?” \p \v 9 Onaim Naiꞌ Yesus nak, “Kais mimtau! Ansuun neno, maans ee ntanaꞌ naꞌko kiku tar antea maans ee nmaeb. Naan jam boꞌes am nua, aiꞌ? Oras amnao mbi meꞌu, atoni ka nastuun fa. Fin meuꞌ gui ntanaꞌ nbi pah-pinan ia he atoniꞌ bisa nkius. \v 10 Mes karu atoniꞌ nnao nbi meisꞌokan, in nastuun fani-fani, natuin in ka nmuiꞌ fa meꞌu.”\f + \fr 11:10 \ft Naiꞌ Yesus In sairt ii nak, “Au reꞌ ia, on reꞌ meꞌu. Onaim oras Au ubua ꞌok ki feꞌe te, hi maumt ein ki.”\f* \p \v 11 Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, In natoon am nak, “Hit partei naiꞌ Lasarus antuup anrair. Mes Au of ufenaꞌ.” \p \v 12 Rarit In atoup noinꞌ ein nak, “Usiꞌ. Karu in suma ntuup ate, in sairt ii, in of nareko nfain, aiꞌ?” \p \v 13 Sin naꞌuab ein on naan, natuin sin nateenb ein Naiꞌ Yesus naꞌuab anmatoom nok tupas biasa. Te kaah, In naꞌuab anmatoom nok naiꞌ Lasarus in aꞌmaten. \v 14 Rarit Naiꞌ Yesus natoon maat-maat am nak, “On nai, naiꞌ Lasarus anmate nrair. \v 15 Au ꞌmariin Au ka ꞌbi fa nee, oras in ka nmaet fa feꞌ, maut he hi kais amsuus. Fin saaꞌ reꞌ he njair oras ia, nmoeꞌ ki bisa mpirsai Kau. Iim he tnao teu nee nai!” \p \v 16 Rarit naiꞌ Tomas, reꞌ sin nteek nak, “riꞌaan koen,” nhaman atoup noniꞌ bian sin im nak, “Iim nai! Reko nneis hit arkit tatuin Ee, maut he hit tmate te, tabu-bua tok Ne.” \s1 Usif Yesus annao neu Betania, rarit anhaan mau bi Marta \p \v 17-19 Rarit Naiꞌ Yesus sin nnaon neun kuan Betania. \p Kuan naan in aꞌroo, suma kiru teun goah naꞌko kota Yerusalem. Onaim atoin Yahudis amfaun neman naꞌkon Yerusalem he nbeꞌen ma nhaan mau bi Marta ma bi Maria. \p Oras Naiꞌ Yesus sin ntean nee te, sin feꞌ nahinin, nak, abitan bare naan ansuub anrair naiꞌ Lasarus neno haa goen. \p \v 20 Oras bi Marta nneen nak, Naiꞌ Yesus neem anrari te, in npoi ma nnao nateef nok Naiꞌ Yesus. Mes bi Maria nabaar anbi uim je nanan. \v 21 Rarit bi Marta naꞌuab neu Naiꞌ Yesus am nak, “Airoo, Usiꞌ! Bait Ho mbi ia te, au naꞌo ka nmaet fa, tua. \v 22 Mes au ꞌpirsai msaꞌ, Ho he mtoit saaꞌ es muꞌko Uisneno te, ro tebes Ho of mupein je, tua.” \p \v 23 Onaim Naiꞌ Yesus antoin je mnak, “Maꞌa! Ho naꞌo of anmoni nfain.” \p \v 24 Bi Marta anmanakuꞌ mnak, “Au uhiin ꞌak, anbi neon amsoput, oras Uisneno namonib nafaniꞌ amaets ein ok-okeꞌ, In namonib nafaniꞌ au naꞌo msaꞌ.” \p \v 25 Onaim Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Au es reꞌ umonib ufaniꞌ amaets ein. Ma Au es reꞌ aꞌfee ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot. Onaim tuaf reꞌ anpirsai Kau of napeni ꞌmonit naan, maski in nmaet. \v 26 Onaim tuaf reꞌ napeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot naan, ma npirsai Kau, of anmoin nabar-baar. Maꞌa, ho mpirsai Au uab ii, oo?” \p \v 27 In nataah am nak, “Tua! Au ꞌpirsai ꞌak, Ho reꞌ ia, es reꞌ Kristus, Tuaf reꞌ Uisneno nruur nain Je naꞌko unuꞌ. Ma Ho reꞌ ia, Uisneno In Anah, reꞌ In nbaꞌan anrair, he nreek Ee neem neu pah-pinan ia, tua.” \s1 Usif Yesus ankae \p \v 28 Bi Marta naꞌuab anrair on naan ate, in annao nfain. Rarit in nhaman in orif bi Maria, he nua sin anmesen. Onaim natoon ee mnak, “Aam Tungguru neem anrair. In he nateef nok ko.” \v 29-31 Anneen on naan ate, bi Maria anfeen rabah he nnao naim Naiꞌ Yesus. Atoin Yahudis sin reꞌ nbeꞌen ma namaik ein nok bi Maria nbin uim je nanan, ankius niit ee naen anpoi. Rarit sin natuin ee. Fin sin nateenb ein nak, in he nnao nkae neu faut natef. \p Oras naan, Naiꞌ Yesus sin ka ntaman fa feꞌ nbin kuan ee nanan. In nbi bare reꞌ bi Marta nateef nok Ne goan. \v 32 Oras bi Maria ntea bare naan, in nkius niit Naiꞌ Yesus. Rarit in nriꞌtuu nbi Naiꞌ Yesus In haen. In natoon am nak, “Airoo, Usiꞌ, oo! Bait Ho mbi ia te, au naꞌo ka nmaet fa, tua.” \p \v 33 Oras Naiꞌ Yesus ankius goe nkae, ma atoin Yahudis sin reꞌ natuin ee ankaen npin-piuns ein amsaꞌ, rarit In natoꞌo nbi In nekan ma nsuus. \v 34 In nataan am nak, “Hi msuub ee, et mee?” \p Sin natahan am nak, “Amkoen Om uum, Usiꞌ! Uum he mkius kuum, tua.” \p \v 35 Onaim Naiꞌ Yesus ankae. \v 36 Rarit atoin Yahudis sin naꞌuab ein am nak, “Amkius kiim, In nneek niis naiꞌ Lasarus!” \p \v 37 Mes bian antein naꞌuab ein am nak, “Atoniꞌ reꞌ ia, es reꞌ anfei aforot in matan, he bisa nkius. Nansaaꞌ am es In ka bisa ntahan fa naiꞌ Lasarus he kais anmaet?” \s1 Naiꞌ Lasarus anmoin anfain \p \v 38 Rarit Naiꞌ Yesus neekn Ee nsuus anmaet. Onaim In nnao npaumak-maak anbi nuat reꞌ sin anpaek je he nsuub naiꞌ Lasarus. Sin antoeb naan nuat naan nok faut kouꞌ goes. \v 39 Rarit Naiꞌ Yesus anreun tuaf anbin naan am nak, “Amtitar main fatu reꞌ ia, he mfei nuat ii eonꞌ ii feꞌ!” \p Mes bi Marta, es reꞌ amates naan in fetof, anprotees am nak, “Koi Usiꞌ! In nmaet neno haa goen, tua! Of nafoo.” \p \v 40 Naiꞌ Yesus namnaub ee mnak, “Mumnau feꞌe na, oo? Au utoon ꞌain ꞌak, karu ho mpirsai Kau batuur-batuur ate, ho bisa mkius Uisneno In pinan ma krahan.” \p \v 41 Rarit tuaf fauk antitar ma nfonat fatu naan naꞌko nuat. Rarit Naiꞌ Yesus anbaisenu nꞌain neon goe tnanan, onaim In nak, “Aam Honiꞌ! Au ꞌtoit makasi, natuin Ho mneen ma mutniin Kau, tua. \v 42 Au uhini ꞌrair, uꞌko oras ahunut ꞌak, Ho mneen Kau piut. Mes oras ia Au uꞌuab on naan, maut he atoin ein reꞌ anhaken esan reꞌ ia bisa nahinin nak, Ho es amhaefan Kau, tua.” \v 43 Oras In naꞌuab anrair on naan ate, In nhaman ma nkoaꞌ neik haan koꞌu mnak, “Lasarus! Ampoi uum nai!” \p \v 44 Onaim amates naan anpoi naꞌko nuat naan in nanan. Anmuiꞌ tais reꞌ npaek je he nꞌaum amates in aꞌniman ma in haen. Anmuiꞌ tais reꞌ nkuub naan in human amsaꞌ. Naiꞌ Yesus anreun sin reꞌ nbin naan am nak, “Ampukai main tais ein naan feꞌ, maut he in nnao!” \s1 Sin namin ranan he naꞌmaet Usif Yesus \r (Naiꞌ Mateos 26:1-5, Naiꞌ Markus 14:1-2, Naiꞌ Lukas 22:1-2) \p \v 45 Oras sin niit Naiꞌ Yesus anmoeꞌ on naan, atoin Yahudis amfaun reꞌ neem ma nbeꞌen nok bi Maria, npirsai neun Naiꞌ Yesus. \v 46 Mes anmuiꞌ bian annao nateef nok partei pirsait Farisis sin, he natonan sin Naiꞌ Yesus In aꞌmoeꞌ naan. \p \v 47 Rarit aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma atoin Farisis nabuan he namin ranan. Sin natanan am nak, “Atoniꞌ naan anmoeꞌ rais sanmakat humaꞌ-humaꞌ! Onaim hit he tmoeꞌ on mee ttein? \v 48 Fin karu hit tkoon Ee, of too mfaun ein nafnekan ma nhaarp Ee on reꞌ In njair sin usif. Nok ranan naan, sorarus Roma of neem nareuꞌ hit Uim Onen Uuf ma hit pah.” \p \v 49 Toon naan, naiꞌ Kayafas es anjair aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu. In naꞌuab am nak, “Amonot! Hi ka mihiin fa saaꞌ-saaꞌ! \v 50 Fin reko nneis neu ki, karu suma tuaf es anmaet neu too mfaun. Fin karu kahaf, sorarus Roma sin of nareuꞌ nain pah Yahudis aꞌteme-ꞌteme!” \v 51 Naiꞌ Kayafas ka naꞌuab fa natuin in romin kuun. Fin Uisneno npaek in fefan, natuin in njair aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu anbi toon naan. Es naan ate, naiꞌ Kayafas natoon nain nak, Naiꞌ Yesus of anmaet neu atoin Yahudis sin ok-okeꞌ. \v 52 Te kaah, In ka suma nmaet neu pah Yahudis sin nmesen fa, mes neu Uisneno In aanh ein reꞌ namraur ma nariis naheun pah-pinan ia. In of anmoeꞌ sin anjarin pah meseꞌ. \p \v 53 Natuin naiꞌ Kayafas in uab naan, es naan ate, nmurai oras naan, atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein namin ranan he naꞌmaet Naiꞌ Yesus. \p \v 54 Onaim Naiꞌ Yesus ka nnao maat-maat fa nbi atoin Yahudis sin aꞌnaet ein sin atnaank ein. In neik In atoup noinꞌ ein antet-kotin neu kota es, kaan ee Efraim, reꞌ anpaumaak anbi baer ruman. Ma sin natuan ntaahn ein nbin naan.\x + \xo 11:54 \xt Surat Sensus 9:10\x* \p \v 55 Oras naan, rais pirsait Yahudi sin neon koꞌu Paska npaumak-maak anrair. Biasa too mfaun naꞌkon bare bian neman ma nabuan nbin kota Yerusalem, he nok anbin fesat Paska naan. Sin ntea nahunun, he nakninuꞌ sin tuak ein natuin rais pirsait ii in atoran. \v 56 Too mfaun ein reꞌ neem anbin kota Yerusalem naan, nam-naim Naiꞌ Yesus. Oras sin nhaken nbin Uim Onen Uuf ee in kintal, sin nmaktaan ein am nak, “On mee? Hi peint ein, on mee? Hi mitenab mak, Naiꞌ Yesus he neem nok anbi fesat rais pirsait ia, aiꞌ kaah?” \v 57 Mes aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma atoin Farisis sin anfeen prenat am nak, “Karu nmuiꞌ tuaf reꞌ nahiin Naiꞌ Yesus et mee te, mitoon kai!” Te kaah, sin nmuꞌin sarit he nheek naan Ee. \c 12 \s1 Bi Maria nꞌoop miin foo meniꞌ nbi Usif Yesus In haen \r (Naiꞌ Mateos 26:6-13, Naiꞌ Markus 14:3-9) \p \v 1 Rarit neno nee feꞌe te, naꞌ oras neon Paska ntea, Naiꞌ Yesus sin neman nbin kuan Betania. Naiꞌ Lasarus sin natuan nbin naan. Naiꞌ Lasarus naan, es reꞌ amates reꞌ Naiꞌ Yesus namonib nafainꞌ ee. \v 2 Rarit sin nahanan, he Naiꞌ Yesus anbukae oras fai nok sin. Bi Marta es antuthae nbi mei. Naiꞌ Lasarus antoko nbi mei nabu-bua nok Naiꞌ Yesus. \v 3 Rarit bi Maria nait miin foo meniꞌ asli bootr es, reꞌ maꞌosaꞌ. Onaim in nꞌoop minaꞌ naan anbi Naiꞌ Yesus In haen. Rarit in npaek in aꞌnaak fuun ein he nnoes Naiꞌ Yesus In haen. Onaim umi naan in nanan foo meniꞌ okeꞌ.\f + \fr 12:3 \ft Suur Akninuꞌ Uab Yunani ntui mnak, minaꞌ naan in kaan ee, \ft \+it ‘nardos’\+it*, reꞌ unuꞌ te, atoniꞌ nmoeꞌ je naꞌko hau ꞌbaꞌaf reꞌ foo meniꞌ. Suur Akninuꞌ Uab Indonesia nak, ‘narwastu’. Suur Akninuꞌ Uab Yunani ntui msaꞌ nak, botor naan in aꞌnaen ii, \+it ‘litra’\+it* es, es reꞌ gram natun tenu mboꞌ nua mniim (325), aiꞌ of oniꞌ liter asteen es.\f* \x + \xo 12:3 \xt Naiꞌ Lukas 7:37-38\x* \p \v 4 Mes Naiꞌ Yesus In atoup noin es, kaan ee naiꞌ Judas Iskariot, reꞌ of naꞌsosaꞌ Naiꞌ Yesus, anprotees am nak, \v 5 “Hoe! Nansaaꞌ am es in ka naꞌsosaꞌ fa miin foo meniꞌ ia? Fin in osan on reꞌ tuukn es in kai toon es. Reko nneis in naꞌsosaꞌ, he nfee roit ein neu atoin amaꞌmuiꞌt ein!”\f + \fr 12:5 \ft Suur Akninuꞌ Uab Yunani ntui mnak, minaꞌ naan in oosn ii, \ft \+it ‘denari’\+it* natun teun (300). Denari es, humaꞌ meseꞌ on reꞌ tuukn es in kai anbi neon goes.\f* \v 6 Te kaah, naiꞌ Judas naꞌuab on naan ka natuin fa in nneek atoin amaꞌmuiꞌt ein. Mes natuin in reꞌ naan, abakat. In njair Naiꞌ Yesus sin anaaꞌ roit, mes in nakpoꞌe roit naꞌko kas. \p \v 7 Mes Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Amkonan bifee reꞌ ia. Natuin in natunuꞌ nain miin foo meniꞌ ia, he nabarab Au aok amates he sin nsuub Kau. \v 8 Atoin amaꞌmuiꞌt ein etan hi tnaanm ein piut. Mes Au of ka ubu-bua ꞌok ki fa piut.”\x + \xo 12:8 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 15:11\x* \s1 Aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein namin ranan he naꞌmaet naiꞌ Lasarus \p \v 9 Rarit atoin Yahudis amfaun nahinin nak, Naiꞌ Yesus et kuan Betania. Sin neman he nkius Goe. Sin neman he nkius naiꞌ Lasarus amsaꞌ. Fin sin annenan am nak, Naiꞌ Yesus namonib nafaniꞌ naiꞌ Lasarus naꞌko in aꞌmaten. \v 10 Mes aꞌnaak pirsait ein sin aꞌnaakt ein nabuan he namin ranan he naꞌmaet naiꞌ Lasarus amsaꞌ. \v 11 Fin tuaf amfaun naꞌkon atoin Yahudis sin anneen anmatoom nok naiꞌ Lasarus in retan, rarit sin npirsain Naiꞌ Yesus. Sin ka nromin fa he natniin atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein antein. \s1 Usif Yesus antaam anbi kota Yerusalem on reꞌ kaes koꞌu \r (Naiꞌ Mateos 21:1-11, Naiꞌ Markus 11:1-11, Naiꞌ Lukas 19:28-40) \p \v 12 Nokaꞌ on naan ate, too mfaun ein reꞌ neem he nok anbin fesat Paska nbin kota Yerusalem naan, annenan am nak, Naiꞌ Yesus he neem neu naan amsaꞌ. \v 13 Rarit sin annao nꞌoten hau noo peta, he npaek sin he nseun Naiꞌ Yesus In amneman, nahuum on reꞌ In reꞌ naan kaes koꞌu. Onaim sin arsin anhunun ma nsakanan ok-okeꞌ mnak, \q1 \it “Hosana!\it* Hai mpures ma mboꞌis Uisneno! \q2 Fin Uisneno naruruꞌ ma nakriraꞌ In nekan arekot neu Israꞌel in Usif, \q3 reꞌ neem neik Uisneno In kanan!”\x + \xo 12:13 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 1 \x* \p \v 14 Rarit Naiꞌ Yesus napein bikaes keledai feuꞌ goes, onaim In nsae. Naan on reꞌ matuꞌi nbi Uisneno In Suur Akninuꞌ mnak, \q1 \v 15 “Hi abit kota Yerusalem, kais mimtau! \q2 Hi abit kota ‘Sion’ reꞌ ia, amkius meu ne feꞌ!\f + \fr 12:15 \ft Kota Sion naan, es reꞌ kota Yerusalem in kanan bian.\f* \q1 Fin hi Uisf ee neem! \q2 In neem ansae bikaes keledai feuꞌ goes.”\x + \xo 12:15 \xt Naiꞌ Sakarias 9:9\x* \p \v 16 Oras naan, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein ka nahinin fa rasin naan in sairt ii saaꞌ. Mes oras In nmoni nfain naꞌko In aꞌmaten, ma Uisneno nait naꞌrat-raatn Ee, naꞌ sin namnau niit rasin reꞌ Uisneno In Suur Akninuꞌ ntui nmatoom nok Ne. Sin namnau atoni mfaun ein sin rais hormaat neun Ee msaꞌ. \p \v 17 Oras Naiꞌ Yesus namonib nafaniꞌ naiꞌ Lasarus naꞌko in aꞌmaten, rarit anhaman naan ee npoi naꞌko nopu naan, anmuiꞌ too mfaun nabu-buan nok Naiꞌ Yesus. Onaim oras ia, sin naretaꞌ neu-mneman anmatoom nok saaꞌ reꞌ unuꞌ te, sin nkius nitan kuuk. \v 18 Es naan ate, too mfaun ein neem anseun Naiꞌ Yesus anpaumak-maak kota Yerusalem, natuin sin nnenan nak, In nmoꞌe nrair rais sanmakat naan. \v 19 Rarit atoin Farisis sin naꞌuab ein am nak, “Phueꞌ! Amkius feꞌ! Mansian ii ok-okeꞌ abit pah-pinan ia antaisibun he natuin Ee! Of in amsoupn ii, hit es reꞌ asusat! Karu on naan ate, hit he tmoeꞌ on mee ttein?” \s1 Anmuiꞌ atoin Yunanis tuaf fauk reꞌ nroim he nateef nok Usif Yesus \p \v 20 Anmuiꞌ tuaf fauk naꞌko atoin Yunanis reꞌ ka Yahudis fa, reꞌ neem anbi kota Yerusalem nabu-bua nok atoniꞌ bian sin, he nokan nbin fesat Paska nbin naan. Sin he naꞌbesan neun Uisneno msaꞌ. \v 21 Onaim sin nateef nok naiꞌ Felipus, naꞌko kuan Betsaida nbi propinsi Galilea. Sin ntotin am nak, “Baꞌe! Hai he miteef mok Naiꞌ Yesus.” \p \v 22 Rarit naiꞌ Felipus annao natoon naiꞌ Anderias. Onaim sin nua sin annao naꞌuab nok Naiꞌ Yesus. \v 23-24 Rarit Naiꞌ Yesus natonan sin im nak, “Au oors ii ntea nrair. Onaim Au ro he ꞌmaet feꞌ, naꞌ Uisneno nait naꞌrat-ratan Kau. Batuur on naan! Hit tataib nok fini. Karu hit tseen maak fini, in ro he nreuꞌ anbi auf goe feꞌ, naꞌ in nmoin, he in bisa napoitan afa mfa-faun. Fin karu ka on fa naan, in feꞌ nabaar makaꞌ fuaꞌ meesꞌ aah. \v 25 Tuaf reꞌ ka nfairoir ma ntoe fa Uisneno In romin, natuin in nneek naan in aꞌmonin anbi pah-pinan ia, of aꞌmonin naan namreꞌu nkoon. Mes tuaf reꞌ nroim he nnonaꞌ ma nkonan in aꞌmonin anbi pah-pinan ia, of napeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa.\x + \xo 12:25 \xt Naiꞌ Mateos 10:39, 16:25, Naiꞌ Markus 8:35, Naiꞌ Lukas 9:24, 17:33\x* \v 26 Tuaf reꞌ he ntuthae Kau, in ro he nok Kau piut. Es naan ate, Au ꞌbi mee te, Au ameupt ein anbin naan amsaꞌ. Fin karu nmuiꞌ tuaf reꞌ ntuthae Kau, of Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan anhormaat ee.” \s1 Usif Yesus natoon nain anmatoom nok In aꞌmaten \p \v 27 Naiꞌ Yesus antuut antein am nak, “Au ꞌsuus aꞌmaet. Mes Au he ꞌak on mee ꞌtein? Au ro ꞌtoit ꞌak, ‘Aam! Mufetin Kau, maut he Au kais aꞌmaet oras ia,’ aiꞌ? Kaah fa, tua! Au ka ꞌtoit fa on naan, natuin In anhaefan Kau ꞌuum, maut he Au ꞌmaet. \v 28 Onaim reꞌ Au ꞌtoit ji, on nai: ‘Aam. Maut he Au utuin Amaꞌ Ho roim aan, tua, maut he mansian ii ok-okeꞌ naikas naꞌrat-ratan Amaꞌ Ho kanam naan, tua.’ ” \p Onaim anmuiꞌ hanaf es naꞌko neon goe tnanan nak “Au ꞌaikas uꞌrat-ratan Au kanak. Ma Au he ꞌaikas uꞌrat-ratan ufaniꞌ ꞌteinꞌ ee msaꞌ.” \p \v 29 Ma too mfaun ein reꞌ anhaken nbin naan, anneen hanaf naan, ma sin nak, “Hae! Anmuꞌi ꞌrotos!” \p Bian antein naꞌuab ein am nak, “Kahaf! Uisneno In ameupt es naꞌko sonaf neno tunan naꞌuab nok Ne.” \p \v 30 Mes Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Hanaf feꞌe na neu ki, ka neu Kau fa. \v 31 Oras ia, mansian pah-pinan ro he nbaisenun nꞌanin Uisneno, he In nafeek sin rasin. In ro he nriuꞌ napoit Amoeꞌ Maufinu msaꞌ, reꞌ annaaꞌ aprenat anbi pah-pinan ia. \v 32 Oras atoniꞌ nakfirit Kau nbi hau nehe, Au of aꞌheer mansian ii ok-okeꞌ he sin anpirsai Kau.” \v 33 (In naꞌuab on naan, he naruruꞌ ma nakriraꞌ In aꞌmaten nok ranan on mee.) \p \v 34 Rarit atoin ein anbin naan, anmaktaan ein am nak, “Hai mneen miit miꞌko Uisneno In Atoran nak, of Kristus anmoin nabar-baar. Kristus nok Mansian Batuur-Batuur reꞌ naan, humaꞌ meseꞌ, oo? Onaim nansaaꞌ am es Ho mak, ‘Sin of nakfirit Mansian Batuur-Batuur anbi hau nehe?’ Te Mansian Batuur-Batuur reꞌ naan, sekau?”\x + \xo 12:34 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 110:4, Naiꞌ Yesaya 9:6, Naiꞌ Yeskial 37:25, Naiꞌ Danial 7:14\x* \p \v 35 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Ka ꞌroo fa ntein, meꞌu naꞌko Kau ka ntanaꞌ ki fa goen. Onaim oras Au ꞌbi ia feꞌ, hi ro he mmoin mimneo ma mimnoon, maut he maufinu reꞌ nbi hi neekm ein, kais anꞌeek naan meꞌu naan. Fin tuaf reꞌ nnao nbi meisꞌokan, ka nahiin fa in he nnao neu mee. \v 36 Oras meꞌu naꞌko Kau nmuiꞌ feꞌ, hi ro he mpirsai Kau, maut he hi mjair tuaf reꞌ mmoni mbi meꞌu, he mihiin im mak, hi he mnao meu mee.” \p Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, In antet-koit naꞌko too mfaun ein, maut he In bisa nmees kuun. \s1 Atoin Yahudis sin ka npirsai fa Usif Yesus \p \v 37 Maski Naiꞌ Yesus anmoeꞌ rais sanmakat amfaun anbi too mfaun ein sin humak ma sin matak, mes sin ka nromin fa he npirsai Je. \v 38 Naan on reꞌ Uisneno In mafefa kninuꞌ, naiꞌ Yesaya, natoon nani mnak, \q1 “Usiꞌ, oo! Ka nmuiꞌ fa tuaf reꞌ npirsai hai uab ein! \q1 Fin maski Ho mururuꞌ ma mukriraꞌ mrair Ho kuasam, \q2 mes mansian ii nforon nmaten, tua!”\x + \xo 12:38 \xt Naiꞌ Yesaya 53:1\x* \p \v 39 Es naan ate, atoin Yahudis bian sin ka bisa npirsai fa Uisneno oras ia, on reꞌ naiꞌ Yesaya ntui nbi bare bian am nak, \q1 \v 40 “Uisneno nmoeꞌ sin neek ein on reꞌ nforon, \q2 maut he sin ka bisa nkisu ntenin fa. \q1 In nkonan sin neek ein anjari fatu, \q2 he sin kais nahinin nok reko. \q1 Amkonan sin on reꞌ naan, \q2 he sin kais antebi nfain neman he naim Kau, \q2 ma Au kais urekoꞌ sin.”\x + \xo 12:40 \xt Naiꞌ Yesaya 6:10\x* \p \v 41 Naiꞌ Yesaya naꞌuab on naan, natuin in nkisu nrair Naiꞌ Yesus In pinan ma krahan, rarit in naretaꞌ nain anmatoom nok Naiꞌ Yesus. \p \v 42 Maski on naan amsaꞌ, mes too mfaun ein anpirsain Naiꞌ Yesus. Ka suma atoin biasa fa nmees, mes anmuiꞌ atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein bian reꞌ npirsai Je msaꞌ. Mes sin ka nmanakuꞌ fa Naiꞌ Yesus anbi too mfaun ein sin humak ma sin matak, natuin sin namtaun, of atoin Farisis sin anriuꞌ napoitan sin naꞌkon uim onen. \v 43 Aꞌnaet ein sin ka nfairoir ma ntoe fa karu Uisneno es anboꞌis sin, natuin sin nroim nanesib he napenin boꞌis naꞌko mansian. \s1 Usif Yesus In Kabin ma Prenat naruruꞌ ma nakriraꞌ atoniꞌ in baturan \p \v 44 Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab nok haan maꞌtaniꞌ mnak, “Tuaf reꞌ npirsai Kau naan, in ka npirsai Kau fa ꞌmees jah, mes in npirsai Tuaf reꞌ nhaefan Kau msaꞌ. \v 45 Fin karu atoniꞌ niit Kau, in niit Tuaf reꞌ nhaefan Kau msaꞌ. \v 46 Au ꞌuum he ꞌjair on reꞌ meꞌu ꞌbi pah-pinan ia. Maut he mansian ii arsin reꞌ npirsai Kau, ka nmonin fa nbin meisꞌokan. \v 47 Karu nmuiꞌ tuaf reꞌ nneen ma natniin Au Uab ein, mes ka nmoeꞌ natuin sin fa, Au ka ufeek fa in hukun. Fin Au sairt ii Au ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia, ka he ufeek fa mansian ii in hukun, mes Au he ꞌsoi ufetin sin naꞌko sin sanat ma penu sin. \v 48 Mes mansian ii arsin reꞌ ntorak Kau ma ka ntoup fa Au Uab ein, anmuiꞌ in afeek rasi. Fin oras neon amsoupt ee neem, Uab ein reꞌ Au uꞌuab ꞌiit sin, of es reꞌ nafeek atoniꞌ humaf on reꞌ naan in hukun. \v 49 Natuin Au ka uꞌuab ꞌiit fa ꞌeik Au kaank aa kuuk. Mes Au uꞌuab ꞌeik Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan In kanan. Fin In reꞌ naan es reꞌ anhaefan Kau. Ma in es reꞌ naprenat Kau nak, Au ro he uꞌuab ꞌak saaꞌ. \v 50 Au uhini msaꞌ ꞌak, In aprenat naan neiki ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa. Es naan ate, Au uꞌuab utuin ahaa saaꞌ reꞌ Au Amaꞌ nreun he Au uꞌuab.” \c 13 \s1 Usif Yesus nafaun In atoup noinꞌ ein sin haek ein \p \v 1 Oras neon koꞌu Paska ka nmurai fa feꞌ, Naiꞌ Yesus nahini nrair nak, In oors ee ntea nrair, In ro he npoi nasaitan pah-pinan ia, ma nfain neu In Amaf abit sonaf neno tunan. Mes In nneek niis Iin na reꞌ abitan pah-pinan ia, tar antea In nnonaꞌ ma nfee In aꞌmonin aꞌteme-ꞌteme neu sin. \p \v 2 Oras naan, niut reuꞌf ein sin aꞌnakat ankopoꞌ ma nfuriꞌ naiꞌ Judas, es reꞌ naiꞌ Simon Iskariot in anah, he in naꞌsosaꞌ Naiꞌ Yesus. Rarit naiꞌ Judas nafeek anrair he nmoeꞌ on naan, oras Naiꞌ Yesus sin ntokon ma nbukaen fesat Paska naan. \p \v 3 Naiꞌ Yesus nahini nrair nak, Uisneno es anhaef Ee neem anbi pah-pinan ia, ma ka ꞌroo fa ntein, In ro he nfain neu Uisneno. Ma In nahini msaꞌ nak, In Amaf abit sonaf neno tunan annonaꞌ ma nfee areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ neu In aꞌniman. \v 4 Rarit Naiꞌ Yesus anfeen naꞌko mei, onaim anfei In baur kotif. Onaim In nait poꞌuk es, he nꞌabaꞌkenaꞌ nbi In atnanan. \v 5 Rarit In nꞌoop oe nbi bokor aan es. Onaim In nmurai nafaun In atoup noinꞌ ein sin haek ein. Nafaun anrair es ate, In annoes nameot goe npaek poꞌuk reꞌ In nꞌabaꞌkeen ee nbi In atnanan. \v 6 In nafaun sin haek ein meseꞌ-meseꞌ. Antea Naiꞌ Simon Petrus on nai te, in nataan am nak, “Usiꞌ! Ho he mufaun au haek ein amsaꞌ, aa oo?” \p \v 7 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Oras ia, ho ka muhiin fa feꞌ anmatoom nok saaꞌ reꞌ Au ꞌmoeꞌ je reꞌ ia. Mes aꞌroo-ꞌroo te, of ho muhiin.” \p \v 8 Mes naiꞌ Petrus anprotees am nak, “Kais on naan, tua! Au ka ꞌkonan Ko fa he mufaun Au haek ein, tua.” \p Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Karu au ka ufaun ukninuꞌ fa ho haem ein ate, ho ka mmafuut fa mok Kau.” \p \v 9 Naiꞌ Simon Petrus nataah am nak, “Usiꞌ, karu on naan ate, Ho kais mufaun au haek ein anmesen. Mes mufaun au ꞌnimak ma mboe au ꞌnakak amsaꞌ, tua!” \p \v 10 Rarit Naiꞌ Yesus nataah ee mnak, “Atoniꞌ reꞌ naniu nrair, suma nafanu haa in haek ein. Fin in aon ee kninuꞌ nrair. Batuur, hi neekm ein kniunꞌ ein anrarin, mes hi ka kninuꞌ ki fa ok-okeꞌ.” \v 11 (Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan, natuin In nahini nrair sekau es reꞌ he naꞌsoos Ee. Es naan ate, In naꞌuab am nak, “hi ka kninuꞌ ki fa ok-okeꞌ.”) \p \v 12 Oras Naiꞌ Yesus nafanu nrair sin haek ein, In anpaek nafaniꞌ In baur kotif, ma nnao ntoko nfain. Rarit In nataan sin im nak, “On mee? Oras Au ufaun hi haem ein hi mihiin Au sairt ii, aiꞌ kaah? \v 13 Hi mroim he mteek Kau mmak, ‘Aam Tungguru’ ma ‘Usiꞌ’. Naan pantas, natuin Au on reꞌ naan. \v 14 Mes karu hi Tungguru ma hi Usiꞌ reꞌ ia, nafanu nrair hi haem ein on reꞌ aan renuꞌ-aan reek es, on mee nok ki? Hi ro he mtuthae es nok es amsaꞌ, on reꞌ: hi ro he mifaun es nok es in haek ein amsaꞌ. \v 15 Fin Au ꞌjari ꞌtopeꞌ ꞌeu ki. Au ꞌmoeꞌ on mee te, hi ro he mmoeꞌ mituin on naan amsaꞌ.\x + \xo 13:15 \xt Naiꞌ Lukas 22:27\x* \v 16 Batuur! Au utoon ki. Aan renuꞌ-aan rekaꞌ tuaf es ka koꞌu nneis fa naꞌko in usin. Ma haef es ka koꞌu nneis fa naꞌko tuaf reꞌ anhaefn ee.\x + \xo 13:16 \xt Naiꞌ Mateos 10:24, Naiꞌ Lukas 6:40, Naiꞌ Yohanis 15:20\x* \v 17 Natuin hi mihini mrair rasin ia, hi mipein upan ma paꞌe karu hi mmoeꞌ mituin on naan. \p \v 18 Au ka uꞌuab fa nmatoom nok ki ok-okeꞌ. Au uhiin batuur-batuur tuaf reꞌ Au ꞌpiri ꞌrair sin. Maski on naan amsaꞌ, mes rasi naan ro he njair, on reꞌ saaꞌ reꞌ matuꞌi nain anbi Uisneno In Suur Akninuꞌ nak, ‘Tuaf reꞌ ntook ma nbukae nabu-bua nok kau, nkoit ma nnao nasaitan kau.’\x + \xo 13:18 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 41:10\x* \v 19 Au utoon ꞌain ki, karu atoniꞌ nnao nasaitan Kau on naan, hi bisa mpirsai mmak, Au reꞌ ia Kristus. \v 20 Batuur! Au utoon urari msaꞌ ꞌak, sekau es anfei in nekan he ntoup atoniꞌ reꞌ Au ꞌhaefan sin, in antoup Kau msaꞌ. Ma sekau es antoup Kau nok reko, in ntoup Tuaf reꞌ nhaefan Kau msaꞌ.”\x + \xo 13:20 \xt Naiꞌ Mateos 10:40, Naiꞌ Markus 9:37, Naiꞌ Lukas 9:48, 10:16\x* \s1 Usif Yesus natoon nain nak, of anmuiꞌ tuaf reꞌ naꞌsoos Ee \r (Naiꞌ Mateos 26:20-25, Naiꞌ Markus 14:17-21, Naiꞌ Lukas 22:21-23) \p \v 21 Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, In neekn ee ka ntaininaꞌ fa. Rarit In natoon am nak, “Reꞌ Au uꞌuab ee ji, ro batuur. Tuaf es naꞌko ki of naꞌsosaꞌ Kau.” \p \v 22 Annenan on naan ate, In atoup noinꞌ ein anmakisun es nok es, fin sin nkekun. Sin ka nahiin nanan fa nak, In sairt ii neu sekau. \v 23 Anbi naan amsaꞌ anmuiꞌ tuaf es naꞌko sin, reꞌ Naiꞌ Yesus anneek (es reꞌ au, naiꞌ Yohanis, atuis surat reꞌ ia).\f + \fr 13:23 \ft Tatuin harat akrei ma atoin ahiint ein, ‘atoup noniꞌ reꞌ Naiꞌ Yesus anneek ee’ naan es reꞌ naiꞌ Yohanis, reꞌ atuis surat reꞌ ia.\f* Au ꞌtoko ꞌbi Naiꞌ Yesus in abnapan bian. \v 24 Onaim naiꞌ Simon Petrus ansenen nok in aꞌnakan, he au bisa ꞌaim ꞌiit rasi naan he uhiin Naiꞌ Yesus In sairt ii, nak sekau. \p \v 25 Rarit au ꞌsiriꞌ ꞌpaumaak aꞌtein ꞌeu Naiꞌ Yesus, he utaan ꞌak, “Tuaf reꞌ Ho sairt ii, sekau, tua?” \p \v 26 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On nai. Au he ꞌait utunuꞌ piis es he urepaꞌ ꞌeu ꞌpik-oef, rarit Au ꞌfee je ꞌeu tuaf reꞌ Au ꞌsari.” In narepaꞌ nrair utunuꞌ naan, In nfee je neu naiꞌ Judas, es reꞌ naiꞌ Simon Iskariot in anah. \v 27 Antoupu nrair utunuꞌ naan ate, niut reuꞌf ein sin aꞌnakat antaam anbi naiꞌ Judas in nekan. Rarit Naiꞌ Yesus natoon ee mnak, “Munapaꞌ nai! Ho he mmoeꞌ saaꞌ ate, mmoeꞌ je nai. Kais ampao mtein!” \v 28 Mes naꞌko sin reꞌ ntokon nbin naan, tuaf meseꞌ msaꞌ ka nahiin naan fa nansaaꞌ am es Naiꞌ Yesus naꞌuab on reꞌ naan. \v 29 Natuin naiꞌ Judas anjair sin anaaꞌ roit, bian natenab nak, Naiꞌ Yesus In sarit feꞌe na oras in anreun naiꞌ Judas, “Amnao msoos saaꞌ reꞌ hit tperluu he tbukae fesat Paska.” Ma bian nateenb ein nak, In sairt ii, “Amnao mfee roit aꞌkreꞌo meu atoin amaꞌmuiꞌt ein.” \p \v 30 Oras naiꞌ Judas antoup naan utunuꞌ naan ate, in npoi rabah. Oras in npoi te, anmeisꞌokan anrair. \s1 Prenat feꞌu \p \v 31 Oras naiꞌ Judas anpoi nrair, Naiꞌ Yesus natoon am nak, “Au reꞌ ia, Mansian Batuur-Batuur. Oras ia, in oors ee ntea nrair he Uisneno naikas naꞌrat-ratan Kau. Rasi naan of anmoeꞌ mansian ii nkius ma niit Uisneno In pinan ma krahan amsaꞌ. \v 32 Natuin Au ꞌmafuut ꞌok Uisneno, ukriraꞌ ma ururuꞌ In pinan ma krahan, es naan ate, In naikas naꞌrat-ratan Kau. Ma In ka npa-pao fa ntein. \p \v 33 Au anah ki arki! Maski Au ꞌneek ꞌiis ki, mes ka ꞌroo fa te, Au ka ubu-bua ꞌok ki ꞌtein fa goen. Hi of maim Kau, mes ka miit Kau fa. Au utoon ki reꞌ ia, on reꞌ Au utoon ee ꞌeu atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein ꞌak, ‘Au ꞌnao ꞌeu baer jes reꞌ hi ka bisa mituin Kau fa.’\x + \xo 13:33 \xt Naiꞌ Yohanis 7:34, 8:22-23\x* \v 34 Au ꞌfee ki prenat feꞌu es, on nai: \it hi ro he mmaneek es nok es, nahuum on reꞌ Au ꞌneek ki\it*. Onaim hi ro he mmaneek es nok es amsaꞌ.\x + \xo 13:34 \xt Naiꞌ Yohanis 15:12,17, 1 Naiꞌ Yohanis 3:23, 2 Naiꞌ Yohanis 5\x* \v 35 Karu hi mmaneek on naan ate, mansian ii ok-okeꞌ bisa nahinin nak, hi reꞌ ia Au atoup noinꞌ ein.” \s1 Usif Yesus natoon nain nak, naiꞌ Petrus he nasuan Ee \r (Naiꞌ Mateos 26:31-35, Naiꞌ Markus 14:27-31, Naiꞌ Lukas 22:31-34) \p \v 36 Rarit naiꞌ Simon Petrus nataan Ee mnak, “Ho he mnao on mee, tua?” \p Naiꞌ Yesus nataah ee mnak, “Au ꞌnao ꞌeu baer jes reꞌ ho ka bisa mutuin Kau fa oras ia. Mes namuni te, ho mnao meu nee msaꞌ.” \p \v 37 Naiꞌ Petrus nataan Ee mnak, “Usiꞌ! Nansaaꞌ am es au ka bisa utuin Ko fa oras ia? Fin au ubarab aꞌrair he ꞌmaet utuin Ko, tua!” \p \v 38 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Batuur, aa oo? Ho he mnonaꞌ ma mfee ho ꞌmonim he mmaet meu Kau, oo? Amneon ii, on nai: maun goe ka nkokreoꞌ fa feꞌe te, ho musuan amrair Kau no teun goen.” \c 14 \s1 Ka tiit attein fa ranan he tareko tfain tok hit Amaꞌ; suma nanete npeoꞌ Usif Yesus anmees kuun \p \v 1 Naiꞌ Yesus antuut antein am nak, “Hi kais mitenab. Ampirsai meu Uisneno. Ma mpirsai Kau msaꞌ. \v 2 Anbi Au Amaꞌ In bare ꞌtua-haꞌ, nmuiꞌ keꞌen amfa-faun. Karu ka nanokab fa te, Au ro he utoon ꞌain ki. Oras ia, Au he ꞌnao ubarab bare ꞌeu ki ꞌbi nee. \v 3 Oras Au ꞌnao ꞌrair, ma ubarab aꞌrair bare ꞌeu ki, Au of aꞌfain ꞌuum he hi mituin Kau. Nok ranan naan, Au ꞌbi mee te, hi mbi naan amsaꞌ. \v 4 Fin hi mihini mrair ranan he mnao meu bare reꞌ Au he ꞌnao ꞌeu na ji.” \p \v 5 Mes naiꞌ Tomas nataan am nak, “Usiꞌ! Hai ka mihiin fa mak, Ho he mnao meu mee. Onaim on mee mꞌes hai bisa mihiin ranan he tnao teu bare naan?” \p \v 6 Onaim Naiꞌ Yesus natoon am nak, “Ka nmuiꞌ fa ranan es antein reꞌ neik mansian ii ntean Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan. Suma nanete npeꞌo haa Kau. Fin Au reꞌ ia, ranan teu Uisneno. Au reꞌ ia, es reꞌ aꞌnaaꞌ saaꞌ reꞌ batuur. Ma Au reꞌ ia, es reꞌ aꞌnonaꞌ ma ꞌfee ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot. \v 7 Kar-karu hi mihiin Kau batuur ate, hi mihiin Au Amaꞌ msaꞌ. Onaim anmurai naꞌko oras ia, hi mihini mrair Je, ma miit amrair Je msaꞌ.” \p \v 8 Naiꞌ Felipus antoti mnak, “Usiꞌ! Mururuꞌ ma mukriraꞌ Ho Amaꞌ meu kai feꞌ! On naan ate, nanokab anrair, tua.” \p \v 9 Onaim Naiꞌ Yesus natoon ee mnak, “Ipu! Au ubu-bua ꞌok ki ꞌroo-ꞌroo goen, mes hi ka mihiin Kau batuur fa feꞌ, joo? Fin tuaf reꞌ niit anrair Kau, naan nahuum on reꞌ In niit anrair Au Amaꞌ. Nansaaꞌ am feꞌe na ho mtoti mtein am mak, ‘Mururuꞌ Amaꞌ meu kai’? \v 10 On mee? Oras Au ꞌak Au ꞌmafuut ꞌok Au Amaꞌ, ma Au Amaꞌ nmafuut nok Kau msaꞌ, ho mpirsai Kau, aiꞌ kaah? Uab ein reꞌ Au uꞌuab ꞌeu ki sin reꞌ naan, ka naꞌuun ma naꞌbaꞌan fa nbin Au kuuk, mes sin naꞌuun ma naꞌbaꞌan nbin Au Amaꞌ. Ma In npaek Kau he unaob In meup goe piut. \v 11 Ampirsai Kau oras Au ꞌak, Au ꞌmafuut rek-reko ꞌok Au Amaꞌ, ma In nmafuut rek-reko nok Kau msaꞌ. Mes karu hi ka bisa fa he mpirsai Kau on naan ate, ampirsai Kau natuin hi miit amrair areꞌ kanan rasi reꞌ Au ꞌmoeꞌ sin naan. \v 12 Au uab reꞌ naan, ro batuur! Fin tuaf reꞌ npirsai Kau, in of anmoeꞌ rasi humaꞌ meseꞌ on reꞌ Au ꞌmoꞌe. Mes natuin Au ꞌnao ꞌeu Au Amaꞌ, saaꞌ reꞌ tuaf anmoeꞌ sin naan, of maꞌtaniꞌ nneis naꞌko reꞌ Au ꞌmoꞌe. \v 13 Hi reꞌ mmafuut mok Kau, mmuiꞌ hak he meik Au kanak. Onaim karu hi mꞌonen he mtoit saaꞌ-saaꞌ ahaa, meik Au kanak,\f + \fr 14:13 \ft Onen “meik Au kanak” in oten aiꞌ in aꞌmoufun nak, hit tꞌonen tatuin Naiꞌ Yesus In aꞌromin. Hit tmuiꞌ hak he “teik Naiꞌ Yesus In kanan” karu hit tjair Iin na, karu hit tmoni tmafutu tbi Na piut-piut, karu hit tneen ma tatniin Ee, ma karu hit tpirsai Je mtak, In nmaet he nsaok ma nnoes nain hit sanat ma penu sin. Onaim “meik Naiꞌ Yesus In kanan” naan, ka humaꞌ meseꞌ fa suma nok ahaa “mteek Naiꞌ Yesus In kanan”.\f* Au of aꞌmoeꞌ je ꞌeu ki. Nok ranan naan, Au ꞌaikas uꞌrat-ratan Au Amaꞌ, maut he mansian ii arsin nahinin. \v 14 Au utoon ufaniꞌ ꞌtein: hi mꞌonen he mtoit saaꞌ-saaꞌ ahaa, meik Au kanak, Au of aꞌmoeꞌ je ꞌeu ki.” \s1 Usif Yesus anbaꞌan he nsonuꞌ Uisneno In Asmanan \p \v 15 Naiꞌ Yesus antuut antein am nak, “Karu hi mneek Kau, hi mmoeꞌ mituin Au preent ein. \v 16-17 Au ꞌtoit ꞌeu Au Amaꞌ, karu Au ka ubu-bua ꞌok ki fa ꞌtein ate, In nfee ki Asiat-Anabit he naruruꞌ ma nakriraꞌ ranan neu ki. In reꞌ naan, Uisneno In Asmanan, es reꞌ nanoniꞌ ki saaꞌ reꞌ batuur. Atoniꞌ bian abitan pah-pinan ia, ka nromin fa he ntoup Goe, natuin sin ka bisa nkius niit Ee fa, ma ka nahiin Je fa. Mes hi mihiin Je natuin In nmafuut nok ki. In of anmoni nbi hi neekm ein. Rarit In of nabu-bua nok ki piut amsaꞌ. \p \v 18 Nok ranan naan, Au ka ꞌnao usaitan ki mmees fa, on reꞌ riꞌanaꞌ reꞌ ka nmuiꞌ fa ainaf-amaf. Mes mimnau, fin Au of aꞌfain ꞌuum ꞌeu ki. \v 19 Ka ꞌroo-ꞌroo fa te, mansian pah-pinan ia ka nkius niit antein Kau fa goen. Mes hi of miit Kau. Natuin Au ꞌmoni ꞌfain, hi mipein ꞌmonit reꞌ batuur amsaꞌ. \v 20 Ma oras Au ꞌmoni ꞌfain, hi mihiin batuur mak, Au ꞌmafuut ꞌok Au Amaꞌ; hi mmafuut mok Kau; ma Au ꞌmafuut ꞌok ki msaꞌ. \p \v 21 Tuaf reꞌ ntoup ma nmoeꞌ natuin Au preent ein ate, in reꞌ naan es reꞌ anneek Kau. Ma Au Amaꞌ anneek tuaf reꞌ anneek Kau on naan amsaꞌ. Au ꞌneek ee, ma ururuꞌ Au tuak ii ꞌeu ne msaꞌ.” \p \v 22 Anbi naan, anmuiꞌ tuaf es, kaan ee naiꞌ Judas. In reꞌ naan, ka naiꞌ Judas Iskariot fa. Oras in anneen Naiꞌ Yesus In uab aan, in nataan am nak, “Usiꞌ! Ho he mururuꞌ ma mukriraꞌ Ho tuam aan meu kai. Mes nansaaꞌ am es Ho ka mroim fa he mururuꞌ ma mukriraꞌ Ho tuam aan meu biak ein reꞌ abitan pah-pinan ia, tua?” \p \v 23 Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On nai. Tuaf reꞌ nneek Kau, in of anmoeꞌ natuin Au Uab ein. Au Amaꞌ nneek ee msaꞌ. Rarit Au ma Au Amaꞌ mmoin nekaf meseꞌ mok ne. \v 24 Mes tuaf reꞌ ka nneek Kau fa, in ka nmoeꞌ natuin fa Au Uab ein amsaꞌ. Areꞌ rasin reꞌ hi mneen sin miꞌko Kau reꞌ ia, ka naꞌuun ma naꞌbaꞌan fa nbin Kau, mes naꞌuun ma naꞌbaꞌan nbin Au Amaꞌ reꞌ nhaefan Kau. \p \v 25 Oras ia Au ubu-bua ꞌok ki feꞌ. Es naan ate, Au utoon ꞌain rasin ia. \v 26 Mes noki-noki te, Au Amaꞌ nsonuꞌ Asiat-Anabit naan, es reꞌ In Asmaan Akninuꞌ. Asmanaf naan of es reꞌ ansenuꞌ ma nsekaꞌ Kau nbi pah-pinan ia. In meup goe, es reꞌ: nanoniꞌ ki areꞌ raisn ein ok-okeꞌ, ma namnaub ki areꞌ raisn ein ok-okeꞌ reꞌ Au utoon ꞌiit ki sin. \p \v 27 Oras Au ꞌnao ꞌrair, Au ꞌmoeꞌ ki bisa mmoni mbi rais rameꞌ ma neek taininaꞌ. Suma Au kuuk es reꞌ bisa ꞌfee neek taininaꞌ human on reꞌ naan. Areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ abit pah-pinan ia, ka bisa fa nmoeꞌ hi neekm ein antaininaꞌ on reꞌ naan. Onaim kais hi mmuiꞌ tenab, ma mimtau. \v 28 Hi mneen miit Au utoon ki ꞌak, ‘Au usaitan ki, rarit Au ꞌfain ꞌuum.’ Hi neekm ein kais ansusan. Fin karu hi mneek Kau, hi neekm ein anmarinan, natuin Au ꞌnao ꞌeu Au Amaꞌ. Au Amaꞌ reꞌ naan, maꞌtaniꞌ nneis naꞌko Kau. \v 29 Mimnau, Au utoon ꞌain ki. Nok ranan naan, oras rasin ia njarin, hi bisa mpirsai Kau. \v 30 Ka ꞌroo fa ntein, Au ka uꞌuab aꞌtein ꞌok ki fa goen. Fin niut reuꞌf ein sin aꞌnakat neem een. In nnaaꞌ aprenat anbi pah-pinan ia, mes in kuasa ka ntoom Kau fa. \v 31 Maski in neem ate, mes Au ꞌnao he unaob utuin Au Amaꞌ In apreent ee piut. Naan naruruꞌ ma nakriraꞌ neu mansian pah-pinan ia mnak, Au ꞌneek ꞌiis Au Amaꞌ. \p Iim he tnao nai, tua!” \c 15 \s1 Usif Yesus on reꞌ hau roet anggur uuꞌ goes \p \v 1 Naiꞌ Yesus antuut antein am nak, “Amneen! Hi mmafuut mok Kau. Au on reꞌ hau roet anggur uuꞌ goes. Mes Au reꞌ ia, hau roet anggur reꞌ batuur!\f + \fr 15:1 \ft Anbi Suur Akninuꞌ \ft \+it Manbaꞌan Amnaaꞌ\+it*, atuis ein nataib too Israelas sin nok hau roet anggur uuꞌ goes, aiꞌ pooꞌ anggur es. (Amkisu msaꞌ \+it Siit Pures-Boꞌis sin\+it* 80:8-16; \+it naiꞌ Yesaya\+it* 5:1-7; \+it naiꞌ Yermias\+it* 2:21; \+it naiꞌ Yeskial\+it* 15:1-8, 19:10-14; \+it naiꞌ Hosea\+it* 10:1; ma tuis bian antein amsaꞌ.) Mes too Israelas sin antebin ma nbeon ok naꞌkon Uisneno In ranan reꞌ namneo ma namnoon. Onaim anbi eraꞌ reꞌ ia, Naiꞌ Yesus anteek In tuan ee mnak, ‘hau roet anggur reꞌ batuur’, fin In ka nteib ma nbeon On fa naꞌko Uisneno In romin.\f* Ma Au Amaꞌ reꞌ naan, on reꞌ araip poꞌon. \v 2 Onaim tuaf reꞌ suma nak in nmafuut nok Kau, mes ka nmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ, Au Amaꞌ nait inporin, on reꞌ araip poꞌon reꞌ natkuni nporin taef reꞌ ka nafuan fa. Mes ansuun tuaf reꞌ nmafuut nok Kau, Au Amaꞌ nakninuꞌ makrafuꞌ ma ꞌoemetan naꞌko in nekan, on reꞌ araip poꞌon reꞌ natkuin naꞌparan taef es, he in nafua mfa-faun. \p \v 3 Au Uab ein naan, bisa nakninuꞌ hi neekm ein naan, on reꞌ araip poꞌon natkuin nakninuꞌ in hau roet ein sin taek ein. \v 4 Hi ro he mmafuut piut mok Kau, on reꞌ Au ꞌmafuut ꞌok ki. Fin taef reꞌ natfeek anrair naꞌko in tauꞌ ainan ka bisa nafua fa saaꞌ-saaꞌ. On naan amsaꞌ hi arki. Hi ka bisa mmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ reꞌ reko, karu hi ka mmafuut fa piut mok Kau. \p \v 5 Au reꞌ ia, on reꞌ hau roet anggur uuꞌ goes. Hi reꞌ naan, on reꞌ in taek ein. Onaim tuaf reꞌ nmafuut piut nok Kau, ma Au ꞌmafuut piut ꞌok ne msaꞌ, in reꞌ naan on reꞌ taef es, reꞌ nafua mfa-faun. Natuin karu hi ka mmafuut piut mok Kau fa, hi ka bisa mmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ reꞌ reko. \v 6 Tuaf reꞌ ka nmafuut nok Kau fa piut, in on reꞌ taef es, reꞌ ka mapakeꞌ fa. Taef humaf on reꞌ naan, biasa atoniꞌ anketu nporin, maut he nmeot. Rarit naꞌbuaꞌ naan taef ein naan, ma nporin nataam sin neun ai je nanan, he nout nakratiꞌ sin. \v 7 Mes karu hi mmafuut piut mok Kau, ma Au Uab ein natuan piut anbin hi neekm ein amsaꞌ, hi mtoit saaꞌ ahaa meu Uisneno te, In of anmoeꞌ je neu ki. \p \v 8 Karu hi mmoeꞌ rais reko mfa-faun, on reꞌ taef es nafua mfa-faun, naan naikas naꞌrat-ratan Uisneno. Nok ranan naan, hi miruruꞌ ma mikriraꞌ msaꞌ mak, hi reꞌ naan, Au atoup noinꞌ ein goa. \p \v 9 On reꞌ Au Amaꞌ nneek Kau, Au ꞌneek ki on reꞌ naan amsaꞌ. Hi ro he mmafuut piut mok Kau, maut he Au bisa ururuꞌ ma ukriraꞌ Au rais manekat ꞌeu ki msaꞌ. \v 10 Karu hi mmoeꞌ mituin Au preent ein, hi mmafuut piut mok Kau, ma Au bisa ururuꞌ ma ukriraꞌ Au rais manekat ꞌeu ki. Naan on reꞌ Au unaob utuin Au Amaꞌ In aprenat, rarit In naruruꞌ ma nakriraꞌ In rais manekat neu Kau piut. \p \v 11 Au utoon ki rasin ia naꞌko unuꞌ, maut he hi neekm ein bisa nmarinan, on reꞌ Au neek ii nmariin amsaꞌ. Fin Au ꞌroim he hi neekm ein anmarinan kouꞌ-koꞌu! \v 12 Au preent ii on nai: hi ro he mmaneek es nok es, on reꞌ Au ꞌneek aꞌrair ki msaꞌ.\x + \xo 15:12 \xt Naiꞌ Yohanis 13:34, 15:17, 1 Naiꞌ Yohanis 3:23, 2 Naiꞌ Yohanis 5\x* \v 13 Karu tuaf es anroim he nmaet he in partei jes bisa nmoin, in nneek batuur neu in partei naan. Ka nmuiꞌ fa rais manekat reꞌ maꞌtaniꞌ nneis naꞌko naan. \v 14 Karu hi mmoeꞌ mituin meu Au preent ii piut, hi mjair Au partei ngguin. \v 15 Au ka ꞌroim fa he ꞌteek aꞌtein ki, ꞌak Au ‘aan renuꞌ’. Fin aan renuꞌ tuaf es ka nahiin fa batuur in uisn ee in romin. Mes Au ꞌteek ki, ꞌak Au ‘partei’, natuin Au ꞌfei maat-maat areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ Au Amaꞌ natoon anrair sin neu Kau. \v 16 Hi ka mpiir Kau fa. Mes Au ꞌpiir ma ꞌait ki he minaob mepu ia. Onaim hi ro he mnao mmoeꞌ rais reko mfaun reꞌ antahan aꞌroo. Naan on reꞌ hau roet anggur uuꞌ goes, reꞌ nafua arekot piut-piut. Karu hi mmoeꞌ on naan, hi bisa mtoit saaꞌ ahaa meu Au Amaꞌ, rarit In nmoeꞌ je neu ki. \v 17 Onaim reꞌ Au preent ii ꞌeu ki ji, on nai: hi ro he mmaneek es nok es.” \s1 Mansian pah-pinan ia nsaken Usif Yesus Iin na \p \v 18 Naiꞌ Yesus antuut antein am nak, “Karu abitan pah-pinan ia nsaken ki, mimnau, fin sin nsaken nahunun Kau. \v 19 Karu hi reꞌ ia, humaꞌ meseꞌ on reꞌ biak ein reꞌ abitan pah-pinan ia, sin of anneek ki. Mes hi ka on fa sin reꞌ naan. Fin Au ꞌpiir ꞌaan ki he ꞌbatis ki naꞌko sin. Es naan ate, sin nsaken ki. \p \v 20 Kais amnikan reꞌ Au utoon aꞌrair ki ꞌak, ‘Aan renuꞌ tuaf es ka koꞌu nneis fa naꞌko in usin.’ Onaim karu sin nhaꞌmuiꞌ ma nasusab Kau, sin of anhaꞌmuiꞌ ma nasusab ki msaꞌ. Karu sin anneen Au Uab ein, sin nneen ki msaꞌ.\x + \xo 15:20 \xt Naiꞌ Mateos 10:24, Naiꞌ Lukas 6:40, Naiꞌ Yohanis 13:16\x* \v 21 Sin of anhaꞌmuiꞌ ma nasusab ki, natuin hi mmafuut mok Kau. Fin sin ka nahiin fa Tuaf reꞌ anhaefan Kau msaꞌ. \v 22 Karu Au ka ꞌuum uꞌuab ꞌiit fa ꞌok sin, rarit ururuꞌ ma ukriraꞌ raan aꞌhonis reꞌ batuur ꞌeu sin, sin natenab piut nak, sin ka nmuꞌin fa sanat saaꞌ-saaꞌ. Mes Au ꞌuum aꞌrair, ma uꞌuab aꞌrair on naan. Onaim oras ia, karu sin anmoꞌen sanat, sin ka nmuꞌin fa ꞌsukif antein he naꞌuab ein am nak, ‘Hoe! Hai reꞌ ia, ka mihiin fa, nak reꞌ hai mmoeꞌ je naan, ansaan.’ \p \v 23 Tuaf reꞌ nsaken Kau, in nsaken Au Amaꞌ msaꞌ. \v 24 Au ꞌmoꞌe ꞌrair rais sanmakat humaꞌ-humaꞌ ꞌbi sin humak ma sin maatk ein, reꞌ atoniꞌ bian ka nmoeꞌ niit sin fa. Karu Au ka ꞌmoeꞌ fa rasin naan, sin ka nsanan fa msaꞌ karu ka nroim he ntoup Kau fa. Te kaah, sin nkisun nrair rais sanmakat naan reꞌ Au ꞌmoeꞌ ꞌrair sin. Maski on naan amsaꞌ, mes sin feꞌ nsaken Kau ma Au Amaꞌ abit sonaf neno tunan. \v 25 Mes rasin ia ok-okeꞌ njarin anrarin, he nmoeꞌ natuin saaꞌ reꞌ matuꞌi nrair anbi Uisneno In Atoran nak, ‘Sin nsaken Kau. Te kaah sin sake naan, ka nmuiꞌ fa ꞌsukif saaꞌ-saaꞌ.’\x + \xo 15:25 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 35:19, 69:5\x* \p \v 26 Mes of Asiat-Anabit naan he neem. In reꞌ naan, Asmanaf reꞌ nmoeꞌ ki mihiin rasi reꞌ batuur. In neem naꞌko Au Amaꞌ. Oras Au ꞌnao ꞌrair ꞌeu Au Amaꞌ, Au of aꞌsonuꞌ In Asmaan ee ꞌeu ki. In natoon ki rasi nmatoom nok Kau. \v 27 Hi of mitoon meu atoniꞌ rasi nmatoom nok Kau msaꞌ, natuin hi mibu-bua mok Kau naꞌko un-unuꞌ. \c 16 \p \v 1 Au utoon aꞌrair ki rasin ia ꞌeu ki, maut he hi kais amtet-koit miꞌko Kau. \v 2 Atoin Yahudis sin of anriuꞌ napoitan ki miꞌko sin uim onen. Ka suma on naan anmees fa, fin of anmuiꞌ oras reꞌ, karu atoniꞌ naꞌmaet ki, sin nateenb ein nak sin nmoꞌen ꞌmoeꞌ reko neun Uisneno. \v 3 Sin nmoꞌen on naan neu ki, natuin sin ka nahiin Kau fa nok batuur. Sin ka nahinin reko fa neu Au Amaꞌ msaꞌ. \v 4 Mes Au utoon aꞌrair rasin ia ꞌeu ki, maut he karu rasin ia njarin, hi bisa mimnau mak, Au utoon ꞌain ki uꞌko unuꞌ. Natuin Au ubu-bua ꞌok ki feꞌ, es naan ate Au ka utoon ꞌain ki fa nahuun.” \s1 Uisneno In Asmaan ee In mepu \p \v 5 Naiꞌ Yesus nanoniꞌ nteniꞌ mnak, “Oras ia, Au ꞌfain ꞌeu In reꞌ nhaefan Kau ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia. Mes ka nmuiꞌ fa tuaf es naꞌko ki reꞌ mitaan Kau mmak, ‘Usiꞌ he mnao on mee?’ \v 6 Natuin Au utoon aꞌrair rasi ia ꞌeu ki, es naan ate hi neekm ein ansusan. \v 7 Mes rasi reꞌ Au utoon aꞌrair ki sin reꞌ naan, ro batuur. Karu Au ꞌnao, naan reko nneis neu ki. Fin karu Au ka ꞌnao fa te, Asiat-Anabit naan ka neem fa he naruruꞌ ma nakriraꞌ ranan neu ki. Mes karu Au ꞌnao, Au ꞌreek Ee neem neu ki. \p \v 8 Oras In neem, In naruruꞌ ma nakriraꞌ neu mansian pah-pinan ia nak, sin nekak ma sin aꞌmoeꞌk ein, ansanan. In nfuriꞌ sin he natuin raan aꞌhonis reꞌ amneot ma amnonot. Ma In namnaubaꞌ sin imsaꞌ nak, Uisneno of nafeek sin rasi nak, sin reꞌ naan batuur, aiꞌ nsaan. \v 9 Asiat-Anabit naan naruruꞌ ma nakriraꞌ sin sanat, natuin sin ka npirsai Kau fa. \v 10 In naruruꞌ ma nakriraꞌ raan aꞌhonis reꞌ batuur amsaꞌ. Natuin Au ꞌfain ꞌeu Au Amaꞌ, hi of ka miit amtein Kau fa goen. Es naan ate, Asiat-Anabit naan neem he nsenuꞌ ma nsekaꞌ Kau. \v 11 In naruruꞌ ma nakriraꞌ msaꞌ nak, Uisneno he nafeek atoniꞌ in rasi nok batuur, natuin Uisneno nafeek anrair rasi neu niut reuꞌf ein sin aꞌnakat reꞌ naprenat anbi pah-pinan ia. \p \v 12 Anmuiꞌ rasi mfaun reꞌ Au he utoon ki sin, mes hi ka bisa mihiin ma mmanoen sin fa feꞌ oras ia. \v 13 Mes oras Asmanaf reꞌ naruruꞌ ma nakriraꞌ rasin reꞌ batuur, neem anrari te, In naꞌnaak, maut he hi bisa mihiin areꞌ rasi reꞌ batuur. In ka naꞌuab fa naꞌko In tuan ee kuun, mes In natoon saaꞌ reꞌ In anneen ee naꞌko Au Amaꞌ. In he natoon ki msaꞌ, rasi reꞌ noki-noki te, of anjair. \v 14 In he naikas naꞌrat-ratan Kau, natuin In nroim he nfei areꞌ rasin reꞌ batuur anmatoom nok Kau, he naruruꞌ ma nakriraꞌ neu ki. \v 15 Areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ Au Amaꞌ Iin na, Au ngguin amsaꞌ. Es naan ate, Au uꞌuab feꞌe na ꞌak, Uisneno In Asmaan ee of anfei areꞌ rasi reꞌ batuur anmatoom nok Kau, ma naruruꞌ sin neu ki.” \s1 Hi neekm ein ro he nsusan feꞌ, rarit naꞌ hi mmariin amfain \p \v 16 Naiꞌ Yesus antuut antein am nak, “Ka ꞌroo fa ntein ate, hi ka miit Kau fa goen. Mes ka ꞌroo fa msaꞌ, hi miit mifaniꞌ Kau goen.” \p \v 17 Rarit In atoup noniꞌ bian, naꞌuab ein am nak, “In sairt ii saaꞌ, es nak, ‘Ka ꞌroo fa ntein ate, hi ka miit Kau fa goen. Mes ka ꞌroo fa msaꞌ, hi miit mifaniꞌ Kau goen.’ Ma nansaaꞌ am es In naꞌuab am nak, ‘Natuin Au he ꞌnao ꞌeu Au Amaꞌ’?” \v 18 Onaim sin nmaktaan ein am nak, “In sairt ii saaꞌ nak, ‘Ka ꞌroo fa ntein’? Hit tkeuk.” \p \v 19 Naiꞌ Yesus nahini nrair nak, sin he nataan Ee nmatoom nok rais jes. Onaim In naꞌuab am nak, “Feꞌe na Au uꞌuab am nak, ‘Ka ꞌroo fa ntein, hi ka miit Kau fa goen. Mes ka ꞌroo fa msaꞌ, hi miit mifaniꞌ Kau goen.’ Hi maktanan on naan, oo? \p \v 20 Reko, karu hi he mihiin on naan amsaꞌ. Au he utoon ki msaꞌ on nai: hi of amkae ma neekm ein ansusan, mes biak ein abitan pah-pinan ia sin neek ein anmarinan. Maski hi neekm ein ansusan on naan, mes hi neekm ein of nmariin anfanin. \v 21 Naan on reꞌ bifee jes reꞌ nameen he nahoniꞌ. In neekn ee nsuus feꞌ, natuin in susat neem anrair. Mes rarit karu in nahoniꞌ naan riꞌanaꞌ naan, in susat namneuk nain. Fin in nekan anfani nmariin, natuin anmuiꞌ mansian feꞌu reꞌ nmoni nrari nbi pah-pinan ia. \v 22 On naan amsaꞌ anmatoom nok ki. Oras ia, hi mkae ma mneek suus. Mes noki-noki te, Au ꞌfain ꞌuum aꞌkius ki, rarit hi neekm ein anmarinan. Ma oras rasi naan anjari te, ka nmuiꞌ fa es, reꞌ bisa ntahan hi marinet. \p \v 23 Ma oras rasi naan anjari te, hi ka maktanan fa saaꞌ-saaꞌ meu Kau mtein. Batuur! Au utoon aꞌtein ki ꞌak, karu hi mtoit saaꞌ aah miꞌko Au Amaꞌ, meik Au kanak, of In nmoeꞌ on naan neu ki.\f + \fr 16:23 \ft Onen “meik Au kanak” in oten aiꞌ in aꞌmoufun nak, hit tꞌonen tatuin Naiꞌ Yesus In aꞌromin. Hit tmuiꞌ hak he “teik Naiꞌ Yesus In kanan” karu hit tjair Iin na, karu hit tmoni tmafuut atbi Na piut-piut, karu hit tneen ma tatniin Ee, ma karu hit tpirsai Je mtak, In nmaet he nsaok ma nnoes nain hit sanat ma penu sin. Onaim “meik Naiꞌ Yesus In kanan” naan, ka humaꞌ meseꞌ fa suma nok ahaa “mteek Naiꞌ Yesus In kanan”.\f* \v 24 Hi ka mtoit miit saaꞌ es fa feꞌ, meik Au kanak on reꞌ naan. Onaim amtoit kiim, he hi mtoup. Nok ranan naan, hi neekm ein bisa nmariin batuur.” \s1 Usif Yesus niis naan areꞌ kuasa pah-pinan ia \p \v 25 Naiꞌ Yesus antuut antein am nak, “Tar antea oras ia, Au biasa unoniꞌ ki ꞌpaek uab manporin sin. Mes of anmuiꞌ oras reꞌ Au unoniꞌ te, ka ꞌpaek fa uab manporin aꞌtein. Fin Au he uꞌuab maat-maat anmatoom nok Au Amaꞌ. \v 26 Karu oras naan neem anrari te, hi kiim es reꞌ amꞌonen he mtoit langsung meu Au Amaꞌ, meik Au kanak. Kais Au es reꞌ aꞌonen aꞌtein ma ꞌteek ki. \v 27 Fin Au Amaꞌ nneek ki, natuin hi mneek Kau. Ma hi mpirsai msaꞌ mak, Uisneno es reꞌ anhaefan Kau. \v 28 Unuꞌ te, Au usaitan Au Amaꞌ, he Au utua ꞌtahan aꞌbi pah-pinan ia. Mes oras ia, Au he usaitan pah-pinan ia, he ꞌnao utua ꞌfain ꞌok Ne.” \p \v 29 Annenan on naan ate, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein nak, “Oras ia Usiꞌ, Ho muꞌuab maat-maat, ma ka munoniꞌ fa mpaek uab manporin sin amtein! \v 30 Hai mpirsai mrair, Usiꞌ Ho muhiin areꞌ kanan rasin. Tuaf ka nperluu fa he nataan saaꞌ-saaꞌ neu Ko ntein, natuin Ho muhiin muhuun saaꞌ reꞌ sin he nataan, ma in haan tahas on mee. Naan naruruꞌ ma nakriraꞌ neu kai nak, Ho uum muꞌko Uisneno, tua.” \p \v 31 Onaim Naiꞌ Yesus nataan sin im nak, “Batuur, on naan, aa oo? Oras ia, hi mpirsai Kau, oo? \v 32 On nai. Ka ꞌroo fa ntein, es reꞌ kreoꞌ goes reꞌ ia, hi ok-okeꞌ maen amsiksaakn om. Es-es ate maen misaitan Kau, he mnao miꞌkoroꞌ meu in baern aa kuun. Maski on naan amsaꞌ, mes Au ka ꞌmees fa, natuin Au Amaꞌ nok Kau. \v 33 Au utoon aꞌrair rasin ia ꞌeu ki, maut he hi neekm ein bisa ntainiin ein, natuin hi mmafuut mok Kau. Fin mansian pah-pinan ia of nasusab ma nhaꞌmuiꞌ ki. Mes amhaꞌtain hi neekm ein, fin Au ꞌiis ꞌaan areꞌ kuasat pah-pinan ia goen!” \c 17 \s1 Usif Yesus anꞌonen neu In tuan ee kuun \p \v 1-2 Naiꞌ Yesus naꞌuab anrair on naan ate, In nkisu nꞌain neon goe tnanan, rarit anꞌonen, am nak: \p “Aam Honiꞌ. Au oors ii antea goen, he Ho mait muꞌrat-ratan Kau. Au reꞌ ia, Ho Anah. Ho mfee mrair Kau hak he ꞌator mansian pah-pinan ia ok-okeꞌ. Ho mfee hak naan, maut he Au ꞌfee ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa, neu areꞌ tuaf reꞌ Ho mnonaꞌ ma mfee sin anjarin Au ngguin. Onaim oras ia, Au ꞌtoit he Ho mait muꞌrat-ratan Kau, maut he Au bisa ururuꞌ ma ukriraꞌ Ho pinam ma kraham. \v 3 In ranan reꞌ he tuaf napeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ nabar-baar naan, on nai: tuaf ro he nahiin Au Amaꞌ, es reꞌ Uisneno reꞌ batuur. Ka nmuiꞌ fa es ntein. Sin ro he nahiin Kau msaꞌ, es reꞌ Yesus Kristus, reꞌ Ho mhaefan amrair Je, he neem neu pah-pinan ia. \v 4 Au ururuꞌ ma ukriraꞌ ꞌrair Ho pinam ma kraham aꞌbi pah-pinan ia. Au unaob aꞌrair mepu reꞌ Ho mfee Kau goe. \v 5 Unuꞌ te, oras Hit ka tmoeꞌ pah-pinan ia fa feꞌ, Au ubu-bua ꞌok Ko, tua. Oras naan, Au pinak ma krahak nahuum on reꞌ Ho pinam ma kraham. Oras ia, Au he ꞌfain ꞌeit ꞌeu Ko. Onaim Au ꞌtoit he Ho mait muꞌrat-ratan Kau, maut he Au pinak ma krahak anfain on reꞌ unuꞌ naan, tua.” \s2 Usif Yesus anꞌonen anteek In atoup noinꞌ ein \p \v 6 Naiꞌ Yesus antuut In onen am nak, “Aam Honiꞌ. Ho mfee mrair mansian pah-pinan ia he njarin Au ngguin. Au unoniꞌ ꞌrair sin, he sin nahiin Ko, tua. Sin njarin Ho ngguin na, rarit Ho mnonaꞌ sin he njarin Au ngguin amsaꞌ. Rarit sin nmoeꞌ natuin Ho Kabin ma Prenat. \v 7 Oras ia sin nahinin nak, areꞌ rasi reꞌ Ho mnonaꞌ ma mfee Kau sin reꞌ naan, sin naꞌuun am naꞌbaꞌan naꞌkon Ko, tua. \v 8 Fin Au unoniꞌ sin, Kabin ma Prenat ok-okeꞌ reꞌ Aam mutoon miit Kau sin. Sin ntoup Kabin ma Preent ein naan amsaꞌ. Sin nahinin imsaꞌ am nak, Au ꞌuum uꞌko Ko, tua. Ma sin npirsain nak, Ho es reꞌ amhaefan Kau ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia. \p \v 9 Au ꞌonen ma ꞌteek sin. Au ka ꞌonen ma ꞌteek ꞌfa mansian ii arsin abitan pah-pinan ia. Mes Au ꞌonen ma ꞌteek ꞌeu tuaf reꞌ Ho mnonaꞌ ma mfee mrair sin meu Kau, fin sin reꞌ naan Ho ngguin, tua. \v 10 Fin areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ njarin Au ngguin, anjair Ho ngguin amsaꞌ. Ma areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ njarin Ho ngguin, anjarin Au ngguin amsaꞌ. Rarit Au ngguin naan, esan reꞌ nait naꞌrat-ratan Kau. \v 11 Au ka utua uꞌbaar aꞌtein fa ꞌbi pah-pinan ia, natuin ka ꞌroo fa ntein ate, Au he ꞌfain ꞌeit ꞌeu Ko. Mes atoin ein reꞌ ia, ro he natua nabaran nbin pah-pinan ia. Aam, Ho kninuꞌ teeb. Onaim Au ꞌtoit he Ho mpafaꞌ ma mpanat sin, ampaek Ho kuasam reꞌ Ho mfee mrair je meu Kau. Au ꞌtoti msaꞌ he sin nmafutun njarin meseꞌ, on reꞌ Au ꞌmafutu ꞌjair meseꞌ ꞌok Ko, tua. \v 12 Oras Au ꞌbi pah-pinan ia ꞌok sin, Au ꞌpijaar sin natuin sin njarin Ho ngguin een. Au ꞌpanat urek-rekoꞌ sin, maut he sin anmafutun piut nok Ko, tua. Ka tiit fa tuaf es, reꞌ namneuk. Suma naiꞌ Judas kuun es reꞌ napasib in tuan, natuin saaꞌ reꞌ Ho Suur Akninuꞌ ntui nain je naꞌko unuꞌ.\x + \xo 17:12 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 41:9, Naiꞌ Yohanis 13:18\x* \p \v 13 Oras ia, Au he ꞌfain ꞌeit ꞌeu Ko, tua. Au utoon rasin ia oras Au feꞌe ꞌbi pah-pinan ia. Nok ranan naan, Au ngguin sin neek ein bisa nmarinan piut, on reꞌ Au neek ii nmariin. \v 14 Au utoon aꞌrair Ho Kabin ma Preent ein ꞌeu sin. Atoniꞌ bian naꞌkon pah-pinan ia nsaken Au ngguin, natuin Au ngguin ka nmonin fa humaꞌ meseꞌ on reꞌ sin. Au on naan amsaꞌ, fin Au ka ꞌmoin fa on reꞌ biak ein anbin pah-pinan ia. \v 15 Karu Au ꞌonen, Au ka ꞌtoit fa he Ho mfaki mporin sin naꞌkon pah-pinan ia. Kaah fa, tua! Mes Au ꞌtoit he Ho mpafaꞌ ma mpanat sin, he sin naꞌroon naꞌkon maufinu. \v 16 Sin ka humaꞌ meseꞌ fa on reꞌ biak ein reꞌ naꞌkon pah-pinan ia, on reꞌ Au msaꞌ ka humaꞌ meseꞌ fa ꞌok biak ein reꞌ naꞌkon pah-pinan ia. \p \v 17 Ampaek rasi reꞌ amneot ma amnonot he mmoeꞌ sin neek ein kniunꞌ ein. Fin Ho Kabin ma Prenat, ro batuur. \v 18 Ho es reꞌ amhaefan Kau ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia. Rarit Au ꞌhaefan sin on naan amsaꞌ, maut he sin nmonin narisin nbin pah-pinan ia in aꞌtnaank ein. \v 19 Au ꞌpanat Au tuak ii he kninuꞌ piut ꞌeu Ko, tua. On naan amsaꞌ, Au ngguin anpanat sin tuak ein amsaꞌ, he kniunꞌ ein piut neu Ko, tua. Fin Ho Kabin ma Prenat reꞌ batuur, es reꞌ anmoeꞌ sin he nnonaꞌ ma nfee sin tuak ein aꞌteme-ꞌteme neu Ko, tua.” \s2 Usif Yesus anꞌonen ma nteek atoin apirsait ein arsin \p \v 20 Naiꞌ Yesus antuut In onen am nak, “Aam Honiꞌ. Au ꞌonen ma ꞌteek ka ꞌeu fa sin reꞌ suma et oras ia goah. Mes Au ꞌonen ma ꞌteek amsaꞌ ꞌeu tuaf reꞌ of anpirsai Kau, natuin tuaf ein ia sin uabk ein. \p \v 21 Au ꞌtoit he sin arsin bisa nmafutun njarin meseꞌ, on reꞌ Hit tmafutu tjair meseꞌ. Au ꞌroim he sin nmafutun njarin meseꞌ nok Kit, maut he biak ein naꞌkon pah-pinan ia bisa npirsain nak, Ho kuum es reꞌ amhaefan Kau. \v 22 Ho mururuꞌ ma mukriraꞌ mrair Au pinak ma krahak meu mansian ein. Rarit Au ꞌaikas uꞌrat-ratan aꞌrair sin, on reꞌ Au. Nok ranan naan, sin nmafutun njarin meseꞌ, on reꞌ Hit tmafutu tjair meseꞌ msaꞌ. \v 23 Au ꞌmafuut ꞌok sin. Ho mmafuut mok Kau msaꞌ. Sin ro he nmafutun njarin meseꞌ on reꞌ naan, tar antea sin nmonin nekaf meseꞌ batuur. Fin karu sin nmonin nekaf meseꞌ on reꞌ naan, biak ein naꞌkon pah-pinan ia nahinin nak, Ho mneek sin, on reꞌ Ho mneek Kau, tua. Nok ranan naan, sin nahinin amsaꞌ nak, Ho es reꞌ amhaefan Kau, tua. \p \v 24 Aam Honiꞌ. Au ꞌroim he mansian ii arsin reꞌ Ho mnonaꞌ ma mfee Kau sin reꞌ naan, nabu-buan nok Kau. Fin Au ꞌroim he sin bisa nkius niit nak, Ho maikas muꞌrat-ratan Kau. Fin Ho mneek main Kau, oras Hit ka tmoeꞌ pah-pinan ia fa feꞌ. \p \v 25 Aam Honiꞌ. Ho neek amneot am amnonot Ko, tua. Mes mansian abitan pah-pinan ia ka nahiin Ko fa, tua. Ma Au ngguin nahinin amsaꞌ nak, Ho es reꞌ amhaefan Kau ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia. \v 26 Au utoon aꞌrair sin ꞌak, Ho reꞌ naan, Sekau. Ma Au of utoon ꞌeu sin piut on reꞌ naan, natuin Au ꞌroim he sin bisa nnaben batuur Ho manekam. Fin manekat reꞌ sin nnaben naan ee ji, humaꞌ meseꞌ on reꞌ Ho manekam reꞌ Ho mfee je meu Kau. Maut he Au ꞌmafuut piut ꞌok sin, tua.” \c 18 \s1 Sin nheek naan Usif Yesus \r (Naiꞌ Mateos 26:47-56, Naiꞌ Markus 14:43-50, Naiꞌ Lukas 22:47-53) \p \v 1 Oras Naiꞌ Yesus anꞌonen anrair on naan ate, In npoi nabu-bua nok In atoup noinꞌ ein. Sin nnaon neun pooꞌn es anbi noe Kitron in panin. Onaim sin antaam anbin naan. \p \v 2-3 Oras naan, aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein, ma atoniꞌ naꞌko partei pirsait Farisi sin nfeen nrarin neu naiꞌ Judas, soraurs ein ma apaot tuaf fauk. Fin in he naꞌsosaꞌ Naiꞌ Yesus. Naiꞌ Judas nahiin poꞌon naan amsaꞌ, natuin Naiꞌ Yesus nabua fani-fani nbi bare naan nok In atoup noinꞌ ein. Rarit naiꞌ Judas sin annaon neun poꞌon naan, neikin obor, pauk lantera, ma suniꞌ-kenat. \p \v 4 Te kaah, Naiꞌ Yesus nahini nrair areꞌ saaꞌ ein ok-okeꞌ reꞌ of anjair neu Ne. Rarit In nnao neu sin, onaim nataan sin im nak, “Hi maim sekau?” \p \v 5 Onaim sin nataah am nak, “Hai maim tuaf es, kaan ee Naiꞌ Yesus, atoin Nasaretas.” \p Rarit Naiꞌ Yesus natoon am nak, ‘Es reꞌ Au reꞌ ia.’ Oras naan, naiꞌ Judas anhaek nabu-bua nok sin. In es reꞌ naꞌsosaꞌ Naiꞌ Yesus. \v 6 Oras Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Es reꞌ Au reꞌ ia.” Onaim atoin ein naan antet-kotin, ma antaikobin. \p \v 7 Onaim Naiꞌ Yesus nataan antein sin im nak, “Hi maim sekau?” \p Rarit sin natahan am nak, “Naiꞌ Yesus, naꞌko kuan Nasaret.” \p \v 8 Naiꞌ Yesus naꞌuab am nak, “Au utoon aꞌrair feꞌe na ꞌak, In reꞌ naan, es reꞌ Au reꞌ ia. Onaim karu hi maim Kau, kais amheek reꞌ biak ein. Amkonan sin he sin nnaon.” \v 9 (In naꞌuab on naan he najarib saaꞌ reꞌ In naꞌuab niit nak, “Aam Honiꞌ. Mansian ii arsin reꞌ Ho mnonaꞌ ma mfee mrair Kau sin, ka nmuiꞌ fa tuaf es, reꞌ namneuk.”) \p \v 10 Oras naan, naiꞌ Simon Petrus neik been tuuk es. Rarit in nfaik benas naan, he nꞌoet. Nok askeken, in nsaip namouf atoin es in rukin aꞌneꞌu. (Atoniꞌ naan, kaan ee naiꞌ Malkus. In reꞌ naan, es reꞌ aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu in aan renuꞌ.) \v 11 Onaim Naiꞌ Yesus anreun naiꞌ Petrus am nak, “Hoe, Peꞌu! Mutaap mufaniꞌ ho beens aan neu in tapan. Fin Au Amaꞌ naꞌuab anrair nak, Au ro he upein haꞌmuꞌit human on reꞌ ia. Onaim anbain kuun nai! Naan on reꞌ In nfee Kau kraas es, reꞌ in aafn ee menuꞌ. Maut he Au ꞌiun ꞌani.”\x + \xo 18:11 \xt Naiꞌ Mateos 26:39, Naiꞌ Markus 14:36, Naiꞌ Lukas 22:42\x* \s1 Sin neik Usif Yesus anꞌain aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌ \p \v 12 Rarit soraurs ein nok sin aꞌnakat, ma atoin Yahudis sin apaot ein, anheek naan Naiꞌ Yesus, onaim anfuut Goe. \v 13 Rarit sin neik Je nahuun neu naiꞌ Anas feꞌ. Naiꞌ Anas reꞌ naan, es reꞌ naiꞌ Kayafas in aam babaf. Toon naan, naiꞌ Kayafas es reꞌ anjair aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu. \v 14 Naiꞌ Kayafas reꞌ ia, es reꞌ nfaineek niit atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein am nak, “Reko nneis neu ki, karu suma tuaf meesꞌ aah, es reꞌ anmaet neu too mfaun ein.”\x + \xo 18:14 \xt Naiꞌ Yohanis 11:49-50\x* \s1 Naiꞌ Petrus nasuan nak, in ka nahiin fa Usif Yesus \r (Naiꞌ Mateos 26:69-70, Naiꞌ Markus 14:66-68, Naiꞌ Lukas 22:55-57) \p \v 15 Naiꞌ Simon Petrus nnao natuin Naiꞌ Yesus anbi koit, nabu-bua nok Naiꞌ Yesus In atoup noniꞌ tuaf es antein, es reꞌ au, naiꞌ Yohanis. Aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu nahiin kau. Es naan ate, au bisa ꞌtaam ꞌeu in kintal naan, ubu-bua ꞌok Naiꞌ Yesus. \v 16 Mes naiꞌ Petrus anhake nbi moneꞌ, npaumaak nok baahk ee enon. Rarit au ꞌpoi, onaim au uꞌuab ꞌok bifee jes reꞌ anpao nbi naan, maut he au bisa ꞌeik naiꞌ Petrus antaam anbi nanan. \v 17 Onaim bifee naan nataan naiꞌ Petrus am nak, “Hoe! Ho reꞌ ia, Atoniꞌ naan In atoup noniꞌ tuaf es, aiꞌ?” \p Mes naiꞌ Petrus nataah am nak, “Kaah fa, tua!” \p \v 18 Oras naan, mainikin. Es naan ate, apaot ein ma tua reun ein, sin anhaken he nraran ai. Onaim naiꞌ Petrus anpaumaak, he nraar ai nabu-bua nok sin. \s1 Aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaak kouꞌ goe nparikas Usif Yesus \r (Naiꞌ Mateos 26:59-66, Naiꞌ Markus 14:55-64, Naiꞌ Lukas 22:66-71) \p \v 19 Oras naan amsaꞌ, aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu mnasiꞌ anparikas Naiꞌ Yesus anmatoom nok In nonin, ma nmatoom nok In atoup noinꞌ ein. \p \v 20 Naiꞌ Yesus natoon am nak, “Au uꞌuab maat-maat, maut he too mfaun ein bisa nnenan ma natninan. Au unoniꞌ piut aꞌbi bare reꞌ hit atoin Yahudis biasa tabua, es reꞌ hit uim oen ein, ma Uim Onen Uuf. Au ka uꞌuab ꞌiit fa ꞌbi koti-koti. \v 21 Nansaaꞌ am es ho mutaan Kau? Mutaan meu tuaf-tuaf reꞌ nneen Au uab ein naan. Fin sin nahinin batuur saaꞌ reꞌ Au uꞌuab aꞌrair sin naan.” \p \v 22 Oras sin naꞌuab ein on naan ate, apaot es, reꞌ anhake nbi naan anpaas Naiꞌ Yesus, rarit nak, “Ho kais muꞌuab on naan meu aꞌnaak koꞌu!” \p \v 23 Onaim Naiꞌ Yesus natoon ee mnak, “Karu Au uꞌuab aꞌsaan, mururuꞌ ma mukriraꞌ sanat naan, es reꞌ mee. Mes karu Au uꞌuab batuur, nansaaꞌ am es ho mpaas Kau?” \p \v 24 Rarit naiꞌ Anas anreun sin he sin neik Je neu naiꞌ Kayafas, reꞌ njair aꞌnaak pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu. Oras sin nnaon naat Ee naan, In mafutuꞌ feꞌ. \s1 Naiꞌ Petrus nasuan Usif Yesus antein \r (Naiꞌ Mateos 26:71-75, Naiꞌ Markus 14:69-72, Naiꞌ Lukas 22:58-62) \p \v 25 Oras naan, naiꞌ Simon Petrus anhaek feꞌ he nraar ai. Onaim atoniꞌ bian reꞌ nbin naan sin nataan ee mnak, “Ho reꞌ ia, In atoup noniꞌ tuaf es, aiꞌ?” \p Mes naiꞌ Petrus nataah am nak, “Kaah fa, tua!” \p \v 26 Anbi naan amsaꞌ anmuiꞌ ate tuaf es naꞌko pirsait Yahudi sin aꞌnaak koꞌu. In reꞌ naan, nonot-asar naꞌko atoniꞌ reꞌ naiꞌ Petrus ansaip in rukin. Rarit in nataan am nak, “Hoe! Feꞌe na ho mbi poꞌon naan, aiꞌ? Au ꞌkius ꞌiit ko mbi naan!” \p \v 27 Mes naiꞌ Petrus nasuan antein, nateef oras naan ate, maun goe nkokreꞌo nrair. \s1 Usif Yesus anbi gubernur Pilatus in human ma in matan \r (Naiꞌ Mateos 27:1-2, Naiꞌ Mateos 11—14, Naiꞌ Markus 15:1-5, Naiꞌ Lukas 23:1-5) \p \v 28 Rarit kik-kiku te, sin neik Naiꞌ Yesus naꞌko naiꞌ Kayafas in umi. Sin nnaon neun gubernur ee in uim jabatan, anbi sorarus Roma sin benteng.\f + \fr 18:28 \ft Sorarus Roma sin bare naan, sin nteek ee npaek uab Latin nak, \ft \+it praetorium\+it*.\f* Atoin Yahudis sin kuuk ka ntaman fa nbin atoin Romas sin bare naan, natuin rasi naan anꞌoemetab sin tuak ein, he sin ka bisa nbukaen fa fesat Paska. \v 29 Rarit gubernur Pilatus anpoi nateef nok atoin Yahudis sin. Onaim in nataan, am nak. “Hi misaeb sanat saaꞌ meu Atoniꞌ reꞌ ia?” \p \v 30 Onaim sin natahan am nak, “On nai, tua. Karu In reꞌ ia, ka atoin maufinu fa te, hai ka iim he misein ko fa, tua. Saaꞌ antein, hai mnonaꞌ ma mfee Je meu ho ꞌnimam, tua.” \p \v 31 Rarit gubernur ee naꞌuab neu sin im nak, “On nai. Maut he hi kiim es reꞌ amꞌurus In rasi, mituin hi atoin Yahudis in atoran.” \p Onaim atoin Yahudis sin aꞌnaet ein natoon am nak, “Ka bisa fa, tua. Hai atoin Yahudis ka mmuiꞌ fa hak antein he mifeek hukun aꞌmaten. Naan suma nbi prenat Roma, es reꞌ nmuiꞌ hak on reꞌ naan.” \v 32 (Oras sin naꞌuab ein on naan, rasi reꞌ Naiꞌ Yesus naꞌuab niit ee, anjari nrair. Fin In natoon anrair Iin na nak, In of anmaet natuin prenat Roma sin cara, es reꞌ nkuus naꞌmaet Je nbi hau nehe.)\x + \xo 18:32 \xt Naiꞌ Yohanis 3:14, 12:32-33\x* \p \v 33 Onaim gubernur ee ntaam anfani nbi soraurs ein sin benteng. Rarit in anhaman naan Naiꞌ Yesus, onaim nataan Ee mnak, “On mee? Ho reꞌ ia, atoin Yahudis sin uisf, aa oo?” \p \v 34 Onaim Naiꞌ Yesus nataan nafainꞌ ee mnak, “Ho kuum es reꞌ mutaan on naan, aa oo, aiꞌ anmuiꞌ tuaf bian es reꞌ natoon ko nmatoom nok Kau, tua?” \p \v 35 Onaim gubernur ee nataah am nak, “Hae! Au reꞌ ia, ka atoin Yahudis fa, joo? Ho ngguin esan reꞌ annonaꞌ naan ko meu ia. Saaꞌ antein aꞌnaak rais pirsait ein sin aꞌnaakt ein. Te ho reꞌ ia, mmoeꞌ saaꞌ? Mutoon miit kau feꞌ!” \p \v 36 Onaim Naiꞌ Yesus natoon am nak, “Au ka uisf es fa uꞌko pah-pinan ia. Fin karu Au ꞌjair usif on reꞌ naan, Au ngguin ro he ntaisibun he atoin Yahudis sin ka nheek Kau fa. Batuur Au ꞌjair Usif. Mes ka nmuiꞌ fa tuaf es anbi pah-pinan ia, reꞌ naikas Kau on naan.” \p \v 37 Rarit gubernur ee nataan nafainꞌ Ee mnak, “Onaim ho reꞌ ia usif, aa oo?” \p Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “Ho kuum es reꞌ mak Au ꞌjair Usif. Amneon ii, Au ꞌuum aꞌbi pah-pinan ia, ma Au ꞌmoin he ꞌjair Usif, maut he Au utoon anmatoom nok rasin reꞌ batuur. Mansian ii arsin reꞌ nnaaꞌ naheran rasin reꞌ amneot ma amnonot, sin reꞌ naan annenan ma natniin Kau.” \p \v 38a Rarit gubernur nataan Ee mnak, “Rais amneot ma amnoont ii, saaꞌ?” \s1 Sin nafeek hukun aꞌmaten neu Usif Yesus \r (Naiꞌ Mateos 27:15-31, Naiꞌ Markus 15:6-20, Naiꞌ Lukas 23:13-25) \p \v 38b Oras gubernur Pilatus naꞌuab anrair on naan ate, in npoi nfani nbi atoin Yahudis sin. In naꞌuab am nak, “Au ꞌparikas urair Je, mes au ka upein fa In sanat meseꞌ msaꞌ. \p \v 39 Mes hi biasa, toon-toon anbi fesat Paska, au ro he ufetin atoin bui es ꞌeu ki. Onaim toon ia, hi mroim he au ufetin atoin Yahudis hi usif, aiꞌ on mee?” \p \v 40 Sin arsin anhuun ein ok-okeꞌ mnak, “Kais mufetin Tuaf ia! Mufetin meu naiꞌ Barabas, tua!” Te kaah, naiꞌ Barabas naan, atoin maufinu ꞌmaten.\f + \fr 18:40 \ft “Atoin maufinu ꞌmaten” anbi uab Yunani in oten aiꞌ aꞌmoufun humaꞌ nua, esan reꞌ: 1) abakat reꞌ nabaak bareꞌ nok aꞌsekeꞌ, ma 2) atoniꞌ reꞌ npaek suniꞌ-kenat he nriuꞌ prenat Roma. \ft \+it Naiꞌ Lukas\+it* in surat 23:19 nak, naiꞌ Barabas reꞌ ia, anroor niit atoniꞌ ma nraban prenat Roma msaꞌ.\f* \c 19 \p \v 1 Rarit gubernur Pilatus anreun in soraurs ein, he nbeos Naiꞌ Yesus anpaek ꞌkauboe.\f + \fr 19:1 \ft Sorarus Roma sin npaken ꞌkauboe reꞌ nmoeꞌ je naꞌko pasu nonoꞌ fak-fauk. Rarit sin nfuut ein nui maꞌaikaꞌ, aiꞌ tima maꞌaikaꞌ nbi ꞌkauboe naan in tuunk ein. Karu nbeson nafan-faink ein anpake ꞌkauboe naan, paus mansian ii natkai. Atoin Yahudis sin npaken tuꞌuf, nbeson no boꞌ haa goah. Mes sorarus Roma sin anbeson ka npaken fa tuꞌuf.\f* \v 2-3 Soraurs ein naan nait hau maꞌaikaꞌ in taek ein, he nkanen aꞌsoeb es. Rarit sin ntumaꞌniiꞌ ꞌsoeb maꞌaikaꞌ naan neu Naiꞌ Yesus In aꞌnakan, he naꞌraur ein on reꞌ sin he nasaeb Ee ꞌpiruꞌ-baru neu uis feuꞌ goes. Onaim sin napaekb Ee baru mnanuꞌ masnaa umub on reꞌ uisf ein biasa npaken. Rarit sin nakreeꞌt Ee mnak, “Hoore tua, atoin Yahudis sin usif!” Sin npaas nafan-fainꞌ Ee msaꞌ. \p \v 4 Rarit gubernur ee anpoi no goes antein, he natoon neu too mfaun ein am nak, “On nai! Au upoin Ee ꞌeu ki. Mes hi ro he mihiin mak, au ꞌparikas aꞌrair Je, mes au ka upein fa In sanat mese msaꞌ.” \v 5 Oras Naiꞌ Yesus anpoi, In anpake ꞌsoeb maꞌaikaꞌ ma baru mnanuꞌ masnaa umub. Rarit gubernur ee natoon neu too mfaun ein am nak, “Amkius iim feꞌ! In es reꞌ ia!” \p \v 6 Oras aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein ma apaot ein ankius Naiꞌ Yesus, sin ankoaꞌ ein ma nhuun ein am nak, “Miꞌmaet Ee! Amkuus miꞌpeit Ee meu hau nehe!” \p Mes gubernur ee naꞌuab neu sin im nak, “Maut he hi kiim es reꞌ meik Je, he miꞌmaet Je nbi hau nehe. Fin au ka upein fa In sanat saaꞌ-saaꞌ reꞌ natai nok hukun aꞌmaten.” \p \v 7 Atoin Yahudis sin nataah am nak, “Hai mmuiꞌ Atoran reꞌ nsaun neem naꞌko Uisneno. Tatuin Atoran naan, atoniꞌ reꞌ ia ro he nmaet, natuin in naikas in tuan ee njair Uisneno In Anah.” \p \v 8 Oras gubernur ee anneen sin uab ein on naan ate, in namtau. \v 9 Rarit in antaam anfani nbi soraurs ein sin benteng, onaim nataan Naiꞌ Yesus am nak, “Ho reꞌ ia, atoniꞌ muꞌko mee?” Mes Naiꞌ Yesus ka nataah ee fa. \p \v 10 Onaim gubernur ee naskaar Ee mnak, “Hae! Nansaaꞌ am es ho ka muꞌuab mok kau fa? Ho muhini mrair, aiꞌ? Au reꞌ ia, es reꞌ ꞌmuiꞌ kuasa he uꞌmaet ko, aiꞌ ufetin ko.” \p \v 11 Onaim Naiꞌ Yesus nataah am nak, “On nai, tua. Karu ho mmuiꞌ kuasa on naan, naan natuin ho mupein je muꞌko Uisneno abit sonaf neno tunan. Fin suma In kuun es reꞌ ankonan ko he mmoeꞌ saaꞌ ahaa meu Kau, tua. Mes atoniꞌ reꞌ nnonaꞌ ma nfee Kau neu ko, tua, sin reꞌ naan es reꞌ nasaah sanat maꞌtaniꞌ nneis.” \p \v 12 Anmurai naꞌko naan, gubernur ee naim ranan he nafetin Naiꞌ Yesus. Mes atoin Yahudis sin ankoaꞌ ein ok-okeꞌ mnak, “Karu ho mufetin Atoniꞌ reꞌ ia, tebes ho ka uis koꞌu keser in partei ja fa. Fin atoniꞌ reꞌ naikas in tuan anjair usif, anraban uis koꞌu keser.” \p \v 13 Onaim oras gubernur ee nneen sin naꞌuab ein on naan ate, in napoit Naiꞌ Yesus. Rarit in ntoko nbi afeek rasi in aꞌtokoꞌ, anbi baer jes, reꞌ sin nakaanb ee mnak, “Baer Mainuan naꞌko Faut Benaꞌ”. (Anbi uab Aram in kaan ee nak, \it Gabata\it*.) \p \v 14 Neno naan, Neno Barab Fesat Paska. Oras maans ee naꞌpuup, gubernur ee natoon neu atoin Yahudis sin im nak, “Miit kiim! In reꞌ ia, hi usif!” \p \v 15 Mes sin nkoaꞌ ein ma nhuun ein naheran am nak, “Meik Je npoi naꞌko ia! Miꞌmaet Ee! Amkuus miꞌpeit Ee meu hau nehe!” \p Onaim gubernur ee naꞌkokeꞌ sin im nak, “On mee? Hi sairt ii, au ro he uꞌmaet hi usif reꞌ ia, oo?” \p Rarit aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein natahan am nak, “Hai usif suma meseꞌ, es reꞌ keser! Ka tiit fa bian antein!” \v 16a Rarit gubernur ee nnonaꞌ Naiꞌ Yesus neu soraurs ein, he sin nnaon nkuus naꞌpeit Ee nbi hau nehe. \s1 Sin nkuus nakfirit Usif Yesus anbi hau nehe \r (Naiꞌ Mateos 27:32-44, Naiꞌ Markus 15:21-32, Naiꞌ Lukas 23:26-43) \p \v 16b Rarit soraurs ein antoup naan Naiꞌ Yesus. \v 17 Onaim In nasaah naan In hau nehe npoi naꞌko kota. Sin nnaon neun baer jes reꞌ sin nteek ee nak, “Bare ꞌNaak Nuif”. (Anbi sin uab Aram, bare naan in kaan ee, \it Golgota\it*.) \p \v 18 Antean naan ate, sin nkuus naꞌpetiꞌ Naiꞌ Yesus anbi hau neeh jes. Sin nmoꞌen on naan neu atoniꞌ tuaf nua msaꞌ. Sin nkuus nakfirit es anbi Naiꞌ Yesus in aon-bian aꞌneꞌu, ma es antein anbi In aon-bian aꞌrii, ma Naiꞌ Yesus anbi sin atnaank ein. \v 19 Onaim gubernur ee nreun in soraurs ein he ntui neu hau piis es, rarit ankuus ee nbi Naiꞌ Yesus In hau neeh je tunan, antoom faof. Anbi hau pisaꞌ naan sin ntuin am nak, \qc \it “Ia Naiꞌ Yesus, atoin Nasaretas. In reꞌ naan, atoin Yahudis sin Usif”\it* \p \v 20 Sin ntui hau pisaꞌ naan anpaek uab humaꞌ teun. Esan reꞌ: uab Aram, uab Yunani, ma uab Latin. Too mfaun ein naꞌkon atoin Yahudis sin anrees hau pisaꞌ naan, natuin Naiꞌ Yesus In bare ꞌmaten naan, anpaumaak kota Yerusalem. \v 21 Mes aꞌnaak rais pirsait Yahudi sin aꞌnaakt ein ka ntoupun reko fa nok tuis reꞌ naan. Rarit sin nnaon neun gubernur ee am nak, “Aam! Kais amtui ‘atoin Yahudis sin Usif’! Reko nneis, amtui mak, ‘Atoniꞌ ia nak, in reꞌ naan, atoin Yahudis sin usif.’ ” \p \v 22 Mes gubernur ee nataah am nak, “Au es reꞌ ꞌreun sin he ntuin on naan. Onaim anbain on naan nai!” \p \v 23 Oras soraurs ein ankuus nakfirit Naiꞌ Yesus anbi hau nehe, sin nbait In paken he ntaon neun bare haa. Piis es neu soraurs es. Ma sin nait In baru mnanuꞌ reꞌ nteun goe ꞌteme-ꞌteme naꞌko faof tar antea ꞌpiin, reꞌ ka masoꞌo fa. \v 24 Rarit sin naꞌuab ein am nak, “Hoe! Hit kais atpisu tporin In baru reꞌ ia. Reko nneis, hit theer suur anaꞌ, he hit tahiin sekau es reꞌ napein je.” Naan anmoeꞌ he najarib, saaꞌ reꞌ matuꞌi nain anbi Uisneno In Suur Akninuꞌ mnak, \q1 “Sin nbait au paken, \q2 onaim sin nheran suur anaꞌ he napein au baru.” \p Rarit soraurs ein naan anmoꞌen on naan.\x + \xo 19:24 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 22:19\x* \s1 Usif Yesus antoit naiꞌ Yohanis he npijaar In ainaf \p \v 25 Anbi bare naan, bifee tuaf fauk anhaek nokan amsaꞌ. Sin reꞌ naan, esan reꞌ: Naiꞌ Yesus In ainaf, Naiꞌ Yesus In ain rikof, naiꞌ Klopas in fee bi Maria, ma bi Maria naꞌko kuan Makdala. \v 26 Naiꞌ Yesus ankius In ainf ee nhake nbi naan, nabu-bua nok atoup noniꞌ reꞌ In nneek ee, es reꞌ au, naiꞌ Yohanis. Rarit In naꞌuab neu In ainf ee mnak, “Ain. Tuaf reꞌ ia, ho anah.” \p \v 27 Onaim In nak kau mnak, “On nai. Oras ia, ho maan ee neu ho ainaꞌ nai!” Rarit anmurai naꞌko oras naan, Naiꞌ Yesus In ainf ii natua nok kau. \s1 Usif Yesus In aꞌmaten \r (Naiꞌ Mateos 27:45-56, Naiꞌ Markus 15:33-41, Naiꞌ Lukas 23:44-49) \p \v 28 Rarit Naiꞌ Yesus nahini nrari mnak, In namtisib anrair In meupn ein ok-okeꞌ. Naan najarib, areꞌ saaꞌ ii ok-okeꞌ reꞌ Uisneno In Suur Akninuꞌ ntui nain sin naꞌkon unuꞌ. Rarit In nak, “Au ꞌmeon oe.”\x + \xo 19:28 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 69:22, 22:16\x* \p \v 29 Anbi bare naan, anmuiꞌ raur maꞌninuꞌ nbi ꞌhuun aan es. Rarit soraurs ein nait aniꞌ-tei metoꞌ he narepaꞌ neu raur maꞌninuꞌ naan. Rarit sin nkaton aniꞌ-tei metoꞌ naan neu hau noon es\f + \fr 19:29 \ft Uab Yunani nak, sin nkaton aniꞌ-tei metoꞌ naan anbi hau \ft \+it hussopos\+it* in tunan. \+it Hussopos\+it* naan, hau foo meniꞌ es, reꞌ atoin Yahudis sin biasa npaek je nbi acara harat. In amnaun ee, of oniꞌ senti boꞌ nua ntea senti boꞌ haa (20-40cm). Amrees anmatoom \+it hussopos\+it* et \+it Anpoin naꞌkon pah Masir\+it* bataꞌ boꞌes am nua eraꞌ boꞌ nua mnua (12:22); \+it Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran\+it* 14:4, 6, 49-52; \+it Daftar Sensus\+it* 19:2-6; (mitaib ee nok, \+it surat Ibrani\+it* 9:19); \+it Siit Pures-Boꞌis sin\+it* 5:17.\f* in panan, onaim sin naramib Naiꞌ Yesus. \v 30 Oras Naiꞌ Yesus anmuis raru naan, In naꞌuab am nak, “Areꞌ kanan rasi namtiis inrarin.” Rarit In naꞌruriꞌ, onaim In asnaas ee natfeek een. \s2 Soraurs es napau Usif Yesus anbi hau nehe \p \v 31 Neno naan nateef nok neon nimaꞌ. Natuin atoran rais pirsait, atoin Yahudis ro he nabaarb ein neno naan, he nokaꞌ on naan ate sin nseun ma ntoup neon onen. Es naan ate, sin ka nromin fa he atoniꞌ in aon-taꞌun amates nakfirin piut anbin hau nehe nateef nok neon onen. Fin neon onen naan, neon reko. Onaim atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein anbaisenun neun gubernur ee, he in naprenat tuaf he nbeos naꞌiup abitan hau nehe sin haek ein. Nok ranan naan, sin bisa nmaten rabah, maut he tuaf bisa nasanut sin aok-taꞌuk amates nen-nenoꞌ. \v 32 Rarit soraurs ein annaon neun bare naan, onaim sin nbeos naꞌiup tuaf es in haen. Rarit sin nbeos naꞌiup atoin es antein in haen. Sin nua sin reꞌ naan, esan reꞌ tuaf ein reꞌ sin nkuus nakfirit sin nabu-bua nok Naiꞌ Yesus. \v 33 Mes oras sin ntean Naiꞌ Yesus ate, sin niit Ee nak, In nmaet batuur een. Es naan ate, sin ka nbeos naꞌiup fa In haek ein. \v 34 Mes soraurs tuaf es nait in aunu, onaim napaun ee ntaam neu Naiꞌ Yesus In abnapan. Rarit anmuiꞌ naaꞌ npoi, ma anmuiꞌ oe npoi msaꞌ. \p \v 35 (Tuaf es, reꞌ anjair saksii naan, es reꞌ au. Au ꞌkius ꞌiit sin ok-okeꞌ, ma au ꞌtui sin batuur anbin reꞌ ia. Fin au uhiin saaꞌ reꞌ au uretaꞌ naan, ro batuur, maut he hi bisa mpirsai au uab ii.) \v 36 Rasin reꞌ ia njarin, natuin Uisneno In Suur Akninuꞌ ntui mnak, “In nuif ein, ka nmuiꞌ fa tuuk es he natꞌiup.”\x + \xo 19:36 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 12:46, Surat Sensus 9:12, Siit Pures-Boꞌis sin 34:21\x* \v 37 Anbi Suur Akninuꞌ naan, matuꞌi nbi bare bian am nak, “Sin of ankius atoniꞌ reꞌ sin napau nrari.”\x + \xo 19:37 \xt Naiꞌ Sakarias 12:10, Rasi Mnitas neu naiꞌ Yohanis 1:7\x* \s1 Sin nsuub Usif Yesus \r (Naiꞌ Mateos 27:57-61, Naiꞌ Markus 15:42-47, Naiꞌ Lukas 23:50-56) \p \v 38 Anmuiꞌ atoin es, kaan ee naiꞌ Yusuf, naꞌko kuan Arimatea. In njair Naiꞌ Yesus In atoup noniꞌ msaꞌ. Mes in natuin naꞌkor-koroꞌ neu Naiꞌ Yesus, natuin in namtaus atoin Yahudis sin aꞌnaet ein. In nnao neu gubernur Pilatus, onaim antoit gubernur ee he nfee ne mainuan he neik Naiꞌ Yesus In aon-taꞌun amates. Gubernur ee nroim. Rarit naiꞌ Yusuf annao nasanut Naiꞌ Yesus In aon-taꞌun amates naan, onaim neik Je nnao. \v 39 Naiꞌ Nikodemus nnao nabu-bua nok naiꞌ Yusuf amsaꞌ. In reꞌ naan, es reꞌ unuꞌ te in nnao nateef nok Naiꞌ Yesus fa-fai. In ansoos bonak reꞌ manutu nrarin amfa-faun, oniꞌ kiru boꞌ tenu mteun, he ntao neu Naiꞌ Yesus In aon-taꞌun amates naan.\f + \fr 19:39 \ft Uab Yunani nak, ‘\ft \+it litras nautn es\+it*’, es reꞌ kiru boꞌ tenu mteun (33 kilo). Sin fua bonaꞌ naan, uab Yunani nak, sin seor goe nok \+it smurna\+it* (es reꞌ hau oef naꞌko hau foo meniꞌ), nok \+it aloe\+it* (es reꞌ hau oef naꞌko hau foo meniꞌ huum es, reꞌ he noi on reꞌ bijae maaꞌ). Amrees rasi anmatoom nok naiꞌ Nikodemus reꞌ ia, et \+it naiꞌ Yohanis\+it* in surat 3:1-21.\f* \v 40 Onaim sin nꞌaum naan Naiꞌ Yesus In aon-taꞌun amates naan anpaken tai manihas. Sin nꞌaum rapis es, rarit sin ntaon bonak, rarit antaon ntein rapis es, on-on naan, tar antea bonak reꞌ manutuꞌ naan okeꞌ. Sin nmoeꞌ on naan, natuin atoin Yahudis sin harat ansuub amates. \p \v 41 Anpaumaak bare reꞌ Naiꞌ Yesus anmaet naan, anmuiꞌ pooꞌn es. Anbi poꞌon naan, atoniꞌ feꞌe npahat anrair noup faut goes. Sin ka nataam niit fa amates anbi naan. \v 42 Oras naan, atoin Yahudis sin neno he nabaarb ein he nseun sin neon onen, he noi oekꞌ een. Es naan ate, sin natunuꞌ Naiꞌ Yesus In aon-taꞌun amates naan anbi nopu naan, fin bare naan, ka naꞌroo fa. \c 20 \s1 Usif Yesus anmoni nfain! \r (Naiꞌ Mateos 28:1-8, Naiꞌ Markus 16:1-8, Naiꞌ Lukas 24:1-12) \p \v 1 Neno krei, es reꞌ krei feꞌu in neon ahunut, bi Maria naꞌko kuan Makdala nnao kik-kiuk anaꞌ nbi Naiꞌ Yesus in nopu. Antea nee te, in nkius faut koꞌu reꞌ ntoeb noup fatu naan, natnani nrair naꞌko in baran. \v 2 Onaim in naen anfain neu naiꞌ Simon Petrus ma au, es reꞌ Naiꞌ Yesus In atoup noniꞌ reꞌ In nneek naan ee, onaim in natoon am nak, “Sin nabaak neik hit Usiꞌ naꞌko In nopu! Hai ka mihiin fa sin antao Goe et mee!” \p \v 3 Onaim au ꞌok naiꞌ Petrus maen meu nopu naan. \v 4 Hai nua kai maen mibu-bua, mes au unapaꞌ ꞌneis. Rarit au ꞌtea uhuun uꞌbi nopu naan. \v 5 Mes au ka ꞌtaam fa ꞌbi in nanan. Au uꞌbees ma ꞌkisu ꞌtaam aah. Anbi naan, au ꞌkius tai manihas reꞌ sin npaek je he nꞌaum naan Naiꞌ Yesus In aon-taꞌun amates naan. \p \v 6 Mes oras naiꞌ Petrus neu ntea te, in ntaam ankono ntea nopu naan in nanan. In nkius niit tai manihas reꞌ naan amsaꞌ. \v 7 In nkius niit aꞌpiruꞌ es amsaꞌ, reꞌ sin anpaek je he nkuub naan Naiꞌ Yesus In human. Mes aꞌpiruꞌ naan, mariꞌik ma nbaits on naꞌko tai manihas naan. \v 8 Rarit Au, reꞌ feꞌe na ꞌtea uhuun uꞌbi nopu naan, aꞌtaam utuin aꞌbi in nanan. Oras au ꞌkius ꞌiit reꞌ baerꞌ ein naan ok-okeꞌ, au ꞌpirsai Naiꞌ Yesus In uab ein afi unuꞌ, reꞌ nak, In of anmoni nfain naꞌko In aꞌmaten. \v 9 Fin oras naan, hai reꞌ mjair In atoup noinꞌ ein ka mihiin fa feꞌ Uisneno In Suur Akninuꞌ reꞌ ntui nani mnak, Kristus ro he nmoni nfain naꞌko In aꞌmaten. \v 10 Rarit hai nua kai mtebi mfain. \s2 Usif Yesus nakriraꞌ In tuan ee neu bi Maria naꞌko kuan Makdala \r (Naiꞌ Mateos 28:9-10, Naiꞌ Markus 16:9-11) \p \v 11 Mes bi Maria nhaek feꞌe nbi noup fatu naan in enon. In ankae piut. Oras in ankae feꞌ, in naꞌbees ma nkisu ntaam anbi nopu naan. \v 12 In nkius niit Uisneno In ameput naꞌko neno tunan tuaf nua. Sin nua sin npaken paek mutiꞌ. Sin nua sin ntokon nbin bare reꞌ maeb es ii, natupaꞌ Naiꞌ Yesus In aon-taꞌun amates. Es antoko nbi bare ꞌnakaf in baran. Es antein antoko nbi baer haef ein sin baark ein. \v 13 Sin nataan ee mnak, “Nansaaꞌ am es ho mkae, ain?” \p Onaim in nataah am nak, “Au ꞌkae, natuin sin nait neik au Usiꞌ in aon-taꞌun amates. Mes au ka uhiin fa neu sin ntao Goe et mee?” \v 14 In naꞌuab anrair on naan ate, in nateut gon ma nabaniꞌ. In nkius niit tuaf es anhake nbi poꞌon naan, mes in ka nahiin fa nak, Tuaf naan, es reꞌ Naiꞌ Yesus. \p \v 15 Onaim Naiꞌ Yesus nataan ee mnak, “Nansaaꞌ am es ho mkae, ain? Fin ho maim sekau?” \p Bi Maria in teenb ee, atoniꞌ naan, suma araip poꞌon anbi naan. Onaim in anfur-furiꞌ mnak, “Aam. Karu ho mait meik In aon-taꞌun amates, mutoon kau feꞌ neu ho mutuun Ee et mee, tua. Maut he au ꞌeik Je ꞌeu bare bian he ꞌsuub Ee nok rek-reko. Amturun kau, tua!” \p \v 16 Rarit Naiꞌ Yesus anhaamn ee mnak, “Maria.” \p Onaim in nbaniꞌ nꞌain Naiꞌ Yesus am nak, \it “Raboni!”\it* (Anbi uab Aram, in oten nak, “Au Tungguru!”) \p \v 17 Naiꞌ Yesus natoon ee mnak, “Kais amreoꞌ Kau feꞌ, fin Au ka ꞌsae fa feꞌ ꞌeu Au Amaꞌ et sonaf neno tunan. Mes ho mnao feꞌ, he mutoon meu Au aok-bian sin im mak, ‘Au he ꞌnao ꞌeu Au Amaꞌ et sonaf neno tunan. In es reꞌ hi Amaꞌ msaꞌ. In reꞌ naan, Au Uisneno. Onaim In reꞌ naan, hi Uisneon nggoa msaꞌ.’ ” \p \v 18 Rarit bi Maria naꞌko Makdala nnao natoon Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein am nak, “Au uteef aꞌrair ꞌok hit Usiꞌ, Naiꞌ Yesus!” Onaim In natoon Naiꞌ Yesus In haan beno neu sin. \s2 Usif Yesus naruruꞌ ma nakriraꞌ In tuan ee neu In atoup noinꞌ ein \r (Naiꞌ Mateos 28:16-20, Naiꞌ Markus 16:14-18, Naiꞌ Lukas 24:36-49) \p \v 19 Neno naan nateef nok neno krei, es reꞌ krei feꞌu in neon ahunut. Maans ee feꞌe nmouf. Onaim Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein nabuan. Sin naꞌeek uim je in eonꞌ ein mates, natuin sin namtausan atoin Yahudis sin aꞌnaet ma kaes kouꞌn ein. Rarit Naiꞌ Yesus neem anhake nbi sin atnaank ein am nak, “Saloom!” \v 20 Oras Naiꞌ Yesus nasee sin on naan ate, In naruruꞌ ma nakriraꞌ paap ein reꞌ nbin In aꞌniman ma In abnapan. In atoup noinꞌ ein anmariin anmaten oras sin nkius niit sin Usin. \v 21 Rarit Naiꞌ Yesus natonan sin im nak, “Maut he hi mamut ma mtaininaꞌ. Mimnau, fin Au Amaꞌ anhaefan Kau on mee te, Au ꞌhaefan ki on naan amsaꞌ.” \v 22 In naꞌuab anrair on naan ate, In anpaumak-maak sin, onaim anfuu In asnasan neu sin meseꞌ-meseꞌ. Rarit In nak, “Au ꞌfee Uisneno In Asmaan Akninuꞌ ꞌeu ki. Amtoup maan Ee. \v 23 Onaim karu hi mnikaꞌ main atoniꞌ in sanat, sanat naan namneku nrair, fin Uisneno nnoes nain saant ein naan amsaꞌ. Mes karu hi ka mnikan main fa atoniꞌ in sanat, Uisneno ka nnoes nain fa in sanat naan amsaꞌ.”\x + \xo 20:23 \xt Naiꞌ Mateos 16:19, 18:18\x* \s2 Usif Yesus nok naiꞌ Tomas \p \v 24 Anmuiꞌ tuaf es naꞌko Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein tuaf boꞌes am nua, kaan ee naiꞌ Tomas. Sin nteek ee msaꞌ am nak, ‘riꞌaan koen’. Oras Naiꞌ Yesus neem nakriraꞌ In tuan ee neu sin, naiꞌ Tomas ka nabua nok fa atoup noinꞌ ein naan. \v 25 Es naan ate, oras in partei ngguin nak, “Hai miteef amrair mok hit Usiꞌ,” in nataah am nak, “On nai. Au ro he ꞌkius papaꞌ naꞌko kuust ee in baran abit In aꞌniman feꞌ. Ma au ro he urepaꞌ au kruruk ꞌeu In papaꞌ abit In abnapan. Fin karu au ka ꞌmoeꞌ je fa feꞌe te, au ka ꞌpirsai fa feꞌ ꞌak, In anmoni nfain.” \p \v 26 Ankono krei jes antein, Naiꞌ Yesus In atoup noinꞌ ein nabuan nfanin nok naiꞌ Tomas anbin uim jes. Eonꞌ ein maꞌreut ein mates anrair, mes Naiꞌ Yesus antaam anhake nbi sin atnaank ein. In nasee sin im nak, “Hoore tua! Saloom!” \v 27 Onaim In naꞌuab neu naiꞌ Tomas am nak, “Amnonaꞌ ho krurum meu ia, he mparikas Au ꞌnimak feꞌ. Rarit amkonob ho krurum meu papaꞌ abit Au bnapak. Ampirsai nai mak, Au ꞌmoni ꞌfain jen! Kais muꞌoniꞌ ho neek pirsait reꞌ naan.” \p \v 28 Naiꞌ Tomas nataah am nak, “Usiꞌ! Oras ia au ꞌpirsai batuur! Ho kuum reꞌ ia, es reꞌ au Usiꞌ ma au Uisneno msaꞌ!” \p \v 29 Onaim Naiꞌ Yesus natoon ee mnak, “Tomas! Ho mpirsai mak, Au ꞌmoni ꞌfain jen, natuin ho mkius miit amrair meik ho matam fuam kuum. Mes neu tuaf reꞌ napein upan ma paꞌe reko nneis, es reꞌ tuaf reꞌ ka nkius niit Kau fa, mes sin npirsain.” \s1 Surat ia in sarit \p \v 30 Naiꞌ Yesus anmoeꞌ rais sanmakat amfaun bian antein, reꞌ au ka ꞌtui sin fa ꞌbi surat reꞌ ia. In atoup noinꞌ ein ankius niit rais sanmaakt ein naan nok sin humak ma matak fuak ein kuuk. \v 31 Mes rasi reꞌ au ꞌtui ꞌrari ꞌbi surat reꞌ ia, au ꞌtui, maut he hi mpirsai mmak, \q1 Naiꞌ Yesus naan, es reꞌ Kristus reꞌ Uisneno nbaꞌan nain he nreek Ee neem. \q1 Naiꞌ Yesus naan, es reꞌ Uisneno In Anah amsaꞌ. \q1 Ma oras hi mpirsai Je, hi mipeni ꞌmonit reꞌ amneot ma amnonot reꞌ ka natfeek niit fa, natuin hi mjair Iin na. \c 21 \s1 Usif Yesus naruruꞌ ma nakriraꞌ In tuan ee neu In atoup noniꞌ tuaf hiut \p \v 1 Ankoon neno fauk on naan ate, Naiꞌ Yesus nakriraꞌ In tuan ee ntein anbi nefo Tiberias in ninin. In reetn ii, on nai: \v 2 Oras naan, Naiꞌ Yesus In atoup noniꞌ tuaf hiut nabuan. Sin reꞌ naan esan reꞌ: \q2 Naiꞌ Simon Petrus, \q2 naiꞌ Tomas, reꞌ sin nteek ee mnak, ‘riꞌaan koen’, \q2 naiꞌ Nitanel, naꞌko kuan Kana et propinsi Galilea, \q2 naiꞌ Sebedius in anah tuaf nua, \q2 ma Naiꞌ Yesus in atoup noniꞌ tuaf nua ntein. \p \v 3 Naiꞌ Simon Petrus naꞌuab neu in partei ngguin am nak, “Au he ꞌnao ꞌokar au pukat.” \p Onaim sin natahan am nak, “Neu, reko! Hai mok amsaꞌ.” Rarit sin nnaon neun neof goe in ninen. Onaim sin nsaen kofaꞌ he nnao namin ikaꞌ. Mes mabeꞌ naan sin ka napenin fa saaꞌ-saaꞌ.\x + \xo 21:3 \xt Naiꞌ Lukas 5:5\x* \p \v 4 Nokaꞌ kiku on naan ate, Naiꞌ Yesus anhake nbi neof goe ninen. Mes In atoup noinꞌ ein ka nahinin fa neu In reꞌ naan, Naiꞌ Yesus. \v 5 Onaim In nꞌaupun he nataan sin im nak, “Aupuu! Baꞌe sin! Mipein imrair ika, oo?” \p Sin natahan am nak, “Kaah fa, tua! Hai ka mipein fa kreꞌo msaꞌ.” \p \v 6 Onaim Naiꞌ Yesus natoon neu sin im nak, “Amꞌokar miit pukat naan neu koofꞌ ee aon-bian. Hi of mipein.” \p Rarit sin nmoeꞌ natuin ein. Onaim sin napenin ikaꞌ. Mes iikꞌ ein naan namfa-faun, tar antea sin ka bisa nheer fa pukat naan anfain neu koofꞌ ee nanan.\x + \xo 21:6 \xt Naiꞌ Lukas 5:6\x* \p \v 7 Au ꞌbi naan amsaꞌ. Au reꞌ ia, atoup noniꞌ reꞌ Naiꞌ Yesus anneek. Rarit au utoon ꞌeu naiꞌ Petrus ꞌak, “Airoo! Hit Usiꞌ es reꞌ nee!” \p Anneen Au uab ii on naan ate, naiꞌ Simon Petrus anpaek nafaniꞌ in baru, rarit anꞌookr on antaam anbi nefo he nabhaeꞌ neu metoꞌ. \v 8 Fin kofaꞌ naan naꞌroo of oniꞌ suma meter nautn es naꞌko metoꞌ. Rarit in partei ngguin nfoeꞌ kofaꞌ nfain neu metoꞌ, ma nheer neik pukat reꞌ naheun nok ikaꞌ naꞌko kofaꞌ naan in kotin. \p \v 9 Oras sin ntean anbin metoꞌ, sin nkius ai makrahaꞌ reꞌ npiin anbi naan. Anbi ai je fafon, anmuiꞌ ikaꞌ, ma nmuiꞌ utunuꞌ msaꞌ. \v 10 Naiꞌ Yesus naꞌuab neu sin im nak, “Meik neem ikaꞌ fuaꞌ fauk miꞌko reꞌ hi mheek maan sin feꞌe na.” \p \v 11 Rarit naiꞌ Simon Petrus ansae nfani nbi koofꞌ ee nanan, he in nheer pukat naan neu metoꞌ. Pukat naan naheun nok iik koꞌu. Sin amfauk ein, nautn es boꞌ niim am teun (153). Maski iikꞌ ein namfaun on naan, mes pukat naan ka natpisuꞌ fa. \p \v 12 Rarit Naiꞌ Yesus anhaman sin im nak, “Iim, he mbukae feꞌ!” \p Sin nahini nrarin nak, In reꞌ naan, sin Usin. Es naan ate sin ka nabranin fa he nataan am nak, “Baꞌe reꞌ ia, sekau?” \v 13 Rarit Naiꞌ Yesus nait utunuꞌ ma ikaꞌ, onaim annao nfee sin. \p \v 14 Naan, es reꞌ no teun ii Naiꞌ Yesus naruruꞌ ma nakriraꞌ In tuan ee neu In atoup noinꞌ ein, oras In nmoni nfain naꞌko In aꞌmaten. \s1 Usif Yesus naꞌuab nok naiꞌ Petrus \p \v 15 Oras sin anbukae nrarin, Naiꞌ Yesus nataan naiꞌ Simon Petrus am nak, “Simon, naiꞌ Yohanis in anah. On mee? Ho mneek Kau mneis muꞌko ho partei ngguin ia nneek Kau, oo?” \p In nataah am nak, “Batuur, Usiꞌ! Ho muhiin amrair mak, au ꞌneek Ko, tua.” \p Onaim Naiꞌ Yesus anbaasn ee mnak, “Karu on naan ate, mutuuk murek-rekoꞌ Au ꞌbib-kaes aan ein he sin napenin amnahat.” \p \v 16 Rarit Naiꞌ Yesus nataan anteinꞌ ee mnak, “Simon, naiꞌ Yohanis in anah. On mee? Ho mneek Kau, oo?” \p In nataah am nak, “Batuur, Usiꞌ! Ho muhiin amrair mak, au ꞌneek Ko, tua.” \p Onaim Naiꞌ Yesus anbaasn ee mnak, “Karu on naan ate, mpijaar ma mpairoir murek-rekoꞌ Au ꞌbib-kasen.” \p \v 17 Rarit Naiꞌ Yesus nataan anteinꞌ ee mnak, “Simon, naiꞌ Yohanis in anah. On mee? Ho reꞌ ia, Au partei ja, oo?” \p Onaim naiꞌ Petrus in neekn ee nsuus nain, natuin Naiꞌ Yesus nataan no teun goen nak, “Ho mneek Kau, oo?” Rarit in nataah am nak, “Ho es reꞌ muhiin main raisn ein ok-okeꞌ. Onaim Ho muhini mrair mak, au reꞌ ia, Ho partei ja, tua.” \p Rarit Naiꞌ Yesus anbaasn ee mnak, “Karu on naan ate, mutuuk murek-rekoꞌ Au ꞌbib-kasen he sin napenin amnahat. \v 18 Ho mheke mrair Au sairt ii, oo? Au he utoon ko on nai msaꞌ: unuꞌ te, oras ho munif ko feꞌe te, ho biasa mpaek kuum baru, ma mpaek kuum pasu ꞌfutuꞌ, rarit ho mnao meu mee ja haa, mutuin ho romim. Mes oras ho mumnasi mrair, ho of amnonaꞌ ma mfee ho ꞌnimam he atoniꞌ bian anfuut sin, anpaek kuuk ho pasu ꞌfutuꞌ. Rarit sin nheer neik ko msaꞌ meu baer jes reꞌ ho ka mroim je fa.” \v 19 (Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan, he natoon neu naiꞌ Petrus anmatoom nok saaꞌ reꞌ of anjair neu in tuan. Fin naiꞌ Petrus in aꞌmaten of naruruꞌ ma nakriraꞌ Uisneno In pinan ma krahan.)\f + \fr 21:19 \ft Of oniꞌ toon boꞌ seo mnee oras Naiꞌ Yesus anmoin naan een (96 M), anmuiꞌ naan aꞌnaak akrei tuaf es, kaan ee naiꞌ Klemen naꞌko kota Roma, reꞌ antui mnak, atoin ein anroor niis naiꞌ Petrus. Of oniꞌ toon natun nua mboꞌes am nua oras Naiꞌ Yesus anmoin naan een (212 M), anmuiꞌ naan aꞌnaak akrei jes antein, kaan ee naiꞌ Tertulian, reꞌ antui mnak, sin nkuus nakfirit naiꞌ Petrus anbi hau nehe. Ma nmuꞌi tradisi bian anbi krei ji, reꞌ nak, oras sin he nkuus nakfirit naiꞌ Petrus anbi hau nehe, of oniꞌ toon boꞌ nee mhaa ntea toon boꞌ nee mniim oras Naiꞌ Yesus anmoin naan een (64-65 M), naiꞌ Petrus antoit he sin nakfirit nasnuab in aꞌnakan. In ntoit on reꞌ naan, natuin in nnaben ate, in ka pantas fa he nmaet nok in aꞌnakan naan neiki nsae, nahuum on reꞌ Naiꞌ Yesus.\f* \p Rarit Naiꞌ Yesus naꞌuab neu naiꞌ Petrus am nak, “Uum he mjair Au ngguin nai!” \s1 Atoup noniꞌ reꞌ Usif Yesus anneek \p \v 20 Oras naan, naiꞌ Petrus nabaniꞌ he nkius neu koit. In nkius kau utuin sin nua sin naꞌko sin koitk ein. Au reꞌ ia, atoup noniꞌ reꞌ Naiꞌ Yesus anneek. Au es reꞌ aꞌtook aꞌbi Naiꞌ Yesus In aon-bian amsaꞌ, oras hai mtook ma mbukae fesat Paska. Au reꞌ ia, es reꞌ utaan Ee mꞌak, “Usiꞌ! Sekau of es reꞌ naꞌsosaꞌ Ko, tua?”\x + \xo 21:20 \xt Naiꞌ Yohanis 13:25\x* \v 21 Oras naiꞌ Petrus ankius niit kau te, in nataan Naiꞌ Yesus am nak, “Usiꞌ! Ho muꞌuab amrair meu kau feꞌe na. Mes on mee, nok tuaf reꞌ nee?” \p \v 22 Naiꞌ Yesus naꞌuab neu naiꞌ Petrus am nak, “Ka ho urusn aa fa. Kar-karu Au ꞌroim he in suma npao nbi ia goah tar antea Au ꞌfain ꞌuum ate, in raisn ii saaꞌ? Reꞌ pentiing ii, ho ro he mumnau saaꞌ reꞌ Au ꞌbaꞌan ko feꞌe na, es reꞌ: uum he mjair Au ngguin nai.” \p \v 23 Natuin Naiꞌ Yesus naꞌuab on naan, In atoup noniꞌ bian anmurai naꞌuab ein am nak, “Naiꞌ Yohanis naan, ka neu nmaet fa.” Te kaah, Naiꞌ Yesus ka naꞌuab fa on naan. Reꞌ In nak ii, es reꞌ: “Ka ho urusn aa fa. Kar-karu Au ꞌroim he in suma npao nbi ia goah tar antea Au ꞌfain ꞌuum ate, in raisn ii saaꞌ?” \s1 Naiꞌ Yohanis nasoup in surat \p \v 24 Atoup noniꞌ reꞌ Naiꞌ Yesus naꞌuab naan, es reꞌ au, naiꞌ Yohanis kau. Au es reꞌ uretaꞌ rasin ia ok-okeꞌ ꞌeu ki. Au es reꞌ aꞌkius ꞌeik au matak fuak ein. Rarit au ꞌtui sin ok-okeꞌ. Onaim hit tahiin tak, rasin reꞌ au utoon ki sin reꞌ naan, ro batuur, tua. \p \v 25 Ma nmuiꞌ rasi mfaun bian feꞌ reꞌ Naiꞌ Yesus anmoeꞌ sin. Karu atoniꞌ nsobaꞌ he ntui nain sin ok-okeꞌ, nmurai naꞌko Naiꞌ Yesus nanaob In mepu tar antea narair sin ate, au ꞌak pah-pinan ia ꞌteme-ꞌteme msaꞌ ka bisa nasaeb fa suurt ein naan ok-okeꞌ. \q2 On reꞌ naan, tua, \q2 Au, naiꞌ Yohanis kau, tua.