\id GEN \h Retaꞌ Ahun-hunut \toc1 Retaꞌ Ahun-hunut Anmurai naꞌko Uisneno nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan \toc2 Retaꞌ Ahun-hunut \toc3 Kej \mt1 Retaꞌ Ahun-hunut \mt2 Anmurai naꞌko Uisneno nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan \c 1 \s1 Uisneno nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan nok in afan \p \v 1 Nahunu te, Uisneno nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan. \p \v 2 Oras naan, pah-pinan ka mamoꞌek fa feꞌ, ma areꞌ saaꞌ-saaꞌ ii nbasiksakan. Suma nmuꞌi haa, oe. Ma meisꞌookn ii nꞌaum naan ee. Uisneno In Asmaan ee nabra-rae nbi oe je fafon.\f + \fr 1:2 \ft Uab Ibrani nbi reꞌ ia, in oetn ii humaꞌ-humaꞌ, esan reꞌ ‘Uisneno In Asmanan’, aiꞌ ‘anin naꞌko Uisneno’, aiꞌ ‘kuasat naꞌko Uisneno’.\f* \m \v 3 Rarit Uisneno naꞌuab am nak, “Ro he nmuiꞌ meꞌu.” Naꞌuab anrair on naan ate, meuꞌ gui njair. \v 4 Ankius meuꞌ gui te, In nmariin, natuin saaꞌ reꞌ In nmoeꞌ je naan ro reko. Rarit In nbatis meuꞌ gui naꞌko meisꞌokan, he es-es ate nmuiꞌ kuun in oras. \v 5 In nakanab meuꞌ gui nak, ‘manas’, ma meisꞌookn ii nak, ‘fai’. Neno naan, neon goes namsoup goen. \m \v 6-7 Rarit Uisneno naꞌuab anteniꞌ mnak, “Ro he nmuiꞌ ruman he nbatis oe. Es naan ate, anmuiꞌ oe nbi faof, ma nmuiꞌ oe nbi ꞌpiin.” Naꞌuab anrair on naan ate, oe naan anbaits ok anjair bare nua, fafo ma ꞌpiin. \v 8 Rarit In nakanab baer ruman abit faofn ee, ‘neno’. Neno naan, neno nua namsoup goen. \m \v 9 Rarit Uisneno naꞌuab anteniꞌ mnak, “Oe abit aꞌpinan naan ro he nkaubuub ok nbi bare meseꞌ, maut he nmuiꞌ baer metoꞌ.” Naꞌuab anrair on naan ate, baer meot ii npoi neem. \v 10 Rarit In nakanab baer metoꞌ naan, ‘auf metoꞌ’; ma In nteek oe reꞌ ankaubuub on naan, ‘tasi’. Ankius areꞌ naan ate, In nmariin, natuin saaꞌ reꞌ In nmoeꞌ je naan, ro reko. \v 11 Rarit Uisneno naꞌuab anteniꞌ mnak, “Auf meot ii ro he natorob hau humaꞌ-humaꞌ. Ro he nmuiꞌ hau manoꞌo, hau masufaꞌ, ma hau mafuaf. Maut he hau meseꞌ-meseꞌ te, napoitan fini natuin in atrekan.” Naꞌuabaꞌ nrair on naan ate, areꞌ hau ngguin naan anjarin. \v 12 Anbi auf metoꞌ naan, hau ngguin napoitan fini natuin sin atreek ein meseꞌ-meseꞌ. Ankius on naan ate, In nmariin, natuin saaꞌ reꞌ In nmoeꞌ je naan, ro reko. \v 13 Neno naan, neno teun namsoup goen. \m \v 14-15 Rarit Uisneno naꞌuab anteniꞌ mnak, “Anbi fafon ne, ro he nmuiꞌ baer meꞌu humaꞌ-humaꞌ he ntanaꞌ pah-pinan. Ro he nmuiꞌ baer atanaꞌ nbi oras manas, ma nmuiꞌ baer atanaꞌ nbi oras fai. Baerꞌ ein naan anjarin on tanar henaꞌ tsoiꞌ tahiin neno, toon, ma oras.” Naꞌuab anrair on naan ate, baer meꞌun neon goe tnanan sin nboran. \v 16 In nmoeꞌ baer meuꞌ humaꞌ nua reꞌ koꞌu. Es koꞌu nneis, ntanaꞌ nbi oras manas; es seor naꞌbau ntanaꞌ nbi oras fai. In nmoeꞌ kfuun-akfuun amsaꞌ. \v 17 In nakfirit baerꞌ ein naan nbi neon goe he ntanaꞌ pah-pinan. \v 18 Rarit sin ntaanꞌ ein nbi oras manas, ma oras fai. Nok ranan naan, sin nbatis meꞌu naꞌko meisꞌokan. Ankius niit sin ite, In nmariin, natuin saaꞌ reꞌ In nmoeꞌ je naan, ro reko. \v 19 Neno naan, neno haa namsoup goen. \m \v 20 Rarit Uisneno naꞌuab anteniꞌ mnak, “Ro he nmuiꞌ kaunaꞌ humaꞌ-humaꞌ reꞌ anmonin nbin oe. Ma ro he nmuiꞌ koro humaꞌ-humaꞌ reꞌ natpenen nbin neon goe tnanan.” \v 21 Rarit In nmoeꞌ ikaꞌ humaꞌ-humaꞌ ma kaunaꞌ bian reꞌ nmonin nbin oe. In nmoeꞌ koro humaꞌ-humaꞌ msaꞌ reꞌ natpenen nbin neon goe tnanan. Ankius saaꞌ reꞌ In nmoeꞌ sin naan ate, In nmariin, natuin saaꞌ reꞌ In nmoeꞌ je naan, ro reko. \v 22 Rarit In naꞌuab anfee tetus neu areꞌ kanan muiꞌt ein naan am nak, “Iikꞌ ein ro he namsaꞌin, he naheun oe nbin bare-bare. Ma koorn ein on naan amsaꞌ.” \v 23 Neno naan, neno niim namsoup goen. \m \v 24-25 Rarit Uisneno naꞌuab anteniꞌ mnak, “Ro he nmuiꞌ muꞌit humaꞌ-humaꞌ reꞌ anmonin nbin auf metoꞌ. Sin esan reꞌ muiꞌ aem, muiꞌ fui, ma anonok, es-es ate nok nain in atrekan.” Naꞌuab anrair on naan ate, muiꞌt ein naan anjarin. Ankius on naan ate, In nmariin, natuin saaꞌ reꞌ In nmoeꞌ je naan, ro reko. \p \v 26 Rarit Uisneno naꞌuab anteniꞌ mnak, “Iim he Hit\f + \fr 1:26 \ft Krei ji nanoniꞌ kit nak, ‘Hit’ reꞌ ia, es reꞌ kanaf tenu ma ꞌbonif teun.\f* tmoeꞌ mansian tatuin Hit huumk am Hit masak, Hit moeꞌk am Hit taok. Maut he sin es anpafaꞌ ma npainoet iikꞌ ein nbin tasi, areꞌ koro nbin neon goe tnanan, areꞌ muiꞌ aem, ma muꞌit bian reꞌ nmonin nbin pah-pinan.”\x + \xo 1:26 \xt Kolose 1:16\x* \p \v 27 Onaim In nmoeꞌ mansian ii natai nok In human ma In masan, In moꞌen ma In taon. In nmoeꞌ sin, atoniꞌ ma bifee. \v 28 Onaim In naꞌuab anfeen sin tetus am nak, “Hi ro he mihoniꞌ ma mimsaiꞌ he miheun pah-pinan, mpafaꞌ ma mpainoet je msaꞌ. Au ꞌfee ki prenat he mꞌurus ikaꞌ-ikaꞌ, koro-koro, ma areꞌ kanan muiꞌt ein anbin auf metoꞌ. \v 29 Amneen mirek-rekoꞌ! Au ꞌfee ki mnahat humaꞌ-humaꞌ nbi pah-pinan. Esan reꞌ: hau manoꞌo, hau masufaꞌ, ma hau mafuaꞌ. \v 30 Au ꞌfee haun reꞌ naan he njarin amnahat neu muiꞌt ein amsaꞌ. Anmuꞌi mnahat neu muiꞌ aem, muiꞌ fui, anonok, ma koorn ein msaꞌ.” Naꞌuab anrair on naan ate, areꞌ kanan amnaaht ii namtiis. \v 31 Ankius niit sin on naan ate, In nmariin, natuin saaꞌ reꞌ In nmoeꞌ je naan, ro reko ꞌmaten. Neno naan, neno nee namsoup goen. \c 2 \p \v 1 Nok ranan naan, Uisneno nmoeꞌ naan neno tunan ma pah-pinan nok in aafn ii ok-okeꞌ. \m \v 2 Anmoeꞌ narair sin arsin, nokaꞌ on naan ate, neon hiut ii ntea. Onaim In nasnaas naꞌko In meupn ein naan. \v 3 Es naan ate, In nbetis neon hituꞌ naan naꞌko neon biak ein ii, he njair neno snasat, natuin In narair In mepun naan, ma nbi neno naan, In nasnaas. \v 4a Retaꞌ reꞌ natoon nak Uisneno nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan, on reꞌ naan, tua. \s1 Uisneno nmoeꞌ atoniꞌ ma bifee \r (Naiꞌ Mateos 19:4-6, Naiꞌ Markus 10:4-9, 1 Korintus 6:16, 1 Korintus 15:45,47, Efesus 5:31-33) \p \v 4b Oras UISNENO feꞌ nmurai nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan naan ate, \v 5-6 ka nmuiꞌ hau saaꞌ-saaꞌ fa feꞌ, natuin In ka nasanut uran fa feꞌ. Oras naan, suma nmuꞌi haa nipuꞌ reꞌ nsae naꞌko afu, ma napeet pah-pinan. Ma ka nmuiꞌ fa feꞌ mansian reꞌ nareen. \v 7 Rarit UISNENO nnau afu, ma nmoeꞌ je njair mansian. Rarit In nfuu nataam snasaf npeoꞌ in panan konan. Onaim mansian naan anmoin oras naan. \p \v 8 Rarit UISNENO nroe naan pooꞌn es anbi bare Eden, et pasaꞌ neon-saet. Onaim In natokob mansian naan anbi bare naan. \v 9 Anbi poꞌon naan In namonib areꞌ kanan roet, reꞌ tkisu te namasan, ma taah sin ate miin-oni. In namonib amsaꞌ hau ꞌuꞌu nua nbi pooꞌn ee tnanan. Karu mansian ii naah hau fuaꞌ naꞌko uuꞌ goes in fuan, in of anmoin piut. Ma karu mansian ii naah naꞌko uuꞌ goes anteniꞌ in fuan, in bisa nahiin rais reko ma rais reꞌuf. \p \v 10 Anbi naan, anmuiꞌ naan noe jes, nasai npoi naꞌko poꞌon naan. Noe naan aꞌsaif haa. \v 11 Aꞌsaif ahuunt ee, in kaan ee Pison. Aꞌsaif ia nasai nfuun naan pah Hawila. Anbi bare ia, nmuꞌi mnatuꞌ mfa-faun. \v 12 Anbi bare reꞌ ia, nmuiꞌ mnaut afaꞌ, nmuiꞌ hau reꞌ in oen ee foo meniꞌ, ma nmuiꞌ faut arimat. \v 13 Aꞌsaif es anteniꞌ, in kaan ee Gihon. Aꞌsaif ia, ansai nfuun naan pah Kus.\f + \fr 2:13 \ft Unuꞌ te, bare reꞌ ia in kaan ee ‘Kus’. Muniꞌ ia, in ntaam et pah Etiopia ma pah Sudan. Pah ein reꞌ ia, etan Afrika ntoom maans ee ꞌsaen.\f* \v 14 Aꞌsaif es anteniꞌ, in kaan ee Tigris. Aꞌsaif reꞌ ia njair nakat nbi pah Asur\f + \fr 2:14 \ft Asur naan, pah es, reꞌ oras ia nteek ee te nak ‘Irak’.\f* ntoom maans ee ꞌsaen. Ma in aꞌsain amuint ee, kaan ee, Efrat. \p \v 15 UISNENO nreek mansian naan natua nbi Eden, he npairoir poꞌon naan rek-reko. \v 16 Onaim In naprenat mansian naan am nak, “Au ꞌkonan ko he muah hau fuaꞌ saaꞌ-saaꞌ ahaa, naꞌko areꞌ kanan roet anbi poꞌon ia. \v 17 Mes anmuiꞌ naan hau uuꞌ goes, reꞌ Au ꞌtaar ko maꞌtaniꞌ, he kais muah in fuan. Hau naan es reꞌ hau roet reꞌ, karu mansian ii naah in fuan, in bisa nahiin rais reko ma rais reꞌuf. Mes karu ho muahn ee te, ho ro he mmaet.” \p \v 18 Rarit UISNENO naꞌuab anteniꞌ mnak, “Ka reko fa karu mansian ia nmoni nmes-mees. Onaim Au he ꞌmoꞌe ꞌfee ne atuurn am abaabt es reꞌ natai nok ne.” \p \v 19-20 Oras naan UISNENO nnau afu, ma nmoeꞌ muꞌit ma koro humaꞌ-humaꞌ. Rarit In nnao naat sin neu mansian naan, maut he in nakanab sin. Rarit mansian naan nakanab muꞌit ma koron naan, es-es ate nok kuun in kanan. Mes neu iin, ka nmuiꞌ fa atuurn am abaabt es, reꞌ natai nok ne. \p \v 21 Rarit UISNENO narour natupaꞌ mansian naan. Oras in ntuup anfiin ite, Uisneno nait naan in nui bnapaꞌ tuuk es, rarit In ntoeb narekoꞌ papaꞌ naan. \v 22 Ma In nmoeꞌ bifee naꞌko nuif naan. Rarit In nnonaꞌ bifee naan neu atoniꞌ naan. \v 23 Oras atoniꞌ ia niit bifee naan ate, in nak, \q1 “Haaa! Esai feꞌ! Ia ro natai nok kau! \q2 In nuif ein humaꞌ meseꞌ nok au nu. \q3 Ma in sisin humaꞌ meseꞌ nok au sisik. \q2 Natuin in njair naꞌko atoniꞌ, es naꞌ au ukaanb ee, ‘bifee’.”\f + \fr 2:23 \ft Anbi Uab Ibrani te, atoniꞌ te nak ‘\ft \+it ish\+it*’. Ma bifee tnak, ‘\+it isha\+it*’. Onaim anbi reꞌ ia, sin npaek uab nak “\+it isha\+it* (bifee) njair naꞌko \+it ish\+it* (atoniꞌ).”\f* \q1 \v 24 Natuin rasi naan, es naꞌ atoin es ro he annao nasaitan in ainaf-amaf, \q2 he nmoin nabua nekaf meseꞌ ma ansaof meseꞌ nok in fee, \q3 henatiꞌ sin nua sin njarin meseꞌ. \p \v 25 Oras naan sin aaf ein, mes sin ka nmuꞌin fa rais mae kreꞌo msaꞌ. \c 3 \s1 Mansian ii ka nfairoir fa prenat Uisneno \p \v 1 Naꞌko areꞌ kanan muꞌit reꞌ UISNENO nmoeꞌ nain sin nbin pah-pinan ia, kaun ii es aputa-kriu anesit. Anbi oors es, kaunaꞌ naan nataan neu bifee naan am nak, “Hoe! Batuur, aa oo? Uisneno ntaar ki mnak, ‘Ka nabeiꞌ fa he hi miah hau fuaꞌ naꞌko roet ein anbin poꞌon ia, aiꞌ kaah?’ ” \p \v 2-3 Bifee naan nataah am nak, “Kahaf! Hai bole miah! Mes anmuiꞌ naan roet uuꞌ goes et pooꞌn ee tnanan reꞌ Uisneno ntaar kai, he hai kais miah in fuan. In nak, hai kais miah in fuan, ma kais amreoꞌ goe msaꞌ, natuin hai of ammaet.” \p \v 4 Mes kaunaꞌ naan nataah am nak, “Hoe, napoi! Hi ka mmaet fa, tua! \v 5 Uisneno batuur antaar ki on naan, natuin In nahiin, karu hi miah hau fuaꞌ naan, hi mahiinm ein namnees nok Ne. Hi of mihiin mee es reko, ma mee es reꞌuf.” \p \v 6 Rarit bifee naan ankisu te, hau roet naan reokn ii kaah. Ma in naben ate hau fuaꞌ naan miin ii kah een. Onaim in natenab am nak, “Karu au ꞌuah hau fuaꞌ ia, au of uhiin ma ꞌmanoe.” Rarit in nseu hau fuaꞌ naan, ma in naah. In neik ii ma nfeen in moen je msaꞌ, he naah nok. \v 7 Naah anrarin on naan ate, naꞌ sin nahinin nak sin aaf ein. Es naan ate, sin nkaton apas hau noꞌo he natain. \p \v 8 Maans ee nmaeb on naan ate, sin nneen UISNENO neem annoon poꞌon naan. Rarit sin naen naꞌkoor ein henatiꞌ UISNENO kais niit sin. \v 9 Mes UISNENO nhaman atoniꞌ naan am nak, “Aupuu! Ho et mee, Adam?” \p \v 10 Atoniꞌ naan nataah am nak, “Au ꞌneen Ho ꞌfookm ii mbi ia. Mes au umaeb ok, natuin au ao afaꞌ kau. Etun au ꞌaen uꞌkoroꞌ, tua.” \p \v 11 Rarit Usiꞌ nataah am nak, “Sekau es natoon ko mnak ho mꞌao aaf om? On mee? Of oniꞌ ho muah amrair hau fuaꞌ reꞌ Au ꞌtaar ee naan, aiꞌ?” \p \v 12 In nataah am nak, “Usiꞌ, bifee reꞌ Ho mfee je naan, in es anfee kau hau fua taras naan, ma au ꞌuah!” \p \v 13 Rarit UISNENO naꞌuab nok bifee naan am nak, “Nansaaꞌ am es ho mmoeꞌ on naan?” \p Onaim bifee naan nataah am nak, “Te kaunaꞌ naan es napoi kau, tua! Onaim es au ꞌuah hau fua taras naan, tua.” \s1 Uisneno nkaas sin neik hukun maꞌtaniꞌ \p \v 14 Rarit UISNENO naꞌuab kasat neu kaunaꞌ naan am nak, \m “Natuin ho ꞌmoꞌem ia, Au ꞌhukun ko. Naꞌko areꞌ kanan muꞌit, suma ho mmes-mees kuum es reꞌ mupein kasat on nai: nmurai naꞌko oras ia tar antea ho mmaet, ho suma mnonok meiki haa ho ꞌbasam. Ma ho mnaaht ein maskuuk ein. \v 15 Au of aꞌmoeꞌ ko mok bifee naan, ammamuus piut. Hi sufam-kauꞌm ein on naan amsaꞌ. Ho sufam-kauꞌm ein of anrau sin haek-tiik ein. Mes in sufan es, of antuut nakrat-ratiꞌ ho ꞌnakam.”\f + \fr 3:15 \ft Ahiin Suur Akniunꞌ ein nak, sufaꞌ reꞌ ia, es reꞌ Usif Yesus.\f* \p \v 16 Rarit Uisneno naꞌuab neu bifee naan am nak, \m “Au of uꞌbabaꞌ ho susat oras ho muꞌapuꞌ, ma mumeen anneisi nteniꞌ oras ho muhoniꞌ. Mes maski on naan, ho mroim he mubua piut mok ho mone. Ma in es naprenat ko.” \p \v 17 Rarit Usiꞌ naꞌuab neu atoniꞌ naan am nak, \m “Ho ka mutuin fa Au prenat, mes mutuin ho fee ji in romin, tar antea ho muah hau fuaꞌ reꞌ Au ꞌtaar ee naan. Es naan ate, ho mupein kasat amsaꞌ. Ma auf gui msaꞌ napein kasat. Anmurai naꞌko oras ia tar antea ho mmaet, ho ro he mmepu mbain aetn om, ma mubaniꞌ auf gui, henaꞌ ho mupein he muah. Ammeup on naan ate, naꞌ ho mmoin. \v 18 Maski ho mseen ma mroe humaꞌ-humaꞌ, mes auf gui suma napoitan ꞌaik kiisn aa ma krabat. \v 19 Rarit ho ro he mmepu mbain aetn om maꞌtaniꞌ, henaꞌ auf gui nfee ko mnahat. Ho ro he mmeup ma puus ee nsai tar ho mmaet. Au ꞌmoeꞌ ko naꞌko afu. Onaim karu ho mmate te, ho mfani mrair afu.” \p \v 20 Rarit naiꞌ Adam nakanab in fee je nak ‘bi Hawa’ (in aꞌmoufn ii ‘reꞌ anmoin’), natuin bifee naan es reꞌ njair ainaf neu areꞌ mansian amonit anbin pah-pinan ia.\f + \fr 3:20 \ft Nbi uab Ibrani, ‘\ft \+it adam\+it*’ in aꞌmoufn ii ‘mansian’.\f* \p \v 21 Rarit UISNENO nmoeꞌ tais naꞌko pasu, ma nfeen sin he npaken. \s1 Uisneno nriuꞌ napoitan naiꞌ Adam ma bi Hawa \p \v 22 Rarit UISNENO naꞌuab am nak, “Oras ia mansian ein nahinin rais reko, ma rais reꞌuf, on reꞌ Hit.\f + \fr 3:22 \ft Krei ji nanoniꞌ kit nak, ‘Hit’ reꞌ ia, es reꞌ kanaf tenu ma ꞌbonif teun.\f* Kais-kaisaꞌ sin naah hau fuaꞌ reꞌ neiki ꞌhonis abar-barat.” \v 23 Rarit In nriuꞌ napoitan sin naꞌkon poꞌon Eden, he sin nua sin nnaon neun bare bian, ma nmonin on atoin tani, he sin amnaimt ein naꞌko afu. \v 24 Anriꞌu nrair sin on naan ate, Uisneno nreun In ameup maniin ein naꞌko sonaf neno tunan,\f + \fr 3:24 \ft Uab Ibrani nak, Uisneno In ameput reꞌ maniniꞌ naꞌko sonaf neno tunan naan, ‘\ft \+it kerubim\+it*’.\f* he nnao npao poꞌon naan nbin pasaꞌ neon-saet. Sin nnaꞌan suniꞌ reꞌ npiin ma nrirok neu-mneem. Usiꞌ nreun sin he nhaken nꞌekaꞌ ranan, natuin In ka nroim fa he tuaf anseu naan hau fuaꞌ reꞌ neiki ꞌhonis abar-barat. \c 4 \s1 Retaꞌ anmatoom nok naiꞌ Kain ma naiꞌ Habel \p \v 1 Neot es, naiꞌ Adam antuup nok in fee bi Hawa. Onaim bifee naan naꞌapuꞌ. Rarit in nahoniꞌ riꞌaan moen jes. Ma in nak, “Au uhoniꞌ upoitan aan riꞌaan moen jes, natuin UISNENO nturun kau.” Onaim in nakanab riꞌaan mone naan, naiꞌ \it Kain\it*, (reꞌ in aꞌmoufn ii, ‘napoitan’). \v 2 Rarit bi Hawa nahoniꞌ ntein riꞌaan moen jes. Onaim in nakaanb ee, naiꞌ \it Habel\it*. \p Oras sin nua sin naꞌnaen on naan ate, naiꞌ Habel natuuk muꞌit, ma naiꞌ Kain ameup rene. \v 3 Oors es ate, naiꞌ Kain neik in reen ee sin aafk ein bian, ma nafuataꞌ sin neun UISNENO. \v 4 Naiꞌ Habel neik in aꞌbib-kaes ainf ein sin aan uun ein amsaꞌ. In nroro ꞌbib-kasen naan, rarit in natnaat neik sisi ꞌtuur arekot neu Uisneno. Ankius niit on naan ate, UISNENO nmarinan naiꞌ Habel in fuaꞌ-tuurꞌ ein naan. \v 5 Mes In ka nroim fa naiꞌ Kain in fuaꞌ-tuurꞌ ein naan. Onaim naiꞌ Kain natoꞌo nmaet, tar antea in huum puut batuur-batuur. \p \v 6 Onaim UISNENO naꞌuab nok naiꞌ Kain am nak, “Hoe, Kain! Nansaaꞌ am es ho mutooꞌ on naan? On mee mꞌes ho mhuum mpuut on naan? \v 7 Bait ho mmoeꞌ reko te, Au ꞌtoup ko nok reko. Mes mumnau, goo! Karu ho mmoeꞌ reꞌuf ate, ꞌmoꞌet naan of naah nafaniꞌ ko, on reꞌ meo goan nnuuꞌ he nheke knafo. Onaim karu ho mutenab he mmoeꞌ reꞌuf ate, reko nneis ho mporiꞌ main tenab naan!” \p \v 8 Neot es, naiꞌ Kain anfuriꞌ naiꞌ Habel am nak, “Habel! Uum he nua kit atnao on rene.”\f + \fr 4:8 \ft Anmuiꞌ tuis un-unuꞌ bian, reꞌ npaek naiꞌ Kain in uaban, mes uab ein naan ka matuꞌi fa et tuis uab Ibrani.\f* Oras sin ntean ate, nok askeken naiꞌ Kain anbeos niis in orif. \p \v 9 Rarit UISNENO nataan naiꞌ Kain am nak, “Hoe, Kain! Ho oriꞌ et mee?” \p Naiꞌ Kain nataah am nak, “Au ka uhinif! Au es ka ꞌnaaꞌ fa in haen-niman!” \p \v 10 Onaim Uisneno naꞌuab am nak, “Nansaaꞌ am es ho mmoeꞌ rais maufinu on naan? Ho kais mutenab mak ho oriꞌ in naaꞌ ee nmeti nrari nbi auf gui ꞌpinan. Au ꞌiit urair saaꞌ reꞌ ho mmoeꞌ je meu ho oriꞌ! \v 11 Oras ia, naaꞌ ee nsaenaꞌ ko. Oras ho mroor miis ho oriꞌ, auf gui nmuis in naaꞌ. Es naan ate, auf gui ka nfee nteniꞌ ko fa in afan he ho mmoin. \v 12 Karu ho mureen, auf gui of ka nfee ko fa afaꞌ saaꞌ-saaꞌ. Anmurai oras ia, ho of amfain atoes reꞌ mpaisuun om tafiꞌ-tafiꞌ mbi pah-pinan ia.” \p \v 13 Mes naiꞌ Kain naꞌuab neik haan maꞌfenaꞌ neu UISNENO mnak, “Hae, Usiꞌ! Nansaaꞌ am es Ho mfee maan kau kasat maꞌtan-taniꞌ naan? Au ka usaah ubeiꞌ je fa! \v 14 Natuin Ho mriꞌu mrair kau uꞌko bare ia, au of uꞌroo Ko, tua. Au of aꞌtoe ꞌbi mee-mee on reꞌ anao-amnemat. Rarit sekau-sekau reꞌ nateef nok kau te, of anroor niis kau, tua.” \p \v 15 Mes UISNENO nataah ee mnak, “Ka on naan fa! Sekau es anroor ko, Au ꞌhuukn ee maꞌfenaꞌ nneis no hiut!” Rarit UISNENO ntao tanar nbi naiꞌ Kain, henatiꞌ tuaf sekau-sekau reꞌ nateef nok ne te, nahinin nak sin ka nabeiꞌ fa he nroor niis ne. \v 16 Rarit naiꞌ Kain nnao nasaitan bare naan, naꞌroo naꞌko UISNENO. In nnao ntea baar jes, nbi poꞌon Eden in pasaꞌ neon-saet. Bare naan in kaan ee, \it Not\it*, reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘npaisuun’. In natua nbi naan. \s1 Naiꞌ Kain in sufan-kaꞌun \p \v 17 Rarit naiꞌ Kain anmatsao. In fee je naꞌapu. In nahoniꞌ riꞌaan moen jes, ma sin nakaanb ee, naiꞌ Henok. Ma naiꞌ Kain nafenaꞌ kuan es. Rarit in nakaanb ee, Henok, on reꞌ in aanh ee kanan. \v 18 Naiꞌ Henok in aanh ee, es reꞌ naiꞌ Irat. Naiꞌ Irat in aanh ee, es reꞌ naiꞌ Mehujaer. Naiꞌ Mehujaer in aanh ee, es reꞌ naiꞌ Metusael. Ma naiꞌ Metusael in aanh ee, es reꞌ naiꞌ Lamek. \p \v 19 Naiꞌ Lamek ansao bifee nua. Es kaan ee bi Ada; es anteniꞌ in kaan ee bi Sila. \v 20 Ain Ada nahoniꞌ naiꞌ Jabar. In suufk ein anjarin atuuk muꞌit. Sin aꞌmoink ein natnan-nain naah, he namin huun neu sin muiꞌt ein. Sin naꞌumin nbin haa tenas. \v 21 Naiꞌ Jabar in oirf ee, naiꞌ Jubar. Naiꞌ Jubar in suufk ein anjarin atoin arekut, nfuun bobe, ma ꞌrekuꞌ humaꞌ bian antein. \p \v 22 Naiꞌ Lamek in fee bi Sila nahoniꞌ naiꞌ Tubal Kain. In suufk ein anjarin atuut besi. Sin nmoꞌen bareꞌ humaꞌ-humaꞌ naꞌko besi ma noin moroꞌ. Naiꞌ Tubal Kain in feotf ee, bi Naꞌama. \p \v 23 Neot es, naiꞌ Lamek anboiꞌs on anbi in fee ngguin nua sin. In nak, “Hi mneen rek-reko! Feꞌ ena riꞌ moen muinf es anbaan kau, mes au ꞌbaan uꞌmaet ee. \v 24 Tuaf reꞌ nroor niis naiꞌ Kain, napein hukun no hiut. Mes karu nmuiꞌ tuaf reꞌ he nbaras in neek tenab amreꞌut neu kau, sin of napenin hukun no boꞌ hitu mhiut (77).” \s1 Naiꞌ Adam in aanh es anteniꞌ, es reꞌ naiꞌ Set \p \v 25 Naiꞌ Adam in fee bi Hawa nahoniꞌ naan riꞌaan moen jes anteniꞌ. Sin nakaanb ee, naiꞌ \it Set\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii nak, ‘anfee’) natuin ain Hawa nak, “Uisneno nfee riꞌanaꞌ ia neu kau he nsenuꞌ naiꞌ Habel, reꞌ naiꞌ Kain anroor niis ne naan.” \v 26 Nok-noki te, naiꞌ Set ansao. In napein riꞌaan moen jes, ma in nakaanb ee, naiꞌ Enos. \p Oras naan, mansian ii nmurai naꞌruriꞌ ma naꞌbesan neun UISNENO. \c 5 \s1 Naiꞌ Adam in sufan-kaꞌun ntean naiꞌ Noh \p \v 1-2 Oras Uisneno nmoeꞌ mansian, In nmoeꞌ sin natuin In huumn am In masan In moeꞌn am In taon. In nmoeꞌ sin atoniꞌ ma bifee. Rarit In nteek sin nak “mansian”, ma In nfeen sin tetus nathoe msaꞌ. \p Mansian reꞌ ahun-hunut, kaan ee naiꞌ Adam. Naiꞌ Adam in sufan-kauꞌn ein esan reꞌ ia: \m \v 3 Oras naiꞌ Adam in nmoin naan toon nautn es boꞌ teun (130), in napein riꞌaan moen jes. Riꞌanaꞌ ia in noes naah in amaf. Onaim in nakanab riꞌanaꞌ naan, naiꞌ \it Set\it*. \v 4 Rarit naiꞌ Adam nmoin feꞌ toon natun faun (800). In napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 5 In nmaet oras in nmoin naan toon natun seo mboꞌ teun (930). \m \v 6 Oras naiꞌ Set nmoin naan toon nautn es toon niim (105), in napein riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Enos. \v 7 Rarit naiꞌ Set nmoin feꞌ toon natun fanu mtoon hiut (807), ma in napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 8 In nmaet oras in nmoin naan toon natun seo mboꞌ es am nua (912). \m \v 9 Oras naiꞌ Enos nmoin naan toon boꞌ seo (90), in napein riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Kenan. \v 10 Rarit naiꞌ Enos nmoin feꞌ toon natun fanu mboꞌes am niim (815), ma in napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 11 In nmaet oras in nmoin naan toon natun seo mtoon niim (905). \m \v 12 Oras naiꞌ Kenan nmoin naan toon boꞌ hiut (70), in napein riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Mahararel. \v 13 Rarit naiꞌ Kenan nmoin feꞌ toon natun fanu mboꞌ haa (840), ma in napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 14 In nmaet oras in nmoin naan toon natun seo mtoon boꞌes (910). \m \v 15 Oras naiꞌ Mahararel nmoin naan toon boꞌ nee mniim (65), in napein riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Yaret. \v 16 Rarit naiꞌ Mahararel nmoin feꞌ toon natun fanu mboꞌ teun (830), ma in napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 17 In nmaet oras in nmoin naan toon natun fanu mtoon boꞌ seo mniim (895). \m \v 18 Oras naiꞌ Yaret nmoin naan toon nautn es boꞌ nee mnua (162), in napein riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Henok. \v 19 Rarit naiꞌ Yaret feꞌ anmoni ntein toon natun faun (800), ma in napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 20 In nmaet oras in nmoin naan toon natun seo mboꞌ nee mnua (962). \m \v 21 Oras naiꞌ Henok nmoin naan toon boꞌ nee mniim (65), in napein riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Metusalak. \v 22 Rarit naiꞌ Henok in nmoni nmafuut neek nok Uisneno tar antea toon natun tenu ntein. Ma in napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 23-24 In nmoin ma anneek mees nok Uisneno. Oras in nmoin naan toon natun tenu mboꞌ nee mniim (365), in ka mamnitaꞌ fa, natuin Uisneno nait nasaeb ee. \m \v 25 Oras naiꞌ Metusalak in nmoin naan toon nautn es boꞌ fanu mhiut (187), in napein riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Lamek. \v 26 Rarit naiꞌ Metusalak feꞌ anmoni ntein toon natun hitu mboꞌ fanu mnua (782), ma in napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 27 In nmaet oras in nmoin naan toon natun seo mboꞌ nee mseo (969). \m \v 28 Oras naiꞌ Lamek nmoin naan toon nautn es boꞌ fanu mnua (182), in napein riꞌaan moen jes. \v 29 Naiꞌ Lamek nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Noh\it* (reꞌ in haan ee, on reꞌ kata es, reꞌ in aꞌmoufn ii, ‘nfee harinet ma haan maut’), natuin in nak, “Riꞌanaꞌ ia of anfee harinet ma haan maut neu hit neek suust ii nbi afu reꞌ napein kasat naꞌko Uisneno.” \v 30 Rarit naiꞌ Lamek nmoin feꞌ toon natun niim amboꞌ seo mniim (595), ma in napeni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \v 31 In nmaet oras in nmoin naan toon natun hitu mboꞌ hitu mhiut (777). \p \v 32 Oras naiꞌ Noh nmoin naan toon natun niim (500), in napein riꞌaan mone teun, es reꞌ naiꞌ Sem, naiꞌ Yafet, ma naiꞌ Ham.\f + \fr 5:32 \ft Tatuin \ft \+it Retaꞌ Ahun-hunut\+it* 9:24-25, naiꞌ Ham naan, aheit susu.\f* \c 6 \s1 Maufinu naꞌko mansian \p \v 1 Oras naan, mansian ii mfau-rutu. Ma sin nmonin nsisaeꞌn ok nbin areꞌ bare-bare. Sin nahoin ein riꞌaan feto msaꞌ. \v 2 Uisneno In aan monen\f + \fr 6:2 \ft ‘Uisneno In aan monen’ naan, ka mahiniꞌ reko fa. Ahinit bian nak uisf ein sin aanh ein. Bian nak sin reꞌ naan, ka mansian aa fa. Bian natenab nak, sin reꞌ naan, Uisneno In ameupt ein naꞌkon sonaf neno tunan. Mes ka nmuiꞌ fa tuaf reꞌ nahiin sin namneo-namneo.\f* niit riꞌ feot munif mansian ein ate, ro maas reuꞌ fein. Onaim sin es-es ate nnao nsao riꞌ feto mee reꞌ in romi. \v 3 Rarit UISNENO nak, “Au ꞌhae ꞌmaet jen nok mansian ii sin aꞌmonit amreꞌut. Au Smanak reꞌ namonib sin naan, ka nroim fa he sin nmonin piut.\f + \fr 6:3 \ft Uab Ibrani nbi eraꞌ reꞌ ia ka mahiniꞌ reko fa.\f* Sin ro he nmaten. Onaim sin nmoni ntuꞌun toon nautn es boꞌ nua goah (120).” \p \v 4 Naꞌko batan naan, tar batan-batan amunit, atoin hae-brako anmonin nbin pah-pinan.\f + \fr 6:4 \ft Uab Ibrani te nak ‘atoin Nefir sin’. Atoin ahinit bian nak atoin Nefir sin atoin hae-brako on reꞌ naiꞌ Moꞌhituꞌ. Mes in sairt ee ka mahiniꞌ fa.\f* Oras naan Uisneno In aan moen ein ansao mansian ein sin aan feot muinf ein, ma nahoin ein atoin maꞌtaniꞌ, es reꞌ aꞌnaak makenat, reꞌ matekaꞌ nbin retaꞌ ahunut. \p \v 5 Oras naan, UISNENO nkisu te mansian anbin pah-pinan anmoꞌen reꞌuf bainesiꞌ. Sin nopaak ein ii arahaa nateenb ein rais amreꞌut piut. \v 6 Onaim UISNENO nmeꞌ-meiꞌ Jon, natuin In nmoꞌe nrair sin, ma natokob sin anbin pah-pinan ia. Rasi naan ro nasusab niis Uisneno. \v 7 Etun In naꞌuab am nak, “Es naan ate, Au of ureuꞌ mansian reꞌ Au ꞌmoeꞌ urair sin anbin pah-pinan ia. Au of uꞌmaet areꞌ kanan koro ma muꞌit bian amsaꞌ. Au ꞌmeiꞌ Jok ma ꞌsain Jok, natuin Au ꞌmoꞌe ꞌrair sin.” \v 8 Mes arahaa naiꞌ Noh, es reꞌ nhariin UISNENO In nekan. \s1 Naiꞌ Noh in retan \p \v 9-10 Naiꞌ Noh in reetn ii, on nai: in nmuiꞌ aan mone teun, esan reꞌ: naiꞌ Sem, naiꞌ Yafet, ma naiꞌ Ham. Naiꞌ Noh anmoin nok neek amneꞌo neu Uisneno, ma ka nmoeꞌ fa ꞌmoeꞌ reꞌuf. Oras naan, arahaa in es reꞌ atoin reko. In nmoni nhaumaakb on nok Uisneno. \p \v 11-12 Mes Uisneno nkisu te areꞌ kanan mansian ii amoeꞌ reꞌuf sapuꞌ-sapuꞌ. Anbi mee-mee jah mansian ii namreꞌu nmaet. Uisneno nkisu te mansian anbin pah-pinan naan, anmoeꞌn ahaa rais reꞌuf. \v 13 Rarit Uisneno naꞌuab neu naiꞌ Noh am nak, “Au ꞌiit aꞌrair mansian ii in aꞌmoeꞌ reꞌuf anbi bare mee-mee. Onaim Au ufeek urair ꞌak, Au ro he ureuꞌ ain pah-pinan ia nok in afan ok-okeꞌ. \v 14 Es naan ate, on nai, Noh! Oras ia ho mmoeꞌ maan abnao oe kouꞌ goes mpaek hau maꞌtaniꞌ. Ho mmoeꞌ keꞌen-keꞌen anbi bnao naan in nanan. Rarit ho mraep je koti-mnaan meik ter. \v 15 Ho mmoeꞌ bnao naan in amnaun ii meter nautn es boꞌ tenu mteun (133); in mainuan tuuk am tuuk meter boꞌ nua mnua (22); ma in aꞌraatn ee meter boꞌes am teun (13). \v 16 Mtefi bnao naan, ma mruip je mpaek hau ꞌbeen pisaꞌ. Mes mufreibaꞌ tefis naan on reꞌ mete steen es naꞌko ruip taan in fafon. Ho mbati bnao naan ktutaꞌ teun. Rarit ammoeꞌ eon es anbi in abnapan. \p \v 17 Mumnau murek-rekoꞌ! Au of usanut uur noe sakoꞌ he nmemun niis areꞌ amonit anbi npah-pinan, tar antea saup tukiꞌ. \v 18 Mes Au he ꞌmoeꞌ rais manbaꞌan ꞌok ko. Ho of amtaam meu bnao naan, mok ho fee-anah, ma ho aan naenf ein. \p \v 19-20 Naꞌko areꞌ kanan muꞌit pah-pinan ia, ho ro he meik mutaam pasan-pasan meu bnao naan in nanan, maut he sin nmonin amsaꞌ on reꞌ ho. Sin esan reꞌ: muiꞌ aem, koro, anonok, maut he sin nmonin. \v 21 Ho ro he mutaam mnahat humaꞌ-humaꞌ meu bnao naan in nanan neu ki ma neu muiꞌt ein naan amsaꞌ.” \p \v 22 Rarit naiꞌ Noh nmoeꞌ natuin Uisneno In kabin ma prenat naan okeꞌ. \c 7 \s1 Noe sakoꞌ \p \v 1 Rarit UISNENO naꞌuab neu naiꞌ Noh am nak, “Au ꞌkisu ꞌbi mee-mee, mes arahaa ho mmees-mees jah es neek amneꞌo. Onaim ho mok ho fee-anah sin mtaam nai meu bnao naan. \v 2-3 Naꞌko areꞌ kanan muꞌit reꞌ sin siisk ein nabeiꞌ he hi meuk sin, ma reꞌ nabeiꞌ he hi mifuat sin meu Kau, ho mutaam pasan hit-hiut meu bnao naan. Naꞌko areꞌ kanan koro ho mutaam pasan hit-hitu msaꞌ. Mes muꞌit bian anteniꞌ ho suma mutaam pasan mes-meesꞌ aah. Nok ranan naan, muiꞌt ein naan, anjarin on reꞌ fini neu sin suufk ein, he sin nmonin amsaꞌ. \p \v 4 Mumnau murek-rekoꞌ! Aar neno hitu te, Au of usanut uran reꞌ ka nasnaas niit fa, tar antea neno boꞌ haa ma fai boꞌ haa. Au ꞌpaek ranan naan, he uꞌmaet ꞌain areꞌ amoint ein nbin auf metoꞌ, reꞌ Au ꞌmoꞌe ꞌrair sin.” \p \v 5 Rarit naiꞌ Noh nmoeꞌ natuin on reꞌ UISNENO In aprenat naan okeꞌ. \v 6 Oras noe sakoꞌ naan nsae te, naiꞌ Noh nmoin naan toon natun nee jen (600). \v 7 Rarit naiꞌ Noh nok in fee, ma in aanh ein, ma in aan naenf ein, ntaman neun bnao naan, he sin nsoi naan ok. \v 8-9 Naiꞌ Noh natuin UISNENO In aprenat naan, onaim in nataam areꞌ kanan koro ma muꞌit, es-es ate nok nain in bian, naꞌko muꞌit reꞌ he mansian bole neuk sin siisk ein, ma naꞌko muꞌit reꞌ ka bole fa he neuk sin siisk ein. \v 10 Neno hiut namsopu te, noe sakoꞌ naan neem ma nmurai nmemun pah-piin ii no mes-meseꞌ. \p \v 11 Oras naiꞌ Noh anmoin naan toon natun nee (600) mfunan nua mneno boꞌes am hiut on naan ate, noe saok gui nmurai ntaam. Oras naan on reꞌ neon goe natfeꞌi, es naꞌ oe ji natꞌoop aah. Ma areꞌ oe maat ein anpeꞌen rafuꞌ-rafuꞌ ma npuran napoitn ein oe. \v 12 Onaim uran naan ansaun ka nasnaas niit fa, fai-manas, tar antea neno boꞌ haa. \p \v 13 Mes neno naan, naiꞌ Noh, in fee, in aanh ein teun sin, esan reꞌ: naiꞌ Sem, naiꞌ Yafet, ma naiꞌ Ham, ma in aan naenf ein ntaman okeꞌ neun abnao naan. \v 14 Sin ntaam nabuan nok muiꞌ aem ein, muiꞌ fui ngguin, muiꞌ anoonk ein, koron, ma muꞌit bian reꞌ maniniꞌ msaꞌ. \v 15-16 Pasan meseꞌ-meseꞌ naꞌko areꞌ amoint ein, ntaam nabuan nok naiꞌ Noh nbin abnao, natai nok saaꞌ reꞌ Uisneno napreent ee. \p Oras sin ntaman nrarin okeꞌ te, UISNENO neikn On naꞌeek ma naꞌretuꞌ bnao naan in enon. \p \v 17-19 Uur koꞌu naan nsaun piut, tar antea neno boꞌ haa. Onaim noe sakoꞌ nsae piut tar antea bnao naan natboe. Oe ji nsae piut tar nmemun naneuk ꞌtoꞌe mnaun ein okeꞌ. \v 20 Oe naan nsae piut, tar in aꞌraatn ii meter hiut nneis naꞌko ꞌtoꞌe mnaun reꞌuf. \p \v 21-23 Onaim areꞌ kanan amoint ein nbin auf metoꞌ nmaet sapuꞌ. Amaets ein esan reꞌ: mansian, muiꞌ aem, muiꞌ fui, anonok, ma koro. Suma naiꞌ Noh ma sin abitan abnao goe nanan sin mesen nmonin. \v 24 Oe naan ka nsaun niit fa tar antea neno nautn es boꞌ niim (150). \c 8 \s1 Auf gui nmurai nmeot \p \v 1 Mes Uisneno ka nnikaꞌ fa naiꞌ Noh ma areꞌ muiꞌt ein anbin abnao naan. Onaim In npaek anin he nfuu nameit oe naan. \v 2 In nkeeh nain oe maat ein, ma nasnasab uran. \v 3 Onaim oe naan ansaun piut. Neno nautn es boꞌ niim (150) namsoup on nai te, oe naan in asraatn ii nheer on aꞌkreꞌo. \v 4 Nateef fuun hiut ii ntaam neno boꞌes am hiut on nai te, bnao naan naꞌraeꞌt on nbi ꞌtoeꞌ aꞌraats es, kaan ee, Ararat. \v 5 Oe naan ansaun piut. Oras naan fuun boꞌ ii ntaam neno meseꞌ, aꞌtoeꞌf ein sin aꞌpuupk ein mamniit ein een. \p \v 6 Ankoon naꞌko neno boꞌ haa on naan ate, naiꞌ Noh nasoit abnao naan in eno sneer. \v 7 Rarit in nafetin kor-kaaꞌ es. Koro naan natpeen neu-mneem tar antea oe naan ansaun batuur-batuur. Ma in ka nfain fa on abnao naan. \v 8 Onaim naiꞌ Noh nafetiꞌ ntein kor-kefi he nriun ma nahiin niit kar-karu aiꞌ oe naan nmeit inrair. \v 9 Mes oe naan feꞌ nmemun pah-pinan, etun koro naan ka napein fa bare he ntook. Onaim in nfain on abnao. Naiꞌ Noh annonaꞌ in aꞌniman, ma ntoup nataam koro naan anfain neu bnao. \p \v 10 Naiꞌ Noh anpao ntein neno hiut. Onaim in nafetiꞌ ntein kor-kefi naan. \v 11 Maans ee nmaeb on naan ate, kor-kefi naan anfain neem. In nteo neik hau noo saitun es. Rarit naiꞌ Noh nahiin nak oe naan ansaun batuur een. \v 12 In npao ntein neno hiut. In nafetiꞌ ntein kor-kefi naan. Mes neot reꞌ ia, kor-kefi naan ka nfain neem af. \p \v 13 Fuun mees ii ntaam neno meseꞌ, oras naiꞌ Noh nmoin naan toon natun nee mtoon meseꞌ (601), oe naan anmeit inrair. Naiꞌ Noh nasoit antein eno sneer. In napeen ete, auf gui nmeto nrair. \v 14 Anbi fuun nuaꞌ ii ntaam neno boꞌ nua mhiut, afu naan anmeto nkoon goen. \p \v 15 Rarit Uisneno nreun naiꞌ Noh am nak, \v 16 “Noh! Oras ia, hi msaun nai miꞌko bnao naan. \v 17 Misanut muiꞌt ein naan ok-okeꞌ! Esan reꞌ: muiꞌ aem, muiꞌ fui, anonok, ma koro. Maut he sin namsaꞌin, he naheun pah-pinan.” \p \v 18-19 Rarit naiꞌ Noh, in fee, in aanh ein, ma in aan naenf ein, ansanun okeꞌ naꞌkon abnao naan. Muiꞌt ein naan ansanun amsaꞌ, es-es ate natuin in nonot. \s1 Naiꞌ Noh anfee fuaꞌ-turuꞌ he nseun banin Uisneno In manekan \p \v 20 Rarit naiꞌ Noh nbakin fatu he ntao mei fuat neu UISNENO. Naꞌko muiꞌt ein reꞌ nabeiꞌ he npaek sin anjarin fuaꞌ-turuꞌ, naiꞌ Noh nheek mes-meseꞌ. Rarit in nroor sin ma nout sin anbin mei fuat, he njair tanar nak in nasaeb seun-banit neu UISNENO. \v 21 Oras UISNENO nafoi niit fuaꞌ-tuurꞌ ein naan sin foo meink ein, In nmariin. Onaim In natenab am nak, \q1 “Anmurai oras ia, Au ka ꞌkaas aꞌteniꞌ fa pah-pinan natuin mansian ein sin ꞌmoeꞌ reꞌuf. Maski sin nateenb ahaa rais reꞌuf naꞌkon aanꞌ-anaꞌ, mes Au of ka ureꞌu ꞌtein fa areꞌ kanan amonit, on reꞌ Au feꞌ ureuꞌ urair je naan. \v 22 Anbi oras pah-pinan ia feꞌe nbi naa, oors ein nanaob ok piut, natuin ahaa sin atreek ein. Esan reꞌ: oras senat ma sekit, oras mainikin ma maputuꞌ, oras fauk-nais ma uur napu, fai ma manas.” \c 9 \s1 Uisneno nahakeb rais manbaꞌan nok naiꞌ Noh \p \v 1 Uisneno nfee tetus-athoen neu naiꞌ Noh ma in fee-anah sin. In naꞌuab am nak, “Hi mihoniꞌ ma mimsaiꞌ he miheun pah-piin ii mtein. \v 2 Muiꞌ fui ngguin ma koro, ikaꞌ of namtausan ki. Au ꞌnonaꞌ sin ꞌeu ki. \v 3 Hi bole meuk muiꞌt ein naan sin siisk ein on reꞌ hi bole miah aiꞌ meuk hau fuaꞌ sin. Au ꞌfee areꞌ saaꞌ-saaꞌ ein reꞌ ia ꞌeu ki. \p \v 4 Mes hi kais meuk sisi reꞌ in naaꞌ ee ka nsai npoi fa feꞌ, natuin muiꞌt ein sin aꞌmoink ein et naaꞌ naan. \p \v 5-6 Au ꞌmoeꞌ mansian ii natuin Au huumk am Au masak, Au moeꞌk am Au taos. Es naan ate, kais amroor mansian. Karu nmuiꞌ tuaf, aiꞌ muꞌit, naꞌmaet mansian, hi ro he miꞌmaet je msaꞌ. Prenat reꞌ ia, neem naꞌko Kau. \v 7 Hi ro he mihoniꞌ ma mimsaiꞌ, he miheun pah-piin ii mtein.” \p \v 8 Uisneno ntuut In uaban naan am nak, \v 9 “Oras ia, Au he uhakeꞌ manbaꞌan ꞌok ki tar antea hi sufam-kauꞌm ein imsaꞌ. \v 10 Rais manbaꞌan reꞌ ia nmatoon nok areꞌ kanan amonit amsaꞌ. Esan reꞌ: muiꞌ aem, muiꞌ fui, ma koro. Paraꞌ te, apoit ein reꞌ nok ki naꞌko bnao naan in nanan. \v 11 Au rais manbaꞌan naan, on nai: Au ka ꞌfee ꞌteniꞌ fa noe sakoꞌ he nmemun naꞌmaet areꞌ kanan amonit anbin pah-pinan ia. \p \v 12-13 Au ꞌtao Au eons ee ꞌbi neon goe he nfain tanar. Enous naan, of namnaubaꞌ Kau ꞌeu Au rais manbaꞌan ia reꞌ ka natfeek niit fa ꞌeu ki, ꞌeu amoint ein ok-okeꞌ, ma ꞌeu pah-pinan ia msaꞌ. \v 14-17 Karu nmuiꞌ nope nbi neno, rarit eons ee npoi, in of namnaubaꞌ Kau mnak: noe sakoꞌ of ka nareꞌu nteniꞌ fa areꞌ amoint ein nbin pah-pinan ia. Nok ranan naan, Au rais manbaꞌan abar-barat ia, nmafuut piut nok ki, ma nok areꞌ kanan amonit.” \s1 Naiꞌ Noh anmauf tua min-kase \p \v 18 Naiꞌ Noh in aanh ein reꞌ npoin naꞌkon abnao naan esan reꞌ: naiꞌ Sem, naiꞌ Yafet, ma naiꞌ Ham. (Naiꞌ Ham naan, es reꞌ naiꞌ Kanaꞌan in amaf). \v 19 Mansian pah-pinan ia ok-okeꞌ, amneemk ein naꞌkon naiꞌ Noh in aan teun ein reꞌ ia. \p \v 20 Naiꞌ Noh naan, atoin tani. In es reꞌ aroe hau anggur ahun-hunut. \v 21 Neot es, naiꞌ Noh niun raur anggur tar antea nmauf ka nahiin jon fa. Onaim in nhoroꞌ nain in paken, rarit in ntuup natneen af-aaf aah nbi in tenas. \v 22 Oras naiꞌ Ham antaam ate, in niit in aamf ee ntuup aaf aah. Onaim in naen anpoi, ma nnao natonan in tataf, naiꞌ Sem ma naiꞌ Yafet. \v 23 Rarit sin nua sin naitin tais ma npiraꞌ naꞌratan tais naan anbi sin haunk ein. Rarit sin nnaon ntet-kotin ntaman neun tenas naan, ma nkuub naan sin amaf. Sin ka niit fa sin aamf ee ꞌmaen. Rarit sin npoin nfanin. \p \v 24 Oras naiꞌ Noh in mauf goe okeꞌ, in nahiin in aan moen aheit suus goe in aꞌmoꞌen. \v 25 Rarit in naꞌuab am nak, “Hoe! Kanaꞌan amaf! Au ꞌkaas ko! Ho of amfain ate meu sin ho tataꞌ! \q1 \v 26 Pures-boꞌis neu UISNENO, natuin naiꞌ Sem! \q2 Mes naiꞌ Kanaꞌan anjair naiꞌ Sem in aan renuꞌ. \q1 \v 27 Maut he Uisneno anfeons am anhainua ntein naiꞌ Yafet in pah. \q2 Ma in suufk ein nmonin nbin mamut ma rameꞌ nok naiꞌ Sem in sufan. \q3 Mes maut he naiꞌ Kanaꞌan anjair naiꞌ Yafet in aan rekaꞌ.” \p \v 28 Anmurai naꞌko noe sakoꞌ naan anmeit, naiꞌ Noh anmoni ntein toon natun tenu mboꞌ niim (350). \v 29 In nmaet oras in nmoin naan toon natun seo mboꞌ niim (950). \c 10 \s1 Naiꞌ Noh ma naiꞌ Yafet sin sufaꞌ-kaꞌuf sin \p \v 1 Noe sakoꞌ naan namsau nrair on nai te, naiꞌ Noh in aanh ein nmurai nahoin ein. In napein sufaf naꞌko naiꞌ Sem, naiꞌ Yafet, ma naiꞌ Ham. \m \v 2-5 Naiꞌ Yafet in suufk ein esan reꞌ: naiꞌ Gomer, naiꞌ Magok, naiꞌ Madai, naiꞌ Jawan, naiꞌ Tubal, naiꞌ Mesek, ma naiꞌ Tiras. Es-es ate nok in uab, in uuf, ma in pah. \m Naiꞌ Gomer in suufk ein esan reꞌ: naiꞌ Askenas, naiꞌ Rifat, ma naiꞌ Togarma. \m Naiꞌ Jawan in suufk ein esan reꞌ: naiꞌ Elisa, naiꞌ Tarsis, abitan Kitim, ma abitan Dodanim reꞌ natuan et tais je ninin.\f + \fr 10:2-5 \ft Tuis un-unuꞌ bian ntui nak ‘Rodanim’.\f* \s1 Naiꞌ Ham in sufan-kaꞌun \p \v 6 Naiꞌ Ham in suufk ein, esan reꞌ: naiꞌ Kus, naiꞌ Misraim, naiꞌ Put, ma naiꞌ Kanaꞌan.\f + \fr 10:6 \ft Naiꞌ Kus naan, es reꞌ ‘Etiopia’. Misraim, es reꞌ ‘Masir’.\f* \m \v 7 Naiꞌ Kus in suufk ein esan reꞌ: naiꞌ Seba, naiꞌ Habira, naiꞌ Sapta, naiꞌ Raema, ma naiꞌ Sapteka. \m Naiꞌ Raema in suufk ein esan reꞌ: naiꞌ Seba ma naiꞌ Dedan. \p \v 8 Naiꞌ Kus in aan moen je, es reꞌ naiꞌ Nimrot. Atoniꞌ reꞌ ia, meo paꞌe ahun-hunut reꞌ maꞌtain besi. \v 9 In maꞌtanin naan amneemn ii naꞌko UISNENO, tar antea in nfain aseok reok goes. Etun sin ntekan nee te, nak, “Maut he ho mjair aseok reok goes on reꞌ naiꞌ Nimrot, reꞌ napein in maꞌtain ee naꞌko UISNENO.” \v 10 Nahunu te in pah ee nmurai naꞌko Babel, Erek Akat, ma Karne. Baren reꞌ ia sin etan pah koꞌu Sinear.\f + \fr 10:10 \ft Sinear naan, in kanan es, es reꞌ Babel. Oras ia bare naan, et pah Iran ma pah Irak.\f* \v 11 Naꞌko naan in nhainua ntein in kua-prenat antea Asur. Rarit in nafenaꞌ kota Niniwe, kota Rehobot-Ir, kota Kara, \v 12 ma kota Resen, reꞌ et Niniwe ma Kara sin atnaank ein. Baren naan, pah koꞌun. \m \v 13 Naiꞌ Misraim in suufk ein, esan reꞌ: abitan Rudim, abitan Ananim, abitan Rehabim, abitan Naftuhim, \v 14 abitan Patrusim, abitan Kasruhim, ma abitan Kaftorim. Abitan Kasruhim naan, esan reꞌ atoin Filistinas sin beif-naꞌif sin. \m \v 15 Naiꞌ Kanaꞌan in aan moen uun goe es reꞌ naiꞌ Sidon. Naiꞌ Kanaꞌan anfain aam uuf neu atoin Hetes, \v 16 atoin Jebusis, atoin Amoris, atoin Girgasis, \v 17 atoin Hibisas, atoin Arkis, atoin Sinis, \v 18 atoin Arbadis, atoin Semaris, ma atoin Hamatis. \p Naiꞌ Kanaꞌan in suufk ein ansei jok ntean bare ꞌroo-ꞌroo, \v 19 tar antea sin aꞌnaakt ein nmurai naꞌkon kota Sidon nkoon kuan Gerar ntean pah Gasa. Naꞌko naan, nkoon neun kota Sodom, kota Gomora, kota Atma, ma kota Seboim, tar antean kota Rasa. \p \v 20 Sin arsin reꞌ naan, naiꞌ Ham in sufan. Es-es ate nok in uab, in uuf, ma in pah. \s1 Naiꞌ Sem in sufan-kaꞌun \p \v 21 Naiꞌ Yafet in tataf naiꞌ Sem anjair abitan Eber sin aam uuf.\f + \fr 10:21 \ft Anmuiꞌ atoin ahinit bian nak Eber naan, es reꞌ ‘Ibrani’.\f* \m \v 22 Naiꞌ Sem in suufk ein, esan reꞌ: naiꞌ Elam, naiꞌ Asur, naiꞌ Arpaksat, naiꞌ Lut ma naiꞌ Aram. \m \v 23 Naiꞌ Aram in suufk ein, esan reꞌ: abitan Us, abitan Hur, abitan Geter, ma abitan Mas.\f + \fr 10:23 \ft Mas in kanan bian anteniꞌ, ‘Mesek’.\f* \m \v 24 Naiꞌ Arpaksat in aanh ee, es reꞌ naiꞌ Sera. Naiꞌ Sera in aanh ee, naiꞌ Eber. \m \v 25 Naiꞌ Eber napein riꞌaan mone nua. Atoin kouꞌ goe, kaan ee naiꞌ \it Pelek\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii ‘batis aiꞌ sisaꞌet’), natuin oras naan, mansian ein anbaits ok neu areꞌ bare-bare nbin pah-pinan. In oirf ee, kaan ee naiꞌ \it Joktan\it*. \m \v 26 Naiꞌ Joktan in suufk ein, esan reꞌ: naiꞌ Armodat, naiꞌ Seref, naiꞌ Hasar-Mabet, naiꞌ Jera, \v 27 naiꞌ Hadoram, naiꞌ Usar, naiꞌ Dikra, \v 28 naiꞌ Obal, naiꞌ Abimaer, naiꞌ Seba, \v 29 naiꞌ Ofir, naiꞌ Habira, ma naiꞌ Jobap. Sin arsin reꞌ ia, naiꞌ Joktan in sufan. \p \v 30 Bare-bare reꞌ sin natua ngguin, anmurai naꞌkon Mesa nkono ntean Sefar, esan reꞌ baer maꞌtoeꞌf ein et pasaꞌ neon-saet. \p \v 31 Sin arsin naiꞌ Sem in sufan. Es-es ate nok in uab, in uuf, ma in pah. \p \v 32 Sin arsin ok-okeꞌ, naiꞌ Noh in sufan-kaꞌun, es-es ate nok in uuf akuun. Oras noe sakoꞌ naan namsau, sin reꞌ ia es reꞌ ansei jok ma nbaits ok ma naheun pah-pinan. \c 11 \s1 Kota Babel \p \v 1 Un-unuꞌ feꞌe te, mansian pah-pinan naꞌuab ein neik uab meesꞌ aah. \v 2 Oras sin bian anmurai nanain ein neun pasaꞌ neon-saet, sin ntean mneer es et Sinear, onaim sin natuan nbin naan.\f + \fr 11:2 \ft ‘Neun pasaꞌ neon-saet’ nbi uab Ibrani, in oetn ii msaꞌ ate nak ‘naꞌko maans ee ꞌsaen’. Sinear naan, anteek ee msaꞌ ate, ‘Babel’.\f* \p \v 3-4 Sin arsin anmaꞌakoran am nak, “Hoe! Aok-bian arki! Iim he hit tafenaꞌ kuuk kota kouꞌ goes. Onaim hit tmoeꞌ faut meꞌe, rarit hit tout sin tar naheran. Hit taktutaꞌ fatun naan ma traem sin tpaek ter. Rarit hit tahakeꞌ koat maꞌuim fatu mnaun es anbi kota koꞌu naan in nanan. Koat maꞌuim fatu naan, in aꞌpuupn ee ansutrai neno, henatiꞌ hit matekaꞌ kit. Ma maut he hit tjair uuf kouꞌ goes, ma kaisaꞌ tbaits ok.” \p \v 5 Onaim UISNENO nsaun neem ma nnoon kota ma koat maꞌuim faut maktuta mnaun aꞌratas reꞌ mansian ein naan nafeen ee. \v 6 Rarit In naꞌuab am nak, “Sin reꞌ ia, uuf meseꞌ ma uab meseꞌ. Saaꞌ reꞌ sin nmoeꞌ je oras ia, feꞌ nfaat noon. Nokaꞌ-nmeu, karu sin arsin nmafutun njarin meseꞌ on reꞌ oras ia, sin of nabeꞌin he nmoꞌen saaꞌ-saaꞌ ahaa. \v 7 Reko nneis Hit tsaun he trikrakan sin uab, he njair uabaꞌ humaꞌ-humaꞌ. Maut henatiꞌ es-es ate ka nahiin fa es in uaban.” \p \v 8 Rarit Uisneno nsanu ma nrikrakan sin uab. Nok ranan naan, In nmoeꞌ mansian ein ansiksakn ok neun areꞌ bare nbin pah-pinan. Onaim sin ka nafenaꞌ nakonob fa kota naan. \v 9 Natuin UISNENO nrikrakan sin uab, ma nsiksakan sin neun areꞌ bare nbin pah-pinan, etun sin nakanab kota naan \it Babel\it* (reꞌ he noi humaꞌ meseꞌ on reꞌ kata es, reꞌ in oetn ii ‘takaꞌnanaꞌ’). \s1 Naiꞌ Sem in suufk ein tar antea naiꞌ Abram \p \v 10 Naiꞌ Sem in suufk ein esan reꞌ ia: oras noe sakoꞌ naan namsau toon nua, naiꞌ Sem anmoin naan toon nautn es (100), in nahoniꞌ riꞌaan moen jes, ma nakaanb ee naiꞌ Arpaksat. \v 11 Rarit in nmoni ntein toon natun niim (500) feꞌ, ma in nahoni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \p \v 12 Oras naiꞌ Arpaksat nmoin naan toon boꞌ tenu mniim (35), in nahoniꞌ riꞌaan moen jes, ma nakaanb ee, naiꞌ Sera. \v 13 Rarit naiꞌ Arpaksat nmoni ntein toon natun haa mtoon teun (403) feꞌ, ma in nahoni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \p \v 14 Oras naiꞌ Sera nmoin naan toon boꞌ teun (30), in nahoniꞌ riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Eber. \v 15 Rarit naiꞌ Sera nmoni ntein toon natun haa mtoon teun (403) feꞌ, ma in nahoni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \p \v 16 Oras naiꞌ Eber nmoin naan toon boꞌ tenu mhaa (34), in nahoniꞌ riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Pelek. \v 17 Rarit naiꞌ Eber nmoni ntein toon natun haa mboꞌ teun (430) feꞌ, ma in nahoni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \p \v 18 Oras naiꞌ Pelek anmoin naan toon boꞌ teun (30), in nahoniꞌ riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Rehu. \v 19 Rarit naiꞌ Pelek nmoni ntein toon natun nua mtoon seo (209) feꞌ, ma in nahoni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \p \v 20 Oras naiꞌ Rehu nmoin naan toon boꞌ tenu mnua (32), in nahoniꞌ riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Seruk. \v 21 Rarit naiꞌ Rehu nmoni ntein toon natun nua mtoon hiut (207) feꞌ, ma in nahoni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \p \v 22 Oras naiꞌ Seruk anmoin naan toon boꞌ teun (30), in nahoniꞌ riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Nahor. \v 23 Rarit naiꞌ Seruk nmoni ntein toon natun nua (200) feꞌ, ma in nahoni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \p \v 24 Oras naiꞌ Nahor anmoin naan toon boꞌ nua mseo (29), in nahoniꞌ riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Tera. \v 25 Rarit naiꞌ Nahor nmoni ntein toon nautn es boꞌes am seo (119) feꞌ, ma in nahoni nteniꞌ riꞌaan mone ma riꞌaan feto. \p \v 26 Oras naiꞌ Tera nmoin naan toon boꞌ hitu nneis, in nahoniꞌ riꞌaan mone teun, esan reꞌ: naiꞌ Abram, naiꞌ Nahor, ma naiꞌ Haran. \s1 Naiꞌ Tera in sufan-kaꞌun \p \v 27 Naiꞌ Tera in sufan-kauꞌn ein, esan reꞌ ia: naiꞌ Tera in aanh ein, naiꞌ Abram, naiꞌ Nahor, ma naiꞌ Haran. Naiꞌ Haran nahoniꞌ riꞌaan moen jes, es reꞌ naiꞌ Rot. \v 28 Naiꞌ Haran nmate nbi in kua mnasiꞌ Ur, et pah atoin Kasdimas. Oras in anmaet, in amaf naiꞌ Tera nmoin feꞌ. \v 29 Naiꞌ Abram ansao bi Sarai. Naiꞌ Nahor ansao naiꞌ Haran in aan feto, bi Milka. Naiꞌ Haran nahoniꞌ riꞌaan moen jes amsaꞌ, es reꞌ naiꞌ Jiska. \v 30 Mes bi Sarai nkiu. \p \v 31 Neot es, naiꞌ Tera neik in anah naiꞌ Abram, in aan nanef bi Sarai, ma in upuf naiꞌ Rot. Sin npoin ma nnaon nasaitan sin kua-mnasiꞌ Ur. Oras naan, sin he nnaon neu pah Kanaꞌan. Mes antean pah Haran, sin natuan nbin naan. \p \v 32 Anbin naan, naiꞌ Tera nmaet, oras in nmoin naan toon natun nua mtoon niim (205). \c 12 \s1 Uisneno noꞌen naiꞌ Abram \p \v 1 Oras naan, UISNENO naꞌuab neu naiꞌ Abram am nak, “Abram! Ho mnao musait ho nonot-asar, ho amaꞌ in umi, ma ho kuan. Ho mnao meu baer jes, reꞌ Au of ukriir ee ꞌeu ko. \q1 \v 2 Au of aꞌfee tetus-athoen ꞌeu ko. \q2 Ma ho sufam-kauꞌm ein of amfau-rutu, \q3 ma of anjarin uuf maꞌtaniꞌ, tar ho kanam naan of matekaꞌ. \q2 Rarit ho mjair atoin amneik tetus meu atoin sonaꞌ. \q1 \v 3 Au of aꞌfee tetus ꞌeu tuaf-tuaf reꞌ nfee tetus neu ko. \q2 Mes Au of aꞌfee kasat ꞌeu tuaf-tuaf reꞌ nkaas ko. \q1 Amneen murek-rekoꞌ! \q2 Areꞌ uuf-uuf anbi pah-pinan ia of napenin tetus, natuin ho.” \p \v 4-5 Oras naan, naiꞌ Abram anmoin naan toon boꞌ hitu mniim (75). In neik in fee bi Sarai, ma orif naiꞌ Haran in anah naiꞌ Rot, ma in baer pusaak ein ok-okeꞌ, ma ameupt ein in uim je nanan reꞌ in napein sin anbin kota Haran. Onaim naiꞌ Abram annao nasaitan kota Haran, neu bare reꞌ UISNENO nbaꞌan anrair je he nakriir ee neu ne. Sin nnaon nkonon ntean pah es, in kaan ee, pah Kanaꞌan. \p \v 6 Antean bare naan ate, naiꞌ Abram sin annoon goe nfuun am nateef, tar sin mpaumakan ntean kuan Sikem. Rarit sin natuan ntaahn ein anpaumaak hau kouꞌ goes et More. Oras naan, abitan Kanaꞌan feꞌ natuan nbin naan. \v 7 Anbi bare naan, UISNENO nakriir On neu naiꞌ Abram. In naꞌuab am nak, “Au of aꞌfee bare ia ꞌeu ho sufam-kaꞌum sin.” Rarit naiꞌ Abram nbakin mei fatu he njair mei fuat neu UISNENO reꞌ nakriir On anbi naan. \p \v 8 Rarit naiꞌ Abram sin nanain ein bare. Sin nnaon neun aꞌtoꞌef et pasaꞌ haaꞌ-nua. Rarit sin natua ntaahn ein nbin kuan Betel ma kuan Ai sin atnanak. Anbi bare naan, in nbaik mei fuat, ma naꞌbees neu UISNENO. \v 9 Rarit sin natnan-nain bare, naꞌko baar jes neu baar jes, ntean pah Negep et Kanaꞌan pasaꞌ haaꞌ-nua. \s1 Naiꞌ Abram annao neu pah Masir \p \v 10 Neot es, amnahas maꞌtaniꞌ antaman pah Kanaꞌan. Es naan ate, naiꞌ Abram sin nnaon naꞌroo nteinꞌ ein neu pasaꞌ haaꞌ-nua, ntean pah Masir. Sin natuan ntaahn ein anbin naan. \v 11 Oras sin he ntaman neun pah Masir, in naꞌuab neu in fee bi Sarai mnak, “Sarai, ho maas maan reokn ii kaah! \v 12 Onaim karu abitan pah Masir niit ho maasm ii te, sin of naꞌmaet kau, natuin au reꞌ ia ho mone. Onaim sin of ansao ko. \v 13 Onaim reko nneis, ho mutonan sin am mak, au reꞌ ia, ho naꞌo. Nok ranan naan, sin ka neu nroor kau fa, mes sin of nok kau te, reko, natuin sin nroim ko.” \p \v 14 Onaim oras naiꞌ Abram sin ntean pah Masir, abitan naan niit ain Sarai in masan arekot naan. \v 15 Oras usif pah Masir in atutaꞌ-abhaꞌet sin niit ee te, sin nboiꞌs ahaa bifee naan nbi uisf ee in matan. Onaim sin neik bifee naan neu uisf ee in sonaf. \v 16 Onaim usif naan nok naiꞌ Abram nmonin reko, natuin bi Sarai. Rarit uisf ee nfeen naiꞌ Abram bijae, bikaes keledai, bikaes unta, ꞌbibi, ma ꞌbib-kase. Uisf ee nfee sin ruum aah. In nfee ate neu naiꞌ Abram amsaꞌ, et bifee ma atoniꞌ. \p \v 17 Mes natuin uisf ee nataam atoniꞌ in fee nbi in sonaf, es naan ate, UISNENO nhukun usif naan. Etun uisf ee napein hukun humaꞌ-humaꞌ, et in ma in uim je naan ee msaꞌ. \v 18 Rarit uisf ee noꞌen naiꞌ Abram ma nataan ee mnak, “Abram! Ho mmoeꞌ kau on mee? Nansaaꞌ am es ho ka mutoon fa mmak bifee ia, ho fee ja? \v 19 Mes ho mak in reꞌ ia, ho fetoꞌ! Aar akreꞌo te, au ꞌsao! Amtoup mufaniꞌ ho fee. Oras ia, meik je ma mpoi maen mimneuk nai! Au ka ꞌiit aꞌtein ki fa mbi bare ia!” \v 20 Rarit uisf ee naprenat in ameupt ein he nriuꞌ napoitan naiꞌ Abram ma in fee, ma sin baerꞌ ein ok-okeꞌ. Sin ro he nasaitan bare naan. \c 13 \s1 Naiꞌ Abram ma naiꞌ Rot anbaits ok \p \v 1 Rarit naiꞌ Abram nasaitan pah Masir, he ntebi nfain neun pah Negep. In neik in fee, ma in baer pusaak ein okeꞌ. In oirf ee anah naiꞌ Rot nok amsaꞌ. \v 2 Naiꞌ Abram naan, atoin amuꞌit. In muiꞌt ein amfau-rutu. Noni mnatuꞌ msaꞌ, mfaun. \p \v 3 Naꞌko Negep in natnan-nain he nfain on kuan Betel ma kuan Ai sin atnaank ein. Unuꞌ te, in natua nbi naan. \v 4 Ma in nbaik mei fuat amsaꞌ. Rarit in naꞌruriꞌ ma naꞌbees neu UISNENO nbi bare naan. \p \v 5 Naiꞌ Rot, reꞌ nok naiꞌ Abram naan, nmuiꞌ muꞌit amsaꞌ. In muiꞌt ein amfaun. Ma in nmuiꞌ ameput namfau msaꞌ. \v 6-7 Mes bare naan ka mainuan reko fa neu naiꞌ Abram ma naiꞌ Rot sin. Natuin sin aꞌmuiꞌk ein namfaun, etun sin ka bisa fa he nmoin nabuan. Onaim naiꞌ Abram ma naiꞌ Rot sin atuuks ein anmatoen, natuin huun reꞌ nbi bare naan ka nanokab fa neu sin muiꞌt ein. (Oras naan, atoin Kananas ma atoin Feris feꞌ natuan nbin naan amsaꞌ.) \p \v 8 Onaim naiꞌ Abram nak neu in anah naiꞌ Rot am, nak “Rot! Hit nua kit umi nanan. Natiꞌ hit nua kit kaisaꞌ tmatenab, ma hit atuuks ein amsaꞌ kaisaꞌ nmatoen piut. \v 9 Reko nneis hit nua kit atbaits ok. Bare ia, mainuan feꞌ. Onaim karu ho mpiir bare nbi pasaꞌ ponain, henat au ꞌait abit pasaꞌ haaꞌ-nua. Mes karu ho mpiir bare nbi pasaꞌ haaꞌ-nua, henat au ꞌait abit pasaꞌ ponain.” \p \v 10 Rarit naiꞌ Rot ankisu nfuun am nateef. Ma in niit karopu mneer koꞌu noe Yarden reꞌ oe ji nho-hoe, ntea kuan Soar. Bare naan in amrian ii on reꞌ UISNENO in poꞌon, ma on reꞌ pah Masir. (Oras naan, UISNENO feꞌ ka nareuꞌ fa kota Sodom ma kota Gomora. Etun bare naan reko feꞌ.) \v 11 Onaim naiꞌ Rot anpiir naan bare nbi karopu mneer koꞌu noe Yarden naan. Ma nua sin anbaits ok. Rarit naiꞌ Rot annao nꞌain pasaꞌ maans ee ꞌsaen. \v 12 Mes naiꞌ Abram natua nabaar anbi pah Kanaꞌan. Naiꞌ Rot annao natua nbi kuan-kuan reꞌ anhaumaak kota Sodom et karopu mneer koꞌu noe Yarden. \v 13 Mes abitan kota Sodom naan, atoin aburaurt ein. Ma sin ka nfairoir fa UISNENO msaꞌ. \p \v 14 Oras naiꞌ Rot ma naiꞌ Abram anbaits ok, UISNENO nak naiꞌ Abram am nak, “Abram! Ho mkius mutef-tefan miit bare-bare muꞌko bare reꞌ ho mhaek naan. Amkius murek-rekoꞌ ꞌrii-ꞌneꞌu, koti-mmaat. \v 15 Au of aꞌfee afu bare-bare reꞌ ho mkius sin naan, ꞌeu ko ma ꞌeu ho sufam-kauꞌm ein, he njarin sin auf pusaak tar antea nabar-baar. \v 16 Au of aꞌmoeꞌ ho sufam-kauꞌm ein he nfain too mfaun on reꞌ snaen anbi tais je ninin. Tar atoniꞌ ka nsoiꞌ nabeiꞌ sin fa msaꞌ. \v 17 Oras ia, ho mnao mnoon bare-bare reꞌ ho miit murair sin naan, natuin Au he ꞌfee sin ꞌeu ko!” \p \v 18 Rarit naiꞌ Abram sin natnanin, ma nfain natua nteinꞌ ein nbin hau kouꞌ guin Mamre, npaumaak kuan Hebron. Rarit in nbaik mei fuat, onaim naꞌruriꞌ ma naꞌbesan neun UISNENO nbin naan. \c 14 \s1 Naiꞌ Abram annao ma nok nafaniꞌ naiꞌ Rot naꞌko makenat \p \v 1 Oras naan, usif haa nabuan. Sin esan reꞌ: Amrafel, usif pah Sinear; Ariok, usif pah Elasar; Kedarlaomer, usif pah Elam; ma Tidear, usif pah Goyim. \v 2 Oras naan amsaꞌ, usif niim antein nabuan. Sin esan reꞌ: Bera, usif pah Sodom; Birsa, usif pah Gomora; Sinap, usif pah Adema; Semeber, usif pah Seboim; ma Bela, usif pah Soar. Rarit uis haaꞌ ein naan anmakenan nok uis niimꞌ ein naan. \v 3 Uis niimꞌ ein naan nabuan nok sin soraurs ein anbin karopu mneer koꞌu Sidim, (reꞌ oras ia sin nteek ee nak, Tasi ꞌMaten). \p \v 4 Makenat naan, naꞌuub on naꞌko rasi reꞌ ia: unuꞌ te, usif Kedarlaomer naprenat uis niimꞌ ein naan, toon boꞌes am nua. Mes toon boꞌes am teun ii ntaam ate, sin nmurai nraban usif Kedarlaomer. \p \v 5 Oras toon boꞌes am haan ii ntaam ate, usif Kedarlaomer nok usif teun, neman nok sin soraurs ein. Onaim sin nmakenan ma niis pah-pah bian sin, esan reꞌ: atoin Refaimas et pah Asterot-Karnaim, atoin Susimas et pah Ham, atoin Emimas et pah Sawe-Kirjataim, \v 6 ma atoin Horis reꞌ et aꞌtoꞌef Seir ntean baer ruman El Paran in ninin. \v 7 Rarit sin ntebi nfanin neun En Mispat (reꞌ oras ia, in kaan ee Kades). Rarit sin nkuaas atoin Amalekas sin pah, ma nkuaas atoin Amoris reꞌ natuan nbin pah Haseson-Tamar. \p \v 8-9 Rarit uis niimꞌ ein naan anꞌator sin soraurs ein nbin karopu mneraꞌ Sidim. Onaim sin nmakenan nraban uis haaꞌ ein naan. \v 10 Anbi mneraꞌ naan, anmuiꞌ tepas ter amfaun. Oras makenat naan, usif Sodom ma usif Gomora nok sin soraurs ein, anfeen naenan. Bian anmoufu ntaman neun tepas ter ein naan. Ma bian naenan neun aꞌtoeꞌf ein. \v 11 Onaim uis haaꞌ ein reꞌ nisan nbin makenat naan, nasiik naan ma neik areꞌ bareꞌ ma mnahat naꞌko Sodom ma Gomora. Rarit sin ntebin nfanin. \p \v 12 Oras naan, naiꞌ Abram in anah naiꞌ Rot natua et Sodom. Onaim uis haaꞌ ein naan anheek neik naiꞌ Rot sin, ma nasiik neik sin baerꞌ ein ok-okeꞌ. \p \v 13 Mes anmuiꞌ tuaf es anfosuk naan on. Onaim in naen natonan naiꞌ Abram, atoin Ibranis. Oras naan, anmuiꞌ atoin Amoris es, kaan ee naiꞌ Mamre. Naiꞌ Abram natua npaumaak naiꞌ Mamre in hau kouꞌ guin. Naiꞌ Mamre in aok-bian ein, esan reꞌ naiꞌ Eskor ma naiꞌ Aner. Sin nua sin, naiꞌ Abram in soob rekon. \v 14 Oras naiꞌ Abram ntoup hanaf nak atoin ein anheek neik in oirf ee aanh ee te, in nabuabaꞌ in atoin ameupt ein reꞌ nmakeen nahinin. Sin arsin natun tenu mboꞌes am faun (318). Rarit sin nriuꞌ natuin uis haaꞌ ein naan naꞌroon ntean kuan Dan, et pasaꞌ ponain. \p \v 15 Anbi naan naiꞌ Abram nbait in ameupt ein naan anjarin pukan-pukan. Oras fai on naan ate, sin ntaman ntaisibun atoin ein naan, mes bian naenan. Rarit naiꞌ Abram nok iin na, nriuꞌ sin ntean kuan Hoba, et kota Damsik in pasaꞌ ponain. \v 16 Rarit naiꞌ Abram napein nafaniꞌ naiꞌ Rot, in ameupt ein, ma in baerꞌ ein okeꞌ, ma nafetin tuaf bian amsaꞌ. \s1 Naiꞌ Melkisedek nateef naiꞌ Abram. In reꞌ naan, usif ma aꞌnaak pirsait neu Uisneno \p \v 17 Oras naiꞌ Abram anfain neem naꞌko makenat reꞌ in niis naan uis haaꞌ ein naan ate, usif Sodom neem anseun nggoe nbi karopu mneraꞌ Sabe (reꞌ atoin ein natiꞌ te, nteek ee nak, Mneraꞌ Usif). \v 18 Oras naan, naiꞌ Melkisedek usif kota Salem,\f + \fr 14:18 \ft Anmuiꞌ atoin ahinit bian nak, kota Salem ma kota Yerusalem naan, humaꞌ meseꞌ.\f* ma in aꞌnaak pirsait amsaꞌ neu Uisneno reꞌ Aꞌraat reꞌuf. In neem neik utunuꞌ ma tua min-kase neu naiꞌ Abram. \v 19-20 Rarit in nfee tetus neu naiꞌ Abram am nak, “Maut he Uisneno reꞌ Aꞌraat reꞌuf naan, reꞌ nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan naan, anfee tetus-athoen neu ko. Pures ma boꞌis neu Uisneno, reꞌ nfee ko rasi mnisat naꞌko ho musu sin!” \p Rarit naiꞌ Abram nfeen usif Melkisedek baits es naꞌko bait boꞌ naꞌko areꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ in nasiik nafaniꞌ sin. \p \v 21 Rarit usif Sodom anbaiseun naiꞌ Abram. In naꞌuab am nak, “Aam Abram. Baerꞌ ein reꞌ ho musiik meik sin muꞌko au musun naan, maut he ho mpaar sin. Mes au ꞌtoit ufain ahaa, au too ngguin.” \p \v 22 Mes naiꞌ Abram nataah am nak, “Au ꞌsuup aꞌpaek Uisneno Aꞌraat reꞌuf, reꞌ nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan In kaan ee, \v 23 mꞌak, au of ka ꞌait fa baer saaꞌ-saaꞌ es uꞌko ho baerꞌ ein naan. Maski abas tukaꞌ meseꞌ msaꞌ, au of ka ꞌait fa, tua. Nok ranan naan, neot es ate, ho ka bisa muꞌuabaꞌ fa mmak, ‘Au es umuꞌib naiꞌ Abram.’ \v 24 Au ka ꞌroim fa saaꞌ-saaꞌ. Suma bareꞌ mee ja reꞌ au ameupt ein anpake nrair sin ate, ho kais mutenab amtein sin nai. Ma maut he au soob teun ein ia, naiꞌ Aner, naiꞌ Eskor, ma naiꞌ Mamre, nait neik sin sapaak ein, tua.” \c 15 \s1 Uisneno nmanbaꞌan nok naiꞌ Abram \p \v 1 Rarit UISNENO nakriir On neu naiꞌ Abram, ma naꞌuab am nak, “Abram! Ho kais mumtau. Au es aꞌpanat ko uꞌko ho musun. Ma Au ꞌfee ko mnisat koꞌu.” \p \v 2-3 Mes naiꞌ Abram nak, “Koi, Usiꞌ. Maski Ho mfee kau saaꞌ-saaꞌ nathoe, noki-noki te, ruman. Natuin au ka ꞌmuiꞌ fa anah he nfain au sufak. Onaim au ꞌmuiꞌ pusaak amfaun he saaꞌ? Namuni te, au ate naiꞌ Eliaser atoin Damsik naan es anpaar sin.” \p \v 4 Mes UISNENO nataah am nak, “Ka on naan fa! Ho aanh aan kuum of es reꞌ antoup pusaak naan. Ka ho ate naan fa.” \p \v 5 Onaim In neik naiꞌ Abram anpoi, rarit In nak, “Ho mbaiseun miit on neon goe! Amkius miit akfuun ein naan. Ho msoiꞌ maan sin ii, oo? Ho sufam-kauꞌm ein of amfau-rutu on reꞌ kfuun ein naan!” \p \v 6 Onaim naiꞌ Abram antebes UISNENO In uaban naan, rarit UISNENO nsoiꞌ je ntaam atoin neek amneꞌo, natuin naiꞌ Abram anpirsai Je. \p \v 7 Rarit UISNENO ntuut antein In uaban naan am nak, “Au reꞌ ia, Uisneno. Au es reꞌ ꞌeik ko mpoi muꞌko ho kua-mnasiꞌ Ur et pah atoin Kasdimas sin. Ma Au es reꞌ ꞌfee bare reꞌ ia, njair ho auf pusaak.” \p \v 8 Mes naiꞌ Abram nataan am nak, “Mes on mee, UISNENO? Nok ranan mee te, naꞌ au uhini mꞌak bare ia njair au auf pusaak aa?” \p \v 9 Onaim In nataah am nak, “On nai! Uum he hit ttao taan moeꞌt es, he tfuut saaꞌ reꞌ Au uꞌuab ee feꞌe na. Oras ia, ho mnao mait muꞌit meu Kau: mait bijae ainf es, ꞌbib ainf es, ma ꞌbib-kaes keos goes. Sin reꞌ naan ro he toon ten-teun goah. Rarit ho mheek maan kor-otos es, ma kor-keif jes.” \p \v 10 Onaim naiꞌ Abram annao nheek muiꞌt ein naan okeꞌ. Rarit in roor sin, ma nkaah anbait muiꞌt ein naan. Rarit sin siisk ein, in nꞌator sin ranan nua nmaktun-tuin ein anbin afu, es ate anbaniꞌ neu in bian. Mes koorn ein in ka nkaah sin fa. \v 11 Rarit koor amneuk siis puun ein neman he nroi neik naan sisin reꞌ naan. Mes naiꞌ Abram anriuꞌ sin. \p \v 12 Oras maans ee nmouf, naiꞌ Abram antuup anfiin. In namnei mnak, meisꞌookn ii nkuub naan ee. Ma in namtau nmaet. \p \v 13-15 Rarit Uisneno naꞌuab neu ne mnak, \q1 “Abram! Ho of ammoin tar amtea mumnais ma mnuꞌir reꞌ-reꞌuf, ma ho of ammate mbi neek mamut, onaim sin of ansuub ko nok rek-reko. \q1 Mes ho sufam-kauꞌm ein of annaon njarin atoin amnemat nbi uuf bian sin pah. \q2 Kua-tuaf abitan pah naan of naꞌaet sin, naꞌpeniꞌ ma nhaꞌmuiꞌ sin, tar antea toon natun haa. \q1 Mes Au of aꞌhukun abitan pah naan. \q2 Rarit Au of ꞌeik upoitan ho sufam-kauꞌm ein naꞌkon bare naan, ma sin of neikin baer pusaak amfau-rutu. \q1 \v 16 Au of aꞌator he ho uup-kaꞌum batan niim amneemt ein, sin anfain neman neun bare ia ntenin. \q2 Oras ia, atoin Amoris sin natuan esan bare ia. Atoin ein ia amoeꞌ reuꞌf ein, mes feꞌ ba-baun. \q2 Neot es ate, karu ho uup-kaꞌum sin anfain neman ntean bare ia te, Au of aꞌpaek sin he ꞌhukun ureuꞌ atoin Amoris sin. Natuin oras naan, sin maufiunk ein kah een.” \p \v 17 Anfai on naan ate, nok askeken, aꞌnai konat es napoitan masuꞌ, ma paku ꞌnopoꞌ es anpiin, sin nnaon npeoꞌ sisin naan sin atnaank ein. \v 18 Oras naan, UISNENO nahakeb rais manbaꞌan nok naiꞌ Abram nak, “Au ꞌbaꞌan ꞌain, Au of aꞌfee bare ia ꞌeu ho sufam-kauꞌm ein, nmurai naꞌko noe Masir\f + \fr 15:18 \ft Noe Masir naan, of oniꞌ noe Misraim et Sinai, aiꞌ of oniꞌ noe Nil in aꞌsaif es ntoom pasaꞌ maans ee ꞌsaen.\f* tar antea noe Efrat, \v 19 ma atoin Kenis sin pah, atoin Kenas sin pah, atoin Katmons sin pah, \v 20 atoin Hetes sin pah, atoin Feris sin pah, atoin Refaimas sin pah, \v 21 atoin Amoris sin pah, atoin Kananas sin pah, atoin Girgasis sin pah, ma atoin Jebus sin pah.” \c 16 \s1 Ain Hagar ma in anah naiꞌ Ismaꞌel \p \v 1-3 Oras naan, naiꞌ Abram anfain neem een naꞌko pah Masir, ma natua naan toon boꞌes een anbi pah Kanaꞌan. In fee bi Sarai, ka nahoniꞌ fa feꞌ. Bi Sarai nmuiꞌ aet bifee jes, naꞌko pah Masir, in kaan ee, bi Hagar. \p Neot es, bi Sarai nak in moen je mnak, “Aam! UISNENO nꞌeek au apuk. Reko nneis, ho mtuup mok au ate bi Hagar, maut he au ꞌmuiꞌ anah.” \p Onaim naiꞌ Abram natuin in fee je hanan. Rarit bi Sarai nfee bi Hagar he naiꞌ Abram anpanaꞌ sin. \v 4 Rarit naiꞌ Abram antuup nok bi Hagar. Ma bi Hagar naꞌapuꞌ. Mes oras bi Hagar nahiin neu in naꞌapuꞌ te, in nabeoꞌ. In ka naꞌpaarn on fa neu ain Sarai. \p \v 5 Onaim ain Sarai naꞌuab nok in moen je mnak, “Au es aꞌfee ko ate naan he njair ho fee. Mes oras in ntaiboko te, in ka nkisu ntoom kau fa. Ia ho ras-rasim! Anbain he UISNENO es nafeek hit rasi. Maut henaꞌ ho muhiin!” \p \v 6 Rarit naiꞌ Abram nataah am nak, “On nai! Au ꞌsao ko nahuun. In namuin. Onaim ho es reꞌ he mupreent ee. Es naan ate, ho he mmoeꞌ saaꞌ-saaꞌ meu ne te, es reꞌ ho!” Rarit ain Sarai nmurai nhaꞌmuiꞌ bi Hagar, tar antea bi Hagar naen nasaitn ee. \p \v 7 In naen antea baer ruumn es. Onaim UISNENO In ameput neno tunan es neem nateef ee nbi bare reꞌ npaumaak oe mataꞌ nbi ranan he nnao neu Sur. \v 8 Rarit in nak, “Hoe! Hagar, ain Sarai in ate! Nansaaꞌ am es ho es ia? Ho muꞌko mee, ma he mnao meu mee?” \p Onaim bi Hagar nataah am nak, “Au ꞌaen usaitan au ain usiꞌ.” \p \v 9 Rarit UISNENO In ameput naan naꞌuab nok ne rek-reko mnak, “On nai! Reko nneis ho mfain meu ho ain usiꞌ. In nmoeꞌ ko on mee msaꞌ, mtoup goe. \v 10 Kais mumtau. Au of aꞌmoeꞌ ho sufam-kauꞌm ein amfau-rutu, tar antea ka masoꞌik fa. \v 11 Oras ia, ho muꞌapuꞌ. Ka ꞌroo fa te, ho of muhoniꞌ riꞌaan moen jes. Ho ro he mukaanb ee, naiꞌ \it Ismaꞌel\it* (reꞌ he noi namnees nok kata es, reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘Uisneno nneen’), natuin UISNENO nahini nrair ho susat ma nanaꞌrenat. \v 12 Mes oras riꞌanaꞌ naan naꞌnae, in of anmoin naꞌroo naꞌko in orif-tataf sin. Natuin in on reꞌ bikaes fui, reꞌ ka nroim fa he natuin aprenat. Sekau-sekau msaꞌ, in nraban sin. Ma areꞌ atoin ein of anraban nafainꞌ ee okeꞌ.” \p \v 13 Anneen anrair on naan ate, bi Hagar natenab anbi in nekan, nak, “Au ꞌiit aꞌrair UISNENO, reꞌ In niit ma npanat kau.” Rarit in nmurai nteek Uisneno npaek kanaf, “Usiꞌ reꞌ nfairoir kau.” \v 14 Etun atoniꞌ nakanab oe mataꞌ naan, \it Beer Lahai Roi\it*, (reꞌ in aꞌmoufn ii, “Oe mataꞌ naꞌko Usiꞌ Amonit, reꞌ anfairoir kau.”) In baern ee et kuan Kades ma kuan Beret sin atnaank ein. Oras ia, oe mataꞌ naan feꞌ etan. \p \v 15 Rarit bi Hagar antebi nfain. Onaim in nahoniꞌ riꞌaan moen jes. Naiꞌ Abram nakanab riꞌanaꞌ naan, naiꞌ \it Ismaꞌel\it*. \v 16 Oras bi Hagar nahoniꞌ naiꞌ Ismaꞌel, naiꞌ Abram anmoin naan toon boꞌ fanu mnee (86). \c 17 \s1 Uisneno nahakeꞌ rais manbaꞌan neu naiꞌ Abram npaek tanar herit \p \v 1 Oras naiꞌ Abram anmoin naan toon boꞌ seo mseo (99), UISNENO neem nakriir On neu ne. Onaim In naꞌuab am nak, “Au reꞌ ia Uisneno reꞌ Akuaas Reꞌuf. Ho ro he mutuin Au roimk ii piut, ma mmoin nok neek amneot ma amnonot. \v 2 Au he uhakeꞌ rais manbaꞌan ꞌok ko, ma ꞌmoeꞌ ho sufam-kauꞌm ein amfau-rutun.” \p \v 3 Onaim naiꞌ Abram nriꞌtuu ma naꞌruriꞌ tar ntea afu. Rarit Uisneno naꞌuab ankono mnak, \v 4-5 “Au ꞌmoeꞌ rais manbaꞌan ꞌok ko, on nai: ho of amjair aam uuf meu uuf amfaun. Es naan ate, ho kanam naan ka naiꞌ \it Abram\it* fa heen (reꞌ in oetn ii nak ‘amaf reꞌ matekaꞌ’), mes naiꞌ \it Abraham\it* (reꞌ in oetn ii nak ‘aam uuf neu uuf amfaun’). \v 6 Au of aꞌmoeꞌ ho sufam-kauꞌm ein amfau-rutun. Au of uhakeb uuf namfau uꞌko sin, ma usif amfaun of anpoin ma nboran naꞌko sin. \p \v 7 Au ꞌnaaꞌ uher-heran rais manbaꞌan ia ꞌok ko ma ho sufam-kauꞌm ein. Rais manbaꞌan ia nabar-baar, natuin Au reꞌ ia, Uisneno ꞌeu ko ma ꞌeu ho sufam-kaꞌum sin. \v 8 Au of aꞌfee pah Kanaꞌan ok-okeꞌ ꞌeu ko ma ꞌeu ho sufam-kaꞌum sin. Oras ia, ho suma mutua mtaah naah. Mes of ho sufam-kauꞌm ein npaar pah Kanaꞌan ia, tar antea nabar-baar. Ma Au of aꞌjair sin Uisneon goa msaꞌ. \v 9-10 Mes ho mok ho sufam-kauꞌm ein ro he mnaaꞌ miher-heran rais manbaꞌan ia. Atoin ein ok-okeꞌ ro he naꞌheir ein. \v 11-13 Anmurai oras ia, areꞌ atoniꞌ reꞌ nmoin naan neno faun neiki nsae, ro he naꞌheir ein. Ho mok ho nonot-asar, ho ameupt ein okeꞌ, ho aten reꞌ ho msoos maan sin nbin pah bian, hi arki ro he miꞌheriꞌ. ꞌHeriꞌ naan, anjair tanar nak hit nua kit hit rais manbaꞌan ia mamarak anbi hi aom ein. \v 14 Atoniꞌ mee ja reꞌ ka naꞌheriꞌ fa te, ka napein fa paaꞌ ma namaꞌ anbi Au rais manbaꞌan, ma ka masoꞌik fa nbi Au too.” \p \v 15 Rarit Uisneno ntuut In uaban am nak, “Anmurai oras ia, ho kaisaꞌ mteek amtein ho fee je te mak \it Sarai\it*, mes mak \it Saraꞌ\it*. \v 16 Au of aꞌfee tetus-athoen ꞌeu ain Saraꞌ, he in nahoniꞌ nfee ko riꞌaan moen jes. Tebe! Ain Saraꞌ of anjair ain uuf neu uuf amfaun. Ma usif amfaun of anpoin ma nboran naꞌko in sufan.” \p \v 17 Onaim naiꞌ Abraham anriꞌtuu ma naꞌruriꞌ tar antea afu. Mes anbi in nekan naan ee te, in main. In natenab am nak, “Atoni mnais reꞌ-reꞌuf on reꞌ au, toon nautn es, of upein riꞌanaꞌ on mee? Ma ain Saraꞌ reꞌ nmoin toon boꞌ seo goen, ma namnais reꞌ-reuꞌf een amsaꞌ, in bisa nahoniꞌ on mee?” \v 18 Onaim in nbaiseun Uisneno mnak, “Usiꞌ. Maut he naiꞌ Ismaꞌel es anpaar au pusaak ein. Ka saaꞌ-saaꞌ fa, tua.” \p \v 19 Mes Uisneno nataah am nak, “Kahaf! Ho fee bi Saraꞌ of nahoniꞌ riꞌaan moen jes. Ho mukaanb ee, naiꞌ \it Isak\it*. Au rais manbaꞌan naan of nateab on neu ne, ma neu in sufan-kauꞌn ein, tar antea nabar-baar. \v 20 Au ꞌneen aꞌrari msaꞌ, saaꞌ reꞌ ho mtoit je meu naiꞌ Ismaꞌel. Es naan ate, Au ꞌfee ne tetus-athoen ma Au ꞌmoeꞌ in sufan-kauꞌn ein namfaun. Aꞌnaak uuf boꞌes am nua of anboran naꞌkon in sufan-kaꞌun sin. Ma in sufan-kaꞌun of anjarin pah kouꞌ goes. \v 21 Maski on naan amsaꞌ, Au rais manbaꞌan ia, nmafuut nok ahaa ho anah naiꞌ Isak. Anmanfain on reꞌ ia te, bi Saraꞌ of nahoins ee.” \v 22 Naꞌuab anrair on naan ate, Uisneno naneuk Gon naꞌko naiꞌ Abraham. \p \v 23-27 Neno naan amsaꞌ, naiꞌ Abraham nmoeꞌ natuin Uisneno In aprenat. Onaim in naꞌheriꞌ. Rarit in naꞌheriꞌ naiꞌ Ismaꞌel, ma atoin ein abitan in uim je nanan. In naꞌheriꞌ atoin aten amsaꞌ. Oras naan naiꞌ Abraham anmoin naan toon boꞌ seo mseo (99), ma naiꞌ Ismaꞌel toon boꞌes am teun (13). \c 18 \s1 Tuaf teun neman ma nateef nok naiꞌ Abraham \p \v 1 Oors es, naiꞌ Abraham natua npaumaak hau kouꞌ guin Mamre. UISNENO neem ma nakriir On neu ne. In reetn ii on nai: neno naan, maans ee mapuutn ii kah een, onaim naiꞌ Abraham ntook ma nmainenu nbi in teens ee in enon. \v 2 Oras naiꞌ Abraham nait matan on naan ate, in niit tuaf teun nhaken nbin naan. Onaim in naen anseun sin. In nriꞌtuu, \v 3 ma in naꞌuab neu sin am nak, “Sin aam ein! Karu reko te, au uskau he tkoen nok teem teu hi ate kau au tenas ia. Maski mbukae oe ruum-ruum ahaa msaꞌ, reko tua. \v 4 Sin amaꞌ ki arki misnaas akreꞌo mbi haun guin sin maofk ein. Maut he au aten sin neikin oe ma nafaun ki. \v 5 Au ꞌnao ubarab bukae ꞌeu ki, maut he hi mipein haꞌtanis akreꞌo, henaꞌ hi mkoen om amkoon. Au ꞌmariin, he ꞌtuthae ꞌaan ki, tua.” \p Rarit sin natahan am nak, “Reko, tua. Hai meis mok naan, tua.” \p \v 6 Rarit naiꞌ Abraham naen antaam neu tenas naan, ma natonan bi Saraꞌ mnak, “Rabah! Mait maan uut arekot, sauk goes. Ammoeꞌ maan kit utunuꞌ.”\f + \fr 18:6 \ft Uab Ibrani ntui nak ‘mait uut \ft \+it seah\+it* teun’. Seah teun naan, humaꞌ meseꞌ on reꞌ sauk goes (kiru 20 ntea 25).\f* \p \v 7 Rarit in naen neu in bijae ngguin, ma npiir naan bijae apokat aan es. In nreun in ameupt es he nroor goe ma nahaan in sisin. \v 8 Rarit naiꞌ Abraham annao nait susu, suus aritas, ma siis hanaꞌ reꞌ feꞌ nahaan anrair je, rarit in neik sin neu amneem feꞌun naan. Oras sin nbukaen ate, in nhake nbi hau goes uun ma ntuthae sin. \p \v 9 Onaim sin nataan ee mnak, “Abraham! Ho fee bi Saraꞌ et mee?” \p Rarit in nataah am nak, “Et teens ee naan ee, tua.” \p \v 10 Onaim tuaf es naꞌko sin teun ein naan naꞌuab am nak, “Of anmanfain on reꞌ ia te, Au ꞌfain ꞌuum. Oras naan, ho fee bi Saraꞌ of nahoniꞌ nrair riꞌaan moen jes.” \p Oras sin naꞌuab ein on naan ate, bi Saraꞌ nneen naꞌko eonꞌ ee ꞌkain. \v 11 Oras naan, naiꞌ Abraham ma bi Saraꞌ sin namnasin reꞌ-reuꞌf een. Bi Saraꞌ ka napeni ntein fa funan. \v 12 Anneen sin uabk ein on naan ate, bi Saraꞌ nmain neek aah. In natenab am nak, “Hmmh! Au umnais reꞌ-reuꞌf een. Saaꞌ anteniꞌ, au moen je nmaꞌnuur reꞌ-reuꞌf een. Nok ranan mee kah, he hai aom ein anmonin on reꞌ amatsao feuꞌn ee, he mipein anah?” \p \v 13 Rarit UISNENO nataan naiꞌ Abraham am nak, “Nansaaꞌ am es bi Saraꞌ nmain? In natenab nak aiꞌ saaꞌ reꞌ Au uꞌuab ee ia of ka njair fa, natuin in namnasi, oo? \v 14 Au reꞌ ia, UISNENO! Ka tiit tain fa saaꞌ es reꞌ Au ka bisa ꞌmoeꞌ je fa. Mumnau murek-reok, oo! Karu Au ꞌfain ꞌuum toon amnemat, bi Saraꞌ of nahoniꞌ nrair riꞌaan moen jes.” \p \v 15 Anneen on naan ate, bi Saraꞌ namtau. Rarit in npeen mates am nak, “Au ka ꞌmain kuuk fa, tua!” \p Mes Uisneno nataah am nak, “Feꞌe na ho mmain batuur ate.” \s1 Naiꞌ Abraham antabar Uisneno he kais anhukun abitan Sodom \p \v 16 Rarit tua teun ein naan nnaon nkonon neun kota Sodom. Naiꞌ Abraham annao nasain sin ntean raan atnanaꞌ. Antean naan ate, sin napeen niit kota Sodom. \v 17 Rarit UISNENO natenab am nak, “Reko nneis, Au utoon ꞌeu naiꞌ Abraham am ꞌak, Au he ureuꞌ kota Sodom. \v 18 Natuin naiꞌ Abraham in suufk ein of nmaꞌbaab ok tar namfaun, ma njarin uuf es, reꞌ maꞌtaniꞌ. In of anjair amneik tetus-athoen amsaꞌ neu areꞌ kanan uuf anbi pah-pinan ia. \v 19 Au ꞌpiri ꞌrair je, he in nanoniꞌ in aanh ein ma tuaf bian antein, he natuin UISNENO In raan ee piut, ma nmonin nok neek amneot ma amnonot. Karu sin nmoꞌen on reꞌ naan ate, Au rais manbaꞌan ꞌeu sin of nateab on.” \p \v 20 Onaim UISNENO naꞌuab neu naiꞌ Abraham am, nak “On nai! Au ꞌneen aꞌrair too mfaun ein nsakoinaꞌ abitan kota Sodom ma kota Gomora sin maufiunk ein. Sin baiseek ein een. \v 21 Etun Au ꞌsaun ꞌuum, he ꞌiit nok Au matak ma uhiin areꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ Au ꞌneen sin naan, batuur, aa oo, aiꞌ kaah. Karu kaah fa te, Au of uhini msaꞌ.” \p \v 22 Oras UISNENO feꞌ naꞌuab nok naiꞌ Abraham, tua nuaꞌ ein naan sin nnaon nkonon neun kota Sodom. \v 23 Naiꞌ Abraham nsiriꞌ npaumak-maak Uisneno, rarit in nbaisenu ntaabr Ee mnak, “Koi, Aam Usiꞌ! On mee? Ho he mureuꞌ atoin reko ma atoin reꞌuf no meseꞌ nani, oo? \v 24 Karu nmuiꞌ tua reko boꞌ niim (50) nbin kota naan, Ho he mureuꞌ sin okeꞌ msaꞌ, aa oo? Aiꞌ Ho ka mureuꞌ fa kota naan, natuin Ho mneek sin. \v 25 Aam Usiꞌ! Kaisaꞌ mmoeꞌ on naan! Kais-kaisaꞌ atoin rekon naan nmaten amsaꞌ, oras Ho mureuꞌ atoin maufinus sin. Aam Usiꞌ, Ho es amjair Afeek Rasi et neno tunan ma pah-pinan. Es naan ate, Ho meikn Om muhiin mak reꞌ naan ka namneo fa, tua.” \p \v 26 UISNENO nataah am nak, “Karu Au upein tua reko boꞌ niim anbin kota Sodom, Au ka ꞌhukun fa kota naan, natuin Au ꞌneek sin.” \p \v 27 Naiꞌ Abraham naꞌuab anteniꞌ mnak, “Aam Usiꞌ. Kais mutoꞌon kau, tua. Reko te, au he uꞌuab aꞌteniꞌ. Au reꞌ ia suma mansian amonot. Au ka uhiin fa saaꞌ-saaꞌ, tua. \v 28 Taretaꞌ, karu ka ntea fa tua reko boꞌ niim, mes suma tuaf boꞌ haa mniim aah, on mee, tua? Karu nkuurn ahaa tuaf niim ate, on mee? Ho he mureuꞌ kota naan feꞌe, oo?” \p Uisneno nataah am nak, “Karu Au upein tua reko boꞌ haa mniim anbin kota naan, Au ka ꞌeu he ureuꞌ goe fa.” \p \v 29 Rarit naiꞌ Abraham antabar anteniꞌ mnak, “Karu suma tua reko boꞌ haa te, on mee, Aam Usiꞌ?” \p In nataah am nak, “Karu Au upein tua reko boꞌ haa, Au ka ꞌhukun sin fa.” \p \v 30 Naiꞌ Abraham naꞌsitiꞌ ntein am nak, “Aam Usiꞌ, kais mutooꞌ, tua. Mes karu suma tua reko boꞌ teun goah, on mee, tua?” \p In nataah nak, “Karu Au upein tua reko boꞌ teun, Au ka ꞌhukun sin fa.” \p \v 31 Rarit naiꞌ Abraham naꞌsitiꞌ anteniꞌ mnak, “Aam Usiꞌ, kais mutooꞌ, tua. Au he utaan aꞌteniꞌ kreꞌo. Karu suma tua reko boꞌ nua goah, on mee, tua?” \p In nataah antein am nak, “Karu nmuiꞌ tua reko boꞌ nua, Au ka ꞌeu fa he ꞌhukun kota naan.” \p \v 32 Naiꞌ Abraham nasoup in haan totis am nak, “Aam Usiꞌ. Au uꞌsitiꞌ haef es anteniꞌ, mes kais mutoꞌon kau, tua. Karu suma nmuꞌi haa tua reko boꞌes, on mee, tua?” \p In nataah amsaꞌ am nak, “Karu Au upein tua reko boꞌes anbin naan, Au ka ureuꞌ fa kota naan.” \p \v 33 Naꞌuab anrair on naan ate, UISNENO nnao nkoon. Onaim naiꞌ Abraham antebi nfain. \c 19 \s1 Abitan Sodom sin maufinu \p \v 1 Oras Uisneno feꞌ naꞌuab nok naiꞌ Abraham, In ameupt ein reꞌ tua nuaꞌ ein naan, annaon nkonon neun kota Sodom. Sin ntean ne te, maans ee he noi nmouf goen. Oras naan, naiꞌ Rot feꞌ ntoko nbi enoꞌ he ttaam teu kota naan.\f + \fr 19:1 \ft Un-unuꞌ te, enoꞌ reꞌ he ttaam teu kota, njair baer tokos neu too mfaun; nneis naꞌko naan anjair bare he atoni mnais haart ein ntokon nꞌaꞌan, ma nafekan rasi.\f* In niit tua nuaꞌ ein naan ate, in nnao nseun sin. In nriꞌtuu ma naꞌruriꞌ nbi sin maatk ein. \v 2 Rarit in naꞌuab am nak, “Sin amaꞌ arki! Au uskau ki he mkoen om iim meu au uim je feꞌ, tua. Maut he hi mifaun ma mtuup maan fai jes ambi ia. Nneis noi nmeu te, naꞌ hi mnao mkoon, tua.” \p Mes sin natahan am nak, “Makasi, tua. Mes ho kais muhaeb om! Maut he hai mtuup ambi kota ia in amneran.” \p \v 3 Mes naiꞌ Rot anfuriꞌ sin piut, tar antea sin nromin he ntuup antaahn ein anbin in umi. Onaim naiꞌ Rot sin ntunun utunuꞌ, ma nabaarb ein bukae, ma sin nbukaen buꞌ-buaꞌ. \v 4 Oras sin feꞌ ka ntupan fa feꞌe te, atoin ein Sodom, anaꞌ-koꞌu neman okeꞌ. Sin nhaken nfuun naan naiꞌ Rot in umi. \v 5 Sin nhuun ein ma nakan naiꞌ Rot tafiꞌ-tafiꞌ am nak, “Hoe, Rot! Atoin nuaꞌ ein feꞌe na, etan mee? Mupoit sin neman, hai he miꞌbabiꞌ sin!” \p \v 6 Onaim naiꞌ Rot anpoi, rarit naꞌeek enoꞌ. \v 7 In naꞌuab am nak, “Aok-bian arki! Hi kaisaꞌ mmoeꞌ reꞌuf on naan meu au tamun ia. \v 8 Bait hi mneen feꞌ! Au aan feotn ii, tuaf nua. Sin muin rek-rekon, ma ao ꞌtemef feꞌ. Maut he au ꞌnonaꞌ ki sin. Hi he minsaaꞌ sin imsaꞌ, es reꞌ hi. Mes hi kaisaꞌ mmoeꞌ saaꞌ-saaꞌ meu au tamun ia. Tatuin hit haart ii te, au ro he ꞌpanat sin.” \p \v 9 Mes atoin Sodom sin nkoaꞌ ein am nak, “Ho kaisaꞌ mseor mok! Ho atoin amnemat. Ho atoin sonaꞌ. Onaim ho ka mmuiꞌ fa hak he mꞌator kai. Reko nneis ho muꞌroo muꞌko bare ia. Karu kaah fa te, hai mmoeꞌ reꞌuf meu ko, anneis naꞌko meu tua nuaꞌ ein naan!” Rarit sin ntitar ma nsapar napasib naiꞌ Rot. Ma sin arsin buꞌ-buaꞌ nnaon he ntuut nareuꞌ enoꞌ. \p \v 10 Mes taum nuaꞌ ein naan, nsoron napoitan sin aꞌniimk ein ma nheer nataam naiꞌ Rot neu uim je nanan, ma sin naꞌseniꞌ enoꞌ. \v 11 Rarit sin naforob atoin Sodom reꞌ abitan enoꞌ, etun sin nabre-reon goah he namin enoꞌ. Mes sin ka niit ee fa. \s1 Uisneno napoit naiꞌ Rot sin naꞌko Sodom \p \v 12-13 Rarit taum nuaꞌ ein naan, nak naiꞌ Rot am nak, “Rot! UISNENO nahini nrair abitan kota ia sin maufinun. Onaim In nreek kai he iim mireuꞌ main kota ia. Onaim ho mmuꞌi mteniꞌ asar bian et kota ia, aiꞌ kaah? Karu nmuiꞌ aan mone, aan feto, aan nanef, aiꞌ sekau-sekau. Meik sin ampoi nai miꞌko kota ia!” \p \v 14 Onaim naiꞌ Rot annao naꞌuab nok atoin munif nua reꞌ nafrei in aan feotn ee, mnak, “Amneen mirek-rekoꞌ! Oras ia, maen ampoi rabah miꞌko kota ia nai! Natuin UISNENO he nareuꞌ niis kota ia!” Mes sin nateenb ein nak aiꞌ naiꞌ Rot napoi. \p \v 15 Neis noi nmeu te, Uisneno In ameupt ein naan, naꞌsekeꞌ naiꞌ Rot sin he naen anpoin rab-raab nai. Sin naꞌuab ein am nak, “Rot! Amfeen nai! Meik ho fee, ma ho aan feot nuaꞌ ein naan, maen ampoi misaitan kota ia nai. Kais-kaisaꞌ hi mmaet ruum-ruum, ma mimreuꞌ buaꞌ-buaꞌ mok kota ia.” \p \v 16 Mes naiꞌ Rot feꞌ he naꞌeokb on. Te kaah, amneon ii, UISNENO he nsoi nafetin naan ee. Etun es taum nuaꞌ ein naan ansaok naan naiꞌ Rot in aꞌniman, in fee, ma in aan feot nuaꞌ ein naan, he napoitan sin naꞌkon kota naan. \v 17 Onaim tuaf es naꞌko reꞌ taum nuaꞌ ein naan, nak, “Maen miheer, he mmoin! Kaisaꞌ mniik! Kais misnaas ambi mneraꞌ! Maen amsae meu ꞌtoꞌef nee he hi mmoin!” \p \v 18 Mes naiꞌ Rot nataah am nak, “Koi, aam! Kais on naan, tua! \v 19 Ho mturun kai he hai mmoin. Mes aꞌtoꞌef nee, naꞌroo! Kais-kaisaꞌ hai ka mtea maan fa nee te, amreuꞌt ii napein kai nbi raan atnanaꞌ, tua. \v 20 Amkius miit. Anmuiꞌ naan kuan aan es ka naꞌroo fa naꞌko ia. Kuan reꞌ nee, ka matekaꞌ fa, natuin in aanꞌ-anaꞌ. Onaim karu ho mromi te, maut he hai mꞌain naa, henaꞌ hai mmoin, tua.” \p \v 21 Onaim in nataah am nak, “Reko! Amnao nai! Au of ka ureuꞌ fa kuan reꞌ naan. \v 22 Oras ia, hi maen nai meu kuan naan! Natuin au of ka ꞌmoeꞌ saaꞌ-saaꞌ fa feꞌ, karu hi ka mtea fa feꞌ.” Anmurai naꞌko oras naan, atoniꞌ nteek kuan naan nak, \it Soar\it*, reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘anaꞌ’. \s1 Kota Sodom ma Gomora nputu nmaten \p \v 23 Oras maans ee nsae te, naiꞌ Rot sin ntean Soar. \v 24 Nok askeken, UISNENO nꞌopaꞌ uur-ai ma bariri reꞌ anpiin, ansaun neem naꞌko neno neu kota Sodom ma kota Gomora. \v 25 UISNENO nout nakratiꞌ koat ein naan ok-okeꞌ ma kuan ein reꞌ anbin bare naan, ma areꞌ kanan amonit, et mansian, muꞌit, ma hau anbin naan. \p \v 26 Oras naiꞌ Rot sin naenan, in fee je, anniik. Nok askeken ate, in njair nii masik. \p \v 27 Nokaꞌ kik-kiku te, naiꞌ Abraham anfani nteniꞌ neu bare reꞌ afi naa in nhake ma ntabar UISNENO. \v 28 Onaim in napene nsaun neu Sodom ma Gomora ma karopu mneer koꞌu naan okeꞌ. In nkisu te, maus ein nsaen on neon goe kboꞌes-akboꞌes anbi mee-mee. Ma ai pinaꞌ naan nout niis areꞌ saaꞌ-saaꞌ. \p \v 29 Onaim oras Usiꞌ nout nakrat-ratiꞌ koat ein naan, In namnau In rais manbaꞌan neu naiꞌ Abraham. Etun In nturun ma napoit naiꞌ Rot naꞌko bare reꞌ In nareuꞌ goe naan. \s1 Naiꞌ Rot am in aan feton \p \v 30 Oras naan, naiꞌ Rot namtau he natua nabaar anbi kuan Soar. Es naan ate, in nok in aan feot nuaꞌ ein naan, nanain ein neun aꞌtoꞌef. Rarit sin natuan nbin nuat es. \p \v 31 Neot es, in aan feot unu, nak in oirf ee mnak, “Anbi bare ia, nfuun am nateef ka tiit-tiit fa atoniꞌ he nsao kit. Ma ka ꞌroo fa te, hit amaꞌ namnais kuun een, ma ka namsaꞌi ntein fa heen. \v 32 Onaim reko nneis, hit tamauf hit amaꞌ. Rarit hit ttuup tokn ee. Maut he hit tamsaꞌib hit amaꞌ.” \p \v 33 Fain ite, sin naꞌinuꞌ sin aamf ee nok tua min-kase, tar anmafu nmaet. Rarit feot uun ee nnao ma ntuup nok in amaf. Mes aꞌnaef ee nmafu nmaet, onaim in ka nahiin fa neu in nmoeꞌ saaꞌ nok in aan feto. \p \v 34 Anmeu nfiin ite, feot unu naan, natoon neu in oirf ee mnak, “Fiin ii na, au ꞌtuup aꞌrair ꞌok hit amaꞌ. Mabeꞌ ia, ho sapaam. Hit tamafu ttein hit amaꞌ, rarit ho mtaam amtuup mok ne. Nok ranan naan, hit nua kit of tahoniꞌ ma ttaur hit amaꞌ in sufan.” \p \v 35 Mabeꞌ naan, sin namafu nteniꞌ ꞌnaef. Rarit aan feot aheit susu, nnao ma ntuup nok in amaf. Mes aꞌnaef ee nmafu nmaet, onaim in ka nahiin fa neu in nmoeꞌ saaꞌ nok in aan feto. \p \v 36 Nok ranan naan, sin nua sin naꞌaup ein naꞌkon sin aam honif. \v 37 Rarit naiꞌ Rot in aan feot unu nahoniꞌ riꞌaan moen jes. Feot unu naan nakanab in anah naan, naiꞌ \it Moap\it* (reꞌ he noi humaꞌ meseꞌ on reꞌ kata es anteniꞌ, in aꞌmoufn ii ‘neem naꞌko amaꞌ’). In es reꞌ njair aam uuf neu atoin Moapas oras ia. \v 38 Rarit aan feot aheit suus goe, nahoniꞌ riꞌaan moen jes. In nakaanb ee, naiꞌ \it Ben Ami\it* (in aꞌmoufn ii ‘riꞌanaꞌ naꞌko au nggoa’). In es anjair aam uuf neu atoin Amonas sin oras ia.\f + \fr 19:38 \ft Namuni te, atoin Moapas ma atoin Amonas sin nasusab atoin Israelas sin piut-piut.\f* \c 20 \s1 Naiꞌ Abraham napoi usif Abimerek \p \v 1 Rarit naiꞌ Abraham nananiꞌ naꞌko Mamre, nnao neu pah Negep et pasaꞌ haaꞌ-nua. In natua nbi kuan Kades ma kuan Sur sin atnaank ein. Mes ka ꞌroo fa on naan ate, in natnani ntein neu kuan Gerar. \v 2 Ma in natonan abitan kuan naan am nak, ain Saraꞌ naan, in fetof. Es naan ate, naiꞌ Abimerek, usif Gerar, nreek tuaf ma ntaam antoit bi Saraꞌ. Rarit sin neik je neu uisf ee in sonaf. \p Rarit UISNENO nasnasab bifee ahoniꞌ ma nakiubaꞌ bifee munif, naꞌko usif Abimerek in too ngguin, natuin in ntoup naan naiꞌ Abraham in fee.\f + \fr 20:2 \ft Uab reꞌ ia, naꞌko eraꞌ 18.\f* \p \v 3 Fai jes, Uisneno nakriir On anbi mneit neu usif naan. In naꞌuab am nak, “Ho he mmaet een! Natuin ho mtoup maan atoniꞌ in fee!” \p \v 4-5 Mes naiꞌ Abimerek nataah am nak, “Usiꞌ! Au ka ꞌreꞌ-reoꞌ ꞌiit fa bifee naan. Ma au ka ꞌsaan fa msaꞌ. Naiꞌ Abraham neikn on natoon am nak, in fetof! Bifee naan anmanakuꞌ on reꞌ naan amsaꞌ. Es naan ate, au ꞌreek tuaf ma ntaam antoit je nok neek akninuꞌ. Onaim Usiꞌ kais musaan kau, tua!” \p \v 6 Onaim Uisneno nataah am nak, “Batuur. Au uhiin ꞌak ho nekam naan kninuꞌ. Ma Au es reꞌ aꞌkaheꞌ ko he kaisaꞌ mreoꞌ bifee naan. Nok ranan naan ate, ho ka musanab fa meu Kau. \v 7 Oras ia, mnonaꞌ mufaniꞌ bifee naan meu in mone. Atoniꞌ reꞌ naan, Au mafefa kninuꞌ. Onaim amtoit je he nꞌonen henatiꞌ ho kaisaꞌ mmaet. Mes karu ho ka mnonaꞌ mufaniꞌ fa bifee naan, ho mumnau murek-rekoꞌ! Ho mok ho too ngguin of anmaet sapuꞌ-sapuꞌ.” \p \v 8 Kik-kiku te, uisf ee noꞌen in ameupt ein okeꞌ, ma naretaꞌ in amneit naan. Onaim sin arsin namtaun. \v 9 Rarit uisf ee noꞌen naiꞌ Abraham, ma nataan ee mnak, “Au ꞌtao ꞌsaan ko saaꞌ, es ho mmoeꞌ he hai msiraak om? Ho kais mupoi on reꞌ naan. \v 10 Ho mutenab saaꞌ, es ho mmoeꞌ on reꞌ ia?” \p \v 11 Onaim naiꞌ Abraham nataah am nak, “Aam usiꞌ! Au ꞌbaiseun. Au utenab ꞌak hi ar-arki ka mihiin fa Uisneno. Onaim hi of miꞌmaet kau, he msao au fee. \v 12 Au uꞌuab batuur, ꞌak bi Saraꞌ naan au fetoꞌ. Hai nua kai amaꞌ meseꞌ, mes es-es ate miꞌain kiim. Es naꞌ hai matsao on reꞌ ia. \v 13 Onaim oras Uisneno nreek kai he mpoi miꞌko hai kuan, ma mnao miꞌroo-ꞌroo meu kua-ꞌtetaꞌ, au utoon ain ꞌeu au fee ji mꞌak, ‘Hit tbi mee-mee jah, karu atoniꞌ natanan anmatoom nok hit nua kit, ma karu ho mneek kau te, mutaah am mak, hit meu fetof-naof.’ ” \p \v 14-16 Rarit usif Abimerek nnonaꞌ nafani bi Saraꞌ. Onaim in naꞌuab nok bi Saraꞌ mnak, “Oras ia, au ꞌbaen roi mutiꞌ fuaꞌ niuf goes ꞌeu ho naꞌo, he njair tanar am nak, au ka ꞌsaan fa saaꞌ-saaꞌ ꞌeu ko. Maut he aar pah ii nahinin on reꞌ naan!” \p Rarit uisf ee naꞌuab neu naiꞌ Abraham am nak, “Abraham! Au pah ii mainuan neu ko. Ho mroim he mutua mbi mee-mee jah, es reꞌ ho.” Rarit in nfee ne bijae, ꞌbibi, ma ꞌbib-kase. In nfee ne ate msaꞌ, et atoniꞌ ma bifee. \p \v 17-18 Oras uisf ee nnonaꞌ nafaniꞌ bi Saraꞌ neu in mone, naiꞌ Abraham anꞌonen he Uisneno nfei bifeen ngguin naan sin ꞌaupk ein. Ma sin bisa nahoin ein antenin.\f + \fr 20:17-18 \ft Eraꞌ 18 matuꞌi es eraꞌ nua.\f* \c 21 \s1 Ain Saraꞌ nahoniꞌ naiꞌ Isak \p \v 1-7 Rarit UISNENO nateabaꞌ neu ain Saraꞌ saaꞌ reꞌ In nbaꞌan anrair je. Naiꞌ Abraham namnais jen, mes ain Saraꞌ naꞌapuꞌ. Oras in he nahoniꞌ, naiꞌ Abraham anmoin naan toon nautn es (100). Antea in oors ate, in nahoniꞌ riꞌaan moen jes. Rarit naiꞌ Abraham nakanab riꞌanaꞌ naan, naiꞌ \it Isak\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii ‘in main’). \p Rarit ain Saraꞌ naꞌuab am nak, “Uisneno nmoeꞌ kau he ꞌmain, natuin oras ia au ꞌmariin. Biak ein nateenb ein, au ka neu he uhoniꞌ fa ꞌbi oras au umnais on reꞌ ia. Te kaah, amneon ii, maski au moen je namnais reꞌ-reuꞌf een, mes au feꞌ uhoniꞌ ꞌaan ne riꞌaan es. Onaim oras ia, sekau-sekau reꞌ anneen rasi ia te, sin of anmanin on reꞌ au msaꞌ.” \p Oras in nmoin naan neno faun, naiꞌ Abraham naꞌheriꞌ naiꞌ Isak, natuin Uisneno In aprenat. \s1 Sin nriuꞌ ain Hagar am in anah naiꞌ Ismaꞌel \p \v 8 Rarit naiꞌ Isak naꞌnae. Oras sin he nsoer je te, amaf naiꞌ Abraham nmoeꞌ fesat koꞌu. \p \v 9-10 Neot es, ain Saraꞌ nkius niit naiꞌ Abraham in fee muniꞌ ain Hagar in anah naiꞌ Ismaꞌel anmabuir nok naiꞌ Isak. Onaim ain Saraꞌ naꞌuab neu in moen je mnak, “Amriuꞌ mupoitan ate naꞌko Masir naan nok in anah! Natuin au ka ꞌroim fa he aet je in aanh ee napein pusaak saaꞌ-saaꞌ. Maut he au anah naiꞌ Isak anmees es reꞌ anpaar nain pusaak ein okeꞌ.” \p \v 11 Anneen ain Saraꞌ in uaban naan ate, naiꞌ Abraham nnaben ate ka reko fa, natuin naiꞌ Ismaꞌel naan, in aanh aa msaꞌ. \v 12 Mes Uisneno naꞌuab neu naiꞌ Abraham am nak, “Abraham! Ho kais mutenab ho fee muin aan nok in aanh aan. Mutuin ain Saraꞌ in roim naan. Natuin Au ꞌbaꞌan aꞌrair ꞌak ho of musuuf muꞌko naiꞌ Isak. \v 13 Mes Au ꞌfee tetus amsaꞌ ꞌeu ho fee muniꞌ naan in anah. Natuin in ho sisim ho naam amsaꞌ. In suufk ein of anjarin uuf es.” \p \v 14 Nokaꞌ kik-kiku on naan ate, naiꞌ Abraham nabarab oe-betiꞌ neu ain Hagar, ma nasniinb ee oe nbi baer es, reꞌ anmoeꞌ je naꞌko pasu. Rarit in nafetin bifee naan ma in anah he nnaon nmesen. Rarit sin nnaon nfuun baer ruman anpaumaak Beer Seba.\f + \fr 21:14 \ft Oras naan, naiꞌ Ismaꞌel nmoin naan toon boꞌes am haa nneis. Amkius \ft \+it Retaꞌ Ahun-hunut\+it* 16:16; 21:5, 8.\f* \p \v 15 Oras sin oe mniun ee okeꞌ te, ain Hagar nasaitan riꞌanaꞌ naan anbi hau aan es in mafon. \v 16 Onaim in natenab am nak, “Karu in natfeek am au ꞌhak-hake te, au neek ii nsuus anmaet.” Rarit in ntet-koit, ma nnao ntook seor naꞌroo naꞌko riꞌanaꞌ naan of oniꞌ meter boꞌ niim. Rarit in nkae nmeꞌ-meꞌur. \p \v 17 Uisneno nneen naiꞌ Ismaꞌel ankae msaꞌ, rarit In ameupt es neem naꞌko sonaf neno tunan, ma nhaman ain Hagar am nak, “Hagar! Nansaaꞌ am es ho msuus on reꞌ naan? Kais mumtau, Uisneno nneen anrair ho aanh ee in kaet. \v 18 Oras ia, mfeen ma mnao mkius riꞌanaꞌ naan. Amhaan mau goe ma mhaꞌtain in nekan, natuin Au of aꞌmoeꞌ in sufan sin anjarin too uuf maꞌtain es.” \p \v 19 Rarit Uisneno nfei ain Hagar in maatk ein, ma in niit oe maat es anbi naan. Onaim in neik baer oe, ma nnao nakain oe, rarit in neik je ma naꞌinuꞌ riꞌanaꞌ naan. \p \v 20-21 Onaim naiꞌ Ismaꞌel nok in ainaf natuan nbin baer ruman Paran. Naꞌko neno neu neno, in naꞌnae, ma in njair atoin akrao reok goes. Rarit in ainf ee nasaob ee nok bifee muinf es naꞌko pah Masir. Rasin ia njarin, natuin Uisneno nok naiꞌ Ismaꞌel. \s1 Naiꞌ Abraham ma usif Abimerek anmaraem ein nbin Beer Seba \p \v 22 Oras naan, usif Abimerek, nok in meo paeꞌ makenat, naiꞌ Fikor, neman ma natefan nok naiꞌ Abraham. Usif naan naꞌuab am nak, “Abraham! Hai mihiin mak Uisneno nok ko. Etun ho mmoeꞌ saaꞌ-saaꞌ aah, ro he njarin on naan. \v 23 Onaim oras ia, au ꞌtoit ko he msuup ambi Uisneno In matan, mak ho of ka mputa-kriu kau fa, ꞌok au anah-upuf sin ok-okeꞌ. Natuin au ꞌmoeꞌ reko ꞌok ko, es naan ate ho ro he mmoeꞌ reko mok kau nbi pah ia msaꞌ.” \p \v 24 Onaim naiꞌ Abraham nataah am nak, “Reko, tua! Au ꞌsuup.” \p \v 25 Mes rarit naiꞌ Abraham natraak neu usif naan am nak, “Aam usiꞌ, ho too ngguin nasiik naan au oe maat hain es.” \p \v 26 Anneen on naan ate, usif naan nataah am nak, “Ahh! Au feꞌ aꞌneen rasi ia. Nansaaꞌ am es ho ka mutoon fa naꞌko af-afi naa? Au ka uhiin fa neu sekau es anmoeꞌ on reꞌ naan.” \p \v 27-28 Rarit naiꞌ Abraham ma naiꞌ Abimerek nmoꞌen rasi tfekaꞌ. Naiꞌ Abraham nait bijae ma ꞌbib-kase ma nfee sin neu usif. Rarit in npiir intein ꞌbib-kaes tipuꞌ manaꞌ hiut. \v 29 Rarit uisf ee nataan ee mnak, “Nansaaꞌ am es ho mmoeꞌ on naan?” \p \v 30 On nai te, naiꞌ Abraham natoon am nak, “Aam usiꞌ. Amtoup aꞌbib-kaes tiup ein ia, he njarin tanar nak aam usiꞌ ho mmanakuꞌ mak au es aꞌhain oe haniꞌ reꞌ ia.” \p \v 31 Natuin sin nua sin nmoꞌen nrarin rasi tfekaꞌ nbin bare naan, es naꞌ sin nakanab bare naan \it Beer Seba\it*. In aꞌmoufn ii nak ‘Oe ꞌHain Supat’.\f + \fr 21:31 \ft Anbi uab Ibrani, Beer Seba in aꞌmoufn ii humaꞌ-humaꞌ. Esan reꞌ ‘oe hain neek minaꞌ’, ‘oe hain neek meseꞌ’, ‘oe hain ua reko’, ‘oe hain hituꞌ’, aiꞌ ‘oe hain supat’.\f* \p \v 32 Sin nsupan nrarin on naan ate, usif naiꞌ Abimerek nok in meo paeꞌ je nfanin on sin pah Filistin. \v 33 Rarit naiꞌ Abraham nseen hau tamareska\f + \fr 21:33 \ft Hau \ft \+it tamareska\+it* ka nmuiꞌ fa et hit pah metoꞌ (Timor) ia. Hau naan anmoin et auf metoꞌ, mes in noon ein nmaroben piut. In aꞌbaaꞌk ein antaman rek-reko ntean auf gui ꞌpinan. Aꞌbiibn ee neuk in noon.\f* uuꞌ goes nbi Beer Seba. Anmurai naꞌko oras naan, hau naan anjair tanar amnaubaꞌ neu naiꞌ Abraham, nak in naꞌbees neu UISNENO reꞌ Amonit Nabar-baar anbi bare naan. \v 34 Rarit naiꞌ Abraham natua on reꞌ anao-amnemat tar aꞌroo nbi atoin Filistinas sin pah. \c 22 \s1 Uisneno nreun naiꞌ Abraham he nafuataꞌ naiꞌ Isak \r (Naiꞌ Mateos 3:17, Naiꞌ Mateos 17:5, Naiꞌ Markus 1:11, Naiꞌ Markus 9:7, Naiꞌ Lukas 3:22, Naiꞌ Lukas 9:35, 2 Naiꞌ Petrus 1:17) \p \v 1 Neot es ate, Uisneno nsuuꞌ naiꞌ Abraham, he nahiin nak in natniin Ee, aiꞌ kaah. Rarit In nhaamn ee mnak, “Abraham!” \p Onaim in nataah am nak, “Au es ia, tua.” \p \v 2 Rarit Uisneno nreun goe mnak, “Amneen murek-rekoꞌ! Mait ho aan moen meseꞌ reꞌ ho mneek miis ne naan. Meik je mnao meu pah Moria, he mout goe njari fuaꞌ-turuꞌ neu Kau. Amtea ne te, Au of naꞌ ukriraꞌ ko in baran et aꞌtoeꞌf es.” \p \v 3 Anmeu nfini te, naiꞌ Abraham ankeut hau metoꞌ. Rarit anfuut sin, ma nasaeb sin anbin bikaes keledai. Rarit in nok naiꞌ Isak, ma in ameput tuaf nua nnaon neu bare reꞌ Uisneno nteek ee naan. \v 4 Sin nnaon neno nua goen. Ma nmeu te, naiꞌ Abraham napeen niit bare naan anbi ꞌroo. \v 5 Onaim in nak neu in tua ameup nuaꞌ ein naan am nak, “Hi nua ki mpao kai mbi ia, mok bikaes keledai ngguin! Au ꞌok au anah ia, meiki-msae meu ne, he mꞌonen ma miꞌbees meu Uisneno. Rarit of hai mfain iim meu ia.” \p \v 6 Rarit naiꞌ Abraham nait hau meot ein naan, ma nasahab naiꞌ Isak sin. Ma in nnaaꞌ neik besi ma ai nutaꞌ amsaꞌ. Oras sin nua sin nnaon buꞌ-buaꞌ ate, \v 7 naiꞌ Isak nak in aamf ee mnak, “Aam!” \p Rarit naiꞌ Abraham nataah am nak, “Saaꞌ, Isak?” \p Onait naiꞌ Isak nataan am nak, “Aam, hit he totu ꞌturuꞌ. Hit teik hau metoꞌ nok ai. Mes aꞌbib-kase reꞌ he taꞌtuur ee ji, es mee?” \p \v 8 Naiꞌ Abraham nataah am nak, “Isak! Uisneno of neikn On anfee In aꞌbib-kaes anaꞌ he njari ꞌturuꞌ.” \p Onaim sin nua sin neiki nsaen piut. \v 9 Oras sin ntean bare reꞌ Uisneno nakriraꞌ nrair je naan, naiꞌ Abraham anbaik fatu he nmoeꞌ mei ꞌturuꞌ. Rarit in nꞌator hau meot ein anbin mei naan. Onaim in nfuut in aanh ee, natupaꞌ natneenb ee nbi hau meot ein naan. \v 10 Onaim in nait besi he nroor in anah. \v 11 Mes nok askeken ate, UISNENO In ameput ankoaꞌ naꞌko neon goe mnak, “Hoe! Abraham! Kaisaꞌ feꞌ! Ampao kreꞌo feꞌ!” \p In nataah am nak, “Nansaaꞌ, Usiꞌ?” \p \v 12 Onait hanaf naan nak, “Kais amroor riꞌanaꞌ naan! Kais munsaaꞌ-saaꞌ ne! Oras ia Au uhiin namneo, ꞌak ho ro batuur-batuur mutuin Uisneno In romin, es naꞌ ho mubarab murair he mufuat ho aan moen meseꞌ naan neu Ne.” \p \v 13 Rarit naiꞌ Abraham niit aꞌbib-kaes keos goes, reꞌ in suunk ein naꞌheeb ok nbin hau aan es in taek ein. Rarit naiꞌ Abraham nnao nheke ꞌbib-kase naan, ma nout goe njari ꞌturuꞌ neu Uisneno, nsekaꞌ in anah. \v 14 Onaim naiꞌ Abraham nakanab bare naan \it Yehova Yire\it*, (reꞌ in aꞌmoufn ii, ‘Uisneno of nabarab saaꞌ reꞌ hit tperluu’). Etun antea oras ia msaꞌ, biak ein naꞌuab ein am nak, “Anbi ꞌtoꞌef UISNENO naan, In of nabarab saaꞌ reꞌ hit tperluu.” \p \v 15 Rarit ameput Uisneno naan nkoaꞌ ntein naꞌko neon goe mnak, \v 16 “UISNENO neikn On nak, ‘Au ꞌsuup ꞌeik Au kanak, on nai: ho mubarab murair he mfee Kau ho aan fua meseꞌ naan, he njari fuaꞌ-turuꞌ. Es naan ate, \v 17 Au of aꞌfee tetus nathoe ꞌeu ko ma ꞌeu ho sufam-kaꞌum sin. Sin of anmasaot-baban piut, tar antea ka tsoiꞌ tabeiꞌ sin fa, on reꞌ kfuun ein et neno, ma snaen et tais je ninin. Ho anah-upuf sin of niis ma naprenat sin musun. \v 18 Naꞌko ho sufam sin, too uuf-uuf nbin pah-pinan ia of napenin tetus-athoen, natuin ho munaobaꞌ mrair Au prenat.’ ” \p \v 19 Rarit naiꞌ Abraham ma naiꞌ Isak nsanun nfanin ma natefan nok sin ameup nuaꞌ ein naan. Ma sin nfanin neun Beer Seba. Onaim sin natuan nbin naan. \s1 Naiꞌ Nahor in sufan-kaꞌun \p \v 20 Neot es, naiꞌ Abraham anneen hanaf nak, in orif naiꞌ Nahor fee bi Milka nahoniꞌ riꞌanaꞌ mfaun. \v 21 Aan moen unu, kaan ee naiꞌ Us. In oirf ee, naiꞌ Bus. Rarit naiꞌ Kemuer (reꞌ njair amaf neu naiꞌ Aram). \v 22 Rarit naiꞌ Keset, naiꞌ Haso, naiꞌ Pirdas, naiꞌ Jitlaf, ma naiꞌ Betuel. \v 23 Naiꞌ Betuel naan, bi Ripka in amaf. \v 24 Mes naiꞌ Nahor nahoniꞌ antein riꞌaan nasi naꞌko bifee jes, in kaan ee, bi Reuma. In nahoniꞌ naiꞌ Teba, naiꞌ Gaham, naiꞌ Tahas, ma naiꞌ Maꞌaka. \c 23 \s1 Ain Saraꞌ nasaeb on, ma aam Abraham ansuub ee \p \v 1-2 Ain Saraꞌ nmaet oras in nmoin naan toon nautn es boꞌ nua mhiut (127). Oras in nmate te, sin natuan nbin kuan Kiryat-Arba (es reꞌ Hebron), et pah Kanaꞌan. Naiꞌ Abraham ankae nsim-simak. Sin nbeꞌen amsaꞌ. \p \v 3 Rarit naiꞌ Abraham nnao nateef nok atoin Hetes sin. In naꞌuab am nak, \v 4 “Au reꞌ ia suma atoin anao-amnemat. Au ka ꞌmuiꞌ fa bare he ꞌsuub au fee ji. Onaim karu hi mromi te, hi miꞌsosaꞌ maan kau afu piis es, he au ꞌsuub au fee je nbi naan.” \p \v 5 Sin natahan am nak, \v 6 “On nai, aam! Aꞌroo-ꞌroo reꞌ ia, hai maan ko mjair atoni mnasiꞌ. Hai mhormaat ko batuur-batuur, tua. Onaim ho mpiir kuum, bare mee es reꞌ reko nneis, reꞌ nmatoom nok ho romim. Hai mroim mituin ahaa ho roim maan, tua.” \p \v 7 Rarit naiꞌ Abraham anfeen anhaek ma naꞌbesan auf tuaf ein atoin Hetes sin naan. \v 8 Rarit in nak, “Karu hi mtoup au haan totis feꞌe na te, au ꞌtoit he hi mturun kau he miꞌuab mok aam Sohar in aan mone naiꞌ Efron. \v 9 Amtoit miit, he karu reko te, in naꞌsosaꞌ kau in nua fatu Makpera, reꞌ et in pooꞌn ee ninin. In ntoit fak-fauk aah, au ꞌbaen. Au he ꞌbaen ufeek in osan naan anbi hi matam, he njair au pusaak. Au he ubaarb ee he njair hai baer subat.” \p \v 10 Oras naan, naiꞌ Efron nok antoko nbi atoin Hetes sin naan. In neikn on anneen naiꞌ Abraham in haan totis naan. Rarit in nhaek ma nataah naiꞌ Abraham anbi atoni mnais ein sin maatk ein am nak, \v 11 “Kais on naan, aam! On nai. Au ꞌfee ko poꞌon naan ruum-ruum aah, nok nain in nuat Makpera naan. Aam, ho msuub ho fee je nbi naan. Au ꞌnonaꞌ afu naan ꞌbi au atoni mnais ein sin maatk ein. Maut he sin njarin saksii.” \p \v 12 Rarit naiꞌ Abraham naꞌbees antein neu atoin Hetes sin. \v 13 Onaim in naꞌuab nok naiꞌ Efron am nak, “On reꞌ naan amsaꞌ reko, mes hi ar-arki mneen miit au haan totis ia feꞌ. Au he ꞌsoos ufeek afu naan, maut he au ꞌsuub au ngguin nbin naan.” \p \v 14-15 Rarit naiꞌ Efron nataah am nak, “Afu naan in oosn ii, suma roi mutiꞌ natun haa goah. Hit he tmatabar osaf naan he saaꞌ? In oosn ii ka manenuꞌ fa. Amnao meik ho fee je he msuub ee nai.” \p \v 16 Naiꞌ Abraham nroim natuin osaf naan, on reꞌ naiꞌ Efron naꞌuab. Onaim naiꞌ Abraham nsoiꞌ roi mutiꞌ fuaꞌ natun haa, rarit annonaꞌ sin neu naiꞌ Efron, anbi atoin Hetes sin maatk ein he sin ok-okeꞌ njarin saksii. \p \v 17-19 Es naan ate, naiꞌ Abraham anpaar naiꞌ Efron in afu, njair in pusaak. Es reꞌ afu et Makpera, npaumaak kuan Mamre (es reꞌ Hebron). In nsoos nafeek afu naan nok nain in poꞌon, in nuat, ma in hau kouꞌn ee ok-okeꞌ. Atoni mnasiꞌ Hetes sin ok-okeꞌ njarin saksii nak, afu naan nok nain saaꞌ-saaꞌ reꞌ nbi nain naan, naiꞌ Abraham in npaar sin ok-okeꞌ. \p Rarit naiꞌ Abraham nsuub in fee, ain Saraꞌ, nbi nuat naan et pah Kanaꞌan. \v 20 Nok ranan naan, oras ia, poꞌon naan, ma nuat reꞌ unuꞌ te atoin Hetes sin afu, njair naiꞌ Abraham iin ja. In npaek je njair baer subat neu in nonot-asar. \c 24 \s1 Sin namin naiꞌ Isak bifee he nsao \p \v 1 Naiꞌ Abraham in ua mnaun, tar antea in namnais reꞌ-reꞌuf. UISNENO npaant ee, ma nfee ne tetus-athoen. \v 2-3 Naiꞌ Abraham anmuiꞌ in atoin pirsaiꞌ jes, reꞌ nꞌurus areꞌ kanan in aꞌmuꞌin. Neot es, naiꞌ Abraham noeꞌn ee mnak, “Amneen murek-rekoꞌ! Au ꞌtoit ko, he ho msuup\f + \fr 24:2-3 \ft Uab Ibrani ntui nak “Amtao ho ꞌnimam meu au srakek uun.” In aꞌmoufn ii nak, karu traak sae supat reꞌ ia te, ro he tmaet.\f* ampaek UISNENO reꞌ nmoeꞌ neno tunan ma pah-pinan In kanan mak, ho kaisaꞌ mtoit bifee munif naꞌko atoin Kananas sin he musaob ee nok au anah naiꞌ Isak. \v 4 Mes ho ro he mnao meu au kua-mnasiꞌ, meu au nonot-asar sin. Ho maim bifee muinf es ambi nee, he tasaob ee nok au anah.” \p \v 5 Rarit ate naan nataan naiꞌ Abraham am nak, “Reko, tua! Mes au he ꞌmoeꞌ on mee, karu bifee munif naan ka nroim fa he neem nok on ia? Karu on naan ate, au ro he ꞌeik naiꞌ Isak he tmatsaob ee on nee, aiꞌ on mee?” \p \v 6 Naiꞌ Abraham nataah am nak, “Ho mumnau murek-rekoꞌ! Maski on mee msaꞌ, ho ka mubeiꞌ fa he meik au aanh ee nnao neu nee! \v 7 Mumnau, UISNENO reꞌ annaaꞌ kuasa et neno tunan, neik kau ꞌpoi ꞌrair uꞌko au kua-mnasiꞌ, ma neik kau ꞌtaam aꞌtea bare ia. Ma In nahakeb rais manbaꞌan nok kau msaꞌ am nak, ‘Au of aꞌfee ko bare ia ok-okeꞌ ꞌeu ho sufam-kaꞌum sin.’ Onaim kais ho nekam naan naꞌoniꞌ. Ho mnao. Uisneno of anreek In ameput naꞌko sonaf neno tunan he nfei ranan neu ko, he ho bisa muteef mok bifee munif, reꞌ he njair au aanh ee in fee. \v 8 Mes karu bifee naan ka nroim fa he neem nok ko neu ia te, ho supat ia ka naah ko fa. Maski on mee msaꞌ, ka nabeiꞌ fa he ho meik naiꞌ Isak meu nee.” \p \v 9 Rarit ate naan ansuup anbi naiꞌ Abraham am nak, “Reko, tua. Au ꞌmoeꞌ utuin ho uabam naan ok-okeꞌ, tua.” \p \v 10 Onaim ate naan anpiir naan bikaes unta boꞌes. In nasaeb baer mamasaꞌ ma maꞌosaꞌ humaꞌ-humaꞌ anbi bikaes unta sin. Onaim in nok in aok-bian sin nnaon neun naiꞌ Nahor in kota et pah Mesopotamia.\f + \fr 24:10 \ft Anbi uab Ibrani, bare naan in kaan ee \ft \+it Aram-Naharaim\+it*. Oras ia, bare naan et pah Siria ntoom pasaꞌ ponain.\f* \p \v 11 Ate naan in nnao piut tar antea kota naan in ninin. Rarit in nasnasab in bikaes unta sin anbin naan, anpaumaak oe hain es. Oras naan maans ee nmaeb jen. Natiꞌ te, bifee muinf ein neman he nkuin oe nbi oe haniꞌ naan. \v 12 Rarit ate naan anꞌonen am nak, “UISNENO reꞌ au aam usiꞌ Abraham in Uisneno. Amturun amfei kau ranan, maut he au sairt ii ntea ma upein in afan nesan arekot. Mukriraꞌ Uisneno Ho nekam arekot meu au aam usiꞌ, ma mumnau in rais manbaꞌan meu kau. Maut he reko te, au uteef ꞌok naiꞌ Isak in fee nbi bare ia. \v 13 Usiꞌ, au ꞌhaek et oe hain ii ninin. Riꞌ feot muinf ein neman naꞌkon kota he nkuin ma nsuun oe naꞌkon oe haniꞌ ia. \v 14 Onaim au ꞌtoit Ko, tua, on nai: Karu au uꞌuab ꞌok bifee muinf es ꞌak, ‘Parmisi, tua. Karu reko te, musanut ho ꞌnai oe jan he au ꞌiun aan akreꞌo.’ Karu in nataah am nak, ‘Reko, tua. Ma au of uꞌinuꞌ ho unta sin imsaꞌ.’ Naa, reꞌ naan anjair tanar nak, bifee munif naan es reꞌ Uisneno Ho mpiir je njair naiꞌ Isak in fee! Nok tanar naan, au uhiin ꞌak, Uisneno mururuꞌ mrair Ho maneekm ii meu au aam usiꞌ, naiꞌ Abraham.” \s1 Naiꞌ Abraham in ate nateef riꞌ feto bi Ripka \p \v 15-16 In ka nꞌonen anrair fa feꞌe te, riꞌ feot muinf es neem. In kaan ee, bi Ripka. In reꞌ naan naiꞌ Abraham in orif naiꞌ Nahor ma bi Milka sin upuf. In aamf ee, naiꞌ Betuel. Bi Ripka mamasaꞌ batuur, ma feꞌ ao-ꞌtemef. In nsaun neu oe haniꞌ naan, rarit in nkui oe neu in aꞌnai oe, rari te in nsae nfain. \p \v 17 Oras bi Ripka nsae nfani te, naiꞌ Abraham in ate naan naen neem anseun goe. Rarit in ntoti mnak, “Parmisi, tua! Amfee maan kau oe he au ꞌiun ꞌaan akreꞌo.” \p \v 18 Rarit bifee munif naan nataah am nak, “Reko, tua!” Rarit in nasanut in aꞌnai oe naan rabah, ma nfeen ate naan he niun. \v 19 Ninu nrair on naan ate, bifee munif naan naꞌuab am nak, “Maut he au ꞌkui oe he uꞌinuꞌ ho bikaes unta sin. Maut he sin ninun tar namsenan.” \v 20 Rarit in nnao nꞌopaꞌ oe nesif naan nbi ꞌbai oe. Rarit in nsae-nsaun he nkui oe naꞌko oe haniꞌ naan, ma naꞌinuꞌ unta sin ok-okeꞌ, tar antea namsenan. \v 21 Naiꞌ Abraham in ate naan anhake ma ntaaꞌ-taaꞌ kuun, mes ankius narek-rekoꞌ riꞌ feot munif naan anbiur. In naten-tenab am nak, “Reꞌ Uisneno npiir je ji, es reꞌ ia, oo?” \p \v 22 Unta sin ok-okeꞌ ninun tar namsenan. Onaim ate naan nait ikreni mnatuꞌ reꞌ sin natiꞌ te ntao goe nbi sin paank ein, ma niti mnatuꞌ paasn es ma nanitib bifee munif naan in aꞌniimn ein nua sin.\f + \fr 24:22 \ft Uab Ibrani nak ‘kreni mnaut panaf naan in maꞌfeen ii, \ft \+it sekel\+it* steen es (es reꞌ gram nee)’. Rarit niti mnaut nuaꞌ ein naan sin maꞌfeenk ein ‘\+it sekel\+it* boꞌes (natai nok gram nautn es boꞌes am haa)’.\f* \v 23 Rarit ate naan nataan am nak, “Ho amaꞌ in kaan ee, sekau? Karu reko te, mabeꞌ ia au ꞌtuup aꞌtahan ꞌbi ho amaꞌ in umi.” \p \v 24 Onaim bifee munif naan, nataah am nak, “Au amaꞌ, kaan ee naiꞌ Betuel. Au naꞌi, es reꞌ naiꞌ Nahor. Au beꞌi, es reꞌ bi Milka. \v 25 Anbi hai uim je nmuiꞌ haraꞌ tupaꞌ neu ki. Ma nmuiꞌ huun neu ho muiꞌt ein.” \p \v 26 Rarit ate naan naꞌruriꞌ ma naꞌbees neu UISNENO. \v 27 Onaim in naꞌuab am nak, “Pures ma boꞌis neu Uisneno! Usiꞌ nfei ranan neu kau, tar antea au uteef ꞌok au aam usiꞌ in nonot-asar sin anbin ia. Nok ranan naan, Uisneno nakriraꞌ In nekan arekot neu au aam usiꞌ, naiꞌ Abraham, ma najarib in rais manbaꞌan neu kau.” \p \v 28 Rarit bifee munif naan naen anfain rabah, he natoon rasi naan neu in uim je nanan. \v 29-30 Bi Ripka in naof ee, kaan ee naiꞌ Laban. Oras in niit mnaut ein, ma nneen bi Ripka in uaban naan ate, naiꞌ Laban naen anpoi rab-raab, he nateef nok ate, reꞌ nhaek nabaar feꞌ nok in bikaes unta sin npaumaak oe haniꞌ naan. \v 31 Rarit naiꞌ Laban naꞌuab am nak, “Aam! UISNENO neik ko mtea ia goen nok ao-minaꞌ. Onaim kais amhaek mubaar ambi ia. Au uskau he tnao teu hai umi. Hai mibarab keꞌen, ma bukae neu ko ma neu ho unta sin, tua.” \s1 Naiꞌ Abraham in ate ntaam antoit bi Ripka \p \v 32 Rarit naiꞌ Abraham in ate naan nnao natuin naiꞌ Laban, he nnaon neu naiꞌ Betuel in umi. Naiꞌ Laban sin nasanut anturun sin baerꞌ ein naꞌkon unta sin. Rarit sin naꞌekuꞌ unta sin nok huun. Sin neikin oe msaꞌ he ate naan nok in aok-biak ein nafanun. \v 33 Oras sin nꞌator bukaet anbi mei te, ate naan naꞌuab am nak, “Nahuun naꞌko hai he mbukae te, au ꞌtoit mainuan aꞌkreꞌo he utoon aan hai sairt ii feꞌ, tua.” \p Onaim naiꞌ Laban nataah am nak, “Neu! Reko, tua.” \p \v 34 Ate naan naꞌuab am nak, “Au reꞌ ia, hi naꞌi naiꞌ Abraham in ate. \v 35 UISNENO nfee tetus nathoe neu au aam usiꞌ, tar antea in nmuiꞌ batuur-batuur. Uisneno nfee ne mutiꞌ-mnatuꞌ, ate (et bifee ma atoniꞌ), ma muꞌit amfau-rutu, es reꞌ: bijae, bikaes unta, bikaes keledai, ꞌbibi, ma ꞌbib-kase. \v 36 Oras au aam usiꞌ ma au ain usiꞌ namnasin on nai te, ain Saraꞌ nahoniꞌ naan riꞌaan moen jes. In es reꞌ he antoup aam usiꞌ Abraham in pusaak ein ok-okeꞌ. \v 37 Onaim au aam usiꞌ naiꞌ Abraham anreun kau he ꞌsuup am ꞌak, ‘Ka mubeiꞌ fa he ho mait bifee munif Kananas, he musaob ee nok naiꞌ Isak. \v 38 Mes ho ro he mait bifee munif muꞌko au nonot-asar sin, he njair naiꞌ Isak in fee.’ \p \v 39 Rarit au utaan au aam usiꞌ mꞌak ‘Mes on mee karu riꞌ feot munif naan ka nroim fa he neem nok neu ia?’ \p \v 40 Rarit in nataah am nak, ‘UISNENO reꞌ au utuin In roimn ee piut naan, of anreek In ameput naꞌko sonaf neno tunan he nfei ranan neu ko, he ho bisa muteef mok riꞌ feot munif, reꞌ he njair au aanh ee in fee. \v 41 Mes karu au nonot-asar sin ka nromin fa he nkonan riꞌ feot munif naan he neem nok ko neu ia te, ho supat ia ka naah ko fa.’ \p \v 42 Onaim feꞌe na au ꞌuum aꞌtea oe hain ee te, au ꞌonen aꞌbi au nekak ꞌak, ‘UISNENO reꞌ au aam usiꞌ Abraham in Uisneno. Amturun amfei kau ranan, maut he au sairt ii ntea ma upein in afan nesan arekot. Maut he reko te, au uteef ꞌok naiꞌ Isak in fee nbi bare ia. \v 43 Usiꞌ, au ꞌhaek et oe hain ii ninin. Ma riꞌ feot muinf ein neman naꞌkon kota he nkuin ma nsuun oe nbin ia. Onaim au ꞌtoit on nai: karu au uꞌuab ꞌok bifee muinf es ꞌak, “Parmisi, tua! Karu reko te, musanut ho ꞌnai oe jan he au ꞌiun ꞌaan akreꞌo.” \v 44 Karu in nataah am nak, “Reko, tua! Ma au of uꞌinuꞌ ho unta sin imsaꞌ.” Naa, reꞌ naan anjair tanar nak, bifee munif naan es reꞌ Uisneno Ho mpiir je njair naiꞌ Isak in fee!’ \p \v 45 Au ka ꞌonen urair fa feꞌe te, bi non Ripka neem neik in aꞌnai oe, ma nkui oe nbi oe haniꞌ naan. Oras in nsae nfain, au ꞌtoit ꞌak, ‘Parmisi, tua! Amfee maan kau oe he au ꞌiun ꞌaan akreꞌo.’ \v 46 Onaim in nasanut in aꞌnai oe naan rabah am nak, ‘Reko, tua! Maut he au ꞌkui oe he uꞌinuꞌ ho bikaes unta sin.’ Rarit au ꞌiun, ma au bikaes unta sin ninun amsaꞌ. \p \v 47 Rarit au utaan ee mꞌak, ‘Ho amaꞌ in kaan ee, sekau?’ \p In nataah am nak, ‘Au amaꞌ, es reꞌ naiꞌ Betuel. Au naꞌi, es reꞌ naiꞌ Nahor. Ma au beꞌi, es reꞌ bi Milka.’ Rarit au ukrein je nbi in panan, ma uniitb ee niti mnatuꞌ paasn es. \p \v 48 Onaim au uꞌruriꞌ ma uꞌbees ꞌeu Uisneno, mꞌak ‘Pures-boꞌis ꞌeu Uisneno! Usiꞌ Ho mfei ranan meu kau, tar antea au uteef ꞌok au aam usiꞌ in nonot-asar sin anbin bare ia. Ma au uteef aꞌrair ꞌok naiꞌ Isak in fee msaꞌ.’ \v 49 Onaim oras ia, karu sin ama arki mneek au aam usiꞌ Abraham ate, mitoon kau kninuꞌ. Karu kaah fa te, mitoon kau kninuꞌ msaꞌ. Maut he au uhiin ꞌak, au he ꞌmoeꞌ on mee.” \s1 Bi Ripka in nonot-asar sin antoup okoꞌ \p \v 50 Ate naan naꞌuab anrair on naan ate, naiꞌ Laban ma naiꞌ Betuel natahan am nak, “Karu UISNENO es anꞌator on naan ate, hai he mak saaꞌ ntein. \v 51 Bi Ripka es ia. Mok ne mnao nai. Maut he in njair naꞌi naiꞌ Abraham in nanef, tatuin saaꞌ reꞌ UISNENO nꞌator nain je.” \p \v 52 Anneen on naan ate, naiꞌ Abraham in ate naan, naꞌbees antea afu, ma ntoit makasi neu UISNENO. \v 53 Onaim in nait napoit noni mnatuꞌ ma noin mutiꞌ, ma baer paken amasat, rarit anfee sin neu bi Ripka. In nfee neu bi Ripka in naof ma ainaf amsaꞌ ook-sonuꞌ reꞌ maꞌosaꞌ. \v 54 Rarit naiꞌ Abraham in ate naan, ma in aok-bian sin, nbukaen buꞌ-buaꞌ. Rarit sin ntupan nbin naan. Nokaꞌ on naan ate, sin nfenan. Rarit ate naan natoon neu uim tuaf ein am nak, “Au ꞌtoit mainuan he mkonan kau, karu reko te, hai mfain nai oras ia meu au aam usiꞌ.” \p \v 55 Mes bi Ripka in naof ma in ainaf nak, “Hi mmanaap miꞌsek-sekeꞌ he saaꞌ? Maut he bi Ripka namaik naan nok kai neno boꞌes aꞌsaaꞌ. Rarit naꞌ hi mkoen om mok ne.” \p \v 56 Mes ate naan nataah am nak, “Koi, ain! Kaisaꞌ mtahan amtein kau! UISNENO nturun anrair kau, tar antea au uteef aꞌrair ꞌok naiꞌ Isak in fee. Onaim ain, hi mifetin kai he hai mfain ma meik rasi ia meu hai aam usiꞌ.” \p \v 57 Onaim sin nataah ate naan nak, “Hena te, on nai! Hit taskau bi Ripka he tataan teu ne. In nroimn ii, on mee?” \p \v 58 Onaim sin nhaman bi Ripka ma nataan ee mnak, “Ripka! Oras ia, et reꞌ ho. Ho mroim he mok main atoniꞌ ia, oo, aiꞌ on mee?” \p Rarit bi Ripka nataah am nak, “Au ꞌroim he ꞌok, tua.” \s1 Naiꞌ Isak ma bi Ripka nmatsaon \p \v 59-60 Rarit sin nafetin bi Ripka, ma in ate reꞌ nꞌuurs ee naꞌko in aanꞌ-anaꞌ, he nnaon buꞌ-buaꞌ nok naiꞌ Abraham in aten naan. Onaim sin naseon bi Ripka neikin tetus-athoen am nak, “Ripka! Maut he reko te, Uisneno nfee ko anah mfa-faun, he ho sufam-kauꞌm ein namsaꞌin nifun-nifun. Ma hai mifneek henatiꞌ ho sufam-kauꞌm ein niis sin musun sin imsaꞌ!” \p \v 61 Rarit bi Ripka nok in ate naan, sin nakbuaꞌ sin abruaꞌ ein, ma nsaen bikaes unta, ma nnao nanin, natuin naiꞌ Abraham in ate sin. \p \v 62 Naiꞌ Isak natua et pah Negep. Oras naan, in feꞌ anfain neem naꞌko oe haniꞌ Beer Lahai Roi. \v 63 Neon maeb es ate, in npoi naꞌko in tenas he nna-nao kuun. In nait in matan, ma napen-peen kuun on naan ate, in niit unta puukn es annaon neman. \p \v 64 Oras bi Ripka nkius niit naiꞌ Isak te, in nsaun rabah naꞌko in unta. \v 65 Onaim in nataan naiꞌ Abraham in ate naan am nak, “Aam, atoniꞌ reꞌ annao neem reꞌ nee, sekau?” \p Ate naan nataah am nak, “Naiꞌ Isak es reꞌ nee.” Onaim bi Ripka nait in poꞌuk ma nsakteun he nkuub naan in human. \p \v 66 Rarit ate naan natoon rasin naan ok-okeꞌ neu naiꞌ Isak. \v 67 Onaim naiꞌ Isak neik bi Ripka ntaam neu in ainf ee tenas. Sin nua sin nmatsaon. Naiꞌ Isak nneek niis bi Ripka. Es naan ate, in ka nsuus antein fa heen neu in ainf ee nmaet. \c 25 \s1 Naiꞌ Abraham ansao ntein \p \v 1 Naiꞌ Abraham ansao ntein bifee jes, kaan ee bi Ketura. \v 2 Bi Ketura nahoniꞌ riꞌaan ein reꞌ ia: naiꞌ Simran, naiꞌ Yoksan, naiꞌ Medan, naiꞌ Midian, naiꞌ Isbak, ma naiꞌ Sua. \v 3 Naiꞌ Yoksan in aanh ein, esan reꞌ naiꞌ Seba ma naiꞌ Dedan. Naiꞌ Dedan in suufk ein, esan reꞌ: atoin Asuras, atoin Retus, ma atoin Reumas. \v 4 Naiꞌ Midian in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Efa, naiꞌ Efer, naiꞌ Henok, naiꞌ Abida ma naiꞌ Erdaa. Sin ok-okeꞌ reꞌ ia, ain Ketura in sufan. \p \v 5-6 Oras naiꞌ Abraham anmoin feꞌ, in nbait nain neu ain Hagar ma ain Ketura sin aanh ein, es-es ate nok in aꞌmuꞌin. Rarit in nreun sin, he nnaon natuan nbin pah Kanaꞌan ntoom pasaꞌ neon-saet, he sin naꞌroon naꞌko in anah naiꞌ Isak. Mes in baer pusaak ein ok-okeꞌ, in nnonaꞌ sin neu naiꞌ Isak. \s1 Naiꞌ Abraham nasaeb on \p \v 7-8 Naiꞌ Abraham anmaet oras in nmoin naan toon nautn es boꞌ hitu mniim (175). \v 9-10 Rarit in anah naiꞌ Isak ma naiꞌ Ismaꞌel ansuub ee nbi nuat Makpera, reꞌ npaumaak kuan Mamre. Unuꞌ te, naiꞌ Abraham ansoos poꞌon naan naꞌko atoin Hetes es, reꞌ in kaan ee naiꞌ Efron, naiꞌ Sohar in anah. Sin nsuub nahunun ain Saraꞌ nbi nuat naan. \v 11 Naiꞌ Abraham anmate nrair. Uisneno nfee tetus-athoen neu naiꞌ Isak ma in nmoni nbi tetus ao-minaꞌ ma mamut. Oras naan, naiꞌ Isak natua npaumaak oe haniꞌ Beer Lahai Roi. \s1 Naiꞌ Ismaꞌel in sufan \p \v 12 Naiꞌ Ismaꞌel in reetn ii on nai. In reꞌ naan, naiꞌ Abraham nok in fee tnanaꞌ ain Hagar sin anah. Ain Hagar naan, ain Saraꞌ in ate naꞌko pah Masir. \v 13-16 Naiꞌ Ismaꞌel in aan moen ne tuaf boꞌes am nua. In aanh ein esan reꞌ ia, nmaktun-tuin ein naꞌko moen unu ntea aheit susu, esan reꞌ: naiꞌ Nebayot, naiꞌ Kedar, naiꞌ Atbeel, naiꞌ Mibsam, naiꞌ Misma, naiꞌ Duma, naiꞌ Masa, naiꞌ Hadat, naiꞌ Tema, naiꞌ Yetur, naiꞌ Nafis, ma naiꞌ Ketma. Riꞌaan monen reꞌ ia, sin njarin aam uuf neu too pah boꞌes am nua, es-es ate, nmuiꞌ kuun in pah. Sin nakanab sin pah, es-es ate natuin sin beꞌi-naꞌi sin kaank ein. \p \v 17 Naiꞌ Ismaꞌel anmaet oras in nmoin naan toon nautn es boꞌ tenu mhiut (137). \v 18 Mes in suufk ein naan, anmamusun es nok es. Rarit sin npeꞌen ma natuan nbaits ok nmurai naꞌko Habira tar antea Sur, reꞌ anmanaak nok pah Masir, nkono ntean pah Asur.\x + \xo 25:18 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 16:12\x* \s1 Retaꞌ naꞌko naiꞌ Esau ma naiꞌ Yakop \p \v 19 Naiꞌ Abraham in anah naiꞌ Isak in reetn ii, es reꞌ ia. \v 20 Oras naiꞌ Isak ansao bi Ripka, naiꞌ Isak nmoin naan toon boꞌ haa. Bi Ripka in aamf ee, es reꞌ naiꞌ Betuel. In naof ee, es reꞌ naiꞌ Laban. Sin reꞌ naan atoin Aramas, naꞌkon pah Padan Aram.\f + \fr 25:20 \ft Padan Aram naan, es reꞌ pah Mesopotamia, et pah Siria aon-bian pasaꞌ ponain.\f* \p \v 21 Bi Ripka ka nahoniꞌ fa. Etun naiꞌ Isak anꞌonen ma ntoit UISNENO he nfei bi Ripka in apun. UISNENO nneen in onen naan, es naꞌ bi Ripka naꞌapuꞌ. \v 22 Bi Ripka nnaben ate, in naꞌapuꞌ riꞌaan koen. Riꞌaan ein naan anmasaapn ein piut nbin sin ainf ee apun. Onaim bi Ripka natenab am nak, “Nansaaꞌ am es riꞌaan nuaꞌ ein ia, on reꞌ ia?” Rarit in nataan neu UISNENO. \p \v 23 Ma UISNENO nataah ee mnak, \q1 “Anbi ho aup maan, anmuiꞌ naan riꞌanaꞌ nua reꞌ of he njarin uuf nua reꞌ sin of anmamusun piut-piut. \q2 Aan muin aan of naꞌbeꞌi nneis naꞌko aan uun aan. \q3 Ma taatf aan of anjair ameput neu in orif.” \p \v 24 Oras in neon ne ntea te, bi Ripka nahoniꞌ riꞌaan koen. Monen okeꞌ. \v 25 Ahuunt ee meꞌ-meꞌe, ma in aon ee maꞌfunuꞌ. Es naꞌ sin nakaanb ee naiꞌ \it Esau\it* (reꞌ he noi on reꞌ kata es, reꞌ in aꞌmoufn ii ‘maꞌfunuꞌ’). \p \v 26 Rarit naꞌ in orif. Mes oras in npoi, in nnaaꞌ in taatf ee in haen tikan. Es naꞌ sin nakaanb ee naiꞌ \it Yakop\it* (reꞌ he noi on reꞌ kata es, reꞌ in aꞌmoufn ii ‘haen tikan’). Oras nahoniꞌ sin ite, naiꞌ Isak nmoin naan toon boꞌ nee jen (60). \s1 Naiꞌ Esau nnonaꞌ in hak aan moen unu \p \v 27 Oras riꞌaan koen naan naꞌnaen ate, naiꞌ Esau njair asekot. In nroim he natua nbi nasi. Mes naiꞌ Yakop atoin ataꞌas. In nroim he nbi-bi haa umi. \v 28 Naiꞌ Isak biasa nroim he neuk siis fui. Es naan ate, in nneek nanes-nesib naiꞌ Esau. Mes bi Ripka nneek nanesib naiꞌ Yakop. \p \v 29 Neot es, oras naiꞌ Yakop nahaan oef aknaaꞌ, naiꞌ Esau nfain neem naꞌko sekot. In nhae nmaet ma namnaah anmate msaꞌ. \v 30 Onaim in naꞌuab neu naiꞌ Yakop am nak, “Ako! Ho msoon maan kau oef meꞌ-meꞌe reꞌ ho muhaan ee naan. Maski kreꞌ-reꞌo, he au ꞌhaꞌtain! Au umnaah ka ubeiꞌ fa heen.” (Etun sin nteek ee te \it Edom\it*, reꞌ he noi on reꞌ kata es, reꞌ in aꞌmoufn ii, ‘meꞌe’.) \p \v 31 Rarit naiꞌ Yakop nataah am nak, “Reko, taat honiꞌ. Mes karu ho mfee kau ho hak aan moen unu naan feꞌ!”\f + \fr 25:31 \ft Tatuin sin harat, aan moen unu, anfani nsenuꞌ in amaf, ma in es reꞌ anpaar pusaak anneis naꞌko in oirf ein ok-okeꞌ.\f* \p \v 32 Onaim naiꞌ Esau nataah am nak, “Ahh. Ma on saaꞌ naꞌ es reꞌ hak aan moen uun gui! Ho mpaar. Au umnaah ka ubeiꞌ fa heen. Ho msoon maan kau oef rabah he meik je neem. Au he ꞌuah een.” \p \v 33 Mes naiꞌ Yakop naꞌuab anteniꞌ mnak, “Airoo, taat honiꞌ. Ampao kreꞌ-kreꞌo. Ho msuup feꞌ mak, ho mnonaꞌ kau hak naan.” Onaim naiꞌ Esau nsuup on reꞌ naan. \v 34 Rarit naiꞌ Yakop ansono nfeen ee oef aknaaꞌ naan ma nfee ne nok utunuꞌ. Naiꞌ Esau nbukae nrari te, in nfeen annao kuun. \p Nok ranan naan, naiꞌ Esau nnonaꞌ nain in hak aan moen unu. \c 26 \s1 Naiꞌ Isak ma usif Abimerek \p \v 1 Neot es, amnaahs ii ntaman pah naan, on reꞌ amnahas oras naiꞌ Abraham anmoin feꞌ. Onaim naiꞌ Isak antoit he karu reko te usif Abimerek, atoin Filistinas sin usif, anfee ne mainuan he in natuan nbi kuan Gerar. \v 2 In nmoeꞌ on reꞌ naan, natuin UISNENO nakriir On neu ne mnak, “Ho kais amnao meu pah Masir. Au of ukriraꞌ ko bare ꞌtetaꞌ. \v 3-4 Karu ho mutua on reꞌ atoin anao-amnemat mbi bare naan, Au of ꞌok ko, ma ꞌfee ko teuts am athoen humaꞌ-humaꞌ. Au of aꞌmoeꞌ ho suufm ein amfau-rutu on reꞌ kfuun ein et neno. Ma Au ꞌfee ꞌeu ho sufam sin pah reꞌ ia ma in kuan ein okeꞌ. Naꞌko ho sufam-kauꞌm ein naan, of areꞌ uuf-uuf nbin pah-pinan ia napenin teuts am athoen. Nok ranan naan, Au uteabaꞌ Au rais manbaꞌan ꞌok ho amaꞌ naiꞌ Abraham.\x + \xo 26:3-4 \xt Haef ein sin Retaꞌ 3:25, Galatia 3:8\x* \v 5 Au ꞌmoeꞌ on reꞌ ia, natuin ho amaꞌ natuin Au romik, Au prenat, ma Au atoran.” \v 6 Onaim naiꞌ Isak natua ntahan nbi kuan Gerar. \p \v 7 Bi Ripka naan mamasaꞌ. Onaim oras atoin ein reꞌ nbin bare naan niit ee, sin nmaktaan ein nok ne. Mes naiꞌ Isak nataah am nak, “Bi Ripka naan, au fetoꞌ.” In namtau karu in nmanakuꞌ nak in fee ja te, atoin ein naan of anroor goe ma ntoup neik bi Ripka. \v 8 Naiꞌ Isak natua suuk aꞌroo nbi naan. Neot es, uisf ee nasnekuꞌ niit naiꞌ Isak nok bi Ripka naꞌko in eno sneer. In niit sin anmahoon fee-mone. \v 9 Onaim in nreek tuaf he nnao noꞌen naiꞌ Isak, ma nakain ee mnak, “Isak! Au uhiin urek-rekoꞌ ꞌrair, bifee naan, ho fee ja! On nai te, neu saaꞌ am es ho mak ho fetoꞌ?” \p Onaim naiꞌ Isak nataah am nak, “On nai, aam usi. Au umtau karu au utoon am ꞌak au fee ja te, kais-kaisaꞌ biak ein anroor niis kau.” \p \v 10 Rarit uisf ee nataah am nak, “Karu nmuiꞌ tuaf anbi reꞌ ia reꞌ ntuup nok ho fee, ho ro he musaan kai! Nansaaꞌ am es ho mmoeꞌ on naan meu kai?” \p \v 11 Rarit naiꞌ Abimerek namnaub neik haan maꞌtaniꞌ neu in too ngguin am nak, “Hi arki mimnau mirek-rekoꞌ! Sekau-sekau reꞌ nmoeꞌ reꞌuf neu atoniꞌ ia aiꞌ in fee, au of aꞌhukun uꞌmate.” \s1 Sin nmatoenaꞌ oe hain ein \p \v 12 Oras naan naiꞌ Isak narene nbi pah naan. In napein in reen ne aafk ein anfain no nautn es, natuin UISNENO nfee ne tetus-athoen. \v 13 In aꞌmuiꞌn ein naꞌbaab ok piut, tar antea in nfain atoin amuꞌit batuur-batuur. \v 14 In bijae, ꞌbibi, ma ꞌbib-kase nmaꞌbaab ein amfaun. In ameupt ein namfaun amsaꞌ. Tar antea atoin Filistinas sin seor natenab reꞌuf neu ne. \p \v 15 Unuꞌ te, naiꞌ Isak in amaf naiꞌ Abraham sin nhanin oe haniꞌ mfaun. Mes oras ia, atoin Filistinas sin nkuub nareuꞌ oe hain ein naan neikin afu. \p \v 16 Rarit usif Abimerek naꞌuab nok naiꞌ Isak am nak, “Isak! Reko nneis ho mnao musaitan hai pah ii nai. Hai mkis-kisu te, ho maꞌtainm ii, nneisi nrair kai.” \p \v 17 Rarit naiꞌ Isak nnao nasaitan kuan naan, ma nfain natua nbi karopu mneraꞌ Gerar. \v 18 Onaim in nhain nafaniꞌ oe hain ein reꞌ sin nkuub sin naan. Ma in nakanab oe hain ein naan, natuin kaanf ein reꞌ unuꞌ te in aamf ee nakanab anrair sin. \p \v 19 Oras naiꞌ Isak in ameupt ein anhanin oe nbin mneraꞌ Gerar naan te, sin nhain napein oe maat es, reꞌ nasfurak anpoi. \v 20 Mes atuuks ein naꞌkon Gerar anmatoen nok naiꞌ Isak in atuuks ein, natuin oe haniꞌ naan. Sin nak, “Ia hai oe!” Es naꞌ naiꞌ Isak nakanab oe haniꞌ naan \it Esek\it*, reꞌ in aꞌmoufn ii, ‘matoes’. \p \v 21 Rarit naiꞌ Isak iin na, nhain oe jes anteniꞌ. Mes sin nmatoen nteinꞌ ein, natuin oe haniꞌ naan. Es naꞌ naiꞌ Isak nakanab oe haniꞌ naan \it Sitna\it*, reꞌ in aꞌmoufn ii ‘anmaraabn ein’. \p \v 22 Rarit in nasaitan bare naan, ma nhani ntein oe hain es. Neot reꞌ ia, sin ka nmatoen fa. Es naꞌ naiꞌ Isak nakanab oe haniꞌ naan \it Rehobot\it*, reꞌ in aꞌmoufn ii ‘baer mainuan’. Ma in naꞌuab am nak, “Oras ia, Uisneno nfee kai bare he mitua mbi baer mainuan ia. Anbi ia te, naꞌ hai bisa mihoniꞌ ma mimsaiꞌ he miꞌbaab om.” \p \v 23 Naꞌko naan ate, naiꞌ Isak sin nnaon nꞌanin Beer Seba, he natuan nbin naan. \v 24 Mabeꞌ naan, UISNENO nakriir On neu ne, ma naꞌuab am nak, “Isak! Au reꞌ ia, ho amaꞌ naiꞌ Abraham in Uisneno. Onaim kais mumtau, natuin Au ꞌpao ma ꞌpanat ko. Au of aꞌfee ko teuts am athoen. Ma ho sufam-kauꞌm ein of naꞌbaab ok amfaun. Au ꞌmoeꞌ on reꞌ ia, natuin Au rais manbaꞌan ꞌok ho amaꞌ.” \p \v 25 Rarit naiꞌ Isak anbaik fatu he nafenaꞌ mei fuat anbi naan. Onaim in ntoit makasi neu UISNENO nbi bare naan. In natua nbi naan, ma in ameupt ein nmurai nhanin oe ntenin. \s1 Usif Abimerek ma naiꞌ Isak nmaraem ok \p \v 26 Oras naan, usif Abimerek neem naꞌko kuan Gerar. In nok in soob reko naiꞌ Ahusat, ma in meo paꞌe naiꞌ Fikor, neman ma nateef nok naiꞌ Isak. \v 27 Onaim naiꞌ Isak nataan am nak, “Aam usiꞌ! Unuꞌ te hi mriuꞌ kai mpoi miꞌko hi pah. Onaim oras ia hi iim he minsaaꞌ amtein?” \p \v 28 Rarit sin natahan am nak, “On nai! Oras ia hai mihiin mak Uisneno npao ma npanat ko, anhao ma nfait ko. Natuin rasi naan, hai miten-tenab ate, reko nneis hit nua kit tahakeb rais manbaꞌan. Ho msuup am mak, \v 29 hi of ka mmoeꞌ fa rais reꞌuf meu kai, on reꞌ hai ka mmoeꞌ fa rais reꞌuf meu ki msaꞌ. Batuur hai neekm ein reko mok ki. Es naꞌ neon goes ii, hi misaitan hai pah ii nok mamut. Hai mihiin batuur-batuur, UISNENO es anfee ki tetus-athoen.” \p \v 30 Rarit naiꞌ Isak anmoeꞌ fesat neu sin. Sin nbukaen buꞌ-buaꞌ. \v 31 Anmeu nfiin on naan ate, sin nsupan. Onaim naiꞌ Isak nafetin sin he nfanin nok mamut. \p \v 32 Neno naan, naiꞌ Isak in ameupt ein neman ma natonan am nak, “Aam! Hai mipeni mrair oe.” \v 33 Rarit naiꞌ Isak nakanab oe haniꞌ naan \it Seba\it*, reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘supat’. Onaim sin nakanab kota naan Beer Seba ntea oras ia.\f + \fr 26:33 \ft Anbi uab Ibrani, \ft \+it Seba\+it* in aꞌmoufn ii nak ‘supat’, aiꞌ ‘hiut’, aiꞌ ‘ua reko’. Anbi uab Ibrani \+it Beer\+it* in aꞌmoufn ii nak ‘oe haniꞌ’.\f* \s1 Naiꞌ Esau nsao bifee nua naꞌkon uuf aꞌtetaꞌ \p \v 34 Naiꞌ Esau nmatsao, oras in nmoin naan toon boꞌ haa. In nsao bifee nua naꞌko uuf atoin Hetes. Es kaan ee, bi Yudit, naiꞌ Beri in aan feto. Es antein, kaan ee bi Basmat, naiꞌ Eron in aan feto. \v 35 Bifee nuaꞌ ein naan nasusab naiꞌ Isak ma bi Ripka. \c 27 \s1 Bi Ripka napoi aam Isak he nfee tetus neu naiꞌ Yakop \p \v 1 Oras naiꞌ Isak namnais inrair, in maatk ein ankupu nmaten. Onaim in noꞌen in aan moen unu reꞌ in nneek niis ne ji mnak, “Esau! Ho uum feꞌ!” \p Naiꞌ Esau nataah am nak, “On mee, tua?” \p \v 2 Naiꞌ Isak natoon ee mnak, “On nai! Au umnais jen. Au ka uhiin fa au neno ꞌmaten. \v 3 Onaim mait ho baer seokt ein naan, mnao nai he mseok maan kau muiꞌ fui jes. \v 4 Rarit ho muhaan maan kau mnaah amin-minat reꞌ au ꞌromi, rarit meik je neem. Au ꞌuah aꞌrari te, au ꞌfee ko tetus. Ma karu au ꞌfee ꞌrair ko tetus ate, au ꞌmate msaꞌ reko.” \p \v 5 Rarit naiꞌ Esau nnao nseok. Mes bi Ripka nneen niit naiꞌ Isak in uaban naan. \v 6 Rarit bi Ripka naꞌuab neu naiꞌ Yakop am nak, “Hoe, Ako! Amneen murek-rekoꞌ! Feꞌe na au ꞌneen ho amaꞌ naꞌuab nok ho tataꞌ naiꞌ Esau, mnak: \v 7 ‘Ho mnao mseok maan kau muiꞌ fui jes, he muhaan ee namin-miin neu kau. Karu au ꞌuah aꞌrari te, au ꞌfee ko tetus nbi UISNENO In matan.’ \v 8 Onaim ho mneen murek-rekoꞌ! Au uꞌuab saaꞌ ate, mutuin. \v 9 Oras ia, mnao nai meu hit aꞌbib-kaesn ee, mpiir maan aꞌbib tiup apokat nua. Amroor sin, ma mait meik sin siisk ein naan neman neu kau. Au of uhaan sin utuin ho amaꞌ in romin. \v 10 Karu au uhaan aꞌrari te, ho meik sin meu ho amaꞌ he in nbukae. Rarit in nfee ko tetus feꞌ, henaꞌ in nmaet. Nok ranan naan, ho es mupein teuts ee. Ka ho tataꞌ fa.” \p \v 11 Mes naiꞌ Yakop naꞌuab nok in ainf ee mnak, “Ain! Mes au tataꞌ naiꞌ Esau in aon ee maꞌfunuꞌ. Au aok ii kaah fa! \v 12 Kais-kaisaꞌ amaꞌ nreoꞌ au aok ii, ma in nahiin nain nak au upoi. Onaim in nkaas kau!” \p \v 13 Onaim in ainf ee nak, “Ako. Kais neek maan nabait. Anbain he au es aꞌator! Karu ho amaꞌ nkaas ko, maut he au es reꞌ usaah. Oras ia, mnao nai he mroro ꞌbibin naan.” \p \v 14 Rarit naiꞌ Yakop annao npiir naan aꞌbibin naan. Onaim in nroor sin, ma neik sin siisk ein neun in ainaf. Onaim bi Ripka nahaan sin namin-minan on reꞌ naiꞌ Isak in romin. \v 15 Rarit bi Ripka nnao nait naiꞌ Esau in baer paken reꞌ namasan, ma nfeen naiꞌ Yakop sin he npaek sin. \v 16 In nꞌaum naiꞌ Yakop in aꞌniimk ein ma in neon, npaek pasu ꞌbibi naan. \v 17 Rarit in nfee sisi mtaas ein naan nok utunuꞌ neu naiꞌ Yakop. \p \v 18 Rarit naiꞌ Yakop neik sisi mtaas ein naan neu in amaf. In naꞌuab am nak, “Aam! Au ꞌuum een.” \p Naiꞌ Isak nataah am nak, “Hoe! Ho sekau ko?” \p \v 19 Onaim naiꞌ Yakop nataah am nak, “Au reꞌ ia, ho aan moen unuꞌ, naiꞌ Esau! Au ꞌtao utuin ho rekat. Amfeen nai he mbukae. Au uhaan sisi naꞌko muiꞌ fui reꞌ au ꞌheek ꞌaan. Ambukae nai, henaꞌ rari te muꞌuab amfee kau tetus, tua!” \p \v 20 Rarit naiꞌ Isak naꞌuab am nak, “Ho maꞌtain reꞌuf ko! Ho mseok rabah, oo!” \p On nai te, naiꞌ Yakop nataah am nak, “Au upein raab aah, natuin UISNENO reꞌ amaꞌ ho muꞌbees meu Na ji, es reꞌ anturun ma nbaab kau.” \p \v 21 Onaim naiꞌ Isak anhaman naiꞌ Yakop am nak, “Ho mpaumaak kau feꞌ, he au ꞌreoꞌ ꞌiit ko! Naiꞌ Esau es reꞌ ho, oo?” \p \v 22 Rarit naiꞌ Yakop ansiriꞌ ntaam ma npaumak-maak in amaf. Onaim aꞌnaef ee nreoꞌ goe, ma naꞌuab am nak, “In haan ii, on reꞌ naiꞌ Yakop in hanan! Mes in aꞌniim ii, on reꞌ naiꞌ Esau in aꞌniman.” \v 23 Mes naiꞌ Isak ka nahiin fa naiꞌ Yakop natuin in aꞌniimn ein maꞌfunuꞌ on reꞌ naiꞌ Esau. Mes oras in he nfee tetus neu naiꞌ Yakop, \v 24 in nataan antein am nak, “Ho reꞌ ia, naiꞌ Esau batuur-batuur, aa oo?” \p Onaim naiꞌ Yakop nataah am nak, “Batuur, tua!” \p \v 25 Rarit naiꞌ Isak naꞌuab am nak, “Ho mnonaꞌ sisi naan he au ꞌeuk. Rarit naꞌ au ꞌfee ko tetus.” Onaim naiꞌ Yakop ansoron sisi ma tua min-kase neu in aamf ee, ma in nbukae. \v 26 Rarit in aamf ee naꞌuab am nak, “Airoo. Ampaumaak uum he mhoo ma mneek maan kau.” \p \v 27 Oras naiꞌ Yakop anpaumaak he nhoo ma nneek in aamf ee te, naiꞌ Isak nafoi nahiin naiꞌ Esau in paekn ein fook ein. Rarit in nfee tetus neu naiꞌ Yakop am nak, \q1 “Au aanh ii in foon ii, on reꞌ mneraꞌ huun reꞌ UISNENO nasanut tetus, \q2 \v 28 Maut he Uisneno nasanut pinis naꞌko neno, \q3 he namriab ma nasnaub ho renen! \q2 Maut he In nfee ko penaꞌ-makaꞌ nho-hoen, \q3 ma ho pooꞌ anggur sin nafuan nho-hoen. \q1 \v 29 Uuf-uuf of anjarin ho aten sin, \q2 Ma uuf-uuf naꞌko pah-pah of naꞌruriꞌ ma nhormaat ko. \q1 Maut he ho muprenat ho aom-bian sin ok-okeꞌ, \q2 ma sin arsin of anriꞌtuun nbin ho humam ma ho matam. \q1 Sekau es reꞌ ankaas ko, sin of napenin kasat amsaꞌ. \q2 Mes sekau es reꞌ anfee ko tetus, sin of napenin tetus amsaꞌ.” \s1 Naiꞌ Esau nfain neem ma ntoit tetus naꞌko naiꞌ Isak \p \v 30 Oras naiꞌ Isak anfee nrair tetus, ma naiꞌ Yakop feꞌ anpoi nasaitan in aamf ee te, in tataf naiꞌ Esau nfain neem ma neik muiꞌ fui reꞌ in nheek naan ee. \v 31 Onaim in nnao nahaan ee, rarit in neik je neu in amaf. In naꞌuab am nak, “Aam! Amfeen he mbukae nai, tua. Au uhaan aꞌrair siis fui reꞌ au ꞌnao ꞌseok ꞌaan. Ambukae mrari te, amfee kau tetus.” \p \v 32 Naiꞌ Isak naskeek. In nataan am nak, “Hoe! Ho sekau ko mtein?” \p Rarit naiꞌ Esau nataah am nak, “Au naiꞌ Esau kau! Au ho aan moen unu.” \p \v 33 Onaim naiꞌ Isak naꞌtaꞌi. Rarit aꞌnaef ee nataan am nak, “Karu on naan ate, feꞌe na sekau es reꞌ neik kau sisi ma au ꞌeuk? Au ꞌeku ꞌrair, ma ꞌfee ꞌrair tetus ꞌeu tuaf naan. Ma au ka ubeiꞌ fa he ꞌheer ufaniꞌ tetus reꞌ au ꞌfee je naan.” \p \v 34 Anneen in aamf ee naꞌuab on naan ate, naiꞌ Esau neekn ee nameen, ma nkae npin-pinus. Ma naꞌaub naher-heer am nak, “Koi, aam! Amfee kau tetus amsaꞌ, tua!” \p \v 35 Mes naiꞌ Isak nak, “Ho oriꞌ neem am napoi nrair kau, ma nabaak naan ho tetus.” \p \v 36 Rarit naiꞌ Esau naꞌuab am nak, “In napoi kau no nua goen. Nahunu te, in napoi kau ma ntoup naan au hak aan moen unu. Oras ia, in napoi kau ntein ma ntoup naan au tetus. Etun in kaan ee ‘Yakop’. Mes ho mmuiꞌ tetus bian antein he mfee kau, oo?” (Kanaf Yakop in oetn ii ‘nnaaꞌ haen ꞌtikan’. Mes in oten bian ‘apoit’.) \p \v 37 Rarit naiꞌ Isak nataah am nak, “Au uꞌratan aꞌrair ho oriꞌ njair ho usiꞌ. Ma in aok-bian sin okeꞌ njarin in ate sin. Au ꞌfee ne penaꞌ-makaꞌ nho-hoen, ma hau fua anggur nho-hoen amsaꞌ. Onaim Esau! Oras ia au he ꞌfee ko tetus saaꞌ aꞌtein?” \p \v 38 Anneen on naan ate, naiꞌ Esau noik aamf ee piut am nak, “Aam, ho mmuꞌi haa tetus meseꞌ, aa oo? Au ꞌtebes, ho of ammuꞌi mtein bian. Maski aanꞌ-anaꞌ msaꞌ, reko!” Onaim in nmurai nkae ntein. \p \v 39 Rarit naiꞌ Isak nataah in anah naiꞌ Esau mnak, \q1 “Ho ꞌmoin maan of naꞌroo naꞌko reen amriat ein, \q2 ka tiit fa pinis nsaun naꞌko neno he napeet ho afun. \q1 \v 40 Ho suin aan of es anfee ko he mmoin. \q2 Mes maski on mee-mee msaꞌ, ho mjair ate meu ho oriꞌ. \q3 Suma karu ho mraban mubeiꞌ je, of naꞌ ho mufetin maan om muꞌko in aꞌniman.” \s1 Bi Ripka nreun naiꞌ Yakop he naen \p \v 41 Naiꞌ Esau natoꞌon naiꞌ Yakop reꞌ-reꞌuf, natuin naiꞌ Yakop nasiik naan in tetus. Mes in natenab am nak, “Ka ꞌroo fa te, amaꞌ nmaet. Onaim au ꞌpao. Beeꞌt ee okeꞌ te, au ꞌroro!” \p \v 42-43 Oras bi Ripka nneen naiꞌ Esau in sarit naan ate, in noꞌen naiꞌ Yakop am nak, “Ho mneen murek-rekoꞌ! Ho tataꞌ nareon anrair he nbaras in neek menas. In he nroor niis ko. Onaim ho maen nai meu ho babaꞌ naiꞌ Laban et Haran. \v 44 Amnao mutua mtahan ambi nee, tar antea ho tataꞌ in neekn ee nmuniꞌ. \v 45 Karu in nnikan nain saaꞌ-saaꞌ reꞌ ho mmoeꞌ sin neu ne te, au of aꞌreek tuaf he neit naan ko. Natuin au ka ꞌroim fa he unekun au aanh ein nua sin no meseꞌ nain.” \p \v 46 Rarit bi Ripka naꞌuab nok naiꞌ Isak am nak, “Au ꞌrenan naiꞌ Esau in fee nuaꞌ ein reꞌ naꞌkon atoin Hetes sin ia! Karu naiꞌ Yakop ansao riꞌ feot munif Hetes, reko nneis au ꞌmaet nai.” \c 28 \p \v 1 Rarit naiꞌ Isak noꞌen naiꞌ Yakop, ma nfee ne tetus ma fainekat am nak, “Amneen murek-rekoꞌ! Ho kaisaꞌ msao bifee munif naꞌko pah Kanaꞌan. \v 2 Mes ho mnao meu Padan Aram, meu ho naꞌi naiꞌ Betuel in umi. Ho mnao ma msao ho babaꞌ naiꞌ Laban in aan feot goes.\f + \fr 28:2 \ft Padan Aram naan, es reꞌ Mesopotamia, et pah Siria ntoom pasaꞌ ponain, npaumak-maak pah Irak. Haran naan, kota et Padan Aram.\f* \v 3 Maut he Uisneno reꞌ Akuaas Reꞌuf naan, es anfee ko tetus, he ho anah-upuf sin namfaun, ma ho sufam-kauꞌm ein anjarin uuf-uuf amfaun reꞌ maꞌtain ein. \v 4 Maut he Uisneno In rais manbaꞌan neu naiꞌ Abraham naneet neu ko, ma neu ho sufam-kaꞌum sin. Maut he ho mpaar pah ia, reꞌ Uisneno nbaꞌan anrair je neu naiꞌ Abraham.”\x + \xo 28:4 \xt Haef ein sin Retaꞌ 3:25, Galatia 3:8\x* \v 5 Naꞌuab anrair on naan ate, nai Isak nafetin naiꞌ Yakop he nnao neu Padan Aram, neu in babaf naiꞌ Laban ma naꞌif naiꞌ Betuel sin umi. \s1 Naiꞌ Esau nsao naiꞌ Ismaꞌel aan feot goes \p \v 6 Naiꞌ Esau nneen, nak naiꞌ Isak nfee nrair tetus neu naiꞌ Yakop, ma ntaar ee he kais ansao riꞌ feot munif naꞌko pah Kanaꞌan. In nneen amsaꞌ nak in aamf ee nreun goe he nnao nsao baabf ee aan feot goes et Padan Aram. \v 7 Rarit naiꞌ Yakop natuin in ainaf-amaf sin fainekat, onaim in nnao neu Padan Aram. \p \v 8 Naiꞌ Esau nahini msaꞌ nak, in aamf ee ka nroim fa in fee ngguin naꞌkon pah Kanaꞌan. \v 9 Onaim in nnao neu in aam kouf naiꞌ Ismaꞌel, rarit in nsao naiꞌ Ismaꞌel aan feto bi Maharat. Bi Maharat naan, naiꞌ Nebayot fetof. \s1 Naiꞌ Yakop namnei nbi Betel \p \v 10 Rarit naiꞌ Yakop annao nasaitan Beer Seba neu kuan Haran. \v 11 Oras maans ee nmouf, in ntea baer jes, ma in ntuup anbi naan. Oras in he ntuup ate, in nait faut goes he nꞌakaꞌnunuꞌ. \p \v 12 Mabeꞌ naan in namnei. In niit eraꞌ fuaꞌ es, reꞌ in tuun ne nasnait on anbi neno. Rarit Uisneno In ameput neno tunan sin ansae-nsanun nbin erak naan. \v 13 Anbi mneit naan, naiꞌ Yakop niit UISNENO nhake nbi in abnapan, rarit In naꞌuab am nak, “Au reꞌ ia, UISNENO, ho naꞌi naiꞌ Abraham ma ho amaꞌ naiꞌ Isak sin Uisneno. Au of aꞌfee ko pah ia ꞌeu ko ma ꞌeu ho sufam-kaꞌum sin. \v 14 Ho sufam-kauꞌm ein of amfaun on reꞌ skukuꞌ. Ma sin of ansei jok ma nbaits ok neun bare-bare. Naꞌko ho sufam-kaꞌum, areꞌ uuf anbin pah-pinan of napenin tetus-athoen.\x + \xo 28:14 \xt Haef ein sin Retaꞌ 3:25, Galatia 3:8\x* \v 15 Mumnau murek-rekoꞌ! Ho mnao meu mee-mee jah, Au ꞌok ko, ꞌpafaꞌ ma ꞌpanat ko. Au of ꞌeik ko mfain uum meu pah ia. Au ka ꞌkonan ko mmees fa. Ma Au of uteabaꞌ rais manbaaꞌn ein reꞌ Au ꞌfee ko sin.” \p \v 16 Oras naiꞌ Yakop anfeen naꞌko tupas naan, in naꞌuab am nak, “Au feꞌ uhiin ꞌak, UISNENO et bare reꞌ ia msaꞌ!” \v 17 Onaim in namtau. Ma in natenab am nak, “Bare ia nmoeꞌ kau mꞌau fuunk ein natoron. Namneo-namneo, Uisneno In uim ji et reꞌ ia! Ma enoꞌ he ttaam teu sonaf neno tunan, es reꞌ ia.”\x + \xo 28:17 \xt Naiꞌ Yohanis 1:51\x* \p \v 18 Kik-kiku te, naiꞌ Yakop anfeen. Rarit in nait faut akaꞌnunuꞌ naan, ma nahaek ee njair tanar. Rarit in nꞌoop minaꞌ nbi fatu naan, ma nꞌonen neu Uisneno. \v 19 In nakanab bare naan \it Betel\it*, reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘Umi Uisneno’. (Unuꞌ te bare naan, kaan ee, Lus). \p \v 20 Rarit naiꞌ Yakop ansuup am nak, “Karu Uisneno nok kau, npao ma npanat kau ꞌbi au ranan ia, ma nfee kau mnahat ma pake, \v 21 tar antea au ꞌfain ꞌuum ꞌbi mamut ma ao-minaꞌ, UISNENO of anjair au Uisneno. \v 22 Fatu reꞌ au uhaek ee ia, njair baer onen neu Uisneno. Ma saaꞌ-saaꞌ reꞌ Uisneno nfee kau sin, au of aꞌfee ufaniꞌ sapaaf es naꞌko bait boꞌ.” \c 29 \s1 Naiꞌ Yakop antea in babaf naiꞌ Laban in umi \p \v 1 Rarit naiꞌ Yakop annao nkono nꞌain pasaꞌ neon-saet. \v 2 In nna-nao te, in niit oe hain es npaumaak kuan es. Anpaumaak oe haniꞌ naan, anmuꞌi ꞌbibi ma ꞌbib-kase, pukan teun, reꞌ anpaon he napenin oe mninuꞌ. Mes anmuiꞌ faut kouꞌ goes antoeb naan oe haniꞌ naan. \v 3 Natiꞌ te, karu muiꞌt ein naan nabua nrarin ate, naꞌ atuuks ein antitar naꞌroob fatu naan, rarit ankuin oe ma naꞌ naꞌinuꞌ sin. Ninu nrarin ate, sin ntoeb nafainꞌ ee. \p \v 4 Onaim naiꞌ Yakop annao nataan atuuks ein naan am nak, “Hoore, tua! Hi miꞌko mee, tua?” \p Sin natahan am nak, “Hai miꞌko kuan Haran, tua.” \p \v 5 Rarit naiꞌ Yakop nataan antein am nak, “Hi mihiin au babaꞌ naiꞌ Laban, aa oo? In reꞌ naan, naiꞌ Nahor in anah.” \p Onaim sin natahan am nak, “Hai mihiin je, tua.” \p \v 6 Naiꞌ Yakop nataan piut am nak, “In nꞌao-minaꞌ, oo?” \p Sin natahan am nak, “Aꞌnaef ee et reꞌ nee. In reko. Amkius. In aan feto bi Rahel napooꞌ neik in muiꞌt ein neman he naꞌinuꞌ sin anbin reꞌ ia. Ho mpao mbi ia.” \p \v 7 Rarit naiꞌ Yakop naꞌuab antein am nak, “Maans ee naꞌpuup feꞌ. Onaim reko nneis muiꞌt ein reꞌ neem nabuan nrarin ia, hi miꞌinuꞌ sin nai. Rarit hi mipooꞌ meik sin he sin nekun huun.” \p \v 8 Mes sin npenan mates, nak, “Hoe, ka on fa naan! Hai ro he mpao atuuks ein neman ok-okeꞌ neik sin muiꞌt ein ntean ia feꞌ. Henaꞌ hai mtitar fatu ne, he miꞌinuꞌ muiꞌt ein naan.” \v 9 Naiꞌ Yakop feꞌ naꞌub-uab nok atoin ein naan ate, bi Rahel neem antea nok in aamf ee muiꞌt ein. Natiꞌ te, in natuuk muiꞌt ein naan. \p \v 10 Oras naiꞌ Yakop niit bi Rahel nok in aꞌbibin ma ꞌbib-kasen naan ate, in nnao ntitar nain faut tobef naan. Rarit in naꞌinuꞌ in baabf ee in muiꞌt ein. \v 11 Rarit in nneek bi Rahel, ma nkae. \v 12 Rarit in naꞌaub neu bi Rahel am nak, “Au reꞌ ia, ho baab feto bi Ripka in anah.” Onaim bi Rahel naen anfain neu umi he natoon neu in amaf. \p \v 13 Oras naiꞌ Laban anneen haan tonas nak naiꞌ Yakop naan, in fetof bi Ripka anah, in naen anseun goe. Oras sin natefan ate, naiꞌ Laban nneek ma nhoo goe. Rarit in nok ne neu in umiꞌ. Onaim naiꞌ Yakop naretaꞌ areꞌ saaꞌ-saaꞌ neu in babaf. \v 14a Onaim naiꞌ Laban naꞌuab am nak, “Batuur! Hit nua kit umi nanan!” \s1 Naiꞌ Yakop ansao bi Lea ma bi Rahel \p \v 14b Oras naiꞌ Yakop natua nok sin fuun es, \v 15 naiꞌ Laban naꞌuab neu ne mnak, “Ako! Au ka ꞌroim fa he ho mmeup ruum-ruum meu kau, natuin hit nua kit umi nanan. Onaim ho mtoit fauk?” \p \v 16 Naiꞌ Laban anmuiꞌ aan feto nua. Ahuunt ee, in kaan ee bi Lea. Amuint ee, in kaan ee bi Rahel. \v 17 Bi Lea in maat firo.\f + \fr 29:17 \ft Uab Ibrani nbi eraꞌ reꞌ ia, ka mahiniꞌ reko fa.\f* Mes bi Rahel in huumn ee mamasaꞌ, ma in aon ee msaꞌ ro reko. \v 18 Naiꞌ Yakop in ntaam nekan bi Rahel. Onaim in nataah naiꞌ Laban am nak, “Au ꞌmepu ꞌfee ko toon hiut, asar ho mroim he au ꞌsao bi Rahel.” \p \v 19 Rarit naiꞌ Laban nataah am nak, “Reko! Naan es reꞌ reko nneis, natuin hit nua kit umi nanan. Maut he au anah bi Rahel kais ansao atoin sonaꞌ. Onaim ho mutua mbi ia, he mbiur meu kau.” \v 20 Rarit naiꞌ Yakop nmeup toon hiut, henatiꞌ in bisa nsao bi Rahel. In nneek niis bi Rahel. Etun toon hiut reꞌ naan, on reꞌ neno fauk aah. \p \v 21 Toon hiut namsopu te, naiꞌ Yakop namnaubaꞌ babaf naiꞌ Laban am nak, “Baab! Au ꞌmeup toon hiut goen. Oras ia, mnonaꞌ kau bi Rahel he au ꞌsao.” \p \v 22 Onaim naiꞌ Laban nahoeb ma narais neu kabin naan. In naskau too mfaun anbin kuan naan. \v 23-27 Mabeꞌ naan, naiꞌ Laban ka nfee fa bi Rahel, mes in nfee bi Lea he ntaam neu naiꞌ Yakop in tenar. Onaim naiꞌ Yakop antuup nok bi Lea. Kik-kiku te, naꞌ naiꞌ Yakop nahiin nak in ntuup nok bi Lea. Onaim naiꞌ Yakop anmatoe in aam babaf naiꞌ Laban am nak, “Au ꞌaetn ok toon hiut he ꞌsao bi Rahel! Te ho mseun ee nok bi Lea! Nansaaꞌ am es ho muꞌeꞌob kau on reꞌ ia?” \p Rarit naiꞌ Laban nataah am nak, “Ho kais mutooꞌ! Tatuin hai harat anbi bare ia, feot muni ka nabeiꞌ fa he nsao nahunun feot unu. Onaim reko nneis on nai! Ho mpao he fesat neno hiut namsoup feꞌ, naꞌ ho mupein bi Rahel. Mes ho ro he mmepu mtein toon hiut meu kau.” Rarit naiꞌ Laban anfee in ate bi Silpa he njair bi Lea in ate. \p \v 28 Naiꞌ Yakop anroim natuin. Onaim fesat neno hiut namsopu te, naiꞌ Laban anfee bi Rahel he naiꞌ Yakop ansao. \v 29 Rarit naiꞌ Laban anfee in ate bi Bilha he njair bi Rahel in ate. \v 30 Onaim naiꞌ Yakop ansao bi Rahel amsaꞌ. In nneek nanesib bi Rahel. Onaim in nmepu ntein toon hiut neu in aam babaf. \s1 Naiꞌ Yakop in aanh ein \p \v 31 Mes UISNENO nahiin nak naiꞌ Yakop anneek nanesib bi Rahel. Es naan ate, In nkonan bi Lea he nahoniꞌ. Mes bi Rahel kahaf. \v 32 Bi Lea naꞌapuꞌ, ma nahoniꞌ riꞌaan moen jes. In nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Ruben\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘mkius, nmuiꞌ anah’),\f + \fr 29:32 \ft Anbi uab Ibrani \ft \+it Ruben\+it* in aꞌmoufn ii nak ‘mkius, anmuiꞌ anah’. Ma in haan ii he noi humaꞌ meseꞌ nok kata es, reꞌ in aꞌmoufn ii ‘in nkisu nrair au susat’.\f* natuin in naꞌuab am nak, “UISNENO nkius niit au susat. Etun es oras ia, au moen je he nkius kau.” \p \v 33 Rarit bi Lea naꞌapuꞌ ntein, ma nahoniꞌ riꞌaan moen jes. In nakaanb ee, naiꞌ \it Simeon\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii oniꞌ nak ‘atoniꞌ nneen anrair’), natuin in nak, “UISNENO nneen anrair nak au moen je ka nfairoir kau fa. Es naꞌ In nfee ntein kau riꞌanaꞌ ia.” \p \v 34 Rarit bi Lea naꞌapuꞌ ntein, ma nahoniꞌ riꞌaan moen jes. In nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Lewi\it*,\f + \fr 29:34 \ft ‘Lewi’ in aꞌmoufn ii oniꞌ nak ‘naꞌkiiꞌ’, aiꞌ ‘nhoo naher-heer’.\f* natuin in naꞌuab am nak, “Nok reꞌ riꞌanaꞌ ia, au rais ji, okeꞌ nrair. Namneo, au moen ji of naꞌkiiꞌ inbi kau, natuin au uhoniꞌ riꞌaan mone teun goen ma ꞌfee ne sin.” \p \v 35 Rarit bi Lea naꞌapuꞌ ntein, ma nahoniꞌ riꞌaan moen jes. In nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Yahuda\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii oniꞌ nak ‘boꞌis’), natuin in naꞌuab am nak, “Neot reꞌ ia, au he ꞌboꞌis UISNENO!” Rarit bi Lea ka nahoniꞌ fa heen. \c 30 \p \v 1 Mes bi Rahel ka nahoniꞌ fa feꞌ. Etun in sero nmuiꞌ tenab neu in tataf. Onaim in naꞌuab neu in moen je mnak, “Aam! On mee mꞌes au ka uhoniꞌ fa? Karu ka mfee kau fa anah ate, reko nneis au ꞌmaet nai.” \p \v 2 Onaim naiꞌ Yakop naskaar ee mnak, “Ho mak au Uisneno kau? Au ka ꞌmoeꞌ uhiin fa riꞌanaꞌ he ꞌfee ko.” \p \v 3 Rarit bi Rahel naꞌuab am nak, “On nai! Reko nneis ho mtuup mok au ate bi Bilha. Maut he on mee te, in nahoniꞌ riꞌanaꞌ nfee kau.” \p \v 4 Rarit in nnonaꞌ bi Bilha neu in mone. Onaim naiꞌ Yakop antuup nokan. \v 5 Rarit bi Bilha naꞌapuꞌ, ma in nahoniꞌ riꞌaan moen jes. \v 6 Onaim bi Rahel naꞌuab am nak, “Uisneno nneen au onen. Etun In nfee kau riꞌaan moen jes. Uisneno nafeek nataib ahaa au rasi.” Onaim in nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Dan\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘afeek rasi’). \p \v 7 Rarit bi Bilha naꞌapu ntein, ma nahoniꞌ riꞌaan moen jes. \v 8 Onaim bi Rahel naꞌuab am nak, “Au ꞌok au tataꞌ mmariꞌun mahoint ii. Onaim au ꞌiis ꞌaan ee.” Etun in nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Naftali\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘anmariꞌun’). \p \v 9 Oras bi Lea nnaben nahiin neu in ka nahoniꞌ fa heen, in nnonaꞌ bi Silpa he naiꞌ Yakop ansao. \v 10 Rarit bi Silpa nahoniꞌ riꞌaan moen jes. \v 11 Rarit bi Lea naꞌuab am nak, “Au ua reko kau.” Onaim in nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Gat\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii, nak ‘ua reko’). \p \v 12 Rarit bi Silpa nahoniꞌ ntein riꞌaan moen jes. \v 13 Onaim bi Lea naꞌuab am nak, “Hoe! Oras ia, naꞌ au ꞌmariin! Amkius kiim, of bifeen guin naꞌuab ein am nak, au ꞌiis mainenuꞌ.” Etun in nakanab riꞌanaꞌ naan, naiꞌ \it Aser\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘marinet’). \p \v 14 Neot es, nateef oras amnonut, naiꞌ Ruben annao nbi nasi. In napein hau reꞌu reꞌ nturun tuaf he karu reko te nahoniꞌ. Rarit in neik je neu in ainaf bi Lea. Ankius niit on naan ate, bi Rahel antoit bi Lea mnak, “Airoo, taat! Amfee maan kau reꞌu kreꞌo reꞌ naiꞌ Ruben neik je naan.” \p \v 15 Mes bi Lea nataah am nak, “Hoe! Ho bainesiꞌ ko! Ho musiik amrair au mone. Ma oras ia, he musiik amtein reꞌu naꞌko au anah. Ho ka mumaeb om fa, joo?” \p Mes bi Rahel naꞌuab am nak, “On nai taat. Karu au upein reꞌu naan ate, mabeꞌ ia ho mok hit mone.” Bi Lea nroim on naan. \p \v 16 Maans ee nmaeb on naan ate, naiꞌ Yakop anfain neem naꞌko rene. Onaim bi Lea nnao nateef nok ne, ma naꞌuab ee mnak, “Aam! Ho ro he mtuup mok kau mabeꞌ ia! Natuin au ꞌbaen aꞌrair ko ꞌeik au aanh ee in reꞌu.” Rarit mabeꞌ naan, naiꞌ Yakop antuup nok bi Lea. \p \v 17 Rarit Uisneno nneen bi Lea in onen. Onaim in naꞌapuꞌ, ma nahoniꞌ riꞌaan moen jes. Neot ia, in nahoniꞌ no niim een. \v 18 Rarit bi Lea nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Isaskar\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘baenaꞌ haet’), natuin in naꞌuab am nak, “Uisneno nbaen anrair au haet, natuin au ꞌnonaꞌ ꞌrair bi Silpa he nsao au mone.” \p \v 19 Rarit bi Lea naꞌapuꞌ ntein, ma nahoniꞌ riꞌaan moen jes. Reꞌ ia, no nee jen. \v 20 In naꞌuab am nak, “Uisneno nꞌook-soun kau. Onaim oras ia, au moen je ro he nhormaat kau, natuin au uhoniꞌ ꞌrair riꞌaan mone nee jen.” Etun in nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ \it Sebulon\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘nfee hormaat’). \p \v 21 Rarit bi Lea nahoniꞌ riꞌaan feot goes. Onaim in nakaanb ee, bi \it Dina\it*. \p \v 22 Mes Uisneno namnau bi Rahel amsaꞌ, ma In nneen in onen totis. Etun In nfei bi Rahel in apun. \v 23 Onaim in naꞌapuꞌ ma nahoniꞌ riꞌaan moen jes. In naꞌuab am nak, “Uisneno nait inporin au rais mae.” \v 24 Onaim in nakanab riꞌanaꞌ naan, naiꞌ \it Yusuf\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii oniꞌ nak ‘maut he in naꞌbabaꞌ’), natuin in naꞌuab am nak, “Au ꞌtoit he Uisneno naꞌbabaꞌ kau riꞌaan moen jes antein.” \s1 Naiꞌ Yakop naim ranan he naꞌbabaꞌ in muiꞌt ein \p \v 25 Oras bi Rahel nahoniꞌ nrair naiꞌ Yusuf, naiꞌ Yakop naꞌuab nok naiꞌ Laban am nak, “Aam! Karu reko te, au ꞌfain ꞌeu au pah ee feꞌ. \v 26 Maut he au ꞌeik au fee ma au aanh ein amsaꞌ. Ho muhini mrair, au ꞌmeup maꞌtaniꞌ ꞌeu ko. Onaim au ꞌbaen ufeek sin een. Natuin rasi naan, oras ia sin nfanin au nggoa jen.” \p \v 27 Rarit in aam baabf ee nataah am nak, “Ako! Ho mneen feꞌ. Au uketiꞌ ma takseer aꞌsobaꞌ. Au ꞌiit aꞌrair, onaim au uhiin ꞌak Uisneno npaek ko he nfee kau tetus-athoen. \v 28 Onaim oras ia ho mtoit fak-fauk aah. Au ꞌbaen! Asar ho mutua mok kau mbi ia, ma mmepu mfee kau.” \p \v 29 Rarit naiꞌ Yakop nataah am nak, “Aam, ho miit kuum, au mepun. Nok ranan naan, ho muiꞌt ein naꞌbaab ok piut. \v 30 Oras au ka ꞌuum fa feꞌe te, ho ꞌmuiꞌm ein ka mfaun fa feꞌ. Mes oras ia, ho atoin amuꞌit. Uisneno nfee ko tetus, natuin au mepuk. Oras ia, ntea in oors aa goen he au ꞌmeup ꞌeu au fee-anah sin.” \p \v 31 Rarit naiꞌ Laban nataan am nak, “Reko. Onaim au he ꞌbaen on mee ꞌeu ko?” \p Naiꞌ Yakop nataah am nak, “Aam, ho kais musuusb om he mfee kau saaꞌ-saaꞌ. Au of utuuk ukonob ho muiꞌt ein, mes asar au ꞌmoeꞌ ꞌaan taos es. \v 32 Amfee kau mainuan, he neno ia au ꞌnao ꞌeu ho muiꞌt ein. Au he ꞌpiir ꞌaan aꞌbibi ma ꞌbib-kase reꞌ ka maꞌkotoꞌ fa. Sin reꞌ naan, ho nggoa, tua. Mes reꞌ maꞌkoot ein ee, au ngguin. Ma au ꞌheit areꞌ ꞌbib-kaes metan amsaꞌ. Maut he sin ok-okeꞌ naan, anjarin baen neu au suus-haet.\f + \fr 30:32 \ft Unuꞌ te, atoniꞌ natenab am nak, ꞌbib-kase reꞌ mutiꞌ naan, es reꞌ reko. Sin reꞌ naan, amfaun. Ma ꞌbib-kaes meetn ein, ka rekon fa. Aꞌbib-kaes meetn ein, fauk aah. Aꞌbibi ma ꞌbib-kase reꞌ maꞌkoot ein, fauk aah. Nok ranan naan, naiꞌ Laban napeni mfaun ma rekon, mes naiꞌ Yakop napein fauk aah reꞌ reꞌ-reꞌuf.\f* \v 33 Anbi neon amuint ate, of naꞌ ho muhiin mak au neek ii kninuꞌ, aiꞌ kaah? Oras mee-mee jah, ho uum he muprikas au muiꞌt ein. Karu ho miit aꞌbibi reꞌ ka maꞌkotoꞌ fa, aiꞌ ꞌbib-kase reꞌ mutiꞌ te, ho muhiin mak au es reꞌ ubaak ꞌaan ho nggoan.” \p \v 34 Rarit naiꞌ Laban anroim natuin am nak, “On reꞌ naan ate, reko.” \v 35 Mes anbi neno naan, naiꞌ Laban anbatis aꞌbib-kasen reꞌ maꞌkotoꞌ, ma aꞌbib-kasen reꞌ metan. Rarit in nreun in aanh ein he natuuk muiꞌt ein naan. \v 36 Rarit sin neik muiꞌt ein naan annaon naꞌroon naꞌkon naiꞌ Yakop, neu baer jes reꞌ in aꞌroon ii tnao hae te neno teun feꞌe te naꞌ attea. Rarit naiꞌ Yakop natuuk in aam baabf ee in aꞌbibin ma ꞌbib-kaes aneist ein naan feꞌ. \p \v 37 Rarit naiꞌ Yakop ankeut naan hau-taef naꞌko hau humaꞌ teun. In nsapi ntui raan hau-taef ein naan. \v 38 In ntao hau-taef ein reꞌ in ntui raan sin naan, anbin aꞌbai oe. Muiꞌt ein naan natiꞌ te anmaꞌteinꞌ ein nbin bare naan. \v 39 Onaim oras muiꞌt ein naan anmaꞌteinꞌ ein npaumaak hau taef matui raanf ein naan ate, sin of nahoin ein anaꞌ ꞌkotoꞌ. \p \v 40 Rarit karu naiꞌ Laban in muiꞌt ein esan reꞌ he anmaꞌteinꞌ ein ate, naiꞌ Yakop naꞌekab sin neu aꞌbibi aiꞌ aꞌbib-kase reꞌ maꞌkotoꞌ. Rarit sin nahoin ein aan maꞌkotoꞌ msaꞌ. Nok ranan naan, in muiꞌt ein kuun naꞌbaab ok piut. Rarit in nbetis sin naꞌkon naiꞌ Laban iin ein. \v 41 Oras muꞌit mee reꞌ maꞌtaniꞌ naꞌteniꞌ te, naiꞌ Yakop antao hau taef reꞌ in nruun sin naan, antoom aꞌbai oe, reꞌ nhaumaak sin maatk ein. \v 42 Mes karu in nkisu ma muꞌit mee nꞌoer oras he naꞌteniꞌ te, in ka ntao fa hau taef ein naan. Onaim naiꞌ Laban in napein muiꞌ maknaꞌu ma aꞌoret. Mes naiꞌ Yakop iin na ok-okeꞌ esan reꞌ apokat ma maꞌtaniꞌ. \v 43 Nok ranan naan ate, naiꞌ Yakop anjair atoin amuꞌit. In nmuꞌi ꞌbibi, ꞌbib-kase, bikaes unta, bikaes keledai, ma ate, reꞌ mfaun ii kah een. \c 31 \s1 Naiꞌ Yakop naen nasaitan naiꞌ Laban \p \v 1 Neot es, naiꞌ Yakop anneen niit naiꞌ Laban in aanh ein naꞌuab ein am nak, “Oras ia, naiꞌ Yakop anmuiꞌ batuur-batuur oo! In naꞌsusuꞌ niis hit amaꞌ in aꞌmuꞌin.” \v 2 Onaim naiꞌ Yakop ankius in aam baabf ee huumn ee te namet-meot gon, ma ka on fa reꞌ natiꞌ he reko. \p \v 3 Rarit UISNENO naꞌuab nok naiꞌ Yakop am nak, “Antean in oors aa goen, es reꞌ ia. Onaim ho ro he mfain nai meu ho ainaꞌ-amaꞌ sin. Au of ꞌok ko.” \p \v 4 Rarit naiꞌ Yakop anreun noꞌen bi Rahel ma bi Lea, he neman ma nateef nok ne nbi mneraꞌ huun, reꞌ sin muiꞌt ein baark ein. \v 5 Rarit in naꞌuab neu sin am nak, “Muniꞌ ia, au ꞌkius hi amaꞌ te, huumn ee metoꞌ-metoꞌ neu kau. Ma in ka nkisu ntoom kau fa msaꞌ on reꞌ natiꞌ-natiꞌ. Mes Uisneno, reꞌ au amaꞌ naꞌbees neu Na ji, nok kau. \v 6 Hi nua ki mihiin, aꞌroo-ꞌroo reꞌ ia, au ꞌmeup maꞌtaniꞌ ꞌeu hi amaꞌ! \v 7 Mes maski on naan amsaꞌ, in napoi kau fani-fani. In naꞌbaniꞌ au baen sebaꞌ no boꞌes een. Maski on naan amsaꞌ, Uisneno npafaꞌ ma npanat kau. \v 8 Oras hi amaꞌ naꞌuab am nak, ‘Muiꞌ maꞌkotoꞌ sin anjarin ho baen puse-haet,’ muiꞌt ein nahoin ein aan maꞌkotoꞌ okeꞌ. In nmoeꞌ on naan neu kau fani-fani. \v 9 Uisneno nmoeꞌ on naan, he In nait hi amaꞌ in muiꞌt ein ma nfee kau sin. \p \v 10 Neot es, oras muiꞌt ein naan antotin he naꞌteinꞌ ein ate, au umnei mnak, areꞌ keosn ein okeꞌ reꞌ naꞌteinꞌ ein naan, nmuiꞌ maꞌkotoꞌ. \v 11 Rarit Uisneno In ameput naꞌko neno tunan, anhaman kau nbi mneit am nak, ‘Yakop!’ \p Rarit au utaah am ꞌak, ‘On mee, tua?’ \p \v 12 Onaim in natoon kau mnak, ‘Amkius feꞌ! Areꞌ keson reꞌ naꞌteinꞌ ein ia, suma nmuꞌi haa maꞌkotoꞌ. Au ꞌator on naan, natuin Au ꞌiit areꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ naiꞌ Laban anmoeꞌ sin neu ko. \v 13 Au reꞌ ia, Uisneno reꞌ nakriir On neu ko nbi Betel. Anbi nee, ho muhakeꞌ fatu, rarit amꞌoop minaꞌ, ma mꞌonen meu Kau. Rarit ho muhakeꞌ rais manbaꞌan mok Kau nbi nee. Oras ia, ho ro he mnao musaitan pah reꞌ ia, ma mfain meu ho ainaꞌ ma ho amaꞌ sin pah.’ ” \p \v 14 Rarit bi Rahel ma bi Lea natahan am nak, “Es reꞌ ho. Hai mituin aah! Hai ka mmuiꞌ fa paaꞌ ma namaꞌ mtein miꞌko hai amaꞌ. \v 15 Aꞌroo-ꞌroo reꞌ ia, hai amaꞌ in naan kai on reꞌ atoin buti. In naꞌsosaꞌ nrair kai. Rarit in npaek nonin naan. \v 16 Areꞌ kanan aꞌmuꞌif reꞌ Uisneno nait sin naꞌko aam Laban naan, oras ia njair pusaak neu kit ma neu hit aanh ein. Onaim karu Uisneno nak on mee te, tatuin aah!” \p \v 17-18 Rarit naiꞌ Yakop nmurai nakbuaꞌ in baerꞌ ein. In nasaeb in fee-anah neu bikaes unta sin, ma napooꞌ neik in muiꞌt ein ok-okeꞌ, ma nasaeb neik baerꞌ ein reꞌ in napein sin anbin Padan Aram, he nnaon neun pah Kanaꞌan. \p \v 19 Oras naan, naiꞌ Laban annao nkateer in ꞌbib-kaesn ein sin fuunk ein. Onaim bi Rahel nabaak neik in aamf ee in faut-fuat marunaꞌ. \v 20 Naiꞌ Yakop sin nfeen annaon mninuꞌ-mninuꞌ. Sin ka natonan fa in aam babaf. \v 21 In neik nain in aꞌmuiꞌn ein ok-okeꞌ, rarit sin nnaon nok manapat ma nraak noe Efrat, onaim sin nnaon nꞌanin aꞌtoeꞌf ein Gireat. \s1 Naiꞌ Laban anriuꞌ natuin naiꞌ Yakop \p \v 22 Ansoꞌop neno teun on nai te, naiꞌ Laban napein hanaf nak, naiꞌ Yakop anfeen naen anrair. \v 23 Rarit naiꞌ Laban noꞌen naꞌbuaꞌ iin na, ma sin nriuꞌ natuin in aan moen feuf naan. Sin anriuꞌ sin tar antea neno hiut, naꞌ napein sin nbin aꞌtoeꞌf ein Gireat. \p \v 24 Fain ite, Uisneno nakriir On neu naiꞌ Laban anbi mneit. In naꞌuab am nak, “Laban! Natiꞌ mpanat ho feef maan, oras ho muꞌuab mok naiꞌ Yakop.” \p \v 25 Mabeꞌ naan, naiꞌ Yakop nahakeꞌ nrair tenas nbi ꞌtoeꞌf ein Gireat. Naiꞌ Laban sin nahaek ein tenas amsaꞌ, ka naꞌroo fa naꞌko bare naan. \p \v 26 Rarit naiꞌ Laban neem nateef nok naiꞌ Yakop. Onaim in naꞌuab am nak, “Yakop! Anmoeꞌ on mee mꞌes ho maen meik au aan feotn ii mninuꞌ-mninuꞌ? Ho on reꞌ meik tuaf reꞌ ho mheek maan sin anbin makenat. \v 27 Airoo, ho maen amninuꞌ-mninuꞌ. Ho ka mpaek fa atoran aꞌkreꞌo he musee kau, go! Karu ho mutoon kau rek-reko te,\f + \fr 31:27 \ft Uab Ibrani ntui mnak, ‘ansiin ma nrekun ꞌtuuf anaꞌ ma baer musiik reꞌ anpaek tain sanar’.\f* bait au ꞌfesat he useon ki eik marinet ma sakanat. \v 28 Ho saant es antein, ho ka mfee kau fa mainuan he au ꞌtaeb ma ꞌneek aan au anah-upuf sin henaꞌ au useon sin. Ho ꞌmoeꞌm ii on reꞌ amoont aan! \v 29 Au he ꞌsirakab ko te, rabah! Mes fini na, Uisneno, reꞌ ho amaꞌ naꞌbees neu Na ji, nakain kau mnak, karu au uꞌuab ꞌok ko, au ro he ꞌpanat au fefak. \v 30 Au uhiin ꞌak ho mumnau ho kuan ee, he mfain. Mes nansaaꞌ am es ho mubaak meik au faut-fuat reꞌ maruun ein?” \p \v 31 Rarit naiꞌ Yakop nataah am nak, “Aam, kais mutoꞌon kau! Au ꞌfena ꞌnao mninuꞌ-mninuꞌ natuin au utiun gok, karu ho ka mroim fa he mkonan kau riꞌaan ein he nok kau te, of on mee?” \v 32 Mes naiꞌ Yakop ka nahiin fa neu in fee bi Rahel es nabaak neik faut-fuat reꞌ maruun ein naan. Onaim in naꞌuab am nak, “Aam, reꞌ faut-fuat maruun ein naan ate, ho maim kuum! Karu ho mupein sin anbin sekau te, muꞌmate he. Ampukai hai bruaꞌ ein okeꞌ! Karu mupein ho baer pusaak bian amsaꞌ ate, mait mufaniꞌ sin. Maut he tuaf ein reꞌ ia njarin saksii.” \p \v 33 Rarit naiꞌ Laban anpoi ma ntaman sin teens ein meseꞌ-meseꞌ. Nahunun naiꞌ Yakop in tenas. Rarit bi Lea. Rarit neu bi Bilha ma bi Silpa sin imsaꞌ. Mes ka niit fa baerꞌ ein naan. Namuni te, in ntaam neu bi Rahel in tenas. \v 34 Mes bi Rahel ankonob naꞌkoroꞌ faut-fuat maruun ein naan anbin aꞌpein bikaes unta. Rarit in ntook natau ꞌpeniꞌ naan. Naiꞌ Laban nparikas bi Rahel in teens ee naan ne ok-okeꞌ, mes ka napein fa baerꞌ ein naan. \p \v 35 Onaim bi Rahel naꞌuab nok in aamf ee mnak, “Aam honiꞌ, kais mutooꞌ. Au ka ꞌfeen fa, tua, natuin au upein funan.” Onaim naiꞌ Laban naim piut, mes ka niit fa faut-fuat maruun ein naan. \p \v 36 Naiꞌ Yakop natooꞌ ma huumn ee npuut, onaim in naskarak in aam babaf naiꞌ Laban am nak, “Au ureuꞌ ho saaꞌ? Tar ho mriuꞌ mutuin kau, on reꞌ au atoin aburarut kau. \v 37 Ho mpukai murair areꞌ au baerꞌ ein ok-okeꞌ. Onaim ho mupein saaꞌ? Mait meik je neem meu matan ia he hit ttiit ok-okeꞌ. Maut he hit aok-bian sin reꞌ ia, nafeek nitan nak bareꞌ naan, sekau iin ja. \v 38 Toon boꞌ nua goen au ꞌaetn ok aꞌbi ko. Oras au utuuk ho muiꞌt ein naan, ka ti-tiit fa es he nropoꞌ. Au ka ꞌtuun he ꞌeuk ꞌiit fa meseꞌ msaꞌ. \v 39 Karu nmuiꞌ muiꞌ fui naꞌmaet ho muiꞌt ein, au ka utoon ko fa, mes au ꞌsekaꞌ sin, tua. Karu nmuiꞌ tuaf nabaak naan ho ngguin, ho mreun kau he ꞌsenuꞌ, maski au ka ꞌsaan fa. \v 40 Man-mana te, maans ee nraar kau. Fa-fai te, au ꞌmaniik tar uꞌtaꞌi ꞌmaet. Au ꞌbeeꞌ, ma ka ꞌtuup reko fa, natuin au ꞌpanat ho muiꞌt ein naan, tua. \v 41 Toon boꞌ nua naan namneo! Au ꞌmeup toon boꞌes am haa he ꞌsao ho aan feton. Rarit aꞌkuri ꞌtein toon nee, he ꞌheit. Au ꞌaetn ok aꞌroo-ꞌroo reꞌ naan, mes ho mubanit au baen sebaꞌ naan no boꞌes. \v 42 Ken-kenuꞌ te, anmuiꞌ Uisneno reꞌ au naꞌi naiꞌ Abraham ma au amaꞌ naiꞌ Isak naꞌbesan neu Ne. Karu In ka npanat kau fa te, ho mriꞌu mrair kau, ma au ꞌfeen aꞌnao ruum-ruum aah. Mes Uisneno ka nforon ma nkoson fa au susat. In niit kau neu au ꞌmeup maꞌtaniꞌ. Es naꞌ fini na, In neem ma nakain ko, tua.” \s1 Naiꞌ Yakop ma naiꞌ Laban nahaekb ein rais manbaꞌan \p \v 43 Anneen naiꞌ Yakop naꞌuab on naan ate, naiꞌ Laban nataah am nak, “Henat on nai! Bifee nuaꞌ ein naan, au aanh ein. Riꞌaan ein reꞌ sin nahoniꞌ sin naan, sin au upuꞌ ok-okeꞌ. Muiꞌt ein reꞌ ia, batuur au nggoa. Areꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ ho miit sin nbin ia, au nggoa. Mes au he unsaaꞌ? Au ka ubeiꞌ fa he ꞌtahan sin. \v 44 Onaim reko nneis hit nua kit tahakeb rais manbaꞌan. Ma hit nua kit ro he tmoin tatuin hit rais manbaꞌan naan.” \p \v 45 Rarit naiꞌ Yakop nait faut kouꞌ goes, ma nahaekb ee nbi naan, he njair tanar. \v 46 Rarit naiꞌ Yakop anreun in ameupt ein he nkaubuub ein fatu, ma ntupuꞌ sin. Onaim sin ntokon ma nbukaen buꞌ-buaꞌ mpaumaak fatun naan. \v 47 Onaim naiꞌ Laban nakanab faut tunab naan am nak, \it Yegar Sahaduta\it*. Mes naiꞌ Yakop nakaanb ee, \it Galeet\it*.\f + \fr 31:47 \ft Anbi uab Aram, \ft \+it Yegar Sahaduta\+it* in oetn ii ‘faut saksii’. Anbi uab Ibrani, \+it Galeet\+it*, in oetn ii ‘faut saksii’ msaꞌ.\f* \p \v 48 Rarit naiꞌ Laban naꞌuab am nak, “Faut tunab ia, njair tanar reꞌ nsaksii hit rais manbaꞌan.” Es naan ate, bare naan, in kaan ee, Galeet. \v 49 Naiꞌ Laban nakanab bare naan amsaꞌ nak, \it Mispa\it* (reꞌ he noi on reꞌ kata bian reꞌ in aꞌmoufn ii ‘baer paot reꞌ naꞌraat’), natuin in naꞌuab am nak, “UISNENO of neikn On ansuntiur kit, he maski hit nua kit atmakaꞌroon amsaꞌ, hit kais attanhai hit rais manbaꞌan ia. \v 50 Karu ho mmoeꞌ amreꞌut meu au aanh ein ii, aiꞌ amsao bifee sonaꞌ, au of ka uhiin fa. Mes mumnau! Uisneno njair saksii neu hit nua kit. \v 51-52 Amkius miit faut ahaket ia, ma faut tuunb ein ia. Mumnau! Fatun reꞌ ia amsaꞌ, njarin nakat. Ho ka mubeiꞌ fa he mtanhai fatun reꞌ ia, he mmoeꞌ amreꞌut meu kau. Ma au on naan amsaꞌ. \v 53 Hit tahakeꞌ rais manbaꞌan ia, tpaek hit beꞌi-naꞌi sin Uisneno. Esan reꞌ ho naꞌi naiꞌ Abraham, ma au naꞌi naiꞌ Nahor sin Uisneno. In of neikn On anjair Afeek Rasi neu hit rasin.” \p Anneen anrair on naan ate, naiꞌ Yakop ansuup anpaek kanaf Uisneno reꞌ in amaf naiꞌ Isak naꞌruriꞌ ma naꞌbees neu Ne. \p \v 54 Rarit naiꞌ Yakop anroor muꞌit, in nait neik sin siisk ein ma nafuat sin neun Uisneno nbin aꞌtoeꞌf ein naan. Onaim in naskau tuaf ein reꞌ anbin naan, ma sin nbukaen buꞌ-buaꞌ, ma nbeꞌen tar anmeu nfiin. \p \v 55 Kik-kiuk anaꞌ on naan ate, naiꞌ Laban nhoo ma nneek in anah-upuf sin ok-okeꞌ. Rarit in naꞌuab anfeen sin tetus, ma ntebi nfain neu in pah. \c 32 \s1 Naiꞌ Yakop namtau neu he nateef nok in tataf naiꞌ Esau \p \v 1 Rarit naiꞌ Yakop sin nnaon nkonon. Onaim Uisneno In ameupt ein naꞌkon neno tunan neman ma nateef nok ne. \v 2 Oras niit sin on naan ate, in naꞌuab am nak, “Reꞌ bare ia, Uisneno In soraurs ein bare snasat!” Etun sin nakanab bare naan, \it Mahanaim\it*, (reꞌ in aꞌmoufn ii nak ‘bare snasat manaꞌ nua’). \p \v 3 Rarit naiꞌ Yakop anreun in ameput tuaf fauk nnaon nahunun neun pah Edom (es reꞌ Seir), he nfee hanaf neu in tataf naiꞌ Esau, nak in he neem. \v 4 Naiꞌ Yakop naꞌuab neu in ameupt ein naan am nak, “Hi mnao meik hanaf meu au tataꞌ naiꞌ Esau mmak, ‘Aam Esau! Ho ate naiꞌ Yakop kau aꞌsonuꞌ haan buseet ma hormaat ꞌeu ko, tua. Naꞌko afi unuꞌ tar antea oras ia, ho ate kau, utua ꞌbi hit baab mone naiꞌ Laban in umi. \v 5 Oras ia, ho ate kau gui, aꞌmuiꞌ bijae, bikaes keledai, ꞌbibi, ma ꞌbib-kase. Au ꞌmuiꞌ ate msaꞌ, et atoniꞌ ma bifee. Au ꞌreek tuaf ein reꞌ ia, he neik ko hanaf, nak au he ꞌuum. Au ufnekan aꞌbi au nekak, henatiꞌ ho mtoup kau ꞌnimaꞌ nua, tua.’ ” Onaim tuaf ein naan annaon. \p \v 6 Oras sin nfain neman neun naiꞌ Yakop, sin neikin hanaf am nak, “Hai mnao miteef amrair mok ho tataꞌ naiꞌ Esau. Oras ia in neem ma nok tuaf natun haa, he nateef nok ko, tua.” \p \v 7 Anneen on naan ate, naiꞌ Yakop in ansaon ee tepo-tepo, ma in namtau nmaet. Rarit in nbait in ameupt ein ma muiꞌt ein ok-okeꞌ, anjarin pukan nua. \v 8 In natenab am nak, “Karu naiꞌ Esau neem ma nbaan pukan ahuunt ee, pukan amuint ee naenan he napenin fetin.” \p \v 9 Rarit naiꞌ Yakop anꞌonen am nak, “Koi, Uisneno! Usiꞌ reꞌ au naꞌi naiꞌ Abraham ma au amaꞌ naiꞌ Isak naꞌruriꞌ ma naꞌbees neu Ko! Amneen maan kau feꞌ, tua. Uisneno, neon goes ii, Ho es reꞌ amreek kau he ꞌfain ꞌuum ꞌeu au umi ma au nonot-asar, ꞌbi pah reꞌ ia. Ho es reꞌ ambaꞌan kau mmak, Ho of amꞌator he murekoꞌ sin ok-okeꞌ. \v 10 Au reꞌ ia, atoin ka masoꞌik fa, mes Ho manekam meu kau nabar-baar. Unuꞌ te, oras au ꞌraak noe Yarden reꞌ ia, au ꞌeiki haa teas. Mes oras ia, au ꞌfain ꞌuum ꞌeik tuaf pukan nua ma muꞌit amsaꞌ. \v 11 Au umtau, kais-kaisaꞌ au tataꞌ naiꞌ Esau neem ma nbaan niis kai. Onaim au ꞌtoit Ko Usiꞌ he mufetin maan kai naꞌko naiꞌ Esau in aꞌniman. Hai arkai es reꞌ: au, ma au fee-anah sin, ma au ate sin ok-okeꞌ. \v 12 Usiꞌ, Ho es ambaꞌan mak, Ho es reꞌ mfee kau tetus anho-hoen, ma mfee kau sufaꞌ-kaꞌuf on reꞌ snaen ein et tais je ninin, reꞌ biak ein ka nsoik nabeiꞌ sin fa, tua.” \p \v 13 Rarit naiꞌ Yakop antuup anbi bare naan. Nokaꞌ on naan ate, in nabarab muꞌit he nꞌook-soun sin neun in tataf. \v 14 In npiir naan aꞌbib ainaf natun nua, ꞌbib keso boꞌ nua, ꞌbib-kaes ainaf natun nua, ꞌbib-kaes keso boꞌ nua, \v 15 bikaes unta ainaf boꞌ teun reꞌ nasuus ein feꞌ, bijae ainaf boꞌ haa, bijae keso boꞌes, bikaes keledai ainaf boꞌ nua, ma bikaes keledai mone boꞌes. \v 16 Rarit, in nbait muiꞌt ein naan, huum es ate neu puukn es. In nfee pukan es ate nok in atukus. In natonan sin am nak, “Hi mnao mihuun. Au utuin ki ꞌbi hi kotim. Hi mnao, mes pukan es nok pukan es ate sero mmakaꞌroon.” \p \v 17 Rarit naiꞌ Yakop naprenat aꞌnakat neu pukan ahuunt ee mnak, “Karu au tataꞌ naiꞌ Esau nateef nok ko, ma in nataan am nak, ‘Ho he mnao on mee? Sekau in ameupt ee, es reꞌ ho? Muiꞌt ein reꞌ ia, sekau iin na?’ \v 18 Ho mutaah am mak, ‘Muiꞌt ein reꞌ ia, ho ate naiꞌ Yakop iin na, tua. In nsonuꞌ sin neu in tataf, aam usiꞌ naiꞌ Esau. In et reꞌ munin.’ ” \v 19-20 In naprenat on reꞌ naan amsaꞌ neu atukus pukan bian am nak, “Karu hi miteef mok au tataꞌ naiꞌ Esau, hi mnoon ee muiꞌt ein reꞌ ia. Rarit hi mitoon ee mak, au et reꞌ munin.” Naiꞌ Yakop natenab am nak, karu in nfee muiꞌt ein reꞌ naan ok-okeꞌ te, naiꞌ Esau of neekn ee nsesuum ma nmuniꞌ. \v 21 Onaim in nsonuꞌ muiꞌt ein naan nahunun. Mes mabeꞌ naan, in ntuup nabaar anbi naan. \s1 Naiꞌ Yakop nok Uisneno anmaboon ein \p \v 22 Mabeꞌ naan, naiꞌ Yakop anfeen ma nꞌator in fee ngguin nua sin, in aten reꞌ in npanaꞌ sin, ma in aanh ein boꞌes am meseꞌ, he sin nnaon nrakan neun noe Yabok in panin. \v 23 Oras sin arsin antean noe naan in panin, in nsonuꞌ in pusaak ein ok-okeꞌ neun ne. \p \v 24 Mes naiꞌ Yakop namaik anmees anbi noe je panin. Rarit atoin es neem. Atoniꞌ naan nok naiꞌ Yakop anmaboon ein anbi naan, tar antea neis noi nmeu. \v 25 Oras atoniꞌ naan annaben nak, naiꞌ Yakop he niis ee jen ate, in ntuuf naiꞌ Yakop in aꞌbokon, tar antea in nuin pusun uun ne natposiꞌ npoi naꞌko in tarun. \v 26 Onaim atoniꞌ naan naꞌuab am nak, “Mufetiꞌ kau. Kreoꞌ goes te maans ee he npeeꞌ jen.” \p Mes naiꞌ Yakop nataah am nak, “Ho muꞌuab amfee kau tetus feꞌ, naꞌ au ufetiꞌ ko.” \p \v 27 Onaim atoniꞌ naan, nataan ee mnak, “Ho kaan maan sekau?” \p In nataah am nak, “Naiꞌ Yakop.” \p \v 28 Rarit atoniꞌ naan naꞌuab am nak, “Ho kanam naan, ka naiꞌ Yakop fa heen. Mes anmurai oras ia, atoniꞌ anteek ko nak, naiꞌ \it Israꞌel\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii, ‘nmabonan nok Uisneno’), natuin ho mmabonan maꞌtaniꞌ mok mansian ma mok Uisneno, tar antea ho miis.” \p \v 29 Onaim naiꞌ Yakop nataan am nak, “Ho kaan maan sekau?” \p Mes atoniꞌ naan nataah am nak, “Ho he mutaan au kaank ii he saaꞌ?” Rarit in naꞌuab anfee tetus neu naiꞌ Yakop anbi naan. \p \v 30 Onaim naiꞌ Yakop naꞌuab am nak, “Au ꞌiit aꞌrair Uisneno humaf nok humaf, mes au ꞌmoin feꞌ.” Natuin rasi naan ate, in nakanab bare naan, \it Peniꞌel\it* (reꞌ in oetn ii, ‘Uisneno In human’). \p \v 31 Oras maans ee nsae nrari te, naiꞌ Yakop annao nkoon, nasaitan bare naan. Mes in nsereꞌ, natuin in pusun uun ee nasuir. \v 32 Etun antea oras ia, atoin Israelas sin ka nekun fa sisi naꞌko muiꞌt ein sin pusuk uuk ein, natuin Uisneno ntuuf nasurib sin aam uuf naiꞌ Yakop in nuin pusun uun. \c 33 \s1 Naiꞌ Yakop nateef in tataf naiꞌ Esau \p \v 1 Neno naan, naiꞌ Yakop niit naiꞌ Esau neem neik atoniꞌ tuaf natun haa. Rarit in nbait in aanh ein es-es ate nok sin ainaf. \v 2 In nahunub in aten reꞌ in panaꞌ sin naan nok sin aanh ein antoman maat. Rarit bi Lea nok in aanh ein, naꞌ nbi muin ii te, bi Rahel nok in anah naiꞌ Yusuf. \v 3 Mes naiꞌ Yakop annao nahun-hunu nbi maat. Oras he noi npaumaak in taatf ee te, in nriꞌtuu ma naꞌbees nafan-fain no hiut. \p \v 4 Mes oras naiꞌ Esau niit in orif naiꞌ Yakop, in nan-naen aah he nateef ee. Rarit in nhoo ma nneek ee suuk aꞌroo. Ma sin nua sin ankaen npin-piuns ein. \v 5 Oras naiꞌ Esau niit bifeen naan ma riꞌaan ein naan ate, in nataan am nak, “Tuaf amfa-faun ia, sekau ngguin aa?” \p Onaim naiꞌ Yakop nataah am nak, “Sin reꞌ ia, tuaf ein reꞌ Uisneno nfee sin neu ho ate kau.” \p \v 6 Rarit in fee paan ein naan, ma sin aanh ein neman ma naꞌbesan neun naiꞌ Esau. \v 7 Rarit bi Lea nok in aanh ein neman ma naꞌbesan neun naiꞌ Esau. Namuni te, naiꞌ Yusuf nok in ainaf bi Rahel neman ma naꞌbesan neun naiꞌ Esau. \p \v 8 Rarit naiꞌ Esau nataan am nak, “Pukan ahuunt ein reꞌ ho mreek sin neun nahuun am neikin muꞌit naan, ho sairt ii saaꞌ?” \p Rarit naiꞌ Yakop nataah am nak, “On nai, taat! Au ꞌfee ko sin ruum-ruum, henatiꞌ ho mtoup kau nok neek mainuan ma marine.” \p \v 9 Mes naiꞌ Esau nataah ee mnak, “Ako! Au ꞌmuiꞌk ein amfaun amsaꞌ. Onaim kais amfee kau saaꞌ-saaꞌ.” \p \v 10 Rarit naiꞌ Yakop nataah am nak, “Taat honiꞌ, kais mutenab on naan. Ho ro he mtoup sin, he njair tanar nak, ho mtoup kau nok ꞌnimaꞌ nua. Natuin oras au ꞌiit ko mkumain feꞌe na, on reꞌ au ꞌiit Uisneno nkumain. \v 11 Onaim au ꞌtoit ko taat honiꞌ, maut he ho mtoup au ꞌook-soun ein naan, natuin baerꞌ ein naan sin ka maꞌoos ein fa. Uisneno nneek niis kau, es naꞌ In nfee kau areꞌ saaꞌ-saaꞌ, natuin au ꞌperluut ein.” Naiꞌ Yakop anfuriꞌ in tataf naiꞌ Esau, tar antea in nroim. Onaim naiꞌ Esau ntoup ook-soun ein naan. \p \v 12 Rarit naiꞌ Esau naꞌuab am nak, “Karu on naan ate, hi mibarab he tnao nai! Au of aꞌnao ꞌaat ki.” \p \v 13 Mes naiꞌ Yakop nataah am nak, “Anbain kuun, taat. Amkius kuum. Riꞌaan ein feꞌ ba-baun ein. Onaim sin ka neu he nnaon fa rab-raab. Muꞌit bian feꞌ nahoin ein. Karu hit taksekeꞌ sin he nnaon rab-raab neno mees ahaa te, muiꞌt ein ia of anmaten okeꞌ. \v 14 Onaim reko nneis, ho muhuun. Hai mnao kreꞌo-kreꞌo ma mituin ki ambi hi kotim. Au of ꞌuum he ꞌmakius ko on Seir.” \p \v 15 Rarit naiꞌ Esau naꞌuab antein am nak, “Karu on naan ate, au umaikaꞌ au ameput bian he nok ko, he sin njarin maat ranan neu ki.” \p Mes naiꞌ Yakop nataah am nak, “Kais muhaeb om! Asar au uhini ꞌrair ꞌak ho mtoup kau goen.” \p \v 16 Anneen on naan ate, naiꞌ Esau nnao nasaitan sin, he nfain neu Seir. \v 17 Mes naꞌko bare naan ate, naiꞌ Yakop annao neu Sukot. Anbi naan, in nmoeꞌ umi, ma nmoeꞌ oꞌof neu in muiꞌt ein ok-okeꞌ. Etun sin nakanab bare naan, \it Sukot\it* (reꞌ in oetn ii nak, ‘umi reꞌ he natuan ntaah ein’). \p \v 18 Onaim naiꞌ Yakop sin ntean nok ao-minaꞌ neun kuan Sikem et pah Kanaꞌan, naꞌkon Padan Aram. Rarit sin paasn ein tenas, ma natuan npaumak-maak kuan naan. \v 19 Afu reꞌ sin natuan reꞌ naan, naiꞌ Yakop ansoos nafeek ee naꞌko naiꞌ Hemor, naiꞌ Sikem in amaf. In nbaen ee neik roi mutiꞌ fuaꞌ nautn es. \v 20 Anbi naan, in nbaik fatu he nmoeꞌ mei fuat. Rarit in nakanab bare naan, \it El-Elohe-Israꞌel\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii, ‘Uisneno naan, Israꞌel in Uisneno’). \c 34 \s1 Naiꞌ Sikem ankoin bi Dina nok aꞌsekeꞌ \p \v 1 Neot es, bi Dina, reꞌ naiꞌ Yakop ma in fee bi Lea sin aan feto, annao nmakius nok riꞌ feot muinf ein bare naan. \v 2 Anbi pah naan, in uisf ee, kaan ee naiꞌ Hemor, naꞌko uuf Hebis. In aan moen je, kaan ee naiꞌ Sikem. Neot es, naiꞌ Sikem niit bi Dina. Onaim in nheek je, rarit in nkoin je nok aꞌsekeꞌ. \v 3 Naiꞌ Sikem antaam nekan bi Dina. Onaim naiꞌ Sikem ankopoꞌ bi Dina, he karu reko te, bi Dina nroim natuin. \v 4 Rarit naiꞌ Sikem naꞌuab neu in aamf ee mnak, “Aam! Reko te, ho mtaman mtoit bi Dina, he au ꞌsao.” \p \v 5 Oras Naiꞌ Yakop anneen nak anmuiꞌ atoin es ankoin in aan feto nok aꞌsekeꞌ, in ntaaꞌ-taaꞌ kuun, ma ka nmoeꞌ fa saaꞌ-saaꞌ. Natuin oras naan, in aan moen ein natukun muꞌit anbin amneraꞌ huun. Onaim in npao sin tar sin nfain neman ok-okeꞌ. \p \v 6 Oras naan, naiꞌ Sikem in amaf naiꞌ Hemor, neem neu naiꞌ Yakop, he ntaam antoit bi Dina. \v 7 Oras sin nua sin naꞌuab ein ate, naiꞌ Yakop in aan moen ein, anfain neman naꞌkon amneraꞌ huun. Onaim oras sin nnenan nak naiꞌ Sikem ankoin sin feotf ee nok aꞌsekeꞌ te, sin neek ein namenan, ma sin natoꞌon mates. Rarit sin naꞌuab ein am nak, “Rasi on reꞌ naan, ka nabeiꞌ fa he njari nbi pah Israꞌel! Onaim ka nabeiꞌ fa he hit tkonan moeꞌ reꞌuf on reꞌ naan.” \p \v 8 Onaim naiꞌ Hemor nfuriꞌ naiꞌ Yakop am nak, “Aam Ako! Batuur, au anah naiꞌ Sikem antaam nekan ho aan feto bi Dina. In nroim he nsao. Onaim au ꞌtoit ko henatiꞌ karu reko te, mfee kai ho anah bi Dina he au anah naiꞌ Sikem ansao. \v 9 Karu reko te, hit aanh ein anmatsaon. Hi aan moen ii, ansao hai aan feton. Ma hai aan moen ein, ansao hi aan feton. \v 10 Maut he hi mitua mibua mok kai msaꞌ ambi reꞌ ia. Hi mroim kiim he mitua mbi mee-mee jah. Rarit hi mrakan, ma mipeni ꞌmuꞌif ambi ia.” \p \v 11-12 Rarit naiꞌ Sikem naꞌuab nok bi Dina in amaf, ma in naof ein am nak, “Hi mtoit saaꞌ-saaꞌ aah, au utuin ki. Hi he mtoit roit he utai ufaniꞌ bi Dina, ma noni fak-fauk aah, au ꞌbaen! Asar hi mroim he au ꞌsao hi fetoꞌ.” \p \v 13 Mes naiꞌ Yakop in aan moen ein nahini nrarin nak naiꞌ Sikem nkoin bi Dina nok aꞌsekeꞌ. Onaim sin naꞌuab anroroꞌ naiꞌ Sikem ma in amaf naiꞌ Hemor. \v 14 Sin natahan am nak, “Ka nabeiꞌ fa he hai misaob hai fetoꞌ nok atoniꞌ reꞌ ka maꞌheriꞌ fa! Rasi naan, antao namaeb kai! \v 15 Mes in raan aꞌpoiꞌ ji on nai. Hi atoniꞌ bare ia, et anaꞌ-koꞌu, ro he miꞌheriꞌ on reꞌ hai. \v 16 Karu hi mmoeꞌ on naan ate, naꞌ hit matsao bian am bian. Ma hai of mitua mibua mok ki msaꞌ ambi ia, he hit arkit atjair on reꞌ pah meseꞌ. \v 17 Mes karu hi ka mmoeꞌ mituin fa hai roim ein, ma ka mroim fa he miꞌheriꞌ te, hai mtoup mifaniꞌ hai fetoꞌ, rarit hai mnao misaitan bare ia.” \p \v 18 Naiꞌ Hemor ma naiꞌ Sikem antoup sin uabk ein naan nok reko. \v 19 Mes naiꞌ Sikem ka nsabaar naan fa in tuan, natuin in ntaam nekan bi Dina. Amneon ii, abitan pah naan anhormaat naiꞌ Sikem. \v 20 Onaim naiꞌ Hemor ma naiꞌ Sikem annaon neun bare feek rasi kuan naan, et enoꞌ he ttaam teu kuan, ma nabuan am naꞌuab ein nok abitan pah naan. Sin naꞌuab ein am nak, \v 21 “Aok-bian arki! Atoin Israelas sin reꞌ ia anromin he nmonin nabu-buan nok kit anbin mamut. Onaim maut he sin natuan nok kit nbin hit pah reꞌ ia. Hit pah reꞌ ia seor mainuan neu kit ok-okeꞌ. Hit aan moen ein bisa nsao sin aan feton. Ma sin aan moen ein msaꞌ bisa nsao hit aan feton. \v 22 Sin suma ntotin rais aanꞌ-aanꞌ es naꞌko kit. Rasi naan es reꞌ, hit ar-arkit atoniꞌ et anaꞌ-koꞌu, mnasif-mainukiꞌ ro he taꞌheriꞌ on reꞌ sin. \v 23 Karu hit tmoin tabu-bua tok sin, sin muiꞌt ein, ma sin aꞌmuiꞌk ein ok-okeꞌ anjarin hit pusaak ein amsaꞌ, aiꞌ? Onaim reko nneis hit ttoup sin haan totis naan. Iim he ar-arkit taꞌheriꞌ ok-okeꞌ! On mee? Hi mromi, oo?” \p \v 24 Rarit atoin ein reꞌ nabuan nbin naan, nroim natuin naiꞌ Hemor ma naiꞌ Sikem sin uabk ein naan. Onaim atoin ein bare reꞌ naan, sin naꞌheir ein ok-okeꞌ. \p \v 25 Neno tenu te, oras sin npaap ein feꞌ namenan, bi Dina in naof naiꞌ Simeon ma naiꞌ Lewi, nait neik sin suin ein ma ntaman amninuꞌ-mninuꞌ neu kuan naan. Onaim sin nroor niis atoin ein naan okeꞌ. \v 26 Naiꞌ Hemor ma naiꞌ Sikem amsaꞌ, sin nroor sin. Rarit sin nok nafaniꞌ sin fetof bi Dina naꞌko naiꞌ Sikem in umi, ma nfanin neun sin umi. \p \v 27 Rarit naiꞌ Yakop in anah bian sin, antaman neun pah naan, ma nasiik neik pah naan in afan. Sin natoꞌon, natuin anmuiꞌ tuaf ankoin sin feotf ee nok aꞌsekeꞌ nbi bare naan. \v 28 Sin nasiik neik biak ein sin baerꞌ ein okeꞌ naꞌkon sin uimn ein naank ein. Ma sin napooꞌ neik biak ein sin muiꞌt ein amsaꞌ naꞌkon amneraꞌ huun. \v 29 Sin nheek neik bifee ngguin, riꞌaan ein, ma nasiik pah naan in baer maꞌoos ein ok-okeꞌ. \p \v 30 Oras naiꞌ Yakop nahiin rasi naan ate, in naꞌuab neu naiꞌ Simeon am naiꞌ Lewi mnak, “Nansaaꞌ am es hi mtao maan kit rais reꞌuf ia? Hi misusab kau! Of abitan Kanaꞌan, abitan Peris, ma areꞌ abitan pah reꞌ ia, natoꞌon niis kau. Sin nmuꞌin tuaf amfaun. Hit suma fuaꞌ fauk aah. Karu sin neman nbaan kit ate, hit treꞌu tkoon.” \p \v 31 Mes sin natahan nok haan toꞌos am nak, “Aam! Ho mutenab ate, mak aiꞌ hai he mkonan sin he nmoeꞌ hai fetoꞌ on reꞌ bifee aꞌhakeꞌ, aa oo?” \c 35 \s1 Naiꞌ Yakop sin naenan neu Betel \p \v 1 Rarit Uisneno naꞌuab nok naiꞌ Yakop am nak, “Au reꞌ ia, Uisneno reꞌ nakriir On neu ko, oras ho maen muꞌko ho tataꞌ naiꞌ Esau. Oras ia, ho mfooꞌ nai muꞌko bare ia meu Betel. Amtea nee te, ambaik mei fuat ma mfee fuaꞌ-turuꞌ meu Kau. Rarit ho mutua mubaar ambi naan nai.” \p \v 2-3 Rarit naiꞌ Yakop naꞌuab nok in uim je naan ee ok-okeꞌ mnak, “Oras ia, hit he tnao teu Betel. Unuꞌ te, oras au ꞌbi susat nanaꞌrenat, Uisneno nturun kau nbi nee. Au he ꞌmoeꞌ mei fuat aꞌbi bare naan. Onaim oras ia, hi mait imporin hi faut-fuat reꞌ maruun ein okeꞌ. Mikninuꞌ hi tuam, ma msekaꞌ hi baer paken, natuin hit he taꞌruriꞌ ma taꞌbees teu Uisneno.” \v 4 Onaim sin nnonaꞌ sin faut-fuat reꞌ maruun ein ma sin faorn ein amsaꞌ.\f + \fr 35:4 \ft Unuꞌ te, nbi faron naan, marunaꞌ uis fuat.\f* Rarit naiꞌ Yakop antoup sin ma nsuub sin nbi hau kouꞌ goes in uun, anpaumaak kuan Sikem. \v 5 Oras naiꞌ Yakop sin nnaon nasaitan Sikem, Uisneno nfee rasi mtaus neu too pah anfuun am nateef, tar antea sin ka nabranin fa he ntaon rais reꞌuf neu naiꞌ Yakop sin. \p \v 6 Onaim naiꞌ Yakop nok in too pukan naan, antean nok mamut anbin Betel et pah Kanaꞌan. (Betel naan, unuꞌ feꞌe te, in kaan ee, \it Lus\it*.) \v 7 Anbi naan, naiꞌ Yakop anbaik fatu njair mei fuat. Rarit in nakanab bare naan nak \it El Betel\it* (reꞌ in oetn ii nak, ‘Betel in Uisneno’), natuin unuꞌ te Uisneno nakriir On neu naiꞌ Yakop anbi naan, oras in naen nasaitan in tataf. \p \v 8 Anpaumaak kuan Betel, anmuiꞌ hau uuꞌ kouꞌ goes reꞌ atoniꞌ nakaanb ee, \it Aron Bakut\it*. In aꞌmoufn ii nak, ‘hau meꞌ-meꞌur’. In napein kanaf naan, natuin oras bi Ripka in bifee atitus, es reꞌ bi Debora nmaet, sin nsuub ee nbi hau naan in uun. \p \v 9 Neon goes ii, oras naiꞌ Yakop anfain neem naꞌko Padan Aram, Uisneno nakriir On antein, ma nfee ne tetus-athoen. \v 10 Uisneno naꞌuab am nak, “Anmurai oras ia, ho kaan maan ka naiꞌ Yakop antein fa goen. Mes Au ukanab ko ꞌeik kaan feꞌu es, es reꞌ \it Israꞌel\it*.\f + \fr 35:10 \ft Israꞌel in oetn ii nak, ‘in nmabonan nok Uisneno’.\f* \v 11 Au reꞌ ia, Uisneno reꞌ Akuaas Reꞌuf. Onaim ho muhoniꞌ ma musuuf amfa-faun. Uuf-uuf ma pah-pah of anpoin ma nboran naꞌkon ho sufam ma ho kaꞌum sin. Ma ho of muhoniꞌ maan usif-usif amsaꞌ. \v 12 Pah reꞌ nahunu te Au ꞌfee je ꞌeu ho naꞌi naiꞌ Abraham ma ho amaꞌ naiꞌ Isak naan, oras ia Au ꞌfee ko goe, ma ho sufam-kaꞌum sin.” \p \v 13-14 Uisneno naꞌuab anrair on naan ate, naiꞌ Yakop nahakeꞌ fatu nbi naan, he njair tanar he namnau Uisneno In rais manbaꞌan. Rarit in nꞌoop tua min-kase, ma minaꞌ anbi fatu naan, ma nꞌonen neu Uisneno. \v 15 In nakanab bare naan, \it Betel\it*. \s1 Naiꞌ Yakop in fee bi Rahel anmaet oras nahoniꞌ \p \v 16 Rarit naiꞌ Yakop sin annaon nasaitan Betel. Oras sin he noi nhaumaak kuan Efrata (es reꞌ Betlehem), antea in oors aa goen he bi Rahel nahoniꞌ. Mes in nahoniꞌ nok susat. \v 17 Oras in nakes-kees feꞌ, bifee atuis ee natoon ee mnak, “Ain Rahel! Amhaꞌtain ho neek maan. Ho aanh ii mone!” \v 18 Oras bi Rahel he noi natfeek, in nakanab riꞌanaꞌ naan, naiꞌ \it Ben-Oni\it* (reꞌ in aꞌmoufn ii, ‘riꞌanaꞌ naꞌko au susat-nanaꞌrenat’). Rarit in natfeek. Mes naiꞌ Yakop nakanab riꞌanaꞌ naan, naiꞌ \it Benjamin\it* (reꞌ in oetn ii nak, ‘riꞌanaꞌ nbi au ꞌnimak aꞌneꞌu’). \p \v 19 Rarit sin nsuub bi Rahel nbi ranan reꞌ he tnao teu Efrata in ninin, (reꞌ oras ia in kaan ee, Betlehem). \v 20 Rarit naiꞌ Yakop nahakeꞌ faut natef es anbi naan. Bi Rahel in faut natef naan, et na feꞌ, tar antea oras ia. \s1 Naiꞌ Yakop in aanh ein \p \v 21 Rarit naiꞌ Yakop\f + \fr 35:21 \ft Tuis uab Ibrani nak ‘Israꞌel’. Israꞌel ma Yakop naan, kanaf nua, tuaf meseꞌ.\f* nananiꞌ bare piut-piut. Neot es, in nahakeꞌ tenas anbi tobe baik maꞌnopoꞌ Eder in aon bian. \v 22 Oras sin nbin naan ate, naiꞌ Ruben antuup nok in aamf ee in fee panaꞌ bi Bilha. Naiꞌ Yakop nahiin rasi naan. \p Naiꞌ Yakop in aan moen ein, tuaf boꞌes am nua. \m \v 23 Bi Lea in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Ruben (naiꞌ Yakop in aan moen unu), naiꞌ Simeon, naiꞌ Lewi, naiꞌ Yahuda, naiꞌ Isaskar, ma naiꞌ Sebulon. \m \v 24 Bi Rahel in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Yusuf ma naiꞌ Benjamin. \m \v 25 Bi Rahel in ate bi Bilha in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Dan ma naiꞌ Naftali. \m \v 26 Rarit bi Lea in ate bi Silpa in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Gat ma naiꞌ Aser. \p Nahonis riꞌaan ein naan anbin Padan Aram. \s1 Naiꞌ Yakop in amaf naiꞌ Isak anmaet \p \v 27 Rarit naiꞌ Yakop nnao nmakius in amaf naiꞌ Isak anbi Mamre anpaumaak kuan Kiryat-Arba (kuan naan, oras ia, in kaan ee, Hebron). Unuꞌ te, in naꞌif naiꞌ Abraham natua nbi bare naan amsaꞌ. \v 28-29 Naiꞌ Isak anmoin naan toon nautn es boꞌ fanu te (180), naꞌ in nmaet. Rarit in anah naiꞌ Esau ma naiꞌ Yakop, ansuub ee. \c 36 \s1 Naiꞌ Esau in sufan-kaꞌun \p \v 1 Naiꞌ Esau in sufan-kauꞌn ein esan reꞌ ia. In kanan es antein, es reꞌ naiꞌ Edom. \v 2 Naiꞌ Esau nsao riꞌ feot munif nua naꞌkon pah Kanaꞌan. Tuaf es, bifee naꞌko atoin Hetes, kaan ee bi Ada, naiꞌ Eron in aan feto. Es anteniꞌ atoin Hebis. In kaan ee, bi Ohoribama. In aamf ee, kaan ee naiꞌ Anah, ma in naiꞌf ee, kaan ee naiꞌ Sibeon. \v 3 Naiꞌ Esau nsao naiꞌ Ismaꞌel in aan feot goes amsaꞌ, kaan ee bi Basmat. Bi Basmat in naof ee, es reꞌ naiꞌ Nebayot. \p \v 4 Naiꞌ Esau in fee unu, bi Ada, nahoniꞌ naiꞌ Elifas. Bi Basmat nahoniꞌ naiꞌ Rehuel. \v 5 Rarit bi Ohoribama nahoniꞌ naiꞌ Yeus, naiꞌ Yaram, ma naiꞌ Kora. Naiꞌ Esau in aanh ein ok-okeꞌ, nahoniꞌ sin anbin pah Kanaꞌan. \p \v 6 Neot es, naiꞌ Esau nfooꞌ neu pah es aꞌtetaꞌ, naꞌroo naꞌko naiꞌ Yakop. In neik in fee-anah, ameupt ein, muꞌit ma ꞌmuiꞌf ein ok-okeꞌ. \v 7 Naiꞌ Esau nbaits on nok in orif naiꞌ Yakop, natuin sin muiꞌt ein namfaun, ma sin aꞌmuꞌik bian, amfaun ii kah. Onaim sin naheun bare naan een. \v 8 Etun naiꞌ Esau (es reꞌ naiꞌ Edom), annao natua nbi baer maꞌtoeꞌf ein et Seir. \p \v 9 Naiꞌ Esau in sufan-kauꞌn ein, reꞌ sin nteek nain je mnak, ‘atoin Edomas’, esan reꞌ ia: sin natuan nbin baer maꞌtoeꞌf ein et Seir. \m \v 10-13 Naiꞌ Esau in fee bi Ada, nahoniꞌ riꞌaan moen jes, kaan ee naiꞌ Elifas. Naiꞌ Elifas in aan moen ein tuaf niim, esan reꞌ: naiꞌ Teman, naiꞌ Omar, naiꞌ Sefo, naiꞌ Gatam ma naiꞌ Kenas. Naiꞌ Elifas anmuiꞌ fee panaꞌ, kaan ee bi Timna. In nahoniꞌ riꞌaan moen jes, kaan ee naiꞌ Amalek. \m Naiꞌ Esau in fee bi Basmat nahoniꞌ riꞌaan moen jes, kaan ee naiꞌ Rehuel. Naiꞌ Rehuel nahoniꞌ aan mone haa, esan reꞌ: naiꞌ Nahat, naiꞌ Sera, naiꞌ Sama, ma naiꞌ Misa. \m \v 14 Naiꞌ Esau in fee bi Ohoribama, reꞌ naiꞌ Anah in aan feto, ma reꞌ naiꞌ Sibeon in upuf naan, nahoniꞌ riꞌaan mone teun, esan reꞌ: naiꞌ Yeus, naiꞌ Yaram, ma naiꞌ Kora. \m \v 15-16 Naiꞌ Esau in sufan-kauꞌn ein anbaits ok amfaun ma njarin uuf-uuf. Es-es ate nok kuun sin aꞌnaak uuf. Naiꞌ Esau in aan moen unu naiꞌ Elifas aanh ein, njarin aꞌnakat neu uuf Teman, aꞌnakat neu uuf Omar, aꞌnakat neu uuf Sefo, aꞌnakat neu uuf Kenas, aꞌnakat neu uuf Kora, aꞌnakat neu uuf Gatam, ma aꞌnakat neu uuf Amalek. Sin arsin reꞌ naan, naiꞌ Esau nok in fee bi Ada sin suufk ein. \m \v 17 Naiꞌ Esau in anah naiꞌ Rehuel in aanh ein anjarin aꞌnakat neu uuf Nahat, aꞌnakat neu uuf Sera, aꞌnakat neu uuf Sama, ma aꞌnakat neu uuf Misa. Sin arsin reꞌ naan, naiꞌ Esau nok in fee bi Basmat sin suufk ein. \m \v 18 Naiꞌ Esau nok in fee bi Ohoribama sin aanh ein, anjarin aꞌnakat neu uuf Yeus, aꞌnakat neu uuf Yaram, ma aꞌnakat neu uuf Kora. \p \v 19 Uuf ein reꞌ naan ok-okeꞌ, naiꞌ Esau in sufan-kaꞌun sin. \s1 Naiꞌ Seir in sufan-kaꞌun \p \v 20-21 Anbi bare naan amsaꞌ, anmuiꞌ naan atoin Horis es, in kaan ee naiꞌ Seir. In aanh ein anbaits ok anjarin uuf-uuf amfaun, es-es ate nok in aꞌnakat. Rarit in aanh ein anjarin aꞌnakat neu uuf Rotan, aꞌnakat neu uuf Sobar, aꞌnakat neu uuf Sibeon, aꞌnakat neu uuf Anah, aꞌnakat neu uuf Dison, aꞌnakat neu uuf Eser, ma aꞌnakat neu uuf Disan. \m \v 22 Naiꞌ Rotan in aanh ein, esan reꞌ naiꞌ Hori, ma naiꞌ Heman (naiꞌ Rotan in feotf ee es reꞌ bi Timna). \m \v 23 Naiꞌ Sobar in aanh ein, esan reꞌ: naiꞌ Arwan, naiꞌ Manahat, naiꞌ Ebal, naiꞌ Sefo, ma naiꞌ Onam. \m \v 24 Naiꞌ Sibeon in aanh ein, esan reꞌ: naiꞌ Aya, ma naiꞌ Anah. Naiꞌ Anah in es reꞌ niit oe maat maputuꞌ nbi baer ruman oras in natuuk in aamf ee bikaes keledai ngguin. \m \v 25-26 Naiꞌ Anah in aan feot goe, es reꞌ, bi Ohoribama. Ma in aan moen je, es reꞌ naiꞌ Dison. Naiꞌ Dison in aanh ein, esan reꞌ: naiꞌ Hemdan, naiꞌ Esban, naiꞌ Yitran, ma naiꞌ Keran. \m \v 27 Naiꞌ Eser in aanh ein, esan reꞌ: naiꞌ Birhan, naiꞌ Saꞌaban, ma naiꞌ Akan. \m \v 28 Naiꞌ Disan in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Us ma naiꞌ Aran. \m \v 29-30 Onaim aꞌnaak uuf ein atoin Horis sin, esan reꞌ: naiꞌ Rotan, naiꞌ Sobar, naiꞌ Sibeon, naiꞌ Anah, naiꞌ Dison, naiꞌ Eser, ma naiꞌ Disan. Sin arsin natuan nbin pah Seir. \s1 Pah Edom in uisf ein \p \v 31 Oras pah Israꞌel ka nmuiꞌ fa usif fa feꞌe te, anbi pah Edom anmuꞌi nrair usif. Sin kaank ein anmaktun-tuin ein, esan reꞌ: \m \v 32 Sin nait naiꞌ Beor in anah naiꞌ Bera, njair usif nbi kota Dinhaba. \m \v 33 Oras naiꞌ Bera nmaet, naiꞌ Yobap anseun ee njair usif. In aamf ee, kaan ee naiꞌ Sera naꞌko kuan Bosra. \m \v 34 Oras naiꞌ Yobap anmaet, naiꞌ Husam anseun ee njair usif. Naiꞌ Husam naan, naꞌko atoin Temanas sin pah. \m \v 35 Oras naiꞌ Husam anmaet, naiꞌ Hadat anseun ee njair usif. In aamf ee, kaan ee naiꞌ Bedat naꞌko kuan Abit. (In reꞌ naan, es reꞌ niis atoin Midianas sin, oras sin nmakenan nbin pah Moap.) \m \v 36 Oras naiꞌ Hadat anmaet, naiꞌ Samra anseun ee njair usif. Naiꞌ Samra naan, naꞌko kuan Masreka. \m \v 37 Oras naiꞌ Samra nmaet, naiꞌ Saul anseun ee njair usif. Naiꞌ Saul naan naꞌko kuan Rehobot et noe je panin. \m \v 38 Oras naiꞌ Saul anmaet, naiꞌ Baꞌal-Hanan anseun ee njair usif. In aamf ee, kaan ee naiꞌ Akbor. \m \v 39 Oras naiꞌ Baꞌal-Hanan anmaet, naiꞌ Hadar anseun ee njair usif. Naiꞌ Hadar naan, naꞌko kuan Pau. In fee je, kaan ee bi Mehetabel. Bi Mehetabel in aamf ee, kaan ee naiꞌ Matret. Ma in naiꞌf ee, kaan ee naiꞌ Mesahap. \p \v 40-43 Onaim aꞌnaak uuf ein reꞌ npoin ma nboran naꞌkon naiꞌ Esau in suufk ein esan reꞌ: naiꞌ Timna, naiꞌ Arwa, naiꞌ Yetet, naiꞌ Ohoribama, naiꞌ Era, naiꞌ Pinon, naiꞌ Kenas, naiꞌ Teman, naiꞌ Mipsar, naiꞌ Magdiel, ma naiꞌ Iram. Sin es-es ate, nakanab sin pah anpaek kuuk sin kaank ein. \p Onaim sin reꞌ naan ok-okeꞌ, naiꞌ Esau in sufan-kaꞌun. Naiꞌ Esau njair aam uuf neu atoin Edomas sin. \c 37 \s1 Naiꞌ Yakop anfain neem neu pah Kanaꞌan \p \v 1-2a Reꞌ ia, naiꞌ Yakop sin retaꞌ. Neon goes ii, naiꞌ Yakop anfani nteniꞌ, ma natuan nbin pah Kanaꞌan, reꞌ in amaf naiꞌ Isak natua nbi naan naꞌko unuꞌ. \s1 Naiꞌ Yusuf nok in taatf ein \p \v 2b Oras naan, naiꞌ Yakop in aanh es naꞌko in fee bi Rahel, kaan ee naiꞌ Yusuf. Oras in nmoin naan toon boꞌes am hiut, in nok in taatf ein natiꞌ te sin nnaon ntiut sin aꞌbibin ma ꞌbib-kasen buꞌ-buaꞌ. In taatf ein, naiꞌ Yakop in fee bi Bilha ma bi Silpa sin aanh ein. Naiꞌ Yusuf reꞌ ia, in aktutaꞌ uab neu in amaf, anmatoon nok in taatf ein sin aꞌmoeꞌk ein. \p \v 3 Oras nahoniꞌ naiꞌ Yusuf, naiꞌ Yakop namnais jen. Etun in nneek nanesib naiꞌ Yusuf naꞌko in anah bian sin. Neot es naiꞌ Yakop ansoo baru mnaun es reokn ii kah,\f + \fr 37:3 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani in kata bian bisa in aꞌmoufn ii ‘baru mnanuꞌ reꞌ in asnaan ee namaas humaꞌ-humaꞌ’, aiꞌ ‘baru mnanuꞌ amasat’, es reꞌ baru mnanuꞌ nok in aꞌniimk ein amnaun ein.\f* ma nfee je neu naiꞌ Yusuf. \v 4 Oras in taatf ein nitan nak sin aamf ee nneek nanesib neu naiꞌ Yusuf ate, sin nsaken naiꞌ Yusuf, tar antea sin ka nromin fa he naꞌuab ein nok ne. \p \v 5-7 Fai jes, naiꞌ Yusuf namnei. Rarit in natoon amneit naan neu in taatf ein am nak, “Hae! Hi mneen feꞌ! Au umnei mnak hit tfuut hit maak-gandum sin atbi rene. Onaim au maak reif ein reꞌ mafuut ein naan, anfeen anhaken amneof aah. Mes hi maak ein anhaken nfuun naan au ngguin, rarit naꞌruir ein ma naꞌbesan neun au ngguin.” Annenan on naan ate, in taatf ein ansaken anteinꞌ ee. \p \v 8 Rarit sin nakainaꞌ naiꞌ Yusuf am nak, “Hoe! Ho mak oniꞌ ho he mjair usif he muprenat kai, oo?” Sin nsaekn ee maꞌtaniꞌ, natuin in natoon amneit naan neu sin. \p \v 9 Rarit naiꞌ Yusuf namnei ntein. Onaim in natoon neu in taatf ein am nak, “Hae! Au umnei ꞌtein. Au ꞌiit manas, funan, ma kfuun boꞌes am meseꞌ. Sin naꞌruir ein ma naꞌbesan kau rek-reko.” \v 10 Oras naiꞌ Yusuf natoon anrair mneit naan neu in amaf ma in taatf ein ate, in aamf ee napuun naiꞌ Yusuf ma nakain ee maꞌtaniꞌ mnak, “Mnei saaꞌ na es reꞌ naan! Ho mutenab mak, au ꞌok ho ainaꞌ ma sin ho tataꞌ sin neman he nneek ho haem ein naan, aa oo? Ho reokm ii!” \v 11 Onaim naiꞌ Yusuf in taatf ein nsaken batuur-batuur. Mes in aamf ee natenab mneit ein naan anbi in nekan. \s1 Sin naꞌsosaꞌ naiꞌ Yusuf he njair ate nbi pah Masir \p \v 12 Neot es, naiꞌ Yusuf in taatf ein neik sin aamf ee in aꞌbibin ma ꞌbib-kasen annaon npaumak-maak kuan Sikem. \v 13 Ka ꞌroo fa te, in aamf ee nak, “Usu! Ho tataꞌ sin natukun muꞌit anpaumak-makan etan Sikem. Onaim ho mubarab he mnao mkius miit sin feꞌ.” \p Naiꞌ Yusuf nataah am nak, “Reko, tua.” \p \v 14 Onaim in aamf ee nak, “Ho mnao mkius miit sin ho tataꞌ nok muꞌit ein feꞌ. Sin on mee? Rekon aa oo, aiꞌ on mee? Rarit ho mfain uum he mutoon kau.” \p Rarit naiꞌ Yusuf annao nasaitan amneraꞌ pah Hebron ma nkono ntea Sikem. \v 15 Antea nee te, in naim sin anfuun am nateef anbin amneraꞌ huun naan. Oras in nateef tuaf es, tuaf naan nataan ee mnak, “Ho maim saaꞌ?” \p \v 16 Naiꞌ Yusuf nataah am nak, “Aam, au ꞌaim sin au tataꞌ. Sin napooꞌ neik hai muiꞌt ein he naꞌekuꞌ sin anpaumak-maak anbin bare ia. Aiꞌ ho miit sin, tua?” \p \v 17 Tuaf naan nataah ee mnak, “Sin ka etan fa ia ntenin. Mes sin nak am he nnaon nteinꞌ ein anpaumak-maak kuan Dotan.” \p Rarit naiꞌ Yusuf annao natuin sin, tar in niit sin anbin Dotan. \v 18 Mes oras naiꞌ Yusuf feꞌe nbi ꞌroo, sin niit anrair je. Onaim sin nmaꞌakoran he nroor goe. \v 19 Rarit sin nmaꞌuab ein am nak, “Hi mkius miit. Amneit ee neem een! \v 20 Naa, iim nai he troor tisan. Rarit hit tait itpoirn ee neu koon hain es anbi ia.\f + \fr 37:20 \ft a: Koon hain ein reꞌ ia, natiꞌ te sin npaek sin he ntoroꞌ oe uran. Tuis uab Ibrani amfaun antuin am nak, ‘atoniꞌ naꞌkon pah Midian’. Ahinit bian nak, atoin Midianas ma atoin Ismaelas, kanaf nua neu pah meseꞌ. Sin reꞌ naan naꞌkon naiꞌ Ismaꞌel in suufk ein, ma sin natuan nbin pah Midian. (Amrees \ft \+it Afeek Rasi sin\+it* 8:22-24). Ahinit bian anteniꞌ nak, atoin Midianas ma atoin Ismaelas pah nua, mes sin arsin araakn ein.\f* Rarit hit tatonan hit amaꞌ mtak, muiꞌ fui ngguin anpius goe ma neku nrair je goen! Maut he hit tkius tiit in amneit ein on mee!” \p \v 21 Anneen on naan ate, in tataf naiꞌ Ruben naim raan aꞌpoꞌi he nafetin naan naiꞌ Yusuf. Onaim in nakainaꞌ in oirf ein am nak, “Hae! Hit kais atroor goe! \v 22 Reko nneis, hit tꞌokar tataam ee teu koon haniꞌ reꞌ ia. Bare ia, baer ruman. Onaim ka tiit fa tuaf reꞌ nahiin moꞌet ia. Asar hit kaisaꞌ tniimn ee he naaꞌ ii nsai.” In naꞌuab on naan, natuin in he nafetiꞌ naiꞌ Yusuf he nreun nggoe he nfain. \p \v 23 Oras naiꞌ Yusuf neem antea te, sin nheek je ma nhoroꞌ nain in baur reko naan. \v 24 Rarit sin nheer anfoont ee, ma nꞌokar nataam ee neu koon haniꞌ naan. \p \v 25 Rarit sin ntebi nfanin ma nbukaen. Sin feꞌe nbukaen on naan ate, nok askeken sin niit atoniꞌ puukn es neman. Pukan amneemt ein naan anpaken bikaes unta. Sin nasaeb ein abruaꞌ he nraakn ein. Baer raakn ein naan esan reꞌ: hau foo meniꞌ in oen, bumbu humaꞌ-humaꞌ, ma hau reꞌu humaꞌ-humaꞌ. Ankis-kisun ate, pukan amneemt ein naan, atoin Ismaelas sin reꞌ neman naꞌkon kuan Gireat. Sin he nnaon neu bare ꞌroo neun pah Masir. \p \v 26 Rarit naiꞌ Yahuda naꞌuab neu in orif-taatf ein am nak, “Hae! Reko nneis on nai. Hit kais atroor goe. Hit tapein saaꞌ? Maski on mee msaꞌ, hit ka neu he taꞌkoroꞌ taan fa in naaꞌ. \v 27 Reko nneis hit taꞌsoos ee teu atoin Ismaelas sin. Maski hit tmoeꞌ je on mee msaꞌ, hit oir hoin aa. Onaim hit kaisaꞌ tniim ne.” Rarit sin nmaktuinaꞌ rasi naan. \p \v 28 Onaim oras atoin araakn ein naan\f + \fr 37:28 \ft b: Atoin ahiint ein natonan am nak, oras naan sin naꞌsosaꞌ aet munif es ate, roi mutiꞌ fuaꞌ boꞌ nua.\f* he nkonon ate, naiꞌ Yusuf in taatf ein anheer napoitn ee naꞌko konaꞌ naan. Onaim sin naꞌsoos ee neu atoin Ismaelas sin. In oosn ii roi mutiꞌ fuaꞌ boꞌ nua. Rarit asoost ein naan neik naiꞌ Yusuf antean pah Masir. \p \v 29 Oras sin naꞌsosaꞌ naiꞌ Yusuf ate, naiꞌ Ruben ka nahiin fa. Onaim oras in nnao neu konaꞌ naan ate, in naskeek, natuin naiꞌ Yusuf ka et na fa heen. Rarit in npius nakratiꞌ in paken anbi in aon, natuin in nsuus anmaet. \v 30 Onaim in ntebi nfain neu in oirf ein am nak, “Airoo! Naiꞌ Usu ka et fa koon ee! Oras ia au he unsaaꞌ aꞌtein?” \p \v 31 Rarit sin nroro ꞌbiib jes. Sin nait naiꞌ Yusuf in baur reko naan, ma nateep ee neu naaꞌ naan. \v 32 Rarit sin nait baur manaaꞌ naan ma neik je neu sin amaf, ma natonan am nak, “Aam! Hai mait baru ia. Amkius miit ee. Kais-kaisaꞌ naiꞌ Usu in baru.” \p \v 33 Ankius baru naan ate, naiꞌ Yakop nahiin nain je neu in aanh ee baru. Onaim in nataah am nak, “Airoo! Batuur, au aanh ee in baur gui es reꞌ ia. Ka tahiin neu muiꞌ fui ngguin npius niis ne et mee. Airoo! Au aanh ee nmate nrair!” \p \v 34 Rarit naiꞌ Yakop anpius nakratiꞌ in baru, ma ntainuus aꞌkaor bijae maaꞌ, natuin in nsuus ma nnanaꞌreen.\f + \fr 37:34 \ft Naiꞌ Yakop anpius in baru, onaim in nseun ee anpaek tai maꞌfafaꞌ naꞌko ꞌkaor bijae maaꞌ, on reꞌ atoin Yahudi sin natiꞌ te anpaek je oras sin ne nmaten.\f* In nkae nmeꞌ-meꞌur aꞌroo neu in anah naan. \v 35 In aan mone ma aan feto neman ma nhaan mau goe, mes ka nabeiꞌ je fa. In naꞌuab am nak, “Kahaf! Au of aꞌsuus ma ꞌnanaꞌreen tar antea au ꞌmaet. Natuin au ka neu he ꞌnikaꞌ fa au anah reꞌ ia.” Onaim naiꞌ Yakop ansuus ma nnanaꞌreen piut, natuin in namnau in anah naiꞌ Yusuf. \p \v 36 Oras naiꞌ Yakop feꞌ ansuus on naan ate, araakn ein naan\f + \fr 37:36 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani ntui nak atoin araakn ein naan ‘atoin Midianas’.\f* antean nrarin pah Masir. Sin neik naiꞌ Yusuf ma naꞌsoos ee neu kaes kouꞌ goes, kaan ee naiꞌ Potifar. In reꞌ ia, usif pah Masir in aꞌnaak paot. \c 38 \s1 Naiꞌ Yahuda ma in aan nanef bi Tamar \p \v 1 Rarit naiꞌ Yahuda nnao nasaitan in orif-tataf sin, ma natua nok in soob reko naiꞌ Hira anbi kuan Aduram. \v 2 Anbi naan, anmuiꞌ aꞌnaef es, atoin Kananas, in kaan ee naiꞌ Sua. Naiꞌ Yahuda anroim in aan feot goes. Rarit in nsao goe. Onaim in nahoniꞌ riꞌaan mone nmaktun-tuin ein. \v 3 Aan moen unu, sin nakaanb ee naiꞌ Er. \v 4 Aan mone tnanaꞌ, sin nakaanb ee naiꞌ Onan. \v 5 Rarit aheit suus goe, kaan ee naiꞌ Sera. Oras nahoniꞌ naiꞌ Sera, sin nfoꞌon neu kuan es, in kaan ee, Kesip. \p \v 6 Oras aan moen unu naiꞌ Er naꞌnae te, naiꞌ Yahuda nnao neik ripaꞌ-okoꞌ ma ntoitn ee riꞌ feot munif es, in kaan ee bi Tamar. Rarit naiꞌ Er ansao bi Tamar. \v 7 Mes naiꞌ Er naan atoin maufinu. Es naan ate, Uisneno nhukun naꞌmate. Onaim naiꞌ Er nmaet, mes ka nmuiꞌ fa anah. \p \v 8 Rarit naiꞌ Yahuda nreun aan mone tnaan ee mnak, “Onan! Ho tataꞌ nmate nrair, mes in ka nmuiꞌ fa anah. Onaim oras ia, tatuin atoni mnais ein sin haart ii te, ho ro he msenuꞌ ho tataꞌ he msao in fee. Nok ranan naan ate, maut he ho muhoniꞌ riꞌanaꞌ neu ho tataꞌ in sapaan.” \p \v 9 Naiꞌ Onan nahiin harat naan. Mes in ka nroim fa he nahoniꞌ neu in tataf naiꞌ Er. Onaim karu in ntuup nok bi Tamar ate, in akmii oen ee nꞌoop ee npoi henatiꞌ bi Tamar kais naꞌapuꞌ he nahoniꞌ. \v 10 Naiꞌ Onan anmoeꞌ on naan, onaim natoꞌob niis Uisneno. Etun Uisneno nhukun niis ne msaꞌ. \p \v 11 Oras naiꞌ Yahuda nkisu te in aan moen nuaꞌ ein reꞌ ansao bi Tamar naan anmaten ate, in natiun gon. In natenab, kais-kaisaꞌ in aan moen aheit susu naiꞌ Sera nsao bi Tamar ate, of in nmate msaꞌ. Onaim in nnao natonan in nanef bi Tamar am nak, “Tamar! Reko nneis ho mfain meu ho mahoin ein. Karu au anah naiꞌ Sera naꞌnae te, naꞌ ho mfain uum he msao.” Rarit bi Tamar anfain. \p \v 12 Ka ꞌroo fa te, naiꞌ Yahuda in fee je nmaet. Onaim in nkae ma nsuus tar antea neon nuukt ein namsopun ate,\f + \fr 38:12 \ft Tatuin sin harat, karu atoin es in fee je nmaet, sin ka nnaon fa neun mee, ma sin npaken tai-nukat. Antea funan fauk feꞌe te naꞌ namsoup.\f* in noꞌen in partei naiꞌ Hira, he sin nua sin annaon neun kuan Timna. Anbi naan, atoin ein ankateer aꞌbib-kaesn ein sin fuunk ein, he naꞌsosaꞌ sin. Akateers ein namfa-faun ma sin feest ein amsaꞌ. \p \v 13 Onaim biak ein natonan bi Tamar am nak, “Ho aam babaꞌ annao et Timna, he nꞌurus tua akateer funu neu in aꞌbib-kaesn ein.” \p \v 14 Oras naan, naiꞌ Yahuda in aan moen aheit suus goe naꞌnae nrair. Mes bi Tamar nahini nrair nak in aam baabf ee ka nroim fa he naiꞌ Sera nsao goe. Onaim bi Tamar naim raan aꞌpoꞌi he naꞌtuiꞌ in sapaan. Onaim in nsenuꞌ nain in tai-baun ein, rarit in npaek tai-paek reko. In npaek poꞌuk ma nsakruub naan in human. Rarit in nnao ntoko nbi enoꞌ he ttaam teu kuan Enaim, nbi haa reꞌ ranan he tnao teu Timna. \v 15 Oras naiꞌ Yahuda nnao npeoꞌ kuan naan in rana ꞌtamas, in niit bifee jes. In natenab nak oniꞌ bifee aꞌhakeꞌ, natuin bi Tamar in paekn ee on reꞌ bifee aꞌhaek ein. Anneis-neis in nkuub naan in human. \v 16 Naiꞌ Yahuda ka nahiin naan fa nak, bifee naan in aan nanef. Onaim in nnao npaumaak bifee naan, ma nataan ee mnak, “Hae! Karu ho mromi te, au ꞌtuup ꞌok ko. Ho mtoit fauk?” \p Mes bi Tamar nataah am nak, “Es reꞌ ho, tua. Ho roim maan on mee te, au utuin aah.” \p \v 17 Naiꞌ Yahuda ntaabr ee mnak, “On mee karu au ꞌfee ko ꞌbib jes ate, ho mromi, oo?” \p Rarit bi Tamar nataah am nak, “Reko, tua. Asar ho mfee kau baer es feꞌ. Rekaꞌ-rekaꞌ ho msonuꞌ ꞌbibi naan, naꞌ ho mtoup mufaniꞌ ho baer tarun sin.” \p \v 18-19 Onaim naiꞌ Yahuda nataan anteinꞌ ee mnak, “Au he ꞌfee ko baer saaꞌ?” \p Bi Tamar nataah am nak, “Ho mfee kau baer marunaꞌ reꞌ ho muꞌheek je naan nok nain in tanin. Rarit ho teas naan amsaꞌ.” Onaim naiꞌ Yahuda nfee baerꞌ ein naan. \p Rarit sin nua sin nmakonin. Rarit bi Tamar anfain. In nhoroꞌ nain in tai-paek rekon naan ma in poꞌuk, rarit in npaek nafaniꞌ in tai-baun ein. Namuni te, bi Tamar annaben nak in naꞌapuꞌ nrair. \p \v 20 Ka ꞌroo fa nteniꞌ te, naiꞌ Yahuda ntoit babat naꞌko in soob reko naiꞌ Hira mnak, “Ho meiki ꞌbibi ia meu bifee aꞌhakeꞌ reꞌ et Enaim, he mtoup maan kau au baerꞌ ein reꞌ in nnaaꞌ sin.” Naiꞌ Hira nnao ntea Enaim. In nataan neu-mneem, mes ka niit aiꞌ nateef fa bifee naan. \v 21 Onaim in nataan abitan bare naan am nak, “Au he utaan ꞌaan, tua. Hi miit bifee aꞌhakeꞌ es, reꞌ natiꞌ te antok-toko nbi kuan ee in enoꞌ ꞌtaamn ee, oo? In et mee?” \p Mes sin natahan am nak, “Aam, ka tiit fa bifee aꞌhakeꞌ et ia.” \p \v 22 Onaim naiꞌ Hira nfain neem neu naiꞌ Yahuda. In natoon am nak, “Au ka uteef ꞌok ꞌaan fa bifee naan. Au ꞌaim ma ꞌhae ꞌmaet, mes abitan nee nak, ka tiit fa bifee aꞌhakeꞌ nbi naan.” \p \v 23 Naiꞌ Yahuda nataah am nak, “Maut he in paar baerꞌ ein naan! Asar biak ein kais namaebaꞌ kit. Natuin au he ꞌbaen, mes hit ka tateef fa bifee naan ate.” \p \v 24 Ankoon funan teun on naan ate, tuaf bian annaon ma natonan naiꞌ Yahuda mnak, “Ho aan nanef bi Tamar naan, anmoeꞌ jon on reꞌ bifee aꞌhakeꞌ. Oras ia in naꞌapuꞌ.” \p Anneen on naan ate, naiꞌ Yahuda natoꞌo nmaet. Rarit in nreun tua atonas naan am nak, “Amnao mheer meik kau bifee naan neem neu ia, he ttout goe ꞌhon-honis!” \p \v 25 Rarit sin nnaon ma nheer neik bi Tamar. Mes in nait napoin baer mamarak ma teas naan. Onaim in nreek tuaf he nnao natoon neu in aam baabf ee mnak, “Aam. Amtae murek-rekoꞌ baerꞌ ein reꞌ ia feꞌ. Tuaf reꞌ nmuiꞌ baer mamarak ma teas reꞌ ia, in es reꞌ naꞌapub kau.” \p \v 26 Ankius niit baerꞌ ein naan ate, naiꞌ Yahuda nahiin nain nak baerꞌ ein naan, ro iin na. Rarit in naꞌuab am nak, “Batuur! Bifee naan ka nsaan fa. Au es reꞌ asanat. In ntoom. Amneon ii, au ro he usaob ee nok au anah naiꞌ Sera, mes au es reꞌ ka ꞌromif. Amnao mifeitn ee nai!” Rarit naiꞌ Yahuda ka ntuup nabua ntein fa nok bi Tamar. \p \v 27 Bi Tamar in oras he nahoin ii ntea goen. Onaim in nahoniꞌ riꞌaan koen. \v 28 Oras in nahoniꞌ, riꞌaan es napoit nahunun in aꞌniman. Bifee atuis mahoin ee nfutuꞌ aab meꞌe nbi in aꞌniman. In nak, “Reꞌ ia, es reꞌ ahunut.” \v 29 Mes riꞌanaꞌ naan anheer nataam in aꞌniimn ee nfain. Rarit akoet ee npoi nahuun. Onaim bifee atusis naan nak, “Hoe. Ho ro maꞌtain, oo! Etun ho muꞌsetiꞌ ma mpoi muhuun!” Rarit sin nakanab riꞌanaꞌ naan naiꞌ Peres (reꞌ in oetn ii nak, ‘naꞌsetiꞌ npoi’). \v 30 Rarit naꞌ in orif reꞌ mafuut aab meꞌe naan anpoi. Sin nakaanb ee naiꞌ Sera (in oetn ii nak ‘meeꞌ rare’). \c 39 \s1 Naiꞌ Yusuf, ma kaes koꞌu Potifar in fee \p \v 1-2 Neon goes ii, atoin Ismaelas sin neik naiꞌ Yusuf annao neu pah Masir. Anbi naan, anmuiꞌ kaes kouꞌ goes, kaan ee naiꞌ Potifar. In reꞌ naan, aꞌnakat neu areꞌ soraurs ein reꞌ npao usif pah Masir in sonaf. Naiꞌ Potifar ansoos naiꞌ Yusuf naꞌko araakn ein naan, he in nait je njair ate nbi in umi. Anbi naan, UISNENO anturun naiꞌ Yusuf. Es naan ate, in meupn ein ok-okeꞌ nanaob ok nok reko. \v 3 In aam uisf ee nkius naiꞌ Yusuf in meupn ein naan ro reko, in nahiin batuur-batuur nak UISNENO nturun ma nbaab naiꞌ Yusuf. \v 4 Es naan ate, aam usiꞌ naan anromi haa naiꞌ Yusuf, ma npirsai je. Onaim in nait naiꞌ Yusuf anjair mandoor neu in umi. In nnonaꞌ in uim je he naiꞌ Yusuf anꞌurus. In baer pusaak ein, naiꞌ Yusuf es anꞌurus sin amsaꞌ. \v 5 Natuin naiꞌ Yusuf natua nbi naan, es naꞌ Uisneno nfee tetus neu in aam usif, atoin Masir naan. In uim je nanan, in pusaak ein, in rene-poꞌon, ma in mepun naan nanaob ok nok reko. \v 6 Oras naiꞌ Potifar niit naiꞌ Yusuf in meupn ein reko ok-okeꞌ, in ka natenab fa saaꞌ-saaꞌ antein. In nahini haa he naah. \p Oras naan, naiꞌ Yusuf in aon ma in human, reokn ii kah een. \v 7 In natua nbi nee feꞌ ka ꞌroo fa, mes naiꞌ Potifar in fee je, ntaam neek neu ne. Onaim in naꞌokiꞌ naiꞌ Yusuf he karu reko te sin nua sin antupan. \p \v 8 Mes naiꞌ Yusuf ka nroim fa. In nataah am nak, “Kais on naan, tua! Au aam usiꞌ Potifar anfee kau kuasa he ꞌurus in umi-moneꞌ. \v 9 Anbi umi ia, ka tiit fa tuaf reꞌ nnaaꞌ aprenat anneis kau. Aam usiꞌ nanaꞌat kau areꞌ saaꞌ-saaꞌ he ꞌurus sin. Mes in ka nanaꞌat ko fa neu kau. Nok ranan mee, au he ꞌmoeꞌ rais tafiꞌ reꞌ ia? Rasi naan, nasuir nok Uisneno In romin amsaꞌ!” \p \v 10 Maski on naan amsaꞌ, mes naiꞌ Potifar in fee je naꞌokiꞌ naiꞌ Yusuf piut. Mes naiꞌ Yusuf ka ntoe natuin ee fa. \p \v 11 Neot es, naiꞌ Yusuf antaam neu uim je he nkius mepu. Neno naan, ka tiit fa tuaf es anbi naan. \v 12 Onaim bifee naan neem ma nnaaꞌ naiꞌ Yusuf in baru, ma nheer ee mnak, “Uum nai! Hit nua kit atmes-mees. Uum he hit ttuup nai.” \p Mes naiꞌ Yusuf ka nroim fa. Onaim in nfoerait, tar antea in baru naan natpuuꞌ nain. Onaim in naen anpoi. Mes bifee naan annaaꞌ namaikaꞌ naiꞌ Yusuf in baru. \p \v 13 Oras naiꞌ Potifar in fee je niit naiꞌ Yusuf naen nasaitan in baur goe te, \v 14-15 in noꞌen ameupt ein, ma natonan sin am nak, “Hae! Hi iim he mkius miit! Feꞌe na atoin Ibranis naan, antaam anbi au keꞌen. In he nmoeꞌ reꞌuf neu kau, mes au ꞌkoaꞌ uher-heer. Amkius miit, in naen anporin in baru. Au moen ji, in nait neik naan kuun atoin maufinu ia he ntao namab-maeb ahaa kit!” \p \v 16 Onaim naiꞌ Potifar in fee je, nnaaꞌ baru naan, tar antea in moen je nfain neem. \v 17 Oras in moen je nfain neem ate, in natoon ee mnak, “Amneen! Atoin Ibrani reꞌ ho mait meik je neem nok kit naan, feꞌe na in ntaam neu nbi au keꞌen. In he nkoin kau nok aꞌsekeꞌ! \v 18 Mes au ꞌkoaꞌ uher-heer ma ꞌoꞌen ameupt ein. Onaim in naen namneuk, namaikaꞌ nain in baru ia.” \p \v 19 Anneen in fee je natoon on naan ate, naiꞌ Potifar natooꞌ reꞌuf. \v 20 Onaim in nreek tuaf ma nnaon nheek naiꞌ Yusuf. Onaim sin nataam ee nbi uisf ee in bui. \p \v 21 Mes UISNENO ka nnikaꞌ fa naiꞌ Yusuf. Etun In ntuurn ee piut, tar antea aꞌnaak bui naan anneek aah ee. \v 22 Rarit in npirsai naiꞌ Yusuf. Onaim in nfee ne kuasa he nꞌurus atoin bui ngguin ma areꞌ kanan mepu nbi bui je nanan. \v 23 Es naan ate, aꞌnaak bui naan in ka natenab fa meup saaꞌ-saaꞌ nbi bui. UISNENO nturun ma nbaab naiꞌ Yusuf piut-piut, es naꞌ in mepun nbi bui je nanaob ok nok reko. \c 40 \s1 Atoin bui nua namnein, ma naiꞌ Yusuf natoon sin oetk ein \p \v 1-3 Anbi bui naan, anmuiꞌ naan aꞌnaak mepu tuaf nua reꞌ anmeup nitan anbin usif pah Masir in sonaf. Es naꞌnaak mepu barab roitan bukae-mninut neu usif; ma es antein naꞌnaak mepu barab roitan bukae-kokis neu usif. Sin nua sin anmoꞌen sanat neu usif. Es naꞌ uisf ee natooꞌ, ma nataam sin neun bui. Onaim sin nabuan bare meseꞌ nok naiꞌ Yusuf anbin bui naan. \v 4 Rarit aꞌnaak bui naan naprenat naiꞌ Yusuf he nꞌurus aꞌnakat tuaf nua reꞌ naan. Sin nabuan nbin bui naan, tar antea oniꞌ toon es-aꞌnua. \p \v 5 Fai jes ate, tua nuaꞌ ein naan namnein. Es-es ate, nok in amneit aa kuun. Ma mneit ein naan amsaꞌ sin oetk ein ka humaꞌ meseꞌ fa. \v 6 Nokaꞌ on naan ate, naiꞌ Yusuf neem ma niit atoin nuaꞌ ein naan, sin huum fousun. \v 7 Onaim in nataan sin am nak, “Nansaaꞌ am es neno ia hi mhuum fous on naan?” \p \v 8 Onaim sin natahan am nak, “Fini na, hai mimnei. Mes hai ka mihiin fa in oten.” \p Rarit naiꞌ Yusuf nataah sin am nak, “Ka tiit fa mansian es, reꞌ he nahiin nain mneit ein sin aꞌmoufk ein naan, arahaa Uisneno es reꞌ nahiin sin. Mitoon miit kau hi mneit ein naan. Maut he au ꞌaim ꞌiit sin aꞌmoufk ein naꞌko Uisneno.” \p \v 9 Rarit aꞌnaak mepu barab roitan bukae-mninut neu uisf aan, natoon am nak, “On nai. Au umnei mnak, au ꞌiit hau anggur uuꞌ goes, \v 10 taef teun. Hau naan nanoo, nasuuf, ma nafua sanaꞌ mfa-faun tar namnatun. \v 11 Onaim au ꞌiit, au ꞌnaaꞌ uisf ee in aꞌkoom oe. Onaim au ꞌait hau naan in fuan amnatus, ma au ꞌaes ꞌeu ꞌkoom oe naan. Onaim au ꞌnoon ee ꞌeu uisf ee he nbukae.” \p \v 12 Anneen on naan ate, naiꞌ Yusuf natoon ee mnak, “Aam. Amneit naan in oetn ii on nai: taef teun reꞌ naan, in oetn ii neno teun. \v 13 Anbi neno teun amnemat reꞌ ia, uisf ee of napoitan ko naꞌko bui ia. Rarit in nasaeb nafani ꞌpiruꞌ-baru neu ko, he muꞌnaak amfain meu barab roitan bukae-mninut neu ne. \v 14 Karu ho uam aan reko on naan ate, kais amnikan kau, joo! Karu ho mneek kau te, mturun kau he mutoon meu uisf ee, he napoitan kau naꞌko bare ia. \v 15 Natuin, karu he tkius rais ji in amneon ii te, sin nait kau nok aꞌsekeꞌ naꞌko abitan Ibrani sin pah. Anbi bare ia msaꞌ, au ka ꞌmoeꞌ fa rais reꞌuf meseꞌ msaꞌ. Mes sin nheek kau ma nataam kau neu bui, on reꞌ atoin maufinu.” \p \v 16 Anneen niit amneit naan in oetn ii reokn ii kah, on naan ate, aꞌnaak barab roitan bukae-kokis neu uisf ee naꞌuab neu naiꞌ Yusuf am nak, “Baꞌe! Au umnei msaꞌ on nai: au ꞌsuu abaꞌ ktutaꞌ teun. \v 17 Abaꞌ ktutaꞌ faof ne, matuaꞌ nok kokis humaꞌ-humaꞌ neu usif. Mes koorn ein neman ma nabroor naan koiks ein reꞌ nbin au ꞌnakak.” \p \v 18 Anneen on naan ate, naiꞌ Yusuf nataah am nak, “Aam! Ho mneit naan in aꞌmoufn ii on nai: aab teun ein naan, sin oetk ein neno tenu msaꞌ. \v 19 Neno teun amnemat reꞌ ia, uisf ee of anreek tuaf he neem ankeut nain ho ꞌnakam. Rarit sin nkaton ho aom aꞌnaen naan neu nii maꞌaikaꞌ. Onaim koorn ein neman, npisun ma nabroor naan ho siis maan okeꞌ.” \p \v 20 Neno tenu nkoon on naan ate, nateef nok uisf ee in neon manohin. Onaim in nmoeꞌ fesat neu in aꞌnaak meupn ein ok-okeꞌ. In naprenat he sin nnaon napoitan aꞌnaak mepu tua nuaꞌ ein reꞌ etan bui. \v 21 Rarit in nasaeb ꞌpiruꞌ-baru nfain neu aꞌnaak barab roitan bukae-mninut, he nanaob nafaniꞌ in mepu. \p \v 22 Mes aꞌnaak barab roitan bukae-kokis neu uisf aan, sin nkaton in aon ee, natai nok saaꞌ reꞌ naiꞌ Yusuf in uaban. \p \v 23 Mes aꞌnaak barab roitan bukae-mninut naan, annikan nain naiꞌ Yusuf. \c 41 \s1 Naiꞌ Yusuf naꞌoteb usif pah Masir in amneit ein \p \v 1 Toon nua namsoup on naan ate, usif pah Masir namnei. In namnei mnak, in nhake nbi noe Nil in panin. \v 2 Nok askeken ate, in niit bijae hiut anpook anmaten. Bijaen ia sin aok ein narim-riman. Sin npoin naꞌkon noe naan in nanan, ma nekun huun anbin naan. \p \v 3 Rarit anmuiꞌ naan bijae hitu ntein, anpoin naꞌkon noe naan. Sin aok ein, nmaknau bousen. Sin nhaken npaumaak bijae apookt ein naan. \v 4 Rarit bijae amaknaut ein naan, anꞌoor naan bijae apookt ein naan. Onaim uisf ee naskeek anfeen aah. \p \v 5 Oras in antuup ma nfini nfain, in namnei ntein. In niit makaꞌ puniꞌ hiut anpoin naꞌko makaꞌ uuꞌ goes reꞌ mrian ii kah een. Sin puink ein koꞌu ma maꞌafaꞌ. \v 6 Rarit in niit antein makaꞌ puniꞌ hiut. Mes ain mapuut ee nfuu sin ma namnenen. Onaim sin nꞌaap ein. \v 7 Onaim maak aap ein naan anꞌoor naan maak mapuin ein naan. Rarit uisf ee nfeen. Naꞌ in nahiin nak, in namnei ntein. \p \v 8 Anmeu nfiin on naan ate, uisf ee in teenb ee ka ntaininaꞌ fa. Onaim in naprenat he noꞌen areꞌ kanan meo ma ahinit anbi pah Masir. Rarit in natonan sin amneit ein naan, mes ka tiit fa tuaf es, reꞌ bisa naꞌoteb sin. \p \v 9 Rarit aꞌnaak barab roitan bukae-mninut neu uisf ee, naꞌ namnau niit naiꞌ Yusuf. Onaim in nnao nbaiseun uisf ee mnak, “Au ꞌbaiseun, tua! Ho ate kau gui ꞌsaan. \v 10 Unuꞌ te, oras usiꞌ ho museus kau ꞌok au aok-bian, ma mutaam kai mbi bui, \v 11 fai jes ate, hai nua kai mimnei. Es-es ate, nok in amneit aa kuun. Ma mneit ein naan amsaꞌ sin aꞌmoufk ein ka humaꞌ meseꞌ fa. \v 12 Anbi bui je, anmuiꞌ atoin Ibranis es, feꞌ munif. Aꞌnaak bui je nait je njair aꞌnaak mepu nbi bui. Hai mitoon ee hai mneit ein naan. Onaim in nbaan sin. \v 13 Naꞌko rasi naan, aam usiꞌ ho munaꞌat mufaniꞌ kau au mepu. Mes au aok-bian ee, ho mhukun muꞌmate. Rasin reꞌ naan, natai nok saaꞌ reꞌ atoin Ibranis naan naꞌoteb sin, tua!” \p \v 14 Anneen on naan ate, uisf ee nreek tuaf he naen rabah he neik naiꞌ Yusuf naꞌko bui. Rarit naiꞌ Yusuf nnao nkeu ma nsenuꞌ in paken, ma nnao he nateef nok usif. \v 15 In neem antea te, uisf ee naꞌuab neu ne mnak, “Anah! Au umnei, mes ka tiit fa tuaf es, reꞌ nabeiꞌ he nbaan amneit ein naan. Mes anmuiꞌ tuaf reꞌ natoon kau nak ho bisa.” \p \v 16 Onaim naiꞌ Yusuf nataah am nak, “Aam usiꞌ. Ho ate kau msaꞌ ka uhiin fa saaꞌ-saaꞌ, tua. Uisneno nmees kuun es anbaan areꞌ kanan amneit. In of oniꞌ anroim he natoon ko rais reko, tua.” \p \v 17 Rarit uisf ee natoon amneit ein naan. In nak, “Anbi au mneit ii naan, au ꞌhake ꞌbi noe Nil in panin. \v 18 Onaim anmuiꞌ bijae apokat hiut, sin aok ein narim-riman. Sin npoin naꞌkon noe naan, ma nnaon nekun huun nbin noe naan in panin. \v 19 Rarit anmuiꞌ bijae hitu ntein neman. Mes bijaen naan maknau-bousen. Au ka ꞌiit ꞌiit fa bijae human on reꞌ naan anbin pah Masir ia! \v 20 Mes au ꞌsanmaak! Natuin, nok askeken ate, bijae amaknau-bousen naan, anꞌoor naan bijae apookt ein naan. \v 21 Sin nꞌoro nrair sin on naan amsaꞌ, bijaen naan anmaknaun baar aah. Rarit au uskekeꞌ ꞌfeen aah. \p \v 22 Rarit au ꞌtuup ma ꞌfini ꞌfain. Onaim au umnei ꞌtein. Au ꞌiit makaꞌ puniꞌ hiut, npoin naꞌkon makaꞌ uuꞌ goes reꞌ mrian ii kah een. Sin puink ein koꞌu ma maꞌafaꞌ. \v 23 Rarit au ꞌiit aꞌtein, makaꞌ puniꞌ hiut. Mes ain mapuut ee nfuu sin ma namnenen. Onaim sin nꞌaap ein. \v 24 Onaim maak aap ein naan anꞌoor naan maak mapuin ein naan. Rarit au ꞌfeen. Onaim au utoon amneit ein ia ꞌeu ahiint ein. Mes ka nmuiꞌ fa tuaf es, reꞌ nabeiꞌ he nbaan amneit ein naan.” \p \v 25 Rarit naiꞌ Yusuf anbaisenu mnak, “Aam usiꞌ. Amneit ein naan, sin aꞌmoufk ein meesꞌ aah. Uisneno natoon nain ko, saaꞌ-saaꞌ reꞌ In he nmoeꞌ je, tua. \v 26 Amneit ein naan sin aꞌmoufk ein on nai: bijae hiut apookt ein naan, ma maak hiut mapuin ein naan, esan reꞌ oras amnaaht ein anho-hoen toon hiut. Sin aꞌmoufk ein meesꞌ aah. \v 27 Ma bijae hiut amaknaut ein naan, ma maak puin hiut aꞌaap ein naan, esan reꞌ oras amnahas toon hiut, tua. \p \v 28 Onaim Uisneno natoon nain saaꞌ reꞌ In he nmoeꞌ je, tua. On reꞌ feꞌe na au uꞌuab. \v 29 Hit of attean oras athoes toon hiut atbi pah Masir ok-okeꞌ. \v 30-31 Rarit naꞌ hit ttean oras amnahas toon hiut. Amnahas naan maꞌtaniꞌ, tar antea ka tiit tain fa mnahat tbi hit pah ia. Areꞌ pah ii namnaah ok-okeꞌ, tar antea sin ka namnau ntein fa oras mnaaht ein nhoen. \p \v 32 Onaim aam usiꞌ, ho mupein mneit no nua reꞌ naan, in aꞌmoufk ein nak, Uisneno nafeek anrair nak, ka ꞌroo fa ntein ate, saaꞌ reꞌ In nafeek sin naan, ro he njair. \p \v 33 Es naan ate, au ꞌpeint ii on nai, tua: reko nneis aam usiꞌ ho maim tua ahiint es, reꞌ anꞌurus nahiin nok reko. Rarit ho mait je he nꞌator ma naroitan rek-reko pah reꞌ ia. \v 34 Oras mnaah ahoet toon hiut naan, reko nneis aam usiꞌ ho mait tua ꞌteet es antein, he in nkaububuꞌ penaꞌ-makaꞌ naꞌko too gui sin renen. Penaꞌ-makaꞌ naan anbait sin paaꞌ niim, he natunuꞌ paaf es. \v 35 Sin ro he natuin aam usiꞌ ho prenat, he sin ntoupun penaꞌ-makaꞌ naꞌko kuan-kuan nbin pah Masir ia. Rarit sin ro he natunuꞌ sin nbin umin reꞌ he tatunuꞌ mnaaht ein. Rarit ro he npao sin rek-reko. \v 36 He karu toon hiut amnahas naan antea te, hit feꞌ atmuꞌi mnahat. Karu sin nꞌaotr ee on reꞌ naan ate, ka tiit fa tuaf he namnaah anmaet, tua.” \s1 Usif pah Masir nasaeb ꞌpiruꞌ-baru neu naiꞌ Yusuf \p \v 37 Anneen naiꞌ Yusuf naꞌuab on naan ate, uisf ee ma in aꞌnaak koꞌun ein, anromin he natuin in uab ein naan. \v 38 Rarit uisf ee naꞌuab am nak, “Uisneno In Asmaan ee ankuaas naiꞌ Yusuf reꞌ ia. Es naan ate, hit ka neu he tapein fa tuaf es antein, reꞌ nneis naꞌko naiꞌ Yusuf.” \p \v 39 Rarit uisf ee naꞌuab nok naiꞌ Yusuf am nak, “Uisneno natoon ko areꞌ kanan rasin ia. Oras ia, hai feꞌ mihiin mak ho atoin ahinit ko. Ma ho mahiin maan nneis naꞌko too mfaun. \v 40 Onaim oras ia, au ꞌait ko mjair au atoin mapirsaꞌi. Ho mjair aꞌnakat ambi au sonaf. Au too ngguin ro he natuin ho preent ein. Mes arahaa au ꞌmees, naꞌ au ꞌneis ko.” \p \v 41-42 Rarit uisf ee nous in krein mamarak, ma napaekb ee neu naiꞌ Yusuf in akrurun. Ma in naꞌuab am nak, “Nok ranan ia, au usaeb ꞌpiruꞌ-baru ꞌeu ko mjair au atoin mapirsaꞌi nbi pah Masir ia.” Rarit in napakeb naiꞌ Yusuf baru mnaun maꞌoos es, ma naꞌheekb ee ꞌhekeꞌ mnaut es. \p \v 43 Rarit in nanaꞌat in akreet bikaes es anteniꞌ, he naiꞌ Yusuf ansae. Anmuiꞌ tuaf-tuaf naen anbi kreet naan in matan ma nkoaꞌan nafan-faink ein am nak, “Awoo! Misoit ranan! Amfee hormaat!\f + \fr 41:43 \ft Uab Ibrani ahun-hunut anbi eraꞌ reꞌ ia bisa in aꞌmoufn ii ‘naꞌbees’, ai ‘naꞌruriꞌ’ msaꞌ.\f* Aꞌnaet ii, he nkoen on ankoon!” Nok ranan naan, uisf ee nait naiꞌ Yusuf anjair in atoin mapirsaꞌi nbi pah Masir. \p \v 44 Rarit uisf ee naꞌuab nok naiꞌ Yusuf am nak, “On nai. Ho muhiin main, au reꞌ ia usif. Au utoon aꞌrair too pah Masir ꞌak, karu ho ka mkonan sin fa te, sin ka nabeꞌin fa he nmoꞌen saaꞌ-saaꞌ.” \p \v 45 Rarit uisf ee nakanab naiꞌ Yusuf am nak, \it Safnat Panea\it*, natuin abitan Masir sin kaank ein. In nasaob naiꞌ Yusuf nok riꞌ feot muinf es, in kaan ee bi Asnat. Naiꞌ Yusuf in aam baabf ee, kaan ee naiꞌ Potifera. In es reꞌ naꞌnaak rais pirsait anbi kota On.\f + \fr 41:45 \ft Kota On in kanan es antein neik uab Yunani, nak ‘Heliopolis’.\f* Nok ranan naan, naiꞌ Yusuf njair atoin makanaꞌ ma matekaꞌ nbi pah Masir. \p \v 46 Oras sin nasaeb naiꞌ Yusuf aꞌpiruꞌ-baru te, in nmoin naan toon boꞌ teun goen. Rarit in nnao nfuun am nateef kuan-kuan ma bare-bare nbi pah Masir. \v 47 Anbi oras athoes toon hiut naan, sekit ma mnonut anho-hoen. \v 48 Rarit naiꞌ Yusuf annao ma nkaububuꞌ sekit ma mnonut anneisi ntein, ma natunuꞌ sin nbin umin reꞌ he tatunuꞌ mnaaht ein. Sekit ma mnonut naꞌko bare-bare reꞌ npaumaak kota mee te, in natunuꞌ sin nbi uim ꞌtunuꞌ buaꞌ nbi kota naan. \v 49 Tar antea makaꞌ reꞌ in nkaububuꞌ ma natunuꞌ sin naan, mfau-rutu. On reꞌ snaen ee et tais je ninin, tar antea ka tiit fa tuaf es, reꞌ bisa nsoiꞌ naan sin. \p \v 50 Oras amnahas naan ka ntea fa feꞌ, naiꞌ Yusuf in fee bi Asnat nahoniꞌ riꞌaan mone nua. \v 51 Onaim naiꞌ Yusuf naꞌuab am nak, “Uisneno nmoeꞌ kau ma au ꞌnikaꞌ ain au susat oras au ꞌpoi uꞌko au amaꞌ in umi.” Es naꞌ in nakanab in aan moen unu, naiꞌ \it Manase\it* (reꞌ he noi on reꞌ kata es antein, nak ‘nikan’). \p \v 52 Oras in napein riꞌaan moen muin je te, in naꞌuab antein am nak, “Au upein suust am nanaꞌrenat amfaun ꞌbi bare ia. Mes Uisneno nfee kau tetus, ma au uhoniꞌ ꞌbi ia.” Onaim in nakanab riꞌanaꞌ naan, naiꞌ \it Efraim\it*.\f + \fr 41:52 \ft Anbi uab Ibrani, \ft \+it Efraim\+it* in oetn ii bisa nak ‘napein anah’, aiꞌ ‘auf maꞌafaꞌ’, aiꞌ ‘naꞌbaab ok piut’.\f* \p \v 53 Rarit oras athoes toon hiut naan namsoup. \v 54 Onaim oras amnahas toon hiut naan anmurai ntaam, natai nok reꞌ naiꞌ Yusuf naꞌuab nain je. Anbi bare-bare, amnaahs ii ntaam een, mes anbi pah Masir, anmuꞌi mnahat. \v 55 ꞌRoo-ꞌroo on naan ate, abitan pah Masir anmurai namnahan. Rarit sin nnaon ma ntotin amnahat naꞌko usif. Onaim uisf ee nreek sin he nnaon neu naiꞌ Yusuf, he natuin in aprenat. \p \v 56 Mes amnahas naan maꞌtain reꞌuf. Bare-bare nbi pah Masir in nanan napenin amnahas ok-okeꞌ. Onaim naiꞌ Yusuf anmurai nasoit uim ꞌtunuꞌ mnaaht ein ma naꞌsosaꞌ penaꞌ-makaꞌ neu abitan Masir. \v 57 Rarit biak ein naꞌkon mee-mee neman ma nsosan amnahat naꞌkon naiꞌ Yusuf nbin pah Masir. Natuin oras amnahas naan batuur-batuur maꞌtaniꞌ. \c 42 \s1 Naiꞌ Yusuf in taatf ein nnaon neu pah Masir he nsosan amnahat \p \v 1 Oras naan, aam Yakop anneen biak ein naꞌuab ein am nak, anmuiꞌ penaꞌ-makaꞌ et pah Masir. Onaim in naꞌuab nok in aanh ein am nak, “Hae, riꞌaan ein! Hi mtook he mtakaꞌnanaꞌ on reꞌ naan, aa oo? \v 2 Au ꞌneen aꞌrair nak anmuꞌi mnahat et pah Masir. Reko nneis hi mnao he msoos kit. Maut he on naan ate, hit kaisaꞌ tamnaah atmaet.” \p \v 3 Rarit naiꞌ Yusuf in taatf ein reꞌ tuaf boꞌes naan, nabaarb ein he nnaon nsosan amnahat neun pah Masir. \v 4 Mes naiꞌ Yakop ka nkonan fa naiꞌ Yusuf in orif naiꞌ Benjamin he nok sin. In natenab am nak, “Kais-kaisaꞌ riꞌanaꞌ naan napein siraak amsaꞌ on reꞌ in tataf.” \v 5 Anbi mee-mee te, biak ein annenan nrarin nak anmuꞌi mnahat et pah Masir, es naan ate, too mfaun ii nnaon ma nsosan amnahat anbin naan. Amnahas naan, ro nanoon antean pah Kanaꞌan amsaꞌ. Rarit naiꞌ Yakop in aanh ein\f + \fr 42:5 \ft Uab Ibrani in tuis ee nak, ‘Israꞌel in aanh ein’. Mes Israꞌel ma Yakop naan tuaf meseꞌ, kanaf nua.\f* annaon ma nsosan amnahat anbin nee msaꞌ. \p \v 6 Oras naan, naiꞌ Yusuf anjair tua pirsaꞌi neu usif pah Masir. Karu sekau-sekau neem naꞌko mee-mee he nsoos penaꞌ-makaꞌ te, naiꞌ Yusuf es naꞌsosaꞌ nfeen sin. Es naꞌ oras in taatf ein neman ntean ate, sin nriꞌtuun ma nhormaat ee, tar antea sin nneek afu. \v 7-8 Oras in niit sin on naan ate, in nahiin nain sin. Mes naiꞌ Yusuf nmoeꞌ jon on reꞌ atoin Masir, es naꞌ sin ka nahiin je fa. Rarit in nataan sin nok haan sesu mnak, “Hi reꞌ ia, miꞌko mee?” \p Sin natahan am nak, “Ho aten kai miꞌko pah Kanaꞌan. Hai iim he msoos amnahat miꞌko ko, tua.” \p \v 9 Rarit naiꞌ Yusuf namnau in amneit ein unuꞌ feꞌ. In akaꞌtau sin am nak, “Au ka ꞌpirsai ki fa! Hi of asuntirus ki. Hi iim maim he mihiin pah Masir in maꞌniifk ein, rarit hi mtebi mfain he iim ma mbaan kai, aiꞌ?” \p \v 10 Mes sin natahan am nak, “Kaah, tua! Hai reꞌ ia suma ho aetn aa kai. Batuur-batuur hai suma iim he msosa haa mnahat. \v 11 Hai arkai reꞌ ia, hai amaꞌ meseꞌ. Hai ka asuntirus kai fa, tua! Hai atoin rekon kai, tua.” \p \v 12 Mes naiꞌ Yusuf naꞌuab naheer am nak, “Hoe! Hi mipoi. Kais amputa-kriu kau! Au uhiin ꞌain ꞌak hi asuntirus ki. Hi iim he maim pah reꞌ ia in maꞌniifk ein!” \p \v 13 Rarit sin npenan reꞌuf. Onaim sin natahan neun naiꞌ Yusuf am nak, “Kaah, tua! Hai reꞌ ia suma ho aetn aa kai. Hai iim miꞌko pah Kanaꞌan. Hai mmaꞌori-tatan boꞌes am nua. Hai arkai amaꞌ meseꞌ. Hai oriꞌ aheit suus goe namaikaꞌ nok hai amaꞌ. Ma hai oirf es anteniꞌ, annao namneuk.” \p \v 14 Naiꞌ Yusuf nataah sin am nak, “Kahaf! Batuur uab reꞌ feꞌe na au aaꞌ ee naan. Hi reꞌ ia ro asuntirus ki. \v 15 Onaim hi ro he mfee kau bukti feꞌ, he au uhiin ꞌak hi uab ein feꞌe na batuur, aiꞌ kaah. Au ꞌsuup! Karu hi oriꞌ aheit suus goe ka mok ne neem fa neu ia te, hi ka bisa fa he mnao misaitan pah reꞌ ia! \v 16 Onaim hi mpiir maan tuaf es he nnao naan hi oriꞌ neem neu ia. Biak ein, au ꞌtahan sin. Au he ꞌiit, hi uab ein naan batuur, aiꞌ kaah. Karu kaah fa te, namneo, hi reꞌ ia asuntirus ki.” \v 17 Rarit naiꞌ Yusuf anrenu ma nataam sin neu bui je nanan, neno teun. \p \v 18 Neno teun on naan ate, naiꞌ Yusuf annao ma naꞌuab nok sin anbin bui je mnak, “Au reꞌ ia, umtausan Uisneno. Ma au utuin In roimn ee piut-piut. Au ufetin ki he hi mmoin. Mes hi ro he minokab uab es. \v 19 Karu hi uab ein batuur-batuur namneo te, hi ro he mikriraꞌ kau bukti. In raan aꞌpoiꞌ ji on nai: au ꞌtahan tuaf es anbi bui reꞌ ia. Hi bian amfain meu hi pah ee, he meiki mnahat meu hi nonot-asar sin. Natuin sin npao ki he mekin sin amnahat. \v 20 Rarit hi iim meik hi oirf aan, he njair bukti es, nak hi atoin neek amneꞌo. On naan ate, hi ka mipoi kau fa. Maut he nok ranan naan ate, au kais aꞌhukun uꞌmaet ki.” \p Sin nnenan on naan ate, sin nromin. \v 21 Rarit sin naꞌuab ein es nok es am nak, “Neu! Reok goen! Oras ia hit tapein hit aꞌmoꞌek neno naan in aafn ii jen. Hit tmoeꞌ reꞌuf neu hit oriꞌ. Hit tkius tiit ee neu in nsuus anmaet, in ntoit neik haan sakoit he hit ttuurn ee, mes hit ka tfairoir je fa. Etun oras ia, hit tsuus on reꞌ ia msaꞌ.” \p \v 22 Onaim naiꞌ Ruben namnaub sin am nak, “Hae, sin au oriꞌ arki. Neno naan au ꞌtaar ki, he kais minsaaꞌ-saaꞌ riꞌanaꞌ naan! Mes hi ka mko-kosen main fa au uabak naan. Onaim oras ia, hit tseu fuan ii jen. Naiꞌ Usu in naaꞌ ee nsaen kit een.” \v 23 Sin naꞌuab ein on reꞌ naan, mes sin ka nahinin fa neu naiꞌ Yusuf nahiin sin uab. Natuin oras naiꞌ Yusuf naꞌuab nok sin ite, in npaek uab Masir. Rarit naꞌ anmuiꞌ akoniꞌ uabaꞌ naꞌbain ee neu sin npaek uab Ibrani. \p \v 24 Anneen sin naꞌuab ein on naan ate, naiꞌ Yusuf annao nasaitan sin, ma nkae nmes-mees nbi bare reꞌ biak ein ka niit ee fa. Oras in nkae nrari te, in nfain neem neu sin. Rarit in nreek tuaf ma nfuut naiꞌ Simeon nbi in orif-tataf sin humak ma sin matak. \s1 Naiꞌ Yusuf in taatf ein nfanin neun pah Kanaꞌan \p \v 25 Rarit naiꞌ Yusuf naprenat in ameupt ein he narain penaꞌ-makaꞌ neu in taatf ein sin aꞌkaor ein. Ma sin ro he ntao nafaniꞌ roit ein nbin aꞌkaor ein sin feefk ein. Rarit ansoo sin. In nrenu he nfeen sin betiꞌ msaꞌ. Ameupt ein naan anmoꞌen natuin naiꞌ Yusuf in aprenat. \v 26 Rarit naiꞌ Yusuf in taatf ein nasaeb aꞌkaor ein naan neun sin bikaes keledai ngguin. Rarit sin npoin ma nnaon nasaitan pah Masir. \p \v 27 Anbi raan atnanaꞌ, sin nasnasan. Oras tuaf es anfei in aꞌkaroꞌ he naꞌeku in bikaes keledai te, in niit in roit ein anbin aꞌkaor ee fefan. \v 28 In naskeek! Onaim in nhaman in orif-tataf sin am nak, “Hoi! Hi iim he mkius miit ia feꞌ! Hit tmate tkoon! Sin ntao nafaniꞌ au roit ein esan au ꞌkaroꞌ.” \p Ankius nitan on naan ate, sin neek ein namnekun. Sin namtau nmaten. Rarit sin naꞌuab ein am nak, “Uisneno ntao saaꞌ antein es reꞌ ia neu kit?” \p \v 29 Rarit sin nnaon nkonon. Antean Kanaꞌan on naan ate, sin naretaꞌ neu sin aamf ee, saaꞌ-saaꞌ reꞌ sin nnaben niit ee, nmurai naꞌko sin nbin pah Masir, tar antea sin nfain neman. \v 30 Sin natonan am nak, “Aam honiꞌ! Usif pah Masir in tua pirsaiꞌ je, maꞌtain reꞌuf. In naꞌuab aah amsaꞌ, ka tiit fa haan maꞌnuraꞌ. In ntubin ma ntuꞌiran kai, mnak hai mnao msuntiur in pah. \v 31 Mes hai mitaah am mak, ‘Kaah fa, tua! Hai miꞌuab batuur namneo, tua. Hai arkai reꞌ ia, ka asuntirus fa, tua. \v 32 Hai atoin neek rekon kai, tua. Hai mmaꞌori-tatan tuaf boꞌes am nua. Hai amaꞌ meseꞌ. Mes tuaf es naꞌko kai, nnao namneuk, ma aheit suus goe namaik nok hai amaꞌ et pah Kanaꞌan.’ \p \v 33 Rarit kaes kouꞌ goe nak, ‘Au he ꞌsobaꞌ ki. Hi atoin amneot, aiꞌ kaah. Hi tuaf es ro he nabaar anbi ia. Hi bian amfain, meiki mnahat meu hi nonot-asar sin, he sin kaisaꞌ namnaah anmaten. \v 34 Hi ro he meik hi oriꞌ neem neu ia feꞌ. Nok ranan naan ate, naꞌ au uhiin ꞌak hi ka asuntirus ki fa, mes batuur-batuur hi atoin neek amneꞌo. Onaim au of ufetiꞌ ki hi benuꞌ reꞌ au ꞌtaahn ee reꞌ naan. Ma au ꞌkonan ki he mnao meu mee-mee jah, ambi pah reꞌ ia.’ ” \p \v 35 Anpeo nrarin on naan ate, sin npukai sin aꞌkaor ein. Sin naskeken, natuin sin es-es ate, niit sin roit ein nbin sin aꞌkaor ein. Ankius on naan ate, naiꞌ Yakop nok in aanh ein namtau nmaten. \p \v 36 Rarit naiꞌ Yakop naꞌuab nok sin am nak, “Hi ꞌmoeꞌm ein, es naꞌ au aanh ein namnekun. Naiꞌ Usu namneuk goen. Amteniꞌ naiꞌ Meon. Oras ia hi he meiki mtein naiꞌ Min? Batuur-batuur hi he mhaꞌmuiꞌ kau, es reꞌ ia!” \p \v 37 Onaim naiꞌ Ruben naꞌuab neu in aamf ee mnak, “Aam honiꞌ! Amfee kau naiꞌ Min. Au utaah. Au ꞌbaꞌan ꞌain, au ro he ꞌuum ꞌeik je nfain neem ꞌeu ko, aam honiꞌ. Mes karu kaah fa te, aam honiꞌ, ho mroor au aan moen nuaꞌ ein naan.” \p \v 38 Mes naiꞌ Yakop naꞌuab am nak, “Kahaf! Ka nabeiꞌ fa he hi meik naiꞌ Min. In tataf naiꞌ Usu nmate nrair. Oras ia, aar in nmees. Karu in napein siraak anbi raan atnanaꞌ te, hi misusab miis kau, au atoni mnasiꞌ ia, tar antea au ꞌtaam ꞌeu nopu ꞌmaten.”\f + \fr 42:38 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani ntui nak “tar antea au ꞌsaun ꞌeu Sheol (naan, bare neu amaets ein)”.\f* \c 43 \s1 Naiꞌ Yusuf in taatf ein anfanin neun pah Masir, nok sin orif naiꞌ Benjamin \p \v 1 Oras naan, amnahas anbi pah Kanaꞌan maꞌtain besi ntein. \v 2 Naiꞌ Yakop in uim je naan ee, nararin nrair amnaaht ein reꞌ neon goes ii, in aanh ein annaon nsoos sin naꞌkon pah Masir. Rarit in nak sin am nak, “Riꞌaan ein! Reko nneis hi mfain meu pah Masir, he msoos amtein kit amnahat feꞌ!” \p \v 3 Mes naiꞌ Yahuda nataah am nak, “Aam honiꞌ! Neon goes ii, usif pah Masir in tua pirsaiꞌ je namnaub kai maꞌtaniꞌ nak, hai ka mibeiꞌ fa he mikriraꞌ hai huum ein meu ne, karu hai ka mok fa ho aan aheit susu naiꞌ Min! \v 4 Onaim aam honiꞌ. Ho ro he mkonan kai naiꞌ Min, he nok kai, henaꞌ hai mfain he msoos kit amnahat. \v 5 Mes karu ho ka mkonan kai fa naiꞌ Min ate, hai ka neu he mnao fa. Atoin Masir naan naꞌuab anrair on naan ate.” \p \v 6 On nai te naiꞌ Yakop nakain sin am nak, “Nansaaꞌ am es hi mitonan atoniꞌ naan mak hi feꞌ ammuiꞌ oir muni es antein! Hi mami haa kau susat antein!” \p \v 7 Rarit sin nfuriꞌ naiꞌ Yakop am nak, “Aam honiꞌ! Atoniꞌ ne nataan piut, he nahiin kit nok nain hit uim je naan ee ok-okeꞌ. In nataan am nak, ‘On mee? Hi amaꞌ nmoin feꞌe, oo? Hi mmuiꞌ orif et hi umiꞌ feꞌe, oo?’ Onaim hai he mak saaꞌ antein! Onaim ro hai mitoon namneo goah. On nai te, sekau nahiin nain nak, in he nreun kai he hai mok naiꞌ Min on nee?” \p \v 8-9 Naiꞌ Yahuda naꞌuab antein am nak, “Aam honiꞌ! Mufetin kai naiꞌ Min he nok kai. Au ꞌbaꞌan ain, karu npoi saaꞌ-saaꞌ neu ne te, au utaah he ꞌsenuꞌ. Karu au ka ꞌeik je nfain neem fa nok ao-minaꞌ neu ko te, maut he ho musaan kau tar antea au ꞌmaet. Onaim ho mkonan kai naiꞌ Min, fin hai he mna-nao goa heen. Reko nneis hai mnao nai rabah, he hit kais tamnaah atmaet. \v 10 Bait hai kais ampao ꞌroo-ꞌroo te, hai mnao ma mfain iim no nua goen.” \p \v 11 Rarit sin aamf ee nak, “Karu on naan ate, hi mmoeꞌ on nai: hi mnao mait meik hau fuaꞌ ma fuboon reko naꞌko hit pah. Esan reꞌ: bumbu sin, hau oef reꞌ foo meniꞌ, reꞌu he ttuis, oin hau, kanari,\f + \fr 43:11 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani ntui nak \ft \+it ‘shaqed’\+it*. In aafn ee on reꞌ kanari.\f* ma knaaꞌ bian. Rarit meik sin meu usif pah Masir in tua pirsaꞌi naan, ma mitoon am mak hai baerꞌ ein reꞌ ia njarin ook-sonun neu ko. \v 12 Hi msaꞌ meiki mtein roit amsaꞌ anfain no nua naꞌko oras neon goes ii hi mnao. Natuin hi ro he mnonaꞌ mifaniꞌ roit ein reꞌ hi miit sin anbin hi ꞌkaor ein neon goes ii. Kais-kaisaꞌ sin es reꞌ antaon nsaan sin. \v 13 Hi mok hi oriꞌ, mes natiꞌ mfain iim rabah, oo! \v 14 Au ꞌon-ꞌonen, karu Uisneno reꞌ Akuasat Maꞌtaniꞌ, nabanit usif pah Masir in tua pirsaꞌi naan he nkasian ki. He karu reko te, in nnonaꞌ nafaniꞌ ki au anah naiꞌ Min am naiꞌ Meon, he hi mfain iim buꞌ-buaꞌ. Mes karu au aanh ein namnekun okeꞌ te, maut he au usaah susat ia nkoon piut.” \p \v 15 Rarit sin nnaon ma nakbuaꞌ ein baer ook-soun ein am roit, he neikin nnaon neun pah Masir. Sin nok naiꞌ Benjamin amsaꞌ. Antean nee te, sin nnaon nbaiseun naiꞌ Yusuf. \v 16 Oras naiꞌ Yusuf niit naiꞌ Benjamin nok in taatf ein ate, in nreek aꞌnaak mepu nbi in umi mnak, “Hoe! Meik atoin ein reꞌ ia ntaman neun au umi! Rarit amroor bijae jes, mihaan ee rek-reko. Sin ro he nbukaen nok kau oras maans ee naꞌpuup.” \p \v 17 Rarit aꞌnakat naan nmoeꞌ natuin naiꞌ Yusuf in aprenat. Onaim in nnao naat sin neu naiꞌ Yusuf in umi. \p \v 18 Oras sin nnaon neun naiꞌ Yusuf in umi, in taatf ein namtaun nmaten. Anbin raan ee te, sin naꞌuab ein am nak, “Amoo! Nansaaꞌ am es in nreun he neik kit teu ia? Kais-kaisaꞌ in he nasusab kit, natuin roit ein reꞌ sin nfee nafaniꞌ kit sin anbin hit iꞌkaor ein neon goes ii. Sin nmoeꞌ napo-poi kit he neem naat kit teu ia, he nok askeken ate, sin nheek kit, ma nmoeꞌ kit atjair sin aten. Rarit sin nasiik naan hit bikaes keledai ngguin okeꞌ.” \p \v 19 Etun oras sin npaumaak naiꞌ Yusuf in uim je te, sin nataan aꞌnakat naan am nak, \v 20 “Aam, kais mutoꞌ-toꞌon kai. Neon goes ii, hai iim amsoos miit amnahat ambi ia. \v 21-22 Rarit oras hai mfain meu hai kuan, hai misnaas ambi raan ee he mtuup. Onaim hai mfei ꞌkaor ein he miꞌekuꞌ muiꞌt ein. Heꞌe! Hai mtae miit hai roit ein, ntao nafaniꞌ kai sin inbin hai kaor maak ein sin feefk ein. Hai ka mihiin he sekau es reꞌ antao sin naan. Mes oras ia, hai meik mifaniꞌ sin okeꞌ. Onaim aam, kais mutooꞌ goo! Maut he ho muhiin, oras ia hai meik roit bian anteniꞌ he msoos amnaah amtein.” \p \v 23 Rarit aꞌnakat naan nataah sin am nak, “Hi mtaꞌ-taaꞌ kiim. Kais mimtau! Of oniꞌ hi Uisneon nggoe es anfee tetus neu ki nbi hi ꞌkaor ein naan. Neon goes ii, au ꞌtoup urair hi roit ein naan okeꞌ. Hi ka mmuiꞌ fa tusaꞌ!” Rarit in napoit naiꞌ Simeon naꞌko bui je he nabua nok sin. \p \v 24 Onaim sin ntaman okeꞌ neu naiꞌ Yusuf in umi. Rarit aꞌnakat naan anfeen sin oe ma nafaun sin haek ein. In naꞌekuꞌ sin bikaes keledai ngguin amsaꞌ. \v 25 Rarit in natoon am nak, “Hi of ambukae mok hai aam usiꞌ oras maans ii naꞌpuup.” Oras sin npao naiꞌ Yusuf he neem nateef nok sin ite, sin nꞌator ook-soun ein naan. \p \v 26 Oras naiꞌ Yusuf neem antea te, sin nriꞌtuun ok-okeꞌ nbin in human ma in matan. Rarit sin nnonaꞌ ook-soun ein neu na. \v 27 Rarit naiꞌ Yusuf nataan sin am nak, “On mee? Hi arki mꞌao-minaꞌ, oo? Hi ama mnasiꞌ on mee? In nꞌao-minaꞌ msaꞌ, aa oo?” \p \v 28 Sin natahan am nak, “Ho ate mnais ee, reꞌ hai aam honiꞌ, et reꞌ nee. In nꞌao-miin, tua.” Onaim sin naꞌruir ein ma nhormaat anteinꞌ ee. \p \v 29 Rarit naiꞌ Yusuf nait matan am ankius niit in orif naiꞌ Benjamin. Sin nua sin, ainaf ma amaf meseꞌ. Onaim in nak, “Ooo! Hi oriꞌ aheit susu reꞌ neon goes ii hi miton-toon ee ji, es reꞌ ia!” \p Rarit in naꞌuab neu naiꞌ Benjamin am nak, “Baꞌe! Au ꞌon-ꞌonen he Uisneno nfee ko tetus kouꞌ-koꞌu.” \p \v 30 Ankius naiꞌ Benjamin on naan ate, naiꞌ Yusuf in rasi mnaut neu in oirf ee he noi npeꞌ-peeꞌ jah een. Natuin in nneek niis in orif naiꞌ Benjamin. In ka bisa ntahan naan fa in nekan naan antein. Onaim in nnao ntaam neu in keeꞌn ee rabah. Rarit in nkae nmeꞌ-meꞌur anbi naan. \v 31 Ankae nrari te, in nnao nameu in human. In nafaniꞌ in nekan, rait in nnao nateef nok sin. Onaim in nreun in ameupt ein uim je naan ee, he nabaarb ein bukaet neun mei. \p \v 32 Sin nabarab bukaet neu naiꞌ Yusuf anbi mei jes in nmees kuun. In orif-tataf sin nbukaen nbin mei jes aꞌtetaꞌ. In ameupt ein, nbukaen nbin mei jes kuuk. Natuin atoin Masir sin nnaben ate sin nhaiꞌniis sin tuak ein karu sin nbukaen buꞌ-buaꞌ nok atoin Ibranis sin.\f + \fr 43:32 \ft Atoin Masir sin nmaiꞌnisin atoin Israelas sin, natuin atoin Israelas sin atuku ꞌbibi ma ꞌbib-kase.\f* \v 33 Aꞌnakat naan anꞌator anrair he naiꞌ Yusuf in orif-tataf sin antokon nmabain ein nok naiꞌ Yusuf. In nꞌator sin he ntokon nmaktun-tuin ein nmurai naꞌko atoin kouꞌ goe ntea aheit susu. Oras sin ankius niit reꞌ moꞌet reꞌ ia te, sin nsanmakan. \v 34 Rarit naiꞌ Yusuf anꞌator he in ameupt ein naan naitin bukaet naꞌkon in mei je neun in orif-tataf sin. Sin ntoupun humaꞌ meseꞌ. Mes naiꞌ Benjamin antoupu mfaun anneis no niim naꞌko in taatf ein naan. Rarit sin nbukaen tar antea sin namsenan batuur-batuur. \c 44 \s1 Naiꞌ Yusuf in aꞌkoom noin muit ee namneuk \p \v 1 Sin nbukaen nrarin ate, naiꞌ Yusuf naꞌseꞌ-seꞌo aꞌnaak mepu nbi in uim je mnak, “Hoe! Ho mnao murai penaꞌ-makaꞌ meu atoin ein ia sin aꞌkaor ein naan, nahen-henun. Rarit ho mtao mufaniꞌ sin roit ein es-es ate meu sin aꞌkaor ein naan. \v 2 Rarit ho mait au ꞌkoom noin muit ee, ma mtao goe meu aheit suus goe in aꞌkaor aan.” Onaim in nmoeꞌ natuin naiꞌ Yusuf in aprenat. \p \v 3 Maan reꞌ snaat ee nsae te, naiꞌ Yusuf nafetin sin nok sin bikaes keledai ngguin he nnaon nfanin ma neikin amnahat. \v 4 Sin nnaon ka ꞌroo fa feꞌ naꞌkon kota naan ate, naiꞌ Yusuf natoon neu aꞌnakat naan am nak, “Ho mnao mriuꞌ mutuin atoin ein naan rabah. Karu mupein sin ite, ho mak sin am mak, ‘Nansaaꞌ am es hi mmoeꞌ maufinu meu ꞌnaef ee? Hi mbaras in neek reok goe nok moeꞌ reꞌuf on naan! \v 5 On mee mꞌes hi mibaak meik hai aꞌnaak te in aꞌkoom noin muit ee? Hi ka mihiin fa, oo? Naan ka npaek je fa he nbukae oe nmees jah. Anpaek je he naim atoniꞌ in uan, natuin aꞌkomaꞌ naan matuaꞌ ate! Hi moeꞌm ein ia, ro reuꞌ besi!’ ” \p \v 6 Rarit aꞌnakat naan nriuꞌ natuin sin tar antea napein sin. Onaim in natoon neu sin natuin ahaa naiꞌ Yusuf in uaban feꞌe na. \p \v 7 Rarit sin npenan mates am nak, “Aam, ho sairt ii, on mee? Hai msuup. Hai ka neu he mibeiꞌ fa he mmoeꞌ reꞌuf on naan! \v 8 Ho muhiim kuum. Roit ein reꞌ neon goes ii nbin hai ꞌkaor ein naan, hai mfee sin nfanin neu ko. Onaim hai ka mibeiꞌ fa he mibaak hi aꞌnaak te in aꞌkomaꞌ naan naꞌko in umi. Hai ka neu he mibaak fa, tua! \v 9 Aam, ho mpukai ma mtae kuum. Mupein aꞌkomaꞌ naan anbi sekau in aꞌkaor ate, amhukun misan! Maut he hai bian ii, mjair ate meu ko.” \p \v 10 Rarit aꞌnakat naan naꞌuab am nak, “Kahaf! On nai. Karu au ꞌiit ee nbi sekau te, in reꞌ naan anjair au ate. Hi bian ii, mnao mkoon.” \p \v 11 Onaim sin nasanut aꞌkaor ein naan, rabah. Rarit sin npukai nain sin. \v 12 Onaim aꞌnakat naan anparikas aꞌkaor ein naan barisi, nmurai naꞌko atoin kouꞌ goe iin je, ntea aheit suus goe iin je. Onaim in niit aꞌkoom noin mutiꞌ naan, anbi naiꞌ Benjamin in aꞌkaroꞌ. \p \v 13 Ankius nitan on naan ate, naiꞌ Benjamin in taatf ein sin neek ein akratiꞌ-krait ein. Rarit sin nasaeb nafaniꞌ sin aꞌkaor ein neun sin bikaes keledai ngguin, he ntaman nfanin neun kota. \p \v 14 Oras sin ntean naiꞌ Yusuf in uim je te, in nbi naan feꞌ. Onaim sin nriꞌtuun anbin naiꞌ Yusuf in human ma in matan. \v 15 Rarit naiꞌ Yusuf naskarak sin am nak, “Hoe! Nansaaꞌ am es hi mmoeꞌ kau on reꞌ ia? Hi ka mihiin fa? Aꞌnaet on reꞌ au, anpaek reꞌu reꞌ he naim atoniꞌ in uan.” \p \v 16 Rarit naiꞌ Yahuda nataah am nak, “Airoo! Uisneno npukai napoitan hit saant ein. Rarit hai he mak saaꞌ ntein, tua? Hai he mimneob hai tuam ein on mee, tua! Karu ho mtahan hai oriꞌ te, reko nneis ho mtahan kai okeꞌ. Mait kai mjair ho aten.” \p \v 17 Mes naiꞌ Yusuf nataah am nak, “Kahaf! Niit aꞌkomaꞌ naan anbi sekau te, in es reꞌ he njair au ate! Hi bian ii, mifrei. Amfain nai meu hi amaꞌ!” \s1 Naiꞌ Yahuda ntoit he nsenuꞌ naiꞌ Benjamin \p \v 18 Rarit naiꞌ Yahuda nnao npaumak-maak naiꞌ Yusuf, ma naꞌuab am nak, “Au ꞌbaiseun, tua. Au uhiin ꞌak ho kuasam naan natai nok uisf ee in kuasan kuun. Natuin rasi naan, kais mutoꞌon kau, tua. Au ꞌtoit mainuan he au uꞌsitiꞌ aan aꞌkreꞌo, tua. \v 19 Neon goes ii, ho mutaan kai mmak, ‘Hi amaꞌ nok hi oriꞌ tuaf es etan naa feꞌe, oo?’ \p \v 20 Rarit hai mitaah am mak, ‘Hai amaꞌ namnasi nrair. Hai oriꞌ aheit suus goe meseꞌ. Oras nahoins ee te, hai amaꞌ namnais jen. Aheet suus goe in taatf ee, nmate nrair, tua. Sin nua sin, sin ainf ee nmate nrair. Onaim oras ia, hai oriꞌ aheit susu naan, in nmees. Es naꞌ hai amaꞌ nneek niis ne.’ \p \v 21 Rarit ho mreun kai he hai meik hai oriꞌ, he ho miit ee. \v 22 Onaim hai mitaah am mak, ‘Riꞌanaꞌ reꞌ ne, ka neu he nnao nporiꞌ fa hai amaꞌ. Karu in nnao npoirn ee te, hai amaꞌ ro he nmaet kuun nai, es reꞌ naan.’ \p \v 23 On nai te, ho mutaah am mak, ‘Karu hi ka meik fa hi oriꞌ naan ate, hi ka neu he miit amtein kau fa heen.’ \p \v 24 Rarit hai mfain. Hai mtean hai amaꞌ ne te, hai mitoon main rasin reꞌ ho muꞌuab sin meu kai. \v 25 Aꞌroo-ꞌroo te, hai mnaaht ein oekꞌ ein. Rarit hai amaꞌ anreek kai he mfain iim amtein meu pah Masir he msoos amnahat. \v 26 Mes hai mitaah am mak, ‘Aam honiꞌ! Hai ka neu he mnao fa meu ne ntein. Natuin uisf ee in tua pirsaiꞌ je, naꞌuab nain nak, karu hai ka mok fa hai oriꞌ te, hai ka neu he miit amtein fa in human. Onaim hai ro he meik hai oriꞌ aheit susu naan feꞌ, henaꞌ hai mnao.’ \p \v 27 Rarit hai amaꞌ naꞌuab am nak, ‘Hi mihiin main. Au fee bi Rahel in aanh ein, tuaf nua goah. \v 28 Ahuunt ee nnao namneuk. Oniꞌ muiꞌ fui ngguin npius goe ma neku nrair je. Es naꞌ ntea oras ia, au ka ꞌiit aꞌteinꞌ ee fa. \v 29 Karu hi mait meik aheit suus gui ntein miꞌko kau, ma in napein siraak ate, hi mtao mtein kau susat meu au atoni mnasiꞌ kau gui, he ꞌmaet nai.’ \p \v 30-31 Es naan ate, usiꞌ. Au ꞌbaiseun, tua. Karu au ꞌfain ꞌeu au amaꞌ, mes au ka ꞌok fa aheit susu reꞌ ia te, ro hai amaꞌ nmaet kuun een. Natuin in asmaan ee, nmafuut nok riꞌanaꞌ ia te. On nai te, in namnais reꞌ-reuꞌf een. Onaim karu hai mtao mteinꞌ ee susat, in nmaet nai. \v 32 Saaꞌ antein, au ꞌbaꞌan urair ꞌeu au amaꞌ ꞌak, au utaah riꞌanaꞌ ia. Au ꞌbaꞌan ꞌeu au amaꞌ, karu au ka ꞌeik ufaniꞌ fa riꞌanaꞌ ia ꞌeu ne, maut he au utaah kuuk sanat naan, tar antea au ꞌmaet. \p \v 33 Onaim au ꞌbaiseun, tua. Maut he au umaik aꞌbi ia he ꞌseun ee, henatiꞌ au es reꞌ aꞌjair ho ate. Maut he in nfain nok in taatf ein. \v 34 Karu riꞌanaꞌ ia ka nok fa te, au ka neu he ꞌfain fa. Au ka neu he ꞌtahan aan fa au tuak, karu au ꞌiit au amaꞌ ansuus tar anmaet.” \c 45 \s1 Naiꞌ Yusuf natoon in tuan, ma ntoit in aamf ee he nfooꞌ neem neu pah Masir \p \v 1 Anneen on naan ate, naiꞌ Yusuf in neekn ee kratiꞌ-kratiꞌ, tar antea in ka ntahan naan fa in tuan ii ntein nbi in ameupt ein sin maatk ein. Etun in nreun sin he npoin, he in bisa nmees nok in orif-tataf sin. Nok ranan naan ate, in bisa natoon in tuan ee neu sin. \v 2 Rarit ameupt ein npoin okeꞌ. Onaim naiꞌ Yusuf ankae nmeꞌ-meꞌur ma npin-pinus. In ameupt ein, atoin Masir, reꞌ nhaken nbin moen ee, anneen amsaꞌ. Ma abitan uisf ee in soonf ee nnenan amsaꞌ. \p \v 3 Rarit naiꞌ Yusuf natoon namneo goah neu in orif-tataf sin am nak, “Airoo, tua. Au reꞌ ia, naiꞌ Usu kau. Hi oriꞌ. Hit arkit atmaꞌori-tatan. Hit amaꞌ feꞌ nmoni, oo?” \p Annenan on naan ate, in orif-tataf sin namtau nmaten, tar antea sin ka fefaꞌ meseꞌ fa. \p \v 4 Rarit naiꞌ Yusuf nak sin am nak, “Hae! Amsiriꞌ iim he mpaumaak kau feꞌ!” \p Onaim sin nsiir ein antaman ma npaumaak naiꞌ Yusuf. Onaim in naꞌuab nafanik am nak, “Au reꞌ ia, naiꞌ Yusuf, reꞌ neon goes ii, hi miꞌsosaꞌ mpoirn ee meu pah Masir ia. \v 5 Amneon ii, hi miꞌsosaꞌ kau goen. Mes kais mimtau, ma kais ammatoe ma mmasanan es nok es. Natuin Uisneno es neik kau ꞌuum aꞌtea ia, he ꞌjair ahunut ꞌeu ki. Nok ranan naan, In npaek kau he In nafetin naan too mfaun ii, he sin kaisaꞌ namnaah anmaten. \p \v 6 Oras ia, amnaahs ii feꞌ nnao naan toon nua. Aar toon niim feꞌ. Oras naan, ka tiit tain fa tuaf es he ntoof aiꞌ nkaun, nseen, ma ka tiit fa reen jes reꞌ he nmuiꞌ penaꞌ-makaꞌ. \v 7 Nok ranan reꞌ hit ka tahiin tain je fa reꞌ ia, Uisneno neik kau ꞌuum uhuun uꞌko ki. Henatiꞌ naꞌko hi arki, ma hi anah-upuf sin napenin aꞌhonis. \p \v 8 Onaim in batuurn ii, ka hi es ammoeꞌ kau fa he au ꞌuum aꞌtea ia, mes Uisneno In aꞌmoꞌen. In es nait kau ꞌjair uisf ee in tua pirsaꞌi ꞌbi pah Masir ia. Onaim au ꞌjair aꞌnakat aꞌbi uisf ee in sonaf. Ka tiit tain fa es he nneis naꞌko kau. \p \v 9 Onaim oras ia, hi mfain rabah nai, he mitoon au uabak reꞌ ia meu hit amaꞌ, mak on nai: ‘Aam honiꞌ, ho anah naiꞌ Yusuf anmoin feꞌ! In njair kaes koꞌu et pah Masir. In naskau ko aam honiꞌ, he mnao meu pah Masir rabah nai, tua. \v 10 Aam honiꞌ of ho mupein mainuan he mutua mbi pah Gosen mpaumaak ee. Bare naan mainuan. Onaim hi bisa mituuk ma miꞌekuꞌ hi ꞌbib-kasen, aꞌbibin, ma bijae ngguin ok-okeꞌ. In ntoit ko msaꞌ, he uum meik ho anah-upuf sin, nok nain sin uim je naan ee, ma sin baer pusaak ein ok-okeꞌ he mitua mibaar ambi nee, tua. \v 11 Karu aam honiꞌ mutua mbi Gosen ate, in bisa npairoir ko nbi nee. Natuin amnaahs ii aar toon niim antein feꞌ. Onaim in of anꞌator he aam honiꞌ mok ho nonot-asar sin, ma ho muiꞌt ein ok-okeꞌ ka nkuran ma nrabuꞌ fa saaꞌ-saaꞌ, tua.’ ” \p \v 12 Naiꞌ Yusuf natoon anrair on naan ate, in naꞌuab antein am nak, “Oras ia, hi miit meik hi matam, aa oo? Ho msaꞌ, Min. Au reꞌ ia, ho tataꞌ naiꞌ Yusuf teb-tebe. \v 13 Onaim mitoon meu hit amaꞌ mak, au kuasat aꞌbi pah Masir reꞌ ia, kouꞌ reꞌuf. Ma miretaꞌ meu hit amaꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ hi miit sin. Rarit hi meik je neem rabah nai meu ia!” \p \v 14 Rarit in nhoo ma nneek in orif naiꞌ Benjamin, ma sin nua sin ankaen. \v 15 In anhoo ma nneek in taatf ein meseꞌ-meseꞌ msaꞌ. Rarit naꞌ sin nmurai naꞌuab ein nok ne. \s1 Usif pah Masir antoup naiꞌ Yusuf in orif-tataf sin \p \v 16 Rarit, oras uisf ee nok in aꞌnaak meupn ein annenan nak naiꞌ Yusuf in orif-tataf sin neman, sin nmariin anmaten. \v 17 Onaim uisf ee naꞌuab neu naiꞌ Yusuf am nak, “Yusuf! Mutoon meu sin ho benuꞌ, he sin nasaeb ein penaꞌ-makaꞌ neu sin bikaes keledai ngguin, he neikin nnaon neun pah Kanaꞌan. \v 18 Rarit amreun sin he neik ho amaꞌ ma nonot-asar sin neman okeꞌ, he sin nfooꞌ neman neun ia nai. Au of aꞌfeen sin afu ma bare reꞌ reko nneis nbi pah Masir ia, he sin natuan ma nmonin nbin naan, ma sin napenin amnahat naꞌko bare naan. \v 19 Amreun sin he sin neik nanin akreet bikaseꞌ fauk naꞌko ia, he sin nasaeb riꞌaan ein, ma ho amaꞌ. \v 20 Kais sin natenab baer pusaak ein reꞌ sin ka bisa neik sin fa. Natuin pah Masir ia, naheun nok bareꞌ reꞌ arekot. Sin of anpaar sin.” \p \v 21 Anneen on naan ate, naiꞌ Yusuf anfee kreet bikaseꞌ fauk, ma betiꞌ nbi ranan, natuin uisf ee in kabin. Ma in orif-tataf sin\f + \fr 45:21 \ft Tuis uab Ibrani nak “Israꞌel in aanh ein natuin uisf ee in kabin.” Naiꞌ Yakop in kanan es, es reꞌ Israꞌel.\f* nabaarb ein he nfanin natuin uisf ee in kabin. \v 22 Naiꞌ Yusuf anfeen sin tai feꞌu msaꞌ, es ate paasn es. Mes in nfeen naiꞌ Benjamin roi mutiꞌ fuaꞌ natun teun, ma tai feꞌu pasan niim. \v 23 In nsonuꞌ neu in aam hoin fe baer saaꞌ-saaꞌ reꞌ nareok naꞌko pah Masir, ma nasaeb sin nbi bikaes keledai mone boꞌes. In nfee naꞌbabaꞌ ntein penaꞌ-makaꞌ, utunuꞌ, ma mnahat humaꞌ-humaꞌ, nasaeb sin neun bikaes keledai ainaf boꞌes. In nꞌook-beit sin neu oras sin ntebi nfain neman neun pah Masir. \v 24 Rarit in nnao naseonaꞌ sin, ma namnaub sin am nak, “Natiꞌ hi kaisaꞌ mmatoe mbi raan ee, joo!” \s1 Naiꞌ Yakop anneen nak naiꞌ Yusuf anmoin feꞌ \p \v 25 Rarit sin nnaon nfanin neun sin aamf ee et pah Kanaꞌan. \v 26 Antean ne te, sin natonan sin aamf ee mnak, “Aam honiꞌ! Ho anah naiꞌ Yusuf anmoin feꞌ. In kaes koꞌu et pah Masir! In nnaaꞌ aprenat.” \p Oras naiꞌ Yakop anneen ate, in ntakaꞌnanaꞌ ma ka npirsai fa sin uabk ein naan. \v 27 Mes oras sin natonan nrair naiꞌ Yusuf in uab ein naan, ma in niit akreet bikaseꞌ reꞌ naiꞌ Yusuf ansoun ee he nasaeb neik je neu pah Masir te, naꞌ in npirsai. \v 28 Onaim in naꞌuab am nak, “Airoo! Au aanh ee nmoin feꞌ! On reꞌ naan ate, naꞌ au ꞌmariin. Au ro he ꞌnao ꞌkius ꞌaan ee feꞌ, naꞌ au ꞌmate msaꞌ, reko.” \c 46 \s1 Naiꞌ Yakop sin nabaarb ein he nfoꞌon neun pah Masir \p \v 1 Rarit naiꞌ Yakop\f + \fr 46:1 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani nak, “Israꞌel nakbuaꞌ ma nnao”.\f* nakbuaꞌ in aꞌbruaꞌ ein, ma nnao nasaitan pah Kanaꞌan. Sin ntean kuan Barseba te, in nroor muꞌit ma nafuat sin neu Uisneno, reꞌ in amaf naiꞌ Isak naꞌbees neu Ne naꞌko unuꞌ. \p \v 2 Fai jes ate, naiꞌ Yakop namnei. Anbi mneit naan, in nneen Uisneno noeꞌn ee mnak, “Hoe! Yakop! Ho mfeen he mneen feꞌ!” \p Onaim in nataah am nak, “Tua!” \p \v 3 Ma Uisneno nak, “Au reꞌ ia, Uisneno reꞌ ho amaꞌ naꞌbees neu Na naꞌko unuꞌ. Ho kais mumtau he mnao meu pah Masir. Au of aꞌmoeꞌ ho sufam-kauꞌm ein anjarin too reꞌ masoꞌik anbin bare naan. \v 4 Au of ꞌok ko tnao teu pah Masir. Ma Au of ꞌok ufaniꞌ ho sufam-kauꞌm ein nfanin neun pah Kanaꞌan amsaꞌ. Oras ho mmate te, of ho anah naiꞌ Yusuf anhake nbi ho bnapam.” \p \v 5 Rarit naiꞌ Yakop nok in aanh ein,\f + \fr 46:5 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani nak, “Israꞌel in aanh ein nait neik sin amaf naiꞌ Yakop.”\f* nnaon nasaitan kuan Barseba. Onaim sin nasaeb ee, ma sin fee-anah sin anbin kreet bikaes ein reꞌ usif pah Masir ansonuꞌ sin. \v 6-7 Sin nait neik sin baer pusaak ein ma muiꞌt ein ok-okeꞌ reꞌ sin nmuiꞌ sin, oras sin nbin pah Kanaꞌan. Rarit naiꞌ Yakop ma in aan feto-aan mone sin, ma in uupf ein ok-okeꞌ, nnaon neun pah Masir. \s1 Naiꞌ Yakop nok in noont ein reꞌ nokan nnaon neun pah Masir \p \v 8 Naiꞌ Yakop in nonot-asar reꞌ nok anfoꞌon neun pah Masir, esan reꞌ ia:\f + \fr 46:8 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani nak “Israꞌel in nonot-asar”.\f* \q1 Naiꞌ Ruben, aan moen unu. \v 9 In aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Henok, naiꞌ Paru, naiꞌ Hesron, ma naiꞌ Karmi. \q1 \v 10 Naiꞌ Simeon nok in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Yemuel, naiꞌ Yamin, naiꞌ Ohat, naiꞌ Yakin, ma naiꞌ Sohar. Ma naiꞌ Saul amsaꞌ, reꞌ nahoins ee naꞌko bifee Kananas. \q1 \v 11 Naiꞌ Lewi nok in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Gerson, naiꞌ Kehat, ma naiꞌ Merari. \q1 \v 12 Naiꞌ Yahuda nok in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Sela, naiꞌ Peres, ma naiꞌ Sera. Naiꞌ Yahuda in anah bian, naiꞌ Er ma naiꞌ Onan, nmate nrarin nbin Kanaꞌan. In neik naiꞌ Peres in aanh ein amsaꞌ, esan reꞌ: naiꞌ Hesron ma naiꞌ Hamur. \q1 \v 13 Naiꞌ Isaskar nok in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Tora, naiꞌ Pua, naiꞌ Ayup, ma naiꞌ Simron. \q1 \v 14 Naiꞌ Sebulon nok in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Seret, naiꞌ Eron, ma naiꞌ Yahreel. \p \v 15 Sin ok-okeꞌ reꞌ naan, naiꞌ Yakop nok in fee bi Lea sin aan hoin ein, oras sin natuan nbin Mesopotamia. Anmuꞌi ntein sin aan feto, kaan ee bi Dina. Onaim naiꞌ Yakop nok in mahoin ii, tuaf boꞌ tenu mteun. \q1 \v 16 Onaim anmuiꞌ in anah naꞌko in fee bian es reꞌ: naiꞌ Gat, nok in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Sifion, naiꞌ Hagi, naiꞌ Suni, naiꞌ Esbon, naiꞌ Eri, naiꞌ Arodi, ma naiꞌ Areli. \q1 \v 17 Naiꞌ Aser, nok in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Yimna, naiꞌ Yiswa, naiꞌ Yiswi, naiꞌ Beria, nok sin feotf es, kaan ee bi Sera. \q1 Anmuꞌi msaꞌ naiꞌ Beria in aanh ein, esan reꞌ: naiꞌ Heber ma naiꞌ Markiel. \p \v 18 Sin arsin reꞌ naan, tuaf boꞌes am nee. Esan reꞌ naiꞌ Yakop ma in fee bi Silpa in anah-upuf sin. Bi Silpa naan, ate reꞌ naiꞌ Laban anfee je neu in aan feto bi Lea, naiꞌ Yakop in fee mnasiꞌ. \q1 \v 19 Naiꞌ Yakop in fee jes antein, kaan ee bi Rahel. In nahoniꞌ riꞌanaꞌ nua, esan reꞌ: naiꞌ Yusuf ma naiꞌ Benjamin. \v 20 Oras naan, naiꞌ Yusuf ansao nrair bi Asnat nbi pah Masir. In aam baabf ee, aꞌnaak rais pirsait anbi kota On, kaan ee naiꞌ Potifera. Naiꞌ Yusuf ma bi Asnat sin aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Efraim ma naiꞌ Manase. \q1 \v 21 Naiꞌ Benjamin nok amsaꞌ neu pah Masir. In nok in aanh ein, esan reꞌ: naiꞌ Bera, naiꞌ Beker, naiꞌ Asibel, naiꞌ Gera, naiꞌ Naꞌaman, naiꞌ Ehi, naiꞌ Ros, naiꞌ Mupim, naiꞌ Hupim, ma naiꞌ Aret. \p \v 22 Rarit naiꞌ Yakop ma in fee bi Rahel sin mahoink ein tuaf boꞌes am haa. \q1 \v 23 Naiꞌ Yakop in nmuꞌi ntein fee jes, kaan ee bi Bilha. Sin aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Dan ma naiꞌ Naftali. \q1 Naiꞌ Dan in aanh ee, naiꞌ Husim. \q1 \v 24 Naiꞌ Naftali nok in aanh ein esan reꞌ: naiꞌ Yaser, naiꞌ Guni, naiꞌ Yeser ma naiꞌ Sirem. \p \v 25 Naiꞌ Yakop nok in fee bi Bilha sin mahoink ein tuaf hiut. Bi Bilha naan, es reꞌ bi Rahel in ate, reꞌ in napein je naꞌko in amaf naiꞌ Laban. \p \v 26 Onaim naiꞌ Yakop in mahoin ein reꞌ nnaon neun pah Masir naan, tuaf boꞌ nee mnee. In aan naenf ein ka nsoiꞌ sin fa feꞌ. \v 27 Sin nmaꞌbaab ein nok naiꞌ Yusuf in aanh ein reꞌ nahoniꞌ sin anbin pah Masir, sin tuaf nua. Onaim naiꞌ Yakop in nonot-asar reꞌ natuan nbin Masir, sin ar-arsin tuaf boꞌ hiut. \s1 Naiꞌ Yakop nateef in anah naiꞌ Yusuf \p \v 28 Oras sin he noi ntean pah Masir ate, naiꞌ Yakop anreun in anah naiꞌ Yahuda he nnao nahuun, he noꞌen naiꞌ Yusuf, he neem nateef nok in aamf ee nbi pah Gosen. Oras sin ntean nrarin nbin Gosen, \v 29 on naan ate, naiꞌ Yusuf ansae neu in aꞌkreet, he nnao nateef in aamf ee nbi naan. Oras sin natefan, naiꞌ Yusuf anhoo in aamf ee, ma nkae ꞌroo reꞌuf. \p \v 30 Rarit naiꞌ Yakop naꞌuab nok naiꞌ Yusuf am nak, “Usu! Oras ia, au ꞌiit ko goen. Onaim au uhiin ꞌak ho mmoin feꞌ. Maski oras ia au ꞌmate msaꞌ, reko.” \p \v 31 Rarit naiꞌ Yusuf natoon neu in orif-tataf sin am nak, “Au ro he ꞌnao ꞌbaiseun uisf ee, he utoon ꞌak au nonot-asar sin naꞌkon pah Kanaꞌan neman ntean nggoen. \v 32 Onaim au of utoon ꞌak hi reꞌ ia, atuuk muꞌit. Etun hi meik hi muiꞌt ein ma hi pusaak ein naꞌkon Kanaꞌan. \v 33 Karu uisf ee noꞌen ki, ma nataan hi meupm ein saaꞌ, \v 34 hi mitaah am mak, hi arki reꞌ ia, atuuk muꞌit ammurai miꞌko hi aanꞌ-anaꞌ feꞌ, on reꞌ hi beꞌi-naꞌi sin. Nok ranan naan, in of anreun ki he mitua mbi Gosen.” Naiꞌ Yusuf natoon on naan, natuin abitan pah Masir anmaiꞌnisin karu sin natua nabuan nok atuuk muiꞌt ein. \c 47 \s1 Naiꞌ Yusuf in uim je nanan napenin afu naꞌko usif pah Masir \p \v 1-2 Rarit naiꞌ Yusuf nok in tataf tuaf niim, annaon he nbaiseun usif. Naiꞌ Yusuf naꞌekub ma natefab sin nok usif. In naꞌuab am nak, “Aam usiꞌ! Au amaꞌ ma au oriꞌ-tataꞌ sin neman nrarin naꞌkon pah Kanaꞌan. Sin neman neik sin muiꞌt ein ma sin baerꞌ ein ok-okeꞌ. Oras ia sin etan pah Gosen.” \p \v 3 Rarit uisf ee nataan am nak, “Hi meupn ein es reꞌ saaꞌ?” \p On nai te, sin natahan am nak, “Hai reꞌ ia atukus, on reꞌ sin hai beꞌi-naꞌi. \v 4 Oras ia, pah Kanaꞌan nafauk-nai koꞌu, tar antea ka tiit fa mnahat ma huun antein. Etun hai iim meu pah reꞌ ia he mitua mtahan. Hai meik hai muiꞌt ein amsaꞌ. Onaim oras ia, hai mbaiseun ko usiꞌ, mkonan kai he hai mitua mbi pah Gosen, he hai mituuk hai muiꞌt ein anbin naan.” \p \v 5 Rarit uisf ee natoon in roimn ee neu naiꞌ Yusuf am nak, “Oras ia, ho amaꞌ ma sin ho benuꞌ etan ia. \v 6 Onaim sin napenin mainuan he sin natuan nbin ia on reꞌ sin pah akuuk. Au mahiink ii te, pah Gosen naan, bare reꞌ reko nneis nbi pah reꞌ ia. Onaim reko nneis sin natuan nbin reꞌ naan. Ma karu sin natuuk muꞌit am reko te, maut he sin natuuk au ngguin anbin naan amsaꞌ.” \p \v 7 Rarit naiꞌ Yusuf naꞌekub ma natefab in aamf ee nok usif. Onaim naiꞌ Yakop anꞌonen he Uisneno nfee tetus neu usif naan. \p \v 8 Onaim uisf ee nataan am nak, “Aam, ho toon fauk een?” \p \v 9 Naiꞌ Yakop nataah am nak, “Au ꞌmoin ꞌaan toon nautn es boꞌ teun, mes au ka utua ubaar ꞌiit fa feꞌ ꞌbi baer jes. Au beꞌi-naꞌi sin on naan amsaꞌ. Karu au he utaib ok, ꞌok sin ite, au toon aꞌmoin ji, feꞌ ka mfaun fa feꞌ. Mes naheun nok suust am nanaꞌrenat.” \v 10 Onaim naiꞌ Yakop antoti ntein Uisneno he nfee tetus-athoen neu usif pah Masir naan. Rarit sin nbaisenun ma nheer ok naꞌko uisf ee in matan, ma ntebi nfanin. \p \v 11 Rarit naiꞌ Yusuf natuin uisf ee in kabin, onaim in nruur bare neu sin nbi pah Gosen. Afu bare naan, mrian ii kah een. (Sin nakanab bare naan nbi neon amunit nak, ‘Rameses’.) Onaim naiꞌ Yusuf in amaf ma in orif-tataf sin natua nabaran nbin bare naan. \v 12 Rarit naiꞌ Yusuf nataah ma nasaah mnahat neu in amaf, ma in orif-tataf sin, sin fee-anah sin, naꞌko aꞌnaet tar antea aꞌbaut ein. \s1 Amnaahs ee mainenuꞌ ntein anbi pah Masir \p \v 13 Anbi oras naan, ka tiit tain fa mnahat anbi mee-mee. Amnaahs ii ntaman kuan-bare, kota mpah. Naꞌko pah Masir ntea pah Kanaꞌan mansian ein nꞌore nmaten. Sin ka nabeꞌin fa he nmoꞌen saaꞌ-saaꞌ, natuin sin namnahan nmaten. \v 14 Rarit biak ein neman naꞌkon bare-bare neun pah Masir, ma areꞌ bare-bare nbi pah Kanaꞌan, he nsosan amnahat naꞌkon naiꞌ Yusuf. Onaim in naꞌbuaꞌ roit ein naan ok-okeꞌ, rarit in nnao natunuꞌ sin anbin uisf ee in sonaf. \v 15 Oras naan, abitan pah Masir ma pah Kanaꞌan sin nararin roit. Onaim sin ka nsoos nabeꞌin fa mnahat. Rarit sin neman neun naiꞌ Yusuf he ntotin. Sin naꞌuab ein am nak, “Usiꞌ! Hai mbaiseun ko, tua. Amfee kai mnahat, he hai kaisaꞌ mimnaah ammaet. Natuin hai mirair roit, tua.” \p \v 16 Rarit naiꞌ Yusuf nataah am nak, “Karu batuur-batuur hi mirair roit ate, hi mmoeꞌ on nai: mtuki mnahat nok hi muiꞌt ein naan. Au of aꞌfee ki mnahat.” \v 17 Rarit sin nnonaꞌ sin muiꞌt ein neun naiꞌ Yusuf he ntukin amnahat. Muiꞌt ein esan reꞌ: sin bijae ngguin, bikaseꞌ, bikaes keledai, ꞌbibi, ma sin ꞌbib-kasen. Natuin toon naan, naiꞌ Yusuf anꞌator on reꞌ naan. \p \v 18 Toon amneemt ii te, sin nfain neman neun naiꞌ Yusuf. Sin nbaisenun am nak, “Usiꞌ! Hai ro mbaiseun namneo goah, tua. Hai roit ma muꞌit, ho mtuik maan kuum sin een, tua. Oras ia, hai he mait saaꞌ antein. Hai ruman ankon-koon. Arahaa hai tuam ein anmes-mesen, nok hai afu ꞌteets ein. \v 19 Kais amkonan kai he hai mmaet. Karu hai mmate te, sekau es reꞌ he npairoir hai afun naan!? Reko nneis, ho mait kai mjair ho aten. Ho mtoup hai afun naan, he ho mpaar kuum sin. Rarit ho mfee kai fini he hai mseen sin meu ko, tua. Onaim ho mfee kai mnahat natuin hai mihaeb om ambi ho renen. Asar hai kaisaꞌ mmaet!” \p \v 20 Natuin oras amnahas naan maꞌtain besi, etun abitan pah Masir sin naꞌsosaꞌ nain sin aufn ein ok-okeꞌ. Onaim naiꞌ Yusuf ansoos nain afun naan he njair usif pah Masir in auf pusaak ein. \v 21 Nok ranan naan, abitan pah Masir sin njarin ate neun usif pah Masir.\f + \fr 47:21 \ft Anmuiꞌ tuis uab Ibrani bian nak, “Naiꞌ Yusuf anfooꞌ nain too mfaun ii neu koat ee in nanan.”\f* \v 22 Mes naiꞌ Yusuf ka nsoos fa aꞌnaak pirsait ein sin afun, natuin uisf ee nfeen sin mnahat piut. Etun sin ka naꞌsosaꞌ fa sin afun. \p \v 23 Oras naan, naiꞌ Yusuf naꞌuab neu too gui mnak, “Oras ia, hi mfain ate meu usif pah Masir. Au ꞌsoos aꞌrair hi aufn ee neu usif. Onaim hi mait finin reꞌ ia nai, he mnao mseen sin neun renen naan. \v 24 Oras sekit ma mnonut ate, hi mbait batis niim. Baits es neu usif. Neisk ein paaꞌ haa, bian hi mait fini, ma bian hi mait sin ntaam amnahat neu ki ok-okeꞌ.” \p \v 25 Rarit sin natahan am nak, “Koe aam. Ho msoi maan kai naꞌko amnahas ia, tua. Onaim hai mtoit makasi, tua. Maut he hai mjair ate meu hit usiꞌ, tua.” \p \v 26 Rarit naiꞌ Yusuf anpaek atoran naan anjair prenat anbi pah Masir. Etun sin nbatin batis niim naꞌko areꞌ penaꞌ-makaꞌ reꞌ sin nseik ma noun sin naan. Sapaaf es neu usif. Haaꞌ ein neun sin kuuk. Suma aꞌnaak pirsait ein sin aufn ee, uisf ee ka nsoos ein fa. Prenat naan, sin feꞌ anpaek je nnao nkoon. \s1 Naiꞌ Yusuf anmoeꞌ manbaꞌan nak in he nsuub in aamf ee nbi sin beif-naꞌif sin nopu \p \v 27 Anmurai oras naan, atoin Israelas sin natuan nabaran nbin pah Gosen, et pah koꞌu Masir. Sin anjarin atoin amuꞌit. Ma sin nahoin ein ma nmaꞌbaab ok piut-piut. \p \v 28 Anbi pah Masir naan, naiꞌ Yakop anmoin naan toon boꞌes am hiut, tar antea in nmoin naan nabu-bua toon nautn es boꞌ haa mhiut. \v 29 Oras in neno ꞌmaetn ee npaumak-maak een ate, in noꞌen naiꞌ Yusuf ma natoon ee mnak, “Usu! Au ꞌnaben, ka ꞌroo fa heen ate, Uisneno noꞌen nafaniꞌ kau goen. Onaim au ꞌtoit ko, karu ho mneek kau te, ho msuup mak ho ka msuub kau fa mbi pah Masir ia. \v 30 Ho ro he meik mufaniꞌ au aok-taꞌuk ia he msuub ee meu hit beꞌi-naꞌi sin nopun, ma msuub kau ꞌbi nee. Ho amaꞌ kau gui, au roimk ii on reꞌ naan.” \p Onaim naiꞌ Yusuf nataah am nak, “Reko, tua! Karu ho mroim maan on reꞌ naan ate, au utuin aah, tua.” \p \v 31 Onaim naiꞌ Yakop naꞌuab am nak, “Karu ho mroim mutuin kau on naan ate, oras ia ho msuup, mak ho mroim mutuin ho amaꞌ in romin.” \p Rarit naiꞌ Yusuf ansuup natuin naiꞌ Yakop in uab ein naan. Onaim naiꞌ Yakop nabaniꞌ ma nriꞌtuu nꞌain koi je ꞌnakan, ma nꞌonen he nasaeb sukuur neu Uisneno. \c 48 \s1 Naiꞌ Yakop antoit tetus-athoen neu naiꞌ Yusuf in aanh ein \p \v 1 Ka ꞌroo fa naꞌko oras naan ate, naiꞌ Yusuf napein hanaf nak, in aamf ee nameen maꞌfenaꞌ. Onaim in nok in aan moen nuaꞌ ein naan, esan reꞌ naiꞌ Manase ma naiꞌ Efraim, ma sin nnaon nkius sin naꞌif naiꞌ Yakop. \v 2 Oras naiꞌ Yakop nahiin nak naiꞌ Yusuf neem anrari te, in nareen on he ntoko nbi haraꞌ tupaꞌ. \p \v 3 Onaim in naꞌuab neu naiꞌ Yusuf am nak, “Usu! Neon goes ii, Uisneno reꞌ Akuaas Maꞌtaniꞌ naan, nakriir On neu kau nbi kuan Lus, et pah Kanaꞌan. Anbi naan, In nbaꞌan neu kau, \v 4 mnak, ‘Au of umfaubaꞌ ho anah-upuf sin he njarin too mfau-rutu. Au of aꞌfeen sin bare reꞌ ia msaꞌ, he njair sin auf pusaak tar antea nabar-baar.’ \p \v 5 Onaim oras ia ho anah naiꞌ Efraim ma naiꞌ Manase, sin sapaak ein es reꞌ ia: au ꞌuum ꞌeu pah Masir ia te, sin nua sin anbi nanin ia. Maski on naan amsaꞌ, oras ia, au ꞌaan sin on reꞌ au aanh ein goa kuuk, on reꞌ naiꞌ Ruben ma naiꞌ Simeon. \v 6 Mes karu ho muhoniꞌ mteniꞌ te, naꞌ ho anah. Au ka ꞌaan sin fa neu au aanh ein nu. Onaim maut he sin ntoup sin pusaak ein naꞌkon sin taatf ein, naiꞌ Efraim ma naiꞌ Manase. \v 7 Au ꞌmoeꞌ on reꞌ naan, he umnau ho ainaꞌ bi Rahel. Oras hit tfain teem taꞌko pah Mesopotamia he teu pah Kanaꞌan ate, ho ainaꞌ nmate nbi raan atnanaꞌ nbi ranan reꞌ npaumaak kuan Efrata et pah Kanaꞌan. Oras naan, au ꞌsuus aꞌmaet! Onaim au ꞌsuub ee et raan ee ninen reꞌ he ttaam teu kuan Efrata naan.” (Oras ia, kuan reꞌ naan, sin nakaanb ee \it Betlehem\it*.) \p \v 8 Naiꞌ Yakop\f + \fr 48:8 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani nak “Israꞌel”.\f* naꞌuab anrair on naan ate, in nait matan ma nkius niit naiꞌ Yusuf in aan monen naan. Onaim in nataan naiꞌ Yusuf am nak, “Hoe, sekau aanh ein esan reꞌ ia?” \p \v 9 Onaim naiꞌ Yusuf nataah am nak, “Riꞌaan ein reꞌ ia, Uisneno es anfee sin neu kau nbi pah Masir ia.” \p Rarit naiꞌ Yakop naꞌuab am nak, “Karu on naan ate, mpaumakab kau sin, he au ꞌonen ma ꞌtoit Uisneno he nfeen sin tetus.” \v 10 Naiꞌ Yakop namnasi nrair. In maatk ein ankupun. Etun in ka niit fa reko. Onaim naiꞌ Yusuf nok in aanh ein naan anpaumaak naiꞌ Yakop. Onaim naiꞌ Yakop anhoo ma nneek sin. \v 11 Rarit in naꞌuab neu naiꞌ Yusuf am nak, “Aꞌroo-ꞌroo reꞌ ia, au uten-teenb aah, ꞌak au ka neu he uteef ꞌok ko fa heen. Mes oras ia, Uisneno nmoꞌe nneisi ntein, tar antea au ubeiꞌ feꞌ he ꞌiit ho aanh ein.” \p \v 12 Rarit naiꞌ Yusuf naꞌrobaꞌ in aanh ein naꞌko naiꞌ Yakop.\f + \fr 48:12 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani nak, “Naiꞌ Yusuf naꞌrobaꞌ in aanh ein naꞌko naiꞌ Yakop in pusun konan.”\f* In nriꞌtuu ma in naꞌruriꞌ tar antea in nneek afu nbi in aamf ee in human ma in matan. \v 13 Rarit naiꞌ Yusuf anfeen. Onaim in nahakeꞌ in aanh ein anpaumak-maak in amaf. In nahakeꞌ in aan moen unu nbi naiꞌ Yakop in aꞌniman aꞌneꞌu. On nai te, aan moen muin je nbi naiꞌ Yakop in aꞌniman aꞌrii. \v 14 Mes oras naiꞌ Yakop he ntao in aꞌniimk ein he ntoit Uisneno he nfeen sin tetus-athoen neu sin nua sin, in nkaisurib in aꞌniimk ein. In ntao in aꞌniman aꞌneuꞌ goe neu aan muni naiꞌ Efraim in aꞌnakan, ma in ntao in aꞌniman aꞌrii je neu aan unu naiꞌ Manase in aꞌnakan. \v 15 Rarit in nꞌonen ma ntoit Uisneno he nfeen naiꞌ Yusuf tetus-athoen am nak, \q1 “Ho naꞌi kaꞌo Abraham, \q2 ma ho naꞌi naiꞌ Isak, \q3 sin nua sin natuin Uisneno In roimn ee piut-piut. \q1 Uisneno kuun es reꞌ anpairoir ma npijaar kau anmurai naꞌko oras au munif tar antea oras ia. \q2 \v 16 In kuun es reꞌ nsoi naan kau naꞌko siraak humaꞌ-humaꞌ.\f + \fr 48:16 \ft Tuis uab Ibrani nak, “Au ꞌtoit henatiꞌ Uisneno in ameput neno tunan nafetin kau naꞌko areꞌ kanan siraak.” Mes atoin ahinit bian nak, nok ranan ia, Uisneno nreek kuun In tuan ii oras In npaek In ameput neno tunan he nafetin naiꞌ Yakop naꞌko siraak humaꞌ-humaꞌ. Amkius \ft \+it Retaꞌ Ahun-hunut\+it* 16:7; 21:17; 22:11,15.\f* \q3 Onaim au ꞌtoit Je msaꞌ he In nfee tetus-athoen neu riꞌaan ein reꞌ ia ma sin suufk ein. \q1 Onaim karu sin nꞌoen ein neun Uisneno, \q2 sin ka nnikan fa he nteek kaꞌo naiꞌ Abraham, naꞌi naiꞌ Isak, ma au kanak. \q2 Maut he sin mahoink ein nasufan piut, \q3 he njarin too mfau-rutu nbin pah-pinan ia.” \p \v 17 Mes oras naiꞌ Yusuf niit in aamf ee ntao in aꞌniman aꞌneuꞌ goe nbi aan muni naiꞌ Efraim in aꞌnakan naan ate, in nait nananiꞌ in aamf ee ꞌniman naan, ma ntao goe neu aan unu naiꞌ Manase in aꞌnakan. \v 18 In naꞌuab neu in aamf ee mnak, “Aam honiꞌ, kais on naan. Naiꞌ Efraim in aan moen muni. In ka atoin kouꞌ goa fa. Ho ro he mtao ho ꞌnimam naan meu aan unu naiꞌ Manase in aꞌnakan. Natuin atoin kouꞌ goe in sapaa naan, es reꞌ naan.” \p \v 19 Mes amaf naiꞌ Yakop ka nroim fa. In nak, “Usu. Au uhiin ꞌain. Naiꞌ Manase of anjair atoin maꞌtaniꞌ, ma in suufk ein amsaꞌ of anjarin too pah kouꞌ goes. Mes in orif naiꞌ Efraim naan, of maꞌtaniꞌ nneis naꞌko na. In suufk ein of amfau reꞌuf, tar antea sin njarin too pah amfaun reꞌ maꞌtain besi.” \p \v 20 Rarit in natoon neu riꞌaan nuaꞌ ein naan am nak, “Of karu atoin Israelas sin antotin neun Uisneno he nfeen sin tetus neu tuaf-tuaf ate, sin of anteek hi nua ki hi kaanm ein naan. Sin of antotin am nak, ‘Karu reko te, Uisneno nfee tetus neu ko, nahuum on reꞌ In nfee tetus neu naiꞌ Efraim ma naiꞌ Manase.’ ” \p Nok ranan naan, naiꞌ Yakop amsaꞌ anteek nahunun naiꞌ Efraim in kaan ee, naꞌko naiꞌ Manase in kanan. \p \v 21 Rarit naiꞌ Yakop naꞌuab neu naiꞌ Yusuf am nak, “Usu! Ka ꞌroo fa te, au he ꞌmaet jen. Mes Uisneno of anturun ma nbaab ki, onaim In ro he neik ki mfain meu hi beꞌi-naꞌi sin pah. \v 22 Mes oras ia, au ꞌfee ko mneis muꞌko sin ho benuꞌ. Au ꞌfee uꞌbabaꞌ ko ꞌtoꞌef et pah Kanaꞌan reꞌ unuꞌ te au usiik ꞌaan ee ꞌeik au suniꞌ-kenat uꞌko atoin Amoris sin.” \c 49 \s1 Naiꞌ Yakop natoon neu in aanh ein, es-es ate nok in aꞌmonin anbi neon amnemat \p \v 1 Rarit naiꞌ Yakop anreun noꞌen in aanh ein ok-okeꞌ. Sin neman ntean on naan ate, in naꞌuab am nak, “Hi iim ampaumak-maak kau feꞌ. Au he utoon ki es-es ate hi ꞌmonim anbi neon amnemat.” \v 2 Rarit naiꞌ Yakop anmurai naꞌuab ma natoon nain neu in aanh ein am nak, \q1 “Naiꞌ Yakop in aanh ein ki! Hi mkoen om iim nai ma mhake mfuun maan kau. \q1 Amtakan hi ruikm ein he mneen am mitniin hi amaꞌ Israꞌel in uaban ma in aꞌan. \q1 \v 3 Neu ko, aam \it Ruben\it*. Ho reꞌ ia, aan moen unu, asoit enoꞌ. Ho mjair on reꞌ au teas ma au ꞌnimak aꞌneꞌu. Areꞌ tuaf anhormaat ko. \v 4 Mes feꞌ-feꞌ ete ho neek maan naꞌoniꞌ. Ho roim ii ka nhake nkiꞌif, on reꞌ noe sakoꞌ reꞌ ka tꞌeek taan ee fa. Nok askeken, ho mnao mtuup mok au fee bi Bilha, ma mhaiꞌniis ho amaꞌ in haraꞌ tupaꞌ. Es naan ate, ho sapaam reꞌ amjair on atoin koꞌu ma mone ꞌnaek ka matekaꞌ fa heen! \q1 \v 5 Naiꞌ \it Simeon\it* ma naiꞌ \it Lewi!\it* Hi nua ki taos meseꞌ. Atteek ahaa besi-benas ate, hi nua ki manoem ein kah een. Etun hi mhaꞌmuiꞌ ma misusab too mfaun. \v 6 Hi mmariin ammaet, karu hi mꞌoet mifeek bijae ngguin sin pii oetk ein, tar antea sin nfukaꞌ nenuꞌ nabaar ahaa sin baark ein. Hi ꞌmoeꞌm ein maufinu batuur-batuur. Karu hi meek-meuk nisim, hi mroor miis atoniꞌ. Au kaꞌ roim fa he ꞌok aꞌseor hi rasim. \v 7 Onaim oras ia, au ꞌkaas hi neek mapuut ein naan, natuin hi mapuut besin ki! Ma hi tooꞌs ein naan ka mpaek fa rais kasian akreꞌo msaꞌ. Hi of ro he misaah kiim hi ꞌmoeꞌ reuꞌf ein. Uisneno of anporin nsiksakan hi sufam-kauꞌm ein. Sin of natuan nbin bare-bare nbin pah Israꞌel. \q1 \v 8 Neu ko, aam \it Yahuda\it*. Ho kanam naan, in aꞌmoufn ii ‘pures-boꞌis’. Ho oriꞌ ma ho tataꞌ sin of anboꞌis ko ma nhormaat ko. Ho of miis ho muusn ein, tar antea sin ka bisa nait fa sin aꞌnaak ein. \v 9 Ho reꞌ ia, on reꞌ singa muin maꞌtain es, reꞌ naim kuun amnahat. Ho on reꞌ singa keso reꞌ nbiun ma nakoo in aon ee he ntuup. Ka tiit fa es, reꞌ nabrain he noik ko. Ho on reꞌ singa ainaf amsaꞌ reꞌ npao in anah; ka tiit fa es nabrain he nakꞌaun ee. Ho on naan msaꞌ. Atoin ein of anmasahun ko, ma ka nabeiꞌ ein fa he nmoꞌen tafiꞌ-tafiꞌ. \v 10 Ho of es amnaaꞌ aprenat. Ho sufam-kauꞌm ein of annaaꞌ aprenat anmaktun-tuin ein, tar antea tuaf es, reꞌ in nmuiꞌ sapaaf anneis-neis. In of es antook ma nnaaꞌ aprenat naan. Rarit too naꞌkon uuf-uuf sin of naꞌruir ein ma naꞌbesan neu ne.\x + \xo 49:10 \xt Naiꞌ Mateos 1:3\x* \v 11 Ho of ammoin nok neek marine. Ho mroim saaꞌ-saaꞌ aah ate, of anmuiꞌ. Ho he mmoeꞌ saaꞌ amsaꞌ, of anjair! Onaim ho muiꞌt ein, nok ho reen ee aafk ein of amfaun ma nho-hoen. \v 12 Ho bukaem ii ro namiin ka natfeek fa. \q1 \v 13 Neu ko, aam \it Sebulon\it*. Ho auf pusaak ee of mainua feko ma npaumaak tasi, tar antea nmanaak nok kota Sidon. Abnao ngguin neman naꞌkon mee-mee ma nasanut sin boint ein nbin ho tais je in ninen nok mamut. \q1 \v 14-15 Neu ko, aam \it Isaskar\it*. Ho reꞌ ia on reꞌ bikaes es, reꞌ nteek ee te, keledai maꞌtaniꞌ. Mes ho ꞌnaak fautm ii kah een. Karu ho mtuup ambi raan atnanaꞌ,\f + \fr 49:14-15 \ft Anbi uab Ibrani bisa npaek sarit nua. Es, es reꞌ, “ntuup anbi bare nua sin sonak”, ma es anteniꞌ “ntuup anbi ꞌkaroꞌ nua sin sonak”.\f* sekau es reꞌ he npooꞌ ko he mnao mkoon. Mes karu ho miit kuan es in areokn ii et panin ne, es ka nreun ko fa msaꞌ ate, ho mait ho bruaꞌ ma mroi sin ma mnao meu nee. Ho on reꞌ nana nai! \q1 \v 16 Neu ko, aam \it Dan\it*. Ho kanam naan, in aꞌmoufn ii, ‘afeek rasi’. Ho mok ho sufam-kauꞌm ein of amjair afeek rasi meu hi pah Israꞌel sin sin rasin. Hi mifeek rasi te, natai ma ka mpiir fa humaf. \v 17 Ho mahiinm ii on reꞌ kaun araut reꞌ antuup anpao nbi raan ee ninen. Karu atoniꞌ nsae bikaseꞌ ma npeoꞌ naan ate, nok askeken, ho mrau mrair bikaseꞌ naan in haen tikan, tar antea in tuan naan anmouf. \p \v 18 Koi, UISNENO! Au ꞌon-ꞌonen he Ho mfee ꞌhonis meu kai ok-okeꞌ. \q1 \v 19 Neu ko, aam \it Gat\it*. Ho kaan maan atneen ete, in haan ii on reꞌ ‘mbaan musu’. Pukan apaikaurt ein of anbaan ko, mes ho of mbaan ambaras sin, ma miis sin. \q1 \v 20 Neu ko, aam \it Aser\it*. Ho rene ma poꞌon sin aafk ein esan reꞌ reko nnes-nesin. Ho of ammoeꞌ kokis aminat humaꞌ-humaꞌ reꞌ maꞌosaꞌ, he uisf ein neman nsosan naꞌkon ko. \q1 \v 21 Neu ko, aam \it Naftali\it*. Ho on reꞌ ruu ainaf, reꞌ naen ma nfui nmaet. Es ka nabeiꞌ fa he nꞌator ko. Ho muhoniꞌ maan ho aanh ein, namasan rek-reko. \q1 \v 22 Neu ko, aam \it Yusuf\it*. Ho on reꞌ fae reꞌ nmoni npaumaak oe mataꞌ. In taen ein of annoonk ein nsaen neun rame mnanuꞌ,\f + \fr 49:22 \ft Suur Akninuꞌ uab Ibrani nbi reꞌ eraꞌ ia, ka mahiniꞌ reko fa. Anmuiꞌ atoin ahinit bian nak in oetn ii, ‘fae’; bian nak ‘bikaes keledai’.\f* on reꞌ ho sufam-kauꞌm ein annaon neun bare-bare. \v 23 Anmuiꞌ tuaf bian reꞌ nasaeb sin neek meens ein neu ko, on reꞌ musu reꞌ nakrao ko. \v 24 Mes Uisneno reꞌ au uꞌbees ꞌeu Na ji, anturun ma nbaab ko. Es naan ate, In nmoeꞌ ho ꞌnimam naan naꞌbeiꞌ, tar antea ho mubeiꞌ ma mukrao mbaras meu ho musun naan, maski naꞌroo. Ho of miis sin, natuin Uisneno es anturun ma nbaab ko. Batuur In kuasn ee maꞌtaniꞌ! Etun au uꞌpeis ok ꞌeu Ne. Natuin In es anpao ma npanat kau. \v 25 In of anpanat ko msaꞌ, ma nfee ko tetus-athoen humaꞌ-humaꞌ. Esan reꞌ: tetus naꞌko neno tunan, ma naꞌko pah-pinan, ma ho aan hoin ein amfaun ma nꞌao-minan. \v 26 Aꞌtoeꞌf ein ka namnekun fa. Tetus reꞌ au ꞌfee je ꞌeu ko reꞌ ia, anneis naꞌko ꞌtoeꞌf ein ok-okeꞌ! Maut he teuts ein reꞌ ia nasai piut neu ko, natuin ho mneis muꞌko ho oriꞌ-tataꞌ sin ok-okeꞌ. \q1 \v 27 Neu ko, aam \it Benjamin\it*. Ho brainm ii on reꞌ aus fui koꞌu reꞌ namnaah. Feꞌ kik-kiku msaꞌ, in nheek enrair in amnahat. Mes karu nfai te, in nnao ma nbati mnaah nesif naan neu in aanh ein. Ho sufam-kauꞌm ein of maꞌtaink ein on reꞌ naan amsaꞌ!” \p \v 28 Uab ein ia, naiꞌ Yakop in uab sin neu in aanh ein. In natoon nain sin, es-es ate in aꞌmonin, nok in sufan-kauꞌn ein anbi neno-neno amnemat. Sin arsin reꞌ naan, esan reꞌ anjarin aam uuf neun uuf boꞌes am nua nbin pah Israꞌel. \s1 Naiꞌ Yakop anmaet \p \v 29-30 Rarit naiꞌ Yakop antoit in aanh ein he nmoꞌen rais manbaꞌan. In naꞌuab am nak, “Ka ꞌroo fa heen ate, au he ꞌmaet een. Karu au ꞌmaet, hi ro he mnao msuub kau meu naiꞌ-kaꞌo Abraham in nopu. Nopu naan et nuat reꞌ npaumaak kuan Makpera ma kuan Mamre et pah Kanaꞌan. Unuꞌ te, naiꞌ-kaꞌo Abraham ansoos nuat naan nok rene ma poꞌon naan he njair in baer subat. In nsoos nafeek ee naꞌko atoin Hetes es, kaan ee naiꞌ Efron. \v 31 Anbi naan, sin nsuub hit naiꞌ-kaꞌo Abraham, ma hit beiꞌ-kaꞌo bi Saraꞌ, au amaꞌ naiꞌ Isak, ma au ainaꞌ bi Ripka. Onaim hi ro he msuub kau mbi naan, ꞌbi au fee bi Lea in abnapan. \v 32 Mimnau! Hi kais amnikan he msuub kau mbi nuat reꞌ naiꞌ-kaꞌo Abraham ansoos naan ee reꞌ naan.” \p \v 33 Naiꞌ Yakop naꞌuab anrair on naan ate, in ntuup anfain neu haraꞌ tuup ee, ma in nmaet. \c 50 \p \v 1 Onaim naiꞌ Yusuf anhoo in aamf ee, ma nkae nmeꞌ-meꞌur. Ma in nneek nafan-fainꞌ ee. \v 2 Rarit naiꞌ Yusuf naprenat tua aꞌurus uis-minaꞌ he npairoir naiꞌ Yakop in aon-taꞌun he kais anpuun. \v 3 Onaim tua aꞌurus uis-miin ein naan, anpairoir naiꞌ Yakop in aon-taꞌun naan neno boꞌ haa, on reꞌ natiꞌ te, sin nmoeꞌ nani. Onaim abitan Masir ankaen amsaꞌ oras naiꞌ Yakop anmaet. Sin nkaenaꞌ naiꞌ Yakop tar antea neno boꞌ hiut (70), on reꞌ sin aꞌnaet es anmaet. \p \v 4 Neno boꞌ hiut namsopu te, naiꞌ Yusuf natoon neu in aꞌnaak meupn ee mnak, “Amneen mirek-rekoꞌ! Au ꞌtoit ki he meik au hanak ia meu uisf ee. Hi mak on nai: \v 5 ‘Oras au amaꞌ he noi nmate te, in ntoit kau he ꞌnao ꞌsuub in aon-taꞌun ia ꞌeu pah Kanaꞌan. Onaim au ꞌbaiseun ko usiꞌ he mfee kau mainuan, he au ꞌeik au amaꞌ in aon-taꞌun ma ꞌnao ꞌsuub ee ꞌeu pah Kanaꞌan. Rarit, naꞌ au ꞌfain ꞌuum.’ ” \p \v 6 Oras uisf ee nneen hanaf naan ate, in nataah am nak, “Karu ho msuup amrair meu ho amaꞌ on naan ate, maut he mnao ma msuub ee.” \p \v 7 Onaim naiꞌ Yusuf annao he nsuub in amaf. Too mfaun ein nokan amsaꞌ. Sin esan reꞌ uisf ee in aꞌnaak meupn ein ok-okeꞌ, ma kaes koꞌun naꞌkon pah Masir. \v 8 Naiꞌ Yusuf in orif-tataf sin, ma sin ameupt ein ok-okeꞌ msaꞌ nokan nbin subat naan. Amaikaꞌ nbi Gosen, arahaa sin feek ein, riꞌaan ein, ma muiꞌt ein. \v 9 Soraurs ein nokan namfa-faun. Bian ansaen akreet bikaseꞌ, bian ansaen bikaseꞌ. Natuin amnokat sin namfaun, es naꞌ pukan anaot neu subat naan, naraor gok pirore mnanuꞌ. \p \v 10 Rarit sin arsin nnaon ma nraak noe Yarden, nbi baer jes in kaan ee, Atat. Natiꞌ te, abitan naan neman ma nterin makaꞌ nbin bare naan. Anbi naan, naiꞌ Yusuf sin nkaenaꞌ sin amaf. Sin nbeꞌen nteinꞌ ein fai hiut. \p \v 11 Oras abitan Kanaꞌan niit sin nsusan on naan ate, sin naꞌuab ein am nak, “Hae! Hi mkius miit. Atoin Masiras sin nbeꞌen amates ate, nuuꞌ gui ka aanꞌ-anaꞌ fa. Sin ankaen ate, on reꞌ ne joo!” Etun sin nakanab bare naan \it Abel-Misraim\it*. In aꞌmoufn ii, nak ‘atoin Masiras sin nukat’. \p \v 12 Rarit naiꞌ Yakop in aanh ein nmoeꞌ natuin saaꞌ reꞌ sin nbaꞌan anrari. \v 13 Onaim sin nroi neik naiꞌ Yakop in aon-taꞌun naan, ma nnaon nsuub ee nbi nuat reꞌ npaumaak kuan Makpera ma kuan Mamre. Naiꞌ Abraham ansoos nafeek bare naan naꞌko atoin es naꞌko uuf Hetes, kaan ee naiꞌ Efron; he nmoeꞌ je njair sin baer subat. \s1 Naiꞌ Yusuf anhaan mau in taatf ein \p \v 14 Oras ansuub anrair sin amaf naiꞌ Yakop ate, naiꞌ Yusuf nok in orif-tataf sin, annaon nfanin neun pah Masir. Too mfaun reꞌ nokan nbin subat naan amsaꞌ on naan. \p \v 15 Oras sin ntean pah Masir ate, naiꞌ Yusuf in taatf ein nmurai namtaun, natuin sin aamf ee nmate nrair. Onaim sin naꞌuab ein es nok es am nak, “Hae! Hit tatenab tarek-rekoꞌ tiit feꞌ! Kais-kaisaꞌ naiꞌ Yusuf natenab kit feꞌ. Karu in he nmoeꞌ rais reꞌuf neu kit ate, on mee?” \v 16 Rarit sin nꞌakoran ma nsoun ein hanaf neu naiꞌ Yusuf am nak, “Usiꞌ. Hai mimnau feꞌ, oras hit amaꞌ anmoin feꞌ, in nreun kai \v 17 he mitoon ko, tua, mak, ‘Naiꞌ Usu ro he nnikan nain in taatf ein sin saant ein. Natuin sin nmoꞌe nrarin rais reꞌuf neu ne.’ Hai mimnau msaꞌ am mak, hit amaꞌ in naꞌruriꞌ ma naꞌbees neu Uisneno naꞌko afi unuꞌ. Hai mfain Uisneno naan In aten amsaꞌ. Onaim oras ia hai iim amtoit saok sanat, natuin hai mmoꞌe mrair sanat meu ko, tua.” \p Anneen on naan ate, naiꞌ Yusuf ankae. \p \v 18 Rarit in taatf ein neikn ok neman ma nriꞌtuun nbin in matan, ma naꞌuab ein am nak, “Mait kai mjair ho aten, tua.” \p \v 19 Mes naiꞌ Yusuf nak neu sin am nak, “Sin au tataꞌ arki! Hi kais mimtau mtein! Uisneno nmees kuun es reꞌ anmuiꞌ hak he nhukun tuaf. Mes au reꞌ ia, ka ꞌmuiꞌ fa hak, tua. \v 20 Unuꞌ te, batuur hi mꞌakoor he mmoeꞌ reꞌuf meu kau. Mes Uisneno nabanit hi sair amreꞌut naan, he nmoeꞌ je njair reko. Etun In nait kau ꞌjair aꞌnaet aꞌbi pah ia, henatiꞌ too mfaun ein napenin aꞌhonis. \v 21 Onaim oras ia, au utoon ki, he kais mimtau mten-teniꞌ. Au ufeek kuuk am ꞌak, au of aꞌkius ki, ma hi aanh ein ok-okeꞌ.” \p Nok uab naan ate, naiꞌ Yusuf nhaan mau in taatf ein. \s1 Naiꞌ Yusuf in aꞌmaten \p \v 22 Rarit naiꞌ Yusuf natua nabaar anbi pah Masir nok in orif-tataf sin ok-okeꞌ. In nmoin naan toon nautn es toon boꞌes. \v 23 In niit naiꞌ Efraim in anah-upuf sin feꞌ. Ma in nkauh naiꞌ Manase in upuf, es reꞌ naiꞌ Makir in aanh ein. \p \v 24 Naiꞌ Yusuf naꞌuab neu in taatf ein am nak, “Sin au tataꞌ arki! Au ꞌnaben ate, au neno ꞌmaet ki he ntea goen. Mes au ꞌpirsai ꞌak Uisneno of anpairoir ki. In of neik ki mpoi miꞌko pah reꞌ ia. In of naꞌnaak neu ki he mfain meu pah reꞌ In nfee je neu hit naiꞌ-kaꞌo Abraham, naꞌi naiꞌ Isak, ma hit amaꞌ naiꞌ Yakop. In nfee bare naan neik rais supat.” \v 25 Onaim naiꞌ Yusuf antoit in orif-tataf sin he nsupan am nak, “Hi ro he mbaꞌan meu kau. Karu ntea oras reꞌ Uisneno neik ki mfain on hit pah ee te, hi ro he meik au aok-taꞌuk ia.” \p \v 26 Rarit naiꞌ Yusuf anmate nbi pah Masir, ma in nmoin naan toon nautn es toon boꞌes (110). Rarit sin npairoir in aon-taꞌun. Onaim sin natunuꞌ in aon-taꞌun naan nbi in noup paran.