\id GAL \h Galatia \toc1 Naiꞌ Paulus in surat ansoun ee neu jemaaꞌt ein abitan Galatia \toc2 Galatia \toc3 Gal \mt2 Naiꞌ Paulus in surat \mt2 ansoun ee neu jemaaꞌt ein abitan \mt1 Galatia \c 1 \s1 Tabe ma haan buseet \p \v 1-2 Haan tabes ma haan buseet naꞌko au, naiꞌ Paulus kau. Au ꞌsonuꞌ surat reꞌ ia ꞌeu au aok-bian apirsait ein nbin jemaaꞌt ein et propinsi Galatia. Hit aok-bian reꞌ nok kau esan ia, ansoun ein haan tabes ma haan buseet amsaꞌ. \p Au umnaub ki mꞌak, Amaꞌ Uisneno ma Yesus Kristus reꞌ anreek haefan kau, ka mansian aa fa. Yesus Kristus naan, es reꞌ Tuaf reꞌ Uisneno anreek Ee neem neu pah-pinan. Kristus anmaet, mes Uisneno namonib nafainꞌ Ee. Rarit Sin reꞌ naan, es reꞌ anreun kau he ꞌnao utoon Rais Reko reꞌ ia. \p \v 3 Au ꞌonen ꞌeu Uisneno hit Amaꞌ, ma Yesus Kristus hit Usiꞌ. Au ꞌtoit he Sin naruruꞌ ma nakriraꞌ Sin nekak arekot sin neu ki, he hi bisa mmoin nok mamut, rameꞌ es nok es, ma taininaꞌ. \v 4 Kristus anmaet he nsaok ma nnoes nain hit saant ein, ma nasoitan kit naꞌko maufinu reꞌ mansian ii nmoeꞌ sin anbin pah-pinan oras ia. Rasin reꞌ naan ok-okeꞌ, natuin Amaꞌ Uisneno In romin. \v 5 Es naan ate, hit ro he tpures ma taꞌnaeb Ee piut-piut. Batuur on naan, tua! \s1 Naiꞌ Paulus natooꞌ, natuin abitan Galatia nasaitan noniꞌ amneot \p \v 6 Aok-bian arki! Au ka uhini ꞌtein ki fa heen. Uisneno anpiir ma nbetis naan ki, natuin In nroim he hi mihiin In nekan arekot. Mes nansaaꞌ am es hi misaitn Ee rabah ma mituin kiim noniꞌ ꞌtetaꞌ \v 7 reꞌ ansaan ma anbeon? Unuꞌ feꞌe te, au unoniꞌ ꞌrair ki anmatoom nok Yesus Kristus In Rais Reko. Mes oras ia, apoit ii ntaam ma napoibaꞌ Rais Reko naan, tar antea ntakaꞌnanab ki. \p \v 8 Ampanat mirek-rekoꞌ! Uisneno of ankaas tuaf reꞌ neem nanoniꞌ Rais Reko reꞌ ka humaꞌ meseꞌ fa on reꞌ unuꞌ hai minoniꞌ ki. Maski tuaf naan naꞌko kit, aiꞌ Uisneno In ameput naꞌko sonaf neno tunan, in ro he napein kasat! \v 9 Hai mitoon amrair rasi reꞌ ia naꞌko unuꞌ. Mes oras ia, au ꞌroim he umnaub ki ꞌtein on nai: karu anmuiꞌ tuaf reꞌ he neem ma nanoniꞌ ki ꞌtetaꞌ naꞌko Rais Reko reꞌ hi mtoup goe neno naan, maut he Uisneno ankaas naan ee. \p \v 10 Au ubrain he uꞌuab on naan, natuin au ꞌroim he ꞌharineb Uisneno In nekan. Au ka ꞌharineb fa mansian ii in nekan. Hi mitenab mak aiꞌ au he upein boꞌis naꞌko mansian? Kahaf! Karu au ꞌmoeꞌ on naan ate, au ka bisa fa he ꞌjair Kristus In aan renuꞌ-aan rekaꞌ. \s1 Naiꞌ Paulus naretaꞌ nafaniꞌ nak, on mee mꞌes in njair Usif Yesus In haef \p \v 11 Aok-bian arki! Au he utoon ki kninuꞌ ꞌak, Rais Reko reꞌ au unoniꞌ sin ꞌeu ki, ka mansian ii fa es ankaran sin. \v 12 Au ka ꞌtoup sin fa naꞌkon mansian, ma ka tiit fa mansian es, reꞌ nanoniꞌ kau. Fin Yesus Kristus neikn On es reꞌ natoon areꞌ kanan rasi sin oetk ein ma aꞌmoufk ein neu kau. \p \v 13 Hi of amneen amrair saaꞌ-saaꞌ reꞌ anmatoom nok au ꞌmonik neno unuꞌ naan, oras au feꞌ aꞌnaaꞌ rais pirsait Yahudi, aiꞌ? Oras naan, au ꞌhaꞌmuiꞌ Uisneno Iin na, he uneuk ma ꞌnoes ꞌain sin namnekun.\x + \xo 1:13 \xt Haef ein sin Retaꞌ 8:3, 22:4-5, 26:9-11\x* \v 14 Ma oras naan amsaꞌ, au neek ii es ahaa reꞌ he unoniꞌ kuuk areꞌ saaꞌ-saaꞌ reꞌ anmatoom nok rais pirsait Yahudi, aꞌneis naꞌko atoin Yahudis bian reꞌ hai mibat-baat. Ma au msaꞌ, es reꞌ aꞌmakoe ꞌneis-neis he unaob hit beꞌi-naꞌi sin harat ma atoran rais pirsait ein ok-okeꞌ.\x + \xo 1:14 \xt Haef ein sin Retaꞌ 22:3\x* \p \v 15-16 Maski on naan amsaꞌ, mes Uisneno nafeek anrair he natoon In Anah neu kau. Au ainaꞌ ka nahonis kau fa feꞌ, mes In npiir inrair kau, natuin In nroim he naruruꞌ ma nakriraꞌ In nekan arekot neu kau. In nreek haefan kau msaꞌ, he ꞌnao unoniꞌ atoniꞌ reꞌ ka Yahudis sin fa. Oras In nreek haefan kau on naan ate, au ka ꞌtoit fa tua sonaꞌ in fainekat.\x + \xo 1:15-16 \xt Haef ein sin Retaꞌ 9:3-6, 22:6-10, 26:13-18\x* \v 17 Ma au ka ꞌnao uteef fa msaꞌ ꞌok mnasi Kristen reꞌ anjari nrarin Yesus In haef ein anbin Yerusalem. Mes au ꞌnao ꞌain pah Arap. Rarit au ꞌfain ꞌuum aꞌtein ꞌeu kota Damsik. \p \v 18 Toon teun on naan ate, au ꞌnao uteef ꞌok naiꞌ Petrus\f + \fr 1:18 \ft Tuis anbi uab Yunani nbi eraꞌ reꞌ ia npaek kanaf, naiꞌ \ft \+it Kefas\+it*. Kanaf ia, kanaf es naꞌko naiꞌ Petrus. Naiꞌ Kefas naan, kanaf anbi uab Aram. Naiꞌ Petrus naan, kanaf anbi uab Yunani. Kanaf nua reꞌ naan, sin oetk ein meseꞌ, es reꞌ “fatu”.\f* aꞌbi kota Yerusalem, he upein uab saaꞌ-saaꞌ naꞌko na. Onaim au utua ꞌtahan aꞌbi bare naan, neno boꞌes am niim.\x + \xo 1:18 \xt Haef ein sin Retaꞌ 9:26-30\x* \p \v 19 Oras naan, au uteef ꞌok Usif Yesus In oir honif, naiꞌ Yakobus amsaꞌ. Mes au ka uteef ꞌok fa Uisneno In haef bian sin. Suma sin nua sin anmesen. \v 20 Saaꞌ reꞌ au ꞌtui je ia, ro batuur on naan! Au ka upoi aiꞌ puta-kriu fa. Uisneno nahiin. \p \v 21 Rarit au ꞌnao ꞌeu propinsi Siria ma propinsi Kilikia. \v 22 Oras naan, Kristus Iin na, atoin Yudeas sin ka nahiin kau fa feꞌ. \v 23 Sin suma nneen ahaa beno nak, “Tuaf reꞌ unuꞌ feꞌe te nhaꞌmuiꞌ kai naan, oras ia nnao nanoniꞌ ma natoon Kristus In Rais Reko. Te kaah, unuꞌ feꞌ in es reꞌ anroim he nareuꞌ ma naneuk nain kai.” \v 24 Annenan on naan ate, sin arsin naikas ma npures naꞌrat-ratan Uisneno, natuin au ꞌpirsai ꞌrair Yesus Kristus. \c 2 \s1 Usif Yesus In haef bian sin antoup naiꞌ Paulus in nonin \p \v 1 Toon boꞌes am haa nkoon on naan ate, au ꞌfain ꞌuum aꞌtein aꞌbi kota Yerusalem. Au ꞌok naiꞌ Barnabas. Hai mok apirsait tuaf es ka atoin Yahudis fa, kaan ee naiꞌ Titus.\x + \xo 2:1 \xt Haef ein sin Retaꞌ 11:30, 15:2\x* \v 2 Au ꞌtaam on kota naan, utuin rurut ma rekat Uisneno. Rarit au utoon ꞌeu atoni mnasiꞌ Kristen sin, Rais Reko reꞌ au utoon ma unoniꞌ ꞌeu tuaf-tuaf reꞌ ka atoin Yahudis sin fa. Oras naan au ꞌeikn ok kuuk uꞌuab ma utoon ꞌeu sin, he sin bisa nparikas ma ntae narek-rekoꞌ saaꞌ reꞌ au unoin ee naan, batuur aiꞌ kah? Fin karu sin nafeek ee mnak, ka batuur fa te, atoniꞌ bisa nak au mepu naan ruum am parsuum. \p \v 3 Anneen au uꞌuab on naan ate, sin ntoup goe nok reko. Sin antoup naiꞌ Titus amsaꞌ. Maski in atoin sonaꞌ, ka atoin Yahudis fa, mes sin ka naꞌseek ee fa he naꞌheriꞌ. \v 4 Mes oras naan, anmuiꞌ tuaf bian reꞌ ka nromin fa, natuin sin nanoin ein ꞌtetaꞌ. Sin atoin Kristen po-poi. Rarit sin neman amninuꞌ-mninuꞌ he naꞌsekeꞌ Yesus Kristus Iin na, reꞌ ka Yahudis fa, he natuin atoin Yahudis sin atoran rais pirsait ein ok-okeꞌ. Te kaah, Yesus Kristus nafetin anrair kit, etun hit ka mafuut ein kit fa goen nok atoran reꞌ naan, on reꞌ ate. \v 5 Maski sin naꞌsekeꞌ kai on reꞌ naan, mes hai ka mroim fa he mtoup kreꞌo msaꞌ. Nok ranan naan, hi bisa mpirsai piut Rais Reko reꞌ au unoniꞌ urair ki. Naan ro batuur, tua! \p \v 6 Atoni mnais ein antoup au noinꞌ ein naan, ma sin ka naꞌbaab ein fa saaꞌ-saaꞌ antein. Mes Uisneno ka npiir fa humaf. Onaim maski sin aꞌnaet, aiꞌ aꞌbaut, naan ka maꞌosaꞌ fa.\x + \xo 2:6 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 10:17\x* \v 7 Reꞌ maꞌosaꞌ nneis es reꞌ: sin nahinin nak, Uisneno anpiir naan kau he ꞌnao ma ꞌeik Rais Reko ꞌeu tuaf-tuaf reꞌ ka Yahudis fa. Nahuum on reꞌ In nreek haefan naiꞌ Petrus he neik Rais Reko neu atoin Yahudis. \v 8 Uisneno anfee kuasa neu naiꞌ Petrus he njair haef neu atoin Yahudis. On naan amsaꞌ In nfee kau kuasa he ꞌjair haef ꞌeu atoniꞌ ka Yahudis fa. \v 9 Oras naan, atoniꞌ nak naiꞌ Yakobus, naiꞌ Petrus,\f + \fr 2:9 \ft Tuis uab Yunani anbi eraꞌ reꞌ ia anpaek kanaf, naiꞌ \ft \+it Kefas\+it*. Naan naiꞌ Petrus in kanan es antein.\f* ma naiꞌ Yohanis anjarin aꞌnaak akrei. Oras sin teun sin nahinin nak, Uisneno naruruꞌ ma nakriraꞌ In nekan arekot neu kau on naan ate, sin nfenan ma neman ntaeb kau ma naiꞌ Barnabas, he njair tanar nak, hai arkai nekaf meseꞌ. Sin nroim natuin ein he hai meik Rais Reko meu atoniꞌ ka Yahudis fa, ma sin es reꞌ neik Rais Reko neun atoin Yahudis. \v 10 Anmuiꞌ naan rasi piis es, reꞌ sin namnaub ee neu kai. Rasi naan es reꞌ, hai kais amnikan he mturun ma mbaab amaꞌmuꞌit sin. Batuur. Naan au ꞌroim he ꞌmoeꞌ je, tua. \s1 Naiꞌ Paulus nakainaꞌ naiꞌ Petrus anbi Antiokia, natuin in nasaitn on naꞌko atoniꞌ ka Yahudis sin fa \p \v 11 Neot es, naiꞌ Petrus neem anbi kota Antiokia. Onaim au ukain ee maat-maat, natuin in nmoꞌe nsaan. \v 12 Oras in feꞌ neem antea, in nmariin he ntook ma nbukae nabu-bua nok Kristus Iin na, reꞌ ka atoin Yahudis sin fa. Mes oras naiꞌ Yakobus in partei atoin Yahudis sin neman, naiꞌ Petrus nasaitan atoin ein reꞌ ka atoin Yahudis sin fa. In nasaitan bare reꞌ sin nabuan ma nbukaen naan. Natuin in natiun gon nok atoin Yahudis sin noniꞌ reꞌ nak, Kristus Iin na, ro he annaaꞌ naheran atoin Yahudis sin atoran rais pirsait ein ok-okeꞌ, ma ro he nbeits ok naꞌko atoniꞌ ka Yahudis fa. \p \v 13 Ankius niit naiꞌ Petrus anmoeꞌ jon on naan ate, atoin Yahudis bian natuin ein. Tar antea naiꞌ Barnabas amsaꞌ anmoeꞌ jon on naan. \v 14 Mes oras au ꞌkius sin ka natuin fa Rais Reok gui in romin on naan ate, au ukainaꞌ naiꞌ Petrus maat-maat ꞌak, “Petrus. Ho reꞌ ia, atoin Yahudis. Batuur! Mes Uisneno anfei ranan he apirsait neu Yesus Kristus kais anmatani ꞌfutuꞌ ntein nok atoin Yahudis sin atoran rais pirsait ein. Ho mtoupu mrair rasi naan. On mee! Oras ia ho muꞌsekeꞌ biak ein he nmoeꞌ natuin on reꞌ atoin Yahudis sin?” \p \v 15 Au ukainaꞌ naiꞌ Petrus on naan, natuin hai nua kai atoin Yahudis. Hai pah Yahudis ka on fa pah bian sin. Hai pah ii, hai mihiin Uisneno aꞌroo-ꞌroo goen. \v 16 Mes oras ia msaꞌ hai mihiin mak, Uisneno ka ntoup reko fa tuaf meseꞌ msaꞌ, natuin in nmoeꞌ natuin atoran rais pirsait. Uisneno antoup reko tuaf reꞌ anpirsai neu Yesus Kristus, ka nak am in nmoeꞌ natuin atoran rais pirsait ii fa. On reꞌ naan ate, naꞌ Uisneno nak, in ka nmuiꞌ fa sanat antein.\x + \xo 2:16 \xt Siit Pures-Boꞌis sin 143:2, Roma 3:20,22\x* \p \v 17 Es naan ate, hai minoniꞌ mak, Uisneno antoup tuaf, natuin in npirsai Yesus Kristus. Mes anmuiꞌ atoin Yahudis reꞌ nakuu kai nak, hai msana mrair, natuin hai mpirsai mrair Kristus, mes ka mnaaꞌ fa atoran rais pirsait Yahudi sin. Hi msaꞌ he misaeb sanat on nana, oo? \v 18 Karu au ꞌait ufaniꞌ atoran rais pirsait reꞌ au ꞌporin aꞌrari, nana naꞌ au ꞌsaan! \v 19-20 Batuur unuꞌ feꞌe te, au ꞌmeup maꞌtaniꞌ utuin atoran rais pirsait Yahudis sin, he reko te au ꞌmoin reko ꞌok Uisneno. Mes au ka bisa fa msaꞌ. Es naan ate, oras ia au ꞌporin ain atoorn ein naan, ma ꞌmafutub au ꞌmoin ki ꞌok Kristus. Nok ranan naan, naꞌ Uisneno antoup kau nok rek-reko. Nana, on reꞌ ankuus naꞌpetiꞌ kau ꞌok Kristus aꞌbi hau nehe. Oras ia, ka au es reꞌ amoint ii fa ꞌtein, mes Kristus es reꞌ anmoin et au tuak ii. Au upeni ꞌmoin feꞌu ia, natuin au ꞌpirsai Uisneno In Anah. In neek niis kau, tar antea In nmate nsenuꞌ ma nsekaꞌ kau. \v 21 Rarit Uisneno ntoup kau, natuin In neekn ee reko, ka natuin fa nak au ꞌmoeꞌ utuin atoran rais pirsait sin. Karu atoniꞌ bisa nareok on nok Uisneno, natuin in nanaob atoran rais pirsait naan ate, in oetn ii nak, Kristus In aꞌmaten naan, ruum am parsuum. \p Rasi nana, es reꞌ au utoon ee ꞌeu naiꞌ Petrus sin aꞌbi Antiokia. \c 3 \s1 Uisneno antoup kit, natuin hit tpirsai teu Yesus Kristus \p \v 1 Atoin Galatias sin! Unuꞌ te, au es ꞌeikn ok utoon aꞌbi hi maatm ein anmatoom nok Yesus Kristus In aꞌmaten anbi hau nehe. Mes oras ia, tuaf neit napoi nrair ki. Hi moonm ein ii! \v 2 Au suma he utaan ki rasi piis es. Hi mtoup maan Uisneno In Asmaan ee natuin hi mmoeꞌ mituin atoran rais pirsait? Kaah fa, tua! In Asmanan naan, neman ki, natuin hi mpirsai Rais Reko reꞌ hi mneen ma mitniin amrair je naan. \v 3 Onaim nansaaꞌ am es hi mmoon reꞌ-reꞌuf on naan? Unuꞌ te, hi mmoin mituin Asmaan Akniun ii In romin. Mes oras ia, hi mkoit ma mmoeꞌ mituin mansian ii in romin. \v 4 Oras hi feꞌ ammurai mpirsai meu Kristus, hi mipein haꞌmuꞌit kouꞌ-koꞌu. Kais-kaisaꞌ rasin naan anjarin parsuum aah. (Te kaah, atpirsai teu Kristus, naan ka bisa fa he parsuum aah.) \v 5 Oras Uisneno nfee In Asmaan ee, ma nakriraꞌ rais sanmakat humaꞌ-humaꞌ anbi hi humam ma hi matam, hi sonam ma hi tnanam, hi mitenab mak In nmoeꞌ on naan, natuin hi mituin atoran rais pirsait? Kaah fa, tua! In nmoeꞌ on naan, natuin hi mpirsai Rais Reko reꞌ hi mneen ma mitniin amrair je. \p \v 6 Mimnau atoin Yahudis sin uuꞌk ein, es reꞌ kaꞌo Abraham. Suur Akninuꞌ Uisneno antui mnak, “Natuin in npirsai neu Uisneno, etun Uisneno antoup goe nok reko, ma nteek ee nak, atoin neek amneot.”\x + \xo 3:6 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 15:6, Roma 4:3\x* \p \v 7 Onaim hi ro he mihiin mirek-rekoꞌ rasi pisaꞌ reꞌ ia! Tuaf reꞌ anpirsai on reꞌ naiꞌ Abraham, sin njarin Uisneno In tuaf ein reꞌ batuur.\f + \fr 3:7 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani ahun-hunut antui mnak, “sin njarin naiꞌ Abraham in aanh ein”. Atoin Yahudis biasa npaek uab nak, ‘naiꞌ Abraham in aanh ein’, in sairt ii nak, ‘Uisneno Iin na’. Amkius \ft \+it Roma\+it* 4:16 amsaꞌ.\f* \v 8 Uisneno natoon nain anbi In Suur Akninuꞌ am nak, In of antoup tuaf-tuaf naꞌko uuf ma pah bian ma nteek ee nak, atoin neek amneot, karu sin anpirsai Je. Fin un-unuꞌ feꞌe te, In natoon nain Rais Reko neu kaꞌo Abraham nak, “Areꞌ kanan uuf ma pah anbi pah-pinan ia, of napenin tetus-athoen natuin ko.”\x + \xo 3:8 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 12:3\x* \v 9 Natuin Uisneno In rais manbaꞌan naan, etun In nfee tetus neu tuaf-tuaf sin reꞌ anpirsai Je, nahuum on reꞌ In nfee je neu naiꞌ Abraham. \p \v 10 Tuaf reꞌ natuin atoran rais pirsait he Uisneno antoup goe, in ro he nroi ma nasaah maꞌfenaꞌ atoorn ein naan ok-okeꞌ, nahuum on reꞌ in napein kasat. Fin matuꞌi et Suur Akninuꞌ Uisneno nak, “Tuaf reꞌ ka natuin fa piut-piut atoran rais pirsait ii namnuut, in napein kasat!”\x + \xo 3:10 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 27:26\x* \v 11 Mes batuur een, Uisneno ka ntoup fa tuaf natuin in natuin atoran rais pirsait. Matuꞌi msaꞌ nak, “Tuaf ro he npirsai Kau, naꞌ Au ꞌtoup goe on reꞌ atoin neek amneot, he in napeni ꞌmonit reꞌ batuur.”\x + \xo 3:11 \xt Naiꞌ Habakuk 2:4\x* \p \v 12 Karu atoniꞌ nroim he natuin atoran rais pirsait ii in romin, in ro he nmoeꞌ natuin sin arsin tar namtiis ma namnuut. Fin Uisneno natoon nain anbi In Suur Akninuꞌ mnak, “Tuaf reꞌ anroim he nmoin natuin atoran, in of antaisibu haa nok atoorn ein.”\x + \xo 3:12 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 18:5\x* \p \v 13 Mes Kristus anbaen nafeek anrair he nafetin kit naꞌko atoran rais pirsait reꞌ anfuut kit. Unuꞌ te, hit thae tmaet nok he troi ma tasaah maꞌfenaꞌ atoran rais pirsait on reꞌ tuaf reꞌ napein kasat. Mes oras ia, Usif Yesus nait nain kasat naan naꞌko kit. Matuꞌi et Suur Akninuꞌ mnak, “Tuaf reꞌ nakfiriꞌ niis ne nbi hau, in napein kasat.”\x + \xo 3:13 \xt Surat reꞌ Naretaꞌ Nafaniꞌ Raan Aꞌhonis 21:23\x* \v 14 Oras Yesus Kristus anmaet he nsoi nafetin kit, tetus reꞌ Uisneno anfee je neu kaꞌo Abraham, ansaun ma nnonos pah-pah bian sin amsaꞌ. Nok ranan naan, areꞌ apirsait ein neun Kristus bisa ntoup Uisneno In Asmanan reꞌ In nbaꞌan anrair Je naan. \s1 Uisneno nnaaꞌ naher-heran In rais manbaꞌan \p \v 15 Aok-bian arki! Oras ia au he ꞌpaek ꞌtopeꞌ naꞌko hit iꞌmonik ansuun oras. Karu anmuiꞌ tuaf antui naan surat warisan, rarit in nteken in kanan anbi surat naan, surat naan mahetiꞌ nrair. Tua sonaꞌ ka bisa fa he nkaibataꞌ surat naan in afan, ma ka bisa fa he ntui ma nruun saaꞌ-saaꞌ anbi naan. \v 16 On naan amsaꞌ, oras Uisneno nahakeꞌ rais manbaꞌan nok naiꞌ Abraham ma in sufan-kaꞌun sin. Uisneno ka naꞌuab fa nak, “Au uhakeꞌ rais manbaꞌan ia ꞌok ho sufam-kauꞌm ein”, natuin In ka nahakeꞌ fa rais manbaꞌan naan neu too mfaun. Mes In suma nahakeꞌ rais manbaꞌan naan neu tuaf meseꞌ, es reꞌ Kristus, reꞌ naiꞌ Abraham in sufan.\f + \fr 3:16 \ft Suur Akninuꞌ uab Yunani anbi eraꞌ reꞌ ia antui mnak, “ka nak fa ‘mafuut rais manbaꞌan nok ho finin (jamak)’ ”, mes “nok ho fini (tunggal)”. Anbi rasi reꞌ he nahakeꞌ rais manbaꞌan ia, uab Yunani “fini” in oetn ii nak, “sufan-kaꞌun”. Amkius \ft \+it Retaꞌ Ahun-hunut\+it* 12:7 amsaꞌ.\f* \v 17 Au sairt ii on nai: Uisneno nahakeꞌ rais manbaꞌan nahuun nok naiꞌ Abraham. Rarit toon natun haa mboꞌ teun on naan ate, In nasanut atoran rais pirsait neu atoin Yahudis sin, nanete npeoꞌ kaꞌo Musa. Maski on naan amsaꞌ, Uisneno ka nkaibataꞌ fa In rais manbaꞌan reꞌ In nahakeꞌ nahuun ee jan.\x + \xo 3:17 \xt Anpoin naꞌkon Pah Masir 12:40\x* \v 18 Uisneno ka nfee fa tetus neu naiꞌ Abraham natuin in nmoeꞌ natuin atoran. Mes In nfee tetus natuin In nahakeꞌ nain rais manbaꞌan he nfee je neu naiꞌ Abraham naꞌko unuꞌ nok ruum am parsuum. Naan on reꞌ riꞌaan es antoup pusaak naꞌko in amaf. In ntoup natuin in amaf naan anbaꞌan nain, ka nak in ntoup fa natuin in nmoeꞌ natuin atoran.\x + \xo 3:18 \xt Roma 4:14\x* \p \v 19 Oras ia, au he utaan ꞌak on nai: karu Uisneno ntoup naiꞌ Abraham natuin in npirsai, nansaaꞌ am es Uisneno naꞌbabaꞌ ntein atoran rais pirsait nanete npeoꞌ kaꞌo Musa? In naꞌbabaꞌ atoran rais pirsait sin he nanoniꞌ mansian anmatoom nok sin sanat humaꞌ-humaꞌ. In sairt ii he mansian ii anmoin natuin atoorn ii in romin, tar antea naiꞌ Abraham in sufan es anboor. Rarit oras sufaꞌ naan, es reꞌ Kristus, anboor ma neem anrair, atoran naan ka nperluu goe fa goen. \p Oras Uisneno anfee atoran rais pirsait Yahudi, In ka nfee je fa langsung nain. Mes In npaek In ameput sonaf neno tunan, rarit sin neik je neem neu kaꞌo Musa in aꞌniman, naꞌ kaꞌo Musa nfee je neu atoin Yahudis. Nok ranan naan, naiꞌ Musa anjair nete-ranan neu Uisneno ma Iin na. \v 20 Mes oras Uisneno nahakeꞌ rais manbaꞌan nok naiꞌ Abraham, In ka npaek fa nete-ranan. In neikn On es reꞌ nahakeꞌ rais manbaꞌan naan. Es naan ate, hit tahiin tak, Uisneno In rais manbaꞌan naan, maꞌtaniꞌ nneis naꞌko areꞌ kanan atoran. \s1 Atoran rais pirsait ii nanoniꞌ mansian anmatoom nok in sanat humaꞌ-humaꞌ \p \v 21 Oras Uisneno nfee atoran rais pirsait neu kaꞌo Musa, naan nasuir nok In rais manbaꞌan sin, ii oo? Kaah fa, tua! Karu nmuiꞌ atoran reꞌ mansian ii bisa nmoeꞌ natuin ee, he Uisneno antoup goe, atoin Yahudis sin atoran bisa on naan. Te kaah, ka tiit tain fa atoran meseꞌ reꞌ mansian ii nmoeꞌ natuin, he nhainiik Uisneno In nekan, he ntoup goe nok reko. \v 22 Anbi Suur Akninuꞌ Uisneno matuꞌi nak, areꞌ kanan mansian ii mafutuꞌ mates nok sanat humaꞌ-humaꞌ. Etun suma apirsait neu Yesus Kristus anmes-mees, reꞌ bisa ntoup saaꞌ reꞌ Uisneno anbaꞌan anrair je naan. \p \v 23 Oras Kristus ka nkoen On neem fa feꞌ, hit atoin Yahudis mafutuꞌ mates anbi atoorn ein tar antea ka bisa masefiꞌ fa. Mes antea in oras, Uisneno nfei ranan he hit tapein fetin naꞌko atoorn ein, karu hit tpirsai Kristus. \v 24-25 Onaim atoran rais pirsait ein naan, nahuum on reꞌ atukus reꞌ nanoniꞌ kit rek-reko tar antea Kristus ankoen On neem. Onaim karu In neem anrari te, naꞌ hit tpirsai Je, he tmoin rek-reko tok Uisneno. Onaim oras ia, hit ka tperluu fa atukus naan antein. \s1 Atoin apirsait anjari nrair Kristus In nonot-asar \p \v 26 Oras ia, hi mjair Uisneno In aanh ein, natuin hi mpirsai Yesus Kristus. \v 27 Hi ar-arki reꞌ amtoupu mrair sraniꞌ he mjair Iin na, mafutuꞌ mates mok Ne. \v 28 Apirsait ein ok-okeꞌ neun Kristus ka mabetis fa goen. Onaim maski hi atoin Yahudis, aiꞌ ka atoin Yahudis fa, ate aiꞌ ka ate fa, bifee aiꞌ atoniꞌ, areꞌ mansian ii reꞌ mafutuꞌ anbi Kristus naan, humaꞌ meseꞌ. \p \v 29 Kristus naan, naiꞌ Abraham in sufan reꞌ Uisneno anbaꞌan anrair Je naꞌko unuꞌ. Natuin hi mmafutuꞌ amrair mok Kristus, es naan ate hi mjair naiꞌ Abraham in sufan batuur. Nok ranan naan, hi bisa mtoup tetus reꞌ Uisneno anbaꞌan nain je neu naiꞌ Abraham amsaꞌ.\x + \xo 3:29 \xt Roma 4:13\x* \c 4 \p \v 1 Au ꞌfee ꞌtein ꞌtopeꞌ es. Anmuiꞌ naan riꞌaan es anmuiꞌ hak he ntoup pusaak naꞌko in amaf karu in aamf ee anmaet. Mes karu in toon anmoin naan ii ka nanokab fa feꞌ, in ka bisa ntoup fa pusaak naan faꞌ feꞌ, maski areꞌ saaꞌ-saaꞌ ii of anjair iin na. Fin karu toon in anmoin naan ii ka nanokab fa feꞌ, in on reꞌ ate reꞌ ka nmuiꞌ fa hak he ntoup in uisn ee in aꞌmuꞌin. \v 2 Nok ranan naan, ro he nmuiꞌ tuaf reꞌ anꞌurus riꞌanaꞌ naan ma in pusaak ein. Riꞌanaꞌ naan ro he natuin tuaf aꞌurus naan in romin, tar antea oras in aamf ee nafeek rasi naan, naꞌ in bole ntoup nain in pusaak ein naan. \p \v 3 Hit on reꞌ naan amsaꞌ. Oras Yesus Kristus ka nkoen On neem fa feꞌ, hit on reꞌ riꞌanaꞌ naan feꞌ. Hit atmafutuꞌ mates tok pah-pinan ia in romin feꞌ, on reꞌ ate tuaf es. \v 4-5 Mes nateef in oras on naan ate, Uisneno nsonuꞌ In Anah reꞌ anjair mansian, he mansian bisa njair Uisneno In aan kahuꞌ sin amsaꞌ. In Anah naan, anmoin natuin atoran rais pirsait atoin Yahudis, he In bisa nafetin areꞌ kanan mansian reꞌ nahunu te mafutuꞌ nok atoran naan. \p \v 6 Natuin hi mjari mrair Uisneno In aanh ein, es naan ate, In nsonuꞌ In Anah In Asmaan ee, he ntaam neu hi nekam nanan. Nok ranan naan, hi bisa mmuiꞌ hak he mteek Uisneno naan mak, “Aam Honiꞌ”. \v 7 Onaim oras ia, hi ka ate fa goen reꞌ ka mmuiꞌ fa hak he mtoup pusaak ein. Mes hi mjari mrair Uisneno In anah reꞌ anmuꞌin hak he ntoup pusaak ein ok-okeꞌ reꞌ In nbaꞌan anrair sin naan.\x + \xo 4:7 \xt Roma 8:15-17\x* \s1 Naiꞌ Paulus seor natenab abitan Galatia sin \p \v 8 Unuꞌ feꞌ, oras hi ka mihiin Uisneno fa feꞌ, hi mmoeꞌ hi tuam ein on reꞌ ate, he mfua meu areꞌ kanan fuat ein reꞌ ka batuur fa. \v 9 Mes oras ia, hi mihini mrair Uisneno. Reko nneis karu au ꞌak, Uisneno es reꞌ nahiin ki. Onaim on mee mꞌes hi he mtebi mfain he mfua mtein baerꞌ ein reꞌ ka nfee fa upan saaꞌ-saaꞌ, ma ka nmuiꞌ fa kuasa saaꞌ-saaꞌ? Hi he mmafuut mok baerꞌ ein naan, he sin naꞌaet ki ntein? \v 10 Au ꞌneen aꞌrair ꞌak, hi minaob atoran mituin neno, funan, oras-oras, ma toon, he msobaꞌ mharineb Uisneno In nekan. \v 11 Rasi naan anjair tenab neu kau. Kais-kaisaꞌ au ꞌhae ruum aah he unoniꞌ ki aꞌroo-ꞌroo reꞌ ia. \p \v 12 Aok-bian manekat arki! Au ꞌtoit he hi mifetin hi tuam ein naꞌkon rasin reꞌ naan, on reꞌ au. Au ufetin au ꞌmonik ia naꞌko areꞌ kanan atoran rais pirsait, nahuum on reꞌ hi reꞌ ka atoin Yahudis fa. Unuꞌ feꞌ, oras hit tabu-bua, au ka upein ꞌiit fa susat uꞌko ki. \v 13 Hi arki mihini mmak, neon goes ii, oras au ꞌuum he utoon ki Rais Reko ꞌeu ki, au aok ii ka naꞌbeꞌif. \v 14 Maski on naan amsaꞌ, hi ka mtorak kau fa, natuin hi mtoup kau on reꞌ au reꞌ ia Uisneno In ameput naꞌko sonaf neno tunan. Anneis-neis hi mtoup kau on reꞌ au reꞌ ia es reꞌ Yesus Kristus neikn On. \v 15 Oras naan, hit arkit atmariin atmaet. Mes nansaaꞌ am es oras ia ka on fa naan antein? Te kaah, oras naan hi mneek miis kau, tar antea hi he mroꞌi mporin hi matam fuam ein naan, he mfee kau. \v 16 Mes oras ia, hi mak aiꞌ au reꞌ ia hi musu, natuin au uꞌuab rasi reꞌ batuur ꞌeu ki, oo? \p \v 17 Aputa-kriut ein ka nromin fa he au ꞌmapartein ꞌok ki, onaim sin nfuriꞌ ki piut-piut, he mituin atoran rais pirsait atoin Yahudis sin ok-okeꞌ. Sin nroim he hi mtaisiub he mitun-tuin ahaa sin roimk ein. \v 18 Mes karu hi mmakoe he mmoeꞌ ꞌmoeꞌ reko, naan reko msaꞌ. Maski au ꞌok ki, aiꞌ kaah fa, mes ammoeꞌ meu ꞌmoeꞌ reko. \p \v 19 Anah amanekat arki! Oras ia au ꞌmeup mataniꞌ ꞌtein ꞌeu ki, tar au on reꞌ bifee maꞌapuꞌ reꞌ he noi nahoin een. Au ka usnasab fa mepu, tar antea hi neekm ein on reꞌ Kristus In nekan. \v 20 Mes oras ia, au ka uhiin fa he ꞌmoeꞌ on mee ꞌtein. Au umnau ki he ꞌeit uꞌuab langsung ꞌok ki, he au kais uꞌuab ꞌeik haan maꞌtaniꞌ on reꞌ ia. \s1 Naiꞌ Paulus anpaek retaꞌ anmatoom nok ain Hagar in anah, ma ain Saraꞌ in anah \p \v 21 Karu hi mroim he mmoin mituin atoin Yahudis sin atoran rais pirsait ate, reko nneis hi mihiin batuur-batuur atoran naan in sairt ii feꞌ. \v 22 Tait iꞌtopeꞌ taꞌko Suur Akninuꞌ Uisneno reꞌ naretaꞌ anmatoom nok sin kaꞌo Abraham in aan mone tuaf nua. In nahonis riꞌaan es naꞌko in ate, ma es antein naꞌko in fee reꞌ in nsao.\x + \xo 4:22 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 16:15, 21:2\x* \v 23 Ate naan nahoniꞌ naan riꞌanaꞌ naan, natuin mansian ii in romin. Mes in fee je, nahoniꞌ natuin Uisneno nahakeꞌ nrair rais manbaꞌan naan neu naiꞌ Abraham. \p \v 24 Bifee nuaꞌ ein naan, anjarin aꞌtopeꞌ he nakriraꞌ ma naruruꞌ rais manbaꞌan nua reꞌ Uisneno nahaek ee neu mansian. Rais manbaꞌan es, In nahaek ee nok kaꞌo Musa anbi ꞌtoꞌef Sinai, oras In nasanut atoran rais pirsait neu atoin Yahudis sin. Tuaf-tuaf reꞌ anmafuut nok atoran rais pirsait naan, sin reꞌ naan amsaꞌ, ate on reꞌ bi Hagar. \v 25 Aꞌtoꞌef Sinai naan et pah Arap, on reꞌ bi Hagar. Abitan Yerusalem sin ok-okeꞌ oras ia, reꞌ anmafuut nok atoran rais pirsait Yahudi feꞌ, sin reꞌ naan amsaꞌ, ate on reꞌ bi Hagar. \p \v 26 Mes rais manbaꞌan es antein, nakriraꞌ ma naruruꞌ kota Yerusalem es antein et sonaf neno tunan. Uisneno In aanh ein reꞌ natuan etan bare naan, sin ka ate fa. Sin reꞌ naan tuaf-tuaf reꞌ napenin nrarin fetin naꞌko atoran rais pirsait ein. Onaim sin on reꞌ hai ain Saraꞌ, naiꞌ Abraham in fenai. \v 27 Matuꞌi et Suur Akninuꞌ Uisneno nak: \q1 “Hoe, bifee akiut! \q2 Amharineb ho nekam nai! \q1 Hoe, bifee reꞌ ka nnaben niit fa meen mahoniꞌ! \q2 Amsii ma mmariin nai! \q1 Bifee neek akratiꞌ natuin in moen je ka nfairoir je fa ntein,\f + \fr 4:27 \ft Bifee neek akratiꞌ natuin in moen je ka ntoe ma nfairori nteinꞌ ee fa, es reꞌ bi Saraꞌ. Natuin naiꞌ Abraham antuup nok bi Hagar, onaim nahoniꞌ.\f* \q2 in of napein anah mfaun anneis-neis naꞌko bifee mamoneꞌ.”\x + \xo 4:27 \xt Naiꞌ Yesaya 54:1\x* \p \v 28 Onaim aok-bian arki! Unuꞌ te, Uisneno nahakeꞌ rais manbaꞌan he nfeen naiꞌ Abraham riꞌanaꞌ. Mes aꞌroo te, naꞌ Uisneno nanokab In rais manbaꞌan naan, ma ain Saraꞌ nahonis naiꞌ Isak neu naiꞌ Abraham. Hit on reꞌ naiꞌ Isak amsaꞌ, natuin Uisneno nahakeꞌ rais manbaꞌan he nfeen naiꞌ Abraham sufaf bian. \v 29 Oras riꞌaan reꞌ naꞌko bifee ate reꞌ nahoins ee natuin mansian ii in romin, naꞌnae neem ate, in nhaꞌmuiꞌ naiꞌ Isak reꞌ nahoins ee natuin Uisneno In Asmaan ee In romin. Naan humaꞌ meseꞌ amsaꞌ on reꞌ saaꞌ reꞌ anjair oras ia.\x + \xo 4:29 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 21:9\x* \v 30 Suur Akninuꞌ Uisneno matuꞌi nak, “Amriuꞌ ate naan nok nain in anah. Fin ate naan in anah ka nmuiꞌ fa hak he ntoup pusaak. Suma ho fee jan in anah es reꞌ anmuiꞌ hak.”\x + \xo 4:30 \xt Retaꞌ Ahun-hunut 21:10\x* \p \v 31 Onaim on nai, aok-bian arki! Hit reꞌ ia ka on fa anah naꞌko ate, natuin hit ka tmafutu ttein fa tok atoin Yahudis sin atoran rais pirsait. Fin hit reꞌ ia, nahuum on reꞌ naiꞌ Abraham in anah naꞌko in fee saah, natuin hit tpirsai Yesus Kristus. \c 5 \s1 Kristus nafetin anrair kit \p \v 1 Unu feꞌ, atoin Yahudis sin anroin maꞌfen-fenaꞌ sin atoran rais pirsait. Mes oras ia, Kristus nait nasanut ꞌbaut ein naan naꞌko tuaf-tuaf reꞌ anpirsai Je. Nok ranan naan oras ia, hit arkit tapein fetin. Onaim hi kais on reꞌ ate, reꞌ anroi nafaniꞌ atoran naan. \p \v 2 Amneen mirek-rekoꞌ! Au reꞌ ia, naiꞌ Paulus kau! Au es reꞌ aꞌuab reꞌ ia! Karu hi mtoup aꞌheriꞌ he mituin atoin Yahudi sin atoran naan ate, Kristus In aꞌmaten he nsoi nafetin kit naan, ka maꞌupan fa goen. \v 3 Karu tuaf antoup aꞌheriꞌ, in ro he nroi ma nasaah antein atoorn ein ok-okeꞌ msaꞌ. Hi mimnau, aiꞌ kaah? Unuꞌ feꞌe te, au utoon ꞌain ki. \v 4 Tuaf reꞌ anroim he npaek atoran he nmoeꞌ Uisneno he ntoup goe, in nbetis in tuan ee nok Kristus. Nok ranan naan, in ntorak nain Uisneno In nekan arekot. \v 5 Mes Uisneno In Asmaan Akninuꞌ, reꞌ anfei ranan he hit tpirsai Yesus Kristus. Es naan ate, hit tpa-pao tak, Uisneno of anmarak kit nak, hit atoin amneot. \v 6 Maski atoin aꞌheriꞌ, aiꞌ kaah, naan ka pentiing fa. Mes reꞌ pentiing ii es reꞌ tuaf apirsait neu Kristus, ma anneek tuaf bian sin. \p \v 7 Unuꞌ feꞌ, hi mmoni mrair mituin raan reko. Mes oras ia, sekau nputa-kriu nrair ki, tar antea hi ka mituin fa ranan naan antein? \v 8 Noniꞌ reꞌ anputa-kriu ki ma hi mneen ee naan, ka neem fa naꞌko Uisneno. Te kaah, In reꞌ naan es reꞌ noꞌen ma nhaman ki he mjair Iin na. \v 9 Saaꞌ reꞌ sin nanoniꞌ sin naan, anmurai uab aanꞌ-aanꞌ aah, mes aꞌroo-ꞌroo te, nareuꞌ nain hi teenb ein naan. Nahuum on reꞌ raur teif reꞌ anseor goe nok uut am oe he nmoꞌen utunuꞌ. Ka ꞌroo fa te, raur teif naan, anmoeꞌ uu maseroꞌ naan ansae okeꞌ.\x + \xo 5:9 \xt 1 Korintus 5:6\x* \v 10 Natuin hit tjari trair meseꞌ tok hit Usiꞌ Yesus Kristus, es naan ate, au ꞌtebes ꞌak, In of anmoeꞌ ki mpirsai mfain meu saaꞌ reꞌ au unoniꞌ ꞌain ki sin. Ma Uisneno kuun of anhukun sekau-sekau reꞌ nareuꞌ hi rais pirsait. \p \v 11 On nai, aok-bian arki! Karu au unoniꞌ ꞌak, atoniꞌ ro he napeni ꞌheriꞌ te, ro batuur au ka upein fa haꞌmuꞌit on reꞌ oras ia. Ma atoin Yahudis sin ka ntorak nain fa au noniꞌ sin anmatoom nok Naiꞌ Yesus In aꞌmaten anbi hau nehe naan. \v 12 Mes tuaf reꞌ antakaꞌnanab ki anmatoom nok rais maꞌheriꞌ naan, maut he sin kuuk anheir nain sin aꞌmaek ein ok-okeꞌ. \p \v 13 Aok-bian arki! Uisneno nafetin anrair ki, he hi kais ammoni mmafuut mok atoran rais pirsait ii in romin. Mes kais mitenab mak, of oniꞌ hi mipein fetin amrair miꞌko hi ꞌmoinm ein sin roimk ein. Batuurn ii, hi ro he mmaneek, ma ammatuthaen es nok es, on reꞌ ate antuthae in usin. \v 14 Anbi Suur Akninuꞌ Uisneno matuꞌi mnak, “Ho ro he mneek tuaf bian sin, nahuum on reꞌ ho mneek ho tuam aan kuum.” Karu hi suma mmoeꞌ mituin atoran ia mees ahaa te, hi mmoeꞌ mituin amrair atoin Yahudis sin atoran in sarit sin ok-okeꞌ.\x + \xo 5:14 \xt Aꞌnaak Rais Pirsait ein sin Atoran 19:18\x* \v 15 Mes karu hi mmanau-manan es nok es, ma mmabaan es nok es ate, amkius kiim! Ka ꞌroo fa goen antein, hi of mireuꞌ main hi ꞌmoin ein kiim. \s1 He tmoin tatuin mansian ii in roimn ii oo, aiꞌ he tatuin Asmaan Akniun ii romin? \p \v 16 Au sairt ii on nai: karu hi mmoin mituin Uisneno In Asmaan ee In romin, hi ka mituin fa mansian ii in roimn antein. \v 17 Mansian ii in roimn ii, ka natuin fa Asmaan Akniun ii romin. Ma Asmaan Akniun ii In romin ka natuin fa mansian ii in romin. Sin nua sin nasurin. Onaim hi kais ammoꞌe mtein mituin hi roim ein naan kiim.\x + \xo 5:17 \xt Roma 7:15-23\x* \v 18 Mes karu Uisneno In Asmaan ee naꞌnaaꞌ ki, hi ka mmafuut fa goen mok atoorn ein. \p \v 19 Tuaf-tuaf reꞌ anmoeꞌ natuin mansian ii in romin naan, on reꞌ: tuaf reꞌ anmakoin nok tuaf reꞌ ka in moen ja fa aiꞌ ka in fee ja fa, tuaf reꞌ in teenb ee reꞌuf, reꞌ ka namaeb nahiin jon fa, \v 20 reꞌ anfua nitu ma naraunaꞌ, reꞌ anmamusun, anmasau feef, neek maufinu, amaheket, namnau naan ahaa in tuan, afuarutus, amoeꞌ taisibu, \v 21 amantinus, amauf raru ma nmoeꞌ fesat sonaꞌ, ma nasaan tuaf bian sin. Unuꞌ feꞌ, au umnaub ꞌiit ꞌak, tuaf-tuaf reꞌ anmoeꞌ natuin rasin reꞌ naan, sin reꞌ naan ka bisa fa he njarin Uisneno Iin na. \p \v 22 Mes tuaf-tuaf reꞌ anmoin natuin Uisneno In Asmaan ee In romin, Uisneno In Asmaan ee of anmoeꞌ je njair tuaf reꞌ amanekat, aꞌhumaꞌmoet, aroim rais rameꞌ, ansabaar nahiin in tuan, neek reko nok es, anroim he nturun ma nbaab es, annaaꞌ naheran in rais manbaꞌan, \v 23 reko nok too mfaun, ma npanat nahiin in tuan ee rek-reko. Ka tiit fa atoran meseꞌ reꞌ antaar nain rasin reꞌ ia. \v 24 Tuaf-tuaf reꞌ antaam anjair Yesus Kristus Iin na goen, in ka natuin fa mansian ii in roimn antein. Romif he nmoeꞌ maufinu sin, sin makuus ein mates et hau nehe nok Naiꞌ Yesus. \v 25 Onaim karu Uisneno In Asmaan ee nfee kit aꞌmoin feꞌu nrari te, hit ro he tmoeꞌ on naan piut, tatuin In romin. \v 26 Etun hit kais atromi haa reꞌ he nhormaat kit, kais tasuir es nok es, ma kais atmoeꞌ neek reꞌuf attein. \c 6 \s1 Ammaturun ma mmabaab es nok es \p \v 1 Aok-bian arki! Karu anmuiꞌ apirsait tuaf es anmoꞌe nsaan ate, hi reꞌ mihiin batuur-batuur Uisneno In Asmaan ee In romin, amnao miꞌuab mok ne meik neek maꞌnuraꞌ. Rarit mok ne nfain he natuin Uisneno In raan amneot ma amnonot. Mes ampanat hi tuam ein naan he kais mituin in sanat naan. \v 2 Karu nmuiꞌ tuaf napein susat ate, hi bian amturun ma mbaab ee. Nok ranan naan, hi mmoeꞌ mituin Kristus In atoran. \v 3 Karu nmuiꞌ tuaf naikas in tuan nak, in reko nneis naꞌko bian, te kaah on fa naan ate, naan in napoi in tuan. \v 4 Onaim tuaf meseꞌ-meseꞌ ro he nparikas saaꞌ reꞌ in nmoꞌe. Karu saaꞌ reꞌ in nmoeꞌ je naan reko nrair, in of anpuas kuun. Kais mitaib om mok biak ein. \v 5 Au uꞌuab on naan, natuin tuaf meseꞌ-meseꞌ ro he nasaah ma nataah kuun saaꞌ reꞌ in nmoꞌe. \v 6 Mes tuaf reꞌ antoup Uisneno In noniꞌ, in ro he nbait in mepu naan in afan, he nturun tuaf reꞌ nanoin ee naan. \p \v 7 Mimnau! Uisneno nahiin nain areꞌ saaꞌ-saaꞌ ii okeꞌ. Onaim kais mipoi hi tuam ein naan kiim, ma kais amsob-sobaꞌ he mipoi Uisneno. Saaꞌ reꞌ atoniꞌ anseen ee, in of napein nafaniꞌ in fuan ma afan. \v 8 On naan amsaꞌ, karu atoniꞌ anmoeꞌ maufinu natuin in romin, in of napeni ꞌmonit amreꞌut. Mes karu atoniꞌ anmoeꞌ ꞌmoeꞌ reko ma rais reko natuin Asmaan Akniunꞌ ee In romin, in of napein nafaniꞌ ꞌmonit arekot reꞌ ka natfeek niit fa. \v 9 Nok ranan naan, hi kais mipehen ꞌmoeꞌ reko. Fin nateef in oors ate, hit tapein tafaniꞌ in fuan ma afan arekot, asar hit ttaran ma ttahan piut. \v 10 Onaim karu hit atmuiꞌ oras mainuan he tmoeꞌ rais reko te, atmoeꞌ je neu too mfaun, anneis-neis neu hit aok-bian apirsait ein. \s1 Naiꞌ Paulus nasoup in surat \p \v 11 Au ꞌeikn ok es reꞌ aꞌtui surat reꞌ ia oras ia, aꞌpaek huruf kouꞌ-koꞌu. \v 12 Mimnau! Apoit ein amsaꞌ anpirsai neun Yesus Kristus reꞌ anmate nbi hau nehe. Mes sin of naꞌsekeꞌ ki he mtoupu ꞌheriꞌ, natuin sin namtausan atoin Yahudis bian reꞌ of anhaꞌmuiꞌ sin, karu sin nanoniꞌ nak, Uisneno antoup tuaf reꞌ ka natuin fa atoran rais maꞌheriꞌ. Es naan ate, sin npasan sin huumk ein anbi atoin Yahudis sin. \v 13 Maski sin naꞌheir ein anrarin amsaꞌ, mes sin kuuk ka natuin fa atoran rais pirsait ein ok-okeꞌ. Sin nromin he hi mtoupu ꞌheriꞌ he mjair sin na. Nok ranan naan, sin partei ngguin naikas sin. \p \v 14 Mes karu au te, au suma ꞌaikas uꞌrat-ratan hit Usiꞌ Yesus Kristus. In nmate nbi hau nehe, he naꞌmaet areꞌ kanan rais maufinu reꞌ mansian ii anmoꞌe, natuin pah-pinan ia in romin. Es naan ate, au ka ꞌfairoir ma ꞌtoe utuin aꞌtein fa pah-pinan ia in romin. Ma pah-pinan ia in romin ka nfutu ntein kau fa goen. \v 15 Maꞌheriꞌ aiꞌ ka maꞌheriꞌ fa, naan ka pentiing fa. Mes reꞌ pentiing ii, es reꞌ hit ttoup ꞌmoin feꞌu naꞌko Uisneno. \v 16 Au ꞌtoit he Uisneno naruruꞌ ma nakriraꞌ In manekan neu too mfaun reꞌ natuin au noink ein reꞌ ia, he sin bisa nmonin mamut, rameꞌ es nok es, ma taininaꞌ, ma nakriraꞌ rais kasian es nok es. Fin sin njarin Uisneno In nonot-asar feꞌu. \p \v 17 Taꞌuab namneo goah! Au ka ꞌroim fa he atoniꞌ noik kau anmatoom nok rasi naan antein. Au aok ii anmuiꞌ biki, natuin au ꞌtuthae Yesus Kristus. \p \v 18 Aok-bian arki! Au ꞌtoit he hit Usiꞌ Yesus Kristus naruruꞌ ma nakriraꞌ In nekan arekot neu ki arki. \p On reꞌ naan, tua! \q2 Tabe ma haan buseet naꞌko kau, \q2 Au, naiꞌ Paulus kau, tua.