\id ROM - Miniafia NT; David and Fran Wakefield; Stanley Oyabua; Josiah; 29-Jul-2010 (web edition -2012 bd) \h Romans \toc1 Paul Ana Fef Rome Isah \toc2 Romans \toc3 Rom \mt1 Rome \mt2 Paul Ana Fef Rome Isah \imt1 Roube’aten Ana Tur \ip Paul ana fef Rome sabuw isah kirum, saise hita’itin naatu i ana nanawan isan hitayabuna. Anayabin yakitifuw Rome ekaleisia bainanawanih isan. Ana nanawan yayakitifuw i boro Kirisiyan wanawanahimaim bairi mar kafai hitama isah tabow, saise hitibais au Spain tan isan. Paul ana fef kikirum anayabin i kok takubuna ekaleisia ana yawas naatu ana baitumatum i hitaso’ob gewas isan. Paul ana fef kikirum wanawanan i ana tur ana binan tutufin etei ana’an gagamih auman kubuna hinowar. \ip Paul sabuw hai merar yiy ana yoyoban isan hai tur eo’owen ufunamaim ana fefemaim tur ukwarih eorereb. Tur gewasinamaim God mi’itube ana sabuw eyayamutufurih, naatu baitumatumamaim ebubusuruf naatu ebisawar (1.17) \ip Paul ana tur ukwarin wowab bunai maiye eo, “Orot babin etei, Jew naatu Ufun Sabuw etei i boro hinayamutufurih God bairi hinama. Anayabin etei i bowabow kakafin ana fair babanamaim hima’am.” Sabuw hai baitumatumamaim God yamutufurih hina bairi ta’imon himatar Jesu Keriso wabinamaim. Paul iban maiye yawas boubun ana itinin mi’itube eo hinowar, hai baita’ay boubun God bairi hibita’ay imaim hina Keriso bairi hituwbonen. Yait bitumatum i tufuw Godamaim bai naatu bowabow kakafih morob hairi hai fairane God Anunin Kakafiyin botait tit. Teten 5‑6 wanawananamaim Paul iban maiye God ana ofafar naatu God Anunin kakafiyin ana fair baitumatumayah hai yawasamaim ema’am isan idudur hinowar. \ip Imaibo tur abarayah Jew naatu Ufun Sabuw yabin en baise God ana yakitifuwenamaim buwih hirun. Tur yomanin asa’ubin isan eo, Jew hai routawiyen Jesu isan i God ana yakitifuwen turin i ana manaw ana kabeber Jesu Keriso’omaim sabuw etei buwih hina i ana yawas wanawanan hirun. Naatu i ebitumatum Jew boro men mar etei Jesu hinakwahirimih. \ip Tur baisawarin isan i ana tur naatu God bora’ara’ahin ana tur auman yari’iy kirum sawar. \iot Fef wanawanan tur iti na’atube hi’a’asgidigd \io1 Roube’aten naatu tur ukwarin (1.1-17) \io1 Orot ana kok yawas (1.18–3.20) \io1 God orot yawas baitin isan ana ef (3.21–4.25) \io1 Yawas boubun Keriso wanawananamaim (5.1–8.39) \io1 Israel sabuw i God ana yakitifuwenamaim ema’am (9.1–11.36) \io1 Kirisiyan ana bonawiyen (12.1–15.13) \io1 Tur yomanin naatu merarayow (15.14–16.27) \c 1 \p \v 1 \x + \xo 1.1 \xt Act 9.15\x*Ayu Paul, Jesu Keriso ana akir wairafin, tur abarin isan rubinu, naatu Tur Gewasin binan isan God eafu atit. \v 2 \x + \xo 1.2 \xt Rom 16.25-26\x*Iti Tur Gewasin i marasika God ana dinab hai veya’amaim eomatanih, dinab oro’orot Buk Kakafiyinamaim hikirum. \v 3 Iti tur ana an gagamin i Natun it ata Regah Jesu Keriso isan. Biyanane ana tufuw i David ana rara’ane tufuw. \v 4 Baise i Ayubin ana kakafiyinamaim morobone mimisir ana veya, bebeyan ebi’obaiyit turobe i, i God Natun fairin. \v 5 \x + \xo 1.5 \xt Act 26.16-18; Gal 2.7-9\x*I wanawananamaim naatu i wabin isan ayu manaw kabeber itu ana tur abarayan amatar,\f + \fr 1.5 \ft it manaw kabeber itit tur abarayah tamatar\f* saise tafaram wanawanan Ufun Sabuw anabuwih hinan tur hinitumatum naatu hinabosiyasiyar. \v 6 Naatu kwa auman i nati sabuw wanawanahimaim Jesu Keriso nowan matar isan God eafi. \p \v 7 \x + \xo 1.7 \xt Num 6.25-26\x*Naatu Rome wanawanan kwa iyab God iyabuwi naatu rubini i ana sabuwamih kwamatar kwama’am etei, isa ayoyoyoban manaw kabeber, tufuw Tamat Godane naatu ata Regah Jesu Keriso’one mar etei kwa isa nama. \s1 Merarayow Ana Yoyoban \p \v 8 Wantoro’ot Jesu Keriso wabinamaim ayu au God ana merar ayiy kwa etei isa, anayabin kwa a baitumatum i tuw ra’at tafaram wanawanan sabuw etei tenonowar. \v 9 God isan dogorou tutufin etei abow i Natun ana tur gewasin abibinan, i so’ob, ayu mar etei kwa anunuhi. \v 10 \x + \xo 1.10 \xt Act 19.21; Rom 15.23\x*Matanfufur isa ayoyoyoban, naatu au yoyobanamaim God abifefeyan nakokok na’at boun ana veya ef nabotawiy isou naham anan kwa aninanawani. \p \v 11 Au kok gagamin i mi’itube kwa ayumat ata itin, saise ayubit ana usar kwa atit imaim a fair kwatab. \v 12 Iti tur i men ayu akisu kwa fair bait isan ao’omih, baise kwa auman ayu koufair kwanitu bairi tanibaibaisbonen ata baitumatum nakwat isan ao’o. \v 13 \x + \xo 1.13 \xt Act 19.21\x*Taitu tuwa’inah ayu akokok tain anayai kwanaso’ob, mar moumurih na’in abogaigiwas atan kwa ata’iti, saise kwa wanawanamaim Ufun Sabuw afa atabow hitan baitumatum wanawanan hitarun, nati’imaim abow hina baitumatum wanawanan hirur na’atube. Baise sawar moumurih maiyow ayu au ef hirufutifut tama tanan iti boun tatit. \v 14 Ayu i sabuw etei’imak isah bai’akiramih atit, Greek sabuw naatu sabuw iyab men Greek, na’atube sabuw so’ob wairafih naatu men so’ob wairafih etei’imak isah anabow anibaisih. \v 15 Ana’an nati isan ayu akokok kwanekwan tur gewasin kwa iyab nati Rome kwama’ama auman isa anabinan. \p \v 16 \x + \xo 1.16 \xt Mak 8.38; Act 13.46; 1Cor 1.18-24\x*Ayu Tur Gewasin ao’orereb isan men biyou eo’ohow, anayabin God ana fair i ef iti’imaim tit sabuw iyab tibitumatum ebiyawasih. Iti yawas i wantoro’ot Jew sabuw isah, baise Ufun Sabuw auman. \v 17 \x + \xo 1.17 \xt Hab 2.4; Rom 3.21-22\x*Anayabin yawas mutufurin Godane i tur gewasinamaim orot babin eyayamutufurih, baitumatumamaim ebubusuruf naatu boro baitumatumamaim nasawar. Buk Atamaninamaim hikikirum iti na’atube eo, \q1 “Orot ana yawas mutufurin boro baitumatumamaim nama.” \s1 Sabuw Kakafin Sinafuyah God Ana Baimakiy Boro Hinab \p \v 18 Sabuw bowabow kakafih sinafuyah naatu sabuw tafa’asarih, i hai kakafinamaim turobe ana gewasin esumisum, imih maramaim God ana ya so’ar tit ibirerereb nati sabuw isah. \v 19 \x + \xo 1.19 \xt Act 14.15-17; 17.24-28\x*Sawar tutufin etei i rereb yah hi’itah tesoso’ob, anayabin God etei bebeyanamaim sinaf tibirerereb. \v 20 \x + \xo 1.20 \xt Job 12.7-9; Psa 19.1\x*Anamaim God tafaram sinaf mamatar ana veya, God ana yawas wa’iwa’irin, ana fair wanatowanin naatu i ana itinin etei i sawar sinaf himamataramaim bebeyah hi’itan hiso’ob, imih boro men yait ta God su’ubina’e nao nifufuwenamih. \p \v 21 \x + \xo 1.21 \xt Eph 4.17-18\x*Nati sabuw i God hisu’ub, baise men kafa’imo God hirouw tebora’ara’ah, o merarayow tibitinimih. Nati efanin i hai not bonawiyih kwarikwarisen wanawanan hirun dogoroh eowarar naatu gugumafut. \v 22 \x + \xo 1.22 \xt Jer 10.14; 1Cor 1.20\x*Basit i not wairafih hirouw teo, baise hai not botabir hina koko’aw na’atube himatar, \v 23 \x + \xo 1.23 \xt Deu 4.15-19; Psa 106.20\x*God morob atin bonamanamarin kwafirina’e i hitatabir orot hai yumatabe o mamu, o harufor, uma’ar, kok, i hai yumatabe hitar hima tekwakwafirih. \p \v 24 Isan imih God nati sabuw ihamiyih hitit bowabow kakafih ta ta wanawanan hirun. Dogoroh ana kok na’atube tisisinaf, orot baibin hai faifuw hikwahir naatu baibin ibo orot hai ar hikwahir taiyuwih hi’in hisesebar biyah tebobokarikarit. \v 25 Turobe God nowan i hibotabir efanin baifuwen hiyari’iy, naatu God Sawar Sinafuyan kwafirina’e, hitatabir sawar i sinaf himamatar hai fair babahimaim hirun hikwafirih isah tebowabow. Baise ana gewasin sabuw i God akisinamo hitakwafir hitabora’ara’ah wanatowan, wanatowan, \it Amen\it*. \p \v 26 Ana an iti isan God ihamiyih insesebar naniyan kakafin\f + \fr 1.26 \ft 1, 26 baiwa’an isan iuwiwiwirih\f* anababatun hibai tisisinaf. Baibin oro’orot hai ar hikwahir, i taiyuwih hi’in tibisesebar kwanekwan. \v 27 \x + \xo 1.27 \xt Lev 18.22; 20.13; 1Cor 6.9\x*Ef nati ta’imon oro’orot auman baibin hai faifuw hikwahir i taiyuwih baisesebar isan tibifi’afi. Naatu oro’orot taiyuwih hi’in tibisesebar kwanekwan. Ana an nati isan i taiyuwih hai kakafinamaim baimakiy tebaib. \p \v 28 Anayabin sabuw God ana so’ob anababatun bain isan hai not kowarar naatu hirutawiy, imih God ihamiyih hitit not kwarikwarisen hibai hima kakafih men hitasisinaf i hima tisisinaf. \p \v 29 Dogoroh wanawanan bowabow kakafih ta ta etei awan karatan: not kakafih, kabat, tafa’asar, bobowen, sabuw rouw morob; baiyow, baifufuwen, nuw okwanekwan, yanuw, \v 30 koutabitabir, God baifa’ifa’in, kakaf en, nuw furuwen, ora’ara’at, naatu bowabow kakafih sinaf isan hai ef boubuh tibimamataren. Naatu hinah tamah fanah tibifanasair. \v 31 Nati sabuw i hai naniyan en, aurih bosunusunub en, yabow, baiwan babanen en. \v 32 Naatu God ana ofafaramaim sabuw iti na’atube hinasisinaf isan hinamomorob i hiso’ob, baise i hima kakafin tisisinaf. Naatu sabuw afa bowabow iti na’atube tisisinaf auman isah i baibasit hitih hima tisisinaf. \c 2 \s1 God Ana Baibatiyen \p \v 1 \x + \xo 2.1 \xt Mat 7.1-2; Jn 8.7\x*Isan imih kwa isa men ef ta ema’am boro imaim kwanabat sabuw afa hai kakafih kwanasebmatar ubar kwanitih, anayabin nati kakafin ta’imon kwa auman kwasisinaf. \v 2 Baise God turobe tafanamaim bat sabuw iyab kakafih tisisinaf isan baibatiyen ebitih i taso’ob. \v 3 Imih o orot maiyow, sawar kakafin o kusisinaf na’atube sabuw tisisinaf isan o kubibatiyih\f + \fr 2.3 \ft isebmatar ubar kubitih\f* o kunotanot God ana baibatiyen boro inahaiw? \v 4 \x + \xo 2.4 \xt Eph 1.7; 2Pet 3.15\x*Ai o God ana baiwanbabanen, ana yawanan, ana yatenub i ku’i’itin furuw. Naatu o iwanbabani dogor baikitabirin isan enanawiyi kwa’i’itin ai en? \p \v 5 Baise anayabin kwa i kwafokar naatu dogor kwahir, a baimakiy kwama kwatutu ra’at eyey ana Veya’amaim God ana yaso’ar bebeyan nab natit turobe’emaim tafaram boro nabibatiy kwana’itin. \v 6 \x + \xo 2.6 \xt Psa 62.12; Pro 24.12; Mat 16.27; 2Cor 5.10\x*God boro ta’ita’imon abowabow\f + \fr 2.6 \ft mi’itube kwabowabow na’atube\f* ana fofonin a baiyan nit. \v 7 Sabuw iyab yatehnub hima gewasin tisisinaf, naatu marakaw, baifa’en, ma wanatowan tinunuwih boro ma’ama wanatowanin nitih. \v 8 \x + \xo 2.8 \xt 2Th 1.8\x*Baise sabuw iyab i taiyuwih hai yawas tinunuwih, naatu turobe hikwahir kakafih tibi’ufunun, God ana gagamat naatu ana yaso’ar boro tafah yan nisuwai nare. \v 9 Sabuw iyab bowabow kakafih tisisinaf i boro bai’akir naatu biyababan gagamin maiyow hinab. Jew sabuw biyahimaim boro nabusuruf nan Ufun Sabuw biyahimaim nisawar. \v 10 Baise sabuw iyab bowabow gewasih tisisinaf, God boro fair, baifa’en, borara’aten naatu tufuw nitih, Jew sabuw biyahimaim boro nabusuruf nan Ufun Sabuw biyahimaim nisawar. \v 11 Anayabin God i ana fofoninamaim sabuw bai’ubaren ebitih, men ta aukoun ebatabatamih. \p \v 12 Sabuw iyab ofafar ufunane hima kakafin hisisinaf auman boro baimakiy hinab. Naatu sabuw iyab ofafar babanamaim hima kakafin hisisinaf boro ofafar nibatiyih. \v 13 Anayabin sabuw i boro men ofafar tenonowaramaim nayamutufurih God matanamaim hinatitamih, en baise ofafar hinowar tibi’ufunun boro nayamutufurih. \v 14 \x + \xo 2.14 \xt Act 10.35\x*Eteni Sabuw aurih ofafar i en, baise abisa i hai yawasamaim eo na’atube tisisinaf i hai ofafar turaban nati, basit i aurih ofafar anababatun i en. \v 15 Anayabin kakafin gewasin kousibin ana not i ofafar na’atube dogoromaim ema’am boro a tur na’owen, a kakafin isan boro ubar nit nakusairi, naatu a gewasin isan boro natafafari. \v 16 Tur Gewasin iti ao’orereb na’atube boro namatar. Nati baibatebat ana veya God boro Jesu Keriso narubin sabuw hai not wa’iwa’irih etei boro nabow hinatit rerereb yah naya. \p \v 17 Baise kwa Jew sabuw kwarouw kwao, naatu ofafar tafanamaim kwabat God isan kwanao ra’at. \v 18 God ana kokok sinaf isan i kwaso’ob, naatu kakafin gewasin hairi kusibin isan i ofafaramaim ebi’obaiyi. \v 19 Taiyuw kwaso’ob, kwa i matah fim hai nabatanayah, gugumin ma’ayah hai marakaw \v 20 \x + \xo 2.20 \xt 2Tim 3.5\x*koko’aw sabuw hai roube’atenayah, bereberefiy hai bai’obaiyenayan, naatu ofafar wanawanan ana kinitur tutufin etei naatu turobe etei auman i kwaso’ob. \v 21 \x + \xo 2.21 \xt Mat 23.3-4\x*Sabuw kwabi’obaibiyih, baise kwa taiyuwiban kwabi’obaiyi ai en? A binanumaim kwao, “Men kwanabain” Baise o kubabain ai en? \v 22 Sabuw turahinah aawah ufun na isan i kuo’otanih, baise o turanah aawah ufuh kwenan ai en? Umataratar baifa’ifa’ih irouw kuo, baise hai kwafiren bar wanawanan o kubabain ai en? \v 23 God ana ofafar isan i kuo’ora’ara’at, baise ofafar i’astu’ub God biya’ohow kubitiniban kui’itin ai en? \v 24 \x + \xo 2.24 \xt Isa 52.5\x*Buk Atamaninamaim iti na’atube hikirum, “Eteni Sabuw God wabin tibigigim anayabin kwa Jew sabuw asinafumaim.”\f + \fr 2.24 \ft Ezk 36.22\f* \p \v 25 O ofafar inabobosiyasiyar na’at, a’ar hi’a’afuw i boro nan ana’an gagamin namatar, baise ofafar ina’a’astu’ub, o a’ar kanabin hi’a’afuw ana’itin i afuwina’e.\f + \fr 2.25 \ft gewasin a’ar men hita’afuw\f* \v 26 \x + \xo 2.26 \xt Gal 5.6\x*Sabuw iyab hai ar kanabih men hi’afuw, baise ofafar eo biyunih na’atube tebobosiyasiyar, nati sabuw i sabuw iyab hai ar kanabih hi’a’afuw hinasairih. \v 27 Orot yait biyanane ana ar kanabin men hi’afuw, baise ofafar i ebobosiyasiyar, o boro nasiksairi, anayabin o i ofafar iso’ob naatu a’ar kanabin hi’afuw, baise ofafar men kubobosiyasiyar. \v 28 O yait Jew orot kumamatar i men biya ufunane hi’a’afuw imaim o ina Jew orot kumamataramih. \v 29 \x + \xo 2.29 \xt Deu 30.6; Col 2.11\x*En baise, Jew orot anababatun i dogor wanawanan. Naatu afu’afuw anababatun i dogor wanawananamaim Anun Kakafiyin esisinaf, men biya. Naatu bora’ara’aten etei i Godane nan inab men orot biyahine. \c 3 \s1 God Ana Bosunusunub \p \v 1 Jew orot inamamatar boro Ufun Sabuw inanatabirih? Naatu a’ar kanabin hina’a’afuw ana gewasin i boro men tomar inab? \v 2 Ef tata’ane etei i gewasih, wantoro’ot God ana tur i Jew sabuw hitutumih hitih. \p \v 3 Baise sabuw afa men hibitumitum isan, kwanotanot God ana omatanen isan boro men nabosunusunub?\f + \fr 3.3 \ft nasinaf yabin namatar?\f* \v 4 \x + \xo 3.4 \xt Psa 51.4\x*En anababatun! God ana tur i mar etei turobe, baise sabuw i baifuwenayah. Buk Atamaninamaim iti na’atube hikirum, \q1 “Tur awamaim etitit i mar etei asinafumaim initurobe, \q1 naatu baibatiyen ana veya \q1 hai tur boro inisnowah.” \p \v 5 Baise it ata sinaf kakafihimaim God ana sinaf gewasin bebeyan natit sabuw hina’i’itin ana veya, it boro mi’itube tanao? God baifuwenamaim yan so’ar baimakiy ebitit? it i anababatun taikoko’aw tao kwanekwan. \v 6 Nati tur i men turobe tao’omih, anayabin sinaf nati na’atube nama’am, God boro mi’itube tafaram ana sabuw nibatiyih? \p \v 7 Orot babin ta boro nagam nao, “Ayu i men bosunusunubayan, baise au bowabowamaim turobe God nowan tit irerereb sabuw hi’itin God hifai tebobora’ara’ah, aisim God ayu kakafu rouw eo ekukusairu?” \v 8 Naatu iban boro kwanao maiye, kakafin tanasinaf, saise sinaf gewasin boro ine natit. Sabuw afa ayu iti na’atube o hirouw higam tiu’uwu, God nati sabuw boro baimakiy nitih. \s1 Men Yait Ta Gewasin \p \v 9 \x + \xo 3.9 \xt Rom 1.18–2.24; 3.23\x*Iti sawar ana an i abisa? It Jew ata gewasin i ra’at Eteni Sabuw tanatabirih? En anababatun! Jew sabuw naatu Eteni Sabuw etei i bowabow kakafin ana fair babanamaim tama’am. \v 10 \x + \xo 3.10 \xt Psa 14.1-3; 53.1-3\x*Buk Atamaninamaim iti na’atube hikirum, \q1 “Orot babin men yait ta ana ef mutufurin, men kafa’imo orot ta’imon; \q1 \v 11 Men yait ta ana not rerekabin, \q1 men yait ta God enunuwih. \q1 \v 12 Etei hitatabir kouh God hitin, \q1 etei hisinaf kakaf hikowarar, \q1 men kafa’imo yait ta gewasin esisinaf, \q1 men kafa’imo orot ta’imon.\f + \fr 3.12 \ft Ecc 7.20\f* \q1 \v 13 \x + \xo 3.13 \xt Psa 5.9; 140.3\x*Sikah dub i tahahab sabuw tetotonan, \q1 menah kautabitabir ana efan matar, \q1 ufurihimaim kok tuwamorob awakirurin awan karatan.” \q1 \v 14 \x + \xo 3.14 \xt Psa 10.7\x*“Awah i orarafen awan karatan naatu tenakuyakuy.” \q1 \v 15 \x + \xo 3.15 \xt Isa 59.7-8\x*“Iti sabuw umah i rara awan karatan. \q1 \v 16 Menamaim tenan ma kakaf naatu gurugurusen mar etei imaim emamatar, \q1 \v 17 Naatu tufuwamaim ma ana ef i men hiso’ob. \q1 \v 18 \x + \xo 3.18 \xt Psa 36.1\x*Naatu God matanamaim men kafa’imo tibibiruw.” \p \v 19 Imih it ata so’obamaim ofafar hikikirum i sabuw iyab ofafar babanamaim tema’am isah, saise awah etei nabofafaren, naatu tafaram wanawanan sabuw etei nabow nan God ana baibatiyenamaim hinatit. \v 20 \x + \xo 3.20 \xt Psa 143.2; Rom 7.7; Gal 2.16\x*Isan imih God boro men sabuw ofafar tebobosiyasiyar imaim hai ef mutufurin narouw nabowamih, ofafar i orot babin ana bowabow kakafin botait ebirerereb. \p \v 21 Baise boun God sabuw yamutufurih isan ana ef i boubun botawiy. Moses naatu dinab oro’orot nati isan i ofafaramaim hio’orereb tanowar, men ofafar tanabi’ufununimaim nabuwitamih. \v 22 \x + \xo 3.22 \xt Gal 2.16\x*It yamutufuren boubun Godane enan i sabuw iyab Jesu Keriso tibitumitum imaim enan, naatu God matanamaim it etei ata’itinin i men tata’amih. \v 23 Anayabin sabuw etei bowabow kakafin hisinaf naatu God ana gewasin bain isan umah kabom. \v 24 \x + \xo 3.24 \xt Rom 5.1\x*Baise manaw kabeber God ana siwar na’atube Jesu Keriso wanawananamaim na it ata kakafihine tubunit\f + \fr 3.24 \ft kusouwit yamutufurit\f* botaitit tatit. \v 25 Bowabow kakafin notawiyen isan God Keriso biyan siboromih yai, ana rara suwa re saise baitumatumamaim tanan biyan tanatit. Sawar iti na’atube sinaf saise bebeyan ti’obaiyit i ana ef i mutufurin. Anayabin I ana yatenub kakafiyin imaim bowabow kakafih marasika tasisinaf isubun rabon. \v 26 Naatu iti boun it ata veya’amaim i turobe ebi’obaiyit i ana ef mutufurin. Imih i karam sabuw iyab Jesu tibitumitum boro nafufunih gewas nayamutufurih. \p \v 27 Isan imih it boro abisa isan tanaora’ara’at? Ofafar tabobosiyasiyar isan tarara’at? En anababatun! Baise baitumatum isan i tarara’at. \v 28 Anayabin sabuw iyab tibitumatum i hai ef mutufurin rouw ebowabow men ofafaramih. \v 29 \x + \xo 3.29 \xt Rom 10.12\x*Imih kwanotanot God i Jew sabuw akisih hai God? Ai kwanotanot Ufun Sabuw auman hai God? Baise anao kwananowar, iti God i Ufun Sabuw auman hai God. \v 30 \x + \xo 3.30 \xt Deu 6.4; Gal 3.20\x*Kwanaso’ob God i ta’imon men rou’ab, imih sabuw iyab hai ar kanabih hi’afuw o men hi’afuw etei i baitumatum ta’imonamaim hiyawas. \v 31 \x + \xo 3.31 \xt Mat 5.17\x*Kwanotanot iti baitumatumamaim aki ofafar abobosa’ir? En anababatun, aki i ofafar aiwa’an tit ana efan bai ebirerereb. \c 4 \s1 Baitumatumamaim Abraham Yamutufur \p \v 1 Abraham it uwat regah biyanamaim sawar abisa himatar, imaim itah soso’ob isah boro mi’itube tanao? \v 2 Anayabin Abraham ana bowabowamaim yamutufuren nabaib na’at, i karam ana ef ema’am boro nao ra’ara’at, baise men God nanamaim. \v 3 \x + \xo 4.3 \xt Gen 15.6; Gal 3.6\x*En baise, Buk Atamaninamaim iti na’atube eo? “Abraham God itumitum naatu i ana baitumatumamaim God yamutufuren ana i’inanen itin.” \v 4 Orot ebowabow isan tibibaiyan, nati i men ana siwar tibitin baise ana bowabow isan baiyan tibitin. \v 5 Orot yait ana bowabow men i’itin, baise ibitumitum God i sabuw kakafih eyayamutufurih. Nati orot boro yamutufuren ana’i’inanen Godane nab, anayabin ebitumatum, men ana bowabowamaim. \v 6 Buk Atamaninamaim David i tur ta’imon eo, orot yait yamutufuren ana’i’inanen God bitin boro baigegewasin nab, men ana bowabowamaim. Imih David iti na’atube eorereb eo, \q1 \v 7 \x + \xo 4.7 \xt Psa 32.1-2\x*“Orot yait \q1 ana sinaf kakafih nonotawiyen boro nigegewasin, \q1 naatu orot yait \q1 ana bowabow kakafih sasamen boro nigegewasin. \q1 \v 8 Nati orot i boro baigegewasin nab, \q1 i ana bowabow kakafin Regah isan sisinaf boro men imaim ubar nitin na’umih!” \p \v 9 Iti baigegewasin i sabuw iyab hai ar kanabih hi’a’afuw akisih isah, ai hai ar afuwa’e tema’ama auman isah? Baise boun tanowar, “Abraham i ana baitumatumamaim God dogoron botabir ana ef mutufurin rouw eo.” \v 10 Iti sawar i mi’itube matar? Abraham ana ar afuwina’e ma’am ana veya matar o ana ar hi’a’afuw ufunamaim matar? Baise anao kwananowar, Abraham i wan God ana baibasit wanawanan run, imaibo ana ar i uf hi’afuw. \v 11 \x + \xo 4.11 \xt Gen 17.10-11\x*Naatu nati ar afu’afuw i Abraham ana baitumatumamaim yamutufuren baib ana i’inanen. Iti sawar i Abraham ana ar kanabin auman ma’am ana veya matar. Isan imih sabuw iyab hai ar kanabih auman baise hina baitumatumayah himamatar tamah i Abraham, anayabin i hai baitumatumamaim God hai ef mutufurin rouw eorereb. \v 12 Naatu Abraham auman i tamah, men ar afu’afuw akisin, baise Abraham ana baitumatumamaim ana’ar kanabin auman ma reremor tibi’ufunun auman. \p \v 13 \x + \xo 4.13 \xt Gen 17.4-6; 22.17-18; Gal 3.29\x*Abraham wawawan bairi God tafaram nowahimih baitih isan eo’omatanih ana veya i men ofafar bobosiyasiyar isan. Baise ana baitumatumamaim ana ef mumutufor isan. \v 14 \x + \xo 4.14 \xt Gal 3.18\x*Anayabin sabuw iyab ofafar tebobosiyasiyar isan God ana omatanen nabitih na’at, baitumatum i boro nan ana’an en namatar naatu God ana omatanen i owararin. \v 15 \x + \xo 4.15 \xt Rom 3.20; 5.13\x*Ofafaramaim ya so’ar emamatar, baise efan menamaim ofafar men ema’am, asto’oben men ema’ama. \v 16 \x + \xo 4.16 \xt Gal 3.7\x*Isan imih omatanen etei i baitumatumamaim emamatar, saise manaw kabeber Godane nan Abraham wawawan etei isah, men sabuw iyab ofafar tebobosiyasiyar akisih isah. Baise baitumatumayah auman Abraham bitumatum na’atube. Anayabin it etei ayubit isanane tamat i Abraham. \v 17 \x + \xo 4.17 \xt Gen 17.5\x*Bukamaim iti na’atube eo, “Ayu o asinafi tafaram tutufin etei tamah imatar. Imih iti omatanen isan Abraham God ana tur itumitum,” anayabin God i murumurubih ebiyayawasih, naatu sawar yanonowat eo hitit tibirerereb. \v 18 \x + \xo 4.18 \xt Gen 15.5\x*Abraham sawar God eo’omatan men itah, baise baitumatumamaim nuhin fot ma kakaif yomaninamaim tafaram maumurih na’in tamah matar. Bukamaim isan eo na’atube matar, “O natunat boro daman na’atube.” \v 19 \x + \xo 4.19 \xt Gen 17.17\x*Abraham ana kwamur i ra’at, biyan i morob, naatu aawan Sarah yan wanawanan kek ana bar auman i morob, baise Abraham ana baitumatum i men ririm. \v 20 Naatu men kafa’imo God ana omatanen isan erekasiy auman ma’amih, baise ana baitumatum eabar totofar bat God ana merar yi bora’ara’ah. \v 21 Abraham ana naniyan tutufin etei bai so’ob God i fairin, abisa isan eo’omatan i karam boro nasinaf. \v 22 \x + \xo 4.22 \xt Gen 15.6\x*Ana’an iti isan, Abraham ana baitumatumamaim ana yawas mumutufor isan God bai. \v 23 Iti tur, “Ana ef mutufurinamaim God baib” i men Abraham akisin isan hikirum. \v 24 Baise it auman isat hikirum, it iyabowat ata ef emumutufor naatu iyabowat tabitumatum God Jesu ata Regah morobone biyawas maiye isan. \v 25 \x + \xo 4.25 \xt Isa 53.4-5\x*Jesu it ata kakafin isan God ibasit hi’asabun, baise morobone iyawas maiye, saise it tanawiyit tanan God nanamaim tayamutufurit. \c 5 \s1 Tufuw Naatu Yasisir \p \v 1 Isan imih ata baitumatumamaim yamutufurit bonawiyit tana Jesu Keriso ana sinafumaim God bairi taitafentutur\f + \fr 5.1 \ft tufuwamaim\f* tama’am. \v 2 Baitumatumamaim buwit tana manaw kabeber God nowan i’obaiyit taso’ob boun imaim tama’am. Naatu\f + \fr 5.2 \ft God ana’itininabe tanamatar\f* ana marakaw bonamanamarin bairi faram isan nuhit fot tama tabiyasisir. \v 3 \x + \xo 5.3 \xt Jas 1.2-3; 1Pet 1.5-7\x*Men nati akisin, baise biyababan ta ta tabaib auman isan tabiyasisir, anayabin biyababanane baitafofor ebimatar, \v 4 naatu baitafoforane ata yawas ewowowab, naatu nati yawasamaim it nuhifot ebitit. \v 5 Naatu iti nuhifot tabaib boro men yababan nititamih, anayabin God ana yabow dogorot wanawanan Anun Kakafiyinane isuwai ra’iy, nati i God ana usar it ebitit. \p \v 6 Anayabin it ata fair naatu ata baibais en tama’am God ana veya yai inu’in imaim Keriso na tit ata kakafih isan morob. \v 7 Men yait ta boro orot ana yawas mutufurin isan morobomih nakok, basit orot babin ta boro orot gewasin isan nakok. \v 8 \x + \xo 5.8 \xt Jn 3.16; 1Jn 4.10\x*Baise God ana yabow it bi’obaiyit i ra’at kwanekwan, it bowabow kakafin wanawanan tama’ama ana veya Keriso isat morob. \p \v 9 \x + \xo 5.9 \xt Rom 1.18; 2.5; Eph 2.3-5\x*Naatu boun it i Keriso ana rara’amaim yamutufurit, baise men nati akisin, God ana yaso’arane auman iyawasit. \v 10 Marasika it i God ana kamabiy sabuw, baise I Natun ana morobomaim it tana God ana tounuw tamatar, naatu men baitounuw akisin, baise God ana tufuw auman itit, i Natun ana yawasamaim it boro niyawasit. \v 11 Naatu men nati akisin, baise God isan taniyasisir anayabin ata Regah Jesu Keriso iyafar na God bairi taitounuw. \v 12 \x + \xo 5.12 \xt Gen 3.6; Rom 6.23\x*Tafaramamaim bowabow kakafin i orot ta’imon biyanamaim matar, naatu i ana kakafinamaim morob matar, naatu sabuw etei hibusuruf himorob, anayabin sabuw etei kakafin hisinaf. \v 13 \x + \xo 5.13 \xt Rom 4.15\x*Bowabow kakafin tafaramamaim i wan matar, God ana ofafar i ufibo na. Imih bowabow kakafin ana tur Bukamaim en, anayabin ofafar en. \v 14 Baise tanaso’ob, Adam ana veya’ika busuruf na Moses ana veya’amaim titit, orot babin etei morob nawiyih. Sabuw afa himomorob i men God ana obaiyunen Adam ea’astu’ub na’atube hi’a’astu’ub isan himorobomih, baise rara kakafinane etei himomorob. \p Adam i ina’inan na’atube orot ta boro uf nan isan. \v 15 Baise iti siwar ana baiyan en God ana manaw ana kabeberamaim bitit i ra’at kwanekwan. Men Adam ana bowabow kakafin na’atube’emih. Anayabin orot ta’imon ana kakafinamaim sabuw etei himorob, baise orot ta’imon Jesu Keriso ana manaw ana kabeberane God ana siwar gewasin bai na sabuw moumurih na’in tubunih yawas itih. \v 16 Iban ao maiye, God ana siwar naatu Adam ana kakafin hairi hai itinin i men ta’imon. Anayabin orot ta’imon ana kakafinamaim baibatiyen na sabuw baimakiy hibai. Baise God ana siwar gewasin baiyan en nan ana maramaim sabuw moumurih na’in ata kakafihimaim tama’ama botaitit naatu yamutufurih tana God biyan tatit. \v 17 Orot ta’imon ana kakafinamaim sabuw etei morob nawiyih, baise turobe orot ta’imon Jesu Keriso ana sinafumaim. God ana manaw ana kabeberamaim ef baimutufurin ana siwar gewasin bisuwai boro hini’aiwob Keriso wanawananamaim. \v 18 \x + \xo 5.18 \xt 1Cor 15.22\x*Isan imih orot ta’imon ana kakafinamaim sabuw etei bonawiyih baimakiy bainamih hinan. Baise iban maiye Keriso bowabow gewasin sisinafumaim sabuw yamutufurih yawas bain ma isan ana siwar itih. \v 19 \x + \xo 5.19 \xt Isa 53.11\x*Anayabin orot ta’imon ana fanasairamaim sabuw tutufin etei hi’af, imih orot ta’imon ana fanabowamaim sabuw etei hina hai ef mutufor. \v 20 Ofafar natit, saise bowabow kakafin nataub nara’at, baise efan menamaim bowabow kakafin toub erara’at God ana manaw ana kabeber nati’imaim auman i tafan ya’abar erara’at. \v 21 \x + \xo 5.21 \xt Rom 6.23\x*Isan imih bowabow kakafinamaim nawiyit tan morob wan tayen, baise God ana manaw ana kabeberamaim ata Regah Jesu Keriso biyanamaim ata ef yamutufur ma’ama wanatowan itit. \fig Manaw kabeberamaim yamutufurit|alt="sin reigned in death" src="C007.tif" size="col" loc="Illustration used with permission of New Tribes Mission." copy="©1978 David C. Cook Publishing Co." ref="5.21" \fig* \c 6 \s1 Kakafinane Tamorob Baise Keriso’one Iyawasit \p \v 1 Abistan boro tanao? It na’atuka tanama bowabow kakafih tanasinaf, saise God ana manaw ana kabeber tafan nayababar nara’at? \v 2 Men karam! It i bowabow kakafinane tamorob, aisim biyat boro namatabir bowabow kakafinamaim nama maiye? \v 3 \x + \xo 6.3 \xt Gal 3.27\x*Na’atube Keriso Jesu wanawananamaim kwarun bapataito kwabaib ana veya, morob auman ana bapataito kwabaib men kwaso’ob? \v 4 \x + \xo 6.4 \xt Col 2.12\x*Isan imih it ata bapataito’omaim Keriso bairi hubemaim tare, ana morob bairi tafaram, saise Keriso hubene Tamah ana fairamaim iyawas maiye mimisir na’atube, it auman tanamisir yawas boubunamaim tanama. \p \v 5 I ana morobomaim it bairit iti na’atube tanikofan tanamomorob na’at, i ana misiramaim turobe boro bairit tanamisir maiye. \v 6 \x + \xo 6.6 \xt Gal 5.24\x*Anayabin it biyat atamanin onaf afe’en Keriso hairi hi’onafih himomorob i taso’ob, saise biyat men tama bowabow kakafin isan ti’akiramih, \v 7 Anayabin orot babin yait emomorob ana veya bowabow kakafin ana fairane ikitawiy tit. \v 8 Naatu Keriso bairi tanamomorob na’at, tabitumatum i ema’amamaim it auman boro bairit tanama. \v 9 Anayabin it etei taso’ob Keriso i morobone misir maiye, naatu boro men karam namorob maiye, morob ana fair i wasatan. \v 10 Imih nati morob i momorob i sabuw etei hai bowabow kakafin isan mar ta’imon morob, mar moumurih na’in isan, baise yawas iti boun ema’am i God ana yawasamaim ema’ama. \p \v 11 \x + \xo 6.11 \xt 2Cor 5.15; Gal 2.19\x*Ef nati ta’imon, kwa taiyuw kwanasu’ubi, bowabow kakafinamaim kwa easbuni kwamorob, baise Jesu Keriso’one God ana yawasamaim boun kwama’am. \v 12 \x + \xo 6.12 \xt Gen 4.7\x*Isan imih men kafa’imo kwanibasit bowabow kakafin kanab nabonawiy ana kok kakafih kwani’ufunun. \v 13 \x + \xo 6.13 \xt Rom 12.1\x*Men biya turin kwanibasit bowabow kakafin nab ana not kakafih nasinafumih, baise nati efanin taiyuw biya God kwanitin, sabuw yawasihibe kwanasinaf men murubihibe. Naatu biya tutufin etei God ana kokok gewasih sinaf isan kwanitin. \v 14 \x + \xo 6.14 \xt 1Jn 3.6\x*Bowabow kakafin men kafa’imo kwa isa ni’ukwarin, anayabin kwa i men ofafar babanamaim kwama’amamih, baise God ana manaw ana kabeber babanamaim kwama’am. \s1 Gewasin Isan Kwani’akir \p \v 15 Imih abisa boro tanao? Bowabow kakafin tanasinaf? Anayabin it men ofafar babanamaim tama’am baise God ana manaw ana kabeberamaim tama’am? Men karam! \v 16 \x + \xo 6.16 \xt Jn 8.34; 2Pet 2.19\x*Kwaso’ob ai en, o yait taiyuw orot ta initin isan ini’akir inabobosiyasiyar, o i nati orot ana’akir wairafin babanamaim kuma’am. Imih o yait bowabow kakafin isan inabi’akir yomanin i morob, naatu God inabobosiyasiyar yomanin i yawas mutufurin. \v 17 Baise God ana merar ayiy, anayabin marasika kwa i bowabow kakafin ana aiwobomaim kwama isan kwabi’akir. Baise boun dogor tutufin etei bai’obaiyen abit i kwabai kwabi’ufunun. \v 18 Kwa i bowabow kakafinane hirufami kwatit, naatu kwana yawas gewasin isan kwabi’akir. \p \v 19 Mar etei tao’omaim ao, anayabin kwa a not i boro’ika ririmin. Marasika kwa biya turin i bowabow kakafin sinaf isan kwaibasit kwaitin sisinaf. Imih boun i ef ta’imon nati na’atube kwanasinaf biya tutufin etei kwanab God ana bowabow isan kwanaya’asair, saise yawas gewasin isan ni’akir. \v 20 Bowabow kakafin isan kwabi’akir ana maramaim, yawas gewasin sinaf i ana ufunane kwama. \v 21 Nati ana veya sawar iti boun kwasisinaf isan biya eo’ohow hai gewasin i abisa kwabai? Nati sawar hai yomanin i morob. \v 22 Baise boun kwa i bowabow kakafinane hirufami kwatit kwana God ana’akir wairafin kwamatar. Ana gewasin kwabaib i kwa ayawas tutufin etei nawiy kakafiyin matar, naatu nati sawar yomanin i ma’ama wanatowan. \v 23 \x + \xo 6.23 \xt Rom 5.12, 15\x*Anayabin bowabow kakafin ana baiyan i morob, baise God ana siwar i ma’ama wanatowan Keriso Jesu wanawananamaim ema’am. \c 7 \s1 Tabin Ana Itinin \p \v 1 Taitu, abisa isan anao i kwa kwaso’ob, anayabin kwa etei’imak ofafar i kwaso’ob. Ofafar i orot babin yawasin ema’am ana veya i ebobonawiy. \v 2 Itinin ta i boro iti na’atube kwana’itin, tautabin babin aawan yawasin ema’ama ana veya ofafaramaim eo’o, nati babin i boro orot biyanamaim nafatum nama. Baise orot namomorob ufunamaim babin i tabin ana ofafarane hirufam. \v 3 Isan imih babin aawan yawasin ema’am ana veya i orot ta nabi’awan, nati babin i moser kwebayan. Baise orot emomorob ana veya, nati babin i ofafarane tit. Naatu orot ta nabi’awan na’at i men moser kwebayan. \v 4 \x + \xo 7.4 \xt Rom 6.2, 11\x*Imih taitu tuwai’inah, ef ta’imon nati na’atube Keriso ana morobomaim baitumatumayah ofafar ana fairane rufamih hitit. Imih i ana misir maiye’emaim baita’ay boubun ana ef imatar, naatu boun morobone God biyawas maiye i nowan kwamatar, saise it bowayah gewasih na’atube God isan tanabow. \v 5 Anayabin it taiyuwit biyat ana kok isan tanotanot ana veya, ofafar run biyat ana kok kakafin kura’ara’ah naatu biyat tutufin etei bonawiy in morobomaim yai. \v 6 \x + \xo 7.6 \xt Rom 8.2; 6.4\x*Baise boun, it nati ofafar fatumit tamorob ta’inu’in, God nati fatufatumane rufamit tatit. Anun Kakafiyin ana ef boubunamaim tabowabow, men ef atamanin ana ofafar hikirum inu’in tai’ufunun tabowabowamih. \v 7 \x + \xo 7.7 \xt Exo 20.17; Deu 5.21\x*Imih ofafar i bowabow kakafin sinafuyan tanarouw tanao? En anababatun! Baise ofafar en na’at ayu au kakafih boro mi’itube ataso’ob. Anayabin ofafar men tama’am na’at ayu boro mi’itube bahiy isan hiofafar ataso’ob. \v 8 Baise bowabow kakafin nati ofafaramaim ana ef tita’ur run ayu wanawana’umaim kura’ara’ah sawar kakafih asisinaf. Ofafar men tama’am na’at, bowabow kakafin i boro ana fair men tama. \v 9 Marasika ayu ofafar men asoso’ob ana veya ayu i yawasu ama, baise obaiyunen tur tit anonowar ana veya bowabow kakafin yawas naatu ayu amorob. \v 10 Obaiyunen tur nati yawas bai na hirouw hio atitita’ur i morob bai na. \v 11 \x + \xo 7.11 \xt Gen 3.13\x*Anayabin bowabow kakafin, iti obaiyunen turamaim ana ef bai ayu ifuwu naatu easbunu. \v 12 \x + \xo 7.12 \xt 1Tim 1.8\x*Isan imih ofafar i kakafiyin, naatu obaiyunen tur i kakafiyin, mutufurin naatu gewasin. \v 13 Imih iti sawar gewasin imaim sinaf ayu au morob bai na? En anababatun! Baise bowabow kakafin i ayu easbunu, isan imih bowabow kakafin taiyuwin ana yawas botait irerereb, sawar gewasin wanawanan wa’ir na ayu imurubu. Naatu nati obaiyunenamaim bowabow kakafin na kakafin, kakafin anababatun matar. \p \v 14 It taso’ob ofafar i ayubit isan; baise ayu i orot maiyow, bowabow kakafin ana akir wairafinamih tubunu. \v 15 \x + \xo 7.15 \xt Gal 5.17\x*Abisa asisinaf hai yabih men asoso’ob, anayabin abisa sinafumih akokok i men asisinaf, baise abisa abifutuw i asisinaf. \v 16 Naatu baise, abisa asisinaf i abisa men akokok i asisinaf nati i ayu abibasit ofafar i gewasin. \v 17 Imih nati i men ayu asisinafumih, baise bowabow kakafin iti wanawana’umaim ema’am i esisinaf. \v 18 Ayu so’ob wanawana’umaim i men gewasin ta ema’am, nati i ayu biyau naniyan kakafin. Anayabin ayu au kok gagamin i mi’itube gewasin ata sinaf, baise sinaf isan men karam boro anasinaf. \v 19 Anayabin abisa gewasin sinafumih anotanot i men asisinafumih. Baise kakafih men akokok sinaf nati i ama asisinaf. \v 20 Naatu ayu sawar abisa men akokok i asisinaf, nati i men ayu asisinaf, baise bowabow kakafin wanawana’umaim ema’am i esisinaf. \p \v 21 Isan imih iti ofafar ana ef mi’itube ebowabow i atita’ur. Ayu bowabow gewasin sinafumih anotanot ana veya, bowabow kakafin i mar etei etitit. \v 22 Ayu wanawanau i ebiyasisir gagamin maiyow God ana ofafar isan. \v 23 \x + \xo 7.23 \xt Gal 5.17; 1Pet 2.11\x*Baise ayu biyau wanawanan efan tata’ane ofafar ta ayu au not ana ofafar hairi hibiyow atatam. Nati baiyowamaim iwa’an ayu buwu bowabow kakafin ana ofafar wanawan dibur yariyu. \v 24 Ayu i yababan orot! Yait boro iti biyau murubinane niyawas nabotait. \v 25 \x + \xo 7.25 \xt 1Cor 15.57\x*God ana merar ayiy Jesu Keriso’one ayu boro niyawasu. Imih ayu au not i boro God ana ofafar isan ni’akir nabow, baise ayu biyau i bowabow kakafin ana ofafar isan ni’akir nabow. \c 8 \s1 Yawas Anun Kakafiyin Wanawananamaim \p \v 1 Isanimih boun sabuw iyabowat Keriso Jesu wanawananamaim hikofan tema’am boro men hinakusairihimih. \v 2 Anayabin God Anunin ana fairamaim Keriso Jesu wanawananamaim yawas ebitit, i ayu bowabow kakafin ana fairane naatu morob ana fairane rufamu atit. \v 3 Ofafar men karam tasinaf, anayabin it biyat ana kakafinamaim iwa’an ofafar ririm. Baise God sinaf, taiyuwin Natun Ta’imon iyun ra’iy orot biyan kakafin bai iyaun, naatu bowabow kakafin ana siboromih matar. Naatu bowabow kakafih orot babin wanawanahimaim etei kusaisiren. \v 4 \x + \xo 8.4 \xt Gal 5.16, 25\x*God iti bowabow sinaf, saise ofafar ana tur eo’o i hinan wanawanatamaim hinamatar, men biyat ana kokomaim tanama, baise Ayubin ana kokomaim tanama. \v 5 Sabuw iyab biyah ana naniyanamaim tema’am hai naniyan tutufin etei i nati’imaim ebobonawiyih. Baise sabuw iyab Anun Kakafiyin ana kokomaim tema’am, hai not tutufin etei Anun ana kokomaim tesisinaf. \v 6 Turobe orot babin ana notamaim nabobonawiyi boro morob wan inayen. Baise Anun Kakafiyin ana notamaim nabobonawiy boro yawas naatu tufuw inab. \v 7 Anayabin sabuw iyab biyah ana kokomaim kakafih ebobonawiyih i God ana kamabiy temamatar, naatu men karam boro God ana ofafar babanamaim hinama. \v 8 Sabuw iyab biyah ana kokomaim ebobonawiyih men karam hiwa’an God niyasisir. \p \v 9 \x + \xo 8.9 \xt 1Cor 3.16; 12.3\x*Baise kwa i men biya ana kokomaim ebobonawiyi, baise Anun Kakafiyin. Anayabin God Anunin i kwa wanawanamaim ema’am. Orot yait Keriso Anunin men wanawananamaim ema’ama, i men Keriso nowan. \v 10 \x + \xo 8.10 \xt Gal 2.20\x*Baise Keriso kwa wanawanamaim ema’am, imih God buwi yawas kwama’am. Basit biya i boro namorob anayabin bowabow kakafin awan karatan, baise ayub i yawasin anayabin ayub ana yawas i mutufurin. \v 11 Naatu God Anunin Jesu morobone biyawas kwa wanawanamaim ema’ama. Keriso morobone biyawas na’atube kwa auman boro i Anunin kwa wanawan ema’am imaim biya yawas nitin. \p \v 12 Isanimih, taituwou, it i bowabow hitit, baise men biyat ana kokomaim tanasinafumih. \v 13 \x + \xo 8.13 \xt Gal 6.8; Col 3.5\x*Anayabin kwa biya ana kokomaim kwanama’am na’at boro kwanamorob. Baise Anun Kakafiyin ana kokomaim kwanama’am na’at, biya ana kokok kakafih etei boro nimuruben. Naatu kwa boro yawas kwanama, \v 14 anayabin sabuw iyab God Ayubin ebobonawiyih i God natunatun. \v 15 \x + \xo 8.15 \xt Mak 14.36; 2Tim 1.7\x* \x + \xo 8.15 \xt Gal 4.5-7; Rev 21.7\x*Anayabin God Ayubin kwabaib i men kwa niwa’ani bir ana fairamaim nabonawiy isan kwani’akiramih. Baise Ayubin kwabaib i natunatun anababatun matar isan kwabai, saise imaim fair tanab isan tanarerey tanao, “Abba! Tamaiya!” \v 16 \x + \xo 8.16 \xt 2Cor 1.22\x*I Ayubin it ayubit bairi hita’imon teo’orereb it i God natunatun. \v 17 It i natunatun imih sawar abisa i ana sabuw isah ebobotan boro bairi tanab yaun. Naatu abisa God Keriso isan ebobotan boro bairi tanab yaun. Keriso ana biyababan bairi tanafafaram na’at ana marakaw boro bairi tanafaram. \p \v 18 Anababatun au’uwi, biyababan iti boun tabai tabi’akir, mar boro ana marakaw nabirerereb hairi tanafufufun, nati marakaw i ra’at kwanekwan men biyababan hairi ta’imon. \v 19 Anayabin baimataren sawar tutufin etei God natunatun bow tit bairerereb isan, yah kusikus iwa’an hima hi’uroron tinuwanuw. \v 20 \x + \xo 8.20 \xt Gen 3.17-19\x*Orot ta’imon ana kakafinamaim baimataren sawar tutufin etei higabiyoy, men i akisih hai kokomaim baise God ana kokomaim sinaf. \v 21 Iti baimataren sawar etei veya ta hai bai’akirane hibat timunumun boro hinabotaitih hinatit God natunatun bairi marakaw gewasin hinafaram. \p \v 22 It taso’ob baimataren sawar tutufin kek tufuwamih ebotukwar ana biyababan tebaib na’atube, aneika hima hitef hirererey tana boun tatit. \v 23 \x + \xo 8.23 \xt 2Cor 5.2-4\x*Men baimataren sawar akisin hima hitef tererereyamih, baise it auman wanawanatamaim hamenamo erererey auman tama takakaif, God nan ni’obaiyit it i natunatun. \v 24 Anayabin it nuhifotamaim iyawasit. Abisa isan nuhit fot tama’am i tabaika, aisim boro ibanak sawar tabo isan nuhit nafot tanama tanakaif. \v 25 Baise sawar abisa men tai’itin nuhit nafot tanama tanakakaif na’at, it boro yatet nanub tanama tanakaif. \p \v 26 Ef nati ta’imon it ata ririm ana veya i Ayubin ena it baibais ebitit. Anayabin it mi’itube o yoyoban isan ana ef men taso’ob. Baise i Ayubin it isat tef rerey eyoyoyoban wainit, turamaim men karam boro tanao. \v 27 \x + \xo 8.27 \xt Psa 139.1\x*Naatu God dogorot nutitiy i’itin, Ayubin ananot i so’ob, anayabin Ayubin God ana sabuw isah eyoyoyoban i God ana kokomaim esisinaf. \p \v 28 \x + \xo 8.28 \xt Eph 1.11\x*Naatu taso’ob, sawar etei God esisinaf i gewasih sabuw iyab tibiyabuw isah, sabuw iyab i ana kokomaim ea’afih isah. \v 29 \x + \xo 8.29 \xt Col 1.18; Hib 1.6\x*Sabuw iyab God erurubinih i so’obabo erurubinih. I akisin yasairih hina i Natun ana’itinabe himatar, saise i Natun i baitumatumayah etei tuwah hai ain na’atube. \v 30 Naatu iyab yayasairih i eafih, naatu iyab ea’afih i yamutufurih, naatu iyab yayamutufurih i ana marakaw bairi faram isan buwih. \p \v 31 \x + \xo 8.31 \xt Psa 118.6\x*Sawar iti sisinaf isan boro mi’itube tanao? God it isat nabatabat na’at yait boro nagam na’uwit? En anababatun. \v 32 God taiyuwin Natun men eoharihar, baise it etei siwarit, Natun ta’imonam ata siwar yai. Imih kwanotanot sawar afa’am boro asire baitita’e nama?\f + \fr 8.32 \ft en baise boro nitit.\f* \v 33 \x + \xo 8.33 \xt Isa 50.8-9\x*God taiyuwin ana roubinen sabuw gewasih rouw bowabow yait boro baifuwenamaim nagam na’uwih? En anababatun! \v 34 Yait boro God ana sabuw ubar nitih nagam na’uwih? En anababatun! Jesu Keriso akisinamo morob, naatu morobone misir maiye Tamah ana asukwafune mare isat ma eyoyoyoban. \v 35 Imih yait boro Keriso ana yabowane nakusibit, yare men karam nakusibit, o yawas fokarih, roukoukuwen, baimar kakafin, sawar en, obiruwen, o morob? \v 36 \x + \xo 8.36 \xt Psa 44.22\x*Buk Atamaninamaim eo na’atube, \q1 “O wabimaim aki i mar etei morob wanawana’imaim ema’am, \q1 ai’itinin i \it sheep\it* bunibunin afuwinamih tebai tenan na’atube.” \m \v 37 En baise, Keriso aki biyabuwi i wanawananamaim sawar etei hai fair aki aisnowaten. \v 38 Imih ayu aso’ob anababatun men karam boro sawar ta imaim Keriso ana yabowane nakusibitamih, men morob, men yawas, men tounamatar, men Demon, men mar iti boun, men mar boro enan, men fair \v 39 men yate mar, men me baban, men sawar ta himamatar wanawanahimaim boro God ana yabow ata Regah Jesu Keriso wanawananamaim ema’am nakusibit tanatitamih, en anababatun. \c 9 \nb \v 1 Ayu i Keriso wabinamaim tur anababatun ao, men abifufuwenamih. Anayabin dogorou naniyan atatatam Anun Kakafiyin ebibasit ayu abisa ao. \v 2 Ayu dogorou wanawanan yababan awan karatan, naatu baiyufarir isan abiwa’an men ekakaram. \v 3 \x + \xo 9.3 \xt Exo 32.32\x*Anayabin ayu au sabuw, biyau finimu turin naatu au rara anababatun, i wabihimaim mi’itube God tao rarafu. Naatu Keriso’one hita’afuru’umu atatit nabin, \v 4 \x + \xo 9.4 \xt Exo 4.22; Lev 1–10; Psa 147.19; Rom 15.8; Hib 9.5\x*saise Israel sabuw yawas hitab, God natunatunamih hitamatar: ana marakaw, ana obaibasit, ana obaiyunen tur hitab, kwafiren anababatun, naatu ana omatanen isah tirerereb. \v 5 Nati sabuw hai a’agir kwafe’en i Hebrew big ana kik owe’owen, imaim gin tanay boro tanan Keriso ana tufuw ana’an tanatit. God akisinamo sawar etei ana bonawiyenayan tanabora’ara’ah wanatowan wanatowan. \it Amen\it*. \p \v 6 Baise God ana omatanen i men ta baifuwenamih, mar etei i yabih temamatar. Iti ao anayabin Israel sabuw etei hai tufuw ana’an i Israelane hitufuw, baise etei’imak boro men hinan Israel sabuw hinamataramih. \v 7 \x + \xo 9.7 \xt Gen 21.12\x*Na’atube Abraham ana rara’ane hitutufuw men etei Abraham natunatunamih. Bukamaim God iti na’atube eo hikirum inu’in kwaso’ob. “O natu Isaac ana rara’ane iti omatanen abit boro i hinab.” \v 8 \x + \xo 9.8 \xt Gal 4.23\x*Tur iti na’atube ana kubuna kwananowar, God natunatun i men Abraham ana rara’amaim hitutufuw akisih ebowabowamih. Baise sabuw iyab omatanenane hitutufuw God natunatun i nati sabuw. \v 9 \x + \xo 9.9 \xt Gen 18.14\x*Anayabin God Abraham iti na’atube eomatan, Veya ayai’iya’imaim boro ana matabir naatu Sarah boro nataub kek orot nayai. \p \v 10 Men nati akisin baise kwana’itin, Rebecca auman toub kek kikif ya, tamah ta’imon ata’agir Isaac. \v 11 Anakubuna gewas kwananowar, kek kikif wanawanahimaim kek ta bai ana kok abisa yayakitifuw isan, naatu Rebecca iu, “Kek ain boro tain isan nabow.” Kek i men hitufuw, \v 12 \x + \xo 9.12 \xt Gen 25.23\x*naatu men sawar ta gewasin o kakafin hisinafumih, baise i ana yayakitifuwen tafanamaim bat ta rubin. Men i hai bowabowamaim ta rubinimih, en. \v 13 \x + \xo 9.13 \xt Mal 1.2-3\x*Bukamaim hikirum inu’in kwaso’ob, “Jacob i ayu abiyabuw, baise Esau i ayu abifa’ifai.” \p \v 14 God isan boro mi’itube tanao? I bowabow kakafin orot? Aiyabin anababatun! \v 15 \x + \xo 9.15 \xt Exo 33.19\x*Anayabin Moses isan eo, “Ayu orot babin yait ta anarurubin i boro anakabibir.” \v 16 \x + \xo 9.16 \xt Eph 2.8\x*Isan imih sawar etei i men it sabuw takokok o tabowabowamaim emamatar, baise sabuw iyab God ana kokomaim ekakabibirih. \v 17 \x + \xo 9.17 \xt Exo 9.16\x*Anayabin Buk Atamaninamaim hikirum inu’in, Moses Egypt hai aiwob orot isan eo, “Anayabin iti isan ayu abora’ahi efan yatetoro’ot ayara’ahi. Saise ayu au fair wanawanamaim anayai nabow naatu ayu wabu nara’at tafaram tutufin etei hinanowar.” \v 18 Isan imih, God ebiyasisir sabuw iyab baibais tekokok boro nibaisih, baise sabuw iyab dogoroh efofokar boro niwa’an hinafokar. \s1 God Ana Ya So’ar Naatu Ana Kabeber \p \v 19 Kwa orot ta ayu isau boro iti na’atube inao, “Aisimamih God aki ebi’ubari? Yait boro ana kok nakwahir?” \v 20 \x + \xo 9.20 \xt Isa 29.16; 45.9\x*O i yait, orot maiyow aisim God awan kuyayafutifut? Noukwat men karam boro ana bu’urayan isan nao, ‘Aisim iti na’atube ibu’uru?’ \v 21 \x + \xo 9.21 \xt Jer 18.6\x*Orot noukwat bu’irayan i akisin ana kokomaim me ta’imonamaim noukwat boro rou’ab nabu’ir, ta hiyuw ana noukwat, ta veya maiyow baitab isan ana noukwat. \p \v 22 God ana yaso’ar i kok kwanekwan boro sabuw ti’obaiyih. Iyab hisisinaf kakaf isan tagurusih, saise ana fair imaim hita’itin, baise nati efanin i yatenub wainab bairi hima. \v 23 Iti na’atube sinaf, saise i ana marakaw bonamanamarin ti’obaiyit tata’itin naatu ana sabuw iyab kabibirih bairi ana marakaw faram isan rurubinih auman tataso’ob. \v 24 Anayabin it sabuw i God ea’afit, men Jew sabuw akisih, baise Ufun Sabuw auman ea’afih. \v 25 \x + \xo 9.25 \xt Hos 2.23\x*God ana tur iti na’atube eo Hosea ana Bukamaim kirum. \q1 “Sabuw iyab men ayu au sabuw, boro isah ana’af anao, \q1 ‘Ayu au sabuw,’ naatu ayu boro anao, Ayu au sabuw abiyabow, nati sabuw men abiyabow.” \q1 \v 26 Nati efamaim God eo, “Kwa i men ayu au sabuw.” Baise i boro nao, “Kwa i God ma’ama wanatowanin natunatun.” \p \v 27 \x + \xo 9.27 \xt Isa 10.22-23\x*Isaiah Israel sabuw isah tur rererebamaim eo, “Kwa Israel sabuw i tor ana dones na’atube, God boro matan ta’amo niyawasih. \v 28 Anayabin, Regah i saise’ewat esisinaf sabuw tafaramamaim tema’am etei boro marta’imon baimakiy nitih nasawar.” \v 29 \x + \xo 9.29 \xt Isa 1.9\x*Marasika iti tur Isaiah eo, “Regah Fairin men agir hai durun ta ebihamiy i, it boro tatan bar merar Sodom naatu Gomorah hairi bi’afiyih na’atube ti’afiyit.” \s1 Paul Ana Yoyoban Israel Isah \p \v 30 Tur yomanin boro iti na’atube tanao, Ufun Sabuw i men ofafar hinuwih hibai imaim God hai ef mutufurin rouw eorerebamih, baise abisa Keriso isah sisinaf hitumatum imih God hai ef mutufurin rouw eorereb.” \v 31 Baise Israel sabuw ofafar hinuwih hinotanot hai ef i mutufor hirouw hio, baise en, anayabin i ofafar eo’omaim hisisinaf. \v 32 \x + \xo 9.32 \xt Isa 8.14\x*Ana’an aisim? Ana’an i men baitumatumamaim hibat, baise abisa i hisisinafumaim hibat. Imih a rousukusukunen ana kabayamaim ah rusukun hire. \v 33 \x + \xo 9.33 \xt Isa 28.16; 1Pet 2.6\x*Bukamaim hikikirum na’atube, \q1 “Kwa’itin ayu i Zion ana kabay sabuw ah erurusukusukun tafanamaim abatabat, \q1 to nati sabuw ah erusukun tere’er. \q1 Yait i nabitumitum boro men aurin biya’ohow nama.” \c 10 \p \v 1 Taituwau ayu dogorou wanawanan au kok gagamin naatu au yoyoban i mi’itube ayu au sabuw Israel yawas hitab! \v 2 Anababatun a tur ao’owen Israel sabuw etei i God isan tibibobowen, baise i hai bobowen i men so’ob anababatun tafanamaim tebatabat. \v 3 Anayabin ef mutufurin Godane enan i men hiso’ob, imih i taiyuwih hai ef tibimataren, naatu God ana ef mutufurin i bitih babanamaim men tema’am. \v 4 Anayabin ofafar ana tur etei Keriso sinaf in yomanin isawar, saise sabuw iyab tibitumatum etei hinan hai ef namutufor. \s1 Yawas Sabuw Etei Isah \p \v 5 \x + \xo 10.5 \xt Lev 18.5\x*Moses ofafaramaim baimutufurit isan iti na’atube kubuna eo, “Orot yait Regah ana tur ebi’ufunun i boro nama.” \v 6 \x + \xo 10.6 \xt Deu 30.12-14\x*Baise ef mutufurin, baitumatum tafanamaim bat enan i iti na’atube eo, “Men dogoromaim kwanao, ‘Yait boro au mar nayen, Keriso nab nare?’ \v 7 O yait boro inare me baban Keriso morobone inab inayen?” \v 8 Baise tur abisa ao i iti, God ana tur i wanawanamaim, awamaim, dogoromaim, baitumatum turaban nati i boun aki ao’orereb. \v 9 Naatu awamaim ina’e’en Jesu i Regah naatu dogoromaim initumitum i morobone God iyawas maiye, o boro niyawasi. \v 10 Anayabin o dogoromaim kubitumatum isan a ef boro namutufor, naatu awamaim kue’e’en isan boro yawas inab. \v 11 \x + \xo 10.11 \xt Isa 28.16\x*Bukamaim itit na’atube eo, “Orot yait i ebitumitum boro men biyan na’ohow.” \v 12 \x + \xo 10.12 \xt Act 15.9\x*God matanamaim Jew naatu Ufun Sabuw i ta’imon men tata’amih, nati Regah ta’imon etei hai Regah. Iyab isan te’afa’af boro ana toto ana buyoy tutufin etei nigegewasinih. \v 13 \x + \xo 10.13 \xt Jol 2.32\x*Anayabin, “Sabuw iyab Regah isan te’afa’af boro niyawasih.” \v 14 Bo i men hinabitumitum boro mi’itube isan hina’af? Naatu tur men nan hinanonowar boro mi’itube hinitumatum? Naatu binanuyah men hinan hinabibinan boro mi’itube tur hinanowar? \p \v 15 \x + \xo 10.15 \xt Isa 52.7\x*Naatu tur binanuyah men hiniyafarih hinatitit, tur boro yait nabinan? Bukamaim hikikirum na’atube, “Binanuyah God ana tur gewasin hibai hitit me hiwawastubun ana itinin i gewasin maiyow!” \v 16 \x + \xo 10.16 \xt Isa 53.1\x*Baise Israel sabuw turihiwat tur gewasin hinowar naatu hitumatum. Anayabin Isaiah iti na’atube eo, “Regah yait boro aki abibinan nanowar?” \v 17 Isan imih, baitumatum i tur tanonowar imaim emamatar, naatu tur abisa tanonowar i Keriso ana turane enan. \v 18 \x + \xo 10.18 \xt Psa 19.4\x*Baise ayu abibat, nati sabuw tur men hinowar? En sabuw i tur hinowar” Fanah tit kamar tutufin etei bai, naatu hai tur i tit tafaram ana yomanin etei hinowar. \v 19 \x + \xo 10.19 \xt Deu 32.21\x*Iban abibat maiye, Israel sabuw tur men naniyan hibai? Tur hinowar naatu Moses wantoro’ot eo, \q1 “Ayu boro sabuw afa anibaisih, au sabuw hinibobowen, \q1 Naatu Ufun Sabuw afa anigegewasinih, \q1 au sabuw yah naso’ar. \v 20 \x + \xo 10.20 \xt Isa 65.1\x*Naatu Isaiah itafofor eo, “Sabuw iyab ayu men tenunuwuhu, i ayu hitita’uru; sabuw iyab ayu isou men hifefeyan i isah airerereb.” \v 21 \x + \xo 10.21 \xt Isa 65.2\x*Baise Israel sabuw isah iti na’atube eo, “Mar manin maiyow ayu sabuw baifanasairayah naatu dogoroh fokarin isah umou abora’ah abat ao kwana kwai’ufnunu.” \c 11 \s1 God Ana Kabeber Israel Isan \p \v 1 \x + \xo 11.1 \xt 1Sa 12.22; Psa 94.14; Php 3.5\x*Ayu kwa abibatiyi: Kwanotanot Israel sabuw God kwahirih? Aiyabin! Ayu i Israel orot, Abraham ana rara’ane atufuw naatu au durun i Benjamin. \v 2 God ana sabuw marasika nowanamih rurubinih men kwahirihimih. Buk wanawanan efan ta’amaim Elijah Israel sabuw isah gam God iu kwanotanot? \v 3 \x + \xo 11.3 \xt 1Ki 19.10, 14\x*“Regah ifefeyan eo, “Regah a dinab orot etei hirouw himorob sawar, naatu a sibor hai gemogem i etei hikwayam hihururuw hire, ayu akisu’umo kutatabuw ama’am. Naatu boun i tesisinaftobon ayu hinarabu ana morobomih.” \v 4 \x + \xo 11.4 \xt 1Ki 19.18\x*Baise God Elijah iya’afut eo, “Ayu au bai’ufununayah sabuw etei \it seven thousand\it* iyab \it Baal\it* men hikwakwafir i tema’am.” \v 5 Ef i nati ta’imon boun emamatar. Sabuw matanta’amo iyab God ana manaw ana kabeberamaim rurubinih i tema’am. \v 6 I ana roubinen i manaw kabeber tafanamaim bat esisinaf. Men sabuw hai bowabowamaim. Anayabin God ana roubinen sabuw hai bowabowamaim na’itin narurubiniyih na’at, nati manaw kabeber i yabin en. \p \v 7 Ana itinin nati isan, Israel sabuw abisa isan hinot hinunuwet men hitita’urimih, baise sabuw matan ta God rurubinihiwat hinunuwih hitita’ur. Sabuw turin God ea’afih tainih gogor naatu dogoroh fokar. \v 8 \x + \xo 11.8 \xt Deu 29.4; Isa 29.10\x*Buk Atamaninamaim eo na’atube, \q1 “God nuhih ibur dogoroh iwa’an fokar, \q1 imih boun ana veya hinanuw men hina’itin, hinanowar men naniyan hinab. \p \v 9 \x + \xo 11.9 \xt Psa 69.22-23\x*Naatu David eo na’atube, \q1 “Kwihamiyih hai hiyuw banimih ematar, \q1 naatu warasa na’atube ebuwih tere \q1 saise baimakiy hinab \q1 \v 10 Matah kubofafar, saise men hinanuw, \q1 mar etei bit kwitih tun erabih teso’ob.” \p \v 11 \x + \xo 11.11 \xt Act 13.46\x*Abibatiy maiye. Israel sabuw ah rusukun hire’er boro na’atuka hina’in? En anababatun! Baise boro hinamisir maiye. Anayabin i hai ra’iyemaim ef botawiy yawas gewasin na Ufun Sabuw hibai, isan imih Israel sabuw isah tibibobowen. \v 12 Jew sabuw hai kakafihimaim baigegewasin gagamin tit tafaram etei ebaib. Naatu i ayubih ana kasiyomaim Ufun Sabuw baigegewasin gagamin na’in suware tebaib. Imih Israel sabuw moumurih na’in hinarur ana veya baigegewasin i boro gagamin na’in hinab. \p \v 13 Boun i kwa Ufun Sabuw isa ao. Ayu iti na’atube kwa Ufun Sabuw a tur abarayan ana ma’am, ayu iti bowabow wanawananamaim boro anasinaftobon anabow gewas. \v 14 Saise imaim anotanot au sabuw Jew hita’it ra’ahu hinanugigir ibo hinan yawas hinab. \v 15 Anayabin Jew sabuw kouh God hibitinimaim, tafaram wanawanan sabuw God ana rakit hima’am botabirih hina bairi hitounuw. Imih God sabuw bairi tibitounuw ana veya, ana itinin i sabuw murumurubih bow na yawas ebitih maiye na’atube. \p \v 16 Rafiy kafuf imasib reban sibor kuyayara’ah, kafuf tutufin etei i kakafiyin matar, naatu ai wairoron turin God ana sibor inabitin na’at, famefamen auman i nowan himatar. \v 17 \x + \xo 11.17 \xt Eph 2.11-19\x*Kwa Ufun Sabuw a’itinin i kutor \it olive\it* famefamen na’atube. Baise hi’afuw umatanum \it olive\it* famenamaim hituwituw hikuboubunih hiyen, imih boun kwa i Jew sabuw hai yasisir turin kwabai kwabiyasisir. \v 18 Isan imih sabuw nati ai famehibe hi’afuw hire’ere men kwananuw furuwih kwani’o’orotomih. Anayabin kwa i ai famefamen, naatu ai famen ana fair i ai anane ana fair ebaib. \p \v 19 Kwa boro iti na’atube kwanao, “Ai famen hi’afuw hisaroun, imih ayu boro i ana efanin anab hinitutuwu.” \v 20 Nati i turobe. Nati sabuw ai famehibe hi’afuw hibisaroun, anayabin men hitumatum, kwa i kwaitumatum imih kwana hai efan kwabai. Baise nati isan men kwanio’oro’ot. \v 21 Anayabin Jew sabuw i ai famen anababatun men yawananih, baise e’afuw isaroun, imih kwa auman boro men nayawanan nihamiy kwanama’amih. \p \v 22 \x + \xo 11.22 \xt Jn 15.2, 4\x*Imih God ana kabeber naatu ana yaso’ar hairi kwana’itin. Sabuw iyab kakafin sinafuyah God nati sabuw isah i yan esoso’ar, baise kwa isa i ekakabeber. Naatu i ana kabeberamaim kwanama’am na’at i mar etei ana gewasin kwanama. Baise men imaim kwanama’am kwa i boro na’afuw nabosairi kwanatit. \v 23 Sabuw nati hinamatabir maiye hinabusuruf God hinabitumitum, boro nabow hai efanamaim naya. Anayabin God ana fair ema’am karam boro nasinaf. \v 24 Kwa Ufun Sabuw, kwa i kaiyar \it olive\it* famen na’atube kwama’am hi’afuw kwana umatanum \it olive \it* famenamih hitutuwi. Naatu Jew sabuw i umatanum \it olive\it* na’atube. Isan imih God karam ai famefamen anababatun hitagagagir ti’inu’in boro nabow nitutuwen maiye. \p \v 25 Ayu akokok iti tur ana kirikirifot i kwanaso’ob gewas, saise men kwa akis not wairafih kwanarouw kwana’omih. Israel sabuw afa dogoroh i fokar, imih boro nati na’atube hinama nanan Ufun Sabuw runamih hio ana fofonin hinan hinarun. \v 26 \x + \xo 11.26 \xt Isa 59.20-21\x*Ef iti na’atube namatar saise Israel sabuw etei boro niyawasih, Buk Atamaninamaim iti na’atube eo. \q1 “Baiyawasenayan boro Zion ine nan, \q1 Jacob wawawan bowabow kakafih tisisinaf nabosairen.” \q1 \v 27 \x + \xo 11.27 \xt Jer 31.33-34\x*“Naatu \q1 hai bowabow kakafih ana bobosairen \q1 ufunamaim au obaibasit boro anitih.” \p \v 28 Israel sabuw hina God ana rakit na’atube himatar, saise Tur Gewasin kwa Ufun Sabuw isa tan. Baise Israel i God ana rourubinen sabuw, imih God ebiyabuwih anayabin uwahinah oro’orot wabih gagamin. \v 29 God men kafa’imo siwar bitih umahimaim bosair naatu ana sabuw rurubinih isah nuhin burumih. \v 30 Baise kwa Ufun Sabuw marasika God fanan kwasair, baise boun ana kabeber i’obaiyi kwa’i’itin, anayabin Israel sabuw fanan hisair. \v 31 Naatu ef i ta’imon, kabeber nati kwakwabaib i boun Jews sabuw auman God i’obaiyih ti’i’itin. \v 32 Anayabin sabuw etei hibifanasair isan God ibasit hifanasair, saise hai fanasairane etei’imak takabibirih. \s1 God Ana Merarayow \p \v 33 \x + \xo 11.33 \xt Isa 55.8-9\x*Yowe! abifofofor men kafaita, \q1 yait boro God ana toto ana buyoy, ana not naatu ana so’ob isan nafufun nibabatiy, \q1 yait boro i abisa esisinaf isan nanuwih nibabatiy? \q1 \v 34 \x + \xo 11.34 \xt Isa 40.13; 1Cor 2.16\x*O yait Regah ana not iso’ob? \q1 O yait boro Regah ana binan inao ini’obaiy? \q1 \v 35 \x + \xo 11.35 \xt Job 41.11\x*O yait God a sawar itin, \q1 saise God boro wan nay obo nit? \q1 \v 36 \x + \xo 11.36 \xt 1Cor 8.6\x*Anayabin sawar tutufin etei hai an i God, \q1 etei i wanawananamaim, naatu etei i nowan. \q1 Imih kwafiren, bora’ara’aten etei i tanitin wanatowan, wanatowan. \it Amen\it*. \c 12 \s1 Yawas Boubun Keriso’omaim \p \v 1 \x + \xo 12.1 \xt Rom 6.11, 13; 1Pet 2.5\x*Isan imih taituwau, God ana kabeber ai’itin i ra’at kwanekwan, imih abifefeyani, kwa biya yawasin i kwanaya’asair God ana siboromih kwanitin. Nati sibor i kakafiyin naatu God ana yasisir, anayabin nati i ayubit ana kwafiren ef anababatun. \v 2 Men tafaram ana yawasamaim nabonawiyi, baise God kwanifefeyan a not tutufin etei nabotabir niboubun. Imaibo kwa i karam God ana kok abisa boro kwanafufun gewas, i ana gewasin, ana yasisir naatu ana kok uhewbitan boro kwanaso’ob. \p \v 3 \x + \xo 12.3 \xt 1Cor 12.11; Eph 4.7; Php 2.3\x*Manaw kabeber God ayu bitu imaim kwa au’uwi. Men taiyuw a notamaim nabora’ahi me’at, baise a not narumutufur gewas kwa a baitumatum God bit anafofonin imaim kwanabatkikin. \v 4 \x + \xo 12.4 \xt 1Cor 12.12, 27\x*Biyat i sawar maumurih na’in baina ikokofan wowab biyat matar. Naatu biyat wanawanan ana wowab ta ta i bowabow ta ta tebowabow. \v 5 It i moumurit na’in, baise Keriso’one it etei tana biyat ta’imon matar. Naatu ta’ita’imon ikokofanit tana biyat ta’imon tutufin matar. \v 6 \x + \xo 12.6 \xt 1Cor 12.4-11; 1Pet 4.10-11\x*Isan imih manaw kabeberamaim ata siwar ta ta tabow. O ta a siwar God ana tur orereb isan na’at, a baitumatum ana fofoninamaim inabat inaorerereb. \v 7 God ana bowabow isan nabit na’at inabow, bai’obaiyen isan na’at ini’obaibiyen. \v 8 Koufair na’at, sabuw koufair nitih, bosemorayan na’at, ereyasisir nabosemor, bonawiyenayan na’at, na’abar totofar sabuw nabonawiyih, kabeberayan na’at, erekawasa isah nasinaf. \p \v 9 Yabow i turobe’emaim iniyabow, abistan kakafih inarukouw, naatu abisa gewasih inabukikin. \v 10 \x + \xo 12.10 \xt 1Pet 1.22\x*Kirisiyan ana yabowamaim taituwa isah iniyabow, naatu taituwa bairi nena kwanikakafbonen. \v 11 Sunanub kwanabow men kwananokow, Regah isan dogor tutufin etei yoyobanamaim kwanabow. \v 12 \x + \xo 12.12 \xt 1Th 5.16-18\x*Ereyasisir nuhi nafot kwanama, bai’akir ana veya yatenanub naatu mar etei kwanisnubanub kwanayoyoban. \v 13 \x + \xo 12.13 \xt Hib 13.2\x*Kirisiyan sabuw iyab tibi’akir kwanibaisih, naatu a etawan kwanabotawiy nanawan sabuw isah. \p \v 14 \x + \xo 12.14 \xt Mat 5.44; 1Cor 4.12\x*Sabuw iyab hirab tibia’akiri, God kwanifefeyan nigegewasinih, men nararafihimih \v 15 Sabuw iyab tibiyasisir bairi kwaniyasisir, naatu sabuw iyab tibiyababan bairi kwaniyababan. \v 16 \x + \xo 12.16 \xt Pro 3.7\x*Kou’ayomaim a not etei ta’imon taituwa kwananuhih bairi kwanibit abar kwanama. Men kwa akis notanotayah kwanarouw kwanaora’ara’at taituwa kwanitaiyih. Baise taiyuw kwanayariyi bairi anafofonin kwanaremor, men o akis not wairafi inarouw inao. \p \v 17 \x + \xo 12.17 \xt 1Th 5.15\x*Sabuw o isa kakafin hinasisinaf, men wan inay kakafin isah inasinafumih. Baise yate nanub abisa gewasin sabuw etei matahimaim inasinaf. \v 18 Asinafumaim sawar etei gewasih inasinaf, saise sabuw bairi tufuwamaim kwanama. \v 19 \x + \xo 12.19 \xt Deu 32.35; Mat 5.39\x*Men kafa’imo isa kakafin hinasisinaf isan sa bowamih inanot, baise nati efan inihamiy God ana yaso’ar boro i sa nabow. Anayabin Buk Atamaninamaim iti hikirum, “Ayu boro wan anay, Regah iti na’atube eorereb.” \v 20 \x + \xo 12.20 \xt Pro 25.21-22; Mat 5.44\x*Naatu Bukamaim iban eo maiye, \q1 “A rakit orot bayumih namomorob na’at inituw, harewamih sikan namamamah na’at, \q1 harew initin natom, iti na’atube inasisinaf \q1 a rakit orot dogoron wanawanan boro biya’ohow na’arah auman naremor. \q1 \v 21 Kakafin men nawasbunimih, baise gewasin inasinaf imaim kakafin inawasabun.” \c 13 \s1 A Ukwarih Kwanakakafiyih \p \v 1 \x + \xo 13.1 \xt Pro 8.15; Tit 3.1\x*Kwa etei a aiwob\f + \fr 13.1 \ft orot ukwarih\f* kwanakakafiyih, anayabin roubabaruwen ana fair etei i Godane na orot bai. Naatu iti aiwob ana fair etei i God taiyuwin imatar. \v 2 Isan imih o yait aiwob orot kukwakwahir, o i God abisa bimatar kukwakwahir. Naatu sabuw iyab nati na’atube tisisinaf i taiyuwih babah teo’o. \v 3 \x + \xo 13.3 \xt 1Pet 2.13-14\x*Anayabin sabuw iyab gewasin tisisinaf bonawiyenayah isah boro men hinabir, baise kakafih sinafuyah boro hinabir. \v 4 Anayabin orot ukwarih i God ana’akir wairafih, kwa ama gewas isan tebowabow. Baise kakafin kwanasisinaf na’at i kwanabir, anayabin orot ukwarin sabuw baimakiyih isan ana fair God bitin i ema’am boro baimakiy nitih. \v 5 Isan imih, a orot ukwarih i kwanakakafiyih, anayabin nati kwasisinaf ebi’obaiyi i sawar gewasin, men baimakiy akisin isan kwanabir kwanakakafamih. \v 6 \x + \xo 13.6 \xt Mat 22.21\x*Ana’an nati isan kwa kabay kwaya’aya, anayabin God ana bai’akirayah i faimar iti sawar isah tebowabow. \v 7 Orot babin hai bit abisa biya ema’am kwanitih abit kwanikisisir, kabay ana bit kabay kwanayai, tura ana sawar biyamaim ana bit kua’abar wan inay maiye, isa tekakaf ibo isah inakakaf, tirurusagiyi ibo inarusagiyih. \s1 Taituwa Hai Bit Kwana’abar \p \v 8 \x + \xo 13.8 \xt Mat 22.39-40; Jas 2.8\x*A bit sabuw biyahimaim tema’am etei kwanibaiyan nasawar, men kwanihamiyen hinama’amih. Bit ta’imon biyamaim nama’am i yabow akisin, taituwa bairi kwaniyabowbonen kwanama, anayabin orot yait taituwan ebiyabow i ofafar eo na’atube sinaf yabin emamatar. \v 9 \x + \xo 13.9 \xt Exo 20.13-15, 17; Deu 5.17-19, 21\x*Ofafar i iti, “Turanah a’aawah men ufuh inan, sabuw men ina’asbunubuw, men inabain, men inabahiy, naatu ofafar afa iti na’atube etei i iti ofafar suma’ay, taituwa iniyabuwih o taiyuw kubiyabuw na’atube. \v 10 \x + \xo 13.10 \xt 1Cor 13.4-7\x*Yabow taintuwan men ebiyababan. Isan imih yabow i abisa ofafar eo na’atube i sinaf yabih temamatar. \v 11 \x + \xo 13.11 \xt Eph 5.14; 1Th 5.6-7\x*Naatu sinaf iti kwanasinaf, abisa iti boun ana veya temamatar i kwanaso’ob. In ana veya i sawar, anayabin it yawas bain isan ana veya i na kabom, men marasika tabitumatum na’atube. \v 12 \x + \xo 13.12 \xt 1Jn 2.8\x*Gugumin i kafa’imo nasawar, mar i boro’omo natoririb. Isan imih gugumin ana bowabow i tanihamiyen, naatu tanamisir marakawamaim ma isan taniyow. \v 13 \x + \xo 13.13 \xt Luk 21.34; Eph 5.18\x*Bowabow gewasin mar ana efamaim tanasinaf, men aatom, gamin, harew tom baikoko’aw, baiwa’an kwanekwan, baiyow, naatu baibobowen. \v 14 \x + \xo 13.14 \xt Eph 5.11\x*Baise Jesu Keriso kwanab a faifuwamih kwaniyoun, saise boro men biya ana kok susuwin isan ana ef kwananuwetamih. \c 14 \s1 Sabuw Fairih Naatu Ririmih \p \v 1 \x + \xo 14.1 \xt Rom 15.7\x*Yait ana baitumatum erara’iy ana merar kwanay kwanab a kou’ayamaim narun, baise men i ana kakafin isan bairi kwanagam kwanibabatiy. \v 2 \x + \xo 14.2 \xt Gen 9.3-4\x*Sabuw afa tebitumatum bay etei karam boro hinaa, baise afa hai baitumatum kikimin, imih i bay akisinamo te’aau. \v 3 \x + \xo 14.3 \xt Col 2.16\x*O yait bay etei ku’aa, taituwa bay afa men eaa isan inanufuruw ina’omih, na’atube o yait bay afa ihamiyen afa’awat ku’aa, men taituwa bay etei eaa isan inanufuruw ina’omih. Anayabin God nati orot auman ibasit ebaib. \v 4 \x + \xo 14.4 \xt Mat 7.1; Jas 4.11-12\x*Kwa men karam orot ta ana akirwairafin kwanibabatiyimih? Orot Ukwarin akisinamo boro ana akir wairafih ta ere’ere naatu ta ebatabat boro hairi nibatiyih. Naatu Regah akisin boro nafufunih yait i bowabow gewas ebowabow. \p \v 5 \x + \xo 14.5 \xt Gal 4.10-11\x*Orot ta enotanot veya ta’imon i veya gagamin, men veya afa na’atube. Naatu orot ta enotanot veya etei hai itinin i ta’imon. Orot ta’ita’imon i taiyuwih hinanot gewas hinabow. \v 6 Orot yait not veya ta’imon ya’asair imaim God ekwakwafir, i narusagiy. Naatu o yait a kok bay ta ta ku’aa i auman Regah kururusagiy, anayabin nati bay isan Regah ifefeyan igegewasinika. Naatu o yait sawar afa itafuta afa’awat ku’aau auman Regah kururusagiy, naatu merarayow kubitin. \v 7 Yawasit tama’am o tamomorob i men it taiyuwit isat. \v 8 \x + \xo 14.8 \xt Gal 2.20\x*Imih yawasit tama’am i Regah isan tama’am, naatu tamomorob, i Regah isan tamomorob. Yawasit tama’am o tamomorob it i Regah nowan. \p \v 9 Ana’an iti isan Keriso morob naatu yawasin misir maiye, naatu sabuw yawayawasih, murumurubih etei isah ebi’aiwob. \v 10 \x + \xo 14.10 \xt 2Cor 5.10\x*Aisim taituwa bayuwat eani’aan kwabibabatiyih? Naatu aisim taituwa kwanunufuruwih? Anayabin it etei boro God ana baibatiyen urama’ama nanamaim tanabat nibabatiyit. \v 11 \x + \xo 14.11 \xt Isa 45.23; Php 2.10-11\x*Bukamaim hikikirum, \q1 Regah iti na’atube eo, \q1 “Ayu yawasu ama’am, sabuw etei boro nou’umaim suh hinayowen hinakwafiru; \q1 naatu sabuw tutufin etei boro hinaorereb ayu i God.” \p \v 12 Isan imih it ta’ita’imon ata yawas abisa tasisinaf etei boro God ana tur tana’owen. \p \v 13 Isan imih taituwat bairi men taiyuwit ata baitumatum nena tanafufunen tanigamigamimih. Naatu ata not tanarumutufur taituwat men tanikubibiruwih hai baitumatum nare’emih. \v 14 \x + \xo 14.14 \xt Act 10.15; Tit 1.15\x*Regah Jesu wanawananamaim God isou sinaf irerereb asoso’ob i iti, sawar etei i gewasih bay isan. Baise orot yait nanot bay afa nabitafutaf na’at, nati bay i orot ana tafutaf matar imih men naa. \v 15 \x + \xo 14.15 \xt 1Cor 8.11-13\x*Baise o a bay ku’aa’umaim taituwa iu yababan kubitin, o i men yabow ana efamaim kusisinaf. Imih men a bay ku’aa’umaim taituwa ana not inikwaris, anayabin Keriso nati orot auman isan morob. \v 16 Naatu men iniwa’an abisa o gewasin irouw kunotanot nabotabir kakafin namatar isan hinao’omih. \v 17 Anayabin God ana aiwob wanawanan atomamaim i men an gagamin, baise an gagamin i a ef namutufor, tufuw, yasisir Anun kakafiyinane kwanab kwanama. \v 18 Anayabin orot yait Keriso isan iti na’atube ebowabow God i ebiyasisir naatu sabuw nati orot ana bowabow isan boro hinakakafiy. \p \v 19 \x + \xo 14.19 \xt Rom 12.18; 15.2\x*Nati isan it ta’ita’imon tanibaibaisbonen koufair tanab not ta’imon tanabow tufuw namatar, ayubit tanawowab nayen nara’at. \v 20 \x + \xo 14.20 \xt 1Cor 8.13\x*Men aatomamaim naatu bayumaim God ana bowabow tanagurusimih, bay etei i gewasih men tafutafumih. Baise ana kakafin i men abisa o ku’ani’aan imaim inasinaf orot babin ta ana not inikwarisimih. \v 21 Ana gewasin finimih men kwanaa naatu \it wine\it* men kwanatom, o sawar afa kwanasinaf taituwa hai not kwanikwarisimih. \p \v 22 Imih sawar abisa’awat isah o kubitumatum nati i o God airi a founamaim nama. Naatu iso’ob abisa kusisinaf i men erekasiy auman kusisinaf o i boro baigegewasin inab. \v 23 Baise orot yait erekasiy auman naa natomatom na’at baibatiyen boro nab anayabin i taiyuwin ana baitumatum ebigigim. Naatu abisa men baitumatumamaim kusisinaf i bowabow kakafin. \c 15 \s1 Taituwa Iniyasisirih \p \v 1 It iyab ata baitumatum fairih karam ata ofonah hai baitumatum ririmin tanibaisih hai bit turin tanab. Men akisit isat tananot taniyasisiramih. \v 2 \x + \xo 15.2 \xt 1Cor 10.24, 33\x*Naatu tanabow ata ofonah hiniyasisir, naatu tanibaisih hai baitumatum nawowab nayen. \v 3 \x + \xo 15.3 \xt Psa 69.9\x*Keriso i men taiyuwin ana yasisir isan bowamih. Baise nati efanin, Buk Atamaninamaim iti na’atube eo na’atube sinaf. “Sabuw iyab tur kakafih hi’u hibi’a’akir ana bit etei ayu tafau yan re.” \v 4 \x + \xo 15.4 \xt 2Tim 3.16\x*Anayabin tur abisa marasika hikikirum i bai’obaiyit isan, saise nawawainabit ana veya, nati Buk Atamanin ana turamaim koufair tanab nuhit nafot tanama. \p \v 5 God koufair naatu yatenub ana matuwan, isan ayoyoyoban i boro a kou’ay nita’imon, Jesu Keriso kwani’ufunun. \v 6 Naatu dogor ta’imon namatar auta’imon fana kwanabora’ah God, ata Regah Jesu Keriso Tamah ana merar kwanay kwanabora’ara’ah. \s1 Tur Gewasin Ufun Sabuw Isah \p \v 7 \x + \xo 15.7 \xt Rom 14.1\x*Taituwa hai merar kwanay kwanabuwih, Keriso a merar yi bubuwi na’atube. Saise bora’a’araten God kwanitin niyasisir. \v 8 \x + \xo 15.8 \xt Mat 15.24\x*A tur ao’owen, Keriso i na Jew sabuw hai bai’akirayan orot matar, God ana tur gewasin isan bow, ana omatanen uwatanah wabih gagamin itih hikirum inu’in sinaf na yabin matar. \v 9 \x + \xo 15.9 \xt Psa 18.49; Act 3.25\x*Saise Eteni Sabuw God hitabora’ara’ah i ana kabeber isan. Buk Atamaninamaim hikikirum na’atube \q1 “Isan imih Eteni Sabuw wanawanahimaim ayu boro anabora’ara’ahi; \q1 O wabimaim bora’ara’aten ew anatabor.” \q1 \v 10 \x + \xo 15.10 \xt Deu 32.43\x*Ibanak eo maiye; \q1 “Kwaniyasisir, Eteni Sabuw, God ana sabuw bairi.” \q1 \v 11 \x + \xo 15.11 \xt Psa 117.1\x*Naatu iban maiye eo, \q1 “Regah kwanabora’ara’ah, kwa Eteni Sabuw etei, Kwanabora’ara’ah, sabuw tutufin etei’imak!” \q1 \v 12 \x + \xo 15.12 \xt Isa 11.10; Rev 5.5\x*Naatu iban Isaiah eo maiye, \q1 “Jesse an wairoron boro nakuboun nayen, \q1 sabuw etei nakaifih \q1 naatu Eteni Sabuw etei boro i wanawananamaim nuhih nafot hinama.” \p \v 13 Ayoyoyoban abaitumatumamaim God nuhifot bit i yasisir naatu tufuw nit, saise Anun Kakafiyin ana fairamaim yasisir ebit dogor wanawanan awan nakaratan nakarsuwai nare. \s1 Paul Ufun Sabuw Isah Binan \p \v 14 Taitu ayu aso’ob, kwa a gewasin i ra’at, naatu so’ob tutufin etei kwabai karam, imih karam taituwa boro kwani’obaiyih. \v 15 Baise iti fef wanawanan i sawar gagamih afa bebeyan a tur ao’owen saise nuhi anakusib. Anayabin God ana gewasin ayu wanawana’umaim yari’iy \v 16 \x + \xo 15.16 \xt Rom 1.5; 11.13\x*Keriso ana akir orot amatar Ufun Sabuw isah anabowamih. Naatu firis na’atube anabow God ana Tur Gewasin anao’orerereb. Saise Ufun Sabuw hinan siwar na’atube hinamatar God hai merar nay nabuwih, naatu Anun Kakafiyin nakusouwih kakafiyih hinamatar. \p \v 17 Isan imih au bowabow God isan, Jesu Keriso wanawananamaim abowabow i abiyasisir gagamin maiyow. \v 18 Anayabin iti isan ayu boro men kafa’imo sawar afa isah anao’omih. Baise abisa Keriso iyunu ao naatu abow Ufun Sabuw abonawiyih hina God tebobosiyasiyar akisinamo boro anao. \v 19 Anun Kakafiyin ana fairamaim, ina’inan naatu baifofofor fokarih himatar. Jerusalem imaim au nanawan abusuruf God ana tur abinan aremor ana tafaram wabin Ikonium atit. \v 20 \x + \xo 15.20 \xt 2Cor 10.15-16\x*Akokok kwanekwan efan menamaim Keriso ana tur men hinonowar imaim anabinan hinanowar. Anayabin ayu men bar wowabayan orot boro orot ta ana bar bubu rarouw nonowatin tafanamaim anawowab. \v 21 \x + \xo 15.21 \xt Isa 52.15\x*Bukamaim hikikirum na’atube, \q1 “Sabuw iyab ana tur men hi’orereb hinonowar, boro hina’itin, \q1 naatu sabuw iyab ana tur men hinonowar boro hinaso’ob naniyan hinab.” \s1 Paul Au Rome Na Isan Yakitifuw \p \v 22 \x + \xo 15.22 \xt Rom 1.13\x*Ana’an nati isan ayu kwa isa namih mar etei ayu hirorowenbibiru. \p \v 23 Baise boun efan iti wanawanan ayu au bowabow i sawar naatu kwamur manin maiyow akok kwanekwan atan ata’iti isan ama akakaibababan. \v 24 Imih bounabo anotanot boro anan ana’iti. Spain bainanawan isan ananan founamaim boro anarun ana’iti. \v 25 \x + \xo 15.25 \xt 1Cor 16.1-4\x*Boun i ayu au Jerusalem anan God ana sabuw hai bowabow ta ta isan. \v 26 \x + \xo 15.26 \xt Act 24.17; 1Cor 16.1; 2Cor 8.1; 9.2, 12\x*Ekalesia sabuw nati Masedonia naatu Akaiya wanawanan Jerusalem sabuw yababan wairafih hai tur hinonowar i yasisir auman baibaisih isan hai siwar kaifai hiyai. \v 27 \x + \xo 15.27 \xt 1Cor 9.11\x*Iti sinaf isan i hiyasisir, naatu kabay hiyai hibiyafar ana itinin i wayow na’atube hisinaf. Anayabin Jew sabuw ayubih ana baigegewasin i wan Ufun Sabuw hifaramih bairi hibai. \v 28 Imih ayu bowabow anisawar hai siwar kafai abai anan anitih. Imaibo au Spain ananan ef aumatan boro anarun ana’itibo anan. \v 29 \x + \xo 15.29 \xt Rom 1.11\x*Ayu kwa isa ananan, i aso’ob Keriso ana baigegewasin tutufin etei boro auman anan. \p \v 30 \x + \xo 15.30 \xt 2Cor 1.11; Col 4.3; 2Th 3.1\x*Taitu, abifefeyani ata Regah Jesu Keriso wabinamaim naatu Anun Kakafiyin ana yabowamaim au biyababanamaim kwanikofan naatu isou kwanayoyoban God nibaisu. \v 31 Kwanayoyoban saise Eteni Sabuw Judea wanawanan tema’am umahine God natafafaru naatu God ana sabuw Jerusalemamaim tema’am au bowabow isan hiniyasisir au merar hinay. \v 32 Saise God nakokok na’at ayu boro ereyasisir ana matabir maiye not boubun auman anan kwa aninanawani. \v 33 Tufuw ana God kwa etei isa nama wanatowan. \it Amen.\it* \c 16 \s1 Sabuw Ta’ita’imon Hai Merarayow \p \v 1 Ayu akokok rubut Fibi Sensera ekaleisia isah bow ebibaisih isan anao kwananowar. \v 2 God ana sabuw merarayow gewasin taituwa kwabitih na’atube, Regah wabinamaim rubut ana merar kwanay kwanab. Naatu biyamaim baibais nakokok na’at kwanitin, anayabin i sabuw moumurih na’in ebibaisih, ayu auman. \p \v 3 \x + \xo 16.3 \xt Act 18.2\x*Au merarayow abiyafar Priscilla naatu Aquila hairi isah, ayu bow turou’unah Keriso Jesu isan bairi abowabow. \v 4 Naatu morob hirib hai yawas hikwahir ayu tibibaisu. Men ayu akisu, baise Ufunane Ekaleisia etei auman i hai bowabow isan tibiyasisir. \ph1 \v 5 Ekaleisia iyabowat nati hai baremaim bairi tibita’ay hai merar ayiy, naatu au of Epanetus auman ana merar ayiy. Anayabin Asia wanawanan i mat dogor baikitabir bai Keriso itumitum. \ph1 \v 6 Mary auman ana merar ayiy, kwa isa bowabow gagamin maiyow ebowabow. \ph1 \v 7 Merarayow ta enan au ofonah Jew orot rou’ab isah, Andronicus naatu Junia hairi bairi dibur ama’am isah. Iti orot rou’ab i tur abarayah etei wanawanahimaim hairi i hisu’ubih kwanekwan naatu i mat Kirisiyan himatarabo ayu. \ph1 \v 8 Au merarayow enan au begon Ampliatus, Regah wabinamaim abiyabow. \ph1 \v 9 Merarayow ta enan Regah ana bowabowayan orot wabin Urbanus isan, bow turat naatu au of Stachy isan. \ph1 \v 10 Merarayow ta enan Apeles isan, iti orot i fokarih wanawanah run washamiyen hire Keriso isan ebiturobe. Merarayow ta enan iyabowat Aristobulus ana nibur wanawananamaim bairi tema’am isah. \ph1 \v 11 Merarayow ta enan Herodion, Jew orot naatu enan Narsisas taintuwan bairi isah. \ph1 \v 12 Au merarayow ta enan Traifena naatu Tryphosa hairi Regah ana bowabowamaim tebowabow isah. \ph1 Au merarayow ta au begon Persis isan, Regah isan bowabow gagamin ebowabow. \ph1 \v 13 \x + \xo 16.13 \xt Mak 15.21\x*Au merarayow ta abiyafar Rufus isan, Regah nowanamih rubin bai, hinah hairi, Rufus hinah, baise ayu auman hinai. \ph1 \v 14 Au merarayow ta enan Asyncritus, Phlegon, Hermes, Patrobas, Hermas naatu Kirisiyan afa etei bairi isah. \ph1 \v 15 Au merarayow ta enan Philologus, Julia, rubun Nereus hairi naatu Olympas, naatu God ana sabuw biyanamaim tema’am etei hai merar ayiy. \ph1 \v 16 \x + \xo 16.16 \xt 1Cor 16.20; 1Pet 5.14\x*Wanawanamaim ta’ita’imon tufuw ana karamamayenamaim kwanimerarayowbonen kwanama, \ph1 Keriso ana ekaleisia sabuw iti’imaim etei kwa a merar tiyiy. \s1 Tur Yomanin \p \v 17 \x + \xo 16.17 \xt Mat 7.15; Tit 3.10\x*Taitu abifefeyani, mata toniwa’an sabuw kousebayah naatu sabuw baitumatum gurusenayah naatu bai’obaiyen kwabaib isan tibibas isah. Nati sabuw i kwanahaiwih. \v 18 \x + \xo 16.18 \xt Php 3.19; 2Pet 2.3\x*Anayabin sabuw iyab iti na’atube tisisinaf i men ata Regah Keriso isan tebowabowamih, baise i taiyuwih hai gewasin isan tebowabow. Hai tur mumunin naatu baifuwen turamaim sabuw bar ma’anih\f + \fr 16.18 \ft sabuw makwaniyih dogoroh tibikwaris\f* hai not tibikwakwaris. \v 19 \x + \xo 16.19 \xt Rom 1.8; 1Cor 14.20\x*Kwa a baiten nowanowar isan sabuw etei hinowar, imih kwa etei isa ayu abiyasisir; baise akokok kwa etei gewasin isan ukwar hinarerekab, naatu kakafin kwanahaiw men ana ubar kwanab. \p \v 20 \x + \xo 16.20 \xt Gen 3.15\x*Tufuw ana God boro’omo Satan an babanamaim nayai sikan nawasafut. \p Manaw kabeber ata Regah Jesu’une kwa etei isa nama. \p \v 21 \x + \xo 16.21 \xt Act 16.1-2; 19.22; 20.4\x*Timothy bow turou ana merarayow kwa isa ebiyafar, na’atube ayu taitu Lucius, Jason naatu Sosipater auman a merar tiyiy. \p \v 22 Ayu Tertius fef iti kirumayan kwa etei Regah wabinamaim a merar ayiy. \p \v 23 \x + \xo 16.23 \xt Act 19.22; 1Cor 1.14\x*Gaius ana baremaim ayu ama’am, i kwa a merar eyiy, naatu ekaleisia iti ana baremaim tiruru’ay auman kwa a merar tiyiy. \p Naatu Erastus bar merar ana kabay kaifenayan auman a merar eyiy, tai Quartus auman a merar eyiy. \v 24 “Manaw kabeber ata Regah Jesu Keriso’one kwa etei isa nama. \it Amen.\it*\f + \fr 16.24 \ft kirumayah iti tur ufibo tafan hiya’abar hikirum\f* \s1 Bora’ara’aten Ana Yoyoban \p \v 25 \x + \xo 16.25 \xt Rom 1.5; Eph 1.9; 3.5, 9; Col 1.26\x*God ana merar tanay, anayabin i karam boro Jesu Keriso ana tur gewasin kwanonowaramaim nasinafi a baitumatum tafanamaim kwanabatkikin. Marasika anamaim iti tur wa’iwa’iramaim hibun wa’ir in. \v 26 Baise boun dinab orot hikirum naatu God wanatowanin ana obaiyunen tur etei i hina tibirerereb. Saise sabuw hinitumatum naatu Regah fanan hinabosiyasiyar. \v 27 God akisinamo isan i ukwarerekab ema’am, i akisinamo bora’ara’aten tanitin wanatowan Jesu Keriso wabinamaim! \it Amen.\it*